Jaarverslag 2008 Rabobank Groep

Jaarverslag 2008
Rabobank Groep
Rabobank Groep Jaarverslag 2008
12113 04 2009
www.rabobank.com/jaarverslagen
Rabobank Groep
Jaarverslag 2008
Jaarverslag 2008
2 Kerngegevens
4 Rabobank Groep in het kort Rabobank Groep
6 Bericht van de voorzitter
Over de
9 Strategisch Kader
13 Directeuren en commissarissen
Rabobank Groep
16 Profiel
22 Financiële ontwikkelingen 53 Verzekeren
Verslag raad
Rabobank Groep 55 Risicomanagement
28 Binnenlands retailbankbedrijf 65 Verantwoord bankieren voor een
van bestuur
34 Wholesalebankbedrijf en internationaal duurzame toekomst
retailbankbedrijf 71 De medewerker als kritische succesfactor
22
40 Vermogensbeheer en beleggen 74 De leden van de coöperatie
45 Leasing 76 Sponsoring
49 Vastgoed
78 Corporate governance
Beheersaspecten
83 Verslag raad van commissarissen
Rabobank Nederland
78
88 Geconsolideerde balans
Jaarcijfers
90 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening
91 Geconsolideerd vermogensoverzicht
88
92 Geconsolideerd overzicht van kasstromen
93 Bedrijfssegmenten
94 Accountantsverklaring
Kerngegevens
Tier 1-ratio
in % Bedragen in miljoenen euro’s 2008 2007 2006 2005 2004
15
12 Omvang dienstverlening
9 Balanstotaal 612.120 570.491 556.455 506.573 483.574
6 Kredieten aan private cliënten 408.620 368.709 324.110 278.095 248.958
3 Toevertrouwde middelen 304.214 276.610 234.917 186.427 177.482
0 Beheerd en bewaard vermogen
2004 2005 2006 2007 2008 van klanten 183.600 231.800 219.300 156.200 140.300
Kredietverlening Vermogen en solvabiliteit

in miljarden euro’s Eigen vermogen 33.459 31.409 29.377 26.349 23.004
500 Kernvermogen¹ 30.358 28.518 26.391 24.860 21.404
400 Toetsingsvermogen¹ 30.912 29.190 27.114 25.272 21.205
300 Risicogewogen activa¹ 238.080 266.573 247.458 213.901 196.052
200
100 Resultaatgegevens
0
Baten 11.652 11.022 10.049 9.363 9.222
2004 2005 2006 2007 2008
Bedrijfslasten 7.611 7.663 6.887 6.242 6.177
Waardeveranderingen 1.189 266 450 517 479
Belastingen 98 397 367 521 773
Toevertrouwde middelen
in miljarden euro’s Nettowinst 2.754 2.696 2.345 2.083 1.793
300
Ratio’s
250
Tier 1-ratio¹ 12,7% 10,7% 10,7% 11,6% 10,9%
200
BIS-ratio¹ 13,0% 10,9% 11,0% 11,8% 10,8%
150
Nettowinstgroei 2% 15% 13% 16% 12%
100
Rendement eigen vermogen 9,7% 10,2% 9,4% 9,7% 9,1%
50
Efficiencyratio 65,3% 69,5% 68,5% 66,7% 67,0%
0
2004 2005 2006 2007 2008

Dichtbij
Lokale Rabobanken 153 174 188 248 288
Nettowinst Vestigingen 1.112 1.159 1.214 1.249 1.299
in miljoenen euro’s
Geldautomaten 3.097 3.107 3.139 3.116 3.062
3.000
Leden (x 1.000) 1.707 1.638 1.641 1.551 1.456
2.500
Klanttevredenheid particuliere
2.000
klanten 7,7 7,5 7,5 7,4 7,3
1.500
Buitenlandse vestigingsplaatsen 569 349 330 267 244
1.000
500 Marktaandelen (in Nederland)
0 Hypotheken 30% 28% 26% 23% 25%
2004 2005 2006 2007 2008 Sparen 43% 41% 39% 39% 39%
Midden- en kleinbedrijf 39% 38% 38% 38% 40%
Rendement eigen vermogen Food & agri 84% 84% 84% 83% 84%
in %
12 Ratings
10 Standard & Poor’s AAA AAA AAA AAA AAA
8 Moody’s Investor Service Aaa Aaa Aaa Aaa Aaa
6
4
2 1 Vanaf 2008 zijn deze cijfers op basis van de Basel II-vereisten.
0 2 Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op respectievelijk 92% en 91% van de Rabobank Groep.
2004 2005 2006 2007 2008 3 Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op 90% van de Rabobank Groep.
2
Bedragen in miljoenen euro’s 2008 2007 2006 2005 2004
Personeelsgegevens
Aantal medewerkers (in fte) 60.568 54.737 50.573 45.580 50.216
Medewerkertevredenheid 86% 85% 87% 81% 85%
Ziekteverzuim 3,8% 3,8% 3,6% 3,7% 3,8%
Vrouwen in dienst 55,1% 55,4% 55,6% 56,3% 55,6%
Vrouwen in hogere functies (> schaal 7) 22,1% 20,7% 19,9% 19,0% 17,8%
WIA-instroom 0,20% 0,15% 0,18%
Opleidingsinvesteringen 99,9 98,0 76,9 68,7 69,0
Opleidingsinvesteringen in euro’s per fte 1.649 1.790 1.518 1.509 1.374
Specifiek op duurzaamheid gerichte producten en diensten

Beleggen
Uitstaand bedrag Rabo Groenobligaties (cumulatief ) 3.622 3.518 3.130 2.644 1.984
Robeco omvang duurzaam vermogen 2.620 5.247 105 88 81
Robeco duurzame private equity fondsen 516 420 191 122 5
Sarasin omvang duurzaam vermogen 4.363 4.778 - - -
Sarasin private equity fondsen 123 - - - -
Duurzame beleggingsproducten van derden (via Schretlen & Co
en Rabobank Private Banking) 159 124 65 - -
Duurzaam vermogen onder engagement bij Robeco 9.555 15.125 5.249 - -
Duurzaam vermogen onder engagement bij Sarasin 1.069 - - - -
Rabo duurzaam seed capital, venture capital en private equity 138 3 10 4 3
Betalen, sparen, lenen
Uitstaand bedrag Groenfinanciering 3.373 2.882 2.409 2.184 1.814
Groensparen 125 106 - - -
Klimaathypotheek
- aantal 934 250 - - -
- bedrag 71,7 19,2 - - -
Stimuleringslening en Groei & Innovatielening (leningen onder
Stichting Garantiefonds Rabobank) 451 367 267 - -
Leningen met borgstellingsfonds Landbouw BF/BF+ 355 364 376 - -
Niet-commerciële duurzame activiteiten

Rabobank foundation, leningen en donaties 17,0 10,6 15,9 10,1 7,4
Projectenfonds, donaties 3,7 1,1 1,3 1,6 2,8
Donaties door lokale Rabobanken 20,4 20,3 - - -
Donaties Rabobank Nederland, Rabobank International en
overige groepsonderdelen 3,8 - - - -
Bedrijfsvoering
CO₂-uitstoot bedrijfsvoering (ton CO₂ x1.000) 176 176 - - -
CO₂ per fte (ton CO₂) 3,0 3,1 - - -
Elektriciteitsgebruik (kWh per fte)² 5.050 4.705 4.580 4.276 3.352
Aandeel groene stroom² 85% 85% 86% 96% 25%
Gasverbruik (in m³ per m² brutovloeroppervlak)³ 9,6 8,3 8,1 8,7 8,1
Papiergebruik A4 (kg per fte)⁴ 39,1 45,2 48,7 50,6 46,5
Leaseportefeuille % A, B en C auto’s ten opzichte van totaal 73,3% 70,8% - - -
4 Deze gegevens hebben, uitgaande van fte, betrekking op 99% van Rabobank Nederland, de lokale Rabobanken en de
groepsonderdelen Nederland, voor wat betreft het gedeelte dat centraal wordt ingekocht.
3
Kerngegevens
Rabobank Groep in het kort
Nettowinst neemt toe 4.000 400 Rabobank Groep

met 2% 3.500 350 De Rabobank Groep is een internationale
in miljoenen euro’s 3.000 300 financiële dienstverlener met een coöperatieve
2007 2.500 250 grondslag, die actief is op het gebied van retail
2008 2.000 200 banking, wholesalebanking, vermogensbeheer,
1.500 150 leasing, vastgoed en verzekeren. De strategische
Kredietportefeuille 1.000 100 focus ligt in Nederland op het bereiken van
private cliënten stijgt 500 50 Allfinanz-marktleiderschap en internationaal op
met 11% 0 0 het uitbreiden van de leidende positie als food
in miljarden euro’s & agribank. De organisatie heeft circa 61.000 fte
2007 Als stabiele marktpartij realiseerde Rabobank Groep een in dienst en is actief in 45 landen. De Rabobank
2008 stevige groei van de toevertrouwde middelen. Deze namen Groep bestaat uit zelfstandige lokale Rabobanken
toe met 10% tot 304,2 miljard euro. De tier 1-ratio kwam uit en hun centrale organisatie Rabobank Nederland
op 12,7% en het rendement op eigen vermogen op 9,7%. met dochterondernemingen. De Rabobank Groep
heeft een 39%-belang in de verzekeraar Eureko.
Nettowinst stijgt 1.500 300 Binnenlands retailbankbedrijf

met 13% 1.250 250 Het binnenlands retailbankbedrijf bestaat uit de
in miljoenen euro’s 1.000 200 lokale Rabobanken, Obvion en Bizner. De 153
2007 750 150 zelfstandige lokale Rabobanken hebben ruim
2008 500 100 1.100 vestigingen, circa 29.000 fte en bijna 3.100
250 50 geldautomaten. De lokale Rabobanken bedienen
Kredietportefeuille 0 0 7,5 miljoen Nederlandse particuliere en zakelijke
private cliënten klanten met een compleet pakket financiële
neemt toe met 10% In de turbulentie van de financiële sector wisten de lokale diensten. Naast de grootste hypotheekbank,
in miljarden euro’s Rabobanken hun marktposities te verbeteren. De leidende spaarbank en verzekeringsintermediair is Rabobank
2007 positie op de spaarmarkt werd verder uitgebreid. in Nederland ook de nummer 1-bank voor het
2008 De kredietverlening groeide stevig, met name aan midden- en kleinbedrijf. Obvion werkt uitsluitend
bedrijven. Op de hypotheekmarkt versterkte de Rabobank samen met onafhankelijke intermediairs. Op dit
Groep haar toppositie. Het programma Rabobank 2010, terrein is zij de grootste hypotheekverstrekker in
gericht op de verbetering van de klantbediening, is voor Nederland. Bizner is een internetbank waar onder
alle lokale Rabobanken beschikbaar gekomen. nemers zelf hun bankzaken online kunnen regelen.
Nettowinst daalt 500 150 Wholesalebankbedrijf en internationaal

met 92% 400 120 retailbankbedrijf
in miljoenen euro’s 300 90 Rabobank International - het wholesalebankbedrijf
2007 200 60 en het internationaal retailbankbedrijf - richt zich
2008 100 30 in het bijzonder op de food & agrisector. Dit groeps
0 0 onderdeel heeft vestigingen in 27 landen en
Kredietportefeuille wereldwijd circa 15.000 fte in dienst. Rabobank
private cliënten stijgt De kredietcrisis resulteerde in een afname van het resultaat International ontplooit regionale activiteiten en
met 11% bij Global Financial Markets en een toename van de heeft daarnaast wereldwijd opererende onder
in miljarden euro’s kredietverliezen. Als gevolg hiervan nam de winst van delen als Global Financial Markets, Structured
2007 Rabobank International af. Finance, Leveraged Finance, Renewable Energy &
2008 Rabobank International breidde het internationaal retail- Infrastructure Finance, Direct Banking en Trade &
bankbedrijf verder uit. Het bestaande belang in de Poolse Commodity Finance. De retailactiviteiten vinden
Bank BGZ werd uitgebreid tot een meerderheidsbelang plaats onder het label Rabobank met uitzondering
van 59%. van de Ierse ACCBank, een 100%-dochter, en de
Poolse Bank BGZ, waarin Rabobank International
een 59%-belang heeft. Ook heeft Rabobank
International belangen in private equity.
4
Nettowinst neemt 500 250 Vermogensbeheer en beleggen
toe met 21% 400 200 De vermogensbeheeractiviteiten van de Rabobank
in miljoenen euro’s 300 150 Groep worden uitgevoerd door de wereldwijd
2007 200 100 opererende vermogensbeheerder Robeco, de
2008 100 50 Zwitserse private bank Sarasin en de Nederlandse
0 0 vermogensbank Schretlen & Co. Bij deze
Beheerd en bewaard onderdelen zijn circa 3.600 fte in dienst. De
vermogen van klanten De afname van het beheerd vermogen door de daling van Rabobank heeft een 46%-aandelenbelang in
daalt met 21% de aandelenkoersen werd deels gecompenseerd door de Sarasin en 69% van het stemrecht.
in miljarden euro’s instroom van vermogen. Het resultaat nam toe door de
2007 goede beleggingsperformance van alternatieve beleggingen
2008 bij Robeco en de boekwinst op de verkoop van Alex.
Sarasin realiseerde een recordinstroom van vermogen en
ontving diverse onderscheidingen vanwege de uitstekende
beleggingsperformance.
Nettowinst stabiel 250 25 Leasing

in miljoenen euro’s 200 20 De Lage Landen is verantwoordelijk voor de lease
2007 150 15 activiteiten van de Rabobank Groep. Producten
2008 100 10 op het gebied van activafinanciering helpen
50 5 fabrikanten, vendoren en distributeurs bij hun
Kredietportefeuille 0 0 afzet in meer dan 30 landen wereldwijd. Daarnaast
neemt toe met 13% is De Lage Landen in acht Europese landen actief
in miljarden euro’s De Lage Landen realiseerde een bevredigende groei. met het internationale autoleasebedrijf Athlon Car
2007 De marge op nieuwe contracten nam toe. Het aantal Lease. Op de Nederlandse thuismarkt biedt De
2008 leaseauto’s in portefeuille steeg met 6% tot 211.000. Lage Landen een breed pakket lease- en handels
De klantgerichtheid van De Lage Landen werd beloond financieringsproducten aan. Ook ondersteunt
met de ‘Vendor Lessor of the Year Award’. De Lage Landen de Rabobank Groep in de
Nederlandse markt in haar streven marktleider te
worden in consumentenkredieten, onder meer via
het label Freo. Bij De Lage Landen werken circa
4.700 fte.
Nettoresultaat Rabo 250 25 Vastgoed

Vastgoedgroep daalt 200 20 De particuliere en zakelijke vastgoedactiviteiten
met 65% 150 15 van de Rabobank Groep worden uitgevoerd door
in miljoenen euro’s 100 10 de Rabo Vastgoedgroep. Deze vastgoedonder
2007 50 5 neming richt zich op drie kernactiviteiten:
2008 0 0 ontwikkeling van woningen en commercieel
vastgoed, financieren en vermogensbeheer.
Kredietportefeuille Door de verslechterde marktomstandigheden verkocht de In deze verschillende markten is de Rabo
stijgt met 22% Rabo Vastgoedgroep minder woningen, 8.746 ten opzichte Vastgoedgroep actief met de merken Bouwfonds
in miljarden euro’s van 13.173 in 2007. Property Development, MAB Development, FGH
2007 De kredietportefeuille nam verder toe en de marge op Bank en Bouwfonds REIM. De Rabo Vastgoedgroep
2008 nieuwe financieringen steeg. Het beheerd vermogen in heeft meer dan 1.700 fte in dienst en is met name
vastgoed nam met 35% toe tot 6,8 miljard euro. actief in de Benelux, Duitsland en Frankrijk.
5
Rabobank Groep in het kort
Over de Rabobank Groep
Bericht van de voorzitter
Het jaar 2008 mag met recht historisch worden genoemd. De subprimecrisis in de
Verenigde Staten escaleerde tot een diepgaande, wereldwijde, financiële en helaas
nu ook economische crisis. Het bankwezen kreeg te kampen met ongekende, ver
reikende consequenties. Faillissementen, overheidsingrijpen en nationalisaties waren
wereldwijd en ook in ons land aan de orde van de dag. Juist in deze moeilijke tijden
komen de sterke punten van de coöperatieve bank duidelijk aan het licht.
Onze maatschappijgeoriënteerde Rijnlandse cultuur, onze democratische overleg
structuur, ons prudent risicomanagement, ons duurzaam beloningsbeleid, dit alles
in combinatie met een sterke financiële performance en solvabiliteit maken dat de
Rabobank Groep stabiel is blijven presteren. Ook bleven we onze klanten op eigen
kracht bedienen.
Actualisering strategie nodig

Duidelijk is dat de ingrijpend veranderende marktomstandigheden een actualisering van onze strategie
noodzakelijk maken. Ook de Rabobank zal de groei van de kredietverlening voor een groot deel moeten
financieren uit de toename van de toevertrouwde middelen. Sterker nog dan voorheen zullen wij ons
focussen op onze kernactiviteiten en specifieke groeimarkten. In Nederland bouwen we waar mogelijk
onze positie als grootste Allfinanz-dienstverlener verder uit en wereldwijd claimen we de positie als
beste food & agribank. Als maatschappelijk verantwoord opererende bank gaan we extra inzetten op
cleantech en duurzame energie. Voor ons MVO-beleid gelden de hoogste eisen en dat zal nog verder in
onze kernprocessen worden verankerd. We denken dat de geactualiseerde strategie onze nationale en
internationale marktposities zal versterken en een gezonde basis biedt voor de toekomst.
Licht stijgende nettowinst in moeilijk jaar

In het wereldwijd voor de financiële sector zeer moeilijke jaar 2008 realiseerde de Rabobank Groep een
stijging van de nettowinst met 2% tot 2,8 miljard euro. Het rendement op eigen vermogen kwam uit op
9,7% en de liquiditeitspositie bleef onverminderd sterk. De toevertrouwde middelen stegen met 10%
tot 304,2 miljard euro. Ook onze goede toegang tot de kapitaalmarkt bleef in stand. Door de stijgende
kredietprijzen verbeterde de rentemarge, met name bij Rabobank International. De tier 1-ratio, de
vermogensratio waaraan we als coöperatieve bank bijzonder veel waarde hechten, bleef met 12,7%
uitermate sterk. De ratingbureaus Standard & Poor’s en Moody’s herbevestigden in oktober en
november jongstleden onze triple A-rating met een ‘stable outlook’.
6
Drs. Bert Heemskerk (H.), voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland.
Stevige groei kredietportefeuille en vermogenspositie blijft sterk

De kredietportefeuille groeide in 2008 met 11% tot 408,6 miljard euro. De toename van de zakelijke krediet-
verlening bij de lokale Rabobanken was groter dan in 2007. Bij Rabobank International, FGH Bank, De Lage
Landen en Obvion nam de kredietverlening eveneens toe. De food & agripositie in het buitenland is
verder uitgebreid. Zo breidden we begin 2008 het belang in de Poolse Bank BGZ uit tot een meerderheids-
belang. Deze bank sluit goed aan bij onze ambitie om wereldwijd een leidende food & agribank te zijn.
Onder invloed van de financiële crisis liepen de handelsresultaten bij Rabobank International terug.
Ook daalden de projectresultaten bij de Rabo Vastgoedgroep en was het resultaat van de deelneming
Eureko negatief. Incidentele baten, waaronder de verkoop van Alex en de consolidatie van Bank BGZ,
droegen positief bij aan het resultaat. Stijgende kredietverliezen, samenhangend met de verslechterende
economische omstandigheden, leidden ertoe dat de kredietverliezen met 31 basispunten van de
gemiddelde kredietverlening hoger uitkwamen dan het langjarig gemiddelde van 21 basispunten.
Het eigen vermogen nam in het verslagjaar met 7% toe tot 33,5 miljard euro. Daarbij ging een positief
effect uit van de ingehouden winst en de uitgifte van hybride vermogen.
Marktaandelen uitgebreid
Het marktaandeel in de Nederlandse spaarmarkt steeg in 2008 met 2 procentpunt tot 43%. De lokale
Rabobanken en Obvion wisten hun aandeel in de krimpende hypotheekmarkt te verstevigen van
28% tot 30%. Door een stevige groei van de kredietverlening aan Nederlandse bedrijven breidde de
Rabobank haar positie in de zakelijke markt verder uit. Het marktaandeel in het midden- en kleinbedrijf
nam met 1 procentpunt toe tot 39%. Bij De Lage Landen nam de omvang van leaseactiviteiten verder
toe. De Rabo Vastgoedgroep verkocht minder woningen dan in 2007, maar de vastgoedfinancieringen
en het in vastgoed beheerd vermogen lieten een stijging zien. Overigens daalde het beheerd vermogen
op groepsniveau door de negatieve aandelenrendementen. Robeco ondervond een afnemende vraag
naar traditionele beleggingsproducten. Onze in Zwitserland gevestigde, duurzame private bank Sarasin
realiseerde een recordinstroom van vermogen.
De coöperatie is er voor haar klanten

In 2008 is de waarde van onze coöperatieve bank duidelijk naar voren gekomen. In de tumultueuze
tijden heeft de Rabobank zich in het bancaire veld een uiterst stabiele factor getoond. Als coöperatie
dienen wij de belangen van onze leden en klanten met nadrukkelijke aandacht voor de lange termijn.
Klanttevredenheid is voor ons een belangrijke richtsnoer. Met het vernieuwingsprogramma Rabobank
2010 gaven de lokale Rabobanken de eerste aanzet tot een betere, eigentijdse klantbediening. Daarbij
is het goed om te constateren dat de Rabobank ook in 2008 weer behoorde tot de top 3 van de
7
klantvriendelijkste bedrijven, met bovendien het beste imago onder de Nederlands banken. Ook bij de
dochters, zoals De Lage Landen, gaven klanten aan tevreden te zijn over de dienstverlening.
Maatschappelijk betrokken en verantwoord

Als coöperatieve bank hanteert de Rabobank duidelijke duurzaamheids- en verantwoordelijkheids
criteria voor bedrijven die we financieren. De Commissie Ethiek, die adviseert over maatschappelijke en
morele vraagstukken, was eind 2008 alweer tien jaar actief.
Met onder meer een belang in Econcern hebben we onze duurzame beleggingsactiviteiten uitgebreid.
Ook Robeco profileerde zich nadrukkelijker als duurzame belegger. We zijn met stakeholders de dialoog
aangegaan over MVO-kwesties en we hebben ons aangesloten bij onder meer de zogenoemde Equator-
principles en de Round Table on Sustainable Palmoil.
Met de Rabobank Foundation stimuleerden we ook in 2008 weer de coöperatieontwikkeling en
microfinancieringen in meerdere ontwikkelingslanden. Rabo Development heeft belangen opgebouwd
in buitenlandse partnerbanken. Zo werden in 2008 een 40%-belang in de Paraguayaanse Banco Regional
en een 35%-belang in Banque Populaire du Rwanda verworven. Ook de lokale Rabobanken keerden
weer winst uit ten behoeve van mens en gemeenschap in de vorm van coöperatief dividend.
Herstel economie mogelijk pas in 2010

In 2009 kampen vrijwel alle westerse economieën met een recessie en vele opkomende markten met
een groeivertraging. Het gelijktijdig optreden van economische teruggang in zoveel landen zal leiden
tot een terugval in de internationale handel. De impact van de olieprijsschok in 2008 zal naar
verwachting in 2009 worden gevolgd door de consequenties van de aanhoudende onrust op de
financiële markten. Dit alles laat een open economie als de Nederlandse uiteraard niet onberoerd.
Hoewel Nederland bij aanvang van de recessie een relatief gunstige uitgangspositie had met een hoog
bruto binnenlands product en een lage werkloosheid, kwam in het laatste kwartaal van 2008 abrupt
een einde aan dit rooskleurige plaatje. Inmiddels is duidelijk dat ook Nederland een recessie doormaakt,
met een oplopende werkloosheid in het vooruitzicht. Hoe diep deze recessie zal zijn en hoe lang die zal
duren, is moeilijk te voorspellen. Veel zal afhangen van een herstel op de financiële markten. Als een
herstel zich voordoet, kan de wereldeconomie zich in 2010 langzaam gaan herstellen. Dan zal ook de
Nederlandse economie met een groeiende export als motor de weg naar boven weer kunnen vinden.
Gevolgen voor Rabobank Groep in 2009

De Rabobank Groep zal in 2009 ongetwijfeld de gevolgen ondervinden van het ongunstige economische
klimaat in Nederland en de slechte vooruitzichten voor de wereldeconomie. De solvabiliteit en liquiditeit
blijven naar verwachting goed op peil. In Nederland zal de concurrentie om de spaargelden aanhouden.
De recessie zal een impact hebben op de groei van onze kredietverlening en zal leiden tot krediet
verliezen die wellicht boven het langjarig gemiddelde liggen. In deze buitengewone omstandigheden
vereist coöperatief bankieren een extra zorgvuldige afweging tussen risico en rendement. Behoud van
onze solide vermogenspositie is noodzakelijk willen we onze klanten ook op lange termijn goed kunnen
blijven bedienen. Ook in 2009 zullen we onze rol als maatschappelijk betrokken en verantwoorde
opererende bank vervullen.
Bert Heemskerk, voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland
8
Strategisch Kader
De lijnen naar de toekomst van de Rabobank Groep zijn uitgezet in het zogeheten
Strategisch Kader 2005-2010. De in 2008 ingezette verschuiving binnen het
Nederlandse bankenlandschap en de turbulente ontwikkelingen op de internationale
financiële markten hebben een actualisering van dit kader noodzakelijk gemaakt.
Hiertoe zijn eind 2008 binnen de organisatie voorstellen aan de orde gesteld voor
een herzien Strategisch Kader voor de periode 2009 tot 2012. Hierin zijn de
uitgangspunten aangescherpt, en op een aantal onderdelen is de focus bijgesteld.
De Rabobank Groep is ervan overtuigd met dit geactualiseerd Strategisch Kader
2009-2012 ook op de langere termijn een sterke nationale en internationale
marktpositie te kunnen innemen, en een gezonde basis te kunnen behouden voor
continuïteit en het creëren van klantwaarde.
Strategische uitgangspunten
De Rabobank Groep is sinds haar start in 1898 uitgegroeid van een verzameling kleine coöperatieve
plattelandsbanken tot een toonaangevende Allfinanz-dienstverlener in Nederland en een vooraan
staande internationaal opererende food & agribank. Het Strategisch Kader positioneert de Rabobank
Groep derhalve als ‘de in Nederland gewortelde mondiale food & agribank’ en hanteert daarbij de
volgende strategische uitgangspunten.
Coöperatieve identiteit
Om haar onderscheidende coöperatieve identiteit te waarborgen wil de Rabobank als onafhankelijke
speler van formaat deelnemen aan het Europese consolidatieproces dat zich naar verwachting op
termijn aandient. Voor de Rabobank als coöperatie is het klantbelang leidend, en de structuur en de
werkwijze zijn hierop ingericht. Leden leggen door hun invloed en zeggenschap discipline op aan
de coöperatie. Sober beheer en efficiency maken integraal deel uit van het coöperatieve karakter.
De dienstverlening gaat uit van een langetermijnoriëntatie en is gericht op continuïteit.
Nederlandse Allfinanz-dienstverlener
Als Allfinanz-dienstverlener biedt de Rabobank Groep een compleet pakket financiële producten en
diensten aan. De diversificatie binnen de Groep komt de financiële stabiliteit ten goede. Het brede palet
aan kennis en expertise resulteert in innovatie- en synergievoordelen. Marktleiderschap blijft belangrijk
voor de Rabobank Groep, maar niet ten koste van ongezonde marges. De coöperatieve opdracht dient
immers altijd in het oog gehouden te worden.
Mondiale food & agribank

Internationale groei is vereist omdat de groeimogelijkheden in de thuismarkt geleidelijk zullen afvlakken.
Daarbij vormt food & agri een aantrekkelijke niche vanwege de mondiaal leidende kennispositie van de
Rabobank als uitvloeisel van de agrarische ontstaansgeschiedenis. Ook wil de Rabobank Groep wereld
wijd toonaangevend zijn op het gebied van duurzame energie en cleantech, mede om zorg te dragen
voor duurzame economische ontwikkeling.
9
Hoge kredietwaardigheid
Het belang van een goede kredietwaardigheid is onder de huidige economische omstandigheden sterk
toegenomen. Door de triple A-status heeft de Rabobank een streepje voor als het gaat om de toegang
tot financiering tegen een relatief gunstige prijs, juist ook in moeilijke tijden. Om deze uitzonderlijke
positie vast te houden zijn een sterke balans, een stabiele winstgroei en een hoge tier 1-ratio vereist.
Maatschappelijk verantwoordelijkheid
De coöperatieve Rabobank voelt een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid voor het wereldwijd
bevorderen van een duurzame economische ontwikkeling. Op mondiaal niveau behoort de bank tot de
top 3 van de meest duurzame banken. Aan het MVO-beleid binnen de Rabobank Groep worden de
hoogste eisen gesteld, ook waar het de bancaire kernprocessen betreft.
Personeel kritische succesfactor

De strategische ambities van de Rabobank Groep kunnen alleen door getalenteerde, vitale en gemoti
veerde mensen worden gerealiseerd. Met name in hogere managementfuncties en specialismen is er
een toenemende vraag naar hoogopgeleide en gekwalificeerde medewerkers. Gezien de structureel
krappere arbeidsmarkt is instroom vanuit de externe arbeidsmarkt minder vanzelfsprekend. Daarom is
het voor de Rabobank Groep voor de toekomst belangrijk om talent in eigen huis te ontwikkelen en te
binden. In het verlengde van het Strategisch Kader loopt een speciaal programma om de opvolging voor
het senior kader en het executive kader te garanderen. Het doel is ook om doorstroming tussen groeps
onderdelen te vergemakkelijken en de interne mobiliteit te bevorderen. Het voornemen is soortgelijke
programma’s te ontwikkelen voor het middenkader.
Een goed functionerende opleidingsketen met een heldere taak- en rolverdeling moet in het licht
van interne ontwikkelingen zoals Rabobank 2010 en Rabo Unplugged, zorgen voor een adequaat
opleidingenaanbod dat aansluit bij de behoefte van de organisatie aan goed opgeleide en
gekwalificeerde medewerkers.
Actualisering strategie
De turbulente ontwikkelingen op de financiële markten en het gewijzigde Nederlandse bankenlandschap
vormden aanleiding om de aanzet te geven voor een actualisering van het Strategisch Kader. In verband
met de gewijzigde omstandigheden zijn eind 2008 binnen de Rabobank Groep aanpassingsvoorstellen
aan de orde gesteld voor een herzien Strategisch Kader voor de periode 2009 tot 2012, die nog door de
centrale kringvergadering worden vastgesteld.
Meer focus op funding

Door de gewijzigde marktomstandigheden legt de Rabobank Groep een nog grotere nadruk op
gezonde balansverhoudingen. De toename van de kredietverlening is voor een groot deel afhankelijk
van de groei van de toevertrouwde middelen. Het is van belang dat de lokale Rabobanken en Rabobank
International zelf een belangrijk deel van hun funding verzorgen. Ook de activiteitengroei van de
dochters zal worden afgestemd op de beschikbare funding bij de Rabobank Groep.
Meer nadruk op bedrijvenmarkt

In Nederland wil de Rabobank de grootste en belangrijkste bank worden voor bedrijven.Een sterke
positie op de bedrijvenmarkt biedt extra mogelijkheden om als private bank ook de ‘ondernemer in
privé’ te bedienen. Ook in het private-bankingsegment wordt een verdere groei nagestreefd door
differentiatie in klantbediening, samenwerking met dochters en verbetering van de advieskwaliteit.
Implementatie Rabobank 2010

De Rabobank wil zich als coöperatie verder ontwikkelen. Het bestaansrecht ligt in de primaire
doelstelling klanten te helpen om hun ambities te realiseren. Het programma Rabobank 2010 stelt
lokale Rabobanken in staat optimaal in te spelen op de veranderende klantwensen. Het programma
introduceert tegelijkertijd een geoptimaliseerd bedieningsmodel en levert door standaardisering
kostenreducties op. Om hun marktleiderschap te behouden moeten de lokale Rabobanken tegen
concurrerende prijzen opereren.
10
Internationaal: focus op food & agri
Rabobank International richt zich meer op de kernactiviteiten van de Rabobank Groep. In Nederland
betekent dat het ondersteunen van de ambitie om de grootste en belangrijkste bedrijvenbank te
worden. In het buitenland zal Rabobank International zich meer richten op food & agri. Daarnaast zal
Rabobank International zich nadrukkelijker manifesteren op het gebied van duurzame energie en
cleantech. Het onderdeel Global Financial Markets beperkt zich tot klantgerelateerde activiteiten en
liquiditeitsmanagement; andere activiteiten worden afgebouwd. Rabo Development zal het aantal
minderheidsbelangen in partnerbanken met een food & agrifocus in ontwikkelingslanden geleidelijk
verder uitbreiden. De Rabobank Foundation zal zich in het buitenland vooral richten op landen waar
Rabobank International en/of Rabo Development actief zijn.
Scherpere focus bij dochters

De dochters gaan zich ook meer richten op ondersteuning bij het realiseren van de kerndoelstellingen
van de Rabobank Groep, te weten het Allfinanz-marktleiderschap in de thuismarkt en profilering als dé
mondiale food & agribank. Andere belangrijke hoofdfuncties van de dochters en deelnemingen blijven
het optimaal benutten van specialismen en het behalen van een gezond rendement.
Strategische en financiële kerndoelstellingen

De strategische kerndoelstellingen zijn:
- bereiken van Allfinanz-marktleiderschap in Nederland;
- uitbreiden van de positie als de leidende internationale food & agribank;
- verdere groei van en synergieversterking met de dochters.
Voor handhaving van een hoge kredietwaardigheid zijn een adequate tier 1-ratio en een stabiele
winstgroei noodzakelijk. Daarom heeft de Rabobank Groep de volgende financiële doelstellingen
geformuleerd:
- een tier 1-ratio van tenminste 12,5%;
- minimaal 10% rendement op het eigen vermogen;
- een nettowinstgroei van 10%.
De gewijzigde marktomstandigheden en de gemaakte keuzes hebben financiële gevolgen. Omdat op

1 januari 2008 de Basel II-regelgeving van kracht is geworden, is de ondergrens voor de tier 1-ratio
verhoogd van 10,0% naar 12,5%. De verschuiving van activiteiten binnen Rabobank International naar
activiteiten met een lager risicoprofiel leiden ertoe dat de verwachte jaarlijkse nettowinstgroei afneemt
van 12% naar 10%.
Realisatie Strategisch Kader 2005-2010

Marktleiderschap in Nederland verstevigd
De marktaandelen van de Rabobank Groep op de particuliere markt zijn sinds 2004 gestaag toegenomen.
Na een aanvankelijke daling tot 23% in 2005 is het marktaandeel van de lokale Rabobanken en Obvion
in de hypotheekmarkt in 2008 gestegen tot 30%. In de spaarmarkt liep het marktaandeel van de
Rabobank Groep op van 39% in 2004 naar 43% in 2008. Het marktaandeel consumptief krediet is mede
toegenomen door het online label Freo en de inrichting van een gespecialiseerde eenheid Consumer
Finance bij de Lage Landen. Ook in de zakelijke markt zijn de marktaandelen in de meeste segmenten
met enkele procentpunten verbeterd. Het ingezette grotestedenbeleid heeft geleid tot een stijging van
de marktaandelen van de grotestadsbanken binnen hun werkgebied.
Internationale positie als leidende food & agribank uitgebreid

Rabobank International heeft haar positie in zowel traditionele als opkomende food & agrimarkten
versterkt door investeringen in buitenlandse retailbanken. In de Verenigde Staten zijn de activiteiten
de afgelopen jaren uitgebreid door de overname van Community Bank of Central California en
Mid-State Bank & Trust. In Polen is in het verslagjaar een meerderheidsbelang verkregen in Bank BGZ.
Kleinere acquisities van retailbankactiviteiten vonden in 2007 plaats in Chili en Indonesië. In Brazilië is
11
een retailbanknetwerk opgestart met een sterke focus op food & agri. Het op food & agri gerichte
Trade & Commodity Finance is autonoom sterk gegroeid. Om optimaal te profiteren van de synergie
voordelen zal de Rabobank focussen op de integratie van de gedane overnames. Rabo Development
investeerde de afgelopen jaren in partnerbanken in Tanzania, China, Zambia, Mozambique, Paraguay
en Rwanda.
Dochters: verdere groei en versterking synergie

De vermogensbeheeractiviteiten zijn in 2006 uitgebreid door het vergroten van het belang in Sarasin.
Op diverse terreinen, zoals de distributie van fondsen, is synergie bereikt. Robeco realiseerde een
verbetering van de beleggingsperformance en een verschuiving van haar focus in de richting van
alternatieve beleggingsproducten, onder meer door de overname van Transtrend en SAM Groep in 2007.
In 2007 is besloten internetbroker Alex te verkopen vanwege de toenemende overlap met de dienst
verlening door Rabo Direct Beleggen. De beoogde groei bij de Rabo Vastgoedgroep is gerealiseerd door
de acquisitie van onderdelen van Bouwfonds in 2006 en de autonome groei bij FGH Bank. De leasing
activiteiten zijn gegroeid, zowel autonoom als ten gevolge van de acquisitie van Athlon Car Lease in
2006. De gerealiseerde groei in autoleasing droeg bij aan een versterking van de positie van de Rabobank
Groep op de binnenlandse retailmarkt. Op het terrein van verzekeren is de integratie van Interpolis met
Eureko gerealiseerd en is het productenpalet uitgebreid met onder meer zorgverzekeringen.
12
Directeuren en commissarissen
Samenstelling raad van bestuur Rabobank Nederland
Vlnr. staand: drs. Bert Heemskerk, dr. Piet Moerland. Zittend: ir. Piet van Schijndel, prof. dr. ir. Bert Bruggink, mr. Sipko Schat.
Leden raad van bestuur en aandachtsgebieden
Drs. Bert Heemskerk (H.) Dr. Piet Moerland (P.W.) Ir. Piet van Schijndel (P.J.A.) Drs. Hans ten Cate (J.C.)
Voorzitter (tot en met 30 juni 2009) Voorzitter (vanaf 1 juli 2009) - Particulieren De heer Ten Cate ging per
- Audit Rabobank Groep - Coöperatie & Bestuur - Private Banking 1 juli 2008 met pensioen.
- Communicatie Aangesloten Banken - Groep ICT
- Juridische en Fiscale Zaken - Human Resources, - De Lage Landen Bestuurssecretaris
- Human Resources, corporate Coöperatie & Bestuur - Robeco Drs. Rens Dinkhuijsen (L.A.M.)
- Toezicht & Compliance - MKB
- Kennis en Economisch Onderzoek - Bedrijfsmanagement Mr. Sipko Schat (S.N.)
- Bestuurssecretariaat - MVO - Rabobank International
- Rabobank International - Managing Board Rabobank
- Managing Board Rabobank Prof. dr. ir. Bert Bruggink (A.) International, plv. voorzitter
International, voorzitter CFO - COO-domein Rabobank
- Regionaal Management - Control Rabobank Groep International
Amerika, Azië en Europa - Group Risk Management - Corporate Clients Nederland
- CFRO-domein Rabobank - Kredietrisicomanagement - Global Financial Markets
International - Bijzonder Krediet Beheer - Corporate Finance
- HR-domein Rabobank - Treasury - Trade & Commodity Finance
International - Investor Relations - Participaties
- Rabo Vastgoedgroep
13
Samenstelling raad van commissarissen
Rabobank Nederland
Leden raad van commissarissen⁵
Jaar eerste Einde lopende

