Rozwizania wybranych zada z rwna rniczkowych

mgr in. Piotr Kowalski 24 czerwca 2013

Wersje
numer 0.1 0.2 data 3.03.2013 15.04.0213 autor Piotr Kowalski Piotr Kowalski opis Rozwizanie rwnania jednorodnego z zaj (wykryty bd na zajciach) Errata z zada z rwna Bernoulliego oraz Errata do zadania grupy B z wartociami wasnymi zespolonymi. Rozwizanie chyba najpaskudniejszego (tj. najpikniejszego) rwnania o zmiennych rozdzielonych jakie trao nam si w trakcie prac domowych. Rozwizania zada z pierwszej pracy domowej Doczanie reszty zada ze zmiennych rozdzielonych, zada z rwnania jednorodnego, liniowego niejednorodnego. Ponadto jedno zadanie z rwnania zupenego oraz dwa niejednorodne ukady rwna rniczkowych. W jednym z nich pojawiaj si wielokrotne wartoci wasne i stosowana jest metoda Eulera. Doczone zadanie z czynnika cakujcego o podpowiedzianej postaci. Doczone zadanie niejednorodnego rwnania falowego z rozwijaniem w szereg Fouriera Doczone zadanie jednorodne rwnania falowego. Poprawka kocwki w rozwizaniu jednorodnego problemu falowego. Bd zgoszony przez Pani Ani. Poprawione rozwizanie w problemie jednorodnym falowym. Wany aspekt przy rozwizywaniu w bazie cosinusw zosta tam wyjaniony Doczone rozwizanie w problemie niejednorodnym dyfuzji. Zadanie z wicze. Zadanie z rwnania Laplacea Poprawki literwek w rwnaniu dyfuzji Rozwizanie zadania z rwnania liniowego II rzdu

0.3

30.04.2013

Piotr Kowalski

0.4 0.5

30.04.2013 2.04.2013

Wioletta Szeligowska Piotr Kowalski, Wioletta Szeligowska, Tomasz Walczak

0.6 0.7

5.04.2013 30.05.2013

Piotr Kowalski Piotr Kowalski

0.8 0.9

30.05.2013 6.06.2013

Tomasz Walczak Piotr Kowalski, Anna Rozmarynowska Piotr Kowalski

0.10

8.06.2013

0.11

11.06.2013

Ewa Kulesza

0.12 0.13

11.06.2013 24.06.2013

Monika Herkt Agata Paul

Wspautorzy pracy
Monika Herkt Ewa Kulesza Agata Paul Anna Rozmarynowska Wioletta Szeligowska Tomasz Walczak

PROSTE RWNANIA RNICZKOWE

Proste rwnania rniczkowe

Zadanie 1.1. Sprawdzi czy podane funkcje s rozwizaniami wskazanych rwna na zadanych przedziaach. Wyznaczy brakujce stae dla warunkw pocztkowych. a) et = 1 ey , ey (1 + y ) = 1 na przedziale (, 0) b) y (t) = Ce2t , y + 2y = 0, y (0) = 1 c) y (t) = (t + C ) sin t, y y ctg t = sin t, y ( 2) = Rozwizanie. Rozwizujemy podpunkt a: Z rwnoci et = 1 ey wyznaczamy y. Mamy ey = 1 et , Logarytmujemy stronami. Std y (t) = ln(1 et ), dla t (, 0). Rniczkujc funkcj y (t) = ln(1 et ) otrzymamy: y (t) = e t 1 et (1.1.3) (1.1.2) (1.1.1)
2

Podstawiajc do lewej strony rwnoci ey (1 + y ) = 1 mamy L = eln(1e

t

et 1et
t t

= (1 et ) 1

et 1et

= (1.1.4)

= (1 et )

1e e 1et

= 1 2et = P = 1.

Std L = P , co oznacza, e wskazana funkcja et = 1 ey nie jest rozwizaniem rwnania ey (1 + y ) = 1 na przedziale (, 0). Rozwizujemy podpunkt b: Rniczkujc funkcj y (t) = Ce2t otrzymamy: y (t) = 2Ce2t dla t R. Podstawiajc do lewej strony rwnoci y + 2y = 0 mamy L = 2Ce2t + 2Ce2t = 0 = P (1.1.6) (1.1.5)

Std L = P , co oznacza, e funkcja y (t) = Ce2t jest rozwizaniem rwnania y + 2y = 0. Wykorzystujc teraz warunek pocztkowy mamy 1 = y (0) = Ce20 = C (1.1.7)

Std C = 1. Zatem szukane rozwizanie zagadnienia pocztkowego ma posta y (t) = e2t .

PROSTE RWNANIA RNICZKOWE

Rozwizujemy podpunkt c: Rniczkujc funkcj y (t) = (t + C ) sin t otrzymamy y (t) = sin t + (t + C ) cos t (1.1.8)

dla t R. Podstawiajc do lewej strony rwnoci y y ctg t = sin t mamy L = sin t + (t + C ) cos t (t + C ) sin t ctg t = t sin t + (t + C ) cos t (t + C ) sin t cos sin t = sin t + (t + C ) cos t (t + C ) cos t = sin t = P (1.1.9)

Std L = P , co oznacza, e funkcja y (t) = (t + C ) sin t jest rozwizaniem rwnania y y ctg t = sin t. Wykorzystujc teraz warunek pocztkowy mamy = y ( ) = ( + C ) sin 2 2 2 2 (1.1.10)

Std 2 + C = 2 , skd C = 0. Zatem szukane rozwizanie zagadnienia pocztkowego ma posta y (t) = t sin t.

Zadanie 1.2. Rozwi proste rwnanie rniczkowe a) y = 24x + 27 e3x , y (0) = 2, y (0) = 2, y (0) = 0
1 x

b) y =

c) y = 3 cos x Rozwizanie. Rozwizujemy podpunkt a: Rozwizanie oglne wyznaczymy przez trzykrotne cakowanie y (x)dx = Std y (x) = 12x2 + 9e3x + C, gdzie C R. Dalej y (x)dx = Std y (x) = 4x3 + 3e3x + Cx + D, gdzie D R. Dalej y (x)dx = Std y (x) = x4 + e3x + C 2 x + Dx + E, 2 (1.2.6) (4x3 + 3e3x + Cx + D)dx (1.2.5) (1.2.4) (12x2 + 9e3x + C )dx (1.2.3) (1.2.2) (24x + 27e3x )dx. (1.2.1)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

gdzie E R. Uwzgldniajc y (0) = 2 y (0) = 2 y (0) = 0

warunki pocztkowe otrzymujemy 4 2 0 + e30 + C 2 0 +D0+E =2 3 30 4 0 + 3e + C 0 + D = 2 12 02 + 9e30 + C = 0 1+E =2 3+D =2 9+C =0 E=1 D = 1 C = 9

(1.2.7)

Zatem rozwizanie szczeglne, speniajce podane warunki pocztkowe okrelo9 2 x x + 1, gdzie x R. ne jest wzorem y (x) = x4 + e3x 2 Rozwizujemy podpunkt b: 1 Zauwamy, e f (x) = jest okrelona dla x (0, ). Rozwizanie oglne x wyznaczymy przez obustronne cakowanie y (x)dx = Std 1 dx x (1.2.8)

y (x) = 2 x + C, (1.2.9) gdzie C R. Zatem funkcja y (x) = 2 x + C dla x (0, ) jest rozwizaniem 1 . rwnania y (x) = x Rozwizujemy podpunkt c: Rozwizanie oglne wyznaczymy przez dwukrotne cakowanie y (x)dx = Std y (x) = 3 sin x + C, gdzie C R. Dalej cakujc otrzymujemy y (x)dx = Std y (x) = 3 cos x + Cx + D, (1.2.13) gdzie D R. Zatem funkcja y (x) = 3 cos x + Cx + D, gdzie x R i C, D R jest rozwizaniem rwnania y = 3 cos x. (3 sin x + C )dx (1.2.12) (1.2.11) (3 cos x)dx (1.2.10)

Rwnanie o zmiennych rozdzielonych

y = ey (2.1.1)

Zadanie 2.1. Rozwiza nastpujce rwnanie o zmiennych rozdzielonych

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), w ktrym g (x) = 1 oraz h(y ) = ey . Po rozdzieleniu zmiennych mamy y =1 e y Cakujc obustronnie mamy y dx = e y Liczymy cak po lewej stronie y dx = e y y (x) = z y (x)dx = dz = 1 ez dz = ez dz = ez = ey(x) (2.1.5) dx (2.1.4) (2.1.3) (2.1.2)

Std caka rozwaanego rwnania jest postaci ey(x) = x + C, gdzie x + C > 0 x > C . Std y (x) = ln(x + C ), gdzie x (C, ). (2.1.7) (2.1.6)

Zadanie 2.2. Rozwiza nastpujce rwnanie o zmiennych rozdzielonych y + 2y = 0 Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), (2.2.2) (2.2.1)

w ktrym g (x) = 2 oraz h(y ) = y . Po rozdzieleniu zmiennych mamy dla y = 0 y = 2y y = 2 y Cakujc obie strony rwnania mamy y dx = y 2dx (2.2.3) (2.2.4)

(2.2.5)

Liczymy cak po lewej stronie zamieniajc zmienne y dx = y y ( x) = z y (x)dx = dz = 1 dz = ln |z | = ln |y (x)| z (2.2.6)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

Std caka rozwaanego rwnania jest postaci ln |y (x)| = 2x + C, gdzie C R. Zatem

C

(2.2.7) (2.2.8) (2.2.9)

|y (x)| = e2x+C y (x) = De2x

Oznaczmy e = D, D > 0. Mamy

Niech D = A, A = 0. Wwczas y (x) = Ae2x (2.2.10)

Zauwamy, e h(y ) = y = 0 y = 0. Mamy zatem jeszcze jedno rozwizanie y (x) = 0. Zapisujc wszystkie rozwizania jednym wzorem mamy y (x) = Ae2x , gdzie A R. Zadanie 2.3. Rozwiza nastpujce rwnanie o zmiennych rozdzielonych y + 2xy 2 = 0 (2.3.1) (2.2.11)

Rozwizanie. Zauwamy, e problem posiada spjn dziedzin. Spord funkcji staych atwo zauway, funkcja y = 0 jest oczywicie rozwizaniem rwnania rniczkowego. Po rozdzieleniu zmiennych mamy dla y = 0 y = 2x y2 Przenoszc nasz problem do postaci cakowej otrzymujemy y dx = y2 Caka po lewej stronie rwnania wynosi y dx = y2 y (x) = z y (x)dx = dz = 1 1 1 dz = = z2 z y (2.3.4) 2xdx (2.3.3) (2.3.2)

Std problem w postaci cakowej transformuje si rwnania algebraicznego postaci: 1 = x2 + C, (2.3.5) y gdzie C R. Zatem 1 y= 2 , (2.3.6) x C Rozwizanie to zaley w sposb jakociowy od staej. Gdy C < 0 rozwizanie jest okrelone na caej osi rzeczywistej 0 rozwizanie jest x R. Gdy C okrelone poza punktem/punktami C . Zauwamy, e rozwizanie stae w tym problemie nie jest ten samej postaci co uzyskane w metodzie rozdzielania zmiennych.

