Kuptimi dhe lnda e penologjis Penologjia studion ekzekutimin e t gjitha sanksioneve penale e jo vetm t dnimeve.

Kjo shkenc prpos dnimeve, merret edhe me trajtimin dhe studimin e sanksioneve t tjera psh., t masave t siguris-dnimeve plotsuese, masave edukative-korrektuese, pastaj me zhvillimin dhe evolucionin e sanksioneve penale, organizimin e institucioneve t ndryshme korrektuese-prmirsuese dhe me metodat e riintegrimit dhe riintegrimit t t dnuarve. Penologjia sht shkenc teorike, pozitivo-juridike (sepse shpjegon dhe interpreton t drejtn e ekzekutimit t sanksioneve penale). Termin penologji pr her t par e ka prdorur autori Gjerman Franc Liber n vitin 1845. Zhvillimi i penologjis n drejtim t pavarur. Faza e par - n shek. 18 n kohn e sistemeve skllavopronare dhe feudale, shtja e ekzekutimit t dnimeve nuk sht trajtuar n pikpamje shkencore. Dnimet m t shpeshta kan qen gjymtimi, rrahja me kamxhik, gozhdimi n kryq, ngulja n engel ose n hu, prerja e gjuhs, veshve, nxjerrja e syve, prerja duarve etj. Pioniert e penologjis : Xhon Huard, Xheremi Benthan n Angli, Vagnic, Armin, Julius, Liber n Gjermani, Mirabo, Luka n Franc, Bengjamin Frenklin n Amerik etj. Autori Gjerman n 1828 boton librin me titull "Shkenca mbi burgjet", dhe studimin "Sistemet penitensiare t shteteve t evrops dhe amerikane" Faza e dyt - shek 19-20, koha kur pikpamjet dhe mendimet lidhur me shkaqet e krimit ndrrojn n mnyr esenciale dhe tani shtrohet nevoja e trajtimit dhe studimit t personalitetit t kryesit t veprs penale. Autort m t njohur ishin amerikan :Reckles, Saterlanc, Barns dhe Piter, Taft, Eliot, Xhonson, Koldvell, Xhons etj. N Evrop ishin: Gross, Selig, Eksner, Konstant, Radzinoviq etj. Faza e tret Penologjin e trajtojn si shkenc plotsisht t pavarur. Kongresi i III ndrkombtar pr t drejtn penale, i mbajtur n Palermo 1933, sht krkuar q lidhur me ekzekutimin e sanksioneve penale t nxirren ligje t veanta e jo t trajtohen n kuadr t kodit penal. Lnda e Penologjis (Penologjia sht shkenc juridike pozitive). Penologjia sht e drejta mbi ekzekutimin e sanksioneve penale sht nj shkenc teorike dhe praktike mbi aplikimin dhe efikasitetin e sanksioneve penale e cila duke
Page 1 of 24

shfrytzuar njohurit dhe t arriturat e shkencave t tjera, studion dhe prsos organizimin , mjetet dhe metodat e ekzekutimit t sanksioneve penale, me qllim t riedukimit dhe riintegrimit m t suksesshm t personave t dnuar dhe pengimit t aktivitetit kriminal n shoqri. Lnd e trajtimeve konkrete t penologjis jan: sanksionet penale t cilat si masa pr pengimin e kriminalitetit mund t jen t llojllojshme dhe personi i dnuar si subjekt i prgjegjshm juridiko penal. Penologjia sht shkenc empirike sepse studion dhe analizon problematikn e ekzekutimeve t sanksioneve penale t cilat shqiptohen dhe zbatohen nga gjykata dhe institucionet e ndryshme. Metodat e Penologjis Studimi i rasteve individuale, personalitetit, bashkbisedimit, klinike, ankets, intervists, krahasimit, matjes, statistikore, studimit t lndve gjyqsore, studimit t dosjeve t t dnuarve etj. Raporti i penologjis me shkencat e tjera Penologjia ka raporte me t drejtn penale, kriminologjin, politikn penale, pedagogjin, andragogjin, psikologjin dhe sociologjin. Penologjia dhe e drejta penale E drejta penale duke definuar veprat penale dhe duke prcaktuar sanksionet penale, cakton suazat edhe t lnds s penologjis. Penologjia dhe kriminologjia Penologjia shfrytzon metodat dhe mjetet e kriminologjis e sidomos analizn e faktorve subjektiv dhe social t sjelljes delikuente, e t cilat kan rndsi fundamentale pr penologjin bashkkohore. Penologjia dhe politika kriminale Penologjia n baz t prvojs bn vrejtje, sugjerime dhe propozime, drejtprdrejt apo trthorazi politiks kriminale, q ajo t bj ndrrimeve dhe inovacione duke aplikuar metoda m efikase kundr kriminalitetit. Penologjia dhe pedagogjia Penologjia shfrytzon metodat, mjetet dhe instrumentet e pedagogjis n procesin e edukimit t personave t rinj gjegjsisht t miturve dhe t rriturve n procesin e edukimit dhe riintegrimit. Penologjia dhe andragogjia raporti i tyre konsiston n edukimin dhe riintegrimin e personave t rritur t dnuar, t cilt nuk kan arritur t fitojn njohuri elementare edukative dhe arsimore pasi q kan qndruar gjat n institucione korrektuese. Penologjia dhe psikologjia Penologjia prmes instrumenteve t ndryshme psikologjike arrin q t njoh personalitetet e personave t dnuar dhe pastaj atyre tiu prshtat metodat e ndryshme t tretmanit me qllim riedukimi dhe riintegrimi.
Page 2 of 24

Penologjia dhe sociologjia Sociologia i ofron penologjis t dhna mbi aktivitetin kriminal t personit t dnuar, gjendjen e tij ekonomike, familjare, nivelin kulturor, socioekonomik etj. Kapitulli II Reagimi ndaj kriminalitetit gjat historis Format e reagimit ndaj kriminalitetit Format e reagimit jan ndar n dy periudha : Periudha e reagimit privat dhe publikshtetror. Reagimi privat - Tri fazat e reagimit privat jan:

1-Prznia apo dbimi nga bashksia 2-Hakmarrja/gjakmarrja (3 etapa : shpagimit/friksimit, humanitare dhe individualizimit) Etapn humanitare - kan kontribuar mendimtart Tomas Mor (Utopia), Eroa, Hugo Grocius (de jure belli et pacis), Bekon, Lok, Hobs, Monteskje (fryma e ligjit), Zh.Zh. Ruso (mbi kontratn shoqrore). Shkolla klasike juridiko-penale Cesare Bekarie (mbi krimin dhe dnimin) i cili sht pionier i abolicionist. Anselm Fojerbah, Jeremi Bentham. Etapa e individualizimit dnimi tu prshtatet vetive dhe cilsive subjektive t kryesve t veprave penale. Individualizimi sipas shkolls pozitiviste italiane Qesaro Lombrozo, Enriko Feri dhe Rafaello Garofallo, Individualizimi sipas shkolls sociologjike- Fanc List, Van Hamel dhe A. Prins. Individualizimi sipas shkolls s mbrojtjes s re shoqrore- Filipo Gramatika dhe Mark Anseli, t cilt angazhohen pr dejuridizimin/spastrimin nga nocionet abstrakte t s drejts penale, riintegrimin e kryesit. 3-Pajtimi me shprblim apo kompozicioni. Teorit mbi bazn juridike dhe qllimin e ndshkimit dnimit. Kapitulli III Pikpamjet m t njohura jan teorit: idealiste/metafizike; kontrats shoqrore, juridike, sociologjike. Teorit idealiste dhe metafizike ndshkimin e shpjegojn me interpretime dhe kuptime filozofike dhe idealiste. Sipas saj sht krkes imperative e drejtsis absolute insistimi q kryesi t dnohet patjetr.
Page 3 of 24

