Zbornik Radova Gradjevinsko-Arhitektonskog Fakulteta 25

ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITENKTONSKOG FAKULTETA | broj 25
II

IZDAVA

Graevinsko-arhitektonski fakultet
Ni, Aleksandra Medvedeva 14

ZA IZDAVAA
dr Dragan Aranelovi, red. prof.

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK
dr Slavia Trajkovi, v. prof.

REDAKCIJA
dr Dragoslav Stoji, red. prof.
dr Nikola Ceki, red. prof.
dr ore orevi, red. prof.
dr Zoran Grdi, v. prof.
dr Branko Turnek, docent
mr Marina Trajkovi, asistent

TEHNIKA OBRADA
arh. Vladan Nikoli

LEKTOR ZA ENGLESKI JEZIK
Goran Stevanovi, dipl. filolog za engleski jezik i knjievnost

Radovi su recenzirani

ISSN 1452-2845

tampa
tamparija PUNTA d.o.o. Ni
Tira: 200 primeraka
Predgovor

III

PREDGOVOR

Potovani itaoci, podseanja radi treba rei da je prvi broj Zbornika
izdat sada ve dosta davne 1980. godine. Uprkos najrazliitijim problemima
na koje se u proteklom periodu nailazilo, publikovan je i ovaj 25 po redu
Zbornik, ime se potuje dinamika izdavanja jednog broja godinje. Sadri
trideset i est radova iz skoro svih oblasti graevinarstva i arhitekture. Svi
radovi su recenzirani od strane dva priznata strunjaka iz odgovarajue
naune oblasti, odnosno discipline. U ovom broju asopisa predstavljeni su
radovi sa I konferencije Sinergija arhitekture i graevinarstva koja se
organizuje 02. i 03. novembra 2010. godine u okviru proslave 50 godina
Gradjevinsko-arhitektonskog fakulteta.
Koncepcija asopisa je i ovom prilikom ostala nepromenjena, kako
u pogledu namene i sadraja, tako i u pogledu tehnike obrade. Kao i do
sada, asopis treba da omogui iroj naunoj javnosti uvid u nauno-
istraivaki rad Fakulteta ime bi se njegov ugled i ugled autora vie
vrednovao, izmeu ostalog i zbog injenice da su u naoj zemlji veoma retki
fakulteti koji izdaju sopstvene asopise.
Zbornik je dostupan i putem prezentacije preko interneta u saradnji
sa Narodnom bibliotekom Srbije u punom obimu.
I na kraju, kako je to ve obiaj, pozivamo sve autore koji se bave
nauno-istraivakim radom da i u budue daju svoj doprinos redovnom
izlaenju Zbornika. Ovaj poziv je posebno upuen mladim saradnicima
kojima je Zbornik esto i prvi asopis u kojem su prezentovali svoj nauno-
istraivaki rad. Pozivamo i njihove starije kolege i mentore da im u tim
nastojanjima korisnim savetima pomognu.

Dekan
Prof. dr Dragan Aranelovi

IV

Sadraj

V

SADRAJ

mr Borislava Blagojevi
dr Jasna Plavi
dr Nenad ivkovi

Regionalizacija prosenih voda
na teritoriji Srbije .......

1

dr Veliborka Bogdanovi
dr Dragan Kosti

Provera energetske efikasnosti
arhitektonskih konstrukcija primenom
termovizijske kamere

.......

9

mr Ivana Bogdanovi
Proti

Partnerski pristup i participacija
graana u procesu urbane regeneracije

.......

17

mr Zoran Boni
dr Verka Prolovi
mr Neboja Davidovi
Dejan Koblika

Kontrola na probijanje plitkih
armiranobetonskih temelja u strunoj
regulativi i uslovima eksperimentalnog
ispitivanja

.......

25

Olga Cari
Dejana Neduin
mr Milena Krklje

Posledice dentrifikacije stambenog
podruja studija sluaja
.......

33

mr Mladen osi

Analiza odnosa zahteva i odgovora
sistema za procenu performansi u
uslovima seizmikog dejstva

.......

41

mr Neboja Davidovi
mr Zoran Boni
dr Verka Prolovi
Dejan Koblika

Poreenje metoda prorauna sleganja
plitkih temelja na krupnozrnom tlu na
osnovu teorijsko-eksperimentalne
analize .......

49

dr Biljana Dereti-
Stojanovi
mr Svetlana Kosti
dr Nenad Markovi

Proraun podunog smicanja u
betonskoj ploi spregnutog nosaa
prema EC4
.......

57

Milica orevi
Slavia Kondi
mr Milan Tani

Ukljuenje korisnika u proces
arhitektonskog projektovanja u
kontekstu individualne interpretacije
stambene sredine

.......

65

mr Milan Gligorijevi

Sistem upravljanja mostovima i mostovi
u centru Nia

.......

73


VI
mr Milan Goci
mr Dragan Radivojevi
dr Slavia Trajkovi

Otpadne vode u zatienim oblastima
Jelanike i Sievake klisure
.......

79

dr Zoran Grdi
dr Gordana Toplii
uri

Ekoloki materijali komponenta
odrive arhitekture
.......

87

dr Tomislav S. Igi
Dragana Turni

Granina analiza, uslovi optimuma i
primeri dimenzionisanja metalnih ljuski

.......

95

Ljiljana Jevremovi

Primena atrijumske forme zgrada u
projektovanju objekata industrije

.......

103

Marina Jordanovi

Konstrukcije velikih raspona i njihov
uticaj na oblikovanje objekata

.......

111

dr Aleksandar Kekovi
Marjan Petrovi

Savremeni principi intervencija na
spoljanjim i unutranjim delovima
spomenika graditeljskog naslea

.......

119

Dejan Koblika
mr Zoran Boni
mr Neboja Davidovi

Klasifikacija ipova u savremenom
graevinkskom konstrukterstvu
.......

127

Aleksandra Koneski

Indikatori kvaliteta stanovanja u
planskim dokumentima grada Nia

.......

135

Vladimir Kubet
Olga Cari
dr Ksenija Hiel

Fleksibilnost funkcije stambene jedinice
u odnosu na grupisanje instalacija
.......

143

mr Dmitry V.
Lomachenko
dr Nina P. Kudeyarova

The influence of quantity of slag on
cement properties with using DR-3
addition

.......

151

Bojan Mati
ore Uzelac
Neboja Radovi
Sinia Sremac

BIM u niskogradnji

.......

157

Miomir Miljkovi

Napredna laboratorijska ispitivanja
fundamentalnih mehanikih
karakteristika asfaltnih meavina

.......

165

arko Petrovi
dr Marina Mijalkovi
mr Bojan Miloevi

Linearno programiranje u graninoj
analizi statiki neodreenih reetkastih
nosaa

.......

173

Sadraj

VII
Milo Petrovi
Dr Sneana ori
Veljkovi
Dr Jugoslav
Karamarkovi

Puasonov potok dogaaja kao model
za prolazak vozila kroz presek puta

.......

181

mr Slobodan Rankovi
dr Radomir Foli
dr Marina Mijalkovi

Ispitivanje AB grednih nosaa ojaanih
vlaknastim kompozitima oblika ipke
.......

189

Sadovi Enis
Maslak Emir
Zeirovi Edin

Dinamika analiza ukljetenih armirano
betonskih potpornih zidova
.......

197

mr Marija Spasojevi-
urdilovi
dr Ana Spasojevi

Analitika reenja za deformacije kosih
mostovskih kablova
.......

207

mr Bogdan Stefanovi
dr Nenad Stavretovi

Bioloka zatita kosina puteva
.......

215

mr Branislava Stoiljkovi
dr Goran Jovanovi

Savremene tendencije u stambenoj
arhitekturi

.......

223

dr Dragoslav Stoji
dr Zoran Grdi
Nenad Risti

Deterioracija materijala noseih
konstrukcija
.......

231

dr Todor Vacev
dr Sran Kisin

Analiza aksijalno optereene veze
zavrtnjima na primeru vorne spojnice
MERO

.......

239

dr Slavko Zdravkovi
Dragana Turni
Predrag Petronijevi

Konstruisanje seizmiki otpornih zgrada

.......

247

dr Milorad Zlatanovi
mr Biljana Matejevi

Kriterijumi kvaliteta dinamikih planova
.......

255

Indeks autora

.......

265

Collection of Abstracts

.......

269

Contents

.......

305

Index of Authors

.......

309

VIII

UDK: 556.1:620.92(497.11)(045)=163.41

REGIONALIZACIJA PROSENIH VODA
NA TERITORIJI SRBIJE

Borislava Blagojevi
1

Jasna Plavi
2

Nenad ivkovi
3

Rezime
Regionalana hidroloka analiza koristi se radi procene proticaja u
profilima gde nema osmotrenih hidrolokih podataka. Regionalizacija se
moe vriti razliitim postupcima. U Srbiji je do sada urdjeno nekoliko
regionalizacija prosenih voda i njihovih karakteristika. Regioni su odreeni
bilo na osnovu podataka sa svih raspoloivih hidrolokih stanica, bilo za
srednje i male slivove. U radu je prikazan pregled postojeih regionalizacija
prosenih voda u Srbiji i metodologije odreivanja, sa posebnim osvrtom na
merodavni period obrade, povrine slivova i odlike/karakteristike koje su
koriene u procesu odreivanja regiona. U radu su izloene i procedure za
dva pristupa regionalizaciji: regionalna statistika analiza i analiza grupacija
(cluster analysis).
Svrha pregleda stanja u oblasti regionalizacije prosenih voda u Srbiji
je da se sa stanovita regionalizacije karakteristika serija srednjemesenih
proticaja malih i srednjih slivova, ukae na smernice za dalje izuavanje i
izradu takvih regiona.
Kljune rei: hidroloki regioni, prosene vode, analiza grupacija,
statistika regionalana analiza

1
Borislava Blagojevi, mr dipl.in.gra, asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet,
A.Medvedeva 14, 18000 Ni. B.blagojevic@eunet.rs ; 063 8 516 535

2
Jasna Plavi, dr dipl.in.gra, docent, Graevinski fakultet Univerziteta u
Beogradu, Bul. Kralja Aleksandra 73, 11000 Beograd.

3
Nenad ivkovi, dr dipl. geograf, docent, Geografski fakultet Univerziteta u
Beogradu, Studentski trg 3/3, 11000 Beograd

2

1. UVOD

Kako u svetu, tako i kod nas, najvie panje posveeno je
razvoju metodologija i njihovoj primeni za regionalizaciju
1
velikih voda,
zatim malih voda, a najmanje prosenih voda. Poznavanje
kvantitativnih karakteristika prosenih voda podjednako je vano za
izradu hidrolokih podloga kao i poznavanje velikih i malih voda.
Karakteristini proticaji velikih i malih voda koriste se za procenu
ekstremnih hidrolokih situacija i njihovo ublaavanje, odnosno
projektovanje objekata i mera koje tome slue, dok se prema
prosenim proticajima sagledava optimalan rad sistema i dimenzioniu
odgovarajui objekti.
Kako su po pravilu, mesta na vodotocima koja su u tehno-
ekonomskom smislu najpovoljnija za izgradnju vodoprivrednih
objekata u hidrolokom smislu neizueni profili, regionalnizacija jeste
nain za obezbeivanje dela neophodnih hidrolokih podloga.
Svrha pregleda stanja u oblasti regionalizacije prosenih voda
u Srbiji je da se sa stanovita regionalizacije karakteristika serija
srednjemesenih proticaja malih i srednjih slivova, ukae na smernice
za dalje izuavanje i izradu takvih regiona.

2. POSTOJEE REGIONALIZACIJE

Postojee regionalizacije prosenih voda ili njihovih
karakteristika za teritoriju Srbije su:
1. Regionalizacija tipskih krivih trajanja dnevnih proticaja [1];
2. Regionalizacija prosenih specifinih oticaja [3];
3. Regionalizacija zavisnosti prosenog specifinog oticaja od
prosene viegodinje sume padavina [8];
4. Regionalizacija zavisnosti prosenog specifinog oticaja od
srednje nadmorske visine sliva [8];

2.1 Regionalizacija tipskih krivih trajanja dnevnih proticaja

Za potrebe izrade Katastra malih hidroelektrana na teritoriji
SR Srbije van SAP [1] obradjivai su izradili kartu regiona, odnosno
pet tipova bezdimenzionalne krive trajanja dnevnih proticaja (Slika 1).

1
Regionalizacija i rejonizacija su sinonimi. Koren prve rei je iz engleskog, a
druge iz ruskog jezika.
Regionalizacija prosenih voda na teritoriji Srbije
3
Za regionalizaciju su koristili podatke iz Vodoprivredne osnove
teritorije SR Srbije bez teritorija SAP iz 1985. g. Analizirali su trajanje
proticaja na svim vodomernim stanicama gde je valjanost podataka i
duina rada stanica zadovoljavala, to je iznosilo oko 40 stanica.
Uprkos oekivanim velikim razlikama izmeu pojedinih krivih trajanja,
zbog evidentnih razlika u veliini slivova, padavinama, topografiji,
zemljitu, vegetaciji i dr. dobijena je dosta ujednaena forma krive
trajanja proticaja na velikim prostorima. Konstatovano je pet
priblino homogenih podruja, sa aspekta forme krive trajanja
dnevnih proticaja. Ove krive su bezdimenzionalne i date su u
grafikoj formi za odnos K (srednjednevnih proticaja i prosenog
viegodinjeg proticaja) i trajanja (%). Period obrade hidrolokih
podataka u korienoj Vodoprivrednoj osnovi iz 1985.g. je 1946-1978.
g. koji sadri priblino dva puna ciklusa [4].

Slika 1 Homogena podruja sa aspekta forme krive trajanja dnevnih
proticaja na teritoriji Srbije (-,1987). Podloga za sliku sa zvanine
internet stranice RHMZS.

2.2 Regionalizacija prosenih specifinih oticaja

U cilju konciznog prikaza globalne slike hidrolokog bilansa
povrinskih voda Srbije i ukazivanja na njihove odlike, Isailovi i Srna
[3] su koristili podatke i rezultate iz brojne domae i strane
dokumentacije.

4
Ilustraciju prostorne promene bilansa, autori su dali preko
prosene vrednosti oticanja (Slika 2). Teritoriju Srbije podelili su na
dvadeset karakteristinih regiona. Za definisanje kvantitativnih
pokazatelja orijentacionog hidrolokog bilansa koristili su osnovne
elemente prosenog godinjeg bilansa domicilnih voda. Za dvadest
prouavanih regiona, tabelarno su dali sledee podatake: 1) povrinu
regiona, 2) bruto padavine, 3) potencijalno oticanje, 4) stvarno
oticanje, 5) sloj oticaja, 6) sloj isparavanja, 7) specifino oticanje i 8)
koeficijent oticaja. Period obrade hidrolokih podataka u korienoj
Vodoprivrednoj osnovi iz 1996.g. je 1946-1991. g.

Slika 2 Karakteristini regioni za prosenu vrednost specifinog
oticanja (Isailovi D., Srna P., 2001)

2.3 Regionalizacija zavisnosti prosenog viegodinjeg
proticaja od prosene viegodinje sume padavina

Korienjem regresione analize u svom radu [8], ivkovi
dolazi do sedam priblino homogenih regiona za uspostavljanje
zavisnosti ) (P f q = . Osnovni uzorak na kome vri statistiko
5
modelovanje se sastoji od 75 slivova, od kojih je 9 meuslivova [8].
Slivovi su povrine od 17 km
2
(V.S. Trenjevak, R. Gronica) do
540km
2
(V.S. Ue, R. Studenica). Za traeni odnos njima prikljuuje
jo 82 profila juno od Save i Dunava sa kompatibilnim podacima radi
pouzdanijih veza. Prostorni raspored regiona prikazuje Slika 3.

2.4 Regionalizacija zavisnosti prosenog viegodinjeg
specifinog oticanja od srednje nadmorske visine sliva

Na bazi regresione analize dobijeno je 11 regiona, odn.
zavisnosti prosenog viegodinjeg specifinog oticanja od srednje
nadmorske visine sliva [8].

Slika 3 Regioni homogeni za odnos prosenog specifinog oticanja i
prosenih viegodinjih suma padavina (Modifikovano na osnovu:
ivkovi N. 1995)

Napominje se da je korieni uzorak sadravao i slivove kod
kojih je popunjavanje nedostajuih podataka obavljano metodom
normalnog odnosa (prema slivu analogu). ivkovi je u daljem radu
[9] redukovao obim uzorka na kome je obavljao istraivanje sa 75
na 41 sliv opsega povrina 27-269 km
2
. Dalji rad se i metodoloki
znaajno razlikuje, zbog ega zavisnost prosenog viegodinjeg
proticaja ne prikazuje prema regionima. Meutim, regionalizacija je
prisutna za znaajan broj izuavanih veza fiziko-geografskih i
meteorolokih faktora, te su od znaaja izvedeni regioni i formule za

6
procenu srednje godinje temperature vazduha na osnovu srednje
nadmorske visine sliva (15 regiona), kao i 72 regiona za procenu
srednje godinje sume padavina na osnovu srednje nadmorske visine
sliva. U oba sluaja je u pitanju period obrade hidrolokih i
meteorolokih podataka 1961-1990. g. to odgovara standardnom
normalnom periodu Svetske meteoroloke organizacije (WMO).
Termin homogenost kod prikazanih regionalizacija (Slika 3 i Slika 4),
odnosi se na prihvatljivu veliinu reziduala u okviru ustanovljene linije
regresije, kao i fiziku vezu sa jezgrom regiona.

Slika 4 Regioni homogeni za odnos prosenog specifinog oticanja i
srednje nadmorske visine sliva (Modifikovano na osnovu: ivkovi N.
1995)

3. REGIONALNA STATISTIKA ANALIZA I ANALIZA
GRUPACIJA
3.1 Regionalizacija statistikih parametara

Ciljevi regionalne satistike analize su [6]:

1. postii globalnu verifikaciju kvaliteta osmotrenih podataka,
2. odabrati odgovarajui statistiki metod,
3. odrediti tip raspodele verovatnoa i opsege njihovih
parametara,
4. proceniti proticaje u profilima gde nema hidrolokih podataka.
Regionalna statistika analiza hidrolokih podataka podrazumeva
sledee korake:
1. ispitivanje kvaliteta osmotrenih podataka,
7
2. verifikacija podataka viestrukom nelinearnom korelacijom
bezdimenzionalnih hidrolokih karakteristika,
3. odreivanje merodavnog perioda obrade,
4. odreivanje odgovarajue raspodele verovatnoa,
5. regionalizacija statistika hidrolokih serija,
6. popravka parametara raspodela verovatnoa zbog postojanja
izuzetaka,
7. identifikacija homogenih regiona,
8. odreivanje kvantila,
9. korelacija parametara ili kvantila i karakteristika sliva,
10. prostorni prikaz karakteristinih hidrolokih parametara,
11. procena hidrolokih podataka dobijenih statistikom
analizom,
12. procena hidrolokih promenljivih na neizuenim profilima.

3.2 Regionalizacija analizom grupacija (Cluster Analysis)

Koraci u regionalizaciji pomou analize grupacija [5]:
1. Izbor odlika/karakteristika
2. Priprema/transformacija ulaznih podataka
3. Formiranje grupacija
4. Izbor optimalnog broja regiona
a. Vizuelna interpretacija
b. Indeksi valjanosti grupacija
5. Testiranje regiona na homogenost
6. Prilagoavanje heterogenih regiona
7. Odreivanje kvantila
4. SMERNICE ZA IZRADU REGIONA KARAKTERISTIKA
SREDNJEMESENIH PROTICAJA
Gore izloene procedure regionalizacije su geografske i rezultat
su im fiziki regioni, kao to su i svi postojei regioni prikazani u radu.
Nesporno je da se regionalizacija moe pokuati na oba naina,
medjutim, mogue je i kombinovanje dve izloene procedure: da se
polazei od regionalizacije statistikih parametara, u koraku 9 ukljui
regionalizacija analizom grupacija, radi korelacije parametara ili
kvantila i karakteristika sliva. Na ovom mestu je svrsishodno poeti od
postojeih regiona.
Postoji jo jedna grupa metoda za regionalizaciju
parametarska ili faktorska regionalizacija, a odnosi se na prenoenje
podataka sa slivova analoga [2,7]. Najnoviji, a dobri rezultati za
modeliranje dnevnih padavina i oticaja, dobijeni su za 210 slivova u
Australiji u periodu od 6 godina, gde je ispitano tri metoda

8
regionalizacije za izbor slivova analoga: blizina, fizika slinost i
integrisana/kombinovana slinost [7]. Imajui u vidu veu prostornu i
vremensku varijabilnost podataka u ovom uzorku u odnosu na
raspoloivi uzorak u Srbiji, potrebno je ispitati i kvalitet hidrolokih
podataka koji bi se dobio na takav nain. I u ovom sluaju je mogue
iskoristiti postojee regione, a posebno regione i formule za procenu
srednje godinje temperature vazduha na osnovu srednje nadmorske
visine sliva, kao i regione za procenu srednje godinje sume
padavina na osnovu srednje nadmorske visine sliva [9].
IZJAVA ZAHVALNOSTI
Rezultati istraivanja prikazani u radu delom su finansirani u
okviru projekta Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj Republike
Srbije br. 22005A Izuavanje ekstremnih hidrolokih pojava u Srbiji:
poplave i sue.

6. LITERATURA
[1] -, (Projektanti/obradjivai: SOUR Energoprojekt RO Projektovanja
OOUR Hidroinenjering, Institut za Vodoprivredu J. erni RJ Zavod za
uredjenje vodnih tokova, Beograd), Katastar malih hidroelektrana na
teritoriji SR Srbije van SAP, knjiga I-Opti deo, 3. Hidroloke podloge,
Naruilac: SOUR Zdruena elektroprivreda-Beograd, (1987)
[2] Gotzinger J., Bardossy A., Comparison of four regionalization
methods for a distributed hydrological model, J. Hydrol.(2007) 333,
pp.374-384
[3] Isailovic D., Srna P., Hidroloski bilans povrsinskih voda Srbije i
njegove varijacije, Upravljanje vodama Srbije Monografija Instituta J.
Cerni, (2001) str. 17-36
[4] Jovanovi S., Hidrologija, Tehniar 6-graevinski prirunik, IRO
Graevinska knjiga, Beograd (1989)
[5] Rao A.R., Srinivas V.V., Regionalisation of watersheds An approach
based on cluster analysis, Springer, (2008)
[6] Vukmirovi V., Malii J., Pavlovi D., Some aspects of regional
statistical analyses of low flows, Proceedings of the Low flows expert
meeting, 10-12 June 1998 Belgrade, Yugoslavia, Eds. Vukmirovic V,
Radic Z, Bulu A. (FRIEND, UNESCO IHP-V 1.1 Project), Faculty of
Civ. Eng. Univ. of Belgrade, (1998) pp. 47-57
[7] Zhang Y.Q., Chiew F.H.S., Evaluation of regionalisation methods for
predicting runoff in ungauged catchments in southeast Australia, 18th
World IMACS/MODSIM Congress, Cairns, Australia, (2009) pp. 3442-
3448
[8] ivkovi N., Uticaj fiziko-geografskih faktora na visinu oticaja u Srbiji,
Geografski fakultet univerziteta u Beogradu, Beograd (1995)
[9] ivkovi N., Proseni godinji i sezonski oticaji reka u Srbiji,
Univerzitet u Beogradu Geografski fakultet, Beograd (2009)

UDK:72.01:697.1/.5(045)=163.41

PROVERA ENERGETSKE EFIKASNOSTI
ARHITEKTONSKIH KONSTRUKCIJA
PRIMENOM TERMOVIZIJSKE KAMERE

Veliborka Bogdanovi
1

Dragan Kosti
2

Rezime
Provera osnovnih parametara toplotne zatite, toplotnog otpora i
koeficijenta prolaza toplote izvedenih arhitektonskih konstrukcija, je vrlo
znaajna jer omoguava definisanje stvarne energetske efikasnosti, koja
moe da se razlikuje od projektovane. Snimanjem povrinskih temperatura
termovizijskom kamerom, obradom podataka i izraunavanjem vrednosti
koeficijenata prolaza toplote moe se izvriti provera kod novoizgradjenih,
kao i kod energetskih sanacija postojeih objekata. Rad sadri opis
metodologije, primer merenja povrinskih temperatura termovizijskom
kamerom i ukazuje na mogunost odredjivanja koeficijenta prolaza toplote
na konkretnom objektu.
Kljune rei energetska efikasnost, termovizijska kamera,
koeficijent prolaza toplote

1. UVOD
Smanjenje potronje energije i insistiranje na energetsku
efikasnost u svim sektorima je imperativ dananjice, ne samo iz

1
Dr, Redovni professor, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
2
Dr, Docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
10
ekonomskih razloga. injenica je i da energetski resurasi nisu
neiscrpni, a i da velika potronja energenata koji se danas koriste u
velikoj meri utie na kvalitet ivotne sredine.
Zgrade se mogu prepoznati kao relativno veliki potroai
energije. Smanjenje potronje energije mogue je graenjem novih
energetski efikasnih zgrada, ili energetskim sanacijama postojeih.
Energetska efikasnost u zgradarstvu podrazumeva efikasno
koritenje energije uz primenu optimalnih mera iji je cilj: smanjenje
potronje energije uz finansijsku utedu za krajnjeg korisnika, ugodniji
i kvalitetniji boravak u zgradi, smanjenje trokova odravanja i
produenje ivotnog veka zgrada, doprinos zatiti okoline i smanjenju
emisija tetnih gasova kao i globalnim klimatskim promenama. Otuda
je u Evropskoj uniji doneto niz standarda i direktiva, a u naoj
regulativi je prvi puta zahteva energetska efikasnost zgrada u Zakonu
o planiranju i izgradnji (5).
Najvei deo energije koja se troi u zgradama naeg
podneblja je posledica toplotnih gubitaka u zimskom periodu. Niz
uticaja, meu kojima su nekvalitetno graenje, primena neadekvatnih
gradjevinskih materijala, ili su njihove toplotno zatitne karakteristike
smanjenje usled vlage ili drugih uticaja, mogu da uslove razlike
izmeu projektovane i stvarne energetske efikasnosti arhitektonskih
konstrukcija.
Primenom infracrvene termografije mogue je detektovati
toplotne mostove ili vlagu na i u arhitektonskim konstrukcijama, koja
smanjuje njihovu energetsku efikasnost. Meutim, infracrvenom
termografijom mogue odrediti i osnovne parametre toplotne zatite
konstrukcija, toplotnog otpora i koeficijenta prolaza toplote, na
izvedenom objektu. Na taj nain je mogue doi do podataka o
stvarnoj energetskoj efikasnosti arhitektonskih konstrukcija, koja
moe da se razlikuje od projektovane. Dakle, mogue je vrlo brzo
prepoznati nedostatke u oblasti toplotne zatite, odgovarajuim
analizama otkriti uzroke njihovog nastajanja, a zatim predloiti mere
za sanaciju.

2. TERMOGRAFIJA U ZGRADARSTVU
Termovizijska (IC) kamera meri i prikazuje emitovano infra-
crveno zraenje objekta. injenica da je zraenje funkcija
temperature povrine objekta omoguava da kamera izrauna i
prikae tu temperaturu. Zraenje koje kamera meri ne zavisi samo od
temperature objekta ve je i funkcija sposobnosti zraenja. Zraenje
takoe, dolazi i iz okoline i reflektuje se u objektu. Na zraenje iz
objekta i reflektovano zraenje utie i apsorbcija atmosfere.
Provera energetske efikasnosti arhitektonskih konstrukcija
primenom termovizijske kamere
11
Da bi se temperatura precizno izmerila neophodno je
kompenzovati uticaje brojnih razliitih izvora zraenja. Kamera ovo
radi automatski, uz uticaj sledeih parametara: zraenje objekta,
reflektovana temperatura, razdaljina izmeu objekta i kamere i
relativna vlanost vazduha, slika 1.

Slika 1. ematski prikaz opte situacije termografskog merenja.
1: Okruenje; 2: Objekat; 3: Atmosfera; 4: Kamera.

Postoji niz razliitih tipova termovizijskih kamera, jedna od
kojih je FLIR ThermaCAM B20, slika 2. Osnovne tehnike
karakteristike ove termovizijske kamere su: toplotna osetljivost
0,08C, automatsko fokusiranje objekta, tip detektora FPA sa
nehladjenim mikrobolometrom rezolucije 320x240 pixela, opseg
detektora 7,5-13m, temperaturni raspon od -40C do +70C,
korekcija zraenja postavljena brojem ili selekcijom u pred-definisanoj
listi, korekcija atmosferskog prenosa je automatska bazirana na
ulaznim informacijama (rastojanje i atmosferska temperatura i
relativna vlanost), korekcija optikog prenosa je automatska
bazirana na signalima od unutranjih senzora, korekcija reflektovane
temperature sredine i korekcija spoljne optike takoe.

Slika 2. FLIR ThermaCAM B20

12

3. ODREIVANJE KOEFICIJENTA PROLAZA TOPLOTE

Sem na osnovu poznatih izraza (1 i 3) toplotni otpor i koeficijent prolaza
toplote pregrada, mogu se izraunati sa poznatim, odnosno izmerenim
temperaturama unutranjeg i spoljanjeg vazduha t
i
i t
e
, kao i
temperaturama unutranje i spoljanje povrine pregrade t
0
i t
n
,
oznaenim na preseku pregrade, slika 3.
1
2
j
1
2
n
j
d1 d2 dj dn
n
1
1 2 j n 0
Slika 3. Presek pregrade

Podrazumevajui stacionarno stanje, nepromenljivost toplotnog fluksa q od
unutranjeg vazduha ka unutranjoj povrini pregrade i kroz samu pregradu,
moe se predstaviti sledeim izrazom:
) (
1
) (
0 n e i
t t
R
t t k q = = , [W/m
2
] (1)
) (
1
0 n
t t
R
t k = , [W/m
2
] (2)

a gde ostali simboli imaju sledea znaenja:
t je razlika temperatura unutranjeg i spoljanjeg vazduha
u C,
k je koeficijent prolaza toplote pregrade, u W/m
2
K,
R je toplotni otpor pregrade u m
2
K/W.

Na osnovu gornjih izraza i imajui u vidu da je koeficijent prolaza toplote k
pregrade jednak recipronoj vrednosti zbira toplotnog otpora R pregrade i
otpora unutranjeg R
i
i spoljanjeg R
e
prelaza toplote, odnosno

k=1/(R+ R
i
+ R
e
) (3)

toplotni otpor R i koeficijent prolaza toplote k pregrade mogu se predstaviti
sledeim izrazima:

13

n
n e i
t t t
t t R R
R
+
+
=
0
0
) ).( (
, m
2
K/W (4)

) .(
0
e i
n
R R t
t t t
k
+
+
= . W/m
2
K. (5)

4. KOEFICIJENT PROLAZA TOPLOTE FASADNIH ZIDOVA
Provera koeficijenata prolaza toplote fasadnih zidova izvrena
je za objekat na slici 4, koji je energetski saniran u sklopu nauno-
istraivakog projekta u oblasi energetske efikasnosti pod nazivom
Razvoj fasadnog termoizolacionog sistema, finansiranog od strane
Ministarstva nauke i zatite ivotne sredine Republike Srbije, a
realizovan je na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u Niu.
Fasadni zidovi su vieslojni, sastavljena od krenog maltera
1,5cm, upljeg opekarskog bloka 25cm, kamene vune 5cm, lepka,
poliesterske mreice i maltera 8 mm. Analitiki odreen koeficijent
prolaza toplote, na osnovu (1 i 3) je 0,514 W/m
2
K.

Slika 4. Deo osnove zgrade sa oznakama mernih povrina

Povrinske temperature fasadnih zidova, slika 5 i slika 6, merene su
Termovizijskom kamerom FLIR ThermaCAM B20.

14

Slika 5. Termovizijski snimci povrinskih temperatura fasadnih
zidova june i zapadne orijentacije

15

Slika 6. Termovizijski snimci povrinskih temperatura fasadnih
zidova june i istone orijentacije

Snimanje termovizijskom kamerom izvreno je u jutarnjim
satima zimskog perioda. Povrinske temperature su bile uglavnom
razliite u pojedinim takama mernih povrina, a tabela 1 sadri
minimalne i maksimalne vrednosti.

Tabela 1. Izmerene temperature zidova i vazduha i sraunati
koeficijenti prolaza toplote k
Merna
povrina
t
i
t
o, min
do t
o, max
t
n,min
do t
n,max
t
e
k
max
do k
min

144 20 18.8-19.6

163 1.7-2.3 1
0,588 do 0,526
146 20 18.5-19.3

164 1.6-2.5 1
0,650 do 0,681
154 18 17.2-17.7

159 1.9-2.4 1
0,526 do 0,526
148 18 16.9-17.7

158 1.8-2.6 1
0,588 do 0,588

Na osnovu dobijenih vrednosti koeficijenata prolaza toplote k,
tabela 1, moe se zakljuiti da su sve pribline analitiki sraunatoj
vrednosti, ali i da postoje znatna odstupanja. Daljom analizom se
mogu konstatovati uzroci razlika stvarnih i teorijskih koeficijenata
prolaza toplote, kako bi moglo, ukoliko je potrebno, da budu
predloene mere za poboljanje energetske efikasnosti.
Cilj ovoga rada je da se ukae na mogunost odreivanja
koeficijenta prolaza toplote na izvedenom objektu primenom
termovizije, a za odreivanje stvarnog koeficijenta prolaza toplote
16
pregrade treba definisati metodologiju prorauna uzimajui u obzir
dovoljno izmerenih relevantnih povrinskih temperatura.

5. ZAKLJUAK

Korienjem savremenih metoda dijagnostikovanja
temperaturnih karakteristika pregrada moe se na relativno
jednostavan i brz nain proveriti energetska efikasnost realizovanih
arhitektonskih konstrukcija i eventualno utvrditi da li je potrebno i na
kojim sektorima izvriti korekcije. Izraunavanje stvarnog koeficijenta
prolaza toplote pregrada mogue je na osnovu povrinskih
temperatura, dobijenih snimanjem termovizijskom kamerom.
Primena novog zakona o planiranju i izgradnji (Sl. gl. RS
72/2009) obavezuje prilikom tehnikog pregleda objekta izdavanje
sertifikata o energetskim svojstvima objekta, to podrazumeva i
utvrivanje stvarnih koeficijenata prolaza toplote k.

6. LITERATURA
[1] Bogdanovi V.: Arhitektonsko-graevinske konstrukcije-
Toplotna zatita zgrada, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni,
Ni, 2000.
[2] Volfgang V., ild K., Dinter S.: Graevinska fizika, Graevinska
knjiga, 2006.
[3] Standard SRPS U. J5. 510
[4] Bogdanovi V., Samardi S.: Application of the fasade thermal
insulation systems in energy remedial measures of the buildings
being heightened, Facta universitatis, Series Architecture and
Civil engineering, Ni, 2004.
[5] Zakon o planiranju i izgradnji, Slubeni glasnik Republike Srbije
72/2009

UDK:711.4/.7(045)=163.41

PARTNERSKI PRISTUP I PARTICIPACIJA
GRAANA U PROCESU URBANE REGENERACIJE

Ivana Bogdanovi Proti
1

Rezime
Osnovna karakteristika urbane regeneracije jeste simultano
tretiranje fizikih, ekonomskih, socijalnih i envajronmentalnih aspekata
urbanih problema, strateki pristup, ukljuivanje raznovrsnih aktera,
partnerski pristup i participacija graana. Partnerski pristup podrazumeva
okupljanje razliitih interesnih grupa, kako bi se postigao sinergijski efekat u
postavljanju zajednikih ciljeva i vizija. Koncept participacije graana se
smatra jednim od osnovnih instrumenata za postizanje efikasne urbane
regeneracije. Doprinosi ostvarivanju kvalitetnijih i odrivih reenja, veoj
saradnji izmeu razliitih aktera, jaanju lokalne demokratije, edukaciji i
razvijanju novih vetina. Nivoi participacije kreu se od informisanosti i
konsultacija graana, do uea graana u donoenju odluka i u konkretnim
aktivnostima vezanim za regeneraciju urbanih podruja.

Kljune rei: urbana regeneracija, partnerski pristup,
participacija graana

1. UVOD
Savremeni pristup planiranja gradova naputa praksu
ekstenzivnog urbanizma u korist obnove postojeih gradova, a sa
ciljem unapreenja kvaliteta urbanih ambijenata. Metode unapreenja
menjale su se od urbane rekonstrukcije, preko revitalizacije i
rehabilitacije do urbane regeneracije. Urbana regeneracija je aktuelna
metoda unapreenja gradova, a njena osnovna karakteristika jeste
simultano tretiranje fizikih, ekonomskih, socijalnih i envajronmenta-

1
Ivana Bogdanovi Proti, Mr, asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni
18
lnih aspekata urbanih problema, strateki pristup, ukljuivanje brojnih
aktera i partnerstava i posebno participacija graana.
Do kraja 1990-ih godina u veini zapadno-evropskih zemalja
postignut je konsenzus izmeu politikih partija da partnerski pristup,
ukljuivanje privatnog i javnog sektora, zajedno sa direktnom
participacijom lokalnih zajednica, predstavlja esencijalni element
efikasne strategije urbane regeneracije. Partnerski pristup
podrazumeva okupljanje razliitih interesnih grupa /predstavnici
javnog sektora, industrije, lanovi zajednice graani i eventualno
privatni sektor/, kako bi se postigao sinergijski efekat u postavljanju
zajednikih ciljeva i vizija. Participacija graana se primenjuje kao
pokreta za mobilizaciju resursa u samoj zajednici i implementaciju
aktivnosti kroz sopstvene potencijale zajednica, to doprinosi
odrivosti planiranih aktivnosti [1]. Koncept participacije graana
doprinosi ostvarivanju kvalitetnijih reenja, veoj saradnji izmeu
razliitih aktera, jaanju lokalne demokratije, edukaciji i razvijanju
novih vetina. Nivoi participacije kreu se od informisanosti i
konsultacija graana /pasivno ukljuivanje/, do uea graana u
donoenju odluka i u konkretnim aktivnostima vezanim za
regeneraciju urbanih podruja /aktivno ukljuivanje/.

2. PARTNERSKI PRISTUP
Ideja o partnerskom pristupu poela je da se razvija krajem
1980-ih godina, a postala je kljuni instrument urbane regeneracije
1990-ih godina. Breur definie partnerstva kao koaliciju interesa
proisteklu iz vie od jednog sektora za pripremu i nadgledanje
dogovorene strategije za suzbijanje urbanih problema [4].Uprkos
potrebi za partnerstvima, Parkinson 1996. ukazuje na: ''problem
stvaranja pravog institucionalnog instrumenta sa adekvatnim
podsticanjem, sankcijama i izvorima za integrisanje akcija nacionalnih
i lokalnih, javnih, privatnih institucija i zajednica i agencija kao
fundamentalnog zadatka partnerstava, a ne samo uvoenje
partnerstva kao kliea [7].
U partnerstva mogu biti ukljueni [9]:
organizacije odgovorna za urbane servise u susedstvima /
stanovanje, obrazovanje, zdravstvo, servisi sa zapoljavanje,
transport/
predstavnici lokalne zajednice izabrani lanovi kao savetnici,
predstavnici stanara, stambenih i volonterskih organizacija
lokalni poslodavci.