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

Zadanie 2.4. Rozwiza rwnanie o zmiennych rozdzielonych postaci: y = x 2y 3 (2.4.1)

Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ),

x w ktrym g (x) = 2 oraz h(y ) = zmiennych mamy 1 y3 ,

(2.4.2)

gdzie y (, 0) (0, ). Po rozdzieleniu x 2 x dx 2 (2.4.3)

y y3 = Cakujc obustronnie mamy y y 3 dx = Liczymy caki y y 3 dx = y ( x) = z y (x)dx = dz

(2.4.4)

z 3 dz =

z4 y 4 (x) = 4 4

(2.4.5)

x 1 x2 x2 dx = = 2 2 2 4 Std caka rozwaanego rwnania jest postaci y 4 (x) x2 = + C, 4 4 = C x2 = 4C x = 2 C i x = 2 C . Zatem y 4 (x) = x2 + 4C Oznaczmy 4C = D, D R. Std y ( x) =
4

(2.4.6)

(2.4.7)

gdzie

x4 4

(2.4.8)

D x2 ,

(2.4.9)

gdzie x ( D, D) oraz D > 0. Widzimy zatem, e rozwizanie zaley w sposb jakociowy od staej D.

Zadanie 2.5. Rozwiza rwnanie rniczkowe postaci: y = cos x y (2.5.1)

Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), (2.5.2)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

1 , gdzie y (, 0)(0, ). Po rozdzieleniu w ktrym g (x) = cos x oraz h(y ) = y zmiennych mamy y y = cos x (2.5.3)

Cakujc obustronnie mamy y ydx = Liczymy caki y ydx = y ( x) = z y (x)dx = dz = zdz = z2 y 2 (x) = 2 2 (2.5.5) cos xdx (2.5.4)

cos xdx = sin x Std caka rozwaanego rwnania jest postaci y 2 ( x) = sin x + C 2 gdzie C = sin x. Mamy y 2 (x) = 2 sin x + 2C Oznaczmy 2C = D, gdzie D = 2 sin x. Zatem 0 < y 2 (x) = 2 sin x + D Std y (x) = 2 sin x + D, 2 sin x + D > 0

(2.5.6)

(2.5.7)

(2.5.8)

(2.5.9)

(2.5.10)

Zauwamy, e rozwizanie rwnania zaley w sposb jakociowy od staego parametru. Gdy D < 2 podane rozwizanie nie istnieje w ogle. Z kolei dla D > 2 rozwizanie jest okrelone dla x R. Rozwizanie dla pozostaych parametrw istnieje na niepenej dziedzinie.

Zadanie 2.6. Rozwiza rwnanie rniczkowe postaci y2 y = x 1 ln x Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), (2.6.2) (2.6.1)

w ktrym g (x) = x11 , gdzie x (0, e) oraz h(y ) = y 2 . Po rozdzieleniu ln x zmiennych mamy dla y = 0 y 1 = 2 y x 1 ln x (2.6.3)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

10

Cakujc obustronnie mamy y dx = y2 Liczymy caki y dx = y2 y (x) = z y (x)dx = dz = 1 1 1 dz = = z2 z y (x) (2.6.5) 1 dx x 1 ln x (2.6.4)

1 dx x 1ln x

ln x = s 1s=t 1 ds = = 1 s ds = dt = ds 1 dt = 2 t = 2 1 s = 2 1 ln x t
1 x dx

(2.6.6)

Std caka rozwaanego rwnania jest postaci gdzie C R. Std 1 = 2 1 ln x + C y (x) (2.6.7)

1 , (2.6.8) y (x) = 2 1 ln x C Zauwamy, e rozwizanie zaley w sposb jakociowy od parametru. Jeli C 0 wtedy rozwizanie istnieje dla x R , gdy natomiast C > 0 musi odrzuci pojedynczy punkt z dziedziny. C = 2 1 ln x C = 1 ln x 2 = 1 ln x C x = e1 4 . Zauwamy, e 4 1 = ln x h(y ) = y = 0 y = 0. Mamy zatem jeszcze jedno rozwizanie y (x) = 0. Rozwizanie to nie jest podobnej postaci co rozwizania otrzymane metod rozdzielania zmiennych.
C2 4
2 C2

2.1

Niespjna dziedzina w rwnaniu o zmiennych rozdzielonych

2 t

Zadanie 2.7. Rozwiza rwnanie o zmiennych rozdzielonych y2 y = (2.7.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e rwnanie nie posiada rozwiza szczeglnych w postaci funkcji staych. Ponadto widzimy, e dziedzina problemu t (, 0) (0, +) jest niespjna. Spodziewamy si zatem wystpowania rnych staych na poszczeglnych spjnych skadowych dziedziny. Przechodzimy z rwnaniem y 2 y = 2 t do postaci cakowej 2 y 2 y dt = dt (2.7.2) t Liczymy cak po lewej stronie zamieniajc zmienne y 2 y dt = y (t) = z y (t)dt = dz = z 2 dz = z3 y 3 (t) = 3 3 (2.7.3)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

11

Std posta cakowa rwnania transformuje si do nastpujcego rwnania algebraicznego. y 3 (t) = 2 ln |t| + C, (2.7.4) 3 gdzie C = 2 ln |t|. Zatem y 3 (t) = 6 ln |t| + 3C, Std y (t) =
3

(2.7.5) (2.7.6)

6 ln |t| + 3C, 6 ln |t| + 3C = 0

Uwzgldniajc fakt wystpowania rnych staych na poszczeglnych spjnych skadowych stwierdzamy, e rozwizanie oglne jest postaci: 3 y=
3

6 ln t + 3C + 3C

,t = e

C+ 2

,t > 0 ,t < 0

6ln (t) +

,t = e

C 2

, C +, C R

(2.7.7)

Zadanie 2.8. Rozwiza rwnanie rniczkowe postaci y = y ln y x (2.8.1)

Rozwizanie. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), (2.8.2)

1 w ktrym g (x) = x , gdzie x (, 0) (0, ) oraz h(y ) = y ln y , gdzie y (0, ). Po rozdzieleniu zmiennych mamy

1 y = y ln y x Cakujc obustronnie mamy y dx = y ln y Liczymy caki

y y ln y dx

(2.8.3)

1 dx x

(2.8.4)

= =

ln z = s y (x) = z 1 = z ln 1 z dz y (x)dx = dz z dz = ds 1 ds = ln | s | = ln | ln z | = ln | ln y (x)| s 1 = ln |x| x

(2.8.5)

Z drugiej strony (2.8.6)

Std posta cakowa transformuje si do nastpujcego rwnania algebraicznego: ln | ln y (x)| = ln |x| + C (2.8.7)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

12

gdzie C R. Oznaczmy C = ln D, D (0, ). Std ln | ln y (x)| = ln(D|x|) Zatem ln y (x) = Dx Oznaczmy D = A, A = 0. Std y (x) = eAx (2.8.10) (2.8.9) (2.8.8)

y Zauwamy, e y = 0 nie jest rozwizaniem rwnania y = y ln x , gdy dla y = 0 ln y nie jest okrelony. Natomiast y = 1 jest rozwizaniem naszego rwnania. Mamy zatem jeszcze jedno rozwizanie y (x) = 1. Zapisujc wszystkie rozwizania jednym wzorem mamy y (x) = eAx , (2.8.11)

gdzie A R. Uwzgldniajc niespjno dziedziny problemu zapisujemy ostateczn posta rozwizania y (x) = eA 1 x eA 2 x , x>0 , x<0 (2.8.12)

Zadanie 2.9. Rozwiza nastpuje rwnanie o zmiennych rozdzielonych y = 2y x1 (2.9.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e rwnanie posiada rozwizanie szczeglnych w postaci funkcji staej y = 0. Ponadto widzimy, e dziedzina problemu t (, 0) (0, +) jest niespjna. Spodziewamy si zatem wystpowania rnych staych na poszczeglnych spjnych skadowych dziedziny. Rozwaane rwnanie jest rwnaniem o zmiennych rozdzielonych postaci y = g (x)h(y ), (2.9.2)

2 w ktrym g (x) = x 1 , gdzie x (, 1) (1, ) oraz h(y ) = y . Po rozdzieleniu zmiennych mamy y 2 = (2.9.3) y x1

Przenoszc problem do postaci cakowej otrzymujemy y dx = y Caka z lewej strony wynosi: y dx = y y ( x) = z y (x)dx = dz = 1 dz = ln |z | = ln |y (x)| z (2.9.5) 2 dx x1 (2.9.4)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

13

Caka z prawej strony rwnania wynosi: 2 dx = x1 x1=s dx = ds =2 1 ds = 2 ln |s| = 2 ln |x 1| s (2.9.6)

Std problem w postaci cakowej transformuje si do rwnania algebraicznego w postaci: ln |y (x)| = 2 ln |x 1| + C, (2.9.7) gdzie C R. Oznaczmy C = ln D, D > 0. Std ln |y (x)| = ln(D(x 1)2 ), Zatem |y (x)| = D(x 1)2 , Zatem y (x) = D(x 1)2 Niech A = D, A = 0. Std y (x) = A(x 1)2 (2.9.11) (2.9.10) (2.9.9) (2.9.8)

Zauwamy, e h(y ) = y = 0 y = 0. Mamy zatem jeszcze jedno rozwizanie y (x) = 0. Moemy zatem zapisa posta rozwizania jednym wzorem y (x) = D(x 1)2 , D R (2.9.12)

Z uwagi na niespjn dziedzin problemu rozwizanie oglne rwnanie zaley od wielu staych y (x) = D1 (x 1)2 D2 (x 1)2 ,x > 1 D1 , D2 R ,x < 1 (2.9.13)

Zadanie 2.10. Rozwiza nastpujce rwnanie o zmiennych rozdzielonych: y sin t = y ln y (2.10.1)

Rozwizanie. Widzimy, e dziedzina problemu t (k, (k + 1) ), k Z jest niespjna. Spodziewamy si zatem wystpowania rnych staych na poszczeglnych spjnych skadowych dziedziny. Spord funkcji staych, dwie wymagaj szczeglnego zbadania. Zauwamy, e dla y = 0 funkcja h(y ) = y ln y nie jest okrelona, zatem funkcja ta nie moe by rozwizaniem danego rwnania rniczkowego. Natomiast y (t) = 1 jest oczywicie rozwizaniem naszego rwnania. Dokonajmy rozdzielenia zmiennych i przejdmy do postaci cakowej problemu: y dt = y ln y 1 dt sin t (2.10.2)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