Pikpamja e drejtsis hyjnore- e drejta e shtetit dhe shoqris t shqiptoj dhe t ekzekutoj dnime rrjedh nga perndia. Pikpamja e drejtsis morale baza juridike dhe shoqrore e s drejts s shtetit q t shqiptoj edhe ekzekutoj dnime, qndron n normat morale, n moralin si sistem universal i rregullimit t sjelljeve dhe jets njerzore.( Platoni, Kanti). Pikpamja e drejtsis ligjore n shoqri ekziston nj drejtsi ligjore absolute, pavarsisht nga vullneti i njerzve dhe grupeve t caktuara. Ajo drejtsi ligjore synon ta mbaj nj rend dhe nj rregull- n harmoni dhe n pajtim me ligjet. Prfaqsues kryesor ishte Hegeli. Teorit e kontrats shoqrore Hugo Grocius dhe Zh.ZH. Ruso botkuptimet e tyre mbi t drejtn natyrore. Njeriu t drejtat e veta vullnetarisht ia delegon shtetit. Teorit juridike- normativiste bazn juridike dhe shoqrore t s drejts s shtetit q t shqiptoj dhe ekzekutoj dnime e gjejn n legjislaturn pozitive t nj vendi. Prfaqsues Karl Binging. Teorit sociologjike prfaqsues Gjermi Bentham bazn juridike dhe shoqrore t shteti q t shqiptoj dnime qndron n dobishmrin e dnimit pr mbrojtjen e shoqris. Franc von List thot se baza juridike dhe shoqrore e dnimit qndron n domosdoshmrin e ruajtjes s rendit juridik. Teorit mbi qllimin e ndshkimit. Mendimet e filozofve grek; Platoni dhe Aristoteli, Romak: Seneka, Ciceroni dhe Justiniani. Lidhur me qllimin dhe arsen e ndshkimit, kemi disa mendime dhe teori: mendimet absolute, relative dhe t prziera. Teorit absolute mbi qllimin e ndshkimit Arsyeja e ndshkimit sht hakmarrja, kthimi i s keqes me t keqe m t madhe. Sipas Kanti-t, qllimi i dnimit sht hakmarrja, si imperativ i ndrgjegjes morale t drejtsis morale. Sipas Hegel-it, qllimi i dnimit sht hakmarrja si domosdoshmri dialektike ligore. Teorit relative mbi qllimin e ndshkimit Bekarie, Fojerbah, Ruso, Bentham. Kto teori qllimin e orientojn kah e ardhmja, q t pengohet kryerja e krimeve. Lidhur me mnyrn e arritjes s preventivs dhe parandalimit dallojm teorin e preventivs speciale dhe gjenerale. Teorit e preventivs speciale: qllimi konsiston n ndikimin preventiv n kryesin e VP,
Page 4 of 24

sipas ksaj kemi teorit e preventivs speciale: Teoria e friksimit me an t ekzekutimit t dnimit, teoria e kujdestaris, teoria e prmirsimit dhe teoria e riintegrimit. Teorit e preventivs gjenerale: qllimi konsiston n ndikimin tek qytetart q mos t kryejn vepra penale. Lidhur me realizimin e qllimit t preventivs gjenerale dallojm teorin e friksimit duke parapar dnimet, teorin e friksimit duke ekzekutuar dnimet dhe teoria e vrejtjes. Teorit e prziera Teorit e prziera theksojn se dnimi n esenc n vetvete prmban edhe elemente t hakmarrjes, edhe elemente te pengimit dhe t prmirsimit. Kto teori bhen dominuese dhe n praktikn ligjdhnse, praktikn gjyqsore. Teorit bashkkohore Vrehet angazhimi q t eliminohet praktika e etiketimit, njollosjes dhe stigmatizimit moral t personave q kan kryer sjellje t ndryshme kriminale. Insistohet q personat e dnuar pas prfundimit t procesit t riintegrimit t kyen n proceset normale jetsore pa pengesa dhe pa etiketime, si ndodhte m par. Penologu francez P.Kornil, thekson se n pikpamje psikologjike sht e mundur q qllimi i riedukimit dhe i friksimit t arrihet n t njjtn koh.

PJESA DYT SANKSIONET PENALE DHE EKZEKUTIMI I TYRE

Sanksionet penale si masa t reagimit t shtetit ndaj krimit Kuptimi dhe llojet e sanksioneve penale Kuptimi i sanksioneve penale Sanksionet penale jan masa t shtrngimit t parapara me dispozita pozitive ligjore t cilat aplikohen ndaj kryesve t veprave penale me t cilat shoqria mbrohet nga kriminaliteti. Paraparja dhe aplikimi i t gjitha sanksioneve penale n nj shtet sipas dispozitave penale quhet sistem i sanks. penale. Sanksionet penale si masa mbrojtse cilsohen mjetet pr pengimin e kriminalitetit sigurimin e rendit shoqror nga atakimet e rrezikshme dhe kundrligjore t individve dhe grupeve t caktuara. Sanksionet penale jan polivalente pr nga funksionet e tyre dhe pluraliste pr nga llojet dhe struktura e tyre.
Page 5 of 24

Pa marr parasysh dallimet terminologjike n emrtimin e sanksioneve penale sipas kodeve penale t shteteve t ndryshme ato mund t ndahen n : Dnime, Masa t ndryshme t zvendsimit t dnimeve ose dnime alternative, Dnime plotsuese-dnimet plotsuese si sanksione t veanta penale q aplikohen ndaj delikuentve t rrezikshm, nga shprehit ose ndaj delikuentve profesional, Masa t trajtimit t detyrueshm t personave me rregullime mendore, Masa edukative korrektuese si sanksione t veanta penale ndaj delikuentve t mitur. Sanksionet penale n sistemin bashkkohor t ndshkimit kan karakter dualist dmth., ndaj kryesve t veprave penale mund t shqiptohen dhe ekzekutohen dnimet dhe zvendsimet e tyre. Sanksionet penale sipas legjislacionit t ri penal t Kosovs. Sanksionet penale n Kodin e prkohshm penal t Kosovs. Sanksione penale numrohen:

1. Dnimet kryesore,

2. Dnimet alternative,

3. Dnimet plotsuese,

4. Vrejtja e gjykats

Masa t trajtimit t detyrueshm numrohen:

Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersit t veprs penale me paaftsi mendore, Trajtimi i detyrueshm psikiatrik pr kryersit e veprs penale me aftsi t zvogluar mendore, Trajtimi i detyrueshm prmes rehabilitimit t kryersve t veprave penale t varur nga droga dhe alkooli. Qllimet e ktij kodi jan : o T parandaloj kryersin nga kryerja e veprs penale n t ardhmen dhe t bj rehabilitimin e tij, o T prmbaj persona t tjer nga kryerja e veprs penale. Sipas nenit 35 t Kodit penal t Kosovs jan prcaktuar llojet e dnimeve : Dnime kryesore, Dnime alternative Dnime plotsuese.

Dnimet kryesore Dnimi me burgim afatgjat, Dnimi me burgim dhe Dnimi me gjob.

