16

Bijna 80% van de jongeren zijn uitgesloten als

het gaat om de toegang tot communicatie- en
informatietechnologie, zoals computer, tv, gsm of
internet. Onderzoeken tonen ook aan dat in Brazilië,
en vooral in het Noordoosten, de jongeren geen
toegang hebben tot ontspanning en
vrijetijdsbesteding. Er bestaan punctuele acties,
vooral in de kusthoofdsteden van de streek, maar de
ruimten zijn betrekkelijk precair en voldoen niet aan de
eisen van de jongeren.

“De Karavaan was een heel positieve

ervaring, zowel op het vlak van de
methodologie als op het vlak van de beoogde
doelstellingen. Waar ze voorbijkwam, heeft
de Karavaan een grote impact gehad door
haar groot mobiliseringspotentieel. De kracht
van de Karavaan is de verbinding tussen
artistieke (provocerende) taal en politieke
discussie”.
(Mathieu Orfinger – )

“Tijdens de workshop over Jeugd en Werk

heb ik gezien dat de jeugd veranderingen wil,
maar vaak niet weet hoe ze die kan bereiken.
De Karavaan was een aansporing die deze
jongeren nodig hadden om die veranderingen
te verwezenlijken”.
(Thiago Silva – PDA Novo Chão)

Conclusie
In dit werk hebben we geprobeerd om op een betrekkelijk korte manier een voorstelling en reflectie te brengen
van de levensomstandigheden van de jeugd in Brazilië en in het Noordoosten, door informatie en analyses van de
sociale problemen van de jongeren van het Noordoosten te socialiseren en te delen, op basis van de recentste
onderzoeken over de kwesties en interesses van deze segmenten.
Tijdens de Jongeren- en Communicatiekaravaan hebben we de gelegenheid gehad om de situatie en de hier
voorgestelde problemen te leren kennen en te delen. Door middel van debat en analyse van deze situaties en problemen met
de jongeren van het Noordoosten, kunnen we enkele conclusies aangeven die de jongeren suggereren en trotseren (?): dat
de segregatie waarin de jongeren leven schrijnend is, wat bewezen wordt door het hoge aantal analfabeten en jongeren die
de school verlaten om te werken, door het stijgend aantal jonge werklozen, waardoor het niet mogelijk is voor de jongeren om
een onafhankelijkheid op te bouwen, door de hoge geweldcijfers, wat niet alleen de jongeren criminaliseert, maar ook duidt
op het bestaan van een 'rassenmoord 'van de arme jongeren van de periferie van de steden van het Noordoosten, en door
de digitale uitsluiting.
Ondanks deze situatie hebben we kunnen observeren dat de jongeren een politiek, creatief en artistiek-cultureel
potentieel hebben, waardoor het mogelijk is om hun sociale conditie te veranderen en nieuwe levensprojecten (her) op te
bouwen, en opnieuw de sociale relaties in de maatschappij uit te vinden, wat natuurlijk erg hoopgevend is.
Door haar vernieuwende manier om de deelname van jongeren opnieuw te doen opleven, te promoveren en te
mobiliseren, heeft de Karavaan aangetoond dat de jongeren de macht hebben om deze situatie te veranderen, door de
verschillende dialoogvormen met de maatschappij en met de overheid te versterken en zo vooroordelen te boven te
komen en te overwinnen, en dit door de rechten van de jongeren te bevestigen en door het opbouwen van een politiek
beleid van/voor/door de jongeren.
 17

Por Alessandra Masullo

De Sociale Mobilisatie (SM) was een van de belangrijke structurerende assen van de
Communicatie- en Jongerenkaravaan en daarom is het belangrijk dat we erover reflecteren en het proces
analyseren zodat we de betekenis en impact kunnen bevatten. Deze tekst wil graag die reflectie brengen
over het proces van sociale mobilisatie van de Karavaan door de betekenissen te benadrukken om het idee
en de praktijk te begrijpen.
De tekst bestaat uit twee delen : in het eerste deel proberen we de sociale mobilisatie in en van de
Karavaan te karakteriseren, door de theoretische en praktische aspecten aan te halen; in het tweede deel
stellen we enkele van de impacts van de Karavaan voor, vooral in het leven van de jongeren en van de
gemeenschappen die we hebben bezocht. In het besluit noemen we enkele betekenissen en lessen op,
gebaseerd op de bedenkingen uit het eerste en twee deel.