Naam Functie benoeming zittingstermijn
Prof. dr. Lense Koopmans (L.) voorzitter 2002 2009
Ing. Antoon Vermeer (A.J.A.M.) plaatsvervangend voorzitter 2002 2010
Prof. mr. Sjoerd Eisma (S.E.) secretaris 2002 (1998)⁶ 2010
Drs. Leo Berndsen (L.J.M.) lid 2002 2009
Ir. Bernard Bijvoet (B.) lid 2002 2012
Prof. dr. ir. Louise Fresco (L.O.) lid 2006 2010
Rinus Minderhoud (M.) lid 2002 2011
Mr. Paul Overmars (P.F.M.) lid 2005 2012
Ir. Herman Scheffer (H.C.) lid 2002 (1998)⁶ 2010
Prof. dr. ir. Martin Tielen (M.J.M.) plaatsvervangend secretaris 2002 2009
Dr. ir. Aad Veenman (A.W.) lid 2002 (1998)⁶ 2010
Prof. dr. Cees Veerman (C.P.) lid 2007 2011
Prof. dr. Arnold Walravens (A.H.C.M.) lid 2004 2011
De commissies uit de raad van commissarissen staan vermeld in het verslag raad van commissarissen
Rabobank Nederland.
Directeuren en directievoorzitters
Directeuren Rabobank Nederland⁷
Drs. Cor Broekhuyse RA (C.F.) Rabobank International
Drs. Ralf Dekker (R.J.) Rabobank International
Drs. ing. Ab Gillhaus (A.J.) Krediet Risicomanagement
Mr. drs. Rob ten Heggeler (R.H.L.) Rabobank International
Drs. Harold Knebel (H.A.J.M.) Rabo Wielerploegen
Drs. Jos van Lange (J.H.P.M.) Rabo Vastgoedgroep
Drs. Hans van der Linden (J.A.M.) Rabo Vastgoedgroep
Drs. Bert Mertens (H.H.J.) Coöperatie en Bestuur Aangesloten Banken
Monika Milz (M.R.) Communicatie
Pim Mol (P.W.) Private Banking
Rik Op den Brouw (H.) Particulieren
Mr. Sander Pruijs (J.A.) Rabobank International
Harry de Roo RA (J.H.) Rabobank International
Karel Schellens (C.A.C.M.) (tot 1 juni 2009) De Lage Landen
Rutger Schellens (R.V.C.) Rabobank International
Gerlinde Silvis (A.G.) Human Resources Rabobank
Ronald Slaats (R.A.M.) De Lage Landen
Rinus van der Struis RA (M.) Audit Rabobank Groep / Toezicht a.i.
Mr. Jan van Veenendaal (J.) Juridische en Fiscale Zaken
5) Samenstelling op 1 januari 2009. In 2009 zijn periodiek aftredend de heren Berndsen, Koopmans en Tielen. De heer Berndsen heeft om
persoonlijke redenen besloten zich niet herverkiesbaar te stellen.
6) Jaar eerste benoeming in de raad van toezicht van Rabobank Nederland. Bij de wijziging van de corporate-governancestructuur van
Rabobank Nederland in 2002 is de raad van toezicht vervangen door de raad van commissarissen.
7) Per 1 maart 2009.
14
Managing Board Rabobank International
Drs. Bert Heemskerk (H.), voorzitter
Mr. Sipko Schat (S.N.), vice voorzitter
Drs. Arjo Blok (A.J.)
Drs. Cor Broekhuyse RA (C.F.)
Drs. Ralf Dekker (R.J.)
Mr. drs. Rob ten Heggeler (R.H.L.)
Mr. Sander Pruijs (J.A.)
Harry de Roo RA (J.H.)
Rutger Schellens (R.V.C.)
Directievoorzitters belangrijkste dochters

Jacek Bartkiewicz Bank BGZ
Drs. Roy van Diem (R.) Obvion
Drs. Hans van der Linden (J.A.M.) Rabo Vastgoedgroep
Drs. George Möller (G.A.) Robeco
Gerbert Mos MBA (G.A.) Schretlen & Co
Harry de Roo RA (J.A.) ACCBank
Karel Schellens (C.A.C.M.) (tot 1 juni 2009) De Lage Landen
Ronald Slaats (R.A.M.) (vanaf 1 juni 2009) De Lage Landen
Joachim Straehle (J.H.) Sarasin
15
Profiel
De Rabobank Groep is een internationale financiële dienstverlener op coöperatieve

grondslag die bestaat uit 153 zelfstandige lokale Rabobanken en hun centrale
organisatie Rabobank Nederland met haar dochterondernemingen. De Rabobank
Groep heeft circa 61.000 fte in dienst in 45 landen, is actief op het gebied van retail
banking, wholesalebanking, vermogensbeheer, leasing en vastgoed en bedient
wereldwijd circa 9,5 miljoen klanten. De nadruk in Nederland ligt op Allfinanz-dienst
verlening en internationaal op food & agri. Vanuit de coöperatieve worteling kennen
de onderdelen van de Rabobank Groep een sterke onderlinge verwantschap.
De Rabobank Groep heeft de hoogste kwalificatie voor kredietwaardigheid, de triple A-rating, van
de bekende internationale ratinginstituten Standard & Poor’s en Moody’s en behoort gemeten naar
kernvermogen tot de twintig grootste financiële instellingen ter wereld.
Lokale Rabobanken, Rabobank Nederland en Rabobank International

De zelfstandige lokale Rabobanken vormen het coöperatieve kernbedrijf van de Rabobank Groep.
Midden in de maatschappij, betrokken, dichtbij en toonaangevend, met ieder een eigen werkgebied.
Klanten kunnen lid worden van hun lokale Rabobank. Op hun beurt zijn de lokale Rabobanken lid van
de overkoepelende coöperatie Rabobank Nederland, die ze ondersteunt en adviseert bij de dienst
verlening. Rabobank Nederland oefent ook toezicht uit op de bedrijfsvoering, de uitbesteding, de
solvabiliteit en de liquiditeit van de lokale Rabobanken. De lokale Rabobanken, waar bijna 29.000 fte
werken, vormen met circa 1.100 vestigingen en bijna 3.100 geldautomaten het dichtste bankennetwerk
van Nederland. In Nederland bedienen de lokale Rabobanken ongeveer 7,5 miljoen particuliere en
zakelijke klanten met een volledig pakket financiële diensten.
Rabobank Nederland fungeert als houdstermaatschappij van een aantal gespecialiseerde dochter
ondernemingen in Nederland en in het buitenland. Bij Rabobank Nederland zijn meer dan 6.000 fte in
dienst. Rabobank International is het wholesalebankbedrijf en het internationaal retailbankbedrijf van
de Rabobank Groep met wereldwijd meer dan 15.000 fte en vestigingen in 27 landen.
Missie en ambitie
De Rabobank Groep werkt in het gezamenlijke belang van mensen en gemeenschappen met als doel
het realiseren van hun huidige en toekomstige ambities. Dit door het aandragen van de best mogelijke
financiële oplossingen en het versterken van onderlinge samenwerking. Vanuit haar betrokkenheid wil
de Rabobank Groep een stuwende en vernieuwende kracht zijn die bijdraagt aan een duurzame
ontwikkeling van welvaart en welzijn. Vanuit haar missie heeft de Rabobank Groep de ambitie in
Nederland de grootste, beste, meest klantgedreven en vernieuwende financiële instelling te zijn.
Internationaal wil de Rabobank Groep de beste food & agribank zijn met een sterke aanwezigheid in de
belangrijkste food & agrilanden. Daarbij worden kennis en kunde ingezet die jarenlang op dit gebied in
Nederland zijn opgedaan. Ook wil de Rabobank Groep, passend bij haar identiteit en maatschappelijke
positie, mondiaal excelleren in duurzaam ondernemen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is en
wordt verder geïntegreerd in de kernactiviteiten.
De waarden van de Rabobank

De wijze waarop de Rabobank in de wereld staat, wordt bepaald door kernwaarden die aan de missie en
ambitie zijn ontleend: respect, integriteit, professionaliteit en duurzaamheid. Deze kernwaarden worden
door alle onderdelen van de Rabobank Groep onderschreven als randvoorwaarden voor het handelen.
16
- Respect: de Rabobank Groep werkt samen op basis van respect, waardering en betrokkenheid.
- Integriteit: de Rabobank Groep wil in haar handelen eerlijk, oprecht, zorgvuldig en betrouwbaar zijn.
- Professionaliteit: de Rabobank Groep is haar klanten van dienst met hoogwaardige kennis en
faciliteiten. Het is haar streven de kwaliteit op een hoog peil te houden - waar mogelijk te anticiperen
op toekomstige behoeften van klanten - en haar diensten op efficiënte wijze ter beschikking te stellen.
- Duurzaamheid: de Rabobank Groep wil bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van de samen
leving in economische, sociale en ecologische zin. Dit doet de Rabobank Groep onder andere met de
Rabobank Foundation. Dit fonds van de gehele Rabobank Groep helpt kansarme groepen in binnen-
en buitenland met als doel ze een perspectief te geven op een zelfstandig bestaan. Daarnaast is Rabo
Development in het leven geroepen met als doel de ontwikkeling van partnerbanken in opkomende
landen te ondersteunen met mensen en middelen.
Op basis van deze kernwaarden biedt de Rabobank Groep klanten in Nederland alle financiële diensten
die voor deelname aan het economische verkeer in een moderne samenleving noodzakelijk zijn.
Rekening houdend met de eigen doelstellingen, waarden en weten regelgeving, respecteert de
Rabobank de cultuur en de gebruiken van landen waarin de bank is gevestigd.
Rabobank Groep Situatie per 1 januari 2009
9,5 miljoen klanten
1,7 miljoen leden
153 lokale Rabobanken
Rabobank Nederland
Ondersteuning lokale Rabobanken Rabobank International Staffuncties Rabobank Groep
Particulieren Food & agri MVO

MKB Wholesalebankbedrijf Investor Relations
Private Banking Internationaal retailbankbedrijf Long Term Funding
Overige ondersteunende afdelingen Overige stafafdelingen
Merken
Vermogensbeheer Leasing Vastgoed Verzekeren Wonen Zakelijk
Robeco De Lage Landen Rabo Vastgoedgroep Eureko (39%) Obvion Bizner

Schretlen & Co - Athlon - Bouwfonds Property - Interpolis Moviq Rembrandt F & O
Sarasin - Freo Development Zoekallehuizen.nl
IRIS - Crediam - MAB Development
Orbay - FGH Bank
- Bouwfonds REIM
- Fondsenbeheer
Nederland
De lokale Rabobanken en hun leden vormen de kern van het bankbedrijf en zijn de belangrijkste stakeholders van de coöperatie. In het middelste gedeelte van
het organisatieschema staat Rabobank Nederland als centrale (juridische) entiteit. In Nederland faciliteert Rabobank Nederland de lokale Rabobanken onder-
meer op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe producten en in de marktbewerking. Binnen Rabobank Nederland worden staffuncties voor de lokale
Rabobanken en voor de gehele Rabobank Groep uitgevoerd, zoals Shared Services & Facilities, Groep ICT en Coöperatie en Bestuur, Maatschappelijk Verant-
woord Ondernemen, Investor Relations, Long Term Funding, Personeelszaken, Juridische- en Fiscale Zaken, Kennis en Economisch Onderzoek en Communica-
tie. Tenslotte bedient Rabobank International met haar expertise een groot aantal corporate en retailklanten wereldwijd. Het onderste deel van het organisatie-
schema beschrijft de belangrijkste merken binnen de Rabobank Groep die onder hun eigen naam op de verschillende markten opereren.
17
Onderdelen Rabobank Groep
Lokale Rabobanken
Met ruim 1.100 vestigingen en bijna 3.100 geldautomaten beschikken de 153 zelfstandige lokale
Rabobanken over het dichtste kantorennet van Nederland en zijn zij dé dichtbijbank van Nederland.
De lokale Rabobanken zijn zelfstandige entiteiten met ieder een eigen werkgebied en hebben samen
bijna 29.000 fte in dienst. Dichtbij en betrokken bij hun klanten kunnen zij snel reageren en beslissen.
De betrokkenheid komt ook tot uiting in de nauwe relaties met plaatselijke verenigingen en instellingen.
Gezamenlijk bedienen de lokale Rabobanken ongeveer 7,5 miljoen Nederlandse particuliere en zakelijke
klanten met een compleet pakket financiële diensten. Veel particulieren betalen, sparen of beleggen of
hebben een hypotheek bij de Rabobank. De lokale Rabobanken zijn van oudsher nauw verbonden met
de agrarische sector. Ook financieren zij een breed scala aan bedrijven, van de kleine ondernemer op de
hoek tot de beursgenoteerde onderneming. De lokale Rabobanken zijn in Nederland de grootste
intermediair op het gebied van verzekeren.
www.rabobank.nl/vestigingen
Rabobank Nederland
Rabobank Nederland is de centrale organisatie die in dienst staat van de lokale Rabobanken en de groeps
onderdelen. Rabobank Nederland bestaat uit marktondersteuning voor het midden- en kleinbedrijf,
particulieren en private-bankingklanten en voert daarnaast een aantal centrale staffuncties uit voor de
Rabobank Groep. Bij Rabobank Nederland werken meer dan 6.000 fte.
Rabobank International
Rabobank International - het wholesalebankbedrijf en het internationaal retailbankbedrijf - richt zich in
het bijzonder op de food & agrisector. Dit groepsonderdeel heeft vestigingen in 27 landen en wereld
wijd circa 15.000 fte in dienst. De activiteiten zijn onderverdeeld in de regio’s Nederland, Europa exclusief
Nederland, Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland, en Azië. Daarnaast onderscheidt
Rabobank International een aantal wereldwijd opererende onderdelen, te weten: Global Financial Markets,
Structured Finance, Leveraged Finance, Renewable Energy & Infrastructure Finance, Direct Banking en
Trade & Commodity Finance.
Om de klanten en de markten zo goed mogelijk te kunnen bedienen, wordt er nauw samengewerkt
tussen de verschillende regio’s en de wereldwijd aanwezige onderdelen. De retailactiviteiten vinden
plaats onder het label Rabobank, met uitzondering van de Ierse ACCBank, een 100%-dochter, en de
Poolse Bank BGZ, waarin Rabobank International een 59%-belang heeft. Ook heeft Rabobank International
belangen in private equity.
www.rabobank.com
Dochters
De Rabobank Groep voert in Nederland meerdere financiële merken op verschillende markten.
Deze merken vullen elkaar aan en versterken de Rabobank Groep als één coherent geheel. Dit draagt
bij aan het bereiken van de gewenste klantwaarde en continuïteit van de Rabobank Groep.
Bizner
Bizner is een internetbank voor ondernemers die zelf hun bankzaken online willen regelen.
Ondernemers kunnen bij Bizner 24 uur per dag alle financiële basisproducten aanschaffen, beheren
en wijzigen. Bij Bizner werken circa 30 fte.
www.bizner.nl
De Lage Landen
De Lage Landen is de leasedochter binnen de Rabobank Groep. De onderneming biedt flexibele
producten aan op het gebied van activafinanciering, die de afzet van fabrikanten, vendoren en
distributeurs in meer dan 30 landen wereldwijd bevorderen. Met de innovatieve financieringsprogramma’s
kan De Lage Landen zich onderscheiden in een concurrerende marktomgeving. In de Nederlandse thuis
markt is De Lage Landen aanbieder van een breed pakket leaseproducten en handelsfinancierings
producten. Deze worden direct of via de lokale Rabobanken aan klanten aangeboden. Via het internationale
autoleasebedrijf Athlon Car Lease is De Lage Landen actief in acht landen in Europa. In de Nederlandse
18
markt ondersteunt De Lage Landen de Rabobank Groep in haar streven marktleider te worden in
consumentenkredieten, onder meer met het label Freo. Bij De Lage Landen werken circa 4.700 fte.
www.delagelanden.com
IRIS
Het Institute for Research and Investment Services is het researchinstituut van de Rabobank en Robeco
en richt zich uitsluitend op de particuliere belegger. IRIS functioneert als interne dienstverlener voor de
Rabobank en Robeco op het gebied van publishing en onafhankelijke research. In december 2008
hebben de Rabobank en Robeco het voornemen kenbaar gemaakt om zich op de toekomst van IRIS te
beraden in het licht van een nieuwe inrichting van de beleggingsresearch. Er werken bij IRIS circa 30 fte.
www.irisresearch.nl
Moviq
Moviq is een online woonplatform voor verhuizende consumenten en aanbieders op de woonmarkt.
Als particulier kun je op Moviq een nieuw huis zoeken en alle informatie vinden en delen over kopen,
verkopen, verhuizen, verbouwen en inrichten. Voor de zakelijke klant is Moviq een effectief, crossmediaal
platform dat bereik, contact en transacties met de verhuizende consument genereert. De Rabobank is
op Moviq aanwezig met relevante informatie over financiering, zoals hypotheken, maar ook met de
bijbehorende verzekeringen.
www.moviq.nl
Obvion
Obvion, een samenwerkingsverband van de Rabobank Groep en het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds,
verstrekt hypotheken en enkele serviceproducten, zoals garanties en overbruggingskredieten. Zij richt
zich daarbij uitsluitend op de samenwerking met onafhankelijke intermediairs. Op dit terrein is Obvion
met bijna 300 fte de grootste hypotheekverstrekker in Nederland.
www.obvion.nl
Orbay
Orbay verzorgt business process outsourcing en integreert klantprocessen en individuele workflows
naadloos met de frontoffice van haar klanten. Orbay levert een state-of-the-art technologie, een stabiele
infrastructuur en uitgebreide expertise in de bancaire sector. Zo wordt de back-office van een groeiend
aantal banken en financiële instellingen overgenomen en uitgevoerd. Orbay combineert het beste uit
verschillende werelden door schaalgrootte, gedeelde faciliteiten en knowhow om te zetten in kosten
voordeel en een hoge kwaliteit van haar dienstverlening. Op die manier verbindt Orbay haar waarde
keten met die van haar klanten. Orbay is gevestigd in Eindhoven en er werken meer dan 90 fte.
www.orbay.nl
Rabo Vastgoedgroep
De Rabo Vastgoedgroep is een vooraanstaande internationale vastgoedonderneming die behoort tot de
grootste van Europa. Er wordt geopereerd op de particuliere en zakelijke markt met drie kernactiviteiten:
projectontwikkeling, financiering en vermogensbeheer. Binnen de Rabo Vastgoedgroep is Bouwfonds
Property Development verantwoordelijk voor het ontwikkelen van woningen, en MAB Development
voor het ontwikkelen van commercieel vastgoed. Het financieren van commercieel vastgoed is in handen
van FGH Bank. Bouwfonds REIM is verantwoordelijk voor vastgoedgerelateerde beleggingen. Naast de
drie kernactiviteiten wordt via Fondsenbeheer Nederland een bijdrage geleverd aan de ontwikkeling en
financiering van maatschappelijk vastgoed. De Rabo Vastgoedgroep heeft meer dan 1.700 fte in dienst
en is actief in enkele Europese landen.
www.rabovastgoedgroep.nl
Rembrandt Fusies & Overnames

Rembrandt Fusies & Overnames is een organisatie met als kernactiviteit advisering en begeleiding bij koop
en verkoop van ondernemingen. Rembrandt Fusies & Overnames richt zich op eigenaren van kleinere
en middelgrote familiebedrijven die een oplossing zoeken voor hun opvolging en op ambitieuze
ondernemers met uitbreidingsplannen. Er werken circa 30 fte bij Rembrandt Fusies & Overnames.
www.rembrandt-fo.nl
19
Robeco
Robeco, opgericht in 1929 te Rotterdam, levert wereldwijd beleggingsproducten en -diensten aan
ongeveer 700 institutionele en 1,5 miljoen particuliere klanten. Particulieren worden bediend via banken
en andere distributiepartners, alsmede via directe kanalen. Het productaanbod bestaat uit aandelen
beleggingen, vastrentende beleggingen, geldmarktfondsen, vastgoedfondsen, duurzaam- en verantwoord
beleggen en alternatieve beleggingen, zoals private equity, hedgefondsen en gestructureerde producten.
Behalve op de thuismarkten Nederland en de Verenigde Staten is Robeco actief in Europa, Azië en het
Midden-Oosten. Wereldwijd zijn er circa 1.700 fte in dienst.
www.robeco.com
Sarasin
De Sarasin Groep, opgericht in 1841, is van oudsher een leidende Zwitserse private bank. Haar aandelen
zijn genoteerd aan de SWX, de Zwitserse effectenbeurs. De Rabobank Groep heeft een belang van 46%
in Sarasin en bezit 69% van de stemrechten. De Sarasin Groep is een internationale dienstverlener
die duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan, vertegenwoordigd is in 13 landen in Europa, het
Midden-Oosten en Azië en heeft circa 1.500 fte in dienst. Sarasin biedt een hoog niveau van dienst
verlening en expertise als beleggingsadviseur en vermogensbeheerder voor vermogende particulieren
en institutionele klanten.
www.sarasin.com
Schretlen & Co

Binnen de Rabobank Groep richt vermogensbank Schretlen & Co zich met vermogensbeheer en -advies,
gecombineerd met vermogensplanning, op vermogende particulieren en middelgrote instellingen in
Nederland. Naast het hoofdkantoor in Amsterdam heeft Schretlen & Co vestigingen in Apeldoorn,
Heerenveen, Rotterdam en Waalre. Samenwerking met lokale Rabobanken heeft onder meer geresulteerd
in Rabobank Beheerd Beleggen en de Rabobank Effecten Advies Desk. Schretlen & Co heeft ongeveer
300 fte in dienst.
www.schretlen.com
Zoekallehuizen.nl
Zoekallehuizen.nl is de zoekmachine die dagelijks vrijwel alle websites van makelaars afspeurt.
Bovendien neemt zoekallehuizen.nl ook alle websites mee waarop het woningaanbod van particulieren
staat. Zoekallehuizen.nl heeft het woningaanbod van zowel NVM makelaars, LMV makelaars, VBO
makelaars en makelaars die niet zijn aangesloten bij een makelaarsorganisatie.
www.zoekallehuizen.nl
Deelnemingen
Eureko
De Rabobank heeft een belang van 39% in Eureko, een internationale financiële dienstverlener op het
gebied van verzekeringen en er werken circa 25.000 fte. Achmea, onderdeel van Eureko, is op de
Nederlandse thuismarkt de grootste verzekeringsgroep met labels als Centraal Beheer Achmea, Interpolis,
Avéro Achmea, FBTO, Agis Zorgverzekeringen en Zilveren Kruis Achmea. Eureko bedient in Nederland
een brede klantengroep van particulieren, overheden en bedrijven. Eureko is ook over de grens actief in
twaalf Europese landen. Tussen de Rabobank en Eureko is sprake van hechte samenwerking op het
gebied van verzekeren. Het grootste deel van de verzekeringsproducten die de lokale Rabobanken
verkopen is afkomstig van Interpolis. Het gaat om een breed assortiment schade-, zorgen levens
verzekeringen voor zowel particulieren als bedrijven. Met meer dan een miljoen particulieren en enkele
honderdduizenden bedrijven als klant is Interpolis een van de belangrijkste spelers in de Nederlandse
verzekeringsmarkt. In de agrarische sector is Interpolis marktleider.
www.eureko.net
20
Wereldwijd aanwezig
Het Rabobank-merk wordt door de lokale Rabobanken en Rabobank International in 27 landen gevoerd.
Met de andere groepsonderdelen tezamen is de Rabobank Groep actief in 45 landen, inclusief Nederland,
verspreid over 569 vestigingsplaatsen. Daarnaast is Rabo Development actief in 9 landen en de Rabobank
Foundation in 26 landen.
Noord-Amerika Europa Azië Australië

Canada België Bahrein Australië
Verenigde Staten Denemarken China Nieuw-Zeeland
Duitsland India
Latijns-Amerika Finland Indonesië
Argentinië Frankrijk Japan
Brazilië Groot Brittannië Korea
Chili Guernsey Maleisië
Curaçao Hongarije Oman
Kaaiman Eilanden Ierland Quatar
Mexico Italië Singapore
Luxemburg V
erenigde Arabische
Nederland Emiraten
Noorwegen
Oostenrijk
Polen
Portugal
Roemenië
Rusland
Slowakije
Spanje
Tsjechië
Turkije Rabobank merk
Zweden Groepsonderdelen
Zwitserland Rabobank merk en groepsonderdelen
Voor verdere informatie over onze vestigingen en kantoren, zoals vestigingsplaats en contactgegevens:
www.rabobank.com
21
Verslag raad van bestuur
Financiële ontwikkelingen
Rabobank Groep
Mooi resultaat in turbulente tijden

Financiële doelstellingen
- Tier 1-ratio komt uit op 12,7%
- Rendement eigen vermogen bedraagt 9,7%
- Nettowinst neemt toe met 2%
Balansgegevens
- Kredietportefeuille stijgt met 11% tot 408,6 miljard euro
- Toevertrouwde middelen nemen toe met 10% tot 304,2 miljard euro
- Eigen vermogen stijgt met 7% tot 33,5 miljard euro
Nettoresultaat bedraagt 2,8 miljard euro
- Efficiencyratio verbetert met 4,2 procentpunt tot 65,3%
- Kredietverliezen bedragen 31 basispunten en liggen boven het langjarig gemiddelde
- RAROC bedraagt 12,5%
Ondanks alle turbulentie op de financiële markten bleef bij de Rabobank Groep de

vermogensratio, de tier 1-ratio, met 12,7% boven het gewenste hoge niveau van
12,5%. Het rendement op eigen vermogen kwam uit op 9,7% en de Rabobank Groep
realiseerde een stijging van het nettoresultaat met 2%. Hoewel de tot doel gestelde
nettowinstgroei niet werd gehaald, is gezien de marktomstandigheden sprake van
een goede prestatie. De groei van de zakelijke kredietverlening in Nederland droeg
in belangrijke mate bij aan de toename van de kredietportefeuille private cliënten,
die steeg met 11% tot 408,6 miljard euro. De groei van toevertrouwde middelen met
10% tot 304,2 miljard euro was stevig. De keuze voor zekerheid in turbulente tijden
leverde veel nieuwe klanten en middelen op.
Vooral door een toename van het renteresultaat stegen de baten met 6% tot 11,7
miljard euro. Doordat er meer gestuurd werd op kosten daalden de bedrijfslasten
met 1% tot 7,6 miljard euro. De goede prestaties van het Rabobank Pensioenfonds
resulteerden in een daling van de pensioenlast. Dankzij deze ontwikkelingen
verbeterde de efficiencyratio met 4,2 procentpunt tot 65,3%. Per saldo realiseerde de
Rabobank Groep een nettowinst van 2,8 miljard euro. De RAROC kwam uit op 12,5%.
22
Financiële doelstellingen
De Rabobank Groep hanteert drie financiële doelstellingen: de tier 1-ratio, het rendement op het eigen
vermogen en de nettowinstgroei. De tier 1-ratio, het kernvermogen gerelateerd aan de risicogewogen
activa, kwam per eind 2008 met 12,7% (10,7%⁸) uit boven het gewenste niveau van 12,5%. Deze toename
hield verband met de invoering van Basel II. Het rendement op het eigen vermogen, de nettowinst
gerelateerd aan het kernvermogen, bedroeg 9,7% (10,2%). De nettowinst steeg in 2008 met 2% (15%).
Dit is lager dan de doelstelling.
Balansontwikkeling
Algemeen
Gelet op de wijzigingen in IAS 39 en IFRS 7 heeft de Rabobank Groep in 2008 besloten over te gaan tot
een herclassificatie van een deel van de financiële activa, 12,0 miljard euro, naar kredieten aan cliënten en
vorderingen op andere banken. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar de geconsolideerde
jaarrekening van de Rabobank Groep onder toelichting 11. Om de trends in dit jaarverslag juist weer
te geven, zijn de vergelijkende cijfers per eind 2007 aangepast door rekening te houden met deze
herclassificatie. Voor vergelijkings- en analysedoeleinden wordt per eind 2007 een bedrag van 385,7
miljard euro in plaats van 373,0 miljard euro onder kredieten aan cliënten meegenomen.
Kredietverlening naar sector 450 Kredietverlening naar onderdelen

in miljarden euro’s 400 ultimo 2008
Food & agri 350 Binnenlands retailbankbedrijf 65%
HID 300 Wholesalebankbedrijf en
Particulieren 250 internationaal retailbankbedrijf 25%
200 Leasing 5%
150 Vastgoed 4%
100 Overig 1%
50
0
2004 2005 2006 2007 2008
Toename kredietportefeuille mede door groei zakelijke kredietverlening

In het verslagjaar steeg de balanspost ‘kredieten aan cliënten’ met 11% tot 426,3 (385,7) miljard euro,
ondanks de minder gunstige economische omstandigheden. Het overgrote deel hiervan heeft betrekking
op de kredietportefeuille private cliënten. Daarnaast bestaan kredieten aan cliënten uit kredieten aan
overheidscliënten, vorderingen effectentransacties private cliënten en afdekking renterisico. Aan over
heden is 8,8 (5,1) miljard euro verstrekt. De omvang van de post ‘vorderingen effectentransacties private
cliënten’ daalde naar 3,8 (14,4) miljard euro. Voor het afdekken van het renterisico op kredieten aan
cliënten gebruikt de Rabobank Groep derivaten. Omdat deze derivaten op marktwaarde worden
gewaardeerd en de kredietportefeuille private cliënten op basis van geamortiseerde kostprijs leidt dit tot
een tijdelijke asymmetrie in de waardering. Om te voorkomen dat dit verschil in waardering tot onnodige
schommelingen leidt in de winst-en-verliesrekening past de Rabobank Groep hedge accounting toe.
De verschillen in waardering worden verantwoord in de post ‘afdekking renterisico’. Deze post had een
omvang van 5,0 (-2,5) miljard euro.
De toename van de zakelijke kredietverlening bij het binnenlands retailbankbedrijf en bij Rabobank
International droegen in belangrijke mate bij aan de groei van de kredietportefeuille private cliënten met
11% tot 408,6 (368,7) miljard euro. Voor 47% bestaat de kredietportefeuille private cliënten uit leningen
verstrekt aan particulieren, voor 36% aan de sector handel, industrie en dienstverlening (HID) en voor 17%
aan de food & agrisector. Door de groei van de hypotheekportefeuille in Nederland steeg de omvang
van de leningen aan particulieren met 8% tot 194,0 (180,1) miljard euro. De particuliere hypotheek
portefeuille had een omvang van 192,7 (177,4) miljard euro. Dit deel van de portefeuille bestaat nagenoeg
geheel uit hypotheken en daarnaast uit consumentenkredieten. De kredietportefeuille aan de handel,
industrie en dienstverlening (HID) nam met 13% toe tot 146,3 (129,2) miljard euro. De kredieten aan de
8) De getallen tussen haakjes ( ) betreffen de vergelijkende cijfers. Voor resultaatgegevens zijn dit de cijfers over 2007 en voor de balans
gegevens zijn dit de cijfers per eind 2007. In het geval van voortschrijdend inzicht zijn de vergelijkende cijfers aangepast.
23
Kredietportefeuille HID Kredietverlening food & agri
naar sector ultimo 2008 naar sector ultimo 2008
Onroerend goed 20% Vlees 19%
Financiële instellingen, Zuivel 17%
niet banken 19% Granen en oliehoudende zaden 13%
Groothandel 10% Groenten en fruit 12%
Industrie 7% Detailhandel levensmiddelen 7%
Bouw 6% Food & agri inputs 7%
Transport en opslag 6% Bloemen 6%
Detailhandel non-food 4% Dranken 4%
Gezondheidszorg 3% Diverse oogstgewassen 3%
Zakelijke dienstverlening 3% Suiker 3%
Informatie en communicatie 3% Overig 9%
Kunst, recreatie 1%
Nutsbedrijven 1%
Overige 17%
food & agrisector stegen met 15% tot 68,3 (59,4) miljard euro. Het merendeel van de portefeuille heeft
betrekking op de primaire agrarische sector. De groei van de kredieten aan de vleessector droeg bij aan
de stijging van de kredietverlening aan de primaire agrarische sector met 9% tot 43,8 (40,1) miljard euro.
De kredietportefeuille private cliënten is voor 73% verstrekt in Nederland, 11% in Europa exclusief
Nederland, 12% in Amerika, 3% in Australië en Nieuw-Zeeland en 1% in overige landen.
Verdeling toevertrouwde 300 Verdeling toevertrouwde middelen

middelen 250 ultimo 2008
in miljarden euro’s 200 Binnenlands retailbankbedrijf 58%
Overige toevertrouwde 150 Wholesalebankbedrijf en
middelen 100 internationaal retailbankbedrijf 37%
Terugkooptransacties 50 Vermogensbeheer en beleggen 5%
Zakelijke termijndeposito’s 0
Rekening-courant/ 2004 2005 2006 2007 2008

vereffeningsrekeningen
Spaargelden
Toename termijndeposito’s draagt bij aan groei toevertrouwde middelen

Uit de stevige groei van de toevertrouwde middelen blijkt dat de Rabobank Groep wordt gezien als
een veilige haven in deze turbulente tijden. De toevertrouwde middelen stegen in 2008 met 10% tot
304,2 (276,6) miljard euro. De spaargelden, de toevertrouwde middelen van particulieren, vormen de
grootste categorie binnen de toevertrouwde middelen en stegen met 13% tot 114,7 (101,2) miljard
euro. Naast de spaargelden leverden ook de rekening-courantsaldi een bijdrage aan de groei van de
toevertrouwde middelen.
Toename spaargelden vooral bij lokale Rabobanken

Van het spaargeld is 89% toevertrouwd aan de lokale Rabobanken. Als gevolg van de hogere
rentevergoeding op termijndeposito’s koos een groot aantal particulieren voor dit spaarproduct.
Daardoor nam de omvang van de deposito’s met een vaste looptijd met 66% toe tot 43,1 (25,9) miljard
euro. Bij Roparco, de spaarbank van Robeco, nam
Verdeling spaargelden 120 de omvang van de spaargelden met 10% toe tot
in miljarden euro’s 100 5,4 (4,9) miljard euro. De verkoop van Alex leidde
Overig 80 tot een afname van het spaargeld met 0,6 miljard
Roparco 60 euro. Dankzij het grote aantal nieuwe internet
Deposito’s met vaste looptijd 40 spaarklanten nam de omvang van de spaargelden
Rendementsrekening 20 bij de buitenlandse internetbanken in Australië,
Telesparen 0 België, Ierland en Nieuw-Zeeland met 30% toe tot
Internetsparen 2004 2005 2006 2007 2008 6,6 (5,1) miljard euro.
24
Eigen vermogen 35 Eigen vermogen
in miljarden euro’s 30 Als gevolg van de inhouding van de winst, de
Overige belangen van derden 25 uitgifte van Capital Securities en de toename van
Hybride vermogen 20 het belang van derden steeg het eigen vermogen
Rabobank Ledencertificaten 15 met 7% tot 33,5 (31,4) miljard euro. De Rabobank
Ingehouden winsten en 10 Groep emitteerde hybride vermogen in de vorm
overige reserves 5 van Capital Securities in Britse ponden, Israëlische
0 shekels, US dollars en Zwitserse franken.
2004 2005 2006 2007 2008 De consolidatie van Bank BGZ droeg bij aan de
toename van het belang van derden.
Het eigen vermogen bestaat voor 60% uit
Vermogenseisen 25 ingehouden winsten en overige reserves, voor
in miljarden euro’s ultimo 2008 20 19% uit Rabobank Ledencertificaten, voor 10%
Overige risico’s 15 uit hybride vermogen en voor 11% uit overige
Operationeel- en bedrijfsrisico 10 belangen van derden.
Rente- en marktrisico 5
Krediet- en transferrisico 0 Externe vermogenseis

De Rabobank Groep berekent sinds de invoering
Economic capital
Basel II
Basel I
van de Basel II-regelgeving voor nagenoeg de

gehele kredietportefeuille de externe vermogenseis
voor kredietrisico op basis van de geavanceerde
interne ratingbenadering, zoals deze door
De Nederlandsche Bank is goedgekeurd.
Voor enkele kleinere portefeuilles is de uitrol van deze benadering nog onderhanden en wordt de
standaard benadering toegepast. Voor operationeel risico vindt de berekening plaats aan de hand van
een goedgekeurd intern model. De externe vermogenseis bedraagt per eind 2008 19,0 (21,3) miljard
euro, waarbij 91% samenhangt met kredieten transferrisico. Verder wordt 7% aangehouden voor
operationeel risico en 2% voor marktrisico. De lagere externe vermogenseis hangt in belangrijke mate
samen met de invoering van Basel II. Het lage risicoprofiel van de kredietportefeuille, in combinatie met
de aanwezige zekerheden, vormt hiervoor de belangrijkste reden.
Economic capital als interne vermogenseis
Economic capital
RAROC (in miljarden euro’s)
2008 2007 31-dec-08 31-dec-07
Binnenlands retailbankbedrijf 17,7% 17,3% 8,7 8,9
Wholesalebankbedrijf en internationaal retailbankbedrijf 0,5% 6,9% 6,2 4,7
Vermogensbeheer en beleggen 0,8 0,6
Leasing 22,3% 24,2% 1,1 1,1
Vastgoed 1,7 1,4
Overige activiteiten 4,1 3,8
Totaal 12,5% 14,4% 22,3 20,5
Naast de externe vermogenseis berekent de Rabobank Groep een interne vermogenseis op basis van
haar economic capitalraamwerk. Dit raamwerk wordt gebruikt om een completer inzicht te krijgen in
alle risico’s en om een betere afweging tussen risico en rendement te kunnen maken. Binnen het
Verdeling economic capital Verdeling economic capital

naar groepsonderdelen ultimo 2008 naar risico ultimo 2008
Binnenlands retailbankbedrijf 39% Krediet- en transferrisico 57%
Wholesalebankbedrijf en Operationeel en bedrijfsrisico 17%
internationaal retailbankbedrijf 28% Rente- en marktrisico 16%
Vastgoed 7% Overige risico’s 10%
Leasing 5%
Vermogensbeheer 3%
Overige activiteiten 18%
25
economic capital wordt, overeenkomstig de triple A-status, uitgegaan van een hoger betrouwbaarheids
niveau (99,99%) dan voor Basel II (99,90%) is vereist. Verder wordt voor een breder palet aan risico’s een
interne vermogenseis vastgesteld. Behalve voor kredietrisico, operationeel risico en marktrisico in de
handelsboeken wordt ook voor alle andere geïdentificeerde materiële risico’s economic capital aan
gehouden. Vooral als gevolg van groei van de kredietverlening steeg het economic capital tot 22,3 (20,5)
miljard euro per eind 2008. Deze interne vermogenseis ligt ruim onder het aanwezige toetsingsvermogen
van 30,9 (29,2) miljard euro. Deze omvangrijke buffer onderstreept de soliditeit van de Rabobank Groep.
Krediet- en transferrisico is met 57% van het totale economic capital het meest dominante risicotype.
Rente- en marktrisico is goed voor 16%, terwijl de niet-financiële risico’s (operationeel en bedrijfsrisico)
17% vertegenwoordigen. De resterende 10% is verdeeld over de andere risicotypen.
Resultaatontwikkeling
Resultaten (in miljoenen euro’s)

2008 2007 Mutatie
Rente 8.517 6.771 26%
Honoraria en provisies 2.889 2.857 1%
Overige baten 246 1.394 -82%
Totale baten 11.652 11.022 6%
Personeelskosten 4.290 4.400 -3%
Andere beheerskosten 2.796 2.779 1%
Afschrijvingen 525 484 8%
Totale bedrijfslasten 7.611 7.663 -1%
Brutoresultaat 4.041 3.359 20%
Waardeveranderingen 1.189 266
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 2.852 3.093 -8%
Belastingen 98 397 -75%
Nettowinst 2.754 2.696 2%
Kredietverliezen (in basispunten) 31 8
Ratio’s
Efficiencyratio 65,3% 69,5%
Rendement eigen vermogen 9,7% 10,2%
RAROC 12,5% 14,4%
Balansgegevens (in miljarden euro’s) 31-dec-08 31-dec-07

Balanstotaal 612,1 570,5 7%
Kredieten aan private cliënten 408,6 368,7 11%
Toevertrouwde middelen 304,2 276,6 10%
Vermogenseisen (in miljarden euro’s)