Partnerski pristup i participacija graana u procesu urbane regeneracije

19
Glavne prednosti i pozitivni efekti partnerskog pristupa u
urbanoj regeneraciji su: pitanje finansiranja i prevazilaenje
multidimenzionalne i kompleksne prirode urbanih problema koja
zahteva integrisanu, koordinisanu strategiju i koja ukljuuje veliki broj
aktera. Nime, partnerstva mogu da omogue strateki okvir koji
podstie kooridnaciju i integraciju politika i resursa izmeu javnog,
privatnog i volonterskog sektora i lokalnih zajednica [7]. Partnerstva
mogu da olakaju koordinaciji aktivnosti i prevazilaenje problema
raspodele zadataka i odgovornosti izmeu razliitih aktera. S obzirom
da lokalni uslovi variraju i u okviru jedne zemlje, a pogotovu u
razliitim zemljama, predstavnici vlasti, ukljuene institucije i
predstavnici zajednice tee da pragmatino razviju sopstvene
strategije i politike. Partnerski model se pokazao kao efikasni
mehanizam koji osigurava da politike koriste celoj zajednici. To
posebno dolazi do izraaja kada je potrebna efektivna koordinacija
podruja povezanih politikom i efikasno upravljanje programima
urbane regeneracije.
Partnerstva omoguavaju da lokalni graani aktivno uestvuju
u impelmentaciji ciljeva urbane regeneracije. To moe doprineti da
ekonomske i socijalne politike mnogo efikasnije odgovaraju lokalnim
karakteristikama i potrebama lokalnih interesnih i socijalnih grupa.
Evidentan je trend ukljuivanja graana u inicijative urbane
regeneracije stambenih kompleksa, to se kree od konsultacija i
ukljuivanje zajednice u kreiranje i planiranje programa regeneracije,
do formalne uloge u partnerskim inicijativama.
Partnerstva mogu da rade na vie nivoa:
sistematska partnerstva, koja ukljuuju strateke tvorce
politika, a najefikasnija su kod problema velikih razmera
programska partnerstva, koja su pogodna za implementaciju
strategije urbane regeneracije
tehnika partnerstva, koja se bave kratkoronim aranmanima
da bi postigli posebne ciljeve.

Jedna od najvanijih karakteristika partnerstava jeste
potovanje uloge i doprinosa svakog partnera, prilagodljivost, kao i
odrivost izvan zahteva specifinog programa regeneracije.
Partnerstva moraju biti formirana na bazi zajednikih interesa i na
bazi reciprone podrke. [2].Osim toga za uspean rad partnerstava
podrazumeva da budu izgraena na stratekoj viziji i okviru za akciju,
odraavaju zajedniko vlasnitvo, interese, ambicije i meusobno
razumevanje, da budu sveobuhvatna i prilagoena lokalnim uslovima.
Unutar partnerstava treba da postoji jasna alokacija odgovornosti, a
znaajno je i da partnerstva budu podlona promenama tokom
20
vremena. Koherentna nacionalna politika, pogodni regionalni okviri i
modernizovana lokalna vlast su glavni elementi okvira koji omo-
guava efikasan partnerski pristup u urbanoj regeneraciji /slika 1/ [4].

Slika1. Okvir koji omoguava partnerski pristup u urbanoj regenerciji

Poslednjih 15 godina, partnerski pristup je postao odreujua
karakteristika urbane regeneracije u Velikoj Britaniji. Uspostavljanje
partnerstava je neophodni korak za obezbeenje finansiranja od
strane vlade, a u svakoj lokalnoj zajednici moe biti ak 70 do 80
partnerstava koja deluju simultano [11]. Partnerstva se formiraju od
razliitih organizacija [8]:
javne organizacije - ukljuuju lokalne vlasti, centralna vladina
odelenja /kao Government Offices for Regions, National Health
Service Trust and Police. Koa i agencije kao buisniss.led Tarining
and Enterprise Councils/
privatne profitabilne organizacije - kompanije i finansijske
institucije, koje igraju rastuu ulogu u zajednici kroz programe
akcionarske socijalne odgovornosti i sponzorstva /npr. Buisness
in the Community je neprofitna organizacija koja povezuje
kompanije sa volonterskim organizacijama i lokalnim vlastima u
cilju implementacije programa urbane regeneracije na lokalnom
nivou/
neprofitabilne privatne sektorske organizacije - u
mnogobrojnim formama /npr. National Council for Voluntary
Organisations - omoguava detaljnu godinju analizu
volonterskog sektora/.

Uspean primer partnerstva predstavlja Whitfield area u
Dundee-u, koji je izabran za model novog partnerskog pristupa u
kotskoj urbanoj politici za razvoj, koordinaciju i implementaciju

21
dugorone regeneracije jednog stambenog kompleksa. Partnerstvo je
formirano 1988.godine, a ima 2 komponente: odbor i podgrupe koje
se bave raznim aspektima stratekog planiranja i implementacije u
sledeim sektorima: stanovanje, okruenje, servisi zajednica,
zapoljenje, treninzi, monitoring i evaluacija. Odbor se sastoji od
predstavnika Vea distrikta, regionalnog vea i nekoliko kompanija.
Stanovnici uestvuju kroz Upravljaku grupu sastavljenu od 20
lanova sa 7 podruja. Unutar partnerstva lanovi lokalne zajednice
imaju 4 predstavnika u svakoj pod grupi i maksimalno 10 lanova u
odboru [9].

3. PARTICIPACIJA GRAANA
Participacija kao pravo na uee u odluivanju u upravljanju
zajednicom pripada grupi politikih ljudskih prava. Koncept
participacija graana je poeo da se intenzivnije primenjuje
integrisanjem u deklaraciju UN Agenda 21 u Rio de Janeiru 1992.
godine
2
. Agenda 21 daje prednost lokalnim zajednicama u iniciranju i
realizaciji aktivnosti i participaciji graana prilikom donoenja odluka.
Participacija graana se danas smatra jednim od osnovnih
instrumenata za postizanje uspene obnove i regeneracije gradova.
Najjednostavnije reeno, misli se na participaciju u planiranju ljudi koji
nisu profesionlani planeri ili inovnici vlade. Kroz ovaj proces graani
uestvuju u razvoju, primenjivanju i menjanju lokalnih integralnih
planova regulacije, odnosno u planiranju i donoenju odluka koje
utie na njihovu zajednicu. Participacija graana doprinosi
pronalaenju boljih reenja, ali je potrebno ispuniti sledee
preduslove: motivisati graane za aktivno uee, informisati graane
o znaaju planerskih akcija za oivljavanje prostora, edukovati
graane o predmetu rada i pravovremeno ukljuivati graane [3].
Uvid graana u programe urbane regenercije, osim ostvarivanju
kvalitetnijih reenja, doprinosi i unapreenju kulture stanovanja i
svesti stanara, to je znaajno i za postizanju odrivog urbanog
razvoja, jednog od glavnih ciljeva Lisabonske strategije.
Participacija stanara se smatra vanim aspektom uspene
urbane regeneracije stambenih kompleksa. Stanari se vie ne
smatraju objektom aktivnosti, ve aktivnim uesnicima u procesu

2
Istie se da lokalni organi vlasti imaju vitalnu ulogu u mobilisanju i
podsticanju stanovnitva na dodatne napore u cilju implementacije odrivog
razvoja, a davanjem znaaja participaciji prilikom donoenja odluka utie se i
na razvoj velikog broja instrumenata za praenej aktera [10]
22
regeneracije. Ideja je da se na taj nain stanarima omogui da budu
sposobni za upravljanje sopstevnim ivotima i za neophodne
aktivnosti za unapreenje. Jaanje zajednice je postao kljuni
koncept u programima urbane regeneracije u Velikoj Britaniji i ostalim
evropskim zemljama. Smatra se da ukjluivanje graana moda nee
unaprediti programe regeneracije, ali e doprineti porastu socijalnih
kontakata i socijalne kohezije izmeu ljudi, a dugorono smanjenju
procesa socijalnog iskljuivanja. Osnovni principi participacije
graana sistematizovani su u tabeli 1, a preporueni su od strane
English partnerships
3
Nacionalne agencije za urbanu regeneraciju
u Velikoj Britaniji.

Tabela 1. Principi participacije graana
PRINCIPI PARTICIPACIJE GRAANA
1. poeti na vreme da bi se postigli to
bolji rezultati omoguava pravovre-
meno ukljuivanje graana i buduih
stanara
2. jasno definisati ciljeve ukljuujui i
prepoznavanja nekog vida angao-
vanja graana i koji kapacitet zajednice
treba da bude ukljuen
3. ukljuiti prave ljude poznavanje
strukture zajednice starost, pol, etni-
ka struktura stanara podruja i onih koji
se oekuju da se dosele
4. ukljuiti partnere koji mogu da do-
prinesu postizanju eljenih rezultata
5. postaviti pravila uz ukljuivanje
graana i partnera jasno definisnaje
nadlenosti i odgovornosti za sve
aktivnosti
6. postaviti jak plan implementacije
sa realnim rasporedom aktivnosti
7. razmotriti razliite modele uklju-
ivanja graana, uiti iz iskustava
drugih programa regeneracije
8. imati jasnu strategiju
komuniciranja sa partnerima
9. biti fleksibilan u vezi krajnje
strategije kako bi se pomoglo
stvaranju odrive zajednice
razvoj strukture zajednice moe
doprineti stvaranju novih
mogunosti
10. meriti uspeh i koristiti rezultate
za budue projekte

Tipovi politika i nivoa u kojima je ukljuivanje pogodno zavise
od sledeih faktora:
volje nacionalnih i lokalnih vlasti da ukljue stanare u proces
urbane politike
razmere problema /npr.unapreenje malog stambenog bloka
moe ukljuiti stanare, a ne i ruenje celog kompleksa/
elje stanara da preuzmu odgovornost.

Nivoi participacije graana obuhvataju: informisanje, istra-
ivanje, konsultacije, participaciju i delegaciju, to moe
podrazumevati:

3
Osnovni cilj ove agencije predstavlja podravanje odrivog razvoja u velikoj
Britaniji, podsticanje visoko-kvalitetnih, dobro dizajniranih, odrivih mesta za
ivot i rad ljudi [5].

23
davanje informacija ljudima za dobrobit komunikacije ili
omoguavanje da uestvuju u donoenju vie odluka - putem
tampe, web sajtova, bilbordova
istraivanje intervju fokusnih grupa ili postavljanje kutija za
davanje predloga
konsultacije kroz razne tehnike konferencije, vorkopovi,
traenje pismenih odgovora na politike i predloge
ukljuivanje u partnerstva ili delegatsko ukljuivanje u odbore
delegacija odgovornosti, moi, upravljanja.

U Holandiji postoji veliki broj programa urbane regeneracije
stambenih kompleksa koje su inicirali stanari i lokalni investitori
(komercijalne aktivnosti, socijalni servisi, nevladine organizacije).
Osmiljavanje strategije i programa urbane regeneracije najee se
vri kroz inetraktivnu aktivnost izmeu vlade i uesnika /tabela 2/.
Lokalne vlasti i uesnici se redovno sastaju da se informiu,
diskutuju, odluuju i pregovaraju o problemima i strategiji [6].

Tabela 2: Lestvice participacije po Arnsteinu (1969)
Forma paricipacije Uloga lokalnog uesnika Uloga vlasti
Interaktivna
Samoupravljanje Preuzimanje inicijative i biranje Nudi podrku uesnicima
Kooperacija Jednaki status i uloga, zajedniko
biranje
Jednaki status i uloga, zajedniko
biranje
Delegacija Donoenje odluka unutar datog
okvira
Nudi stepene slobode unutar okvira
Simbiliki
interaktivna

Participacija Diskusija i ponuda deja i sugestija Diskusije i saveti vezani za
planiranje procesnih mogunosti
Konsultacije Daje miljenje i komentare Nudi zatvoreno reenje gde su
uesnici pod striktnim uslovima
mogu da kau neto
Informacija Potronja informacije Nudi informaciju o njihovim
odlukama
Neinteraktivna
Autoritarna Ni u kom pogledu Odluuje sama

4. ZAKLJUAK
Jedno od najznaajnijih obeleja procesa urbane regeneracije
jesu raznovrsni vidovi partnerstava izmeu javnog, privatnog i treeg
sektora. Ova saradnja proistekla je iz prepoznavanja veeg broja
aktera, iji se interesi ostvaruju u podruju tretiranom programom
urbane regeneracije i koji su u funkciji pronalaenja kvalitetnijih reenja
24
i boljeg upravljanja urbanom regeneracijom. Partnerskim pristupom i
jaanjem potencijala zajednice u raznim etapama programa urbane
regeneracije moe se kroz strateki pristup prevazii kompleksna
priroda urbanih problema i omogui sinergijski efekat u postavljanju
ciljeva i implementaciji programa. Participacija graana u programima
urbane regeneracije se ne primenjuje samo kao cilj ve i kao
instrument, koji ne podrazumeva samo angaovanje zaintersovanih u
ve osmiljenim aktivnostima, ve i visok stepen inicijative, jaanje
graanske svesti, zaintersovanosti i postizanja kvalitetnijih reenja.
Time se uspostavlja vii nivo poverenja, zajednika dobrobit zajednice i
vii stepen demokratzacije, pri emu proces participacije treba da
bude otvoren i transparentan, kako bi omoguio svim
zainteresovanim graanima ukljuivanje u bilo koji nivo urbane
regeneracije.

5. LITERATURA
[1] Bogdanovi Proti, I.: Unapreenje viespratnog stanovanja
metodom urbane regeneracije sa posebnim osvrtom na grad Ni,
magistarska teza, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni, 2008.
[2] Bogdanovi Proti, I.: Urbana regeneracija viespratnog
stanovanja, Zadubina Andrejevi, Beograd, 2009.
[3] Bogdanovi Proti, I.: Metodoloke osnove urbane regeneracije,
Zbornik radova Graevinsko arhitektonskog fakulteta u Niu, br.
24, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni, Ni , 2009.
[4] Breuer, B., Gddecke-Stellmann, J.: Strategies for upgrading the
physical environment in deprived urban areas, Bundesmini-sterium
fr Verkehr, Bau und Stadtentwicklung, Berlin, 2007.
[4] Carley, M., Chapman, M., Hastings, A., Kirk, K., Young, R.:
Urban regeneration through partnership: A critical appraisal, The
Policy Press, Bristol, 2002.
[5] English partnerships, English partnerships' approach to
community regeneration, London, 2007.
[6] Heins, G., Bus, A.: Self supporting urban communities, first draft,
Investigating a preventive social approach of urban renewal, ENHR
International Conference, Reykjavik, 2005.
[7] Roberts, P., Sykes H.: Urban Regeneration, a Handbook, Sage
Publications, London, 2000.
[8] www.eaue.de
[9] www.ensure.org/guidebook/new/working_together/index.html
[10] www.grc.cf.ac.uk/lrn/resources/citizen/ participation.php
[11] www.jrf.org.uk/publications/urban-regeneration-through-
partnership-critical-appraisal

25

UDK:624.012.45:624.153.001.57(045)=163.41

KONTROLA NA PROBIJANJE PLITKIH
ARMIRANOBETONSKIH TEMELJA U STRUNOJ
REGULATIVI I USLOVIMA EKSPERIMENTALNOG
ISPITIVANJA

Zoran Boni
1
Verka

Prolovi
2
Neboja Davidovi
3
Dejan Koblika
4

Rezime
Proraunu probijanja temelja je poklonjeno malo panje u domaoj i
inostranoj tehnikoj regulativi. Tako veina pravilnika samo uzgred pominje
proraun probijanja temelja a postoje i oni koji to uopte ne pominju.
Obzirom da se temelji oslanjaju na deformabilnu podlogu-tlo, problem
ponaanja temelja postaje sloen sa aspekta interakcije temelj-podloga i
zahteva detaljnu teorijsku i eksperimentalnu analizu. U dosadanjim
eksperimentima tlo je najee na neki nain zamenjivano i simulirano, tako
da su naa iskustva u ovoj oblasti vrlo mala a dalja eksperimentalna
ispitivanja neophodna.

Kljune rei: temelj samac, probijanje, pravilnik, eksperiment

1. UVOD
Projektovanju i proraunu temelja je poklonjeno malo panje u
domaoj i inostranoj regulativi. Tako ih veina pravilnika samo

1
Mr, asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu,
2
Dr, redovni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu,
3
4
Dipl.ing.gra, Tehniki fakultet u Kosovskoj Mitrovici
26
uzgred pominje a postoje i oni koji temelje uopte ne pominju.
Poslednjoj grupi pripada i na Pravilnik o tehnikim normativima za
beton i armirani beton (PBAB) iz 1987. godine koji inae razmatra
proraun razliitih elemenata od betona i armiranog betona. S druge
strane, ni aktuelni Pravilnik o tehnikim normativima za temeljenje
graevinskih objekata (1990), osim uoptenih smernica, ne daje blia
uputstva za proraun temelja. U tom odsustvu definisanih postupaka
prorauna i pravila konstruisanja u domaoj i inostranoj strunoj
literaturi se moe sresti vie metoda prorauna iji se rezultati
meusobno znatno razlikuju. Ovo je bio jedan od osnovnih razloga da
se na Graevinskoarhitektonskom fakultetu u Niu krene sa
teorijskim i eksperimentalnim istraivanjima koja su kasnije i
podrana i od strane Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj
Republike Srbije kroz naunoistraivaki projekt TR 16021 Teorijska
i eksperimentalna analiza interakcije plitkih temelja i tla za poterebe
unapreenja domae regulative i primene sistema Evrokodova.

2. KONTROLA NA PROBIJANJE U STRUNOJ
REGULATIVI

Problem probijanjem armiranobetonskih ploa i temelja
reavali su brojni istraivai idui u dva pravca sa:
- teorijskim reenjima sa korigovanim iniocima (da bi se pribliili
eksperimentalnim rezultatima) i
- empirijskim reenjima proisteklim iz rezultata eksperimentalnih
ispitivanja
Ni jedan od navedenih pristupa do sada nije doveo do
zadovoljavajueg reenja, odnosno stvaranja modela koji bi na
sveobuhvatan nain uzeo u obzir uticaj svih relevantnih parametara
pri probijanju.
U strunoj literaturi je najee pominjan, ali ne i opte
prihvaen model loma Kinnunen-a i Nylander-ove. Oni su na osnovu
brojnih eksperimenata 1960. godine predloili model koji opisuje
ponaanje ploa pri probijanju tako to deli plou na radijalne krute
segmente od kojih je svaki ogranien sa dve radiajlne prsline,
obimom stuba gde se formiraju poetne krune prsline i ivicama
ploe. Pre nego to se desi lom, glavne deformacije svakog
radijalnog segmenta su rotacija oko centra rotacije koji se nalazi na
obimu stuba u nivou neutralne ose. Lom se deava kada doe do
loma betona eonog dela radijalnog segmenta usled sile u radijalnom
pravcu raspodeljene po obimu stuba. Na taj nain se optereenje sa
ravne ploe prenosi na stub preko kapitela unutar same ploe koji
podsea na konusno telo to je predstavljenom Slikom 1.
Kontrola na probijanje plitkih armiranobetonskih temelja
u strunoj regulativi i uslovima eksperimentalnog ispitivanja

27
Osim ovog modela poznati su jo i modeli Menetrey-a,
Shehat-e i Regan-a, Broms-a i drugih. injenica da nijedan od
pomenutih modela nije opte prihvaen dovela je do znatnih varijacija
u preporukama aktuelnih meunarodnih i nacionalnih pravilnika. U
veini je zastupljen poluempirijski metod kritinog preseka pri
sraunavanju nosivosti ploe na probijanje. Ovaj metod je zasnovan
na pretpostavci da je ploa probijena kada se formira vertikalni
presek po celom obimu preseka u neposrednoj blizini stuba. Taj
presek se naziva kritini ili kontrolni presek duine obima - u.
Probijanje ploe nastaje kada naponi smicanja u kritinom preseku
dostignu vrstou na smicanje betona.

Slika 1 Transfer optereenja iz stuba kroz ravnu plou
Na osnovu ovoga se proraun temelja na probijanje (to je
obavezni deo prorauna ploa i temelja) svodi samo na kontrolu
smiuih napona u kritinom preseku, odnosno uporeuje se
sraunati smiui napon u kontrolnom preseku
ra
, na odreenoj
udaljenosti od ivica stuba, sa vrstoom betona pri smicanju
b
.
Ukoliko je ispunjen uslov
b ra
< nema opasnosti od probijanja , dok
u suprotnom treba uvesti armaturu za osiguranje od probijanja.
Raunski napon smicanja
ra
u kritinom preseku rauna
se prema izrazu
d O
P
kp
red , u
ra

= (1)
gde je:
O
kp
obim kritinog (kontrolnog) preseka
d efektivna (statika) visina preseka (srednja vrednost u dva
upravna pravca)
red , u
P redukovana granina normalna sila u stubu za deo
reakcije tla ispod tela probijanja odreena izrazom
n b u red , u
F P P = (2)
gde je:
u
P granina normalna sila u stubu
n
neto reaktivni pritisak tla od eksploatacione sile u stubu
b
F povrina baze tela probijanja u ravni armature
28
Treba napomenuti da kod meuspratnih konstrukcija nema
redukcije normalne sile u stubu date izrazom (2) odnosno P
u,red
=P
u
.
Nosivost betona pri smicanju
b
se usvaja u zavisnosti od
vrstoe betona pri pritisku, koeficijenta armiranja podunom
armaturom namenjenoj prijemu sila zatezanja od savijanja i dimenzija
ploe (temelja). Vrednosti ovih veliina nisu precizirane u teoriji
armiranog betona te su zbog toga u pravilnicima one date kao
empirijske veliine zasnovane na eksperimentima. Pojedini pravilnici
na razliite naine tretiraju uticaj ovih veliina, a u nekim od njih su
neke od njih i izostavljene. U nastavku e biti dat pregled sledeih
pravilnika: evropski EN 1992-1-1:2004 i CEB-FIP MODEL CODE
1990, u nastavku Evrokod 2 i Model Code 90; britanski BS 8110-
1:1997, u nastavku BS 8110; ameriki ACI 318-02:2002, u nastavku
ACI 318; nemaki DIN 1045-1:2008-08, u nastavku DIN 1045-1; ruski
2.03.01 84, u nastavku i na Pravilnik za beton i
armirani beton iz 1987. godine, u nastavku PBAB-87.
Uticaj vrstoe betona pri pritisku, izraene preko
karakteristine vrstoe betonskog cilindra pri pritisku
c
f , kod
Evrojoda 2, BS 8110, DIN 1045-1 i Model Code 90 uzima se preko
lana
3
c
f , a kod ACI 318 lanom
c
f . Izuzetak predstavlja ruski
pravilnik i na PBAB 87 koji kao karakteristiku betona ne
uzimaju vrstou na pritisak ve vrstou na zatezanje (),
odnosno doputeni napon zatezanja (PBAB 87). Kada je u pitanju
uticaj procenta armiranja armaturom na savijanje , koja smanjuje
otvore poetnih prslina u donjoj zoni temelja i usporava prostiranje
kose prsline prema stubu, neki pravilnici kao to su BS 8110, Evrokod
2, Model Code 90 i DIN 1045-1 njegov uticaj uzimaju lanom

Slika 2 Kontrolni preseci u navedenim pravilnicima u zavisnosti od efektivne
visine ploe d
Kako povrina baze tela probijanja direktno zavisi od poloaja
i oblika kontrolnog preseka, to e se i redukovana granina normalna
sila P
u,red
u kontroli probijanja znatno razlikovati pri proraunu
probijanja temelja na osnovu razliitih pravilnika.

29
Neki pravilnici ne prave razliku izmeu probijanja kod
meuspratnih ploa i temelja, koristei iste izraze u oba sluaja. Tako
Evrokod 2, Model code 90, DIN 1045-1 i obrauju
problematiku probijanja temelja i dozvoljavaju mogunost redukcije
sile probijanja za deo reaktivnih pritisaka ispod tela probijanja.
Evrokod 2 dozvoljava da kritini presesk kod temelja bude i na
manjem rastojanju od 2.0d, dok DIN 1045-1 precizira da se kod
temelja veliina povrine za redukciju granine sile u stubu P
u
, uzima
povrine unutar kritinog preseka.
Na PBAB 87 predvia kontrolu na probijanje samo
meuspratnih ploa, dok proraun probijanja armiranobetonskih
plitkih temelja ne pominje. Zbog toga se u naoj strunoj literaturi
kontrola armiranobetonskih temelja samaca na probijanje najee
sprovodi na osnovu preporuka Leonhardt-a i time prevazilazi
nedoreenost PBAB - a 87.
Na osnovu izneenog jasno je da pomenuti pravilnici ne prave
razliku izmeu nosivosti pri probijanju tankih ploa i temelja i koriste
iste izraze za oba problema. Veina pravilnika dozvoljava mogunost
da se deo reakcije tla ispod tela probijanja odbije od sile probijanja, ali
se vrednost koju treba odbiti razlikuje od pravilnika do pravilnika.
Na osnovu izneenog moe se zakljuiti da problem
prorauna nosivosti temelja na probijanje jo uvek sadri mnoga
otvorena pitanja, to eksperimentalna istraivanja u ovoj oblasti ini
izuzetno dragocenim.
3. EKSPERIMENTALNA ISPITIVANJA
Kontrola na probijanje u okviru aktuelne strune regulative je
predloena na osnovu brojnih rezultata eksperimentalnih ispitivanja
probijanja na ploama. Eksperimentalna ispitivanja na temeljima su
znatno rea. Od poetka dvadesetog veka do danas, prema
podacima iz strune literature, izvedeno je samo nekoliko ispitivanja
temelja oslonjenih na realnu podlogu. Izvoenje eksperimenata sa
temeljima na realnom tlu najvei broj istraivaa je izbegavao zbog
znaajnih materijalnih izdataka i sloene organizacije eksperimenta.
Podloga je u sprovedenim eksperimentima simulirana elinim
oprugama, baterijom malih hidraulinih presa povezanih paralelno i
linijskim oslanjanjem.
Jasno je da su dosadanja ispitivanja nedovoljna i da
postoji potreba za ispitivanjem u realnim uslovima to je i razlog za
sprovoenje ispitivanja u okviru navedenog Projekta.
Cilj Projekta je da se teorijskim i eksperimentalnim putem
utvrdi ponaanje plitkih temelja od armiranog betona oslonjenih na
30
deformabilnu podlogu i optereenih zadanim spoljnim
optereenjem do loma. Pri tome je vano da budu utvreni pojava i
razvoj mehanizma prskanja i nain distribucije napona u armaturi i
betonu temelja, kao i uticaj faktora kao to su: vrstoa betona pri
pritisku, primenjeni procenat armiranja, poloaj i prenik armature,
vrsta i karakteristike podloge, neravnomernost kontaknih pritisaka
itd. Kljuni rezultat sprovedene parametarske studije je utvrivanje
onih faktora iji je uticaj dominantan pri proraunu temelja.
Programom eksperimentalnih ispitivanja u okviru Projekta
predviena je izrada modela in situ sa pripremom podloge
propisanih geomehanikih karakteristika i izradom probnih tela
temelja samaca zadatih dimenzija i definisanih karakteristika
betona i armature. Slikom 2 data je predviena ema
konstruktivnog sklopa za sprovoenje eksperimenta
3500
MERE U mm
6
2
0
5
0
0
2
0
0
3
0
8
0
TLO U TEMELJNOJ
JAMI
OKOLNO
TLO
EKSPERIMENTALNI
UZORAK -
TEMELJNA
STOPA
HIDRAULICNA
PRESA P=1000 kN
ISPITNI
RAM
2
0
0
175
850

Slika 2 ema eksperimenta
Za registrovanje eljenih parametara u podlozi i temeljima
koriena je sledea merna oprema: merne trake dilatacija u
betonu i armaturi temelja, merne elije pritiska (kontaktni pritisci),
elektronski ugibomer (pomeranja temelja), elektronski dinamometar
(sila) i hidraulina presa kapaciteta 1000kN (apliciranje optereenja).

Slika 3 Dispozicija eksperimenta in situ

31

Slika 4 Tipian ispitivani temelj (gore levo)

Slika 5 Elektronski ugibomer HBM-W50 ( gore desno) i elektronski
dinamometar HBM-RTN (dole desno)

Slika 6 Poloaj mernih traka dilatacija u betonu (levo) i mernih elija
pritisaka na tlo (desno)
32
4. ZAKLJUAK
U prvom delu rada je ukazano na problem razliitog pristupa u
teoriji prorauna probijanja plitkih armiranobetonskih temelja, to
unosi neodreenost i oteava primenu u strunoj praksi. Ovo je
ilustrovano uporednim prikazom najznaajnijih propisa: Eurocode 2,
BS 8110, ACI 318-04, Model Code 90, 2.03.01 84 i BAB 87.
Na osnovu izneenog moe se zakljuiti da problem prorauna
nosivosti temelja na probijanje jo uvek sadri mnoga otvorena
pitanja, to eksperimentalna istraivanja u ovoj oblasti ini izuzetno
dragocenim. U drugom delu rada je ukratko izloen sadraj programa
eksperimentalnog ispitivanja koje je sprovedeno u cilju utvrivanja
ponaanja pri probijanju plitkih temelja u realnim uslovima u praksi.
Istraivanja su sprovedena u okviru naunog projekta TR 16021
Teorijska i eksperimentalna analiza interakcije plitkih temelja i tla za
poterebe unapreenja domae regulative i primene sistema
Evrokodova.
5. LITERATURA

[1] Boni Z., Vacev T., Prolovi V., Mijalkovi M., Danevi P.:
Mathematical modeling of materially nonlinear problems in
structural analyses (part II application in contemporary
software), Facta universitatis, Series: Architecture and Civil
Engineering, University of Ni. Vol. 8, N 2, pp.201-210
[2] Hegger J., Ricker M., Ulke B., Ziegler M.: Investigations on the
punching behaviour of reinforced concrete footings, Engineering
Structures 29, 22332241, 2007
[3] Davidovi N., Boni Z., Prolovi V., Mladenovi B., Stoji D.: A
comparative theoretical experimental analysis of settlements of
shallow foundations on granular soil, Facta universitatis, Series:
Architecture and Civil Engineering, University of Ni. Vol. 8, N
2, pp.135-143
[4] Mladenovi B., Boni Z., Mijalkovi M., Danevi P., Davidovi
N.: Application of Mindlins theory for analysis of footing plate
bending based on experimental research, Facta universitatis,
Series: Architecture and Civil Engineering, University of Ni.
Vol. 8, N 2, pp.211-223
[5] Prolovi V., Boni Z.: Smiua nosivost na probijanje plitkih
temelja u domaoj i stranoj regulativi, Zbornik radova
Graevinsko-arhitekt. fakulteta u Niu 23, str. 93-103, 2008
[6] Vacev T., Prolovi V., Boni Z., Kajganovi T.: Konstruisanje i
proraun elinog rama za ispitivanje plitkih temelja na
deformabilnoj podlozi, Zbornik radova Graevinsko-
arhitektonskog fakulteta u Niu 24, str. 79-88, 2010

UDK:728.2(045)=163.41

POSLEDICE DENTRIFIKACIJE STAMBENOG
PODRUJA STUDIJA SLUAJA

Olga Cari
1

Dejana Neduin
2

Milena Krklje
3

Rezime
Urbana transformacija u obliku dentrifikacije ve decenijama
predstavlja estu temu debata u meunarodnim akademskim krugovim. Njena
definicija se znaajno izmenila od momenta kada se prvi put pojavila u
strunoj literaturi pre skoro pola veka. Danas, dentrifikacija podrazumeva
holistiki proces transformacije tokom kojeg se u devastirana stambena ili
nestambena podruja reinvestira kroz rekonstrukciju ili zamenu postojeeg
graevinskog fonda, to rezultuje znaajnim poboljanjem njihove fizike
strukture i infrastrukture, prilivom novih stanovnika i korisnika srednje i vie
klase i potpunom promenom njihovog identiteta i karaktera.
U ovom radu istraene su i kritiki valorizovane posledice
dentrifikacije stambenog podruja u Novom Sadu, Republika Srbija. Proces
koji je zapoeo u poslednjoj deceniji prolog veka i jo uvek je u toku,
prouzrokovao je znaajne alteracije drutveno-prostornog karaktera ovog dela
grada.

Kljune rei dentrifikacija, urbana transformacija, drutveno-
ekonomski faktori

1
Olga Cari, dipl. ing. arh. master, saradnik u nastavi, Univerzitet u Novom Sadu,
Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam
2
Dejana Neduin, dipl. ing. arh. master, asistent, Univerzitet u Novom Sadu,
3
mr Milena Krklje, dipl. ing. arh., asistent, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet
tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam

34
1. UVOD
Tip transformacije postojeeg urbanog tkiva u obliku
dentrifikacije ve dugi niz godina predstavlja aktuelnu temu polemika u
meunarodnim akademskim krugovima. Termin je nastao 1964. godine
kada ga je Rut Glas, britanski sociolog, upotrebila da opie posledice
promena fizike i drutvene strukture rezidencijalnih kvartova centralnog
Londona, izazvanih naseljavanjem stanovnika iz srednje klase i
postepenom marginalizacijom i izmetanjem inicijalnih korisnika,
veinom radnikog stanovnitva.[5] Uzimajui u obzir da koren
predstavlja re dentri (eng. gentry), koja oznaava vii srednji drutveni
stale [7] i time upuuje na pojavu klasne segregacije, uprkos raznim
pokuajima da se dentrifikacija javnosti predstavi kao proces koji
donosi prosperitet zaboravljenim delovima grada, upotreba termina u
strunoj literaturi podstakla je veinom negativne konotacije.
Iako je odreen broj strunjaka prihvatio definiciju Glasove,
danas poznatu kao klasina dentrifikacija [8], koja je proces iskljuivo
vezivala za transformaciju stambenih naselja u neposrednoj blizini
gradskog centra, drugi su naglaavali da su lokacija, karakter i namena
podruja manje bitni od prostornih i drutvenih alteracija, koje se usled
dentrifikacije deavaju.[9] S obzirom da tok i krajnji ishodi ovog tipa
urbane transformacije direktno zavise od velikog broja inilaca, on moe
dati izrazito pozitivne ili negativne ili i pozitivne i negativne rezultate.[6]
Imajui u vidu razliita tumaenja svega onog to njena definicija
obuhvata, pod dentrifikacijom se u okvirima ovog rada podrazumeva
dugoroan proces tokom kojeg se u osiromaena i devastirana gradska
naselja reinvestira, to rezultuje znaajnim poboljanjem njihove fizike
strukture i infrastrukture, prilivom novih stanovnika i korisnika srednje i
vie klase i, konano, potpunom promenom njihovog identiteta i
karaktera. Proces je predstavljen na primeru reprezentativnog bloka u
stambenom naselju Grbavica, Novi Sad, Republika Srbija, koji oslikava
promene koje su nastupile na nivou celog urbanog fragmenta.
Posmatrajui dentrifikaciju kao proces iji ishodi nisu iskljuivo
negativni, u radu je analiziran uticaj ovog tipa transformacija na alteraciju
njegovog drutveno-prostornog karaktera.

2. DENTRIFIKACIJA PODRUJA GRBAVICE, NOVI
SAD - STUDIJA SLUAJA
Podruje naselja Grbavica kao nekadanja ruralna periferija
Novog Sada, usled razvoja grada tokom poslednjih pet decenija
Posledice dentrifikacije stambenog podruja studija sluaja
35
integrisalo se u njegov iri centar. Proces transformacije ovog urbanog
fragmenta analiziran je od perioda njegove prve obnove nakon Drugog
svetskog rata do intenzivne dentrifikacije krajem prolog veka, koja je u
potpunosti izmenila njegov drutveno-prostorni karakter i identitet.

2.1. Pregled razvoja Grbavice pre dentrifikacije
Krajem 1940-ih godina, Novi Sad je imao relativno malu gustina
stanovanja i preteno ruralni karakter. Usled naglog priliva stanovnitva
iz manje razvijenih delova Vojvodine, Generalni plan iz 1950. godine
preporuio je poveanje gustine stanovanja ve izgraenih naselja kroz
njihovu rekonstrukciju, odnosno stvaranje kompaktnog urbanog
tkiva,[14] ime se grad okree ka politici intenzivne stambene izgradnje
na podrujima koja su bila infrastrukturno opremljena.
Grbavicu u to vreme sainjavaju tipine prizemne seoske kue
sa ekonomskim dvoritima u unutranjosti bloka i jednoporodine i
vieporodine varoke kue male spratnosti i razliitog boniteta (Slika 1)
[10]. Uz izvrenu preparcelaciju kroz eksproprijaciju, ona postaje
atraktivna lokacija za izgradnju vieporodinih objekata unutar postojeih
blokova u reimu rekonstrukcije (Slika 2), ime je nagoveteno da
poseduje potencijal da bude dentrifikovana u budunosti. Karakter ovog
podruja se skoro u potpunosti menja probijanjem Bulevara osloboenja
sredinom 1960-ih godina, kada biva u potpunosti odseeno od gradskog
jezgra.

Slika 1. Ulica varokog tipa; Slika 2. Izgradnja vieporodinih
stambenih objekata u duhu Moderne.

Poetkom 1970-ih godina, grad poinje teritorijalno da se iri na
nova, jo neizgraena periferna podruja. U skladu sa Generalnim

36
urbanistikim planom iz 1973. godine, rekonstrukcija postojeeg
urbanog tkiva koja je bila aktuelna u prethodnoj deceniji je nastavljena,
ali u mnogo manjem obimu.[2] Za Grbavicu je bio definisan stepen
intervencije koji je podrazumevao remodulaciju blokova uz ouvanje
nasleene mree ulica, ali njena fizika struktura ostaje skoro
nepromenjena sve do kraja 1990-ih godina, kada nastupa prvi talas
dentrifikacije.

2.2. Proces dentrifikacije Grbavice uticaji i posledice
Tokom druge polovine prolog veka izgradnja stambenih
objekata u naoj zemlji imala je drutveni karakter i bila je finansirana
kroz razne stambene fondove.[11] Usled ekonomske krize koja je
nastupila poetkom 1990-ih godina i nemogunosti drave da alocira
sredstva za ovu namenu, ona postaje trino orijentisana. S obzirom da
je broj stanovnika u Novom Sadu i dalje rastao, a da je za dalje
teritorijalno irenje grada bilo potrebno obezbediti znaajne investicije za
novu infrastrukturnu mreu, privatni sektor se opredeljuje za alternativno
reenje. Pristupa se transformaciji ve izgraenih delova grada, naroito
u smislu promene tipa stanovanja, od jednoporodinog ili meovitog u
vieporodino stanovanje velikih gustina. U plansku dokumentaciju se
stoga i uvodi termin permanentna rekonstrukcija,[3] koji podrazumeva
moda najradikalniju transformaciju gradskog tkiva zamenu dotrajalog
stambenog fonda novim objektima u cilju poveanja gustine
naseljenosti, odnosno stepena racionalnosti.
Reim permanentne rekonstrukcije odgovarao je individualnoj
inicijativi novog talasa privatnih investitora, te poetkom 1990-ih
zapoinje ruenje dela postojeeg stambenog fonda na teritoriji
Grbavice i gradnja vieporodinih objekata na pojedinanim uskim
parcelama na kojima se prethodno nalazilo jednoporodino ili meovito
stanovanje. Time je i inicirana intenzivna dentrifikacija ovog stambenog
naselja koja dalje rezultuje znaajnim poveanjem procenta izgraenosti
i gustine stanovanja, to dovodi i do potpune promene njegove ranije
fizike strukture.

2.2.1. Prostorna transformacija na nivou bloka
Transformacija fizike strukture podruja Grbavice od kraja
Drugog svetskog rata do poetka 1990-ih godina i proces
dentrifikacije koji je usledio na podruju moe se sagledati kroz
analizu prostornih promena u okviru karakteristinog stambenog bloka,
37
oivienog ulicama Mie Dimitrijevia, Pukinovom, Tolstojevom i
Gogoljevom (Slike 3 i 4).

Slika 3. Analizirani blok 1970-ih godina; Slika 4. Transformacija
predviena Regulacionim planom iz 2003. godine.

