Professional Documents
Culture Documents
กรณีธรรมกาย
กรณีธรรมกาย
กรณีธรรมกาย
พระธรรมปฎก
(ป. อ. ปยุตฺโต)
เอกสารเพือ่ พระธรรมวินัย
กุมภาพันธ 2542
กรณีธรรมกาย
© พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต)
ISBN 974-8338-93-2
พิมพที่
สารบัญ
กรณีธรรมกาย.............................................................1
ตนเรื่อง ............................................................................................ 1
กรณีธรรมกาย ถึงขั้นจวงจาบพระธรรมวินัย..................................................1
ประพฤติวิปริตจากพระธรรมวินัย ก็ราย
แตทําพระธรรมวินัยใหวิปริต รายยิ่งกวา...................................................4
ไมควรยอมเสียพระศาสนา เพื่อรักษาตัวของตน............................................5
จับประเด็นใหชัด
วางทาทีปฏิบัติใหตรงตามตนเรื่อง.............................................................7
ปญหาของวัดพระธรรมกาย
สวนที่กระทบตอพระธรรมวินัย ..............................................................10
รูจักพระไตรปฎก ............................................................................ 13
พระพุทธศาสนาไมใชปรัชญา ......................................................................13
พระไตรปฎก คือที่สถิตของพระศาสดา .......................................................14
พระไตรปฎกสําคัญตอพระพุทธศาสนา
ยิ่งกวาที่รัฐธรรมนูญสําคัญตอประเทศชาติ..............................................16
พระไตรปฎกบาลีที่คนไทยนับถือ
คือฉบับเดิมแท เกาแก และสมบูรณที่สุด................................................18
เพราะไมรักษาคําสอนเดิมของพระพุทธเจาไว
มหายานจึงตางกันเองหางไกล ยิ่งกวาตางจากเถรวาทอยางไทย................23
ถาตีรวนพระไตรปฎกได ก็ถอนรากพระสงฆไทยสําเร็จ ................................28
เมื่อชาวพุทธยังนับถือพระไตรปฎก
ก็ยังเคารพพระพุทธเจา และมีพระศาสดาองคเดียวกัน ............................31
ถาหลักคําสอนยังมีมาตรฐานรักษา
พระพุทธศาสนาก็อยูไปไดถึงลูกหลาน ....................................................34
เพราะยังมีพระไตรปฎกเถรวาทไวเปนมาตรฐาน
พระมหายานจึงมีโอกาสยอนกลับมาหาพุทธพจนที่แท .............................37
สิ่งควรทําที่แท คือ
เรงชวนกันหันมายกเอาพระไตรปฎกของเราขึ้นศึกษา ..............................41
นิพพานเปนอนัตตา........................................................................ 46
นิพพาน ไมใชปญหาอภิปรัชญา...................................................................46
แหลงความรูที่ชดั เจนมีอยู ก็ไมเอา
กลับไปหาทางเดารวมกับพวกที่ยังสับสน.................................................51
พระพุทธเจาตรัสไวแนนอนเด็ดขาด
วาลัทธิถืออัตตา ไมใชคําสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจา ...........................55
พระไตรปฎกและอรรถกถาระบุวา นิพพานเปนอนัตตา ................................57
การหาทางตีความ ใหนิพพานเปนอัตตา.......................................................64
การใชตรรกะที่ผิด เพื่อใหคิดวานิพพานเปนอัตตา .......................................71
การจับคําความที่ผิดมาอางเปนหลักฐาน
เพื่อใหนิพพานเปนอัตตา ........................................................................73
เมื่อจํานนดวยหลักฐาน ก็หาทางทําใหสับสน................................................75
เมื่อหลักฐานก็ไมมี ตีความก็ไมได
ก็หันไปอางผลจากการปฏิบัติ..................................................................78
เพราะไมเห็นแกพระธรรมวินัย
จึงตองหาทางดิ้นรนเพื่อหนีใหพนสัจจะ...................................................80
พระพุทธศาสนา คือศาสนาของพระพุทธเจา
ตองหาคําสอนของพระองคมาเปนมาตรฐานใหได ....................................82
จะรักษาพระพุทธศาสนาได
พุทธบริษัทตองมีคุณสมบัติที่นาไววางใจ.................................................85
ความชื่อตรงตอหลักพระศาสนา และมีเมตตาตอประชาชน
คือหัวใจของการรักษาระบบไตรสิกขาไวใหแกประชาสังคม......................88
ธรรมกาย เรื่องสูงที่ไมใหญ ............................................................. 91
ธรรมกายแบบไหน
ก็มีความหมายชัดเจนของแบบนั้น ..........................................................91
ธรรมกายเดิมแทในพุทธกาล.......................................................................95
บํารุงเลี้ยงบริหารรางกายไว รูปกายก็เจริญงอกงาม
หมั่นบําเพ็ญศีลสมาธิปญญา ธรรมกายก็เติบโตขึ้นมาเอง.......................101
จะมองดูรูปกาย ก็อาศัยเพียงตาเนื้อ
แตตองมีตาปญญา จึงจะมองเห็นธรรมกาย ..........................................105
จะเอาธรรมกายของพระพุทธเจา หรือธรรมกายแบบไหน
ก็มีเสรีภาพเลือกได แตขอใหบอกไปตามตรง........................................109
อายตนนิพพาน คือดับอายตนะ .................................................... 112
“อัตตา” ไมมีโดยปรมัตถ เปนเรื่องที่ชัดเจนไปแลว .....................................112
“อายตนนิพพาน” ไมมีโดยบาลีนิยม
ก็ชัดเจนเชนกัน ....................................................................................115
อายตนนิพพาน ไมมี แตแปลใหดีก็ไดความหมาย นิพพา
นายตนะ ถึงจะใชเปนศัพทได แตไมใหความหมายที่ดี ..........................119
อายตนนิพพานแท ที่นี่ เดี๋ยวนี้..................................................................121
ใจหมดโลภโกรธหลง สวางโลงสดใส เมื่อไร
ก็ไดเห็นนิพพานของพระพุทธเจา เมื่อนั้นทันที ......................................123
เรื่องเบ็ดเตล็ด ............................................................................... 127
เรื่องเบ็ดเตล็ดที่ ๑ พระไตรปฎกบาลีอักษรโรมันของสมาคมบาลีปกรณ
ประเทศอังกฤษ เปนฉบับสากล? ..........................................................127
สมาคมบาลีปกรณพิมพพระไตรปฎกอักษรโรมันได
ก็เพราะมีพระไตรปฎกของพวกเราใหเขาคัดลอก...................................127
ถึงแมมีความเพียร แตเพราะขาดกําลังและประสบการณ
พระไตรปฎกอักษรโรมัน จึงลักลั่นไมเปนระบบ.....................................130
พระไตรปฎกบาลีฉบับสากลโดยรูปแบบ ยังไมมี
แตโดยเนื้อหา พระไตรปฎกบาลีเปนสากลตลอดมา...............................132
หันจากพระไตรปฎกแปลของ Pali Text Society
ชาวตะวันตกที่ศกึ ษาพุทธศาสนา เหออกมาสูทางเลือกอื่น ......................136
เรื่องเบ็ดเตล็ดที่ ๒ ทัศนะของนักวิชาการตะวันตก เกี่ยวกับเรื่องอัตตา
และเรื่องนิพพาน เปนอัตตา หรือเปนอนัตตา ........................................139
นักปราชญชาวตะวันตกก็นายกยองอยู
แตตองรูจักเขาใหพอดีกับที่เขาเปนจริง .................................................139
ปราชญพุทธศาสนาตะวันตกรุนเกา ยังเขาใจสับสน
ระหวางพุทธธรรม กับความคิดเดิมในวัฒนธรรมของตน.......................141
รูถึงตามทันวาคนนอกเขาคิดเขาใจไปแคไหน
แตไมใชรอใหเขามาวินิจฉัยหลักการของเรา...........................................145
พอชาวตะวันตกมาบวชเปนพระฝรั่ง
ความรูพทุ ธธรรมก็เริ่มเขาสูทางที่ถูกตอง...............................................146
นาอนุโมทนาที่แมจะชาสักหนอย
แตในที่สุดปราชญตะวันตกก็ตามจับหลักพุทธได ..................................149
บทสงทาย ..................................................................................... 155
กรณีธรรมกาย ถึงขั้นจวงจาบพระธรรมวินัย
เมื่อ 9 วันที่ผานมานี้ คือวันที่ 11 มกราคม 2542 ไดมีผสื่อขาว
จากสื่อมวลชนตาง ๆ มาถามปญหาเกี่ยวกับเรื่องวัดพระธรรมกาย
และมีผสื่อขาวคนหนึ่งไดถวายหนังสือ ชื่อวา “เจาะลึกวัดพระธรรม-
กาย ขอ มูลที่ไมเคยเปดเผยที่ใดมากอน ลับสุดยอด” ตอมาไดเปด
อานดูบางบางสวน และในตอนที่วาดวยคําถามคําตอบที่นาสนใจ
เมื่อพลิกดูผานๆ ไปจนจบ ปรากฏวา 2 ขอสุดทายเปนคําถาม
เกี่ยวกับเรื่องนิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา และเรื่องธรรมกาย ใน
ขอเกี่ยวกับนิพพานนั้นตั้งเปนคําถามวา
“มีการถกเถียงกันวา นิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา ไม
ทราบจริง ๆ เปนอยางไร?”
และขอสุดทายวา
“ธรรมกาย มีในพระไตรปฎกหรือไม?”
สองขอนี้เปนเรื่องที่เกี่ยวกับหลักการ หรือหลักธรรมสําคัญของ
พระพุทธศาสนา โดยเฉพาะขอที่วาดวยเรื่อง นิพพานเปนอัตตา หรือ
อนัตตา เมื่ออานดูลักษณะการเขียนคําตอบเปนไปในเชิงที่จะทําให
2 กรณีธรรมกาย
ผอานเกิดความเขาใจไปวา หลักการสําคัญของพระพุทธศาสนา
โดยเฉพาะเรื่องนิพพานนั้น ไมชัดเจน ไมแนนอน ยังหาขอสรุปไมได
เปนเรื่องของความคิดเห็น การเขียนเชนนี้ถือไดวาถึงขั้นที่จวงจาบตอ
พระธรรมวิ นั ย เป นเรื่ องสํ าคั ญมาก และเป นเอกสารซึ่ ง จะคงอยู
ยาวนาน อาจกอผลกวางไกล จึงสมควรรีบชี้แจงไวเพื่อสรางความรู
ความเขาใจที่ถูกตอง
ตอมาอีก 2-3 วัน ก็มีพระนําเอาหนังสือพิมพมติชนรายวัน
ฉบับวันพุธ ที่ 13 มกราคม 2542 มาใหดู โดยเฉพาะหนา 12
“สุขสรรค” มีบทความเรื่อง “สายตรงจากธรรมกาย นิพพานเปน
อัตตาหรืออนัตตา” โดย พระสมชาย านวุฑฺโฒ บทความนี้เมื่ออาน
แลวจะยิ่งสรางความสับสนตอหลักการสําคัญของพระพุทธศาสนา
ที่กลาวมานั้นยิ่งขึ้น
อีก 2-3 วันตอมาก็มีรายงานขาวของหนังสือพิมพ มติชน
รายวัน ฉบับ วันอาทิตยที่ 17 มกราคม 2542 กลาวถึงอดีต
ขา ราชการชั ้น ผ ใ หญท า นหนึ ่ง ซึ ่ง เขา มาเกี ่ย วขอ งกับ การ
แกปญ หาวัด พระธรรมกาย ไดกลาวถึงปญหาบางอยางที่จะตอง
แกไ ข ตอนหนึ ่ง ไดก ลา ววา “เรื ่อ งนิพ พานเปน ความคิด ที่
หลากหลาย” การที่ทานกลาวอยางนี้ จะเปนผลจากการเผยแพร
เอกสารของวัดพระธรรมกาย หรือไมก็ตาม แตเปนเรื่องที่ตองเอา
ใจใสอยางยิ่ง ที่พูดนี้มิใชจะวากลาวขาราชการผนั้น เพราะทานไมได
ทํ าความผิ ด อะไร แต คํ าพู ด นั้ น เทา กับ เปน สัญ ญาณเตือ นภัย วา
อันตรายที่ รายแรงกําลังเกิดขึ้นกับพระพุทธศาสนา เพราะความ
สับสนหรือเขาใจผิดตอหลักการสําคัญของพระพุทธศาสนากําลัง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 3
แผขยายออกไปในหมูประชาชน ซึ่งจะนําไปสูความสั่นคลอนของ
พระพุทธศาสนาถึงขั้นรากฐานเลยทีเดียว
ที่จริงนั้น หลักการสําคัญของพระพุทธศาสนามีความชัดเจน
แนนอน และไมใชเปนเพียงเรื่องของความคิดเห็น แตเปนเรื่องของ
หลักฐานที่ชาวพุทธถือกันวามาจากพระพุทธเจาโดยตรง คือมาใน
พระไตรปฎ ก และมีคัม ภีรอ รรถกถาเปน ตน อธิบ ายประกอบ ซึ่ง
ชาวพุทธทุกยุคสมัย ถือวาเปนเนื้อเปนตัวของพระศาสนา เปนหลัก
สําคัญที่สุด และไดเพียรพยายามอยางยิ่งที่จะรักษาไวให แมนยํา
ดวยการทรงจํา ศึกษาเลาเรียน และมีการสังคายนาเปนงานใหญ
หลายยุคสมัยตลอดมา
เมื่อมีเหตุการณรายเกิดขึ้นแกพระศาสนา ชาวพุทธก็ควรตื่นตัว
ขึ้นมา ชวยกันขจัดภัยและปกปองรักษาพระศาสนาไว อยางนอยก็ใช
เปนโอกาสที่จะไดศึกษา สรางเสริม หรือแมแตชําระสะสางความร
ความเขาใจในพระศาสนาที่ตนนับถือ ทําความเห็นใหถูกตอง ใหได
ชื่อวาสามารถถือเอาประโยชนจากสถานการณที่ผานเขามา และ
ผานพนปญหาไปอยางไดปญญา
ในการชี้แจงตอไปนี้ จําเปนตองพูดพาดพิง ถาขอความที่กลาว
จะเปนเหตุใหทานผเกี่ยวของไมสบายใจ ก็ขออภัยไวกอน แตขอให
ตั้ง ใจรว มกัน วา เราจะทํา การนี้เ พื่อ ดํา รงรัก ษาพระพุท ธศาสนา
ใหบ ริสุท ธิ์บ ริบูร ณที่สุด เทา ที่จ ะทํา ได เพื่อ ใหพ ระพุท ธศาสนาที่
บรรพบุรุษไดรักษาสืบตอตกทอดกันมาจนถึงเรา โดยอาศัยกํา ลัง
ความเพียรพยายาม เรี่ยวแรง ความอุตสาหะและศรัทธาเปนอยางยิ่ง
มิใหสูญเสียไป และเพื่อใหประชาชนทั้งในบัดนี้และเบื้องหนา ยัง
4 กรณีธรรมกาย
ประพฤติวิปริตจากพระธรรมวินัย ก็ราย
แตทําพระธรรมวินัยใหวิปริต รายยิ่งกวา
ป ญ หาเกี่ ย วกั บ วั ด พระธรรมกายที่ กํ า ลั ง ได รั บ การวิ พ ากษ
วิจารณกันอยนี้มีหลายเรื่อง แยกไดหลายแงหลายประเด็น เชนเรื่อง
ความประพฤติสวนตัวของพระ เรื่องการดําเนินงานขององคกร คือ
วัด และมูล นิธิ เกี่ ย วกั บ การครอบครองกรรมสิท ธิ์ใ นที่ดิ น เปน ต น
ตลอดจนการดําเนินธุรกิจตางๆ การแสวงหาเงินทอง โดยวิธีซึ่งเปนที่
สงสั ย ว า จะไม ถู ก ต อ ง ในแง ก ฎหมายบ า ง ในแง พ ระวิ นั ย บ า ง
โดยเฉพาะการยกอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริยขึ้นมาเผยแพรในลักษณะที่เปน
การชั ก จู ง ให ค นบริ จ าคเงิ น การใช วิ ธี กึ่ ง เกณฑ ใ ห เ ด็ ก นั ก เรี ย น
นั ก ศึ ก ษา ตลอดจนขา ราชการ เปน ตน จํ า นวนมากๆ มารว ม
กิจกรรม โดยมีเปาหมายที่นาสงสัยวาจะมงไปที่การใหบริจาคเงิน
หรือไม ตลอดจนในที่สุดก็คือ ปญหาที่เกี่ยวกับพระธรรมวินัยโดยตรง
โดยเฉพาะการแสดงหลักการของพระพุทธศาสนาเรื่องนิพพานเปน
อัตตา และเรื่องธรรมกาย
ปญหาทั้งหมดนั้น ลวนมีความสําคัญ และจะตองแกไขดวยวิธี
ที่เ หมาะสมใหถูก ตองแตล ะอยา ง แตเ มื่อพิจ ารณาในแงข องการ
ดํารงรักษาพระศาสนา ปญหาที่สําคัญที่สุด ก็คือ ปญหาเกี่ยวกับ
พระธรรมวินัย ซึ่ง กระทบถึง หลัก การของพระพุท ธศาสนา พูด ให
เขาใจงายวา การทําพระธรรมวินัยใหวิปริต ซึ่งรายแรงยิ่งกวาการ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 5
ประพฤติวิปริตจากพระธรรมวินัย
ยกตัวอยางดานพระวินัย ถาพระภิกษุประพฤติผิดพระวินัย
ตองอาบัติปาราชิก เรียกวาประพฤติวิปริตจากพระธรรมวินัย ก็ตอง
แกไขโดยดําเนินการลงโทษไปเปนการสวนเฉพาะบุคคล
แตถามีพระภิกษุยึดถือประกาศขึ้นมาหรือเผยแพรวา การตอง
อาบัติปาราชิกไมผิดพระวินัย ก็เปนปญหาถึงขั้นทําพระธรรมวินัยให
วิปริต ซึ่งเปนเรื่องใหญถึงกับทําใหเกิดมีการสังคายนา
ยกตัวอยางดานธรรม ถาพระภิกษุเห็นวานิพพานเปนอัตตา
หรือไมยอมรับวานิพพานเปนอนัตตา เรียกวาเปนการเห็นผิดจาก
พระธรรมวินัย ก็ตองแกไขดวยการใหศึกษาหรือทําความเขาใจกันให
ถูกตองเปนสวนเฉพาะตัวของภิกษุนั้น
แตถ า มีพ ระภิก ษุย ึด ถือ ประกาศขึ ้น มาหรือ เผยแพรว า
พระพุทธเจาสอน หรือพระไตรปฎกแสดงหลักการวานิพพานเปน
อัตตา หรือบอกวาพระไตรปฎกที่แสดงหลักการวานิพพานเปนอนัตตา
เปนหลักฐานที่เชื่อถือไมได ก็เปนปญหาถึงขั้นทําพระธรรมวินัยให
วิปริต ซึ่งเปนเรื่องใหญถึงกับทําใหตองมีการสังคายนา
ไมควรยอมเสียพระศาสนา เพื่อรักษาตัวของตน
ยอนกลับไปขางตน ปญหาเกี่ยวกับวัดพระธรรมกายที่วา มี
หลายเรื่อง หลายแง หลายดาน หลายประเด็นนั้น มีขอนาสังเกตวา
เมื่อเรื่องเกิดขึ้นแลว ทางวัดโดยเฉพาะเจาอาวาส เงียบอย และไดมีผ
เรียกรองขอใหทานเจาอาวาสมาชี้แจง ตอมาทางวัดมีพระที่ออกมา
พูดกลาวตอบทํานองวา
6 กรณีธรรมกาย
“เรายึดแนวพระพุทธเจาจะชนะดวยความสงบนิ่ง . . .
พระพุทธเจามีผหญิงมากลาวหาวามีทองกับพระพุทธเจา
บางทีม ีค นจา งคนมารุม ดา สองขา งทาง พระองคแ ก
อยางไร พระพุทธเจานิ่งตลอด บอกไวเลยวาชนะไดดวย
ค ว า ม ส ง บ นิ่ ง แ ล ว ค ว า ม จ ริ ง ก็ ป ร า ก ฏ ใ น ที่ สุ ด
พระพุ ท ธเจ า ไม เ คยแก ข า ว อย ด ว ยความนิ่ ง สงบ และ
สุดทายก็ชนะ ความจริงจะปรากฏ เราเองก็เลยใชวิธีการ
เดียวกัน” (หนังสือพิมพมติชนรายวัน วันอาทิตยที่ 10 มกราคม
2542)
การกลาวอางเชนนี้ ตองระวังมาก เพราะจะทําใหคนเขาใจผิด
ตอพระพุทธเจา ความจริงพระพุทธเจาไมไดใชวิธีสงบนิ่งอยางเดียว
ทรงใชวิธีปฏิบัติใหเหมาะสมกับสถานการณ ที่จะใหเรื่องจบสิ้นลง
ดวยดี ดวยความถูกตองและชัดเจน
พุทธศาสนิกชนที่คนเคยวัด คงจะไดยินพระสวดมนตบทหนึ่ง
อยูเสมอ เวลามีงานเจริญพระพุทธมนตหรือสวดพระพุทธมนต กอน
ฉันเพลพระภิกษุสงฆก็จะสวดบทสวดสําคัญบทหนึ่ง เรียกกันวา บท
พาหุง หรือ พาหุง 8 บท เรียกเปนภาษาทางการวา ชยมังคลัฏฐกคาถา
บทสวดนี้ทานรวบรวมขึ้นไวเพื่อแสดงถึงวิธีที่พระพุทธเจาทรงมีชัย
ชนะผานพนเหตุการณราย โดยทรงแกปญหาดวยวิธีปฏิบัติตางๆ กัน
ดังคําบาลีวา
“พาหุ สหสฺสมภินิมฺมิตสาวุธนฺตํ . . .” เปนตน
ในเหตุการณและปญหาเหลานี้ บางเรื่องพระพุทธเจาทรงแก
ดว ยวิธ ีเ มตตา บางเรื่อ งทรงแกด ว ยขัน ติ บางเรื ่อ งทรงแกด ว ย
อิทธิปาฏิหาริย บางเรื่องทรงแกดวยวิธีแหงอาการสงบ บางเรื่องทรง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 7
แกดวยความลึกซึ้งแหงการใชปญญา บางเรื่องทรงแกดวยการชี้แจง
แสดงความจริง หรือแสดงธรรม
การที่มากลาวอยางขางตนวา “เรายึดแนวพระพุทธเจา จะชนะ
ดวยความสงบนิ่ง” นั้นเปนคําที่กํากวม อาจจะทําใหผคนเกิดความ
เข า ใจว า มี เ หตุ ก ารณ อ ะไรเกิ ด ขึ้ น พระพุ ท ธเจ า ก็ ท รงนิ่ ง เฉย ซึ่ ง
นอกจากจะทําใหคนเขาใจผิดตอพระพุทธเจาแลว อาจจะเปนการ
เสื่อมเสียตอพระพุทธคุณ
สํ า หรั บ ผ ที่ ร เ รื่ อ งพุ ท ธประวั ติ ดี เมื่ อ ได ยิ น ได ฟ ง อย า งนี้
นอกจากจะตําหนิไดวาเปนการกอใหเกิดความเขาใจผิดแลว ก็ยัง
จะรสึกไดวา ทานผกลาวนั้นมงแตจะรักษาตัวเอง โดยไมคํานึงวาการ
กระทํ าของตน จะเป น การก อ ให เ กิ ด ความเสี ย หายต อ องค
พระพุทธเจาและเสื่อมเสียตอศรัทธาในพระพุทธคุณ ที่ถูกนั้น ควร
ยอมสละตั ว เราเพื่ อ รั ก ษาพระศาสนา ไม ใ ช ย อมให เ สี ย แก พ ระ
ศาสนา เพื่อรักษาตัวเรา
จับประเด็นใหชัด
วางทาทีปฏิบัติใหตรงตามตนเรื่อง
สิ่งที่จะพูดตอไปนี้ ไมใชเรื่องความคิดเห็น นี้เปนขอสําคัญที่
ตองย้ําไวกอน เพราะเอกสารของวัดพระธรรมกายที่เผยแพรออกมา
นั้น มีลักษณะที่ทําใหเกิดความสับสน เชน เอาเรื่องขอเท็จจริงบาง
หลักฐานบาง เหตุผลความคิดเห็นตางๆ บาง มาปะปนกันไปหมด
จนทําใหคนเกิดความรสึกที่มองวา แมแตพระไตรปฎกก็เปนเรื่องของ
ความคิดเห็น
8 กรณีธรรมกาย
สํานักวัดพระธรรมกาย เผยแพรคําสอนคลาดเคลื่อนไปจาก
หลักพระพุทธศาสนาหลายประการ เชน
1. สอนวานิพพานเปนอัตตา
2. สอนเรื่องธรรมกายอยางเปนภาพนิมิต และใหมีธรรมกาย
ที่เปนตัวตนเปนอัตตาของพระพุทธเจามากมายหลายพระองค ไป
รวมกันอยูในอายตนนิพพาน
3. สอนเรื่องอายตนนิพพาน ใหเขาใจผิดตอนิพพาน เหมือน
เปนดินแดนที่จะเขาสมาธิไปเฝาพระพุทธเจาได ถึงกับมีพิธีถวายขาว
พระ ที่จะนําขาวบูชาไปถวายแดพระพุทธเจาในอายตนนิพพานนั้น
คําสอนเหลานี้ ทางสํานักสายวัดพระธรรมกายคิดขึ้นใหม เปน
ของนอกธรรมนอกวินัยของพระพุทธเจา แตแทนที่จะสอนไปตามตรง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 11
วาเปนลัทธิของครูอาจารย ทางวัดพระธรรมกายกลับพยายามนําเอา
คํ า สอนใหม ของตนเข าใส แทนที่ หลั กคํ าสอนเดิ มที่ แท ของ
พระพุทธศาสนา
ยิ่งกวานั้น เพื่อหาทางใหลัทธิของตนเขาแทนที่พระธรรมวินัย
ไดสําเร็จ สํานักวัดพระธรรมกายยังไดเผยแพรเอกสาร ที่จวงจาบ
พระธรรมวิน ัย ชัก จูง ใหค นเขา ใจผิด สับ สน หรือ แมแ ตล บหลู
พระไตรปฎกบาลี ที่เปนหลักของพระพุทธศาสนาเถรวาท เชน
– ใหเขาใจวาพระไตรปฎกบาลี บันทึกคําสอนไวตกหลน หรือ
มีฐานะเปนเพียงความคิดเห็นอยางหนึ่ง เชื่อถือหรือใชเปนมาตรฐาน
ไมได
– ใหนําเอาพระไตรปฎกฉบับอื่นๆ เชน พระไตรปฎกภาษาจีน
และคําสอนอื่นๆ ภายนอกมารวมวินิจฉัยพระพุทธศาสนาเถรวาท
– ใหเ ขา ใจเขวไปวาหลัก การของพระพุท ธศาสนาเป นเรื่อ ง
อภิป รัช ญา ขึ้น ตอ การตีค วาม และความคิด เห็น ตลอดจนการ
ถกเถียงทางวิชาการ
– อางนักวิชาการตางประเทศ และการปฏิบัติของตน ดังวา
จะใชวินิจฉัยหลักพระพุทธศาสนาได
ฯลฯ
อีกทั้งสิ่งที่ยกมาอาง เชน คัมภีรของมหายาน และทัศนะของ
นักวิชาการตะวันตก ก็ไมตรงตามความเปนจริง หรือไมก็เลื่อนลอย
นอกจากนั้น ยังนําคําวา “บุญ” มาใชในลักษณะที่ชักจูง
ประชาชนใหวนเวียนจมอยูกับการบริจาคทรัพย เพื่อวัตถุประสงค
ตางๆ ชนิดที่สงเสริมความยึดติดถือมั่นในตัวตนและในตัวบุคคล อัน
12 กรณีธรรมกาย
อาจกลายเปนแนวโนมที่บั่นรอนสังคมไทยในระยะยาว พรอมทั้งทํา
พระธรรมวินัยใหลางเลือนไปดวย
พฤติการณของสํานักวัดพระธรรมกายอยางนี้ เปนการจาบจวง
ลบหลู ย่ํายีพระธรรมวินัย สรางความสับสนไขวเขวและความหลงผิด
แกประชาชน
ขอความบรรยายตอไปนี้ ไดเขียนไวเพื่อเปนทางแหงการศึกษา
ใหเกิดความเขาใจที่ถูกตอง
พรอมทั้งเปนเหมือนคําขอรองตอชาววัดพระธรรมกาย ผูยัง
เห็นแกพระพุทธศาสนา เมื่อรูเขาใจแลว จะไดหันมารวมกันทําบุญ
ที่ยิ่งใหญ และสนองพระคุณบรรพบุรุษไทย ดวยการรักษาพระธรรม
วินัยใหบริสุทธิ์สืบไป
รูจักพระไตรปฎก
พระพุทธศาสนาไมใชปรัชญา
เบื้องแรกตองรความแตกตางระหวางศาสนากับปรัชญากอน
ปรัช ญาเปน เรื่อ งของการคิด หาเหตุผ ล และถกเถีย งกัน ในเรื่อ ง
เหตุผ ลนั้น เพื่อ สัน นิษ ฐานความจริง เรื่อ งที่ถ กเถีย งนั้น อาจจะไม
เกี่ยวกับการดําเนินชีวิตที่เ ปนอย เชน นักปรัชญาอาจจะถกเถียง
กัน วา จัก รวาลหรือ จัก รภพเกิด ขึ้น เมื่อ ไรและจะไปสิ้น สุด เมื่อ ไร
โลกจะแตกเมื่อไร ชีวิตเกิดขึ้นเมื่อไร เปนตน และนักปรัชญาก็ไ ม
จําเปนตองดําเนินชีวิตตามหลักการอะไร หรือแมแตใหสอดคลองกับ
สิ่งที่ตนคิด เขาคิดหาเหตุผลหาความจริงของเขาไป โดยที่วาชีวิต
สวนตัวอาจจะเปนไปในทางที่ตรงขามก็ได เชน นักปรัชญาบางคน
อาจจะเป น คนคุ มดี คุ ม ร าย บางคนสํ า มะเลเทเมา บางคนมี ทุ ก ข
จนกระทั่งฆาตัวตาย
แตศาสนาเปนเรื่องของการปฏิบัติ เรื่องของการดําเนินชีวิต
หรือการนํามาใชใหเปนประโยชนในชีวิตจริง การปฏิบัตินั้นตองมี
หลักการที่แนนอนอยางใดอยางหนึ่ง และจะตองมีจุดหมายชัดเจน
ดว ยวา ตอ งการอะไร การที่ตอ งมีขอ ปฏิบัติที่แ นน อนและตอ งมี
จุดหมายที่ชัดเจนนั้น ผปฏิบัติก็ตองยอมรับหลักการอยางใดอยาง
หนึ่ง และก็ตอ งถามตอ ไปวา จะยอมรับ หลัก การที่บุค คลผใ ดได
14 กรณีธรรมกาย
พระไตรปฎก คือที่สถิตของพระศาสดา
คัม ภีรศ าสนา เชน ในพระพุท ธศาสนาคือ พระไตรปฎ กนี้
เปนมาตรฐาน เปนเกณฑตัดสินความเชื่อและการประพฤติปฏิบัติ
เปนที่มา เปนแหลงรักษาหลักการของศาสนานั้นๆ ถาคําสอนหรือ
หลัก การที ่แ ทข องพระศาสดาที ่ร ัก ษาไวใ นพระไตรปฎ กหรือ ใน
คัมภีรนั้น สูญสิ้นหมดไป ก็ถือวาศาสนานั้นสูญสิ้น ดังนั้น ศาสนา
ทั้งหลายจึงถือการรักษาคัมภีรศาสนาของตนเปนเรื่องสําคัญที่สุด
และพระพุทธศาสนาก็ถือวาการรักษาคัมภีรพระไตรปฎกเปนเรื่อง
ใหญที่สุด
พระพุทธเจาเองก็ตรัสไววา เมื่อพระองคป รินิพพานไปแลว
ธรรมวินัย ที่ท รงแสดงแลว และบัญ ญัติแ ลว แกส าวกทั้ง หลายนั้น
จะเปนศาสดาแทนพระองคสืบตอไป ธรรมวินัยนั้นเวลานี้อยูที่ไหน
ก็รักษาไวในพระไตรปฎก
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 15
ธรรมวินัย ก็คือหลักการและหลักเกณฑของพระพุทธศาสนา
ที่มาจากพุทธพจนและพุทธบัญญัติ ซึ่งเปนบรรทัดฐานที่ชัดเจน
ยิ่งหลักการที่สําคัญ อยางนิพพานซึ่งเปนจุดหมายสูงสุดของ
พระพุทธศาสนาดวยแลว ก็จะตองมีความแนนอนวาเปนอยางไร
เพราะวาศาสนิกหรือผปฏิบัติทั้งหลาย ยังไมอาจจะรไมอาจจะเขาใจ
หลักการนี้ดวยประสบการณของตนเอง พระศาสดาจึงตองแสดง
หลักการนี้ไวใหชัด เทาที่จะใชภาษาสื่อสารใหสติปญญาของผปฏิบัติ
รเขาใจได ถามิฉะนั้นผปฏิบัติ เมื่อปฏิบัติไป แทนที่จะบรรลุนิพพาน
ของพระพุทธศาสนา ก็อาจจะกลายเปนนิพพานของฮินดูไป หรือ
อาจจะเขาถึงฌานสมาบัติ แลวก็เขาใจวานี่เปนนิพพาน หรือปฏิบัติ
ไปรูสึกวาจิตไปเขารวมกับสภาวะอยางใดอยางหนึ่ง แลวก็นึกวานั้น
เปนนิพพาน เพราะฉะนั้นหลักการที่สําคัญนี้ พระศาสดาจะตองวาง
ไวอยางชัดเจนที่สุด เทาที่สติปญญาของคนที่ปฏิบัติซึ่งยังไมรไดดวย
ตนเองจะเขาใจได
พระไตรป ฎ กเป น แหล ง รวมคํ า สั่ ง สอนของพระพุ ท ธเจ า ที่
เรียกวา “ธรรมวินัย” นี้ ตั้งแตเรื่องนิพพานซึ่งเปนจุดหมายสูงสุดลง
มา ทั้งคําสอนทางปญญา อยางไตรลักษณ ปฏิจจสมุปบาท ทั้งขอ
ปฏิบัติคือไตรสิกขา ตลอดจนวินัยเชนที่เรียกวาศีล 227 ของ
พระภิกษุสงฆ ศีล 10 ของสามเณร และศีล 5 ศีล 8 ของอุบาสก
อุบาสิกา ทั้งหมดนี้อาศัยพระไตรปฎกเปนแหลงรวบรวมไว และเปน
มาตรฐานทั้งสิ้น
ควรจะยกพุท ธพจนที่ต รัส เมื่อ จะปรินิพ พาน มาย้ํา เตือ น
พุทธศาสนิกชนกันไวเสมอๆ วา
16 กรณีธรรมกาย
พระไตรปฎกสําคัญตอพระพุทธศาสนา
ยิ่งกวาที่รัฐธรรมนูญสําคัญตอประเทศชาติ
ถา เทีย บกับ เรื่อ งที่ช าวบา นพอจะเขาใจ พระไตรปฎ กนั้น มี
ความสํ า คัญ ตอ ศาสนิก ชนยิ ่ง กวา ที ่ร ัฐ ธรรมนูญ มีค วามสํ า คัญ
สําหรับพลเมือง คงไมมีใครพูดวารัฐธรรมนูญเปนเพียงตําราเลมหนึ่ง
หรือวาเมื่อขึ้ นศาลมีการยกรัฐธรรมนู ญมาตรานั้นมาตรานี้ขึ้น มา
กลาว หรือแมแตยกกฎหมายอาญา กฎหมายแพงมาตรานั้นมาตรา
นี้ขึ้นมาอาง คงไมมีใครพูดวา กฎหมายมาตรานั้นนี้ รัฐธรรมนูญ
มาตรานั้นนี้เปนเพียงความคิดเห็น
ที่วาพระไตรปฎกสําคัญยิ่งกวารัฐธรรมนูญ สําหรับศาสนิกชน
เพราะรัฐธรรมนูญนั้น สามารถเปลี่ยนแปลงไปโดยมติของประชาชน
ที่ผานทางองคกรนิติบัญญัติตามยุคตามสมัย แตพระไตรปฎกไม
อาจจะเปลี่ยนแปลงได เพราะเปนคําสอนขององคพระศาสดา และ
พระศาสดาก็ปรินิพพานแลว ถาพระไตรปฎกสูญหาย คําสอนของ
พระพุทธเจาก็สูญสิ้น
การที่เ รานับ ถือพระพุท ธศาสนา ก็คือ เรายอมรับ การตรัส ร
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 17
ของพระพุทธเจา พรอมทั้งอยากรูและนําความจริงที่พระองคตรัสรู
นั้น มาปฏิบ ัต ิ ดัง นั้น สิ่ง ที่เ ราตอ งการที ่สุด จึง ไดแ กคํ า สอนของ
พระองค เมื่อพระองคปรินิพพานแลว เราจึงถือเปนสําคัญที่สุดวา
จะรักษาคําสอนหรือคําตรัสของพระองคที่เรียกวาพุทธพจนไ วให
แมน ยํ า บริส ุท ธิ ์บ ริบ ูร ณที่ส ุด ไดอ ยา งไร เพื ่อ ใหพ ุท ธศาสนิก ชน
สามารถเขาถึงคําสอนของพระองคไดตอไป
เมื่อเรารักษาคําสอนของพระองคไวดีที่สุดแลว เราก็ใชคําสอน
ของพระองคนั้นเปนมาตรฐาน เปนเกณฑตัดสินความเชื่อและการ
ปฏิบัติที่เรียกวาพระพุทธศาสนาตอไป
ดังนั้น ในเรื่องธรรมวินัยในพระไตรปฎกนี้ แทนที่จะคิดวาจะ
ปรั บ ปรุ ง เปลี่ ย นแปลง มี แ ต ว า จะต อ งรั ก ษาไว ใ ห บ ริ สุ ท ธิ์ ให ต รง
ตามเดิมเทาที่เปนไปได
อีกประการหนึ่ง รัฐธรรมนูญเปนบทบัญญัติเพียงในดานวินัย
เชน กําหนดสิทธิเสรีภาพ หนาที่พลเมือง และหลักเกณฑในการ อย
รวมกันในสังคมเปนตน แตพระไตรปฎกนั้นบรรจุไวทั้งธรรมและวินัย
คื อ ทั้ ง แบบแผนระเบี ย บความเป น อย ข องพระภิ ก ษุ ส งฆ และทั้ ง
หลักการของพระพุท ธศาสนา ถา ศาสนิก ชนปฏิเ สธพระไตรปฎ ก
หรือ ไมย อมรับ พระไตรปฎ กก็ค ือ ไมย อมรับ พระพุท ธศาสนา
โดยเฉพาะพระพุทธศาสนาแบบนั้น เชน แบบเถรวาท แบบมหายาน
แลวแตวาจะเปนพระไตรปฎกฉบับไหน
ยิ่งถาเปนพระภิกษุ การปฏิเสธไมยอมรับพระไตรปฎก ก็คือ
การปฏิเสธไมยอมรับความเปนพระภิกษุของตนนั่นเอง เพราะเหตุวา
การบวชของภิกษุนั้นก็ดี สิ่งที่เรียกวา ศีล 227 ขอ คือสิกขาบท 227
18 กรณีธรรมกาย
ในพระวินัย ก็ดี ที่พ ระภิก ษุนั้น รัก ษาอย ก็ม าจากพุท ธบัญ ญัติใ น
พระไตรปฎก เมื่อภิกษุไมยอมรับพระไตรปฎก ก็คือปฏิเสธการบวช
และปฏิเสธศีล 227 เปนตนของตนนั้นเอง
ที่ก ลา วนี้ไ มไ ดห มายความวา จะเปน การจํา กัด สิท ธิแ ละ
เสรีภาพ พระพุทธศาสนาใหสิทธิและเสรีภาพโดยสมบูรณ แมแต
สิทธิและเสรีภาพที่จะปฏิเสธพระไตรปฎกและปฏิเสธพระพุทธเจา
แตขอสําคัญในความเปนประชาธิปไตย ก็คือความตรงไปตรงมา
เมื ่อ เราไมย อมรับ พระไตรปฎ กนี ้ เราไมย อมรับ การบวชเปน
พระภิก ษุแ บบนี ้ ก็จ ะเปน เรื ่อ งแปลกประหลาดที ่ว า เรายัง เอา
รูปแบบที่เปนบัญญัติในพระไตรปฎกนั้นมาใช
ยิ่งหลักการที่สูงขึ้นไปอยางเรื่องนิพพานก็ยิ่งสําคัญเพิ่มขึ้น
ไปอีก เพราะวาวินัยที่รักษานั้นก็เพื่อที่จะเปนฐานใหเขาถึงจุดหมาย
นั้น เอง ถา รัก ษาหลัก การอยา งนิพ พานซึ่ง เปน จุด หมายสูง สุด ไว
ไมไ ด การรัก ษาความประพฤติป ฏิบัติเ บื้อ งตน เชน วินัย ก็แ ทบจะ
หมดความหมาย
พระไตรปฎกบาลีที่คนไทยนับถือ
คือฉบับเดิมแท เกาแก และสมบูรณที่สุด
พระพุท ธศาสนาแบบที ่เ รานับ ถือ กัน อย ซึ ่ง สืบ ตอ มาใน
ประเทศไทยนี้ เรีย กวา พระพุท ธศาสนาเถรวาท หรือ บางทีก็ถูก
เรี ย กว า หิ น ยาน ซึ่ ง ตั้ ง อย บ นฐานของคํ า สอนที่ รั ก ษามาใน
พระไตรปฎกภาษาบาลี
พระไตรปฎกภาษาบาลีของเถรวาทนี้ เปนที่ยอมรับกันวาเปน
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 19
ความพยายามที่จะแสวงนิรวาณ(นิพพาน) ดวยอาศัยกายที่
หมกเถาธุลี ปญญาที่ดับอับแสง และการปลีกตัวหลีกเรน; . .
