Zeszyty Koa Naukowego Modych

sekcja matematyczno naukowo - techniczna

Zota Liczba

Zeszyt II
2009/2010r.

Spis treci:
1. Zota liczba..3 1.1 Zoty podzia odcinka .3 1.2 Zoty prostokt... ...5 1.3 Zoty trjkt.6 1.4 Zote spirale7 1.5 Pentagram .8 1.6 Algebra zotej liczby .9 2. Cig Fibonacciego.10 2.1 Cig Fibonacciego a zota liczba.11 2.2 Cig Fibonacciego a trjkt Pascala..12 2.3 Cig Fibonacciego a trjki pitagorejskie.13 2.4 Wasnoci liczb Fibbonaciego....14 3. Przykady zastosowa zotej liczby15 3.1 Zota liczba w architekturze i sztuce.15 3.2 Zota liczba w przyrodzie..17 3.3 Zota liczba w muzyce..18 4. Redakcja19

1. Zota liczba.
1.1 ZOTY PODZIA ODCINKA.
Czym jest zoty podzia?
Zoty podzia (ac. sectio aurea), podzia harmoniczny, boska proporcja (ac. divina proportio) podzia odcinka na dwie czci tak, by stosunek dugoci duszej z nich do krtszej by taki sam, jak caego odcinka do czci duszej. Stosunek ten nazywa si zot liczb i oznacza greck liter - czyt. "fi".

http://pl.wikipedia.org

5 1 1 , 6180339887 498482 ... 2

Konstrukcja geometryczna liczby .

Odcinek o dugoci ma dugo bdc sum dwch 1 5 liczb: oraz . 2 2 Pierwsz wielko nietrudno skonstruowa natomiast kwadrat 5 1 drugiej czyli jest sum kwadratw dwch liczb: 1 i . 2 2 5 A to oznacza, e odcinek o dugoci jest przeciwprostoktn 2 1 trjkta o przyprostoktnych 1 i . Trjkt ten wystpuje w kwadracie o boku 1. 2

5 wykrelony ze rodka tego odcinka przetnie pprost 2 w punkcie F. Odcinek OF ma dugo bdc zot liczb. Konstrukcja pozwala na znalezienie na osi liczbowej liczby . Nie pozwala jednak podzieli danego odcinka punktem w sposb zoty.
uk okrgu o promieniu dugoci
Iwona Kusz, Bronisawa Pabiach, Zota liczba z Cabri II, Biblioteczka Cabristy zeszyt 5

Konstrukcja zotego podziau odcinka.

Tok postpowania:

rysujemy odcinek AB rysujemy prostopad do niego prost na prostej wyznaczamy odcinek BC, ktry jest poow dugoci odcinka AB czymy punkt A i C rysujemy uk o rodku w punkcie C i promieniu BC na odcinku AC zaznaczamy punkt D rysujemy uk o rodku w punkcie A i promieniu AD wyznaczamy na odcinku AB punkt E

W ten sposb wyznaczylimy zot proporcj odcinka AB (w punkcie E pro sta AB podzielona jest wedug zotego podziau). http://matma4u.pl/Zloty-podzial-odcinka-metoda-graficzna-t9197.html

Z historii zotej liczby

Najstarsza wzmianka o zotej liczbie jako o ,,witej proporcji siga 1650 r p.n.e., kiedy to spisano w Egipcie papirus Rhinda opisujcy konstrukcj Wielkiej Piramidy w Gizie. Herodot (485-425 p.n.e.) nazywany przez Cycerona ojcem historii, w jednym ze swych opisw ok. 440 r p.n.e. relacjonuje, e egipscy kapani przekazali mu informacj, i rozmiary piramidy s tak dobrane, e pole kwadratu zbudowanego na jej wysokoci jest rwne polu trjkta bdcego cian boczn piramidy.

Nieznane oblicze zotej liczby

Okazuje si, i ,,boska proporcja moe mie wiele wsplnego z ,,tym Zym. Wynika to z dziaania: sin(666)+cos(6*6*6)= C, to, co boskie, rwnie dobrze moe by szataskie. http://nonsensopedia.wikia.com/wiki/Szatan 4

1.2 ZOTY PROSTOKT

Czym jest zoty prostokt?