Dnimi me burgim afatgjat:

Page 6 of 24

Ky dnim nuk mund t parashikohet si dnim kryesor i vetm pr nj vepr penale t veant, por do her parashikohet n mnyr alternative me dnimin me burgim. Min/max i dnimit 21-40 vjet. Dnimi me burgim: Min/max i dnimit 15 dit-20 vjet. N rastet e shqiptimit t dnimit me burgim deri n 3 muaj, gjykata mund t vendos t zvendsoj me: dnimin me gjob ose me dnimin me pun n dobi t prgjithshme (me plqim t kryesit) Dnimi me gjob: sht dnim kryesor por mund t shqiptohet edhe si dnim plotsues. Min/Max i dnimit sht 50 deri 25.000 . Kur vepra penale sht kryer me qllim t fitimit t dobis pasurore dnimi mund t jet m i lart se 500.000 . Zvendsimi i dnimit (me burgim ose me gjob) me urdhrin pr pun n dobi t prgjithshme. Gjykata me plqimin e personit t dnuar mund t shqiptoj Urdhrin pr pun n dobi t prgjithshme si zvendsim t dnim me burgim ose dnimit me gjob. Urdhri pr pun n dobi t prgjithshme (deri 1 vjet) e urdhron gjykata (n interes t organit shtetror, institucionit publik ose humanitar) pr nj periudh t caktuar kohe prej 30-240 or pune. Shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns. Dnimet alternative: Dnimin me kusht, Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues. Dnimi me kusht me urdhr nga shrbimi sprovues. Dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme dhe gjysm lirin. 1- Dnimi me kusht sht dnim alternativ t cilin e shqipton gjykata n procedur gjyqsore kryesve t veprs penale pr t cilin sht parapar dnimi me burgim deri n 5 vite ose sht parapar dnimi me gjob, dhe n t njjtn koh urdhron q ky dnim t mos ekzekutohet, nse personi i dnuar pr kohn e caktuar nga gjykata nuk kryen vepr tjetr. Dnimi me kusht mund revokohet. 2- Dnimi me kusht me urdhr pr trajtim t detyrueshm rehabilitues Pr nga natyra prmbajtjesore e ktij dnimi t prcaktuar n nenin 50 KPPK, rrjedh se gjykata i shqipton t dnuarit dnimin me burgim dhe n t njjtn koh ia pezullon ekzekutimin e tij, e njherit e urdhron personin e dnuar pr t mbajtur kontakte me shrbimin sprovues. Ky dnim alternativ n aspektin kohor shqiptohet nga 6 muaj deri 3 vjet. Gjykata mund t shqiptoj nj apo m shum lloje te detyrimeve : Mjekimi, trajnimi, vizita te psikologu, aktivitete punuese, shfrytzimi i pags pr detyrime familjare, heqja dor nga alkooli apo droga, shoqrimi me t dyshuar etj. 3- Dnimi me kusht me urdhr pr pun n dobi t prgjithshme
Page 7 of 24

Gjykata pr t shqyrtuar kt dnim, duhet t plotsohen kto kushte: kryesit t veprs penale ti jet shqiptuar dnimi me gjob deri 25000euro, ose me burgim deri n nj vit, t jet dhn plqimi nga personi i dnuar pr shqiptimin e ktij dnimi, t ekzistoj vlersimi pr kt dnim n raportin e shrbimit sprovues. Gjykata cakton orarin e orve t puns, ndrsa, shrbimi sprovues vendos pr llojin e puns. 4- Gjysmliria Gjysmliria sht dnim alternativ t cilin gjykata ia shqipton kryesit t veprs penale e i cili konsiston n faktin se personit t cilit i shqiptohet dnimi me burgim deri n nj vit, e i cili konsiston n ekzekutimin e ktij dnimi n gjysmliri pr shkak t detyrimeve t personit t dnuar lidhur me punn, arsimimin, kualifikimin ose aftsimin profesional, prgjegjsin esenciale familjare apo pr nevojn pr trajtim oserehabilitim mjeksor. I dnuari kohn tjetr duhet ta kaloj n institucionin penitensiar Dnimet plotsuese Dnimet plotsuese gjykata i shqipton krahas dnimit kryesor ose dnimit alternativ me qllim t mnjanimit t kushteve dhe rrethanave t cilat mund t ndijojn q kryersi n t ardhmen t kryej vepra penale. Dnimet plotsuese jan: Gjoba, Heqja e t drejts pr tu zgjedhur, Ndalimi i ushtrimit t profesionit n administratn publike ose n shrbimin publik, Ndalimi i ushtrimit t profesionit aktiviteteve ose detyrs, Ndalimi pr t drejtuar automjetin, Marrja e lejes s vozitjes, Marrja e sendit, Urdhri pr publikimin e aktgjykimit dhe dbimi i t huajit nga territori i Kosovs, Vrejtja e gjykats. Masat e trajtimit t detyrueshm Jan sanksione t veanta q u shqiptohen kryesve t veprave penale t cilt n momentin e kryerjes kan pasur rregullime mendore ose kan qen t varur nga droga dhe alkooli.. Rregullorja "Mbi procedurn penale ku prfshihen kryes me rregullime mendore" ka parapar kto masa t trajtimit t detyrueshm psikiatrik:

Trajtimi i detyrueshm psikiatrik me ndalim, (kur ekziston rreziku i kryerjes s veprave tjera t rrezikshme) Trajtimi i detyrueshm psikiatrik n liri. Sanksionet penale sipas ligjit penal pr t mitur i Kosovs Masat e diversitetit Masat edukuese Dnimet plotsuese Masat e trajtimit t detyrueshm

Dnimet

Masat e diversitetit: Kan pr qllim rehabilitimin dhe riintegrimin e tyre. Jan parapar kto masa t
Page 8 of 24

diversitetit: Krkim falje nga i mituri pals s dmtuar, Ndrmjetsimi n mes t t miturit dhe familjes s tij, Kompensimi i dmit pals s dmtuar, Vijimi me rregull i shkollimit nga i mituri, Pranimi i punsimit apo aftsimit n ndonj profesion i t miturit, Kryerja e punve pa pages n dobi t prgjithshme n pajtim me aftsit e t miturit, Edukimi me rregullat e trafikut, Kshillimi psikologjik. Masat edukative: Kan pr qllim rehabilitimin dhe zhvillimin edukativ. Jan parapar kto masa edukative: Masat disiplinore (qortimi gjyqsor dhe drgimi n qendrn disiplinore) Masat e mbikqyrjes s shtuar ( mbikqyrja e shtuar nga prindi, adoptuesi, kujdestari, organi i kujdestaris) Masat institucionale ( drgimi n institucionin edukativ, edukativo-korrektues, institucioni me kujdes t posam) Dnimet ndaj kryesve t mitur: Gjoba Urdhri pr pun n dobi t prgjithshme Burgimi pr t mitur Sanksionet penale sipas kodit t Shqipris Dnimet kryesore Dnimet plotsuese Masat mjeksore Masat edukative

Kapitulli V Karakteri dhe llojet e sanksioneve penale para paraqitjes s dnimit me burgim Llojet e dnimeve para paraqitjes s dnimeve me burgim N shoqrit primitive format kryesore t reagimit ishin: Prznia, Hakmarrja dhe Kompozicioni. Hakmarrja pas themelimit t shtetit transformohet n dnim me vdekje ose n dnime trupore e fizike. Kompozicioni transformohet n dnim pronsor, dnim me gjob. Dnimet t cilat ishin n zbatim deri me paraqitjen e dnimit me burgim kan qen t llojllojshme dhe klasifikohen : Me pun t rnd fizike

Eliminuese

Trupore

Morale

Pronsore

Page 9 of 24

Dnimet eliminuese : 1-Dnimi me vdekje, 2-Dbimi, 3-Deportimi, 4-Relegacioni

Dbimi: dnimin e parashikojn ligjet m t vjetra, si ligji hamurabit, drakonit, solonit, 12 tabelave etj. Deprtimi : Pr her t par n Portugali dhe Spanj n shek.15. Parashihet me ligj n vitin 1717 n Angli. Relegacioni: Personi pas mbajtjes s dnimit kryesor, drgohej n nj vend tjetr pr koh t caktuar. Dnimet trupore: Llojet e dnimeve trupore jan: Gjymtimet, Rrahjet. Dnimet me pun t rnd fizike : Puna fizike n anije si lundrtar dhe veltar, puna n xeherore, puna n plantazhe, puna n mihje, thyerjen e gurve, eljen e hapsirave t reja toksore etj Dnimet morale dhe njerzuese : Kishin pr qllim degradimin, me shenjim n fytyr me vul-nishan, marrjen e titujve. Dnimet plotsuese : Konfiskimi i pasuris (pjesshm apo i plot) dnimi me gjob n t holla shumfish.