Inicijalna kontura bloka iz perioda nakon Prvog svetskog rata,
definisana ivinom izgradnjom tradicionalnih vojvoanskih kua na
velikim parcelama, prvi put je transformisana poetkom 1960-ih
godina, kada je izvrena preparcelacija U sreditu bloka u kom su se
prethodno nalazili batenski delovi jednoporodinih kua u privatnom
vlasnitvu sagraene su dve vieporodine stambene zgrade, koje su
prikljuene na postojeu infrastrukturu. Novoizgraeni objekti, osim to
su bili oblikovno i funkcionalno neusaglaeni sa postojeim
stanovanjem druge tipologije, istovremeno su i onemoguili dalji
smislen razvoj bloka. Uprkos injenici da je Detaljni urbanistiki plan iz
1988. godine, kojim je obuhvaen i analizirani blok, uvideo njihovu
neprimerenost postojeoj gradskoj matrici,[1] njegove smernice za
dalji prostorni razvoj Grbavice inicirale su kasniju dentrifikaciju celog
podruja.
Plan je preporuio ruenje jednoporodinih objekata du ulica
Mie Dimitrijevia i Pukinove u cilju obezbeivanja prostora za
vieporodino stanovanje spratnosti do P+4+M, kao i trostruko
poveanje gustine stanovanja u okviru bloka (sa 168 na 474
stanovnika po hektaru).[1] Krajem 1990-tih godina poinje intenzivna
izgradnja vieporodinih stambenih objekata, finansirana privatnim
kapitalom, iji gabariti su neprimereni kako veliini parcela na kojim se
razvijaju tako i postojeoj ulinoj matrici. Zamena preostalih
jednoporodinih kua ugraenim vieporodinim objektima du

38
Tolstojeve i Gogoljeve ulice (Slika 5), omoguena je Regulacionim
planom iz 2003. godine,[13] ime je gustina stanovanja poveana na
605 stanovnika po hektaru.
Pomenuti Plan je takoe definisao uslove za ureenje javnih
prostora i dao predlog za reavanje problema mirujueg saobraaja
kroz uvoenje novih parking mesta po obodu i zadravanje postojeih
garaa unutar bloka, bez dodavanja novih., Nasuprot njegovim
smernicama, slobodne povrine u okviru bloka zauzeli su parkinzi i
nelegalno izgraene garae, dok planski ureenih javnih prostora za
socijalizaciju stanovnika gotovo da nema (Slika 6).

Slika 5. Obod analiziranog bloka: Slika 6. Unutarblokovski prostori
podreeni mirujuem saobraaju;

I pored injenice da je jedan od pozitivnih aspekata ove urbane
transformacije poveanje gustine stanovanja, promena tipologije
stanovanja i poveanje stepena izgraenosti parcela uglavnom je
ostavilo negativne posledice, posebno u smislu izmene njegovog
drutveno-prostornog karaktera i identiteta.

2.2.2. Promene strukture stanovnitva
Prvobitni, veinom ruralni karakter Grbavice poeo je da se
menja 1950-ih godina, kada se, usled intenzivnog razvoja industrije i
velikih migracija iz nerazvijenih delova Vojvodine u Novi Sad iz sela u
grad, grade vieporodine stambene lamele i kule namenjene
smetaju radnikog stanovnitva. Nakon skoro etiri decenije ruralno-
urbanog dualiteta, proces dentrifikacije, kojim je skoro u potpunosti
izmenjena fizika struktura analiziranog podruja, dovodi i do promene
njegove drutvene strukture i identiteta. Transformacija postojeih
blokova, izvedena kroz zamenu prizemnih jednoporodinih
viespratnim vieporodinim objektima sa velikim brojem malih
39
stambenih jedinica stvorila je uslove za nastanjivanje malih
domainstava, te strukturu stanovnitva Grbavice danas uglavnom
ine studenti, mlai poslovni ljudi i mladi brani parovi.
Imajui u vidu da identitet odreenog gradskog podruja ne
sainjavaju samo zgrade, ve i njegovi stanovnici i korisnici, oni moraju
biti direktno ukljueni u svaki proces urbane transformacije.[12] S
obzirom da pomenuto nije ispotovano u sluaju razvoja Grbavice u
protekle dve decenije, nagla promena njene drutveno-prostorne
strukture izazvala je iseljavanje stanovnitva, koje je stvorilo njen
nekadanji identitet. Dananji stanovnici e vremenom izgraditi svoj
novi, te e ostati samo bledo kolektivno seanje na karakter koji je ovo
podruje ranije imalo.

3. ZAKLJUAK
Dentrifikacija na Grbavici doprinela je da se podruje koje je
prethodno imalo veinom ruralni karakter, urbanizuje i ponovo prostorno
povee sa centrom grada. Istovremeno, ovim tipom urbane
transformacije obezbeen je neophodan dodatni stambeni fond, a
takoe su i katalizovane investicije iz javnog i privatnog sektora u
obnovu i modernizaciju infrastrukture.
S druge strane, kako su promene urbanog tkiva Grbavice
izvrene bez jasno utvrenog dugoronog plana, uoava se da je
izgradnja tokom poslenje dve decenije bila voena skoro iskljuivo tzv.
investitorskim urbanzimom, uz flekibilno tumaenje planom definisanih
horizontalnih i vertikalnih regulacija za vieporodine objekate. Ovim je
stvoren mnogo vei procenat izgraenosti od optimalnog za zateenu
urbanu matricu, to je neposredno uticalo i na formiranje novog
drutveno-prostornog identiteta celog podruja. Uprkos porastu
popularnosti analiziranog podruja meu graanima, to predstavlja
jedan od pozitivnih rezultata, moe se zakljuiti da je proces
dentrifikacije na podruju Grbavice ostavio veinom negativne
posledice.

4. LITERATURA
[1] Detaljni urbanistiki plan meovitog stanovanja bloka Mie
Dimitrijevia u Novom Sadu, Arhiva J.P. Urbanizam - Zavod za
urbanizam Novi Sad, Novi Sad, 1988.

40
[2] Generalni urbanistiki plan: Novi Sad do 2000. godine,
Urbanistiki zavod Novog Sada, Novi Sad, 1973.
[3] Generalni urbanistiki plan Novog Sada do 2005. godine
Predlog, Skuptina Grada Novog Sada, Novi Sad, 1985.
[4] Generalni plan grada Novog Sada do 2021. godine, JP
Urbanizam Zavod za urbanizam Novi Sad, Novi Sad,
1999.
[5] Glass Ruth: Aspects of Change, Centre for Urban Studies
(ur.): London: Aspects of Change, MacGibbon and Kee,
London, 1964.
[6] Hamnett Chris: Gentrification and Residential Location
Theory: A Review and Assessment, D. Herbert, R.J.
Johnson (ur.): Geography and the Urban Environment:
Progress in Research and Application, Wiley and Sons, New
York, 1984.
[7] Klajn Ivan, ipka Milan: Veliki renik stranih rei i izraza,
Prometej, Novi Sad, 2006.
[8] Lees Loretta, Slater Tom, Wyly Elvin: Gentrification,
Routledge, Taylor & Francis Group, New York, 2008.
[9] Ley David: The New Middle Class and the Remaking of the
Central City, Oxford, Oxford University Press, 1996.
[10] Novi Sad Generalni plan iz 1963. godine, Urbanistiki
zavod Novog Sada, Novi Sad, 1963.
[11] Pajovi Duan (ur.): Novi Sad slika grada, JP Urbanizam -
Zavod za urbanizam Novi Sad, Novi Sad, 1996.
[12] Pui Ljubinko: Lj. Pui: Sustainable Development and
Urban Identity: A Social Context, Spatium, No.11, Institut za
Arhitekturu i urbanizam Srbije, Beograd, 2004., str.1-6.
[13] Regulacioni plan blokova oko ulice Danila Kia u Novom
Sadu, Slubeni list Grada Novog Sada, 9/2003, Novi Sad,
2003.
[14] Tehniki izvetaj uz Generalni plan Novog Sada iz 1950.
godine, Urbanistiki zavod Novog Sada, Novi Sad, 1950.

UDK: 624.042.7:550.344(045)=163.41

ANALIZA ODNOSA ZAHTEVA I ODGOVORA
SISTEMA ZA PROCENU PERFORMANSI U
USLOVIMA SEIZMIKOG DEJSTVA

Mladen osi
1

Rezime
U ovom radu su prikazani aspekti analize odnosa zahteva koji se
postavlja pred sistem i odgovora sistema u uslovima seizmikog dejstva.
Odgovor sistema se razmatra primenom nelinearne statike seizmike
analize, dok se zahtev koji se postavlja pred sistem odreuje iz spektra
odgovora i krive zahteva. Ovakva metodologija odreivanja odnosa
zahtev/odgovor sistema preko nivoa ciljnog pomeranja, implementirana je u
ATC propise kao metoda spektra kapaciteta. Razmatrani su mogui odnosi
zahtev/odgovor sistema za razliite nivoe ciljnog pomeranja, a preko
performansi sistema: nivo deformacija, krutost sistema, duktilnost, egzistencija
viskoznog i histerezisnog priguenja. Na osnovu utvrenih performansi u
ovom radu, a za razliite nivoe odnosa zahtev/odgovor sistema, mogue je
vriti kvalitativnu analizu za realne proraunske modele objekata.

Kljune rei: performanse sistema, metoda spektra kapaciteta,
nelinearna statika seizmika analiza

1. UVOD
Razvoj savremene metodologije prorauna konstrukcija u
uslovima seizmikog dejstva prema konceptu PBEE performansi
(PBEE- Performance Based Earthquake Engineering), zasniva se na
primeni nelinearnih statikih i dinamikih analiza. Teite je na primeni
nelinearne statike seizmike analize (NSPA- Nonlinear Static Pushover

1
Mr, dipl.in.gra., PhD student, mladen165@inffo.net

42
Analysis) i analize prorauna prema pomeranju (DDBD- Direct
Displacement Based Design). Znaajan napredak napravljen je i na
polju primene nelinearnih dinamikih analiza (NDA- Nonlinear Dynamic
Analysis). Meutim, poto se koncept PBEE analiza zasniva na analizi
kapaciteta sistema do stanja kolapsa, to se moraju primeniti
inkrementalne nelinearne dinamike analize (INDA- Incremental
Nonlinear Dynamic Analysis). Poto se INDA analize jo uvek ne
primenjuju u praktine svrhe, to se za procenu nelinearnog odgovora
uspeno primenjuju NSPA analize. Dakle, odgovor sistema se odreuje
na osnovu razvoja nelinearnih deformacija, a nivo merodavnog ciljnog
pomeranja (TD- target displacement) se utvruje primenom metode
spektra kapaciteta (CSM- Capacity Spectrum Method) [1]. Zahtev
sistema se predstavlja preko krive zahteva (DC- demand curve), dok
se odgovor sistema predstvalja preko krive kapaciteta ili pushover krive
(PC- pushover curve). U PBEE metodologiji ovaj odnos se prikazuje
kao odnos kapacitet/zahtev C/D (C- capacity/D- demand). Poto se
primenom CSM metode moe grafiki sagledati odnos C/D, to je i za
analizu performansi u ovom radu primenjena CSM metodologija.

2. ANALIZA NELINEARNOG ODGOVORA SISTEMA
CSM metoda se zasniva na odreivanju nivoa ciljnog pomeranja
iz preseka PC i DC krive MDOF (multi degree of freedom system)
sistema izloenog dejstvu zemljotresa. DC kriva se konstruie iterativnim
postupkom, a PC kriva iz inkrementalno-iterativne procedure. Na slici 1.
prikazani su elastini spektar odgovora (ERS- elastic response
spectrum), PC i DC kriva u formatu spektralno ubrzanje-spektralno
pomeranje (ADRS- Acceleration Displacement Response Spectrum).

Slika 1. Odreivanje TD pomeranja CSM metodom (ADRS format)
Analiza odnosa zahteva i odgovora sistema za procenu performansi
u uslovima seizmikog dejstva
43
U ovom radu analiza odnosa C/D prikazana je u formatu P-U
(sila-pomeranje) radi jednostavnosti, uzimajui u obzir da se DC kriva
prethodno konvertuje iz ADRS formata u P-U format. Istraivanje
sprovedeno u ovom radu zasniva se na ponaanju MDOF sistema
zgrada u uslovima zemljotresnog dejstva. Generalna podela ponaanja
zgrada pri nelinearnom odgovoru je na duktilne, neduktilne i prelazne
kategorije izmeu prethodne dve. Veliki broj testova sprovedenih na
regularnim i neregularnim okvirima prezentovan u studiji [2] i
preliminarnim istraivanjima, ukazuje na varijaciju u odgovoru pri
nelinearnom ponaanju sistema. Na slici 2. prikazani su odgovori
sistema sa egzistencijom linearnog (L- linear), nelinearnog (N- nonlinear)
i domena kolapsa (C- collapse). Izraen N domen ukazuje na duktilno
ponaanje zgrada sa moguim vrednostima krutosti sistema u
nelinearnom domenu K
N
>0, K
N
0, K
N
<0, tako da je K
N
K
L
. Ovako
duktilno ponaanje zgrada je povoljno obzirom na mogunost znatne
disipacije histerezisne energije i plastifikaciju sistema povoljnim
mehanizmima loma u uslovima dejstva zemljotresa (ductile failure) [3].

Slika 2. Odgovori sistema sa duktilnim ponaanjem L, N, C,
K
N
K
L
U odreenom broju istraivanja [2], a posebno kod neregularnih
okvirnih sistema zgrada nie spratnosti, utvreno je nepostojanje C
domena. I pored toga to ovakva zgrada moe razvijati povoljan
mehanizam loma, odreivanje nivoa TD pomeranja moe predstavljati
problem usled razliitog odgovora sistema za razliite tipove tla na
kojem je objekat fundiran. Za tipove tla kod kojih je brzina smiuih
seizmikih talasa nia, nivo TD pomeranja se pomera ka C domenu,
tako da se u odreenim situacijama i ne moe odrediti nivo TD
pomeranja. Sa druge strane, ovakav odgovor sistema moe biti i
problem numerikog reenja, jer je za okvirne sisteme zgrada potreban
velii broj inkremenata i iteracija, a takoe potrebno je i pootriti
kriterijume tolerancije za rezidualno (neizbalansirano) optereenje. Na
slici 3. prikazani su odgovori sistema sa egzistencijom L i N domena, i

44
nepostojanjem C domena, a za razliite vrednost K
N
>0, K
N
0, K
N
<0,
tako da je K
N
K
L
.

Slika 3. Odgovori sistema sa duktilnim ponaanjem L, N i bez C
domena C, K
N
K
L
Za razliku od duktilnog modela ponaanja zgrada, kod
neduktilnog ili krtog mehanizma loma zgrada (brittle failure) nema N
domena ili je isti u okviru C domena (slika 4.). Ovakav model ponaanja
karakterie nagli i iznenadan kolaps zgrada.

Slika 4. Odgovori sistema sa neduktilnim ponaanjem L, N, C (ili
C)
Kod sledeeg modela karakteristina je nagla promena krutosti
sistema (saw-tooth shape) K
N
>0, K
N
0, K
N
<0 u N domenu (slika 5.).
Sistem se generalno ponaa duktilno, dok je promena krutosti u N
domenu frekventna, tako da odreivanje nivoa TD pomeranja u ovom
sluaju moe biti veoma sloeno. Problem se moe reiti primenom
odreenih postupaka, kao to je izjednaavanje energije deformacije u N
domenu za dati model ponaanja i idealizovani sa konstantnim K
N
.
Na osnovu prethodno izloenih modela nelinearnih odgovora
sistema, moe se konstatovati da prvi model najbolje opisuje duktilno
ponaanje viespratnih okvirnih sistema zgrada, tako da e se u
45
daljim razmatranjima analiza C/D odnosa i procena performansi
sprovesti za dati model.

Slika 5. Odgovori sistema sa duktilnim ponaanjem L, N, C, (ili
C) i promenljivim K
N

3. ANALIZA ODNOSA C/D I PROCENA PERFORMANSI
U procesu odreivanja odnosa C/D i procena performansi
sistema diskretne vrednosti PC i DC kriva razmatrae se kao skupovi
ureenih parova S
PC
(U
PC
, P
PC
) i S
DC
(U
DC
, P
DC
). Ukoliko postoji presek PC
i DC krive, onda je mogue odrediti TD pomeranje, a zatim utvrditi nivo
duktilnosti
TD
, viskozno
V,TD
i histerezisno
H,TD
priguenje. U prvom
sluaju (slika 6.) prikazan je model kod koga je nivo TD pomeranja
odreen u elastinoj oblasti:
S
DC
S
PC
=TD, !TD: U
TD
P
TD

00,
H,TD
, M=U
Y
(supremum), m=0 (infimum)

Slika 6. Analiza odnosa C/D za 0<U
TD
U
Y
,
TD
=1

Drugi sluaj odnosa C/D (slika 7.) je neto povoljniji u odnosu na

46
prethodni, ali je u ovom sluaju duktilnost
TD
manja od minimalno
potrebne prema propisima
CODE,min
:
S
DC
S
PC
=TD, !TD: U
TD
P
TD

U
Y
0,
H,TD
>0, M=
CODE,min
U
Y
, m=U
Y

Slika 7. Analiza odnosa C/D za U
Y
<U
TD
<
CODE,min
U
Y
,
=1
<
TD
<
CODE,min

Trei sluaj odnosa C/D (slika 8.) je najpovoljniji jer je izmeu
ostalog i duktilnost
TD
u granicama optimalno potrebne:
S
DC
S
PC
=TD, !TD: U
TD
P
TD

CODE,min
U
Y
U
TD
U
C
, P
,CODE,min
P
TD
P
C
, K=K
N
0, K
N
K
L

CODE,min
TD
C
,
CODE,min
2,
TD
=U
TD
/U
Y
CODE,max
,
C
=U
C
/U
Y
(3)

V,TD
>0,
H,TD
>0, M=U
C
, m=
CODE,min
U
Y

Slika 8. Analiza odnosa C/D za
CODE,min
U
Y
U
TD
U
C
,
CODE,min
TD
C

etvrti sluaj odnosa C/D (slika 9.) je delimino povoljan zbog
47
prevelike realizovane duktilnosti
TD
:
S
DC
S
PC
=TD, !TD: U
TD
P
TD

CODE,max
U
Y
0,
H,TD
>0, M=U
C
, m=
CODE,max
U
Y

Slika 9. Analiza odnosa C/D za
CODE,max
U
Y
<U
TD
U
C
,
CODE,max
<
TD
<
C

Peti sluaj odnosa C/D (slika 10.) je nepovoljan zbog prevelike
realizovane duktilnosti
TD
i dobijenog nivoa TD pomeranja u kolapsnoj
oblasti:
S
DC
S
PC
=TD, !TD: U
TD
P
TD

U
C
P
TD
P
max
, K=K
C

C
<
TD
max
,
TD
=U
TD
/U
Y
,
C
=U
C
/U
Y
,
max
=U
max
/U
Y
(5)

V,TD
>0,
H,TD
>0, M=U
max
, m=U
C

Slika 10. Analiza odnosa C/D za U
C
P
PC,i
U
TD
, P
TD
,
TD
,
V,TD
,
H,TD
(6)

Slika 11. Analiza odnosa C/D kada TD

4. ZAKLJUAK
Analiza odnosa C/D za procenu performansi sistema u uslovima
seizmikog dejstva zahteva razmatranje na vie razliitih nivoa: nosivost,
krutost, duktilnost, priguenje (viskozno, histerezisno, efektivno), indeks
oteenja (DI), globalni (DR) i meuspratni driftovi (IDR). Sa druge
strane, PBEE metodologija zahteva multidisciplinaran pristup u
odreivanju ovih kljunih faktora preko NSPA, DDBD, NDA ili INDA
analiza, a posebno se naglaava analiza sistema primenom
inkrementalno-iterativnih procedura.

5. LITERATURA
[1] ATC 40, Seismic Evaluation and Retrofit of Concrete Buildings,
Volumes 1. and 2., Applied Technology Council, Redwood City,
USA, 1996, 346p.
[2] osi M.: Nelinearna statika seizmika analiza viespratnih
okvira, Magistarska teza, Fakultet tehnikih nauka, Univerzitet u
Novom Sadu, Novi Sad, 2010, 230str.
[3] Lainovi ., Foli R., osi M.: Comparative Analysis of Seismic
Demands of Regular Multi-Story Concrete Frames, Banja Luka
Earthquake - 40 years of Construction Experience, International
Conference on Earthquake Engineering, Banja Luka, Bosnia and
Herzegovina, 2009, pp. 129-143.

UDK:624.153+624.159.2(045)=163.41

POREENJE METODA PRORAUNA SLEGANJA
PLITKIH TEMELJA NA KRUPNOZRNOM TLU
NA OSNOVU TEORIJSKO-EKSPERIMENTALNE
ANALIZE

Neboja Davidovi
1

Zoran Boni
2

Verka Prolovi
3

Dejan Koblika
4

Rezime
U savremenoj strunoj literaturi navodi se da postoji vie od 40 razliitih
metoda prorauna sleganja temelja na krupnozrnom tlu. Kod svih metoda
najvei uticaj na sleganje imaju intenzitet optereenja, deformacijske
karakteristike podloge (tla) i irina temelja. Metode po pravilu precenjuju
oekivana sleganja, a potcenjuju nosivost tla, to postupak dimenzionisanja
temelja ini konzervativnim. U cilju provere tanosti i pouzdanosti metoda koje
se najee koriste u praksi izvrena je uporedna analiza sleganja sraunatih
njihovom primenom i onih izmerenih tokom izvoenja eksperimentalnog dela
nauno-istraivakog projekta "Teorijska i eksperimentalna analiza interakcije
plitkih armirano-betonskih temelja i tla za potrebe unapreenja domae
regulative i primene sistema Evrokodova", u okviru koga je serija modela
armirano-betonskih temelja u velikoj razmeri ispitivana optereivanjem
rastuim spoljnim optereenjem do loma.

Kljune rei: Sleganje, plitki temelji, krupnozrno tlo, metoda,
nauno-istraivaki projekat, eksperiment, teorijsko-eksperimentalna analiza.

1
mr, asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, dnebojsa@gaf.ni.ac.rs
2
mr, asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, zokibon@yahoo.com
3
dr, red.prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, vprolovic@yahoo.com
4
dipl.gra.in., asistent, Fakultet tehnikih nauka u K.Mitrovici, dkobliska@gmail.com
50
1. UVOD
Sleganje plitkih temelja fundiranih na krupnozrnom tlu je
elastinog karaktera i zbog velike vodopropustljivosti ovakvog tla deava
se vrlo brzo, jo tokom nanoenja optereenja. Za dimenzionisanje
plitkih temelja vrlo vano je da se ovo sleganje odredi to tanije, jer je
po pravilu veliina tog sleganja, a ne vrstoa tla, merodavna za
dozvoljeno optereenje temelja. Pri odreivanju pokazatelja
deformabilnosti krupnozrnog tla, koji su potrebni za proraun sleganja,
javlja se problem dobijanja neporemeenih uzoraka. Dok se iz slojeva
glinovitog tla mogu dobiti neporemeeni uzorci za laboratorijska
ispitivanja, iz krupnozrnih materijala, kao to su ljunak i pesak,
praktino je nemogue uzeti neporemeene uzorke koji bi se ispitali u
laboratoriji, npr. u edometru ili triaksijalnom aparatu. Zato se pokazatelji
deformabilnosti odreuju indirektno, iz empirijskih relacija dobijenih na
bazi rezultata opita standardne (dinamike) penetracije (SPT) ili opita
statike penetracije (CPT). U savremenoj strunoj literaturi navodi se da
postoji vie od 40 razliitih metoda prorauna sleganja temelja na
krupnozrnom tlu[1]. Kod svih tih metoda glavni uticajni faktori na veliinu
sleganja su intenzitet optereenja, deformacijske karakteristike podloge
(tla) i irina temelja. Metode po pravilu precenjuju oekivana sleganja, a
potcenjuju nosivost tla, to postupak dimenzionisanja temelja ini
konzervativnim.

2. EKSPERIMENTALNO ISPITIVANJE
Na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u Niu je u toku
realizacija nauno-istraivakog projekta TR-16021 pod nazivom
"Teorijska i eksperimentalna analiza interakcije plitkih armirano-
betonskih temelja i tla za potrebe unapreenja domae regulative i
primene sistema Evrokodova", koga finansira Ministarstvo za nauku I
tehnnoloki razvoj Republike Srbije. Jedan od glavnih ciljeva
istraivanja u okviru Projekta je utvrivanje ponaanja plitkih armirano-
betonskih temelja oslonjenih na deformabilnu podlogu, optereenih
rastuim spoljnim optereenjem do loma. U sklopu realizacije Projekta
izvreno je eksprimentalno ispitivanje serije modela plitkih armirano-
betonskih temelja u velikoj razmeri oslonjenih na realnu podlogu
(ljunkovito tlo), optereivanjem do loma[2]. Eksperiment je paljivo
isplaniran, a svi detalji precizno definisani Programom ispitivanja.
Zahtev da uslovi u kojima se izvodi eksperiment budu to realniji
odnosio se na AB temelje (u pogledu oblika, dimenzija, marke betona i
armature), nivoe optereenja i nain optereivanja temelja, kao i na
Poreenje metoda prorauna sleganja plitkih temelja na krupnozrnom tlu na
osnovu teorijsko-eksperimentalne analize.
51
podlogu ispod temelja (u pogledu vrste upotrebljenog materijala,
njegove zbijenosti i vlanosti). Dodatni uslov bio je da temeljni iskop,
koji e biti ispunjen ovim materijalom, ima takve dimenzije, koje e u
sluaju da pri optereivanju pre doe do loma u podlozi nego u
temelju, omoguiti nesmetano formiranje kompletnih kliznih povri u
njemu[3]. Po iskopu temeljne jame dimenzija u osnovi 5x4m i dubine
3m, na dno je sputen elini ram, koji slui za prihvatanje reaktivne
sile prese, pomou koje se vri optereivanje temelja[4]. Iskopani
materijal zamenjen je renim ljunkom, koji je ugraivan i zbijan u
slojevima od 0,30m. Kontrolisana je zbijenost svakog sloja opitom
krunom ploom, pri emu su izmerene vrednosti modula stiljivosti
(M
s
) u rasponu od 43,3 do 66,7MPa. Preostali prostor (oko 0,90m)
izmeu zavrnog sloja ljunka i rama je iskorien za postavljanje
temeljne stope osnove 0,850,85m, hidraulike prese i opreme za
merenje napona i deformacija (Slika 1).
3500
MERE U mm
6
2
0
5
0
0
2
0
0
3
0
8
0
TLO U TEMELJNOJ
JAMI
OKOLNO
TLO
EKSPERIMENTALNI
UZORAK -
TEMELJNA
STOPA
HIDRAULICNA
PRESA P=1000 kN
ISPITNI
RAM
2
0
0
175
850

Slika 1. Ispitivanje temelja na krupnozrnom tlu ema eksperimenta
Tokom ispitivanja svakog temelja merene su sledee veliine:
Sila optereivanja temelja, pritisci na kontaktu temelja sa podlogom,
deformacije u betonu i armaturi i sleganja temelja. Na osnovu tih
merenja bilo je mogua uporedna analiza sleganja izmerenih tokom
eksperimenta i sleganja sraunatih primenom metoda koje se najee
koriste u praksi.

3. METODE PRORAUNA SLEGANJA
U tradicionalnim metodama, najee korienim u inenjerskoj
praksi, proraun sleganja se zasniva na idealizaciji tla ispod temelja
preko niza homogenih slojeva definisanih jednim parametrom.
52
Terzaghi i Peck (1948) su autori prve racionalne metode za
proraun sleganja plitkih temelja na krupnozrnom tlu. Na bazi rezultata
serije opita optereenja peskovitog tla kvadratnom ploom stranice 300
mm dobili su vezu izmeu sleganja (s) kvadratnog temelja stranice B
metara i sleganja kvadratne ploe (s
p
) u vidu izraza:
+
=
B
D
, B
B
s s
p
4
1
3 0
2
2
(1)
gde je: D dubina fundiranja.
Proteklih decenija ovo reenje bilo je u irokoj upotrebi, ali je praksa
pokazala da su rezultati koji se dobijaju vrlo konzervativni, pa je to
glavni razlog to je potisnuto od strane novijih, manje konzervativnih
reenja.

Krupnozrno tlo se esto tretira kao linearno ili nelinearno
elastina sredina na koju se primenjuju principi teorije elastinosti. U
proraunima sleganja tlo se predstavlja Poisson-ovim koeficijentom ()
i Young-ovim modulom (E). Postoje dva postupka prorauna:

a) Integracija vertikalnih deformacija take na povrini terena
(Metod integracije pomeranja), tako da se sleganje rauna iz izraza:

( )
E
I B q
s
n

=
2
1
(2)
gde je: q
n
- neto kontaktni pritisak na koti fundiranja,
I uticajni faktor, koji zavisi od oblika i krutosti stope temelja,
kao i poloaja take ije sleganje se rauna.

b) Integracija vertikalnih dilatacija (
z
) taaka tla ispod take ije
sleganje se rauna, gde je:
( ) [ ] E
z x z z
+ = (3)
Obino se zanemaruju horizontalne deformacije tla ( =0), pa je:
E
z z
= (4)
Sleganje se dobija integracijom napona u tlu:
( )

= =
z
z
z
z
dz E dz s
0 0
1 (5)
pa se zato ovaj postupak naziva i Metod integracije napona.

Schmertmann (1970) je predloio drugaiji pristup u korienju
rezultata CPT opita za proraun sleganja temelja na pesku. Uoio je
da se raspodela sleganja po dubini ispod teita temelja razlikuje od
raspodele dodatnih napona i da se najvea vertikalna deformacija
53
javlja na dubini B/2. Sleganje temelja (s) se rauna kao zbir sleganja
homogenih slojeva:
=
B
s
z
n
z
E
I
q C C s
2
0
2 1
(6)
gde je: C
1
- faktor dubine fundiranja,
C
2
- empirijski faktor puzanja,
E
s
- modul deformacije, koji se usvaja na osnovu rezultata (q
c
)
iz CPT opita,
z - debljina sloja tla,
I
z
- koeficijent deformacije, koji se menja s dubinom prema tzv.
2B-0,6 dijagramu, tako da je:
I
z
= 0 na z = 0; max I
z
= 0.6 na z = 0.5B; I
z
= 0 na z = 2B (7)

Schmertmann, Hartman i Brown (1978) izvrili su izmene
prethodne metode u pokuaju da je poboljaju, tako to su uveli
posebne funkcije raspodele I
z
za trakast temelj i drugu zavisnost
izmeu q
c
i E
s
. Meutim, u praksi ovaj novi postupak nije doneo
oekivana poboljanja, pa starija verzija metode esto pokazuje bolju
saglasnost sa izmerenim sleganjima, nego modifikovani postupak[5].

Meu novijim pristupima, koji bi trebalo da omogue taniji
proraun oekivanih sleganja, su i oni prisutni u reenjima Berardi i
Lancellotta (1991), kao i Mayne i Poulos (1999).
Metoda Berardi i Lancellotta (1991) uzima u obzir promenu
modula elastinosti tla sa intenzitetom sleganja. Sleganja se raunaju
na osnovu izraza:
E
B q
I s
n
s

=
(8)
gde je: I
s
- uticajni faktor za krut temelj (Tsytovich,1951),
E - modul elastinosti tla, koji se rauna na bazi poznatog
kontaktnog pritiska.
Sleganje se dobija iterativnim postupkom koji se ponavlja sve dok
pretpostavljeno I sraunato sleganje ne bude isto.

Metoda Mayne i Poulos-a (1999) u proraunu elastinog
sleganja temelja koristi faktore deformacije dobijene primenom teorije
elastinih kontinuuma. Pretpostavlja se da modul elastinosti tla E
s
raste linearno sa dubinom, poev od vrednosti E
0
na koti fundiranja.
Sleganja se raunaju iz jednaine:
( )
0
2
1
E
I I I B q
s
E F G n

=
(9)
54
gde je: B' - ekvivalentna irina pravougaonog temelja,
I
G
- faktor deformacije (uticaj promene E
s
sa dubinom),
I
F
- faktor krutosti temelja,
I
E
- faktor sleganja, koji uzima u obzir dubinu fundiranja.
Ovaj postupak daje dobre rezultate ako je pretpostavka u vezi
veliine modula elastinosti logina.

4. ANALIZA IZMERENIH I SRAUNATIH SLEGANJA
Analiza je sprovedena uporeivanjem izmerenih sleganja sa
onima sraunatim primenom metode Schmertmann-a (1970), Metode
integracije napona, Metode integracije deformacija i metode Mayne i
Poulos-a. Osnova za analizu su sleganja izmerena pri ispitivanju
temelja TI-3. Takoe, sleganja su sraunata primenom navedenih
metoda za svaku od 4 razliite usvojene vrednosti Poisson-ovog
koeficijenta (0,25, 0,26, 0,27 i 0,30), koje su unutar preporuenog
raspona vrednosti za ljunkoviti pesak[6]. Svi prorauni uraeni su u
Excel dokumentu Footing TI-3: Settlement Calculation, koji je kreiran
za potrebe ove analize[7].
U Tabeli 1 dat je sumarni prikaz izmerenih i sraunatih sleganja
temelja TI-3 za silu 1000kN i za sve 4 usvojene vrednosti . Vidi se da
je samo Metoda integracije napona neosetljiva na promenu .
Prema oekivanju, sve metode precenjuju sleganja, ali se u tome
znaajno razlikuju.

Tabela 1. Izmerena i sraunata sleganja temelja TI-3
Usvojeno
Sila optereenja temelja 1000 kN
0.25 0.26 0.27 0.30
Schmertmann (1970) 11.627 11.856 12.108 13.044
Mayne & Poulos 11.462 11.400 11.335 11.126
Metod integracije napona 13.494
Metod integracije deformacija 15.058 15.270 15.506 16.396
Sleganje
s [mm]
Izmereno 7.899

Najvee odstupanje je kod Metode integracije deformacija. ija
su sleganja vea od izmerenih za 90% (za =0,25), pa do ak 107%
(za =0,30). Sleganja sraunata po Metodi integracije napona vea su
od izmerenih za 70%, po metodi Schmertmann-a (1970) od 47% do
65%, a najmanje odstupanje je kod metode Mayne i Poulos-a -
samo 40% do 45%.

55
Grafiki prikaz uticaja promene usvojene vrednosti na veliinu
sraunatog sleganja dat je na Slici 2. Dok se sa porastom sleganja
sraunata primenom Metode Mayne i Poulos-a polako pribliavaju
izmerenim, dotle se sleganja sraunata primenom Metode integracije
deformacija i metode Schmertmann-a (1970) udaljavaju od izmerenih.
Linija sleganja Metode integracije napona je paralelna liniji izmerenih
sleganja zbog neosetljivosti ove metode na promenu vrednosti .

Slika 2. Uticaj usvojene vrednosti na sraunata sleganja

5. ZAKLJUAK
Prethodno opisana analiza uraena je sa ciljem da se provere
rezultati primene tradicionalnih, u praksi najee korienih metoda
(Metoda Schmertmann-a (1970), Metoda integracije napona i Metoda
integracije deformacija) i jednog novijeg pristupa u proraunu
sleganja (Metoda Mayne i Poulos-a), uporeivanjem sraunatih sa
sleganjima koja su izmerena pri eksperimentalnom ispitivanju temelja.
Analiza je potvrdila poznatu injenicu da sve metode precenjuju
sleganja. Meutim, treba napomenuti da od svih korienih, metoda
Mayne i Poulos-a konzistentno daje najbolje rezultate, tj. sleganja
sraunata njenom primenom su najblia izmerenim. Takoe, analiza
je potvrdila da na sraunato sleganje vei uticaj imaju usvojene
vrednosti geotehnikih parametara, nego primenjena metoda.
56
Zbog inherentne promenljivosti svojstava tla, deterministiki
pristup, prisutan u prethodno opisanim metodama, ne moe da prui
informaciju o verovatnoj greci predvianja (sraunatog sleganja).
Danas se uspenim smatra samo onaj postupak prorauna ija su
sleganja dovoljno blizu izmerenim, pa korienje konzervativnih
vrednosti parametara tla u proraunima vie nema opravdanja,
Ukljuivanjem probabilistike u postupak predvianja oekivanih
sleganja dobija se jasnija predstava o verovatnom opsegu sleganja,
to je vrlo korisno pri odluivanju, jer se kvantifikuje rizik prisutan u
predvianju oekivanih sleganja. Meutim, velikoj veini geotehnikih
inenjera nije bliska ni statistika terminologija, ni osnove teorije
verovatnoe, pa probabilistiki pristup, i pored oiglednih prednosti,
jo uvek nije dovoljno zastupljen u geotehnikoj praksi.

6. LITERATURA
[1] Das, B. M., and Sivakugan, N.: Settlement of shallow foundations
on granular soil an overview International Journal of
Geotechnical Engineering (2007), 1, pp. 19-29.
[2] Boni, Z., Prolovi, V., Davidovi, N. i Zlatanovi, E.: Sadraj
programa i problemi u realizaciji pripremne faze
eksperimentalnog ispitivanja plitkih AB temelja pri probijanju
Tree nauno-struno savetovanje Geotehniki aspekti
graevinarstva, Zlatibor, 2009, Zbornik radova, str. 103-108.
[3] Davidovi, N., Prolovi, V. i Boni, Z.: Geotehniki aspekti
realizacije programa eksperimentalnog ispitivanja interakcije
plitkih AB temelja i tla Prvi nacionalni simpozijum sa
meunarodnim ueem TEIK 2010, Ni, 2010, Zbornik radova,
Knjiga III, str. D - 91-100.
[4] Vacev, T., Prolovi, V., Boni, Z. i Kajganovi, T.: Konstruisanje i
proraun elinog rama za ispitivanje plitkih temelja na
deformabilnoj podlozi Zbornik radova Graevinsko-
arhitektonskog fakulteta u Niu, br. 23, 2008, str. 93-103.
[5] Maksimovi, M.: Mehanika tla, 4. izdanje. AGM knjiga, Beograd,
2008, str. 312.
[6] Das, B. M.: Advanced soil mechanics, McGraw-Hill, New York,
1985.
[7] Davidovi, N., Boni, Z., Prolovi, V., Mladenovi, B. i Stoji, D.:
A comparative theoretical-experimental analysis of settlements
of shallow foundations on granular soil Facta Universitatis
Series Architecture and Civil Engineering, Vol. 8, No 2, 2010, pp.
135-143.

UDK:624.072.1:624.016:624.072.2(045)=163.41

PRORAUN PODUNOG SMICANJA U
BETONSKOJ PLOI SPREGNUTOG NOSAA
PREMA EC4

Biljana Dereti-Stojanovi
1

Svetlana Kosti
2

Nenad Markovi
3

Rezime
U radu se prikazuje proraun podunog smicanja u betonskoj ploi
prema Evrokodu 4 (EN 1994-1-1:2004). Analiziraju se potencijalne povrine
loma usled podunog smicanja, u punoj i spregnutoj betonskoj ploi. Za svaku
potencijalnu povrinu loma definie se odgovarajua duina povrine
smicanja. Proraun nosivosti pri podunom smicanju se zasniva na uslovu da
proraunski poduni napon smicanja, bilo koje potencijalne povrine loma
usled podunog smicanja u okviru ploe, ne bude vei od proraunske
nosivosti pri podunom smicanju. Proraunska nosivost pri podunom
smicanju betonske ploe se odreuje u skladu sa EN 1992-1-1. Ovaj proraun
se zasniva na modelu reetke, tj. betonska ploa se posmatra kao sistem
kosih (dijagonalnih) pritisnutih betonskih tapova kombinovan sa zategama
koje predstavlja poprena zategnuta armatura. Gubitak nosivosti (lom)
betonske ploe nastaje ako doe do teenja (loma) u armaturi ili ako doe do
drobljenja betona u pritisnutim tapovima. U betonskoj ploi se obezbedjuje
adekvatna povrina poprene armature koja e da prenese smiue napone iz
modanika i obezbedi da ne doe do prevremenog loma u betonu.