Zoty prostokt - to prostokt, w ktrym dugoci bokw pozostaj w zotym stosunku.

Konstrukcja zotego prostokta.

http://math-sqad.pl/informatyka/zloty-podzial/zloty-prostokat

1) Rysujemy kwadrat. 2) Kwadrat dzielimy na dwa jednakowe prostokty. 3) W jednym prostokcie prowadzimy przektn. 4) Krelimy uk o promieniu rwnym dugoci przektnej prostokta.

5) Prowadzimy prostopad przechodzc przez punkt przecicia uku z lini podstawy. Otrzymujemy zoty prostokt.

1.3. ZOTY TRJKT.

Czym jest zoty trjkt?

Zoty trjkt to trjkt, ktry przy wierzchoku posiada kt ostry 36 0 oraz dwa kty ostre przy podstawie 720. Stosunek dugoci boku kadego z nich do dugoci jego podstawy jest zot liczb.

Konstrukcja piciokta foremnego

1. Rysujemy okrg o rodku S. 2. Rysujemy rednic okrgu i prostopady do niej promie BS. 3. Wyznaczamy poow jednego z promieni zawierajcych si w rednicy - punkt A. 4. Odmierzamy odlego AB tworzc uk od punktu A, wyznaczajcy punkt C jego przecicia na rednicy. 5. Odcinek BC jest dugoci boku piciokta.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Piciokt

Konstrukcja zotego trjkta

Przektne piciokta foremnego utworzonego w poprzednim wiczeniu wyznaczaj zoty trjkt.

1.4. ZOTE SPIRALE

Spirala na bazie zotego prostokta
Wiadomo, e jeeli od zotego prostokta odetniemy kwadrat to pozostanie kolejny zoty prostokt. Teraz utwrzmy w kadym kolejnym kwadracie wier okrgu o rednicy dugoci boku kwadratu, tak aby otrzyma krzyw cig. Wykrelimy tym sposobem Zot Spiral. Zota spirala zostaa uznana za reprezentatywny przykad zotej liczby, poniewa jest to spirala, jak

odnajdujemy w skrcie muszli limaka oraz ostrygi.

Spirala na bazie zotego trjkta

Podobnie do spirali opartej na zotym prostokcie mona skonstruowa spiral na bazie zoteg o trjkta.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia

1.5

PENTAGRAM.

Czym jest pentagram?

Pentagram rodzaj gwiazdy picioramiennej, figura geometryczna, w wielu kulturach uwaana za symbol magiczny. Sowo pentagram pochodzi z jzyka greckiego , gdzie "pente" znaczy 5, a "gamma" liter, tak wiec pentagram odnosi si do picioramiennej gwiazdy lub dowolnej innej figury skadajcej si z piciu linii, a sami Grecy zapisywal i pentagram jako 5A.

Z historii pentagramu
Najstarszy pentagram zosta odnaleziony w staroytnym miecie Ur - centrum cywilizacji Mezopotamii i datowany jest (wedug naukowcw) na rok 3500 p.n.e. Prawdopodobnie uywany by jako piecz krlewska. http://www.teksty.gildia.pl/kormak/pentagram/pentagram

Co czy pentagram i zot liczb?

Idealny pentagram powstaje poprzez wyrysowanie przektnych piciokta foremnego i nastp nie zamazanie oryginau. Mona rwnie wydua boki piciokta do momentu spotkania, otrzymujc wikszy pentagram.Kt wewntrzny pentagramu ma miar 36. W pentagramie ukryty jest zoty podzia = (1+5)/2 = 1.61803398

http://pl.wikipedia.org/wiki/Pentagram 8

1.6 ALGEBRA ZOTEJ LICZBY.

Punkt F dzieli w zotym stosunku odcinek AB jeeli:

x 1 x 1 x x x 1 1 x
2 x x 1 0

jest wic rozwizaniem rwnania:

(x x x x

1 2 5 ) 2 4 1 5 2 4 1 2 1

5 1 5 lub x 2 2 2 5 1 5 lub x 0 2 2

czyli

1 2

Zota liczba ma ciekawe waciwoci: aby j podnie do kwadratu wystarczy doda do niej jedynk: 2 1 0
2

aby znale jej liczb odwrotn wystarczy odj jedynk: 1

1 1 1

1 1

1
uamek pitrowy (acuchowy), zoony z samych jedynek jest rwny zote j 1 x 1 1 1 1 liczbie. 1 1 1 1 9

2. Cig Fibonacciego.
Co to jest cig rekurencyjny?
Rekurencyjne okrelenie cigu wyglda np. tak:

Rekurencyjne okrelenie cigu polega na wyliczaniu danego wyrazu cigu na podstawie poprzedniego. W tym przykadzie: a1=2 a2=2a1-1=22-1=3 a3=2a2-1=23-1=5 itd.

http://www.traugutt.miasto.zgierz.pl/matma/reurencja.html

Czym jest cig Fibonacciego?

Cig Fibonacciego to cig liczb okrelony rekurencyjnie w sposb nastpujcy:

F 1 1 F 2 1 F n F n 1 F n 2 dla n2

Pocztkowe wartoci tego cigu to: 0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, ... Kada liczba w cigu jest sum dwch poprzednich (poza pierwsz i drug). Cig liczbowy Fibonacciego jest pierwszym ze znanych cigw tego rodzaju.

Portret Fibonacciego
Leonardo Bonacci zwany Fibonaccim urodzi si pod koniec XII wieku w Pizie. W modoci by kupcem i podrnikiem. Odwiedzi kraje islamskie pnocnej Afryki, Egipt, Syri, Grecj i Sycyli, czyli dawne wielkie orpdki rozkwitu matematyki. Po powrocie do Woch uporzdkowa i spisa zdobyt wiedz w dzieach Liber abaci i Practica geoetriae.
Magazyn Mionikw Matematyki, nr 4 padziernik 2005

http://www.uni-ulm.de/emu/protokolle/protokoll2005/fibonacci.jpg

10

Synne zadanie Fibonacciego.

Kada para dojrzaych krlikw rodzi co miesic par modych krlikw. Na pocztku roku mamy jedn par modych krlikw. Pod koniec pierwszego miesica para modych osiga dojrzao; pod koniec drugiego para ju dojrzaych krlikw wci yje i daje ycie parze modych. Proces dojrzewania i rozmnaania trwa nieustannie, jakim cudem aden krlik nie umiera.

Kolejne liczby, mwice o liczbie par krlikw w poszczeglnych miesicach, tworz cig Fibonacciego. http://www.zobaczycmatematyke.pl/przyklady/Badecka/fibonacci.htm

2.1 CIG FIBONACCIEGO A ZOTA LICZBA.

Co czy cig Fibonacciego i zot liczb?
W wyniku podzielenia kadej z liczb cigu przez jej poprzednik otrzymuje si iloraz oscylujcy wok 1,618 - liczby zotego podziau. W miar zwikszania si liczb zmniejszaj si odchylenia od tej wartoci. Dokadna warto granicy jest zot liczb:

5 1 1 , 6180339887 498482 ... 2

http://www.math.edu.pl/liczby-fibonacciego 1/1 1 2/1 2 3/2 1,5 5/3 1,333 8/5 1,6 13/8 1,625 21/13 1,615 34/21 1,619 55/34 1,617

11

2.2 CIG FIBONACCIEGO A TRJKT PASCALA.

Co czy cig Fibonacciego i trjkt Pascala?

http://www.mathwarehouse.com/algebra/polynomial/images/720px-Pascal%27s_Triangle_rows_016.svg.png Utwrzmy ukone kolumny tego trjkta liczb i obliczmy ich sumy. Wypiszmy je kolejno. Czy s one przypadkowe?

http://www.gumienny.edu.pl/materialy-dodatki/jakubas/kl3/16-Ne-Pa-Si-Fi/Ne-Pa-Si-Fi.htm Kolejne sumy tworz kolejne liczby cigu Fibonacciego.

