Trkiyenin Deniz ve Ky Koruma Alanlar Sisteminin Glendirilmesi Projesi

Strengthening the System of Marine and Coastal Protected Areas of Turkey

Orfoz Balnn (Epinephelus marginatus) Trkiyedeki Gncel Durumu ve Koruma nerileri

Murat BLECENOLU

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1 2011

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

Orfoz Balnn (Epinephelus marginatus) Trkiyedeki Gncel Durumu ve Koruma nerileri

Murat Bilecenolu Adnan Menderes niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Biyoloji Blm, 09010, Aydn

zet: Yaklak 10.000 yldr Akdenizde avcl yaplan orfoz ( Epinephelus marginatus), ky balklnda her zaman nemli bir rol oynamtr. Orfoz stoklar, trn sahip olduu baz biyolojik zellikleri nedeniyle (rnein yava byme, uzun mr, ge eeysel olgunluk, karmak reme dngs vs.) dorudan veya dolayl ekilde balklk kaynakl tehdite maruz kalmaktadr ve su rnleri istatistikleri orfoza ait yllk retim miktarlarnn son yirmi ylda ok belirgin ekilde dtn gstermektedir. Bu makalede E.marginatus trnn genel biyolojik karakterleri, orfoz avclnn etkin ynetilmedii Trkiyedeki durumuna da deinilerek ksaca derlenmitir. Trkiyedeki orfoz stoklar ciddi ekilde yprandndan, stoklarn iyileme srecine girebilmesi adna ksa vadede (1 2 yl) Ege ve Akdeniz kylarmzda balkla kapal koruma alanlarnn kurulmas ve orfozun ilk avlanma boyunun 45 cmye ykseltilmesi nerilmektedir. nmzde 3 5 yl ierisinde orfoz avclnn tamamen yasaklanmas da, ilave bir koruma tedbiri olarak tavsiye edilmektedir.

Current Status of the Dusky Grouper (Epinephelus marginatus) in Turkey and Recommendations for its Protection
Abstract: The dusky grouper (Epinephelus marginatus) has been fished for almost 10.000 years in the Mediterranean Sea, which always played an important role within the coastal fishery activities. Due to certain life history traits of the species (i.e. slow growth, long life span, late maturation, complex reproductive cycles etc.), existing stocks are currently under threat of direct or indirect effects of fishing and the capture fishery statistics indicate a sharp decline in the annual production during the last two decades. This paper concisely presents a review of the general biological characteristics of E.marginatus with special emphasize on Turkish coasts, where fishery of the species has long been poorly managed. Establishment of no fishing zones along the Aegean and Mediterranean Sea coasts and an increase in minimum landing size (to 45 cm total length) are urgent measures to be taken within the next 1 2 years. A fisheries ban for the species is also suggested (within 3 5 years) as an additional conservation action, since stock replenishment of the dusky grouper in Turkey seems to be impossible if the above mentioned measures are not seriously taken by the government.

Giri Akdeniz ekosistemindeki baz deniz bal trleri binlerce yldr pek ok farkl medeniyet iin nem arz etmi, ticari ve sosyal hayatn vazgeilmez paralar haline gelmitir. Bu trlerden birisi olan orfoz, arkeozoolojik aratrmalarn sonularna gre Akdenizde sembol olarak nitelendirilebilecek deniz canllar arasnda yer almaktadr. alar boyunca avcl yaplan orfozun antik dnemlerde olduka yaygn durumdayken gnmzde neslinin tehlike altna girmi olmas, insan kaynakl olumsuz etkilerin Akdenizdeki canl kaynaklarn ne ekilde ve ne hzda deitirebildiinin bir gstergesi olarak dnlmelidir.

Bu makalede, ky balklnn en nemli trlerinden birisi olan orfoz balnn Akdeniz medeniyetlerindeki tarihi nemine, trn biyoekolojik zelliklerine, balklktaki yerine, Trkiye kylarndaki gncel durumuna ve nerilen baz koruma tedbirlerine deinilmitir. Akdeniz Medeniyetlerinde Orfoz Bal Akdeniz havzasnda insanlarn deniz kysna yerlemeleri ve denizel canl kaynaklarn tketmeye baladklar zaman dilimi hakknda ok kesin bir bilgi bulunmamakla birlikte, mevcut arkeolojik veriler Neolitik dneme iaret etmektedir. Orfoz avclna ynelik en eski kaytlar Gney Kbrsta yer alan bir Neolitik a ehri olan Shillourokambosa aittir