Kapitulli VI Dnimet me burgim dhe ekzekutimi i tyre Paraqitja e dnimeve me burgim dhe burgjet e para Dnimet me burgim jan sanksione penale t cilat aplikohen m s shumti n praktikn gjyqsore. Burimet historike flasin se e drejta e shteteve t lashta (kineze, asirase, egjiptiane) e kan njohur burgun. N greqin dhe romn e vjetr kan ekzistuar burgje t cilat jan vendosur n kshtjella "Bastilles" ose bodrumet e kalave "Qubliettes".N rom ka qen i njohur burgu i "Tullanium" ku mbaheshim t paraburgosurit deri n ekzekutimin e dnimit. Juristi romak Ulpian, shprehet se "Burgjet duhet t prdoren vetm pr mbajtjen e t dnuarve e jo pr ndshkimin e tyre". Kodi penal i Karolins "Constitutio Criminalis Carolina" e ka njohur burgun e prjetshm. Institucioni i par i burgut konsiderohet burgu "Bridvell" n Londr i themeluar nga Eduardi VI n vitin 1553. Papa Klementi XI n Rom themeloi burgun pr t mitur "Shn MIkeli" , n hyrjen e burgut shkruhej "Nuk mjafton t ndshkosh njerzit q kan kryer krime por duhet q ti prmirsosh ata, me edukim dhe pun". Burgimi i form e heqjes s liris dhe mjet i mbrojtjes nga kriminaliteti ka kaluar n dy faza kryesore: faza preventive dhe faza e dnimit si mjet dhe sanksion penal. Burgimi ndrmerrej edhe si mas e ndalimit derisa kryesi t kryente obligimet materiale. Faktort q kan ndikuar n paraqitjen e dnimit me burgim Mendimet dhe idet humaniste e prparimtare t filozofve dhe shkollave t ndryshme
Page 10 of 24

(T.Mor, H.Grocius, Zh Ruso, Monteskje, C.Bekarie, Xhon Huard) Idet dhe kontributi i revolucionit francez dhe legjislacioni i tij penal dhe ndikimi i pranis s lirive&drejtave qytetare (dalin n pah parimet e shkollave dhe lvizjeve humaniste historiko-juridike : parimi i ligjshmris, barazis qytetare etj, nga t cilat jeta e njeriut, lirit dhe t drejtat e qytetarve fitojn nj cilsi dhe kualitet t veant) Shfrytzimi i puns s personave t dnuar si fuqi e lir puntore (Fuqia e lir puntore e personave t dnuar dhe dshira e shoqris borgjeze q t prfitoj kapital) Fazat e dnimeve me burgim dhe transformimi i tyre Dnimi me burgim si sanksion penal pr her t par sht parapar n Kodin Penal Frances t vitit 1792, dhe kodin e Napolonit t vitit 1810. Rruga e transformimeve dhe ndryshimeve t dnimeve me burgim prcillet n dy faza kryesore: Faza e par : prfshin kohn q nga paraqitja e ktyre dnimeve deri mesi i shek 20, kjo faz karakterizohet me afirmimin e dnimeve me heqjen e liris si dnime m t favorshme pr kryesin, llojet e dnimeve ishin: burgimi, internimi, burgu i rnd, burgu shtpiak, burgu i prjetshm, burgu me pranga, burgu i leht etj. Karakteristik ka qen ekzistimi i nj numri t madh t formave t dnimeve:

- Kodi i Napolonit 1810, parasheh: burgimin, internimin, burgun me pun t dhunshme, burgun prmirsues, burgun policor, burgun e rnd, burgun e prjetshm. - Kodi penal i Gjermanis, 1871, parasheh: burgimin, internimin, burgun e zakonshm, B. e rnd,B. e prjetshm. - Kodi penal i Belgjiks, 1865, parasheh: burgimin, B. policor, internimin, B. e rnd, B. e prjetshm, burgun me pun t detyrueshme. - Anglia (nuk e ka br kodifikimin) parasheh: burgun, B. e zakonshm, B. e rnd,B. pun detyrueshme,B. prjetshm - Kodi penal i Italis, parasheh: burgimin, burgun e zakonshm, burgun e rnd, burgun e prjetshm. - Kodi penal i Spanjs, parasheh: Burgimin, e zakonshm, e rnd, e prjetshm, B. me deprtim dhe internimin. Faza e dyt : prfshin kohn e prpjekjeve t mdha pr transformimin e plot t qllimit dhe t karakterit t dnimit me burgim. Autort mendojn se dnimet me burgim duhet t unifikohen dhe t reduktohen n nj dnim. Zhan Pinatel thekson se duhet t braktiset mendimi se duke mbajtur personin e dnuar t privuar nga liria ai mund t prgatitet pr jet n liri dhe mund t prmirsohet dhe riedukohet me sukses. Faza tret : prfshin masat e reja si: masat e diversitetit ndaj t miturve, dnimet alternative, dnimet me kusht, dnime plotsuese dhe format tjera t zvendsimit t
Page 11 of 24

dnimit me burgim Sistemet kryesore t ekzekutimit t dnimit me burgim Kuptimi dhe llojet Sistemet dhe metodat e ekzekutimit t dnimit me burgim n mnyr kronologjike, historike konsiderohen: Sistemi i burgut kolektiv Sistemi i qelis Sistemi i heshtjes Sistemi i pikave Sistemi progresiv

Sisteme q mbshteten n idet bashkkohore t riintegrimit t personave konsiderohen: Sistemi i klasifikimit sistemi bashkkohor modern

Sistemi i burgu kolektiv : Konsiderohen si "Universitete t vrteta t krimit", ku ishin t pranishme: prostitucioni, bixhozi, alkoolizmi, mashtrimet, vrasjet etj. Kritik t ktij sistemi kan qen Xhon Huard, Gjermi Bentan , Mirabo etj. Sistemi i qelis ose izolimit : N literatur mendohet se vetm me sistemin e izolimit fillon ekzekutimi i vrtet i dnimit-burg. Ndryshe quhet edhe sistemi pensilvanik apo filadelfik, pr shkak se pr her t par u paraqit n Filadelfi n vitin 1790. Prmenden dy varianta t ktij sistemi: sistemi klasik i qelis dhe sistemi i heshtjes apo Obernit (Auburn) Sistemi i qelis apo izolimit klasik ka qndruar m s shumti n praktikn penitensiare (q nga viti 1818). Si prparsi sht pengimi i ndikimit negativ t personave t dnuar n njri tjetrin, evitohet mundsia e ikjes, eliminohen mundsit e trazirave dhe kryengritjeve t dnuarve. Si t meta kan qen pasojat e rnda shndetsore psikike dhe fizike, qndrimi n burg pr shum delikuent sht br faktor kriminogjen. N penologji quhet prshtatje e jetess n burg. Sistemi i heshtjes ose Obernit (Auburnqytet n Nju Jork). Sipas ktij sistemi personat e dnuar natn, qndrojn t ndar nga njri tjetri dhe t izoluar plotsisht, ndrsa ditn drgohen n pun. Ata e kan pasur t ndaluar do bised dhe komunikim mes tyre me qllim t pengimit t infektimit kriminal. Obligoheshin puna kolektive, ndarja dhe klasifikimi n grupe, aftsimi, prfitimi i mjeshtrive t caktuara. Sistemi progresiv Pr her t par parashikohen mjetet stimuluese dhe shprblimi
Page 12 of 24