Kljune rei: spregnute konstrukcije, smicanje, betonska ploa

1
Biljana Dereti Stojanovi, Dr, dipl. gra. in, vanredni profesor, Graevinski fakultet
Univerziteta u Beogradu
2
Svetlana Kosti, Mr, dipl. gra. in, asistent, Graevinski fakultet Univerziteta u
Beogradu
3
Markovi Nenad, Dr, dipl. gra. in, docent, Graevinski fakultet Univerziteta u
Beogradu

58

1. UVOD
Kod spregnutih nosaa na kontaktu izmeu betonskog i
elinog dela javljaju se podune sile smicanja koje se prenose
preko spojnih sredstava-modanika i poprene armature. Poduna
sila smicanja, pri plastinoj raspodeli napona, se odreuje iz uslova
ravnotee podunih sila elinog i betonskog dela na duini smicanja
izmeu kritinih poprenih preseka. Kada se u kritinom poprenom
preseku ostvari moment pune plastinosti, re je o punom smiuem
spoju. Kod parcijalnog smiueg spoja se ostvaruje moment koji je
manji od momenta pune plastinosti, i tada se odreuje normalna sila
u betonskom delu potrebna za ostvarenje ovakvog momenta, a na
osnovu nje i poduna sila smicanja, odnosno broj modanika izmeu
kritinih preseka. Proraun nosivosti na poduno smicanje pored
odreivanja podune sile smicanja, nosivosti, broja i rasporeda
modanika obuhvata i proveru nosivosti betonske ploe na poduno
smicanje.

2. PRORAUN PODUNOG SMICANJA U BETONSKOJ
PLOI
Podune sile smicanja, koje se preko modanika unose u
betonsku plou, mogu izazvati prevremeni lom u betonskoj ploi ili
poduno cepanje betona. Tipini preseci, tj. potencijalne povrine
loma usled podunog smicanja, u punoj i spregnutoj betonskoj ploi,
a prema EC4, date su na sl.1.

Slika 1. Tipine potencijalne povrine loma usled podunog smicanja

Proraun podunog smicanja u betonskoj ploi spregnutog nosaa
prema EC4
59
U betonskoj ploi mora da se obezbedi adekvatna povrina
poprene armature koja e preneti smiue napone iz modanika i
obezbediti da ne doe do prevremenog loma u betonu. Poprena
armatura poveava nosivost betonskle ploe na smicanje. Efektivna
povrina poprene armature po jedinici duine A
sf
/s
f
je ukupna
armatura koja preseca potencijalnu povrinu loma betonske ploe
(sl.1). A
sf
predstavlja povrinu poprenog preseka armature, a s
f
je
razmak izmeu ipki poprene armature, A
b
, A
t
i A
bh
su povrine
armature po jedinici duine prema sl.1. Veliina A
sf
/s
f
zavisi od
rasporeda modanika i armature, od prisustva ili odsustva vute i od
posmatrane povrine loma, npr. A
sf
/s
f
= 2A
b
za povrinu loma b-b, a za
povrinu loma a-a je A
sf
/s
f
= A
b
+A
t
.
Proraunski poduni napon smicanja v
Ed
, bilo koje
potencijalne povrine loma usled podunog smicanja u okviru ploe
ne sme biti vei od proraunske nosivosti na poduno smicanje v
Rd
.
Za svaki tip povrine smicanja koja se razmatra (sl.1), proraunski
poduni napon smicanja v
Ed
se odreuje preko proraunskog
podunog smicanja po jedinici duine v
l=
v
l,Ed
(tok smicanja), uzimajui
u obzir duinu smicanja h
f
:
f Ed Ed l l
h v v v = =
,
(2.1)

Slika 2: a) Poduni napon smicanja v
Ed
u betonskoj ploi za povrinu
loma a-a; b) model reetke za proraun poprene armature

Proraunski poduni napon smicanja v
Ed
, koji odgovara
povrini smicanja sa leve ili desne strane eline flane (npr, a-a sl.1)
moe da se odredi na osnovu promene normalne (podune) sile u
posmatranom delu betonske ploe (sl.2a) prema izrazu:
) /( x h F v
f d Ed
= , (2.2)


60
gde je: F
d
promena normalne sile u betonskoj ploi na duini x; x
je posmatrana duina grede; h
f
duina povrine smicanja.
Duina povrine smicanja h
f
, na primer za povrinu smicanja
b-b iznosi: h
f
=2h
sc
+s
t
+d
1
, gde je h
sc
ukupna visina modanika, s
t

razmak centara dva modanika (s
t=
0 za jedan red modnika), d
1

prenik glave modanika; za povrinu smicanja a-a h
f
je za punu
betonsku plou jednak visini betonske ploe h, a za spregnutu plou
jednak visini betona iznad rebra profilisanog lima. Maksimalna
vrednost koja moe da se pretpostavi za x je polovina rastojanja
izmeu preseka u kojem je moment jednak nuli i preseka u kojem
moment ima maksimalnu vrednost.
Proraunska nosivost na poduno smicanje betonske ploe
(npr. za povrinu smicanja a-a na sl.1 i sl.2a) se odreuje u skladu
sa EN 1992-1-1. Ovaj proraun se zasniva na modelu reetke, tj.
betonska ploa se posmatra kao sistem kosih (dijagonalnih)
pritisnutih betonskih tapova kombinovan sa zategama koje
predstavlja poprena zategnuta armatura. Pri proraunu ugao
izmeu dijagonalnog pritisnutog betonskog tapa i ose grede
f
moe
biti izabran u okviru definisanih granica. Ovde e se usvojiti najvei
ustanovljeni ugao, tj 45 (sl.2b).
Na sl.2b je prikazan deo spregnute grede i analizira se
nosivost povrine smicanja tipa a-a (to je presek koji ne prolazi kroz
gornju flanu elinog profila koja je na sl.2b prikazana isprekidanim
linijama). Model reetke je ilustrovan trouglom ACD, kod koga
dijagonale AC i AB predstavljaju pritisnute betonske tapove, a tap
CD zategnutu armaturu po jedinici duine ija je efektivna povrina
f sf
s / A . Proraunski tok smicanja koji odgovara posmatranoj povrini
smicanja a-a je oznaen sa v
l
. Na sl.2a se moe uoiti odgovarajua
simetrina povrina smicanja (a'- a') u odnosu na elinu flanu u
kojoj je proraunski tok smicanja takoe v
l
. Tok smicanja 2v
l
koji
odgovara modanicima je nanet u taki A i unosi se u betonsku plou
preko dijagonalnih betonskih tapova AC i AD pod uglom
f

=45izazivajui u njima pritisak. Iz uslova ravnotee u taki A se moe
odrediti odgovarajua sila po jedinici duine u betonskom tapu
c
Ed , l
c
l
v v = :
f
L c
l f
c
l l
v
v v v
cos
cos 2 2 = = , (2.3)

prema EC4
61
Iz uslova ravnotee u taki C odreuje se sila po jedinici duine u
armaturi:
f
l s
l f
f
l s
l
s
l f
c
l
ctg
v
v
v
v v v
= = = sin
cos
sin , (2.4)

Gubitak nosivosti (lom) betonske ploe nastaje ako doe do
teenja (loma) u armaturi ili ako doe do drobljenja betona u
pritisnutim tapovima.
Efektivna povrina armature po jedinici duine A
sf
/s
f
, koja
preseca posmatranu ravan smicanja, odredjuje se iz sledeeg uslova:
f
s
A
v v v
f
sf
s
Rd l
s
Ed l
s
l
= =
, ,
, (2.5)

koristei izraze (2.4) i (2.1) dobija se:
f
f Ed
f
l s
l
ctg
h v
ctg
v
v

= = , (2.6)

pa iz uslova (2.5) sledi:
f f Ed f yd sf
ctg h v s f A / > , tj.: (2.7)
f yd f f Ed sf
ctg f s h v A / > , (2.8)

U sluaju kada se koristi spregnuta ploa kod koje su rebra
profilisanog lima postavljena popreno na gredu, kontinualno preko
gornje noice grede i kada je kod elinog profilisanog lima ostvareno
sprezanje mehanikim sredstvima ili trenjem tada se moe uzeti
doprinos lima poprenoj armaturi pri prihvatanju podunog smicanja.
Tada se za povrine smicanja tipa a-a (sl.2a) umesto izraza (2.7)
koristi izraz (EN 1994-1-1 deo 6.6.6):
ctg h v f A s f A
f Ed d yp pe f yd sf
/
,
> + , (2.9)


62
gde je A
pe
efektivna povrina poprenog preseka elinog profilisanog
lima po jedinici duine grede; f
yp,d
proraunska granica razvlaenja
lima.
Da bi se spreilo drobljenje betona u pritisnutim tapovima ija
je irina b'
c
po jedinici duine grede jednaka b'
c
=sin
f
, treba da bude
zadovoljen sledei uslov:
c f cd
sc
Rd l
c
Ed l
c
l
b h vf v v v = =
, ,
, (2.10)

Koristei izraze (2.3), (2.1) i b'
c
=sin
f ,
iz (2.10) sledi:
c
f f cd c f cd
f
f Ed
h vf b h vf
h v
sin
cos
= , tj.: (2.11)
f f cd Ed
f v cos sin , (2.12)

gde je koeficijent smanjenja vrstoe betona sa prslinama usled
smicanja (EN 1992-1-1 deo 6.2.4):
) (
250
1 6 , 0 MPa u f
f
ck
ck
= , (2.13)

3. NUMERIKI PRIMER
Proraun podunog smicanja u betonskoj ploi je ilustrovan na
primeru elinog nosaa spregnutog sa spregnutom ploom na
profilisanom limu. Pretpostavljen je parcijalni smiui spoj .
Spregnuti nosa je tipa proste grede, raspona L=11.4m. Za
sprezanje se koriste modanici sa glavom prenika 19mm i visine
100mm, granine vrstoe na zatezanje f
u
=450N/mm
2
. Dimenzije
poprenog preseka i karakteristike materijala prikazane su na slici 4.
Proraunom nosivosti usvojeno je 2 x 28 = 56 modanika na
itavom rasponu nosaa. Nosivost jednog modanika, sraunata prema
EC4, iznosi P
Rd
=81.66kN, pri emu je uzeta u obzir i redukcija nosivosti
usled prisustva profilisanog lima.
prema EC4
63

Slika 4. Spregnuti nosa

Da bismo odredili proraunski poduni napon smicanja v
Ed
,
najpre treba odrediti duinu x:
mm
L
x 5700
2
= = , (3.1)

Promena normalne sile u betonskoj ploi na duini x, F
d
, se, za
polovinu raspona, odreuje na sledei nain (prisutne su dve ravni
smicanja a-a i a-a, slika 2):
2 / 28 2 /
Rd c d
P N F = = , (3.2)

gde je N
c
sila koju prenose modanici na polovini raspona grede i, s
obzirom na pretpostavku o parcijalnom smiuem spoju, jednaka je
proizvodu broja modanika na polovini raspona grede i nosivosti
jednog modanika, P
Rd
.
Dakle, zamenom vrednosti u izraz (3.2), dobijamo:
kN F
d
84 . 788 2 / 69 . 0 66 . 81 28 = = , (3.3)
mm h d h
p ploce f
65 55 120 = = = , (3.4)
2 3
/ 13 . 2 ) 5700 65 /( 10 84 . 788
) /(
mm N
x h F v
f d Ed
= =
= =
(3.5)


64
Da bi se spreilo drobljenje betona u pritisnutim dijagonalama,
mora biti zadovoljen i uslov (2.12) (usvojeno je
f
=45):
2
/ 28 . 5 cos sin
5 . 1
30
250
30
1 6 , 0 mm N v
f f Ed
=
, (3.6)

Usvojiemo da je razmak ipki poprene armature s
f
=200mm.
Poprena armatura A
sf
mora da zadovolji i uslov (2.8):
2
8 . 75
15 . 1
420
200 65 13 . 2
mm
ctg
A
f
sf
=

>
, (3.7)

Usvajamo poprenu armaturu prenika 10mm (78.5mm
2
) na razmaku
od 200mm.

4. ZAKLJUAK
Pri proraunu podunog smicanja spregnutog nosaa u punoj
i spregnutoj betonskoj ploi mora da se obezbedi adekvatna povrina
poprene armature koja e da prenese smiue napone iz
modanika, i obezbedi da ne doe do prevremenog loma u betonu.
Poprena armatura poveava nosivost betonske ploe na smicanje.

Ovaj rad je pripremljen u okviru projekta 16031 u oblasti
tehnolokog razvoja, za koji je sredstva obezbedilo i Ministarstvo
nauke Republike Srbije.

5. LITERATURA
[1] EN 1994-1-1:(Eurocode 4- EC4): Design of composite steel and
concrete structures: Part 1-1: General rules and rules for
buildings, CEN, 2004.
[2] EN 1992-1-1:(Eurocode 2- EC4): Design of concrete structures:
Part 1-1: General rules and rules for buildings, CEN, 2004.
[3] Johnson R.P.Composite structures of steel and concrete, Volume
1, Beams, columns and frames for buildings, Second edition,
Blackwell scientific Publication, Oxford, 1994.

UDK:72.01:728.3(045)=163.41

UKLJUENJE KORISNIKA U PROCES
ARHITEKTONSKOG PROJEKTOVANJA U
KONTEKSTU INDIVIDUALNE INTERPRETACIJE
STAMBENE SREDINE

Milica orevi
1

Slavia Kondi
2

Milan Tani
3

Rezime
Konvencionalan pristup u arhitektonskom projektovanju stambenih
objekata zasniva se na metodolokim principima i normativima koji su
velikim delom prilagoeni osnovnim potrebama korisnika. Pri tom je veoma
esto zanemarena injenica da se potrebe korisnika tokom vremena i
eksploatacije stambenog prostora menjaju.
U praksi, mogunosti prilagoavanja novim, specifinim potrebama
korisnika kroz promenu postojee strukture i formiranje razliitih prostornih
konfiguracija stambene sredine su minimalne. Raspoloiv stepen
modifikacije najee podrazumeva intervenciju kroz reorganizaciju
postojee opreme u okviru kruto definisanih volumena stambene jedinice
Potencijalno reenje ovog problema, naroito izraenog kod
vieporodinog stanovanja, trebalo bi da bude aktivnije ukljuenje korisnika
u proces oblikovanja prostora. Valorizacijom eksperimentalnih projekata i
analizom specifinosti na relaciji proces projektovanja korisnik formulisan
je osnovni skup preporuka koje bi doprinele veim potencijalima ovakvog
projektantskog pristupa.

Kljune rei: stambena sredina, proces projektovanja, korisnik,
fleksibilnost

1
Milica orevi, in. arh., asistent Graevinsko-arhitektonskog fakulteta u Niu
2
Slavia Kondi, dipl. in. arh., asistent pripravnik Graevinsko-arhitektonskog
fakulteta u Niu
3
mr Milan Tani, dipl. in. arh., asistent Graevinsko-arhitektonskog fakulteta u Niu
66
1. UVOD
Vieslojnost procesa arhitektonskog projektovanja ogleda se i
u tome to je pri kreiranju prostora potrebno anticipirati i sagledati
budue potrebe njegovih korisnika. Pri tome je konkretan korisnik
esto nepoznat, to dodatno oteava zadatak projektanta.
Postavlja se pitanje da li je uopte mogue bez informacija o
buduem korisniku, o njegovim zahtevima i specifinim potrebama,
projektovati prostor koji bi on prihvatio u potpunosti kao svoj i sa kojim
bi mogao da se identifikuje.
Odgovor svakako treba potraiti u mogunosti ukljuenja
potencijalnih korisnika u proces oblikovanja arhitektonskog prostora,
ali i u mogunostima optimalnog prilagoavanja razliitim zahtevima
korisnika kroz funkcionalnu modifikaciju postojee stambene sredine.

2. ANALIZA PROJEKATA UKLJUENJA KORISNIKA U
PROCES PROJEKTOVANJA STAMBENIH OBJEKATA
Kompleksnost odnosa korisnika prema neposrednom fizikom
okruenju i mogunost njegovog uea u oblikovanju prostora koji mu
pripada naroito je znaajna kod vieporodinog stanovanja, gde je ovaj
odnos intiman i kontinualan. Projekti ukljuenja potencijalnih korisnika u
proces projektovanja stambenih objekata do sada su imali
eksperimentalni karakter. Potencijali ovakvog pristupa su veliki jer bi
njegov rezultat trebalo da bude mnogo prisniji odnos korisnika prema
neposrednom okruenju. U tom kontekstu potrebno je analizirati
eksperimentalne projekte ukljuenja korisnika u proces projektovanja i
sintetizovati njihova iskustva u cilju formiranja preporuka za dalju
primenu ovakvog projektantskog pristupa.
2.1. Neuwil
Stambena zgrada Neuwil u vajcarskoj, Metron grupe
arhitekata, predstavlja jedan od ranih primera koji je imao za cilj
ukljuenje buduih korisnika u proces projektovanja [1]. Osnovna
zamisao bila je da stambena struktura zahvaljujui svojim fleksibilnim
karakteristikama odgovori na promenljive potrebe jedne porodine
grupe, odnosno promenljivi ivotni stil buduih generacija. Ova
stambena zgrada, sagraena 1966. godine, sadri 49 stambenih
jedinica sa fleksibilnim prostornim pregradama u enterijeru.
Dimenzije spoljnog gabarita stana su unapred odreene kao i veliina
i lokacija stepenita, kuhinje i sanitarnih vorova. Sanitarni vor i
Ukljuenje korisnika u proces arhitektonskog projektovanja u kontekstu
individualne interpretacije stambene sredine
67
kuhinja su smeteni unutar gabarita stana pri emu namena ostalih
prostorija nije unapred odreena. Prostori koji izlaze na istonu i
zapadnu fasadu su identine veliine i imaju izlaz na balkon. Kako je
kvalitet, veliina i povoljnost orjentacije prostorija sa istone i zapadne
strane gotovo identina, dnevni boravak se moe predvideti u bilo
kom od navedenih prostora. Prostornu ogranizaciju stana mogu
utvrditi sami stanari pri emu je unapred odreena mogua
dispozicija pregrada po modularnoj mrei od 30 cm.
Kako bi se budui korisnici ohrabrili za korienje potencijala
prostorne organizacije stambene jedinice, arhitekte su pripremile
prirunik, koji se sastoji iz 3 dela sa grafikim prilozima lakim za
itanje i razumevanje. U prvom delu prirunika ukazuje se na
promenljive potrebe i promenljive prostorne konfiguracije stana za
moguu porodinu grupu koja boravi u zgradi na vie od 10 godina. U
tekstu su korieni grafikoni, skice i slike modela stana. U drugom
delu korisnicima su predstavljeni pregradni zidni elementi, nain
njihovog korienja kao i pregled trokova ugradnje. Trei deo sadri
veliki broj primera koji ukazuju na mogunosti prostorne ogranizacije
stana. Svaki primer sadri i kratak opis predviene strukture korisnika
kojoj bi odreeno reenje najvie odgovaralo i pregled karakteristika
funkcionalne ogranizacije stana. U osnovama, debljim linijama su
naznaeni elementi koji su fiksni i koje korisnici ne mogu da pomeraju
ili modifikuju. Tanke linije predstavljaju organizaciju nametaja dok
isprekidane linije ukazuju na moguu dispoziciju zidova.

Slika 1. Osnova stana u zgradi Neuwil sa moguim poloajem pregrada i
jedno od moguih reenja, 1966.

2.2. PSSHAK
PSSHAK (Primary Support Structures and Housing Assembly
Kits) je projekat koji su razvili Nabeel Hamdi i Nick Wilkinson na
arhitektonskoj koli Architectural Association [4]. Ovaj sistem
primenjen je pri projektovanju stambenog kompleksa Adelaide Road
Estate u Londonu. Projekat se zasniva na ueu potencijalnih
68
korisnika u procesu projektovanja. On im omoguuje ne samo da se
ukljue u planiranje svojih stambenih jedinica ve i da promene
prostornu konfiguraciju jedinica u kasnijoj fazi projektovanja.
Najpre se formira konstuktivni sistem i omota objekta, koji se
sastoji od noseih zidova i meuspratnih konstrukcija. U sklopu ovog
omotaa, na odreenim mestima, formiraju se prohodne zone koje
omoguavaju uklanjanje pregrade i povezivanje prostora, kako u
vertikalnom tako i u horizontalnom pravcu (sl.2). U tako formiranu
strukturu uvode se potencijalni stanari koji dobijaju rok od dve nedelje
da osmisle prostor svojih stambenih jedinica. Zadatak arhitekte,
nakon toga, je da ta njihova reenja uoblii i unapredi i d svoje
miljenje o usvojenim sadrajima i trokovima projekta.

Slika 2. Primary Support Structures and Housing Assembly Kits, 1979.

Potencijalnim korisnicima tada je pruena mogunost da
posete nedovreni stambeni prostor i sagledaju modele pre
donoenja konanih odluka o preraspodeli prostora. Projekat
PSSHAK je imao za cilj da ukae na pogodnosti i prednosti
participativne metode dizajna.

2.3. Funktionsneutrale Raume
Walter Stam je kroz projekat stambenog objekta u Winterthur-u
u vajcarskoj razvio model fleksibilnog stambenog objekta koji
omoguava korisniku visok stepen fleksibilnosti u okviru formirane
stambene jedinice [5].
Objekat je priblino kvadratne forme u osnovi, razvijen na etiri
nadzemne etae. Sa dve naspramne strane nalaze se nosei zidovi,
dok su druge dve strane slobodne. Izmeu noseih zidova postavljeni
69
su fiksirani betonski elementi koji sa njima formiraju nosei skeletni
sistem objekta (sl.3). Dispozicija fiksiranih betonskih elemenata je
takva da oni pored konstruktivne imaju i drugu, dodatnu ulogu. Oni
svojim poloajem sugeriu razliite mogunosti funkcionalne
organizacije prostora i njegove preraspodele, a pri tome ga ne
odreuju i ne fiksiraju. Njihov poloaj, uz fasadne zidove i u centralnom
jezgru, instalacioni blokovi locirani u centralnom modulu objekta uz
bone nosee zidove, kao i dva stepenita vertikalne komunikacije,
jedini su determiniui faktori za organizaciju prostora. Betonski stubovi
predstavljaju skelet na koji se nadovezuje sekundarna struktura
pregrada koje su montano-demontane, lako pomerljive i tretiraju se
pre kao deo opreme nego kao fiksni elementi koji pregrauju prostor.

Slika 3. Funktionsneutrale Raume, Walter Stamm, 1987.

Pomeranjem pregradnih zidova mogue je menjati strukturu
stana, njegovu organizaciju i veliinu prostorija. Na taj nain korisnici
su u mogunosti i da naknadno interveniu u okviru stambene jedinice
i prilagoavaju je svojim potrebama koje se tokom vremena menjaju.

2.4. Hegianwand housing
Projekat EM2N grupe je dobio prvu nagradu na konkursu za
izgradnju pet stambenih zgrada u Cirihu [3]. Svaki objekat je
organizovan oko centralnog betonskog jezgra, koji sadri stepenite,
hodniki prostor kao i sanitarne vorove. Jedini nosei element je
betonsko jezgro i spoljna fasada, ime se ostavlja mogunost
slobodnog ureenja unutranjosti stana. Nedovren unutranji prostor
moe biti podeljen u skladu sa eljama i potrebama buduih korisnika
postavljanjem pregradih zidnih panela. Fleksibilnost ostvarena
slododnim pozicioniranjem zidova unutar stanova trebalo bi da prui
korisniku mogunost samostalne prostorne organizacije stana a u
70
skladu sa trenutnim ili buduim potrebama stanara kao i da privue
potencijalne stanare prilagodljivom prostornom konfiguracijom i
promenljivim brojem soba. Na slici je prikazano 25 razliitih varijacija
u planu predloenih od strane arhitekte, koje se mogu dobiti razliitim
pozicioniranjem unutranjih pregrada. Svako reenje ukazuje i na
veliinu i strukturu porodice kojoj je prostorni model namenjen.

Slika 4. Funktionsneutrale Raume, Walter Stamm, 1987.

3. FAKTORI KOJI UTIU NA UKLJUENJE KORISNIKA
U PROJEKTANTSKI PROCES
Na osnovu sprovedene analize mogue je identifikovati
faktore koji utiu na uspenost ukljuenja korisnika u proces
projektovanja i principe koji bi omoguili da ovakav projektantski
pristup postane ei u praksi.

3.1. Arhitektonski pristup procesu projektovanja
Posmatrano sa arhitektonskog aspekta, svaki novi projekat
predstavlja mogunost za promovisanje inovativnog i autentinog
dizajna koji uglavnom ne uzima u ozbiljnije razmatranje aspekt
zadovoljstva korisnika, ve proizilazi iz stavova i individualne
izraajnosti arhitekte [2]. Umesto projekcije ideja i koncepta ivotnih
vrednosti arhitekte na budue stanare, bolje reenje je projektovati
stambenu jedinicu koja e biti prilagodljiva eljama i zahtevima
buduih korisnika. Fleksibilnost u arhitektonskom projektovanju je
karakteristika koja korisnicima prua mogunost izbora u smislu
71
samostalnog odreivanja funkcije pojedinih celina unutar stana kao
zamenu za arhitektonsko predodreenje stila i naina ivljenja. Pod
ovim se podrazumeva uvoenje korisnika u proces projektovanja i
izgradnje objekta, pri emu korisnik pored svojih potreba u projekat
unosi i sopstvena merila koja se mogu u potpunosti razlikovati od
strunih.

3.2. Upoznavanje korisnika sa aspektima projekta
Kako bi participativni pristup u dizajnu od eksperimentalnog
prerastao u praktino primenjiv model, veoma je vano prethodno
upoznavanje stanara sa mogunostima i prednostima ovakve
izgradnje. Upoznavanje i motivisanje korisnika za primenu fleksibilnog
pristupa u dizajnu podrazumevalo bi izradu reklamnog materijala i
posebnih prirunika koji bi, pored isticanja vanosti ispoljenja vlastite
individualnosti kroz prostorno oblikovanje stambene jedinice, ukljuili i
ilustrovani prikaz nekih od mogunosti njenog prostornog ureenja.
Neadekvatno informisanje buduih stanara najei je uzrok
neprimenjivosti ovakvog pristupa.

3.3. Saradnja korisnika i arhitekte
Uzrok slabe primenjivosti ovakvog pristupa je takoe i manjak
saradnje projektanta i buduih stanara. Neminovnost neposredne
komunikacije projektanta sa korisnikom je verovatno glavni razlog
otpora, jer u ovakvom vidu komunikacije stavovi arhitekte prestaju da
budu neprikosnoveni. esto sami stanari nisu zainteresovani za
ovakvu vrstu saradnje usled skromnih finansijskih mogunosti ili
nedovoljne informisanosti. Dvodimenzionalne skice i crtei koji se
najee koriste u komunikaciji arhitekte i klijenta, esto su
nerazumljivi za obinog oveka. Trodimenzionalnim fizikim i
virtuelnim modelima i animacijama olakala bi se vizuelizacija i
sagledavanje predloenog reenja.

4. ZAKLJUAK
Uobiajeni pristup projektovanju vieporodinih stambenih
objekata zasniva se na ustanovljenim normama i principima koji su
formirani prema potrebama prosenog korisnika. Meutim, takav pristup
ne moe u potpunosti da zadovolji specifine zahteve svakog od
buduih stanara. Da bi se ostvarila potpunija identifikacija korisnika sa
stambenom sredinom, potrebno je predvideti mogunost njene
individualne interpretacije.
72
Ukoliko su potencijalni korisnici vieporodinog stambenog
objekta unapred poznati, mogue je ukljuiti ih u proces projektovanja i
stambene jedinice prilagoditi njihovim potrebama. Meutim, ako se
projekat radi za nepoznate korisnike, kroz samo reenje potrebno je
ostaviti mogunost za naknadne modifikacije unutar stambenih jedinica.
Pri tom, neophodno je ostvariti visok stepen fleksibilnosti u sklopu
stambene jedinice i mogunost formiranja razliitih prostornih
konfiguracija i promene strukture samog stana. To je mogue ostvariti
izborom konstruktivnog sistema koji bi u to manjoj meri uslovljavao
funkcionalno reenje. Pregradni zidovi bi u takvom reenju bili potpuno
nezavisni od konstrukcije, montano-demontani, to bi omoguilo
stanarima da na relativno lak nain interveniu u okviru stana i prilagode
ga svojim potrebama. Jo jedan bitan faktor koji utie na fleksibilnost i
mogunost intervencije u okviru stana su pozicije instalacionih vertikala.
Nakon koncipiranja samog objekta i formiranja njegove fiksne
strukture potrebno je dati reenje stambenih jedinica. Zadatak arhitekte,
u tom segmentu projekta, bio bi da pomogne korisnicima i usmeri ih,
tako to bi im ponudio vie potencijalnih reenja stambene jedinice. Na
taj nain korisnici mogu da izaberu reenje koje u najveoj meri
odgovara njihovim eljama ali i da posle toga prerauju stambenu
jedinicu i prilagoavaju je potrebama koje se tokom vremena menjaju.
Potencijalna reenja stambene jedinice, u okviru njenih definisanih
gabarita, mogue je ponuditi korisniku u vidu kataloga ili uputstva. U tom
sluaju arhitekta, pored ostalog, preuzima i ulogu strunog konsultanta
koji pomae korisnicima da prostor oblikuju na nain koji bi zadovoljio
njihove specifine elje i potrebe.

7. LITERATURA
[1] Kendall S., Teicher J.: Residental open building, Taylor & Francis,
1999, p. 70
[2] Misra, K.: Whose House Is It? Exploring User Participation in
the Design Process of Residences, Systems Research and
Behavioral Science, vol 19, p. 308
[3] Mozas, J., Fernandes P. A.: Density, a+t magazine, 2003, p. 98-
111
[4] Schneider, T., Till, J.: Flexible housing, Architectural press,
London, 2007, p. 92
[5] Schneider, T., Till, J.: Flexible housing- opportunities and limits,
Architectural Research Quarterly, Cambrige Universitsity press,
vol 9, no 2, 2005, p. 160

UDK:624.2/.8:69.05(497.11NI)(045)=163.41

SISTEM UPRAVLJANJA MOSTOVIMA
I MOSTOVI U CENTRU NIA

Milan Gligorijevi
1

Rezime
Primena Sistema upravljanja mostovima nam omoguava optimalno
korienje raspoloivih sredstava za usaglaavanje postojeih mostova sa
saobraajnim potrebama i zahtevima bezbednosti. Autor ovoga rada je, u
okviru inspekcijskog pregleda mostova u centru Nia, registrovao izuzetno
veliki porast oteenja pojedinih mostovskih konstrukcija, uz alarmatni pad
nosivosti, stabilnosti, a samim tim i bezbednosti konstrukcija mosta. Rejting
ovih mostova u Sistemu upravljanja mostovima, zahtevao je hitnu sanaciju
pojedinih konstrukcijskih elemenata, to naalost nije uraeno, te je usled
nebrige i neodravanja dolo do incidentnih uruavanja vitalnih
konstrukcijskih elemenata mostova.

Kljune rei Sistem upravljanja mostovima, oteenja, odravanje,
popravke i sanacija

1. UVOD
Konstrukcije mostova su, za razliku od veine drugih
graevinskih objekata, permanentno izloene razliitim spoljanjim
uticajima, tako da se njihovom odravanju mora posvetiti posebna
panja. Pravilno odreivanje prioriteta u odravanju mostova, postaje
sve sloeniji problem sa poveanjem broja objekata koji pokazuju neka
konstrukcijska oteenja, kao posledicu neadekvatnog projektovanja,
graenja i praenja funkcionalnosti ili pak nedostatka odravanja.

1
Milan Gligorijevi, Mr, Asistent, Graevinsko arhitektonski fakultet u Niu
74
Reenje ovih problema daje nam Sistem upravljanja mostovima
(engl. Bridge Management System - BMS). Sistem upravljanja
mostovima ukljuuje itav ivotni vek mosta kao graevinskog objekta tj.
pethodne studije projektovanje graenje eksploataciju
odravanje rekonstrukcije i uklanjanje. Zbog toga BMS kao poslovni
proces zahteva dobro poznavanje razliitih tehnikih i drugih ne
tehnikih disciplina.
Sistem upravljanja mostovima bavi se postojeim mostovima u
cilju osiguranja njihove funkcionalnosti tokom predvienog ivotnog
veka, uz prihvatljivo nizak rizik otkazivanja i uz minimum neophodnih
trokova odravanja
Sistem upravljanja mostovima (BMS) je, prema tome, zbir
organizacionih elemenata, propisa, standarda i postupaka koje koristi
nadlena sluba da bi organizovala, obavljala i pratila aktivnosti koje
slede posle izgradnje mosta. To je integrisani sistem alata i procesa koji
omoguava planiranje eksploatacije, odravanja, kontrole i finansijske
analize, kako bi se ostvarili unapred postavljeni ciljevi u odreenom
vremenskom periodu. Da bi uspenije ostvarili postavljene ciljeve, meu
kojima je najvaniji optimalno korienje raspoloivih sredstava za
usaglaavanje postojeih mostova sa saobraajnim potrebama i
zahtevima bezbednosti, a sve sa ciljem da se poverena imovina to
bolje i due koristi, neophodno je usavravanje i razvijanje modernog
sistema upravljanja mostovima.
Praksa je meutim pokazala, da ak i u razvijenim zemljama ima
nedostataka u toj oblasti, pa ve izvesno vreme traju pokuaji da se
postojea reenja poboljaju i doe do najefikasnijeg Sistema
upravljanja mostovima. Nedostaci su otkriveni i svim oblastima
organizaciji, propisima, standardima a posledino i u aktivnostima
koje slede posle izgradnje mosta. Uoen je uestali porast oteenja
na mostovskim konstrukcijama, uz pad nosivosti i bezbednosti mostova,
pa su ak zabeleena i ruenja, nekih i vrlo znaajnih mostova.
To je bio povod, da se preduzmu odgovarajue mere za
postizanje optimalnih rezultata putem odgovarajuih istraivanja i
tehno-ekonomskih analiza. Poboljanja se ve implementiraju u
nacionalne sisteme upravljanja mostovima, pa se moe rei da se
razvijene zemlje pribliavaju uspenom reenju poboljanja svojih
BMS. Uspesi su vidljivi u poveanom stepenu saznanja o stanju
mostova, uzrocima i posledicama teta na njima, posledicama
zanemarenja odravanja, a naroito u probuenom interesovanju
strune javnosti, dravnih i politikih struktura, kao i najire javnosti
uopte. Rezultat svega toga je poveano izdvajanje sredstava za
istraivanja u ovoj oblasti i najzad uvoenje modernog Sistema
Sistem upravljanja mostovima i mostovi u centru Nia
75
upravljanja mostovima sa savremenim informacionim sistemom kao
njegovim jezgrom.
Nerazvijene zemlje i zemlje u razvoju, u ovoj oblasti zaostaju
iza razvijenog sveta u srazmeri njihovog ukupnog nivoa razvoja prema
razvoju u bogatim industrijskim zemljama zapada. Ograniena gustina
putne mree, kao i skromne ekonomske mogunosti, upotpunjavaju
ukupnu sliku stanja u ovoj oblasti u tim nerazvijenim zemljama, koju
karakterie dosta nedostataka u oblasti Sistema upravljanja
mostovima.

2. SISTEM UPRAVLJANJA MOSTOVIMA U SRBIJI
Putna mrea je jedna od najveih kapitalnih vrednosti u Srbiji,
a drumski saobraaj predstavlja osnovni vid prevoza kod nas, tako da
se danas putevima preveze oko 90% putnika. Putevi Republike Srbije
deo su evropske mree puteva, a multimodalni panevropski
saobraajni koridor X najveim delom prolazi njenom teritorijom.
Putna mrea Republike Srbije (bez teritorije Kosova) ima oko
17 000km magistralnih i regionalnih puteva sa oko 3000 mostova, ija
se vrednost procenjuje na preko 14 milijardi dolara.
Mostovi su razliite starosti, najrazliitijih oblika i naina
gradnje, od drveta, kamena, betona, prethodno napregnutog betona,
elika, i razliitih statikih sistema, raspona i duina od 5 do 2 212 m,
koliko je dugaak most preko reke Dunav kod Beke. Treba istai 11
velikih mostova i to 7 mostova preko reke Dunav i 5 mostova preko
reke Save. Takoe, trenutno je u izgradnji i most sa kosim zategama
preko Ade u Beogradu, a planira se i izgradnja jo jednog kapitalnog
mosta koji treba da povee Boru i Zemun.
Usled dugogodinjeg nedovoljnog ulaganja u odravanje i
rekonstrukciju mostova, trenutno stanje mostova nije zadovoljavajue,
naroito u odnosu na njihovu starost. Prema nekim podacima, skoro
etvrtina mostova u Srbiji su u loem stanju (u klasifikaciji dobro-srednje-
loe).
Nestabilni uslovi finansiranja, este organizacione promene,
neravnotea izmeu ulaganja u graenje i odravanje, doprineli su znaajom
zaostatku u ovoj oblasti. Redovno odravanje je uglavnom primitivno, tako
da se ubrzava starenje-propadanje mostova, a vee popravke i sanacije
gotovo su jedini vid aktivnosti i obavljaju se u bezizlaznim situacijama.
Mora se meutim rei, da deo uzroka za visok stepen oteenosti
mostova u Srbiji nije samo posledica nedostataka u BMS, nego i u
oblastima koje ne pripadaju, strogo uzevi BMS, kao to su projektovanje i
graenje.
76
Prvi pokuaji uvoenja i razvoja BMS u Srbiji uraeni su tokom
1985 - 1988. godine. U tom pogledu, vredan panje je deo rezultata
postignutih u Beogradu, gde treba istai osnivanje banke podataka o
mostovima i poetak njenog korienja za potrebe planiranja i programiranja
radova. Ve od 1990. godine, savremeni sistem upravljanja mostovima u
Srbiji je u permanentnom razvoju, i na nivou celokupne putne mree. Na
taj nain, zadovoljene su osnovne organizacione i tehnoloke predpostavke
za racionalno odravanje putne mree, a time i mostova.
Istraivaki program, koji je u toku u Srbiji, razmatra i pitanja odnosa
izmeu projektovanja, graenja, odravanja, praenja funkcionalnosti i
nauno-istraivakog rada, dovodei ih u meusobnu vezu. Ako se usvoji taj
pristup, moe se oekivati otklanjanje uslova za propadanje mostova koji su
van BMS, kao i puni uspeh rezultata uvoenja u upotrebu savremenog
Sistema upravljanja mostovima u Srbiji.

3. MOSTOVI U CENTRU NIA
Ekonomska situacija u Srbiji, sa nizom drugih problema, kao i esto
nereenih pravnih pitanja i neadekvatnog uvanja tehnike dokumentacije,
dovela je do toga da su i mostovi na gradskim saobraajnicama Nia u prilino
loem stanju. Autor ovoga rada je, u okviru inspekcijskog pregleda
mostova u centru Nia, registrovao izuzetno veliki porast oteenja
pojedinih mostovskih konstrukcija, uz alarmatni pad nosivosti,
stabilnosti, a samim tim i bezbednosti konstrukcija mosta. Redovni
pregledi mostovskih konstrukcija, koji se prema Pravilniku [5]
obavljaju svake druge godine, od 1997. godine nisu uraeni na
mostovima u Niu. Enormno poveanje saobraajnog optereenja na
ovim mostovima, rezultovalo je ogromnu degradaciju i ekstremno
pogoranje stanja svih konstrukcija mostova. Usled nebrige i
neodravanja dolo je do incidentnog uruavanja vitalnih
konstrukcijskih elemenata.
U ovom radu, prikazana su samo dva mosta u najuem
centru Nia kao ilustrativni primer permanentne nebrige i
neodravanja.