14

Cak po lewej stronie wynosi

y y ln y dt

= =

y (t) = z y (t)dt = dz
1 x

1 z ln z dz

= (2.10.3)

ln z = x 1 z dz = dx

= ln |x| = ln | ln z | = ln | ln y (t)|

Caka po prawej stronie wynosi: t 1 dt = . . . = ln | tg | sin t 2 (2.10.4)

Std posta cakowa rwnania transformuje si do rwnania algebraicznego postaci: t ln | ln y (t)| = ln | tg | + C, (2.10.5) 2 gdzie C R. Niech C := ln D, D > 0. Wwczas t ln | ln y (t)| = ln | tg | + ln D, 2 czyli t ln | ln y (t)| = ln(D| tg |), 2 Otrzymujemy t | ln y (t)| = D| tg | 2 Std t ln y (t) = D tg , 2 Niech teraz A = D, A = 0. Otrzymujemy t ln y (t) = A tg , 2 y (t) = eA tg 2 ,
t

(2.10.6)

(2.10.7)

(2.10.8)

(2.10.9)

(2.10.10) (2.10.11)

Zauwamy ponadto, e funkcja stale rwna 1 moe by uzyskana z powyszego wzoru poprzez pooenie w miejscu A = 0. Z uwagi na istnienie wielu rozcznych spjnych skadowych dziedziny problemu rozwizanie oglne problemu jest postaci y (t) = eDk tg 2 , t (k, (k + 1) ) , k Z, (Dk )kZ R
t

(2.10.12)

Zadanie 2.11. Rozwiza rwnanie rniczkowe o zmiennych rozdzielonych postaci sin y 9 y = , x = 7, x = 2 . (2.11.1) sin x 2 4

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

15

Rozwizanie. Na pocztek zauwamy, e dziedzina naszego problemu jest postaci x = k dla k Z. Dziedzina problemu jest niespjna zatem spodziewamy si, e rozwizania pochodzi bd od wielu staych. Zauwamy, e funkcje stae yl (x) = l, x = k, k, l Z s rozwizaniami szczeglnymi naszego problemu. Zamy dalej, e y (x) = l dla dowolnych l w x = k, k Z. Przeksztacajc nasz problem do postaci cakowej otrzymujemy y dx = sin y Policzmy pomocniczo 1 dt = sin t 1 t t dt = 2 sin 2 cos 2 t 1 +C t t dt = ln tg 2 2 tg 2 cos2 2 (2.11.3) 1 dx sin x (2.11.2)

Std nasze problem w postaci cakowej sprowadza si do warunku algebraicznego w postaci y x ln tg = ln tg +C (2.11.4) 2 2 Std dla 0 < D = ln C jest to rwnowane (na mocy odwracalnoci funkcji ln) tg y x = D tg 2 2 (2.11.5)

Biorc pod uwag stao znaku na kawakach dziedziny oraz uwzgldniajc rozwizanie zerowe y tg x tg = D (2.11.6) 2 2 Zauwamy, e funkcja tg nie posiada jednoznacznego odwrcenia. Jako funkcja o okresie posiada zatem wiele funkcji odwrotnych do niej. x y = arc tg Dtg 2 2 Std rozwizanie oglne jest postaci + 2Ek lub y = 2(Ek + 1), x (k, (k + 1) ) , (Dk )kZ R, (Ek )kZ Z (2.11.8) 9 Zajmijmy si teraz zagadnieniami pocztkowymi x = 7 , x = 2. Na 2 4 pocztek zauwamy, e nie mog to by rozwizania stae. Zatem ze wzoru y = 2arc tg Dk tg 2arc tg D0 tg 4 + 2 E0 = 7 (2.11.9)
x 2

+ E, D R, E Z

(2.11.7)

Otrzymujemy, e koniecznie E0 = 1 aby rwnanie miao rozwizanie. Zatem arc tg D0 tg a std D0 = tg 7 2 2 (2.11.11) 4 = 7 2 , 2 2 2 (2.11.10)

RWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH

16

Std znamy rozwizanie na fragmencie rozwizania w t (0, ) i jest ono postaci: 7 2 x + 2 (2.11.12) y = 2arc tg tg tg 2 2 Pozostaje drugi warunek pocztkowy. Zatem ze wzoru 2arc tg D2 tg 9 4 + 2E2 = 2 (2.11.13)

Aby rozwizanie istniao oczywicie E2 = 0 wtedy arc tg D2 tg Std D2 = tg (1). A zatem y = 2arc tg tg (1) tg x 2 , x (2, 3 ) (2.11.15) 4 = 1 , 2 2 (2.11.14)

2.2

Sklejanie rozwizania w rwnaniu o zmiennych rozdzielonych

Zadanie 2.12. Rozwiza nastpujce rwnanie o zmiennych rozdzielonych: y = 1 y2 (2.12.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e funkcje y = 1 oraz y = 1 , funkcje stae s szczeglnymi rozwizaniami rwnania. Dokonajmy rozdzielenia zmiennych. Otrzymujemy y 1 y2 = 1, (2.12.2)

Przechodzc do postaci cakowej otrzymujemy y 1 y2 dx = dx, (2.12.3)

Liczymy cak po lewej stronie zamieniajc zmienne y y2 dx = y (x) = t y (x)dx = dt arc sin y = 1 dt = 1 t2 (2.12.4) (2.12.5)

1 arc sin t =

Std rwnanie w postaci cakowej prowadzi do nastpujcego rwnania algebraicznego: arc sin y = x + C, (2.12.6) gdzie C R. Mamy arc sin y = x + C, (2.12.7)

RWNANIA RNICZKOWE JEDNORODNE

17

Std otrzymujemy C, C (2.12.8) 2 2 Zauwamy, e moliwe jest cige przeduenie rozwizania uzyskanego metod rozdzielania zmiennych. Dla dowolnego C R funkcja postaci 1 , x 2 C sin ( x + C ) , x y= (2.12.9) 2 C, 2 C 1 , x C 2 y (x) = sin(x + C ), x jest cigym przedueniem rozwizania otrzymanego metod zmiennych rozdzielonych. Rozwizania wyjciowego ukadu s funkcjami co najmniej jednokrotnie rniczkowalnymi. Wykaemy, e powysza funkcja sklejenia jest rniczkowalna w punktach skleje.
x(
2 C

lim

) )

1+1 x+ 2 +C

=0
+ 2 C

x(

+ 2 C

lim

sin(x+c)+1 H = x+ 2 +C

lim

x(

cos(x+C ) 1

=0 (2.12.10)

lim x( 2 C ) lim + x( 2 C )

sin(x+c)1 H = x 2 +C 11 x 2 +C

lim + x( 2 C )

cos(x+C ) 1

=0

=0

Zatem funkcja sklejenia jest rozwizaniem rniczkowalnym jednokrotnie, a jako rniczkowalne sklejenie rozwiza jest rozwizaniem wyjciowego rwnania rniczkowego.

Rwnania rniczkowe jednorodne

Zadanie 3.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe jednorodne x + x2 + t2 , x(1) = 0, t = 0 x = t

(3.1.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e dziedzina problemu posiada dwie spjne skadowe. Oznacza to moliwo wystpowania wielu staych w rozwizaniu. Wykonajmy podstawienie x = ty . Wtedy lewa strona rwnania ma posta (ty ) = ty + y Z kolei prawa strona ma posta: ty + |t| t2 y 2 + t2 =y+ t t y2 + 1 = y+ y y2 + 1 y2 + 1 ,t > 0 ,t < 0 (3.1.3) (3.1.2)

Std musimy rozwiza dwa rwnania rniczkowe o zmiennych rozdzielonych postaci 2 y +1 y = t ,t > 0 (3.1.4) y 2 +1 y = ,t < 0 t

RWNANIA RNICZKOWE JEDNORODNE

18

Rozwimy najpierw dla t > 0. Otrzymane rwnanie o zmiennych rozdzielonych jest rwnowane rwnaniu y 1 = (3.1.5) 2 t y +1 Cakujc je stronami otrzymujemy arsinh y = ln t + C1+ Jest to rwnowane postaci: arsinh y = ln tD1+ (3.1.7) (3.1.6)

gdzie D1+ > 0 : ln D1+ = C1+ . Jako, e funkcja arsinh jest odwracalna w caej swojej dziedzinie oraz jest na, otrzymujemy e y = sinh ln tD1+ tD1+ eln tD1+ e ln tD1+ = = 2 2
1 tD1+

(3.1.8)

Rozwimy teraz drugie rwnanie rniczkowe y = y2 + 1 t ,t < 0 (3.1.9)

Otrzymane rwnanie o zmiennych rozdzielonych jest rwnowane rwnaniu y y2 Cakujc je stronami otrzymujemy arsinh y = ln(t) + C1 Jest to rwnowane postaci: arsinh y = ln D1 t (3.1.12) (3.1.11) +1 = 1 t (3.1.10)

gdzie D1 > 0 : ln D1 = C1 . Jako, e funkcja arsinh jest odwracalna w caej swojej dziedzinie oraz jest na, otrzymujemy e D1 eln y = sinh ln = t Std x=
t2 D1+ D1
t2 D1 1+ D1 t

e 2

ln

t D1

t D1

D1 t

(3.1.13)

2 D1 2

,t > 0 ,t < 0

(3.1.14)

Sprawdzamy warunek brzegowy x(1) = 0 0=

(1)2 D1

D1 2

(3.1.15)

RWNANIA RNICZKOWE JEDNORODNE

19

Std D1 = 1. Zatem
t2 D1+ D1
1+

x=

2 t 1 2
2

,t > 0 ,t < 0

(3.1.16)

Std widzimy, e dokadne rozwizanie jest znane jedynie dla t < 0.