pr t dnuarit me sjellje t mira dhe pun t suksesshme.I dnuari gjat mbajtjes s dnimit, kalon npr faza n mnyr progresive duke ndryshuar pozitn tij. Sistemi progresiv anglez: (1853) sipas ktij sistemi t dnuarit gjat ekzekutimit t dnimit me burgim, kalojn 3 faza: Faza I: sht qndrimi n qeli por me disa prmirsime n ushqim, higjien, literatur, vizita nga familjart. Faza II: t dnuarit gjat dits punojn (mjeshtri) s bashku pa obligim t heshtjes, ndrsa natn qndrojn n qeli t veanta., nxitja e t dnuarve q ata vet t ndikojn n prmirsimin e pozits s tyre gjat kohs s mbajtjes s dnimit me burgim. Faza III: qndron n lshimin me kusht , dmth., lirohen para kohe dhe dalin n liri pa mbajtur tr dnimin e parapar. Personat e dnuar gjat qndrimit n ent, sipas ktij sistemi, kan nj jet dinamike. Pozita e tyre ndrron shkall-shkall. Ndrrimi i ksaj pozite n pjes m t madhe varet prej vet personave t dnuar. Sistemi progresiv irlandez : Risi sht faza 4 lirimi me kusht t dnuarit para se t lirohen me kusht duhet t vendosen n nj objekt t veant ku kushtet e jets dhe puns jan krejtsisht tjera nga ato t personave q gjenden n fazn e burgut t prbashkt. Drgimi dhe vendosja e personave t dnuar n paralelen pr t lir, bhej nga nj kshill i veant. Sistemi i pikve (ose Mokanakut) Dnimi pr secilin t dnuar sht shprehur me nj shum t poenave dhe t pikve, t cilat nse t dnuarit i fitonin kishin benificione t ndryshme dhe n fund arrinin t fitonin lirin para kohe. N fazn e tret grupi shprndahet dhe secili fitonte nga nj shtpiz dhe tok ku mund t merrej me pun bujqsore. Sistemi i klasifikimit ose i Gjenevs : Kishte 3 faza: faza e qelis, faza e burgut t prbashkt dhe faza e daljes para kohe n liri. Interesant sht faza e dyt n t ciln t dnuarit sipas kritereve subjektive dhe objektive klasifikoheshin n grupe, nngrupe, klas, paralele me qllim t pengimit t ndikimit. Klasifikimi bhej sipas kritereve juridiko-penale, veprave penale, shkalls s prgjegjsis, motivit t kryerjes dhe recidivizmit. Sistemi modern ose bashkkohor.- Personat e dnuar t prgatiten q t kye pa probleme n jetn n liri. N paraqitjen esistemit ndikim t madh kan pasur shkencat e kriminologjis, drejts penale, psikologjis, penologjis.
Page 13 of 24

Shkolla juridike-penale ka kontribuar n respektimin dhe aplikimin e parimeve t ligjshmris dhe humanitetit. Shkolla pozitiviste ka kontribuar pr njohjen e personalitetit sidomos t vetive biologjike, anatomike dhe psikologjike. Shkolla e mbrojtjes s re shoqrore ka kontribuar n paraqitjen e klasifikimit t personave t dnuar. N sistemin modern nuk sht e pranishme faza e izolimit t personave t dnuar, por aplikohet si mas disiplinore. Faza I fillon me vrojtimin dhe studimin e personit t dnuar (ekspertve psikologji, sociologji, kriminologji, pedagogji) Faza II bhej klasifikim i gjer, t dnuarit n baz t puns dhe aftsimit fitonin t drejta dhe benificione. Faza III lshimi me kusht dh ndihma postpenale ndaj t dnuarve (iu sigurohej puna, banimi, etj) Gjat qndrimit t ente , t dnuarit kalojn npr disa institucione t tipit t veant; t hapura, vikende etj, ku puna dhe jeta e personave t dnuar sht shum afr puns dhe jets n liri.

Kapitulli VII Roli i organizimit dhe asociacioneve ndrkombtare pr zhvillimin dhe prsosjen e ekzekutimit t sanksione penale Organizatat, shoqatat dhe asociacionet m t njohura q kan dhn kontribut n kt drejtim prmenden: Komisioni ndrkombtar pr t drejtn penale dhe institucionet korrektuese, Komisioni pr shtje sociale i OKB-s, Shoqata ndrkombtare pr kriminologji, Shoqata ndrkombtare pr mbrojtjen shoqrore,
Page 14 of 24

Shoqata ndrkombtare pr t drejtn penale. Posarisht jan t vlefshme Rregullat standarde minimale t OKB-s mbi trajtimin e t burgosurve dhe rregullat Evropiane t burgut pr t cilat do t bhet fjal n pjesn e IV gjegjsisht n shtojcn e ktij teksti. 1- Komisioni ndrkombtar pr t drejtn penale dhe institucionet korrektuese Kontribut i komisionit sht hartimi i disa rregullave standarde minimale pr trajtimin e t burgosurve npr ente me titull "Prmbledhje rregullash mbi trajtimin e t burgosurve" i cili aprovohet m 1934 nga Lidhja e Popujve. Ky komision ndrkombtar, shndrrohet n organ t veant t Organizats s Kombeve t Bashkuara, n kuadr t Fondacionit ndrkombtar pr t drejtn penale dhe trajtimin e t burgosurve. 2- Komisioni pr shtje sociale i OKB-s mbi parandalimin e kriminalitetit dhe trajtimin e delikuentve. Ky komision ka mbajtur disa kongrese ku jan trajtuar shtjet e ekzekutimin e dnimeve me burgim. OKB m 1975 ka aprovuar Rezolutn "Deklarata mbi mbrojtjen e t gjith personave nga torturat dhe dnimet e vrazhda, johumane dhe poshtruese". sht theksuar se aplikimi i dnimit me burgim duhet t jet si mjet i fundit i pengimit t kriminalitetit e jo si mjet i rregullt. Ky kongres njihet nga fakti se ka aprovuar tri rezoluta: 1- " Mbi nevojn e krkimit t alternativave pr burgun ose dnimin me burgim", 2- "Problematika e femrave si delikuente dhe si persona t dnuar", 3- "Krkimin dhe prsosjen e masave t ndryshme mbi riintegrimin social t dnuarve me burgim". 3- Shoqata ndrkombtare pr Mbrojtjen e Re Shoqrore Kjo shoqat nga ndikuar n paraqitjen e reformave rrnjsore penitensiare n shum shtete, individualizmin e tretmanit t personave t dnuar, inaugurimin dhe rregullimin ligjor t vrojtimit dhe observimit t personalitetit t t dnuarve n institucione korrektuese. Gjithashtu, shoqata ka insistuar q personeli i institucioneve korrektuese t ket sjellje t mira. N kt kongres u paraqit ideja q drejtoria e institucioneve korrektuese varsisht prej suksesit t procesit t riintegrimit t ket mundsi q t bj ndryshimin e zgjatjes s dnimit me burgim ose t lejoj q t dalin para kohe n liri. 4- Shoqata ndrkombtare pr kriminologji Si shtje kryesore kjo shoqat ka trajtuar temn "Burgu si faktor kriminogjen". Ndikimet negative q manifestohen n jetn fizike t personit t dnuar, paraqiten si rezultat i ushqimit t dobt, i vendosjes dhe kushteve t vshtira n lokalet e burgut, veshmbathjes joadekuate, t higjiens dhe qndrimin rigoroz t personelit t burgjeve. Sjelljet e ktilla ndikojn q te t dnuarit t paraqiten deformime t ndryshme psikike, si egoizmi, poltronizmi, agresiviteti, inferioriteti etj.