3.1. Most Mladosti
Most Mladosti prevodi drumski i peaki saobraaj preko
reke Niave, povezujui ulicu Filipa Kljajia sa Bulevarom Nikola
Tesla i ulicom Ratko Pavlovi u Niu. Armiranobetonska konstrukcija
mosta ima 3+2 otvora i sastoji se od tri graevinske celine: glavne
rasponske konstrukcije na tri polja 14+68+14m, prilazne konstrukcije
na levoj obali duine 6,90m i prilazne konstrukcije na desnoj obali
Sistem upravljanja mostovima i mostovi u centru Nia
77
duine 13,70m. Projekat je uradio 1955. g. akademik profesor Dr hc
Djordje Lazarevi sa saradnicima prof. dr M. Ivkovi, prof. dr .
Radosavljevi i ing. D. Stojadinovi. Objekat je izgradila GRO
Mostogradnja iz Beograda 1958. i 1959. godine. Konana regulacija
sila u zategama i ispitivanje mosta izvreno je decembra 1960.
godine i od tada je bio permanentno u funkciji. Uticaj vremena i
poveano saobraajno optereenje znaajno su razruili konstrukcije
mosta. Prikaz oteenja i globalno stanje mosta u Sistemu
upravljanja mostovima dati su u Izvetaju [1] kao i u radovima [2], [3].
Zbog opasnosti sloma obalnog stuba i pada prilazne konstrukcije na
desnoj obali, most je urgentno saniran karbonskim trakama 2001. g.

3.2. elini most ispred Tvrave u centru Nia
Most prevodi peaki i drumski saobraaj preko reke
Niave i sagraen je na mestu starog elinog lunog mosta,
ispred glavnog ulaza Tvrave u Niu. Most ima jedan otvor
raspona 64m i dva sakrivena otvora (polja) na obalama po 8m.
Projekat mosta je uradio prof. Jovan Cani u RO "Inenjering"
Mainske industrije Ni 1959-1960 godine. Objekat je izgradila
Mainska industrija iz Nia 1962 godine. Antikorozivna sanacija
elinih elemenata mosta izvrena je 1991. godine.
Alarmantno poveanje degradacije i oteenja elinih i
armiranobetonskih elemenata konstrukcija ovog mosta kroz vreme, a
samim tim i ukupnog "rejtinga" mosta u Sistemu upravljanja
mostovima, zahtevalo je hitnu popravku i sanaciju pojedinih
konstrukcijskih elemenata mosta, to naalost nije uradjeno, te je
usled nebrige i neodravanja dolo do incidentnog uruavanja
konstrukcijskih elemenata na delu uzvodne peake staze mosta (sl )

Slika 1. Uruavanje atheziono prednapregnutih talpi konzole peake staze
78
4. ZAVRNE NAPOMENE
Nezavisno od impozantnih dostignua, graevinsko
konstrukterstvo ima i veoma ozbiljan i izuzetno atraktivan zadatak, da
uspeno rei problem budunosti ogromnog broja postojeih objekata.
Oteenja mostova na putevima su neprijatna ali oekivana i
neizbena pojava. Savremeni Sistem upravljanja mostovima nam
pomae kako da se ta oteenja svedu na najmanju moguu meru, te
kako, kada i kojim redosledom oteenja treba otklanjati.
Blagovremeno odravanje uz praenje stanja mostovskih
konstrukcija, redovne popravke, rekonstrukcije i preventivne mere, daju
veoma pozitivne efekte kako u tehnikom, tako i u funkcionalnom i
ekonomskom pogledu. Karakteristian primer za uspeno upravljanje i
odravanje mostova predstavlja Zakon broja 5 koji je u svoju praksu
uvela Australija: Jedan ekstra dolar potroen u fazi A je ekvivalentan
utedi od 5 dolara za trokove popravke u fazi B, ili 25 dolara za
trokove popravke u fazi C ili 125 dolara za trokove popravke u fazi D.
Posledice nebrige i neodravanja mostovskih konstrukcija su jo
oiglednije ako se napred citirano objasni na sledei nain: Svaki dolar
koji nije potroen u fazi A, a morao je biti utroen, kotae 5 dolara u fazi
B, a ako se ne uloi ni tada, kotae 25 dolara u fazi C, odnosno 125
dolara u fazi D. Zbog toga odravanje mostova treba da bude
preventivno i redovno. To je tehniki, organizaciono i ekonomski
najpovoljnije reenje, i u duhu je principa odrivog graenja.

6. LITERATURA
[1] Gligorijevi M i dr: Izvetaj o stanju mosta Mladosti u Niu,
Institut za graevinarstvo i arhitekturu, 06 broj 26/2-17,
08.09.1997., Gradjevinski fakultet Ni, 1997. godine,
[2] Gligorijevi M: "Prikaz oteenja armiranobetonskih konstrukcija
mosta Mladosti u Niu", Zbornik radova Simpozijuma o
istraivanjima i primeni savremenih dostignua u naem
graevinarstvu u oblasti materijala i konstrukcija, str. 349-354,
JUDIMK, XXII Kongres, Nika Banja, Oktobar 2002. god.
[3] Gligorijevi M: "Application of the bridge management systems
at the example of the Mladost bridge in Nis", Jubilee Scientific
Conference of UACEG, pp. 161- 167, Sofia, May 2007.
[4] Gligorijevi M: "Sistem upravljanja mostovima na primeru
elinog mosta u centru Nia", str. 123-128, Zbornik radova VI
Nauno-strunog savetovanja Ocena stanja, odravanje i
sanacija graevinskih objekata i naselja, Divibare, maj 2009. g
[5] Pravilnik o tehnikim normativima za eksploataciju i redovno
odravanje mostova Sl. List SRJ br.20/1992.godine.

79

UDK: 28.3(497.11)(045)=163.41

Otpadne vode u zatienim oblastima
Jelanike i Sievake klisure

Milan Goci
1
,
Dragan Radivojevi
2
,
Slavia Trajkovi
3

Rezime
Cilj ovog rada je: prvo, prikazati nain odlaganja otpadnih voda iz
domainstava; drugo, predstaviti rezultate sanitarno-tehnikog nadzora; i
tree, predloiti niz mera i aktivnosti koje treba da dovedu do odrivog
odlaganja otpadnih voda iz domainstava u zatienim oblastima.
Na osnovu nadzora i viegodinjeg sagledavanja stanja zakljueno
je sledee: na seoskom podruju ne postoji propisno odlaganje otpadnih
voda iz domainstava, otpadna voda se isputa na ulice, poljoprivredne
povrine i reke, vodotoci su veoma zagadjeni otpadnom vodom, zemljite u
blizini naselja se potpuno zasitilo otpadnom vodom, postoji velika opasnost
od irenja zaraznih bolesti.
Predlog mera za otklanjanje nedostataka: uraditi projektnu
dokumentaciju i izgraditi kanalizacione sisteme u veim selima, izgraditi
propisne sanitarne septike jame u manjim selima. Upravljanje u manjim
selima koja e odlagati otpadne vode u sanitarne septike jame treba
poveriti novoformiranom optinskom komunalnom preduzeu. U veim
selima kod kojih se oekuje izgradnja kanalizacionih sistema, upravljanje tim
sistemima treba poveriti JKP Naissus koje se ve stara o kanalizacionom
sistemu grada Nia.

Kljune rei otpadne vode, zatiene oblasti, kanalizacioni
sistemi, Jelanika klisura, Sievaka klisura

1
mr Milan Goci, Graevinsko-arhitektonski fakultet Univerziteta u Niu
2
mr Dragan Radivojevi, Graevinsko-arhitektonski fakultet Univerziteta u Niu
3
dr Slavia Trajkovi, Graevinsko-arhitektonski fakultet Univerziteta u Niu

80
1. UVOD
Italijanska NVO Cooperazione Internazionale (COOPI)
otpoela je poetkom aprila 2004. godine implementaciju projekta
Poboljanje uslova rukovoenja i kontrole hidro i resursa ivotne
sredine Grada Nia koji je finansiran od strane Vlade Italije preko
Ministarstva inostranih poslova Italije. Projekat je pokrenut sa ciljem
poboljanja kvaliteta ivotne sredine Grada Nia i zatienih oblasti
Sievake i Jelanike klisure. U okviru projekta odvijale su se i
aktivnosti poboljanja rada seoskih vodovodnih sistema i reavanja
problema otpadnih voda iz domainstava u selima Sievake i
Jelanike klisure [4].
U cilju sagledavanja stanja izvren je sanitarno tehniki
nadzor u sledeim selima: Gornja Studena, Donja Studena, ukljenik,
Jelanica, Prosek i Sievo. Cilj ovog rada je: prvo, prikazati nain
odlaganja otpadnih voda iz domainstava sela u Jelanikoj i
Sievakoj klisuri; drugo, predstaviti rezultate sanitarno-tehnikog
nadzora; i tree, predloiti niz mera i aktivnosti koje treba da dovedu
do odrivog odlaganja otpadnih voda.

2. NASELJA U ZATIENIM OBLASTIMA

U zatienim oblastima Jelanike i Sievake klisure nalaze
se sledea naselja koja nemaju adekvatno reen problem odlaganja
otpadnih voda: Gornja Studena, Donja Studena, ukljenik, Jelanica,
Prosek, Sievo, Ostrovica, Ravni Do, Kunovica i Bancarevo.Ukupan
broj stanovnika u ovim naseljima je 5,240 i predstavlja oko 35%
stanovnitva optine Nika Banja. Sela Gornja Studena, Donja
Studena, ukljenik i Jelanica nalaze se u Jelanikoj klisuri. Sela
Prosek, Sievo, Ostrovica i Ravni Do su u Sievakoj klisuri.
Izgradnja kanalizacionog sistema namee se danas kao
neophodnost, ne samo zbog vieg ivotnog standarda, ve i zbog
potrebe sanitarne zatite ovih naselja. Pogotovo je to vano sada
kada je do svakog domainstva izgradjen vodovod ime se koliina
upotrebljavanih voda viestruko poveava, a nain njihovog
odvodjenja (sengrupi, upojne jame i otvoreni kanali) je nehigijenski.
Trenutna situacija u ovim naseljima je takva da se zemljite potpuno
zasitilo otpadnom vodom i da je ugroenost stanovnitva svakim
danom sve vea. Produavanje ovakvog stanja otvara mogunost
pojave epidemija zaraznih bolesti.

Otpadne vode u zatienim oblastima Jelanike i Sievake klisure

81
Tabela 1. Naselja u zatienim oblastima Jelanike i Sievake klisure
Naselja Zatiena oblast Broj
stanovnika
Broj
domainstava
Gornja Studena Jelanika klisura 400 170
Donja Studena Jelanika klisura 320 130
ukljenik Jelanika klisura 280 100
Jelanica Jelanika klisura 1,700 600
Prosek Sievaka klisura 600 220
Sievo Sievaka klisura 1,020 340
Ostrovica Sievaka klisura 600 235
Ravni Do Sievaka klisura 100 50
Kunovica Sievaka klisura 100 55
Bancarevo Jelanika klisura 120 60
UKUPNO - 5,240 2,060

Po svojim karakteristikama odvajaju se dva tipa naselja. Prvi
tip predstavljaju sela sa malim brojem stanovnika, veinom starijih
osoba, slabijeg materijalnog statusa. To su sela: Gornja i Donja
Studena, ukljenik, Ravni Do, Kunovica i Bancarevo. Drugom tipu
pripadaju naselja sa relativno velikim brojem stanovnika i radno
aktivnom populacijom. To su sela: Jelanica, Prosek, Sievo i
Ostrovica.

Manja naselja
Sela Gornja Studena, Donja Studena i ukljenik ukupno imaju
oko 1,000 stanovnika koji ive u 400 domainstava. Ogromna veina
domainstava isputa otpadne vode u reku Studenu. Kvalitet vode
reke Studene dramatino se pogorava nizvodno od svakog od ovih
naselja. Kao dokaz za ovu tvrdnju mogu da poslue rezultati merenja
kvaliteta vode od juna 2005. do aprila 2006. godine koji pokazuju pad
kvaliteta vode na nizvodnim profilima to je direktna posledica
zagadjivanja reke Studene otpadnim vodama iz domainstava.
Anketa sprovedena avgusta i septembra 2005. godine u
navedenim selima pokazala je da maksimalno 10% domainstava
ima septiku jamu. I te septike jame u velikom broju sluajeva nisu
napravljene na propisan nain tako da predstavljaju opasnost za
metane.
Izgradnja kanalizacionih sistema je poeljna. Medjutim, radi se
o selima koja imaju mali broj stanovnika, u veini su staraka
domainstva sa veoma oskudnim sredstvima za ivot. Metani sa
tekom mukom podmiruju osnovne komunalne trokove i u nekoj
blioj budunosti nisu u mogunosti da participiraju u izgradnji

82
kanalizacije i kasnije da plaaju odravanje i korienje
kanalizacionog sistema.
Ono to je moda jo vanije, osnovni ekonomski pokazatelj
kotanje investicije po glavi korisnika je veoma nepovoljan i bez
izrade Studije o izvodljivosti oigledno je da za tako mali broj
stanovnika trenutno nije ekonomski isplativa izgradnja kanalizacije.
Naravno, to ne znai da ne treba nita uraditi na reavanju
ovog velikog problema. Potrebno je napraviti kratkoroan plan u
kome e se dati smernice kako prevazii postojei problem isputanja
otpadnih voda.
Ovaj plan se ukratko sastoji u sledeem:
Izgradnja propisnih sanitarnih septikih jama za sva domainstva
na navedenom podruju.
Aktivna ekoloka kampanja na podizanju svesti lokalnog
stanovnitva koja bi ukazivala na opasnost po zdravlje ljudi ako se
postojea situacija ne promeni.
Aktivno uee organa lokalne samouprave preko inspekcijskih
slubi i lokalnih odbora za vode koji treba da svoje nadlenosti
proire i na otpadne vode iz domainstava.
Formiranje optinskog komunalnog preduzea koje bi se brinulo o
seoskim vodovodima i o sakupljanju otpadnih voda iz
domainstava.
Dugoroan plan podrazumeva da se uradi projekat
kanalizacije za ova tri sela. Veliki problem predstavlja i zakonska
obaveza preiavanja otpadnih voda pre isputanja u recipijent.
Treba naknadno analizirati dve osnovne varijante. Prva je da svako
selo ima svoje malo postrojenje. Druga varijanta je prikljuenje
kanalizacije na glavni kolektor otpadnih voda. Problemi koji se javljaju
kod sela Ravni Do, Kunovica i Bancarevo veoma su slini sa
problemima koji su opisani u ovom poglavlju.

Vea naselja
Sievo, Jelanica i Prosek spadaju u vea naselja u optini
Nika Banja. U Sievu je problem otpadnih voda iz domainstava
posebno izraen. Znaajan udeo u tome ima topografija terena. Ovo
naselje smeteno je na veoma strmom terenu tako da je ugroenost
domainstava koja se nalaze na niem terenu velika. Pored kua
ugroene su bate, vonjaci i njive.

83
Za naselje Sievo planira se izgradnja kanalizacije po
separacionom (odvojenom) sistemu i to tako to e se otpadne vode
iz domainstava odvoditi zatvorenom cevnom kanalskom mreom, a
kinica e se odvoditi postojeim rigolama pored saobraajnica i u
kasnijoj fazi ona se moe modernizovati. Prema okvirnom proraunu
iz jula 1992. godine ukupna vrednost radova na izgradnji
kanalizacionog sistema u selu Sievo bez postrojenja za
preiavanje otpadnih voda iznosi oko 400,000 evra.
Jelanica je najvee naselje u Jelanikoj klisuri i najvei
zagadjiva reke Studene. Skoro sva domainstva koja se nalaze u
blizini reke Studene isputaju otpadne vode direktno u reku. Veina
domainstava koja se nalaze dalje od reke imaju septike jame.
Medjutim, veoma mali broj njih je uradjen na propisan nain. Tako da
se zemljite potpuno zasitilo otpadnom vodom i ugroenost
stanovnitva je svakim danom sve vea. Produavanje ovakvog
stanja otvara mogunost pojave epidemija zaraznih bolesti. Slina
situacija je i u selu Prosek. Anketa uradjena poetkom septembra
2005. godine pokazuje da maksimalno 10% domainstava ima
propisno uradjenu septiku jamu koju povremeno prazni.
Potrebno je uraditi projekte za kanalizacione sisteme u ovim
naseljima. Jedina vea dilema je da li za ove sistema izgraditi
posebna postrojenja za preiavanje otpadnih voda ili prikljuiti ih na
glavni kolektor otpadnih voda. Problemi koji se javljaju kod sela
Ostrovica su veoma slini sa problemima koji su opisani u ovom
poglavlju [1].

3. UPRAVLJANJE KANALIZACIONIM SISTEMIMA

Lokalne zajednice u optini Nika Banja nemaju dovoljno
kapaciteta da na valjani nain upravljaju odlaganjem otpadnih voda
bez obzira da li e se to odlaganje zasnivati na septikim jamama ili
kanalizacionim sistemima.
Upravljanje u manjim selima koja e odlagati otpadne vode u
sanitarne septike jame treba poveriti novoformiranom optinskom
komunalnom preduzeu. Ovo preduzee treba da preuzme
odgovornost i za upravljanje lokalnim, seoskim vodovodima.
U veim selima kod kojih se oekuje izgradnja kanalizacionih
sistema, upravljanje tim sistemima treba poveriti JKP Naissus koje se
ve stara o kanalizacionom sistemu grada Nia. Novoizgradjeni

84
sistemi bie integrisani deo jedinstvenog kanalizacionog sistema
grada Nia [2, 3].
Bez obzira kome se poveri upravljanje, neophodno je proiriti
nadlenosti dosadanjih lokalnih Odbora korisnika seoskih vodovoda
i na deo odlaganja otpadnih voda iz domainstava. Potrebno je
aktivno uee stanovnitva kako bi se ovaj veliki problem na
adekvatan nain reio [5, 6].

4. ZAKLJUAK

Na osnovu nadzora i viegodinjeg sagledavanja stanja
zakljueno je sledee:
Na seoskom podruju ne postoji propisno odlaganje otpadnih
voda iz domainstava.
Otpadna voda se isputa na ulice, poljoprivredne povrine i reke.
Vodotoci su veoma zagadjeni otpadnom vodom.
Zemljite u blizini naselja se potpuno zasitilo otpadnom vodom.
Postoji velika opasnost od irenja zaraznih bolesti.
Predlog mera za otklanjanje nedostataka:
Uraditi projektnu dokumentaciju i izgraditi kanalizacione sisteme u
veim selima.
Izgradnja propisnih sanitarnih septikih jama u manjim selima.
Preuzimanje redovnog odravanja kanalizacionih sistema u veim
naseljima od strane JKP Naissus.
Formiranje optinskog komunalnog preduzea koje bi se brinulo o
seoskim vodovodima i o sakupljanju otpadnih voda iz
domainstava u manjim naseljima.
Aktivna ekoloka kampanja na podizanju svesti lokalnog
stanovnitva koja bi ukazivala na opasnost po zdravlje ljudi ako se
postojea situacija ne promeni.
Aktivno uee organa lokalne samouprave preko inspekcijskih
slubi i lokalnih odbora za vode koji treba da svoje nadlenosti
proire i na otpadne vode iz domainstava.

85
5. LITERATURA

[1] Brankovi, S., Simi, V. i Trajkovi, S., Hidrobioloka istraivanja
reke Niave prema Okvirnoj direktivi o vodama, Zbornik radova
Gradjevinsko-arhitektonskog fakulteta 22, 143 148, 2007.
[2] Brankovi, S. and Trajkovi, S., The Niava River water quality as
the indicator of the sustainable development of the city of Ni,
Spatium 15 16, 80 -84, 2007.
[3] Brankovi, S., Trajkovi, S. i Goci, M., Analiza kvaliteta vode reke
Niave nizvodno od Sievake klisure, Zbornik radova Gradjevinsko-
arhitektonskog fakulteta u Niu 24, 179-186, 2009.
[4] Kosti, L. i Trajkovi, S., Stanje i predlog mera za odrivo korienje
seoskih vodovodnih sistema u optini Nika Banja, Nauka+Praksa 9,
9-14, 2006.
[5] Stamenkovi, M. i Trajkovi, S., Prikaz rezultata ekolokog projekta
Ni - nae isto dvorite, Nauka+praksa 11, 91-101, 2008.
[6] Trajkovic, S., Kolakovic, S., and Ignjatovic, M., Public opinion survey
as a form of public participation in the implementation of the Water
Framework Directive- Leskovac field irrigation, Facta Universitatis,
Series Architecture and Civil Engineering, 3(2), 173 -183, 2005.

ACKNOWLEDGEMENTS
The research was carried out within the three year project Improvement of
the management and control condition of water and environmental
resources in the City of Nis Serbia (7370/COOPI/YUG). The project was
financed by the Italian Ministry of Foreign Affairs, through Cooperazione
Italiana, Department for Cooperation and Development, and it was
implemented by the Italian NGO COOPI-Cooperazione Internazionale.


86

UDK: 72.01:691:502/504(045)=163.41

EKOLOKI MATERIJALI - KOMPONENTA
ODRIVE ARHITEKTURE
Zoran Grdi
1

Gordana Toplii uri
2

Rezime
Zgrade znaajno menjaju nae okruenje. Njihovom izgradnjom troi
se oko 40 procenata kamena, sitnog i krupnog agregata kao i 25 procenata
drvene grae. Ovi objekti troe 40 procenata energije i 16 procenata vode
koja se potroi godinje irom sveta. Veliko uee u otpadu ima graevinski
otpad. Odabiranje ekoloki prihvatljivijih materijala je jedan od naina za
poboljanje ekolokih karakteristika zgrada. Simprolit blokovi, zeleni i
pametni betoni, ekoloke podne obloge, samoistee staklo, niskoemisiono
staklo, ekoloki nametaj su samo neki od primera moguih ekolokih
materijala. Meutim, da bi ekoloki dizajn bio upotrebljiv, mora biti
ekonomski opravdan.

Kljune rei: Okruenje, odriva arhitektura, ekoloki materijali

1. UVOD
Veina ljudi ivi u objektima koji vie deluju protiv klime, nego
u njenu korist. Oni su energetski neefikasni, prehladni ili pretopli i
skupi za odravanje. Veina domova koristi vee koliine vode od
potrebnih i esto su napravljeni od materijala koji loe utiu na
zdravlje i ivotnu sredinu. Primena ekolokih materijala podrazumeva
stvaranje udobnih stanova tj. individualnih objekata koji imaju
minimalan uticaj na ivotnu sredinu, a koji e istovremeno biti
ekonominiji i zdraviji za stanovanje [1].

1
dr, vanredni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu,
zoran.grdic@gaf.ni.ac.rs
2
dr, docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu,
gordana.toplicic.curcic@ gaf.ni.ac.rs

88
Koristei principe odrivog projektovanja moe se izgraditi
zgrada tj. individualni objekat koji tedi energiju, vodu i novac, a koji
je ujedno i prijatan i udoban. ta je to odriva ili ekoloka
arhitekura?
Odriva arhitektura je projektovanje i izgradnja objekta kroz
duboko razmatranje o potrebama korisnika, a uz potovanje zakona
prirode. To podrazumeva maksimalno iskoriavanje prirodnih uslova
lokacije, upotrebu zdravih materijala, racionalno troenje vode i
energije za izgradnju i korienje objekta. [2],.[3].
Nae ponaanje i nain na koji gradimo ivotnu sredinu su
povezani. Kada izgradimo dobro osmiljen odrivi dom, moramo ga
i koristiti na dobro promiljeni odrivi nain.

2. EKOLOKI MATERIJALI

2.1 Simprolit blokovi
Simprolit polistirolbeton predstavlja vrstu lakog betona na
bazi agregata od ekspandiranih granula polistirola. Pri tome, primena
polistirolbetona u graevinarstvu nije novost ve nekoliko decenija.
Naime, ekspandirani polistirol je otkriven 1951. godine i vrlo brzo je
poeo da se primenjuje u oblasti lakih betona. Simprolit se spravlja na
bazi granula polisirola, portland cementa, vode i posebnih aditiva.
Prednosti zidanja Simprolit blokovima su:
Zidovi od Simprolit blokova debljine 25,0 cm imaju 2,5 puta
bolje termike karakteristike od propisanih za nae klimatsko
podruje, pa ih nije potrebno dodatno utopljavati.
Izgradnjom objekata Simprolit blokovima reava se i problem
protivpoarne saglasnosti, jer zid od Simprolit bloka d = 25,0 cm ima
otpornost na dejstvo poara preko 180 minuta (El 180).
Fasadni zid od Simprolit bloka debljine 25,0 cm obostrano
omalterisan, teak je svega 164 kg/m
2
zida (npr. omalterisani
pregradni zid od opeke debljine 12 cm teak je 260 kg/m
2
zida).
Zidovi zidani Simprolit blokovima su najdugoveniji od svih
konkurentskih proizvoda, jedini su koji diu, otporni su na veoma
visoke i veoma niske temperature. Takoe su termoizolacioni ,
zvukoizalacioni, paropropusni, komfortabilni, seizmootporni i
ekonomini.
Zidanjem Simprolit blokovima dobija se vie od 10% dodatne
prodajne neto povrine unutar istih gabarita objekta.
Ekoloki materijali komponenta odrive arhitekture
89
Rezultati mnogobrojnih istraivanja u svetu poslednjih godina
pokazuju da se, kao jedinstven put poveanja kvaliteta uz
istovremeno snienje cene kotanja kvadratnog metra stambenog
prostora, javlja povratak jednoslojnim konstrukcijama fasadnih zidova.
Jednoslojni zidovi od Simprolita debljine samo 20 cm zadovoljavaju
termike zahteve svih klimatskih regiona Balkana, a zidovi od
Simprolit blokova debljine 25 cm prevazilaze norme i preko 100%. Pri
tome se koriste: Simprolit blokovi, beton za ispunu, malter za tanko
malterisanje ili gletovanje i zavrna boja.
Simprolit blokovi imaju izuzetno dobre i druge pokazatelje: ne
upijaju vlagu, nemaju pojave glivica i bui, zidovi diu, otporni su na
mraz preko 100 ciklusa, otporni su na poar preko 3 asa, seizmiki
su izuzetno stabilni, konstruktivno su nosivi i preko 20 spratova bez
dodatnih stubova ili greda.
U prostorijama zidanim od Simprolit blokova ne samo da se
ostvaruje komfortnost ivljenja, ve su u potpunosti ispunjeni i svi
ekoloki zahtevi.
Objekti izgraeni Simprolit elementima pokazali su se kao
najekonominiji ne samo u izgradnji, ve i u eksploataciji. Na taj nain
Simprolit sistem znaajno utie na pojeftinjenje kvadratnog metra
prostora.
Zahvaljujui maloj teini, zidanje Simprolit blokovima nema
konkurenata kada se radi o nadogradnji postojeih objekata i izgradnji
mansardi. Gde se drugim materijalima bez sanacije temelja moze
nadzidati maksimalno jedan sprat, primena Simprolit sistema
omoguava nadgradnju dva i vie spratova te iste teine.
Kod zidova od Simprolit blokova treba istai i jedinstvenu
mogunost kompenzacije toplotnih gubitaka kada postoje zastakljeni
fasadni otvori. Umesto da se poveava ili debljina zida ili broj grejnih
tela, kod objekata izgraenih u Simprolit sistemu dodaju se uloci
unutar Simprolit blokova iste debljine [4].

2.2 Niskoemisiono staklo ili LOW-E staklo
Niskoemisiono staklo ili LOW-E staklo smanjuje gubitak
toplote za 60 - 70% kada se uporedi sa standardnim termo staklom.
Za ove izuzetne karakteristike zasluan je vrlo tanak ali izuzetno
funkcionalan niskoemisioni film, kao i plemeniti gas argon kojim je
ispunjen prostor izmeu stakala. Na povrini stakla nalazi se mekani
nanos tankog sloja od metalnih oksida. Deluje kao reflektor i
zadrava temperaturu u prostoriji. Sloj je okrenut prema unutranjosti
izo stakla tako da ga je nemogue otetiti [5].

90

2.3 Staklo za zatitu od sunca
Staklo za zatitu od sunca proizvodi se kao jednostruka
staklena povrina ili kao izolaciono staklo. Namena mu je da
maksimalno zadri prodor energije sunevog zraenja koja pada na
staklenu povrinu. Takva stakla nemaju zatitu od bljetanja.
Staklo za zatitu od sunca moe biti obojeno, tako da jae
deluje apsorpcijski. Stepen emisije svetlosti staklene povrine moe
se smanjuti i nanoenjem zatitnog premaza. Na taj nain u prostoriju
dospeva manje dnevne svetlosti. Zatitni premaz nanosi se na
unutranju stranu spoljanjeg stakla [8].

2.4 Samoistee staklo
Samoistea stakla su hidrofilne ili hidrofobne staklene
povrine koje se temelje na lotos efektu. Imaju zajedniku funkciju
koja se temelji na ponaanju oroavanja tenosti na oplemenjenoj
povrini.
Kod hidrofobnih staklenih povrina voda se odbija. Stvaraju se
kuglaste kapljice koje se mogu otkotrljati i pri tome sa sobom pokupiti
i estice praine. Hidrofobne estice mogu se proizvoditi nanoenjem
tankog organskog sloja (npr. fluorirani silani) ili proizvodnjom
definisane mikrohrapavosti [7].
Hidrofilne staklene povrine privlae vodu: Voda se iri u
ravnomerni film koji otie sa povrine i ne ostavlja nikakav trag pri
suenju.

2.5 Ekoloke podne obloge
Ekoloke podne obloge dobijaju se od recikliranih materijala i
otpadnih sirovina, ali i od materijala koji se kasnije mogu reciklirati i
koji su biorazgradivi. Opta svojstva ekolokih podnih obloga su:
dobra apsorpcija buke
ne tete ovekovom zdravlju
mogunost recikliranja
cena konkurentna ceni podova od obinih materijala
Ekoloke podne obloge mogu se podeliti u nekoliko kategorija
zavisno od njihovih svojstava, materijala od kojeg su napravljene i od
91
namene prostora. Zavisno od njihovih svojstava dele se na tople i
hladne.
Prema materijalu od kojeg su napravljene dele se na:
podne obloge na bazi drveta, betona, stakla, tekstila, gume
podne obloge na bazi materijala koji nemaju rasprostranjenu
upotrebu: vlakna agave, vlakna jute, ljuske pirina, kamena so
i drugi.
Prema vrsti prostora u kome se koriste mogu se podeliti na:
spoljanje podne obloge (terase, balkoni, pristanita u lukama,
poploavanje oko bazena, javni objekti) i unutranje podne obloge
(stan, kancelarija, poslovni prostor, javni objekti...)
Prilikom izbora ekolokih podnih obloga treba voditi rauna o
termoizolacionim svojstvima, apsorpciji buke, odravanju, ali i o tome
kakvom je optereenju pod izloen.

2.6 Ekoloki nametaj od drveta
U dananje vreme sve vie se koriste materijali prirodnog
porekla i izgleda, a drvo je jedan od najpopularnijih. Jedna od
najvanijih osobina drveta je to je u potpunosti biorazgradljiv i to ga
je mogue reciklirati. Proizvod je dugotrajan, te na svojevrstan nain
tedi dalje korienje drvene sirovine. U zavisnosti od toga kako se
drveni ekoloki nametaj dobija postoji:
ekoloki nametaj od nepreraenog drveta bez premaza
(bambus, ratan, hrast, bukva, jasen i jela)
ekoloki nametaj od nepreraenog drveta sa premazima
(bambus, ratan)
ekoloki nametaj od preraenog recikliranog drveta (paneli,
iverica, pluta) [5].

2.7 Zeleni i pametni betoni
Pod pojmom zeleni betoni podrazumeva se obiman projekat
razliitih aktivnosti racionalne potronje cementa, ija proizvodnja
oslobaa velike koliine ugljen dioksida.
Pametan beton (Smart concrete), je beton iji se sastav
projektuje tako da sam reaguje na delovanja i dogaanja u betonu i
eliminie njihove negativne uticaje. Takvi su npr. samozaceljivi beton i
beton samokontrole oslobaanja toplote hidratacije [7].
Kod prvog betona se samozaceljivanje pukotina postie
ugradnjom lomljivih cevica koje se pri pojavi pukotina lome i
oslobaaju lepak koji popunjava iste.

92
Kod druge vrste pametnog betona samoregulisanje
temperature vri se parafinskim mikrokapsulama. Ove kapsule sadre
usporiva hidratacije cementa koji se iz kapsula oslobaa pri
odreenoj temperaturi betona [6].

3 PRIMERI EKOLOKIH KUA

Na izlobi London Home Show, prikazano je nekoliko
zanimljivih reenja za ekoloke kue budunosti. Pronalazai i
konstruktori se nadaju da e nova reenja za porodine kue podstai
ljude da prevaziu uvreene ideje o stanovanju. Eksponati su bili
raznovrsni: od reenja za bolje korienje prostora u kuhinjama,
preko kreativne upotrebe recikliranog materijala do loptaste privatne
radne sobe, koja se moe postaviti u bati.

Slika 1. Kruna ekoloka loptasta kua autora Kris Snizbija

Kruna ekoloka kua prenika 3 metra (slika 1) moe se
koristiti kao soba za odmor u tiini, za gledanje televizije ili kao
radionica za neki hobi.
Batenski ofis smislio sam zato jer mislim da e u budunosti
sve vie ljudi raditi kod kue. Cena prevoza do posla i nazad
neprestano raste, dok je tehnologija za rad kod kue sve bolja.
Batenski ofis lake razdvaja privatni od profesionalnog ivota",
objanjava konstruktor, Kris Snizbi.
Ekoloka kua nazvana Pilotis je izdignuta, kako bi se lake
u njoj regulisala temperatura (slika 2).

93

Slika 2. Ekoloka kua PILOTIS

Pilotis znai da kua stoji na stubiima, iznad zemlje, to joj
samo po sebi pomae da se greje i hladi u zavisnosti od okoline.
Sagraena je 90 odsto od reciklirane drvene grae i drugog
recikliranog materijala u svakodnevnoj upotrebi, kae direktor firme
Pilotis Robert Gaukroger. Zidovi ove kue dobro su izolovani, to
znatno smanjuje trokove hlaenja i grejanja.
Da li emo jednoga dana zaista iveti u ovakvim kuama?
Arhitekta Skot Braunrig kae da je klju u tednji energije [7].

4 ZAKLJUAK

Veina konstruktivnih graevinskih materijala su proizvodi
rudarske industrije: elik, aluminijum, cement, glina, pesak, kamen
itd. Iskop ovih sirovina za preradu u materijale za gradnju se obino
obavlja na nain koji ima znaajno nepovoljan uticaj na okolinu.
Sirovine jednom ekstrahovane iz tla konano su potroene,
dakle neobnovljive i morae se nai alternativa za njih u budunosti.
Pretvaranje sirovina u graevinski materijal ili proizvod zahteva
opsene proizvodne procese, od kojih su neki energetski intenzivni,
dok drugi zahtevaju razliite stepene tehnoloke intervencije. Osim
toga, proizvodnja materijala odvija se najee na izvoru sirovina, to
zahteva transport materijala i proizvoda na gradilita.
Eko graevinski materijali su oni materijali koji imaju manji
uticaj na okolinu, zahtevaju manje energije i manju tehnoloku
obradu, dopremaju se iz lokalnih izvora, poreklom su obnovljivi (drvo,
bambus, prirodna vlakna, itd.) ili su u svom sastavu visoko reciklirani.

94
Odrivi materijali trebaju imati vrhunska svojstva u pogledu
stabilnosti, toplotnih karakteristika i odravanja.
Primena ekolokih materijala je neophodna. Propisi i cene
resursa primorae nas da sve vie koristimo obnovljive tj. reciklirane
materijale [9].

5 LITERATURA
[1] "Arhitecture week" The new magazin of design and building,
No 421, 22. september2010.
[2] Andrea Deplazes: Constructing, Architecture, Materials
Processes, Structures Birkhause 2005, ISBN 3764371897
[3] Alanna Stang, Cristopher HawthorneThe green house:
New direstions in Sustainable Architecture, Paperback, 28.04.2010.
[4] Carol Venolia, Kelly Lerner Natural remodeling for the Not -
So Green House, Lark Books , New York, 2006
[5] Janet Sobesky, Natural style decorating with an earth
friendly point of view, Creative Homeowner, 2008.
[6] Jovo Besla, Dubravka Bjegovi, Ruica Roskovi,
Inovativni materijali i tehnologije u graenju i odravanju betonskih
konstrukcija, GRAEVINAR 57 (2005) 4, 247-255
[7] Paul Scheerbart Carol Venolia, Kelly Lerner Natural
remodeling for the Not - So Green House, Lark Books , New York,
2006.
[8] The Gray Cloth: A Novel on Glass Architecture: MIT 2003,
ISBN 0262692961
[9] Rebecca Proctor,1000 New ECO Designs and Where to
Find Them, Laurence King

UDK: 624.014.2:624.046:624.074.43(045)=163.41

GRANINA ANALIZA, USLOVI OPTIMUMA I
PRIMERI DIMENZIONISANJA METALNIH LJUSKI

Tomislav S. Igi
1

Dragana Turni
2

Rezime
U delu ovog rada ukazano je na graninu analizu krunih cilindrinih
ljuski za sloeniji vid optereenja. Izvedeni su uslovi optimuma
dimenzionisanja metalnih, cilindrinih ljuski u oblasti plastinosti, sa
funkcijom cilja minimalne cene. Koristei rezultate i iskustva prvog autora
ovog rada, uradjeni su originalni primeri. Dobijena su reenja jednog broja
tih problema u analitikom obliku. Sloeniji primeri ljusko i odgovarajuih
optereenja su reeni primenom numerikih metoda. Odredjeni dobijeni
rezultati potvrdjeni su i eksperimentima izvedenim u laboratorijama
Politehnikog fakulteta u Monsu u Belgiji.

Kljune rei: optimalno dimenzionisanje, granina analiza, metalna
ljuska, eksperiment.

1. UVOD
U ovom radu su tretirani problemi granine analize i
optimalnog dimenzionisanja metalnih ljuski . Za optereenje je uzet
jednoliki unutranji pritisak, kao i hidrostatiko optereenje. Originalan
teorijski deo ovih problema izloie se u saetom obliku, a bie data i
numerika reenja koja u ovoj oblasti egzistiraju u veoma malom
broju. Ukazuje se i na eksperimentalnu proveru ovde datih postavki i
rezultata.

1
Dr, redovni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
2
Dipl. ing. arh, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu


96

2. TEORIJSKE OSNOVE PROBLEMA OPTIMALNOG
DIMENZIONISANJA METALNIH LJUSKI

Posmatrajmo cilindrinu ljusku tipa sendvi koja sadri
jezgro debljine H i listove debljine h. Materijal je kruto plastian sa
uslovom plastinosti izraenim heksagonom HODGE-a. Napon
plastinog teenja je
o
.
Ljuska je duine L , poluprenika srednje povrine R, a
optereena je rotaciono simetrino unutranjim pritiskom p.
Uslovi oslanjanja su zadati tako da posmatrana konstrukcija
moe da izdri dato optereenje u graninom stanju plastinosti.
Uslov optimuma je dobijen u obliku
,
"
k
h
R
NW
W M
+

gde su: W - pomeranja ljuske u poprenom smislu,
M - momenat savijanja, N - normalna sila .