.”1
ตัวอยางดานญี่ปุน เชน Professor Mizuno ไดเขียนหนังสือไว
ใหรูวา
“. . . of all the sects and schools of Buddhism, Theravada
Buddhism, one of the major Hinayæna schools, is the only
one that possesses a complete canon in a single language.”2
“ในบรรดาพุทธศาสนาทั้ง หมดทุกนิกายนั้น พุ ท ธศาสนา
เถรวาท ซึ่งเปนนิกายใหญนิกายหนึ่งในสายหินยาน เปน
พุทธศาสนานิกายเดียว ที่มีพระไตรปฎกครบถวนบริบูรณ
อยูในภาษาเดียว”
ตัวอยางดานประเทศตะวันตก T. O. Ling ก็เขียนไวใน Dictionary
ของเขาทํานองเดียวกันวา
“Tipitaka The canon of Buddh. scripture in Pali, regarded as
authoritative by the Theravada; it is earliest form of Buddh.
teaching available and the most complete.”3
“ติปฏก คัมภีรหลักของพระพุทธศาสนาในภาษาบาลี ซึ่งเถร
วาทยึดถือเปนแบบแผน ติปฏกเปนคําสอนของพุทธศาสนา
แบบดั้งเดิมสุดเทาที่มีอยู และสมบูรณที่สุด”
เรื่อ งที่วา พระไตรปฎ กบาลีเ กา แก เดิม แท ครบถว นที่สุด นี้
1
William Edward Soothill and Levis Hodous, A Dictionary of Chinese Buddhist
Terms (London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co., Ltd., 1934), p.83.
2
Kogen Mizuno, Buddhist Sutras (Tokyo: Kosei Publishing Co., 1982), p.30.
3
T. O. Ling, A Dictionary of Buddhism (New York: Charles Scribner's Sons,
1972), p.255.
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 21
1
Christmas Humphreys, A Popular Dictionary of Buddhism (London: Curzon
Press, 1976), p. 172.
2
Mizuno, p. 129.
22 กรณีธรรมกาย
1
Ibid., p.32.
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 23
ความรวมมือกันในหมูชาวพุทธญี่ปุนผูนับถือนิกายตางๆ
ดวยเหตุที่พุทธศาสนามหายานทุกนิกายลวนมีกําเนิดจาก
แหลงเกิดเดียวกันคือ พุทธศาสนา (เถรวาท) ที่ทั้งดั้งเดิมและ
เปนพื้นฐานนัน้ และ (3) เพื่อใหมีความเห็นรวมกันวาพระ
ศากยมุนี เปนพระศาสดาผูประดิษฐานพุทธศาสนา”
พระพุท ธศาสนาทั้ง เถรวาทและมหายานตา งก็มีห ลัก การ
ของตนเองที่แนนอน ชัดเจน ยิ่งมหายานแตกแยกเปนนิกายยอย ๆ
มากมาย ดังเชนในญี่ปน ไมตองนับนิกายที่ลมหายสาบสูญไปแลว
ในยุคตาง ๆ ปจจุบันนี้ก็ยังมีนิกายใหญถึง 5 นิกาย และแตกเปน
นิกายยอยอีกประมาณ 200 นิกาย แตละนิกายก็มีคําสอน มีหลักการ
ตางๆ ที่แตกตางกัน และมหายานดวยกันเองนั้นแหละแตกตางกัน
ไกล บางทีแตกตางกันเองมากยิ่งกวาแตกตางกับพระพุทธศาสนา
ฝายเถรวาทดวยซ้ํา
ถาพระพุทธศาสนาฝายเถรวาทอยางของเราไมสามารถรักษา
หลักการของตนไวได ปลอยใหหลักการหรือคําสอนภายนอกอยางของ
มหายานเขามาปะปน จะไมเพียงเกิดความสับสนเทานั้น แตคําสอน
ที่แทจริงของพระพุทธเจา ที่ใครๆ หวังจากเรา ก็จะพลอยเลอะเลือน
หมดไป
เพราะไมรักษาคําสอนเดิมของพระพุทธเจาไว มหายาน
จึงตางกันเองหางไกล ยิ่งกวาตางจากเถรวาทอยางไทย
ความจริงการชําระสะสางแยกกันชัดเจนระหวางเถรวาทกับ
มหายานนั้น ไดมีมานานแลวตั้งแตกอนเกิดเปนมหายานดวยซ้ําไป
24 กรณีธรรมกาย
หมายความวา กอนจะมีนิกายมหายานนั้นมีความคิดเห็นแปลกแยก
ออกไป ซึ่งในระยะแรก เรียกวามหาสังฆิกะ แลวจึงพัฒนาขึ้นมาเปน
มหายานภายหลัง การชําระสะสางความคิดเห็นแปลกแยกเหลานี้
ทางฝายเถรวาทไดชี้แจงแสดงไวชัดเจนแลว ตั้งแตสังคายนาครั้งที่ 3
ที่พระเจาอโศกมหาราชเปนองคอุปถัมภ เมื่อ พ.ศ. 235
พระไตรปฎกภาษาสันสกฤตก็ดี จีนก็ดี ทิเบตก็ดี หรือภาษา
อะไรอื่น ก็ดีที่น อกบาลีทั้ง หมดนั้น ลว นเปน ของมหายาน หรือ
สืบเนื่องตอมาหลังสังคายนาครั้งที่ 4 (ทางมหายานถือวาเปนครั้ง
ที่ 3) ที่เมืองบุรุษปุระ ทางตะวันตกเฉียงเหนือของอินเดีย เมื่อ พ.ศ.
643 ซึ่งเปนการสังคายนาของนิกายสรวาสติวาทิน มหายานยอมรับ
การสังคายนาครั้งนี้ ตอมานิกายสรวาสติวาทิน สาบสูญไปแลว แต
มหายานพัฒนาตอมาโดยใชคัมภีรภาษาสันสกฤตอยางเดียวกับ
นิกายสรวาสติวาทิน
คัม ภีร พ ระไตรปฎ กสัน สกฤตเปน ของเกิด ภายหลัง จาก
พระไตรปฎกภาษาบาลีที่เปนของดั้งเดิม การชําระสะสางก็ดี การรู
ความแตกตางกันนั้นก็ดี เปนเรื่องที่ชัดเจนอยกอนแลว หมายความวา
พระเถระที่รวบรวมจัดทําสังคายนาพระไตรปฎกบาลีของเถรวาท
นั้น ทานรความแตกตางอยกอนแลว และทานไดสะสางไวเสร็จแลว
เราจึงไมควรจะนํากลับไปปะปนกันอีก
ยิ่งพระไตรปฎกจีนดวยแลว ก็เกิดสืบเนื่องจากพระไตรปฎก
ฉบับ สัน สกฤตนั้น อีก ตอ หนึ่ง พระไตรปฎ กจีน นั้น ไมไ ดเ กิด ขึ้น ใน
อินเดีย แตเกิดขึ้นในประเทศจีน เพราะฉะนั้นก็หางหลังฉบับภาษา
สันสกฤตออกไปอีก
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 25
เทาที่นักประวัติศาสตรสืบทราบได พระพุทธศาสนาที่เขาไปสู
ประเทศจีนอยางจริงจังนั้น ไดเริ่มเมื่อประมาณ พ.ศ. 608 เมื่อ
พระเจามิ่งตี่ หรือเมงตี่ ทรงสงทูต 18 คนไปสืบพระพุทธศาสนาใน
ประเทศตะวันตก คือ อินเดีย หรือชมพูทวีป ในครั้งนั้นพระกาศยปะ
มาตังคะที่เขามาประเทศจีนจากประเทศอินเดีย ไดแปลพระสูต ร
พุทธวัจนะ 42 บท ที่ฝรั่งแปลเปนภาษาอังกฤษวา The Sþtra of Forty-
two Sections ขึ้นเปนสูตรแรก
ตอมาอีกนานจึงมีการแปลคัมภีรพระไตรปฎกภาษาสันสกฤต
เปนจีนอยางจริงจังประมาณป พ.ศ. 944 เมื่อพระกุมารชีวะจาก
แควน กูจ า ในเอเชีย กลาง มาถึง นครเชีย งอานแลว ไดแ ปลคัม ภีร
ออกมาสวนหนึ่ง ตอจากนั้น เหตุก ารณใ หญอีกครั้งหนึ่งก็คือสมัย
ราชวงคถัง เมื่อหลวงจีนที่เรารจักกันดี คือพระถังซําจั๋ง หรือหลวงจีน
เหี้ ย นจั ง หรื อ ยวนฉาง ได ไ ปสื บ พระไตรป ฎ กในไซที คื อ แคว น
ตะวันตก หรือดินแดนตะวันตก ซึ่งหมายถึงชมพูทวีป ใน พ.ศ. 1172
แลวกลับมาถึงเมืองจีนเมื่อ พ.ศ. 1188 คือเกือบ พ.ศ. 1200 และได
แปลพระสูตรภาษาสันสกฤตที่นํามาจากอินเดียเปนภาษาจีน
สวนพระไตรปฎกภาษาทิเบตก็เชนเดียวกัน เพิ่งแปลมาจาก
ภาษาสันสกฤตหลัง พ.ศ. 1160 เพราะวาพระพุทธศาสนาเพิ่งเขาส
ทิเบตในชวง พ.ศ. 1160 นั้น เมื่อกษัตริยทิเบตอภิเษกสมรสกับ
เจาหญิงเนปาลและเจาหญิงจีน ที่นับถือพระพุทธศาสนา
พระไตรปฎกมหายานที่เปนหลัก ก็มีของจีนกับของทิเบตเทานี้
26 กรณีธรรมกาย
สวนพระไตรปฎกมหายานนอกจากนี้ ก็ถายทอดตอจากจีน-ทิเบต
ไปอีก อยา งของเกาหลี1 และญี่ปุน เปน ตน หรือ ไมก็เ ปน เพีย ง
กระเส็นกระสาย มีนิดๆ หนอยๆ หาเปนชิ้นเปนอันไดยาก
ที่นาเสียดายก็คือ พระไตรปฎกฉบับภาษาสันสกฤตที่เปน
ตนเดิมของมหายานนั้น ไดสูญหายไปแทบหมดสิ้น แมจะกลับไป
พบที่ฝงหรือเก็บใสสถูปเจดียไว ก็อยูในสภาพกระจัดกระจายหรือ
แหวงวิ่น
พระไตรปฎ กเดิมของสันสกฤต เกิดหลังบาลีอยแลว ยัง มา
สูญหายไปเสียอีก พระไตรปฎกฉบับภาษาจีนและทิเบตที่แปลตอ
จากฉบับ สันสกฤตนั้น ก็เ ลยแทบไมมีตน ฉบับ เดิมที่จะตรวจสอบ
การที่ จ ะสื บ หาคํ า สอนเดิ ม ที่ แ ท แ ปลให ต รงจริ ง จึ ง เป น ไปได ย าก
ดังเชนพระไตรปฎกของจีนนั้น บางเรื่องเปนพระสูตรเดียวกัน แต
เมื่อไมมีฉบับภาษาสันสกฤตที่เปนตัวเดิม ก็เลยรวมเขาชุดโดยเอาทั้ง
ฉบับแปลของพระกุมารชีวะ (ราว พศ. 944) และฉบับแปลของ
หลวงจีน เหี้ยนจัง (ราว พศ. 1188) เพิ่มความใหญโตใหแก
พระไตรปฎกของมหายาน
เปน อัน วา พระไตรปฎ กของมหายาน ตั้ง แตฉ บับ ใหญข อง
จีนและทิเบต ตลอดจนฉบับภาษาอื่นๆ ที่มีกระเส็นกระสาย ไมวา
จะพบที่ไหน เราก็พูดไดชัดเจนวาเปนของที่เกิดทีหลัง และเมื่อมอง
1
เกาหลี เคยมีพระไตรปฎกมหายานทีน่ ับวาสมบูรณมาก ซึ่งจารึกจบในรัชกาลพระเจา
มุนจง (King Munjong, พ.ศ. 1590-1625) แตถกู ทําลายเสียเมื่อครั้งมงโกลรุกราน
ใน พ.ศ. 1774 ตอมาไดทําขึ้นใหม โดยจารึกในแผนไม ใน พ.ศ. 1779
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 27
ในแงของการรักษาคําสอนของพระพุทธเจา ก็อยูในสภาพงอนแงน
นอกจากสืบ หาพุท ธพจนไ ดย ากแลว ก็ยัง เปน สว นที่แ ตง ใหมใ ส
พระโอษฐเขาไปอีก ตางจากพระไตรปฎกบาลีของเถรวาทที่นอกจาก
เปนของดั้งเดิมกอนกวาแลว ก็ยังมีประวัติการรักษาสืบตอมาอยาง
มั่นคง ดังที่ปราชญพุทธศาสนาไมวาที่ไหนๆ ไมตองพูดถึงตัวเราเอง
แมถึงตะวันตกและประเทศมหายานเองก็ยอมรับทั่วกัน
การที่เราเจอพระไตรปฎกอื่น ๆ นั้นก็เปนขอดีใน 2 ประการ คือ
ประการที่ 1 จะไดรวาเรื่องนั้นๆ ทางมหายานสอนวาอยางไร
และเมื่อ พูด ถึง มหายานก็ตอ งแยกนิก ายดว ยวา นิก ายไหนของ
มหายานสอนไววาอยางไร แตไมใชหมายความวาจะเอามาปะปนกัน
(มหายานดวยกันเองเขาก็ไมยอมใหตางนิกายมาปนกับเขา) แตเอา
มาเทีย บเพีย งใหรวา ในเรื่อ งนี้ เชน นิพพาน ทางเถรวาทสอนวา
อยางนี้ มหายานนิกายนี้สอนวาอยางนี้ มหายานนิกายนั้นสอนวา
อยางนั้น เพราะนิกายมหายานนั้นแตกแยกกันออกไปมาก ตาม
คําสอนของอาจารยในแตละนิกาย ดังที่เรียกชื่อมหายานอีกอยาง
หนึ่งวา อาจารยวาท (บาลีวา อาจริยวาท) มหายานเองก็ไมลงกัน
เราควรจะปลอยใหมหายานเถียงกันดีกวาที่จะไปเถียงดวย ถาเรา
เอาคําสอนมหายานจากพระไตรปฎกมหายานเขามาละก็จะยงกัน
ใหญ เพราะมหายานเองก็ยงกันอยแลว
ประการที่ 2 ยิ่งคนพบพระไตรปฎกในประเทศอื่น ๆ มากเทาไร
ก็ยิ ่ง เปน การชว ยย้ํ า ใหเ ราไดห ลัก ฐานมายืน ยัน เรื ่อ งราวที่
พระไตรปฎกบาลีของเราไดบันทึกไวชัดเจนกอนตั้งแต พ.ศ. 235
แลววาทา นไดชํา ระสะสางนิก ายแตกแยกแปลกปลอมทั้ง หลาย
28 กรณีธรรมกาย
แสดงวาลัทธิเชนนั้นเกิดขึ้นจริง ๆ ดังหลักฐานที่ไดคนพบภายหลัง
เหลานั้น
ถาตีรวนพระไตรปฎกได ก็ถอนรากพระสงฆไทยสําเร็จ
เรื่องนี้จะตองทําความเขาใจใหชัด เวลาพูดจะตองจําแนกวา
เถรวาทหรือพระไตรปฎกเถรวาทวาอยางนี้ พระไตรปฎกมหายานวา
อยางนี้ ถาไมทําอยางนี้จะสับสนปนเปเกิดปญหามากมายยงกันไม
จบ และพระพุทธศาสนาที่แทก็จะหมดไปดวย
ยกตัวอยาง ดังที่กลาวแลววาในประเทศญี่ปุนมีพุทธศาสนา
มหายานหลายนิกาย และแยกนิกายยอยเปนรอยๆ นิกาย เอาเฉพาะ
นิกายใหญ 5 นิกาย ก็สอนและปฏิบัติตางกันมากมาย
เวลานี้สิ่งหนึ่งที่พระมหายานของญี่ปุนทุกนิกายรักษาไวไมได
ก็คือเพศพรหมจรรย นิกายเซนที่วารักษาไวดวยดีมานาน เดี๋ยวนี้
ตัวอาจารยเจาสํานักก็มีครอบครัวกันไป
พระญี่ปุน บางนิก าย อยา งนิก ายชิน นอกจากมีค รอบครัว
แลว ยังทําธุรกิจ เปนเจาของโรงงานอุตสาหกรรม เปนเจาของกิจการ
ทําการคาพาณิชยตางๆ บางก็เลนการเมือง บางนิกายถึงกับตั้งพรรค
การเมือง อยางเชน นิกายโซกะงักไก ที่เปนนิกายยอยหนึ่งของนิกาย
นิจิเรน ไดตั้งพรรคการเมืองโกเมโตขึ้น
พระญี่ปุนบางนิกายนั้นในประวัติศาสตรถึงกับตั้งกองทัพของ
ตนเอง มีอํานาจทางการเมืองและทางการทหารมาก แขงอํานาจกับ
ทางฝายบานเมืองนั้น หรือแขงอํานาจกับพวกขุนนาง จนในที่สุดทาง
ฝายบานเมืองทนไมไหว ตองยกทัพเขามาปราบปราม ทําสงครามกัน
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 29
สวนทางพระพุทธศาสนาเถรวาทนั้น ก็อยางที่กลาวแลววา
รั ก ษาวิ นั ย แบบแผนคํ า สอนหลั ก การเดิ ม ไว อ ย า งแม น ยํ า ที่ สุ ด
เพราะฉะนั้นสภาพสับสนและเหตุการณแปลกๆ อยางนั้นจะไมเกิดขึ้น
เพราะวินัยที่พระรักษานั้น ปองกันไวอยางรัดกุมที่สุด ไมมีทางที่จะ
คลาดเคลื่อนไปได นอกเสียจากวาเราจะไมรักษาพระไตรปฎกบาลี
นี้ไว
ถาไมรจัก แยกอยา งที่วาขา งตน ตอไปก็อ าจจะมีก ารกลา ว
อาง เชนอาจจะมีพระภิกษุบางรูปพูดขึ้นมาวา เอะ! ที่ประเทศญี่ปุน
พระไตรปฎกฉบับนิกายนั้นไมเห็นมีพุทธบัญญัติขอนั้น หรือวาบาง
นิกายไมเห็นตองใหความสําคัญมากมายแกพระไตรปฎก เพราะเขา
นับถืออาจารยเปนใหญ เขาก็เปนพระพุทธศาสนาอยได เขาไมไดถือ
วินัยอยา งเรา วินั ยขอนั้นๆ ไมมีในพระไตรปฎกของญี่ปุ น เขาถื อ
อยางนั้น ๆ แลวทําไมเราจะตองมาถืออยางนี้ดวย ก็อาจจะเปนไปได
วา พระไทยตอไปจะรักษาความเปนพระภิกษุแบบเถรวาทไวไมได
จะมีครอบครัว หรือจะทําธุรกิจอุตสาหกรรม เปนเจาของโรงงาน เปน
เจาของกิจการคาขาย ทําการคาพาณิชย ตลอดจนกระทั่งมีอํานาจ
ในทางการเมือง อยางที่เคยเปนหรือเปนอยูในประเทศญี่ปนและใน
บางประเทศอื่น ๆ
ในดานหลักการทางธรรม ถาเอาพระไตรปฎกฉบับอื่นๆ มาอาง
กันสับสน ตอไปก็อาจจะมีภิกษุบางรูปพูดวา เอะ! ในประเทศญี่ปน
นั้นบางนิกายเขามีพระสูตรอื่นๆ ที่เราไมมี อยางเชน สุขาวตีวยูหสูตร
ที่เปนหลักสําคัญของนิกายโจโด และนิกายชิน ซึ่งเปนนิกายที่นักบวช
มีบุตรภรรยา และทํากิจการธุรกิจอุตสาหกรรมที่กลาวมาแลว
30 กรณีธรรมกาย
สุข าวตีว ยูห สูต รนั้น สอนวา มีส วรรคทิศ ตะวัน ตก เรีย กวา
แดนสุขาวดี ที่มีพระพุทธเจาชื่อวา อมิตาภะ ประทับอยู ใครอยากจะ
เกิดในสวรรคสุขาวดีก็ใหเอยนามพระองคใหมากที่สุดโดยเฉพาะ
เวลาตาย ก็จะไดไปอยกับพระอมิตาภะ และรอเขานิพพานที่นั่น ถา
ใครเกิดบอกวาพระสูตรนี้ไมมีในพระไตรปฎกบาลีของเรา นาจะเอา
เขามาดวยอยางนี้เปนตน จะวาอยางไร ความชัดเจนในหลักการและ
ในคัมภีรของตนเองนี้จึงเปนเรื่องที่สําคัญอยางยิ่ง
คัมภีรพระไตรปฎกบาลีของเถรวาทนั้นเปนของที่สืบมาจาก
การสังคายนาครั้งแรก จึงถือวาตนเดิมที่สุด และก็ไดชําระสะสาง
ความเห็นแตกแยกแปลกปลอม โดยเฉพาะในการสังคายนาครั้งที่ 3
สมัยพระเจาอโศกมหาราช พ.ศ. 235 นั้น เปนที่ชัดเจนจะแจงอยแลว
ว า อะไรใช อะไรไม ใ ช คํ า สอนของพระพุ ท ธศาสนาแบบเดิ ม แท ที่
เรียกวาเถรวาทนี้
จริงอยูในเรื่องปลีกยอยเล็กๆ นอยๆ อาจจะมีอะไรที่ไมชัดเจน
ไดเปนเรื่องธรรมดา เชนอยางพระเทวทัตกับพระสารีบุตร ใครจะมี
อายุม ากกวา กัน อยา งนี้ อาจจะหาหลัก ฐานไมไ ด หรือ วา ตน โพธิ์
ชื่อวาอานันทโพธิที่พระเชตวันปลูกขึ้นปไหนในระหวางพุทธกิจ 45
พรรษา ดังนี้เปนตน แตเรื่องเหลานี้ไมใชขอสําคัญ สิ่งที่สําคัญก็คือ
หลักการใหญๆ อยางที่กลาวแลว เชนนิพพานนั้นจะตองชัดเจน ทาน
ไมปลอยไวใหคลุมเครือ ดังที่กลาวแลว
ยิ่ง เปน เรื่อ งที่ผป ฏิบัติห รือ ศาสนิก ไมอ าจจะรเ ขา ใจได ถา
พระศาสดาไมวางหลักการไวใหชัดเจน คําสอนของพระองคก็แทบ
จะไมเกิดประโยชน เพราะผปฏิบัติไมรวาตนปฏิบัติอะไรอยู เปนการ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 31
ปฏิบัติคําสอนของพระพุทธเจา หรือปฏิบัติคําสอนของเจาสํานักที่
คิดขึ้นเองใหม หรือปฏิบัติอะไรที่เปนความคิดเห็นสวนตัวของเขาเอง
หรือแมแตปฏิบัติลัทธิอื่นนอกพระพุทธศาสนา
จริงอย พระไตรปฎกมหายานที่แปลไปเปนภาษาจีนเปนตน
แลว อาจใหประโยชนไดบางในแงที่วา มาเทียบเคียงคําสอนเล็กๆ
นอยๆ เชนขอความในคาถาบางคาถา วามีแปลกกันอยางไร แตนั่น
ไมใ ชเ รื่องหลัก การใหญ สวนตัวหลัก การใหญนั้น ทานวางไวและ
ชําระสะสางกันชัดเจนไปแลว มีแตพูดไดวาเถรวาทสอนวาอยางนี้
มหายานสอนวาอยางนั้น หรือมหายานนิกายนี้วาอยางนี้ มหายาน
นิกายนั้นวาอยางนั้น เปนตนเทานั้น ไมใชเรื่องที่จะมาปะปนกัน
เมื่อชาวพุทธยังนับถือพระไตรปฎก
ก็ยังเคารพพระพุทธเจา และมีพระศาสดาองคเดียวกัน
ประโยชนที่พุทธศาสนิกชนตองการ คือ พระพุทธศาสนาแท
ที่เปนพระดํารัสตรัสสอนของพระพุทธเจา พระไตรปฎกเปนแหลงที่
บรรจุพระดํารัสตรัสสอนที่เราตองการนั้น และเปนที่ยอมรับทั่วกัน
รวมทั้งนักปราชญพุทธศาสนาของมหายานวา พระไตรปฎกบาลีของ
เถรวาทนี้ เปนหลักฐานแสดงพุทธวจนะที่
– ดั้งเดิมแทเกาแกที่สุด
– รักษาคําสอนของพระพุทธเจาไวไดแมนยําที่สุด
– ครบถวนสมบูรณที่สุด
ที่วานี้มิใชห มายความวา พระไตรปฎกบาลีจ ะมีพุท ธดํารัส
ครบถวนทุกถอยคําของพระพุทธเจา หรือวาทุกถอยคําในพระไตรปฎก
32 กรณีธรรมกาย
เวลานี้ ชาวพุทธควรจะติติงและตักเตือนกันใหตระหนักถึง
ความสําคัญของการปฏิบัติตอพระพุทธเจาใหถูกตอง เพราะมีการ
กลาวอางพระพุทธเจา หรือกลาวอางพระพุทธศาสนา (แปลวา คําสอน
ของพระพุทธเจา) กันงายๆ โดยมิไดมีการตรวจสอบวาพระองคตรัส
ไวหรือไม หรือเปนเพียงความเชื่อหรือการคิดเอาของตนเอง ซึ่งถาไม
ถือวาเปนการกลาวตูพระพุทธเจา ก็เปนการไมเปนธรรมตอพระองค
และถาไมถือวาเปนการหลอกประชาชน ก็เปนความไมใหความเปน
ธรรมแกประชาชน เชนเดียวกัน
ในเมืองไทยของเรา นาเปนหวงวากําลังมีความโนมเอียงจะ
เปนอาจริยวาทกันมาก มักมีการอางพระเถระ พระมหาเถระองคนั้น
องคนี้ จนจะกลายเปนการเอาอาจารยของตนไปตัดสินพระพุทธเจา
แทนที่จะอัญเชิญพระพุทธเจามาเปนมาตรฐานแกอาจารย
ที่จริงนั้น คําสอนของพระเถระ และครูอาจารยที่เราเรียกกันนี้
ตามเกณฑมาตรฐาน ทานไมยอมใหเรียกวาเปนอาจริยวาทเลย ทาน
ยอมใหเปนอัตตโนมติเทานั้น
คํ า สอนของพระเถระ และพระอาจารย ทั้ ง หลายนั้ น เป น
เครื่องชวยเราในการศึกษา และชวยโยงชวยสื่อเราเขาหาพระพุทธเจา
เทานั้น ไมใชเปนเกณฑวินิจฉัยหรือตัดสินพระพุทธศาสนา อยาวาแต
พระเถระและพระมหาเถระรุน หลัง ๆ เหลา นี้เ ลย แมแ ตพ ระธรรม
เสนาบดีสารีบุตร อัครสาวกสูงสุด เมื่อมีปญหาขอธรรม ก็ยังมีความ
เคารพตอองคพระศาสดา นําถวายพระพุทธเจาทรงวินิจฉัย
แมพ ระมหากัส สปเถระ พระอุบ าลีผูย อดแหง วินัย ธร และ
พระธรรมภัณฑาคาริกอานนท พรอมดวยพระอรหันตสาวก รวม
34 กรณีธรรมกาย
ถาหลักคําสอนยังมีมาตรฐานรักษา
พระพุทธศาสนาก็อยูไปไดถึงลูกหลาน
แทที่จริง บุคคล 2 ประเภทนี้ เทากับประกาศตัวอยูโดยนัยวา
มิไดนับถือพระพุทธศาสนา มิตองพูดถึงวาจะเปนพระภิกษุหรือผ
บวชอยในพระธรรมวินัย กลาวคือ
1. ผูกลาวอางวา ตนปฏิบัติไดเอง โดยไมตองอาศัย ไมตองฟง
ไมตอ งสดับคําสอนของพระพุทธเจา
2. ผู ป ฏิ เ สธคํ า สอนของพระพุ ท ธเจ า ดั ง ที่ มี ม าถึ ง เราใน
พระไตรปฎก
ที่พูดทั้งนี้มิใชหมายความวาจะตองยอมรับคําและความทุก
อยางในพระไตรปฎก โดยมิใหสงสัยหรือไตถาม ในพระพุทธศาสนา
ไมมีการผูกขาดเชนนั้น เพราะทานเปดเสรีภาพใหแมแตที่จะปฏิเสธ
พระไตรปฎก และปฏิเสธพระพุทธเจา แลวปฏิบัติการอยางซื่อตรง
โดยสละภิกขุภาวะหรือไมอยูในพระพุทธศาสนาตอไป แตสําหรับผู
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 35
1
ขอ 3 และ 4 บางทีทานเรียกใหสนั้ วา คณาปเทส และ ปุคคฺ ลาปเทส ตามลําดับ (องฺ.ฏีกา
2/443)
36 กรณีธรรมกาย
หรือลําดับรองลงมา ทานก็มีหลักเกณฑที่จะใหความสําคัญในการ
วินิจฉัยลดหลั่นกันลงมา โดยวางเกณฑวินิจฉัยคําสอนความเชื่อ
และการปฏิบัติ เปน 4 ขั้น คือ (ดู ที.อ.2/172/; วินย.อ.1/271; วินย.ฎีกา
3/352)
1. สุตตะ ไดแก พระไตรปฎก
2. สุตตานุโลม ไดแก มหาปเทส (ยอมรับอรรถกถาดวย)
3. อาจริยวาท ไดแก อรรถกถา (พวงฎีกา อนุฎีกาดวย)
4. อัตตโนมติ ไดแก มติของบุคคลที่นอกจากสามขอตน
“สุตตะ” คือพุทธพจนที่มาในพระไตรปฎกนั้น ทานถือเปน
มาตรฐานใหญ หรือเกณฑสูงสุด ดังคําที่วา
“แทจริง สุตตะ เปนของคืนกลับไมได มีคาเทากับการกสงฆ
(ที่ประชุมพระอรหันตสาวก 500 รูป ผูทําสังคายนาครั้งที่ 1)
เปนเหมือนครั้งที่พระพุทธเจาทั้งหลายยังสถิตอยู” (วินย.อ. 1/272)
“เพราะวา เมื่อคานสุตตะ ก็คอื คานพระพุทธเจา” (วินย.ฎีกา.2/71)
พาหิรกสูตร (สูตรภายนอก คือสูตรที่ไมไดขึ้นสูสังคายนาทั้ง 3
ครั้งใหญ) ตลอดถึงพระสูตรของนิกายมหาสังฆิกะ (นิกายใหญที่
จั ด เป น หิ น ยานที่ สื บ ต อ จากภิ ก ษุ วั ช ชี บุ ต ร และต อ มาพั ฒ นาเป น
มหายาน) ทานก็จัดเขาเกณฑไวแลววา
“...ไมพึงยึดถือ ควรตั้งอยูในอัตตโนมตินั่นแหละ หมายความ
วา อัตตโนมติ ในนิกายของตน (เถรวาท) ยังสําคัญกวาสูตร
ที่นํามาจากนิกายอื่น” (วินย.ฎีกา 2/72)
นี้เ ปน ตัว อยา งหลัก เกณฑตา งๆ ที่พ ระเถระในอดีต ไดถือ
ปฏิบัติในการดํารงรักษาพระธรรมวินัยสืบกันมา ซึ่งแสดงใหเห็นทั้ง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 37
ประสบการณในการทํางาน และจิตใจที่ใหความสําคัญแกพระธรรม
วินัย นั้น อยา งมั่น คงยิ่ง ในหลัก การ ทา นจึงรัก ษาพระพุท ธศาสนา
ใหคงอยยืนนานมาถึงเราได ชนิดที่วาแมพวกเราในปจจุบันจะไม
เอาใจใส แตก็มีโ อกาสใหค นยุค ตอ ไปที่ตื่น ตัว ขึ้น สามารถเขา ถึง
พระพุทธศาสนาไดอีก
เพราะยังมีพระไตรปฎกเถรวาทไวเปนมาตรฐาน
พระมหายานจึงมีโอกาสยอนกลับมาหาพุทธพจนที่แท
มองในทางกลับกัน ถาพระเถระในอดีตเปนอยางที่พวกเรา
เปนกันอยเ วลานี้ ก็เ ห็น ไดชัด วาพระพุท ธศาสนาคงไมอยูยืนยาว
มาถึงปจจุบันไดแน หรือถาอยูก็คงเปนคลายอยางพระมหายานใน
ญี่ปุน ที่นอกจากมีครอบครัว เปนนักธุรกิจ ฯลฯ แลวก็ยังแตกแยก
ยอยออกไปมากมายเปนรอยๆ นิกายยอย
ที่มหายานเปนอยางนี้ ก็สืบมาแตเดิม คือแตกแยกยอยกันมา
เรื่อยๆ ตั้งแตกอนเปนมหายาน คือตั้งแตยุคเดิมที่เปนหินยาน ซึ่ง
คัมภีรของเถรวาทไดบันทึกเรื่องราวไวแตตน ขอเลาโดยยอ
เมื่อพระพุทธเจาปรินิพพานแลวได 1 ศตวรรษ คือ ถึง พ.ศ.