Vermogenseis 19,0 21,3 -11%
Economic capital 22,3 20,5 9%
Vermogensratio’s
BIS-ratio 13,0% 10,9%
Tier 1-ratio 12,7% 10,7%
Aantal medewerkers (in fte) 60.568 54.737 11%
26
Baten stijgen met 6%
In het verslagjaar namen de totale baten met 6% toe tot 11.652 (11.022) miljoen euro. De stijging van
de inkomsten bij de lokale Rabobanken en de vermogensbeheeractiviteiten droegen hieraan bij.
Vooral door het hogere renteresultaat bij Rabobank International nam dit resultaat met 26% toe tot
8.517 (6.771) miljoen euro. Bij Rabobank International steeg het renteresultaat als gevolg van krediet
groei en hogere marges en bij het binnenlands retailbankbedrijf nam de marge op de toevertrouwde
middelen af door de toegenomen concurrentie op de spaarmarkt. De totale provisiebaten namen met
1% toe tot 2.889 (2.857) miljoen euro. De overige baten daalden met 82% tot 246 (1.394) miljoen euro.
Doordat de turbulentie op de financiële markten aanhield daalden de handelsresultaten bij Rabobank
International. De fair value-mutaties van activa en passiva hadden per saldo een beperkt effect op het
resultaat. Ook daalden de projectresultaten bij de Rabo Vastgoedgroep en was het resultaat van de
deelneming Eureko negatief. De verkoop van Alex en de consolidatie van Bank BGZ droegen positief bij
aan de baten. In 2007 werden de overige baten positief beïnvloed door opbrengsten uit de verkoop van
activiteiten bij Sarasin.
Bedrijfslasten dalen met 1%

In 2008 namen de totale bedrijfslasten met 1% af tot 7.611 (7.663) miljoen euro. Mede als gevolg van
een daling van de bonussen namen de personeelskosten met 3% af tot 4.290 (4.400) miljoen euro.
Vanaf 2008 worden de medewerkers van Bank BGZ ook meegeteld in de formatie van de Rabobank
Groep. Als gevolg hiervan steeg het aantal personeelsleden bij de Rabobank Groep met 11% tot 60.568
(54.737) fte. Bij de lokale Rabobanken en Robeco nam het aantal medewerkers af. De andere beheers
kosten stegen met 1% tot 2.796 (2.779) miljoen euro. De afschrijvingskosten namen met 8% toe tot 525
(484) miljoen euro, omdat er meer werd afgeschreven op zelfontwikkelde software en immateriële activa.
Kredietverliezen bedragen 31 basispunten

Vooral door de toename van de post ‘waardeveranderingen’ bij Rabobank International steeg deze post
in het verslagjaar tot 1.189 (266) miljoen euro. Dit komt overeen met 31 basispunten van de gemiddelde
kredietverlening en ligt boven het langjarig gemiddelde van 21 basispunten.
Belastingdruk bedraagt 3%
De in 2008 verantwoorde belasting bedroeg 98 (397) miljoen euro. Dit correspondeert met een effectieve
belastingdruk van 3,4% (12,8%). De onbelaste resultaten uit deelnemingen, zoals de participaties in
fondsen van Gilde en de belangen van Rabo Private Equity, dragen bij aan een lagere belastingdruk.
Nettowinst stijgt met 2%

Mede door de performance van het binnenlands retailbankbedrijf realiseerde de Rabobank Groep een
nettowinst van 2.754 (2.696) miljoen euro. Na aftrek van belang derden en betaling van de vergoeding
aan de houders van Rabobank Ledencertificaten, Capital Securities en Trust Preferred Securities III tot en
met VI, resteert een bedrag van 2.089 (1.971) miljoen euro.
RAROC
RAROC is de afkorting voor de Risk Adjusted Return On Capital oftewel het naar risico gewogen
rendement op kapitaal. RAROC ondersteunt het besluitvormingsproces door een consequente afweging
tussen de verwachte opbrengsten en de aanwezige risico’s. Daarnaast wordt RAROC gebruikt voor de
prijsstelling op transactieniveau en bij het kredietfiatteringproces. In 2008 realiseerde de Rabobank
Groep een RAROC na belastingen van 12,5% (14,4%)⁹.
9) De RAROC wordt berekend door de nettowinst te relateren aan het gemiddelde economic capital in het jaar.
27
Binnenlands retailbankbedrijf
www.rabobank.nl, www.obvion.nl, www.bizner.nl
owinst
Goede prestaties in turbulente marktomstandigheden
p 2008
Kredietportefeuille private cliënten stijgt met 10% tot 268,3
miljard euro
ailbankbedrijf 59%
- Groei marktaandeel hypotheken tot 30%
- Marktaandeel midden- en kleinbedrijf neemt toe tot 39%
- Marktaandeel food & agri stabiel op 84%
Groei toevertrouwde middelen met 16% tot 175,6 miljard euro
- Toename marktaandeel sparen tot 43%
Nettowinst neemt toe met 13% tot 1,6 miljard euro
Aandeel in nettowinst - Efficiencyratio verbetert met 1,7 procentpunt tot 63,2%
Rabobank Groep 2008 - Kredietverliezen liggen met 8 basispunten onder langjarig
in % gemiddelde
Binnenlands retailbankbedrijf 59% - RAROC bedraagt 17,7%
Strategie Rabobank Groep Bijdrage aan groepsstrategie

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Versterken marktleiderspositie Allfinanz-deelmarkten
- Verstevigen positie grote steden
- Implementatie programma Rabobank 2010
Mondiale food & agribank - Behoud marktleiderschap food & agri in Nederland
Ondanks de grote dynamiek in de financiële sector liet het binnenlands retailbank

bedrijf - de lokale Rabobanken, Obvion en Bizner - in 2008 goede prestaties zien.
Als stabiele marktpartij mocht de Rabobank veel nieuwe klanten verwelkomen.
De dienstverlening werd verder uitgebreid.
De kredietportefeuille groeide met 10% tot 268,3 miljard euro. De motor achter
deze groei was de kredietverlening aan bedrijven. Het mkb-marktaandeel steeg dan
ook naar 39%. In een krimpende hypotheekmarkt verbeterde de Rabobank Groep
met een marktaandeel van 30% haar positie als marktleider. De stabiliteit van de
Rabobank zorgde voor een grote toestroom van middelen. Het marktaandeel op
de spaarmarkt steeg van 41% naar 43%. De primaire focus op klantwaarde werd
wederom beloond met een hoge klanttevredenheid bij particulieren, private-
bankingklanten en bedrijven. Het programma Rabobank 2010, dat zich richt op
verbetering van de klantbediening via verschillende distributiekanalen, is na een
verdere optimalisering voortvarend opgepakt. De nettowinst steeg bij het
binnenlands retailbankbedrijf met 13% tot 1,6 miljard euro. Doordat de baten
harder groeiden dan de bedrijfslasten, verbeterde de efficiencyratio met 1,7
procentpunt tot 63,2%.
28
Strategie
De actualisering van het Strategisch Kader bevestigt dat de Rabobank marktleiderschap in Nederland
nastreeft als Allfinanz-dienstverlener. Ook het hypotheekbedrijf Obvion en de zakelijke internetbank
Bizner passen in deze marktleiderstrategie. Door een grotere nadruk te leggen op de zakelijke markt wil
de Rabobank de grootste en belangrijkste bedrijvenbank worden. Ook de groeiambities voor de private-
bankingmarkt zijn expliciet gemaakt. Vanwege een sterkere focus op gezonde balansverhoudingen gaan
de lokale Rabobanken een groot deel van hun kredietgroei financieren met toevertrouwde middelen.
De implementatie van het programma Rabobank 2010 vormt een ander belangrijk onderdeel van de
geactualiseerde strategie.
Programma Rabobank 2010 in volgende fase

De Rabobank wil 24 uur per dag, 7 dagen per week voor haar klanten bereikbaar zijn. Het virtuele tijdperk
maakt vernieuwing en verbetering van de klantbediening mogelijk tegen lagere kosten. Hiervoor heeft
de Rabobank het programma Rabobank 2010 ontwikkeld. Het optimaliseren van de processen is een
belangrijk onderdeel daarvan. Kernpunten zijn de strakke sturing op doorloop- en bewerkingstijden en
het in-één-keer-goedprincipe. Nadat vijf lokale Rabobanken in 2007 samen met Rabobank Nederland een
pilot uitvoerden, hebben negen proefbanken in 2008 het programma verder getest. Nu is het programma
beschikbaar voor andere lokale Rabobanken en inmiddels zijn veertien banken van start gegaan.
Versteviging marktleiderschap in Nederland

De financiële crisis en het ingrijpen van de overheid leidden in 2008 tot grote veranderingen in het
Nederlandse bankenlandschap. Mede dankzij haar stabiele karakter kon de Rabobank Groep haar
leidende marktposities op een aantal terreinen uitbreiden. Bijvoorbeeld op de spaarmarkt, die als gevolg
van het negatieve beurssentiment groeide met 6%, bereikte de Rabobank Groep een verbetering van
haar marktpositie. Ondanks de toegenomen concurrentie steeg het marktaandeel inclusief Roparco
met 2 procentpunt naar 43%. De lokale Rabobanken verwelkomden een forse toestroom van nieuwe
klanten en spaarmiddelen.
Hoewel de totale Nederlandse hypotheekmarkt in 2008 met 15% kromp, groeide het marktaandeel van
het binnenlands retailbankbedrijf naar 30% (28%). Mede door het succes van de nieuwe Rabo Opbouw
Hypotheek nam het marktaandeel bij de lokale Rabobanken toe tot 23,6% (22,4%). Ondanks een daling
van het marktaandeel in de laatste maanden van 2008 steeg het marktaandeel van Obvion over het
gehele jaar met 0,7 procentpunt tot 6,0%. De Rabobank was marktleider in alle mkb-sectoren en nam
het marktaandeel in de totale mkb-markt toe tot 39% (38%). In de startersmarkt steeg het marktaandeel
naar 39% (38%). In de agrarische sector bleef Rabobank met een marktaandeel van 84% (84%) veruit
marktleider. De strategie van de afgelopen jaren om vooral aandacht te besteden aan jonge en grotere
agrarische ondernemers, vertaalde zich in 2008 in toegenomen marktaandelen onder deze ondernemers.
De Rabobank is van oorsprong sterk gepositioneerd in de niet-stedelijke gebieden. Door het in 2007
geïntroduceerde grotestedenbeleid is ook de marktpositie in stedelijke gebieden gegroeid. Hier groeide
het marktaandeel mkb naar 29% (27%).
Marktaandelen 45
in % 40
2004 35
2005 30
2006 25
2007 20
2008 15
10
5
0
Hypotheken Sparen Midden- en kleinbedrijf
29
Klanttevredenheid neemt verder toe
Als coöperatieve bank stelt de Rabobank het leveren van klantwaarde centraal. Kwalitatief goede
dienstverlening moet leiden tot tevreden klanten. Ook in 2008 is de Rabobank daarin weer geslaagd.
Uit onderzoek van Blauw Research blijkt dat particuliere klanten het meest tevreden zijn over de
Rabobank, met een gemiddeld rapportcijfer van 7,7 (7,5). Deze nummer 1-positie is te danken aan
de hoge score op betrouwbaarheid, deskundigheid, reputatie en sympathie. Bij een onderzoek van
MarketResponse staat de Rabobank in de top 3 van de meest klantvriendelijke bedrijven van Nederland.
Volgens het juryrapport is de Rabobank betrouwbaar, bereikbaar en benaderbaar, vindt men het
personeel kundig en klantvriendelijk en de website helder. Internetgebruikers hebben www.rabobank.nl,
zowel via onlineawards.nl als websitevanhetjaar.nl, uitgeroepen tot beste en populairste financiële site
van 2008. De klanttevredenheid onder private-bankingklanten werd gewaardeerd met een 7,6 (7,5).
Redenen hiervoor waren de hoge betrouwbaarheid en een dienstverlening die volgens klanten op
diverse punten is verbeterd. In het onderzoek van het blad Incompany scoort de Rabobank opnieuw
zeer goed op klanttevredenheid en staat Rabobank Private Banking bestendig op de tweede plaats.
De bovengemiddelde klanttevredenheid van mkb-relaties over de Rabobank is vergeleken met 2007
duidelijk toegenomen. Redenen hiervoor zijn deskundigheid, foutloze afwikkeling van bankzaken en
gemak. Volgens Incompany was de Rabobank in 2008 opnieuw de favoriete zakenpartner. Het blad
Management Team kwam in een onderzoek tot dezelfde conclusie.
Succesvolle introductie banksparen

Op 1 januari 2008 is de Wet Banksparen in werking getreden, die het mogelijk maakt om via banken
fiscaal vriendelijk te sparen voor huis of pensioen. In dit kader introduceerde de Rabobank als een van
de eerste banken twee nieuwe producten: de RaboOpbouwHypotheek en de Rabo ToekomstRekening.
De transparantie en de gunstige tarifering dragen bij aan het succes van deze producten. Mede hierdoor
is de RaboOpbouwHypotheek een nieuw en aantrekkelijk alternatief voor bestaande hypotheekvormen.
De in 2008 geïntroduceerde Rabo Springplankhypotheek won zilver bij de verkiezing tot Hypotheek
product van het jaar. Door een samenwerking met gemeenten en woningbouwcorporaties kunnen
starters op de woningmarkt makkelijker een huis kopen.
Dichterbij de klant met multichannelbediening

Klanten maken voor bancaire diensten steeds meer gebruik van virtuele kanalen zoals internet en
telefoon. In het najaar van 2008 passeerde de Rabobank de mijlpaal van 3 miljoen actieve internetklanten.
De Rabobank investeert volop in de verdere ontwikkeling van internetbankieren. Klantbediening via
virtuele kanalen is ook een belangrijk onderdeel van het programma Rabobank 2010. Lokale Rabobanken
zetten www.rabobank.nl steeds meer in om hun klanten virtueel en dichtbij te kunnen bedienen en
van informatie te voorzien. De informatie van de lokale Rabobank is voor de klant een stuk dichterbij
gekomen door een prominente link op de site. Dit heeft geleid tot een verdubbeling van de bezoekers
aantallen op de lokale pagina’s. Ook is het gebruiksgemak van www.rabobank.nl verbeterd.
In 2008 lanceerde Rabo Mobiel de nieuwe dienst Rabo SMS Betalen. Met de mobiele portemonnee
kan per sms geld worden verstuurd en ontvangen. Mobiele bellers kunnen eenvoudig bedragen tot 150
euro aan elkaar overmaken, ongeacht de bank of telecomprovider. Rabo SMS Betalen is begin 2009 door
consumenten uitgeroepen tot ‘Product van het Jaar’ voor het jaar 2009 in de categorie Diensten.
Behalve via internet en telefoon is de Rabobank ook bereikbaar via de afstandsbediening van de
televisie. Rabobank was de eerste bank in Nederland met TV-bankieren op innovatieve platformen als
Windows Media Center® en Wii®. In steeds meer huishoudens is de Rabo TV-site via de set top-box van
het kabelbedrijf te benaderen. Ook Tele2 biedt sinds eind 2008 dit interactieve tv-kanaal met Rabobank-
informatie aan. De Rabobank voert een aantal experimenten uit rondom beeldbellen om te bekijken
hoe dit nieuwe fenomeen op een goede en persoonlijke manier kan worden ingezet vanuit de bankhal,
de spreekkamer of via de internetsite.
Private banking met beide benen op de grond

Door dichtbij de klant te staan, betrokkenheid te tonen en vertrouwen uit te stralen biedt de Rabobank
op een coöperatieve wijze private banking aan. Deze aanpak, in combinatie met de dynamische markt
omstandigheden, leidde in 2008 tot een stevige toename van klanten en toevertrouwde middelen. Om de
positionering als stabiele private bank verder uit te bouwen, is de vermogenscampagne ‘Private banking
met beide benen op de grond’ gelanceerd. Deze campagne laat zien dat de Rabobank altijd klaarstaat
voor de klant en een verantwoord vermogensadvies geeft. De private banking-formule, beschikbaar voor
klanten met minimaal 80.000 euro vermogen, is verder verbeterd door de introductie van klantcontact
30
strategieën. Daarmee krijgt iedere klant de aandacht die nodig is. Ook InternetLoyaalSparen, een
spaarproduct voor klanten met meer dan 20.000 euro spaargeld, is actiever aangeboden. Klanten die
hun vermogen willen inzetten om hun maatschappelijke ambities te realiseren, kunnen gebruikmaken
van de Rabo CharityDesk, het kenniscentrum van Rabobank Private Banking op het gebied van
schenkingen aan goede doelen.
Maatwerkdiensten en kennisproducten voor food & agrisector

De food & agrisector is van oudsher een belangrijke klantgroep van de Rabobank. Met op maat
gesneden financiële diensten en kennisproducten willen lokale Rabobanken agrarische ondernemers
optimaal van dienst zijn. In 2008 werden diverse nieuwe diensten ontwikkeld, gericht op de ontwikkeling
van ondernemerschap van de klant en de accountmanager. Zo werd het programma ‘Melkveehouderij
op Maat’ geïntroduceerd, dat ondernemers helpt de juiste strategische keuzes te maken en account
managers om professioneler als strategische gesprekspartner te fungeren. Het programma bestaat onder
meer uit seminars en strategische sessies van accountmanagers met kleine groepen melkveehouders.
In de tuinbouw en de fruitteelt draaide analoog daaraan het vervolg op het programma De Wereld
van Jip. Veel aandacht is besteed aan de zichtbaarheid van de Rabobank in de agrarische wereld via
presentaties, free publicity, advertentiecampagnes, sponsoring en deelnames aan beurzen. Diverse
Rabobankstudies vormden een belangrijke kennisbron voor accountmanagers en hun klanten, zoals de
studies over de sierteelthandel, de pluimveehouderij, zorgboerderijen en de varkenshouderij.
Toename aantal mkb-klanten, succesvolle diensten en campagnes

In het verslagjaar boekte de Rabobank goede resultaten in de markt voor het midden- en kleinbedrijf.
De dynamische marktomstandigheden hebben geleid tot toename van het aantal klanten en toe
vertrouwde middelen. Speciaal voor nieuwe zakelijke klanten is de Rabo WelkomService® ontwikkeld,
die het overstaptraject overzichtelijk en gemakkelijk maakt en waarbij de klant een persoonlijke
accountmanager heeft die het gehele proces bewaakt. Door de campagne Financiële APK ‘Haal privé
meer voordeel uit je zaak’ groeide het aantal ondernemer-in-privé-klanten sterk. Om zakelijke klanten
snel inzicht te geven in hun financiële prestaties ten opzichte van branchegenoten werd ‘Uw Cijfers en
Trends®’ geïntroduceerd. Dit hulpmiddel is een uitbreiding van de vertrouwde Rabobank Cijfers en
Trends, die al meer dan 30 jaar actuele kennis over branches in beeld brengt. Enkele lokale Rabobanken
zijn in 2008 gestart met een pilot voor een starterscommunity op internet. Op de speciale website
kunnen starters snel advies inwinnen en kennis, ervaringen en contacten uitwisselen. Met de campagne
‘Internationaal zakendoen’ versterkte de Rabobank haar internationale zakelijke imago.
Eind 2008 maakten 15.000 (7.500) klanten gebruik van de diensten van Bizner, de in 2007 opgerichte
internetbank voor ondernemers. Bizner introduceerde in het verslagjaar termijndeposito’s met een
volledig flexibele looptijd en een nieuwsportal met netwerkmogelijkheden, waar ondernemers elkaar
kunnen informeren, inspireren en adviseren.
Kredietportefeuille groeit door stevige toename van bedrijfskredieten

In 2008 realiseerde het binnenlands retailbankbedrijf een groei van de kredietportefeuille private
cliënten van 10%. De totale kredietverlening kwam uit op 268,3 (244,1) miljard euro en werd voor 69%
verstrekt aan particulieren, 21% aan de handel, industrie en dienstverlening en 10% aan de food &
agrisector. De verstrekkingen aan particulieren,
nagenoeg geheel bestaande uit hypotheken,
Kredietverlening naar sector 300 stegen met 7% tot 184,5 (172,1) miljard euro, maar
in miljarden euro’s 250 door het afkoelen van de hypotheekmarkt was de
Food & agri 200 groei lager dan in 2007. Bedrijfsfinancieringen
HID 150 vormden de motor achter de kredietverlening in
Particulieren 100 2008. Door de toename van het aantal klanten in
50 het midden- en kleinbedrijf en door de gestegen
0 vraag nam de kredietverlening aan de handel,
2004 2005 2006 2007 2008 industrie en dienstverlening (HID) met 21% toe tot
55,7 (46,1) miljard euro.
De kredietverlening aan de food- & agrisector
steeg met 9% tot 28,1 (25,8) miljard euro. Het merendeel van deze kredieten heeft betrekking op de
primaire agrarische sector. Deze verstrekkingen stegen met 9% toe 23,5 (21,6) miljard euro. Voornamelijk
de groente- en fruitsector en de zuivel- en vleessector droegen hieraan bij.
31
Ontwikkeling toevertrouwde 180
middelen 176
in miljarden euro’s 172
168
164
160
156
152
148
144
140
2007 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec 2008
Stevige toename toevertrouwde middelen

De toevertrouwde middelen lieten in het verslagjaar een stevige groei zien van 16% tot 175,6 (150,8)
miljard euro door een grote toestroom van nieuwe klanten en middelen. De groei deed zich vooral voor in
termijndeposito’s, zowel bij particulieren als bedrijven. Met de toename van de toevertrouwde middelen
konden de lokale Rabobanken de groei van de kredietverlening in 2008 volledig zelf financieren.

2008 2007 Mutatie
Rente 5.005 4.504 11%
Honoraria en provisies 1.354 1.379 -2%
Overige baten 42 25 68%
Totale baten 6.401 5.908 8%
Personeelskosten 2.264 2.072 9%
Andere beheerskosten 1.639 1.618 1%
Afschrijvingen 141 145 -3%
Totale bedrijfslasten 4.044 3.835 5%
Brutoresultaat 2.357 2.073 14%
Waardeveranderingen 199 145 37%
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 2.158 1.928 12%
Belastingen 541 495 9%
Nettowinst 1.617 1.433 13%
Ratio’s
RAROC 17,7% 17,3%

Toevertrouwde middelen 175,6 150,8 16%

Economic capital 8,7 8,9 -2%
Aantal medewerkers (in fte) 28.953 29.304 -1%
32
Baten nemen toe met 8%
In 2008 stegen de totale baten met 8% tot 6.401 (5.908) miljoen euro, voornamelijk door de groei van
het renteresultaat. De stijging van de kredietverlening en de toevertrouwde middelen leidde tot een
toename van het renteresultaat met 11% tot 5.005 (4.504) miljoen euro. De marges op kredietverlening
stegen vanwege hogere risico- en fundingkosten, terwijl de marges op toevertrouwde middelen onder
druk stonden door de toegenomen concurrentie op de spaarmarkt. De effectenprovisies daalden als
gevolg van het negatieve beursklimaat. Ook bleven de verzekeringsprovisies achter ten opzichte van
2007. De provisies op treasurydienstverlening en betaaldiensten namen daarentegen toe. Per saldo
namen de provisies in het verslagjaar met 2% af tot 1.354 (1.379) miljoen euro.
Bedrijfslasten stijgen met 5%

De totale bedrijfslasten stegen in het verslagjaar met 5% tot 4.044 (3.835) miljoen euro. De personeels
kosten lieten een stijging van 9% zien tot 2.264 (2.072) miljoen euro door hogere kosten voor extern
personeel, salarisstijgingen en toegenomen sociale lasten. De personele bezetting bij het binnenlands
retailbankbedrijf daalde met 1% naar 28.953 (29.304) fte. De andere beheerskosten namen met 1% toe
tot 1.639 (1.618) miljoen euro.

De post ‘waardeveranderingen’ nam in 2008 met 37% toe tot 199 (145) miljoen euro. Als gevolg van
de verslechterde economische omstandigheden stegen de kredietverliezen, vooral in de zakelijke
kredietportefeuille. De kredietverliezen komen daarmee uit op 8 (6) basispunten van de gemiddelde
kredietverlening, terwijl het langjarig gemiddelde 11 basispunten bedraagt.
Vermogenseis en RAROC
Onder Basel II worden bij de berekening van de vermogenseis de risico’s van uitzettingen aan
particulieren en bedrijven op basis van eigen risicomodellen ingeschat, waarbij rekening wordt
gehouden met het onderpand. De vermogenseis daalde in het verslagjaar met 48% tot 6,4 (12,2) miljard
euro, vooral door de invoering van de nieuwe solvabiliteitsregels en reflecteert het lage risicoprofiel.
Het economic capital, de interne vermogenseis, bedroeg 8,7 (8,9) miljard euro. Het binnenlands
retailbankbedrijf behaalde in 2008 een Risk Adjusted Return On Capital (RAROC) van 17,7% (17,3%).
Vooruitblik
Het laat zich aanzien dat 2009 een uitdagend jaar wordt. De Rabobank Groep herbevestigt in het
geactualiseerde Strategisch Kader de ambitie een Allfinanz-dienstverlener te willen zijn die markt
leiderschap in Nederland nastreeft in alle deelmarkten. In 2009 wordt deze ambitie verder ingevuld.
Er zal extra worden geïnvesteerd om te groeien in de bedrijvenmarkt, de private-bankingmarkt en de
grote steden. Ook zal de samenwerking met Eureko op het gebied van verzekeringsproducten worden
geïntensiveerd. Een groot aantal lokale Rabobanken gaat deelnemen aan het programma Rabobank
2010. Om gezonde balansverhoudingen te waarborgen moet de groei van de kredietverlening groten
deels worden gefinancierd uit de toename van de toevertrouwde middelen. Door de geïntensiveerde
concurrentie in de spaarmarkt zullen de marges op toevertrouwde middelen onder druk blijven staan.
Vanuit haar coöperatieve oorsprong richt de Rabobank zich op een langetermijnrelatie met klanten.
Ook in moeilijkere tijden blijven klanten toegang houden tot financiële middelen. Wel voorziet de
Rabobank in 2009 een lagere kredietgroei, omdat bedrijven door de economische teruggang minder
zullen investeren en de vraag naar hypotheken zal verminderen door de afkoelende huizenmarkt.
De marges op de kredietverlening verbeteren naar verwachting omdat hogere risico- en fundingkosten
worden verdisconteerd. Voor de lange termijn is het van belang de winstgevendheid op peil te houden.
Daarom zal in 2009 nog nadrukkelijker op de kosten worden gestuurd.
33
Wholesalebankbedrijf en internationaal
retailbankbedrijf
www.rabobank.com, www.bgz.pl, www.accbank.ie
owinst
p 2008
Nettowinst daalt als gevolg van kredietcrisis
Kredietportefeuille private cliënten stijgt met 11% tot 100,7
bedrijf en
miljard euro
etailbankbedrijf 1%
Spaargelden bij Direct Banking-activiteiten groeien met 30%
tot 6,6 miljard euro
Nettowinst daalt met 92% tot 27 miljoen euro
- Kredietverliezen bedragen 93 basispunten en liggen boven
Aandeel in nettowinst het langjarig gemiddelde
Rabobank Groep 2008 - RAROC bedraagt 0,5%
in %
Wholesalebankbedrijf en
internationaal retailbankbedrijf 1%

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Bediening top bedrijvenmarkt in Nederland
- Ondersteuning internationaal actieve Nederlandse klanten
- Productleverancier via lokale Rabobanken
- Verstrekking risicodragend vermogen
Mondiale food & agribank - Verbreding productenpalet en inzet kennis voor food & agriklanten
- Uitbreiding van retailbanknetwerk in belangrijke food & agriregio’s
- Verdere ontwikkeling van productspecialismen duurzame energie en cleantech
Mede door de toename van de kredietverlening bij het internationaal retailbankbedrijf

nam de kredietportefeuille in 2008 met 11% toe tot 100,7 miljard euro. Het balans
totaal nam minder sterk toe door het afbouwen van activiteiten op de financiële
markten. Het spaargeld bij de Direct Banking-activiteiten steeg met 30% tot 6,6 miljard
euro. De omvang van internationale retailbankactiviteiten nam toe door uitbreiding
van het belang in de Poolse Bank BGZ tot een meerderheidsbelang van 59%. Door de
kredietcrisis daalde de nettowinst van het wholesale- en internationaal retailbank
bedrijf van 334 miljoen euro tot 27 miljoen euro. Er was met name sprake van een
negatieve invloed op de resultaten bij Global Financial Markets en op de krediet
verliezen. Bij de internationale retailbankactiviteiten stegen de inkomsten met 34%
tot 864 miljoen euro.
Strategie
De Rabobank wil dé mondiale food & agribank zijn en bovendien aandacht schenken aan duurzame
energie en cleantech. Rabobank International gaat hier nog meer op focussen en gaat het producten
palet voor de food & agrimarkt verbreden en verdiepen. Voorbeeld hiervan is de onlangs overeen
gekomen samenwerking met Rothschild op het gebied van fusie- en overnameadvisering voor de
food & agrisector.
34
Global Financial Markets gaat zich richten op klantgerelateerde activiteiten en liquiditeitsmanagement.
Andere activiteiten worden afgebouwd. De dienstverlening zal meer worden toegesneden op kernklanten.
Rabobank International gaat de internationale retailbankactiviteiten verder versterken en daarbij
prioriteit geven aan de bestaande grote agrifocusgebieden in Australië, Brazilië, Californië en Polen.
Duurzame energie en cleantech krijgen meer aandacht met projectfinancieringen en venture capital.
Turbulente marktomgeving
In 2008 kreeg de financiële crisis een mondiaal karakter en effect op de reële economie. Dit werkte met
name negatief door op de resultaten van het onderdeel Global Financial Markets en de kredietverliezen.
Vooral de kredietexposuregerelateerde activiteiten kwamen onder druk te staan, maar anderzijds lieten
de geldmarktafdelingen en de vastrentendewaardenafdelingen goede resultaten zien. De marges namen
toe vanwege een hogere risico-opslag. Ook in de reguliere kredietverlening nam het aantal klanten met
betalingsproblemen toe, met name in de Ierse markt.
Wereldwijde food & agribank

Als leidende food & agribank wil de Rabobank Groep sterk aanwezig zijn in de belangrijkste agrarische
landen van de wereld. Rabobank International richt zich voor de groei in food & agri op verbreding van het
productenpalet en inzet van kennis voor haar wereldwijde food & agriklanten, en op de uitbreiding van
de retailbankactiviteiten in traditionele agrarische landen, zoals de Verenigde Staten en Australië. Verder
ligt de focus op opkomende landen met een snelgroeiende food & agrisector, zoals Polen en Brazilië.
De food & agrikennis van de Rabobank Groep is gebundeld in de afdeling Food & Agribusiness
Research en Advisory (FAR), die opereert vanuit Nederland, Noord- en Zuid-Amerika, Azië en Australië.
FAR ondersteunt transacties in diverse stadia, waardeert kredietvoorstellen, draagt bij aan fusie- en
overnamevoorstellen en genereert ideeën voor nieuwe producten. In 2008 verschenen onder meer
publicaties over de Nieuw-Zeelandse wijnmarkt en de melkmarkt in Brazilië. Om de food & agriklanten
zo goed mogelijk te bedienen, zullen de productspecialismen nog intensiever worden ingezet.
Expansie internationaal retailbankbedrijf

De internationale retailbankactiviteiten zijn de afgelopen jaren sterk uitgebreid, door autonome groei,
het opstarten van nieuwe activiteiten en overnames. Rabobank International heeft retailbanken in de
regio’s Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland en Azië.
Begin 2008 vergrootte Rabobank International het belang van 46% in de Poolse Bank BGZ tot een
meerderheidsbelang van 59%. Deze bank heeft ruim 5.000 medewerkers en bedient haar Poolse klanten
vanuit ongeveer 250 kantoren. Door het meerderheidsbelang kan de positie van Bank BGZ als retailbank
voor particulieren, het midden- en kleinbedrijf en de food & agriklanten verder worden verstevigd. Samen
met Rabobank Polska kan Bank BGZ werken aan verdere versterking van de marktpositie als een van de
belangrijkste en grootste spelers in de Poolse food & agrisector. Het kantorennet zal de komende jaren
sterk worden uitgebreid. De Poolse staat is minderheidsaandeelhouder in Bank BGZ en was voornemens
deze aandelen medio 2008 naar de beurs te brengen. Gegeven de marktomstandigheden is dit uitgesteld.
De Ierse ACCBank is van oudsher nauw verbonden met het platteland en heeft een netwerk van
circa 40 kantoren. Daarnaast is ACCBank in Ierland actief in de markt voor vastgoedfinancieringen.
De ontwikkelingen in de Ierse markt nopen tot een bezinning op aard en omvang van deze activiteiten.
In eerste instantie is het belangrijk om in nauw overleg met klanten de bestaande exposure zo goed
mogelijk te beheren.
In de regio Amerika bedient Rabobank International de overwegend agrarische klanten vanuit de
Verenigde Staten, Brazilië en Chili. In Californië onderneemt Rabobank International retailbankactiviteiten
vanuit ruim 90 kantoren. De integratie van de overgenomen retailbanken heeft veel aandacht gevraagd.
Daarnaast worden agrarische klanten in de Verenigde Staten bediend vanuit een expertise centrum in
St. Louis. In 2008 zijn de retailbankactiviteiten in Brazilië verder uitgebreid. In dit land heeft Rabobank
International nu meer dan 10 kantoren, die zich voornamelijk op de food & agrisector richten. De retail
bankactiviteiten in Chili bevinden zich nog in de opstartfase na de overname in 2007 van HNS Banco
met 10 vestigingen.
De retailbankactiviteiten in Australië en Nieuw-Zeeland richten zich voornamelijk op de food & agri
sector. De Rabobank heeft een marktaandeel van circa 20% in de Australische agribusiness. Behalve om
het verstrekken van financieringen aan de agrarische sector gaat het om bankdiensten aan bedrijven
in het middensegment die affiniteit hebben met de food & agrisector. Ook worden gecompliceerde
financiële producten en diensten aangeboden aan grote coöperaties en ondernemingen in de food &
agri-industrie.
35
In Azië is in 2008 veel aandacht besteed aan de integratie van de Indonesische Hagabank en Bank
Hagakita. Deze banken beschikken over een uitgebreid kantorennetwerk met circa 120 vestigingen
op Bali, Java en Zuid-Sumatra.
Buitenlandse internetbanken van Rabobank presteren goed

De Direct Banking-activiteiten in België, Australië, Ierland en Nieuw-Zeeland leverden goede prestaties
in de marktturbulentie. Veel Belgische spaarders besloten in deze onzekere tijden een rekening te
openen bij de Rabobank. Ook in Ierland, Australië en Nieuw-Zeeland nam het aantal klanten toe,
zij het op een meer beperkte schaal. Per eind 2008 maken 293.000 (197.000) klanten gebruik van de
dienstverlening van de vier buitenlandse internetbanken. De ingelegde spaargelden namen bij deze
activiteiten met 30% toe tot 6,6 (5,1) miljard euro.
Corporate banking: diensten voor internationaal actieve klanten uitgebreid

Met Corporate Banking bedient Rabobank International grote Nederlandse ondernemingen en worden
de lokale Rabobanken ondersteund bij de bediening van de grootzakelijke markt. Om internationaal
actieve Nederlandse mkb-klanten beter van dienst te kunnen zijn, is een project gestart om de dienst
verlening uit te breiden en toegankelijker te maken. Hierbij wordt ook samengewerkt met derde partijen.
Zo ging Rabobank International in 2008 in zee met Deutsche Bank en de Oostenrijkse Raiffeisen
Zentralbank. Deutsche Bank vervult de rol van processor op het gebied van cashmanagement en stelt
het netwerk open voor internationaal actieve Rabobank-klanten. De Raiffeisen Zentralbank gaat de
totale internationale dienstverlening van lokale Rabobanken in Centraal- en Oost Europese landen beter
faciliteren. De dienstverlening aan de internationaal actieve Nederlandse mkb-klanten is inmiddels sterk
toegenomen. De verwachting is dat deze toename de komende jaren versterkt zal doorzetten.
De activiteiten van Corporate Banking buiten Nederland zijn primair gericht op de food & agrisector.
Ook heeft Rabobank International geïnvesteerd in specifieke kennis op het gebied van Trade & Commodity
Finance. De wereldwijd opererende afdeling Trade & Commodity Finance bedient klanten die actief zijn
in de markt voor agriproducten en op beperkte schaal in andere commodities. Ook biedt deze afdeling
de klant een groot aantal producten op het gebied van exportfinanciering. Dit heeft geleid tot een
substantiële toename van deze activiteiten in 2008.
Professional products
Global Financial Markets opereert op de internationale financiële markten. Naast klantgerichte
activiteiten verzorgt dit onderdeel de handel in geldmarktproducten ten behoeve van het dagelijks
management van de liquiditeitspositie, het kredietrisico en het marktrisico van de Rabobank Groep
en van klanten. Naast valuta- en geldmarktproducten, obligaties en energieproducten biedt Global
Financial Markets ook kapitaalmarktoplossingen, waarbij bepaalde risico’s of kasstromen van bedrijven
of financiële instituten worden gesecuritiseerd of geherstructureerd.
Leveraged Finance is betrokken bij het financieren van overnames door investeringsmaatschappijen.
Op de wereldwijde agrarische markt is Leveraged Finance een belangrijke speler, maar het onderdeel is
ook actief in andere sectoren. De portefeuille nam toe, maar als gevolg van de kredietcrisis is het aantal
transacties in de tweede helft van 2008 verminderd. Structured Finance levert klantspecifieke producten,
gericht op zowel de actiefzijde als de passiefzijde van de balans. De afdeling Renewable Energy & Infra
structure Finance is actief in de duurzame sectoren wind, zon, biobrandstof en biomassa.
Participaties
Rabo Private Equity, de investeringsmaatschappij van de Rabobank Groep, richt zich met de labels
Rabo Participaties en Rabo Capital op middelgrote Nederlandse ondernemingen, en met het label
Rabo Ventures op jonge cleantechondernemingen
Rabo Participaties bedient groeiende ondernemingen in het middensegment en participeert per
bedrijf voor een bedrag tussen de 2 miljoen en de 10 miljoen euro. In 2008 nam Rabo Participaties
onder andere een belang in Oskomera Group, die complexe gevel- en staalbouwprojecten realiseert
en gespecialiseerd is in zonnestroomsystemen.
Rabo Capital neemt belangen in grotere ondernemingen en investeert per transactie tussen 20
miljoen euro en 50 miljoen euro. Zo werd in 2008 een participatie genomen in Iddink uit Ede, een
toonaangevende speler op het gebied van distributie van schoolboeken in Nederland.
Rabo Ventures is een internationaal opererend venture-capitalfonds dat risicodragend vermogen
verschaft aan snelgroeiende ondernemingen in de cleantechsector. Cleantech is de verzamelnaam voor
innovatieve technologieën op het gebied van milieu en duurzame energie. Rabo Ventures nam onder
36
meer een belang in het Nederlandse windtechnologiebedrijf Emergya Wind Technologies, het
duurzame-energiebedrijf Econcern en het Amerikaanse Xunlight Corporation.
De Rabobank participeert daarnaast in onafhankelijk opererende private-equityondernemingen
als Langholm en in een aantal fondsen van Gilde.
Groei retailportefeuille draagt bij aan toename kredietportefeuille

In het verslagjaar steeg de kredietportefeuille private cliënten met 11% tot 100,7 (90,5) miljard euro.
Deze groei is deels afkomstig van het internationaal retailbankbedrijf. De stijging van de US dollarkoers
droeg hieraan bij. Hier stond echter een daling van de Australische dollar en het Britse pond tegenover.
De portefeuille met financieringen aan
Kredietverlening naar regio particulieren nam met 43% toe tot 5,5 (3,8) miljard
ultimo 2008 euro. Mede door de consolidatie van Bank BGZ
Amerika 37% stegen de verstrekkingen aan de food & agrisector
Europa exclusief Nederland 31% met 22% tot 34,4 (28,1) miljard euro. Daarmee is
Nederland 16% deze sector goed voor 34% van de private
Australië en Nieuw-Zeeland 12% kredietportefeuille. De kredietverlening aan de
Azië 4% handel, industrie en dienstverlening (HID) nam
met 4% toe tot 60,8 (58,5) miljard euro.
Per eind 2008 was 25% (24%) van de krediet
portefeuille afkomstig van het internationaal retail
Kredietverlening naar sector 100 bankbedrijf. Deze portefeuille groeide met 15%
in miljarden euro’s 90 tot 24,9 (21,6) miljard euro. In Australië en Nieuw-
Food & agri 80 Zeeland nam de omvang van retailleningen met
HID 70 5% af tot 8,4 (8,8) miljard euro door een waarde
Particulieren 60 daling van deze valuta’s met 17%, respectievelijk
50 21%. Voornamelijk als gevolg van de consolidatie
40 van Bank BGZ stegen de verstrekkingen in Europa
30 met 32% tot 8,5 (6,5) miljard euro. Bij ACCBank
20 in Ierland daalde de kredietportefeuille met 5%
10 tot 6,2 (6,5) miljard euro. De omvang van de
0 Amerikaanse retailportefeuille nam met 27% toe
2004 2005 2006 2007 2008 tot 7,6 (6,0) miljard euro.
Baten stabiel
De totale baten bleven in 2008 met 1.997 (1.989) miljoen euro vrijwel stabiel. Hoewel enkele afdelingen
binnen Global Financial Markets goed presteerden in de turbulente financiële markten, namen de
inkomsten van dit onderdeel met 413 miljoen euro af tot -145 (268) miljoen euro. De post ‘overige
baten’, waaronder de baten van Global Financial Markets grotendeels worden verantwoord, nam met
1.288 miljoen euro af tot -1.463 (-175) miljoen euro. Ook Leveraged Finance ondervond, zij het in
mindere mate, hinder van de turbulentie. Bij dit onderdeel daalden de inkomsten met 1%. Structured
Finance zag de inkomsten met 37% toenemen. De provisies kwamen 8% lager uit op 304 (332) miljoen
euro onder meer door de daling van de effectenbemiddelingprovisies.
Het oplopen van de spreads, de groei van de kredietverlening bij het internationaal retailbankbedrijf
en de toename van activiteiten bij Corporate Banking droegen bij aan de toename van het rente
resultaat met 72% tot 3.156 (1.832) miljoen euro. Bij Corporate Banking stegen de inkomsten met 15%.
Van de totale baten is 43% (32%) afkomstig van het internationaal retailbankbedrijf. Mede door de
consolidatie van Bank BGZ stegen de inkomsten hier met 34% tot 864 (646) miljoen euro. Als gevolg van
een verslechtering van de economische omstandigheden in Ierland daalden de inkomsten bij ACCBank.
De Australische en Nieuw-Zeelandse retailbanken presteerden goed.
Bedrijfslasten op hetzelfde niveau

In het verslagjaar bleven de totale bedrijfslasten met 1.708 (1.715) miljoen euro op nagenoeg hetzelfde
niveau als in dezelfde periode vorig jaar. De groei van het aantal personeelsleden is nagenoeg geheel het
gevolg van de consolidatie van Bank BGZ. Het aantal medewerkers steeg met 53% tot 15.223 (9.957) fte.
37
Mede door een afname van de bonussen gingen de personeelskosten echter slechts met 2% omhoog
naar 909 (890) miljoen euro. De afname van de niet-bancaire lasten door verkoop van enkele belangen
bij Participaties droeg bij aan de daling van de andere beheerskosten met 7% tot 715 (772) miljoen
euro. Mede omdat er meer werd afgeschreven op zelfontwikkelde software en immateriële activa
namen de afschrijvingskosten met 58% toe tot 84 (53) miljoen euro.