Page 15 of 24

sht konstatim se burgu klasik sjell rregullimin e raporteve familjare, shkurorzimin apo shkatrrimi i bashksis familjare, ndarjen e fmijve, ngeljen e t miturve pa mbrojtje dhe kujdes etj. Kjo shoqat insiston n transformimin rrnjsor t burgut klasik n nj ent modern t riedukimit dhe prmirsimit. Kjo shoqat ka dhn kontribut t madh pr prsosjen e metodave dhe mjeteve m bashkkohore pr individualizimin e procesit t tretmanit t personave t dnuar npr institucione korrektuese. 5- Shoqata ndrkombtare pr t drejtn penale Kjo shoqat ka trajtuar problematikn e sanksioneve penale (kongresi XI, 1974 n Budapesht). Kan dalur propozime t reja q dnimet me burgim t zvendsohen me dnime dh masa t tjera, e sidomos me dnimin me t holla, dnimin me kusht etj. Rregullat Standarde Minimale t OKB-s mbi trajtimin e personave t burgosur. Ky dokument (versioni final) sht aprovuar n Gjenev 1955, ndrsa kshilli i ekonomik-social i OKB-s, e ka vrtetuar me rezolut t veant n vitin 1957. Rregullat standarde minimale, pas aprovimit t tyre, bhen nj prej burimeve dhe themeleve kryesore n t cilat mbshtetet praktika e trajtimit t personave t dnuar npr burgje dhe ente ndshkimore. Kto rregulla kan pr qllim eliminimin dhe braktisjen e metods s maltretimit fizik dhe psikik t personave t burgosur npr burgje. Kto rregulla trajtojn dhe rregullojn disa grupe t shtjeve, p.sh., parimet themelore mbi organizimin e burgjeve dhe institucioneve, pranimin e t dnuarve dhe vendosjen e tyre n burgje dhe ente, klasifikimin dhe kategorizimin e personave t dnuar, trajtimin dhe sigurimin e higjiens personale, veshmbathjes, ushqimit, organizimin e kohs s lir, aktivitetet sportive dhe kulturore dhe ndihmn shndetsore, mbajtjen e rendit, disiplins e ndshkimit t t burgosurve dhe me aplikimin e mjeteve t dhuns ndaj tyre, kontaktimi i t dnuarve me botn e jashtme, informimin dhe t drejtn e ankess. Rregullat trajtojn obligimin e institucioneve pr kategorizimin e t burgosurve sipas: gjinis, moshs, llojit t dnimit, llojit t veprs penale, karriers kriminale etj. Prcaktohen kriteret pr sasin e drits natyrore, ajrit t pastr, hapsirs, nxehjes, dhomave , ujit t pijes etj. Nse rrezikohet rendi dhe qetsia justifikohen forca fizike ndaj t burgosurve. Rregullat Evropiane t burgut

Page 16 of 24

Kshilli Evrops ka aprovuar nj rekomandim t cilat prmbajn shtjet e pranimit t dnuarve, evidentimin, klasifikimin, vizitat , korrespodenca etj. KE rekomandon q t burgosurve tu lejohet t marrin pjes n edukim jasht burgut. Ekzekutimi i dnimeve me burgim dhe tretmani i t burgosurve Me nocionin riedukim, risocializim dhe riintegrim, duhet t kupohet nj gjendje tjetr kualitative, sipas s cils personi i dnuar, gjat qndrimit n ent dhe n baz t tretmanit t zbatuar atje, ka ndryshuar esencialisht. Gjat procesit t riintegrimit, t burgosurit duhet t binden se problemet, mosmarrveshjet dhe konfliktet e tij n shoqri, nuk vijn vetm nga mjedisi q e rrethon, por shpesh jan produkt i gjendjes psikike dhe shpirtrore t personalitetit t tij. Ata duhet tiu nnshtrohen procesit t tretmanit, t arrij q ti harmonizoj krkesat, motivet dhe dshirat e tij personale, me raportet e mjedisit, me normat dhe rregullat ligjore q vlejn n shoqri. Tretmani trajtimi i personave t dnuar si kusht pr riintegrimin e tyre Me tretman nnkuptohet nj aktivitet i paramenduar dhe i organizuar mir me qllim t riedukimit dhe riintegrimit t personave t dnuar. Tretmani kuptohet si pun e veprimeve pr riintegrim, edukim, angazhim n pun, angazhim n aktivitete t lira, aftsimin profesional. N kuptimin e gjer trajtimin e delikuentit n t gjitha fazat e ndriimit t rastit kriminal.Tretman n kuptimin e plot sht tretmani gjat kohs s qndrimit t personave t dnuar n institucione. Pr realizimin e tretmanit dhe arritjen e qllimit prfundimtar t ekzekutimit t dnimit me burgim jan t domosdoshme t plotsohen dhe realizohen disa kushte t cilat kan t bjn me: 1. Individualizimi i tretmanit t personave t dnuar nnkuptohet prshtatja e metodave dhe mjeteve t ndikimit personalitetit t tyre (sipas vetive dhe cilsive psikike, sociale dhe kulturore t personave t dnuar), pr tu realizuar me sukses individualizimi i tretmanit sht e domosdoshme studimi, observimi dhe njohja e personalitetit t dnuarit. Observimi dhe studimi i t dnuarve- ekziston observimi shkencor dhe empirik. o Observimi shkencor: bhet n institucione t veanta shkencore ku personat e dnuar i nnshtrohen nj studimi dhe analize t gjithanshme t vetive psikike, biologjike dhe sociale. Kto institucione qendra observimit, qendra klasifikimi, qendra pr diagnostifikim, qendra t tirazhit, zyra t observimit dhe hulumtimit etj. o Studimi dhe observimi empirik: zbatohet n institucionet korrektuese ku zbatohen nga ekipe ekspertsh t lmenjve t ndryshm (social, edukator, psikolog, mjek, jurist etj). Observimi bhet me rastin e pranimit t personit t dnuar n ent dhe ai observim mund t vazhdoj m tej. Studimet dhe observimet n qendrat e observimit, zakonisht bjn hulumtime t natyrs psikologjike dhe sociologjike t personave t dnuar.
Page 17 of 24

Studimet dhe observimet psikopatike, prfshin studimin e gjendjes dhe t ndryshimeve anatomike fizike dhe sfern e jets psikike t personalitetit t t dnuarve. Me an t testeve t cilat prcaktojn shkalln e inteligjencs, vetit e karakterit, temperamentit, orientimin profesional t t dnuarit etj. Ndrsa, me metoda biometrike prcaktohet shkalla e vetdijes, e t mbajturit mend, format e reagimeve, aftsia e gjykimeve etj. Studimet dhe krkimet sociologjike, t personalitetit t t dnuarit kan t bjn me krkimin e kushteve sociale t ambientit dhe familjes ku sht rritur dhe formuar personi i dnuar. Me qllim t caktimit t shkalls s ndikimit t ktyre rrethanave n sjelljen kriminale prdoren metodat si: anketa, intervista, bashkbisedimi etj. Krkimeve prfshijn analizn e rrethanave sociale, ekonomike, familjare, kulturore e politike. Pr vllimin dhe observimin e studimit t personave t dnuar veohen disa lloje t observimit. Observimi fakultativ, observimi obligativ, observimi gjyqsorkriminologjik, observimi penitensiar. - Observimi Kriminologjik dhe gjyqsor- qllimi sht individualizimi i prgjegjsis, - Observimi penitensiar, qllimi sht prshtatja e masave, metodave e mjeteve, personit t dnuar, pr riedukimin dhe riintegrimin e tij. - Observimi fakultativ, bhet vetm ndaj atyre q tregojn disa parashenja dhe sjellje devijonte t n intensiteti m t madh. - Observimi obligator, sht i detyrueshm pr t gjith t dnuarit. 2. Klasifikimi i personave t dnuar : karakteristik e prbashkt i klasifikimit sht individualizimi i prgjegjsis penale, individualizimi i dnimit dhe individualizimi i tretmanit me qellim t prmirsimit t tyre. Klasifikimi sht nj proces permanent gjat tr tretmanit penitensiar. Llojet dhe kriteret e klasifikimit jan: a) Klasifikimi i jashtm (ekstrem) quhet klasifikim horizontal n baz t disa kritereve objektive. Me rastin e ktij klasifikimi mirren parasysh mosha, gjinia, lloji i veprs penale, lloji i dnimit dhe lartsia e tij dhe recidivizmi. Kt ndarje e bn vet ligji apo gjykatat gjat trajtimit, gjykimit dhe shqiptimit t dnimit me burgim. b) Klasifikimi i brendshm (intern), quhet klasifikim vertikal i cili bhet brenda institucioneve korrektuese i cili bhet n baz t vetive, cilsive dhe karakteristikave subjektive. Grupet duhet t ken veti heterogjene. Klasifikimin e bjn komisione profesionale me ekspert t lmenjve dhe profileve t ndryshme shkencore dhe profesionale. 3. Klasifikimi dhe kategorizimi i institucioneve korrektuese nnkupton themelimin e institucioneve t llojllojshme, me qllim t zbatimit t tretmanit dhe prshtatjes m t suksesshme t krkesave pr riedukimin dhe riintegrimin e
Page 18 of 24