100 ภิกษุพวกหนึ่งเรียกวา “วัชชีบุตร” ไดถือตามลัทธิอาจารย (อาจริ
ยวาท) วาการไมปฏิบัติตามพุทธบัญญัติบางอยาง รวม 10 ขอ ไม
เปนความผิด เปนเหตุใหพระเถระผูตองการรักษาพระธรรมวินัยไว
ตามเดิมแบบเถรวาท ไดจัดใหมีการสังคายนาครั้งที่ 2 ขึ้น
อยางไรก็ตาม ภิกษุวัชชีบุตรไมยอม และไดแยกตัวไปตั้งเปน
นิกายขึ้นตางหาก เรียกชื่อวา “มหาสังฆิกะ” (พวกสงฆหมูใหญ) เปน
38 กรณีธรรมกาย
1
การแตกแยกสรุปงายๆ คือ เริ่ม พ.ศ. 100 จากเถรวาท ครั้งที่ 1 พวกวัชชีบุตรแยก
ออกไป ตั้งมหาสังฆิกะ เปนอาจริยวาทแรกแลว จากมหาสังฆิกะ แตกเพิ่มอีก 2 คือ
โคกุลิกะ และเอกัพโยหาริก, จากโคกุลิกะ ก็แตกเพิ่มอีก 2 คือ ปณณัตติวาท กับ
พหุลิยะ (หรือพหุสสุตกิ ะ) แลวเกิดเจติยวาทเพิ่มซอนเขามาอีก รวมมหาสังฆิกะเอง
ดวยเปนอาจริยวาท 6
จากเถรวาทนั้น ครั้งที่ 2 เกิดอาจริยวาท แยกออกไปอีก 2 คือ มหิสาสกะ กับ
วัชชิปุตตกะ แลววัชชิปุตตกะไปแตกเพิ่มอีก 4 (คือธัมมุตตริยะ ภัทรยานิก ฉันนาคา
ริก และสัมมติยะ หรือสมิตยิ ะ) สวนมหิสาสกะ ก็แตกเพิ่มอีก 2 คือ สัพพัตถิกวาท
(=สรวาสติวาทะ) กับธัมมคุตติกะ แลวจากสัพพัตถิกวาท เกิดนิกายยอยกัสสปยะ
ซึ่งแตกเพิ่มเปนสังกันติกะ ซึ่งแตกตอออกไปเปนสุคตวาท รวมทั้งหมดเปนอาจริยวาท
ใหม 11
เมื่อนับทั้งหมด = เถรวาทเดิม + อาจริยวาทชุดแรก 6 + อาจริยวาทชุดหลัง 11
รวมเปน 18 นิกาย ( = เถรวาท 1 + อาจริยวาท 17) ทั้ง 18 นิกายนี้ ถูกมหายาน
เรียกวาหินยาน
อาจริยวาทเดิม ทีเ่ ปนหินยานทั้ง 17 นิกายสูญไปหมดแลว เหลือแตอาจริยวาท
ปจจุบนั คือมหายาน ที่พัฒนาจากมหาสังฆิกะ (อาจริยวาทแรกสุด ซึ่งก็สูญไปแลว)
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 39
ยวาท 17 นิกาย
โดยนัยนี้ เมื่อถึงรัชกาลพระเจาอโศกมหาราช ใน พ.ศ. 218
พระพุทธศาสนาซึ่งรุงเรืองในดานการอุปถัมภบํารุง กลับไมมีเอกภาพ
มีการสั่งสอนลัทธิแปลกแยกกันมากมายสับสน จนทําใหตองจัดการ
สังคายนาครั้งใหญอีกเปนครั้งที่ 3 ใน พ.ศ. 235 ซึ่งมีการชําระสะสาง
ทิฏฐิตางๆ ที่แตกแยกแปลกปลอม ดังที่ประมวลไวในพระไตรปฎก
เลม 37 คือ กถาวัตถุ รวม 219 หัวขอ (เรียกวา กถา) เริ่มดวยขอแรก
คือ ลัทธิถืออัตตา ของพวกนิกายวัชชีบุตร และนิกายสมิติยะ พรอม
ทั้งอัญญเดียรถียมากมาย มีความยาวเปนพิเศษถึง 83 หนา เรียก
รวมๆ วา “ปุคคลกถา”
นิกายมหาสังฆิกะเปนเจาของทิฏฐิที่ทานชําระสะสางครั้งนี้
หลายเรื่อง (ไมต่ํากวา 19 เรื่อง) ยกตัวอยาง เชน พวกมหาสังฆิกะ
บางสวน ถือทิฏฐิรวมกับพวกนิกายสมิติยะ นิกายวัชชิปุตตกะ และ
นิกายสัพพัตถิกวาท (=สรวาสติวาท) วา พระอรหันตก็เสื่อมถอยจาก
อรหั ตตผลที่ บรรลุ แล ว กลั บมาเป นปุ ถุ ชนอี กได (เรื่ องใน “ปริ หานิ
กถา”) ดังนี้เปนตน
หลังจากสังคายนาครั้งที่ 3 แลว ก็เกิดมีเอกภาพขึ้นอยางนอย
ในสวนกลางแหงมหาอาณาจักรของพระเจาอโศกมหาราช และไดมี
การสงพระศาสนทูตไปประกาศพระศาสนา 9 สาย ที่รูกันวาสายหนึ่ง
มายังทวาราวดี ซึ่งอยูในที่ตั้งของประเทศไทยปจจุบันดวย
อยางไรก็ตาม ในรอบนอกของชมพูทวีป ไกลออกไป ก็ยังมี
พระภิกษุที่ถืออาจริยวาทตางๆ ไปเผยแพรอยู จึงปรากฏตอมาวา
หลังจากสมัยพระเจาอโศกมหาราชเกือบ 4 ศตวรรษ เมื่อพระเจา
40 กรณีธรรมกาย
บาลีของเถรวาท เพื่อจะไดรูหลักคําสอนตามพระพุทธพจนดั้งเดิม
และมีความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน อยางที่ Professor Mizuno
กลาวไวดังไดยกมาใหดูขางตน
สิ่งควรทําที่แท คือ
เรงชวนกันหันมายกเอาพระไตรปฎกของเราขึ้นศึกษา
เอกสารของวัดพระธรรมกาย แสดงการยอมรับพระไตรปฎก
บาลีของเถรวาทวา “เปนแหลงอางอิงของคําสอนในพระพุทธศาสนา
ยุคดั้งเดิมที่สําคัญที่สุด” แตเขียนตอไปวา
“แตนอกจากพระไตรปฎกบาลีแลว ยังมีคําสอนยุค
ดั้งเดิมของพระสัมมาสัมพุทธเจาอยูในคัมภีรอื่นอีกหลาย
แหลง เชน พระไตรปฎกจีน พระไตรปฎกธิเบต คัมภีร
สัน สกฤต คัม ภีรใ นภาษาคัน ธารี ภาษาเนปาลโบราณ
ภาษาถิ่นโบราณของอินเดีย เอเชียกลางและที่อื่นๆ
“การจะศึกษาใหเขาใจคําสอนของพระพุทธศาสนา
ยุคดั้งเดิมจริงๆ นั้น จึงมีความจําเปนจะตองศึกษา ใหเขาใจ
คัมภีรทั้งหลายเหลานี้ทั้งหมด นําเนื้อหาคัมภีรที่คลายกันมา
เปรีย บเทีย บกัน วิเคราะหดวยหลักทางวิชาการทั้งดาน
ภาษาศาสตร และอื่ นๆ จึ งจะได ความเข าใจที่ รอบด าน
สมบูรณ”
เอกสารของวัดพระธรรมกาย ทั้งที่นี้และที่อื่น เมื่อกลาวถึง
พระไตรปฎก จะมีลักษณะการพูดทํานองนี้ ซึ่งนอกจากสับสนแลว
ยังเปนการสรางความเขาใจผิดที่ไมควรใหอภัย เชน ออกชื่อคัมภีร
ในภาษาตางๆ มากมายใหดูนาทึ่งประหนึ่งวา แตละภาษาเหลานั้น
42 กรณีธรรมกาย
คงจะมีพุทธพจนบันทึกไวนอกเหนือจากที่เรารูกันอีกมากมาย แตแท
ที่จริงเอาเปนหลักอะไรไมได
คงจะไมตองชี้แจงใหมากและยืดยาว ขอใหทราบงายๆ สั้นๆ
วาเรื่องทั้งหมดกอนที่จะมาเปนคัมภีรอะไรตางๆ ที่ยกมาอางขางบนนี้
(ซึ่งสวนมากเปนเรื่องกระเส็นกระสาย บางอยางก็ไมใชแมแตจะเปน
คัมภีร) พระเถระผูรักษาพระพุทธศาสนา ยุค 200 กวาปแรกทานรู
เหตุการณที่เกิดขึ้นกันดี และไดชําระสะสางเสร็จสิ้นไปแลว หลังจาก
นั้น ถาจะมีการยอมรับกัน ก็เพียงพูดใหชัดวา คัมภีรนั้นๆ เปนของ
นิ ก ายไหน และนิ ก ายนั้ น สอนว า อย า งไร เช น เถรวาทว า อย า งไร
มหายานนิกายยอยนี้วาอยางไร นิกายยอยนั้นวาอยางไร ไมตองมา
สับสนกันอีก
ขอทบทวนเปนขอสรุปไววา
1. พระไตรปฎกบาลีของเถรวาทที่เรารักษาไว (แตไมคอยศึกษา
กัน) นี้ เปนที่ยอมรับกันทั่วแมโดยฝายมหายานเอง วาเปนที่รวบรวม
พระพุทธพจนที่ดั้งเดิม แมนยําตรงตามจริง และครบถวนสมบูรณ
ที่สุด
2. พระไตรปฎกฉบับอื่นๆ ก็คือ ที่เปนของมหายานนั้น แมแต
นักวิชาการตะวันตก ที่เอกสารของวัดพระธรรมกายยกยองวาเปน
“ปราชญใหญทางพระพุทธศาสนา . . . ที่มีชื่อเสียงกองโลก” ก็ยังพูดวา
“พระสูตรทั้งหลายของมหายาน พูดกันตรงไปตรงมา ก็คือคํานิพนธ
ยุคหลังที่บรรจุเขาในพระโอษฐ” ดังยกมาใหดูขางตนแลว (หนา 21)
เรารูกันดีอยูแลววา การรักษาพระพุทธศาสนานั้น เราตองการ
คําสอนที่แทจริงของพระพุทธเจา เมื่อพระสูตรของมหายานเปนของ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 43
แตงใสพระโอษฐภายหลัง แลวเราจะนําเอามาสับสนปะปนทําไม
3. แมวาพระไตรปฎกมหายาน เชน ฉบับภาษาจีน จะมีคําสอน
เกาครั้งหินยานอยูดวย ก็แทบจะไมมีคุณประโยชนอะไรเปนสาระ
ที่เราจะพึงสนใจ นอกจากจะไดรูวาเคยมีพุทธศาสนานิกายนั้นจริง
และสอนวาอยางนั้นๆ ขอชี้แจงเล็กๆ นอยๆ เชน
ก) หินยานที่แตกแยกออกไปถึง 17 นิกายและไดสูญสิ้น
ไปหมดแลว เปนเรื่องเกาที่ทานสะสางเสร็จกันไปแลว ถาจะไปพบ
หลงเหลือบันทึกอยูในฉบับของจีนหรือแมภาษาอื่นๆ บาง ก็ไมใช
เรื่องแปลกอะไร
ข) ในบรรดานิกายตางๆ นั้น เถรวาทนี้เปนหลักมาแตเดิม
กอนมีการแตกแยก และแมหลังแตกแยกแลว เมื่อนิกายอื่นสูญสิ้นไป
เถรวาทก็ดํารงอยูตอมา และเปนที่รูกันวารักษาคําสอนเดิมแทของ
พระพุทธเจาไวแมนยําครบถวนที่สุด เมื่อเปนอยางนี้ ควรจะตั้งใจ
ศึกษาคําสอนที่ทานเพียรพยายามรักษาไวใหนี้แหละใหดี
ค) คําสอนของหินยานนั้น อยางของนิกายสรวาสติวาทิน
เดิม รัก ษาไวดว ยภาษาสัน สกฤต กวา จะไดแ ปลเปน ภาษาจีน ก็
พ.ศ.ใกล 1000 แลว และคัมภีรสัน สกฤตเดิมก็หายสูญไปมาก
ความนาเชื่อถือแมแตในแงที่จะรักษาคําสอนของนิกายของตนเอง
ก็เหลือนอยลงไป
พระไตรปฎกตลอดจนคัมภีรทั้งหลายอื่นๆ ที่โนนบาง ที่นี่บาง
ซึ่งที่จริงนอกจากที่รูกันอยูแลว ก็ไมไดมีมากมายอะไร ถึงแมนานๆ
จะมีก ารตื ่น เตน กัน ขึ ้น วา เกิด ไปพบอะไรขึ ้น มาเหมือ นเปน ของ
แปลกใหม โดยมากก็เปนของเกิดขึ้นรนหลังกวาแมแตคัมภีรอรรถ
44 กรณีธรรมกาย
นิพพาน ไมใชปญหาอภิปรัชญา
ที่พูดไปแลวนั้นเปนเรื่องความสําคัญของพระไตรปฎก ตอไปนี้
ยอนกลับไปพูดเรื่องนิพพานไมใชปญหาอภิปรัชญา
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาวไววา
“. . . เรื่องซึ่งอยูพนเกินกวาประสบการณของปุถุชน
คนสามัญจะไปถึงหรือเขาใจได เชน เรื่องนรก สวรรค กฎ
แหง กรรม นิพ พาน ที่ทา นเรีย กวา เปน เรื่อ งอภิป รัช ญา
หรือ เรื ่อ งที ่เ ปน อจิน ไตยนั ้น หลายๆ เรื ่อ ง เชน เรื ่อ ง
นิพพาน ในทางวิชาการสามารถตีความไดหลายนัย”
คํากลาวนั้นไมถูกตอง เพราะนิพพานไมใชทั้งเรื่องอจินไตย
และก็ไมใชเรื่องปญหาอภิปรัชญาดวย
อจินไตยมี 4 อยาง ตามพุทธพจนที่ตรัสแสดงวา
“ภิกษุทั้งหลาย อจินไตยมี 4 อันไมพึงคิด (ไมได
หมายความวาหามคิด แตถาคิด จะคิดไมออก คือเปนสิ่งที่ไม
สําเร็จดวยการคิด หรือไมสามารถเขาถึงไดดวยการคิด) ซึ่ง
เมื่อคิด จะพึงมีสวนแหงความเปนบา จิตเครียดไปเปลา 4
อยางนั้น คือ
1. พุทธวิสัย
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 47
2. ฌานวิสัย
3. กรรมวิบาก หรือวิบากแหงกรรม และ
4. โลกจินตา ความคิดเกี่ยวกับเรื่องโลก (องฺ.จตุกฺก. 21/77/104)
นิพพานไมอย ในอจิน ไตย 4 นี้ และก็ไ ม ไ ดเ ปนป ญ หา
metaphysics หรือ อภิปรัชญา
ปญ หา metaphysics หรือ อภิป รัช ญานั้น เปน เรื่อ งที่
พระพุทธเจาไมทรงพยากรณ คือไมทรงตอบ หรือไมทรงเสียเวลาที่
จะพยายามทํ า ใหก ระจา ง แตน ิพ พานนั ้น ตรงขา มกับ ปญ หา
metaphysics เลยทีเดียว เรื่องนี้เปนอยางไรจะไมตองบรรยายยาว
ขอใหมาดูคําสอนของพระพุทธเจา เรื่องมีวา
ครั้ง หนึ่ง เมื่อ พระพุท ธเจา ประทับ อยที่น ครสาวัต ถี ในวัด
พระเชตวัน พระภิกษุชื่อ มาลุงกยบุตร ไดเกิดความคิดขึ้นมาวา มี
แงทิฐิที่พ ระพุท ธเจา ไมท รงตอบ คือ เรื่อ งโลกเที่ย ง หรือ ไมเ ที่ย ง
(โลกในที่นี้คือ จักรภพ หรือมวลแหงทุกสิ่งทุกอยางที่แวดลอมตัว
มนุษยเราอย) โลกหรือจักรภพนี้มีที่สุด หรือไมมีที่สุด ชีวะกับสรีระ
เปน อัน เดีย วกัน หรือ ชีว ะก็อ ยา งหนึ่ง สรีร ะก็อ ยา งหนึ่ง ตถาคต
หลัง จากมรณะแลว มีอ ย หรือ วา ตถาคตหลัง จากมรณะแลว ไมมี
หรือวาตถาคตหลังมรณะมีอยก็ไมใช ไมมีอยก็ไมใช จึงคิดวาจะไป
กราบทูลพระพุทธเจาขอใหทรงตอบ ถาพระพุทธเจาตรัสตอบก็จะ
อยประพฤติพรหมจรรยตอไป แตถาพระพุทธเจาไมตรัสตอบก็จะ
บอกคืน (ลาสิก ขา) เสร็จ แลว ก็ไ ปเฝา พระพุท ธเจา กราบทูล
ความคิด ของตนอยางที่กลาวไปแลววา ถาพระพุทธเจาตอบก็จะ
อยประพฤติพรหมจรรยตอไป แตถาพระพุทธเจาไมตอบก็จะบอกคืน
48 กรณีธรรมกาย
สิกขา (คือจะลาสึก)
พระพุทธเจาไดตรัสถามวา มาลุงกยบุตร เราไดกลาวหรือเปลา
วา มาลุงกยบุตร เธอมานี่นะ มาประพฤติพรหมจรรย เราจะตอบ
เรื่องโลกมีที่สุดหรือไมมีที่สุด เปนตนนี้ มาลุงกยบุตรก็กราบทูลวา
พระพุทธเจาไมไดตรัสอยางนั้น แลวพระพุทธเจาก็ตรัสถามตอไปวา
แลวเธอเองละไดบอกเราไวไหมวา เธอจะประพฤติพรหมจรรยแลว
ใหเราตอบเรื่องโลกเที่ยงหรือโลกไมเที่ยงนี้ มาลุงกยบุตรก็กราบทูล
วาไมไดเปนเชนนั้น พระพุทธเจาก็ตรัสวาแลวอยางนี้ใครจะเปนคน
บอกคืนใครละ แลวพระองคก็ตรัสวา
ถา ใครจะพูด วา ขา พเจา จะไมป ระพฤติพ รหมจรรยใ นพระ
ศาสนาของพระพุทธเจา ตราบใดที่พระผมีพระภาคเจาไมพยากรณ
(ไมตอบ/ไมทําใหกระจาง) เรื่องโลกเที่ยงหรือโลกไมเที่ยงเปนตนนี้
ถึงคนนั้นจะตายพระตถาคตก็ยังไมไดตอบ/ยังไมไดทําใหกระจาง
แลวพระองคก็ตรัสอุปมาวา
เปรียบเหมือนวา คนผูหนึ่งถูกเขายิงดวยลูกศรอาบยาพิษที่
รายแรง เพื่อนๆ ญาติมิตรสหายก็พาหมอผาตัดมา คนที่ถูกลูกศรนั้น
ก็บอกวา ขาพเจาจะไมยอมใหผาตัดเอาลูกศรนี้ออก จนกวาขาพเจา
จะร ว า ใครเป น คนยิ ง ข า พเจ า เขาเป น คนวรรณะกษั ต ริ ย หรื อ
พราหมณ หรือแพศย หรือศูทร มีชื่อมีแซวาอยางไร เปนคนสูง เปน
คนรางเตี้ย หรือสันทัด เปนคนดํา หรือคนคล้ํา เขาอยหมูบาน นิคม
นครไหน และธนูที่ใชยิงนี้ เปนแบบไหน ชนิดไหน หัวลูกศรทําดวย
อะไร สายธนูทําดวยอะไร ปลายธนูติดขนนกชนิดไหน ดังนี้ เปนตน
กวาคนนั้นจะรสิ่งที่เขาถามเหลานี้ เขาก็ตายเสียกอนแลว
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 49
“อะไรเลาที่เราพยากรณ? เราพยากรณ(ตอบ/ทําให
กระจาง)วา นี้ทุกข นี้ทุกขสมุทัย (เหตุใหเกิดทุกข) นี้ทุกขนิโรธ
(ความดับแหงทุกข) นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา (ขอปฏิบัติที่
นําไปสความดับทุกข) . . . เพราะประกอบดวยประโยชน เปน
เบื้องตนแหงชีวิตประเสริฐ เปนไปเพื่อนิพพิทา วิราคะ นิโรธ
สันติ อภิญญา ความตรัสร นิพพาน” (ม.ม.13/151-
2/150-2)
จะเห็นวา พระพุทธเจาทรงสอนหรือทรงพยากรณ เรื่องที่จะทํา
ใหดับทุกขได คือนิพพานนี้ และนิพพานก็อยูในขอทุกขนิโรธ ซึ่งเปน
เรื่องที่ตรัสโดยตรง และเปนเรื่องตรงขามกับอภิปรัชญา
เพราะฉะนั้น นิพพานสําหรับชาวพุทธ ไมใชเรื่องอภิปรัชญา
แตนักปรัชญาอาจจะเอาเรื่องนิพพานนี้ไปถกเถียงในแงของปรัชญา
ของเขาก็ได สวนใครจะไปรวมวงถกเถียงเรื่องนิพพานในแงอภิปรัชญา
กับนักปรัชญาก็แลวแต แตถามัวถกเถียงอยก็ไมไดปฏิบัติ และก็ไม
บรรลุนิพพาน
นิพพานเปนเรื่องของความไรทุกข ภาวะที่ปราศจากปญหา
หรือภาวะที่ไมมีโลภะ โทสะ โมหะ ภาวะแหงความสงบ สันติ อิสรภาพ
เปนความบริสุทธิ์ เปนความสะอาด สวาง สงบ ดวยปญญาที่รเทาทัน
ความเปน จริง ของสัง ขาร หรือ โลกและชีวิต ที่เ ปน อยเ ฉพาะหนา
ตลอดเวลานี้
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 51
แหลงความรูที่ชัดเจนมีอยู ก็ไมเอา
กลับไปหาทางเดารวมกับพวกที่ยังสับสน
ตอไป เอกสารของวัดพระธรรมกายเขียนไววา
“เรื่องอัตตาและอนัตตานี้ เปนเรื่องหนึ่งที่มีการถกเถียง
กันมากตั้งแตยุคโบราณหลังพุทธกาลเปนตนมา และมีมา
ตลอดประวัติศาสตรพระพุทธศาสนา แมในยุคปจจุบันก็มี
นักวิชาการพระพุทธศาสนาทั้งในดินแดนตะวันตก เชน
ยุโรป อเมริกา และทางตะวันออก เชน ญี่ปุน จีน เกาหลี
ถกเถียงกันมาก ประเด็นที่ถกเถียงกันก็มีหลากหลายเชน . . .
ขอความนี้ ถาจะใหถูกตองและชัดเจน ควรพูดใหมวา
“เรื่องอัตตานี้ มีการยึดถือกันมามากตั้งแตกอ นพุทธกาล
โดยเฉพาะในลัทธิศาสนาพราหมณ และหลังพุทธกาลแลว
ศาสนาฮินดูกไ็ ดพยายามทําใหมนั่ คงยิง่ ขึ้น เห็นไดจากหลักเรื่อง
พรหมัน-อาตมัน หรือปรมาตมัน-ชีวาตมัน แตในพุทธศาสนา
นั้นทานมีทาทีที่ชัดเจน คือไมยอมรับทฤษฎีอัตตาดวยประการ
ใดๆ คือ ไมยอมรับอัตตาโดยปรมัตถ ซึ่งเปนทาทีที่ชัดเจน
อยางยิ่ง เพราะฉะนั้นจึงตองระวังไมใหลัทธิภายนอก และลัทธิ
เดิมกอนพุทธกาลที่พระพุทธเจาทรงปฏิเสธแลวนั้น กลับ
แทรกแซงเขามา”
การที่จะยืนยันหลักพุทธศาสนานี้ไวได จะตองมีความเขมแข็ง
มาก เพราะวา
1. ลัทธิอาตมัน/อัตตาเดิม ก็มีอิทธิพลมากอยูแลว
2. เปนเรื่องที่เขาใจยาก บุคคลที่เขามาในพระพุทธศาสนา
52 กรณีธรรมกาย
แมมาบวชก็อาจจะนําเอาความคิดเห็นที่ผิดเขามาได
ลัท ธิถืออัต ตาวา มีจ ริงนี้ ทา นผูรัก ษาพระธรรมวินัย ในอดีต
ถือเปนเรื่องสําคัญมากที่จะตองระวังไมใหแทรกหรือแปลกปลอม
เขามาในพระพุทธศาสนา เพราะเปนลัทธิที่มีกําลังครอบงําสังคม
ชมพูทวีปอยูกอนพระพุทธศาสนา เปนหลักการใหญที่ตรงขามกันอยู
ระหวางพระพุทธศาสนากับลัทธิศาสนาเกา ซึ่งเขาจะตองพยายาม
แผอิทธิพ ลเขามา และเปนสภาพความเชื่อของมนุษ ยที่แวดลอ ม
พระพุทธศาสนาอยูตลอดมา
พูด งา ยๆ วา พระพุท ธศาสนาทั้ง ทวนกระแสทิฏ ฐิข องลัท ธิ
ศาสนาที่มีอิทธิพลใหญ และทวนกระแสกิเลสในใจของมนุษยปุถุชน
อยางไรก็ตาม พระเถระในอดีตทานมั่นคงยิ่งนักในหลักการ
ของพระธรรมวิน ัย ดัง ที ่ป รากฏวา หลัง จากพุท ธกาลไมน าน
ประมาณ พ.ศ. 235 ในสมัย พระเจา อโศกมหาราช พระสงฆมี
พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระเปนประธาน ไดปรารภเรื่องทิฐิความเห็น
แตกแยกแปลกปลอมเขามาในพระพุทธศาสนา ซึ่งมีจํานวนมากมาย
แยกกันไปถึง 18 นิกาย ซึ่งจะตองแกไข จึงไดจัดการสังคายนาครั้งที่
3 ขึ้นในพระบรมราชูปถัมภของพระเจาอโศกมหาราช
ในการสังคายนาครั้งนี้ พระโมคคัลลีบุตรติสสเถระ ไดรวบรวม
คําวินิจฉัยขึ้นมาคัมภีรหนึ่งชื่อวา กถาวัตถุ อยูในพระอภิธรรมปฎก
พิม พเ ปน พระไตรปฎ กบาลีอัก ษรไทยเลม ที่ 37 ซึ่ง ประมวลเอา
ความเห็นแตกแยกแปลกปลอมมาตั้งขึ้น 219 หัวขอ แลวทานก็กลาว
แก
เรื่องการถืออัตตานี้เ ปนเรื่องสําคัญที่สุดเรื่องหนึ่ง ที่เปนขอ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 53
ปรารภในการที่ใหตองสังคายนา ถึงกับจัดเปนหัวขอแรกของกถาวัตถุ
นี้ เรียกวา “ปุคคลกถา”
คําวา ปุคคละ ใน “ปุคคลกถา” นี้ ทานใชแทนคําทั้งหมดที่
เกี่ยวกับการถืออัตตา อยางที่ในภาษาไทยในวงการธรรมเราพูดกัน
อยูเ สมอจนติด ปากวา สัต ว บุค คล ตัว ตน เรา เขา ดัง ที ่ทา นให
ความหมายไววา
ตตฺถ ปุคฺคโลติ อตฺตา สตฺโต ชีโว (ปฺจ.อ.