Hoewel Rabobank International niet direct werd geraakt door de faillissementen van enkele Amerikaanse
banken in 2008, zijn deze gebeurtenissen wel een reflectie van de minder gunstige macro-economische
omstandigheden. De Ierse onroerendgoedsector werd in 2008 zwaar getroffen. De financieringen die
Rabobank International verstrekte aan deze sector hebben de kredietverliezen in belangrijke mate
beïnvloed. De post ‘waardeveranderingen’ steeg met 770 miljoen euro tot 786 (16) miljoen euro.
Dit komt overeen met 93 basispunten van de gemiddelde kredietverlening en ligt daarmee boven
het langjarig gemiddelde van 47 basispunten.
Bij de berekening van de vermogenseis onder Basel II worden de risico’s van Rabobank International
nauwkeuriger gewogen. Door de invoering van nieuwe solvabiliteitsregels, de toename van de krediet
portefeuille en de gevolgen van de kredietcrisis steeg de vermogenseis in het verslagjaar met 41% tot
8,6 (6,1) miljard euro. Het benodigde economic capital, de interne vermogenseis, bedroeg per eind 2008
6,2 (4,7) miljard euro. Rabobank International behaalde een Risk Adjusted Return On Capital (RAROC)
van 0,5% (6,9%).

2008 2007 Mutatie
Rente 3.156 1.832 72%
Honoraria en provisies 304 332 -8%
Overige baten -1.463 -175
Personeelskosten 909 890 2%
Andere beheerskosten 715 772 -7%
Totale bedrijfslasten 1.708 1.715 0%
Brutoresultaat 289 274 5%
Waardeveranderingen 786 16
Bedrijfsresultaat vóór belastingen - 497 258
Belastingen -524 -76
Nettowinst 27 334 -92%
Ratio’s
RAROC 0,5% 6,9%


Vermogenseis 8,6 6,1 41%
Economic capital 6,2 4,7 32%
Mid-State Bank & Trust, een Amerikaanse bank, wordt vanaf mei 2007 geconsolideerd in de resultaten van Rabobank International.
Door de uitbreiding van het belang in Bank BGZ van 46% naar 59% wordt deze vanaf april 2008 geconsolideerd.
38
Vooruitblik
In 2009 zal food & agri de solide basis vormen voor internationale groei. Rabobank International zal zich
nog meer gaan richten op de kernklanten, terwijl de nadruk ook zal liggen op efficiencyverbeteringen
en kostenreductie. Voor de groei van de kredietportefeuille is een voldoende aanwas van toevertrouwde
middelen noodzakelijk.
Rabobank International zal de retailbankactiviteiten verder uitbreiden met een focus op Australië,
Brazilië, Californië en Polen. Bank BGZ zal in Polen een groot aantal nieuwe kantoren openen.
Global Financial Markets zal in omvang afnemen en zich meer gaan richten op de kernklanten van de
Rabobank Groep en liquiditeitsmanagement. Corporate Banking zal in Nederland en Amerika selectief
groeien. De dienstverlening aan food & agriklanten wordt uitgebreid. De Telecom Media & Internet-
activiteiten worden afgebouwd, behalve voor enkele specifieke klanten in Nederland en Europa.
Trade & Commodity Finance en Renewable Energy & Infrastructure Finance gaan verder groeien.
Rabobank International gaat meer investeren in private equity. Via Rabo FARM gaat Rabobank
International samen met Bouwfonds REIM nieuwe agrarische vastgoedfondsen opzetten. Rabo FARM
ondersteunt de internationale food & agriambities door de strategische aankoop van landbouwgronden
ten behoeve van of samen met haar klanten.
39
Vermogensbeheer en beleggen
www.robeco.com, www.sarasin.com, www.schretlen.com
owinst
Winst stijgt, maar beheerd vermogen daalt door negatief
p 2008
beursklimaat
Beheerd en bewaard vermogen van klanten neemt af met 21% tot
eer en beleggen 16%
184 miljard euro
- Cashflow 13 miljard euro
- Beleggingsresultaat 59 miljard euro
Aantal in Nederland uitgevoerde orders stijgt met 5% tot 4,7 miljoen
- Nettoresultaat stijgt met 21% tot 438 miljoen euro
- Kredietverliezen bedragen 42 miljoen euro
Aandeel in nettowinst
Rabobank Groep 2008
in %
Vermogensbeheer en beleggen 16%

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Bieden van brede toegang tot beleggingsfondsen en vermogensbeheerdiensten
voor elk type klant via verschillende distributiekanalen
- Robeco actief op Nederlandse spaarmarkt
Mondiale food & agribank - Aanbieden van producten op gebied van duurzaamheid en cleantech
De turbulentie op de beurzen in 2008 liet Robeco, Sarasin en Schretlen & Co niet

onberoerd. Dalende aandelenkoersen leidden tot een afname van het beheerd en
bewaard vermogen met 21% tot 184 miljard euro. De totale instroom van vermogen
kwam uit op 13 miljard euro. De nettowinst van de vermogensbeheeractiviteiten
nam met 21% toe tot 438 miljoen euro dankzij de boekwinst op de verkoop van
Alex en de goede beleggingsperformance van alternatieve beleggingen bij Robeco.
In de Verenigde Staten bouwde Robeco haar fixed-incomeactiviteiten af, terwijl de
aanwezigheid in Azië en de distributieactiviteiten in het Midden-Oosten werden
versterkt. Sarasin realiseerde een recordinstroom van vermogen, kreeg diverse
onderscheidingen voor de uitstekende beleggingsresultaten en breidde de
activiteiten in Europa en het Midden-Oosten verder uit.
Strategie
De vermogensbeheerders Robeco, Sarasin en Schretlen & Co bieden dienstverlening van een hoge
kwaliteit aan elke type belegger. Het aanbod van innovatieve producten en diensten zal verder worden
verbreed en verdiept. Het distributienetwerk en de institutionele verkoop- en vermogensbeheer
activiteiten worden selectief uitgebreid. Daarbij wil de Rabobank Groep de positie in de markt voor
welgestelden en institutionele beleggers versterken en de posities in Nederland en het buitenland
handhaven.
40
Vermogensbeheerdiensten voor alle type klanten
In Nederland biedt de Rabobank Groep via meerdere kanalen een breed scala aan beleggingsproducten
en -diensten voor particuliere en institutionele beleggers aan. Robeco heeft een groot aantal beleggings
producten en Robeco Direct biedt particulieren met het Younique-concept maatwerk in vermogensadvies
en -beheer. De actieve zelfstandige belegger kan terecht bij Rabo Direct Beleggen. Rabobank Private
Banking richt zich op particuliere klanten met een vermogen vanaf 80.000 euro. Schretlen & Co bedient
de vermogende particulier en de middelgrote institutionele belegger met een vermogen vanaf 500.000
euro. De grote institutionele beleggers kunnen terecht bij Robeco Institutional Asset Management
en Sarasin. Via Robeco en Sarasin voorziet de Rabobank Groep ook internationaal in de behoefte van
veel beleggers.
Uitbreiding dienstverlening Robeco

In 2008 breidde Robeco de fiduciary-managementdienstverlening aan pensioenfondsen verder uit.
De basis van de fiduciary-managementpropositie van Robeco wordt gevormd door de multimanager-
selectiespecialist Corestone, die al eerder in Zwitserland werd opgericht en zelfstandig opereert.
Robeco biedt hiermee voor de pensioenfondsen een onafhankelijke selectie van de beste vermogens
beheerders en legt de link tussen het vermogen en de pensioenverplichtingen.
Voor China, Hongkong, Taiwan en Singapore heeft Robeco een aparte ‘Greater China’-strategie
opgesteld. Daarbij is Hongkong gepositioneerd als toegangspoort tot Azië van waaruit de Azië-Pacific-
georiënteerde aandelenfondsen worden beheerd. In 2008 werd een kantoor geopend in Singapore en
kwam de vermogensinstroom bij Canara Robeco Asset Management, de in 2007 gestarte joint venture
met de Indiase Canara Bank, goed op gang.
Enkele lichtpuntjes in negatief beleggingsjaar voor Robeco-klanten

In 2008 daalde de waarde van alle aandelenbeleggingen met tientallen procenten. Een schrale troost
was dat de daling van 54%¹⁰ van de door Robeco beheerde aandelenportefeuilles minder was dan die
van de benchmark. Met een rendement van -39,3% bleef het vlaggenschipfonds Robeco achter bij het
benchmarkrendement van -37,2%. Beleggingen in Emerging Markets daalden zelfs meer dan 50% in
waarde. Robeco Emerging Markets Equities daalde met 52,1% licht meer dan de benchmark. Belangrijke
fondsen die beter presteerden dan de benchmark waren Robeco Hollands Bezit, -47,5% versus een
daling van de AEX-index inclusief dividend van 50,3%, en Robeco Chinese Equities, -46,5% versus -49,1%.
Robeco’s dochter Harbor Capital Advisors versloeg met de vlaggenschipfondsen Harbor International
en Harbor Capital Appreciation de benchmark met respectievelijk 2,1% en 2,8%. De managers van het
Harbor International Fund wonnen begin 2008 een van de US Fund Manager of the Year Awards van
Morningstar. Dit gold eveneens voor de beheerders van het het Harbor Bond Fund. Van de vastrentende
fondsen behaalde een ruime meerderheid een positief rendement, maar slechts 31% versloeg de
benchmark. Rorento behaalde een rendement van -0,6% en bleef achter bij het benchmarkrendement
van 4,9%. Belangrijkste lichtpunt was Robeco Lux-o-rente, dat met een absoluut rendement van 17,2%
een outperformance van 6,2% behaalde ten opzichte van de benchmark.
Sage International realiseerde bij de alternatives een absoluut rendement van -21,4% in US dollars.
Zeer goede resultaten werden behaald door Transtrend. Zo behaalde het Diversified Trend Program
-Enhanced Risk USD een absoluut rendement van 29,4% in US dollars. Ook de Robeco Multi Market
Obligaties lieten over 2008 positieve dubbele rendementscijfers zien.
Nieuwe groei-initiatieven bij Sarasin

In het verslagjaar breidde Sarasin haar aanwezigheid verder uit, zowel in haar thuismarkt Zwitserland,
als in andere Europese landen en het Midden-Oosten. Onder de naam ‘bank zweiplus’ hebben Sarasin en
AIG Private Bank gezamenlijk een nieuwe bank opgericht voor particuliere klanten met een vermogen
tot circa 300.000 euro. Sarasin heeft in deze nieuwe bank een belang van 57,5%. Eind 2008 beheerde
‘bank zweiplus’ circa 3,9 miljard euro voor ruim 250.000 klanten.
Met het verkrijgen van een volledige banklicentie en de opening van een nieuw Duits hoofdkantoor
in Frankfurt versterkte Sarasin haar positie in Duitsland. Zij startte ook in de Spaanse markt door haar
private-bankingdiensten aan te bieden vanuit Madrid en La Coruňa en opende een kantoor in Ierland
vanuit haar dochteronderneming in Londen. In het Midden-Oosten kreeg Sarasin banklicenties om te
opereren in Qatar en Bahrein, en een advieslicentie voor Oman.
10) Percentages zijn op basis van gewogen vermogen en de performancecijfers zijn vóór aftrek van vermogensbeheerprovisies met uitzon-
dering van alternatives.
41
Sarasin ontvangt onderscheidingen voor beleggingsperformance
Sarasin ontving in 2008 diverse onderscheidingen voor de uitstekende beleggingsperformance.
Gebaseerd op de overall performance van haar wereldwijde fondsenaanbod werd Sarasin door de EDHEC
Business School in Frankrijk en door Euro Performance uitgeroepen tot beste vermogensbeheerder van
Zwitserland. Voor het zesde jaar op rij werd Sarasin in het ‘Elite Report - the top asset managers’ van de
Duitse financiële krant Handelsblatt, uitgeroepen tot een van de beste private banken in Duitstalige
landen. Op de jaarlijkse ‘Banker Middle East Awards Ceremony’ in Dubai kreeg Bank Sarasin-Alpen voor
de tweede keer op rij de prijs voor de ‘Best Private Bank in the Middle East’.
Schretlen & Co

Schretlen & Co ondervond hinder van het negatieve beurssentiment. Sommige klanten besloten zelfs
om geheel met beleggen te stoppen. Het aantal klanten nam met 2% af tot 5.978 (6.091). Hoewel de
klanttevredenheid op een hoog peil bleef, werd het niveau van 2008 niet geëvenaard. In een onderzoek
van Incompany waardeerden klanten de dienstverlening met een 7,0 (7,3). Hoewel minder tevreden
over de prijs-kwaliteitverhouding en de helderheid, waren zij wel uitermate tevreden over de vakkennis
van Schretlen & Co.
Daling beheerd en bewaard vermogen door slecht beursklimaat

Als gevolg van het negatieve beursklimaat daalde het beheerd en bewaard vermogen van klanten in
2008 met 21% tot 184 (232) miljard euro. Robeco beheert een vermogen van 110,7 (145,8) miljard euro,
Sarasin van 46,9 (50,2) miljard euro en Schretlen & Co van 6,8 (8,4) miljard euro.
Wereldwijd daalden de aandelenindices met tientallen
Beheerd en bewaard vermogen procenten. De AEX-index ging met 52% omlaag, in de
van klanten Verenigde Staten daalde de S&P 500-index met 38%
ultimo 2008 naar beleggingstype en in Japan daalde de NIKKEI 225-index met 42%.
Aandelen 36% Deze koersdalingen resulteerden in een beleggings
Vastrentend 33% resultaat van -59 miljard euro. De stijging van de
Gemengd 10% US dollar en de Zwitserse frank hadden een
Geldmarkt 8% positief effect op het vermogen van 7 miljard euro.
Alternatives 7% De totale instroom van vermogen kwam uit op
Vastgoed 4% 13 miljard euro en werd voor een belangrijk deel
Overig 2% gerealiseerd bij Sarasin waar klanten 9,7 miljard
euro inbrachten. De instroom van vermogen van
klanten van AIG Private Bank naar de nieuwe gezamenlijke onderneming ‘bank zweiplus’ resulteerde in
een cashflow van 1,3 miljard euro. Voor Robeco resulteerde de stevige instroom van vermogen bij Harbor
Capital Advisors en Transtrend in een positieve cashflow. Wel was bij enkele traditionele beleggings
fondsen van Robeco, zoals Robeco Lux-o-rente en Robeco Flex-o-rente, sprake van een uitstroom van
vermogen, omdat Nederlandse klanten vaker kozen om te beleggen in deposito’s.
Begin 2008 besloot Robeco om de fixed-incomeactiviteiten van Robeco Investment Management in
de Verenigde Staten (RIM FI USA) te verkopen aan Morgan Stanley Investment Management en Lehman
Brothers. Tevens verkocht de Rabobank Groep online broker Alex. Door deze desinvesteringen nam het
beheerd en bewaard vermogen met 7 miljard euro af.
Ontwikkeling beheerd 250
en bewaard vermogen 240
van klanten 230

210
200
190
180
170
160
150
Beleggingsresultaten
2007
Cashflow
Valutaresultaten
2008
Verkoop RIM FI USA
Overig
Verkoop Alex
42
Meer beleggingsorders verwerkt in Nederland door negatief beursklimaat
Het slechte beursklimaat was ook van invloed op het aantal effectenorders. De Rabobank Groep voerde
in Nederland 4,7 miljoen effecten- en huisfondsenorders uit, tegen 4,5 miljoen in 2007, exclusief de 3,7
miljoen uitgevoerde orders van Alex. Bij de lokale Rabobanken daalde het aantal verwerkte orders met
14%. Het totale aantal orders nam bij de Rabobank Groep met 5% toe door een forse stijging van de
transactieomvang bij Robeco. Vooral in de laatste maanden 2008 werd er veel gehandeld.
2008 2007 Mutatie
Rente 144 82 76%
Honoraria en provisies 1.084 1.089 0%
Personeelskosten 559 581 -4%
Andere beheerskosten 352 320 10%
Totale bedrijfslasten 1.013 991 2%
Waardeveranderingen 42 1
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 563 487 16%
Belastingen 125 125 0%
Nettowinst 438 362 21%
Aantal orders in Nederland (in miljoenen) 4,7 4,5 5%
31-dec-08 31-dec-07
Beheerd en bewaard vermogen van klanten (in miljarden euro’s) 184 232 -21%
Transtrend draagt vanaf maart 2007 volledig bij aan het resultaat van de Rabobank Groep.

De boekwinst op de verkoop van Alex en de goede beleggingsperformance van het Transtrend
Diversified Trend Program waren bepalend voor de stijging van de totale baten met 9% tot 1.618 (1.479)
miljoen euro in 2008. Vooral door de stijging van het renteresultaat bij Robeco nam het renteresultaat met
76% toe tot 144 (82) miljoen euro. De daling van het beheerd vermogen beïnvloedde de vermogens
beheerprovisies negatief. Deze daling werd echter gecompenseerd door de goede beleggingsresultaten
van het Transtrend Diversified Trend Program. Doordat Alex met ingang van 2008 niet langer werd
geconsolideerd, daalden de effectenprovisies sterk. Per saldo bleven de provisiebaten met 1.084 (1.089)
miljoen euro nagenoeg stabiel. De overige baten stegen dankzij de boekwinst op de verkoop van
Alex met 27% tot 390 (308) miljoen euro. In 2007 waren de inkomsten uit de desinvestering van
Luxemburgse-activiteiten en de brokerageactiviteiten bij Sarasin nog bepalend voor de overige baten.

De totale bedrijfslasten namen in 2008 met 2% toe tot 1.013 (991) miljoen euro door de uitbreiding van
de activiteiten bij Sarasin. De verkoop van Alex en de afvloeiing van personeel bij Robeco leidden tot
een afname van het aantal medewerkers. Door de uitbreiding van de activiteiten bij Sarasin steeg de
totale personele bezetting echter met 4% tot 3.620 (3.468) fte. Door een reorganisatie bij Robeco en een
daling van de bonussen namen de personeelskosten met 4% af tot 559 (581) miljoen euro. De andere
beheerskosten stegen met 10% tot 352 (320) miljoen euro als gevolg van een uitbreiding van de
activiteiten bij Sarasin. Mede door hogere afschrijvingen op immateriële activa namen de afschrijvings
lasten met 13% toe tot 102 (90) miljoen euro.
43
Kredietverliezen bedragen 42 miljoen euro
De turbulentie op de financiële markten resulteerde bij Sarasin in enkele afboekingen op financiële
instellingen. Hierdoor steeg de post ‘waardeveranderingen’ met 41 miljoen euro tot 42 (1) miljoen euro.
Vooruitblik
De daling van het beheerd vermogen in 2008 heeft naar verwachting een negatieve invloed op de
ontwikkeling van de vermogensbeheerprovisies in 2009.
De inspanningen van Robeco om kosteneffectiever te opereren, zullen naar verwachting leiden tot
een verdere reductie van de personele bezetting. Een goede beleggingsperformance blijft bij Robeco
centraal staan. Door uitbreiding van het distributienetwerk moeten meer klanten worden bereikt. Verder
wil Robeco nieuwe klanten aantrekken door de ontwikkeling van innovatieve beleggingsproducten en
-diensten. In de visie van Robeco zal duurzaam en verantwoord beleggen steeds belangrijker worden.
Daarom zal de dienstverlening op dit gebied verder worden uitgebreid. De aanwezigheid in Azië zal op
selectieve wijze worden vergroot.
Sarasin gaat door met het ontplooien van haar groei-initiatieven. Hierbij zal de positie in de huidige
markten worden uitgebreid en ook zullen activiteiten worden opgestart in Nederland en een selectief
aantal Midden-Europese markten, waardoor een groter deel van de inkomsten afkomstig zal zijn uit
landen buiten Zwitserland.
Schretlen & Co wil het klantenbestand laten groeien door nog beter te anticiperen op de wensen van
vermogende klanten. De samenwerking met de lokale Rabobanken zal verder worden geïntensiveerd
en verbeterd, terwijl ook de inspanningen gericht op niet Rabobank-klanten zullen toenemen.
44
Leasing
www.delagelanden.com
owinst
Groei kredietportefeuille bevredigend
p 2008
Kredietportefeuille stijgt met 13% tot 23,3 miljard euro
- Aandeel food & agri in portefeuille neemt toe tot 20%
9%
Nettowinst blijft met 235 miljoen euro op peil
- Kredietverliezen bedragen 64 basispunten en liggen onder
het langjarig gemiddelde
- RAROC bedraagt 22,3%
Rabobank Groep 2008
in %
Leasing 9%

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Rabobank ondersteunen met leasing- en factoringproducten
- Vergroten van marktaandeel in consumentenkredieten
Mondiale food & agribank - Volgen en begeleiden van food & agrigerelateerde producenten,
vendoren en distributeurs van kapitaalgoederen
- Uitbreiding aandeel food & agri in portefeuille
De leasedochter De Lage Landen kreeg in 2008 te maken met gewijzigde markt

omstandigheden. Hierdoor werd de onderneming gedwongen selectiever te zijn in
het accepteren van nieuwe financieringsaanvragen. Desalniettemin steeg de krediet
portefeuille met 13% tot 23,3 miljard euro. Het aantal leaseauto’s in portefeuille
steeg met 6% tot 211.000. De Lage Landen werd in Nederland uitgeroepen tot de
meest klantgerichte business-finance-instelling. Internationale waardering kreeg
De Lage Landen met de ‘Vendor Lessor of the Year Award’. Hogere marges op nieuwe
contracten weerspiegelen de schaarste aan funding en de toegenomen risico’s.
De nettowinst bleef met 235 miljoen euro nagenoeg op het niveau van 2007.
Strategie
De Lage Landen biedt wereldwijd financieringsoplossingen voor producenten en distributeurs van
kapitaalgoederen. De Lage Landen blijft alert op mogelijkheden tot schaalvergroting voor haar
internationale autoleasebedrijf Athlon Car Lease. De Lage Landen bedient klanten van de Rabobank met
een breed pakket leasing- en factoringproducten. De positie van Rabobank Groep in de Nederlandse
markt voor consumptieve kredieten wordt verstevigd.
45
Stijgende prijs van risico en selectiever acceptatiebeleid
De onrust op de financiële markten beïnvloedde alle spelers in de leasemarkt. In 2008 steeg de prijs van
financiering door de beperktere beschikbaarheid van kapitaal. De Lage Landen berekende de duurdere
funding en de toegenomen prijs van risico door in de marges op nieuwe contracten. Door een stringenter
acceptatiebeleid vlakte de groei van de portefeuille af. Bij Athlon Car Lease steeg het aantal autolease
contracten, maar verliep de verkoop van tweedehands auto’s moeizamer. Goed risicomanagement was
altijd al een van de speerpunten van De Lage Landen. Binnen het verslechterende economisch klimaat
werpt dat zijn vruchten af. Waar mogelijk zal De Lage Landen haar risicobeheer nog verder aanscherpen.
Klantgerichte organisatie
De klanten van De Lage Landen zijn tevreden over de dienstverlening. De nagestreefde hoge klant
tevredenheid werd in 2008 onderstreept door de toekenning van de ‘Vendor Lessor of the Year Award’
door Leasing Life Asset Finance, het internationaal leidende magazine voor asset finance. In een onderzoek
van Incompany kwam De Lage Landen uit de bus als meest klantgerichte business-finance-instelling
van Nederland. Klanten waardeerden De Lage Landen met een 7,2 (6,8). De Lage Landen scoorde in dit
onderzoek hoog op de onderdelen kennis, service en resultaat. Uit een onderzoek van Heliview bleek
dat de algemene tevredenheid van autoleaseklanten over Athlon Car Lease met een 7,2 (7,5) wat afnam.
Positie in Europa verstevigd en verdere ontwikkeling Athlon Car Lease

Bij de expansie in het buitenland volgt De Lage Landen haar internationaal opererende klanten, maar
ook de Rabobank. De positie in Europa werd verder uitgebreid, en dan vooral in de regio Midden- en
Oost-Europa. In 2008 werden Siemens Leasing en Siemens Finance in Hongarije overgenomen. Het
kantoor in Boedapest functioneert sindsdien als regionaal hoofdkantoor in Midden- en Oost-Europa.
Van daaruit zullen zowel autoleaseactiviteiten als vendor-financeactiviteiten in de regio verder worden
ontwikkeld. In het verslagjaar werd verder gestart met de verkoop van vendor-financeproducten in
Portugal en verder kregen de activiteiten in Rusland een grote impuls door de uitbreiding van de joint
venture met opleggerproducent Schmitz Cargobull, Cargobull Finance.
In Nederland werd de integratie van Athlon Car Lease en Translease afgerond. De samengevoegde
activiteiten gaan verder onder de naam Athlon Car Lease, de nummer twee op de Nederlandse
autoleasemarkt. Sinds 2008 is het bedrijf ook actief in Portugal.
Uitbreiding samenwerking tussen De Lage Landen en Rabobank International

De samenwerking met Rabobank International werd verder verstevigd. De in 2007 gesloten samen
werkingsovereenkomst met de Poolse Bank BGZ leidde in 2008 tot positieve ontwikkelingen. De Lage
Landen zette samen met deze bank leasebedrijf BGZ Leasing op. Dit leasebedrijf bedient zowel klanten
van Bank BGZ als de Nederlandse klanten van de Rabobank. In de Verenigde Staten werken De Lage
Landen en Rabobank International samen bij het structureren van transacties. In België, Duitsland en
Groot-Brittannië biedt De Lage Landen lease- en factoringproducten aan Nederlandse klanten van lokale
Rabobanken en verzorgt Rabobank International het betalingsverkeer. De samenwerking met Rabobank
International droeg in combinatie met de specifieke financieringsoplossingen die Vendor Finance biedt
voor food & agriklanten, bij aan het vergroten van het aandeel food & agri in de portefeuille.
Specialist op gebied van consumentenkrediet en factoring

De Lage Landen is binnen de Rabobank Groep de specialist op het gebied van consumptieve kredieten
en factoringproducten. Consumer Finance verstrekt in Nederland consumentkredieten via de lokale
Rabobanken en via het label Freo, waar klanten online een lening kunnen afsluiten. Voor de verkoop
van persoonlijke, doorlopende en studentenkredieten werken De Lage Landen en de lokale
Rabobanken nauw samen.
Voorts ondersteunt De Lage Landen de Rabobank Groep met haar Factoring unit. Met behulp van
de expertise van deze unit biedt de Rabobank factoringproducten met betrekking tot werkkapitaal
financiering aan voor het midden- en kleinbedrijf en de grootzakelijke markt. De Lage Landen onder
steunt met haar expertise de lokale Rabobanken bij bedrijfsovernames, financieringen van snelgroeiende
bedrijven of handelsbedrijven met seizoenspieken door de debiteurenportefeuille voor te financieren.
Factoring liet een sterke groei zien door een toename van het aantal klanten en vergroting van het
producten- en dienstenpakket.
46
Kredietportefeuille 24 Kredietportefeuille naar regio
in miljarden euro’s 22 ultimo 2008
Overig 20 Europa 59%
Consumer finance 18 Amerika 38%
Transportation 16 Azië/Pacific 3%
Car leasing 14
Technology finance 12
Healthcare 10
Construction & industrial 8
Financial services 6
Office equipment 4
Food & agri 2

0
2004 2005 2006 2007 2008
Toename food & agri draagt bij aan groei kredietportefeuille

De kredietportefeuille van De Lage Landen steeg in het verslagjaar met 13% tot 23,3 (20,7) miljard
euro. Voor circa 2 procentpunt was de groei het gevolg van de stijging van de koers van de US dollar.
Door de groei van de food & agriportefeuille met 16% steeg het aandeel food & agri met 1% procent
punt tot 20% van de totale kredietportefeuille. Het aantal leaseauto’s in portefeuille nam met 6% toe tot
211.000 (199.000¹¹) en de autoleaseportefeuille steeg met 6% tot 2,8 (2,7) miljard euro. De portefeuille
consumptieve kredieten bleef met 0,9 (0,9) miljard euro stabiel.
2008 2007 Mutatie
Rente 530 518 2%
Honoraria en provisies 61 52 17%
Totale baten 1.015 995 2%
Andere beheerskosten 188 193 -3%
Totale bedrijfslasten 596 594 0%
Waardeveranderingen 118 100 18%
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 301 301 0%
Nettowinst 235 234 0%
Ratio’s
RAROC 22,3% 24,2%

Kredietportefeuille 23,3 20,7 13%

Economic capital 1,0 1,1 -9%
11) Aantal leasecontracten eind 2007 is aangepast. Aantal contracten is nu exclusief brandstofcontracten.
47
In het verslagjaar namen de totale baten met 2% toe tot 1.015 (995) miljoen euro. Hoewel de marge op
nieuwe contracten verbeterde, nam de marge op de gehele portefeuille af. Het renteresultaat steeg met
2% tot 530 (518) miljoen euro als gevolg van de groei van de kredietportefeuille. Door een stijging van
de bemiddelingsprovisies namen de provisies met 17% toe tot 61 (52) miljoen euro. De inkomsten van
de autoleaseactiviteiten worden grotendeels verantwoord onder de overige baten. De overige baten
bleven met 424 (425) miljoen euro nagenoeg stabiel.
Bedrijfslasten blijven op hetzelfde niveau

In 2008 bleven de totale bedrijfslasten met 596 (594) miljoen euro nagenoeg op het niveau van dezelfde
periode vorig jaar. Door de groei van de activiteiten nam de personele bezetting met 6% toe tot 4.667
(4.411) fte. Dit droeg bij aan de stijging van de personeelskosten met 2% tot 377 (369) miljoen euro.
Vooral als gevolg van de daling van de marketing- en automatiseringskosten namen de andere beheers
kosten met 3% af tot 188 (193) miljoen euro.

Door de groei van de kredietportefeuille en de verslechterde economische situatie nam de post
‘waardeveranderingen’ in 2008 met 18% toe tot 118 (100) miljoen euro. Uitgedrukt in basispunten van
de gemiddelde kredietportefeuille, bedragen de kredietverliezen 64 (61) basispunten. Hiermee ligt het
niveau van kredietverliezen boven het niveau van 2007 en onder het langjarig gemiddelde van 66
basispunten.
Anders dan onder Basel I wordt onder Basel II bij de berekening van de vermogenseis rekening gehouden
met de onderliggende waarde van het leaseobject. Hierdoor daalde de vermogenseis in 2008 met 35%
tot 1,1 (1,7) miljard euro. Het benodigde economic capital, de interne vermogenseis, bedroeg 1,0 (1,1)
miljard euro. De Lage Landen behaalde een Risk Adjusted Return On Capital (RAROC) van 22,3% (24,2%).
Vooruitblik
Ondanks de huidige onzekere tijden verwacht De Lage Landen in 2009 een verdere groei van de
leaseportefeuille. De kapitaalschaarste zal aanhouden en de prijs van risico zal blijven toenemen.
Naar verwachting wordt dit weerspiegeld in hogere marges op nieuwe contracten. Het verslechteren
van de economische omstandigheden kan resulteren in het oplopen van kredietverliezen.
Vendor Finance kan profiteren van de huidige marktomstandigheden nu er minder op prijs wordt
geconcurreerd. Een selectiever acceptatiebeleid en een strakkere monitoring van de risico’s zullen
resulteren in verbetering van de performance van Vendor Finance. In de Nederlandse markt zullen de
verschillende onderdelen binnen De Lage Landen meer gezamenlijk optreden in het contact met de klant.
Tevens wil De Lage Landen de samenwerking met de Rabobank verder uitbreiden. Consumer Finance
zal bijzondere aandacht besteden aan de distributie van leningen via de Rabobank. Daarnaast denkt
De Lage Landen te kunnen voorzien in de toegenomen vraag naar factoringproducten. Athlon Car Lease
onderzoekt de mogelijkheden om tot verdere schaalvergroting te komen.
48
Vastgoed
www.rabovastgoedgroep.nl
owinst
Groei kredietportefeuille en beheerd vermogen, en
p 2008
lagere verkoop woningen
Aantal verkochte woningen daalt met 34% tot 8.746
3%
Kredietportefeuille neemt toe met 22% tot 16,5 miljard euro
Beheerd vermogen in vastgoed stijgt met 35% tot 6,8 miljard euro
Nettoresultaat Rabo Vastgoedgroep neemt af met 65% tot
86 miljoen euro
- Kredietverliezen zijn nihil
Rabobank Groep 2008
in %
Vastgoed 3%

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Behoud en versteviging leidende positie in markt voor koopwoningen
en commercieel vastgoed
- Verhoging verkoop van Rabobankhypotheken bij nieuwbouwprojecten
- Behoud toppositie in markt voor vastgoedfinancieringen
- Uitbreiding van vastgoedkennis
- Beschikbaar stellen van veelvoud aan verschillende vastgoedgerelateerde
fondsen aan klanten van Rabobank
Mondiale food & agribank - Opzetten en uitbreiden van agrigerelateerde fondsen samen met Rabobank
International
De Rabo Vastgoedgroep had in 2008 te maken met verslechterde marktomstandig

heden. Het vertrouwen van consumenten in de woningmarkt nam af, net als de
betaalbaarheid van de woningen, wat een negatief effect had op het aantal verkochte
woningen. In 2008 kwam het aantal door Bouwfonds Property Development
verkochte woningen uit op 8.746, vergeleken met 13.173 in 2007. Bij FGH Bank
nam de kredietportefeuille met 22% toe tot 16,5 miljard euro en bij Bouwfonds REIM
steeg het beheerd vermogen met 35% tot 6,8 miljard euro. Al met al zorgde het in
het algemeen minder gunstige klimaat voor een daling van het nettoresultaat van
de Rabo Vastgoedgroep met 65% tot 86 miljoen euro.
Strategie
Rabo Vastgoedgroep wil in Nederland in elke fase van de vastgoedketen actief zijn, of het nu gaat om
ontwikkelen, financieren of beleggen. Doelstelling van de Rabo Vastgoedgroep is om haar leidende
positie in de Nederlandse markt voor koopwoningen en commercieel vastgoed te behouden en te
verstevigen. Daarnaast wil de Rabo Vastgoedgroep haar solide positie in de Nederlandse markt voor
vastgoedfinancieringen behouden en waar mogelijk uitbreiden. Binnen de Rabobank Groep is de
49
Rabo Vastgoedgroep het expertisecentrum voor vastgoedbeleggingen. Het optimaal benutten van de
distributiekracht van de Rabobank en het vergroten van kennis op het gebied van vastgoedbeheer zullen
bijdragen aan de groei van het beheerd vermogen. De ontwikkeling van woningen, de ontwikkeling van
commercieel vastgoed, de financiering van vastgoed en het beleggen in vastgoed zullen in een aantal
geselecteerde landen verder worden vormgegeven.
Gewijzigde marktomstandigheden in vastgoed

Ook in de vastgoedmarkt werden de effecten van de verslechterde economische vooruitzichten zicht
baar. De consument nam als gevolg van de crisis een afwachtende houding aan. Hierdoor ontstond
een mismatch tussen vraag en aanbod en nam het aantal te koop staande nieuwbouwwoningen toe.
Daarnaast nam de betaalbaarheid van woningen in Nederland af, onder meer door de gestegen
hypotheekrente. Deze ontwikkelingen resulteerden bij de ontwikkelingsactiviteiten in een daling van
het aantal verkochte woningen en, in mindere mate, in druk op de verkoopmarge. Ook in Frankrijk was
sprake van een verslechterende woningmarkt door de economische omstandigheden.
De onzekerheid in de vastgoedmarkt bij de financieringsactiviteiten mondde uit in een afnemend
aantal transacties. De transacties waren ook van bescheidener omvang. Desondanks heeft de FGH Bank
zijn toppositie in de Nederlandse vastgoedfinancieringsmarkt weten te behouden. Omdat voor risico een
hogere prijs moet worden betaald, verbeterde bij FGH Bank de rentemarge op nieuwe financieringen.
Voorts was in de markt sprake van een afnemende vraag naar traditionele vastgoedbeleggings
producten, waardoor de resultaten van Bouwfonds REIM onder druk kwamen te staan.
Nieuw merkenbeleid
De vastgoeddivisie heeft in 2008 haar merkenbeleid aangepast. De naam Rabo Bouwfonds werd
veranderd in Rabo Vastgoedgroep en voor de buitenlandse markten in Rabo Real Estate Group.
Om de verschillende klantgroepen beter te kunnen bedienen werd de divisie Development gesplitst
in Bouwfonds Property Development en MAB Development. Bouwfonds Property Development
ontwikkelt integrale woongebieden en kleinschalige multifunctionele projecten. De commerciële
vastgoedontwikkelaar MAB Development richt zich op de ontwikkeling van winkels, kantoren, hotels
en grootschalige multifunctionele projecten.
De divisie Finance bedient via FGH Bank professionele vastgoedklanten als beleggers, handelaren,
projectontwikkelaars, bouwers en vastgoedfondsen. Naast financieringen biedt FGH Bank, via dochter
onderneming FGH Vastgoed Expertise, vastgoedadviesdiensten aan.
De divisie Investment Management structureert, plaatst en beheert vooral niet-beursgenoteerde
vastgoedfondsen en vastgoedgerelateerde financiële producten. Bouwfonds REIM stelt diensten ter
beschikking voor particuliere en institutionele beleggers.
Uitbreiding samenwerking met Rabobank

In het verslagjaar werd door de Rabo Vastgoedgroep de samenwerking met andere onderdelen van de
Rabobank Groep verder geïntensiveerd. Bij de verkoop van nieuwbouwprojecten wordt thans nog
nauwer samengewerkt met de lokale Rabobanken. Dit is van belang voor de groei van het marktaandeel
in hypotheken van de Rabobank in grote steden. Daarnaast werd voortgebouwd op het in 2007 gestarte
project Eigen Steen. Bij dit project ontzorgt de Rabo Vastgoedgroep de lokale Rabobanken op het
gebied van eigen vastgoed. Met lokale Rabobanken werd een groot aantal overeenkomsten gesloten
met betrekking tot ontwikkelingsprojecten voor nieuwe bankkantoren. Ook via de divisie Investment
Management werd een aantal initiatieven met Rabobank opgestart, waaronder het opzetten van
beleggingsfondsen met een agrigerelateerd karakter.
Na de integratie van de drie arbeidsvoorwaardenpakketten, bereikte de Rabo Vastgoedgroep in 2008
één gezamenlijke cao voor alle medewerkers van de Rabo Vastgoedgroep. De nieuwe cao bevat een
pakket arbeidsvoorwaarden dat past bij haar ambitie om een aantrekkelijke vastgoedwerkgever in
Nederland te zijn en bevat onder meer de introductie van een nieuwe, groene leaseregeling en studie
afspraken over telewerken. In 2008 werd aangifte gedaan tegen een aantal verdachten, waaronder
ex-medewerkers, in verband met de vastgoedfraude in de zogenaamde ‘Klim-Op’-affaire. In 2008 zijn
binnen de Rabo Vastgoedgroep de verschillende bestaande gedragscodes van de divisies, zowel
nationaal als internationaal, geharmoniseerd tot één uniforme gedragscode.
50
Verdeling aantal verkochte Vooral in Nederland minder woningen verkocht
woningen in 2008 Vooral door een behoorlijke afname van verkoop in
per land Nederland, en in mindere mate in Frankrijk, daalde
Nederland 68% het aantal verkochte woningen bij Bouwfonds
Frankrijk 23% Property Development. In het verslagjaar werden
Duitsland 7% 8.746 (13.173) woningen verkocht, waarvan 68%
Overig 2% in Nederland.
MAB Development leverde voor 76.778
(223.782) m² commercieel vastgoed op. Door de
gewijzigde marktomstandigheden werd in 2008
minder vastgoed in aanbouw genomen. Eind 2008
had MAB Development voor 536.993 (570.970) m²
Kredietportefeuille 18 commercieel vastgoed in aanbouw.
14 Groei kredietportefeuille gerealiseerd in
12 eerste maanden 2008
10 Bij FGH Bank bedroeg de nieuwe productie in het
8 verslagjaar 4,8 miljard euro. De brutokrediet
6 portefeuille steeg met 22% tot 16,5 (13,5) miljard
4 euro. Deze groei werd vooral in de eerste maanden
2 van 2008 gerealiseerd. De nettokredietportefeuille,
0 na syndiceringen, nam met 17% toe tot 14,6 (12,5)
2004 2005 2006 2007 2008 miljard euro. De omvang van de aflossingen
bedroeg 2,2 miljard euro. De portefeuille bestaat
voor 76% uit beleggingsfinancieringen.
Aankopen leiden tot toename beheerd vermogen

Het beheerd vermogen in vastgoed bij Bouwfonds REIM steeg in 2008 met 35% tot 6,8 (5,1) miljard euro.
De stijging is onder meer het gevolg van de aankoop van het netwerk van kabelbedrijf CAIW ten behoeve
van het Rabo Bouwfonds Dutch Communication Infrastructure Fund en de verwerving van een winkel
portefeuille van Unibail-Rodamco door IEF Capital. Ook nam de portefeuille toe als gevolg van de
overname van een vastgoedgerelateerde leningenportefeuille.
Baten nemen af met 31%
In 2008 daalden de totale baten met 31% tot 459 (670) miljoen euro. Ondanks de toename van het
renteresultaat bij FGH Bank door de groei van de portefeuille nam het renteresultaat met 9% af tot 78
(86) miljoen euro. De provisies namen toe met 74% tot 33 (19) miljoen euro als gevolg van een stijging
van de vermogensbeheerprovisies bij Bouwfonds REIM. De gedaalde verkoop van het aantal woningen
had een neerwaarts effect op de overige baten. Door een daling van de projectresultaten namen de
overige baten met 38% af tot 348 (565) miljoen euro.