Zadanie 3.2. Rozwiza rwnanie rniczkowe jednorodne postaci: y = t+y ,t = 0 t (3.2.1)

Rozwizanie. y y Poniewa t+ t = 1 + t , wic rozwaane rwnanie jest rwnaniem jednorodnym postaci y y =f , (3.2.2) t gdzie f (u) = 1 + u = u. Stosujc podstawienie y = t u(t) mamy y = u(t) + t u (t), a rwnanie przyjmuje posta tu +u=1+u Std tu =1 Rozdzielajc zmienne mamy u = Cakujc obustronnie mamy u dt = Zatem u(t) = ln |t| + C, (3.2.8) Uwzgldniajc fakt istnienia dwch spjnych skadowych w dziedzinie rwnania rniczkowego otrzymujemy: u(t) = ln |t| + C1 , t > 0 ln |t| + C2 , t < 0 (3.2.9) 1 dt t (3.2.7) 1 t (3.2.6) (3.2.5) (3.2.4) (3.2.3)

Wracajc do zmiennej y otrzymujemy rozwizanie rwnania wyjciowego y (t) = t ln |t| + C1 t, t > 0 t ln |t| + C2 t, t < 0 (3.2.10)

RWNANIE BERNOULIEGO

20

Rwnanie Bernouliego
y + a(t)y = y n f (t) (4.0.11)

Rwnaniem Bernouliego nazywamy rwnanie liniowe niejednorodne postaci

Aby rozwiza rwnanie naley wykona podstawienie postaci z = y 1n co sprowadza rwnanie do liniowego. UWAGA. Podstawienie nie jest w oglnoci atwo odwracalne. Ponadto w czci przypadkw nie udaje si rwnowanie przeksztaci z powrotem z postaci liniowej z uwagi na nierzadko wystpujce dzielenie przez 0. Zadanie 4.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe postaci x = sin 2t x = 3 ctg t x2 (4.1.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e rwnanie jest rwnaniem rniczkowym Bernouliego. Wykonajmy podstawienie z = x3 . Mnoc stronami przez x2 (operacja nierwnowana) otrzymujemy rwnanie liniowe postaci: 1 1 k z + z = sin 2t, t = 3 3 ctg t 2 Niech k Z oraz t (4.1.2)
k k+1 2 , 2

(4.1.2)

. Rozwamy rwnanie jednorodne dla rwnania k k+1 , 2 2 (4.1.3)

z +

1 z = 0 ,t ctg t

Rozwizaniem powyszego rwnania jest funkcja z = Dk |cos t| , t k k+1 , 2 2 (4.1.4)

Przewidujemy rozwizanie szczeglne w postaci uzmiennionych staych, tzn. z = Dk (t) |cos t| , t Wtedy z
z ctg t

k k+1 , 2 2

(4.1.5)

= Dk (t) cos t. W konsekwencji czego Dk (t) = 6 sin t (4.1.6)

Std D(t) = 6 cos t co daje rozwizanie szczeglne postaci z = 6 cos2 t na k+1 przedziale t k 2 , 2 . Zatem rozwizanie oglne problemu ma posta: z = Dk cos t 6 cos2 t , t k k+1 , ,k Z 2 2 (4.1.7)

Powracajc do rwnania Bernouliego z = x3 , x = 0 otrzymujemy x=

3

Dk cos t 6 cos2 t , t

k k+1 , ,k Z 2 2

(4.1.8)

RWNANIE BERNOULIEGO

21

Zauwamy, e rwnanie to nie dla wszystkich wartoci Dk posiada rozwizanie na penej dziedzinie. Jest tak w istocie jedynie gdy Dk 6 cos t = 0, dla dowolnego t z odpowiadajcego przedziau. W takim przypadku jedynie dla gdy dla k+1 danego przedziau P = k 2 , 2 cos t > 0, t P (Dk cos t < 0, t P (Dk 0 Dk 0 Dk 6) 6) (4.1.9)

6 Dla innych staych musimy zastosowa wykluczenie t = arc cos D , Dk = 0. k

Zadanie 4.2. Rozwiza zagadnienie pocztkowe postaci e x y + 2y = 4 y , x R , y (0) = 1 1 + 4 x2 (4.2.1)

Rozwizanie. Zauwamy, e rwnanie jest rwnaniem rniczkowym Bernouliego. Wykonajmy 1 podstawienie z = y . Mnoc stronami przez y (operacja nierwnowana) otrzymujemy rwnanie liniowe postaci: 2z + 2 z = 4 e x , 1 + 4x2 (4.2.2)

Rozwamy rwnanie jednorodne dla rwnania (4.2.2) z + z = 0 ,x R Rozwizaniem powyszego rwnania jest funkcja z = D e x , x R, D R (4.2.4) (4.2.3)

Przewidujemy rozwizanie szczeglne w postaci uzmiennionych staych, tzn. z = D(x) etx Wtedy z + z = D (x) ex . W konsekwencji czego D (x) = 2 1 + 4x2 (4.2.6) (4.2.5)

Std D(t) = arc tg 2x co daje rozwizanie szczeglne postaci z = arc tg 2t et na R. Zatem rozwizanie oglne problemu ma posta: z = D ex + arc tg 2x ex , x R Powracajc do rwnania Bernouliego z = y, y = 0 otrzymujemy
2

(4.2.7)

y = D ex + arc tg 2x ex

(4.2.8)

Jednak zauwamy, e nasza dziedzina moe ulec zaweni. 0 < y = D ex + arc tg 2x ex

(4.2.9)

RWNANIE RNICZKOWE LINIOWE NIEJEDNORODNE

22

Aby rwnanie miao sens musi zachodzi D + arc tg 2x > 0. Zauwamy, e w istocie tak jest dla D 2 . Z drugiej strony dla D 2 , nie ma w ogle x speniajcych zadane warunki. W trzecim przypadku rozwizanie musi zosta obcite do postaci: y = (arc tg 2x + D) e2t , t
2

tg(D) , + 2

(4.2.10)

Zauwamy ponadto, e rozwizaniem zadania jest funkcja y 0. Dla 2 < D< moliwe jest cige przeduenie rozwizania funkcj y = 0, nie jest to 2 tg(D ) , a zatem nie jest moliwe jednak przeduenie rniczkowalne w punkcie 2 sklejenie rozwiza. Funkcja stale rwna 0 nie spenia warunku pocztkowego. Poszukujemy zatem rozwizania pord reszty rozwiza postaci y = D ex + arc tg 2x ex Wstawiajc 1 = D e0 + arc tg 0 e0
2 2

t R, D t
tg(D ) , + 2

2 , 2

<D<

(4.2.11)

D=1

(4.2.12)

Zatem rozwizanie maksymalne zagadnienia pocztkowego jest postaci: y = ex + arc tg 2x ex

2

,t

tg(1) , + 2

(4.2.13)

Rwnanie rniczkowe liniowe niejednorodne

y + 2y = e3t (5.1.1)

Zadanie 5.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe postaci

Rozwizanie. Rwnanie jest rwnanie rniczkowym liniowym niejednorodnym. Postpujemy trj-krokowo. 1.Rozwizujemy rwnanie jednorodne postaci: y = 2y (5.1.2)

Jeli y (t) = 0 to y = 0 zatem y (t) te jest rozwizaniem rwnania rniczkowego y = 2 (5.1.3) y gdzie y (t) = 0. Przechodzc do postaci cakowej: y dt = y 2dt (5.1.4)

RWNANIE RNICZKOWE LINIOWE NIEJEDNORODNE

23

Powyszy problem w postaci cakowej przenosi si do rwnania algebraicznego postaci: ln |y | = 2t + C, C R (5.1.5) Funkcja logarytm jest rnowartociowa i na, a zatem moemy j odwrci eln|y| = De2t gdzie eC = D. |y | = De2t (5.1.7) Rozwizaniem naszego rwnania jednorodnego jest (po uwzgldnieniu rozwizania staego): y = Ke2t , K R (5.1.8) 2.Szukamy rozwizania szczeglnego tzn. przewidujemy rozwizanie w postaci uzmiennionej staej: y = K (t) e2t (5.1.9) Zrniczkujmy powysze rwnanie. y = K (t) e2t 2K (t) e2t Wstawiajc do (5.1.1) otrzymamy: K (t) e2t 2K (t) e2t + 2K (t) e2t = e3t Std: K (t) = e5t Cakujemy stronami po t. K (t) dt = e5t dt (5.1.13) (5.1.12) (5.1.11) (5.1.10) (5.1.6)

e5t 5 Zatem rozwizanie szczeglne posiada posta: K (t) = ys = e3t e5t 2t e = 5 5

(5.1.14)

(5.1.15)

3.Std rozwizaniem oglnym rwnania (5.1.1) jest: yo = Ke2t + e3t 5 (5.1.16)

RWNANIE LINIOWE 2 RZDU O STAYCH WSPCZYNNIKACH24

Rwnanie liniowe 2 rzdu o staych wspczynnikach

Zadanie 6.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe : y 2y + y = (x + 1) e2x y (0) = 1 y (1) = 2e Rozwizanie. Rozwaamy problem jednorodny: y 2y + y = 0 Korzystajc z metody charakterystyk otrzymujemy, e: r2 2 r + 1 = 0 Dla tego rwnania mamy: =0 Zatem jedynym pierwiastkiem tego rwnania jest: r0 = 1 Zatem rozwizanie oglne jest w postaci: y0 (x) = c1 ex + c2 x ex

(6.1.1)

(6.1.2)

(6.1.3)

(6.1.4)

(6.1.5)

(6.1.6)

Przeprowadzamy teraz uzmiennianie staych. Przewidujemy rozwizanie szczeglne w postaci: ys (x) = c1 (x) ex + c2 (x) x ex (6.1.7) Wwczas: ys (x) = c1 (x) ex + c1 (x) ex + c2 (x) x ex + c2 (x) ex + c2 (x) x ex (6.1.8) Przyjmijmy, e: c1 (x) ex + c2 (x) x ex = 0 Wwczas: ys (x) = c1 (x) ex + c2 (x) ex + c2 (x) x ex (6.1.10) ys (x) = c1 (x)ex +c1 (x)ex +c2 (x)ex +c2 (x)ex +c2 (x)xex +c2 (x)ex +c2 (x)xex (6.1.11) Po podstawieniu do naszego rwnania otrzymujemy, e: ys (x) 2 ys (x)+ ys (x) = c1 (x) exp(x)+ c2 (x) (x +1) exp(x) = (x +1) exp(2x) (6.1.12) Otrzymujemy nastpujcy ukad rwna: c1 (x) exp(x) + c2 (x) (x + 1) exp(x) = (x + 1) exp(2x) c1 (x) exp(x) + c2 (x) x exp(x) = 0 (6.1.13) (6.1.9)

RWNANIE LINIOWE 2 RZDU O STAYCH WSPCZYNNIKACH25

Po zredukowaniu powyszy ukad rwna moemy przedstawi w postaci: c1 (x) + c2 (x) (x + 1) = (x + 1) ex c1 (x) + c2 (x) x = 0 (6.1.14)

Aby rozwiza powyszy ukad rwna wykorzystamy metod wyznacznikw: W = 1 (x + 1) = x (x + 1) = x x 1 = 1 1 x Wc1 = (x + 1) ex 0 1 1 (x + 1) = x2 ex x ex x (6.1.15)

(6.1.16) (6.1.17)

Wc 2 = Zatem: c1 = Wc 1 W Wc2 W dx =

(x + 1) ex = x e x e x 0 x2 ex x ex 1 x e x e x 1

dx =

x ex x2 ex dx (6.1.18)

c2 =

dx =

dx =

(x e + e ) dx

(6.1.19)