Als we kijken naar de contexten, de processen,

de activiteiten en resultaten van de voorbereiding en
realisatie van de Karavaan, dan bemerken we dat de
Karavaan eigenlijk een manier is om aan sociale
mobilisatie te doen. Beetje bij beetje kwamen we tot de
vaststelling dat ze de volgende punten inhield:
mobiliserend/e thema/thema's: “Kom allemaal
bijeen, mijn volk, een andere wereld is mogelijk.”
principes: de jongere als protagonist, de
waardering van de ervaringen, van de kennis en
van de volkscultuur, het respect voor de
specificiteiten en voor diversiteit, de dialoog als
basis voor de educatieve actie.
doel: jongeren van het Noorden en van het
Noordoosten mobiliseren om te reflecteren en
discussiëren over de sociale realiteit, met als doel
de bouw van een andere mogelijke wereld;
18

mobiliseerders: jongens en meisjes van het Noordoosten, belangrijkste protagonisten van deze actie;

sociale context: het potentieel vermogen en de situaties van sociale uitsluiting van de jongeren van de
gemeenschappen van het Noordoosten;

methodologie voor participatie van personen en gemeenschappen: “en en (?) voelen (luisteren naar de
jongeren, naar de gemeenschappen, hun realiteit leren kennen, hun schreeuwen, ontevredenheden, problemen
en hoop identificeren); analyseren en reflecteren ( de jongeren en de gemeenschappen helpen om de oorzaken
van hun problemen te verstaan, te reflecteren en te analyseren); ingrijpen en voorstellen (de wegen en
oplossingen opbouwen, richtingen aanwijzen voor een ander Brazilië en een andere wereld); vieren en
communiceren (het leven, het creatief vermogen en de kracht van de jongeren, de gemeenschappen, de
overwinningen en rechten vieren en communiceren)”;

gevoel van eenheid in de diversiteit: de SM had eigen instellingen/vormen en dynamiek, aangezien de

Karavaan collectief is opgebouwd, in een samenwerking tussen drie grote polen van de regio van het
Noordoosten, geconcentreerd in de deelstaten Ceará, Pernambuco en Bahia. Toch werkten alle organisaties,
netwerken en bewegingen aan dezelfde doelstellingen. In elke pool werd een mobilisatiecomité gevormd.
Hierdoor verkregen de sociale mobilisatieacties eigen politieke en organisatorische configuraties en intenties,
met de jongeren als belangrijke protagonisten van deze acties.
Een basisbesluit in dit reflectief proces was dat de SM niet mag verward worden met publieke manifestaties,
bezettingen van pleinen/straten en protestoptochten. De SM veronderstelt deze dimensie, maar is breder.

We constateerden, tijdens de systematisering dat het concept en de praktijk van de SM van de Communicatie- en
Jongerenkaravaan vijf belangrijke dimensies inhielden: 1) sensibiliseren en mobiliseren van jeugdorganisaties, -
netwerken en –bewegingen; 2) collectieve opbouw van het project rond fondsenwerving en politieke steun; 3)
thematische en methodologische voorbereiding van de jongeren; 4) uitvoeren van de educatieve en
mobiliserende acties, volgens de doelstellingen van de Karavaan, om af te sluiten in het Wereld Sociaal Forum;
5) evaluatie en systematisering van de ervaring. Hierna gaan we verder in op een van de dimensies, vanuit het
standpunt van de jongeren zelf.

De sensibilisering en mobilisatie van jeugdorganisaties, -netwerken en –bewegingen

bestond uit bezoeken, bijeenkomsten en vergaderingen met de organisaties,
bewegingen en jeugdbewegingen die werken met deze segmenten van het
Noordoosten, waar we de noodzaak van een brede mobilisatie en deelname van de
jongeren bespraken, met als doel de interventie van de jongeren in lokale sociale
kwesties, vooral die van de jeugd, met als grootse afsluiter het Wereld Sociaal Forum.
Tijdens deze momenten en processen zijn we het thema en het onderwerp van de
Sociale Mobilisatie beginnen opbouwen en begon de bewustwording. We bespraken
de uitdagingen die we zouden moeten trotseren tijdens de organisatie en
voorbereiding van de Karavaan. Op dezelfde manier werden de doelstellingen van de
Karavaan meer gedefinieerd, en daardoor ook het proces van de sociale mobilisatie.
Tijdens deze etappe werden de mobilisatiecomités georganiseerd in de deelstaten
Ceará, Pernambuco en Bahia, die alle lokale activiteiten van deze actie op zich namen. De comités werden
samengesteld door vertegenwoordigers van de jongeren en medewerkers van de organisaties, netwerken en
jeugdbewegingen. Elk comité organiseerde zich in commissies (o.a. infrastructuur, methodologie, communicatie,
systematisering, fondsenwerving), die zich verantwoordelijk stelden voor de organisatie- en
voorbereidingsactiviteiten in elke staat.
 19