129)
แปลวา: “ในพระบาลีนั้น คําวาบุคคล ไดแก อัตตา สัตว ชีวะ”
และคําวา “อนัตตา” ทานก็ใหความหมายไวดว ยวา
อนตฺตาติ อตฺตนา ชีเวน ปุคคเลน รหิโต (ปฺจ.อ.
158)
แปลวา: “อนัตตา หมายความวา ปราศจากอัตตา ปราศจาก
ชีวะ ปราศจากบุคคล”
พวกปุคคลวาที ซึ่งถือวา บุคคล หรืออัตตา หรือสัตว หรือชีวะ
มีจริงโดยปรมัตถนี้ ทานแนะนําใหรูจักในอรรถกถาวา
เก ปน ปุคคลวาทิโนติ สาสเนว วชฺชิปุตฺตกา เจว สมิติย า จ
พหิทฺธา จ พหู อฺติตฺถยิ า (ปญจ. อ. 129)
แปลวา: “ชนเหลาไหนเปนปุคคลวาที ตอบวา ในพระศาสนา
เองไดแกพวกภิกษุวัชชีบุตร และพวกนิกายสมิติยะ และ
ภายนอกพระศาสนาไดแก อัญญเดียรถียจ ํานวนมาก”
การที่ยกเรื่องกถาวัตถุขึ้นมาก็เพื่อใหเห็นวา
1. เรื่องนิพพานเปนอัตตาหรือเปนอนัตตา และการถืออัตตา
54 กรณีธรรมกาย
ในรูปแบบตางๆ นั้น
ก) หลักการของเถรวาทมีความชัดเจน และไดปฏิเสธไว
แนนอนแลววา อัตตาไมมีจริงโดยปรมัตถ มีเพียงโดย
สมมติ
ข) ทานถือเปนเรื่องสําคัญที่จะไมทิ้งไวใหสาวกหรือศาสนิก
ทั้งหลายจะตองมาคิดเห็นและถกเถียงกันวุนวายไป
2. เปน การชี้ใ หเ ห็น วา เรื่อ งอยา งนี้ที่มีก ารถกเถีย งกัน นั้น
พระเถระผูดํารงพระศาสนา ทานมีความตระหนักรูกันอยูตลอดมาวา
อะไรเกิดขึ้น และเปนเรื่องที่ทานแสดงไวชัดเจนแลว ทานรูมาเนิ่นนาน
ในเรื่องการถือความเห็นแตกแยกแปลกปลอม ซึ่งเกิดขึ้นตั้งแตสมัย
หลังพุทธกาล เพราะสืบเนื่องมาจากลัทธิเกากอนดวย และทานก็
แยกไวชัดเจนแลว เพราะฉะนั้นถึงเราจะไปพบเห็นคัมภีร หรือแนวคิด
ทิฐิอะไรเกี่ยวกับเรื่องอัตตาอีก ก็ใหรูวาเปนเพียงหลักฐานยืนยันสิ่งที่
ทานไดชําระสะสางไวนานมาแลว
ในขณะที่หลักการของพระพุทธศาสนาที่ตนบวชเขามาชัดเจน
แนนอนอยูแลว เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลับจะใหรอไปหวังพึ่ง
คนภายนอก ที่ทานปฏิเสธไปแลวบาง ที่เขายังอยูในระหวางศึกษา
คลําหาทางอยูบาง (เหมือนจะจับเอาองคพระศาสดามาใหผศึกษา
วินิจฉัย)
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 55
พระพุทธเจาตรัสไวแนนอนเด็ดขาด
วาลัทธิถืออัตตา ไมใชคําสอนของพระสัมมาสัมพุทธ
เจา
การปฏิเสธเรื่องอัตตาทานถือเปนเรื่องสําคัญเพียงไร จะเห็น
ไดจากการที่ทานยกขึ้นตั้งเปนปญหาแรก ในคัมภีรกถาวัตถุนี้ และ
อุทิศเนื้อที่ใหมากเปนพิเศษ ดังเนื้อความภาษาบาลีอักษรไทย พิมพ
ในพระไตรปฎกยาวถึง 83 หนา
จะยกตัวอยางพุทธพจนที่ทา นอางไวใน “ปุคคลกถา” มาแสดง
ใหเห็นหลักการเกี่ยวกับเรื่องอัตตา ๓ แบบ วาอยางไหนไมใชพุทธ
ศาสนา อยางไหนเปนพุทธศาสนาดังนี้
ตโยเม เสนิย สตฺถาโร สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมึ . . . ตตฺร เส
นิย ยฺวายํ สตฺถา ทิฏเ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปฺ
เปติ, อภิสมฺปรายฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต ปฺเปติ; อยํ วุจฺจ
ติ เสนิย สตฺถา สสฺสตวาโท.
ตตฺร เสนิย ยฺวายํ สตฺถา ทิฏเว หิ โข ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต
เถตโต ปฺเปติ, โน จ โข อภิสมฺปรายํ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต
ปฺเปติ; อยํ วุจฺจติ สตฺถา อุจฺเฉทวาโท.
ตตฺร เสนิย ยฺวายํ สตฺถา ทิฏเ เจว ธมฺเม อตฺตานํ สจฺจโต
เถตโต น ปฺเปติ, อภิสมฺปรายฺจ อตฺตานํ สจฺจโต เถตโต น
ปฺเปติ; อยํ วุจฺจติ เสนิย สตฺถา สมฺมาสมฺพุทฺโธ.
(อภิ.ก. 37/188/82 และ อภิ.ปุ 36/103/179)
แปลวา: “ดูกรเสนิยะ ศาสดา ๓ ประเภทนี้มีปรากฏอยูในโลก . . .
ในศาสดา 3 ประเภทนั้น
56 กรณีธรรมกาย
พระไตรปฎกและอรรถกถาระบุวา นิพพานเปนอนัตตา
อยา งไรก็ต าม เมื่อ ยัง จะยืน ยัน ใหไ ดวา นิพ พานเปน อัต ตา
ทานก็ใหหลักการที่ชัดเจนไว สําหรับเอามาใชเ ปนหลักฐาน ที่จะ
แสดงวานิพพานเปนอนัตตา
ขอย้ําอีกวา การชี้แจงตอไปนี้ เปนการนําหลักฐานมาแสดง
ตามที่ พ ระพุ ท ธเจ า ตรั ส ไว ซึ่ ง บั น ทึ ก ไว ใ นพระไตรป ฎ ก พร อ มทั้ ง
คําอธิบ ายประกอบในอรรถกถา ไมใชเ ปน เรื่องของความคิด เห็น
หรือ แมแ ตต ีค วาม ถา ที ่ใ ดเปน ความคิด เห็น ก็จ ะเขีย นบอกหรือ
วงเล็บไวดวย วาเปนความคิดเห็น แตคิดวาจะไมมีเรื่องความคิดเห็น
อยางมากก็มีเพียงคําอธิบายประกอบ
58 กรณีธรรมกาย
คําอธิบายประกอบก็คือ การขยายความหมายของคําออกไป
ตามหลักที่มีอยแลว เชน ถามีหลักฐานกลาวถึง อริยสัจจ 4 หาก
กลัววาคนทั่วไปจะไมเขาใจก็อาจจะวงเล็บไววา (คือ ทุกข สมุทัย
นิโรธ มรรค) อยางนี้เปนตน นี้ถือเปนการอธิบาย ไมใชความเห็น
ขอสรุปใหวา
- ในคัมภีรพระพุทธศาสนา เริ่มแตพระไตรปฎก และอรรถกถา
ไมมีหลักฐานในคัมภีรใดเลยที่กลาวถอยคําระบุลงไปวานิพพาน
เปนอัตตา
- แตหลักฐานในคัมภีรที่ระบุลงไปวานิพพานเปนอนัตตานั้นมี และ
มีหลายแหง
ขอใหทําความเขาใจกันไวกอนวา ที่วานิพพานเปนอนัตตา
คําวา “เปนอนัตตา” นั้น เปนการทับศัพทบาลีเพื่อความสะดวกในการ
กําหนดหมาย โดยสาระก็คือเปนการปฏิเสธอัตตา มิใชหมายความ
วา มีอะไรอยางหนึ่งที่เรียกชื่ อว าเปนอนั ตตา (จะแปลอนัตตานี้ว า
ไมใชอัตตา ไมเปนอัตตา หรือไมมีอัตตา ก็ไมตองเถียงกัน อยที่ความ
เขาใจใหชัด แตเมื่อวาโดยสาระก็คือ เปนการปฏิเสธความเปนอัตตา)
หลักฐานในพระไตรปฎกและอรรถกถา ที่ระบุวานิพพานเปน
อนัตตา มีมากแหง ในที่นี้จะยกมาพอเปนตัวอยาง
1. ในพระไตรปฎกเลมที่ 8 มีคําสรุประบุชัดไว ดังนี้
อนิจฺจา สพฺพสงฺขารา ทุกฺขานตฺตา จ สงฺขตา
นิพฺพานฺเจว ปณฺณตฺติ อนตฺตา อิติ นิจฺฉยา ฯ (วินย.
8/826/224)
แปลวา: “สังขารทั้งปวง อันปจจัยปรุงแตง ไมเที่ยง เปนทุกข
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 59
1
มีบางทานแปลขอความในพระไตรปฎกตรงนี้ แทนทีจ่ ะแปลวา “นิพพานและบัญญัติเปน
อนัตตา” กลับไปแปลวา “บัญญัติ คือนิพพาน เปนอนัตตา” ซึ่งเปนการแปลที่ผิดพลาด
อยางเห็นไดชัด ดังจะเห็นไดจากคําอธิบายในคัมภีรท ไี่ ดแสดงไว
60 กรณีธรรมกาย
อนตฺตฏเน.
(ปฏิสํ.อ.2/229)
แปลวา: “คําวา ‘โดยความหมายวาเปนอนัตตา’ หมายความวา
โดยความหมายวาเปนอนัตตา เพราะสัจจะแมทั้ง 4 เปนสภาวะ
ปราศจาก อัตตา”
3. อีกแหงหนึ่ง ในพระไตรปฎกเลม 31 คัมภีรปฏิสัมภิทามัคค
กลาวไววา
เอกสงฺคหิตาติ ทฺวาทสหิ อากาเรหิ สพฺเพ ธมฺมา
เอกสงฺคหิตา ตถฏเน อนตฺตฏเน สจฺจฏเน . . .
(ขุ.ปฏิ 31/242/155)
แปลวา: ที่วารวมเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน อธิบายวา ธรรม
ทั้งปวงรวมเปนอันหนึ่งอันเดียวกันโดยอาการ 12 คือ โดย
อรรถวาเปนอยางนั้น โดยอรรถวาเปนอนัตตา โดยอรรถวา
เปนสัจจะ...”
อรรถกถาอธิบายความตรงนี้ไวใหชัดขึ้นวา
สพฺเพ ธมฺมา เอกสงฺคหิตา สงฺขตาสงฺขตธมฺมา เอเกน
สงฺคหิตา ปริจฺฉนิ ฺนา. ตถฏเนาติ ภูตฏเน, อตฺตโน อตฺตโน
สภาววเสน วิชฺชมานฏเนาติ อตฺโถ. อนตฺตฏเนาติ การก-
เวทกสงฺขาเตน อตฺตนา รหิตฏเน. (ปฏิสํ.อ.
1/343)
แปลวา: ธรรมทัง้ หลายทั้งปวงสงเคราะหเปนอันหนึง่ อัน
เดียวกัน คือ ทั้ง สังขตธรรม (สังขาร/ขันธ 5) และ
อสังขตธรรม (นิพพาน) สงเคราะห หมายความวา กําหนด
62 กรณีธรรมกาย
ไดโดยความเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน
ที่วา “โดยอรรถวาเปนอยางนัน้ ” (ตถา) คือโดยอรรถวา
มีอย หมายความวา โดยอรรถวา มีอยตามสภาพของมัน ๆ
ที่วา “โดยอรรถวาเปนอนัตตา” คือโดยความหมายวา
ปราศจากอัตตา ซึ่งนับวาเปนผทําและผเสวยหรือรับผล...”
4. ในพระไตรปฎกเลม 17 กลาวถึงพุทธพจนวา
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา, สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ (สํ.ข.
17/233)
แปลวา: “สังขารทั้งหลายทั้งปวงไมเที่ยง ธรรมทั้งหลายทั้งปวง
เปนอนัตตา”
อรรถกถา อธิบายวา
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สพฺเพ เตภูมกสงฺขารา อนิจฺจา.
สพเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สพเพ จตุภูมกธมฺมา อนตฺตา
(สํ.อ. 2/346)
แปลวา: “พุ ทธพจนว า สังขารทั้ง หลายทั้ง ปวงไมเ ที่ ยง
หมายความวา สังขารในภูมิ 3 (กามาวจรภูมิ รูปาวจรภูมิ
อรูปาวจรภูมิ) ทั้งปวง ไมเที่ยง
พุ ท ธพจน ว า ธรรมทั้ ง หลายทั้ ง ปวงเป น อนั ต ตา
หมายความวา ธรรมในภูมิ 4 (กามาวจรภูมิ รูปาวจรภูมิ
อรู ปาวจรภูมิ และโลกุต ตรภูมิ คือ มรรค ผล นิพ พาน)
ทั้งหมดทั้งปวงเปนอนัตตา”
5. อรรถกถาที่อธิบายเรื่องเหลานี้ยังมีอีกมากมาย จะยกมา
เพียงอีก 2-3 แหงก็เพียงพอ ที่จริงเพียงแหงเดียวก็ตองถือวาพอ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 63
เพราะไมมีที่ใดขัดแยง
1) สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ นิพพฺ านํ อนฺโตกริตวฺ า วุตฺตํ
(นิทฺ.อ.2/8)
แปลวา: “ข อ ความว า ‘ธรรมทั้ ง ปวงเป น อนั ต ตา’ นั้ น
พระพุทธองคตรัสรวมทั้งนิพพานดวย”
2) สพฺเพ ธมฺมาติ นิพฺพานมฺป อนฺโตกริตฺวา วุตฺตา อนตฺตา
อวสวตฺตนฏเน. (นิทฺ.อ. 1/219 และ
ปฏิสํ.อ. 1/68)
แปลวา: “ขอความวา ‘ธรรมทั้งปวง’ ตรัสไวรวมแมทั้งนิพพาน
ดวย ชื่อวาเปนอนัตตา โดยความหมายวาไมเปนไปในอํานาจ”
บางแหงใชคําวา อัตตสุญญ แปลวา วาง หรือ สูญจากอัตตา
ก็มี เชน
3) นิพฺพานธมฺโม อตฺตสฺเสว อภาวโต อตฺตสฺุโ
(ปฏิสํ.อ. 2/287)
แปลวา: “ธรรม คือนิพพาน สูญ (วาง) จากอัตตา เพราะไมมี
อัตตานั่นเอง”
4) สงฺขตาสงฺขตา ปน สพฺเพป ธมฺมา อตฺตสงฺขาตสฺส ปุคฺคลสฺส
อภาวโต อตฺตสฺุาติ. (ปฏิสํ.อ.
2/287)
แปลวา: “ก็ธรรมทั้งหลาย แมทั้งปวง ทั้งสังขตะ (สังขาร)
และอสังขตะ (นิพพาน) ลวนสูญ (วาง) จากอัตตา เพราะไมมี
บุคคล กลาวคือ อัตตา”
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาววา
64 กรณีธรรมกาย
“อัตตามีนัยมากมาย ทั้งอัตตาโดยสมมติ...และอัตตา
ในระดับที่สูงขึ้น”
ขออธิบ ายสั้น ๆ วา ในที่นี้ ขอ ความในพระไตรปฎ ก และ
อรรถกถานั้น ปฏิเสธตรงไปที่อัตตาเลย ไมวาจะมีกี่นัย คือ ไมตอง
ปฏิเสธนัยไหนของอัตตาทั้งนั้น แตปฏิเสธอัตตาทีเดียวหมดไปเลย
คือปฏิเสธอัตตาวาไมมีอยจริงโดยปรมัตถ เปนอันวาไมตองไปพูด
ว า เป น อั ต ตาหรื อ ตั ว ตนแบบไหน นั ย อย า งไหน เพราะท า นไม ไ ด
ปฏิ เ สธความหมายต างๆ ของอั ตตา แต ท านปฏิ เสธที่ คํ าว าอั ตตา
ตรงไปตรงมา ทีเดียวเสร็จสิ้นไปเลยวา อัตตาโดยปรมัตถไมมี
สวนอัตตาโดยสมมติ คือตัวตนตามภาษาพูดที่ใชสื่อสารใน
ชีวิตประจําวันและในระดับศีลธรรม ก็เปนธรรมดาอยแลว ไมไดมี
ปญหาอะไร หมายความวา นอกจากอัตตาที่ทานปฏิเสธไปแลวนี้
คําที่กลาวถึงอัตตาก็เปนการกลาวโดยสมมติเทานั้น
แตที่สําคัญก็คือวา ไมมีพุทธพจน หรือขอความในอรรถกถา
หรือในคัมภีรแหงใดที่ระบุวานิพพานเปนอัตตา แตมีชัดเจนที่ระบุวา
นิพพานเปนอนัตตา
สวนคําวาอัตตาจะใชในนัยไหน อันนั้นเปนอีกเรื่องหนึ่งหรือ
เปนอีกประเด็นหนึ่งทีเดียว และก็ไมไดมีปญหาอะไรในเมื่อเรารอย
แลววาเปนการใชโดยสมมติทั้งสิ้น
การหาทางตีความ ใหนิพพานเปนอัตตา
ขอย้ําอีกครั้งหนึ่งวา
- ไมมีหลักฐานในคัมภีรใดเลยที่กลาวถอยคําระบุลงไปวานิพพาน
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 65
เปนอัตตา
- แตหลักฐานในคัมภีรที่ระบุลงไปวานิพพานเปนอนัตตานั้นมี และ
มีหลายแหง
ดังที่ยกตัวอยางมาแสดงแลว
เมื่อไมสามารถหาหลักฐานมาแสดงวานิพพานเปนอัตตา ผที่
หาทางจะทํ า ให นิ พ พานเป น อั ต ตา ก็ ใ ช วิ ธี ตี ค วาม หรื อ ทํ า ให เ กิ ด
ความสับสน
ขอให พิ จ ารณาข อ ความที่ เ อกสารของวั ด พระธรรมกายได
กลาวไว
“3. คําวา สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา ธรรมทั้งปวงเปน
อนัตตา ซึ่งเปนคําที่มีการอางอิงกันมากนี้ คําวา สพฺ
เพ ธมฺมา คือ ธรรมทั้งปวง กินความกวางเพียงใดเพราะมี
ทั้งคัมภีรชั้นอรรถกถาที่บอกวา ธรรมทั้งปวงในที่นี้ รวมเอา
พระนิพพานดวย (อรรถกถา ขุททกนิกาย จูฬนิเทส ฉบับมหา
จุฬาลงกรณราช-วิทยาลัย หนา 8; อรรถกถา ขุททกนิกาย
มหานิเทส ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย หนา 219)
และมีทั้ง คัม ภีรอรรถกถาที่บอกวา ธรรมทั้งปวงที่วาเปน
อนัตตานั้นหมายเอาเฉพาะขันธ 5 ไมไดครอบคลุมถึงพระ
นิพพาน (อรรถกถาธรรมบท ฉบับมหามกุฏราชวิทยาลัย
ภาค 7 หนา 62 )”
คํากลาวนี้จะทําใหเกิดความเขาใจผิดหรือสับสน ถาไมเปน
เพราะตัว ผก ลา วสับ สนเอง ก็เ ปน เพราะตั้ง ใจจะทํา ใหเ กิด ความ
สับสน เปนการเสี่ยงตอการตพระธรรมวินัยเปนอยางยิ่ง ความจริง
66 กรณีธรรมกาย
คําอธิบายของอรรถกถาไมไดขัดกันเลย ขอใหดูพุทธพจนแสดงหลักนี้
ที่ทานนํามาอธิบายไว ซึ่งตางกันเปน 2 แบบ
แบบที่ 1 พุทธพจนที่แสดงแตหลักทั่วไปเปนกลาง ๆ วา
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ (เชน สํ.ข.
17/233/164)
แปลวา: “ธรรมทั้งปวงเปนอนัตตา”
ในกรณีเ ชน นี้ คํา อธิบ ายของพระอรรถกถาจารย จะกลา ว
ครอบคลุมหมดโดยไมมีขอแมวา
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สพฺเพ จตุภูมกธมฺมา อนตฺตา
(สํ.อ. 2/346)
แปลวา: “พุทธพจนวา ‘ธรรมทั้งปวงเปนอนัตตา’ หมายความ
วาธรรมที่มีในภูมิ 4 ทั้งหมด เปนอนัตตา”
ขอนี้ชัดเจนไมมีขอแม ไมมีเงื่อนไขใดๆ คือ ทุกอยางรวมทั้ง
นิพพานดวย เปนอนัตตา
แบบที่ 2 พุทธพจนเฉพาะแหง ซึ่งมีขอความที่เปนเงื่อนไข
จํากัดตอทาย
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ ยทา ปฺาย ปสฺสติ
อถ นิพพฺ ินฺทติ ทุกฺเข เอส มคฺโค วิสุทฺธิยา
(ขุ.ธ. 25/30/52; ขุ.เถร. 26/383/366)
แปลวา: “เมื่อใดบุคคลมองเห็นดวยปญญาวาธรรมทั้งปวงเปน
อนัตตา เมื่อนั้นยอมหนายในทุกข นี้เปนทางแหงวิสุทธิ”
ในกรณีนี้ อรรถกถาเถรคาถา อธิบายไวบริบูรณวา
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตาติ สพฺเพป จตุภูมิกา ธมฺมา อนตฺตา.
อิธ ปน เตภูมิกธมฺมาว คเหตพฺพา (เถร.อ.
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 67
2/283)
แปลวา: “ขอความ (พุทธพจน) วาธรรมทั้งปวงเปนอนัตตา
หมายความวา ธรรมทั้งหลายที่เปนไปในภูมิ 4 แมทั้งหมด
(คือ กามาวจรภูมิ รูปาวจรภูมิ อรูปาวจรภูมิ และโลกุตตรภูมิ
คือ มรรค ผล นิพพาน) เปนอนัตตา
แตในที่นี้ พึงถือเอาเฉพาะธรรมที่เปนไปในภูมิ 3
(สังขาร/ขันธ 5) เทานั้น”1
ที่จริงคําอธิบายนี้ก็ชัดเจนอยแลว คือ ทานแบงเปน 2 ทอน
ทอนแรก แสดงหลักทั่วไป คือตัวความจริงแทๆ ที่เปนกลาง ๆ
ซึ่งเปนความหมายที่สมบูรณวา ธรรมทั้งปวง รวมหมดทั้งภูมิ 4 ซึ่ง
รวมทั้งนิพพานดวยนั้น เปนอนัตตา
สวนทอนที่สอง จํากัดความหมายใหอยูในขอบเขตที่ตองการ
หรือตามความประสงคเฉพาะกรณี ดังจะเห็นวามีทั้งคําวา อิธ ซึ่ง
จํากัดเทศะวา “ที่นี้” หรือ “ในกรณีนี้” หรือ “ในคาถานี้” และคําวา
คเหตพฺพา ซึ่งจํากัดวัตถุประสงควา “พึงถือเอา” (หรือในอรรถกถา
ธรรมบทใชคําวา อธิปฺเปตา แปลวา “ทรงประสงคเอา”)
คําวา ในที่นี้ ก็ดี คําวา พึงถือเอา หรือทรงประสงคเอา ก็ดี
เปนคําจํากัดขอบเขต คือ อิธ “ที่นี้” ก็จํากัดสถานที่ หรือเฉพาะกรณี
และ คเหตพฺพา “พึงถือเอา” หรือ อธิปฺเปตา “ทรงประสงคเอา” ก็
1
คําอธิบายตรงนี้อรรถกถาธรรมบทจับเฉพาะทอนหลังที่ตองการวา ตตฺถ สพฺเพ ธมฺมา
ติ ปฺจกฺขันฺธาเอว อธิปฺเปตา (ธ.อ. 7/64)
แปลวา: “คําวา ‘ธรรมทั้งปวง’ ในคาถานัน้ ทรงประสงคเอาขันธ 5 เทานัน้ ”
68 กรณีธรรมกาย
จํากัดความตองการ
การใชคํา จํา กัด อยา งนี้เ ปน การบอกชัด อยแ ลว วา เปน การ
ตัดออกมาจากสวนรวมทั้งหมด โดยจับเอาเฉพาะสวนที่ประสงค
ในกรณีนั้นๆ เพราะในทางพุทธศาสนาถือวาความจริงนั้นเปนกลางๆ
ไมขึ้นตอความตองการของใคร เพราะฉะนั้นทานจึงแสดงหลักที่เปน
ความจริง กลางๆ ไวกอน แลว ทอ นหลังจึง แสดงความมง หมายที่
ตอ งการใชเ ฉพาะในกรณีนั้น ๆ หรือ เปน เรื่อ งสัม พัน ธกับ เงื่อ นไข
บางอยางในที่นั้น
พูดงายๆวา ไมวาเราจะถือเอาแคไหน จะประสงคเอาหรือจะ
เอามาใชเทาไร ความจริงก็เปนอยูของมันอยางนั้น
อยา งในกรณีนี้ ขออธิบ ายประกอบ จะเห็น วา มีคํา วา “อถ
นิพฺพินฺทติ ทุกฺเข” ซึ่งแปลวา “เมื่อนั้นยอมหนายในทุกข” ทุกขคือ
อะไร ทุก ขใ นทางธรรม วา โดยรวบยอดก็ไ ดแ กอุป าทานขัน ธ 5
ในที่นี้ อรรถกถาเองก็ไ ดอ ธิบ ายตอ ไปวา เปน วิปส สนาวิธีใ นการ
ปฏิบัติของผูพิจารณา ซึ่งหมายถึงพิจารณาเบญจขันธ แตยกหลัก
ทั่วไปที่พระพุทธเจาทรงแสดงไว 3 ขอ คือ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา,
สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา, สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา มากลาว โดยยกเอาหลัก
นั้นมาอางเต็มตามเดิม สวนความหมายที่ตองการในที่นี้ ซึ่งใชใน
วิปสสนาวิธีนั้น จํากัดเฉพาะการพิจารณาขันธ 5 หรือพิจารณา
สัง ขาร และเมื่อ พิจ ารณาเห็น อยา งนั้น ก็ห นา ยในทุก ข รับ กัน คือ
หนายในขันธ 5 หรืออุปาทานขันธ 5 นั้น
เปนอันวาในที่นี้เปนการใชจํากัดความหมายเฉพาะขอบเขต
โดยมีเงื่อนไข แตหลักกลางก็ไมไดเสียหายไปไหน เพราะไดบอกแจง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 69
1
พึงสังเกตวา “ไตรลักษณ” ก็ดี “สามัญลักษณะ” ก็ดี เปนคําที่ใชในรุนอรรถกถา สวน
ในพระไตรปฎก เรียกวา ธรรมนิยาม (ธมฺมนิยามตา)
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 71
ชัดเจนและสอดคลองกันทุกกรณีแลว โดยสมบูรณ
การใชตรรกะที่ผิด เพื่อใหคิดวานิพพานเปนอัตตา
นอกจากนั้น เอกสารของวัดพระธรรมกาย ยังเขียนไววา
“และนิพพานนี้เปนสิ่งที่อยพนจากกฎของไตรลักษณ
แนนอน เพราะมีพุทธพจนยืนยันวา นิพพานนั้นเปนนิจจัง
คือเที่ยงแท ยั่งยืน และเปนบรมสุข . . . นิพพานํ ปรมํ สุขํ
แปลวาพระนิพพานเปนสุขอยางยิ่ง”
อันนี้เปนเรื่องธรรมดา ไมไดมีอะไรพิเศษ เพราะรับกันอยแลว
กับ พุท ธพจนแ สดงไตรลัก ษณ แตค วรพูด ใหค รบถว นวา นิพ พาน
พนจากไตรลักษณ 2 ขอแรก คือ
ขอที่ 1 สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สังขารทั้งปวงไมเที่ยง, ในเมื่อ
นิพพานพนจากความเปนสังขาร นิพพานก็เที่ยง เปนนิจจัง ขอนี้ถูก
ขอที่ 2 สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขา สังขารทั้งปวงเปนทุกข, นิพพาน
ไมเปนสังขาร พนจากสังขาร เพราะฉะนั้นนิพพานก็เปนสุข ขอนี้ก็มี
หลักฐานยืนยันอยมากมาย ไมมีปญหา
แตห ลัก ฐานที่จ ะบอกวา นิพ พานเปน อัต ตานั้น ไมมี มีแ ต
ธรรมทั้งปวง เปนอนัตตา ซึ่งรวมทั้งนิพพานดวยอยแลว เพราะฉะนั้น
ขอ 3 นี้ ถึงอยางไรก็เอานิพพานเปนอัตตาไมได
เอกสารของวัดพระธรรมกาย ยังพยายามใชวิธีตรรกศาสตร
มาสรุปโดยอางพุทธพจนวา “ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา” ที่
แปลว า “สิ่ ง ใดไม เ ที่ ย ง สิ่ ง นั้ น เป น ทุ ก ข สิ่ ง ใดเป น ทุ ก ข สิ่ ง นั้ น เป น
อนัตตา” แลวก็บอกวา
72 กรณีธรรมกาย
“จึ งน าคิ ดว า ถ ามองในเชิ งกลั บกั น ในเมื่ อนิ พพาน
เที่ยง และเปนสุข เราก็จะสรุปไดวา สิ่งใดเที่ยง สิ่งนั้นเปน
สุข สิ่งใดเปนสุข สิ่งนั้นก็นาจะเปนอัตตา”
คําวา “นาจะ” นั้นเปนคําที่ทานวาเอาเอง ซึ่งไมมีทางเปนจริง
ทั้ง 2 ประการ
ประการที่ 1 มีบาลีระบุไวแลววา นิพพานเปนอนัตตา และไม
มีขอความใดระบุวานิพพานเปนอัตตา
ประการที่ 2 การใชตรรกะแบบนั้นไมถูกตอง เหมือนกับคําพูด
ในประโยคที่วา
“ชีวิตใด เคลื่อนไหวยายที่เองได ชีวิตนั้นเปนสัตว, ชีวิตที่เปน
สัตวทั้งปวงตองตาย”
แลวก็จะมาสรุปเอาวา “พืชไมเปนชีวิตที่เคลื่อนไหวยายที่เอง
ได ก็จึงไมเปนสัตว เพราะฉะนั้น พืชก็ไมตองตาย”
การสรุปอยางนี้ใชไมได เปนตรรกะที่ผิดพลาดไรผล เพราะวา
ชีวิตที่เปนพืชก็ตองตายเหมือนกัน เฉพาะขอความที่วาตองตายนี้
ครอบคลุมหมด ไมเฉพาะชีวิตที่เคลื่อนไหวยายที่เองได ที่เปนสัตว
เทานั้น เชนเดียวกับคําวา “ธรรมทั้งปวง เปนอนัตตา” ก็คลุมไม
เฉพาะสิ่งที่ไมเที่ยงเปนทุกขเทานั้น แตรวมทั้งสิ่งที่เที่ยงและเปนสุข
ดวย
ในที่สุด ที่วามาทั้งหมดก็สอดคลองกลมกลืนกัน ลงในขอสรุป
แหงพุทธพจนที่วา
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา = สังขาร (ขันธ 5/สังขตธรรม)ทั้งปวง
ไมเที่ยง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 73
การจับคําความที่ผิดมาอางเปนหลักฐาน
เพื่อใหนิพพานเปนอัตตา
มีพุทธพจนอีกแหงหนึ่ง ที่บางทานชอบนําไปอางเพื่อยืนยันวา
นิพพานเปนอัตตา คือ พุทธพจนวา
ชฺา นิพฺพานมตฺตโน (ขุ.อุ.
25/77)
แปลวา: “พึงรนิพพานของตน”
ที่จริงในสุตตนิบาตก็มีพุทธพจนคลายกันวา
สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโน (ขุ.สุ
25/422)
แปลวา: “พึงศึกษานิพพานของตน”
ที่จริงพุทธพจนนี้ก็ชัดเจนอยแลววา ไมใชนิพพานเปนอัตตา
แตมีสิ่งหนึ่งที่ทานใชคําวาอัตตา/ตน มาเปนเจาของนิพพาน สิ่งที่วา
เปนอัตตา/ตัวตนที่เปนเจาของนิพพาน คือ อัตตโน ตัวนี้ สําหรับใน
สุตตนิบาต ทานมีคําอธิบายไวในพระไตรปฎกนั่นเอง คือคัมภีรมหา
74 กรณีธรรมกาย
นิทเทส ซึ่งขยายความวา
“สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ . . . นิพฺพานมตฺตโนติ อตฺตโน
ราคสฺส นิพฺพานาย โทสสฺส นิพฺพานาย โมหสฺส นิพฺพานาย...