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

(M.. 8000) ve bu blgede ok byk boylu orfozlarn bilinli ekilde avland, ayrca ky balklnn en az yarsn Serranidae (Hanigiller) familyas trlerinin oluturduu ifade edilmektedir (Van Neer vd., 2005). Bat ve orta Akdeniz kylarndaki (spanya, Tunus, talya, Korsika vb.) arkeolojik kazlarda bulunan eitli iskelet paralar da en az 10.000 yl ncesine dayanan bir orfoz avcln kantlamaktadr; hatta Neolitik dnemden itibaren gzlenme skl den orfoz omur ve kemiklerinin, o dnemlerde bile trn ar avlandna iaret edebilecei ne srlmtr (Desse ve Desse-Berset, 1999). u an anakkale snrlar iinde yer alan Beik Yasstepe antik ehrinde ilk Bronz ana (M.. 33003000) ait tabakalardaki balk kalntlarnn incelenmesi, kayalk blgelerden orfoz avlandn gstermektedir; benzer ekilde orta ve ge Bronz anda Sirkeli Hynde de (Adana) orfozun besin olarak tketildii anlalmaktadr (Bursa, 2007). Etimolojik adan Yunanca bir kelime olan orfoz, ilk defa Aristophanes tarafndan M.. 422 ylnda yazlan komedi-dram tarzndaki Eek Arlar adl eserde = orfos eklinde atfedilmektedir. Bu eserde orfozun son derece lezzetli, rabet gren ve sadece Atinadaki zengin insanlar tarafndan satn alnabilen pahal bir balk tr olduu anlatlmaktadr. Hatta gelir seviyesi dk olan halkn hamsi ve sardalya tketmek zorunda kalmasn adaletsizlik ve zorbalk olarak ifade eden Aristophanes, orfoz tketiminin snf farklln en iyi gsteren iaretlerden birisi olduunu hicvederek kaleme almtr (Davidson, 1993). Assos (Behramkale) civarnda geirdii yaklak 3 yl boyunca deniz hayat zerine biyolojik aratrmalar yapan Aristo ise, M.. 350 ylnda yazd Historia Animalum adl eserinde orfozlarn s sularda bol miktarda bulunduu, kayalk blgelerde sakland, k aylarnda daha derin sulara g ettikleri ve kk boylu orfozlarn ok hzl bydkleri hakkndaki gzlemlerine yer vermitir. Dneminin beslenme alkanlklarn ok iyi betimleyen Yunanl bir air ve gastronom olan Archestratus (M.. 4. yy), orfozun ok kazan getiren bir balk olduunu ve sofralardan eksik olmamas gerektiini belirtmitir. Muhtemelen deerini daha iyi ifade etmek iin sarf ettii bir

ekil 1. Emporiae antik ehrinde (spanya) yer alan Roma dnemi mozaiindeki orfoz betimlemesi; muhtemelen M.S. 1. yya ait (Fotoraf: Marco Prins)

tatlsu tr olan kadife bal 4 Drahmiye alc bulurken, orfoz iin 1000 Drahmiyi gzden kartmak gerekir ifadesi, aratrmaclar tarafndan abartl bir tebih olarak deerlendirilmektedir (Clarke, 1888). zellikle milattan sonraki ilk yzyla ait baz Roma dnemi mozaiklerinde, iinde orfozlarn da bulunduu tipik Akdeniz balklarna yer verilerek bu canllarn toplumda sahip olduklar nem yanstlmtr (ekil 1). Plinius Secundus, 37 kitaptan oluan Naturalis Historiae (M.S. 77 79) isimli eserinde Akdenizde tanmlad yze yakn balk tr arasndan orfozlar iin Latince orphe ve orphus kelimelerini kullanarak, trn kayalk ortamlardaki dalna ve yksek ekonomik deerine deinmitir. Atheneaus (Yunanl hatip, M.S. 2. yy), Deipnosophistae (yemek masas filozoflar) adl kitabnda, dou Akdenizin aranlan lezzetlerden biri olan orfozun piirme yntemleri zerine eitli tarifler vermitir. Bunun yannda trn baz biyolojik zellikleriyle ilgili aklamalar yapm, Aristo ve Archestratus da dahil olmak zere eski dnemdeki tm yazarlarn orfoz hakkndaki yorumlarna deinmitir (Yonge, 1854). Anadolunun Akdeniz kysndan 110 km. kadar uzakta bulunan Sagalassos antik ehrine (Burdur) M.S. 56. yyda orfoz balklarnn muhtemelen ttslenmek veya tuzlanmak suretiyle getirildii, arkeozoolojik aratrmalar sonucunda ortaya konulmutur. Ayrca elde edilen omur kalntlarna dayanlarak bu