Na de etappe rond sensibilisering en mobilisatie hebben we ons gestort in het avontuur rond het politieke
project van de Karavaan en in de fondsenwerving om de Karavaan te kunnen realiseren. De comités in de
deelstaten probeerden projecten te bespreken en te schrijven om fondsen te werven en politieke steun te
verkijgen, zowel bij hun organisaties en netwerken als bij hun bewegingen, maar ook bij bedrijven, instituties en
overheidsinstellingen.
De discussie rond het politieke project van de Karavaan stelde, naast het financiële aspect, de politiek-
pedagogische en methodologische kwesties voorop. Op die manier werd een dynamiek opgebouwd rond de
constructie en het collectieve debat van de thema's, de benadering van de thema's, de didactisch-pedagische

“De voorbereiding voor het uitvoeren van de activiteiten

van de Karavaan begon in 2008, een jaar vooraf dus.
Verschillende organisaties, ngo's, bewegingen e.a. sloten
zich aan bij de ideologie van de Karavaan en steunden de
actie. Tijdens de vormingsperiode van de jongeren die het
voortouw zouden nemen tijdens de Karavaan, hebben we
verschillende vergaderingen georganiseerd; we
debatteerden over thema's die we zouden bespreken op de
stopplaatsen (steden) en welke methodologie gebruikt
zou worden. Daarnaast schetsten we het profiel van de
jongeren en wat ze zouden doen voor hun effectieve
deelname.” (Joana D'Arc)

De getuigenis van deze jongere is betekenisvol voor wat deze etappe van de sociale mobilisatie
vertegenwoordigde. We zagen dat de deelnemende jongeren van de Karavaan wisten dat ze een missie hadden,
een politieke en pedagogische taak: over de thema's en kwesties van de jeugd debatteren en de blikken, de
schreeuwen en hoop van deze jongeren meedragen tot op het Wereld Sociaal Forum.
In de deelstaten zijn verschillende momenten georganiseerd om over de volgende thema's te debatteren:
protagonisme, politieke participatie en identiteit van de jeugd; jongeren en werk; seksualiteit, gender en etniciteit;
recht op onderwijs; milieu en duurzame ontwikkeling; en andere. Op dezelfde manier hebben we verschillende
voorbereidings- en inleefworkshops gerealiseerd in de gemeenschappen van de jongeren om de discussies uit te
testen, om de pedagogie en methodologie te oefenen. Het was dus noodzakelijk om ons goed voor te bereiden om
ons in de realiteiten en contexten van de steden van het Noordoosten waar de Karavaan zou stoppen, onder te
dompelen en de discussies en reflecties in goede banen te leiden.
20

De educatieve acties, gerealiseerd op verschillende manieren en in verschillende uitdrukkingsvormen,