แปลวา: “พุทธพจนวา ‘พึงศึกษานิพพานของตน’ มี
ความหมายวา . . . นิพพานของตน คือ (พึงศึกษา) เพื่อดับ
ราคะ เพื่อดับโทสะ เพื่อดับโมหะ ของตน” (ขุ.ม.29/816 เปนตน)
และอรรถกถา (ทั้งอรรถกถาสุตตนิบาต—สุตฺต.อ 2/440 และอรรถ
กถามหานิทเทส—นิทฺ.อ.1/27) ยังเอาไปไขความอีกคลายๆ กันวา
“สิกฺเข นิพฺพานมตฺตโนติ อตฺตโน ราคาทีนํ นิพพฺ านมตฺ
ถาย อธิสีลาทีนิ สิกฺเขยฺย”
แปลวา: “พุทธพจนวา ‘พึงศึกษานิพพานของตน’ หมาย-
ความวา พึงศึกษาอธิศีลเปนตน เพื่อประโยชนในการดับกิเลส
ทั้งหลาย มีราคะเปนตน ของตน”
สวนพุทธพจนในคัมภีรอุทาน ที่วา “พึงรูนิพพานของตน” นั้น
คําวา “ของตน” อรรถกถา (อุ.อ.201) อธิบายวาไดแก มรรคญาณ
และผลญาณ ซึ่งก็ชัดอยูแลววา มรรค ก็ตาม ผล ก็ตาม ญาณ หรือ
ป ญ ญา ก็ ต าม นั้ น เป น สั ง ขตธรรม คื อ เป น สั ง ขารอย ใ นขั น ธ 5
เพราะฉะนั้น คําวาตนในที่นี้ จึงเปนอัตตาโดยสมมติอยางที่รกันอย
แลว เพราะวาเมื่อ มรรคญาณ ผลญาณ เปนสังขาร อยในขันธ 5 ก็
เปน อนัตตานั่นเองโดยปรมัตถ
เรารกันดีวา พระพุทธศาสนาเปนศาสนาแหงการพึ่งตน และ
“พึ่งตน” ก็คือ ผลักดันกระบวนการแหงเหตุปจจัย ที่เรียกวา “ธรรม”
ใหดําเนินไปสจุดหมาย พูดงายๆ วา ทําเหตุปจจัย ไมใชคอยโชค
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 75
เมื่อจํานนดวยหลักฐาน ก็หาทางทําใหสับสน
ปญ หาทั้ง หมดนี้เ กิด ขึ้น มาจากการพยายามทํา ใหสับ สน
โดยวิธีตางๆ เชน เอาหลักฐานกับความคิดเห็นของบุคคลมาปะปน
กัน เปน ตน ทุก คนจะตอ งทัน และแยกแยะใหถูก การที่จ ะวินิจ ฉัย
76 กรณีธรรมกาย
เมื่อหลักฐานก็ไมมี ตีความก็ไมได
ก็หันไปอางผลจากการปฏิบัติ
เมื่อไมมีแหลงที่มาจากคัมภีรที่จะอาง ซึ่งระบุวานิพพานเปน
อัตตา ทางสํานักธรรมกาย นอกจากจะใชวิธีตีความหรือแปลผิดพลาด
ตลอดจนอางคําสอนของลัทธินิกายอื่น และคําถกเถียงของนักวิชาการ
แลว อีกอยางหนึ่ง คือการอางวาตนไดเห็นอยางนั้นจากการปฏิบัติ
การอ า งผลจากการปฏิ บั ติ นั้ น มี ข อ พิ จ ารณา และวิ ธี ที่ จ ะ
ตรวจสอบ คือ
1. ผูที่ไดยินคําอางเชนนี้ มีสิทธิตั้งขอสงสัยไวกอนวา การเห็น
ในการปฏิบัติ ไมวาจะเห็นนิพพานหรือเห็นอะไรก็ตามนั้น อาจจะเปน
เหมือนการอางของคนที่บอกหวย วาเห็นเลขลอตเตอรี่ จากการปฏิบัติ
2. ขั้นตอไป จะตองตรวจสอบการปฏิบัติดวยหลักการซึ่งเปน
เกณฑตัดสินวา เปนการปฏิบัติที่ถูกตองหรือไม เพราะวา ถาเปนการ
ปฏิบัติที่ผิดหลักการ ผลที่ไดเห็นนั้นก็ไมถูกตอง
ในสมัยพุทธกาล ผลการปฏิบัตินั้นจะตองไดรับการตรวจสอบ
จากพระพุทธเจา เมื่อพระพุทธเจาปรินิพพานไปแลว ก็ตองตรวจสอบ
ดวยคําสอนของพระองค คือหลักการที่บันทึกไวในพระไตรปฎก
สําหรับพระพุทธศาสนาเถรวาท ถาการปฏิบัตินั้นไมเปนไป
ตามหลักการ ซึ่งปรากฏในพระไตรปฎก การปฏิบัตินั้นก็เปนเรื่องของ
การปฏิบัติไปตามทัศนะสวนตัวของบุคคลนั้น หรือไมก็เ ปน เพียง
เรื่องของสํานักนั้น หรือมีคาเทากับการปฏิบัติของฤาษีโยคี เปนตน
นอกพระพุทธศาสนา เปนแตเพียงอาศัยรูปแบบในพระพุทธศาสนา
เทานั้น
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 79
เห็นนิพพาน ก็ควรจะตองถูกขอใหดูในตัวของผูอวดอางนั้นเองวา
ใจยังมี โลภะ โทสะ โมหะ หรือไม พรอมกับการที่จะตองถูกตรวจสอบ
วาอาจจะเปนการอวดอุตริมนุสสธรรม
เวลานี้ไปกันไกลถึงกับมีการพูดวา ทานผนั้นผนี้ พระภิกษุรูป
นั้นรูปนี้ เปนนักปฏิบัติหรือไม โดยจะดูวาไปนั่งสมาธิหรือเปลา ไป
เขา ปา ไปนั ่ง วิป ส สนาหรือ เปลา อะไรทํ า นองนี ้ คือ ไปติด อย ที่
รูปแบบ
จริ ง อย รู ป แบบเหล า นี้ ก็ ช ว ยเป น เครื่ อ งประกอบในการ
พิจารณาขั้นตน แตถาเปนวิธีของพระพุทธเจาแทๆ ไมใชอยที่ตรงนี้
การดูวาทา นผใ ดเปน ผป ฏิบัต ิห รือ ไม ก็ดูที่พ ฤติก รรมของทา นวา
เปน ไปตามศี ลหรือ ไม แล วก็ ดูค วามเปน อย การดํ าเนิน ชีวิ ต การ
แสดงออกและอาการความเปนไปทั้งหลายที่แสดงวา มีโลภะ โทสะ
โมหะนอยหรือมากเพียงใด อันนี้คือการดูการปฏิบัติที่แทจริง ซึ่งเปน
เนื้อแทตามหลักการของพระพุทธเจา
เพราะไมเห็นแกพระธรรมวินัย
จึงตองหาทางดิ้นรนเพื่อหนีใหพนสัจจะ
ระยะหลังนี้ ทางวัดพระธรรมกายไดเผยแพรขอเขียนคํากลาว
ที่ชื่อวา “เถรบัญญัติ” ที่วาเปนของสมเด็จพระสังฆราชพระองคหนึ่ง
“เถรบัญญัติ” นั้น แสดงความไมเห็นดวยกับเรื่องนิพพานเปนอนัตตา
และเห็นวานิพพานเปนอัตตา และไดทราบวาหลังจากนั้นก็ยังได
เผยแพรทัศนะของพระเถระ และพระมหาเถระรูปอื่นๆ อีก ที่กลาว
ในเชิงวานิพพานเปนอัตตา
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 81
ขอ เขีย นคํา กลา วทั้ง หมดนี้ ทํา ใหไ ดขอ พิจ ารณาสํา หรับ ทํา
ความเขาใจในเรื่องนี้ เบื้องแรกที่สุด ขอเขียนคํากลาวของพระเถระ
และพระมหาเถระเหลานี้ เปนตัวอยางของสิ่งที่เรียกวาทัศนะหรือ
ความคิดเห็นตางๆ
ทัศนะหรือความคิดเห็นเหลานี้ เปนขอพิจารณาที่ชวยใหเห็น
ไดชัดวาจะนําหลักเกณฑในพระศาสนามาใชปฏิบัติอยางไร ดังนี้
1. ทั ศ นะหรื อ ความคิ ด เห็ น ตลอดจนคํ า อธิ บ ายบรรยาย
เกี่ยวกับเรื่อ งนี้ แมแตของทา นผูที่เ รีย กวา เปน ผูรูหรือเปน ปราชญ
ยัง มีอ ีก มากมาย เมื ่อ ทางวัด พระธรรมกายยกทัศ นะที ่เ ห็น วา
นิพพานเปนอัตตามาอาง ผูอื่นก็อาจจะยกทัศนะของผูรูทานอื่นที่
เห็นวานิพพานเปนอนัตตาขึ้นมาอาง เชน ยกขอเขียนคํากลาวของ
สมเด็จ พระสัง ฆราชพระองคอื่น ขึ้น มาคัด คา นมติข ององคกอ น
แลวก็จะอางกันไปอางกันมา ไมมีที่สิ้นสุด
ในการวินิจ ฉัย วา อะไรเปน ธรรม อะไรเปน วินัย อยา งนี้
ทานมีหลักเกณฑวินิจฉัย ซึ่งเปนเครื่องรักษาพระศาสนาตลอดมา
เปนเครื่องตัดสิน ดังไดยกมาแสดงขางตนแลว (หนา 35-36) คือ
มหาปเทส 4 ทั้ง 3 ชุด
สําหรับกรณีอยางนี้ ก็ใชชุดที่ 3 อันไดแก
1. สุตตะ คือ พระไตรปฎก
2. สุตตานุโลม คือ มหาปเทส (ยอมรับอรรถกถาดวย)
3. อาจริยวาท คือ อรรถกถา (พวงฎีกา อนุฎีกา)
4. อัตตโนมติ คือ มติ ทัศนะ ความเห็นของทานผูรู เปนตน
ขอ 1. ตัดสิน ขอ 2 - 3 - 4
82 กรณีธรรมกาย
พระพุทธศาสนา คือศาสนาของพระพุทธเจา
ตองหาคําสอนของพระองคมาเปนมาตรฐานใหได
พระพุ ทธศาสนา เป นศาสนาของพระพุ ทธเจ า และ
พุทธศาสนิกชนทุกคนก็นับถือพระพุทธเจา ซึ่งทรงเปนแหลงตนเดิม
ของคําสอน และเปนศูนยรวมของพุทธบริษัท
จะเปนครูอาจารย หรือพระเถระ พระมหาเถระองคใดก็ตาม
ถาใครมาอางวารูอยางนั้น เห็นอยางนั้น ตามทัศนะ หรือจากผลการ
ปฏิบัติ เราก็ฟงไว ถาเห็นวาเขาหลักดี ก็เอามาใชชวยการศึกษาของ
เรา แตจะเอามาตัดสินพระพุทธศาสนาไมได เพราะจะตองอัญเชิญ
หลักของพระพุทธเจามาวินิจฉัย
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 83
ขอใหสังเกตธรรมเนียมแตเดิมครั้งพุทธกาล เมื่อใครพบนักบวช
ที่นาเลื่อมใส แลวอยากรูธรรม และเขาไปหา เขาไมถามวา ทานสอน
วาอยางไร แตเขาถามวา “ทานบวชอุทิศใคร ใครเปนศาสดาของทาน
ศาสดาของทานมีหลักการหรือสอนวาอยางไร” (เชน วินย.4/67/73)
ขอใหดูเรื่องพระสารีบุตรกับพระอัสสชิเปนตัวอยาง พระสารี
บุตรเมื่อครั้งยังเปนปริพาชก เห็นพระอัสสชิแลวเลื่อมใส เขาไปหา
และไดถามอยางขางตน พระอัสสชิทั้งที่เปนพระอรหันตแลว ทานก็
ไมอางหรือเอาตัวทานเองเปนหลัก แตทานตอบแกพระสารีบุตร ซึ่ง
ยังเปนปริพาชกอยูวา พระพุทธเจาตรัสสอนวาดังนี้ ๆ
แมแตพระภิกษุผูมีความรูนอย เมื่อถูกถามในหลักธรรมสําคัญๆ
อยางเรื่องนิพพาน แมตนเองจะยังไมรูยังไมเขาใจยังไมบรรลุ ก็ตอบได
ตามวิธีปฏิบัติเดียวกันนี้ คือตอบวา ขาพเจาเองก็ยังไมรูเขาใจเพียงพอ
แตมีหลักการที่พระพุทธเจาตรัสสอนไวดังนี้ๆ และตามที่ขาพเจารู
เขาใจ ขาพเจามีทัศนะหรือความคิดเห็นวาดังนี้
แมบรรลุธรรมสูงสุด เปนพระอรหันตแลว หมดกิจที่ตองทํา
(ในการที่จะฝกฝนพัฒนาตน)แลว พระสาวกยุคเดิมก็ยังหันมาใช
เวลาเลาเรียนปริยัติ1 คือคําสั่งสอนของพระพุทธเจา เพื่อชวยดํารง
พระศาสนาและทํ า ประโยชน แ ก ผู อื่ น ต อ ไป ดั ง ที่ ท า นเรี ย กว า
ภัณฑาคาริกปริยัติ
แมเพียงในการปฏิบัติขั้นตนๆ เมื่อปฏิบัติไปไดพบประสบการณ
1
ปริยัตนิ ั้น ตามความหมายที่แทจริง ไมใชเปนเพียงการเลาเรียนทั่วๆ ไป แตหมายถึง
พุทธพจนที่จะพึงเลาเรียน
84 กรณีธรรมกาย
จะรักษาพระพุทธศาสนาได
พุทธบริษัทตองมีคุณสมบัติที่นาไววางใจ
ธรรมเนียมในการแสดงธรรมที่มีมาแตโบราณ ก็แสดงวาคน
สมัยกอนไดเอาใจใสใหความสําคัญแกหลักคําสอนในพระไตรปฎก
ตลอดมา เชน เวลาเทศน ก็จะตองตั้งบาลีนิกเขปบทขึ้นกอน คือ ยก
คาถาพุทธภาษิต หรือพุทธพจนขึ้นมาตั้งเปนกระทูแลววิสัชนาไป
กับทั้งในระหวางอธิบาย ก็มีการยกพุทธพจนอื่นขึ้นมาอางตามโอกาส
แนวปฏิบัตินี้ ไดสืบตอมาในหลักสูตรนักธรรมและธรรมศึกษา
ของคณะสงฆไทย คือ ในวิชาเรียงความแกกระทูธรรม
ที่วานี้ มิใชหมายความวาจะตองถือตามรูปแบบเกาอยางนั้น
แตเ ปน การเตือ นกัน วา รูป แบบวิธี อาจเปลี่ย นแปลงไปใหไ ดผ ล
สมกาลสมัย แตในแงสาระก็คือ ใหเปนการอธิบายธรรม ตลอดจน
แสดงทัศนะอยางอิงหลัก หรืออยางมีหลักฐาน
ที่วานี้ มิใชเปนการติดคัมภีร แตเปนการซื่อตรงตอพระพุทธเจา
หรือ เคารพองคพ ระศาสดา เมื ่อ เราจะแสดงคํ า สอนที ่เ รีย กวา
พระพุทธศาสนา ก็ตองพยายามสื่อพุทธธรรมออกไปใหได ไมใชอาง
ชื่อ พระพุท ธศาสนา แตคํ า ที ่พ ูด ไปกลายเปน เพีย งความรู ค วาม
เขาใจความคิดเห็นหรือประสบการณสวนตัว
การติดคัมภีรนั้นเปนสุดโตงอีกทางหนึ่ง ตรงขามกับการสอน
อยางเลื่อนลอย เราไมควรไปหาสุดโตง 2 อยางนั้น แตควรดําเนิน
ตามทางสายกลาง ซึ่งเปนการปฏิบัติที่ถูกตอง คือการสอนอยางมี
หลัก มีที่ไปที่มา ที่อางอิงได
การปฏิบัติอยางนี้ นอกจากเปนการชวยกันดํารงรักษาพระ-
86 กรณีธรรมกาย
วินิจฉัยของนักวิชาการ
– อ า งว า เป น เรื่ อ งที่ ปุ ถุ ช นไม อ าจรู เ ข า ใจได แต ต นได รู ไ ด
มองเห็นผลจากการปฏิบัติ
– ยกเอาทั ศ นะหรื อ มติ ข องพระเถระ มหาเถระ หรื อ พระ
อาจารย ที่ เ รี ย กว า เป น นั ก ปฏิ บั ติ ที่ พ อจะเข า แนวของตนได ม า
สนับสนุนลัทธิของตน
ถาพุทธบริษัทรูจักพระไตรปฎกบาลี และมั่นในหลักการของ
พระธรรมวินัย ที่จารึกไวในพระไตรปฎกบาลีนั้น แมมีใครมาอางหรือ
ชักจูงอยางไร ก็ไ มหวั่นไหว ไมไขวเขว และสามารถชวยกันระงับ
ปญหาได
ถาจะเปนพุทธบริษัทที่ดี ตามมาตรฐานของพระพุทธเจา ถึงขั้น
เปนที่นาไววางใจที่จะเปนศาสนทายาท รับมอบพระพุทธศาสนาจาก
พระบรมศาสดามาสืบทอดรักษาไวได จะตองมีคุณสมบัติ ตามที่
พระพุทธเจาตรัสแสดงไววา พระองคจะปรินิพพาน ตอเมื่อพุทธบริษัท
ทั้ง 4 ไมวาจะเปนภิกษุก็ตาม ภิกษุณีก็ตาม อุบาสกก็ตาม อุบาสิกา
ก็ตาม มีคุณสมบัติ 3 ประการตอไปนี้ (ที.ม.10/102/132)
1. ดานตนเอง
ก) รูเขาใจหลักธรรมคําสอนของพระพุทธเจา
ข) ปฏิบัติไดถูกตองตามหลักธรรมคําสอนนั้น
2. ดานความสัมพันธกับผูอื่น ทั้งมีความรูความสามารถ และ
มีน้ําใจเมตตา ที่จะเผื่อแผใหความรูธรรมแกผูอื่นได
3. ดานหลักการ สามารถชี้แจงแกไขปรัปวาท คือ คํากลาวราย
หรือความเขาใจคลาดเคลื่อนจากพระพุทธศาสนา
88 กรณีธรรมกาย
ความชื่อตรงตอหลักพระศาสนา และมีเมตตาตอ
ประชาชน คือหัวใจของการรักษาระบบไตรสิกขาไวใหแก
ประชาสังคม
หลักเกณฑแหงมหาปเทสที่กลาวขางตน มีความจําเปนและ
ยุติธรรม เพราะพระพุทธศาสนาไมมีการบังคับศรัทธา แตใหเสรีภาพ
แกทุก คนอยา งเปดกวางที่สุด จึงตองมีหลักเกณฑเ ปน มาตรฐาน
เหมือนอยางในสังคมประชาธิปไตย ซึ่งตองอยูดวยกฎหมายหรือกติกา
ดวยวิธีนี้ พระพุทธศาสนาตัวจริงที่เปนหลักการจึงอยูมาได ทามกลาง
ประชาชนที่มีความรูความเขาใจในพระศาสนาตางๆ กัน มากบาง
นอยบาง และมีความคิดเห็นหลากหลาย โดยที่สถาบันพระพุทธศาสนา
อยูกับเขาดวยเมตตา ไมไปบังคับเขาใหตองเชื่อและทําตาม
เมื่อมองสังคมพุทธเถรวาทในวงกวาง ก็เปนคลายอยางที่ฝรั่ง
เปนตนบางพวกมามองวา เมืองไทยเหมือนมีพระพุทธศาสนา 2 แบบ
คือ พุทธศาสนาตัวแทตัวจริง กับพุทธศาสนาแบบชาวบาน
แตนอกเหนือจากที่วานี้ ยังมีอีกอยางหนึ่งที่เขาอาจจะมองไมถึง
คือสะพานเชื่อมระหวางพระพุทธศาสนา 2 แบบนั้น
ที่วานี้หมายความวา ในขณะที่พระพุทธศาสนาแบบตัวแท
ดํ า รงรัก ษาหลัก การแหง นิพ พานที ่เ ปน สภาวธรรมอสัง ขตะไว
ประชาชนอาจจะเชื่อถือเพี้ยนออกไปไกล จนแมแตมองพระนิพพาน
เปนอมตมหานคร ดังคําประพันธเชิงกวีในภาษาบาลีและวรรณคดี
เกา ๆ ของไทย ทั้ง สองอยา งก็อ ยูคูกัน มาได โดยไมอึด อัด ขัด แยง
เพียงแตคอยระวังโดยไมประมาท ไมใหถลําไปไกล
แตขอสําคัญ ระหวาง 2 แบบนั้น ที่วามีสะพานเชื่อม ก็คือ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 89
นอยใจตอคําสั่งสอนในพระธรรมวินัย ซึ่งยังเปนเรื่องของการที่จะ
ชี้แจงถกเถียง และดําเนินการตางๆ ในกระบวนการของการศึกษา
2) ขั้นปฏิเสธพระศาสดา หรือปฏิเสธพระธรรมวินัย เชน
กลา ววา พระไตรปฎ กเปน หลัก ฐานที่เ ชื่อ ถือ ไมไ ด หรือ พยายาม
ทําใหผูคนเขาใจสับสนวา พระไตรปฎกบันทึกไวตกๆ หลนๆ เอาเปน
มาตรฐานไมได เพราะฉะนั้นหลักการที่มีอยูในคัมภีรจึงเชื่อถือไมได
(ขั้นนี้คือที่กลาววา ถาผูปฏิเสธเปนพระภิกษุ ก็คือปฏิเสธความเปน
พระภิกษุของตน เพราะเปนการปฏิเสธพุทธบัญญัติที่กําหนดการบวช
และศีล 227 ที่ตนรักษา)
3) ขั้น ปลอมปนพระธรรมวินัย คือ กลา วใหผิด พลาด
คลาดเคลื่อนไป เชน เมื่อพระไตรปฎกสอนวาอยางนี้ กลับบอกวา
พระไตรปฎกไมไดสอนอยางนี้ แตสอนอยางนั้น หรือนําเอาคําสอน
และบัญ ญัติภ ายนอก แมแ ตข องพุท ธศาสนานิก ายอื่น ๆ เขา มา
แทรกแซงปะปนในพระธรรมวินัยหรือในพระไตรปฎก
ขั้นที่ 2 และ 3 นี้ เรียกวา เปนการจาบจวงพระธรรมวินัย
จะเห็นวา พระเถระ และพระมหาเถระทั้งหลาย ที่แสดงมติ
ทัศนะ ความเห็นตางๆ กันไปนั้น มักอยูเพียงในขั้นที่ 1 ทานไมได
กาวลวงมาถึงขั้นที่ 2 และ 3 เมื่อพุทธศาสนิกชนรูหลักเกณฑวินิจฉัย
ในพระศาสนา ก็รับฟงดวยความเทาทันและชวยกันศึกษาตอไป
แตปญหาที่เกิดขึ้นตามเอกสารของวัดพระธรรมกาย เปนเหตุ
ใหตองแกไข ก็เพราะเปนการกระทําที่ถึงขั้นจวงจาบพระธรรมวินัย
ทั้งขั้นที่ 2 และ ขั้นที่ 3
ธรรมกาย เรื่องสูงที่ไมใหญ
ธรรมกายแบบไหน
ก็มีความหมายชัดเจนของแบบนั้น
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาวอางวา
“คําวา ‘ธรรมกาย’ นี้จึงมีมาแตครั้งพุทธกาลแนนอน
โดยไม มี ข อ สงสั ย และข อ โต แ ย ง ใดๆ ที่ เ ป น ประเด็ น
ถกเถียงกันก็คือ ความหมายของคําวา ‘ธรรมกาย’ บางก็
กลาววาหมายถึงโลกุตรธรรม 9 บางก็กลาววาหมายถึง
พระธรรมคํ า สั่ ง สอนของพระพุ ท ธเจ า บ า งก็ ก ล า วว า
หมายถึงกายแหงการตรั สรู ธรรมของพระพุทธเจ า สิ่ งที่
สามารถสรุปไดอยางมั่นใจอยางหนึ่งก็คือ เราไมสามารถ
อาศัย หลัก ฐานทางคัมภีรเ ทาที่มีเหลืออยูในปจจุบันมา
เป น เครื่ อ งยื น ยั น ว า ความคิด เห็น ที ่แ ตกตา งกัน นั ้น
ความคิด อัน ใดอัน หนึ่ง ถูกตองอยางปราศจากขอโตแยง
ใดๆ”
ความจริง “ธรรมกาย” ไมใชเรื่องซับซอนสับสนอะไร และก็
ไมใ ชเ รื่อ งที่ใ ครจะมาลงมติวินิจ ฉัย เพราะเปน ขอ มูล ความจริง ที่
ปรากฏอยู และเปนเรื่องที่เราจะตองพูดไปตามที่ทานแสดง ไมขึ้นตอ
ความคิดเห็นของผูใด และหลักฐานก็ชัด ไมควรเอามาทําใหสับสน
แทจริงนั้น เรื่องนี้พูดไดงายๆ ทั้งตรงตามความเปนจริง และ
92 กรณีธรรมกาย
เขาใจกันไดชัดเจน ดังนี้
คําวา “ธรรมกาย” นั้น ตามศัพท แปลวา กองแหงธรรม ที่รวม
ที่ชุม นุม หรือที่ ป ระมวลไวแ หง ธรรม มีค วามหมายเฉพาะซึ่ง ทา น
นํามาใชตามความเปนมา ดังนี้
1. เดิมทีเดียว ครั้งพุทธกาล ตามที่บันทึกไวในพระไตรปฎก
พระพุทธเจาทรงคัดคานศาสนาพราหมณที่สอนวา พระพรหมผูเปน
เจา เปนผูประเสริฐ เลิศ สูงสุด เปนผูสรางสรรคดลบันดาลโลก และ
พราหมณเปนวรรณะประเสริฐสูงสุด เพราะเปนผูที่พระพรหมสราง
เกิดจากโอษฐพระพรหม
พระพุท ธองคไ ดต รัส ขึ้น ใหมใ นทางตรงขา มวา ธรรม คือ
ความจริง ที่มีอ ยูใ นธรรมชาตินี่แ หละ ประเสริฐ เลิศ สูง สุด เปน
เกณฑ เปน มาตรฐานแกโ ลก ไมมีใ ครสูง หรือ ทรามมาแตกํา เนิด
ตามพระพรหมกําหนด แตมนุษยทุกคนจะทรามหรือประเสริฐอยูที่
ประพฤติธรรมหรือไม แลวตรัสวา เหลาสาวกของพระองคนี้เปนผู
ที่ธรรมสรางขึ้นมา เกิดจากโอษฐของพระองคผูเปนธรรมกาย (คือ
ทรงเปนแหลงที่ประมวลไวและเปนที่หลั่งไหลออกมาแหงพระธรรม
ที่ตรัสแสดง)
พระพุท ธเจาทรงใชคําวาธรรมกาย เรียกพระองคค รั้งเดียว
ในกรณีนี้ ในสถานการณนี้ ตอ มาจึง มีก ารใชคํา วา “ธรรมกาย”
กับผูอื่นในคําประพันธเชิงสดุดี ซึ่งปรากฏในพระไตรปฎกอีก 3 ครั้ง
(ใชกับพระพุทธเจาพระองคอื่น พระปจเจกพุทธเจา และพระมหา
ปชาบดีโคตมีเ ถรี) และใชกันตอๆ มาในคัมภีรอรรถกถาเปนตน
โดยใชเทียบเคียงกับ คําวา “รูปกาย” บางทีก็ใชคูกัน บางทีก็มา
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 93
ตางหาก
ทานใชคําวา “ธรรมกาย” เพื่อใหเห็นวา คนเราในดานรูปกาย
ซึ ่ง เปน ที ่ร วมแหง รูป ธรรม เชน อวัย วะตา งๆ เมื ่อ เราเลี ้ย งดูก็
เจริญ เติบ โตขึ ้น มา ในทํ า นองเดีย วกัน เมื ่อ พัฒ นาธรรมคือ
คุณ สมบัติ ความดีงาม เชน ศีล สมาธิ ปญญาขึ้น คนนั้นก็มี
ธรรมกาย คื อ ประมวลหรือ ที ่ช ุม นุม แหง ธรรมที ่เ จริญ เติบ โตขึ ้น
จนกระทั่ง เปน ที่ร วมแหง ธรรมระดับ สูง สุด คือ โลกุต ตรธรรม อัน
ไดแกมรรค ผล นิพพาน
ธรรมกาย เปนคําพูดรวมๆ เชน หมายถึงโลกุตตรธรรมทั้งหมด
อยางที่วามาแลว ไมไดหมายถึงองคธรรมขอใดขอหนึ่งโดยเฉพาะ
2. ตอมาอีกหลายรอยป พระพุทธศาสนามหายาน สืบทอด
ความหมายของคําวา “ธรรมกาย” จากพุทธศาสนาหินยานนิกาย
สรวาสติวาทิน ซึ่งพระพุทธศาสนาเถรวาทไดชําระสะสางออกไปใน
การสังคายนาครั้งที่ 3 เมื่อ พ.ศ. 235 และตอมาสาบสูญไป แลว
มหายานก็ไ ดพัฒ นาความหมายของคําวา ”ธรรมกาย” ใหมี
ความสําคัญขึ้นมา ถึงขั้นเปนหลักการอยางหนึ่ง โดยใหธรรมกายนี้
เปนกายหนึ่งในกาย 3 อยางของพระพุทธเจา ซึ่งมีกายที่คิดศัพทเพิ่ม
ขึ้นมาใหมอีก 2 อยาง รวมเรียกวา “ตรีกาย” คือ
1) ธรรมกาย ไดแก ตัวสัจจภาวะ หรือแกนสภาวธรรม ซึ่ง
เปนตัวแทของพระพุทธเจา
2) สัม โภคกาย ไดแ ก กายในทิพ ยภาวะ ที่เ สวยสุข ใน
สรวงสวรรค
3) นิรมาณกาย ไดแก กายนิรมิต ที่สําแดงพระองคเพื่อ
94 กรณีธรรมกาย
บําเพ็ญพุทธกิจในโลกมนุษย
3. ตอมาหลังพุทธกาล 2 พันปเศษ พระมงคลเทพมุนี (หลวง
พอสด จนฺทสโร วัดปากน้ํา) ไดนําคํา ”ธรรมกาย” มาใชเรียก
ประสบการณบางอยาง ในระบบการปฏิบัติที่ทานจัดวางขึ้น
ถา พูด ตรงไปตรงมา ตามเรื ่อ งที่เ ปน ไป ก็ง า ย ชัด เจน แต
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาววา
“คําวา ‘ธรรมกาย’ มีหลักฐานปรากฏในพระไตรปฎก
อยู 4 แหง และในคัมภีรอรรถกถาและฎีกาอีกหลายสิบ
แหง ดังรายละเอียดในหัวขอเรื่องหลักฐานวิชชาธรรมกาย
นอกจากนี้ ยังมีคัมภีรพระไตรปฎกจีนในสวนที่เปนเนื้อหา
ของหินยาน มีการกลาวถึงคําวา “ธรรมกาย” ในหลายๆ
แหง ระบุถึงความหมายของคําวาธรรมกาย และแนวทาง
การเขาถึง ไวอยางนาสนใจ แตเ นื้อหาในพระไตรปฎก
ฉบับบาลีตกหลนไป”
การกลาวทํานองนี้ เปนการสรางความสับสนขึ้นใหมในเรื่องที่
ชัดเจนอยูแลว มีทั้งการพูดในลักษณะที่จะใหเห็นวา พระไตรปฎกบาลี
เถรวาทที่ตนเองอาศัยอยู อาจจะเชื่อถือไมได หรือบกพรองยิ่งกวา
พระไตรปฎกจีน ในสวนที่เปนเนื้อหาของหินยาน ทั้งที่หินยานนิกาย
นั้น ก็ถูกชําระสะสางไปแลว และพระไตรปฎกจีนก็เปนของแปลขึ้น
ภายหลัง การที่กลาววา เอกสารของวัดพระธรรมกาย จาบจวง
พระธรรมวินัย จึงไมใชเปนการกลาวหา แตเปนการกระทําที่แสดง
ออกมาเองอยางชัดเจน
ยิ่ง กวานั้น ยัง มีก ารกระทํา ที่นา รัง เกีย จอยา งยิ่ง แฝงอยูใ น
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 95
ธรรมกายเดิมแทในพุทธกาล
คํา วา “ธรรมกาย” นั้น มีม าในพระไตรปฎ ก รวมทั้ง หมด
ที่มาเปนคําโดดๆ 3 ครั้ง และมาในคําสมาสคือ คําวา “พหุธมฺมกายา”
96 กรณีธรรมกาย
บํารุงเลี้ยงบริหารรางกายไว รูปกายก็เจริญงอกงาม
หมั่นบําเพ็ญศีลสมาธิปญญา ธรรมกายก็เติบโตขึ้นมา
เอง
คําวา “ธรรมกาย” ในพระไตรปฎกอีก 3 แหงตอมา ที่วามา
ในคํารอยกรองแสดงประวัติเชิงสดุดีนั้น ก็เปนการใชเชิงเปรียบเทียบ
อีกอยางหนึ่ง ซึ่งเปนความหมายที่ใชไดกับคนอื่นๆ ทั่วไปดวย โดยใช
คูหรือใชเชิงเทียบเคียงกับคําวา “รูปกาย”
คนเรานั้น ตามปกติก็มีความเจริญเติบโตของรางกาย ที่ภาษา
บาลีเรียกวา”รูปกาย” ซึ่งแปลวา กอง หรือที่รวม หรือที่ชุมนุมแหง
รูปธรรมตาง ๆ เชน ธาตุดิน น้ํา ลม ไฟ หรืออวัยวะตางๆ เชน ผม ขน
เล็บ ฟน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก ตับ ไต หัวใจ ปอด เปนตน
คนเรากินอาหารเปนตน เวลาผานไป รางกายหรือรูปกายก็
เจริญเติบโตมากขึ้น ในทํานองเดียวกัน เมื่อเราศึกษาปฏิบัติธรรม
พัฒนาคุณสมบัติที่ดีงามตางๆ เชน ศรัทธา ศีล เมตตา กรุณา สติ
สมาธิ ปญญา เปนตน เพิ่มขึ้นๆ ธรรมก็เจริญเพิ่มพูนขึ้น กลายเปน
กองแหงธรรมที่ใหญขึ้นๆ คําวากองแหงธรรมหรือชุมนุมแหงธรรมนี้
เรียกวา “ธรรมกาย” คนเราเจริญเติบโตขึ้นมาทางรูปกายนั่น ดาน
หนึ่ ง แล ว แต อี ก ด า นหนึ่ ง เราก็ ค วรเจริ ญ ด ว ยคื อ ด า นธรรมกาย
102 กรณีธรรมกาย
มากมายเปนอเนก1 (ขุ.อป.32/2/20)
อี ก ครั้ ง หนึ่ ง เป น คํ า ร อ ยกรองแสดงประวั ติ ข องพระเถระชื่ อ
อัตถสันทัสสกะ เลาถึงการที่ทานไดเคยเฝาพระพุทธเจาพระนามวา
ปทุ มุ ต ตระในอดี ต และตอนหนึ่ ง มี คํา สรรเสริ ญ พระคุ ณ ของ
พระพุทธเจาพระองคนั้นวา “ธมฺมกายฺจ ทีเปนฺตํ เกวลํ รตนากรํ”
ทรงสาดสอ งธรรมกาย อัน ลว นเปน แหลง แหง รัต นะ (คือ ธรรม
มากมาย—ไมใช “บอเกิดแหงพระรัตนตรัย” อยางที่เอกสารของ
วัดพระธรรมกาย วา) (ขุ.อป.32/139/242)
คําสรรเสริญพระคุณอยางนี้มีมากมาย และทานกลาวไวใน
แงอื่น ๆ ดว ยถอ ยคํา พรรณนาที่ห ลากหลาย สมกับ เปนคัม ภีรเ ชิง
สดุดีพระคุณ ถาไดอานคัมภีรอปทาน 2 เลมนี้ตลอดหรือผานไปทั่วๆ
1
บางทานเห็นคําพรรณนาพระคุณตอนนี้ มีขอความวา “เจริญสุญญตวิโมกข อนิมิตต-
วิโมกข และอัปปณิหิตวิโมกข ไมบรรลุความเปนพระสาวกในศาสนาพระชินเจา
นักปราชญเหลานัน้ ยอมเปนพระสยัมภูปจ เจกพุทธเจา” ดังนีแ้ ลว ก็ตคี วามเตลิดออกไป
แทจริงทีท่ านกลาวถึงการเจริญสุญญตวิโมกข อนิมติ ตวิโมกข และอัปปณิหิตวิโมกข
นั้น ก็คือวิธีหนึ่งในการพูดถึงกระบวนการปฏิบัตเิ พื่อใหบรรลุอรหัตตผล ซึ่งเปน
กระบวนการปฏิบัติโดยทั่วไป คือในการเจริญวิปสสนาโดยพิจารณาไตรลักษณนั้น
ถาการพิจารณา อนัตตลักษณะเปนตัวเดนที่ทําใหหลุดพน การหลุดพนของทาน
ผูปฏิบัตินั้นก็เรียกวา สฺุญตวิโมกข ถาการพิจารณาทุกขลักษณะเปนตัวเดนทีท่ ําให
หลุดพน ก็เรียกวาอัปปณิหติ วิโมกข ถาการพิจารณาอนิจจลักษณะเปนตัวเดนที่ทําให
หลุดพน ก็เรียกวา อนิมิตตวิโมกข การหลุดพนหรือบรรลุอรหัตตผลนี้ จะ
บรรยายดวยวิธีพูดอยางอื่นก็ได และทานที่หลุดพนแลวอยางนั้น ถาบรรลุ
อรหัตตผลโดยมิไดเปนสาวกของพระสัมมาสัมพุทธเจา ก็จัดเปนพระปจเจกพุทธเจา
สาระสําคัญมีเทานี้
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 105
จะมองดูรูปกาย ก็อาศัยเพียงตาเนื้อ
แตตองมีตาปญญา จึงจะมองเห็นธรรมกาย
ในคั ม ภี ร รุ น รองลงมา ตั้ ง แต อ รรถกถา มี ก ารใช คํ า ว า
“ธรรมกาย” บอยขึ้น เพราะมีการพรรณนาพระคุณของพระพุทธเจา
บอยขึ้น และจํานวนคัมภีรก็มากดวย แตความหมายก็ชัด คือ มัก
ใชคูเคียงกับคําวา “รูปกาย” ยกตัวอยางสักแหงหนึ่ง
โยป โส ภควา อสี ติ อ นุ พฺ ย ฺ ช นปฏิ ม ณฺ ฑิ ต ทฺ ว ตฺ ตึ ส มหา-ปุ
ริ ส ลกฺ ข ณวิ จิ ตฺ ต รู ป กาโย สพฺ พ าการปริ สุ ทฺ ธ สี ล กฺ - ขนฺธาทิ
คุณรตนสมิทฺธธมฺมกาโย (วิสุทฺธิ.2/7)
แปลวา: “พระผูมีพระภาคเจานั้น แมพระองคใด ทรงมี
พระรูปกายอันวิจิตรดวยมหาบุรุษลักษณะ 32 ประการ อัน
ประดับดวยอนุพยัญชนะ 80 ทรงมีพระธรรมกายอันสําเร็จ
ดวยรัตนะ คือพระคุณ เชน ศีลขันธ (กองศีล) อันบริสุทธิ์
โดยอาการทั้งปวง”
ยกตัวอยางอีกแหง แตเพราะขอความยาวมาก ขอคัดมาแสดง
เพียงบางสวน
ปาสาทิกนฺติ พตฺตึสมหาปุริสลกฺขณ . . . รูปกาย . . . ปสาทนียนฺติ
ทสพลจตุเวสารชฺชฉอสาธารณาณอฏารสอาเวณิกพุทฺธ-
ธมฺมปฺปภุตอิ ปริมาณคุณคณสมนฺนาคตาย ธมฺมกายสมฺปตฺตยิ า
106 กรณีธรรมกาย
. . . ปสาทารหํ วา.