In het verslagjaar namen de totale bedrijfslasten met 3% toe tot 363 (352) miljoen euro. De personele
bezetting steeg met 3% tot 1.743 (1.700) fte. Als gevolg van deze groei namen de personeelskosten met
1% toe tot 220 (217) miljoen euro. Mede door een toename van de automatiseringskosten en de advies
kosten stegen de andere beheerskosten met 7% tot 131 (122) miljoen euro.
51
2008 2007 Mutatie
Rente 78 86 -9%
Honoraria en provisies 33 19 74%
Overige baten 348 565 -38%
Totale baten 459 670 -31%
Andere beheerskosten 131 122 7%
Totale bedrijfslasten 363 352 3%
Brutoresultaat 96 318 -70%
Waardeveranderingen - 2
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 96 316 -70%
Jaarwinst Rabo Vastgoedgroep¹² 76 246 -69%
Belang derden -10 3
Nettoresultaat Rabo Vastgoedgroep¹² 86 243 -65%
Overige resultaten -62 -89 -30%
Nettowinst vastgoeddivisie 24 154 -84%
Aantal verkochte woningen 8.746 13.173 -34%
Overige gegevens (in miljarden euro’s) 31-dec-08 31-dec-07

Kredietportefeuille 16,5 13,5 22%
Beheerd en bewaard vermogen 6,8 5,1 35%
Vooruitblik
Door de verslechterde marktomstandigheden voor vastgoed verwacht de Rabo Vastgoedgroep dat 2009
een moeizaam jaar wordt. De onzekerheid op de binnen- en buitenlandse markten blijft. De groei van
de kredietportefeuille en het beheerd vermogen zal naar verwachting afvlakken.
De organisatie sluit niet uit dat er in de toekomst meer aangiftes volgen in verband met de ‘Klim-Op’-
affaire. De financiële schade zal de Rabo Vastgoedgroep waar mogelijk verhalen. Helaas zal dat niet
gaan met de morele schade voor het bedrijf, onze medewerkers en de vastgoedsector.
Rabo Vastgoedgroep verwacht dat 2009 ook een uitdagend jaar wordt, veranderende marktomstan
digheden bieden ook kansen om actief en innovatief te opereren. De Rabo Vastgoedgroep wil zich
in 2009 verder onderscheiden op het gebied van service, deskundigheid en duurzame innovaties.
De Rabo Vastgoedgroep zal verder werken aan haar ambitie om met alle activiteiten in Nederland een
vooraanstaande positie in te nemen. Daarnaast wordt een selectief aantal activiteiten ontplooid in
enkele Europese landen, met name in Frankrijk en Duitsland. De Rabo Vastgoedgroep gaat de samen
werking met andere onderdelen van de Rabobank Groep uitbreiden. Zo zal Bouwfonds Property
Development bij het verkopen van hypotheken nog meer samen met de lokale Rabobanken optrekken.
Ook Bouwfonds REIM zal intensiever samenwerken met de lokale Rabobanken in de distributie van
vastgoedfondsen. Via de Rabo FARM gaat Bouwfonds REIM samen met Rabobank International wereld
wijd agrarische vastgoedfondsen opzetten. Daarnaast zal Bouwfonds REIM meer alternatief vastgoed en
producten met een schuldgerelateerd karakter ontwikkelen.
12) De ‘jaarwinst Rabo Vastgoedgroep‘ en het ‘nettoresultaat Rabo Vastgoedgroep’ komen overeen met de resultaten die de Rabo Vastgoed-
groep zelf publiceert. Bij de ‘nettowinst vastgoeddivisie’ zijn de amortisatie- en financieringslasten en de harmonisatie van de waarderingsgrond-
slagen door de overname van onderdelen van Bouwfonds in mindering gebracht op het resultaat.
52
Verzekeren
www.rabobank.nl, www.interpolis.nl, www.eureko.net
antieprovisies in 2008
Groei aantal schade- en zorgpolissen en minder

11%
levensverzekeringen
89%
Aantal Alles in één Polissen stijgt met 2% tot 1.297.000
Aantal Bedrijven Compact Polissen neemt toe met 5% naar 195.000
Aantal ZorgActief Polissen loopt met 24% op tot 150.000
Totale assurantieprovisie lokale Rabobanken neemt af met 6% naar
354 miljoen euro
Verdeling assurantieprovisies in 2008

in %
Leven 11%
Schade 89%

Allfinanz-marktleiderschap in Nederland - Versterken marktleiderspositie door aanbieden schade-, zorgen levens
verzekeringen van Interpolis via lokale Rabobanken
Mondiale food & agribank - Behoud verzekeringsmarktleiderschap in Nederlandse food & agrisector
via marktleider Interpolis
- Bij internationale expansie Eureko waar mogelijk aansluiten op bestaande
Rabobank-operaties
De lokale Rabobanken verkopen schade-, zorgen levenszorgverzekeringen die

voor het grootste deel door Interpolis worden geleverd. Mede als gevolg van de
goede samenwerking met Eureko nam het aantal Alles in één Polissen, Bedrijven
Compact Polissen en ZorgActief Polissen verder toe. De assurantieprovisies daalden
met 6% tot 354 miljoen euro doordat minder levensverzekeringen werden verkocht.
De provisie voor schadeverzekeringen steeg met 5% tot 314 miljoen euro. In 2008
startte de nieuwe ‘Glashelder’-campagne ‘Helder Moment’ waarmee de Rabobank
en Interpolis klanten bewuster willen maken van wat wel en wat niet moet worden
verzekerd. De nieuwe verzekeringsoplossing ‘InterpolisZekerVanJeZaak’ voor kleine
ondernemers is succesvol gelanceerd. De Rabobank droeg begin 2009 voor 400
miljoen euro bij aan de kapitaalversterking van Eureko. Hiermee kwam de
solvabiliteit van Eureko wederom op het gewenste niveau.
Strategie
Het aanbieden van verzekeringen vormt een belangrijk onderdeel van de Allfinanz-strategie van de
Rabobank Groep in Nederland. Het 39%-belang van de Rabobank in de verzekeraar Eureko onderbouwt
deze ambitie. Eureko heeft in Nederland leidende posities in alle verzekeringsdeelmarkten. De strategie
voor de nagenoeg verzadigde Nederlandse markt is groei te bereiken door het aanbieden van nieuwe en
innovatieve, vraaggedreven producten en diensten. Eureko opereert met verschillende distributiekanalen
53
en labels, waarbij Interpolis specifiek staat opgesteld voor het bancaire kanaal. De lokale Rabobanken
verkopen veelal schade-, zorgen levensverzekeringen van Interpolis aan zowel particulieren als
bedrijven. Interpolis is voor de Rabobank de grootste leverancier en beide bedrijven werken nauw
samen bij de innovatie van producten en diensten. Ook in het geactualiseerde Strategisch Kader blijft
de samenwerking met Eureko een van de strategische pijlers.
Rabobank grootste verzekeringsintermediair, hoge klanttevredenheid Interpolis

De lokale Rabobanken vormen in Nederland de grootste intermediair van verzekeringen. Ten minste één
op de vijf particuliere Rabobank-klanten heeft een Interpolis-verzekering. Bij de zakelijke klanten is dat één
op de vier. In 2008 startte Interpolis een nieuwe ‘Glashelder’-campagne, getiteld ‘Helder Moment’. De focus
ligt hierbij op preventie. Interpolis en de Rabobank willen samen met de klant de risico’s in kaart brengen,
waarna de klant een bewuste afweging kan maken van wat wel en niet moet worden verzekerd. Hiermee
wordt ook voorkomen dat de klant zich dubbel verzekert. Daarnaast wil Interpolis zich onderscheiden
door in geval van schade het probleem echt op te lossen in plaats van alleen de schade te vergoeden.
De lokale Rabobanken en Interpolis streven naar een hoge klanttevredenheid. Voor een goede en
snelle klantbediening zijn de systemen van lokale Rabobanken en Interpolis met elkaar verweven.
Interpolis ontvangt een hoge waardering voor klanttevredenheid, met name door een snelle en
accurate schadeafhandeling. Voor de wijze waarop zij haar klantcontact organiseert, ontving Interpolis
de ‘Customer Contact Award 2008’, een initiatief van het Customer Contact Magazine.
Particuliere markt
Hoewel er in de markt voor schadeverzekeringen sprake was van felle concurrentie, steeg het aantal Alles
in één Polissen bij lokale Rabobanken in 2008 met 2% naar tot 1.297.000 (1.272.000). Het percentage
klanten met drie of meer rubrieken binnen deze polis nam toe van 52,6% naar 54,4%. Het aantal verkochte
motorrijtuigen- en rechtsbijstandverzekeringen binnen de Alles in één Polis waren hoger dan in 2007,
terwijl er minder vraag was naar de doorlopende reisverzekering. De in 2007 geïntroduceerde ‘Partner &
Kind verzekeringen’ lieten, als onderdeel van de Alles in één Polis een groei zien. Schadeverzekeringen
worden overigens steeds vaker afgesloten via directe kanalen, zoals telefoon en internet.
De behoefte van klanten aan beleggingsverzekeringen liep in 2008 terug door de discussie rondom
de kostentransparantie van deze producten en door het negatieve beursklimaat. Ook als gevolg van de
introductie van bankspaarproducten bij lokale Rabobanken nam de verkoop van levensverzekeringen
af. Het aantal verzekerden met een ZorgActief Polis, de zorgverzekering van Interpolis, steeg met 24%
naar 150.000 (121.000). De premiekorting voor Rabobankleden droeg hieraan bij alsmede de eind 2008
geïntroduceerde StudentenZorgverzekering, een zorgpolis tegen een scherp tarief met extra
aanvullingen speciaal voor studenten.
Bedrijvenmarkt
De concurrentie in de verzekeringsmarkt voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf was ongekend
fel. Toch groeide het aantal door lokale Rabobanken afgesloten Bedrijven Compact Polissen met 5% tot
195.000 (185.000). Als onderdeel van het Rabo OndernemersPakket krijgen startende ondernemers de
eerste twee jaar korting op de belangrijkste verzekeringen van Interpolis. Hierdoor namen meer starters
verzekeringsproducten af. Voor de kleine ondernemer werd in 2008 een nieuwe verzekeringsoplossing
gelanceerd: ‘Interpolis ZekerVanJeZaak’. Met dit verzekeringspakket kunnen alle ondernemersrisico’s
snel in één keer worden afgedekt en ontvangen klanten hun polissen digitaal. Behalve via een advies
gesprek kunnen ondernemers via internet informatie inwinnen over risico’s en verzekeringsproducten.
Met online adviesmodules, berekeningen en scans kunnen zij snel en helder hun bedrijfsrisico’s in kaart
brengen. Zo geeft de ‘RisicoScan Verzekeren’ voor 75 branches de meest voorkomende risico’s en de
maatregelen die de ondernemer kan treffen om deze af te dekken.
Vooruitblik
In Nederland is sprake van een volwassen verzekeringsmarkt, waardoor de groeimogelijkheden relatief
beperkt zijn. In de markt voor schadeverzekeringen is sprake van grote prijsconcurrentie. De verkoop en
de dienstverlening via directe kanalen, telefoon en internet, neemt naar verwachting nog sterker toe.
De markt voor levensverzekeringen blijft onder druk staan vanwege de transparantiediscussie en het
alternatief van banksparen. Ook de Rabobank zal in haar advisering sterker gaan focussen op bankspaar
producten en biedt bepaalde levensverzekeringsproducten niet meer aan als daar een vergelijkbaar
bancair product voor bestaat. De Rabobank wil de samenwerking met Eureko op het gebied van
verzekeren verder intensiveren. Om de marktpositie te behouden en mogelijk te versterken focussen de
Rabobank en Interpolis vooral op het bieden van innovatieve en transparante kwaliteitsproducten.
54
Risicomanagement
www.rabobank.com/investorrelations-nl
Vermogenspositie uitermate sterk

Ruime liquiditeitspositie
Voor 20 miljard euro langetermijnfunding aangetrokken
Afwaarderingen van stressvolle activa bedragen 570 miljoen euro na belastingen
Impact van waardeaanpassingen van indirect exposure op monoline-verzekeraars op nettowinst
653 miljoen euro negatief
De kredietcrisis heeft nog eens bevestigd dat risicomanagement een

kerncompetentie van bankieren is. De Rabobank Groep voert een prudent
risicobeleid waaruit een gematigd risicoprofiel voortvloeit. Hierdoor heeft de
Rabobank Groep zichzelf ook in de turbulente omstandigheden van 2008 goed
staande kunnen houden en haar vermogensratio’s op een hoog niveau
gehandhaafd. Na het verkrijgen van toestemming van De Nederlandsche Bank
maakt de Rabobank Groep sinds 1 januari 2008 gebruik van de meest geavanceerde
methodes voor het berekenen van de vermogenseis voor kredieten marktrisico’s
en operationele risico’s.
Organisatie risicomanagement
Binnen de Rabobank Groep vindt het risicomanagement plaats op diverse niveaus. Op het hoogste
niveau stelt de raad van bestuur onder toezicht van de raad van commissarissen de te volgen risico
strategie, beleidsuitgangspunten en limieten vast. Dit gebeurt op advies van de Balans en Risico
Management Commissie Rabobank Groep en de Kredietbeleidscommissie Rabobank Groep. De raad
van commissarissen evalueert regelmatig de risico’s die verbonden zijn aan de activiteiten en de
portefeuille van de Rabobank Groep. De CFO is verantwoordelijk voor de implementatie van het risico
beleid binnen de Rabobank Groep. De verantwoordelijkheid voor het risicobeleid is verdeeld over twee
directoraten. Group Risk Management is verantwoordelijk voor het beleid betreffende rente-, markt-,
liquiditeits- en valutarisico en operationeel risico, evenals voor het beleid inzake de kredietrisico’s op
portefeuilleniveau. Het directoraat Kredietrisicomanagement is verantwoordelijk voor het acceptatie
beleid van kredietrisico’s op postniveau. Binnen de groepsonderdelen vindt risicomanagement plaats
door onafhankelijke risicocontrolafdelingen.
Principes risicomanagement
De primaire doelstelling van risicomanagement van de Rabobank Groep is het beschermen van de
financiële soliditeit. Door het beheersen van de risico’s beperkt de Rabobank Groep de impact van
potentiële ongewenste ontwikkelingen op zowel het kapitaal als het resultaat. De bereidheid risico te
nemen moet in verhouding staan tot het aanwezige kapitaal. Om dit te kwantificeren is een economic-
55
capitalraamwerk ontwikkeld. Binnen de Rabobank Groep is ook een uitgebreid stelsel van limieten en
controls geïmplementeerd om alle risico’s te beheersen. Het risicomanagement is gebaseerd op de
volgende principes:
- Bescherming van de reputatie: voor het uitoefenen van het bankiersvak is de reputatie van wezenlijk
belang. Hier moet prudent mee worden omgegaan.
- Risicotransparantie: het in kaart brengen van alle risico’s is van groot belang om goed inzicht te
hebben in de posities van de Rabobank Groep. Om de juiste commerciële afwegingen te kunnen
maken moeten de risico’s zo zuiver mogelijk worden meegewogen.
- Managementverantwoordelijkheid: de diverse bedrijfsonderdelen van de Rabobank Groep zijn
verantwoordelijk voor zowel de resultaten als de risico’s die voortvloeien uit de bedrijfsactiviteiten.
Risico en rendement moeten in een evenwichtige verhouding tot elkaar staan, uiteraard binnen de
risicolimieten.
- Onafhankelijke risicocontrol: dit is het gestructureerde proces van identificeren, meten, monitoren en
rapporteren van risico’s. De risicocontrolafdelingen opereren onafhankelijk van de commerciële
activiteiten om de integriteit te waarborgen.
Implicaties financiële turbulentie

Algemeen
In het eerste halfjaar van 2008 heeft de kredietcrisis zich in volle omvang doorgezet, waarna in de tweede
helft van het jaar een scherpe verslechtering volgde. Nagenoeg alle sectoren binnen de financiële
markten worden hierdoor geraakt, evenals de bredere economie. Zo was 2008 het slechtste jaar ooit voor
de AEX, en zijn er grote zorgen om de vooruitzichten voor de wereldwijde economieën. Nationaal en
internationaal hebben overheden ingegrepen in de financiële sector door nationalisaties, kapitaalinjecties
en het verlenen van allerlei garanties. De kredietcrisis heeft niet alleen zijn effect op de reële economie,
de gevolgen ervan zijn ook zichtbaar in de marktprijzen van diverse financiële activa. Ook indien er
geen twijfels bestaan over de kredietwaardigheid van bepaalde activa, worden prijzen sterk negatief
beïnvloed door het algehele marktsentiment en doordat er op veel momenten en in veel markten nog
altijd meer verkopers dan kopers zijn. Voor een deel, 12,0 miljard euro, van de financiële activa is dan
ook geconstateerd dat er op dit moment geen actieve markt meer bestaat, waardoor ook de boekhoud
kundige verwerking is aangepast. Omdat alle financiële activa op fair value moeten worden gewaardeerd,
komt dit direct tot uitdrukking in de herwaardering van deze activa. De totale negatieve herwaardering
van de voor verkoop beschikbare financiële activaportefeuille met schuldinstrumenten, die direct in het
eigen vermogen is verantwoord, bedroeg per eind 2008 407 miljoen euro na belastingen.
Binnen Rabobank International lieten de activiteiten van Global Financial Markets een verdeeld beeld
zien. Bepaalde activiteiten hebben verliezen geleden, terwijl andere activiteiten een zeer succesvol jaar
achter de rug hebben. Mede als gevolg van de voortdurende kredietcrisis en de daaraan gekoppelde
verwachtingen zijn er in het eerste halfjaar van 2008 enkele wijzigingen doorgevoerd binnen Global
Financial Markets, waarbij met name niet-klantgerelateerde activiteiten zijn teruggebracht. Ook zijn in
het verslagjaar binnen de Rabobank Groep aanpassingsvoorstellen aan de orde gesteld voor de
actualisering van het Strategisch Kader.
Asset-Backed Commercial Paper (ABCP) conduits

In het eerste kwartaal van 2008 is een tweetal Asset Backed Commercial Paper (ABCP) structuren
- geldmarktbeleggingsvehikels met onderpand - afgebouwd, mede vanwege de introductie van de
nieuwe Basel II-regelgeving die per 1 januari 2008 voor de Rabobank Groep van kracht is geworden.
Hierdoor is het uitstaande ABCP per eind 2008 afgenomen tot 17,5 (23,0) miljard euro, voornamelijk
voor het financieren van eigen leningen en vorderingen van klanten. Al sinds de introductie van IFRS
zijn deze structuren opgenomen in de geconsolideerde groepsbalans en ze worden daarnaast ook
meegenomen in het liquiditeitsrisicomanagement van de bank. In het vierde kwartaal is er voor een
beperkt gedeelte gebruikgemaakt van de Commercial Paper Funding Facility welke door de Amerikaanse
Federal Reserve in het leven is geroepen om de commercial-papermarkt te ondersteunen.
56
Uitstaand bedrag
(in miljarden euro’s) Onderliggende
Type Programma Oprichting 31-dec-08 portefeuille
Solvency management Atlantis 1997 9,8 Eigen leningen
Neptune 1997 1,1
Client facilitation Erasmus 2000 2,5 Voornamelijk vorderingen
Nieuw Amsterdam 1999 2,7 van klanten
AAA en AA Asset Backed
Securities arbitrage Tempo 2007 1,4 Securities
Totaal 17,5
Reeds in het eerste kwartaal van 2008 zijn, door het opdrogen van de financieringsmogelijkheden voor
Structured Investment Vehicles - buitenbalansbeleggingsvehikels - de resterende activa van de SIV Tango
waarvan de Rabobank manager was, op de balans genomen. Hiermee is er een einde gekomen aan het
actieve bestaan van deze SIV. Sinds de opname is de omvang van deze portefeuille door valutaeffecten
en verkopen afgenomen tot 3,8 miljard euro per eind 2008. Voor het overige heeft de Rabobank geen
investeringen meer in SIV’s.
Structured credit
Een belangrijk onderdeel in het liquiditeitsrisicomanagement van de bank is het aanhouden van een
ruime portefeuille met liquide en/of beleenbare beleggingen, die kunnen worden gebruikt om, indien
nodig, zeer snel liquiditeiten te genereren. In de handels- en beleggingsportefeuilles van de Rabobank
Groep is er een beperkte exposure op meer gestructureerde beleggingen. Dit structured-credit exposure
heeft een omvang van 9 miljard euro, die voor het overgrote deel van de allerhoogste kwaliteit is en
over een AAA-rating beschikt.
Vanwege verdere verslechtering van de Amerikaanse huizenmarkt zijn enkele daaraan gerelateerde
beleggingen, Residential Mortgage Backed Securities (RMBS’en) en Collateralized Debt Obligations (CDO’s),
ten laste van het resultaat afgewaardeerd. Voor geheel 2008 betrof dit een bedrag van 418 miljoen euro
na belasting. Uit hoofde van een verstrekte liquiditeitsfaciliteit, gedeeltelijk gedekt door subprime
gerelateerde activa, is een aanvullende voorziening getroffen van 152 miljoen euro, na belasting.
Structured credit exposure Ratingverdeling structured credit

in miljarden euro’s ultimo 2008 exposure ultimo 2008
Niet-subprime RBMS 4,3 AAA 90%
CDO/CLO en overige corporate AA 5%
exposures 2,5 A 1%
Commercieel vastgoed 1,3 Lager dan A 4%
Overig ABS 0,9
ABS CDO 0,3
US subprime 0,2
Monolineverzekeraars
In een aantal gevallen zijn monolineverzekeraars de tegenpartij van credit default swaps die het krediet
risico afdekken van bepaalde beleggingen. In de meeste gevallen zijn het solvabiliteitsdoeleinden die
de belangrijkste reden vormen voor het hebben van deze afdekkingen, niet de kredietkwaliteit van
deze beleggingen. Door verdere verslechtering van de Amerikaanse hypotheekmarkt is ook de krediet
waardigheid van deze monolineverzekeraars in 2008 verder verslechterd, wat ook tot uitdrukking is
gekomen in het verlagen van de ratings van deze instellingen. Er ontstaat tegenpartijrisico op deze
monolineverzekeraars doordat de waarde van credit default swaps met deze tegenpartijen toeneemt
omdat de fair value van de onderliggende beleggingen daalt, of doordat andere verzekerde beleggingen
tot een betalingsclaim bij deze verzekeraars kunnen leiden. In onderstaande tabel wordt hiervan een
overzicht gegeven. In het eerste halfjaar is reeds een waardeaanpassing van 245 miljoen euro na
belasting gedaan. In het tweede halfjaar is een aanvullende waardeaanpassing van 148 miljoen euro
gedaan, die door de winst-en-verliesrekening wordt geleid. Daarnaast is nog een generieke voorziening
van 260 miljoen euro na belastingen getroffen. Hierdoor resteert per eind 2008 een tegenpartijrisico
van 1.729 miljoen euro.
57
Nominaal Tegenpartijrisico voor Waardeaanpassing ten Tegenpartijrisico na
bedrag waardeaanpassing laste van het resultaat waardeaanpassing
In miljoenen euro’s Rating monoline-verzekeraar 31-dec-08 31-dec-08 (vóór belasting) 2008 31-dec-08
US RMBS gerelateerd AAA / AA
A en lager 2.051 1.322 357 965
Niet US RMBS gerelateerd AAA / AA 3.003 778 1 777

A en lager 2.651 633 246 387
Totaal 7.705 2.733 604 2.129
Generieke waardeaanpassing 400 -400
Totale waardeaanpassing 1.004 1.729
Na belasting 653
Op basis van de posities per eind 2008, zoals weergegeven in bovenstaande tabel, zou een verdere
downgrade tot CCC van de monoline-verzekeraars met een huidige A rating en lager een impact
hebben van 355 miljoen euro na belasting, het in default raken van de monoline-verzekeraars met een
CCC-rating zou een impact hebben van 64 miljoen euro na belasting. Deze potentiële impact wordt
grotendeels opgevangen door de reeds getroffen generieke voorziening.
Voor de genoemde exposures geldt dat er pas een werkelijke exposure op een monolineverzekeraar
ontstaat als de beleggingen ook daadwerkelijk in default raken en er aanspraak moet worden gemaakt
op de verzekering afgegeven door de monolineverzekeraar. Daadwerkelijke verliezen ontstaan pas als
zowel de belegging als de betreffende monolineverzekeraar in default raakt.
Leveraged finance
De leveraged finance-portefeuille binnen Rabobank International had per eind 2008 een omvang van
3,4 (3,2) miljard euro. Dit betreft een gediversifieerde portefeuille, bestaande uit een groot aantal
kleinere posities in met name Nederlandse en andere West-Europese ondernemingen. De primaire focus
van de leveraged-financeactiviteiten is gericht op Rabobank-klanten en de food & agrisector.
Kredietrisico
Kredietbeleid
Kredietrisico is het risico dat een tegenpartij niet in staat is om een financiële of een andere contractuele
verplichting na te komen. De Rabobank Groep beschikt over een robuust raamwerk van beleid en
processen om kredietrisico’s te meten, te managen en te mitigeren.
De Rabobank Groep hanteert een prudent kredietacceptatiebeleid. Daardoor heeft de kredietportefeuille
een relatief laag risicoprofiel. Over de grotere aanvragen voor kredieten wordt in commissieverband
besloten. Daarbij is een structuur aangebracht van commissies op diverse niveaus, waarbij de hoogte van
de financiering bepalend is voor de vraag welke commissie bevoegd is. Over de grootste financierings
aanvragen besluit de raad van bestuur zelf.
Een belangrijk uitgangspunt in het acceptatiebeleid voor zakelijke kredieten is het ‘ken uw klant’-
principe. Dit houdt in dat alleen kredieten worden verstrekt aan bedrijfscliënten waarvan de Rabobank
Groep het management kent en dit integer en deskundig acht. Daarnaast is de Rabobank Groep
uitstekend op de hoogte van de ontwikkelingen in de bedrijfstak van de klant en in staat de financiële
prestaties van de klant goed te beoordelen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen betekent
ook maatschappelijk verantwoord financieren. Daarom zijn MVO-richtlijnen van toepassing op het
kredietproces.
De Rabobank Groep heeft drie Krediet Beleids Commissies (KBC’s): de KBC Rabobank Groep en de
KBC’s Wholesale en Retail. De KBC Rabobank Groep stelt het kredietrisicobeleid op groepsniveau vast.
Binnen dit kader werken de groepsonderdelen het eigen kredietbeleid uit en stellen dit vervolgens zelf
vast. De KBC Retail doet dit voor het binnenlands retailbankbedrijf en de KBC Wholesale voor het
wholesalebankbedrijf en het internationaal retailbankbedrijf. De CFO is voorzitter van de KBC Rabobank
Groep, waarin de raad van bestuur met drie leden vertegenwoordigd is. Ook het voorzitterschap van de
KBC Wholesale en de KBC Retail berust bij de CFO.
58
Kredietrisico en Basel II
EAD (Exposure at Default), PD (Probability of Default) en LGD (Loss Given Default) zijn belangrijke Basel II-
parameters die inmiddels in het kader van kredietrisico intensief worden gebruikt. Mede op basis daarvan
worden het economic capital en de Risk Adjusted Return On Capital (RAROC) bepaald. Een belangrijk
voordeel van het gebruik van het economic capital is een gestroomlijnd en efficiënt goedkeuringsproces.
Kredietbeoordelaars en kredietcommissies worden door het gebruik van de Basel II-parameters en
RAROC nog beter in staat gesteld om afgewogen kredietbesluiten te nemen. Ieder bedrijfsonderdeel
binnen de Rabobank Groep heeft een doelstelling voor de RAROC vastgesteld op klantniveau waaraan
elke aanvraag wordt getoetst. Dat is naast de kredietkwaliteit een belangrijke factor bij het nemen van
besluiten over specifieke kredietaanvragen.
De EAD wordt gedefinieerd als de verwachte exposure van de bank op de klant op het moment dat
een tegenpartij in gebreke zou blijven. Per eind 2008 bedraagt de EAD van de kredietportefeuille van de
Rabobank Groep 515 (465) miljard euro. De EAD is inclusief toekomstige benutting van kredietruimte.
De Rabobank Groep hanteert in het goedkeuringsproces de Rabobank Risk Rating waarmee de faalkans
ofwel PD van een kredietrelatie binnen een termijn van één jaar wordt weergegeven. De kredietrelaties
zijn ingedeeld in 25 ratingklassen, waarvan vier defaultratings. Deze categorieën worden gehanteerd als
de klant in gebreke blijft, variërend van 90 dagen achterstallige betaling tot faillissement.
De gemiddelde met de uitzettingen gewogen PD van de private kredietportefeuille van de Rabobank
Groep is per eind 2008 1,46% (1,55%). Van de totale kredietportefeuille van de Rabobank Groep is de
gewogen gemiddelde PD 1,30% (1,39%). Deze lagere PD is niet alleen het gevolg van een gewijzigde faal-
kans van de debiteuren, maar ook van beleidswijzigingen en de implementatie van nieuwe modellen.
Een kanttekening hierbij is dat de PD alleen weergeeft in hoeverre cliënten naar verwachting aan hun
verplichtingen kunnen voldoen. Het zegt niets over het mogelijke verlies, omdat de Rabobank Groep
veelal heeft gezorgd voor een aanvullende dekking. Dit vindt zijn weerslag in de LGD waarin ook de
herstructureringsperspectieven zijn meegenomen. De LGD kan worden gedefinieerd als de beste schatting
van het verlies als de debiteur in gebreke blijft, en wordt uitgedrukt in een percentage van de EAD.
Per eind 2008 was het LGD-percentage van de totale portefeuille van de Rabobank Groep 21,6% (21,4%).
Voorzieningen voor kredietverliezen
31-dec-08 31-dec-07
Onvolwaardige Onvolwaardige
In miljoenen euro’s kredieten Voorziening kredieten Voorziening
Binnenlands retailbank-
bedrijf 2.831 1.398 1.935 1.303
Wholesalebankbedrijf
en internationaal
retailbankbedrijf 3.182 1.536 1.191 778
Leasing 379 256 323 242
Overige 182 109 21 32
Rabobank Groep 6.573 3.299 3.470 2.355
Nadat een krediet is verstrekt, vindt doorlopend kredietbeheer plaats waarbij nieuwe informatie, zowel
financiële als niet-financiële, wordt beoordeeld. Nagegaan wordt of de cliënt de gemaakte afspraken
nakomt en of dit naar verwachting ook in de toekomst het geval zal zijn. Als dit niet het geval is, wordt
het kredietbeheer geïntensiveerd. De frequentie van monitoring wordt verhoogd en kredietcondities
worden scherper bewaakt. In het geval van grotere en meer complexe financieringen waarbij de
bedrijfscontinuïteit in het geding is, vindt veelal begeleiding plaats vanuit een speciale afdeling binnen
de Rabobank Groep. Als het waarschijnlijk is dat de debiteur niet in staat is om in overeenstemming met
de contractuele voorwaarden alle verschuldigde bedragen aan de Rabobank Groep te voldoen, is er
sprake van een zogeheten impairment en wordt een voorziening getroffen ten laste van het resultaat.
De voorziening voor kredietverliezen bestaat uit drie componenten:
- De specifieke voorziening die op individuele basis wordt vastgesteld voor onvolwaardige zakelijke
kredieten die qua omvang significant zijn. De omvang van deze voorziening is gelijk aan de exposure
op de cliënt verminderd met de contante waarde van de toekomstige te ontvangen kasstromen.
- De collectieve voorziening wordt vastgesteld voor onvolwaardige kredieten die individueel qua
omvang niet significant zijn, met name op particuliere en kleinzakelijke vorderingen. Hierbij wordt
de voorziening vastgesteld op portefeuilleniveau met behulp van Basel II-parameters.
59
- Tenslotte is er de algemene voorziening voor kredieten die per balansdatum de facto wel impaired,
maar nog niet als zodanig geïdentificeerd zijn (IBNR: Incurred But Not Reported). Ook hier worden
Basel II-parameters gebruikt voor het vaststellen van de voorziening.
De kredieten waarvoor een voorziening is getroffen worden aangemerkt als onvolwaardige kredieten en
bedroegen per eind 2008 6.573 (3.470) miljoen euro. De voorziening voor kredietverliezen bedraagt per
eind 2008 3.299 (2.355) miljoen euro wat neerkomt op een dekking van 50% (68%). Kanttekening hierbij
is dat de Rabobank Groep voorzieningen treft in een vroegtijdig stadium. Daarbij wordt uitgegaan van
het ‘one obligor’-principe, wat inhoudt dat de exposure op alle met de debiteur verbonden tegenpartijen
wordt meegenomen. Voorts wordt de volledige exposure op de cliënt als onvolwaardig aangemerkt, ook
als voor een deel daarvan toereikende dekking aanwezig is in de vorm van zekerheden. De onvolwaardige
kredieten uitgedrukt in procenten van de private kredietverlening lagen per eind 2008 op 1,6% (1,0%).
Landenrisico
Risico op niet OESO-landen
(in miljoenen euro’s)
31-dec-08
In Latijns In Azië/ In % van het
Regio’s In Europa In Afrika Amerika Pacific Totaal balanstotaal
Economisch landenrisico (exclusief derivaten)¹³ 1.413 379 8.872 8.300 18.963 3,1%
Risicoverlagende componenten:
- uitzettingen in lokale valuta 91 68 3.894 2.313 6.366
- door derden gedragen landenrisico 368 123 1.258 1.626 3.376
- aftrek voor verlaagde weging van transacties
met lager risico 142 9 1.178 661 1.990
Netto landenrisico vóór voorzieningen 812 179 2.541 3.700 7.232 1,2%
In % van de
totale voorziening
Totaal voorzieningen voor economisch landenrisico 102 6 169 52 328 9,9%
Bij landenrisico wordt een onderscheid gemaakt tussen transferrisico en collectief debiteurenrisico.
Transferrisico betreft de mogelijkheid dat een buitenlandse overheid beperkingen oplegt aan de
overmaking van gelden door debiteuren in het betreffende land aan crediteuren in het buitenland.
Collectief debiteurenrisico is het risico dat een groot aantal debiteuren in een land niet aan de
verplichtingen kan voldoen als gevolg van dezelfde oorzaak in verband met oorlog, politieke en
sociale onrust, natuurrampen, maar ook als sprake is van overheidsbeleid dat er niet in slaagt macro-
economische en financiële stabiliteit te realiseren. De Rabobank Groep hanteert een landenlimieten
systeem ter beheersing van het transferrisico en het collectief debiteurenrisico. Relevante landen krijgen
na zorgvuldig onderzoek een interne landenrisicorating, waarna transferlimieten en algemene limieten
worden vastgesteld.
De transferlimieten zijn ingesteld op het zogenoemde nettotransferrisico dat gelijk is aan de totale
uitzettingen verminderd met de uitzettingen in lokale valuta, de verkregen garanties en andere
dekkingen voor het transferrisico en een aftrek voor verlaagde weging van bepaalde producten.
De limieten zijn toegewezen aan de kantoren, die vervolgens zelf verantwoordelijk zijn voor de
dagelijkse bewaking van de uitzettingen en daarover rapporteren aan Group Risk Management.
Op het niveau van de Rabobank Groep wordt per kwartaal het uitstaande landenrisico, inclusief
additioneel kapitaalbeslag en landenrisicovoorziening, gerapporteerd aan de Balans- en Risico
Management Commissie en aan de Landenlimietencommissie. Berekening van het additionele
kapitaalbeslag en de landenrisicovoorziening vindt plaats op grond van interne richtlijnen en heeft
betrekking op landen waar sprake is van een verhoogd transferrisico.
Eind 2008 bedroeg het netto transferrisico vóór voorzieningen op niet-OESO-landen 1,2% (1,2%) van
het balanstotaal.
13) Totaal activa, vermeerderd met gestelde garanties, borgtochten en onbenutte kredietfaciliteiten.
60
Renterisico
Renterisico houdt in dat het financiële resultaat en/of de economische waarde van de bank, gegeven de
balanssamenstelling van de bank, kan dalen door ongunstige ontwikkelingen op de gelden kapitaal
markt. Het renterisico van de Rabobank Groep vloeit voornamelijk voort uit het verschil in de looptijden
van uitzettingen en aangetrokken middelen. Bij renteschommelingen zal het tarief van bepaalde
passiva, bijvoorbeeld spaarmiddelen, direct kunnen worden aangepast. Veel activa, zoals hypotheken,
hebben daarentegen een langere rentevastperiode, waardoor het tarief pas op de eerstvolgende rente
herzieningsdatum kan worden aangepast. Daarnaast heeft ook klantgedrag invloed op de renterisico
positie. Zo kunnen leningen vervroegd worden afgelost en kan spaargeld eerder dan verwacht worden
opgenomen. De renterisicopositie wordt met behulp van afdektransacties bijgestuurd. De mate waarin
en het moment waarop wordt overgegaan tot afdekking zijn onder meer afhankelijk van de rentevisie
en de verwachte balansontwikkeling.
Bij het beheer, de sturing en de limitering van het renterisico gebruikt de Rabobank Groep drie
indicatoren. Dit zijn de basispuntgevoeligheid (BPV), de Equity at Risk (EatR) en de Income at Risk (IatR).
Deze indicatoren geven het potentiële verlies als gevolg van renteveranderingen aan. De BPV is het
absolute verlies aan marktwaarde van het eigen vermogen bij een parallelle stijging van de gehele
rentecurve met 1 basispunt. De BPV is in 2008 niet hoger geweest dan 25 miljoen euro. De EatR geeft
aan met welk percentage de marktwaarde van het eigen vermogen zal dalen wanneer de rentecurve
met 1 procentpunt (parallel) stijgt. De EatR is in het verslagjaar niet hoger geweest dan 8%. De IatR is,
met een bepaalde betrouwbaarheid, het maximale verlies aan rentewinst als gevolg van een sterke
stijging of daling van de gelden kapitaalmarktrente in de eerstkomende twaalf maanden. De IatR is
in 2008 niet hoger geweest dan 150 miljoen euro. De maximale waarden van deze indicatoren zijn
gedurende het verslagjaar ruimschoots binnen de gestelde normen gebleven. Tevens wordt er
economic capital berekend en aangehouden voor renterisico’s.
Maandelijks voert de Rabobank Groep aanvullende scenarioanalyses uit, waarbij onder meer een
inschatting wordt gemaakt van de impact van veranderingen in het klantgedrag of in de economische
omgeving.
Liquiditeitsrisico en funding
Liquiditeitsrisicobeleid gebaseerd op drie pijlers
Onder liquiditeitsrisico wordt verstaan het risico dat de bank niet tijdig aan alle (terug)betalings
verplichtingen kan voldoen, maar ook het risico dat de bank de groei van de activa op enig moment niet,
of niet tegen een redelijke prijs, kan financieren. Dit kan ontstaan als klanten of professionele partijen
plotseling meer geld opvragen dan verwacht, terwijl de bank niet genoeg geld in kas heeft en ook het
verkopen of belenen van activa of het lenen van geld van derden geen uitkomst biedt. Sinds de start van
de kredietcrisis in de zomer van 2007 is liquiditeitsrisico nadrukkelijk aanwezig geweest in de financiële
markten en is het een van de grootste risico’s voor banken. Door gebrek aan vertrouwen konden
markten niet goed meer functioneren. Banken vielen om en centrale banken en overheden moesten
ingrijpen en soms overgaan tot nationalisering om verdere problemen te voorkomen. Het behoud van
vertrouwen van zowel de professionele marktpartijen als de particulieren klanten is cruciaal gebleken.
De Rabobank Groep heeft liquiditeitsrisico altijd onderkend als een belangrijk risicotype. Het beleid is
dan ook dat de looptijd van de funding is afgestemd op de looptijd van de verstrekkingen. Langlopende
kredietverlening wordt gefinancierd met stabiele retailfunding, toevertrouwde middelen van klanten en
met langetermijnfunding van de professionele markten. De drie pijlers die de Rabobank Groep hanteert
voor het beheersen van dit risico hebben in 2008 hun nut bewezen. De turbulentie op de financiële
markten heeft op geen enkel moment geleid tot liquiditeitsproblemen voor de Rabobank Groep. De eerste
pijler stelt strikte limieten aan de maximale uitgaande kasstromen binnen het wholesalebankbedrijf.
Hierdoor wordt een te grote afhankelijkheid van de professionele markt voorkomen. Onder meer wordt
er dagelijks gemeten en gerapporteerd welke inkomende en uitgaande kasstromen de eerste dertig
dagen te verwachten zijn. Voor deze uitgaande kasstromen zijn ook, per valuta en per locatie, limieten
bepaald. Om voorbereid te zijn op mogelijke crisissituaties zijn gedetailleerde noodplannen opgesteld.
Via de tweede pijler wordt een omvangrijke buffer van liquide activa aangehouden. Als het nodig is,
kunnen met deze activa onmiddellijk liquiditeiten worden gegenereerd door belening bij centrale
banken, gebruik in repotransacties of directe verkoop in de markt. In 2008 hebben verschillende
61
centrale banken de criteria voor het te accepteren onderpand verruimd. De afgelopen jaren heeft de
Rabobank Groep een gedeelte van de leningenportefeuille (intern) gesecuritiseerd, waardoor deze
beleenbaar is bij de centrale bank en dus functioneert als extra liquiditeitsbuffer. Omdat dit interne
securitisaties betreft, alleen voor liquiditeitsdoeleinden, hebben ze geen invloed op de bedrijfs
economische balans, maar tellen ze wel mee in de aanwezige liquiditeitsbuffer.
Als derde pijler wordt het liquiditeitsrisico beperkt door een prudent fundingbeleid, gericht op het
tegen aanvaardbare kosten voorzien in de financieringsbehoefte van de groepsonderdelen. Hierbij
spelen de diversificatie van financieringsbronnen en valuta’s, de flexibiliteit van de gebruikte
fundinginstrumenten en een actieve investor-relationsfunctie een belangrijke rol. Hierdoor wordt
voorkomen dat de Rabobank Groep te veel afhankelijk is van één bepaalde financieringsbron.
Beheersing liquiditeitsrisico
Er zijn verschillende methoden ontwikkeld om het liquiditeitsrisico te meten en te beheersen. Zo wordt
onder meer gebruikgemaakt van de kernactiva/kernpassiva-methode. Het startpunt van deze analyse
is de liquiditeitstypische vervalkalender van alle activa en passiva. Vervolgens wordt berekend welke
activa, niet-benutte faciliteiten en passiva waarschijnlijk nog op de balans staan of komen te staan na
veronderstelde en nauwkeurig gedefinieerde stressscenario’s. Hierbij worden verschillende periodes
gehanteerd. De resterende activa en passiva worden gedefinieerd als respectievelijk de kernactiva en
de kernpassiva en de onderlinge verhouding als de liquiditeitsratio. Gegeven de gekozen uiterst
conservatieve wegingen wordt een ratio onder de 1,2 afdoende geacht. Ook in 2008 was dit voor de
gehanteerde scenario’s het geval.
Ook de toezichthouder geeft uitgebreide richtlijnen voor het meten en rapporteren van de
liquiditeitspositie door de Rabobank Groep. Ook naar deze richtlijnen blijkt de liquiditeitspositie
alleszins ruim. De aanwezige liquiditeiten overschreden de eis gemiddeld met 20%.
Rating en funding
De Rabobank Groep heeft al jaren de hoogste rating van vooraanstaande ratinginstituten, zoals Moody’s
en Standard & Poor’s, die eind 2008 weer is herbevestigd. Dankzij deze toprating heeft de Rabobank
Groep, ook onder moeilijke omstandigheden, toegang tot de
Langetermijnfunding gelden kapitaalmarkt. In 2008 werd voor 20 miljard
naar valuta in 2008 euro aan langetermijnfunding aangetrokken op de
Amerikaanse dollar 37% internationale financiële markten. De behoefte aan
Euro 35% langetermijnfunding uit de kapitaalmarkt werd
Japanse yen 8% beperkt door de grote instroom van spaargelden
Australische dollar 6% in het retailbankbedrijf. De dynamiek op de
Zwitserse frank 4% financiële markten heeft ook gezorgd voor een
Britse pond 3% forse instroom van kortetermijnmiddelen van
Overig 7% grotere en meer professionele tegenpartijen,
waarbij de triple A-rating van de Rabobank Groep
een belangrijke rol vervult. Het aantrekken van
langetermijnfunding binnen de Rabobank Groep is gecentraliseerd, maar een intern transfer-pricing
systeem zorgt ervoor dat alle gebruikers van langetermijnfunding ook de kosten hiervan dragen.
Informeren van beleggers en kapitaalverschaffers