Za konzolnu ljusku duine

,
3
RH L

posmatrajui mehanizam loma, dobijamo
. "
0
H
k
RH
W
W
= +
Iz ove jednaine i konturnih uslova, ima se

), cos 1 (
0
x
kR
W
=
gde je
.
1
RH
=

Za duinu ljuske
RH L
3
>
je ,
0
2
2 "
2
H
k
W W
=
Odnosno,

[ ]. 1 ) ( cos ) ( sin
1 1 1 1
0
+ = x x ch x x x sh x
R
W

Granina analiza, uslovi optimuma i primeri dimenzionisanja metalnih ljuski

97

Mehanizam loma postaje takav da je

.
2
, 0
5 . 0
0
2
2
0
0
2
"
2
kR
W
dx
dW
M
N
R
W
W
= =

Duina ljuske (videti[5]) je ovde

. 691 . 1
3
2
RH L RH <

Za trei sluaj ima se

. 691 . 1 RH L >

Numeriki primer 1
Rotaciono simetrina ljuska je optereena sloenijim tipom
optereenja - hidrostatikim optereenjem intenziteta po.
Za sluaj ove kratke ljuske dobija se optimalno reenje u
analitikom obliku

.
) ( sin
1

L
x L
L
x R p
h
o
o

Sraunata je , takodje, vrednost minimalne zapremine u obliku

.
) 1 ( cos
2
4
2
0
0
2

+ =
L
L L p R
v

Na slici 1 prikazano je reenje za ljusku duine . 8 . 0 RH L =

Slika 1

98
3. USLOVI PLASTINOG DIMENZIONISANJA
MINIMALNE CENE PUNIH METALNIH CILINDRINIH
LJUSKI

Slika 2

Neka je zadata cilindrina ljuska ija je srednja povrina
poznata, a isto tako poznati su i uslovi oslanjanja.
Materijal koji sainjava ljusku je kruto plastian .
Geometrijska shema ljuske (Sl. 2.) podeljena je na n
prstenova ogranicenih poznatim apscisama tako da svaka zona ima
konstantnu debljinu.
Posmatramo dimenzionisanje izraeno preko debljina
prstenova ljuske e
i
i koje se pod opterecenjem p(x) nalazi tano na
granici loma.
Uslovi optimuma su dobijeni u obliku

odnosno,

Predhodni uslovi su identini dovoljnim uslovima za relativni
minimum cene punih ljuski ovoga tipa i prvi put su izvedeni od strane
Igia [5].

,
i
i e e i
i
A
de
dc
e
D
=
,
i
e e i
i
A
de
dc
e
D
i
=
,
i
e e
i i
i
A
de
dc
e
D
i
=
=
,
inf
e e
i
=
,
sup
e e
i
=
,
i
i
i
i
i
e
D
e
c
A
,
i
i
i
i
i
e
D
e
c
A
.
i
i
i
i
i
e
D
e
c
A

99
4. OPTIMALNO PLASTINO DIMENZIONISANJE
KRUNO CILINDRINE PUNE LJUSKE SASTAVLJENE IZ
PRSTENOVA KOJA JE IZLOENA DEJSTVU JEDNAKO
PODELJENOG UNUTRANJEG PRITISKA
Iz uslova oslanjanja, kontinuiteta presenih sila i uslova
simetrije, posle odredjenih transformacija dobija se

Za reavanje ovog problema sainjen je program na raunaru.
Sa jedne strane, reavanje numerikim postupkom je olakano jer je
realnost i praktinost problema upuivala na odredjena ogranienja i
polazne vrednosti. Sa druge strane, sloenost se iskazivala u tome
to nije bilo jednostavno odrediti oblast gde postoji reenje, tj. gde
je isto statiki prihvatljivo. Sraunate su i vrednosti sila u presecima.

Ima se

Sraunate su i promene pomeranja tokom vremena te je, na
ovaj nain, reenje kompletno u smislu teorije granine analize.

Numeriki primer ljuske sa tehnolokim ogranienjima

Ovde se prikazuje poslednja iteracija koja obuhvata resenja
za E
1
i E
2
i vrednost zapremine. Prema posebnom programu su
odredjene vrednosti brzina pomeranja i nagiba u desetinama duina
prstenova ljuske. Rezultati prorauna su sledei:

0 }
2
) sin{( }
2
sin{ ) 5 . 0 ( ) ( ) 1 ( }
2
cos{ ) ) (
2
1 (
2
1 2
1
1
2 2
1 2
1
2
1 1
1
2
1
2
1
=
E
x x
E
x
E
P
E
E
E
E
E
P
E
x
E
E S
E
P
s s ki s
. 0 5 . 0
2
) 1 }
2
) )(cos{( 5 . 0 (
2
1 2
2
= +
ki s
S
E
x x
E
P
0 }
2
2
sin{
2
}
2
cos{
2
2 )
2
3 }
2
sin{ 5 . 1 }
2
cos{
2
5 . 4 (
1
2
1
) 2 (
2
1
1
2
1
) 2 (
1
1
1 1
1 1
1
1
1 ) 1 (
1
= +
+
E
x
E
E D
E
x
E
E D
x
E E
x x
E
x
E
D
. 0 ) ( 2 })
2
cos{ }
2
cos{ 5 . 1 }
2
sin{
2
5 . 4 }
2
sin{
2
3
( }
2
sin{ })
2
sin{ 5 . 1 }
2
cos{
2
3 }
2
cos{
2
5 . 4 (
1 2
2
1 1 2 2
2
2
2
2
1
) 2 (
2
2
1 1
2
2 2
2
1
2
2
2
2 ) 2 (
1
= +
+ +
x x
E
x x
E
x x
E
x
E
E
x
E
D
E
x x
E
x x
E
x
E
E
x
E
D

100

KSI=0.743 KSI LIMITE=0.742 EPS=0.0001 X1=0.08 X2=0.16 PS=0.035

KSI E2 E1 KSIxE2xE2 E1xE2 VOLUME
0.7429 0.03073 0.02635 0.000701410 0.000694219 0.004566007
0.7428 0.03072 0.02636 0.000701118 0.000695064 0.004566942
0.7427 0.03071 0.02638 0.000700826 0.000695907 0.004567874
0.7426 0.03071 0.02640 0.000700534 0.000696753 0.004568809
0.7425 0.03071 0.02641 0.000700242 0.000697590 0.004569744
0.7424 0.03071 0.02643 0.000699947 0.000698453 0.004570687
0.7423 0.03070 0.02644 0.000699653 0.000699302 0.004571624
0.7421 0.03070 0.02646 0.000699363 0.000700150 0.004572559
0.03069 0.02648 0.000699072 0.000700999 0.004573497

Sraunate su i vrednosti za ljusku konstantne debljine prema formuli

to je omoguilo uporedjivanje ljuski i sraunavanje uteda.

Eksperimentalna potvrda
Postojao je veoma mali broj eksperimenata za sluajeve
granine analize ovakvih konstrukcija . Izmedju ostalih, Drucker, M.
Save, Augusti i Augustini su izvrili prve opite . Za probleme granine
analize, mi upuujemo itaoca na [6] za sloenije sluajeve
optereenja.
Koncept, postavku eksperimenata, kao i kompletnu teorijsku
osnovu sastavio je Igi (konsultativno sa Guerlement-om) na
Politehnikom fakultetu u Monsu , Belgija za optimalno plastino
dimenzionisanje ljuski sa tehnolokim ogranienjima. Na tom
X1 0 0.07 0.095 0.11 0 0.09 0 0.085 0
X2 0,19 0.19 0.19 0.19 0.18 0.18 0.17 0.17 0.16
E1 - 0.02638 0.02961 0.03096 0.02861 0.02755 -
E2 0.0332 0.034 0.0345 0.0344 0.0321 0.033 0.031 0.0321 0.0298
, 0 5 . 0 ) 1 )(cos 5 . 0 ( =
E
P
s

101
fakultetu je pod mentorstvom Guerlement-a Kuam izveo prve takve
eksperimente.

Slika 3
Hipoteze teorije optimalnog plastinog dimenzionisanja ljuski
su u njima potvrdjene.
5. ZAKLJUAK
Izvedeni su uslovi optimuma rotaciono simetrinih ljuiski
sastavljenih iz prstenova razliitih debljina. Tretirani su tipovi
sendvi ljuski, kao i punih ljuski koje su bliske realnim ljuskama.
Reeni su problemi optimalnog dimenzionisanja ljuski
korienjem softverskog paketa koji je razvijen za reavanje tih
problema iterativnim postupkom.
Deo dobijenih rezultata je posluio kao osnova za seriju
eksperimenata. Ti opiti su izvedeni u laboratorijama Politehnikog
fakulteta u Monsu , Belgija i potvrdili su nae rezultate.

6. LITERATURA

[1] Save M. and Prager W. (editors), Structural optimization, Vol.1,
Plenum Press, New York, 1985.

102
[2] Igi T. , Lamblin D.O., Guerlement G.: Granina analiza
cilindrine ljuske ukrtene na jednom, a slobodno oslonjene na
drugom kraju, 18. Jugoslovenski kongres teorijse i primenjene
mehanike, Vrnjaka Banja, 1988.
[3] Save M., Massonet C., Limit Analzsis and Design of Plates,
Shells and Disks, North Holland Pub. Co. Amsterdam, 1972.
[4] Lamblin, D.O., Guerlement G., Cinquini C., Analyse Limite des
coques cylindriques par la programmation lineaire, Journal de
mecanique, vol.20, n.2, 1981.
[5] Igi T, Doprinos optimalnom dimenzionisanju konstrukcija,
Gradjevinski fakultet, Ni, 1980.
[6] Guerlement G., Igi T., Lamblin D. O., Granina analiza i
optimalno plastino dimenzionisanje ljuske ukljetene na
jednom a slobodne na drugom kraju pod dejstvom
hidrostatikog pritiska, 3. Jugoslavenski simpozij o teoriji
plastinosti, Plitvika jezera, Jugoslavija, 1983.
[7] Tiago M. Rocha, Jos F. Meireles, Jorge C. Ambrsio , Antnio
C. Pinho, Updating of Coarse Finite Elements Structural Models
For Dynamic Analysis Identified by Complex Model Results, 7th
EUROMECH Solid Mechanics Conference J. Ambrosio et.al.
(eds.) Lisbon, Portugal, September 2009.
[8] Kouam M., Contribution a l analyse limite et au dimensionnement
optimal des coques cylindriques, These de Doctorat, Faculte
Polytechnique , 1983.

UDK: 721.4:72.01(045)=163.41

PRIMENA ATRIJUMSKE FORME ZGRADA U
PROJEKTOVANJU OBJEKATA INDUSTRIJE

Ljiljana Jevremovi
1

Rezime
Atrijumske forme objekata javljaju se jo u antiko doba. Primenjivost
ovog koncepta ispitan je u praksi do sada u brojnim tipovima objekata
razliitim i po funkciji i po prostornim karakteristikama. Rad se bavi objektima
industrije koji se danas projektuju i grade kao savremeni objekti koji moraju da
zadovolje sve sloenije i stroije zahteve. Projektantima se namee
kompleksni uslovi, od racionalne organizacije prostora, potrebe za stvaranjem
maksimalnog komfora i humanog ambijenta, do karakteristinog vizuelnog
identiteta. Cilj analize je da se ispitaju mogunosti atrijumskih zgrada, kao
tipoloko reenje, u ispunjavanju datih uslova. Analizirano je nekoliko objekata
savremenih autora koji pripadaju objektima industrije a kod kojih je primenjena
atriujmska forma. Primeri arhitektonskih objekata koji koriste ovu formu koriste
se dalje u diskuiji o modelima primene ove forme u koncipiranju industrijskog
objekta. Na kraju rad donosi zakljuak o karakteristikama i specifinostima
primene atrjumskog koncepta u projektovanju industrijskih objekata,
ogranienjima i nedostacima ali se istiu i pozitivni aspekti realizacije ovakvog
koncepta u skladu sa savremenim pristupima i trendovima u projektovanju.

Kljune rei: atrijum, projektovanje, industrija, arh. koncept, forma

1. UVOD
Savremeni trendovi projektovanja i graenja industrijskih
objekata, tj. objekata za proizvodnju danas nameu sve brojnije i
sloenije zahteve. Ako su se u poetku ovi objekti razvijali kao strogo

1
Ljiljana Jevremovi, dipl. ing. arh. , stipendista MNTR

104
funkcionalna postorojenja sa fokusom na tehnoloke zahteve
proizvodnje, racionalnost i ekonominost, danas oni evoluiraju u
moderne objekte kod kojih su postizanje komfora i humanog ambijenta
ali i estetike i vizuelnog identiteta objekta, osnov uspene realizacije
projekta. Forma indstrijskih zgrada se vremenom menjala i evoluirala,
graditelji su istraivali sa razliitim konceptima ne bi li to adekvatnije
odgovorili na postavljene zahteve, pa tako danas imamo nekoliko
prepoznatljivih sistema gradnje. To su paviljonski, blok, tj. kompaktni
sistem, kao i meoviti sistem. [3] Atrijumska forma industrijskog objekta
uglavnom se prepoznaje kao podsistem meovitog sistema.

2. DEFINISANJE MODERNOG ATRIJUMA
Forma atrijuma u graditeljstvu poznata je jo iz perioda antike,
gde je sreemo uglavnom kod stambenih objekata. Kroz istoriju ona je
evoluirala, a primena proirena gotovo na sve tipove objekata. Danas
su poznata dva oblika atrijuma, otvoreni i zatvoreni (zastakljeni). Dok je
otvoreni atrijum (engl. courtyard) zadrao karakteristike antikog
atrijuma, to je potpuno otvoren prostor okruen sa svih strana
objektom, kod nas u literaturi se moe nai i pod nazivom unutranje
dvorite, zatvoreni atrijum (engl. atrium) predstavlja prostor unutar
objekta koji je pokriven, obino zastakljen, i protee se kroz sve etae
u objektu tako povezujui ih u jedan vazduni prostor. Zatvoreni
atrijum, meutim, retko se sree kod industrijskih objekata
2
, te e za
dalju analizu biti karakteristino ispitivanje primene otvorenih atrijuma u
arhitekturi industrijskih zgrada.

Slika 1. Forme atrijuma: a. centralizovan ili etvorostran; b. polu-
zatvoren ili trostran; c. linearan, d. nepravilan, e. multi-
atriujm
Po formi i poloaju u objektu atrijume moemo klasifikovani u
nekoliko generikih tipova (Slika 1). Osnovne atrijumske forme,
centralizovan, polu-zatvoren ili linearan su generalno odgovarajui i za

2
Razlog lei u injenici da povezivanje vie etaa u jedan vazduni prostor uglavnim
nema opravdanja kod industrijskih zgrada jer doprinosi dodatnom optereenju zgrade
poarom, bukom, itd.
Primena atrijumske forme zgrada u projektovanju objekata industrije
105
manje i jednostavne zgrade kao i za velike komplekse. Meutim
mogue je formirati i kompleksnije forme, viestrane, nepravilne ili pak
formirati vei broj atrijuma unutar objekta. Atrijum moe biti i
asimetrino postavljen u odnosu na volumen objekta i ne mora da prati
formu i oblik spoljne fasadne linije (d.).
Atrijumski koncept reenja objekta tradicionalno se koristi zbog
benefita u dnevnom osvetljenju, pasivnom grejanju i hlaenju, ali se
iskoriavaju i zbog prostornih organizacionih kvaliteta. Centrian
atrijum je normalno postavljen po dubini osnove objekta, da bi
omoguio prirodnom svetlu da dopre do centralnih zona objekata. On
tako efikasno funkcionie kao centralno organizacioni ili komunikacioni
element istovremeno postajui fokalna taka za brojne aktivnosti. Ipak
sve ovo je loe ako atrijum nije pravilno projektovan i sagledan.
Odrivost primene ove forme zasnovana je na pretpostavci da ona
moe adekvatno da odgovori na sve zahteve u projektovanju,
realizaciji i eksploataciji objekta. Da bi to bilo mogue treba sagledati
mogunosti i prednosti koje daje ovaj koncept ali i nedostatke i
ogranienja sa kojima se moramo suoiti. Analiza se odnosi na
karakteristike urbanistikog reenja atrijumskih objekata u industriji,
zatim na glavne konstruktivne aspekte reenja, kapacitete u reavanju
saobraaja i ostalih komunikacija, odnos prema zahtevima tehnolokog
procesa koji se u odvija u objektu, kao i na karakteristike humanog
komfora i ambijenta koji atrijum stvara. Odabrani primeri reprezentuju
najee forme atrijuma u industriji (centralizovani i polu-atrijum), kod
kojih je primenjen atrijumski koncept umnogome definisao i odredio
reenje.

3. PRIMENE FORME ATRIJUMA U INDUSTRIJI

3.1. Fabrika L`oreal u Aulnay-sous-Bois (Francuska)
Autori kompleksa su francuski arhitekti Denis Valode i Jean
Pistre koji su za kozmetiku kompaniju Loreal projektovali reenje
1992. godine. Projektantski program pored proizvodnog dela obuhvata
skladitenje sirovina i gotovih proizvoda kao i istraivaki centar sa
administrativnim blokom.
Kompleks je projektovan kao polu-zatovreno atrijumsko reenje
karakteristine forme krova. Projektanti nisu imali na raspolaganju
prostranu lokaciju, to je uzrokovalo visok stepen zauzetosti lokacije.
Autori se odluuju za relativno zatvorenu formu koja maksimalno koristi
kapacitete lokacije. Atrium je otvoren jedino na strani administrativnog
dela, gde poloaj objekata dozvoljava dublje vizure u unutranjost

106
kompleksa. Funkcionalno, spoljnu liniju kompleksa ine magacini i
pomoni prostori, povezani sa obimnim saobraajnicama, dok je ka
unutranjem dvoritu orjenitisan proizvodni deo kompleksa. Obimni
objekti, karakteristino zatvorenih fasada sa manjim prozorskim
otvorima, obezbeuju privatnost centralnom delu kompleksa jezgru
fabrike. Unutranji objekti kompleksa reeni su mnogo raskonije
ukljuuji i centralno unutranje dvorite vrt. Sve vertikalne fasade
proizvodnog objekta reene su transparentno, u staklu, sa pogledom
na vrt u atrijumu, to stvara prijatan i maksimalno osvetljen ambijent u
proizvodnom pogonu. Formalistiki dizajn dominantne forme krova nije
nimalo nakodio funkcionalnom reenju fabrike. Svi proizvodni pogoni
smeteni su pod krovom prostorno-povrinskog nosaa; tehnoloki
proces je ispotovan formiranjem linijske eme koja prati oblik
fabrikog pogona u osnovi oblika ; a povezanost udaljenih prostora
je uveana uvoenjem dijagonalne komunikacije kroz centralni atrijum.
Reenje je podralo nameru investitora da stvore arhitekonski
simbol kompanije. Asocijacija na oblik cveta sa proizvoaem
kozmetike moda je oigledna, ali ovde ona postaje vie neka
abstrakcija nego figurativna referenca u bilo kom smislu.

Slika 2. Levo: funkcionalna ema kompleksa - 1. skladita, 2.
proizvodni pogon, 3. radniki blok, 4. administracija i
laboratorije; Desno: Fotografija kompleksa Loreal fabrike u
Francuskoj [1]
3.2. BESSY II Tehnoloki centar, Berlin (Nemaka)
Kompleks tehnolokog centra koji su projektovali
Brenner&Partner, 1997. godine, predstavlja deo obnovljenog podruija
jugoistonog Berlina namenjen razvoju tehnologije i nauke. Deo ovog
kompleksa je zgrada namenjena tehnolokom razvoju i istraivanjima
na polju zraenja.
107
Objekat je karakteristine forme prstena, u kome se prepoznaje
centralizovan atrijumski koncept. Arhitekti ovom formom postiu
primernu simbiozu naunog istraivanja i arhitekonske ekspresije, jer
zgrada dosledno reflektuje tehnike funkcije koje se odvijaju unutar nje.
Prstenasta hala ini centralni deo kompleksa koji jo ine pratei
objekti-sateliti pasarelama povezani sa glavnom halom. To definie i
glavne komunikacije u kompleksu zrakasto orjentisane prema hali.
Unutranje komunikacije su koncentrine, krune, dok se poprene
komunikacije kao i u prethodnom sluaju (Loreal) odvijaju delom i kroz
atrijum. Trakasti prozori na inae punoj fasadi povezuju prstenastu halu
sa spoljim okruenjem, dok su servisne prostorije i kancelarije
orjentisane ka atrijumu gde je fasada transparentnije reena.
Reenje karakterie formalistiki dizajn koji pored
funkcionalnog opravdanja ima i ulogu nosioca fizikog identiteta
prostora koji tako postaje prepoznatljiv i karakretistian (danas iroko
poznat pod nazivom Berlin Ring). Jednostavna, futuristika forma,
takoe je u savrenom skladu sa karakterom prostora jednog
tehnolokog centra.

Slika 3. Levo: Osnova glavne prstaneste hale u kompleksu; Desno:
Fotografija kompleksa BESSY II u Nemakoj [2]
3.3. tamparija Veenman, Ede (Holandija)
Objekat Veenman tamparije u Ede projektovali su Neutlings
Riedijk Architects 1995. godine. tamparija je koncipirana kao
integrisani objekat koji samostalno stoji na parceli unutra tipine
poslovno-industrijske zone grada. Reenje koristi atrijumski koncept sa

108
asimetrino postavljenim kvadratim atrijumom koji je i svojom pozicijom
podelio funkcionalne zone u objektu administratnivni i proizvodni deo.
Funkcionalna organizacija objekta oslanja se na organizaciju
oko unutranjeg dvorita - atrijuma koji osvetljava i ventilie centralne
delove objekta, radni prostor sa jedne strane i hodnike komunikacije i
salu za sastanke sa druge. Preko njega su ovi razliiti sektori i u
meusobnom vizuelnom kontaktu. Atrijum formira kontrakunkt
okuujuem radnim prostorijama i kreira prijatnu radnu klimu koja je u
dodiru sa okuenjem i prirodom. Da bi izbegli tradicionalnu podelu
izmeu beli i plavih mantila, arhitekti su se opredelili i za kontinualnu
fasadnu opnu zgrade koja ne pravi razliku izmeu radnih, proizvodnih
prostorija, skladita i i administratinvnih kancelarija. Da bi naglasili
kontinuitet i kompaknost objekta, krovne ravani su samo blago nagnute
diskretno nagovetavajui podelu prostora, dok je pri tom zanemareno
postojanje atijuma a time dodatno naglana privatnost, intimnost ovog
prostora. Volumen je uvuen na dva mesta, da naglasi ulazna mesta u
objektu. Kod glavnog ulaza, koje je obeleen sa noseim logoom
kompanije, i ulaz za izdavanje robe. Ovo zajedno sa krovnim vencem
oblika V doprinosi upeatljivom volumenu.

Slika 4. Levo: Osnova tamparije; Desno (gore): Fotografija glavne
fasade sa prilaznog puta; Desno (dole): Skice objekta
tamparije [4]

4. DISKUSIJA
Atrijumski koncept reenja industrijskih objekta ovde je
razmatran teoretski i kroz primere nekoliko izvedenih objekata. Analiza
teoretskih modela koji pripadaju osnovnim modelima direktno ukazuju
na glavne odlike koncepta koji se u praksi primenjuje u izvedenoj formi
sa varijacijama ili kao meureenja istih teoretskih modela.
Primena atriujmskog koncepta kod industrijskih objekta u
mnogome ve unapred definie karaktrer njegovog urbanistikog
109
reenja. Pored karakteristine kompozicije i forme, ovaj koncept
namee funkcionalno reenje spoljanjih komunikacija periferno, oko
objekta, sa takastim pristupom ili po itavom obimu. Druga odlika
urbanistikog reenja atriumskog objekta jeste stroga podela na
spoljanje i unutranje dvorite. Slobodan prostor, po obimu objekta,
ima karakter javnog prostora, vidljivog i dostupnog svima, dok je
unutranje dvorite sakriveno od pogleda javnosti, internog karaktera i
prua intimnu atmosferu, osigurano od nepoeljih pogleda i upada.
Ova dvorita se tradicionalno koriste kao produeci unutranjih
prostorija objekta a u industrijskim objektima, mogu se koristiti kao
prostori za odmor radinka.
Unutranji saobraaj kod atrijumskih objekata ima jednu
karakteristinu odliku - diskontinualnost prostora u pojedinim pravcima,
to namee organizaciju glavnih unutranjih komunikacija,
koncentrino u odnosu na atrijum, dok su popreni putevi sekundarni.
Ovaj izraen problem moe se amortizovati adekvatnim prostornim
rasporedom, i funkcionalnom organizaciojom ili pak projektovanjem
poprenih veza kroz atrium. Atrijumski koncept nudi dobru mogunost
racionalizacije transporta, jer podrazumeva postojanje krunog toka, tj.
cikline dinamike transporta koja odgovara veem broju funkcionalno-
tehnolokih ema proizvodnje.
Atriumski koncept nije konstruktivno specifian i zahtevan, te
nema mnogo ogranienja u konstrukciji noseih elemenata. Mogu se
izdvojiti dve kategorije reenja. Prvi tip reenja ima konstrukciju
centrino postavljenu u odnosu na atrium. Ovde atrium ima ulogu
ine take, a konstrukcija predstavlja manje-vie jedan radijalni
sistem. Karakteristika ovako postavljenog noseeg konstruktivnog
sistema jeste sloboda i racionalnost u modelovanju konstrukcije
(tipizacija) kojom se postie eljena forma objekata kao celine. Ovako
oblikovana konstrukcije ima mogunost formiranja atrijuma bez obzira
na njegovu dimenziju, proporciju pa i oblik. Drugi nain komponovanja
konstrukcije jeste negacija atrijuma. Konstrukcija prati neku osnovnu
matricu objekta, tj. formira sopstveni system; atrijumi se formiraju kao
otvoreni prostori unutar, obino, jednog konstruktivnog rastera.
Dimenzija, poloaj i forma atrijuma definisani su i ograniani
konstrukcijom. Ponekad forma objekta uote i ne ukazuje na postojanje
atrijuma.
Atijumski objekat daje znaajne prednosti oveku - radniku.
Kod ovakvih objekata formiranje unutranjeg otvorenog prostora
donosi dovoljno svetlosti i vizura u unutarnjost, to obezbeuje
kontakt oveka direktno sa okruenjem, tlom, nebom i hotizontom. To
je jako bitano izmeu ostalog i zbog oseaja za orjentaciju i poloaj u
prostoru i kroz vreme (trajanje dana, tj. radne smene).

110
5. ZAKLJUAK
Is svega gore diskutovanog mogu se izvui neke odlike
ovakvog pristupa koncipiranju i projektovanju objekata proizvodnje.
Dobre strane primene atrijumskog koncepta kod ovih objekata su:
jasan urbanistiki koncept, itljivost prostora sa distance,
to je od naroite vanosti kod velikih kompleksa
laka diferencijacija puteva i podela na spoljanji (javni) i
unutranji (privatni) otvoren prostor, to iskljuuje potrebu
za ograivanjem kompleksa
jednostavan konstrukcijiki sklop i primenljivost najrazliitijih
konstruktuvnih sistema i materijala
kvalitetno reenje prirodnog osvetljenja i provetravanja
unutranjeg prostora
blizina otvorenog prostora radnoj sredini oveka, humani
ambijent.
Ipak, nekoliko injanica treba naglasiti kao nedostatke ovog
reenja, to su:
vei ukupni gabarit i zauzetost prostora u odnosu na
kompaktan blokovski sistem
diskontinuitet unutranjeg prostora u pojedinim pravcima
vea ukupna povrina fasadnog omotaa
Na kraju, moe se zakjuiti da je ovakav priuncip naroito
primenljiv kod objekata koji podrazumevaju vei stepen zauzezosti
prostora, to znai na tesnim parcelama kakvih najee sreemo u
ve izgraenim sredinama.

6. LITERATURA

[1] *** :Valode & Pistre Architects, Selected and Current Works, The
Master Architect Series VII, Images Publishing, , Mulgrave,
Australia, 2005,236 str.
[2] Brun, H., Gromling, D.: A Design Manual, Research and
Technology Buildings, Birkhauser, Berlin, 2005, 238 str.
[3] Damjanovi, V.: Industrijski kompleksi i zgrade, Graevinska
knjiga, Beograd, 1990, 306 str.
[4] Mosteadi, A.: New Working Spaces, Architectural Design,Vol. 11,
Instituto Monsa de Ediciones, Barselona, Spain, 2000, 237 str.

UDK: 624.01:624.042.6(045)=163.41

KONSTRUKCIJE VELIKIH RASPONA I NJIHOV
UTICAJ NA OBLIKOVANJE OBJEKATA

Marina Jordanovi
1

Rezime

Savremeni arhitektonski objekti razliitih namena irom sveta, ne
predstavljaju samo zadovoljenje ljudskih potreba za prostorom, ve su na
izvestan nain prikaz izuzetnih tehnolokih dostignua kako u
konstruktivnom, tako i u oblikovnom smislu. Kombinacijom razliitih
materijala i korienjem njihovih karakteristika, uspostavlja se veza izmeu
noseeg i noenog, unutranjeg i spoljanjeg.
Konstrukcije velikih raspona omoguavaju stvaranje posebnog
ambijenta unutar objekta i predstavljaju veliki izazov inenjerima ali se
postavlja pitanje da li ograniavaju ili doprinose prostornom oblikovanju.

Kljune rei: konstrukcije velikih raspona, projektovanje,
oblikovanje

1. UVOD

Tokom vremena potreba ljudi za prostorom se menjala. Nije
vie bilo potrebno i dovoljno sakriti se od vremenskih nepogoda.
Neophodno je ostvariti komunikaciju (vizualnu, funkcionalnu,
bezbednu, estecku) izmeu posmatraa tj. korisnika i objekta ili
prostora u njemu. Velika konkurencija na tritu je ustanovila vrlo
visoke kriterijume i postavila ih pred ininjere. Vie nije dovoljno
isprojektovati objekat koji e u svemu odgovoriti na zahteve investitora,
ve sve to mora biti i dobro upakovano.

1
Dia, asistent pripravnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu

112
Napretkom raznih tehnologija i dobrom primenom istih mogue
je svaku zamisao pretvoriti u izuzetno arhitektonsko delo.
Kombinacijom rada i znjanja kao i razliiti pristupi reavanju problema,
dobijaju se mnogobrojne varijante na zadati zadatak. Posledica toga
jesu objekti koji i ako su iste namene, spratnosti, povrine ne izgledaju
isto.
Objekti velikih gabarita (bez obzira na njihovu namenu:
industrijski objekti, dvorane, sale, restorani, muzeji i sl.) predstavljaju
izazov svim projektantima. Svedoci smo da specifinim potrebama
svakog prostora je mogue odgovoriti na adekvatan nain. To nam
pokazuju primeri savremene arhitekture [5].
Graevinarstvo je jedna od oblasti ljudskih delatnosti koja u
najveoj meri, trajno menja izgled i strukturu zemljine povrine [4]. Pre
konane odluke o izgledu objekta, neophodno je izvriti mnogobrojne
analize i provere, kako bi krajnji rezultat bio objekat koji ne zadovoljava
samo funkcionalne potrebe ve je arhitektonsko delo sa svrhom i
mestom u prostoru.

2. KONSTRUKCIJA
Svaki objekat komunicira sa posmatraima preko svoje opne-
fasade. Da bi se dolo do zatvaranja objekta, mora se odabrati
adekvatna konstrukcija koja esto ali ne uvek bude manje vrednovana
od fasade objekta. Jedno je sigurno, bez stabilnog i bezbednog
konstruktivnog sklopa svih elemenata konstrukcije, ne bi bilo ni objekta.
Originalnost ili lini peat projektanta-arhitekte mora biti prepoznat od
strane ininjera koji e doprineti ostvarenju zamisli. Na osnovu iskustva,
znanja i mnogobrojnih kriterijuma za odabir konstrukcije donosi se
konana odluka o nosau. Osnovni kriterijumi za izbor konstrukcije su:
Racionalnost
Ekonominost
Trajnost
Funkcionalnost
Estetika
Svaki konstruktivni element mora biti precizno dimenzionisan
kako bi u potpunosti odgovarao zahtevima objekta ali i uticaju spoljnih
nepredvidljivih faktora (udari vetra, zemljotres, sneni nanosi). Materijal
od koga e biti izvedena konstrukcija moe biti tradicionalni ili savremeni,
ali mora zadovoljiti standardom predviene zahteve, pre svega da je
Konstrukcije velikih raspona i njihov uticaj na oblikovanje objekata
113
otporan na poar i da nije tetan po zdravlje ljudi [6]. Tehnologija
izvoenja trebalo bi da bude laka i brza.
Ekonominost mora biti prisutna i tokom izvoenja i tokom
eksploatacije objekta. Brza izgradnja i optimalan utroak materijala kao i
isplativo odravanje konstruktivnog sistema tokom korienja objekta su
kljuni elementi pri oceni isplativosti-ekonominosti [3].
Trajnost konstruktivnog sistema zavisi od mnogo faktora. Vrlo
bitan segment za realizaciju konstruktivnog sklopa je paljivo odabran
materijal za izradu nosaa. Mnogi materijali su se nametnuli svojom
dostupnosti, cenom, kvalitetom i tehnikim karakteristikama. Moe se
rei da je upotreba svih materijala i danas zastupljena u graevinarstvu
uz primenu novih tehnologija i metoda graenja, bez obzira na to da li su
tradicionalni ili savremeni. Graevinski materijal od koga je sainjena
konstrukcija podloan je razaranju do potpunog unitenja. Zavisno od
toga da li je konstrukcija vidljiva, odnosno da li je izloena padavinama,
ili je unutar objekta i podlona oteenjima prilikom eksploatacije samog
prostora, preduzimaju se adekvatne mere zatite. Razliiti fiziko-
hemijski uticaji spoljne sredine, bez obzira na hemijski sastav samog
materijala konstrukcije, utiu na bre ili sporije promene u izgledu i
tehnikim karakteristikama konstruktivnog sklopa [4]. Odravanje
konstrukcije u toku eksploatacije objekta moe uticati na ekonomsku
isplativost samog objekta ali i produiti vek trajanja istog.
Funkcionalnost je, pored ostalih kriterijuma za odabir
konstrukcije, jednako vaana. Premostiti korisni radni prostor iz jednog ili
vie raspona moe biti od kljune vanosti za dalje funkcionisanje
samog prostora. Kada govorimo o industrijskim objektima, proizvodni
proces moe biti takav da ne dozvoljava prisustvo meuoslonaca to
moe, i ne mora, da utie na sam izgled objekta, ali svakako odgovara
funkcionalnosti istog [2]. S druge stane, neki radni prostori mogu u sebe
da prime konstruktivne elemente, stubove, koji e uticati na smanjenje
visine glavnog nosaa i time omoguiti drugaije oblikovanje objekta na
kraju. Postojanje to manjeg broja stubova u okviru zadatog prostora
prua vee mogunosti za promenom i adaptiranjem postojeeg
prostora u neko novo, drugaije. Reorganizacija prostora je
jednostavnija i vie puta je mogue promeniti namenu objekta.
Estetika. Nezahvalno je govoriti o tome da li je neto lepo ili ne.
Subjektivni oseaj o neemu zavisi od mnogo faktora [1]. Poruka koju
arhitektura alje moe biti izloena divljenju, kritici, prouavanju,
posmatranju i nedopadanju. Takoe, arhitektura je i sredstvo kojim se
iskazuju odreeni stavovi, ideje, bogatstvo, napredak u tehnologiji
Posmatra ili korisnik na odreeni nain je primoran da komunicira sa
objektom. Sluzei se raznim sredstvima komunikacije (svetlo, senka,

114
material, boja, forma), arhitektura ipak povezuje oveka sa
okruenjem.

3. KARAKTERISTINI PRIMERI
3.1. Konstrukcija u slubi enterijera
Prilikom projektovanja istovremeno treba razmiljati o konanom
izgledu objekta kao i o njegovom enterijeru. Momenat kada se donosi
konana odluka o konstruktivnom sistemu je veoma vaan, jer e on
upravo otvoriti mnogobrojne mogunosti u reavanju enterijera ili ih
ograniiti. Ne postojanje unutranjih oslonaca i odabirom konstrukcije
koja omoguava igranje sa otvorima u njoj je savren nain
izbegavanja reavanja enterijera. Paviljon galerije u Londonu, (slika 1)
je pravi primer kako konstrukcija moe doprineti enterijeru. Unutranji
prostor je jednostavan, miran, bez mnogo detalja. Ono to ga ini
posebnim je svetlost koja dopire u njega kroz otvore u konstrukciji.
Stalna promena inteziteta svetlosti i senke, ovaj prostor ini uvek
drugaijim. Neophodnost konstrukcije za postojanje objekta mogue je
iskoristiti i u estetcke svrhe.

Slika 1. Paviljon galerije, London, Toyo Ito, 2002. enterijer
U osnovi metalna konstrukcija postaje nevidljiva zbog naina
otvaranja objekta (slika 2). Oblikom, formom i visinom, Paviljon galerije,
115
ne naruava predeo u kome se nalazi a nepravilnim otvorima simulira
nepravilnosti prirode koja se na trenutke ogleda u njemu.

Slika 2. Paviljon galerije, London, Toyo Ito, 2002. eksterijer
Ideja da se otvori zatvoreno, odnosno, da se na poseban nain
uini atraktivnim prostor restorana, je vodila i Fostera pri odluci o
osmiljavanju zavrnih, kljunih elemenata konstruktivnog sistema [7].
Restoran koji je na 21-om spratu The Centry Tower-a u Tokiju, ne samo
da je na vrhu objekta, ve to boravkom u njemu moe i da se vidi.
Nosea konstrukcija od betona ne naruava jedinstven prostor
restorana, ve omoguava lagano pokrivanje korisnog prostora.
Transparentnim zatvaranjem objekta i otvorenim pogledom ka nebu,
prostor je prijatniji i vei.

Slika 3. The Century Tower, Tokyo, Foster and Partners, 1991. Enterijer restorana


116
3.2. Objekti u pokretu
Objekti velikih gabarita , istih namena, su odavno prestali da lie
jedan na drugi. Najbolji primer za to su industrijski objekti. Nakada su bili
tipski graeni (ista ili slina konsrtukcija, jednostavna materijalizacija...).
Dovoljno je bilo pokriti i zatvoriti dovoljno veliki prostor za proces
proizvodnje. Savremeni objekti velikih gabarita i konstrukcijom velikih
raspona predstavljaju izuzetna arhitektonska dela koja demonstriraju
primenu novih tehnologija i dizajna.

Slika 4. Primer upotrebe konstruktivnih detalja u estetcke svrhe

Ne retko, konstruktivni detalji se koriste i kao dominantni
elementi fasade (slika 4). Dinamine promene oblika, materijala i boje
kao i stalne promene pruanja pravaca pojedinih elemenata
konstrukcije, doprinose nestatinosti fasadnog zida. Vertikalnost mnogih
konstruktivnih elemenata se podrazumeva, ali ne mora da bude uvek
tako. Poigravanje sa silom zemljine tee i dobrim kombinovanjem
otvora na objektu, Nauni centar Zahe Hadid izgleda kao da nie iz tla
(Slika5).