Zatem rozwizaniem naszego ukadu rwna s funkcje: c1 (x) = ex x ex x2 ex c2 (x) = x ex Wynika z tego, e rozwizane szczeglne jest w postaci: ys (x) = c1 (x)ex +c2 (x)xex = exp(2x)xexp(2x)x2 exp(2x)+exp(2x)x2 = exp(2x)(x1) (6.1.21) Zatem : y (x) = yo (x) + ys (x) = c1 exp(x) + c2 x exp(x) + exp(2x) (x 1) (6.1.22) Wyznaczamy wartoci staych na podstawie zadanych warunkw pocztkowych: 1 = c1 exp(0) + c2 0 exp(0) + exp(2 0) (0 1) 1 = c1 1 1 + 1 = c1 0 = c1 c1 = 0 Zatem: y (x) = c2 x exp(x) + exp(2x) (x 1) Wyznaczamy warto staej: 2e = c2 1 exp(1) + exp(2 1) (1 1) 2e = c2 e (6.1.29) (6.1.30) (6.1.28) (6.1.23) (6.1.24) (6.1.25) (6.1.26) (6.1.27) (6.1.20)

UKADY RWNA RNICZKOWYCH

26

c2 = 2 Ostatecznie otrzymujemy, e: y (x) = 2 x exp(x) + exp(2x) (x 1)

(6.1.31)

(6.1.32)

7
7.1

Ukady rwna rniczkowych

Wartoci wasne rzeczywiste
5 0 1 t y+ 2 3 t

Zadanie 7.1. Rozwiza ukad rwna rniczkowych z niejednorodnoci y = (7.1.1)

Rozwizanie. Rozwimy problem jednorodny y = 5 0 1 y 3 (7.1.2)

Wartoci wasne speniaj nastpujce rwnanie 0 = 2 + 8 + 15 = ( + 3)( + 5) (7.1.3)

Macierz ukadu posiada zatem dwie jednokrotne wartoci wasne = 3 oraz = 5. Poszukujemy wektorw wasnych odpowiadajcych poszczeglnym wartociom. 2 1 xw1 0 = (7.1.4) 0 0 yw1 0 Std np. wektor w1 = 1 spenia ten ukad. Dla drugiej wartoci wasnej 2 0 0 Std np. wektor w2 = 1 2 xw2 0 = yw2 0 (7.1.5)

1 spenia ten ukad. Zatem rozwizanie oglne proble0 my jednorodne ma posta y= C1 2C1 C2 0 e3t e5t (7.1.6)

Przewidujemy rozwizanie szczeglne, metod uzmiennienia staych tj. rozwizanie szczeglne postaci: y= C1 (t) C2 (t) 2C1 (t) 0 e3t e5t (7.1.7)

UKADY RWNA RNICZKOWYCH

27

Wnioskujc ze sprawdzonych regu rniczkowania wiemy, e pochodna y wynosi y = C1 (t) C2 (t) 2C1 (t) 0 C1 (t) C2 (t) 2C1 (t) 0 e3t C1 (t) C2 (t) + e5t 2C1 (t) 0 3 e3t = 5 e5t (7.1.8) = e3t 3C1 (t) 5C2 (t) + e5t 6C1 (t) 0 e3t e5t

Z drugiej strony 5 0 1 y 3 = 5 0 1 3 C1 (t) C2 (t) 2C1 (t) 0 e3t e5t e3t = e5t (7.1.9) = Std t t2 = y 5 0 1 C1 (t) C2 (t) y= 3 2C1 (t) 0 e5t 0 C1 (t) C2 (t) e3t = e5t (7.1.10) = e3t e3t 3C1 (t) 5C2 (t) 6C1 (t) 0

atwo policzy, e W = e8t > 0 dla wszystkich t R, WC1 = t2 e5t oraz WC2 = (t2 + t) e3t . W efekcie
1 2 e3t C1 = t2 e3t dt = 27 2 6t + 9t 1 2 5t 5t C2 = (t + t) e = 125 e 3 + 15t + 25t2

(7.1.11)

gdzie rozwizanie szczeglne posiadao posta:

1 2 6t + 9t2 + 125 3 + 15t + 25t2 2 2 27 2 6t + 9t (7.1.12) A rozwizanie oglne posiada posta y = yo + ys .

ys =

C1 (t) C2 (t) 2C1 (t) 0

e3t = e5t

1 27

7.2

Wartoci wasne zespolone jednokrotne

Errata zadania z zaj. Zadanie 7.2. Rozwiza ukad rwna jednorodnych o staych wspczynnikach podany za pomoc macierzy. Rozwizanie. Rozwamy macierz podan w zadaniu o odszukajmy jej wartoci wasne det 3 1 2 1 = 0 0 = 2 + 4 + 5 (7.2.1)

UKADY RWNA RNICZKOWYCH

28

Std wystpuj tu dwie wartoci wasne sprzone ze sob = 2 . Zatem otrzymamy tu rozwizanie wygenerowane postaci ys1 = e(2)t w1 . Odszukajmy przykadowy wektor wasny 1 2 1 1 x 0 = y 0 (7.2.2)

Wybierajc y = 1 otrzymamy wektor wasny w1 = 1 1 (7.2.3)

Wykorzystamy posta wykadniczej funkcji zespolonej ys1 = e(2+)t 1 1 = e2t (cos t + sin t) = 1 1 (7.2.4) e2t cos t + e2t sin t e2t cos t + e2t sin t = + 2t e cos t e2t sin t Std rozwizanie oglne jest w postaci sumy rozwizania rzeczywistego i zespolonego: y = C1 e2t cos t + e2t sin t e2t cos t + e2t sin t + C2 2t e cos t e2t sin t (7.2.5)

Co moemy zapisa w postaci: y= C1 C2 C1 C1 + C2 C2 e2t cos t e2t sin t (7.2.6)

7.3

Wartoci wasne wielokrotne - Metoda Eulera

5 1 1 et y + 2t 3 e

Zadanie 7.3. Rozwiza ukad rwna rniczkowych niejednorodny y = (7.3.1)

Rozwizanie. Rozwimy problem jednorodny postaci: y = 5 1 1 y 3 (7.3.2)

Wartoci wasne speniaj rwnanie postaci 0 = 2 + 8 + 16 = ( + 4)

2

(7.3.3)

Std wystpuje tu pojedyncza warto wasna 2-krotna. Skorzystamy z oglnej postaci rozwizania szczeglnego nazywan metod Eulera, ktra stwierdza e

UKADY RWNA RNICZKOWYCH

29

k -krotna warto wasna posiada k rozwiza o liniowo niezalenych wektorach wasnych postaci ys = et Bw (7.3.4) gdzie jest k krotn wartoci wasn, a macierz B jest postaci
k1 i

B=I+
i=1

t i (A I ) i!

(7.3.5)

Dla k = 2 macierz B posiada posta B = I + t (A I ). Poszukujemy zatem dwch liniowo niezalenych wektorw wasnych 1 1 1 1 1 1 1 1 xw 1 0 = yw1 0 xw 2 1 = w1 = yw2 1 w1 = 1 1 (7.3.6) 1 w2 = 2

Zatem z metody Eulera y = C1 e4t (I + t (A I )) C1 e4t 1 0 +t 1 0 = 1 1 + C2 e4t (I + t (A I )) = 1 2 + C2 e4t C2 C2 1 1 +t 2 1 e4t t e4t

C1 + C2 C1 2C2

(7.3.7) Poszukujemy rozwizania szczeglnego metod uzmienniania staych. ys = C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) e4t t e4t (7.3.8)

Policzona pochodna wynosi ys = C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) + C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) e4t + t e4t 4 e4t = 4t e4t + e4t e4t + t e4t (7.3.9) C1 (t) + C2 (t) C2 (t) + C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) = C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) + 4 1 0 4 e4t t e4t

C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t)

e4t + t e4t e4t t e4t

4C1 (t) 3C2 (t) 4C2 (t) 4C1 (t) + 7C2 (t) 4C2 (t)

RWNANIE ZUPENE

30

Z drugiej strony 5 1 1 3 C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) e4t = t e4t (7.3.10) 4C1 (t) 3C2 (t) 4C2 (t) = 4C1 (t) + 7C2 (t) 4C2 (t) Std rwnanie przyjmuje posta C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) 2C2 (t) C2 (t) Co prowadzi do ukadu e4t e4t e4t +t e4t 2 e4t t e4t C1 (t) et = 2t C2 (t) e (7.3.12) e4t et 4t = te e2t (7.3.11) e4t t e4t

Wtedy wyznaczniki ukadu rwna wynosz W = e8t < 0 dla t R, WC1 = 2 et e4t et t e4t e2t e4t e2t t e4t , WC2 = e2t e4t + et e4t . C1 = 2 e3t + e3t t + e2t + e2t t e8t dt = C2 =
1 3

e6t + e5t dt =

1 3

9 25 6t e 6

5t e5t + 1 5 e t+

e 5

5t

5 36

6t e6t + 1 6 e t

(7.3.13) Powysze uzmiennione funkcje pasuj do rozwizania szczeglnego przewidzianego w postaci ys = C1 (t) + C2 (t) C2 (t) C1 (t) + 2C2 (t) C2 (t) e4t t e4t . (7.3.14)

Rozwizanie oglne jest w postaci y = yo + ys .

8
8.1

Rwnanie zupene
Rwnanie z poszukiwanym czynnikiem cakujcym
3t2 y + 2ty + y 3 dt + t2 + y 2 dy = 0 (8.1.1)

Zadanie 8.1. Odszukaj cak ogln z rwnania zupenego postaci

Rozwizanie. Zacznijmy od sprawdzenia czy rwnanie jest w postaci zupenej. Przyjmujc, e rwnanie jest podane w postaci P (t, y )dt + Q(t, y )dy = 0, sprawdzenie warunku pochodnych mieszanych sprowadza si do werykacji znaku rwnoci Py = Qt . Py = 3t2 + 2t + 3y 2 Qt = 2t = Py (8.1.2)

Poszukujemy zatem czynnika cakujcego zalenego jedynie od t. Wtedy speniony musiaby by warunek Py = t Q + Qt . W konsekwencji ln |(x)| = Py Qt dt = Q 3t2 + 2t + 3y 2 2t dt = 3t t2 + y 2 (8.1.3)

RWNANIE Z POSZUKIWANIEM CZYNNIKA O ZNANEJ POSTACI31

Std czynnik cakujcy ma posta (t) = e3t . Rwnanie przyjmuje posta: 3t2 y e3t +2ty e3t + e3t y 3 dt + e3t t2 + e3t y 2 dy = 0 (8.1.4)

Upewnijmy si, e rwnanie jest teraz w postaci zupenej. Przyjmujc, e jest ono w postaci P (t, y )dt + Q(t, y )dy = 0 P y = 3t2 e3t +2t e3t +3y 2 e3t Qt = 2t e3t + e3t 3t2 + 3y 2 e3t = P y Wyznaczmy cak ogln rwnania: F (x, y ) = 3t2 y e3t +2ty e3t + e3t y 3 dt = t2 e3t y + y 3 e3 + C (y ) 3t F (x, y ) = e3t t2 + e3t y 2 dy = t2 e3t y + y 3 e3 + C (t) Std F (x, y ) = t2 e3t y + y 3 jest cak ogln rwnania. e3t =C 3 (8.1.7)
3t