De Rabobank hecht aan goede en transparante communicatie met institutionele beleggers en andere
gelden kapitaalverschaffers. De afdeling Investor Relations informeert beleggers en kapitaalverschaffers
via een speciaal voor deze doelgroep ingerichte website en via een elektronische nieuwsbrief over de
ontwikkelingen bij de Rabobank Groep. Deze afdeling staat tevens opgesteld om alle door beleggers
gevraagde relevante informatie te verstrekken en toe te lichten. Daarnaast worden institutionele
beleggers en andere gelden kapitaalverschaffers via presentaties geïnformeerd over de financiële
gang van zaken bij de Rabobank Groep. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis zijn de inspanningen
op dit gebied vergroot, omdat beleggers meer dan ooit overtuigd willen zijn van het lage risicoprofiel
van de Rabobank.
Marktrisico
Het marktrisico betreft de waardeveranderingen van de handelsportefeuille als gevolg van prijswijzigingen
in de markt. De waardemutaties hebben onder andere betrekking op rentes, aandelen, creditspreads,
valuta’s en sommige goederen. Dit risico wordt binnen de Rabobank Groep met name gelopen binnen
62
Rabobank International en Robeco. Deze groepsonderdelen hebben dan ook een specifieke afdeling
die het marktrisico dagelijks berekent en erover rapporteert. Voor de beheersing van dit risico is een
passend limietenstelsel ontwikkeld. Op geconsolideerd niveau wordt het risico weergegeven door de
zogenaamde Value at Risk. Op basis van één jaar historische marktontwikkelingen geeft deze maatstaf
aan wat het maximale verlies is bij een gegeven betrouwbaarheidsniveau onder ‘normale’
marktomstandigheden.
Om daarnaast de risico’s onder ‘niet-normale’ marktomstandigheden mee te wegen, worden ook
de gevolgen van bepaalde extreme gebeurtenissen - event risks - berekend. Hierbij vindt analyse
plaats van zowel historische scenario’s, bijvoorbeeld de crash van de aandelenmarkten in 1987, als
hypothetische scenario’s, bijvoorbeeld de veronderstelling dat alle rentes sterk dalen. Ook wordt
gebruikgemaakt van gevoeligheidsanalyses. Voor deze event risks zijn limieten vastgesteld die bij
overschrijding leiden tot ingrijpen door het management.
De Value at Risk bewoog zich in 2008 tussen 31 miljoen euro en 58 miljoen euro, met een gemiddelde
van 39 miljoen euro. Dit betekent dat onder normale omstandigheden met een betrouwbaarheid van
97,5% het verwachte verlies op één dag maximaal 58 miljoen euro bedroeg. Door de wijze van
berekenen is de hoogte van de Value at Risk het gevolg zowel van historische marktontwikkelingen als
van de ingenomen posities. Hoewel er sprake was van gereduceerde posities, hebben de extreme
omstandigheden op de financiële markten in de tweede helft van 2008 wel gezorgd voor een forse
stijging van de Value at Risk.
Value at Risk 70
in miljoenen euro’s in 2008 60
50
40
30
20
10
0
jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
De Value at Risk kan worden onderverdeeld in een aantal componenten, waarvan veranderingen in
creditspreads en rente de belangrijkste zijn. Met name de posities die gevoelig zijn voor veranderingen
van de creditspreads hebben sinds het begin van de kredietcrisis negatieve waardeontwikkelingen laten
zien. Het elkaar deels opheffen van tegengestelde posities van verschillende boeken leidt wel tot een
diversificatievoordeel en een reductie van het totale risico. Per eind 2008 kwam de geconsolideerde
Value at Risk uit op 45,1 miljoen euro.
Opsplitsing Value at Risk

(in miljoenen euro’s) 31-dec-08
Creditspread 33,8
Valuta 0,6
Aandelen 1,9
Rente 27,8
Diversificatie -19,0
Totaal 45,1
Operationeel risico
Operationeel risico is een risicocategorie die in elke organisatie een rol speelt. De afgelopen jaren is
meer en meer duidelijk geworden dat operationele risico’s tot grote schades kunnen leiden, zoals de
Société Génerale-case en de Madoff-case in 2008 hebben laten zien.
De Rabobank Groep heeft ervoor gekozen om operationeel risicomanagement groepsbreed aan
te sturen vanuit Group Risk Management. Dit onderdeel bepaalt het beleid en de kaders voor alle
entiteiten binnen de groep. De verantwoordelijkheid voor het managen van de specifieke operationele
risico’s is belegd bij het senior management van de afzonderlijke groepsonderdelen, aangezien de risico’s
sterk verschillen per onderdeel en de beheersing van risico’s zo dicht mogelijk bij de bron dient plaats
te vinden. Group Risk Management ziet er vervolgens op toe dat de kaders worden gevolgd en dat de
risico’s en de wijze van beheersing groepsbreed inzichtelijk zijn.
63
Ten aanzien van het solvabiliteitsbeslag voor operationele risico’s maakt de Rabobank gebruik van een
model dat voldoet aan de eisen van de Advanced Measurement Approach en dat is goedgekeurd door
De Nederlandsche Bank. In dit model wordt rekening gehouden met gerealiseerde verliezen en met de
mogelijke gevolgen van bepaalde scenario’s. De Rabobank Groep hanteert hierbij een conservatieve
benadering. Verder wordt in de berekening van het solvabiliteitsbeslag rekening gehouden met de
kwaliteit van risicobeheersing.
Valutarisico
Valutarisico is het risico dat valutakoersveranderingen negatief inwerken op het resultaat of de waarde
van het vermogen. Bij het beheersen van het valutarisico wordt onderscheid gemaakt tussen posities in
de handelsboeken en die in de bankenboeken. In de handelsboeken is valutarisico een onderdeel van het
marktrisico en wordt dit risico net als andere marktrisico’s beheerst op basis van Value at Risklimieten.
In de bankenboeken is alleen sprake van translatierisico voor de niet-euro netto-investeringen in
buitenlandse eenheden en voor de niet in euro genoteerde hybride vermogensinstrumenten.
Voor het bewaken en beheersen van het translatierisico hanteert de Rabobank Groep een tweesporen
beleid gericht op bescherming van de vermogenspositie. Met de hedgestrategie wordt enerzijds
voorzien in het afdekken van de niet-euro netto-investeringen in buitenlandse eenheden en anderzijds
in het zoveel mogelijk beschermen van de vermogensratio’s voor effecten van valutakoersbewegingen.
Dat laatste vindt plaats via de niet tot de reserves gerekende componenten van het toetsingsvermogen,
met name de tot het tier 1-vermogen gerekende Trust Preferred Securities. Deze zijn enkele jaren terug
uitgegeven in meerdere vreemde valuta’s, zodanig dat de valutasamenstelling van het toetsings
vermogen overeenkwam met de risicogewogen activa. Door de Trust Preferred Securities uit te geven in
Amerikaanse dollars (3.250 miljoen), Australische dollars (500 miljoen) en Britse ponden (350 miljoen)
werd een ‘natuurlijke hedge’ gerealiseerd.
64
Verantwoord bankieren voor een
duurzame toekomst
www.rabobank.com/mvo
Een van de uitgangspunten van het Strategisch Kader van de Rabobank Groep is een
hoogwaardig beleid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
In 2008 zijn het beleid en de activiteiten op het gebied van MVO verder ontwikkeld.
Zo zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid en verduurzaming beter geïntegreerd
in de financiële dienstverlening. Voor de MVO-activiteiten zijn vier kernthema’s
gedefinieerd met concrete prestatie-indicatoren. Het maken van bewuste keuzes
op MVO-gebied, het opstellen van thema’s en alles wat daarmee samenhangt
zorgen voor een verdere versterking van de stabiliteit en het coöperatieve profiel
van de Rabobank.
Hoogwaardig MVO-beleid is strategische keuze

Voor de Rabobank is het voeren van hoogwaardig MVO-beleid een expliciete strategische keuze.
Het streven is een mondiale topdriepositie onder de duurzame banken. Het beleid krijgt invulling aan
de hand van vier kernthema’s gericht op verdergaande integratie van MVO in de dagelijkse financiële
dienstverlening. De Rabobank gaat proactief om met onderwerpen die van invloed zijn op de MVO-
prestaties. Over kwesties die de bank raken of waarop de bank invloed kan uitoefenen, wordt op
onderscheidende wijze de dialoog met stakeholders gezocht.
Focus op vier MVO-kernthema’s

Om de strategische keuze voor een hoogwaardig MVO-beleid verder uit te werken, heeft de Rabobank
Groep in 2008 vier kernthema’s vastgesteld: verduurzaming van food & agri, stimulering van nieuwe
productiemethoden en gebruik van duurzame energie, bevordering van economische participatie en
diversiteit en bevordering van sociale cohesie en solidariteit. Deze thema’s vloeien logisch voort uit de
maatschappelijke worteling van de Rabobank en sluiten aan bij de kernwaarden integriteit, respect,
professionaliteit en duurzaamheid, die mede ten grondslag liggen aan de Gedragscode Rabobank Groep.
Ook zijn de thema’s gerelateerd aan belangrijke maatschappelijke trends en marktontwikkelingen.
Zo onderkent de Rabobank de volgende trends, mede op basis van gesprekken met stakeholders:
grondstoffenschaarste, klimaatverandering, voedselzekerheid, stijgende welvaart, vergrijzing en
verstedelijking en de toenemende druk van belangengroepen. Marktontwikkelingen die het MVO-
beleid raken zijn vertrouwen in de financiële sector, toezicht, transparantie van diensten, zorgplicht,
de 24-uurseconomie en autonome, mondige en kritische klanten.
Verduurzamen van food & agriketens

De Rabobank Groep streeft naar verduurzaming van food & agriketens door het toepassen van vijf
Food & Agribusiness Principles: voldoende en veilige voedselproductie, verantwoord omgaan met
natuurlijke hulpbronnen, een verantwoordelijke maatschappij om welzijn te bevorderen, verantwoord
omgaan met dieren en bewustwording bij consumenten en burgers.
Stimuleren van nieuwe productiemethoden en gebruik duurzame energie

De Rabobank Groep streeft naar innovatie van productiemethoden en het ontwikkelen en gebruiken
van duurzame energie. Daardoor wordt een lager voorschot genomen op de natuurlijke hulpbronnen
van toekomstige generaties. Als verantwoord ondernemer wil de Rabobank Groep dat ook de eigen
bedrijfsprocessen hieraan voldoen. Alle kernactiviteiten dienen in het teken te staan van dit thema, dat
tevens het innovatieve hart vormt van de financiële dienstverlening aan klanten. Voorbeelden liggen op
het gebied van cleantech, duurzaam bouwen, duurzame mobiliteit en maatschappelijk verantwoord
beleggen en vermogensbeheer.
65
Bevorderen van economische participatie en diversiteit
De Rabobank Groep wil gelijke kansen voor en economische participatie van iedereen bevorderen.
Dit kernthema komt voort uit de coöperatieve wortels van de Rabobank. Participatie en diversiteit
worden bijvoorbeeld bevorderd door het ontwikkelen van financiële diensten voor specifieke doel
groepen zoals jongeren, ouderen of mensen met een beperking.
Bevorderen van sociale cohesie en solidariteit

De Rabobank Groep streeft naar het bevorderen van ‘goed leven en goede zaken’. De lokale Rabobanken
keren jaarlijks coöperatief dividend uit aan maatschappelijke groepen en projecten. Ook is de Rabobank
actief met maatschappelijke fondsen als de Rabobank Foundation en het Share4Moremedewerkersfonds.
Rabobank Development ontwikkelt internationaal commerciële bancaire activiteiten in regio’s waar
weinig banken zijn. Medewerkers worden aangemoedigd hun kennis en kunde in te zetten voor
vrijwilligerswerk, voor Rabo Development of de Rabobank Foundation. Daarnaast wordt ‘community
investment’ door de afzonderlijke groepsonderdelen gestimuleerd.
Integratie in de financiële dienstverlening

Het integreren van MVO in de financiële dienstverlening van alledag is de andere pijler onder het
hoogwaardig MVO-beleid van de Rabobank. Er is hier sprake van een verder toegenomen commitment
dat blijkt uit verschillende ontwikkelingen bij de diverse groepsonderdelen. De Rabo Vastgoedgroep
formuleerde een MVO-statuut waarbinnen de divisies het MVO-beleid verder vormgeven. Obvion
verankerde MVO expliciet in de kernwaarden en een nieuw missiestatement. In lijn met de Principles
for Responsible Investment van de Verenigde Naties, nam Robeco een conceptambitiestatement aan
dat toeziet op de verdere integratie van MVO-principes in het beleggingsproces. De uitwerking vormt
het belangrijkste onderdeel van de duurzaamheidsdoelstellingen voor 2009 en 2010. Ook Sarasin en
Schretlen & Co besteden meer aandacht aan MVO-ambities in hun doelen voor de komende jaren.
De Lage Landen versterkte de MVO-managementstructuur.
Sturen op kernprestatie-indicatoren
De Rabobank Groep heeft in 2008 per kernthema een of meerdere kernprestatie-indicatoren vast
gesteld. Hiermee wordt niet allen richting gegeven aan de voortgang op de thema’s, maar kunnen
ook de integratie in de kernprocessen en het resultaat van de MVO-inspanningen worden gemeten.
De indicatoren omvatten slechts een deel van het brede MVO-terrein en geven aan dat de Rabobank
Groep focust op zaken die ertoe doen.
Deze prestatie-indicatoren worden in 2009 verder uitgewerkt en van doelstellingen voorzien, waarop
met ingang van 2010 gestuurd gaat worden.
Belangrijke MVO-resultaten in 2008

In het verslagjaar zijn enkele belangrijke resultaten geboekt met de verdere verankering van MVO in de
kernprocessen.
Verduurzaming ketens via Food & Agribusiness Principles

In 2008 werd het initiatief genomen tot het opstellen van Food & Agribusiness Principles die aangeven
hoe de Rabobank Groep zakendoet in de internationale food & agrimarkt. Het betreft voldoende en
veilige voedselproductie, verantwoord omgaan met natuurlijke hulpbronnen, een verantwoordelijke
maatschappij om welzijn te bevorderen, verantwoord omgaan met dieren, en bewustwording bij
consumenten en burgers. De principes komen voort uit de grote betrokkenheid van de Rabobank bij
klanten in de landbouw, tuinbouw en veehouderij. In het verslagjaar ontstond wereldwijd behoefte aan
een snellere verduurzaming van food & agriketens, omdat de grondstofprijzen naar een hoogtepunt
werden gedreven door de consumptiegroei en de vraag naar biobrandstoffen.
Verduurzaming productieketens door verantwoorde kredietverlening

De Rabobank heeft voor diverse MVO-gevoelige sectoren beleid opgesteld om maatschappelijk
verantwoord om te gaan met de mogelijke consequenties van kredietverlening. Dit sectorbeleid
wordt verder intern afgestemd, waarna een externe consultatieronde plaatsvindt met verschillende
stakeholders, waaronder klanten, NGO’s en wetenschappers.
66
Verduurzaming food & agriketens
- Besluitvorming door de Krediet Beleids Commissie Rabobank Groep over food & agrisectorbeleid.
- Toepassing van food & agrisectorbeleid in vermogensbeheer.
Vernieuwing productiemethoden en duurzame energie

- De omvang van duurzame kredieten in miljarden euro’s en als percentage van de totale kredietverlening.
- De omvang van duurzaam vermogensbeheer in miljarden euro’s, en als percentage van het totale
vermogensbeheer.
- CO₂-footprint in ton CO₂ per fte.
Bevorderen economische participatie en diversiteit

- Miljoenen euro’s microfinancieringen in het buitenland (portefeuille Rabobank Foundation en
Rabo Development) en als % van het totaal aan financieringen in het buitenland.
- Miljarden euro’s microfinancieringen voor starters in mkb en op de huizenmarkt, alsmede garantieregelingen
voor ondernemers in Nederland, tevens als % van het totaal aan financieringen in het binnenland.
Bevorderen sociale cohesie en solidariteit

- Aantal medewerkers betrokken bij en aantal uren besteed aan vrijwilligerswerk en aan de werkzaamheden in
het kader van zowel de Rabobank Foundation als Rabobank Development.
- Miljoenen euro’s coöperatief dividend en donaties door heel de Rabobank Groep.
Resultaat
- Score mondiale MVO-rating.
Stakeholderdialoog voor duurzame productie

In 2008 nam Rabobank actief deel aan sectorbreed internationaal overleg, zoals de Round Table on
Responsible Soy, de Round Table on Sustainable Palmoil, het Better Cotton Initiative, het Better Sugar
Initiative en de Round Table on Sustainable Biofuels. Op initiatief van zowel de Rabobank als van
stakeholders zijn daarnaast gesprekken georganiseerd met de belangrijkste betrokken partijen rondom
diverse MVO-issues. Zo werd bijvoorbeeld over het nieuwe palmoliebeleid van gedachten gewisseld
met internationale wetenschappers, Milieudefensie, Oxfam Novib en het Wereld Natuur Fonds.
Commissie Ethiek
In 2008 bestond de Commissie Ethiek tien jaar. Dit raadgevend college - onder voorzitterschap van de
bestuursvoorzitter - adviseert de hele Rabobank Groep over morele dilemma’s. In dit decennium toetste
de commissie meer dan 150 praktijkcases aan ethische criteria. In 2008 werden 14 praktijkgevallen
behandeld. Aan de orde kwamen onder andere het faciliteren van een aanbieder van kortlopende
kredieten, een particuliere bosbouwmaatschappij die als aanbieder van beleggingen in robinaplantages
actief is en dierenwelzijn van over lange afstand vervoerde schapen ten behoeve van halal slachten.
Engagement in vermogensbeheer en beleggen

De Rabobank Groep werkt aan het verbeteren van de duurzaamheid bij bedrijven door de dialoog aan
te gaan en door op aandeelhoudersvergaderingen MVO-voorstellen te bespreken of ingebrachte
voorstellen te steunen. Zo vertegenwoordigt Robeco met de Engagement Service meerdere partijen,
waardoor daadwerkelijk invloed uitgeoefend kan worden. In 2008 heeft Robeco op 1.792 aandeel
houdersvergaderingen gestemd en is contact gelegd met 86 ondernemingen over duurzaamheid en
corporate governance. Rabobank Private Banking werkt aan het transparanter maken van de MVO-
informatie over beleggingsproducten in het vermogensbeheer.
Duurzame energie
In 2008 ontplooide de Rabobank een breed scala aan initiatieven op het gebied van duurzame energie.
Zo is er door Rabo Ventures geïnvesteerd in de duurzame Europese energiegroep Econcern en ook heeft
Rabobank het Prinses Amaliawindpark op de Noordzee medegefinancierd. Rabobank Nederland is sterk
betrokken bij initiatieven tot toepassing van aardwarmte in de glastuinbouw, en Rabobank Westland
stelde 10 miljoen euro beschikbaar voor diverse duurzame energieprojecten. Rabo Groen Bank en
Rabobank Oost-Achterhoek financierden Haagwinden, het grootste windpark op het land in Nederland.
67
In 2008 zag Rabo Groen Bank de uitstaande leningen, waarvan een groot deel samenhangt met
duurzame energie, verder toenemen tot ruim 3,4 miljard euro. Athlon Car Lease kwam met duurzame
mobiliteitsprogramma’s en intensiveerde de samenwerking met NS omtrent de NS Business Card.
Sarasin, Robeco en Rabobank International publiceerden diverse studies over duurzame energie en
klimaatimpact. Op de Duisenberglezing tijdens de vergaderingen van het Internationaal Monetair Fonds
en de Wereldbank werd een Rabobank-rapport gepresenteerd over waterschaarste en investeringen in
efficiënt agrarisch watergebruik.
Gedragscode en integer handelen

In 2008 is de Gedragscode Rabobank Groep, waarin de samenhang en legitimatie van de MVO-
activiteiten is terug te vinden, verankerd in diverse HR-instrumenten, zoals performancemanagement,
het standaardfunctieprofiel en het leiderschapsprofiel. De Rabo Vastgoedgroep heeft in 2008 de
bestaande gedragscodes van de bedrijfsonderdelen geharmoniseerd tot een nieuwe gedragscode.
In 2009 zal de code onder de aandacht van alle medewerkers worden gebracht. In de code staan drie
uitgangspunten voor integer handelen: het voorkomen van belangenconflicten en de schijn daarvan,
het vermijden van fraude en het voorkomen van de schijn van elke vorm daarvan, corruptie en
omkoping en tactvol en bedachtzaam omgaan met vertrouwelijke informatie.
Medewerkers steeds meer betrokken bij MVO

Medewerkers van de Rabobank zijn wereldwijd betrokken bij de samenleving waarin ze wonen en
werken. De lokale Rabobanken besteedden circa 75.000 uur aan vrijwilligerswerk, Rabobank
International 11.382 uur, en de overige groepsonderdelen 4.872 uur. Het aantal lokale Rabobanken dat
vrijwilligerswerk bevordert, is in 2008 gestegen met 14 procentpunt tot 61 procent. Ook hebben 25
lokale Rabobanken in 2008 met in totaal 1.700 medewerkers voor ruim 10.000 uur meegedaan aan de
landelijke vrijwilligersdagen MADD, Make a Difference Day, waarvan de Rabobank sinds 2005 partner is.
Economische participatie en diversiteit

Als bank voor alle mensen vindt de Rabobank het belangrijk dat iedereen toegang heeft tot de financiële
dienstverlening. In ontwikkelingslanden dragen Rabo Development en de Rabobank Foundation bij aan
de ontwikkeling van het bankwezen en het opzetten van spaar- en kredietcoöperaties.
Rabo Development helpt bestaande plattelandsbanken in ontwikkelingslanden te transformeren tot

professionele, moderne financiële instellingen. Via een strategische minderheidsparticipatie gaat ze een
samenwerking aan met partnerbanken, die worden ontwikkeld naar het voorbeeld van de Rabobank in
Nederland. Daarbij gaat het om de langetermijnontwikkeling: de winstgevendheid op korte termijn is
ondergeschikt. De partnerbanken onderscheiden zich van andere banken doordat ze nadrukkelijk het
platteland als hun marktgebied beschouwen. De partnerbank blijft zelfstandig en profiteert van kapitaal,
expertise, producten, netwerk en managementcapaciteit van de Rabobank. Daarvoor gebruikt Rabo
Development de kennis en ervaring van medewerkers uit alle geledingen van de organisatie. Regelmatig
worden experts op het gebied van kredietmanagement, risicomanagement, productontwikkeling,
distributie, ICT en HR uitgezonden. In 2008 zijn er in totaal ruim 250 uitzendingen geweest.
Door de strategische allianties wordt de financiële dienstverlening van de partnerbanken bereikbaar voor
een groot deel van de bevolking. Tegelijkertijd versterken ze de wereldwijde positie van de Rabobank in
de food & agrimarkt. In totaal zijn er zes partnerbanken. In 2008 heeft Rabo Development een minder
heidsparticipatie genomen in Banco Regional in Paraguay en in Banque Populaire du Rwanda. Eerder
werden belangen genomen in de National Microfinance Bank in Tanzania, Zambia National Commercial
Bank, United Rural Cooperative Bank of Hangzhou in China en Banco Terra in Mozambique.
Maar ook in Nederland is toegang tot financiële diensten niet voor iedereen vanzelfsprekend, bijvoorbeeld
door fysieke beperkingen of door een gebrek aan kennis. Ook voor deze groepen wil de Rabobank
echter de dichtbijbank zijn. Daarom besteedt de Rabobank bijvoorbeeld extra aandacht aan starters en
andere kwetsbare groepen op de woningmarkt. De Rabo Vastgoedgroep heeft regelingen ontwikkeld
om woningen voor starters bereikbaar en betaalbaar te houden.
Ook vergroot de Rabobank de toegang tot krediet met diverse producten die gebaseerd zijn op
garanties of borgstellingen van de overheid en op garanties van de Stichting Garantiefonds Rabobanken.
68
Voor kwetsbare klantgroepen zijn spaar- en betaaldiensten toegankelijker gemaakt. Zo vergemakkelijkt
de Random Reader Comfort het internetbankieren voor senioren, mensen met een visuele beperking en
motorisch gehandicapten. Ook zijn voor consumenten met een visuele handicap en laaggeletterden
750 geldautomaten uitgerust met een spraakfunctie. Verder waren er trainingen voor 60-plussers om
kennis te maken met Rabo Mobiel, de pratende chipknip en internetbankieren. Via het Thuisadministratie
project helpt de Rabobank mensen die door omstandigheden hun administratie niet op orde hebben.
MVO-strategie van Rabobank Groep
In de samenleving: trends en issues In het bedrijf: missie en kernwaarden
- Duurzaam gedrag als norm voor - Rabobank Groep heeft als doel het
financiële diensten dienen van de economische belangen
- Schaarste aan natuurlijke hulpbronnen van haar leden en klanten
draagt bij aan financiële en sociale - Dat doet Rabobank Groep op basis van
instabiliteit de vier kernwaarden: respect, integriteit,
- Milieudegradatie vanwege vervuiling professionaliteit en duurzaamheid
en klimaatverandering - Rabobank Groep wil bijdragen aan een
- Toenemende behoefte productie duurzame ontwikkeling van de
duurzamer in te richten samenleving in economische, sociale en
- Sterke groei in duurzame energie
bronnen
 ecologische zin
- In bedrijven meer oog voor alle

stakeholders
Resultaten MVO Strategie Rabobank Groep 2009-2012
- Integratie in financiële producten en - Coöperatieve identiteit

diensten, en vastgoed
- Duurzame innovaties in food & agri,
 - Allfinanz-marktleiderschap in Nederland
- Mondiale food & agribank
mkb en grootbedrijf
- Microfinance in ontwikkelingslanden  - Hoge kredietwaardigheid
- Hoogwaardig MVO-beleid
- Duurzame eigen bedrijfsvoering op
HR- en milieugebied
- Betrokken personeel
- Donaties en sponsoring als dividend
voor de samenleving
- Hoge ratings op MVO-gebied
 
MVO-kernthema’s voor 2009-2012 Hoogwaardig MVO-beleid
- Verduurzamen van food- & agriketens - Focus op vier MVO-kernthema’s

- Nieuwe productiemethoden en - Integratie van MVO in de kernbusiness
duurzame energie en de bedrijfsvoering
- Economische participatie en diversiteit
- Sociale cohesie en solidariteit  - Debat en dialoog over issues en cases,
in- en extern
- Integratie van maatschappelijk en
financieel jaarverslag
69
In 2008 hebben lokale Rabobanken en Robeco geparticipeerd in cursussen waarin jongeren en
scholieren leren met geld en schulden om te gaan. De Lage Landen en Obvion hebben informatieve
boekjes gemaakt waarmee consumenten zich goed kunnen informeren over diverse aspecten van
consumptief lenen en hypotheken.
Fondsen bevorderen cohesie en solidariteit

Een deel van de winst van de Rabobank vloeit terug naar de maatschappij in de vorm van coöperatief
dividend. Het coöperatief dividend dat de Rabobank uitkeerde aan de maatschappij bedroeg in totaal
41,5 miljoen euro. Hiervan werd 20,4 miljoen euro uitgekeerd door de coöperatiefondsen van de lokale
Rabobanken, 17 miljoen euro door de Rabobank Foundation, 3,7 miljoen euro door het Projectenfonds,
122.500 euro door de Herman Wijffels Innovatieprijs, en de medewerkers van de Rabobank droegen
308.450 euro bij via het Share4More fonds.
De Rabobank Foundation steunt kwetsbare en kansarme groepen in de Nederlandse samenleving en

is daarnaast actief in 25 ontwikkelingslanden. Het Projectenfonds stimuleert innovatieve, duurzame
projecten met een economisch en maatschappelijk belang en met de Herman Wijffels Innovatieprijs
onderstreept de Rabobank het belang van innovatie en duurzaamheid. Het medewerkersfonds
Share4More helpt bij de verbetering van de positie van kinderen, vrouwen en gehandicapten in
ontwikkelingslanden. De landelijke fondsen zoeken in het buitenland steeds meer aansluiting bij de
commerciële activiteiten van Rabobank Development en Rabobank International.
Rabobank Nederland, Rabobank International en de overige groepsonderdelen besteedden 3,8 miljoen

euro aan community investment.
De Rabo Vastgoedgroep stelt via Fondsenbeheer Nederland zonder winstoogmerk faciliteiten, kennis en
personele capaciteit beschikbaar voor maatschappelijke fondsen. Deze onafhankelijke fondsen met
maatschappelijke doelen zijn gerelateerd zijn aan maatschappelijk vastgoed en de kwaliteit van de
omgeving, op het gebied van monumenten (Nationaal Restauratiefonds), groen (Nationaal Groenfonds),
volkshuisvesting (Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederland) en industrieel erfgoed (Nationale
Maatschappij tot Behoud, Ontwikkeling en Exploitatie van Industrieel Erfgoed).
70
De medewerker als kritische succesfactor
www.rabobank.nl/werken
Mensen zijn ons kapitaal. Zonder de juiste mensen zijn we niet in staat om
onze strategische doelen te bereiken. Ze vormen onze kritische succesfactor.
Daarom investeert de Rabobank veel in haar medewerkers. Natuurlijk met arbeids
voorwaarden, maar ook in opleiding, ontwikkeling, zorg voor gezondheid en een
goede balans tussen werk en privé. Haar personeelsbestand vergrijst. In een
veranderende en innovatieve omgeving als de Rabobank is het belangrijk dat
medewerkers inzetbaar blijven. Ook in de toekomst, waarin de Rabobank meer en
meer overgaat op plaats- en tijdonafhankelijk werken om tegemoet te komen aan
de wensen van haar klanten. Daarnaast vindt de Rabobank talentontwikkeling,
diversiteit en het MVO-bewustzijn van haar medewerkers belangrijk. In 2008 is
opnieuw gebleken dat het HR-beleid zijn vruchten afwerpt: medewerkers zijn
tevreden en extern scoort de Rabobank zeer hoog als werkgever.
Nieuwe manier van werken

Plaats- en tijdonafhankelijk werken wordt binnen Rabobank dé nieuwe manier van werken. De mede
werker bepaalt zelf, meer dan voorheen, waar, hoe en wanneer hij zijn werkzaamheden uitvoert.
Vertrouwen, eigen verantwoordelijkheid en flexibiliteit zijn de uitgangspunten bij deze manier van
werken, met een juiste balans tussen werk en privé. De systematiek van Performance Management
sluit hierbij aan: het stellen van doelen, hierop coachen, beoordelen en belonen. Rabo Unplugged en
Rabobank 2010 passen de nieuwe manier van werken toe.
Rabobank 2010 vraagt om andere competenties en vaardigheden

Het programma Rabobank 2010 vraagt om een andere manier van werken en samenwerken, met meer
nadruk op flexibiliteit, resultaatgerichtheid en ondernemerschap. Ook de inhoud van functies verandert;
dit vraagt om andere competenties en vaardigheden van medewerkers. Zij worden hierop met
intensieve scholing en begeleiding voorbereid.
Rabo Unplugged: minder regels, meer verantwoordelijkheden

Onder de naam Rabo Unplugged geeft Rabobank Nederland vorm aan de nieuwe manier van werken.
Leidraad binnen Rabo Unplugged is: minder regels en meer verantwoordelijkheden voor de individuele
medewerker. Medewerkers kunnen in en buiten het kantoor werken, ook buiten reguliere kantoortijden.
Door de invoering van een uniforme werkstijl en gestandaardiseerde hulpmiddelen kunnen de mede
werkers makkelijker met elkaar samenwerken. Ze hebben keuzevrijheid bij het uitvoeren van taken, net
als de verantwoordelijkheid om voldoende ontspanning op te zoeken. Leidinggevenden beoordelen
medewerkers niet op aanwezigheid maar op hun resultaten. Daarom speelt vertrouwen een belangrijke
rol in de stijl van leidinggeven, evenals het geven van ruimte aan medewerkers om te kunnen ondernemen.
Sinds oktober 2008 werken 500 medewerkers van Rabobank Nederland in een nieuwe locatie volgens
de Unplugged-werkwijze. Het gaat om een pilot. De ervaringen uit deze pilot worden gebruikt in het
definitieve concept voor het nieuwe bestuurscentrum in Utrecht.
Diversiteit stimuleert ondernemend gedrag