(อุ.อ.90)
แปลวา: “(พระผูมีพระภาคเจา) ‘ผูนาเลื่อมใส’ หมายความวา
ทรงนํามาซึ่งความเลื่อมใสทั่วทุกดาน แกชนผูขวนขวายใน
การเห็นพระรูปกาย เพราะความสมบูรณ ดวยความงาม แหง
พระสรีระของพระองค อันประดับดวยมหาบุรุษลักษณะ 32
อนุพยัญชนะ 80 พระรัศมีเปลงออก 1 วาโดยรอบ และ
พระเกตุมาลา นาเลื่อมใสทั่วทุกสวน
‘ผูเปนที่ตั้งแหงความเลือ่ มใส’ หมายความวา เปนที่ตั้ง
แหงความเลื่อมใส เหมาะที่จะพึงเลื่อมใส หรือควรแกความ
เลื่อมใสของคนผูมีปญญาอันสม เพราะความสมบูรณดวย
พระธรรมกาย อั น ประกอบด ว ยมวลแห ง พระคุ ณ อั น
ประมาณมิได เริ่มแตพระทศพลญาณ เวสารัชชญาณ 4
อสาธารณญาณ 6 และพุทธธรรมที่เปนพระคุณสมบัติเฉพาะ
18 ประการ”
จากตัวอยางเล็กนอยนี้ ก็พอจะใหมองเห็นความหมายของ
คําวา “ธรรมกาย” พรอมทั้งความมุงหมายในการกลาวคํานี้ในคัมภีร
วามุงใชในการพรรณนาพระคุณสมบัติตางๆ ของพระพุทธเจาเปน
สว นมาก แตก็เ ปน พระคุณ ที่เ ราควรจะอนุวัต รตามกํา ลัง เพื่อ ให
ธรรมกาย คือ กองแหงธรรมหรือคุณสมบัติในตัวเราเจริญงอกงาม
ขึ้นดวย โดยบําเพ็ญคุณสมบัติและขอปฏิบัตินั้นๆ ขึ้นมา แตไมใช
มาปฏิบัติการอะไรอยางหนึ่ง เปนการเฉพาะ ที่เรียกวาเขาถึงธรรมกาย
ขอประมวลไวเปนความรูประกอบวา คําวา “ธรรมกาย” นี้
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 107
นั้นไมไดเปนคําสําคัญในพระพุทธศาสนา แตเปนการกลาวขึ้นใน
สถานการณบ างอยา ง โดยเฉพาะใชใ นเชิง เปรีย บเทีย บ และขอ
สําคัญก็คือไมใชเปนหลักธรรมอันใดอันหนึ่งโดยเฉพาะ แตเปนการ
กลาวรวมๆ เชนอยาง โลกุตตรธรรม ก็หมายถึงโลกุตตรธรรมที่พูด
แบบคลุม ๆ รวมๆ ทั้งหมดทั้งชุด
อนึ่ง การเห็นธรรมกายที่วานี้ ทานก็อธิบายวาไดแกการเห็น
อริยสัจจ 4 นั่นเอง และทานก็บอกไวดวยวา การเห็นธรรมกายคือ
เห็นอริยสัจจ 4 นี้ ตองเห็นดวยปญญาจักษุ คือดวยตาปญญา เรา
เห็นรูปกายดวยตาเนื้อ แตจะเห็นธรรมกายดวยตาปญญา (ไมใชเห็น
ดว ยสมาธิ ถา เห็น ดว ยสมาธิก็จ ะเปน การเห็น นิมิต อะไรอยา งใด
อยางหนึ่ง)
สมาธินั้นเราใชเ พียงเปนตัวชวยทําใหจิตพรอมที่จะทํางาน
ในทางปญญา ซึ่งจะทําใหมองเห็นธรรมกายดวยปญญานั่นอีกทีหนึ่ง
ดวยเหตุนี้จึงไมมีคําวาวิชชาธรรมกาย เพราะธรรมกายเปนเพียง
ถอ ยคํา อยา งที่ก ลา วมาแลว ใชเ ฉพาะในบางกรณี และใชเ ชิง
เปรียบเทียบ อีกทั้งเปนคํากลาวคลุมๆ รวมๆ
ในหลัก การสํา คัญ ของพระพุท ธศาสนานั้น คํา วา “วิช ชา”
ท า นมี ห ลั ก วางไว แ ล ว ในคํ า วิ ช ชา 3 ซึ่ ง หมายถึ ง
บุพเพนิวาสานุสติญาณ จุตูปปาตญาณ และอาสวักขยญาณ หรือ
วิชชา 8 ประการ ที่ขยายออกไปอีก ซึ่งก็ไมมีคําวาวิชชาธรรมกายนี้
หมายความวา คําวา”วิชชา”ของทานมีอยแลว และวิชชาเหลานี้ก็ยัง
ปรากฏในคําสอนอยูครบถวน และเปนตัวหลักที่แทของการที่จะให
บรรลุธรรมขั้นสูงในพระพุทธศาสนา ตลอดจนบรรลุนิพพาน ไมมี
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 109
วิชชาอะไรที่หายไป จึงไมตองมีวิชชาอะไรมาเพิ่มเติมอีก
จะตองย้ําวา “ธรรมกาย” เปนคําพูดรวมๆ หมายถึงองคธรรม
หลายอยาง ประมวลเขาดวยกัน โดยเฉพาะมรรค ผล นิพพาน
หลักธรรมสําคัญๆ เหลานั้น มีวิธีปฏิบัติเพื่อบรรลุหรือเขาถึง
ชัด เจนจํา เพาะอยูแลว จึงไมตอ งมีวิธีป ฏิบัติเ พื่อเขา ถึง ธรรมกาย
ซอนขึ้นมาอีก
จะเอาธรรมกายของพระพุทธเจา หรือธรรมกายแบบไหน
ก็มีเสรีภาพเลือกได แตขอใหบอกไปตามตรง
เรื่องธรรมกายที่มีความหมายแตกตางกัน เปนเรื่องสัมพันธกับ
กาลเวลาที่ตางยุคตางสมัย จึงไมมีอะไรจะสับสน เรื่องธรรมกายใน
มหายานเขาก็มีชัดของเขาอยแลว และถาตองการรูวาตางกับเถรวาท
อยางไรก็ไมตองไปเที่ยวหาใหยาก จะศึกษาหาอานเมื่อไรก็หาได
มหายานเขาก็ ย อมรั บ อย ว า คํ า สอนเรื่ อ งธรรมกายนั้ น เขา
พั ฒ นากั น ขึ้ น มาหลั ง พุ ท ธกาลหลายร อ ยป และของมหายานนั้ น
ธรรมกายเปนสวนหนึ่งของหลักตรีกาย ที่ถือวาพระพุทธเจาทรงมี
3 กาย คือ ธรรมกาย สัมโภคกาย และนิรมาณกาย
ทางเถรวาทเรามีข อ ความในพระไตรปฎ กที ่ก ลา วถึง
ธรรมกายอยบาง ซึ่งมีความหมายชัดเจนอยแลว ความตางระหวาง
ธรรมกายที่เปนความหมายเดิมของพระไตรปฎกบาลี กับธรรมกาย
ที่มหายานพัฒนาขึ้นมา ก็ศึกษากันไดงาย
แตเวลานี้ยังมีธรรมกายของมหายาน กับธรรมกายของวัด
พระธรรมกาย ซึ่งมีความหมายไมเหมือนกัน อันนี้จะตองมาศึกษา
110 กรณีธรรมกาย
นั้น เรามุงที่คําสอนเดิมแทของพระพุทธเจา
คําวาธรรมกายก็เปนคําที่มีอยเดิม ทางมหายานนั่นแหละที่
จะตองมาศึกษาวา หลักคําสอนเรื่องตรีกายของตนซึ่งรวมทั้งเรื่อง
ธรรมกายนั้น ไดพัฒนาขยายความหมายขึ้นมาจากธรรมกายใน
พุทธศาสนาดั้งเดิมที่มีในพระไตรปฎกบาลีของเถรวาทอยางไร เพื่อ
จะหาความหมายเดิมแท ๆ การที่จะเอาคําสอนเรื่องธรรมกายของ
มหายานที่ เ กิ ด ขึ้ น ภายหลั ง ตั้ ง หลายศตวรรษ มาปะปนกั บ
ความหมายเดิมนั้นไมถูกตอง มีแตจะทําใหวนวายสับสนกันใหญ
ขอย้ําวา คําสอนธรรมกายของมหายาน กับคําสอนธรรมกาย
ของวัดพระธรรมกายนั้น ตางกันมากมายยิ่งกวาธรรมกายมหายาน
ตางจากธรรมกายเดิมของพระพุทธเจา
เรื่องวิชชาธรรมกายปจจุบันของสํานักวัดพระธรรมกายนั้น ก็ควร
จะกลาวลงไปตรงๆ ไมตองไปบอกวาพระพุทธเจาคนพบ หรือทรงสอน
ไวแลวหายไปจนตองมีการคนพบใหม ก็พูดไปตรงๆ วา อาจารยของ
สํานักทานไดจัดวางของทาน และไดสอนขึ้นมาในความหมายของ
ทาน เรื่องก็เทานั้นเอง เพราะวาธรรมกายที่วานี้ ก็ไมไดมีความหมาย
ตรงกั บ ธรรมกายเดิ ม ในพระไตรป ฎ ก หรื อ แม แ ต ธ รรมกายของ
มหายาน ที่เขาไดพัฒนาขึ้นมาในยุคหลังจากพระพุทธเจาปรินิพพาน
ไปหลายรอยป ควรจะมีความแจมชัดดังที่กลาวมาแลว
อายตนนิพพาน คือดับอายตนะ
. . .”
ขอสังเกตเบื้องตน ก็คือ ในตอนแรกที่พูดถึงเรื่องนิพพานเปน
อัตตาหรืออนัตตา ทั้งที่หลักฐานวานิพพานเปนอนัตตา มีหลายแหง
และสอดคลองกันทั้งหมด เอกสารของวัดพระธรรมกาย ก็พูดเฉ
ออกไปทํานองวาหลักฐานที่มีเหลืออยูเทานี้ไมเพียงพอ อางวาเปน
ขอสรุปทางวิชาการ ซึ่งยังสรุปไมได และยังอางวาพระเถระในอดีตก็
ไมวินิจฉัยอีกดวย
แตตอนหลัง พอพูดเรื่องอายตนนิพพาน ทั้งที่หลักฐานที่จะ
อางในพระไตรปฎกมีแหงเดียว กลับยกเปนขอยืนยันเต็มที่
เรื่อง “นิพพานเปนอนัตตา” หลักฐานวาอยางไรและสอดคลอง
เปนอันหนึ่งอันเดียวกันหรือไม ก็ไดยกตัวอยางมาแสดงเพียงพอแลว
“นิพพานเปนอนัตตา” เปนเรื่องของหลักฐานแสดงหลักการของ
พระธรรมวินัย และหลักฐานนั้นชัดเจน ไมใชเรื่องทัศนะความคิดเห็น
และไมเปนเพียงขอสรุปทางวิชาการ เรื่องนี้ชัดเจนแลว ไมควรอาง
เรื่องทัศนะความคิดเห็นและขอถกเถียงทางวิชาการขึ้นมาอีก
“นิพพานเปนอนัตตา” เปนเรื่องของหลักการที่แนนอนของ
พระพุทธศาสนา พระเถระในอดีตถือเปนเรื่องสําคัญยิ่งที่จะไมใหเกิด
การสอนผิดพลาด และไมใหเกิดการนําลัทธิแปลกปลอมเขามาปน
ทานจึงเอาจริงเอาจังในการชําระสะสาง ดังกรณีสังคายนาครั้งที่ 3
ที่ไดเลาไปแลว เอกสารของวัดพระธรรมกายที่วา “พระเถระทั้งหลาย
ในอดีตของเราไมทํากัน” นั้น เปนการกลาวตรงขามกับความเปนจริง
จะกลายเปนการกลาวตูพระเถระในอดีตเหลานั้น
เรื่ อ ง “พระพุ ท ธศาสนาไม ย อมรั บ อั ต ตาโดยปรมั ต ถ โดย
114 กรณีธรรมกาย
“อายตนนิพพาน” ไมมีโดยบาลีนิยม
ก็ชัดเจนเชนกัน
เรื่อง “อายตนนิพพาน” นั้น ถาเปนจริงตามหลักฐานที่อางก็ไมมี
ปญหา แตเรื่องไมเปนเชนนั้น เพราะถาสังเกตดูจะเห็นวา ทั้งเอกสาร
ของวัดพระธรรมกาย และพฤติการณตางๆ มุงจะใหประชาชนเขาใจ
ไปวา มีนิพพานอยางหนึ่ง ที่เรียกวา “อายตนนิพพาน” ซึ่งมีลักษณะ
เปนสถานที่ หรือเปนดินแดน
ทั้งนี้ ถึงกับมีพิธีถวายขาวพระ และมีผูเขาสมาธินําขาวบูชานั้น
ไปถวายแดพระพุทธเจาในอายตนนิพพาน
116 กรณีธรรมกาย
วา ที่จ ริง ในพุท ธพจนที่ย กมาอา งนั้น (และไมวา ในที่ไ หนๆ
รวมทั้งคัมภีรอื่นๆ ที่รองลงมาจากพระไตรปฎก) ไมมีคําวา “อาย
ตนนิพพาน” อยูเลย เพียงแตวา ในพระสูตรที่อางนั้น (ปฐมนิพพานสูตร, ขุ.
อุ.25/158/206 ) พระพุทธเจาทรงนําคําวา “อายตนะ” มาใชอธิบาย
หรือบรรยายลักษณะของภาวะดับทุกขที่เรียกวา “นิพพาน” วา
นิพพานนั้นเปนอายตนะที่ไมมีดิน น้ํา ลม ไฟ เปนตน ตามบาลีที่วา
“อตฺถิ ภิกฺขเว ตทายตนํ ยตฺถ เนว ปวี น อาโป น เตโช น วาโย น
อากาสานฺจายตนํ น วิฺาณฺจายตนํ น อากิฺจฺายตนํ น
เนวสฺานาสฺายตนํ นายํ โลโก น ปรโลโก น อุโภ จนฺทิมสุริยา
ตมหํ ภิกฺขเว เนว อาคตึ วทามิ น คตึ น ิตึ น จุตึ น อุปปตฺตึ อปฺปติฏ
ํ อปฺปวตฺตํ อนารมฺมณเมว ตํ เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺส ฯ (ขุ.
อุ.25/158/206)
แปลวา: “ภิกษุทั้งหลาย อายตนะนั้นมีอยู ดิน น้ํา ไฟ ลม
อากาสานัญจายตนะ วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญญายตนะ
เนวสัญญานาสัญญายตนะ โลกนี้ โลกหนา พระจันทรและพระ
อาทิตยทั้งสอง ยอมไมมีในอายตนะนั้น ภิกษุทั้งหลาย เราไม
กลาวอายตนะนั้นวาเปนการมา เปนการไป เปนการตั้งอยู เปน
การจุติ เปนการอุปบัติ อายตนะนั้นหาที่ตั้งอาศัยมิได มิได
เปนไป หาอารมณมิได นี้แลเปนที่สุดแหงทุกข”
คําวา “อายตนะ” นั้น แปลวา แหลง แดน บอเกิด ขุม ที่เกิด ที่
ตอ ที่บรรจบ ที่ชุมนุม ที่อยู เหตุ เปนถอยคําสามัญที่ชาวบานเขาใช
กัน เชน สุวัณณายตนะ แปลวา บอทอง อรัญญายตนะ แปลวา แดน
ปา เทวายตนะ แปลวา ถิ่นเทวดา หรือในขอความเชนวา แควน
กั ม โพชเป น แหล ง ม า ทั ก ษิ ณ าบถเป น แหล ง โค เป น ต น ซึ่ ง เป น
ความหมายทางรูปธรรม
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 117
เอาคําของทานมาใช แตมาดัดแปลงความหมายเอาตามที่
ตนตองการ
ความจริง คําวา “อายตนะ” ที่ใชในคําวา “ตทายตนะ” อยางใน
พระสูตรนี้ พระพุทธเจาทรงใชในที่อื่นๆ ในการอธิบายเรื่องอื่นๆ อีก
หลายแหง เชน ใชอธิบายวิโมกขตางๆ ซึ่งเปนภาวะจิตแหงฌานทั้งหลาย
และพระเถรีธรรมทินนาก็ไดใชคํานี้ทํานองนั้น (ม.มู. 12/511/554; ม.อุ.
14/628/404) และที่พระอานนทยกพุทธพจนมาอธิบายการปฏิบัติ
เพื่อเขาถึงอรหัตตผลสมาธิ ที่ในกระบวนการปฏิบัติ ตลอดอรูปฌาน
3 ขั้นตน ไมมีการเสวยอายตนะ มีรูปเปนตน (องฺ.นวก.23/241/445)
และอธิบายเรื่องกายสักขีโดยเรียกอนุปุพพวิหาร ทั้ง 9 วาเปน
อายตนะ (องฺ.นวก.23/247/473)
แกปญหา และมองเห็นวาอะไรเปนประโยชนหรือไมเปนประโยชน
ที่แทจริง แลวทําการสรางสรรคใหสําเร็จไดอยางถูกตอง
อายตนะที่บ ริสุท ธิ์แ จม ใส สงบเย็น จากไฟกิเ ลสและเพลิง
ทุกขนั้น ก็จะมองดูเพื่อนรวมโลก ดวยความรูความเขาใจ มองเห็น
สุข ทุก ขข องเขา ทํา ใหเ กิด เมตตากรุณ าที่จ ะชว ยเหลือ เกื้อ กูล กัน
เปนทางที่จะนําโลกนี้ไปสูสันติสุข
ถาปฏิบัติศีล สมาธิ ปญญา ใหอายตนะทั้งหลาย โดยเฉพาะใจ
สงบเย็นจากไฟราคะ/โลภะ โทสะ และโมหะ ไดอยางนี้ จึงจะเขาถึง
อายตนะที่เปนนิพพานได
อายตนนิพ พานชนิด เปน แดน ที่ตัว ตนของเราไปพบไปเฝา
ตัวตนของพระพุทธเจานั้น ไมมีในพระพุทธศาสนาอยางแนนอน
แตถาเปนอายตนนิพพาน ที่เ ปนภาวะดับเย็นของอายตนะ
คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ที่พนจากความเผาลนของไฟราคะ/โลภะ
โทสะ และโมหะแลว สวางผองใสดวยปญญา และแผรังสีแหงเมตตา
กรุณาตอสรรพสัตว ก็เปนอายตนนิพพานแท ที่นี่ เดี๋ยวนี้ และอยางนี้
จึงจะเปนนิพพานของพระพุทธเจา
เรื่องเบ็ดเตล็ดที่ ๑ พระไตรปฎกบาลีอักษรโรมันของ
สมาคมบาลีปกรณ ประเทศอังกฤษ เปนฉบับสากล?
สมาคมบาลีปกรณพิมพพระไตรปฎกอักษรโรมันได
ก็เพราะมีพระไตรปฎกของพวกเราใหเขาคัดลอก
เอกสารของวัดพระธรรมกายไดอางวา
“แมในยุคปจจุบันก็มีนักวิชาการพระพุทธศาสนาทั้ง
ในดินแดนตะวันตก เชน ยุโรป อเมริกา และทางตะวันออก
เชน ญี่ปุน จีน เกาหลี ถกเถียงกันมาก (เกี่ยวกับเรื่องอัตตา) . .
.”
เรื่องนี้ไดตอบไปแลวเปนสวนมาก แตยังมีแงที่ควรพูดไวเปน
เรื่องเบ็ดเตล็ดอีกประเด็นหนึ่ง ซึ่งไมสูมีความสําคัญนัก คือเรื่องของ
นักวิชาการตะวันตกวามีทัศนะอยางไร
แตกอนที่จะพูดเรื่องทัศนะของนักวิชาการตะวันตกโดยตรง
ก็อยากจะพูดถึงพระไตรปฎกบาลีอักษรโรมัน ของสมาคมบาลีปกรณ
ประเทศอังกฤษ ที่เอกสารของวัดพระธรรมกายอางวา
“. . . พระไตรปฎกและอรรถกถาฉบับอักษรโรมัน ของ
สมาคมบาลีปกรณ แหงประเทศอังกฤษ (Pali Text Society)
ซึ่ง เปน พระไตรปฎ กบาลีฉ บับ สากล เปน ที่อา งอิง ของ
128 กรณีธรรมกาย
นักวิชาการพุทธศาสนาทั่วโลกในปจจุบัน”
สมาคมบาลีปกรณ คือ Pali Text Society นั้น ตั้งขึ้นในกรุง
ลอนดอนเมื่อ ค.ศ 1881 ตรงกับ พ.ศ 2424 โดย Professor T.W.