(8.1.5)

(8.1.6)

Rwnanie z poszukiwaniem czynnika o znanej postaci

x xy + (x2 + y )y = 0 (9.1.1)

Zadanie 9.1. Rozwi rwnanie

odnajdujc najpierw czynnik cakujcy postaci (x, y ) = x2 + y 2 Rozwizanie. Rwnanie nie jest w postaci zupenej Py = x Qx = 2x Poszukujemy czynnika cakujcego postaci x2 + y 2 . x2 + y 2 P (x, y ) y = x2 + y 2 Q(x, y ) z 2yP + Py = z 2xQ + Qx z (2yP 2xQ) = (Qx Py ) ln || =
Qx Py 2 2yP 2xQ d(x x

(9.1.2)

(9.1.3)

+ y2 )

Zatem musimy policzy nastpujc cak aby odszuka czynnik cakujcy

2x+x 2 2 2y (xxy )2x(x2 +y ) d(x + y ) = 3x 2 (2x)(y 2 +x2 ) d(x 3x 2 2yx2xy 2 2x3 +2xy d(x 3 1 2 +y )= 2 z dz

+ y2 ) =

(9.1.4)

Zatem otrzymujemy rwnanie algebraiczne postaci 3 ln || = ln |z | 2 (9.1.5)

RWNANIE Z POSZUKIWANIEM CZYNNIKA O ZNANEJ POSTACI32

3 2

Std = z

czyli czynnik cakujcy postaci (x2 + y 2 ) = 1 (x2 + y 2 )3 (9.1.6)

Zatem mamy rwnanie w postaci zupenej x xy (x2 + y 2 )3 + x2 + y (x2 + y 2 )3 y =0 (9.1.7)

Sprawdzamy czy rwnanie jest w istocie zupenym Py =

x (x2 +y 2 )3

3(xxy )(x2 +y 2 )2 y
9

= Qx =
2x x2 +y 2
3

(x2 +y 2 ) 2 (x2 +y 2 ) 2 (x2 +3y 2y 2 )x (x2 +y 2 ) 2 3(x2 +y )(x2 +y 2 )2 x (x2 +y 2 ) 2

9 5

x(x2 +y 2 )
5

3(xxy )y (x2 +y 2 ) 2
5

= (9.1.8)

(x2 +3y 2y 2 )x (x2 +y 2 ) 2

5

Odszukajmy cak rwnania F (x, y ) =

1y 2 xy x dx = 2 2 3 (x +y ) 3 2 1y 2 y 1 2 2 x +y 2x (x2 +y 2 ) 2
3

dx = (9.1.9)

dz =

+ C (y )

Policzenie drugiej caki okazuje si by znacznie trudniejsze. Pokaemy jak wyglda oraz jak mona go unikn. F (x, y ) = x2 + y (x2 + y 2 )3 dy (9.1.10)

Najpierw rozdzielmy na dwie caki. Pierwsza z nich jest natychmiastowa: y ( x2 +

3 y2 ) 2

1 x2 + y2

(9.1.11)

Aby policzy drug zastosujmy podstawienie trygonometryczne y = x tg u. x2 x3

1 (x2 +y 2 ) 2
3

x dy = x2 (x2 + x2 tg2 u) 2 cos 2 u du =

|x|

1+

sgn x

(1)

sin2 u cos2 u 3 2

3 2

cos2 u

3 2

cos udu =

(9.1.12)

cos udu = sgn x sin u

Aby powrci z podstawienia zauwamy, e sin2 u = sin2 u sin u + cos2 u

2 1 cos2 u 1 cos2 u

tg2 u tg2 u + 1

(9.1.13)

Co uwzgldniajc wiedz o znaku sin oraz tg daje nam sin u = Zatem druga caka wynosi = sgn x
y x y2 x2

tg u tg2 u + 1
y x |x| y 2 + x2

(9.1.14)

= sgn x +1

y y2 + x2

(9.1.15)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

1

33

Std druga caka wynosi

F (x, y ) = Std caka rwnania ma posta: F (x, y ) =

y1 x2 + y 2

+ C ( x)

(9.1.16)

y1 x2 + y 2

=C

(9.1.17)

By uproci rozwizanie zamiast cakowa, moemy inaczej poszuaka postaci funkcji C (y ), czyli rniczkowa. Przypomnijmy, e F (x, y ) = z pierwszego (prostego) cakowania. Q(x, y ) = Fy (x, y ) = =
x +y y +y
2

y1 x2 + y 2

+ C (y )

(9.1.18)

1 x2 +y 2

(y 1)y 2 2 x +y x +y
2

+ C (y ) = (9.1.19)

x2 +y 2

+ C (y ) =

x2 +y 2

+ C (y )

A zatem C (y ) = 0 std F (x, y ) = y1 x2 + y 2 =C (9.1.20)

10

Rwnania rniczkowe czstkowe

Rwnanie falowe jednorodne

Zadanie 10.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe : 2 a utt = uxx ut (x, 0) = ut (x, ) = 0 u(0, t) = cos 5t , ux (0, t) = cos 11t Rozwizanie. Przewidujemy rozwizanie postaci:

(10.1.1)

u=
n=1

un =
n=1

vn (t) wn (x)

(10.1.2)

gdzie dodatkowo spenione s warunki: a2 utt = uxx . ut (x, 0) = ut (x, ) = 0 (10.1.3)

1 Mona zuway wystpienie problemu dla x = 0 ale w oglnym rozrachunku wida, e ten przypadek nic nie wnosi.

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

34

Obliczmy pochodne: utt = vn (t) wn (x) uxx = vn (t) wn (x). Teraz podstawiajc do (10.1.3) a2 vn (t) wn (x) = vn (t) wn (x) Po przeksztaceniu otrzymamy: w (x) vn (t) = 2n = n . vn (t) a wn (x) (10.1.7) (10.1.6) (10.1.4) (10.1.5)

Uwzgldniajc warunek pocztkowy wybierzemy odpowiednie rwnanie : vn (0) wn (x) = vn ( ) wn (x) = 0 Zatem vn (0) = 0 vn ( ) = 0 Rozwizujemy rwnanie postaci: vn (t) n vn (x) = 0 Korzystamy teraz z metody charakterystyki : r2 n = 0. Zatem: = 4n (10.1.12) W zalenoci od znaku mamy nastpujce rozwizania: Jeli > 0 to n > 0 zatem (10.1.13) vn (t) = C1 e n x + C2 e n x Uwzgldniajc warunek pocztkowy otrzymamy: vn (0) = C1,n n e n 0 C2,n n e n 0 = 0 C1,n = C2,n Podstawiajc to do drugiego warunku mamy: vn ( ) = C1,n n e n C2,n n e n = 0 C1,n = C2,n = 0 (10.1.11) (10.1.10) (10.1.9) (10.1.8)

(10.1.14)

(10.1.15)

A taki warunek nas nie interesuje, wic szukamy dalej naszego rozwizania. Jeli = 0 to n = 0 zatem : vn (x) = C1,n + C2,n x Po zrniczkowaniu i uwzgldnieniu warunkw mamy: vn (0) = C2 = 0 vn ( ) = C2 = 0 (10.1.17) (10.1.18) (10.1.16)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

35

Przypuszczamy, e rozwizaniem bdzie staa, ale sprawdzimy ostatni warunek. Jeli < 0 to < 0 vn (t) = C1 cos( n t) + C2 sin( n t) (10.1.19)

Uwzgldniajc warunek pocztkowy mamy: vn (t) = C1 vn (0) = C1 n sin( n t) + C2 n sin( n 0) + C2 C2 n cos( n cos( n t) (10.1.20)

n 0) = 0 (10.1.21) (10.1.22)

n = 0 C2 = 0

Uwzgldniajc powyszy warunek otrzymamy: vn ( ) = C1 n sin( n ) = 0 n = n n = n

2

(10.1.23) (10.1.24) (10.1.25)

Nasze rozwizanie problemu wyglda nastpujco: u=

n=1

un =
n=1

vn (t) wn (x) =
n=0

C1,n cos(nt) wn (x)

(10.1.26)

Moglimy przesun szereg poniewa wczeniej otrzymalimy te rozwizanie stae C1 co otrzymamy dla n = 0. Przedstawiamy nasze rozwizanie w postaci bazy:

a2 n2 C1,n cos(nt) wn (x) =

n=0 n=0

C1,n cos(nt) wn (x)

(10.1.27)

Teraz musimy rozwiza nastpujcy problem: wn (x) a2 n2 wn (x) = 0 (10.1.28)

Rozwizujc rwnanie liniowe II stopnia wykorzystamy metod charakterystyk: r2 + a2 n2 = 0 Zatem = 4a2 n2 Dla n = 0 mamy rozwizanie: wn (x) = Ex + D0 Dla n = 0 i n N mamy rozwizanie wn (x) = D1 cos(nax) + D2 sin(nax) (10.1.32) (10.1.31) (10.1.30) (10.1.29)

Jeli nasz szereg bdziemy numerowa od zera to wn (x) poczy dwa powysze przypadki. Wstawiamy to do odpowiedniego miejsca:

u=
n=0

(D1,n cos(nax) + D2,n sin(nax)) C1,n cos(nt) + Ex

(10.1.33)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

36

u=
n=0

E1,n cos(nax) cos(nt) + E2,n sin(nax) cos(nt) + Ex

(10.1.34)

Sprawdzamy teraz pierwszy warunek pocztkowy:

u(0, t) =
n=0

E1,n cos(na0) cos(nt) + E2,n sin(na0) cos(nt) + E 0 = cos(5t) (10.1.35)

Dalej: u(0, t) =

E1,n cos(nt) = cos(5t)

n=0

(10.1.36)

Jeli E1,5 = 1 to n = 5 , dla pozostaych n E1,n = 0. Sprawdzamy teraz drugi warunek pocztkowy:

ux (x, t) =
n=1

E1,n na sin(nax) cos(nt) + E2,n na cos(nax) cos(nt) + E (10.1.37)

ux (0, t) =
n=1

E1,n na sin(na0) cos(nt)+E2,n na cos(na0) cos(nt)+E = cos(11t) (10.1.38)

ux (0, t) =
n=1

E2,n na cos(nt) + E = cos(11t)

(10.1.39)

1 Std E2,11 11a = 1 a zatem E2,11 = 11 a , a dla pozostaych n E2,n = 0. Ostateczna postaci rozwizania jest zatem:

u(x, t) = cos(5ax) cos(5t) +

1 sin(11ax) cos(11t) 11a

(10.1.40)

Rwnanie falowe niejednorodne

Zadanie 10.2. Rozwiza nastpujce zagadnienie brzegowopocztkowe utt = c2 uxx + 2 sin 3 2l x u(0, t) = ux (l, t) = 0 (10.2.1) u(x, 0) = (x), ut (x, 0) = 0 Rozwizanie. Zauwamy, e c = 0, l > 0. Gdy c = 0 rozwizaniem jest funkcja u = 2sin 0t + 0.Zatem zakadamy, e c = 0. Przewidujemy rozwizanie w postaci

3 2l x

t2 +

u=
n=1

un =
n=1

wn (x)vn (t),

(10.2.2)

gdzie funkcje un s rozwizaniami zagadnienia (un )tt = c2 (un )xx . un (0, t) = ux (l, t) = 0 (10.2.3)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

37

Wstawiajc posta un = wn (x)vn (t) do rwnania (10.2.3) otrzymujemy vn (t)wn (x) = c2 vn (t)wn (x). Skd otrzymuj vn (t) 2 c vn (t) = wn (x) = n wn (x) (10.2.5) (10.2.4)

Z warunkw pocztkowych (10.2.3) otrzymujemy warunek pocztkowo kocowy rwnania na wn postaci: wn (0) = wn (l) = 0 (10.2.6) Rozwizujemy zatem rwnanie rniczkowe postaci wn (x) n wn (x) = 0 wn (0) = wn (l) = 0 (10.2.7)

Rwnanie to w zalenoci od n moe mie jedno z trzech typw rozwiza: a) > 0 gdy n > 0. Wtedy rozwizanie jest postaci:

wn (x) = C1,n e

n x

+C2,n e

n x

b) = 0 gdy n = 0. Wtedy rozwizanie jest postaci: wn (x) = C1,n + C2,n x c) < 0 gdy n < 0. Wtedy rozwizanie jest postaci: wn (x) = C1,n cos n x + C2,n sin n x .