12

2.3 CIG FIBONACCIEGO A TRJKI PITAGOREJSKIE.

Co czy cig Fibonacciego i trjki pitagorejskie?
Trjka pitagorejska to trzy liczby dodatnie x, y, z takie, e x2 + y2 = z2. Nazwa pochodzi od twierdzenia Pitagorasa, ktre w jednej z interpretacji mwi, e kady trjkt prostoktny o cakowitych dugociach bokw okrela trjk pitagorejsk. Rozwamy trjkty prostoktne, ktrych przyprostoktne (x, y) s kolejnymi liczbami cigu Fibonacciego. Sprawdmy ile wynosi suma kwadratw tych liczb (z).

n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

x liczba y = liczba Fibonacciego n+1 Fibonacciego numer n numer n+1 1 1 2 1 2 3 2 3 4 3 5 5 5 8 6 8 13 7 13 21 8 21 34 9 34 55 10 55 89 11

x2+y2 2 5 13 34 89 233 610 1597 4181 10946

n+(n+1) 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21

liczba Fibonacciego numer n+(n+1) 2 5 13 34 89 233 610 1597 4181 10946

Okazuje si, e jeeli dwie przyprostoktne trjkta prostoktnego s kolejnymi liczbami Fibonacciego o numerze n i n+1 to suma ich kwadratw jest liczb cigu Fibonacciego i jej numer jest sum numerw tych liczb.

F n

F n1

F 2 n1

gdzie Fn oznacza n-t liczb Fibonacciego. Wasno t dostrzeg po raz pierwszy i udowodni w 1876 roku francuski matematyk Edward Lucas.

13

2.4 WASNOCI LICZB FIBONACCIEGO

Dugoci kolejnych bokw kwadratw to kolejne liczby cigu Fibonacciego. Jeli dodamy do siebie kwadraty dugoci kolejnych kwadratw to otrzymamy pole powstaego prostokta.

Obserwujc zalenoci:
2 2 1 1 12 2 2 2 1 1 2 23 2 2 2 2 1 1 2 3 35 2 2 2 2 2 1 1 2 3 5 58 2 2 2 2 2 2 1 1 2 3 5 8 8 13

moemy zapisa oglny wzr:

2 2 2 2 1 1 2 3 F F n F n n 1 2

Suma n poczatkowych liczb cigu Fibonacciego wyraa si wzorem:

n

Fi
i 1

Fn

Sprawdzenie wzoru dla n = 6 L F F F F F F 1 1 2 3 5 8 20 1 2 3 4 5 6

P F 1 F 1 21 1 20 6 2 8

Wyprowadzenie wzoru dla n = 7

14

3. Przykady zastosowa zotej liczby.

3.1 ZOTA LICZBA W ARCHITEKTURZE I SZTUCE.

Zota liczba zostaa wykorzystana przy budowie piramid w Gizie. Jeeli wemiemy przekrj Wielkiej Piramidy, to otrzymamy trjkt prostoktny, nazywany Trjktem Egipskim. Stosunek przeciwprostoktnej (wysokoci ciany bocznej) do podstawy (poowa wymiaru podstawy) wynosi 1,61804 i rni si od liczby tylko o jeden na pitym miejscu po przecinku. www.mksp.superhost.pl/rafal/podzial.doc Innym przykadem jest Katedra w Mediolanie. Wszelkie proporcje s tu zachowane wedug zotego podziau.
http://dcsymbols.com/phallicism/milan-cathedral.gif

Najwaniejszym przykadem wykorzystania zotej liczby jest znany czowiek witruwiaski autorstwa Leonarda da Vinci. Zauway on, e dla czowieka o prawidowych proporcjach wysoko czowieka do dugoci dolnej czci ciaa (od ppka w d) jest zot liczb (stosunek dugoci dolnej czci ciaa do grnej jest rwnie zot liczb).