Slika 5. Nauni centar, Wolfsburg, izgradnja, Zaha Hadid
117

Originalnost i inovativnost najbolje objanjavaju nova
arhitektonska dostignua. Mnogi objekti lie na skulpture, instalacije u
prostoru koje imaju svoju funkcionalnu i upotrebnu vrednost. Jedan od
takvih objekata je i AONNI-fabrika mineralne vode u ileu (slika 6, 7).
Inspiracija projektanta za ovakvo oblikovanje objekta je bila priroda
predela u kojem se nalazi (erozija, gleeri, vetrovi). Segmentno
odvajanje pojedinih delova objekta, dinamina promena visina glavnih
nosaa i zakrivljenost zidova, simuliraju pokret. Doprinos utisku da je
objekat organski, u stalnom kretanju, daje i dnevna svetlost koja pravi
fantastine senke.

Slika 6. AONNI fabrika mineralne vode, Punta Arenas, ile, izgled
objekta

Slika 7. AONNI fabrika mineralne vode, Punta Arenas, ile,
konstrukcija

4. ZAKLJUAK

Konstrukcije velikih raspona utiu na oblikovanje objekta u
velikoj meri. Primenom novih tehnologija i metoda, znanja i iskustva,
savremena arhitektura ne prepoznaje neizvodljivo. Malo je

118
novoizgraenih objekata koji zadovoljavaju i podravaju samo funkciju
a ne i formu. Vrlo kreativni, inovativni i smeli poduhvati su prisutni u
gradnji. Dinaminost arhitektonskog objekta, iako statian u prostoru, je
nuna komponenta modernosti. Polako se zaboravlja simetrinost,
odreenost i vrstina. Objekti danas, iako velikih gabarita, postaju
lagani, uklopljeni u okolinu i na prvi pogled ne odaju svoju namenu.
Nemogue je svesti arhitekturu na razumnu meru u smislu
estetike bez suvinosti ili nedostataka.
Ipak, sva lepota je u oku posmatraa!

5. LITERATURA

[1] Vasov M., Bogdanovi I., Istrazivanje strukture oblikovnih i
estetskih karakteristika fasadnih termoizolacionih sistema,
Facta universitatis-series: Architecture and Civil Engineering,
vol 3, br. 1, str. 69-77, 2004
[2] Giedion S., Prostor, vreme i arhitektura, Graevinska knjiga,
Beograd, 1969
[3] Damnjanovi M., Arhitektonsko-konstruktivne specifinosti
prostornih okvirnih konstrukcija sa zidnim prekama, Zbornik
radova Graevinskog fakulteta u Niu, br. 10-11/ 1989-1990,
str. 139-149
[4] Krnjetin S., Materijali, konstrukcije i ivotna sredina, Materijali
i konstrukcije, vol 48, br 4., str 57-61, 2005
[5] Le Courbisier, Ka pravoj arhitekturi, Graevinska knjiga,
Beograd, 1999
[6] Stoji D., Stevanovi B., Koetov T., Cvetkovi R., Proraun
konstrukcija velikih raspona od lepljenog lameliranog drveta
prema graninim stanjima, Nauka+Praksa, br. 6, str. 24-29,
2003
[7] Foster and Partners, Loft publication, Barselona, 2002

UDK: 725.94(045)=163.41

SAVREMENI PRINCIPI INTERVENCIJA NA
SPOLJANJIM I UNUTRANJIM DELOVIMA
SPOMENIKA GRADITELJSKOG NASLEA

Aleksandar Kekovi
1

Marjan Petrovi
2

Rezime

U ovom radu predmet istraivanja je utvrivanje principa kada i u
kojoj meri je mogue uklapanje novonastalih fizikih struktura u vidu aneksa
ili drugih intervencija na fasadnim ili krovnim ravnima spomenika kulture,
spomenika kulture od velikog i izuzetnog znaaja, u neposrednoj blizini
spomenika kulture ili iskljuivo intervencija u enterijeru. Pre svega, akcenat
je stavljen na kompozicionu i funkcionalnu analizu novonastale forme, koja u
manjoj ili veoj meri menja dotadanji izgled itave graevine, odnosno do
koje mere je mogue intervenisati, a da se ne izgubi perceptivni doivljaj
celine i potencijal kulturne vrednosti. Postavljena je hipoteza da je mogua
estetska asimilacija nove arhitekture i istorijskih graevina to je dokazano
analizom studija sluaja, kod kojih su ove intervencije vrednovane kao
uspene. Da bi se izveo dokazni postupak, prethodno su utvrdjeni osnovni
kriterijumi za vrednovanje po vie osnova, odnosa oblika u prostoru,
sadejstvu primenjenih materijala, funkciju, upotrebu i to u kontekstu
drutvenih istorijskih perioda, u okviru kojih se postavljaju razliiti vrednosni
sudovi i kritika.
Za ovakve pretpostavke uporite je naeno u teoretskim
razmatranjima ezara Brandija, koji je napisao: Fizika konzistentnost dela
mora nuno imati prioritet, jer predstavlja stvarno mesto materijalizacije
umetnike predstave i obezbeuje prenoenje forme u budunost,
omoguavajui tako njenu recepciju u ljudskoj svesti.

Kljune rei, graditeljsko nasledje, arhitektonska forma,
arhitektonski oblik, graevina, kontekst

1
Aleksandar Kekovi, dr, docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
2
Marjan Petrovi, dipl. in.arh., saradnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu

120
1. UVOD
Klasifikacija poznatih intervencija umetanja novoprojektovanih
struktura u graditeljsko naslee podrazumeva njihovo razvrstavanje
prema karakteristikama pristupa samom zadatku. Moe se zakljuiti
da se uglavnom radi o veim ili manjim intervencijama koje bi se
mogle podeliti u tri grupe (metode): ponavljanje, prilagodjavanje i
kontrast. Sve tri metode su utemeljene na razliitim primerima,
abloni ne postoje, te moraju biti kreativne u svom pristupu i
zahtevaju dosta znanja.
3
U ovom radu analizirani su primeri druge i
tree grupe: prilagoavanje i kontrast. U teoretskim razmatranjima
interpolacije, pitanje metoda, odnosno principa intervencije, odnosi se
na odreivanje naina pristupa pri reavanju problema, pa ih u
krajnjem moemo razvrstati po poveanju radikalnosti zahvata:
princip faksimila (ponavljanja), princip prilagoavanja, princip
naglaavanja, princip kontrasta, princip kombinovanja dva ili vie
principa. Na osnovu analiziranih primera u ovom radu mogu se izvui
opti zakljuci o radu u osetljivim sredinama. Pored generalne podele
o nivou radikalnosti zahvata, nain intervencije se moe tipoloki
razvrstati u nekoliko kategorija: izgradnja novoprojektovanog objekta
u vidu aneksa ve postojee stare graevine ili kompleksa spomenika
graditeljskog naslea, gde se ostvaruje direktan fiziki kontakt izmeu
starog i novog, izgradnja novoprojektovanog objekta u
neposrednom okruenju spomenika graditeljskog naslea,
intervencije na unutranjim delovima spomenika graditeljskog
naslea, kombinovanje dve ili vie kategorija.
2. ANALIZA STUDIJA SLUAJA
2.1. IZGRADNJA NOVIH OBJEKATA U VIDU ANEKSA

Princip ponavljanja materijala i gabarita starih objekata dao
je pozitivne rezultate na primeru skole St. Albans iz 1909. godine u
Vaingtonu, gde je vrena rekonstrukcija i dogradnja. Skidmore,
Owings & Merrill-arhitekti pri projektovanju rekonstrukcije i dogradnje
sagledavaju problem kontekstualno vezujui se i za arhitektonsku
formu i materijale postojee graevine, kao i za topografiju terena
najvieg brda St. Albans na kome se kola nalazi. Novoprojektovana
zgrada, koja je locirana u centru kolskog kampusa i predstavlja vezu
sa starim objektima i katedralom, okrenuta je prema gradu i najveim
delom zastakljena zbog otvorenih vidika i prihvatanja velike koliine
Savremeni principi intervencija na spoljanjim i unutranjim delovima

121
dnevne svetlosti. Koristei nagib terena objekat je delimino ukopan,
a sam teren terasasto denivelisan vodei rauna o vizurama iz svih
pravaca kako bi najdominantniji elementi itavog ambijenta i dalje bili
stari objekti ili njihovi odreeni delovi i okolno zelenilo. (Slika 1.)
Ozelenjeni ravni krovovi postaju etalita i vidikovci. (Slika 2.)

Slika 1. Objekat prati topografiju Slika 2. Ozelenjeni ravni krovovi

Principom ponavljanja autori uspevaju da naprave logian
sled koristei plavi masivni kamen, vrlo veran originalu Potomac
kamenu korienom za izgradnju 1909. godine.

2.2. IZGRADNJA NOVIH OBJEKATA U NEPOSREDNOM
OKRUENJU SPOMENIKA GRADITELJSKOG NASLEA

Pozitivan primer takve intervencije je crkva na Brezjama,
izgraena krajem 19.veka koja je danas najvea hodoasnika crkva
u Sloveniji. Centralni deo crkvenog kompleksa je trg na kome se
prilikom katolikih praznika odvijaju slavlja i obredi na otvorenom.
Poto se javila potreba za preureenjem trga za takve potrebe,
projektovanjem oltara, kao i novom servisnom prostorijom, to je
podrazumevalo dogradnju novog objekta a samim tim i konflikt
postojee crkve i novogradnje. Arhitektice Marua Zorec i Martina
Tepina kontekstualno sagledavajui itav ambijent, ne razmiljaju o
oltaru kao o opremi ve kao o prostornom zahvatu u arhitekturi.
Postojei obodni zid trga koji su kasnih 30.-tih godina projektovali
Plenik i Valentini, one iskoriavaju kao potporni element svog
projekta. Svi novi prostori stavljeni su na rub zida, servisne prostorije
iza linije zida i tako skrivene od pogleda sa trga, a oltar je postavljen u

122
samu osu zida kao njegovo logino produenje. Ovakav potez je
rezultirao celokupnim preoblikovanjem itavog kompleksa. (Slika 3. i
Slika 4.)

Slika 3. Crkveni kompleks Slika 4. Novi oltar

2.3. INTERVENCIJE NA UNUTRANJIM DELOVIMA

Vrlo kompleksan primer savremene intervencije jeste
dvanaestogodinji projekat obnove i sanacije muzeja Neues u
Berlinu, u Nemakoj, sveano otvorenog 16. oktobra 2009. godine.
Autor rekonstrukcije i obnove je britanski arhitekta David Chipperfield
sa svojim saradnikom konzervatorom Julian Harrap-om. Remek-delo
arhitekte Augusta Stulera, uenika slavnog Friedricha Schinkela,
izgraeno izmeu 1843. i 1855. godine, u drugom svetskom ratu je
pretrpelo teka oteenja i nakon toga preputeno viegodinjem
propadanju. (Slika 5.)

Slika 5. Muzej u ruevinama Slika 6. Muzej posle obnove

August Stuler je u duhu svog istoricistikog vremena gotovo
svaki prostor u muzeju iscenirao kao vlastitu epohu, u pogledu
konstrukcije i predstavljanja Egipatske, Grke i Rimske kulture.
Chipperfield svoj konceptualni model bazira na toj osnovi i sada
predstavlja Nemaku kulturu oslanjajui se na Stulerov istorijski kola

123
stilova. Jezikom minimalistikog oblikovanja u dodatim,
novoprojektovanim arhitektonskim elementima, arhitekta pravi vrlo
odmerenu distancu u odnosu na postojee, restaurirane
arhitektonske elemente i ornamente, dodatno ih naglaava i istie u
celini i detalju. On stvara novu simbiozu starog i novog, savremenu
arhitekturu koja je na demonstrativan nain samosvesna i svesna
istorinosti svoje lokacije.
4
Uz pomo kamena koji sadri 70% svetlog
saskog mramora, on stvara u unutranjosti zgrade nov, vrlo suzdran
okvir za fragmente, i koji svojom apstrakcijom i homogenou
predstavlja kontrapunkt u odnosu na opeku malog formata kojom je
Chipperfield ponovo sagradio izgubljene zidove. Opeke potiu iz
starih sruenih zgrada dok ovde dobijaju novu namenu. (Slika 6.)
Elementi inscenacije obnove Neues Muzeja su primena vie
svetlosti i oblikovanje prostora, a manje same povrine. Jedno od
najveih dostignua na ovom projektu je injenica da je ova zgrada i
dalje okupana dnevnim svetlom, pa stoga pogled u prostorije i na
njihove raznolike plafone ne ometaju glomazna rasvetna tela.
Perforirani materijal od staklenih vlakana, proziran i jedva vidljiv,
sputa se samo u sluaju naroito intenzivnog upada svetlosti.
Patinirane staklene pregrade pregrauju prostor u prizemnom nivou i
vizuelno olakavaju prostor nasuprot okolnim masivnim zidovima.

2.4. KOMBINOVANJE DVE ILI VIE KATEGORIJA

Muzej Prado je izgraen u Madridu 1875. godine. Raen je u
neoklasinom stilu po projektu tadanjeg uglednog kraljevskog
arhitekte Juan de Villanueva i poseduje veliki broj umetnikih dela
poznatih umetnika.

Slika 7. Simboiza gotske crkve i savremene zgrade muzeja

124

Potrebe savremenog drutva uslovile su proirenje ovog
grandioznog zdanja i posle dva raspisana konkursa, 1995. i 1998.
godine, aneks muzeja se realizuje po prvonagraenom projektu
panskog arhitekte Rafaela Monea. (Slika 7.) Pored
novoprojektovanih objekata muzeja, autor je u reenje uvrstio i crkvu
iz 16.veka koja je vlasnitvo manastira San Jeronimo, a nalazi se u
neposrednoj blizini muzeja. Tako je gotska crkva postala simbol
novog muzeja ija porta sada slui kao jedan od ulaza u muzej. Deo
terena koji je u padu, autor koristi kao podzemnu etau u kojoj
smeta sve neophodne sadraje savremenih namena. Ukopavanjem
Moneo veto izbegava direktnu konfrontaciju starog i novog i
ispunjava sve funkcionalne zahteve zadatog programa. Na krovu ove
etae nalazi se zelena bata u vidu svojevrsnog lavirinta, zelenog
pojasa koji istovremeno razdvaja i spaja staro i novo. U eksterijeru,
autor pristupa oblikovanju novog objekta principom prilagoavanja,
ali na savremeni nain. Ona kontekstualno ponavlja najdominantnije
materijale sa postojeeg muzeja, crvenu fasadnu opeku i beli kamen,
stvarajui geometrizovanu, svedenu formu otrih i ravnih linija, koja
se sada vizuelno uklapa i u ambijent modernih stambenih zgrada
izgraenih preko puta. Glavna ulazna fasada je u kombinaciji opeka,
kamen, staklo, sa naglaenim masivnim bronzanim vratima
dvospratne visine, specijalno dizajniranih za ovaj objekat. Takoe
dvospratni je i natkriveni trem sa kolonadom stubova koji predstavlja
stilizovano ornamentalni detalj i glavni motiv ove fasade, i
reminenscenciju na istaknute tremove objekata prolih vremena.

3. ZAKLJUAK

Svest o tome da treba spomenike kulture sauvati u to
izvornijem obliku rapidno raste, kao i tenja arhitekata da pored tih
grandioznih i monumentalnih nosaa istorije i oni budu to
originalniji i kreativniji, kako bi i sami postali deo te istorije. Naalost,
ne mali broj primera nam pokazuje da u toj tenji mnogi stvaraoci ne
nau pravu meru i ne ostvare dobar odnos sa nasleem, pa samim
tim umanjuju vrednost i spomeniku kulture i novostvorenoj graevini.
U ovom radu izvedena je analiza studija sluaja gde je
estetska asimilacija nove arhitekture i istorijskih graevina
vrednovana kao uspena, koja se bazira na utvrenim kriterijumima
po vie osnova. Iako su svi primeri razvrstani u vie kategorija, moe
se konstatovati da ono to je svima zajedniko jeste tendencija da se
uvoenjem novih funkcija i stvaranjem novih struktura otvara
perspektiva opstanka i daljeg (odrivog) razvoja. Izvedene su

125
generalne preporuke za rad u osteljivim sredinama na osnovu
ustanovljenih metoda i principa, poevi od principa ponavljanja,
preko prilagoavanja, do kontrasta i meusobne kombinacije ovih
principa. Takoe je ustanovljeno da je univerzalna definisana
metodologija rada u osetljivim sredinama nemogua, i da konaan
rezultat umnogome zavisi od intelekta, nivoa znanja, iskustva i
kreativnosti pojedinca ili grupe koji se bave ovom problematikom, te
da klasifikacije, metode i principi treba da predstavljaju samo
stimulaciju te kreativnosti. Kljuna stvar je polazite da su u
projektovanju vaniji ciljevi nego metode i da racionalnost metoda
projektovanja mora biti u funkciji racionalnosti ciljeva, a u konanom u
funkciji racionalnosti drutvenih ciljeva.
6
Shodno tome, moe se
konstatovati da opti pristup problemu ostaje nepromenjen u samom
procesu realizacije, a koji se moe podeliti u tri grupe: analitika faza,
koja se sastoji iz opservacije, merenja i induktivnog razmiljanja;
kreativna faza, koja se sastoji iz evaluacije, procene, deduktivnog
razmiljanja i odluivanja, i iIzvrna faza, koja podrazumeva
realizaciju projekta.

4. LITERATURA

1
Kurtovi-Foli N., Izvodi sa predavanja-Izborni predmet: Zatita
graditeljskog naslea, Doktorske studije, Arhitektonsko- Graevinski
fakultet-Univerzitet u Niu, kolska godina 2008/2009., str. 10

2
Bona M., Objektivizacija starog i novog u arhitektonskom
ambijentu i detalju, Autoreferat o Doktorskoj disertaciji, Univerzitet
Kiril i Metodij, Arhitektonski fakultet u Skoplju, Skoplje, 1978, str. 1

3
Maksimovi B., Staro i novo u istom gradu (graa sa kongresa),
Kongres IFHP, Arhitektura i Urbanizam, Beograd, 1971, str.64-65

4
Kapplinger C., Povijesnost jedne suzdrane moderne, asopis
Oris, Arhitekst, br.57, Zagreb, 2009, str. 46-57

5
Koji ., Dizajn stolice na prostorima Jugoslavije u XX veku i
osnovni kriterijumi za njegovo vrednovanje, Doktorska disertacija,
Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet Tehnikih nauka-Odsek
Arhitekture, Novi Sad, 2005, str.:01-108

6
Keller G., Design, Osvrt na skriptu Metrovia M.:Osnovi
metodologije industrijskog dizajna, Vjesnik, Zagreb, 1976, str. 159

126

UDK: 624.071.32:624.01(045)=163.41

KLASIFIKACIJA IPOVA U SAVREMENOM
GRAEVINKSKOM KONSTRUKTERSTVU

Dejan Koblika
1
Zoran Boni
2
Neboja Davidovi
3

Rezime
Savremeno graevinarstvo karaterie izgradnja objekata sve
sloenijih konstruktivnih sklopova i izuzetnih optereenja. Posebne probleme
stvaraju esto nepovoljni geotehniki uslovi u kojima se takvi objekti mogu
nai, pa je primena ipova za njihovo fundiranje najadekvatnije reenje.
Danas je u upotrebi preko dve stotine vrsta ipova razliitih tehnologija
izrade i konstruktivnih karakteristika, od kojih je iru primenu naao samo
mali broj najkvalitetnijih. Radi sistematinijeg razmatranja i pravilnog izbora
ipove je nephodno klasifikovati. U radu su date najvanije klasifikacije
ipova u zavisnosti od aspekata sa kojh se vri posmatranje i analiza. .

Kljune rei: ipovi, klasifikacija, aspekti klasifikacije

1. UVOD
Graevinska tehnika danas poznaje preko dve stotine ipova razliitih
konstruktivnih osobina [5], [6], [7]. Meutim, iroku primenu nale su
samo one vrste ipova koje ispunjavaju sledee zahteve:
potrebna nosivost za poduno i popreno optereenje
dovoljna trajnost
ekonomina izrada
lako apliciranje u tlo (zabijanje, buenje, utiskivanje.....)

1
Dipl.ing.gra, Tehniki fakultet u Kosovskoj Mitrovici,
2
3

128
Radi sistematinijeg razmatranja i komparativnih analiza, u cilju
izbora optimalne vrste za date uslove, ipovi se mogu klasifikovati na
vie naina u zavisnosti od aspekta sa kojih se vre posmatranja.

2. OSNOVNI ASPEKTI KLASIFIKACIJE IPOVA

Neku optiju podelu ipova teko je dati, a od nje ne bi ni bilo neke
praktine koristi. Pri izboru vrste ipa za date uslove optereenja od
konstrukcije i uslove sredine mora se voditi rauna o mnogim
elementima, pa se klasifikacija ipova moe dati prema:
materijalu od koga se izrauju
konsrtuktivnim elementima
nainu izrade
raunskoj emi i nainu optereenja
nainu prenoenja optereenja
uticaju na tlo
karakteru rada u tlu (interakcija ip-tlo)
klimatkskoj zona u kojoj se izvode
3. KLASIFIKACIJA IPOVA

3.1. Prema materijalu od koga su izraeni ipovi mogu biti:
drveni
elini
betonski
armiranobetonski
ipovi od prenapregnutog
betona
ljunani
kombinovani
3.2. Klasifikacija ipova prema konstruktivnim elemetnima
Osnovni konstruktivni elementi ipa su telo ipa, vrh i glava ipa, pa
zavisno od njihovog oblika, dimenzija i same konsrtukcije mogu se
napraviti posebne podele.

Podela ipova prema formi poprenog preseka ipa
Oblik poprenog preseka ipa zavisi od materijala od koga je ip
izraen i najee je rezultat tenje da se izvri njegovo
prilagoavanje uslovima optereenja i uslovima sredine (tla). Najei
oblici poprenog preseka su:
kvadratni pravougaoni
Klasifikacija ipova u savremenom graevinkskom konstrukterstvu
129
kruni
prstenasti
trougaoni
trapezni
kombinovani
Podela ipova prema veliini poprenog preseka
Veliina poprenog preseka se obino izraava veliinom prenika
ipa i moe varirati u dosta irokim granicama. Prema veini autora
ipovi se mogu svrstati u tri grupe i to kao:
mikroipovi
ipovi malog prenika
ipovi velikog prenika
Pojedini autori ipovima velikog prenika smatraju ipove iji je
prenik vei od 600 mm.
Podela prema konstrukciji i obliku vrha ipa
Oblik i konstrukcija vrha ipa zavisi od tehnologije izrade i materijala
od koga je ip izraen. Mogu biti:
ipovi sa suenim vrhom (otra konstrukcija vrha)
ipovi sa proirenim vrhom (bazom)
ipovi sa ravnom bazom
Podela ipova prema duini
Prema duini kojom su zali u tlo ipovi se mogu podeliti na:
kratke (do 6 m)
duge (preko 6 m)
Prema duini izrade elemenata odnosno delova ipovi se dele u dve
grupe, i to na:
ipove gde je telo ipa izraeno iz jednog dela
ipove gde je telo ipa izraeno iz vie delova
3.3. Klasifikacija prema nainu izrade
Tehnologija izrade ipova je vlasnitvo preduzea, firmi ili kompanija,
patentirana je i takvi ipovi obino nose imena firmi ili autora koji su
datu vrstu ipa autorizovali. Prema nainu izrade ipovi se dele na:
prefrabrikovane (zabijeni, utisnuti, uvrtani)
ipove izvedene direktno u tlu (nabijeni, bueni [7], kopani)
kombinovane

130
3.4. Klasifikacija prema raunskoj emi i nainu optereenja
Veza izmeu ipova i konstrukcije moe biti izvedena na razliite
naine u zavisnosti od vrste ipova i prirode optereenja koje ipovi
treba da prime i prenesu na tlo. Karakterom izvedene veze odreuje
se prenos statikih i dinamikih uticaja, pa ipovi mogu biti
klasifikovani na one koji su optereeni:
podunom silom pritiska ili zatezanja
poprenom (transverzalnom) silom
momentom savijanja
poprenom silom i momentom savijanja (poprenim
optereenjem [3], [4])
podunim i poprenim optereenjem

Slika 1 eme naina prenoenja optereenja sa ipova na tlo

131
ipovi prenose zadano optereenje na tlo:
trenjem po omotau
otporom u bazi ipa
kombanovano po motau i bazi
3.5. Klasifikcija prema karekteru rada u tlu
U interakciji ipa sa tlom, zavisno od naina oslanjanja donjeg kraja i
naina optereenja ipovi mogu biti:
stojei (dubei)
visei (lebdei)
ankerni
Stojei ipovi optereenje prenose uglavnom preko baze ipa na
vrstu, dobro nosivu podlogu. Kod lebdeih ipova dobro nosiva
podloga je nedostupna, baza ipa nema vrst oslonac, pa se
optereenje prenosi uglavnom preko omotaa. ipovi ankeri
optereenje prenose preko omotaa u skladu sa zateuom silom u
glavi ipa.

3.6. Klasifikacija ipova prema klimatskoj zoni
Uslovi za izradu ipova mogu da budu izuzetni (posebni) kada se radi
na niskim temperaturama, u tlu gde vlada veiti sneg i led. Samo
ponaanje konstrukcija i ipova u takvim uslovima je takoe posebno.
Otuda i sledi podela ipova na:
ipove koji se izvodi u umerenim klimatskim uslovima
ipove koji se izvode u veito zamrznutnom tlu

4. IZBOR RACIONALNOG TIPA I TEHNOLOGIJE
IZRADE IPOVA

Problem fundiranja odreenog objekta uvek moe biti reen na vie
naina, ali e se posle procene uslova u tlu i analize zahteva
konstrukcije jedno reenje nametnuti kao najracionalnije. I to
odabrano reenje moe da se dalje analizira i racionalizuje, kako je
prikazano narednim algoritmom, kad je u pitanju temeljenje sa
ipovima.


132

Slika 2 Algoritam izbora racionalnog tipa i tehnologije izrade ipova prema [1]

Oigledno je koliko u navedenom postupku mogu pomoi napred
prikazane detaljne klasifikacije ipova.
133

5. ZAKLJUAK
Krajnji cilj pri reavanju problema fundiranja objekata, pogotovu kada
su u pitanju ipovi, jeste izbor racionalnog reenja. U savremenom
graevinarstvu veliki broj vrsta ipova i razliitih tehnologija izrade
zahteva njihovo klasifikovanje po razliitim parametrima. Jedino tako
predstavljeni mogu bti od velike koristi u komparativnim analizama i
pri konanom izboru najracionalnijeg reenja.

6. LITERATURA

[1] GEO Publication No. 1/96, http://sc.legco.gov.hk/.
[2] Day, Robert W. (2006): Foundation engineering handbook, The
Mc Graw- Hill Companies
[3] Prolovi V., Spasojevi N., Boni Z.: Uticaj raspodele koeficijenta
reakcije tla na ponaanje dugih popreno optereenih ipova,
Zbornik radova Graevinskog fakulteta u Niu br.18, 1997,
str.1-9
[4] Prolovi V., Boni Z.: Analiza ponaanja popreno optereenih
ipova u sistemu ip-tlo, Geotehniki aspekti graevinarstva,
Zbornik radova sa nauno-strunog savetovanja, Kopaonik, 24-
27 oktobar 2005, str. 343-350
[5] Roje-Bonacci, T.: Duboko temeljenje i poboljanje temeljnog tla,
Graevinsko- arhitektonski fakultet Sveuilita u Splitu, Split,
2008
[6] Spasojevi N., Prolovi V., Gligorijevi M., Boni Z.: Uticaj
sloenih inenjersko geotehnikih uslova ua reke Sene na
izbor naina fundiranja mosta "NORMANDIE", "Nauka+praksa",
Institut za graevinarstvo i arhitekturu Graevinskog fakulteta u
Niu, Ni 1996. godine, N
o
3, str. 39-44
[7] Spasojevi N., Prolovi V., Boni Z., Spasojevi M., Gligorijevi
M.,: Primena buenih ipova pri reavanju specifinih problema
fundiranja, "Nauka+praksa", Institut za graevinarstvo i
arhitekturu Graevinskog fakulteta u Niu, Ni 2005. godine,
N
o
8, str. 21-28


134

UDK: 728.1/.3(497.11NI)(045)=163.41

INDIKATORI KVALITETA STANOVANJA U
PLANSKIM DOKUMENTIMA GRADA NIA

Aleksandra Koneski
1

Rezime:
Stanovanje kao jedna od osnovnih ovekovih potreba i
najzastupljeniji vid izgradnje zahteva i precizne i jasne indikatore kvaliteta
stanovanja u planskim dokumentima kako bi se ostvario planirani kvalitet
stanovanja u graenoj strukturi. Meutim, u praksi za razliite ili iste
indikatore kvaliteta stanovanja u planskim dokumentima implementacijom
plana ostvaruje se isti ili razliit kvalitet stanovanja to ukazuje na nejasne i
nedoreene indikatore ija je manipulacija legalno mogua. U ovom radu e
se pre svega dati sistematizacija i pregled relevantnih indikatora kvaliteta
stanovanja kroz planove razliitog reda grada Nia. Razmatrae se i
mogunost razliitog tumaenja, a samim tim i razliite primene istog
indikatora to u praksi dovodi do stvaranja razliitog kvaliteta stanovanja na
teritoriji koja je obuhvaena istim planom ili istim indikatorima u razliitim
planovima.

Kljune rei: indikatori kvaliteta stanovanja, planski dokumenti
grada Nia

1
Aleksandra Koneski, dipl.in. arh.; student doktorskih studija na Graevinsko
arhitektonskom fakultetu u Niu; student specijalistikih studija na Arhitektonskom
fakultetu u Beogradu

136
1. UVOD
Ako se sloimo da su osnov drutva porodica i dom i ako se
sloimo sa Saarinenom da urbane zajednice "moraju biti obrazovane
ili reformisane u zdravim domovima i okolini i u fizikom i duhovnom
pogledu" [9] jer "poboljanje grada i njegovog daljeg razvitka mora
poeti od doma i njegove okoline" [9] onda cemo se sloiti da
istraivanje kvaliteta stanovanja, a naroito njegovih indikatora u
planskim dokumentima, je od vitalnog znaaja za planiranje razvoja
grada.
Definicija kvaliteta stanovanja koja bi bila opte prihvaena ne
postoji kao ni opti standardi i normativi kvalitetnog stanovanja.
Razlog tome prema Kseniji Petovar lei u velikim ekonomskim,
politikim, kulturnim, geografskim, socijalnim i drugim razlikama,
navikama, stilovima ivota, graditeljskog naslea i tradiciji izmeu
razliitih drava. "Definicije pristojnog stanovanja daju se kao opti
okvir, a oekuje se da svaka pojedinana drava operacionalizuje ove
pojmove u skladu sa svojim ekonomskim mogunostima, socijalnim i
politikim obelejima." [7] Najbolji nain operacionalizacije jeste preko
indikatora kvaliteta stanovanja jer kada se jednom definiu i
uspostave kao relevantni oni su primenjivi, pouzdani, jasni i
transparentni, a samim tim lako se kontroliu.
Indikatori kvaliteta stanovanja mogu biti kvantitativni i
kvalitativni. Kvantitativni indikatori se izraavaju apsolutnim brojevima
(na primer koliko ima stanovnika) ili kao procenat (50% objekata je
nelegalizovano ). Takoe se mogu izraziti kao odnos (jedna kola na
svakih 10 000 stanovnika). U svakom sluaju vrednost kvantitativnog
indikatora se dobija merenjem ili brojanjem dok se vrednost
kvalitativnog indikatora dobija anketiranjem, posmatranjem i
tumaenjem.
esto se kvantitativni indikatori smatraju vrstim, pouzdanim i
pre svega objektivnim, a kvalitativni nepouzdanim i subjektivnim.
Pogreno je rei da kvantitativni indikatori govore sami za sebe. Oni
takoe zahtevaju tumaenje kako bi dobile svoj smisao. Oigledan
primer su prosene vrednosti (npr. za gustinu naseljenosti, zelenilo
po stanovniku ...) koje se brojano prikazuju, a da se pritom ne uzme
u obzir koji je obuhvat uzet u razmatranje. Izbor kvalitativnih kao i
kvantitativnih indikatora za merenje kvaliteta stanovanja je takoe
subjektivan i nije neutralan.
U radu e se razmatrati samo kvalitativni indikatori kvaliteta
stanovanja koji se javljaju u planskim dokumentima grada Nia.
Indikatori kvaliteta stanovanja u planskim dokumentima grada Nia

137
2. INDIKATORI KVALITETA STANOVANJA U PLANSKIM
DOKUMENTIMA
U socijalistikom sistemu stan je tretiran kao socijalna
kategorija i bez obzira na prihode i drutveni status svakome je
trebalo obezbediti podjednako kvalitetan i savremen stambeni
prostor. Sistem planiranja je bio zasnovan na javnom interesu,
jedinstvenim standardima i intervenciji vlasti. Nasleeni urbanistiki
planovi koji su jo uvek na snazi prilagoeni su toj situaciji i nude
stambena graevinska podruja i standarde koji i dalje
podrazumevaju sredstva dravne intervencije. [5] Danas trini
sistem koji se odvija van jedinstvenog standarda daje stambene
prostore razliitog kvaliteta, ali bez kategorizacije prema kvalitetu
ostvarenih uslova stanovanja (kvalitet materijala i njegove ugradnje,
koliina prirodnog osvetljenja, energetska efikasnost, gustina
naseljenosti u okruenju ...). Nasleeni urbanistiki planovi ne
odgovaraju trinim uslovima, ne preduzimaju potrebne restrikcije i ne
podstiu izgradnju kvalitetnog stanovanja kontrolisanom strategijom.
Dok je drava imala monopol nad gradnjom vieporodinog
stanovanja, a porodina gradnja se uglavnom odvijala van legalne
gradnje, urbanistiki planovi su izraivani i kontrlisani od strane istog
investitora-drave to je omoguavalo i potovanje tih istih planova
bez potrebe preciziranja i striktnog definisanja. Investitor, koji danas
gradi, po prirodi stvari eli da ostvari maksimalni profit i maksimalnu
zakonom dozvoljenu iskorienost parcele. Ukoliko planom ili drugom
zakonskom obavezom nisu precizno definisane vrednosti indikatora
kvaliteta stanovanja onda se oni u veini sluajeva nee potovati od
strane investitora, ve e se traiti nain da se ostvari maksimalna
dobit.
Standardi i normativi koji zakonom nisu regulisani ne mogu se
razmatrati kao relevantni. Na primer, poslednji "Tehniki normativi za
projektovanje i izgradnju stambenih zgrada i stanova na teritoriji
optine Ni" iz 1975 (Sl. gl. br. 32/1975) nisu u skadu sa dananjim
uslovima ivota niti je zakonom produeno vaenje ovih normativa, te
se ne mogu uzeti kao relevantni i vaei planski dokument. Moe se
rei da se ve dui niz godina u Niu gradi bez vaeih normativa i
prvilnika za stambenu gradnju. To je jo jedan problem koji se otvara
kada je re o kvalitetu stanovanja u smislu kvaliteta stambenog
prostora kako u funkcionalnom tako i u tehnikom smislu (pre svega
se misli na odravanje zgrade). Jer bez normativa i zakonski
odreenih pravila odravanja zgrade ne postoje pravila i ureenost
koja garantuje kvalitet stambenog prostora.