personave t dnuar. Klasifikimi bhet n baz t kritereve objektive (llojit t veprs penale, lloji dnimit, lartsia e dnimit, mosha, gjinia) a) Institucionet korrektuese n Kosov ndahen n: 1- Burgje pr ekzekutimin e dnimit me burgim, 2- Burgje pr ekzekutimin e dnimit me burgim afatgjat, 3-Qendra t paraburgimit pr ekzekutimin e paraburgimit dhe dnimeve t burgimit deri n 3 muaj, 4- Burgje pr femra pr ekzistimin e dnimit me burgim, 5- Burgje pr femra pr ekzekutimin e dnimit me burgim, 6- Burgje pr t mitur, 7- Institucionet korrektuese pr ekzekutimin e masave edukative, 8- Burgje- spitale pr trajtimin e t paraburgosurve dhe personave t dnuar t smur. b) Llojet dhe kriteret e klasifikimit t institucioneve - Organizimi horizontal dhe vertikal, - Institucione t prgjithshme dhe t veanta, - Institucione dhe burgje, Sipas moshs dhe kategoris: Institucione korrektuese dhe institucione edukative pr t mitur, Sipas gjinis institucionet ndahen n: Institucione pr femra dhe institucione pr meshkuj, Sipas rajonit institucionet ndahen n: Institucione lokale, rajonale, republikane dhe federale. Sipas shkalls s siguris institucionet mund t jen: T tipit t mbyllur, t tipit gjysm t hapur, t tipit t hapur. Ndarja dhe klasifikimi vertikal bhet n baz t kritereve subjektive : institucione speciale pr t mitur t rinj, pr t rritur, pr t dnuar nga shprehit, pr t dnuar pr delikte n trafikun rrugor, pr persona t smur q kan kryer krime, pr trajtimin dhe rehabilitimin e t dnuarve alkoolist dhe narkoman, pr t dnuar me rregullime mentale. N Kosov ekzistojn kto lloje t institucioneve: 1. Institucioni korrektues n Dubrav, 2. Institucioni korrektues n Lypjan 3. Burgjet e qarkut n Mitrovic, Prishtin, Prizren, Pej, Gjilan etj. Institucionet korrektuese sipas lartsis dhe zgjatjes s dnimit, ndahen n burgje dhe institucione korrektuese. Burgjet jan institucione t themeluara n qendra komunale apo rajonale, ku zakonisht bhet ekzekutimi i dnimit me burgim, me kohzgjatje t shkurtr. Institucionet korrektuese zakonisht jan institucione m t degzuara dhe m t organizuara n t cilat mbahet dnimi me burgim me nj kohzgjatje m t madhe. Mund t jen t tipit t prgjithshm dhe t specializuara.
Page 19 of 24

Institucionet korrektuese ndahen edhe sipas kriterit t shkalls s siguris, n : o Institucione t tipit t mbyllur ose shkalls s lart t siguris (sigurim objektivosubjektiv) o Institucione t tipit gjysm t mbyllur ose me shkall t mesme t siguris(sigurim fizik ose personal) o Institucione t tipit t hapur ose me shkall t ult t siguris(shkall m t ult t sigurimit)

Kapitulli IX Mjetet dhe metodat e tretmanit t dnuarve me burgim 1. Kuptimi dhe rndsia dhe llojet e mjeteve dhe metodave t tretmanit t personave t dnuar Si metod e riintegrimit mund t definohet shfrytzimi i planifikuar i nj grumbulli t mjeteve, formave dhe faktorve. Metodat e trajtimit kan t bjn me veprimet dhe masat q i ndrmerr personeli i institucionit ndaj t dnuarve, ndrsa metoda e riintegrimit t tyre nnkupton nj zgjedhje t vetdijshme t veprimeve, masave dhe mjeteve t caktuara me qllim t riedukimit dhe riintegrimit t personave t dnuar. Metodat q aplikohen n rrugn e prmirsimit dhe riedukimit jan: 1. Puna e personave t dnuar, 2. Puna individuale e personelit t institucionit me persona t dnuar, 3. Puna grupore e personelit t institucionit me persona t dnuar, 4. Vetorganizimi i personave t dnuar, 5. Arsimimi dhe shkollimi i personave t dnuar, 6. Aftsimi i profesional i personave t dnuar, 7. Organizimi i jets kulturore-zbavitse e sportive i personave t dnuar. Puna e personave t dnuar: qllimi dhe karakteri i puns s personave t dnuar, gjithmon sht varur nga qllimi i dnimit me burgim gjat fazave t ndryshme t aplikimit t tij: Faza I - ka pasur karakter shpagimi dhe hakmarrje ndaj t dnuarve (Shtrati i fort, ushqim i lig dhe pun e rnd) Faza II kur dnimi me burgim bhet dnim dominues n legjislacionin penal pozitiv, puna paraqitet si mjet prmirsimi. Faza III- Kur puna trajtohet si mas, mjet dhe metod e rndsishme pr riedukimin dhe riintegrimin e t dnuarve. Nga rregullat standarde minimale t OKB-s, dalin prfundime se puna t dnuarve u mundson fitimin e shprehive t puns, ruajtjes dhe prsosjes s shprehive t mparshme pozitive, aftsimin dhe prgatitjen profesionale, sigurimin e t ardhurave.

Page 20 of 24

Format e organizimit t puns s personave t dnuar, ndahen n dy grupe: 1. Sistemi i organizimit t puns private (me qira, me kontrat, sipas njsive punuese, organizim publik) Sistemi i organizimit t puns publike (pun pr llogari t shtetit, pr nevoja t shtetit, pr punt publike, puns me ndrmarrje n liri) 2. Puna e personelit penitensiar me personat e dnuar veanrisht prmendet puna individuale e edukatorit, puna grupore me personat e dnuar dhe format e tjera. - Prgatitja dhe aftsia profesionale e personelit t institucionit korrektues : krkohet q personeli penitensiar, sidomos edukatorve, puntorve social, mjekt, psikologt, instruktort, gardiant dhe rojet e institucioneve, t ken njohuri dhe prgatitje elementare profesionale dhe praktike nga fusha e pedagogjis, sociologjis, psikologjis, andragogjis, kriminologjis, t drejts penale, penologjis etj. - Puna individuale e edukatorit me personat e dnuar Kjo pun lidhet me nevojn e njohjes s plot t personalitetit t t dnuarit, prcjelljen e puns dhe sjelljeve t tij n ent, me bisedat, kshillimet, arsimimin, dhe orientimin profesional. Edukatori apo pedagogu duhet q, m par, t konsultoj dhe studioj dokumentacionin e plot t gjykats, t studioj dosjen penologjike dhe anketn sociale. Lidhur me njohjen e personalitetit t t dmtuarit nga ana e edukatorit apo pedagogut, jan me rndsi diagnoza kriminale, prognoza sociale dhe propozimet pr zbatimin e tretmanit, t cilat jan prpunuar nga ekipi i ekspertve t qendrs observuese. Lidhur me raportin dhe mnyrn e kontaktimit t edukatorve dhe pedagogve me personat e dnuar, prmenden disa metoda: Bindjes, krijimit t shprehive, nxitjes, premtimit-dhurataveshprblimeve, shtrngimit dhe ndshkimit. Metoda e bindjes: edukatort insistojn q ti bindin t dnuarit ti respektojn rregullat e rendit shtpiak, obligimet dhe detyrimet tjera. Metoda e shprehive: kan t bjn me shprehit pr pun, pr higjien personale dhe lokalit, mjeshtrive etj. Metoda e nxitjes: te personi i dnuar t zgjon motive, dshira dhe vullnet pozitiv duke premtuar, notuar, lavdruar, dhurata, organizimi i garave etj. Metoda e premtimit, dhuratave dhe shprblimeve n mnyr publike: Metoda e shtrngimit dhe ndshkimit: ndrmerren kur metodat tjera nuk kan efekte. Mjetet m t shpeshta jan qortimi, vrejtja, kontrolli, mbikqyrja, krcnimi, ndalesat e ndryshme, detyrimi i veprimit t caktuar. - Puna e puntorve social me personat e dnuar: personi social ka pr detyr t ndikoj te personat e dnuar, q ta tejkalojn gjendjen e krijuar me faktin e kryerjes s krimit dhe privimit nga liria, tiu ndihmoj atyre n sanimin e marrdhnieve t prishura
Page 21 of 24