waren het hoogtepunt van de Sociale Mobilisatie van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan. Deze
dimensie van de Sociale Mobilisatie heeft met vier belangrijke aspecten gewerkt: de deelname aan het
gemeenschapsleven in de lokale realiteiten, de politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de
Karavaan vanuit de lokale context, het socialiseren en delen met de groep, en het overhandigen van een “product”
aan de gemeenschap.
De deelname aan het gemeenschapsleven in de lokale realiteiten
De jongeren deelden zich in in groepjes en dompelden zich onder in de lokale context: ze bezochten
families, andere jongeren, kinderen en organisaties. Het was een moment om “de realiteit te zien”, te luisteren naar
de smeekbeden van de mensen, hun potentieel, hun organisatiekracht en zwakheden/problemen te identificeren.
Het was een moment waarop de sluier van de realiteit werd opgelicht, om zich door de lokale cultuur te laten
innemen en het leven van de jongeren en het volk van die plaats mee te beleven.
De politieke en gemeenschapsdiscussie over de thema's van de Karavaan vanuit de lokale context
De realiteiten die de jongeren leerden kennen en beleefden op dat moment, werden thema's van hun
workshops. De thema's van de Karavaan werden in een context geplaatst door de problemen die geïdentificeerd
werden door de jongeren tijdens hun inleefmoment in de gemeenschap.
Een van de jongeren vertelt haar ervaring tijdens de workshops:
Op 20 januari 2009 bezochten de groepen van de Karavaan de gemeenschappen en organiseerden hun
workshops. 's Avonds kwam iedereen samen op het plein om de inhoud van de workshops met de anderen te
delen. Op 21 januari, 's ochtends, hebben we de “muurschildering van de jeugd” gemaakt. De Karavaan liet
een volledige muur met graffiti achter. Daarna hadden we afspraak met de plaatselijke autoriteiten en 's
namiddags hebben we de Karavaan geëvalueerd. (Joana D'Arc)
Het was een moment van veel uitwisselingen en samen delen tussen de jongeren en de gemeenschappen. De
Sociale Mobilisatie vervult hier een belangrijke taak: de mensen en gemeenschappen helpen om hun realiteiten te
bespreken, om hun levensomstandigheden te problematiseren, om hun potentiëlen te waarderen en om het
belang van hun bestaan in deze wereld te bevestigen. De getuigenis van deze jongere verklaart wat dit moment
vertegenwoordigde:
[...] is met groot succes onthaald. Het publiek dat we bereikten, was niet alleen de jeugd, maar ook kinderen,
volwassenen, personen van de derde leeftijd,...En via deze workshops zijn we erin geslaagd om de
problemen van de plaatselijke jeugd aan te kaarten. Na de workshop hebben we een boom geplant die “de
ent van de verandering” vertegenwoordigde. 's Avonds hebben de jongeren de resultaten van de
workshops op het Marktplein voorgesteld aan de stad, in de vorm van toneeltjes, teksten, gedichten,
muziek en verslagen. De jongeren uitten wat ze voelden en beleefden in hun gemeenschappen. (Joana D'Arc)

Het socialiseren en delen met de groep

De educatieve en mobiliserende
actie veronderstelt dat de kennis, de
ontdekkingen en de waardering van de
bijeenkomst en van de dialoog tussen de
personen en de groepen gedeeld worden.
Dat is wat er op enkele plaatsen gebeurd
is tijdens de Karavaan. De jongeren
kwamen samen op het plein van de stad
om hun ontdekkingen te socialiseren, hun
bedenkingen en nieuwe kennis te delen
en om hun voorstellen aan te kondigen.
 21

Een product overhandigen aan de gemeenschap

In de deelstaat Ceará was het hoogtepunt van
de Karavaan een concrete interventie in de realiteit, in
de vorm van de overhandiging van een “product” aan
de gemeenschap. De mobiliserende actie van de jonge
deelnemers aan de Karavaan kende haar hoogtepunt
met de realisatie van een publieke audiëntie waarop de
vertegenwoordigers van de lokale overheid werden
uitgenodigd. De jongeren en de plaatselijke
gemeenschapsleiders brachten een voorstelling over
de uitsluiting van de plaatselijke bevolking en over de
oplossing om die uitsluiting te trotseren. Een van de
jongeren vertelt hoe belangrijk de Sociale Mobilisatie
van de Karavaan was voor de gemeenschappen:
We hebben een brief opgemaakt met de revindicaties van de jeugd, we namen deel aan een publieke
audiëntie met de autoriteiten waar we de burgemeester van Crateús de revindicaties van de groepen
van het platteland en van de stad voorlegden. (Hélio Roque)

De educatieve workshops door de jongeren uitgevoerd, waren erg productief in ideeën en voorstellen,
opgebouwd door de groep en gesocialiseerd in de vorm van “producten”.

Dit is de vijfde dimensie van de SM van de

Communicatie- en Jongerenkaravaan. Verschillende momenten
werden voorzien om de activiteiten van de jongeren te evalueren.
Naast het bespreken van de positieve en negatieve aspecten
heeft de SM van en tijdens de Karavaan ook in een ander
perspectief gewerkt: ze probeerde om aan de acties van de
jongeren, aan de bijeenkomst en aan de intersubjectieve relaties
door de jongeren opgebouwd en beleefd tijdens deze ervaring,
een betekenis toe te schrijven.
Tijdens de momenten van kritische reflectie over ieders
deelname voelden we aan hoe belangrijk het is om tijdens een
SM naar de mensen te luisteren, om ruimten te creëren waar ze
hun subjectiviteit kunnen uitdrukken, hun moeilijkheden en hun
opgedane kennis.
Vooral tijdens de momenten van auto-evaluatie bemerkten we
dat veel dingen het leven van de jongeren doorkruisten en onrust
en conflicten creëerden, dat vooroordelen doorbroken en
beperkingen overwonnen werden, en dat hierdoor de jongeren
op menselijk en sociaal vlak rijper werden. We observeerden en
leerden dat het uiterst belangrijk is om tijdens een educatief
proces de mensen hun ontologische roeping te laten ontdekken,
zoals Paulo Freire het zei: ' Wat is zijn, om alsmaar menselijker te
worden en zich menselijker te voelen, in hun bijzonderheid en
verscheidenheid.'
Op die manier werd het evaluatieproces gekenmerkt door de
opbouw en het beleven van intersubjectieve relaties en van
belangrijke leerscholen/lessen. Enkele jongeren getuigen
hierover:
22