Rhys Davids แลวก็ไดพิมพพระไตรปฎก พรอมทั้งอรรถกถา
ภาษาบาลีฉบับอักษรโรมัน และคําแปลภาษาอังกฤษ มาตามลําดับ
ไดจํานวนมากทีเดียว
เบื้องตนจะตองเขาใจกันใหชัดไวกอนวา พระไตรปฎกภาษา
บาลีนั้นที่จริงมีฉบับเดียวเทานั้น คือที่รักษาสืบตอกันมาตั้งแตครั้ง
ที่พ ระอรหัน ต 500 รูป ประชุม กัน รวบรวมคํา ตรัส สอนของ
พระพุทธเจามาตั้งเปนหลักไว เมื่อหลังจากพระพุทธเจาปรินิพพาน
ได 3 เดือน ที่เรียกวาสังคายนาครั้งที่ 1 แตพระไตรปฎกบาลีฉบับนี้
เมื่อชาวพุทธในประเทศตางๆ จะนําไปรักษาและศึกษาในประเทศ
ของตนๆ ก็คัดลอกกันไปโดยใชอักษรของประเทศของตนๆ แลว ก็
เรียกวาฉบับอักษรนั้นๆ หรือฉบับของประเทศนั้นๆ เชน ฉบับอักษร
สิง หล หรือ ฉบับ ลัง กา ฉบับ อัก ษรไทย หรือ ฉบับ ไทย ฉบับ อัก ษร
พมา หรือฉบับ พมา ฯลฯ ความแตกตา งก็มีเ พีย งอัก ษรที่ใชเ ขีย น
หรือ จารึก เทา นั ้น ภาษาก็ย ัง คงเปน ภาษาบาลีต ามเดิม และ
เนื้อหาทั้งหมดก็เปนคําความเดียวกันในภาษาบาลีของเดิม
เพราะเหตุที่ทานถือวาคําสอนของพระพุทธเจาในพระไตรปฎก
บาลี นี้ เ ป น เนื้ อ เป น ตั ว ของพระพุ ท ธศาสนา เมื่ อ คั ด ลอกกั น ไป ก็
เกรงวาอาจจะมีการผิดเพี้ยนตกหลน ทานจึงคอยตรวจสอบกันอยู
เสมอๆ เวลาที่ประชุมกันตรวจสอบเปนครั้งใหญๆ อยางที่เรียกวา
สัง คายนาครั ้ง หนึ ่ง ๆ ก็ร วบรวมเอาพระไตรปฎ กบาลีที ่ม ีใ น
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 129
ถึงแมมีความเพียร แตเพราะขาดกําลังและ
ประสบการณ พระไตรปฎกอักษรโรมัน จึงลักลั่นไม
เปนระบบ
คัมภีรที่ Pali Text Society พิมพออกมา นอกจากไมเปนลําดับ
และไมครบถวนแลว คัมภีรไหนมีคนใชนอย พิมพออกมาแลวนานๆ
พอหมดไปก็ตองปลอยใหขาดคราว หาไดยาก และก็ไมมีระบบรวม
เป นชุ ด เช นพระสู ตรนิ กายหนึ่ งๆ ก็ แยกออกมา จั ดเป นชุ ดเฉพาะ
นิกายนั้นๆ โดยเฉพาะนิกายยอยคือ ขุททกนิกาย กระจัดกระจายมาก
นอกจากนั้น เมื่อเขาทําไปก็จึงไดเรียนรูไป บางอยางเกิดเปน
ปญหาขึ้นก็แกไขไมได
ยกตั วอย า งเช น พระสุ ต ตั น ตป ฎ ก มั ช ฌิ มนิ ก าย ซึ่ ง มี อ ยู 3
หมวด (3 ปณณาสก) ตามปรกติก็ยอมแบงเปน 3 เลม เชนใน
พระไตรปฎกบาลีอักษรไทยก็คือเลม 12-13-14 แตฉบับ Pali Text
Society เมื่อจะพิมพ ไมไดวางแผนใหดี หรือคิดพลาดไป ปรากฎวา
มัชฌิมนิกายเลม 1 รวมเอาหมวดแรกจบแลวยังเกิน เขาไปหมวด
2 ดวย แตก็ไมจบ ไดราวครึ่งเดียว เลยกลายเปนวามัชฌิมนิกาย
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 131
พระไตรปฎกบาลีฉบับสากลโดยรูปแบบ ยังไมมี
แตโดยเนื้อหา พระไตรปฎกบาลีเปนสากลตลอดมา
พระไตรปฎกบาลีอักษรโรมันของ Pali Text Society ที่จะ
เรียกไดวา”เปนสากล” ก็มีความหมายอยูอยางเดียว คือมีความ
ไดเปรียบในแงที่ใชอักษรฝรั่ง ซึ่งเรียกเปนทางการวาอักษรโรมัน
อัก ษ ร ฝ รั ่ง นั ้น ม า กับ ภ า ษ า อัง ก ฤ ษ ซึ ่ง เ กือ บ จ ะ เ ปน
ภาษากลางของโลก คนอานกันทั่วไป ชาวพุทธในประเทศตางๆ ที่
อานพระไตรปฎกภาษาบาลีนั้น อานอักษรของกันและกันไมคอย
ได อย า งพระไทยหรื อ คนไทยก็ อ า นพระไตรป ฎ กบาลี ฉ บั บ อั ก ษร
สิงหลของลังกาไมคอยได หรือจะอานฉบับอักษรพมาก็อานไมคอย
เปน คนพมาก็เชนเดียวกัน จะอานของไทยหรือของลังกาก็ไมคอย
ได คนลังกาก็อานของไทยหรือของพมาไมคอยเปน อยางนี้เปนตน
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 133
แ ต ค น ท ุก ป ร ะ เ ท ศ นี ้รู จ ัก อ ัก ษ ร ฝ รั ่ง เ ว ล า จ ะ เ ข ีย น เ รื ่อ ง
พระพุทธศาสนาใหคนตางชาติอาน ก็เลยมาใชพระไตรปฎกบาลี
ฉบับอักษรโรมันซึ่งเปนอักษรฝรั่ง อันนี้เปนเหตุใหฉบับของ Pali
Text Society ไดรับการอางอิงและใชกันมากกวา
แตถาวาถึงเนื้อหาขางในแลว ก็อยูที่วา ใครทํากอนทําหลัง
ฉบับที่ทําทีหลังก็ไดเปรียบ อยางที่พูดไปแลว ฉบับของ Pali Text
Society นั้นพิมพทีหลังฉบับของลังกา ไทย และพมา จึงมีโอกาส
สอบทานเทียบเคียงฉบับทั้งสามนั้น แลวทําเชิงอรรถไดมากหนอย
แตตอมาตอนหลังไทยก็ดี พมาเปนตนก็ดี ก็มีการตรวจชําระกันใหม
อยา งของพมา ก็มีฉ บับ ฉัฏ ฐสัง คีติ ซึ่ง ตรวจชํา ระสมัย ฉลอง ๒๕
พุทธศตวรรษ ชวง พ.ศ 2500 ซึ่งมีพระสงฆและนักปราชญประเทศ
ตางๆ ไปรวมประชุมมาก
ตามประวัติดังที่วามา เวลานี้พระไตรปฎกบาลีฉบับฉัฏฐสังคีติ
ของพมา ก็จ ึง ไดร ับ ความนิย มมาก เมื ่อ ใครจะตรวจชํ า ระ
พระไตรปฎกกันใหม ไมมีใครไปเอาฉบับอักษรโรมันของ Pali Text
Society เปนแบบ มีแตเขาไปเอาฉบับฉัฏฐสังคีติของพมาเปนหลัก
แลว ก็เ อาฉบับ อื ่น ๆ รวมทั ้ง ฉบับ อัก ษรโรมัน นั ้น มาเทีย บเคีย ง
ยกตัวอยางเชน พระไตรปฎกบาลีฉบับมหาจุฬาฯ เมื่อตั้งฉบับของ
ไทยเราเองเปนฐานแลว ก็สอบทานโดยใหความสําคัญแกฉบับฉัฏฐ
สังคีตินั้น หรือฉบับอักษรเทวนาครี ที่ทานโกเอ็นกาทํา สําหรับใชใน
ประเทศอินเดีย ก็เอาตามฉบับฉัฏฐสังคีติของพมาเลยทีเดียว
เพราะฉะนั้น ที่วาพระไตรปฎกบาลีอักษรโรมันของสมาคม
บาลีปกรณ หรือ Pali Text Society เปนฉบับสากลอะไรนั้น ก็จึง
134 กรณีธรรมกาย
1
พระไตรปฎกบาลีอักษรโรมัน ของ Pali Text Society มีไมครบชุด แตบางเลมรวม
อรรถกถาติดมาดวย ราคาปจจุบัน คํานวณวาไมต่ํากวา 55,000.00 บาท
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 135
ก็อางไปไดทั่ว หรือเจอการอางที่มาของพระไตรปฎกไมวาฉบับไหน
จะเปนอักษรโรมันของอังกฤษ หรือฉบับฉัฏฐสังคีติของพมา หรือ
ฉบับสิงหลของลังกา หรือฉบับเทวนาครีของอินเดีย ก็สามารถมา
คนหาในฉบับคอมพิวเตอรของไทยนี้ไดหมดในที่เดียว โดยเฉพาะ
การที่ไมตองใชฉบับอักษรโรมันนั้นชวยทุนกําลังเงินไดมาก เพราะวา
ฉบับอักษรโรมันนั้นราคาแพงเปนพิเศษ
ที่พูดมาใหรูวาเขามีความบกพรองผิดพลาดมากมายอยางนี้
มิใชเปนเรื่องที่จะไปเยยหยันพระไตรปฎกบาลีฉบับอักษรโรมันของ
Pali Text Society แตตรงขามเราควรจะยกยองและสงเสริมเขา
ดวยซ้ําไป เพราะวา ทั้งที่เขามีกําลังคนนอย และมีกําลังทรัพยนอย
ก็ยังมีความเพียรพยายามและตั้งใจจริงอยางนี้1 นับวานาสรรเสริญ
พวกเราเสียอีก ทั้งๆ ที่มีกําลังพุทธศาสนิกชนมาก มีกําลังเงินทอง
ในทางพระศาสนามาก แตไมคอยนํามาใชในดานที่เ ปนงานหลัก
สําคัญของพระศาสนาอยางคัมภีรนี้ จนกระทั่งตองมีเอกชนทําขึ้นมา
ในหมูพวกเรานี้ ใครมีกําลังทรัพยมาก จะไปชวยสนับสนุนเขา
ก็สมควร แตการที่จะไปใหกําลังทรัพยสนับสนุนนั้น ก็ตองเขาใจวา
ไมใชใหเพราะความนับถือ แตใหเพื่อชวยเหลือสงเสริม คือเกื้อกูลกัน
1
ในหลวงรัชกาลที่ 5 นอกจากพระราชทานพระไตรปฎกบาลีที่พิมพเปนเลมครัง้ แรกใน
ประเทศไทย ชุด 39 เลม (พ.ศ. 2431) ใหเขาแลว ยังทรงบริจาคพระราชทรัพย
อุปถัมภการพิมพหนังสือของ Pali Text Society ดวย อยางเทาที่ทราบ เมื่อเขาจะ
พิมพ Pali-English Dictionary ครั้งแรก ใน ค.ศ. 1921 (พ.ศ. 2464; พระราชทาน
ไปกอนสวรรคตใน พ.ศ. 2453) ก็ไดพระราชทานไป 500 ปอนด
136 กรณีธรรมกาย
ภาษาบาลีเปนภาษาอังกฤษ แทนที่จะใชฝมือของพวกนักปราชญ
ตะวันตกที่อยูในเมืองฝรั่งอยางเดิม ก็หันมาพิมพคัมภีรที่พระฝรั่ง
แปลมากขึ้น อยางงานของพระ Ñæ¼amoli ภิกษุชาวอังกฤษที่บวช
อยูในลังกา ก็ไดรับการตีพิมพมาก
ยิ่ง ระยะหลัง ๆ นี้ ก็มีค วามโนม เอีย งที่วา ชาวตะวัน ตกและ
ฝรั่งที่ศึกษาพระพุท ธศาสนาจะหัน ไปใชพ ระไตรปฎ กฉบับ แปลที่
สํานักพิมพอื่นพิมพ แทนที่จะใชฉบับแปลของ Pali Text Society
อยางเชนเวลานี้ มัชฌิมนิกาย ที่พูดถึงเมื่อกี้ ก็มีฉบับของ Wisdom
Publications ซึ่งพิมพฉบับแปลของพระฝรั่งที่มาบวชอยูในลังกา
คือ Bhikkhu Ñæ¼amoli (ชาวอังกฤษ บวชป 1949 = พ.ศ. 2492
มรณภาพป 1960 = พ.ศ. 2503) และ Bhikkhu Bodhi (ชาวอเมริกัน
บวชป 1972 = พ.ศ. 2515) เปนตน แสดงถึงการที่วาวงการศึกษา
พุทธศาสนายุคหลัง ๆ นี้ ไมคอยเชื่อถือคําแปลคัมภีรของ Pali Text
Society
ยิ่งกวานั้น นักศึกษาพระพุทธศาสนา ที่เปนฝรั่งมาบวชเรียน
เหลานี้แหละ ไดพยายามทําผลงานแปลใหมกันขึ้นเอง เชนอยา ง
พระชาวอเมริกัน ชื่อ Bhikkhu Bodhi นั้น ที่มาบวชอยูในลังกา
แลวมาดําเนินการจัดพิมพหนังสือทางพระพุทธศาสนา จนกระทั่ง
เ ว ล า นี ้ไ ดเ ปน ป ร ะ ธ า น แล ะ บ ร ร ณ า ธิก า ร ข อ ง Buddhist
Publication Society ในศรีลังกา
เพราะฉะนั้น หนังสือที่เปนหลักจริงๆ ของ Pali Text Society
ก็คือ คัมภีรพ ระไตรปฎ กบาลีแ ละอรรถกถาภาษาบาลี ที่ใชอัก ษร
โรมัน ซึ่ง วงการศึก ษาภาษาบาลียัง ใชกัน อยูดว ยเหตุผ ลเพีย งวา
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 139
เพราะพวกนักศึกษาทั้งหลายโดยทั่วไปตองอาศัยอักษรฝรั่งเปนสื่อ
ในการที่จะติดตอระหวางกัน
เรื่องเบ็ดเตล็ดที่ ๒ ทัศนะของนักวิชาการตะวันตก
เกี่ยวกับเรื่องอัตตา และเรื่องนิพพาน เปนอัตตา หรือเปน
อนัตตา
นักปราชญชาวตะวันตกก็นายกยองอยู
แตตองรูจักเขาใหพอดีกับที่เขาเปนจริง
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาวอางวา
“ปราชญใหญทางพระพุทธศาสนาในดินแดนตะวันตกที่
มีชื่อเสียงกองโลกจํานวนมาก ก็มีความเห็นวามีอัตตาที่แทจริง
อยูในคําสอนทางพระพุทธศาสนา เชน Mrs. Rhys Davids
นายกสมาคมบาลีปกรณ แหงประเทศอังกฤษ ป พ.ศ. 2465-
2485 . . . Miss I. B. Horner นายกสมาคมบาลีปกรณแหง
ประเทศอังกฤษ ป พ.ศ. 2502-2524 . . . Christmas Humphreys
. . . และอีกหลายๆ ทาน”
ขอความขางบนนี้ ใหขอมูลความจริงไมเพียงพอ และทําให
เกิดภาพความเขาใจนักปราชญตะวันตกไมถูกตอง
เรื่องของนั ก ปราชญ และนั กวิช าการฝายตะวัน ตกนี้ ถ า จะ
เขียนสั้น ๆ ใหเขาใจเขาถูกตอง อาจเลาวิวัฒนาการทางความรู
ความคิดของเขาเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา โดยแบงเปน 3 ระยะ
140 กรณีธรรมกาย
ระยะที่ 3 ปราชญรุนใหมในเมืองฝรั่งหันมาสูทางที่หายสับสน
นักปราชญภาษาบาลีและพุทธศาสนาในดินแดนตะวันตกเอง
ไดเรียนรูและเขาใจหลักการของพระพุทธศาสนา อยางชัดเจนถูกตอง
มากขึ้น และความสนใจในพระพุทธศาสนาเถรวาท ก็เริ่มแพรขยาย
มากขึ ้น โดยทั ่ว ไป ปรากฏวา นัก ปราชญร น ใหมใ นตะวัน ตกนั ้น
กลับ ไปโตแ ยง คัด คา นปราชญรุน เกา ในประเทศของตน และเริ่ม
เผยแพรพ ระพุ ท ธศาสนาที่ ถู ก ต อ ง เช น เขี ย นบอกชั ด ลงไปว า
พระพุ ทธศาสนาสอนวา อัต ตามีอ ยู เ พีย งโดยสมมติ ไมม ีจ ริง โดย
ปรมัตถ
ขอเลาประดับความรูความเขาใจ พอเปนสังเขปดังนี้
ปราชญพุทธศาสนาตะวันตกรุนเกา ยังเขาใจสับสน
ระหวางพุทธธรรม กับความคิดเดิมในวัฒนธรรมของตน
ระยะที่ 1 เรื่องนี้ก็สืบเนื่องจากที่พูดขางตน ดังไดกลาวแลววา
คนที่เรียกกันวานักปราชญทางพุทธศาสนาในดินแดนตะวันตกนั้น
บางก็เปนเพียงนักวิชาการชึ่งยังเปนชาวคริสตอยู บางคนถึงแมมา
เป น ชาวพุ ทธแล วก็ มี พื้ นฐานความคิ ดเดิ มติ ดมาจากศาสนาคริ สต
นอกจากนั้นในยุคแรกนี้ฝรั่งมาเอเชียในกระแสของลัทธิอาณานิคม
โดยเฉพาะอังกฤษมาพบอารยธรรมเกาแกที่อินเดีย ก็รูจักและคุนกับ
แนวคิ ด ของศาสนาฮิ น ดู ที่ ยึ ด มั่ น ในลั ท ธิ อ าตมั น พร อ มกั น นั้ น
พระพุทธศาสนาที่ฝรั่งรูจักในยุคแรกนั้นก็เปนฝายมหายานซึ่งเขาไป
ในตะวันตกกอน
ฉะนั ้น ฝรั ่ง ที ่ศ ึก ษาพุท ธศาสนายุค แรกๆ ซึ ่ง ยัง ไมคุ น กับ
142 กรณีธรรมกาย
บรรยากาศทางความคิดแบบใหม จึงยังมีอิทธิพลความคิดแบบกรีก
และศาสนาคริสตเดิมชักพามาก และมักตีค วามพระพุทธศาสนา
ตามแนวคิดฮินดู หรือไมก็แบบมหายาน
ทั้งนี้จะเห็นวา ไมวาจะเปน Max Muller ปราชญใหญทาง
ภาษาสันสกฤตก็ตาม หรือทางดานภาษาบาลี จะเปน Rhys Davids
ทั้งสามีและภรรยา กับทั้ง Miss I. B. Horner ซึ่งลวนแตไดเปน
นายกสมาคมบาลีป กรณ สืบ ตอ กัน มาก็ต าม ตลอดจนนัก ศึก ษา
หรือจะเรียกวานักปราชญพุทธศาสนาของตะวันตกหลายคน มักมี
ความคิดที่จะมองหรือจะหาทางใหพระพุทธศาสนาสอนเรื่องอัตตา
หรือยอมรับวามีอัตตาใหได
ยกตัวอยาง Miss I. B. Horner นั้น ก็อยางที่กลาวแลววาเปน
ปราชญท างภาษาบาลี แตพื้น ฐานเดิม เปน ฝรั่ง ในประเทศคริส ต
ศาสนา มีความเขาใจเกี่ยวกับเรื่องตัวตนเปนฐานความคิดที่ยึด
มั่น อย นอกจากแปลคัม ภีร ภ าษาบาลีเ ปน ภาษาอัง กฤษแลว
ครั้งหนึ่งก็เคยไปทําหนังสือรวมกับ Coomaraswamy (เพียงแคชื่อ
ก็ฉายความเปนฮินดูออกมาแลว) ใหชื่อวา The Living Thought
of Gotama the Buddha
ในตอนที่วาดวย Self (อัตตา/ตน) พุทธพจนแรกที่สองทานนี้
ยกมา ก็คือคาถาธรรมบทวา
“อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ”
พุทธภาษิตนี้ ชาวพุทธไทย แมแตชาวบานที่แทบจะไมไดศึกษา
อะไรเลย แตเพราะความที่คุนกับบรรยากาศในพระพุทธศาสนา และ
เปนพุทธภาษิตที่คุนหู ก็จึงแปลกันไดวา “ตนเปนที่พึ่งของตน” และ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 143
เขาใจความหมายกันดีพอสมควร
แต I. B. Horner และ Coomaraswamy พอเห็นวามีคํา “อตฺตา/
ตน” อยดวยกัน 2 ครั้งในพุทธภาษิตนี้ แทนที่จะเขาใจอยางที่ชาวพุทธ
รูกัน ก็ไปนึกถึง อัตตา 2 อยาง แลวก็คงจะแปลความหมายไปตาม
แนวคิดคําสอนของฮินดู หรือเอาพระพุทธศาสนาไปโยงกับศาสนา
ฮินดู ซึ่งถือวามีอัตตา หรืออาตมัน 2 อยาง ไดแก อาตมันใหญ
เรียกวา ปรมาตมัน กับอาตมันเฉพาะบุคคล เรียกวา ชีวาตมัน
ปรากฏวา I. B. Horner กับ Coomaraswamy แปลพุทธภาษิต
ในคาถาธัมมบท ที่ 160 อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ . . . นี้ วา
“The Self is lord of the self . . .”1
พึงสังเกตวา Self แรกใช S ใหญ สวน self หลังใช s เล็ก
ทํานองวา อัตตาใหญ เปนนาถะของอัตตาเล็ก
ทั้งสองทานไดเจอพุทธภาษิตอีกบทหนึ่งวา
“อตฺตนา ว กตํ ปาป อตฺตนา สงฺกิลิสฺสติ
อตฺตนา อกตํ ปาป อตฺตนา ว วิสุชฺฌติ”
(ขุ.ธ.25/22/37)
ซึ่งชาวพุทธทั่วไปก็เขาใจกันไมยาก ตามคําแปลวา
“ตัวทําชั่ว ตัวก็เศราหมองเอง
ตัวไมทําชั่ว ตัวก็หมดจดเอง”
พอเจออยางนี้ ผูถือลัทธิอัตตา/อาตมัน ก็คงงงไปพักหนึ่งวา
1
Ananda K. Coomaraswamy and I. B. Horner, The Living Thought of Gotama
the Buddha (London: Cassell & Co., Ltd., 1948), p.174.
144 กรณีธรรมกาย
รูถึงตามทันวาคนนอกเขาคิดเขาใจไปแคไหน
แตไมใชรอใหเขามาวินิจฉัยหลักการของเรา
อยา งไรก็ต าม เวลานี ้ค วามคิ ด หรือ ทัศ นะเหล า นั ้ น ได
เปลี่ยนแปลงไปมากแลว ความจริงทัศนะเหลานี้ไมมีความสําคัญที่
จะตองยกมาอาง เพราะไดพูดไปแลววาเรากําลังพูดถึงหลักฐานที่มา
วาพระพุทธศาสนาเอง หรือพระพุทธศาสนาในพระไตรปฎกบาลีเถร
วาทเองนี้ แสดงหลักการของตนไวอยางไร ไมใชมาเที่ยวรอทัศนะ
ของผู อื ่น ที ่จ ะมาวิน ิจ ฉัย ใหต ัว เรา ซึ ่ง เปน การไมถ ูก ตอ ง และที่
เอกสารของวัดพระธรรมกาย กลาววา
1
Encyclopaedia Britannica (Chicago, 1988), s.v. “Religious Experience,” vol.26,
p.633.
แมจนถึงปจจุบนั ค.ศ. 1999 หัวขอนี้กย็ ังคงอยูอยางนี)้
146 กรณีธรรมกาย
พอชาวตะวันตกมาบวชเปนพระฝรั่ง
ความรูพุทธธรรมก็เริ่มเขาสูทางที่ถูกตอง
ระยะที่ 2 ไดกลาวแลววา I. B. Horner เขาใจเรื่องอัตตาตาม
แนวคิดแบบอาตมันคลายๆ ศาสนาพราหมณ แตตอมาชาวตะวันตก
ที่เขามาบวชในพระพุทธศาสนา ก็ดี พระภิกษุในพระพุทธศาสนา
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 147
1
เชน Walpola Rahula, What the Buddha Taught (New York: Grove Press, 1974),
p.130.
1
Nyanatiloka, Buddhist Dictionary (Colombo: Frewin & Co., Ltd,1972), p.106.
148 กรณีธรรมกาย
พระพุทธเจาทรงมีพระนามวาเปนอนัตตวาที...หลัก
ความจริงแหงอนัตตา คือภาวะไรตัวตน และความไมมีตัวแท
แหงสภาวธรรมทั้งปวง หากไมมีความรูเขาใจเชนนัน้ คนก็
จะตองเขาใจนิพพานผิดพลาดไปตามความโนมเอียงของ
ตนที่เปนขางวัตถุนิยม หรือไมก็ขางอภิปรัชญาวา (นิพพาน)
เปนการขาดสูญของอัตตา หรือไมก็เปนภาวะเที่ยงแทถาวรที่
อัตตาหรือตัวตนเขาถึงหรือกลืนรวมเขาไป”
และอีกแหงหนึ่งในหนังสือเลมเดียวกัน คือในคําวา “Anattæ”
ทานเขียนวา
“While in the case of the first two Characteristics it is
stated that “all formations” (sabbe sankhæræ) are imper-
manent and subject to suffering, the corresponding text for
the third Characteristic states that “all things are not-self”
(sabbe dhammæ anattæ; M. 35, Dhp. 279). This is for
emphasizing that the false view of an abiding self or
substance is neither appilcable to any “formation”, or
conditioned phenomenon, nor to Nibbæna, the Uncon-
ditioned Element (asankhatæ dhætu)”1
“ในกรณีของลักษณะ 2 อยางแรก ตรัสวา “สังขารทั้งหลาย
ทั้งปวง” (สพฺเพ สงฺขารา) ไมเที่ยง และเปนทุกข สวนพระบาลี
ที่เขาชุดกัน สําหรับลักษณะที่ 3 ตรัสวา “ธรรมทั้งปวงเปน
อนัตตา” (สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา; มัชฌิมนิกาย สูตรที่ 35 และ
ธรรมบท คาถาที่ 279) พุทธพจนนี้ชวยย้ําวา ความเห็นผิด
วามีอัตตาหรือตัวตนที่อยูยงนั้น จะใชกับสังขารหรือสิ่งที่ปจจัย
1
Ibid., p.13.
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 149
นาอนุโมทนาที่แมจะชาสักหนอย
แตในที่สุดปราชญตะวันตกก็ตามจับหลักพุทธได
ระยะที่ 3 เอกสารของวัดพระธรรมกาย นั้น ตองขออภัยที่
จะกลา วดว ยคํา ที่อ าจจะรูสึก วา รุน แรงสัก หนอ ยวา มิใ ชเ ปน การ
กลาวตูเฉพาะพระธรรมวินัยเทานั้น แตยังไดกลาวตูนักปราชญและ
นักวิชาการทางพระพุทธศาสนาชาวตะวันตกดวย ขอเลาถึงความ
เขาใจของปราชญชาวตะวันตกตอไปวา
เมื่อการศึกษาพุทธศาสนาของชาวตะวันตกเดินหนาตอมา
ผานพนยุคของ Mrs. Rhys Davids, Miss I. B. Horner, Christmas
Humphreys, Edward Conze เปนตนมาแลว เวลานี้ก็ถึงนายก
สมาคมบาลี ป กรณ ค นป จ จุ บั น ชื่ อ ว า Professor Richard
Gombrich ซึ่งถามองในแงลําดับกาลเวลา ตองถือวาเปนปราชญ
ภาษาบาลีและพุทธศาสนาของตะวันตกรุนลาสุด
ปรากฏวา Richard Gombrich คัดคานทัศนะของปราชญ
150 กรณีธรรมกาย
1
Richard F. Gombrich, Theravada Buddhism (London: Routledge & Kegan Paul
Ltd., 1994), p. 21.
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 151
เรื่องนี้จะตองทําความเขาใจกอนวา พวกฝรั่งรุนกอนที่ถือวา
เปนนักปราชญทางพุทธศาสนานั้น มีความเขาใจผิดเกี่ยวกับเรื่อง
นิพพานกับอัตตา แบบตางๆ แบบหนึ่งเขาใจวามีอัตตาหรือตัวบุคคล
ที่เขานิพพาน บางก็เห็นวานิพพานเปนอัตตา บางก็คิดวานิพพาน
เปนการดับอัตตา แต Richard Gombrich สรุปตางออกไป โดยคาน
พวกนักปราชญตะวันตกรุนกอนตน หรือรุนพี่ที่แลวมาทั้งหมด
ทัศนะของ Gombrich มาตรงตามหลักการของเถรวาทอยาง
แทจริง คืออัตตานั้นโดยปรมัตถไมมีอยูเลย มีแตโดยสมมติอยางเดียว
เทานั้น เมื่ออัตตามีอยูโดยสมมติ คือไมมีของจริงอยูแลว ก็ไมตอง
ไปดับอัตตาอะไรอีก เรียกวาไมมีอัตตาที่จะตองดับ หมายความวา
ดับแตความหลงผิดและความยึดมั่นในอัตตาเทานั้น เมื่อดับความหลง
ผิดและความยึดมั่นในอัตตาแลว ก็ไมมีอะไรเปนอัตตาที่จะตองพูด
ถึงอีก ดังที่ตอมาหนา 63 เขาเขียนอีกวา
“Endless misunderstanding has been caused by
Western writers, who have assumed that Nibbana is the
blowing out of the personal soul . . . there is no soul or self as
a separate entity, for such terms as soul, self, individual etc.,
are mere conventional terms . . . there can be no question of
getting rid of a soul because one has never had one . . .”1
“ไดมคี วามเขาใจผิดกันอยางไมรูจักจบสิ้น ซึง่ เกิดขึ้นจาก
นักเขียนชาวตะวันตก ผูไดยึดถือวานิพพานคือการดับอัตตา
1
Ibid., p. 63.
152 กรณีธรรมกาย
2
ในเมืองไทย บางทีเราพูดวา “ดับอัตตา” โดยถือเปนเพียงสํานวนพูดเทานั้น คําพูดนี้
มีความหมายวาดับความยึดมั่นในอัตตา ไมไดหมายความวาดับอัตตา เพราะไมมีอัตตา
ที่จะตองไปดับ มีแตความยึดมัน่ ที่เกิดจากความหลงผิดวามีอัตตาเทานั้น
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 153
อัตตาที่แทจริงไมมี และไมเคยตรัสปฏิเสธวาไมมีอัตตาใด
ๆ ทั้งสิ้น ในสัจจะทุกระดับ
ข.เขาเหลานี้เชื่อตรงกันวา ในคําสอนของพุทธศาสนา
ยุคดั้งเดิมบงบอกนัยวา มีอัตตาที่แทจริง ซึ่งอยในภาวะที่
สูงกวาขันธ 5 หรือสังขตธรรม”
ตอนนี้เมื่อมาถึง Richard Gombrich ก็เลยตองพูดใหมวา
“ปราชญทางพุทธศาสนาของตะวันตกไดมีความเห็นผิด
กันมามากและยาวนาน จนกระทั่งในที่สุดนี้ ก็ไดมีความเห็น
ถูกตองวา
ก. พระสัมมาสัมพุทธเจา ปฏิเสธอยางชัดเจน วาอัตตาที่
แทจริงไมมี พระองคปฏิเสธอัตตาในระดับปรมัตถโดย
สิ้นเชิง
ข. ปราชญตะวันตกมาถึงจุดที่ยอมรับแลววา ในคําสอนของ
พระพุทธศาสนายุคดั้งเดิม ไมถือวามีอัตตาที่จะตองพูดถึง
ใด ๆ อีก นอกจากอัตตาคือตัวตนโดยสมมติเทานั้น”
เรื่องนิพพานเปนอนัตตานี้ ประเทศพุทธศาสนาฝายเถรวาท
ทั้งหลายรวมลงเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน ไมไดมีความขัดแยงกันเลย
ปญหาไมนาจะมีขึ้นมา สวนเรื่องของนักวิชาการตะวันตกอะไรนั้น
ก็เปนเรื่องของเขา เปนความคิดเห็นอยางที่วามาแลว ซึ่งก็มาจบที่
Richard Gombrich ที่มารจักพระพุทธศาสนาตรงกับพระสงฆฝาย
เถรวาทในที่สุด
ขอใหนึกดูวาตองใชเวลาชานานเทาไร กวาปราชญตะวันตก
จะเดินทางมาถึงจุด ที่รเ ขาใจคํ าสอนของพระพุทธศาสนาอยา งนี้
154 กรณีธรรมกาย
ขณะที่ในประเทศเถรวาทนั้น เราไดรูเขาใจกันมาเปนอยางเดียวกัน
อยางนี้นานนักหนาแลว เพราะฉะนั้นการอางนักวิชาการตะวันตก
จึงไมมีความหมายอะไร
แตแมวาปราชญชาวตะวันตกจะรูถูกตองขึ้นแลว ก็ไมใชเรื่องที่
เราจะตองไปนําเขามาอางอิง เพราะประการแรก ไดกลาวแลววา
เราไมเ อาความคิด เห็น และประการที่ส อง นัก ปราชญต ะวัน ตก
เหลานี้ก็มาศึกษาจากพระไตรปฎกเถรวาทของเรา ไมใชเขาจะเปน
ผวินิจฉัยคําสอนของพระพุทธศาสนา
เมื่อ รอ ยา งนี้แ ลว ชาวพุท ธก็ค วรจะวางทา ทีใ หถูก ตอ ง คือ
ยินดีอนุโมทนาปราชญและนักวิชาการชาวตะวันตก ที่ไดเกิดความ
เขาใจถูกตองนี้ขึ้นมาไดในที่สุด และหันมากระตุนเตือนจิตสํานึกของ
พวกเรากันนี้เองวา ควรจะหันมาชวยกันรักษาพระไตรปฎก ที่เปน
แหลงคําสอนที่แทจริงของพระพุทธศาสนาไวใหแกโลกตอไป เพื่อให
คนทั้งหลาย ดังเชนนักวิชาการตะวันตกเหลานี้ ยังมีโอกาสที่จะมา
ศึกษาและรูจักพระพุทธศาสนาที่ถูกตอง
บทสงทาย
เขม แข็ง หรือ มีอํา นาจ อยา งนอ ยก็ค รึ้ม ใจขึ้น มาจากการมีสัง กัด
รวมพวกรวมหมู บางก็ออนลาทางใจ อยากมีอะไรที่ตนไวใจวางใจ
หรือ มอบใจใหแ ลว ปลอ ยตัว ไปตาม แลว แตเ ขาจะสั่ง หรือ ทํา ไป
ตามที่เขากําหนดให สิ่งที่สนองความตองการทางจิตนี้ นอกจาก
สิ่งที่ใหความหวังแลว ก็รวมไปถึงสิ่งลึกลับ ความเชื่ออํานาจดล
บันดาลตางๆ ตลอดจนสมาธิที่ใชเพื่อมุงผลทางจิต
วิ ธี ก ารทางจิ ต เหล า นี้ ถ า ไม ร ะวั ง ให ดี จะก อ ป ญ หาได ม าก
ลักษณะทั่วไป ก็คือ เปนการพึ่งพา ไมวาจะพึ่งพาดวยการผูกใจอยูกับ
ความหวัง หรือพึ่งพาความเชื่อในสิ่งลึกลับ อํานาจดลบันดาลก็ตาม
และอยูกับความกลอมใจ หรือทําใหดื่มด่ําเขาไป แลวหลบทุกขลืม
ปญหาไปได
เรื่ อ งนี้ ส อดคล อ งกั บ สภาพของสั ง คมยุ ค นี้ หรื อ สั ง คมนี้ อี ก
อยางหนึ่ง คือการที่คนทั้งหลายมักปฏิบัติตอสถานการณตางๆ ดวย
ความรู สึ ก หรื อ อารมณ มากกว า จะใช เ หตุ ผ ลหรื อ ป ญ ญา
เพราะฉะนั้นตัวแรงจูง ใจที่จะใหตัด สิน ใจทําอะไร หรือไปไหน จึง
มัก จะเปน เรื่อ งของความตอ งการทางจิต ใจ มากกวา การที่จ ะใช
ปญญา หรือตองการแสวงปญญา
การดิ้นรนหาทางออกจากปญหาจิตใจดวยวิธีการทางจิต นี้
เปน สุด โตง อีก ดา นหนึ ่ง ซึ ่ง เปน การแกป ญ หาดา นหนึ ่ง แตก ลับ
กอใหเกิดปญหาใหม ซึ่งอาจจะรายแรงและยืดเยื้อมากกวา และขอ
สํา คัญ คือ ไมเ ปน วิธีที่จ ะแกปญ หาไดจ ริง นอกจากทํา ใหเ กิด การ
พึ่งพา และเปนการกลอมใจแลว โทษที่ทางพระพุทธศาสนาถือวา
รา ยแรงมาก ก็ค ือ ทํ า ใหต กอยู ใ นความประมาท และเปน การ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 157
มนุษยในสังคมนั้นที่จะนําพาสังคมของตนใหกาวไปอยางไร และ
เปนปญหาทางการศึกษา ที่จะทําใหตองถามวา การศึกษาที่เราจัด
กัน อยปจ จุบัน นี้มีค วามผิด พลาดบกพรอ งอยา งไร จึง ทํา ใหค นที่
แมแตเลาเรียนกันสูงๆ กลายเปนอยางนี้ไป
อยามัวถกเถียงกัน อยามาอางกันเลยในเรื่องการศึกษาสูงๆ