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

balklarn 60 90 cm arasnda total boylara sahip olduu ve bu durumun halkn besin tercihindeki seiciliine iaret ettii ileri srlmtr (Van Neer vd., 1997; 2004). Tm Roma ve Bizans dnemi boyunca zellikle dou Akdenizde dolaan seyyahlarn ismini bolca zikrettikleri orfoz, Ege ve Akdeniz ky balklnda arz ettii nemini gnmze dein korumutur. Orfoz Balnn Genel Biyolojik zellikleri Bilimsel ismi Epinephelus marginatus olan orfoz, Serranidae (Hanigiller; Lat. Serran = testere biimli, dili) familyasna dahil olan bir trdr. Cins ve tr isminin kkeni vcuttaki alacal renklenme ile dorsal, anal ve kuyruk yzgelerinin etrafndaki beyaz eritten gelmektedir (Gr. Epinephelos = bulutlu; Lat. marginatus = izgili). Trkiye denizlerinde orfoz dnda Epinephelus cinsine dahil olan 4 tr daha mevcuttur. Akdeniz kylarnn tamamnda dalm gsteren orfoz, ayn zamanda bat Atlantikte (gney ngiltereden balayarak tm bat Afrika boyunca), gneybat Hint Okyanusunda (gney Afrika ile Mozambik aras, ayrca Madagaskar adas ve Umman) ve dou Atlantik kylarnda (Brezilya, Uruguay ve Arjantin) geni bir yaylma sahiptir (ekil 2). Trkiyenin Marmara, Ege ve Akdeniz kylarndan rapor edilen edilen bu tr (Bilecenoglu vd., 2002), ok yksek ihtimalle Marmara Denizinde artk tamamen tkenmi durumdadr. Deveciyan (1915) orfozun Marmarada yaadn (ancak nadir olduunu) belirtmi, Ninni (1923) ise Ocak 1322 tarihinde (Miladi: 1904/1905) Darca sahillerinde paragat ile yakalanan 4 kg arlnda bir orfozu (muhtemelen Karekin Deveciyana dayanarak) bildirmitir. Sz konusu aratrmalardan sonra Marmara blgesinden herhangi bir orfoz kayd (blge balklarnn 1960 1970li yllardaki dorulanmam gzlemleri hari), bilimsel literatrde yer almamaktadr (M.B. Yoke, ahsi grme). Trkiye statistik Kurumu (TK) tarafndan 2006 yl iin Marmaradan rapor edilen 3 tonluk orfoz av retim miktar ise, byk ihtimalle hataldr. Blgede zpkn avcl yapanlar tarafndan Marmara Orfozu eklinde
ekil 2. Orfoz (Epinephelus marginatus) trnn dnyadaki dalm (Froese ve Pauly, 2010)

isim taklan baz lapin trleri mevcuttur (zellikle Labrus merula, ksmen ve az miktarda L.bergylta ve L.viridis) ve istatistiklere yanllkla orfoz olarak dahil edilmelerine neden olmu olabilir. Akdeniz kylarndaki orfoz boy dalm ounlukla 4070 cm arasnda deimektedir. Boylar 1 myi aan bireylere son derece nadir rastlanmaktadr. Tunus ve Korsika kylarndan elde edilen 120 cm boydaki orfozlarn yan sra, lokalitesi belli olmayan 150 cmlik ekstrem bir bulgu da mevcuttur (Harmelin ve HarmelinVivien, 1999; Froese ve Pauly, 2010). Heemstra ve Randall (1993) maksimum arl 60 kg olarak belirtmitir; 30 kgdan byk bireyler yine olduka seyrektir. Assos sahillerinde avlanan ve yaklak 4 ilin karl paraya satlan 34 kglk orfoz (Clarke, 1888), u ana kadar Trkiye sahillerinde yakalanp bilimsel olarak kaydedilen en ar bireydir. 18 Mart 2008 tarihinde Gkeada aklarnda avlanp eitli gazetelerde yer bulan ve 40 kg / 150 cm olduu iddia edilen orfoz, denizlerimizde az sayda bile olsa halen byk bireylerin yaadn gstermektedir. Orfozlar 300 m derinlie kadar yaylm gsterebilirler, ancak genellikle deniz ayrlar ve/veya korallijenli habitatlarla ilikili kompleks kayalk zeminlere sahip s sularn (050 m) karakteristik trlerindendir. Yetikin bireylerde daha derin sularda (> 50 m) bulunma eilimi gzlense de, av basksnn olmad baz deniz koruma alanlarnda, 15 m derinlikte bile 110 cmlik bireylere rastland rapor edilmitir (Harmelin, 1999).