Goed, ik kan bevestigen dat ik naar mijn stad een

koffer vol met nieuwe ervaringen meeneem... Het
heeft me de mogelijkheid gegarandeerd om
nieuwsgierig te zijn, om meer informatie te zoeken,
zelfs buiten de muren van de universiteit. Het was
zonder twijfel erg goed voor mij. Ik heb ook mijn
visie verbreed over jong zijn, en soms is de waarheid
aanhoren en als persoon in vraag gesteld worden,
erg onaangenaam. (Edcarlos Gonçalves)

[...] Ik heb gedaan wat ik moest doen: ik heb de

Karavaan gesteund en heb bijgedragen tot de
menselijke en sociale ontwikkeling van het land van
van de wereld (Cristiano Sabino)

Ik heb geleerd om te luisteren, om te begrijpen en

om andere meningen te respecteren, om jongeren
ertoe aan te zetten te denken, hun weg te zoeken, en
oplossingen voor te stellen voor de problemen van
elke gemeenschap waar we langs gekomen zijn. In
de gemeenschappen hebben we veel bijgeleerd en
veel aan de mensen geleerd. Ik heb mijn ervaringen
uitgewisseld en heb nieuwe kennis opgedaan
(jongere van de Karavaan)

We hebben geleerd dat elke SM een of ander soort impact moet veroorzaken in het leven van de mensen
en op de realiteit van de gemeenschap, kortom in het sociale leven. Het was niet anders met de SM tijdens en van
de Karavaan.
We kunnen stellen dat de mobilisatieprocessen van de Karavaan niet alleen op het leven van de jongeren
impact hebben gehad, maar ook op de realiteit van de gemeenschappen waar de Karavaan is langsgekomen.
De belangrijkste impacts waren:
mobilisatie van ten minste 3.000 personen: het “ide por todo o mundo” was een dimensie die door de
jongeren van Karavaan is beleefd. Een groep van 200 jongeren bereidde zich gedurende zes
maanden voor en bracht 18 dagen door in de Karavaan, bezocht steden, mobiliseerde
gemeenschappen en jongeren, luisterde naar hun smeekbeden en hun hoop, deelden kennis en
ervaringen, zocht naar oplossingen voor hun problemen. Ongeveer 3000 mensen zijn bereikt door
de activiteiten van de Karavaan.
sociale opname: zes steden van het Noordoosten en van het Noorden zijn bezocht door de jongeren,
waarbij de deelnemers van de karavaan zich onderdompelden in het gemeenschapsleven, en hun
dynamiek en acties leerden kennen, hun problemen identificeerden en mogelijke oplossingen
aanduidden.
Vorming: ongeveer 100 workshops, cirkels voor dialoog en culturele en mobilizerende activiteiten
zijn verwezenlijkt, zowel tijdens de voorbereiding als gedurende de Karavaan zelf. De jongeren
leefden zich in in systematische situaties, beleefden vormingsdynamieken en –ruimten waar ze hun
vaardigheden, kennis en competenties konden toepassen; de collectieve constructie; het nemen van
beslissingen; de integratie; de diversiteit; de culturele creativiteit; de communicatie; de mobilisatie,
onder andere ervaringen en kennis.
 23

Invloed in de publieke sfeer: de Karavaan heeft ook bijgedragen tot een grotere invloed in de publieke sfeer,
naar gelang de jongeren de belangrijkste problemen van de jeugd en van de gemeenschappen leerden kennen,
bespraken en sistematiseerden en oplossingen aanbrachten. Een voorbeeld hiervan is de overhandeiging van
het document “Biref van de Jeugd” aan het Stadsbestuur van Crateús (CE).