Sprawdmy, czy poszczeglne podpunkty generuj jakie rozwizania. Ad a). Wtedy z warunkw pocztkowych (10.2.3) mamy 0 = C1,n + C2,n 0 = C1,n n e n l C2,n n e n l (10.2.8)

Std C1,n = C2,n = 0. Dalej Ad b) Wtedy z warunkw pocztkowych (10.2.3) mamy 0 = C1,n (10.2.9) 0 = C2,n Ostatecznie Ad c) Wtedy z warunkw pocztkowych (10.2.3) mamy n 0 + C2,n sin n 0 = C1,n cos 0 (10.2.10) C1,n sin n l n + C2,n cos n l n = 0 Czyli C1,n = 0 oraz n =
(2k+1) 2l 2

, gdzie k Z tak, e n = 0.

Std rozwizanie jest postaci (uwzgldniajc wszystkie moliwe wartoci n , przy czym atwo zauway e k ujemne cz si z ze swoimi dodatnimi odpowiednikami. Std suma od n = 0):

u(x, t) =
n=0

vn (t)C2,n sin

(2n + 1) x 2l

(10.2.11)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

38

Wstawmy powysze do rwnania rniczkowego (10.2.1)

n=0 2

vn (t)C2,n sin
(2n+1) 2l 2

(2n+1) x 2l

= (10.2.12)
3 2l x

=
n=0

c vn (t)C2,n

sin

(2n+1) x 2l

+ 2 sin

Wobec jednoznacznoci przedstawienia funkcji w bazie trygonometrycznej mamy nastpujcy ukad rwna vn (t)C2,n = c2 vn (t)C2,n v1 (t)C2,1 =
(2n+1) 2l 3 2 2 c v1 (t)C2,1 2l + 2

,n = 1 2, n = 1

(10.2.13)

Rozwimy najpierw rwnania dla n = 1 (jednoczenie rozwizujemy rwnanie jednorodne dla n = 1) vn (t) + c2 vn (t) Wtedy = 4c2
(2n+1) 2l 2

(2n + 1) 2l

=0

(10.2.14)

< 0 zatem rozwizania tego problemu s postaci: (10.2.15)

vn (t) = D1,n cos c

(2n + 1) (2n + 1) t + D2,n sin c t 2l 2l

Znak c nie gra roli, gdy moe by w szczeglnoci wczony do staych. Pozostaje rozwiza problem gdy n = 1. Znamy ju rozwizanie problemu jednorodnego. Poszukujemy rozwizania w postaci uzmiennionych staych. v1,s (t) = D1,1 (t)cos c 3 3 t + D2,1 (t)sin c t 2l 2l (10.2.16)

Odnajdujemy pierwsz pochodn:

3 v1,s (t) = D1,1 (t)cos c 3 2l t + D2,1 (t)sin c 2l t +

(10.2.17)
3 3 3 D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + D2,1 (t)c 2l cos c 2l t

Zamy dalej, e D1,1 (t)cos c 3 3 t + D2,1 (t)sin c t 2l 2l =0 (10.2.18)

3 3 3 Wtedy v1,s = D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + D2,1 (t)c 2l cos c 2l t . Obliczamy drug pochodn: 3 3 3 v1,s = D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + D2,1 (t)c 2l cos c 2l t +

.
D1,1 (t) c 3 2l 2 3 cos c 3 2l t D2,1 (t) c 2l 2 sin c 3 2l t

(10.2.19)

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

39

Wstawiajc do rwnania: v1 (t)C2,1 + c2 v1 (t)C2,1

3 2 2l

3 3 3 = C2,1 D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + C2,1 D2,1 (t)c 2l cos c 2l t + C2,1 D1,1 (t) c 3 2l 2 3 cos c 3 2l t C2,1 D2,1 (t) c 2l 3 2 2l 2 sin c 3 2l t +

+c2 C2,1

3 2 2l

2 D1,1 (t)cos c 3 2l t + c C2,1

D2,1 (t)sin c 3 2l t =

3 3 3 C2,1 D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + C2,1 D2,1 (t)c 2l cos c 2l t = 2

(10.2.20) Zatem musimy rozwiza ukad rwna postaci

3 3 3 C2,1 D1,1 (t)c 3 2l sin c 2l t + C2,1 D2,1 (t)c 2l cos c 2l t = 2

(10.2.21)
3 D1,1 (t)cos c 3 2l t + D2,1 (t)sin c 2l t = 0

Wyznacznik macierzy gwnej W = det

3 C2,1 c 3 2l sin c 2l t 3 cos c 2l t 3 C2,1 c 3 2l cos c 2l t 3 sin c 2l t

= C2,1 c

3 = 0 (10.2.22) 2l

oraz wyznaczniki macierzy pomocniczej WD1 = det oraz WD2 = det Wtedy D1,1 = D2,1 =
WD1 W 3 C2,1 c 3 2l sin c 2l t 3 cos c 2l t

2 0

3 C2,1 c 3 2l cos c 2l t 3 sin c 2l t

= 2sin c

3 t 2l

(10.2.23)

3 2 = 2cos c t 0 2l
2cos(c 3 2l t) C2,1 (c 3 2l ) 2

(10.2.24)

dt =

(10.2.25)
WD2 W

dt =

2sin(c 3 2l t) C2,1 (c 3 2l ) 2

Std rozwizanie szczeglne jest postaci: v1,s (t) =

2cos2 c 3 2l t 2 C2,1 c 3 2l

2sin2 c 3 2l t 2 C2,1 c 3 2l

2
C2,1 c 3 2l

2.

(10.2.26)

Zatem po rozwizaniu wszystkich rwna na wspczynniki otrzymujemy rozwizanie postaci:

u(x, t) =
n=0

+1) +1) D1,n cos c (2n2 t + D2,n sin c (2n2 t l l

(10.2.27)

C2,n sin

(2n+1) x 2l

2 C2,1 sin 2 C2,1 (c 3 2l )

3 2l x

10

RWNANIA RNICZKOWE CZSTKOWE

40

co moemy zapisa w uproszczonej postaci:

u(x, t) =
n=0

+1) E1,n cos c (2n2 t sin l

(2n+1) x 2l

+ (10.2.28)

+1) t sin +E2,n sin c (2n2 l

2sin( 3 2l x) (c 3 2l ) 2

(2n+1) x 2l

Sprawdmy warunki naoone na stae wynikajce z warunkw pocztkowych (10.2.1) tj. u(x, 0) = (x), ut (x, 0) = 0. Obliczmy pochodn funkcji u:

ut (x, t) =
n=0

+1) +1) sin c (2n2 E1,n c (2n2 t sin l l

(2n+1) x 2l

+ (10.2.29)

+1) +1) +E2,n c (2n2 cos c (2n2 t sin l l +1) sin E2,n c (2n2 l

(2n+1) x 2l (2n+1) x 2l

ut (x, 0) =
n=0

Z drugiego warunku pocztkowego oznacza to, e E2,n = 0 dla kadego n N {0}. Std nasze rozwizanie jest postaci:

u(x, t) =
n=0

+1) E1,n cos c (2n2 t sin l

(2n+1) x 2l

2sin( 3 2l x) (c 3 2l ) 2

(10.2.30)

Znajc funkcj phi(x) mona odszuka pozostae wspczynniki rozwijajc j w szereg trygonometryczny Fouriera. Aby to zrobi potrzebna jest jednak baza w skad ktrej wchodz wszystkie funkcje reprezentacji w rozwizaniu.

u(x, 0) =
n=0

E1,n sin

2sin 3 (2n + 1) 2l x x + 2 2l c3 2l

(10.2.31)
(2n+1) x 2l

atwo zauway, e baz bd funkcje z okresem 4l ( poniewa sin = sin nie tego okresu.
(2n+1)2 x 4l

. Std do wyznaczenia rozwinicia funkcji (x) uyjemy wa

(x) =

a0 + an cos 2 n=1

2n x + bn sin 4l

2n x 4l

(10.2.32)

Z porwnania odpowiednich wspczynnikw otrzymujemy

2l

E1,n = b2n+1 =
2l

(x)sin

(2n+1) 2l

dx, n = 1 (10.2.33)

E1,1 = b3

2
(c 3 2l ) 2

11

RWNANIE DYFUZJI

41

11
11.1

Rwnanie dyfuzji
Rwnanie dyfuzji niejednorodne

Zadanie 11.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe : ut = a2 uxx bu u(0, t) = ux (l, t) = 0 u(x, 0) = cos x 2l Rozwizanie. Przewidujemy rozwizanie postaci:

(11.1.1)

u=
n=1

un =
n=1

vn (t) wn (x)

(11.1.2)

Rozwaamy problem jednorodny: (un )t = a2 (un )xx un (0, t) = (un )x (l, t) = 0 Obliczamy pochodne: (un )t = vn (t) wn (x) (un )xx = vn (t) wn (x) Po podstawieniu do (11.1.3) dostajemy: vn (t) wn (x) = a2 vn (t) wn (x) Po przeksztaceniu otrzymamy: w (x) vn (t) = n = n a2 vn (t) wn (x) Uwzgldniajc warunek pocztkowy wybieramy odpowiednie rwnanie: wn (0) vn (t) = wn (l) vn (t) = 0 Otrzymujemy, e: wn (0) = 0, wn (l) = 0 Rozwizujemy teraz nastpujce rwnanie: wn (x) = n wn (x) Korzystajc z metody charakterystyk otrzymujemy: r2 n = 0 Dla tego rwnania mamy : = 4n Rozwaamy przypadki: (11.1.12) (11.1.11) (11.1.10) (11.1.9) (11.1.8) (11.1.7) (11.1.6) (11.1.4) (11.1.5) (11.1.3)