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

ekil 3. Orfoz balnn genel vcut rengi (Fotoraf: Tahsin Ceylan)

Krmzms-kahverengi gvdeleri ile vcutta dzensiz dalan irili ufakl beyazms, sarms veya yeilimsi lekeleri sayesinde orfozlar, bulunduklar ortama ok iyi uyum salayabilir (ekil 3). ene altndan balayp karn blgesine kadar uzanan sarms zon ile srt, anal ve kuyruk yzgeleri etrafndaki ak renkli erit, trn olduka kolay tannmasna imkan tanr. Deniz balklarnda sadece belirli baz familyalara zg bir reme stratejisi olan hermafroditizm (ift eeylilik), Serranidae iin de tipik olup, orfozlar monandrik protojinik hermafrodit trlerdir, yani bireyler nce diiyken daha sonra erkek bireyler haline dnrler. Olduka karmak ekilde gelien bu reme dngsn toplam 7 safhada incelemek mmkndr: 1) Eeysel olgunlua ulamam gen diiler, 2) Dinlenme fazndaki olgun diiler, 3) Yumurtlama fazndaki olgun diiler, 4) Yumurtlam diiler, 5) naktif biseksel bireyler, 6) Dinlenme fazndaki olgun erkekler, 7) Sperm salma fazndaki olgun erkekler. Bu safhalarn hangi ya ve boylara denk geldii ok net ortaya konamamtr. reme kabiliyeti kazanan en kk dii bireyler farkl corafyalardan 35 cm (Brezilya), 39 cm (Balerik Adalar), 40 cm (Tunus), 44 cm (talya), 54 cm Gney Afrika) ve 56 cm (Mozambik) total boy eklinde tespit edilmitir ve grlecei gibi ciddi farkllklar arz etmektedir (Marino vd., 2001; Andrade vd., 2003; Fennessy, 2006). Ancak balklk ynetimi asndan nemli olan deerler poplasyonun %50sinin reme

yetenei kazand ortalama boylara denk gelmektedir. Yukarda atfedilen makalelere gre dii bireylerin 4562 cm aralnda, erkek bireylerin ise 80 cmden byk boylarda eeysel olgunlua ulat sylenebilir. Seksel inversiyon (cinsiyet deitirme) ise 68 110 cmler arasnda herhangi bir boyda ve yln herhangi bir zaman meydana gelebilir (Fennessy, 2006). Boylar < 60 cm olan erkekler ile, > 100 cm olan diilerin varl, orfozlarn son derece kark sosyal davranlar ve yaadklar ortamn fiziksel artlarna gre reme stratejilerinde ciddi deiimler gsterebilme yetenekleri ile aklanmaktadr (Marino vd., 2001). Avcla ak blgelerdeki Dii:Erkek oranlar 3.5:15:1 civarlarnda deiirken, deniz koruma alanlarnda 7:1 seviyesine kadar kabilir (Fennessy, 2006). reme dnemi, bat ve orta Akdenizde HaziranAustos aylar arasndayken (Zabala vd., 1997; Marino vd., 2001), Brezilya ve gney Afrika kylarnda Aralk aynda gerekleir (Andrade vd., 2003; Fennessy, 2006). Trkiyede bu konuda mevcut olan tek aratrma Antalya kylarnda gerekletirilmi ve orfozlarn reme dnemi TemmuzEyll dnemi eklinde saptanmtr (Balc, 2003). ubat 2011 tarihinde Bodrumda yaplan bir dalta gzlenen 3 cm boydaki orfoz ise, Trkiyede farkl orfoz stoklar bulunduuna iaret ediyor olabilir (M.Bilecenolu ve M.B. Yoke; ahsi gzlem); zira Bruzn (2007) tarafndan yaplan aratrmada orfozlarn yumurtadan ktktan 51 gn sonra 34.8 mm boya eritikleri ortaya konmutur, ve eer bu veriyi temel alrsak, Antalya kysndan ok farkl olarak en azndan Bodrum kylarnda Aralk 2010 sonu Ocak 2011 bana denk gelen bir reme faaliyetinden bahsedilebilir. Orfozlar uzun mrl ve yava byyen balklardr. Bugne kadar tespit edilen en yksek ya bat Akdenizdeki bir aratrmada sunulmutur ve erkekler iin 106 cm boyda 61 ya, diiler iinse 100 cm boyda 52 ya tespit edilmitir (Renones vd., 2007). Ayn almada orfozlarn ilk 5 yl iinde hzl bydkleri ve maksimum boylarnn yaklak %50sine ulatklar, sonrasnda ise 30 yana dek 3 cm/yl performans ile bydkleri fakat daha da byk yalarda somatik bymenin (neredeyse durma noktasnda) son derece yavalad ifade edilmektedir.