dhe t rregulluara familjare, martesore dhe t marrdhnieve tjera. Puntort social duhet t hartoj nj analiz sociale me konstatime dhe mendime t cilat jan t rndsishme pr procesin e tretmanit dhe t riintegrimit t personave t dnuar. Kjo analiz, ndahet n tri pjes kryesore. - N pjesn e par t analizs sociale jan: t dhnat mbi gjendjen sociale ( t dhnat mbi martesn dhe marrdhniet martesore, t dhnat mbi familjen dhe raportet familjare, t dhnat mbi numrin e antarve t familjes, t dhnat mbi profesionin, moshn, gjinin dhe kushtet tjera. - N pjesn e dyt t analizs sociale hartohet anamneza kriminologjike. - Pjesa e tret prmban shnime t sintetizuara nga dy pjest (dmth.Diagnoza sociale) Puntori social kontribuon n procesin e klasifikimit t personave t dnuar n grupe dhe nngrupe, n zgjedhjen e mosmarrveshjeve dhe konflikteve n mes t personave t dnuar, n zgjedhjen dhe evitimin e mosmarrveshjeve n mes t personave t dnuar dhe personelit t institucionit, n zgjedhjen dhe prmirsimin e marrdhnieve n mes t dnuarve dhe familjeve t tyre. Puntori social mund t jap ndihm t madhe n organizimin dhe prgatitjen e daljes s personave t dnuar n liri, tu ndihmoj personave t dnuar q kur t dalin n liri, ti zgjidhin disa shtje dhe probleme vitale pr jetn e tyre. Fjala sht pr: sigurimin e punsimit, sigurimin e banimit, vazhdimin e shrimit dhe mbrojtjes shndetsore, prmirsimin e marrdhnieve t rregulluara familjare dhe nj varg problemesh tjera. - Puna e mjekut dhe e puntorve shndetsor me personat e dnuar kan ndikim t madh, si n tretmanin individual t personave t dnuar ashtu edhe n at kolektiv. Nga praktika penitensiare theksohet se personat e dnuar i besojn mjekut dhe psikiatrit dhe rrfejn disa shtje, probleme dhe preokupime intime t cilat personeli tjetr i institucionit nuk mund ti hetoj dhe ti dij. Propozimet dhe mendimet profesionale t puntorve shndetsor, lidhur me caktimin e vendit t puns, me kushtet e vendosjes dhe veshmbathjes, me ushqimin dhe llojin e ushqimit si dhe me ndrmarrjen e masave disiplinore ndaj t dnuarve, kan rndsi dhe ndikim t veant n procesin e tretmanit t personave t dnuar gjat qndrimit n institucione korrektuese. -Puna e instruktorve me personat e dnuar Instruktort, si mjeshtr dhe ekspert t profileve t ndryshme kan detyr q ti msojn dhe aftsojn personat e dnuar n procese t ndryshme t puns, n teknologji dhe n mjeshtri t caktuara. Instruktort mund ti prfitojn ata q me m vullnet t kyen n procesin e puns, q me interesim t fitojn shprehi pune, t zn e msojn mjeshtri, ti prsosin ato, t fitojn
Page 22 of 24

kualifikime dhe tituj t caktuar, t nxisin iniciativn pr angazhime krijuese n pun. Instruktori, nxit dhe kultivon kultin e puns. N kt mnyr, mnjanohen vetit negative si jan: agresiviteti, egoizmi, parazitizmi dhe dukuri tjera 3- Metodat e tretmanit grupor me personat e dnuar : puna grupore nnkupton udhheqjen dhe organizimin nga ana e personelit t institucionit t bisedave kontakteve dhe debateve t ndryshme me personat e dnuar me qllim t riedukimit Metodat grupore mund t zbatohen n form t metodave t kshillimeve grupore dhe t psikoterapis grupore. - Metodat e kshillimeve grupore nnkupton bisedn me nj grup t personave t dnuar. Grupi mund t jet prej 5-10 persona. Biseda dhe debati duhet t zhvillohet n tryez t rrumbullakt, jasht lokaleve t mbyllura t institucionit. Puna grupore dhe kshillimet grupore e trimrojn personat e dnuar i afrojn atij mundsi q t ndeshet me realitetin,ashtu si sht. - Metoda e psikoterapis grupore angazhohet pr njohjen m t thell t vetive dhe cilsive individuale t personit t dnuar. Ajo planifikon teknika dhe ecuri t psikanalizs s Frojdit. Metoda e kshillimeve grupore kishte pr qllim q t ndikoj q ata ti eliminojn disa simptoma t gjendjeve neurotike. Metoda e psikoterapis grupore bn shpjegime t natyrs gjenetike dhe sjelljeve dhe qndrimeve t dnuarve. Metoda e psikoterapis grupore, t gjitha njohurit mbi t dnuarin i grumbullon me an t aplikimit t testeve psikopatike dhe sociopatike. 4- Vetorganizimi i personave t dnuar personat e dnuar vetorganizohen, e administroj vet jetn dhe punn n ent, i qeverisin vet aktivitetet lidhur me prodhimin, aktivitetet e jets kulturore-zbavitse, sportive etj. Kjo mnyr e organizimit ndikon n eliminimin e disa dukurive kriminale dhe negative, brenda n ent, si kontrabands me drog vjedhjeve, aplikimit t dhuns, rrahjeve, konflikteve apo mosmarrveshjeve n mes t dnuarve i zgjidhte kshilli i veant, i prbr nga vet t dnuarit me burgim, i cili caktonte dhe ndrmerrte masa t ndryshme ndaj personave t dnuar. Vendimet dhe qndrimet e "Kshillave" t tilla t t dnuarve, kan pasur m shum autoritet se sa vendimet e drejtoris. 5- Arsimimi dhe ngritja profesionale si metod e trajtimit t personave t dnuar pr arritjen e nivelit dhe shkalls s arsimimit e shkollimit si dhe aftsive profesionale, personave t dnuar iu lshohen dftesa, diploma dhe certifikata t cilat vlejn edhe n liri. Disa personave t dnuar t cilt tregojn sukses t veant, q arrijn rezultate t posame n msim, n pun praktike n inovacione dhe prparime teknike, drejtoria e institucioneve korrektuese ua mundson q kt aftsi dhe talent t tyre pa pengesa edhe jasht institucionit. Ligji mbi ekzekutimin e sanksioneve penale t Kosovs ka trajtuar problematikn e aftsimit profesional dhe arsimimit t personave t burgosur q gjenden n institucionet korrektuese.

Page 23 of 24

6- Aktivitetet kulturore, argtuese dhe sportive me t dnuar metod dhe faktor i fuqishm pr riedukimin dhe prmirsimin e personave t dnuar, konsiderohet edhe organizimi i jets kulturore-argtuese dhe sportive. T gjitha institucionet korrektuese duhet t disponojn me biblioteka dhe salla t leximit, t nxirren gazeta dhe fletushka t cilat pasqyrojn punn dhe jetn e t dnuarve, shkrimet dhe punimet n gazetat e tilla prgatiten nga personat e dnuar. Nprmjet garave t ktilla sportive, te personat e dnuar, zhvillohet fryma e jets kolektive, besimi reciprok e humaniteti. N ann tjetr, flaken disa veti, si egocentrizmi, agresiviteti, parazitizmi etj.

Page 24 of 24