De Rabobank Groep benadrukt in haar HR-beleid de positieve benadering van verschillen in mensen.
Diversiteit in mensen stimuleert ondernemend gedrag en gevarieerde teamsamenstellingen bevorderen
de kwaliteit en de creativiteit. In 2008 had 20% van het aantal stagiairs bij de Rabobank een dubbele
71
culturele achtergrond. Het gewenste percentage is 25%. Daarom is voor 2009 HR-beleid vastgesteld dat
mede gericht is op het aantrekken en ontwikkelen van talent met een dubbele culturele achtergrond.
Met ingang van 2009 worden ook in het senior kader van de Rabobank Groep doelstellingen opgenomen
om culturele diversiteit te bevorderen.
Vrouwen in topfuncties
In 2008 heeft de Rabobank Groep actief deelgenomen aan een aantal initiatieven om de brede discussie
over het vergroten van het aantal vrouwen in topposities te stimuleren en te steunen. Het percentage
vrouwen in het senior management (senior kader en executive kader) bedroeg ruim 10%. Het streven
voor 2009 is 15%. Het percentage vrouwen in het executive kader kwam uit op ruim 7%, waarmee de
doelstelling voor 2008 niet gehaald is.
Rabobank scoort hoog als werkgever

In het Intermediair Imago Onderzoek 2008 is de Rabobank als financiële dienstverlener op de hoogste
plaats geëindigd. Voor vrouwelijke hoogopgeleiden, hbo’ers en starters is zij dé favoriete werkgever. Uit
dit onderzoek is ook gebleken dat de mogelijkheid tot thuiswerken gezien wordt als een belangrijke
secundaire arbeidsvoorwaarde. Met Unplugged en Rabobank 2010 speelt de Rabobank hierop in.
Groepsbrede talentontwikkeling
Management & Talent Ontwikkeling spoort talenten binnen de groep op, leidt ze op tot hogere
managementposities en ontwikkelt resultaatgerichte programma’s voor het zittende senior management.
Met de talentontwikkelprogramma's en de directieprogramma’s brengt de Rabobank talenten naar een
hogere of bredere leidinggevende positie binnen de Rabobank Groep. Loopbaanadviseurs begeleiden
individuele medewerkers in het duidelijk krijgen van hun ambities, competenties en mogelijkheden.
In 2008 hebben binnen Rabobank Nederland 244 (254) medewerkers een loopbaantraject doorlopen.
Zij hebben de gelegenheid benut om zich te verdiepen in hun talenten en om vast te stellen in welke
richting zij zich verder willen ontwikkelen.
Lokale Rabobanken hebben Rabobank TOPtalent ontwikkeld. Bij dit ontwikkeltraject, dat bedoeld is
voor professionals en leidinggevenden, ligt de nadruk op kruisbestuiving van externe toptalenten die
instromen en eigen talenten die kunnen doorstromen. Rabobank TOPtalent gebruikt het groepsbrede
leiderschapsprofiel. Daarmee is het een kweekvijver voor de zwaardere managementposities binnen de
Rabobank Groep.
Permanente educatie en ervaringscertificaten

Bij steeds meer functies is permanente educatie vereist om deskundigheid en een goede performance
te borgen. Permanente educatie is ook belangrijk voor een blijvende inzetbaarheid. In 2008 is door
Rabobank Opleidingen de Opleidingswijzer ontwikkeld. Hierin kan de medewerker competentie- en
functiegericht zoeken naar een geschikte opleiding. Voor lokale Rabobanken wordt het opleidings
aanbod grotendeels gepresenteerd in de vorm van leerplanners per kernfunctie. Deze leerplanners
waarborgen de deskundigheid van de medewerkers en voldoen aan de geldende weten regelgeving,
zoals de Wet op het financieel toezicht.
De Rabobank loopt voorop in het stimuleren van medewerkers om hun werkervaring om te zetten
in een diploma. Dat blijkt uit de eerste cijfers rond ervaringscertificaten (EVC). Via dit traject kunnen
medewerkers versneld een MBO4-diploma halen. In 2008 meldden zich hiervoor in totaal ruim 1.000
medewerkers aan van lokale Rabobanken en Rabobank Nederland. Uit onderzoek blijkt dat ervarings
certificaten van betekenis kunnen zijn om ervaren medewerkers voor een organisatie te behouden.
Daarnaast bevorderen ze de mobiliteit van medewerkers op de arbeidsmarkt.
Rabobank zet in op blijvende inzetbaarheid

Medewerkers werken in een voortdurend innoverende en veranderende omgeving. Om daarin blijvend
inzetbaar te zijn én om de strategische doelen van de Rabobank te realiseren, is het nodig dat zij zich
persoonlijk en professioneel ontwikkelen. Daarin investeert de Rabobank dan ook veel.
Concrete invulling aan Integraal Gezondheidsmanagement

Een goede gezondheid en een goede inzetbaarheid vormen samen de sleutel voor een vitale loopbaan.
Door middel van verzuimbegeleiding en reïntegratie-inspanningen wil de Rabobank de arbeids
ongeschikte medewerker zo snel mogelijk weer geheel of gedeeltelijk aan het werk krijgen. Zowel leiding
72
gevenden als medewerkers zijn tevreden over de verzuimbegeleiding¹⁴. In 2008 is concreet invulling
gegeven aan Integraal Gezondheidsmanagement. Het accent ligt hierbij op het bevorderen van de
vitaliteit. Zo verstrekt het bedrijfsrestaurant van Rabobank Nederland gratis fruit en wordt er door
middel van een ‘kies bewust’-logo aandacht gevestigd op gezonde producten.
Arbodienst onderneemt acties tegen ziekteverzuim

Het ziekteverzuim was in 2008 gelijk aan dat van 2007, namelijk 3,8%. De directe kosten van verzuim,
oftewel de kosten van doorbetaling van loon tijdens ziekte, bedroegen in 2008 ongeveer 140 (144)
miljoen euro. Om stijging van het ziekteverzuim te verminderen, heeft de Arbodienst in 2008 diverse
acties ondernomen. Zo heeft de dienst aandacht besteed aan de mismatch van functie-eisen en
belastbaarheid. De vernieuwde workshop Verzuim in Balans gaat in op het voorkomen van verzuim
door te leren uiteenlopende risicofactoren te herkennen en zo nodig tijdig in te grijpen. In 2008
bedroeg het percentage medewerkers met verhoogde kans op uitval door werkdruk 9%.
Medewerkers tevreden over Rabobank

De Rabobank houdt periodiek een medewerkerstevredenheidsonderzoek¹⁵. In 2008 heeft ruim 43%
van de medewerkers daaraan deelgenomen. Dit onderzoek participeert in een benchmark met veertig
andere grote Nederlandse bedrijven. De Rabobank scoort op het punt van tevreden medewerkers met
86% (85%) beter dan het gemiddelde van de andere bedrijven (73%). Ook bij de diverse groepsonder
delen zijn de medewerkers tevreden.
Beoordeling en beloning topmanagement

In 2008 bedroeg de bezoldiging van de leden en oud-leden van de raad van bestuur 9,0 miljoen euro.
Bezoldiging raad van bestuur

(in miljoenen euro’s)
2008 2007
Salarissen 6,7 7,1
Pensioenlasten 1,1 1,2
Prestatie gebonden uitkeringen 1,0 2,3
Overige 0,2 0,2
Totaal 9,0 10,8
In reactie op de kredietcrisis en de maatschappelijke discussie daaromtrent, onderzoekt de raad van

commissarissen in 2009 of het remuneratiebeleid van de Rabobank met betrekking tot het executive
management aangepast moet worden.
14) Het onderzoek heeft betrekking op Rabobank Nederland en Schretlen & Co.
15) Volgens een onderzoek dat is uitgevoerd bij Rabobank Nederland en de lokale Rabobanken.
73
De leden van de coöperatie
www.rabobank.com/coöperatie
In 2008 zijn de betrokkenheid en de invloed van de leden bij de lokale Rabobanken

verder verdiept. Het aantal ledenraden steeg van 104 naar 112. Het ledenmagazine
‘Dichterbij’ ontving een Customer Media Award in de categorie ’Meest vernieuwend’.
Ook het coöperatief dividend kreeg meer inhoud en diepgang. Door een bijdrage
aan meer dan duizend initiatieven hebben mensen hun economische, sociale en
culturele omgeving kunnen versterken. In het verslagjaar is gezocht naar nieuwe
mogelijkheden om effectieve invloed mogelijk te maken voor een grotere groep
leden. De inzet van interactieve virtuele middelen is veelbelovend. Meerdere lokale
Rabobanken hebben een aparte website voor interactie met hun leden geopend.
Het belang van betrokken leden

De uitoefening van invloed en zeggenschap door betrokken leden is belangrijk voor een coöperatieve
organisatie om klantwaarde te kunnen blijven leveren. Het lidmaatschap geeft de klantrelatie een extra
dimensie. Leden zijn trouwe klanten die in de praktijk een meer dan gemiddeld aantal diensten en
producten afnemen. De Rabobank werft meer leden en wil de ledenbetrokkenheid verder vergroten.
In 2008 is het ledental van de 153 (174) lokale Rabobanken met 69.000 opgelopen naar ruim 1,7 miljoen.
Een gemiddelde lokale Rabobank telt daarmee ongeveer 11.000 leden. Zij kunnen hun stem laten horen
over de koers van de bank of over het distributiebeleid en de dienstverlening. Ook kunnen leden bij
veel lokale Rabobanken meebepalen welke maatschappelijke projecten ondersteuning krijgen.
Voordeel van lidmaatschap

Leden kunnen niet alleen invloed en zeggenschap uitoefenen, maar kunnen tijdens workshops en
seminars kennis delen en netwerken. Zij hebben verder de mogelijkheid om te beleggen in Rabobank
Ledencertificaten en ontvangen een hogere rente op Rabo LevensloopSparen. Leden krijgen vier keer
per jaar het magazine ’Dichterbij’ met financiële artikelen, lokale informatie en speciale aanbiedingen.
Daarnaast ontwikkelen lokale Rabobanken in toenemende mate initiatieven waarbij leden korting
krijgen bij bedrijven in het werkgebied. Het ledenvoordeelsysteem wordt geleidelijk verder uitgebreid.
Lokale ledenraden
Eind 2008 hadden 100 (88) lokale Rabobanken het directiemodel met een verplichte ledenraad.
Daarnaast waren er 12 (16) lokale Rabobanken met het partnershipmodel die eveneens een ledenraad
hadden ingevoerd. Een ledenraad bestaat uit 30 tot 50 leden en bespreekt doorgaans onderwerpen
als de koers van de bank, het distributiebeleid en de dienstverlening aan de klanten. Een ledenraad
fungeert als belangrijke gesprekspartner van de directie bij het ontwikkelen van strategisch beleid,
stelt formeel de jaarrekening van een lokale Rabobank vast en benoemt de leden van de raad van
commissarissen. Ook is de raad betrokken bij selectie van lokale projecten die in aanmerking komen
voor coöperatief dividend. In 2008 is een landelijke ‘speeddate’ geïntroduceerd. Daarbij zijn leden van
ledenraden uit het hele land met elkaar in contact gebracht. De bijeenkomsten zijn bedoeld om
ervaringen te delen, kennis uit te wisselen en een indruk te krijgen van bijzondere aspecten van de
coöperatie en het reilen en zeilen bij Rabobank Nederland. Verdeeld over drie bijeenkomsten hebben
tien ledenraden elkaar in het verslagjaar op deze wijze leren kennen en kennis met elkaar gedeeld.
Raden van commissarissen bij lokale Rabobanken

De toenemende omvang en complexiteit van lokale Rabobanken stellen steeds hogere eisen aan de
individuele leden van de raden van commissarissen. In toenemende mate zijn de raden samengesteld uit
74
mensen met een gedegen brede ervaring, die samen een optimale mix van aansluitende competenties
hebben. Dat verbetert de ‘checks and balances’ binnen de lokale Rabobanken en zorgt voor een goed
evenwicht tussen bankprofessionals en maatschappelijke professionals. Om hun functioneren te
optimaliseren, inspireert en enthousiasmeert Rabobank Nederland de ruim 900 commissarissen continu
met interactieve kennisverhogende programma’s. Dit geldt overigens ook voor de gekozen bestuurders
en statutair directeuren bij lokale Rabobanken. In 2008 hebben ruim 1.000 van hen een introductie
programma of een kennisverdiepende workshop gevolgd.
Ledenblad Dichterbij en ledensites

Sinds medio 2008 kunnen lokale Rabobanken het ledenmagazine ’Dichterbij’ voor een groot deel zelf
invullen en van hun eigen signatuur voorzien. Via dit blad informeren lokale Rabobanken hun leden en
geven zij mede inhoud aan de merkwaarden ‘dichtbij’ en ‘betrokken’. Hoewel er sprake is van een lokale
stempel, weerspiegelt het blad één Rabobank. Het concept combineert algemene financiële informatie
met achtergrondinformatie over klanten, leden, de lokale gemeenschap en de eigen bank.
Ledenaanbiedingen in het blad hebben steeds meer een duurzaam karakter. In 2008 kreeg ’Dichterbij’
een Customer Media Award in de categorie ‘Meest vernieuwend’. Het ledenblad zit volgens de jury ’goed
in elkaar en dicht op de huid van de doelgroep’. Een toenemend aantal lokale Rabobanken maakt voor
wisselwerking met de leden ook gebruik van een interactieve ledensite met componenten als een poll,
een documentenarchief, ledenaanbiedingen, nieuwsitems en een weblog, waar ledenraadsleden met
elkaar kunnen bloggen. De ledensite is een etalage voor het lokale ledenbeleid.
De Rabobank en coöperatief dividend

Eind 2008 had 95% van de lokale Rabobanken een coöperatiefdividendfonds, al dan niet in combinatie
met regionale duurzaamheidsfondsen. Op landelijk niveau wordt zelfhulp, zelforganisatie en innoverend
ondernemerschap gestimuleerd via de Rabobank Foundation, het Projectenfonds en de Herman Wijffels
Innovatieprijs. De Rabobank gebruikt het begrip ‘coöperatief dividend’ als verzamelterm voor haar
betrokkenheid en bijdrage aan maatschappelijke activiteiten. Het omvat alle bestedingen en
investeringen ter verbetering van de economische, sociale en culturele omgeving, inclusief initiatieven
op het terrein van duurzaamheid. Lokale Rabobanken keren coöperatief dividend uit in geld en/of in de
vorm van vrijwilligerswerk door medewerkers, of door het beschikbaar stellen van vergaderruimtes,
kopieermachines, communicatiemiddelen en dergelijke.
75
Sponsoring
www.rabobank.nl/sponsoring
De Rabobank is de grootste sponsor van Nederland. Vooral sport en cultuur

profiteren daarvan. Sponsoring van sport en cultuur biedt de Rabobank mogelijk
heden om niet alleen haar maatschappelijke betrokkenheid, maar tegelijkertijd ook
haar naamsbekendheid te vergroten. Wielrennen, hockey en paardensport vormen de
speerpunten van het centrale sportsponsorbeleid. Het samenwerkingsverband met
NOC*NSF benadrukt de rol die de Rabobank speelt in de sport. Het cultuursponsor
beleid krijgt onder meer invulling door sponsoring van het Van Gogh Museum.
In 2008 werd de tentoonstelling GoChina! ondersteund. Lokaal ondersteunen de
lokale Rabobanken veel sporters, sportorganisaties en culturele evenementen.
De juiste combinatie
Hoewel commerciële overwegingen een belangrijke rol spelen bij het aangaan van een sponsorrelatie,
is de maatschappelijke oriëntatie van de Rabobank altijd richtinggevend geweest. De Rabobank kiest
voor langdurige en structurele samenwerkingsverbanden met wederzijds voordeel. Essentieel is dat de
sponsorprojecten aansluiten bij de merkwaarden: betrokken, dichtbij en toonaangevend. Daarnaast zijn
marktleiderschap en maatschappelijk verantwoord ondernemen begrippen die dienen terug te komen
in de verschillende sponsorprojecten. Het jaar 2008 stond in het teken van China met de druk bezochte
tentoonstelling GoChina! met bijna een half miljoen bezoekers en de deelname van veel Rabosporters
aan de Olympische Spelen in Beijing. Ook de lokale Rabobanken haakten hierop in met verschillende
marketing- en communicatieactiviteiten.
Wielersport
De Rabobank investeert in wielrennen. De ambities van de bank, uiteengezet in het Rabo Wielerplan,
komen naar voren in het Rabo ProTeam, het Rabo Continental Team en de Rabo Veldrijders met in totaal
zo’n 50 rijders, maar ook door een structurele bijdrage aan de breedtesport. De bank is hoofdsponsor
van de Koninklijke Nederlandse Wielren Unie en ondersteunt de Nederlandse Toer Fiets Unie. De lokale
Rabobanken sponsoren tal van wieleractiviteiten in de regio en steunen evenementen voor jeugd en
talenten. De Rabobank is een van de drijvende krachten achter de toerversie van de Amstel Gold Race, de
Go Biking Tour, de Rabo Dikke Bandenraces en diverse wielerclinics. De professionele Rabo Wielerploeg
is in 2008 een nieuwe weg ingeslagen. De Rabobank stond en staat voor een schone wielersport en stelt
alles in het werk om dat te bereiken, binnen en buiten de eigen wielerploeg.
Hockey
In de twaalf jaar dat de Rabobank hoofdsponsor is van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond, heeft
de hockeysport een enorme groei doorgemaakt. In 2008 zijn internationaal en nationaal successen
geboekt. Beide nationale teams namen deel aan de Olympische Spelen in Beijing en de dames wonnen
zelfs de gouden medaille. Ook lokaal gebeurde veel op hockeygebied. Maar liefst 190 hockeyverenigingen
hebben een sponsorrelatie met een lokale Rabobank. Deze samenwerkingsverbanden zijn bijzonder
waardevol en geven invulling aan de verbondenheid met de lokale hockeygemeenschap. Met de
Rabobank Hockey Bonus kunnen verenigingen hun kunstgras of clubhuis tegen concurrerende tarieven
financieren bij de lokale Rabobank. Voor de jeugd worden talrijke clinics georganiseerd onder
begeleiding van internationals.
76
Paardensport
Vanuit haar betrokkenheid bij de agrarische sector heeft de Rabobank een historische band met de
paardensport. In 2002 werd de Rabobank hoofdsponsor van de Koninklijke Nederlandse Hippische
Sportfederatie. Dit contract is in 2008 verlengd tot en met 2012. De paardensportsponsoring krijgt
invulling in de top- en de breedtesport. Via het Rabo Talentenplan krijgen snel ontdekte talenten
structurele en professionele begeleiding. Ambassadrice is Anky van Grunsven. Voor de lokale Rabobanken
is een actiepakket ontwikkeld om het paardrijden onder jongeren te stimuleren. De jaarlijkse activiteiten
rondom Indoor Brabant, het CHIO Rotterdam en Jumping Amsterdam zijn gericht op de behoeften van
de lokale Rabobanken op het gebied van relatiemarketing.
NOC*NSF
Om de positie als dé bancaire dienstverlener van sportend Nederland uit te bouwen is de Rabobank
sinds juni 2005 Official Supplier van NOC*NSF. Hiermee deelt de Rabobank haar kennis en kunde op
het terrein van sponsoring, communicatie, bankwezen en begeleiding van bonden en topsporters.
Als grootste sportsponsor van Nederland heeft de Rabobank in 2008 op weg naar de Olympische Spelen
van Beijing initiatieven ontplooid om de Nederlandse sport op een hoger plan te brengen. Met de
Rabobank Topsportdesk is de bank de financiële coach van topsportend Nederland. Aan verschillende
topsporters wordt de mogelijkheid geboden om tijdens hun actieve carrière bij de Rabobank te werken.
1% FairShare en museumbus
De Rabobank ondertekende in 2007 het convenant 1% FairShare. Bedrijven die dat doen, verplichten
zich 1% van hun sportsponsorbudget te spenderen aan gehandicaptensport. De Rabobank - onder
meer sponsor van de Special Olympics - voldoet hier al jaren aan. In 2008 is ook het project (S)Cool on
Wheels ondersteund. Via lokale clinics kunnen schoolkinderen kennismaken met bewegen en sporten
in een rolstoel. In het kader van cultuursponsoring stellen de lokale Rabobanken schoolkinderen ook in
staat met een Amerikaanse schoolbus een educatief schoolreisje te maken naar het Van Gogh Museum.
Een van de doelstellingen van de samenwerking met het Van Gogh Museum is meer mensen te
interesseren voor het museum. De vrijdagavondopenstellingen dragen daar ook aan bij.
Sportzomer
De Rabosporten hebben in 2008 weer goed gescoord met als hoogtepunt de Olympische Spelen in
Beijing. De Rabobank uitte haar betrokkenheid in de tv-commercial ‘Rabobank Sponsor van Dromen’.
Het eigen internetvideokanaal - www.rabosport.nl - deed intensief verslag van de verrichtingen van
de Rabosporters. In 2008 zijn op deze site 2,3 miljoen items bekeken. Climax was de Rabofandag,
de Olympische afterparty, in het Olympisch stadion op 30 augustus 2008. Alle topsporters met een
Olympische medaille werden op het grote podium gehuldigd. Duizenden jonge klanten van acht tot
vijftien jaar konden hun sporthelden ontmoeten. Anky van Grunsven liet haar kür zien, kinderen konden
sprinten tegen Theo Bos en meedoen aan hockeyclinics met Fatima Moreira de Melo. Ook waren er
kinderpersconferenties georganiseerd om de idolen vragen te kunnen stellen.
GoChina!
In 2008 was de Rabobank ‘presenting partner’ van de manifestatie GoChina! in het Groninger Museum
en het Drents Museum. Doel was zoveel mogelijk mensen te laten kennismaken met de Chinese cultuur
en de bestedingen in de noordelijke regio een impuls te geven. Gedurende acht maanden kwamen
bijna een half miljoen mensen naar de vijf tentoonstellingen over de veelzijdige oude Chinese cultuur
en avant-garde en hedendaagse Chinese kunst. Met de Rabo GoChina Cultuurbus bezochten duizenden
basisscholieren een speciaal educatief programma in beide musea. De Rabobank heeft als presenting
partner wederom invulling gegeven aan haar missie met cultuursponsoring: ‘Rabobank brengt cultuur
dichterbij. Voor iedereen.’
77
Beheersaspecten
Corporate governance
www.rabobank.com/corporategovernance-nl
De corporate governance van organisaties heeft de afgelopen jaren nadrukkelijk in

de publieke belangstelling gestaan. Ook de Rabobank blijft aandacht schenken aan
haar corporate governance. Voor velen is de governance van een van de oudste
coöperaties van Nederland wellicht nog niet zo inzichtelijk als die van een beurs
genoteerde onderneming. Toch kent de Rabobank een aantal unieke ‘checks and
balances’ die in veel opzichten een corporate governance in alle geledingen oplevert
die nog stringenter is dan bij beursgenoteerde ondernemingen. Uniek is bijvoorbeeld
de centrale kringvergadering, het ‘parlement’ van Rabobank Nederland, die viermaal
per jaar bijeenkomt. Daar klinkt de invloed van de leden, de lokale Rabobanken, door
tot in nagenoeg alle strategische besluiten. Gegeven de diepe worteling van de
Rabobank in de Nederlandse samenleving en de prominente aanwezigheid op de
internationale kapitaalmarkten, voldoet de corporate governance van Rabobank
Nederland in grote lijnen aan de Nederlandse corporate governance code, de code-
Tabaksblat. Rabobank Nederland onderschrijft dan ook de uitgangspunten van deze
code, ook al is deze niet op haar van toepassing, omdat de Rabobank namelijk een
coöperatieve grondslag heeft en niet beursgenoteerd is. Rabobank Nederland heeft
kennisgenomen van de door de Monitoring Commissie Corporate Governance aan
gepaste code-Tabaksblat. In 2009 wordt bekeken welke gevolgen deze aanpassingen
hebben voor Rabobank Nederland.
Kruislingse garantieregeling binnen Rabobank Groep

De Rabobank Groep bestaat uit de zelfstandige lokale Rabobanken, hun centrale organisatie Rabobank
Nederland en de met haar verbonden (dochter)ondernemingen. Diverse rechtspersonen binnen de
Rabobank Groep vormen door hun onderlinge financiële verbondenheid één geheel. Er bestaat tussen
deze rechtspersonen een interne verhouding van aansprakelijkstelling als bedoeld in artikel 3:111 van
de Wet op het financieel toezicht. Deze verhouding ligt besloten in een interne zogeheten kruislingse
garantieregeling. Deze regeling houdt in dat, als een aan de regeling deelnemende instelling een tekort
aan middelen heeft om haar verplichtingen tegenover haar crediteuren na te komen, de overige deel
nemers de middelen van die instelling moeten aanvullen om haar in staat te stellen deze verplichtingen
wel na te komen.
78
Raad van bestuur
De raad van bestuur van Rabobank Nederland is verantwoordelijk voor het besturen van Rabobank
Nederland en de met haar verbonden ondernemingen. Dit omvat de verantwoordelijkheid voor de
realisatie van de doelstellingen van de Rabobank Groep als geheel, voor het strategische beleid, de
resultatenontwikkeling, de synergie binnen de Rabobank Groep, de naleving van alle relevante wet-
en regelgeving, de beheersing van de ondernemingsrisico’s en de financiering van de Rabobank Groep.
De raad van bestuur legt over dit alles verantwoording af aan de raad van commissarissen, de centrale
kringvergadering en de algemene vergadering van Rabobank Nederland, gevormd door de leden, de
lokale Rabobanken.
De besturing van de Rabobank Groep is mede gebaseerd op de samenhang tussen risico, rendement
en kapitaal. Krachtens de Wet op het financieel toezicht en de daarop gebaseerde lagere wetgeving en
regels van de toezichthouders, De Nederlandsche Bank, en de Autoriteit Financiële Markten, worden
eisen gesteld aan financiële instellingen. Toezicht op de soliditeit en stabiliteit - prudentieel toezicht -
wordt uitgeoefend door De Nederlandsche Bank en gedragstoezicht door de Autoriteit Financiële
Markten. Uiteraard vormen deze regels voor de Rabobank Groep het kader voor de inrichting van de
organisatie en de beheersing van de activiteiten.
Leden van de raad van bestuur worden voor een periode van vier jaar benoemd door de raad van
commissarissen, maar hebben een arbeidscontract voor onbepaalde tijd. Herbenoemingen geschieden
eveneens voor een periode van vier jaar. De raad van commissarissen kan bestuurders tevens ontslaan
of schorsen. De raad van commissarissen bepaalt de bezoldiging van de leden van de raad van bestuur
en legt daarover verantwoording af aan de vertrouwenscommissie uit de centrale kringvergadering.
De centrale kringvergadering stelt, op voorstel van de raad van commissarissen, de uitgangspunten
vast van het beloningsbeleid van de raad van bestuur. Tot slot beoordeelt de raad van commissarissen
periodiek het functioneren van de raad van bestuur en verbindt hieraan conclusies.
Raad van commissarissen

De raad van commissarissen houdt toezicht op het beleid van de raad van bestuur en op de algemene
gang van zaken van Rabobank Nederland en de met haar verbonden ondernemingen. Dit houdt onder
andere in dat de realisatie van de groepsdoelstellingen, evenals de strategie, de ondernemingsrisico’s,
de opzet en de werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen, het financiële verslag
gevingproces en de naleving van de weten regelgeving uitgebreid worden besproken en regelmatig
worden getoetst. Voorts vervult de raad van commissarissen een adviserende rol voor de raad van bestuur.
Bij de vervulling van hun taak richten de commissarissen zich op het belang van alle stakeholders van
Rabobank Nederland en de met haar verbonden ondernemingen. Bepaalde belangrijke besluiten van de
raad van bestuur zijn onderworpen aan goedkeuring van de raad van commissarissen, zoals besluiten
over strategische samenwerking met derden, belangrijke investeringen en acquisities, en de jaarlijkse
vaststelling van de beleidsplannen en de begroting.
De leden van de raad van commissarissen worden benoemd door de algemene vergadering op voor
dracht van de raad van commissarissen. Daarbij vormt onder andere het aspect onafhankelijkheid van de
individuele leden een belangrijke overweging. De vertrouwenscommissie uit de centrale kringvergadering
bepaalt de bezoldiging van de commissarissen en heeft bovendien inspraak in de profielschets van de
leden van de raad van commissarissen.
De raad van commissarissen evalueert jaarlijks het eigen collectieve functioneren en dat van de
individuele commissarissen. Er worden regelmatig initiatieven ontplooid om de kennis van de
commissarissen te toetsen met betrekking tot de ontwikkelingen in de institutionele en juridische
omgeving van de bank en op het terrein van het up-to-date houden van risicobeheersingssystemen.
Ledeninvloed
Een belangrijke voorwaarde voor een goede corporate governance van Rabobank Nederland is de
aanwezigheid van een open cultuur met een duidelijk kenbare verantwoording over het gevoerde
bestuur en het gehouden toezicht. Zonder transparantie zijn verantwoording door Rabobank Nederland
aan de lokale Rabobanken over het gevoerde bestuur en het gehouden toezicht en een beoordeling
daarvan niet mogelijk. De lokale Rabobanken zijn lid van de coöperatie Rabobank Nederland. Aan dit
lidmaatschap zijn rechten en plichten verbonden. Invloed en zeggenschap van de lokale Rabobanken
manifesteren zich via vertegenwoordiging in twee organen: de centrale kringvergadering en de algemene
vergadering. In 2008 zijn op basis van adviezen van een interne commissie de financiële verhoudingen
tussen Rabobank Nederland en de lokale Rabobanken geactualiseerd. Als uitvloeisel hiervan is ook het
dividendbeleid van Rabobank Nederland aangepast en zijn onder meer de stemverhoudingen tussen de
79
Beheersaspecten
lokale Rabobanken opnieuw gedefinieerd. De lokale Rabobanken kunnen volgens een nieuwe verdeel
sleutel hun stem uitbrengen in de algemene vergadering en via een getrapte vertegenwoordiging in
de centrale kringvergadering. De lokale Rabobanken zijn behalve lid tevens aandeelhouder van
Rabobank Nederland.
Centrale kringvergadering
De lokale Rabobanken zijn geografisch georganiseerd in twaalf kringen, die ieder een bestuur van zes
personen hebben. De kringbesturen vormen gezamenlijk de centrale kringvergadering (CKV). Via de
vertegenwoordiging van de lokale bestuurs- en toezichtorganen in de kringbesturen zijn de leden van
de lokale Rabobanken vertegenwoordigd in de CKV die viermaal per jaar in Utrecht bijeenkomt.
De CKV is onder meer bevoegd regels vast te stellen die alle lokale Rabobanken moeten naleven.
Tevens stelt de CKV het Strategisch Kader vast. De uitkomst daarvan bepaalt mede de koers van de
Rabobank Groep. Voorts keurt de CKV de begroting goed van de activiteiten van Rabobank Nederland
ten behoeve van de lokale Rabobanken. In de CKV vinden indringende inhoudelijke discussies plaats.
Deze discussies zijn niet alleen ingegeven door de specifieke taken en bevoegdheden van de CKV, maar
ook door het streven naar commitment van de lokale Rabobanken en consensus tussen de lokale
Rabobanken en Rabobank Nederland.
De verantwoording die Rabobank Nederland aan haar leden aflegt over het beleid, gaat daarmee
aanmerkelijk verder dan die welke gebruikelijk is bij een beursgenoteerde naamloze vennootschap
jegens haar aandeelhouders. Door de bijzondere relatie tussen Rabobank Nederland en haar leden is
de opkomst bij de CKV bijzonder hoog. Om slagvaardig te kunnen optreden, heeft de CKV uit haar
midden drie commissies benoemd die belast zijn met specifieke taken. De vertrouwenscommissie
adviseert over benoemingen in de raad van commissarissen, stelt de hoogte van de vergoeding van
de raad van commissarissen vast en beoordeelt de toepassing van het remuneratiebeleid door de raad
van commissarissen. De CKV-coördinatiecommissie stelt de CKV-agenda vast en toetst de te agenderen
stukken aan formele vereisten. De commissie voor spoedzaken adviseert in spoedeisende en
vertrouwelijke gevallen over majeure (des)investeringen namens de CKV aan de raad van bestuur.
Algemene vergadering
De algemene vergadering is het orgaan waarin alle lokale Rabobanken, als leden van Rabobank
Nederland, directe zeggenschap kunnen uitoefenen. In de algemene vergadering komen belangrijke
zaken aan de orde, zoals de vaststelling van de jaarrekening, het verlenen van decharge, de wijziging van
statuten en de benoeming van de leden van de raad van commissarissen. De centrale kringvergadering
brengt voorafgaand advies uit over alle onderwerpen die in de algemene vergadering zijn geagendeerd.
Door deze procedure is gewaarborgd dat voorafgaand aan de algemene vergadering een inhoudelijke
discussie over deze onderwerpen heeft plaatsgevonden op lokaal, regionaal en centraal niveau.
Door de bijzondere relatie tussen Rabobank Nederland en haar leden is de opkomst hier nagenoeg
honderd procent.
Medezeggenschap
De Groepsondernemingsraad Aangesloten Banken (GOR AB) is een medezeggenschapsorgaan dat voor
vraagstukken die het sociale beleid van alle lokale Rabobanken aangaan, de belangen van de medewerkers
van de lokale Rabobanken vertegenwoordigt. De GOR AB laat de positie van de ondernemingsraad van
Rabobank Nederland en van de ondernemingsraden van de lokale Rabobanken ongemoeid. Deze treden
op als volwaardig medezeggenschapsorgaan in de zin van de Wet op de ondernemingsraden.
Corporate governance lokale Rabobanken

Alleen banken die een coöperatieve structuur hebben en waarvan de statuten door Rabobank
Nederland zijn goedgekeurd, kunnen lid zijn van Rabobank Nederland. Op hun beurt hebben ook de
lokale Rabobanken leden, die voortkomen uit hun lokale klantenkring. De lokale Rabobanken hebben
jegens Rabobank Nederland en ook onderling nauwkeurig gedefinieerde rechten en plichten. Uit hoofde
van de Wet op het financieel toezicht oefent Rabobank Nederland in het prudentieel toezicht krachtens
haar statuten en de statuten van de lokale Rabobanken controle uit op de lokale Rabobanken ten
aanzien van de beheerste en integere bedrijfsvoering, solvabiliteit en liquiditeit. Daarnaast is krachtens
de Wet op het financieel toezicht in het gedragstoezicht Rabobank Nederland door het ministerie van
Financiën aangewezen als houder van een collectieve vergunning die mede strekt ten behoeve van de
lokale Rabobanken. Hierdoor wordt het gedragstoezicht door de Autoriteit Financiële Markten via
Rabobank Nederland uitgeoefend.
80
Bestuur en toezicht lokale Rabobanken
Voor de lokale Rabobanken zijn twee bestuursmodellen mogelijk: een partnershipmodel en een directie
model. In 2009 zal het functioneren van beide modellen worden geëvalueerd. In beide bestuurs
modellen zijn effectieve ledeninvloed en -zeggenschap gewaarborgd, zodat de besturing van de lokale
Rabobanken niet alleen op een adequate en professionele, maar bovendien op een bij de coöperatie
passende wijze wordt ingevuld. Bij alle lokale Rabobanken hebben de leden belangrijke bevoegdheden,
zoals het vaststellen van de jaarrekening, het wijzigen van de statuten, het benoemen van commissarissen
en het verlenen van decharge. Bovendien wordt aan de leden verantwoording afgelegd over het
gevoerde bestuur en het gehouden toezicht.
Partnershipmodel
In het partnershipmodel heeft de lokale Rabobank een bestuur, bestaande uit door en uit de leden
gekozen personen, en een algemeen directeur die door de raad van commissarissen wordt benoemd.
De algemeen directeur houdt zich primair bezig met de dagelijkse leiding van het bankbedrijf. De raad
van commissarissen oefent toezicht uit op het bestuur. Daarnaast is er een algemene vergadering.
Steeds meer banken met een partnershipmodel hebben ook een ledenraad. Een ledenraad is een
afvaardiging van het totale ledenbestand, die door en uit de leden wordt gekozen. De ledenraad neemt
de bevoegdheden van de algemene vergadering van leden grotendeels over en bevordert en
structureert de ledeninvloed en de ledenbetrokkenheid.
Directiemodel
In het directiemodel heeft de lokale Rabobank een door de raad van commissarissen benoemde
meerhoofdige directie, die functioneert onder toezicht van de raad van commissarissen. Er zijn geen
door en uit de leden gekozen bestuurders, zoals in het partnershipmodel. Lokale Rabobanken met een
directiemodel zijn gehouden een ledenraad in te stellen om de ledenzeggenschap en de ledeninvloed
stevig en structureel te verankeren. De algemene vergadering blijft bestaan, maar beslist alleen nog
over majeure kwesties die het voortbestaan van de lokale Rabobank raken.
Beheersing van financiële verslaggeving

De Rabobank Groep streeft voortdurend naar verbetering van de corporate governance en de interne
beheersing, mede op grond van de richtlijnen uit de code-Tabaksblat. De Rabobank Groep streeft naar een
open, transparante cultuur van verantwoording over het gevoerde beleid en het uitgeoefende toezicht,
en wil gelijke tred houden met toonaangevende, internationaal gehanteerde risicomanagement
standaarden. In de markt groeit het besef van mondiale best practices op het gebied van bestuur en
interne beheersing, en de Rabobank Groep is een groot voorstander van het bij de bedrijfsvoering in
acht nemen van ethische normen, transparantie en verantwoording.
In het licht van het voorgaande heeft de Rabobank Groep op vrijwillige basis haar beheersing van de
financiële verslaggeving onderzocht en geëvalueerd. De Rabobank Groep heeft dit onderzoek uitgevoerd
op een wijze die vergelijkbaar is met de manier waarop in de Verenigde Staten gevestigde bedrijven
Sarbanes-Oxley 404 plegen toe te passen. De Rabobank Groep is daartoe niet verplicht, want ze is geen
registrant bij de Amerikaanse Securities and Exchange Commission en is daarom niet onderworpen aan
de daarvoor geldende regelgeving en het bijbehorende toezicht.
De Rabobank Groep is van mening dat onderzoek naar de interne beheersing van de financiële verslag
geving de effectiviteit ervan heeft verbeterd en mogelijkheden biedt om eventuele tekortkomingen
eerder te identificeren en op te lossen. Dit leidt voor alle belanghebbenden tot meer transparantie van
de kwaliteit van de financiële verslaggeving van de Rabobank Groep. Als gevolg van het onderzoek
zijn gebieden vastgesteld waarop bepaalde bedrijfsprocessen verder kunnen worden verbeterd,
vereenvoudigd en gestandaardiseerd.
Interne beheersingsmaatregelen
De Rabobank Groep hanteert een uitgebreid systeem van interne beheersingsmaatregelen om te
waarborgen dat transacties worden verricht zoals ze zijn goedgekeurd, dat de financiële verslaggeving
juist en betrouwbaar is, en dat de activa worden bewaakt.
De Rabobank Groep heeft een proces ingevoerd op grond waarvan financiële en operationele
managers binnen de Rabobank Groep de juistheid van de financiële gegevens beoordelen en
certificeren, en zich uitspreken over de toereikendheid en de werking van de interne beheersing van
de financiële verslaggeving. Procedures en maatregelen zijn ingevoerd die:
81
Beheersaspecten
- betrekking hebben op het voeren van een administratie waarin transacties en verkopen van activa
nauwkeurig, juist en redelijk gedetailleerd worden gedocumenteerd;
- een redelijke mate van zekerheid verschaffen dat transacties zodanig worden vastgelegd dat de
jaarrekening kan worden opgemaakt in overeenstemming met de International Financial Reporting
Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie, en dat inkomsten en uitgaven slechts plaatsvinden
met de goedkeuring van het management;
- een redelijke mate van zekerheid verschaffen omtrent het voorkomen en tijdig ontdekken van
ongeoorloofde verwerving, gebruik of verkoop van activa die van materiële betekenis zouden kunnen
zijn voor de jaarrekening.
Het interne beheersingskader voor de organisatie en de beheersing van de activiteiten van de Rabobank
Groep zijn gebaseerd op het raamwerk van de Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway
Commission (COSO). Zoals opgenomen in de verklaring bij de jaarrekening is de raad van bestuur van
mening dat de interne risicobeheersings- en controlesystemen toereikend en doeltreffend zijn en een
redelijke mate van zekerheid geven dat de financiële verslaggeving van de Rabobank Groep geen
onjuistheden van materieel belang bevat. De financiële verslaggeving van de Rabobank Groep is in
overeenstemming met de uitgangspunten zoals vastgesteld door COSO.
Verklaring getrouw beeld