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

Mevcut ya ve byme verilerinin acilen konfirmasyona ihtiyac vardr (Harmelin ve Harmelin-Vivien, 1999), zira dnyann farkl blgelerinde yaayan benzer boy dalmna sahip orfozlar iin bile ok deiik yalar saptanmtr (Tablo 1). Bu durum ekolojik farkllklarn tesinde, kullanlan ya tayin yntemleriyle de ilgili olabilir. Trkiyede trn bymesiyle ilgili henz herhangi bir aratrma yaynlanmamtr. Akdenizdeki dier pek ok karnivor balkta olduu gibi orfozlarda da boya bal bir beslenme farkll sz konusudur. Kk boylu orfozlar (< 12 cm) neredeyse tamamen kk kabuklular ile (Crustacea), 13 60 cm boydaki bireyler zellikle yengeler ve ksmen kemikli balklarla, boyu 60 cmden byk bireyler ise kafadanbacakllar (zellikle ahtapot) ve farkl kemikli balklar (karaba balklar, lapinler, kayabalklar, kefaller, ve hatta kk boylu orfozlar) ile beslenmektedir (Harmelin ve Harmelin-Vivien, 1999).
Tablo 1. Orfoz balnn farkl lokalitelerde saptanan yalar (Fennessy, 2006 ve Renones vd., 2007de verilen bilgilerden derlenmitir) Lokalite Msr Tunus Tunus Cezayir Cezayir Korsika Gney Afrika Balerik Adalar Total Boy (cm) 47 103 118 57 87 120 94 106 Ya (Yl) 7 16 36 7 13 19 16 61

nedeniyle bu tarz avcla kolay av olabilmektedir (Marino vd., 2001). Trkiyede esasen kysal sularda avclk yapan kk tekneler ve dier gnbirlik balkln (paragat, fanyal alar vs.) smrd orfozlar, dier yandan da yasa d avcla (gece/gndz aletli veya serbest dal esnasnda zpkn) maruz kalmaktadr. Bunlarn yan sra, zellikle Akdeniz kylarnda yaygn ekilde kullanlan sepetlerin kk orfozlar iin tehlike oluturduu dnlmektedir. Akdenizde gerekletirilen orfoz avclnda talya, Trkiye ve Yunanistan ilk sralarda yer almaktadr. Bu lke iin rapor edilen son 15 yla ait av istatistikleri (FAO, 2008), orfoz av miktarlarndaki son derece ciddi d net ekilde ortaya koymaktadr (ekil 4). 1994 ylnda 1814 ton avn yapld talyada bu deer yaklak 27 kat azalarak, 2008de sadece 68 ton retim gereklemitir. Benzer ekilde Trkiyedeki deerler de dramatik bir tabloya iaret etmektedir (1994te 802 ton ki bu rakam tarihimizdeki en yksek retimdir; 2008de 32 kat azalmayla birlikte sadece 25 ton). Av miktarlarndaki belirgin d, Akdenize kys olan lkelerin tamam iin geerli olup, havza genelinde son 15 ylda 16 kat azalma gzlenmektedir. rndeki ciddi dler, ilgin ekilde talep miktarn azaltmad gibi, karar vericiler tarafndan da ek tedbirler alnmamtr.
3000 2500

Yunanistan talya Trkiye

retim (ton)

2000 1500 1000 500 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Akdenizde Orfoz Avcl Yksek ekonomik deerleri ve tm yl boyunca mevcut olan talep nedeniyle orfozlar (ve dier yakn akraba trler) sadece Akdenizde deil, tm dnyada zellikle avlanlan balk trlerinin banda gelmektedir. Tercih ettikleri habitat nedeniyle teorik olarak trol ve grgr avclnn birincil hedefi olmayan orfozlar, bununla birlikte zaman zaman oluturduklar srler

Yllar
ekil 4. Trkiye, talya ve Yunanistanda 1994 2008 yllar arasnda orfoz av retim miktarlar (FAO, 2008)

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

Orfozlarn Korunmasna Ynelik Ulusal ve Uluslararas lekte Alnan Tedbirler 1979 ylnda kabul edilen ve Trkiyenin 1984de taraf olduu Avrupann Yaban Hayat ve Yaam Ortamlarn Koruma Szlemesi (=Bern szlemesi), orfozlar Ek-III (koruma altna alnan fauna trleri) kapsamnda listelemitir. Akdeniz Eylem Plan erevesinde yrtlecek olan faaliyetlerin hukuki dayanan oluturmak zere hazrlanan ve 1976 ylnda imzaya alan Akdenizin Kirlilie Kar Korunmas Szlemesi (=Barselona Szlemesi), 1995de kapsam geniletilerek Akdenizin Deniz evresinin ve Ky Alanlarnn Korunmas Szlemesi ismini alm ve orfozlar Ek-III (avcl dzenlenen trler) listesinde deerlendirmitir. Trkiye, 2002 yl itibar ile Barselona Szlemesinin son dzenlemesine taraf olmutur. IUCN tarafndan 1996 ylnda dk riskli/tehdite ak kategorisinde deerlendirilen orfozlar, 2004 yl itibar ile kresel lekte A2d kriteriyle tehlikede (EN endangered; A2d ar avcla bal olarak son 10 ylda/veya son 3 jenerasyonda populasyonda gzlenen >%50 azalma) eklinde snflandrlmtr (Cornish ve Harmelin-Vivien, 2004). Akdeniz balklarnn tamamn ele alan IUCN blgesel krmz listesi de orfozlar tehlikede kategorisine dahil etmitir (Abdul Malak vd., 2011). Minimum avlanma boylar, Akdenizde genel olarak 45 cm (Balerik Adalar Renones vd., 2007; Cape Creus Deniz Koruma Alan, spanya Lloret vd., 2008; Fransa Dr. P. Francour, ahsi grme), Brezilyada 47 cm (Begossi ve Silvano, 2008) ve Gney Afrikada evre ve Turizm Bakanlnn yaynlad sirklerde 60 cmdir. Tm dalm snrlar ierisinde orfoz populasyonlarn korumak adna ilave tedbirler alnmas nerilmekteyken, Tarm ve Kyileri Bakanl Koruma ve Kontrol Genel Mdrl (KKGM), eski sirkler ve teblilerde orfoz iin belirlenen 40 cmlik minimum av boyunu 2/1 ve 2/2 nolu su rnleri teblilerinde, (biyolojik zellikleri ok farkl olan Lagos ve hanilerle birletirmek suretiyle) ilk eeysel olgunluk boyunun ok altnda bir deer olan 30 cmye