15

Zot liczb stosowano w proporcjach rzeb. Synne rzeby: Apollo Belwederski, Wenus z Milo czy Diany do dzi zadziwiaj wielu koneserw sztuki.

W konstrukcji Partenonu antycznej Greckiej wityni bogini Ateny - rwnie zosta wykorzystany zoty podzia.

http://dambata.files.wordpress.com/2009/04/greece_0001_ancient_jpg.jpg http://1.bp.blogspot.com/

16

3.2 ZOTA LICZBA W PRZYRODZIE.

Filotaksja (z gr. Phyllo = li, taxi = porzdek) to sposb uoenia powtarzajcych si elementw budowy rolin (takich jak licie, pdy boczne, kwiaty, patki, ziemia) charakterystyczny dla tego gatunku. Tworz one najczciej ukad spiral, ktrych parametry s zwizane z liczbami Fibonacciego i liczb zot.

Nasiona sonecznikw tworz spirale ukadajce si w dwch przeciwnych kierunkach. W niektrych gatunkach tych rolin jest 21 spiral rozwijajcych si w jedn stron i 34 w drug stron. Istniej rwnie gatunki, dla ktrych liczba spiral wynosi odpowiednio 34 i 55. Wspomniane liczby to kolejne wyrazy cigu Fibonacciego: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55...

Innym przykadem wystpowania zotej liczby w przyrodzie s muszle zwierzt, np. odzika. Przekrj jego muszli (wypenionej gwnie powietrzem) ukazuje, i pasuje ona idealnie do zotego prostoktu, a jej uki mieszcz si po wier okrgu w kadym ze zotych kwadratw.

17

3.3 ZOTA LICZBA W MUZYCE.

Antonio Stradivari (ur. 1643 lub 1644 w Cremonie, zm. 18 grudnia 1737 tame) woski lutnik, przedstawiciel kremoskiej szkoy lutniczej, jeden z najwybitniejszych budowniczych instrumentw w historii lutnictwa. Wykorzystywa on zoty podzia w budowie swoich skrzypiec.

Rne kolory odcinkw odnosz si do rnych czci skrzypiec, w ktrych zachodzi stosunek zotej liczby

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cd/Antonio_stradivari.jpg
http://blog-imgs-35.fc2.com/a/n/t/anthelion/vio2.png

Zoty podzia w muzyce dostrzeono rwnie w dzieach Jana Sebastiana Bacha. Zote cicie pojawia si tam nie tylko w budowie frazy ale rwnie w harmonice i przebiegu lin ii melodycznych poszczeglnych instrumentw. Znaleziono to rwnie w fugach i kantatach innych twrcw muzyki baroku. Podobnie jest z wikszoci sonat Mozarta. Innymi muzykami, ktrzy wiadomie lub nie wykorzystywali zoty podzia byli: Bartok, Debussy, Bethoveen, Schubert i Satie. Przykadem utworu w ktrym wykorzystano zot liczb jest V Symfonia Beethovena. Jej tempo jest oparte na zotej liczbie a dokadnie 5/3, co jest stosunkiem czwartej liczby cigu Fibonacciego do trzeciej.

Iwona Kusz, Bronisawa Pabiach, Zota liczba z Cabri II, Biblioteczka Cabristy zeszyt 5

Aby usysze zot gam wystarczy w tym celu rozpocz j od dwiku C a nastpnie naciska kolejno klawisze zgodnie z regu Fibonacciego, czyli drugi, trzeci, pity itd. Gama skada si z 8 dwikw i podzielona jest na tercj (3 dwiki) i kwint (5 dwikw). Liczby te dziel ca wielko w stosunku zotym (liczby 3, 5, 8 to trjka Fibonacciego). 18

4. Redakcja.

Od lewej stoj: Maciej Bonk, Bartomiej Majewski, Adam Mikua, Grzegorz Kotysz, Alicja Dugosz. Od prawej siedz: Wiktoria Nowak, Agnieszka Paul, aklina Osmenda, Katarzyna Wrona. Opiekun: P. Joanna Olesiska

19