11

RWNANIE DYFUZJI

42

I.) >0 Wtedy: n > 0 I otrzymujemy, ze:

(11.1.13) (11.1.14)

wn (x) = C1 e

n x

+ C 2 e

n x

(11.1.15)

Po uwzgldnieniu warunkw pocztkowych dostajemy: wn (0) = C1 + C2 = 0 C1 = C2

n x n x

(11.1.16) (11.1.17) (11.1.18) (11.1.19)

wn (x) = C1 e

n x

C1 e

wn (x) = C1

n e

n x

+ C1

n e

Uwzgldniajc kolejny warunek pocztkowy dostajemy, e:

wn (l) = C1 A std wnioskujemy, e:

n e

n l

+ C1

n e

n l

(11.1.20)

C1 = 0 Oraz, e: C2 = 0

(11.1.21) (11.1.22)

W wariancie I otrzymalimy rozwizanie zerowe a takie na nie interesuje. Rozwaamy wariant II: =0 Wtedy: n = 0 Otrzymujemy rozwizanie: wn (x) = C1 + C2 x Uwzgldniajc warunki pocztkowe dostajemy: wn (0) = C1 = 0 Zatem: wn (x) = C2 x Dalej otrzymujemy, e: wn (x) = C2 Uwzgldniajc kolejny warunek pocztkowy mamy: wn (l) = C2 = 0 (11.1.29) (11.1.28) (11.1.27) (11.1.26) (11.1.25) (11.1.24) (11.1.23)

11

RWNANIE DYFUZJI

43

W wariancie II mamy sytuacje taka jak w wariancie I. Przechodzimy teraz do wariantu III. Wariant III: <0 Wtedy: n < 0 Otrzymujemy rozwizanie postaci: wn (x) = C1 cos( n x) + C2 sin( n x) (11.1.32) (11.1.31) (11.1.30)

Uwzgldniajc warunki pocztkowe dostajemy: wn (0) = C1 = 0 Zatem: wn (x) = C2 sin( n x) Uwzgldniajc kolejny warunek pocztkowy otrzymujemy: wn (x) = C2 wn (l) = C2 Wnioskujemy std, e: n l = 0.5 + n n = ( Zatem: wn (x) = C2 sin( Otrzymujemy, e:

(11.1.33)

(11.1.34)

n cos( n cos(

n t) n l)

(11.1.35) (11.1.36) (11.1.37) (11.1.38)

1 (n + ))2 l 2 1 (n + ) x) l 2

(11.1.39)

u(x, t) =
n=0

un =
n=0

vn (t) C2,n sin

1 (n + ) x l 2

(11.1.40)

Wyznaczamy potrzebne pochodne:

ut (x, t) =
n=0

vn (t) C2,n sin

1 (n + ) x l 2 1 (n + ) x l 2

(11.1.41)

uxx (x, t) =
n=0

vn (t) (

1 (n + ))2 C2,n sin l 2

(11.1.42)

Wracajc do zadanego rwnania dostajemy: ut (x, t) = a2 uxx (x, t) b u(x, t) (11.1.43)

11

RWNANIE DYFUZJI
n=0

44

vn (t) C2,n sin

n=0

(n + 1 2) x =
l l 1 (n + 2 ) 2

= a2 b

vn (t) C2,n vn (t) C2,n sin

sin

1 (n + 2 )x +

(11.1.44)

n=0

1 (n + 2 )x

Korzystajc z tego, ze przedstawienie w bazie jest jednoznaczne otrzymujemy: vn (t) C2,n = a2 C2,n 1 (n + ) l 2
2

vn (t) b vn (t) C2,n 1 (n + ) l 2

2

(11.1.45)

vn (t) = vn (t) a2

(11.1.46)

Po scakowaniu rwnania stronami dostajemy: vn (t) = Dn exp a2 Zatem:

1 (n + ) l 2

b t

(11.1.47)

u(x, t) =
n=0

Bn exp a2

1 (n + ) l 2

b t sin(

1 ( n + ) x) l 2 (11.1.48)

Korzystajc z zadanego warunku dostajemy:

u(x, 0) =
n=0

Bn sin

1 (n + ) x l 2

= sin

x 2l

(11.1.49)

Korzystamy ponownie z tego, ze przedstawienie w bazie jest jednoznacznie. Otrzymujemy: Dla n=0: B0 = 1 Dla pozostaych n: Bn = 0 (11.1.51) (11.1.50)

Ostatecznie dostajemy: u(x, t) = exp a 2l

2

b t sin

x 2l

(11.1.52)

12

RWNANIE LAPLACEA

45

12
12.1

Rwnanie Laplacea
Rwnanie Laplacea jednorodne

Zadanie 12.1. Rozwiza rwnanie rniczkowe : uxx + uyy = 0 u(0, y ) = ux (p, y ) = 0 u(x, 0) = 2 sin( x ) 2p Rozwizanie. Przewidujemy rozwizanie w postaci:

(12.1.1)

u(x, y ) =
n=1

un =
n=1

vn (x) wn (y )

(12.1.2)

Wiemy, e: vn (x) wn (y ) = wn (y ) vn (x) vn (0) = 0 vn (p) = 0 W zwizku z tym rozwizujemy nastpujce rwnanie: vn ( x ) = n vn ( x ) vn (x) vn (x) n = 0 Korzystajc z metody charakterystyk otrzymujemy: r2 n = 0 Rozwaamy przypadki: I.) >0 Wtedy: n > 0 Otrzymujemy, e:

(12.1.3)

(12.1.4) (12.1.5)

(12.1.6)

(12.1.7) (12.1.8)

vn (x) = C1,n e

n x

+ C2,n e

n x

(12.1.9)

Po uwzgldnieniu warunkw pocztkowych dostajemy: vn (0) = C1,n + C2,n = 0 C2,n = C1,n

(12.1.10) (12.1.11)
n x

vn (x) = C1,n e

n x

C1,n e

(12.1.12)

12

RWNANIE LAPLACEA
n x n p

46 n e n e
n x

vn (x) = C1,n vn (p) = C1,n

n e n e

+ C1,n + C1,n

(12.1.13) (12.1.14) (12.1.15) (12.1.16)

n p n p

vn (p) = C1,n Std wniosek, e:

n (e

n p

+ e

C1,n = C2,n = 0

W rozwaanym wariancie otrzymalimy rozwizanie zerowe, a takie rozwizanie nas nie interesuje. II.)

=0 Wtedy: n = 0 Oraz: vn (x) = C1,n + C2,n x Uwzgldniajc warunki pocztkowe dostajemy: vn (0) = C1,n = 0 vn (x) = C2,n x vn (x) = C2,n vn (p) = C2,n = 0

(12.1.17)

(12.1.18) (12.1.19)

(12.1.20) (12.1.21) (12.1.22) (12.1.23)

Podobnie jak w wariancie pierwszym otrzymujemy rozwizanie zerowe, ktre nas nie interesuje. III.) <0 Wtedy: n < 0 Oraz: vn (x) = C1,n cos( n x) + C2,n sin( n x) (12.1.26) (12.1.25) (12.1.24)

Uwzgldniajc warunki pocztkowe dostajemy: vn (0) = C1,n = 0 Zatem: vn (x) = C2,n sin( n x) vn (x) = C2,n n cos( n x) (12.1.28) (12.1.29) (12.1.27)

12

RWNANIE LAPLACEA

47

vn (p) = C2,n Std wniosek, e:

n cos(

n p)

(12.1.30)

n p = n = Zatem: vn (x) = C2,n sin Zatem:

+n 2 n+ 1 2
2

(12.1.31) (12.1.32)

1 n+ p 2

(12.1.33)

u(x, y ) =
n=0

wn (y ) C2,n sin

1 n+ p 2

(12.1.34)

Wyznaczamy potrzebne pochodne:

uxx (x, y ) =
n=0

wn (y )

n+

1 2

C2,n sin

1 n+ p 2 x

(12.1.35)

uyy (x, y ) =
n=0

wn (y ) C2,n sin

1 n+ p 2

(12.1.36)

Podstawiajc do pierwszego rwnania otrzymujemy: uxx + uyy = 0

(12.1.37) n+
1 2

wn (y )
n=0

n+

1 2

C2,n sin
p

x + (12.1.38)

+
n=0

wn (y ) C2,n sin

n+

1 2

x =0 (12.1.39) p n+ 1 2
2

uxx + uyy = 0

sin
n=0

1 n+ p 2

wn (y ) C2,n wn (y )

C2,n

=0

(12.1.40) Korzystajc z tego, e przedstawienie w bazie jest wyznaczone w sposb jednoznaczny otrzymujemy, e: wn (y ) C2,n wn (y ) p n+ p 1 2 n+
2

C2,n = 0 1 2
2

(12.1.41)

wn (y ) wn (y )

=0

(12.1.42)

Korzystajc z metody charakterystyk dostajemy: r2 p n+ 1 2

2

=0

(12.1.43)

12

RWNANIE LAPLACEA

48

Zatem: r= lub

n+

1 2

(12.1.44)

r= Otrzymujemy zatem, e:

n+

1 2

(12.1.45)

wn (y ) = d1,n e p (n+ 2 )y + d2,n e p (n+ 2 )y

1 1

(12.1.46) (12.1.47)

u(x, y ) =
n=0

wn (y ) C2,n sin

1 n+ p 2

u(x, y ) =
n=0

D1,n e p (n+ 2 )y + D2,n e p (n+ 2 )y sin

1 1

1 n+ x p 2 (12.1.48)

Korzystajc z zadanego warunku pocztkowego dostajemy:

u(x, 0) =
n=0

(D1,n + D2,n ) sin

1 n+ p 2

= 2 sin(

x ) 2p

(12.1.49)

Dla n=0 mamy: D1,0 + D2,0 = 2 (12.1.50)

D2,0 = 2 D1,0 Dla pozostaych n mamy: D1,n + D2,n = 0 D2,n = D1,n

(12.1.51)

(12.1.52) (12.1.53)

Ostatecznie dostajemy, e: u(x, t) = D1,0 e 2p + (2 D1,0 ) e 2p

y y

sin( x 2p )+
1

+
n=1

D1,n e p (n+ 2 )y D1,n e p (n+ 2 )y sin

1

n+

1 2

x = 2 sin( x 2p ) (12.1.54)

12

RWNANIE LAPLACEA

49

u(x, t) =
n=0

D1,n e p (n+ 2 )y D1,n e p (n+ 2 )y

1 1

(12.1.55)

sin

n+

1 2

x + 2 sin( x 2p )