Vrije communicatie: de Karavaan heeft bijgedragen tot de productie van veel kennis en informatie,
gesistematiseerd en verdeeld via viedo's, internet, sites, foto's interviews, blogs en radio.

In deze tekst proberen we te reflecteren over de SM van en tijdens de Communicatie- en Jongerenkaravaan

door haar kenmerken, dimensies en impacten te beschrijven.
De reflecties die we hier beschrijven, tonen aan dat de SM van en tijdens de Karavaan vele betekenissen,
veel lessen en impacten meebrengt voor de jongeren, voor hun organisaties, netwerken en bewegingen. Als besluit
wilen we graag de volgende puntjes oplichten:
De SM heeft bijgedragen om het potentieel van de jongeren en de gemeenschappen aanwezig in de steden van het
Noordoosten op te wekken en te versterken, zowel in de stad als op het platteland. We hebben gezien dat de
jongeren de kracht hebben getoond van een jeugd die wordt beschuldigd van afwezigheid in debatten over de
sociale problemen van ons land. De jongeren heeft
aangetoond dat ze in staat zijn om sociale
mobilisatieprocessen te organiseren en op gang te
brengen met een sterke weerslag in de publieke
sfeer en in de gemeenschap;

De SM van de Karavaan heeft zich gevormd als

een ruimte om de diversiteit van thema's,
plaatsen, relaties en ervaringen in de praktijk
om te zetten en te leren. Met de diversiteit als
basis, aangebracht door de Karavaan, was het
mogelijk om een sociopolitieke en cultureel brede
interventie te bouwen en te ontwikkelen, verankerd
in de kennis, de discussie en de problematisering
van de realiteiten van de jongeren en van de
gemeenschappen. Dit in politiek-pedagogische
acties, in de bezetting van de publieke ruimte en in
de opbouw van voorstellen en oplossingen;

We hebben geleerd dat de SM niet enkel een

evenement is, het is veel meer een permanent
proces. Dit brengt ons de uitdaging om de op gang
gebrachte acties in de steden waar de Karavaan is
langsgegaan te begeleiden en op te volgen;

We begrijpen dat de SM niet enkele afhangt van

een groot aantal personen, organisaties en
bewegingen, dat is erg belangrijk. Naast de
mensen die deelnemen, moeten er ook de mensen
zijn die zich ervoor inzetten. Zo heeft de SM nood
aan kwaliteit in haar organisatie en planning, in de
uitvoering, evaluatie en opvolging van de acties, in
het delen en vieren van de resultaten;
24

We begrijpen dat de SM niet enkel lawaai mag zijn, niet enkel protest en kortstondige discussie van de
sociale problemen. Het is noodzakelijk een project op lange termijn te definiëren, om de mystiek, het vuur en de
volksstrijd te behouden, aangezien we strijden voor structurele transformaties en niet voor conjuncturele.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft ons geleerd dat, als we dat jeugd en de uitgesloten gemeenschappen
willen bereiken, we naar hen moeten gaan, hun situaties moeten leren kennen en aanvoelen, hun potentieel
moeten opwekken, hun problemen rond uitsluiting en laag zelfbeeld moeten bespreken en samen met hen
oplossingen moeten opbouwen, door hun kennis en ervaring te valoriseren. Daarnaast begrijpen we dat om de
massa te bereiken die in de grotten van de steden van het Noordoosten leeft, we gebruik moeten maken van
communicatie, maar een opgewekte, creatieve, politizerende, informatieve, hoopgevende communicatie
die de kennis, de symbolen en de herinneringen van de plaatselijke bevolkingen doet heropleven en
update.

De SM van en tijdens de Karavaan heeft het beeld van iets breder aangenomen en heeft ons in beweging
gebracht en ons aangezet om een andere wereld te bouwen, heeft ons wakker gemaakt om op zoek te gaan naar
nieuwe vormen van sociopolitieke en culturele interventie, heeft ons geleerd dat we dringend hoop moeten
zaaien, energie en liefde moeten uitdragen naar de uitgesloten bevolking van ons land die onzichtbaar zijn voor de
overheid en voor vele NGO's, bewegingen en organisaties.
We besluiten deze tekst met een zin van een van de jongeren van de Karavaan, waarvan de inhoud ons
de kracht en de macht van de SM van de Communicatie- en Jongerenkaravaan herinnert: “alleen zijn we zwak en
breekbaar, maar samen zijn we de kracht en de beslissing van het land”. (Luis Rufino Neto)