drmtr (05.11.2008 tarih ve 27045 sayl Resmi Gazete). Av boylarnn yan sra zaman ve yntemle ilikili dzenlemeler de mevcut olup; btn karasularmzda, 15 Haziran 31 Temmuz tarihleri arasnda her trl istihsal vastas ile orfoz ve lagos avcl yasaktr. Ancak, bu dnemde 9 numaradan kk (ebat olarak byk) olta inesi kullanmak artyla parakete ile lagos avcl yaplmas serbesttir. Sepet, pinter vb. tuzaklar ve dalarak zpkn veya su alt tfei ile orfoz ve lagos avcl yaplmas yasaktr. Orfozlarn Korunmalarna Ynelik neriler ift eeyli trlerin balklk ynetimi, dnyann her blgesinde ayn derecede karmak ve zordur. Eey dalm diiler lehinde olan ve erkek bireylerin poplasyonda son derece dk miktarda bireyle temsil edildii orfoz trnde byk boylu erkeklerin avlanmas, yzlerce dii tarafndan braklan yumurtalarn dllenememesi anlamna gelmektedir (Zabala vd., 1997). Minimum avlanma boylarnn yannda, maksimum avlanma boylarnn krlganlk riski yksek trler iin uygulanmas ve bu konunun KKGM tarafndan gndeme alnmas sadece orfoz iin deil, dier trler iin de byk nem arz etmektedir. En yksek ekonomik gelirin elde edildii byk boylu balklarn avclnda kstlamaya gidilmesi, balklar tarafndan tepkiyle karlanaca iin, ilk etapta eitli akademik eitimler ve farkndalk yaratma projeleriyle bata balklar olmak zere tm paydalarn bilgi dzeylerinin arttrlmas yoluna gidilmelidir. Balklar zerindeki ar avcln nne geebilmek iin nerilen 3 temel yaklam vardr: a) remelerine izin ver, b) Bymelerine izin ver, c) En byk boylu bireylerin yaamalarna izin ver (Froese, 2004). u an yrrlkte bulunan KKGM su rnleri teblileri, birbirlerinden ok farkl biyolojik zellikleri sahip Serranidae familyas trlerini bir araya getirip 30 cmlik minimum avlanma boyuyla, yukardaki 3 maddeye de bilimsel gereklerin dnda bir tutum sergilemektedir.

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

Orfoz (E.marginatus), lagos trleri (dier Epinephelus spp.) ve hani balklarnn (Serranus scriba ve S.cabrilla) kesinlikle ayr ayr deerlendirilmesi; hatta Ege ve Akdeniz stoklar iin birbirinden farkl avclk dzenlemesine gidilmesi gerekmektedir. Orfoz av miktarlarnda son 15 ylda gzlenen 32 kat azalmaya tedbir olarak sadece zpkn avcln yasaklamak, trn srdrlebilir ynetimini garanti altna alabilecek bir yol deildir. Ege ve Akdeniz kylarnda younlaan kk balk tekneleri ve yl boyunca kullanabildikleri paragat, eitli alar ve oltalar da, kayda deer miktarda baskya neden olmaktadr. Akdeniz kylarnda yaygn ekilde kullanlan sepet ve kafeslerin, yavru orfozlar iin ciddi tehlike oluturduu defalarca gzlenmitir. Bunlarn yan sra, Sahil Gvenlik, Tarm l Mdrlkleri ve benzeri kurumlarn yer yer ok etkin mdahalelerine ramen halen nne geilemeyen yasa d avclk yntemleri sz konusudur (rnein dinamitle avclk; aletli/serbest dal ve k yardmyla yaplan zpkn avcl). TK tarafndan yaynlanan su rnleri istatistikleri de byk ihtimalle gerek av miktarn yanstmamaktadr su rnleri kooperatiflerinin beyan ettii yllk orfoz av retimine eit veya daha fazla miktarda yasad avn gerekletiine dair bulgu (nal vd., 2009), konu hakknda etkileyici bir rnek oluturmaktadr. Yukarda bahsedilen temel problemlere dayanarak, Trkiye kylarndaki orfozlarn korunmasna ynelik u tedbirlerin acilen alnmas nerilmektedir: 1) Hem Akdeniz, hem de Ege Denizinde balkla tamamen kapal deniz koruma alanlarnn ksa vadede (1 2 yl ierisinde) ilan edilmesi; bu alanlarn sk bir ekilde denetlenmesi ve trn durumunun takibi asndan izleme projelerinin gerekletirilmesi, 2) Orfoz balnn bir sonraki su rnleri tebliinden geerli olmak zere (01.09.2012 itibaryla) lagos ve hani balklarndan ayr ekilde deerlendirilip, minimum avlanma boyunun AB yesi lkelerde yrrlkte bulunan 45 cmye ykseltilmesi, 3) Son derece ypranm durumdaki mevcut stoklarnn iyilemelerini salamak amacyla orta vadede (nmzdeki 3 5 yl ierisinde)