แตสังคมของเรานี้ควรหันมาสํารวจตัวเองกันใหจริงจัง วาเหตุใด
เราจึงพัฒนาวัฒนธรรมทางปญญาขึ้นมาไมได
เปนที่รูกันโจงแจงชัดเจนวา คนไทยเราที่อยูในเมืองใหญๆ ที่
เจริญมากๆ นั้น เวลามีขาวเกี่ยวกับการแสดงธรรม หรือรายการทาง
ปญญา ถึงจะพยายามประชาสัมพันธ ก็หาคนสนใจไดยาก มีคนไป
ไมกี่ค น แตถามีขาวแววๆ วา มีอาจารยขลัง ชํานาญทางเสกเปา
ทํ า นายทายทัก หรือ เกี ่ย วดว ยเรื ่อ งศัก ดิ ์ส ิท ธิ ์ฤ ทธิ ์เ ดชปาฏิห าริย
อยา งนอ ยวานั่งสมาธิแลวไดเ ห็น โนนเห็นนี่ วาทานเดินทางมา
คนก็จะตื่นเตนยกหูโทรศัพทบอกตอกันเอง และไปชุมนุมคับคั่ง
พฤติกรรมทํานองนี้ เปนเครื่องบงชี้ถึงสภาพจิตใจ และลึกลง
ไปถึงภูมิธรรมภูมิปญญา แสดงวาเราอยูในขั้นของความตองการ
ทางจิตใจ และไมพัฒนาความตองการทางปญญา ถาเราพัฒนา
วัฒนธรรมทางปญญาขึ้นมาไมไ ด เราจะถือเอาประโยชนแทจริง
จากพระพุทธศาสนาไดยาก สังคมของเราจะหมุนเวียนอยูในวังวนของ
ผูตามเสพผล และจมอยูกับความลุมหลง หลอกกันไปหลอกกันมา
ยากที่จ ะฟน ตัว ขึ้นได ไมตอ งพูด ถึง วา จะเปน ผูนํา ชาวโลกในการ
แกปญหาและเสริมสรางสันติสุข
เวลานี้ ที่ พ ยายามปฏิ รู ป การศึ ก ษากั น ก็ เ พราะมองเห็ นว า
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 159
การศึกษาที่จัดกันมามีความผิดพลาดบกพรอง แตการที่จะปฏิรูป
การศึก ษาใหไ ดผ ลนั้น จะตอ งเห็น ชัด วา มีข อ ผิด พลาดบกพรอ ง
อยางไร
จึง ตอ งถามอยา งที่พูด เมื่อ กี้วา การศึก ษาที่เ ราจัด กัน มานี้
ผิดพลาดบกพรองอยางไร คนแมแตเลาเรียนกันสูง ๆ แลวจึง
1. ขาดความใฝรู พัฒนาวัฒนธรรมทางปญญาไมขึ้น และคิด
ไม เ ป น ไม ร จั ก แยกแยะ แยกไม อ อก แม แ ต ร ะหว า ง ข อ เท็ จ จริ ง
หลักฐาน ความเห็น และในเรื่องความเห็นก็ยังแยกไมออก ระหวาง
ความเห็ นเพื่ อ คน หาความจริ งตามเหตุ ผล กับ การหาเหตุ ผลเพื่ อ
ปกปองตัวเอง
2. แตกอนนี้เรามงใหการศึกษากันมา ในแงหนึ่งก็โดยหวังวา
เมื่อ คนมีก ารศึก ษาแลว มีอ าชีพ การงานทํา และเปน คนดี จะได
ไมตอ งทํา ความชั่ว ที่จ ะทํา ใหตอ งไปติด คุก แตเ มื่อ ใหก ารศึก ษา
กันไปมา กลั บ ได ผ ลกลายเป น ว า การศึ ก ษานี้ ทํา ให ค นฉลาด มี
ความสามารถที่จะทําความชั่วไดโดยไมตองติดคุก
3. การศึก ษานี้เ ปน อยา งไร จึงไมสามารถทําใหคนมีค วาม
เขมแข็ง ที่จะดํารงตนอยในความสุจริตได แตกลับออนแอในทาง
จริยธรรม ถูกลอชักจูงใหทําความชั่วเพื่อเห็นแกผลประโยชนไดงาย
4. การศึกษานี้เ ปน อยา งไร จึง ทําใหค นมีปญหาจิต ใจมาก
และเมื่อมีปญหาจิตใจขึ้นมาแลว ก็ไมสามารถที่จะใชปญญาแกไข
ปญหานั้นได ตองไปหาไสยศาสตร ตองไปหาอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริยให
มาชว ย รอผลจากอํา นาจดลบัน ดาลภายนอก หรือ หวัง พึ่ง สิ่ง
กลอมใจตางๆ
160 กรณีธรรมกาย
และติดเพลินอยูกับความดีเทาที่ทํา แตตองไมประมาทที่จะหมั่นใช
ปญญา เพื่อพัฒนากรรมดี และมิใหมีการทําความดีที่ขาดปญญา
จะตองตระหนัก ไววา เจตนาดีที่ขาดปญญา และเจตนาไมดีที่ใ ช
ความขาดปญญาของคนอื่นเปนเครื่องมือ ไดนําความเสื่อมความ
พินาศมาใหแกชีวิตและสังคมมนุษยแลวมากมายตลอดมา
รักษาคําสอนเดิมแทของพระพุทธศาสนาไว เราควรจะมีความภูมิใจ
ที่ ส ามารถรั ก ษาคํ า สอนที่ บ ริ สุ ท ธิ์ บ ริ บู ร ณ ข องพระพุ ท ธเจ า หรื อ
พระพุทธศาสนาที่ถูกตองแทจริงนี้ไวใหแกโลก เพื่อใหพระสัทธรรม
อํานวยประโยชนสุขที่ยั่งยืนแกมวลมนุษยสืบไป
ภาคผนวก
164
ภาคผนวก
เอกสารของวัดพระธรรมกาย
นิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา∗
บทนํา
ในระยะ 2-3 เดือนนี้ ประเด็นเรื่องนิพพานวาเปนอัตตาหรืออนัตตา ไดกลับมา
เปนหัวขอที่ถกเถียงกันอยางกวางขวางอีกครั้ง และบางทานถึงกับสรุปวา ความเห็นวา
นิพพานเปนอัตตานั้นผิดเพี้ยนจากหลักการของพระพุทธศาสนา จึงทําใหอาตมภาพมีความ
จําเปนตองออกมาใหขอมูล เพื่อใหชาวพุทธเกิดความเขาใจและมีทาทีที่ถูกตองในเรื่องนี้
จากการศึกษา โดยสวนตัว อาตมภาพมีความเชื่อวา นิพพานเปนอัตตา แต
บทความนี้ไมมีความประสงคที่จะวิเคราะหลงในรายละเอียดทางวิชาการ เพื่อยืนยันวา
นิพพานตองเปนอัตตาหรืออนัตตา แตตองการชี้ใหเห็นในภาพกวางวา เรื่องซึ่งอยูพนเกิน
กวาประสบการณของปุถุชนคนสามัญจะไปถึง หรือเขาใจได เชน เรื่องนรกสวรรค กฎแหง
กรรม นิพพาน ที่ทานเรียกวาเปนเรื่องอภิปรัชญา หรือเรื่องที่เปนอจินไตยนั้น หลายๆ เรื่อง
เชน เรื่องนิพพาน ในทางวิชาการสามารถตีความไดหลายนัย ลําพังการอาศัยหลักฐานทาง
คัมภีรเทาที่มีเหลืออยูและศึกษาคัมภีรเพียงบางสวนเทานั้น แลวมาสรุปลงไปวามีลักษณะ
เปนอยางใดอยางหนึ่งโดยเด็ดขาด พรอมกับปฏิเสธทัศนะอื่นโดยสิ้นเชิง ทั้งที่ยังมีประเด็น
ทางวิชาการที่ตองศึกษาวิเคราะหอยางละเอียดรอบคอบอีกมาก อยางที่ทําอยูนั้น เปนสิ่งที่
พระเถระทั้งหลายในอดีตของเราไมทํากัน เปนการสรุปเกิน เปนผลเสียตอพระพุทธศาสนา
และอาจนํามาซึ่งความแตกแยก สิ่งที่ชาวพุทธควรปฏิบัติคือ การตั้งใจปฏิบัติธรรม เจริญ
มรรคมีองค 8 ตั้งใจรักษาศีล เจริญสมาธิภาวนา จนเกิดปญญาความรูแจงดวยตัวของ
ตัวเอง แลวเมื่อนั้นเรายอมเขาใจประจักษชัดดวยตัวของเราเองวา นิพพานเปนอยางไร
โดยไมตองถกเถียงกันเลย
∗ จากหนังสือ
นิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา โดยพระสมชาย านวุฑฺโฒ วัดพระธรรมกาย
อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี พ.ศ.2542
166 กรณีธรรมกาย
แหลงอางอิงคําสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจา
คําสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจา ไดรับการรวบรวมไวในคัมภีรชั้นพระไตรปฎก
ซึ่งพระไตรปฎกบาลีของพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทของเรา เปนพระไตรปฎกที่ไดรับการ
ยอมรับวา สามารถรวบรวมรักษาคําสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจาไวไดมากที่สุด เปน
แหลงอางอิงของคําสอนในพระพุทธศาสนายุคดั้งเดิมที่สําคัญที่สุด
แตนอกจากพระไตรปฎกบาลีแลวยังมีคําสอนยุคดั้งเดิมของพระสัมมาสัมพุทธ-
เจาอยูในคัมภีรอื่นอีกหลายแหลง เชน พระไตรปฎกจีน พระไตรปฎกธิเบต คัมภีรสันสกฤต
และคัมภีรในภาษาอื่นๆ
พระไตรปฎกจีน เนื้อหาสวนใหญในพระไตรปฎกจีนเปนคัมภีรมหายาน ซึ่งทุกคน
รูวาเปนคัมภีรที่แตงขึ้นในชั้นหลัง ไมใชพุทธพจนโดยตรง แตในพระไตรปฎกจีนนี้มีเนื้อหา
สวนหนึ่งเปนคําสอนของหินยาน มีความยาวประมาณ 2 ลาน 3 แสนตัวอักษร ครอบคลุม
เนื้อหาพระวินัยและพระสูตร 4 นิกายแรก โดยสวนใหญและขุททกนิกายบางสวน เนื้อหา
โดยสวนใหญคลายกับพระไตรปฎกบาลี แตแตกตางในรายละเอียดในทางวิชาการแลว
เนื้อหาพระไตรปฎกจีนสวนนี้ มีความเกาแกทัดเทียมกับพระไตรปฎกบาลี
พระไตรปฎกธิเบต เนื้อหาเปนคัมภีรมหายานและวัชรยานเปนสวนใหญ แตก็มี
เนื้อหาที่ยกเอาคัมภีรหินยานขึ้นมาอางอิงกลาวถึงเปนตอนๆ ซึ่งในการศึกษาคําสอนยุค
ดั้งเดิมของพระพุทธศาสนา เนื้อหาสวนนี้ก็มีความสําคัญ จะตองคัดแยกออกมาศึกษา
เปรียบเทียบกับคําสอนในแหลงอื่น เพื่อใหไดความเขาใจที่ถูกตองชัดเจนที่สุด ใกลเคียง
คําสอนดั้งเดิมมากที่สุด
คัมภีรสันสกฤต มีคําสอนในชั้นพระไตรปฎกเหลืออยูเพียงบางคัมภีร ไมครบทั้งชุด
แตก็มีความเกาแกสําคัญ ที่จะตองศึกษาอยางละเอียดเชนกัน
คัมภีรในภาษาอื่นๆ เชน คัมภีรในภาษาคันธาวี ภาษาเนปาลโบราณ ภาษาถิ่นโบราณ
ของอินเดีย เอเชียกลาง และที่อื่นๆ คัมภีรเหลานี้ก็มีคุณคาทางวิชาการสูงมากเชนกัน บาง
คัมภีร เชน คัมภีรธรรมบทในภาษาคันธารี ถึงขนาดไดรับการยอมรับในหมูนักวิชาการ
พระพุทธศาสนาวา เปนคัมภีรธรรมบทที่เกาแกที่สุดในโลก
การจะศึกษาใหเขาใจคําสอนของพระพุทธศาสนายุคดั้งเดิมจริงๆ นั้น จึงมีความ
จําเปนจะตองศึกษาใหเขาใจคัมภีรทั้งหลายเหลานี้ทั้งหมด นําเนื้อหาคัมภีรที่คลายกัน
มาเปรียบเทียบกัน วิเคราะหดวยหลักทางวิชาการทั้งดานภาษาศาสตรและอื่นๆ จึงจะได
ความเขาใจที่รอบดานสมบูรณ
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 167
นอกจากนี้ยังมีความจําเปนตองศึกษาใหเขาใจสภาพสังคมอินเดียในครั้งพุทธกาล
วา ผูคนมีความคิดความอาน ความเชื่ออยางไร นักวิชาการทางพระพุทธศาสนาจึงตอง
ศึกษาใหเขาใจคําสอนของพระเวท อุปนิษัท เชน และลัทธิความเชื่ออื่นๆ ของอินเดียที่มี
อิ ท ธิ พ ลในยุ ค นั้ น ๆ รวมทั้ ง ศึ ก ษาประวั ติ ศ าสตร แ ละวิ วั ฒ นาการของการเผยแผ
พระพุทธศาสนา การแตกนิกาย ปฏิสัมพันธระหวางพระพุทธศาสนานิกายตางๆ และ
ระหวางพุทธกับลัทธิศาสนาอื่น การศึกษาใหเขาใจภูมิหลังทางสังคม เศรษฐกิจ การเมือง
ความเชื่ อ ในยุ ค นั้ น ๆ นี้ เ อง จะทํ า ให เ ราตี ค วามเข า ใจความหมายของคํ า สอนใน
พระพุทธศาสนาของเราเองไดถูกตองลึกซึ้งชัดเจนขึ้น
มีผูเ ปรียบเทีย บไว วา พระพุท ธศาสนาเปรี ย บเหมื อ นดอกไมอัน งดงามที่บาน
สะพรั่งขึ้นอยางโดดเดนในสวนแหงหนึ่ง ซึ่งเปรียบเสมือนอินเดียในยุคนั้น หากเรามองดู
แตดอกไมดอกนั้นเทานั้น โดยไมเห็นถึงสภาพสวนนั้นหมดวาเปนอยางไร ก็เปนการมองที่
คับแคบและอาจเขาใจหลายอยางผิดไปได
หากจะยกตัวอยางทางโลกมาประกอบใหเขาใจงายขึ้นแลว เหมือนกับวา หากใน
อนาคตมีผูมาอานบทกวีของคุณจิระนันท พิตรปรีชา ในตอนที่วา
“ฉันคือกรวดเม็ดราว
แหลกแลวดวยความเศราหมองหมน
ปรารถนาจะเปนธุลีทุรน
ดีกวาทนกลั้นใจอยูใตน้ํา”
จากหนังสือ “ใบไมที่หายไป”
แลวไมรูถึงภูมิหลังของสังคมไทยในยุคนั้น ไมรูประวัติชีวิตของคุณจิระนันท พิตร
ปรีชา ไมรูเบื้องหลังความคิดของคํากวีที่เกิดขึ้นนี้ ความรูสึก ความเขาใจในความหมายของ
บทกวีเพียงตัวหนังสือของบุคคลผูนั้นก็ตื้นเขินยิ่งนัก
การศึกษาพระพุทธศาสนาใหเขาใจ เพื่อการปฏิบัติและการสั่งสอนประชาชน
ใหเปนคนดี การศึกษาพระไตรปฎกบาลีสามารถใหความรูกับเราได แตการจะลวงเลยไป
ถึงขนาดกลาระบุวา ทัศนะทางอภิปรัชญาใดใชหรือไมใชคําสอนของพระพุทธศาสนา
ยุคดั้งเดิม พรอมทั้งปฏิเสธทัศนะอื่นโดยเด็ดขาดนั้น ลําพังการศึกษาพระไตรปฎกบาลี
อยางเดียวไมเพียงพอ ผูนั้นจะตองศึกษาแหลงอางอิงคําสอนพระพุทธศาสนายุคดั้งเดิม
ทุกแหลงใหเจนจบ และเขาใจสภาพภูมิหลังของสังคมอินเดียในครั้งพุทธกาลอยางลึกซึ้ง
กอน
168 กรณีธรรมกาย
คําสอน 2 ระดับในพระพุทธศาสนา
คําสอนในพระพุทธศาสนา เราอาจแบงออกไดเปน 2 ประเภท คือ
1. คําสอนที่เปนไปเพื่อการปฏิบัติ เชน มรรคมีองค 8 ไตรสิกขา สังคหวัตถุ 4
ทิศ 6 บุญกิริยาวัตถุ 3 อิทธิบาท 4 เปนตน
2. คําสอนทางดานอภิปรัชญา คือ สิ่งที่พนเกินกวาประสบการณของปุถุชนคน
ธรรมดาจะสัมผัสรูเห็นไดโดยตรง เชน เรื่อง นรกสวรรค กฎแหงกรรม นิพพาน จักรวาล
วิทยา โครงสรางของโลก เปนตน
เรื่องทางดานอภิปรัชญาบางเรื่อง เชน โลกมีที่สิ้นสุดหรือไม ตถาคตเมื่อนิพพาน
แลวยังดํารงอยูหรือไม เมื่อมีผูถามพระสัมมาสัมพุทธเจา พระองคจะไมทรงพยากรณ คือ
ไมตอบ เพราะถาผูฟงยังไมไดปฏิบัติธรรมจนมีภูมิธรรมถึงขีดคั่นแลว ก็ไมสามารถเขาใจ
ตามไดอยางแทจริง ถาตอบไปแลวหากเขาไมเชื่อก็ยิ่งเสียหายไปใหญ ไมเกิดประโยชน
ทั้งนี้เพราะบุคคลทั่วไป จะทําความเขาใจสิ่งตางๆ โดยนําไปเปรียบเทียบกับ
ประสบการณเดิมของตน หากเปนสิ่งที่ตนไมเคยประสบพบเจอมากอน หลุดไปอีกมิติหนึ่ง
ก็ยากยิ่งนักที่จะทําความเขาใจได เหมือนการพรรณนาสีสรรความสวยงามของดอกไม
ใหคนตาบอดแตกําเนิดฟง เขายอมยากจะเขาใจได ดวยเหตุนี้เอง เมื่อกลางถึงนิพพาน
พระสัมมาสัมพุทธเจาจึงทรงยืนยันวาอายตนะนั้นมีอยู แตทรงอธิบายดวยการปฏิเสธ
วา ไมใชสิ่งนั้นสิ่งนี้ เพราะนิพพานอยูเหนือเกินกวาประสบการณของมนุษยปุถุชนจะ
เขาใจได
เพราะเหตุที่พระสัมมาสัมพุทธเจา ไมไดตรัสอธิบายเรื่องทางอภิปรัชญาไวอยาง
ละเอีย ด เพีย งแตบ อกเปน นัย ใหท ราบเทา นั ้น ความเห็น ความเขา ใจในเรื ่อ งทาง
อภิปรัชญานี้จึงมีความหลากหลายมาก สรุปยุติลงเปนอันหนึ่งอันเดียวกันไดยาก ถาใคร
ยืนกรานความเห็นในความเห็นหนึ่งวาถูกตองเด็ดขาดและปฏิเสธความเห็นอื่นทั้งหมดวาผิด
เปนสัทธรรมปฏิรูป ทําลายพระพุทธศาสนา ตองขจัดใหหมดไป พระพุทธศาสนาคงจะ
เต็มไปดวยการทะเลาะเบาะแวงและความแตกแยกระส่ําระสาย อยาวาแตเรื่องของ
นิพพานเลย แมเพียงแคเรื่องนรกสวรรค ก็มีบางทานคิดวาเปนเรื่องสวรรคในอกนรกในใจ
คือทําดีก็เย็นใจเหมือนขึ้นสวรรค ทําบาปก็รอนใจเหมือนตกนรก ไมเชื่อวามีนรกสวรรค
ที่เปนภพภูมิสถานที่หนึ่งจริง บางทานก็เชื่อวามีสวรรคนรกที่เปนภพภูมิสถานที่ มีวิมาน
เทวดานางฟาบนสวรรค มีกะทะทองแดง ไฟนรก สัตวนรก อยูในนรกจริง โดยอางถึง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 169
พระไตรปฎกและอรรถกถาวา มีกลาวถึงนรกสวรรคที่เปนภพภูมินี้มากมายชัดเจน ยิ่งกวา
เรื่องนิพพานเยอะ และถาคนกลุมนี้ปฏิเสธคนกลุมแรกที่ไมเชื่อวานรกสวรรคที่เปนภพภูมิ
มีจริง หาวาเพี้ยน นอกลูนอกทางพระพุทธศาสนา ตองขจัดใหหมดไป เทานี้ก็คงเพียง
พอที่จะทําใหเกิดการแตกแยกในพระพุทธศาสนา
จริงๆ ยังมีอีกหลายเรื่องที่ในประเทศไทยไมใครมีการถกเถียงกัน แตในตางประเทศ
ก็มีการถกกันมาก เชน เรื่องการอุทิศสวนกุศล วาขัดกับหลักกฎแหงกรรม ใครทําใคร
ไดหรือไม อยูๆ จะมายกบุญใหแกกันไดอยางไร ก็มีทั้งคนเห็นดวย ไมเห็นดวย ถกกัน
มากมาย และก็หาขอยุติที่ทุกคนยอมรับโดยไมมีขอโตแยงไมได เรื่องเหลานี้ไมวาเรื่องใด
ก็ตาม หากมีใครยืนกรานความเห็นอยางใดอยางหนึ่ง ปฏิเสธความเห็นอื่นโดยสิ้นเชิง
ลวนนํามาซึ่งความแตกแยกทั้งสิ้น และเปนโทษตอพระพุทธศาสนามากกวาเปนคุณ
เมื่อเปนเชนนั้น ถามวาเราจะปลอยใหใครสอนอยางไรก็ไดตามใจชอบหรือ คําตอบ
ก็คือ ไมใช หลักสําคัญมีอยูวา ตราบใดที่ยังสอนใหทําความดีตามหลักคําสอนที่เปนไปเพื่อ
การปฏิบัติในพระพุทธศาสนา เชน เจริญมรรคมีองค 8 ไตรสิกขา ทิศ 6 บําเพ็ญบุญกิริยา
วัตถุ 3 ลด ละ เลิก อบายมุข เปนตน แมความเห็นในเรื่องอภิปรัชญาจะอางอิงบทคัมภีร
คนละจุด ตีความและมีความเห็นตางกันบาง เราก็ยอมรับซึ่งกันและกัน และรวมแรงรวมใจ
ทํางานยกระดับศีล ธรรมของผูคนในสัง คมชว ยกันได นี่คือ ความเปนประชาธิปไตย
ในพระพุทธศาสนา และเปนทาทีอันชาญฉลาดของปูยาตายายบรรพบุรุษไทย ที่รักษา
พระพุทธศาสนามาใหเราถึงปจจุบัน ทําใหพระพุทธศาสนาในประเทศไทยมีความเปน
เอกภาพสามัคคี เปนปกแผนยิ่งกวาประเทศใดๆ เปนสิ่งที่เราชาวไทยควรภาคภูมิใจ
หากเปรียบไปแลว เราทุกคนเปรียบเสมือนนักเดินทางไกลในวัฏฏสงสาร แมใน
ระหวางเดินทางอาจมีความเห็นไมตรงกันวา เปาหมายปลายทางนาจะเปนอยางไร เราก็
สามารถเดินบนเสนทางเดียวกัน ชวยเหลือเกื้อกูลกันได และหากเราเดินอยูบนเสนทางที่
ถูกตอง คือหนทางแหงอริยมรรคมีองค 8 โดยไมเลิกละกลางคันแลวละก็ ในที่สุดเราก็
ยอมจะบรรลุเปาหมายปลายทางนั้น และรูแจงกระจางชัดดวยตัวของเราเองวาปลายทาง
เปนอยางไร และทุกคนก็จะเขาใจตรงกัน โดยไมตองทะเลาะกันเลย ถาระหวางเดินทางมา
มัวถกเถียงกันวาเปาหมายปลายทางตามที่วาในลายแทงนั้นเปนอยางไร แลวเลยทะเลาะ
แตกแยก เสียเวลาเดินทาง หรือแยกทางกันเดิน เปนสิ่งไมใหประโยชน ยิ่งถาใครไมยอมเดิน
หรือเดินถอยหลัง เชนไมยอมรักษาศีล ไมเจริญสมาธิภาวนา แลวมาถกเถียงกันเรื่อง
นิพพานวาเปนอยางไร ก็คงเสียประโยชนเปลา ไมมีวันเขาถึงนิพพานนั้นไดเลย
170 กรณีธรรมกาย
ขอใหตั้งสติพิจารณาพุทธพจนตอไปนี้ใหดี
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เมื่อภิกษุไมหมั่นเจริญภาวนา แมจะพึงเกิดความปรารถนา
ขึ้นอยางนี้วา โอหนอ ขอจิตของเราพึงหลุดพนจากอาสวะเพราะไมถือมั่น ก็จริง แตจิต
ของภิกษุนั้นยอมไมหลุดพนจากอาสวะเพราะไมถือมั่นไดเลย ขอนั้นเพราะเหตุไร จะพึง
กล าวได ว า เพราะไม ได เจริ ญ เพราะไม ได เจริ ญอะไร เพราะไม ได เจริ ญสติ ป ฏฐาน 4
สัมมัปปธาน 4 อิทธิบาท 4 อินทรีย 5 พละ 5 โพชฌงค 7 อริยมรรค ประกอบดวยองค 8
เปรียบเหมือนแมไกมีไขอยู 8 ฟอง 10 ฟอง หรือ 12 ฟอง ไขเหลานั้นแมไกกกไมดีให
ความอบอุนไมพอ ฟกไมได แมไกนั้นแมจะพึงเกิดความปรารถนาขึ้นอยางนี้วา โอหนอ
ขอใหลูกของเราพึงใชป ลายเล็บ เทา หรือ จะงอยปากเจาะกะเปาะไข ฟกตัว ออกมาโดย
สวัสดี ก็จริง แตลูกไกเหลานั้นไมสามารถที่จะใชปลายเล็บเทาหรือจะงอยปากเจาะกะ
เปาะไข ฟกตัว ออกมาโดยสวัสดีได ขอนั้นเพราะเหตุไร เพราะแมไกกกไมดี ใหความ
อบอุนไมพอ ฟกไมดี ฉะนั้น
ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เมื่อภิกษุหมั่นเจริญภาวนา แมจะไมพึงเกิดความปรารถนา
อยางนี้วา โอหนอ ขอจิตของเราพึงหลุดพนจากอาสวะเพราะไมถือมั่น ก็จริง แตจิตของ
ภิกษุนั้น ยอมหลุดพนจากอาสวะเพราะไมถือมั่น ขอนั้นเพราะเหตุไร พึงกลาวไดวา
เพราะเจริญ เพราะเจริญอะไร เพราะเจริญสติปฏฐาน 4 ฯลฯ อริยมรรคประกอบดวยองค 8
เปรียบเหมือนแมไกมีไขอยู 8 ฟอง 10 ฟอง หรือ 12 ฟอง ไขเหลานั้นแมไกกกดี ใหความ
อบอุนเพียงพอ ฟกดี แมแมไกนั้นจะไมพึงปรารถนาอยางนี้วา โอหนอ ขอใหลูกของเราพึง
ใชปลายเล็บเทาหรือจะงอยปากเจาะกะเปาะไข ฟกตัวออกมาโดยสวัสดี ก็จริง แตลูกไก
เหลานั้นก็สามารถใชเทาหรือจะงอยปากเจาะกะเปาะไข ฟกตัวออกมาโดยสวัสดีได ขอนั้น
เพราะเหตุไร เพราะไขเหลานั้น แมไกกกดี ใหความอบอุนเพียงพอ ฟกดี ฉะนั้น”
(อังคุตตรนิกาย สัตตกนิบาต เลม 23 ขอ 68 หนา 126-127)
นิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา
เรื่องอัตตาและอนัตตานี้ เปนเรื่องหนึ่งที่มีการถกเถียงกันมากตั้งแตยุคโบราณ
หลังพุทธกาลเปนตนมา และมีมาตลอดประวัติศาสตรพระพุทธศาสนา แมในยุคปจจุบัน ก็
มี นั ก วิ ช าการพระพุ ท ธศาสนาทั้ ง ในดิ น แดนตะวั น ตก เช น ยุ โ รป อเมริ ก า และทาง
ตะวันออก เชน ญี่ปุน จีน เกาหลี ถกเถียงกันมาก ประเด็นที่ถกเถียงกันก็มีหลากหลาย
เชน
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 171
1. อัตตา ตัวตนที่แทจริง มีหรือไมในคําสอนของพระพุทธศาสนา มีทั้งผูที่คิดวา
มีอัตตาตัวตนที่แทจริงอยู และมีทั้งผูที่คิดวาไมมี และดูเหมือนวาผูที่มีความเห็นวามีอัตตา
นั้นจะมีจํานวนมากกวา ปราชญใหญทางพระพุทธศาสนาในดินแดนตะวันตกที่มีชื่อเสียง
กองโลกจํานวนมาก ก็มีความเห็นวามีอัตตาที่แทจริงอยูในคําสอนทางพระพุทธศาสนา เชน
Mrs. Rhys Davids นายกสมาคมบาลีปกรณ แหงประเทศอังกฤษ ป พ.ศ. 2465-
2485 [Steven Collins, Selfless Person; Imagery and thought in Theravada
Buddhism, (Cambridge; University Press, 1997), p.7],
Miss I.B.Horner นายกสมาคมบาลีปกรณ แหงประเทศอังกฤษ ป พ.ศ. 2502-
2524 [Peter Harvey, The selfless Mind, (Curzon Press, 1995), p.17.]
ทั้ง 2 ทานนี้ลวนเปนผูอุทิศตนเพื่องานพระพุทธศาสนาอยางแทจริง เปน
ผูเชี่ยวชาญทางพระพุทธศาสนาที่หาตัวจับยาก มีบทบาทสําคัญในการตรวจชําระจัดสราง
พระไตรปฎกและอรรถกถาบาลีฉบับอักษรโรมัน ของสมาคมบาลีปกรณ แหงประเทศ
อังกฤษ (Pali Text Society) ซึ่งเปนพระไตรปฎกบาลีฉบับสากล เปนที่อางอิงของ
นักวิชาการพระพุทธศาสนาทั่วโลกในปจจุบัน
Christmas Humphrey [Christmas Humphreys, Buddhism, (Penguin
Books, 1949, p.88.],
Edward Conze [Edward Conze, Buddhist Thought in lndia, (George
Allen and Unwin, 1962), p.39.]
และอีกหลายๆ ทาน ปราชญทางพระพุทธศาสนาที่มีผลงานมากมายเปนที่รูจักกัน
ทั้งโลกเหลานี้ มีความเห็นที่ตรงกันในเรื่องอัตตานี้ 2 ประเด็นใหญๆ คือ
ก) พระสัมมาสัมพุทธเจาไมเคยปฏิเสธอยางชัดเจนวา อัตตาที่แทจริงไมมี และ
ไมเคยตรัสปฏิเสธวาไมมีอัตตาใดๆ ทั้งสิ้นในสัจจะทุกระดับ
ข) เขาเหลานี้เชื่อตรงกันวา ในคําสอนของพระพุทธศาสนายุคดั้งเดิม บงบอกนัย
วา มีอัตตาที่แทจริงซึ่งอยูในภาวะที่สูงกวาขันธ 5 หรือสังขตธรรม เหตุที่พระพุทธองคไม
ตรัสตรงๆ วา มีอัตตาที่แทจริงอยู เพราะผูที่ยังไมไดปฏิบัติธรรมอาจเขาใจผิดวาเปนอัตตา
แบบเดียวกับที่ศาสนาพราหมณสอน
มี การอ างอิ งหลั กฐานในคั มภี ร ทั้ งบาลี สั นสกฤต จี น ธิ เบต ในและภาษาอื่ นๆ
มากมาย อันนํามาสูขอสรุปความเห็นนี้ แตก็มีนักวิชาการที่ไมเห็นดวย ยืนยันวา ไมมี
อัตตาในพระพุทธศาสนา เชนกัน ตางฝายตางก็มีเหตุผลของตน
172 กรณีธรรมกาย
ไมเที่ยง เที่ยง
เปนทุกข เปนสุข
เปนอนัตตา อัตตา...?
ในการถกเถียงกันนั้น มีการอางอิงหลักฐานคัมภีรชั้นพระไตรปฎกในภาษาตางๆ
กัน มากมาย และมีก ารวิเ คราะหวิจัย ถึง ความสอดคลอ งโดยองคร วมกับ คํา สอนของ
พระพุทธศาสนาทั้งหมด มีการวิเคราะหถึงปญหาที่ติดตามมากับขอสรุปในแตละดาน เชน
ถาไมมีอัตตาที่แทจริงอยูเลย แลวจะอธิบายในเรื่องกฎแหงกรรมไดอยางไรวา ผลบุญ ผล
บาปที่กระทําไว จะสงผลไปในภพชาติตอไปไดอยางไร อะไรเปนตัวนําไป ก็มีผูตั้งทฤษฎีให
ความเห็นกันมากมาย แตก็ไมมีความเห็นใดไดรับการยอมรับทั้งหมด ลวนมีผูถกเถียง
หักลางกันไปมาทั้งสิ้น
การจะสรุปวา ความเห็นใดในเรื่องอภิปรัชญานี้เปนความเห็นที่ถูกตองจริงแท
แนนอนของพระพุทธศาสนา โดยปฏิเสธความเห็นอื่นอยางสิ้นเชิง วาเปนความเห็นนอก
พระพุทธศาสนานั้น เปนเรื่องใหญมาก จะตองศึกษาแหลงอางอิงทางพระพุทธศาสนายุค
ดั้งเดิมทุกแหลงเทาที่มีอยู ไมเฉพาะคัมภีรบาลีเทานั้น และตองศึกษาการถกเถียงเรื่องนี้
ในประวัติศาสตรตั้งแตสองพันกวาปกอน ซึ่งมีการเขียนเปนคัมภีรในภาษาตางๆ มากมาย
วา แตละฝายมีเหตุผลใด รวมทั้งตองศึกษาผลงานวิจัยในเรื่องนี้ของปราชญทั้งหลายใน
ยุคปจจุบันในประเทศตางๆ ตองสามารถหักลางเหตุผลของความเห็นที่แยงกับความเห็น
ตนลงใหไดทั้งหมด จนเปนที่ยอมรับ ไมมีหลักฐานเหตุผลแยงที่เปนอรรถเปนธรรมใดๆ
เหลืออยูเลย จึงจะสรุปไดและเปนที่ยอมรับ มิฉะนั้นขอสรุปของตนก็จะเปนเพียงความเห็น
อันหนึ่งในเรื่อ งนั้น ๆ เทา นั้น จะถือ เปน ขอ สรุป วา พระพุท ธศาสนาตอ งสอนอยา งนี้
เทานั้นไมได
จากการศึกษาประวัติศาสตรพระพุทธศาสนา สิ่งที่อาจสรุปไดประการหนึ่งก็คือ เรา
ไมสามารถอาศัยหลักฐานทางคัมภีรเทาที่มีเหลืออยูในปจจุบัน มาสรุปยืนยันความถูกตองของ
ความเห็นในเรื่องนิพพานวาเปนอัตตาหรืออนัตตา โดยไมมีประเด็นใหผูอื่นโตแยงคัดคานได
หากประเด็นเรื่องนิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตานี้ เปนที่สนใจของชาวพุทธไทยมาก
ก็นาสนใจวา เรานาจะลองจัดสัมมนาทางวิชาการพระพุทธศาสนานานาชาติ เชิญปราชญ
ใหญผูเชี่ยวชาญทางพระพุทธศาสนายุคดั้งเดิมจากทั่วโลกมาแสดงความเห็น วิเคราะห
วิจัยเรื่องนี้กันเปนการใหญในประเทศไทยดูสักครั้ง
พระธรรมปฎก (ป. อ. ปยุตฺโต) 175
ทาทีที่ถกู ตองของชาวพุทธ
ในขณะที่ประเด็นปญหาวา นิพพานเปนอัตตาหรืออนัตตา ในทางวิชาการ ยังไม
อาจสรุปลงไดนั้น สิ่งที่ชาวพุทธพึงทราบก็คือ อายตนนิพพานนี้ พระสัมมาสัมพุทธเจาทรง
ยืนยันวา มีอยูจริง และทรงอธิบายดวยการปฏิเสธวาไมใชสิ่งนั้น ไมใชสิ่งนี้ เพราะอายตน
นิพพานเปนสิ่งที่เกินกวาวิสัยและประสบการณในโลกของปุถุชนใดๆ จะสามารถเขาใจได
ดังความในพระไตรปฎกฉบับสยามรัฐ เลมที่ 25 ขอที่ 158 ปฐมนิพพานสูตร ความวา
“ดูกอนภิกษุทั้งหลาย อายตนะนั้นมีอยู ดิน น้ํา ไฟ ลม อากาสานัญจายตนะ
วิญญาณัญจายตนะ อากิญจัญญายตนะ เนวสัญญานาสัญญายตนะ โลกนี้ โลกหนา
พระจันทร และพระอาทิตยทั้งสอง ยอมไมมีในอายตนะนั้น ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เรายอม
ไมกลาวซึ่งอายตนะนั้นวาเปนการมา เปนการไป เปนการตั้งอยู เปนการจุติ เปนการอุบัติ
อายตนะนั้นหาที่ตั้งอาศัยมิได มิไดเปนไป หาอารมณมิได นี้แลเปนที่สุดแหงทุกข”
ดังนั้นสิ่งที่เราชาวพุทธพึงเชื่อมั่น ก็คือ อายตนนิพพานนั้น พระสัมมาสัมพุทธ
เจา ทรงยืนยันวามีอยูจริง และเปนที่สุดแหงทุกข เปนเปาหมายสูงสุดในการสรางความดี
ของชาวพุทธทั้งหลาย และเมื่อทราบดังนั้นแลวก็ขอใหขวนขวายทําความดี ดวยการเจริญ
มรรคมีองค 8 ปฏิบัติตามหลัก ศีล สมาธิ ปญญา เมื่อเราปฏิบัติจนสามารถเขาถึงอายตน
นิพพานนั้นไดแลว เรายอมตระหนักชัดดวยตัวของเราเองวา นิพพานนั้นเปนอัตตาหรือ
อนัตตา ดีกวาการมานั่งถกเถียงกันโดยไมลงมือปฏิบัติ
พระสมชาย านวุฑฺโฒ
วัดพระธรรมกาย
แพทยศาสตรบัณฑิต จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย
พุทธศาสตรมหาบัณฑิต มหาวิทยาลัยโตเกียว
Doctor Candidate (Buddhist Studies)
Dip. in Chinese : Dip. in Japanese
1 มกราคม 2542