De raad van bestuur van de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. (Rabobank
Nederland) verklaart dat, voor zover hem bekend:
- de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de activa, de passiva, de financiële positie en de winst
van Rabobank Nederland en de gezamenlijk in de consolidatie opgenomen ondernemingen;
- het jaarverslag een getrouw beeld geeft omtrent de toestand op de balansdatum, de gang van zaken
gedurende het boekjaar van Rabobank Nederland en van de met haar verbonden ondernemingen
waarvan de gegevens in haar jaarrekening zijn opgenomen en dat in het jaarverslag de wezenlijke
risico's waarmee de uitgevende instelling wordt geconfronteerd, zijn beschreven.
Drs. Bert Heemskerk, voorzitter

Dr. Piet Moerland, lid
Prof. dr. ir. Bert Bruggink, CFO
Mr. Sipko Schat, lid
Ir. Piet van Schijndel, lid
Risicobeheersing
De besturing van de Rabobank Groep is gebaseerd op haar strategische uitgangspunten en in het ver
lengde daarvan op de samenhang tussen risico, rendement en kapitaal. Voor de organisatie en beheersing
van de Rabobank Groep zijn eisen geformuleerd door zowel de bank zelf als De Nederlandsche Bank.
Krachtens de Wet op het financieel toezicht en de daarop gebaseerde lagere wetgeving en regels van
de toezichthouders, De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten, worden eisen gesteld
aan de organisatie en beheersing van de Rabobank Groep. Deze wettelijke regels en regels van de
toezichthouders vormen voor de Rabobank Groep het kader voor de inrichting van de organisatie en de
beheersing van de activiteiten.
Informatie corporate governance op internet

Op www.rabobank.com/corporategovernance-nl geeft Rabobank Nederland informatie over haar
corporate governance. Daar is ook een volledig overzicht te vinden van de punten waarop Rabobank
Nederland afwijkt van de code-Tabaksblat.
82
Verslag raad van commissarissen
Rabobank Nederland
www.rabobank.com/rvc
De Rabobank heeft in 2008 onder moeilijke omstandigheden een goed resultaat

behaald. De economische turbulentie heeft geen financiële instelling waar ook ter
wereld onberoerd gelaten. De Rabobank bleek relatief minder kwetsbaar dan vele
beursgenoteerde bancaire instellingen. Eens te meer is gebleken dat de Rabobank
dankzij haar gedegen coöperatieve structuur met strikte ‘checks and balances’ zorg
kan dragen voor rust en zekerheid bij haar leden en klanten. Dit uitte zich in een
hoge klanten medewerkerstevredenheid.
Voorstel aan algemene vergadering

In lijn met wat de statuten van Rabobank Nederland bepalen, heeft de raad van commissarissen het
jaarverslag en de jaarrekening 2008 onderzocht. De raad van commissarissen besprak deze stukken met
de externe accountant Ernst & Young Accountants LLP en nam kennis van de verklaring van Ernst &
Young Accountants LLP bij de jaarrekening 2008. Op grond hiervan stelt de raad van commissarissen de
algemene vergadering van Rabobank Nederland voor om de jaarrekening 2008 vast te stellen.
Corporate governance
De corporate governance van Rabobank Nederland komt in dit jaarverslag in een apart hoofdstuk aan
de orde. De drie pijlers van deze governance zijn slagvaardig bestuur, effectieve ledeninvloed en sterk
en onafhankelijk toezicht. De raad van commissarissen onderschrijft de inhoud van dit hoofdstuk.
Functioneren raad van commissarissen

De raad van commissarissen van Rabobank Nederland houdt toezicht op het beleid van de raad van
bestuur, op de algemene gang van zaken bij Rabobank Nederland en de met haar verbonden onder
nemingen, alsmede op de naleving van weten regelgeving. Daarnaast is de raad van commissarissen
verantwoordelijk voor de benoeming, het ontslag en de beloning van de leden van de raad van bestuur
van Rabobank Nederland. Ook staat de raad van commissarissen de raad van bestuur met advies ter zijde.
Informatie over de samenstelling van de raad van commissarissen is elders in het jaarverslag opgenomen.
Herbenoemingen en benoemingen
Op 19 juni 2008 besloot de algemene vergadering van Rabobank Nederland de heren Bijvoet, Eisma
en Overmars in de raad van commissarissen te herbenoemen voor een periode van maximaal 4 jaar.
De heer De Boon was in 2008 eveneens periodiek aftredend, maar besloot zich niet herkiesbaar te
stellen. De raad van commissarissen dankt hem zeer voor zijn bijdrage aan het functioneren van de
raad gedurende de afgelopen jaren.
Onafhankelijkheid en deskundigheid
Het is van belang dat de raad van commissarissen zijn taken onafhankelijk kan vervullen. Zelfs de schijn
van belangenverstrengeling moet worden vermeden. Daarnaast zijn deskundigheid en een brede
ervaring belangrijk. In de, in 2008 herziene, profielschets voor de raad van commissarissen zijn hiervoor
eisen opgenomen. Bij zowel de benoeming als de herbenoeming van commissarissen wordt aan deze
aspecten uitgebreid aandacht geschonken.
83
Beheersaspecten
Op de hoogte blijven van ontwikkelingen
De voorzitter van de raad van commissarissen onderhoudt intensief contact met de voorzitter van de raad
van bestuur en overlegt maandelijks met de interne accountant en de directeur Toezicht. Verder vindt
minstens viermaal per jaar een gesprek plaats tussen de voorzitter van de raad van commissarissen, de
voorzitter van het audit & compliance committee, de externe accountant en de interne accountant.
De leden van de raad van commissarissen zijn gedurende het jaar regelmatig als toehoorder aanwezig
bij vergaderingen van de ondernemingsraad van Rabobank Nederland, bij vergaderingen van de kringen
en bij de centrale kringvergaderingen. Hierdoor houdt de raad van commissarissen goed voeling met
wat er leeft bij de belangrijkste stakeholders van Rabobank Nederland. De leden van de raad van
commissarissen hebben zich in het kader van de periodieke bijscholing laten informeren over krediet
beleid en -risicomanagement.
Vergaderfrequentie
De raad van commissarissen kwam in 2008 zesmaal bijeen. Geen enkele commissaris is herhaaldelijk
bij deze vergaderingen afwezig geweest. De raad van commissarissen kent vijf commissies. Het audit
& compliance committee kwam elfmaal bijeen, de commissie voor coöperatieve aangelegenheden
driemaal, de benoemingscommissie viermaal en de remuneratiecommissie viermaal. De beroeps
commissie kwam in 2008 niet bijeen.
Commissies uit de raad van commissarissen

Audit & compliance committee
Taakomschrijving Leden
Het audit & compliance committee bereidt besluitvorming M. Minderhoud, voorzitter
voor van de raad van commissarissen betreffende het toezicht Drs. L.J.M. Berndsen, vast lid
op het bestuur in het kader van ondermeer financiële Prof. dr. L. Koopmans, vast lid
aangelegenheden, ICT en compliancegerelateerde Ir. B. Bijvoet
activiteiten. Dr. ir. A.W. Veenman
Prof. dr. C.P. Veerman
Ing. A.J.A.M. Vermeer
Commissie voor coöperatieve aangelegenheden
De commissie voor coöperatieve aangelegenheden bereidt Ing. A.J.A.M. Vermeer, voorzitter
besluitvorming voor van de raad van commissarissen Prof. dr. L. Koopmans, vast lid
betreffende beleidsvoornemens van de raad van bestuur Prof. dr. ir. M.J.M. Tielen, vast lid
inzake de coöperatieve beleids- en structuurdimensie van de Prof. mr. S.E. Eisma
lokale Rabobanken en Rabobank Nederland en over Prof. dr.ir. L.O. Fresco
maatschappelijk verantwoord ondernemen. Mr. P.F.M. Overmars
Ir. H.C. Scheffer
Prof. dr. A.H.C.M. Walravens
Benoemingscommissie
De benoemingscommissie bereidt besluitvorming voor van Prof. dr. L. Koopmans, voorzitter
de raad van commissarissen betreffende de samenstelling van Prof. dr. ir. L.O. Fresco
en (her)benoemingen in de raad van commissarissen en de Ir. H.C. Scheffer
raad van bestuur. Dr. ir. A.W. Veenman
Prof. dr. A.H.C.M. Walravens
84
Remuneratiecommissie
De remuneratiecommissie bereidt besluitvorming voor van Prof. dr. A.H.C.M. Walravens, voorzitter
de raad van commissarissen betreffende de remuneratie van Prof. dr. ir. L.O. Fresco
de leden van de raad van bestuur. Prof. dr. L. Koopmans
Ir. H.C. Scheffer
Dr. ir. A.W. Veenman
Beroepscommissie
De beroepscommissie fungeert als adviserende beroeps Prof. mr. S.E. Eisma, voorzitter
instantie bij geschillen tussen lokale Rabobanken, of tussen Prof. dr. ir. M.J.M. Tielen
een of meer lokale Rabobanken en Rabobank Nederland. Mr. P.F.M. Overmars
Reflectie op eigen functioneren

De raad van commissarissen beoordeelt doorlopend het eigen functioneren. Periodiek wordt ook het
functioneren van individuele commissarissen beoordeeld. Voor zover noodzakelijk worden op basis van
deze reflectie verbeteringen in het functioneren van de raad aangebracht. Belangrijke aandachtspunten
zijn de aanwezigheid bij, en de bijdragen van commissarissen aan de vergaderingen van de raad, de
mate waarin de raad voldoet aan het gewenste profiel, de samenstelling en de vereiste competenties
van de raad van commissarissen. Waar nodig worden de vertegenwoordigde competenties uitgebreid
door nieuwe benoemingen. Ook het audit & compliance committee heeft in het verslagjaar zijn samen
stelling en functioneren tegen het licht gehouden en op grond daarvan enkele verbeteringen in zijn
werkwijze doorgevoerd.
Vervulling toezichthoudende rol

De raad van commissarissen heeft ook in 2008 het functioneren van de raad van bestuur en van de
individuele bestuurders beoordeeld. Er is toezicht gehouden op de algemene gang van zaken bij
Rabobank Nederland en de met haar verbonden ondernemingen. Daarnaast was de raad van
commissarissen met enige regelmaat klankbord voor de raad van bestuur. Als regulier terugkerende
onderwerpen zijn de jaar- en halfjaarcijfers, de strategie, maatschappelijk verantwoord ondernemen, ICT
en de aan de onderneming verbonden risico’s besproken. Tot dit laatste behoren de beoordeling door
de raad van bestuur van de opzet en werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen en
significante wijzigingen daarin. Daarnaast werden het functioneren van de compliance-organisatie binnen
de Rabobank Groep alsmede de overnamemogelijkheden en desinvesteringsvoorstellen besproken.
De commissies uit de raad van commissarissen hebben gedurende het verslagjaar op actieve en
alerte wijze uitvoering gegeven aan hun taakopdracht. Hiermee werd een belangrijke kwalitatieve
bijdrage geleverd aan de vervulling van de taakopdracht van de toezichthoudende rol van de raad
van commissarissen.
Onderwerpen die bijzondere aandacht kregen in 2008
Jaarrekening 2007, halfjaarverslag 2008 en begroting 2009

De raad van commissarissen heeft het jaarverslag 2007 van de Rabobank Groep uitvoerig besproken,
inclusief het verslag van de raad van bestuur, het begeleidende accountantsrapport, de jaarrekening en
het voorstel tot winstbestemming. Ook de management letter, inclusief de management response, werd
in aanwezigheid van de interne en de externe accountant gedetailleerd besproken. Ten behoeve van de
toetsing van de jaarrekening 2007 verrichtte het audit & compliance committee intensief voorwerk.
De raad van commissarissen heeft tevens het halfjaarverslag 2008 van de Rabobank Groep uitvoerig
besproken. Mede gelet op de Basel II-regels, heeft de raad van commissarissen met de raad van bestuur
gesproken over het gewenste niveau van de solvabiliteit en het beleid dat hiertoe gevoerd dient te
worden. Conform de statuten is de begroting voor 2009 door de raad van commissarissen besproken
en goedgekeurd. Ook hier heeft het audit & compliance committee belangrijk voorwerk verricht.
85
Beheersaspecten
Kredietcrisis
De Rabobank Groep opereerde in 2008 in een turbulente omgeving. De hypotheekcrisis in de Verenigde
Staten escaleerde tot een mondiale kredietcrisis. De financiële markten lieten een ongekende schok
reactie zien. Wereldwijd is het beleid van banken en andere financiële instellingen op scherp gezet.
Het nationale en internationale bankenlandschap is in hoog tempo veranderd. Ook in de reële economie
zijn de gevolgen merkbaar.
Het toezicht door de raad van commissarissen en de effectiviteit ervan zijn in 2008 als gevolg van
de financiële crisis beproefd. De raad van commissarissen heeft, na voorbereiding door het audit &
compliance committee, de ontwikkelingen op de voet gevolgd. In de eerste helft van het jaar is het
audit & compliance committee zeer nauw betrokken geweest bij het bewaken van de positie van de
Rabobank Groep door onder andere regelmatige en intensieve discussies te voeren met de raad van
bestuur. In dit verband werd frequent aandacht besteed aan de situatie op de financiële markten in
het algemeen, de solvabiliteits- en liquiditeitsontwikkeling van de Rabobank Groep, de effecten op de
winst-en-verliesrekening, de werking van de control- en beheersmechanismen, het concentratierisico en
het systeemrisico. De raad van commissarissen heeft de situatie grondig geanalyseerd en geconstateerd
dat door de raad van bestuur lering is getrokken uit de gebeurtenissen en dat de aangescherpte
inzichten inmiddels zijn geïncorporeerd in de organisatie. Voorbeelden hiervan zijn de beperkingen van
het balansgebruik door Rabobank International en het relateren van de bonus van medewerkers bij
bepaalde bedrijfsonderdelen aan een langere resultaatperiode.
Lokale Rabobanken
De raad van commissarissen constateert met genoegen dat de lokale Rabobanken in 2008 verdere
voortgang hebben geboekt met het programma Rabobank 2010. Met dit programma, dat nu
beschikbaar is voor alle lokale Rabobanken, wordt de klantbediening nog verder verbeterd door het
optimaliseren van de processen.
In de vergaderingen van de raad van commissarissen is de opdrachtformulering van de interne
commissie Evaluatie Bestuursmodellen uitgebreid besproken. De evaluatie richt zich op het functioneren
van het directiemodel en het partnershipmodel bij lokale Rabobanken in termen van governance
vraagstukken, zoals collegiaal bestuur, de taken en verantwoordelijkheden van de lokale raden van
commissarissen en de verbinding van de lokale met de centrale governance, en op het functioneren van
de ledenraden. De nadruk zal liggen op de best practices van de bestuursmodellen en op eventuele
mogelijkheden ter verbetering.
Herschikking portefeuilles raad van bestuur

Op de algemene vergadering van 19 juni 2008 is afscheid genomen van de heer Ten Cate, lid van de
raad van bestuur, die per 1 juli 2008 met pensioen ging. De raad van commissarissen dankt hem voor
zijn constructieve bijdrage aan het functioneren van de raad van bestuur en roemt hem om zijn
voortrekkersrol op het gebied van duurzaamheid en in het bijzonder om het uitbreiden van de
dienstverlening aan bedrijven.
Na zorgvuldige bestudering door de raad van bestuur en de raad van commissarissen is besloten
vooralsnog geen opvolger te benoemen, maar over te gaan tot herschikking van de portefeuilles binnen
de raad van bestuur. De heer Heemskerk is per 1 juli 2008 benoemd tot voorzitter van de Managing
Board Rabobank International. Voor de overige leden van de raad van bestuur zijn de portefeuille
veranderingen relatief beperkt. Bijzonder Beheer is toegevoegd aan het takenpakket van de heer
Bruggink, terwijl de heer Moerland de verantwoordelijkheid voor MVO-vraagstukken is toebedeeld.
In de portefeuilles van de heren Schat en Van Schijndel traden geen wijzigingen op. De raad van
commissarissen heeft zich intensief gebogen over de wijze waarop medio 2009, wanneer de heer
Heemskerk de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, moet worden voorzien in het voorzitterschap en de
samenstelling van de raad van bestuur. Begin 2009 werd het besluit van de raad van commissarissen
bekendgemaakt dat de heer Moerland, na de pensionering van de heer Heemskerk, de functie van
bestuursvoorzitter zal gaan bekleden. Over de opvolging van de heer Moerland en verdere portefeuille
verdelingen moet de raad van commissarissen nog beslissen.
Strategische ontwikkelingen
In het licht van de sterk veranderde marktomstandigheden is de toekomstige activiteitengroei van de
Rabobank Groep opnieuw beoordeeld. In 2008 is door een groepsbrede werkgroep met onder meer
vertegenwoordigers van lokale Rabobanken, dochterondernemingen, Rabobank International en
Rabobank Nederland intensief nagedacht over een actualisering van het Strategisch Kader.
86
In de vergaderingen van de raad van commissarissen is hierover uitgebreid gediscussieerd, alsmede
over de financiële consequenties van de voorgestelde keuzes. De raad van commissarissen constateert
dat het geactualiseerde Strategisch Kader uitstekende kansen biedt om de Rabobank in de komende
jaren een sterke nationale en internationale marktpositie te garanderen.
De raad van commissarissen heeft tevens stilgestaan bij de activiteiten van Rabo Development.
Met het afronden van een acquisitie van een 40%-aandelenbelang in Banco Regional in Paraguay en
een 35%-belang in Banque Populaire du Rwanda heeft Rabo Development in totaal zes partnerbanken
in Tanzania, China, Zambia, Mozambique, Paraguay en Rwanda. Enkele commissarissen hebben in 2008
deelgenomen aan een studiereis met mkb-klanten naar Tanzania.
In 2008 heeft de Rabobank Groep haar belang in de Poolse Bank BGZ uitgebreid tot een meerderheids
belang en werd de verkoop van beleggersbank Alex afgerond. Met Rothschild is eind 2008 een samen
werkingsovereenkomst gesloten voor wereldwijde advisering op het gebied van fusies, overnames
en kapitaaldeelnemingen in de voedingsmiddelensector en de agrarische sector. Op het terrein van
verzekeren is de integratie van Interpolis in Eureko gerealiseerd en is het productenpalet van het
verzekeringsaanbod van lokale Rabobanken uitgebreid met zorgverzekeringen.
Het bewaken van de samenhang en de besluitvorming rond voorgenomen deelnemingen, acquisities
of desinvesteringen en van hun gevolgen voor de financiële ratio’s krijgt de volle aandacht van de raad
van commissarissen.
Maatschappelijk verantwoord ondernemen

Het stemt de raad van commissarissen tevreden dat maatschappelijk verantwoord ondernemen in 2008
verder is geïntegreerd in de kredietverlening. Sectorbeleidsdocumenten voor kwetsbare sectoren als soja
en palmolie en adviezen van de interne commissie Ethiek bieden nieuwe handvatten voor de toekomst.
Gedurende het verslagjaar heeft de commissie voor coöperatieve aangelegenheden zich in een
adviserende hoedanigheid over diverse MVO-gerelateerde thema’s gebogen en daarover met de raad
van bestuur van gedachten gewisseld.
Statuten en reglementen
De algemene vergadering van Rabobank Nederland heeft op 19 juni 2008 besloten tot een wijziging van
de statuten van Rabobank Nederland, verhoging van het aandelenkapitaal van Rabobank Nederland door
uitgifte van nieuwe aandelen, een wijziging van het reglement van de centrale kringvergadering en een
wijziging van het reglement van de kringen. Deze statutenwijziging en de verhoging van het aandelen
kapitaal door uitgifte van nieuwe aandelen vloeiden voort uit het rapport van een interne commissie.
Het betreft hier een modernisering van de financiële verhoudingen tussen de lokale Rabobanken en
Rabobank Nederland en een actualisering van interne regelgeving. Ook wordt hiermee de interne
transparantie bevorderd.
Goede prestaties
De mondiale kredietcrisis laat bij de Rabobank Groep en in het bijzonder bij Rabobank International,
onvermijdelijk sporen na. Fundamenteel blijft de Rabobank Groep echter goed presteren. Dit geldt
zowel voor de lokale Rabobanken als voor de groepsonderdelen. De posities in de particuliere en de
zakelijke markt zijn zelfs versterkt. Het kostenniveau bij Rabobank Nederland en bij de lokale Rabobanken
blijft wel een punt van voortdurende aandacht, evenals het belang van toevertrouwde middelen als
belangrijke bron van financiering.
De raad van commissarissen constateert met tevredenheid dat de kracht van de coöperatieve
organisatiestructuur zich in 2008 ten volle bewezen heeft. De Rabobank bleek relatief minder kwetsbaar
dan vele beursgenoteerde financiële instellingen. Ook kwam het internationale coöperatieve netwerk
van banken in actie. Zeven Europese coöperatieve banken zetten zich in om de onderlige leenmarkt
weer op gang te krijgen.
De raad van commissarissen is tevreden over de algehele gang van zaken en over de wijze waarop de
raad van bestuur de gevolgen van de wereldwijde kredietcrisis heeft weten op te vangen. De raad wil
het management en medewerkers bedanken voor hun getoonde inzet en professionele aanpak.
Utrecht, 4 maart 2009
Raad van commissarissen
87
Beheersaspecten
Jaarcijfers
Geconsolideerde balans
In miljoenen euro’s 2008 2007
Activa
Geldmiddelen en kasequivalenten 7.105 2.129
Vorderingen op andere banken 33.776 43.218
Voor handelsdoeleinden aangehouden financiële activa 11.576 29.179
Overige financiële activa tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de winst-en-
verliesrekening 7.896 18.133
Derivaten 66.759 26.089
Kredieten aan cliënten 426.283 372.968
Voor verkoop beschikbare financiële activa 31.665 50.355
Tot einde looptijd aangehouden financiële activa 497 859
Investeringen in geassocieerde deelnemingen 3.455 4.558
Immateriële vaste activa 3.728 3.183
Onroerende zaken en bedrijfsmiddelen 5.870 5.572
Vastgoedbeleggingen 1.038 1.105
Acute belastingvorderingen 298 419
Uitgestelde belastingvorderingen 1.619 1.565
Overige activa 10.555 11.159
Totaal activa 612.120 570.491
88
Verplichtingen
Schulden aan andere banken 23.891 46.332
Toevertrouwde middelen 304.214 276.610
Uitgegeven schuldpapieren 135.779 141.812
Derivaten en overige handelsverplichtingen 77.230 31.097
Overige schulden 8.644 10.518
Overige financiële verplichtingen tegen reële waarde met verwerking van waardeveranderingen in de
winst-en-verliesrekening 24.797 27.303
Voorzieningen 875 1.167
Acute belastingverplichtingen 227 202
Uitgestelde belastingverplichtingen 474 851
Personeelsbeloningen 371 896
Achtergestelde schulden 2.159 2.294
Totaal verplichtingen 578.661 539.082
Eigen vermogen
Eigen vermogen Rabobank Nederland en lokale Rabobanken 20.074 19.684
Rabobank Ledencertificaten uitgegeven door groepsmaatschappij 6.236 6.233
26.310 25.917
Capital Securities en Trust Preferred Securities III tot en met VI 3.510 2.779
Overige belangen van derden 3.639 2.713
Totaal eigen vermogen 33.459 31.409
Totaal verplichtingen en eigen vermogen 612.120 570.491
89
Jaarcijfers
Geconsolideerde winst-en-verliesrekening
Jaar eindigend op 31 december

Rentebaten 27.245 29.356

Rentelasten 18.728 22.585
Rente 8.517 6.771
Baten uit hoofde van honoraria en provisies 3.400 3.394

Lasten uit hoofde van honoraria en provisies 511 537
Honoraria en provisies 2.889 2.857
Resultaat van geassocieerde deelnemingen -26 753

Resultaat uit financiële activa en verplichtingen tegen reële waarde met verwerking van
waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening -1.155 -515
Resultaat uit voor verkoop beschikbare financiële activa -51 64
Overige 1.478 1.092
Baten 11.652 11.022
Personeelskosten 4.290 4.400

Andere beheerskosten 2.796 2.779
Afschrijvingen 525 484
Bedrijfslasten 7.611 7.663
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 2.852 3.093
Belastingen 98 397
Nettowinst 2.754 2.696
Waarvan toekomend aan Rabobank Nederland en lokale Rabobanken 2.089 1.971

Waarvan toekomend aan houders Rabobank Ledencertificaten 316 299
Waarvan toekomend aan Capital Securities 94 17
Waarvan toekomend aan Trust Preferred Securities III tot en met VI 100 106
Waarvan toekomend aan overige belangen van derden 155 303
Nettowinst van het jaar 2.754 2.696
90
Geconsolideerd vermogensoverzicht
Eigen vermogen Rabobank Capital Overige

Rabobank Nederland Leden- Securities belangen
In miljoenen euro’s en lokale Rabobanken certificaten en TPS derden Totaal
Stand per 1 januari 2007 17.426 5.808 1.959 4.184 29.377

Voortvloeiend in de periode (na belastingen):
Netto reëlewaardemutaties – voor verkoop beschikbare
financiële activa -39 - - -584 -623
Netto reëlewaardemutaties – deelnemingen 70 - - - 70
Netto reëlewaardemutaties – kasstroomafdekkingen 12 - - - 12
Valutaomrekeningsverschillen -205 - -170 -225 -600
Overgedragen naar nettowinst – voor verkoop
beschikbare financiële activa 315 - - - 315
Kosten van uitgifte Capital Securities - - -17 - -17
Totale baten en lasten over het boekjaar direct
opgenomen in het eigen vermogen 153 - -187 -809 -843
Nettowinst 1.971 299 123 303 2.696
Totaal baten en lasten 2.124 299 -64 -506 1.853
Betalingen op Rabobank Ledencertificaten en Trust
Preferred Securities III tot en met VI (TPS) - -299 -123 - -422
Uitgifte van Capital Securities - - 1.007 - 1.007
Omwisseling staatsleningen in achtergestelde leningen
aan Rabobank Nederland - 415 - -415 -
Overige 134 10 - -550 -406
Stand per 31 december 2007 19.684 6.233 2.779 2.713 31.409
Stand per 1 januari 2008 19.684 6.233 2.779 2.713 31.409

Voortvloeiend in de periode (na belastingen):
Netto reëlewaardemutaties – voor verkoop beschikbare
financiële activa -1.898 - - 472 -1.426
Netto reëlewaardemutaties – deelnemingen -1 - - - -1
Netto reëlewaardemutaties – kasstroomafdekkingen -32 - - - -32
Valutaomrekeningsverschillen -337 - -91 56 -372
Overgedragen naar nettowinst – voor verkoop
beschikbare financiële activa 511 - - - 511
Kosten van uitgifte capital securities - - -12 - -12
Totale baten en lasten over het boekjaar direct
opgenomen in het eigen vermogen -1.757 - -103 528 -1.332
Nettowinst 2.089 316 194 155 2.754
Totaal baten en lasten 332 316 91 683 1.422
Betalingen op Rabobank Ledencertificaten, Trust Preferred
Securities III tot en met VI (TPS) en Capital Securities - -316 -194 - -510
Uitgifte van Capital Securities - - 835 - 835
Agiostorting -115 154 - - 39
Overige 173 -151 -1 243 264
Stand per 31 december 2008 20.074 6.236 3.510 3.639 33.459
91
Jaarcijfers
Geconsolideerd overzicht van kasstromen
Jaar eindigend op 31 december
Kasstromen uit bedrijfsactiviteiten

Bedrijfsresultaat vóór belastinglasten 2.852 3.093
Aangepast voor:
Niet-geldelijke posten opgenomen in winst
Afschrijvingen 525 484
Resultaat op verkoop van materiële vaste activa -12 -9
Resultaat uit deelnemingen en resultaat op verkoop van dochterondernemingen 84 -698
Reële waarde resultaten op vastgoedbeleggingen 2 -6
Reële waarde resultaten uit financiële activa en verplichtingen tegen reële waarde met verwerking van
waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening 1.155 515
Resultaat uit voor verkoop beschikbare financiële activa 51 -64
Nettomutatie in operationele bedrijfsmiddelen:
Vorderingen en schulden op andere banken -12.999 -15.330
Voor handelsdoeleinden aangehouden financiële activa 17.603 7.610
Derivaten -40.670 -7.097
Nettomutatie in niet voor handelsdoeleinden aangehouden financiële activa tegen reële waarde met
verwerking van waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening 7.731 3.335
Kredieten aan cliënten -53.315 -18.044
Dividend ontvangen van geassocieerde deelnemingen en financiële activa 68 71
Nettomutatie in verplichtingen uit hoofde van operationele activiteiten:
Derivaten en overige handelsverplichtingen 46.133 4.403
Toevertrouwde middelen 27.604 14.598
Uitgegeven schuldpapier -6.033 13.746
Overige schulden -1.874 -131
Betaalde belastingen -789 -833
Overige mutaties 12.948 893
Nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten 2.253 6.802
Kasstromen uit investeringsactiviteiten

Overname van dochterondernemingen, na aftrek van overgenomen geldmiddelen -181 -431
Afstoting van dochterondernemingen, na aftrek van overgenomen geldmiddelen 1 18
Verwerving van onroerende zaken, bedrijfsmiddelen en vastgoedbeleggingen -1.638 -559
Ontvangsten uit verkoop van onroerende zaken en bedrijfsmiddelen 893 398
Verwerving van voor verkoop beschikbare en tot einde looptijd aangehouden financiële activa -16.508 -21.443
Ontvangsten uit verkoop en aflossing van voor verkoop beschikbare en tot einde looptijd aangehouden
financiële activa 19.889 15.156
Nettokasstroom uit investeringsactiviteiten 2.456 -6.861
Kasstromen uit financieringsactiviteiten

Ontvangsten uit uitgifte van Capital Securities 823 990
Betalingen op Rabobank Ledencertificaten, Trust Preferred Securities III tot en met VI en Capital Securities -510 -422
Aflossingen van achtergestelde schulden -46 -10
Nettokasstroom uit financieringsactiviteiten 267 558
Nettomutatie in geldmiddelen en kasequivalenten 4.976 499
Geldmiddelen en kasequivalenten aan het begin van het jaar 2.129 1.630
Geldmiddelen en kasequivalenten aan het eind van het jaar 7.105 2.129
In de nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten zijn begrepen kasstromen uit hoofde van rente.
Rente-inkomsten 27.088 28.831
Rente-uitgaven 18.219 21.620
92
Bedrijfssegmenten
Wholesale-
bankbedrijf en
Binnenlands internationaal Vermogens-
retailbank- retailbank- beheer en
In miljoenen euro’s bedrijf bedrijf beleggen Leasing Vastgoed Overige¹⁶ Totaal
Over het jaar eindigend op

31 december 2008
Externe baten 10.351 -4.474 1.796 1.742 1.102 1.135 11.652
Baten uit andere segmenten -3.950 6.471 -178 -727 -675 -941 -
Totaal baten 6.401 1.997 1.618 1.015 427 194 11.652
Segmentlasten 4.243 2.494 1.055 714 394 -100 8.800
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 2.158 -497 563 301 33 294 2.852
Belastingen 541 -524 125 66 9 -119 98
Nettowinst 1.617 27 438 235 24 413 2.754
Over het jaar eindigend op

31 december 2007
Externe baten 7.849 -1.882 1.473 1.611 1.008 963 11.022
Baten uit andere segmenten -1.941 3.871 6 -616 -362 -958 -
Totaal baten 5.908 1.989 1.479 995 646 5 11.022
Segmentlasten 3.980 1.731 992 694 437 95 7.929
Bedrijfsresultaat vóór belastingen 1.928 258 487 301 209 -90 3.093
Belastingen 495 -76 125 67 55 -269 397
Nettowinst 1.433 334 362 234 154 179 2.696
16) Inclusief eliminatie tussen segmenten voor winst-en-verliesrekening.
93
Jaarcijfers
Accountantsverklaring
Aan de raad van bestuur en de raad van commissarissen van Rabobank Nederland
Opdracht
Wij hebben gecontroleerd of de in dit verslag op pagina 88 tot en met 93 opgenomen geconsolideerde
balans per 31 december 2008, geconsolideerde winst-en-verliesrekening, geconsolideerde
vermogensoverzicht, geconsolideerde resultaatverdeling naar bedrijfssegmenten en het geconsolideerd
overzicht van kasstromen over 2008 – hierna jaarcijfers – van Coöperatieve Centrale Raiffeisen-
Boerenleenbank B.A. (Rabobank Nederland) te Amsterdam op de juiste wijze zijn ontleend aan de door
ons gecontroleerde geconsolideerde jaarrekening 2008 van Rabobank Nederland. Bij die jaarrekening
hebben wij op 2 maart 2009 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De raad van bestuur
van Rabobank Nederland is verantwoordelijk voor het opstellen van de jaarcijfers in overeenstemming
met de grondslagen zoals gehanteerd in de geconsolideerde jaarrekening 2008 van Rabobank
Nederland. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarcijfers te
verstrekken.
Werkzaamheden
Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig
dienen wij onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid
wordt verkregen dat de jaarcijfers op de juiste wijze zijn ontleend aan de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis
voor ons oordeel.
Oordeel
Naar ons oordeel zijn de jaarcijfers in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste
wijze ontleend aan de jaarrekening.
Toelichting
Wij vestigen er de aandacht op dat voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde
oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van Rabobank Groep en voor een
toereikend inzicht in de reikwijdte van onze controle de jaarcijfers dienen te worden gelezen in
samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze zijn ontleend, alsmede met de door ons
daarbij op 2 maart 2009 verstrekte goedkeurende accountantsverklaring. Deze toelichting doet geen
afbreuk aan ons oordeel.
Utrecht, 2 maart 2009
Ernst & Young Accountants LLP
Mr. drs. G.H.C. de Méris RA
94
95
Accountantsverklaring
Colofon
Uitgave
Rabobank Nederland, Directoraat Communicatie
Materiaalgebruik
Bij de vervaardiging van het drukwerk werd gebruik gemaakt van minder milieubelastende materialen.
Bij de druk is Novavit Bio mineraalolievrije inkt gebruikt op 130 grams en 300 grams Arctic the Volume (FSC-gecertificeerd).
Publicatie
Deze publicatie vormt samen met de ‘Geconsolideerde jaarrekening 2008’ en de ‘Jaarrekening Rabobank Nederland 2008’ het jaarverslag,
de jaarrekening en de overige gegevens van de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A.
Openbaarmaking
Het jaarverslag, de jaarrekening en de overige gegevens worden na vaststelling gedeponeerd ten kantore van het handelsregister bij de Kamer
van Koophandel onder nummer 30.046.259.
Jaarberichtgeving
De Rabobank Groep publiceert de volgende jaarverslagberichtgeving in het Nederlands en Engels:
– Jaarbericht 2008 (maart 2009)
– Jaarverslag 2008 (april 2009)
– Geconsolideerde jaarrekening 2008 (april 2009)
– Maatschappelijk jaarverslag 2008 (april 2009)
– Jaarrekening Rabobank Nederland 2008 (april 2009)
– Halfjaarverslag 2009 (augustus 2009)
Alle jaarberichtgeving van de Rabobank Groep is online beschikbaar op: www.rabobank.com/jaarverslagen en www.rabobank.com/reports
Contact
jaarverslagen@rn.rabobank.nl
Fotografie
Op de omslagen van de jaarberichtgeving en op pagina 7 en 13 van dit verslag zijn bewerkte foto's afgebeeld. Het idee voor deze fotografie
bestaat uit twee lagen: een laag met omgeving en een laag met mensen. De mensen staan op de voorgrond en overlappen links en rechts met
de verschillende leef- en werkomgevingen. Het onderstreept de diversiteit aan mensen en werelden, maar ook de onderlinge samenhang
ertussen. Binnen deze diversiteit en samenhang opereert de Rabobank: betrouwbaar voor mensen en betrokken bij de leefwereld van mensen.
96
Jaarverslag 2008
Rabobank Groep
12113 04 2009
www.rabobank.com/jaarverslagen
Rabobank Groep
Jaarverslag 2008

Jaarverslag 2008 Rabobank Groep

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Jaarverslag 2008 Rabobank Groep

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jaarverslag 2008

Rabobank Groep Jaarverslag 2008

6 Bericht van de voorzitter

22 Financiële ontwikkelingen 53 Verzekeren

Kredietverlening Vermogen en solvabiliteit

2004 2005 2006 2007 2008

Specifiek op duurzaamheid gerichte producten en diensten

Niet-commerciële duurzame activiteiten

Nettowinst neemt toe 4.000 400 Rabobank Groep

Nettowinst stijgt 1.500 300 Binnenlands retailbankbedrijf

Nettowinst daalt 500 150 Wholesalebankbedrijf en internationaal

Nettowinst stabiel 250 25 Leasing

Nettoresultaat Rabo 250 25 Vastgoed

Actualisering strategie nodig

Licht stijgende nettowinst in moeilijk jaar

Stevige groei kredietportefeuille en vermogenspositie blijft sterk

De coöperatie is er voor haar klanten

Maatschappelijk betrokken en verantwoord

Herstel economie mogelijk pas in 2010

Gevolgen voor Rabobank Groep in 2009

Bert Heemskerk, voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland

Mondiale food & agribank

Personeel kritische succesfactor

Meer focus op funding

Meer nadruk op bedrijvenmarkt

Implementatie Rabobank 2010

Scherpere focus bij dochters

Strategische en financiële kerndoelstellingen

De gewijzigde marktomstandigheden en de gemaakte keuzes hebben financiële gevolgen. Omdat op

Realisatie Strategisch Kader 2005-2010

Internationale positie als leidende food & agribank uitgebreid

Dochters: verdere groei en versterking synergie

Samenstelling raad van bestuur Rabobank Nederland

Leden raad van bestuur en aandachtsgebieden

Jaar eerste Einde lopende

Directievoorzitters belangrijkste dochters

De Rabobank Groep is een internationale financiële dienstverlener op coöperatieve

Lokale Rabobanken, Rabobank Nederland en Rabobank International

De waarden van de Rabobank

Rabobank Groep Situatie per 1 januari 2009

9,5 miljoen klanten

1,7 miljoen leden

153 lokale Rabobanken

Ondersteuning lokale Rabobanken Rabobank International Staffuncties Rabobank Groep

Particulieren Food & agri MVO

Vermogensbeheer Leasing Vastgoed Verzekeren Wonen Zakelijk

Robeco De Lage Landen Rabo Vastgoedgroep Eureko (39%) Obvion Bizner

Rembrandt Fusies & Overnames

Schretlen & Co

Noord-Amerika Europa Azië Australië

Mooi resultaat in turbulente tijden

Ondanks alle turbulentie op de financiële markten bleef bij de Rabobank Groep de

Kredietverlening naar sector 450 Kredietverlening naar onderdelen

2004 2005 2006 2007 2008

Toename kredietportefeuille mede door groei zakelijke kredietverlening

Verdeling toevertrouwde 300 Verdeling toevertrouwde middelen

Rekening-courant/ 2004 2005 2006 2007 2008

Toename termijndeposito’s draagt bij aan groei toevertrouwde middelen

Toename spaargelden vooral bij lokale Rabobanken

Krediet- en transferrisico 0 Externe vermogenseis

van de Basel II-regelgeving voor nagenoeg de

Economic capital als interne vermogenseis

Verdeling economic capital Verdeling economic capital

Resultaten (in miljoenen euro’s)

22 Financiële ontwikkelingen 53 Verzekeren

Ondanks de grote dynamiek in de financiële sector liet het binnenlands retailbank

De leasedochter De Lage Landen kreeg in 2008 te maken met gewijzigde markt