orfozun minimum 4 yl sreyle avlanmas yasak trler kapsamna alnmas; her trl istihsal yoluyla avlanmasnn, kara kartlmasnn ve satnn yasaklanmas; avclk ve satlarn sk bir ekilde denetlenmesi; bu sre zarfnda Trkiye denizlerinde trn biyolojisini ortaya koyacak bilimsel aratrmalarn desteklenmesi ve sonrasnda izleme almalarnn planlanmas ve srekliliinin salanmas ciddi nem arz etmektedir. Orfozun gnmzde tehlikede kategorisinde listelenmi bir tr olmas, gerekli koruma tedbirlerinin alnmamas durumunda neslinin ilerleyen yllar iinde kritik seviyede deerlendirilecei anlamna gelmektedir. Bundan bir sonraki adm ise doada yok olmu (Extinct) trleri kapsayan kategoridir. Trlerin yok olmalar ve yeni trlerin ortaya kmalar kanlmaz bir biyolojik sre olsa da, zerimize den grevin insan etkisinin doa tarafndan tolere edilebilir snrlarda kalmasn salamak olduu unutulmamaldr. Teekkr Dr. Baki Yokee yllardr orfozlarn korunmasna ynelik bilgi ve tecrbelerini aktard iin, Dr. Vahdet nala balklk ynetimi konusundaki kymetli gr ve katklar iin, son olarak Gner Ergn ile Dr. Harun Glsoya bana bu makaleyi yazma frsat tand iin teekkrlerimi sunarm. Kaynaka
Abdul Malak, D., Livingstone, S.R., Pollard, D., Polidoro, B.A., Cuttelod, A., Bariche, M., Bilecenoglu, M., Carpenter, K.E., Collette, B.B., Francour, P., Goren, M., Kara, M.H., Massuti, E., Papaconstantinou, C., Tunesi, L. 2011. Overview of the Conservation Status of the Marine Fishes of the Mediterranean Sea. Gland, Switzerland and Malaga, Spain: IUCN. vii + 61 pp. Andrade, A.B., Machado, L.F., Hostim-Silva, M., Barreiros, J.P. 2003. Reproductive biology of the dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe, 1834). Brazilian Archives of Biology and Technology, 46 (3): 373-381. Balc, B.A. 2003. Antalya Krfezi'ndeki orfoz balklarnn (Epinephelus guaza L., 1758) mevsimsel gonad geliimi ve eeysel olgunlua ulama yann tespiti. Sleyman Demirel niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans tezi, 79 s. Begossi, A., Silvano, R.A.M. 2008. Ecology and ethnoecology of dusky grouper [garoupa, Epinephelus marginatus (Lowe, 1834)] along the

Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8, 2011

coast of Brazil. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 4:20. doi:10.1186/1746-4269-4-20. Bilecenoglu, M., Takavak, E., Mater, S., Kaya, M. 2002. Checklist of the marine fishes of Turkey. Zootaxa, 113: 1-194. Bruzn, M.A. 2007. The reproduction and culture of the dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe,1834) in the South of Spain. 2nd Symposium on Mediterranean Groupers (Francour P., Gratiot J., eds), Nice, May 10th 13th 2007, p. 45 - 47. Bursa, P. 2007. Antikada Anadoluda balk ve balklk. stanbul niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Doktora tezi, 271 s. Clarke, J.T. 1888. On the fish orfos. The Classical Review, 2 (4): 97-99. Cornish, A., Harmelin-Vivien, M. 2004. Epinephelus marginatus. In: IUCN 2010. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2010.4. <www.iucnredlist.org> Davidson, J. 1993. Fish, sex and revolution in Athens. The Classical Quarterly, 43 (1): 53-66. Dayton, P.K., Sala, E., tegner, M.J., Thrush, S. 2000. Marine reserves: parks, baselines, and fishery enhancement. Bulletin of Marine Science, 66 (3): 617-634. Desse J., Desse-Berset, N. 1999. Prhistoire du mrou. Marine Life, 9 (1): 19-30. Deveciyan, K. 1915. Balk ve balklk. Dyun-i Umumiye-i Osmaniye Varidat- Muhassasa dare-i Merkeziye Matbaas, 440 pp. FAO, 2008. Universal software for fishery statistical time series. Version 2.32. FAO Fishery Department, Fishery Information, Data and Statistics Unit. Fennessy, S.T. 2006. Reproductive biology and growth of the yellowbelly rockcod Epinephelus marginatus (Serranidae) from South-East Africa. African Journal of Marine Science, 28 (1): 1-11. Froese, R. 2004. Keep it simple: three indicators to deal with overfishing. Fish and Fisheries, 5: 86-91. Froese, R., Pauly, D. 2010. Epinephelus marginatus. In: Fishbase, world wide web electronic publication. V. 11/2010. <www.fishbase.org> Harmelin, J.G. 1999. Visual assessment of indicator fish species in Mediterranean marine protected areas. Il Naturalista Siciliano, 23 (supp.): 83-104. Harmelin, J.G., Harmelin-Vivien, M. 1999. A review on habitat, diet and growth of the dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe, 1834). Marine Life, 9 (2): 11-20. Heemstra, P.C., Randall, J.E. 1993. FAO Species Catalogue. Vol. 16. Groupers of the world (family Serranidae, subfamily Epinephelinae). An annotated and illustrated catalogue of the grouper, rockcod, hind, coral grouper and lyretail species known to date. FAO Fish. Synop. 125(16): 382 p. Lloret, J., Zaragoza, N., Caballero, D., Font, T., Casadevall, M., Riera, V. 2008. Spearfishing pressure on fish communities in rocky coastal habitats in a Mediterranean marine protected area. Fisheries Research, 94: 84-91. Marino, G., Azzurro, E., Massari, A., Finoia, M.G., Mandich, A. 2001. Reproduction in the dusky

grouper from the southern Mediterranean. Journal of Fish Biology, 58: 909-927. Ninni, E. 1923. Primo contributo allo studio dei pesci e della pesca nelle acque dell'impero Ottomano. Missione Italiana Per L'esplorazione Dei Mari Di Levante, Venezia, 187 pp. Renones, O., Pineiro, C., Mas, X., Goni, R. 2007. Age and growth of the dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe 1834) in an exploited population of the western Mediterranean Sea. Journal of Fish Biology, 71: 346-362. nal, V., Erdem, M., Gncolu, H., Glsoy, H., Tosunolu, Z.2009. Management paradox of groupers (Epinephelinae) fishing in the Gkova Bay (Eastern Mediterranean), Turkey. Journal of Food, Agriculture and Environment 7 (3-4): 904-907. Van Neer, W., Lernau, O., Friedman, R., Mumford, G., Poblome, J., Waelkens, M. 2004. Fish remains from archeological sites as indicators of former trade connections in the eastern Mediterranean. Palorient, 30 (1): 101-147. Van Neer, W., De Cupere, B., Waelkens, M. 1997. Remains of local and imported fish at the ancient site of Sagalassos (Burdur prov., Turkey). pp. 571586. In: Sagalassos IV, Report on the survey and excavation campaigns of 1994 and 1995 (M. Waelkens & J. Poblome, eds.), Leuven University Press, Belgium. Van Neer, W., Zohar, I., Lernau, O. 2005. The emergence of fishing communities in the eastern Mediterranean region: a survey of evidence from pre- and protohistoric periods. Palorient, 31 (1): 131-157. Yonge, C.D. 1854. The Deipnosophists or banquet of the learned of Athenaeus. Vol.II. Published by H.G. Bohn, London, 815 p. Zabala, M., Louisy, P., Garcia-Rubies, A., Gracia, V. 1997. Socio-behavioural context of reproduction in the Mediterranean dusky grouper Epinephelus marginatus (Lowe, 1834) (Pisces, Serranidae) in the Medes Island Marine Reserve (NW Mediterranean, Spain). Scientia Marina, 61 (1): 79-89.

nerilen Atf: Bilecenolu, M. 2011. Orfoz Balnn (Epinephelus marginatus) Gncel Durumu ve Koruma nerileri. Denizel Deerlerimiz Serisi No: 1, 1-8. <http://dka.gov.tr/DenizelDegerlerimiz. aspx> Tarih: 01.06.2011 Not: Bu makalede yer alan ifadeler Trkiyenin Deniz ve Ky Koruma Alanlar Sisteminin Glendirilmesi projesinin, proje ortaklarnn veya paydalarnn fikirlerini yanstmamaktadr. Yazlarn sorumluluu yazarlara aittir.