138
Hijerarhiski sistem planiranja koji je na snazi u Srbiji namee
potovanje Zakona o planiranju i izgradnji kao prvog dokumenta. Novi
Zakon o planiranju i izgradnji iz septembra 2009. ("Sl. glasnik RS", br.
72/2009) ne definie kvalitet stanovanja, ali definie pojam nekih
indikatora kvaliteta. To su indeks zauzetosti, indeks izgraenosti (lan
1., stav 13. i 14.) i za razliku od predhodnog zakona definie
standarde pristupanosti (lan 1., stav 40.) i energetska svojstva
objekta (lan 4.).
Standard pristupanosti se odnosi na obavezne tehnike
mere, standarde i uslove projektovanja, planiranja i izgradnje kojima
se osigurava nesmetano kretanje i pristup osobama sa invaliditetom,
deci i starim osobama, dok sertifikat o energetskim svojstvima objekta
obezbeuje propisana energetska svojstva objekta. Uvoenjem ova
dva nova indikatora kvaliteta stanovanja novi zakon je uinio korak
dalje ka kvalitetnijem stanovanju, ili bar kategorizacijom razlitih
kvaliteta kada je re o energetskoj efikasnosti objekata. Ono to
nedostaje novom zakonu jeste da definie i obavee primenu i
donoenje novih standarda stanovanja (standardi mogu biti definisani
na lokalnom nivou) po ugledu na standard pristupanosti.
Novina u novom zakonu koja je znaajna za indeks
izgraenosti, jednog od znaajnijih indikatora, jeste definicija bruto
razvijene graevinske povrine koja se definie kao zbir povrina
svih nadzemnih etaa objekta, merenih u nivou podova svih delova
objekta spoljne mere obodnih zidova (sa oblogama, parapetima i
ogradama) (lan 1., stav 12.). Ovo je veoma bitna dopuna jer je
esto koriena mogunost (od strane onih koji su bili upueni u tu
mogunost) da se bruto povrina objekta u indeksu izgraenosti
smatra samo bruto razvijena izgraena povrina svih nadzemnih
etaa korisnog prostora. Pod bruto razvijenom izgraenom povrinom
svih nadzemnih etaa korisnog prostora podrazumevala se samo
zbirna povrina korisnog prostora, a to su neto povrine stanova ne
raunajui kupatila, kuhinju, hodnike i pomone prostorije.
Zakonska osnova za ovu legalnu manipulaciju jeste lan 7.
Pravilnika o optim uslovima o parcelaciji i izgradnji i sadrini,
uslovima i postupku izdavanja akta o urbanistikim uslovima za
objekte za koje odobrenje za izgradnju izdaje optinska, odnosno
gradska uprava ("Slubeni glasnik RS", broj 47/2003) koji je po
starom zakonu bio vaei (a i jo uvek jeste dok se ne donesu svi
detaljni planovi) ukoliko nije bio donet plan detaljne regulacije, to je
najei sluaj u centralnoj zoni grada. U lanu 7. indeks ili stepen
izgraenosti je odnos izmeu bruto razvijene izgraene povrine svih
nadzemnih etaa korisnog prostora i povrine parcele ... [8]. Ovakvo
tumaenje bruto povrine objekta koje nije bilo podjednako

139
prihvaeno za sve projektante od strane Uprave za planiranje grada
Nia dovelo je do neravnomerne izgraenosti naroito centralne zone
i do parcela sa visokim stepenom izgraenosti to definitivno nije bila
namera zakonodavca.
Nedoreenost zakona omoguila je razliita tumaenja istog
indikatora kvaliteta stanovanja i samim tim povlaen odnos prema
odreenim strukturama investitora i projektanata. Dovela je do
stvaranja razliitog kvaliteta stanovanja na teritoriji koja je
obuhvaena istim planom, ali se indeks iskorienosti razliito
tumaio za razliite parcele. U korist investitira neke su parcele
optereene velikim brojem stanova i velikom gustinom naseljenosti i
izgubile planirani kvalitet stanovanja.
Generalni plan grada Nia 1995-2010 (u daljem tekstu GP),
koji je jo uvek vaei, definie vei broj indikatora kvaliteta
stanovanja. Jedan od prvih jeste prosena povrina stana po
stanovniku. U poglavlju GP-a 032 Smernice razvoja pod rednim
brojem (1) Stanovanje stoji da ...svako domainstvo treba da ima
jedan stan, odnosno da svaki stanovnik ima jednu sobu, prosena
veliina stana treba da bude 60m
2
, a korisna povrina stana 20m
2

po stanovniku. Meutim, nije precizirano da li se radi o prosenoj
veliini stana u okviru jedne zgrade, bloka ili itavog podruja GP-a,
tj. koja se povrina teritorije uzima u obzir kada se odreuje prosek.
Na ovaj pain ostavlja se mogunost postojanja velikih razlika u
povrinama stanova, a da prosek ostane u granicama traenog ime
se stvara pogrena slika o blagostanju stanovanja i ne sagledavaju
se razliiti kvaliteti stanovanja u okviru jednog podruja.
GP odreuje broj i potrebu za objektima drutvenog znaaja
u poglavlju broj 237. Za standard stanovanja bitan indikator jeste broj
vrtia, zatim broj osnovnih kola i zdravstvenih stanica. Vrtici prema
GP-u su planirani ...po principu da sva podruja MK u gradskom
podruju imaju vrti sa celodnevnim boravkom.[1] Isto vai za kole.
Takoe Na podruju u granicama GP-a treba da bude ukupno 36
zdravstvenih stanica i 7 ambulanti.[1] Definisanje broja ovih objekata
prema mesnim kancelarijama, a ne prema broju stanovnika moe da
prouzrokuje neravnomeran odnos broja stanovnika na jedan objekat
drutvenog znaaja i da ugrozi kvalitet stanovanja podruja sa
velikom gustinom naseljenosti.
Indikatori: prosena ozeljenjena povrina po stanovniku i
mesto za stacioniranje vozila su vrlo precizno odreeni u GP-u. U
svim novim naseljima treba da bude obezbeeno 14m
2
novog
zelenila po stanovniku, od ega 5m
2
/st u okviru parka i 9m
2
/st
zelenila u stambenim blokovima.[1] i jedno parking ili garano
mesto po stanu, u stambenim zonama[1]. Problem nastaje prilikom

140
implementacije ovih indikatora, a ne u tumaenju plana. Ukoliko ne
postoje podaci o postojeem stanju onda je vrlo teko odrediti da li je
postignuta odgovarajua povrina zelenila, a garae predviene
projektom se esto pretvaraju u poslovne prostore jer je to zakonski
omogueno.
GP na osnovu razliitih gustina naseljenosti predvia pet
razliitih kategorija stanovanja. Gustina naseljenosti kao indikator
kvaliteta stanovanja razmatran je u izvoru [4] gde je analiziran veliki
broj planova Nia i zakljueno da iroko podruje koje obuhvata GP
Nia prilikom definisanja gustine kao i nepreciznost planova nieg
reda prilikom razmatranja ovog parametra omoguavaju
nekontrolisanu gustinu to dalje omoguava nekontrolisan kvalitet
stanovanja.
Za svaku od pet kategorija stanovanja, pored ve navedeni,
GP vrednosno odreuje indikatore kvaliteta: spratnost objekta,
procenat i kojeficijent izgraenosti, procenat slobodnog prostora i
ureenih zelenih povrina i povrinu igralita za decu i odrasle u
odnosu na metar kvadratni stana.
Planovi detaljne regulacije Nia (u daljem tekstu PDR) blie
odreuju vrednosti indikatora kvaliteta stanovanja i prema Zakonu o
planiranju i izgradnji lan 33. u obavezi su da budu u skladu sa GP-
om. U PDR-ovoma relevantni indikatori kao to su gustina
naseljenosti, indeks izgraenosti i indeks zauzetosti esto se
razvrstavaju prema neto i bruto vrednostima. Tako da se u PDR-
ovoma pojavljuju pojmovi neto gustine naseljenosti i bruto gustine
naseljenosti koji nisu definisani, a GP-om se ne prepoznaju, pa se
postavlja pitanje na koju gustinu se odnosi GP. Indeks izgraenosti i
indeks zauzetosti ne samo da nemaju definiciju za bruto i neto
vrednosti ve se u GP-u prepoznaju kao kojeficijent izgraenosti i
procenat izgraenosti. Razliito tumaenje, koje se omoguava
ovakvim definicijama ili bolje reeno nedefinicijama, ostavlja
mogunost legalnog manevrisanja sa vrednostima ovih indikatora.
esto se u PDR-ovima omoguava ili izgradnja
vieporodinog objekta u okviru ve preteno porodinog stanovanja
ukoliko parcela ima vie od 600m
2
ili izgradnja porodinog objekta
tamo gde je planirana izgradnja vieporodinog stanovanja [3].
Ovakav pristup moe da izazove neravnomeran kvalitet stanovanja u
okviru bloka i da narui planiranu siluetu i dizajn bloka jer se
arhitektonski razliito tretiraju vieporodini od porodinih objekata i
zakonski je odreena razliita spratnost [8]
Kada je re o parking mestima tu su PDR-ovi vrlo jasno
definisali po ugledu na GP da na jedan stan ide jedno parking mesto.
Meutim u nekim planovima se javlja mogunost da ukoliko najmanje

141
polovina vozila imaju garana mesta onda moe da se uzme u obzir
parametar da na 70m
2
stambenog prostora ide jedno parking mesto. I
opet je pitanje da li se radi o bruto ili neto povrini stambenog
prostora kao i da li je prosena povrina stana u zgradi 70m
2
.
Kada je re o zelenim povrinama ili deijim igralitima, koji su
takoe indikatori kvaliteta stanovanja, oni se predviaju PDR-ovima,
ali se ne precira njihovo mesto, niti se odreena povrina optereuje
njihovom izgradnjom. Ukoliko ne postoji definisano mesto, niti se
obavezuje odreeni inestitor na izgradnju onda se postavlja pitanje da
li e to neko svojom dobrom voljom uraditi ili e drava izgraditi na
tuem zemljitu.
Znaajan indikator jeste i meusobna udaljenost objekata.
Skoro po pravilu svi PDR-ovi propisuju minimalnu udaljenost od
polovine vieg objekta ukoliko ima otvora za osvetljenje stambenih
prostorija ili etvrtine vieg objekta ukoliko otvora nema, sa tim da to
udaljenje nije manje od 4m. Vrlo je diskutabilna vrednost ovog
indikatora naroito zato to nisu uzete u obzir orjentacije zgrada. U
praksi se ove vrednosti minimuma najee koriste, a naroito u
gusto izgraenoj strukturi. Ne moe se postii kvalitetno stanovanje
ukoliko insolacija bloka nije kvalitetna, a ova vrednost ovog indikatora
ne moe da obezbedi kvalitetnu insolaciju.

3. ZAKLJUAK
Relevantni indikatori kvaliteta stanovanja koji se pojavljuju u
planovima grada Nia vrlo esto nemaju jasne definicije ili se javljaju
razliiti nazivi istih indikatora to otvara mogunost razliitog tumaenja
istih indikatora. Jo veu zabunu unose i kategorije bruto i neto u
planovima nieg reda koji se ne prepoznaju u planovima vieg reda.
Minimalne vrednosti pojedinih indikatora su nedovoljne da se
ostvari kvalitet. Nepotpunost i nedoreenost nekih indikatora takoe
stvaraju pogodno tlo za legalnu manipulaciju i ostvarivanje loijeg
kvaliteta stanovanja od onog koji se prvobitno planirao.
Radom je ukazano na neka kljuna mesta u planskim
dokumentima koja je potrebno izmeniti, redefinisati ili dopuniti kako bi
se sprovelo ono to je i planirano. Rad takoe otvora iroko polje za
dalja istraivanja.
Ovoj temi potrebno je posvetiti veu panju od strane strune
javnosti naroito sada kada je u toku skoro izmena svih planskih
dokumenata jer se u vrtlogu tranzicija i raznoraznih promena
zaboravio odgovor na bazino pitanje svakog plana: Zbog koga se
donose planovi, odnosno koji je cilj planiranja?

142

7. LITERATURA
[1] JP Zavod za urbanizam Ni,Generalni plan Nia 1995-2010, "Sl.
List grada Nia" 13/95 i 2/2002
[2] JP Zavod za urbanizam Ni Plan detaljne regulacije bloka "Stara
eleznika Kolonija-Rasadnik", Sl. List grada Nia 29/2007
[3] JP Zavod za urbanizam Ni Plan detaljne regulacije naselja
"Somborska-centar", Sl. List grada Nia 106/2004
[4] Koneski Aleksandra, Odreivanje gustine naseljenosti u
planskim dokumentima grada Nia Zbornik radova:
Nauka+Praksa 09, Graevinsko arhitektonski fakultet, Ni, 2009,
str.80-84
[5] Lazarevi Bajec Nada, Uloga stambene politike i urbanog
planiranja u obezbeenju socijalnog stanovanja. Zbornik radova:
Unapreenje stanovanja, Arhitektonski fakultet univerziteta u
Beogradu, Beograd, 1994, str.139-143
[6] Mini-inar Dragana, Urbanistiki parametri i standardi
stanovanja u Beogradu, Zadubina Andrejevi, Beograd, 2003,
str. 29-34
[7] Petovar Ksenija, Stanovanje kao ljudsko pravo, Predavanje na
seminaru: Socijalno stanovanje, Arhitektonski fakultet
univerziteta u Beogradu, Beograd, 2008-2009, str.2
[8] Pravilnik o optim uslovima o parcelaciji i izgradnji i sadrini,
uslovima i postupku izdavanja akta o urbanistikim uslovima za
objekte za koje odobrenje za izgradnju izdaje optinska,
odnosno gradska uprava ("Slubeni glasnik RS", broj 47/2003)
[9] Saarinen Eliel, GRADOVI njihov razvitak, njihovo propadanje,
njihova budunost, Svetlost, Sarajevo, 1972, str.11-12
[10] Ric van Poll, THE PERCEIVED QUALITY OF THE URBAN
RESIDENTIAL ENVIRONMENT A Multi-Attribute Evaluation,
1997, elektronska verzija, korieno 17.07.2010.
[11] Zakon o planiranju i izgradnji, ("Sl. glasnik RS", br. 72/2009)

UDK: 728.1/.3:696/697(045)=163.41

FLEKSIBILNOST STAMBENE JEDINICE U ODNOSU
NA GRUPISANJE INSTALACIJA

Vladimir Kubet
1

Olga Cari
2

Ksenija Hiel
3

Rezime
Usled primene novih tehnika i tehnologija, ivot u stambenim
prostorima moe se posmatrati kroz transformaciju funkcionalne organizacije
stambenih jedinica. Razliite strukture porodica i naina korienja stambenog
prostora doprinele su alteraciji tradicionalnog shvatanja ove tipologije objekata
i pristupa projektovanju stana. U ovom radu istrauje se fleksibilnost funkcije
stana u odnosu na grupisanje instalacija i izbor konstruktivnog sklopa. U tom
smislu, znaajni faktori su pozicija grupisanih instalacija, kao i geometrija
osnove stambene jedinice. Dati parametri se analiziraju na primerima
dvoiposobnih i veih struktura stanova, ugraenih ili viestruko orijentisanih.
Takoe se razmatra fleksibilnost u odnosu na broj etaa u okviru jedne
jedinice i njenu ukupnu veliinu.

Kljune rei: stambena jedinica, fleksibilnost, funkcija, instalacije,
konstruktivni sklop

1. UVOD
Znaenje i karakter stana odnosno slika stambenog prostora
podlona je kontinualnoj promeni usled dinaminog razvoja tehnika i

1
Vladimir Kubet, dipl. ing. arh. master, asistent, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet
tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam
2
Olga Cari, dipl. ing. arh. master, saradnik u nastavi, Univerzitet u Novom Sadu,
3
dr Ksenija Hiel, dipl. ing. arh., docent, Univerzitet u Novom Sadu, Fakultet tehnikih
nauka, Departman za arhitekturu i urbanizam

144
tehnologija, ali i usled radikalne modifikacije socijalnog konteksta.
Ukoliko se arhitektura shvati kao izraz ili apologija drutvene realnosti u
sklopu koje ona nastaje[7], njena viestruka povezanost sa drutvom
je, moda, najuoljivija na primeru problematike stanovanja. Razliiti
profili korisnika i irok spektar shvatanja pojma porodice, kao i
alteracija ovog shvatanja tokom ivotnog veka korisnika iziskuje
izvesnu privremenost karaktera stambenog prostora odnosno
njegovu podlonost promeni. Ona zahteva fleksibilnost koja moe da
omogui da stambena jedinica prati ivotni ritam korisnika i menja se u
skladu sa njegovim potrebama.
Stambeni prostor sainjava integracija njegovih
komplementarnih merljivih (fiziki izraz, praktine, funkcionalne
karakteristike) i nemerljivih (znaenja, estetske i simboline vrednosti)
aspekata.[5] Teite ovog rada predstavljaju fleksibilnost i merljivi, i to
najnefleksibilniji aspekti svakog stambenog prostora. Naime, istraen je
uticaj suvisle organizacije konstruktivnog sistema i, pre svega,
pozicioniranja instalacija na postizanje vieg stepena fleksibilnosti
stambene jedinice. Kako su ovi inioci, moda, najznaajniji
ograniavajui faktor fleksibilnosti, neophodna je temeljna analiza
njihovog potencijala i insuficijencija pre organizacije stambenog
prostora koji je u mogunosti da prati promene.

2. FLEKSIBILNOST KAO IMPERATIV
Pojam fleksibilnost stambenih prostora pojavila se u svetskim
akademskim krugovima jo kasnih 1960-tih kao kritika na
standardizaciju koju je iznedrila Moderna. Adorno i Benjamin su uoili da
su profili korisnika i dnevna realnost isuvie raznoliki da bi se mogli
pojasniti, uslovno reeno, klieom
4
, dok je davne 1962. godine, Hajdeger
skrenuo panju da radikalan razvoj tehnika i tehnologija onemoguava
bilo kakvu mogunost stagnacije.[3] Ubrzo potom, dolo je do izvesne
demokratizacije i decentralizacije procesa planiranja[1] odnosno
ustanovljeno je da korisnik kao individua poseduje potrebu da uestvuje
u organizaciji svoje stambene jedinice.

4
Videti vie u: Douglas Mary: The idea of a home, Miller Lane Barbara (ed.) Housing
and Dwelling Perspectives on Modern Domestic Architecture, Routledge, New
York, 1993 str.61-68

Fleksibilnost funkcije stambene jedinice u odnosu na grupisanje instalacija
145
Fleksibilnost je neophodnija danas, ini se, nego ikada pre. Novi
naini ivota i elja za promenama prema van Zeijlu, poprimile su
dekadentne razmere.[11] Hibridne forme menjajuih kombinacija
zastupljenosti stanovanja i posla i rada van kue doprinele su njihovoj
konvergenciji odnosno onemoguile dihotomiju ovih aktivnosti u
savremenom tehnolokom drutvu.[6] Dodatno, centar razvijanja
stambene tipologije vie ne predstavlja monotematska porodica; mladi
ljudi, samci, parovi bez dece, kohabitacija izvan porodine zajednice,
domainstva sa jednim roditeljem i stariji danas predstavljaju samo
segment itavog spektra razliitih grupa korisnika sa sopstvenim
subjektivnim percepcijama doma. Neke grupe mogu posedovati ak i
suprotne sklopove zahteva, vrednosti, ideala, perspektiva, standarda,
znaenja, itd. Erga omnes, s obzirom da su elje korisnika osnovni
generator kvaliteta njihovih stambenih jedinica, neophodno je pristupiti
projektovanju tzv. sirovog prostora koji doputa znaajniji stepen
aktivnog uea samog korisnika u odnosu na njegov ivotni prostor.
Fleksibilno stanovanje treba da omogui drutvene (line npr.
promena broja korisnika; praktine npr. promena potreba tokom
ivotnog veka stanovnika) i tehnoloke promene (ugradnja novih
instalacija). Uzimajui u obzir razvijenu presenu ravan arhitekture sa
drugim disciplinama, fleksibilnost treba da bude priemiva i na
demografske (promena zastupljenosti neke od grupa korisnika),
ekonomske (promena potreba na tritu) ili klimatske promene (potreba
za ugradnjom novih elemenata u skladu sa promenom klimatskih
uslova).[10] No, znaajno je naglasiti da fleksibilnost ne predstavlja
samo cilj, ve sredstvo kojim se korisniku omoguava da modifikuje svoj
stambeni prostor u skladu sa svojim potrebama i eljama. Stambeni
prostori osmiljeni tako da korespondiraju sa promenama u okviru
nepoznatih parametara u budunosti i postavljaju problematiku
projektovanja kao sugestiju odnosno okvir za intervenciju buduih
korisnika, jer ono to se moe menjati, zaobilazi okove tradicije (...) i
zauvek je novo.[10]

3. POZICIONIRANJE INSTALACIJA NEPROMENLJIVI
DEO FLEKSIBILNE STAMBENE JEDINICE
Osnovne merljive aspekte koji direktno utiu na fleksibilnost
stambenog prostora predstavljaju geometrija i veliina osnove, pozicija
instalacija (grupisane ili pojedinano postavljane), konstruktivni sklop,
pozicija i broj ulaza, kao i veliina modula (u cilju dodavanja ili

146
oduzimanja delova u budunosti).[10] Ovi aspekti zasnovani su na
Habrakenovoj ideji iz 1972. godine da se fleksibilnost stambenih
prostora zasniva na kvalitetnoj organizaciji osnovnih, uslovno reeno,
nemenjajuih aspekata objekta odnosno podrci.[2] U cilju vieg
stepena fleksibilnosti u odnosu na zastupljenost rada u okvirima jedinica,
pomenutim fizikim, merljivim aspektima stambenih prostora, mogli bi se
dodati i uticajni inioci kao to su grupisanje instalacija na nain da
podjednako kvalitetno mogu da opsluuju i poslovne prostore, kao i
poveanje visine prostorija.[12] Takoe, uticajne faktore za fleksibilnost
stambene jedinice predstavlja njena orijentacija, kao i broj njenih
slobodnih fasadnih zidova. S obzirom da projektant fleksibilnih
stambenih prostora stvara okvir za menjanje od strane (razliitih)
korisnika i da ovi prostori pre svega poseduju funkciju korespondiranja
sa promenama u budunosti koje se danas ne mogu predvideti, lagodno
strukturiranje ili blago predimenzionisanje u sluajevima gde je to
mogue, predstavlja poeljnu stavku. Pri procesu projektovanja,
znaajno je detaljno definisanje svih aspekata ovih polivalentnih
prostora. Otvoreni, neutralni prostori sami za sebe nisu dovoljni;[4]
neophodno je temeljno proanalizirati sve upotrebne potencijale
stambenog prostora, uoavajui koji su to promenljivi, a koji
nepromenljivi
5
i na osnovu njih precizno generisati fleksibilne jedinice.

Slike 1 i 2. Maison Alba projekat iz 1950. od arh. Silvi i Prouv, mode,
osnova i presek; Koncept fiksnog tehnikog jezgra sa pomerljivim panelima.
Jedan od osnovnih konstituenata merljivih ili, prema Lojpenu,
nepromenljivih aspekata stambenih prostora, kao to je navedeno,

5
Videti vie u: Leupen Bernard: Frame and Generic Space - A study into the
changeable dwelling proceeding from the permanent, Rotterdam: 010 Publishers,
2006.

147
sainjava pozicioniranje instalacija. Kljuna uloga ovog dela procesa
projektovanja za fleksibilnost stambene jedinice saglediva je kroz
injenicu da upravo ovi delovi predstavljaju njene najnefleksibilnije
inioce. Stoga, problematiku strukturiranja tehnikih jezgara odnosno
instalacija vano je sagledati i reiti u poetnom stadijumu projektovanja.
Znaajno je razmotriti razliite mogunosti deljenja prostora u
odnosu na grupisanje instalacija tako da taj prostor bude funkcionalan
(oblik i veliine prostorija, osunanost, itd.). Uticajnu ulogu u ovom
segmentu analize i odluivanja poseduje geometrija i veliina osnove.
Razliiti primeri grupisanja, otvaranja i zatvaranja prostorno
funkcionalnih elemenata stana doprinose formiranju njegovih
raznovrsnih oblika i ambijenata. U zavisnosti od konstitutivnih motiva
organizacije prostora
6
, integracijom i pozicioniranjem funkcionalnih
procesa i njihovih prostora u sklopove stana, formiraju se varijantni
tipovi stambenih jedinica. Prostorije ili funkcionalne celine mogu da
budu organizovane: koridorski (iz jedne u drugu prostoriju), oko
proirene komunikacije ili dnevnog boravka (salona), oko otvorenog
prostora (loe) ili oko tehnikog bloka (kuhinja, sanitarni i instalcioni
blok). Takva reenja mogu tematizovati stan kao prostor socijalne
interakcije, sa prostorima koji se razvijaju u zavisnosti od potreba i
interpretacija pojedinih naina ivljenja, vremenske dimenzije i domena
funkcija u njemu (bioloki ritam, generacijska podela, kruna veza i
fleksibilnost).[9]
U ovom istraivanju kao jedan od najznaajnijih konstitutivnih
motiva organizacije prostora analizirani su tipovi stanova sa grupisanim
instalacijama u tehnikom bloku, i njihove kombinacije sa drugim
organizacionim sistemima. Prefabrikovani elementi (instalacioni blok i
pregradni zidovi) postavljeni u tehniko jezgro u otvorenom prostoru
stana omoguuju vii stepen fleksibilnosti organizacije funkiconalnih
procesa po njegovom obodu. Oko njegovih ivica se na irok spektar
naina, u zavisnosti od potrebne namene u odreenim delovima
jedinice, mogu organizovati prikljuci na vodovodne, kanalizacione i
ventilacione sisteme. Tako se u takvim celinama mogu oslanjati ili u
potpunosti grupisati prostori kuhinje, kupatila, wc-a, ostave,
degamana, interne vertikalne komunikacije (stepenite i lift ukoliko je
stan organizovan na vie etaa) i garderobera.

6
Konstitutivne motive stana predstavljaju inioci koji imaju integriuu ulogu u
formiranju projektnog koncepta sklopova razliitih nivoa prostora. Vie videti u:
Marui Darko: Sveska 6, Arhitektonski fakultet univerziteta u Beogradu, Beograd,
2000, str. 4.

148
Uoavaju se razliite tipologije tehnikih jezgara. Tehniko
jezgro moe da obuhvata: samo garderobere; kupatilo i garderober;
kupatilo, garderober i kuhinju; kupatilo, wc, kuhinju i garderobere;
kupatilo, wc, kuhinju, garderobere i vertikalnu komunikaciju.

Slika 3. Razliita tipoloka reenja tehnikih jezgara.
Po geometriji i obliku organizacije tehnikih jezgara posmatrano
sa nivoa ukupne osnove jednog vieporodinog stambenog objekta,
razlikuju se sledei tipovi postavljanja:
- linearno
- takasto
- grupisano
Linearno postavljanje tehnikih jezgara najee se organizuje
po aksi objekta odnosno u njegovom sreditu, no zastupljeni su i
primeri njihovog postavljanja na fasadi. Takasto postavljanje
podrazumeva jedno ili ree dva jezgra strukturirana u svakoj
stambenoj jedinici, dok grupisano oznaava primere u kojima su
instalaciona jezgra grupisana za vie stanova.
Poloaj i broj elemenata jezgra u odnosu na njegove
pripadajue funkcionalne procese ostvaruju mogue naine
organizacije stambene jedinice. U okvirima jedne stambene jedinice,
razlikuju se sledee dispozicije tehnikog bloka:
- slobodnostojee u centralnoj zoni stana
- centalno postavljene uz jedan ili vie zidova jednog stana
- strukturirane uz zid izmeu dva stana

149

Slike 4, 5, 6. Organizacija tehnikih jezgara (linearno u sredini objekta
- berbauung Hellmutstrasse, Zrich, 1991; linearno postavljeno na fasadi -
Domus demain projekat iz 1984, arh. Lion i Leclercq; takasto postavljeno
primer iy Francuske iz 1971, arh. Arsne-Henry).
Slobodnostojee tehniko jezgro u centralnoj zoni stana
omoguava pristup sa svih njegovih strana i podstie krunu vezu u
stanu. Kod znaajnijeg broja primera, na ovaj nain organizovano
jezgro je ortogonalno postavljeno u odnosu na raster stana, dok je
dijagonalno pozicioniranje ree zastupljeno. Centralno postavljena
jezgra uz jedan ili vie zidova jedinice mogu dnevne i none zone
razdvajati koridorima, dok kada je tehniko jezgro postavljeno uz zid
izmeu dva stana se kod veih stanova vrlo esto pojavljuje potreba za
formiranjem jedne ili vie dodatnih vertikala.

4. ZAKLJUAK
Grupisanje instalacija predstavlja znaajnu poetnu stavku pri
projektovanju fleksibilne stambene jedinice. Fiksiranjem instalacija,
okolni slobodni prostori, ukoliko su smisleno organizovani, priemivi su
na promene koje vreme donosi. Na osnovu ovih primera, moe se
zakljuiti da rotacijom ili zamenom dnevnih i nonih funkcija koje su
strukturirane oko njega, centralno pozicionirano instalaciono jezgro
moe da omogui najvii stepen fleksibilnosti stambene jedinice. Jezgro
postavljeno centralno uz jedan ili vie zidova doprinosi mogunosti
kombinovanja organizacije prostora u odnosu na bioloki ritam, dok
instalacije pozicionirane uz zid izmeu dva stana onemoguavaju krunu
vezu u sklopu inicijalnih jedinica, i podstiu je ukoliko bi se stanovi u
budunosti spojili.


150
5. LITERATURA
|1| Dirisamer Rudolf, Kuzmich Franz, Uhl Ottokar, Voss Walter:
berbauung "Wohnen morgen" in Hollabrunn, Niedersterreich,
Werk-archithese, 64(11/12), Niggli, Niederteufen, 1977, str.22-23
|2| Habraken John: Supports: an alternative to mass housing,
Architectural Press, London, 1972,
|3| Heidegger Martin: Sojourns: The journey to Greece, State
University of New York, Albany, NY, 2005, str.41-42
|4| Hertzberger Herman: Lessons for Students in Architecture, 010
Publishers, Rotterdam, 1991
|5| Hilde Heynen: Architecture between Modernity and Dwelling:
Reflections on Adorno's "Aesthetic Theory", Assemblage, br. 17,
The MIT Press Publishers, Cambridge, MA, April 1992, str.78-91
|6| Kubet Vladimir: Novi aspekti fleksibilnosti stambenih prostora,
Nauka + Praksa, 12(1), Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
2009, str.97-100
|7| Kubet Vladimir, Cari Olga, Risti Duan: Izlobe Verkbunda
itanja rukopisa modernizma danas, Arhitektura i Urbanizam,
br.28, Institut za arhitekturu i urbanizam Srbije, Beograd, 2010,
str.21-28
|8| Marui Darko: Sveska 6, Arhitektonski fakultet univerziteta u
Beogradu, Beograd, 2000
|9| Schneider Friederike,The Layout of the Apartment/the Floor Plan
Idea, Schneider Friederike (Ed.): Floor Plan Manual: Housing,
Birkhuser Architecture, Basel, 2004, str.34-39
|10| Schneider Tatjana, Till Jeremy: Flexible Housing, Architectural
Press, London, 2007
|11| Van Zeijl Gerard: The Architecture of Dwelling: A History of a
(ir)rational Bulwark, Hans Cornelissen (ed.): Dwelling as a figure
of thought, Sun Publishers, Amsterdam, 2005, str.103-127
|12| Van Zwol Jasper: The Combination of Living and
Working,Leupen Bernard, Heijne Rene, Van Zwol Jasper (eds.),
Time-based Architecture, 010 Publishers, Rotterdam 2005, str.
30 - 41

UDK 691.54+691.322(045)=111

THE INFLUENCE OF QUANTITY OF SLAG ON
CEMENT PROPERTIES WITH USING DR-3
ADDITION

Dmitry V. Lomachenko
1

Nina P. Kudeyarova
2

Resume

There is properties of cement grinding with DR-3 addition with
various quantity of slag was researched. Slag as a mayor active mineral
addition widely using in cement industry in Russian Federation, but at the
same time its more hard-grinding material than cement. At the same time
various additions using for intensify cement clinker grinding. One of this
additions DR-3 addition, which has resorcinol waste production base.
Resorcinol waste production represent stillage bottoms after distillation of
ready product Using of DR-3 addition can provide more grindability of
cement klinker with slag, and also improve properties and strength of
finished product.

Key words: cement, slag, addition, grindability

1. INTRODUCTION

The blast-furnace slag widely using as active mineral addition
for cement production. Using of blast-furnance slag in a cement
production can appreciably decreasing prime cost of cement. The
active mineral addition using in 90% of all cement in developed
countries. In this work we try to research how quantity of blast-
furnace slag can influent on cement clinker grinding process also with
addition using as a grinding process intensifier. There are big ranges
of this kind of additions [1]. In this work by way of this addition the

1
Mr., Belgorod State Technological University named after Shukhov
2
Ph.D., Prof, Belgorod State Technological University named after Shukhov

152
DR-3 addition used. There was determinated that DR-3 addition
positively influent on cement clinker grinding process if using cement
without any active mineral additions[2,3].

2. DR-3 ADDITION PRODUCTION

The base of DR-3 addition is resorcinol waste production.
They are stillage bottoms after distillation of ready product on the last
stage and represent dark-brown rosin color. Stillage bottom is
represented as a set of phenol compounds. For DR-3 addition rosin is
dissolving and making addition. This addition adsorbed on cement,
gypsum, and chalk particles in aquatic environment.

3. EXPERIMENTAL PART

In experimental part we appraise influence of varies quantity
of blast-furnace slag during cement clinker grinding process with DR-
3 intensifier. According to EU standard EN 197.1 cement with blast
furnace slag quantity from 36% to 65% classified as a CEM III/A, and
cement with blast-furnace slag quantity from 21% to 35% classified
as CEM II/A-S.
For this purposes the intergrinding cement and blast-furnace
slag in various quantities was conducted in ball mill. The cement
clinker for this research was made at Belgorod Cement Plant and
blast-furnace slag was received from Azovstal Steel Works company
from Mariupol, Ukraine. Also DR-3 addition was added in quantities
0,02%;0,04%;0,06 for grinding intensification. The cement/slag ratio
was 60/40, 50/50, 40/60 for cement CEM III/A, and 75/25,70/30,65/35
for CEM II/A-S. According standards 5% of gypsum was added as
well for setting time regulation. Grinding time of all samples was equal
(40 min).
After intergrinding the specific surface area of samples was
measured using air permeability method. Fineness of grinding
increasing can be conductive to increasing strength of cement. The
same assertion is right for Portland cement with blast furnace slag.
Strength of cement with blast-furnace slag can essentially change
both at begin of curing and distant curing as well depending on
components grindability.
The influence of quantity of slag on cement properties with using DR-3 addition

153
Appraising of physic-mechanical properties of cement blast-
furnace samples was realized after specific surface area measuring.
Particularly compressive strength in 2 and 28 day age was measured.

4. RESULTS

Table 1. Specific surface area (cm
2
/g) for CEM II/A-S cement
DR-3 Addition quantity, % Cement/
blast furnace
slag ratio
0 0.02 0.04 0.06
75/25 2768 2981 3159 3243
70/30 2672 2897 3016 3054
65/35 2608 2814 2951 2994

Table 2. Specific surface area (cm
2
/g) for CEM III/A cement
DR-3 Addition quantity, % Cement/
blast furnace
slag ratio
0 0.02 0.04 0.06
60/40 2537 2751 2944 2956
50/50 2471 2701 2843 2846
40/60 2395 2612 2743 2731

1

2
3

Figure 1. Compessive strenght of CEM II/A-S depending of DR-3
addition concentration for different cement/slag ratio: (1.- 75/25; 2.-70/30; 3.-
65/35)
0,00 0,02 0,04 0,06
32
36
40
44
R, MPa
C,%

154

1

2

3

Figure 2. Compessive strenght of CEM III/A depending from DR-3
addition concentration for different cement/slag ratio: (1.- 60/40; 2.-50/50; 3.-
40/60)

5. DISCUSSION OF RESULTS AND CONCLUSION
The most effective influence of DR-3 addition during the
process of grinding shown between 0.04% and 0.06% quantity of this
addition. Maximum increasing of specific surface come for CEM II/A-S
from 14.2 % to 17.1 % and for CEM III/A from 14.5 % to 16.5 %
depending from quantity of slag. The increasing the quantity of slag in
cement for CEM II/A-S leads to additional growth of specific surface
area dimension if compare cement with DR-3 concentration 0.04% and
0.06% insignifacnt reduced. For CEM III/A cement similar situation was
determinate only with one difference. For sample which contain 40/60
cement/blast furnace ratio optimal concentration of DR-3 addition is
0.04% and in case when concentration of DR-3 addition will be
increase to 0.06% there is a decreasing of specific surface area
dimension. With a slag ratio increasing from 25% to 60% maximum
increasing of specific surface area dimension slows down.
0,00 0,02 0,04 0,06
24
28
32
36
R, MPa
C,%
The influence of quantity of slag on cement properties with using DR-3 addition

155
The main purpose of next stage of researching were strength
characteristics of cement-blast furnace slag appraising. For this
purposes the standard compressive strength tests was realized
according present standards. For this compressive strength tests the
cements with specific surface area 2300-2700 cm
2
/g.
The slag ratio increasing can result the compressive strength
decreasing. This can be explain by slag activity which is lower than
cement activity. We can observe compressive strength of blast-furnace
slag cement increasing in all samples which were grinding with DR-3
addition. The samples which doesnt contain DR-3 addition has lower
strength in beginning of curing which result the low strength in 28-day
age compare with samples which were grind with DR-3 addition. The
compressive strength increasing is 14.5% for cement which has blast-
furnace slag ratio 25%. But if ratio slag will be 30%, increasing of
cement compressive strength slows down to 13.6 %. During the
experiments was realized that optimal concentration of slag for
CEM/IIA-S with DR-3 addition using is 35%. In that case increasing of
compressive strength at 28-day age makes more than 25% with DR-3
addition using in 0.06% quantity in comparison with sample which was
grind without DR-3 addition. Moreover, the optimal concentration of
DR-3 addition in this case makes to 0.06%. For samples with 75/25
and 70/30 cement/blast-furnace slag ratio optimal DR-3 concentration
was 0.04% (Fig.1).
For CEM III/A cement optimal concentration of DR-3 addition is
0.04%. Maximum compression strength increasing of samples grinded
with DR-3 addition in comparison with sample which was grind without
addition is more than 17 % for with cement/slag ratio 60/40. The
maximum strength in this case is 35.5 MPa. For the slag ratio is
increased to 50 and 60 % maximum strength of samples grinded with
DR-3 addition slows down to 29,1 MPa.
The main conclusions of this work are that optimal DR-3
quantity for CEM II/A-S cement is 0.06%, and 0.04% for CEM III/S
cement samples. It was researched that optimal cement/blast-furnace
slag ratio, for samples which were grind with DR-3 addition, is 65/35. In
this case maximum compressive strength increasing is more than 25%
when using DR-3 addition during process of grinding in comparison
with sample which was doesnt grind with DR-3 addition.


156

LITERATURE

1. Mabrouk M.R., Mosllsmy F.H., Gad E.A.M. Rheological
properties of different cement pastes made with different
admixtures.// Silicates Ind., 2005. 3. p. 5964

2. Dispersion of cement clinker in the course of grinding with
new organic additive / D.V. Lomachenko, N.P. Kudeyarova //
Construction Materials 7, 2009 pp. 62-64.
3. Influence of surface-active properties of additives on
grindability of cement clinker / D.V. Lomachenko, N.P.
Kudeyarova // Construction Materials 8, 2010 pp. 58-59.

UDK: 624/627(045)=163.41

BIM U NISKOGRADNJI

Bojan Mati
1

ore Uzelac
2

Neboja Radovi
3

Sinia Sremac
4

Rezime

BIM nije ni proizvod ni softver, nego integrisani proces izgraen na
koordiniranim i pouzdanim informacijama od projektovanja do graenja i
eksploatacije objekta. BIM omoguava inenjerima da mnogo lake predvide
performanse projekta pre graenja, reaguju bre na promene projekta,
optimizuju projekte pomou analiza, simulacije i vizualizacije i dobijaju visok
kvalitet dokumentacije za graenje. tavie, omoguava da se dobiju vredni
podaci iz modela za lake i bre donoenje odluke i ekonominiji projekat.
Kompletan ivotni ciklus putnog projekta moe biti kontrolisan iz jednog
izvora to donosi brem, lakem, sigurnijem i tanijem konceptu upravljanja
podacima putne mree i generalno putevima. BIM obezbjeuje kvalitetno
upravljanje etiri segmenta: radna snaga, novac, maine, materijali (4M,
manpower, money, machine, material), to e biti i predstavljeno u radu.

Kljune rei: upravljanje podacima, BIM, ivotni ciklus puta
1. KONCEPT BIM-A
Niskogradnja je deo graevinarstva koji zahteva visok nivo
upravljanja podacima i informacijama, jer postoji veliki broj podataka
koje treba kvalitetno sloiti, aurirati i u pravom trenutku iskoristiti.
Mala greka u poetnom projektovanju moe biti velika u kasnijim
fazama i prouzrokovati vea sredstva za ulaganje nego to su
optimalna. Pri projektovanju ranijih godina nije vaio princip
integrisanih podataka. Predmet rada je da prikae principe
projektovanja na bazi integrisanih podataka, kao i njegove prednosti i
1
Bojan Mati grad. civ. Eng., assistant

, The Faculty of Technical Sciences
2
ore Uzelac, grad. civ. Eng., professor, The Faculty of Technical Sciences
3
Neboja Radovi, grad. civ. Eng., assistant prof., The Faculty of Technical Sciences
4
Sinia Sremac, grad. Traffic Eng., assistant, The Faculty of Technical Sciences
158
mane, pomou danas najvie prihvaenog modela, BIM-a (BIM =
Building Information Modeling, Also known as Virtual Building or
Building Simulation)[3]

ta je to BIM? Kao to je ve reeno u rezimeu, Building information
modeling - BIM model nije ni proizvod ni softver, nego integrisani
proces izgraen na koordiniranim i pouzdanim informacijama od
projektovanja do graenja i eksploatacije objekta. BIM omoguava
inenjerima da mnogo lake predvide performanse projekta pre
graenja, reaguju bre na promene projekta, optimizuju projekte
pomou analiza, simulacije i vizualizacije i dobijaju visok kvalitet
dokumentacije za graenje. tavie, omoguava da se dobiju vredni
podaci iz modela za lake i bre donoenje odluke i ekonominiji
projekat 2. Kompletan ivotni ciklus putnog projekta moe biti
kontrolisan iz jednog izvora to donosi brem, lakem, sigurnijem i
tanijem konceptu upravljanja podacima putne mree i generalno
putevima. BIM obezbeuje kvalitetno upravljanje etiri segmenta:
radna snaga, novac, maine, materijali (4M, manpower, money,
machine, material) [3].

Cilj rada je da pokae sve prednosti projektovanja po principu BIM-a,
ukae na nedostatke prethodnih i predstavi budue pravce razvoja.
Cilj BIM-a u niskogradnji jeste da meusobno povee sve ulazne
podatke i da na osnovu njih donese pravo projektantsko reenje
(optimalno), ve u ranim fazama projektovanja, slika 2.

BIM u niskogradnji
159

Slika 1. Upravljanje podacima[6]

Slika 2. Meusobna povezanost razliitih programa koncept BIM-a
[3].

2. PREDNOSTI BIM PROJEKTOVANJA
Sa grafika 1. se vidi, da u sluaju visokih trokova i napora u
idejnom projektu (linija 1), trokovi se smanjuju kako projekat
napreduje. U sluaju malih napora i trokova u fazi idejnog projekta,
160
trokovi rastu tokom kasnijih faza (linija 2). Linija 3 pokazuje sluaj
kada inenjeri troe najvie vremena u fazi formiranja dokumentacije
za graenje. Problem je u tome to je vrh ove linije 3 - kao funkcije
koja zavisi od trokova, efekata i napora sa jedne i faza projekta sa
druge strane ba na onom mestu gde mogunost inenjera da utie
na projekat opada, a trokovi promena na projektu rastu. Pri
projektovanju postoje razliite alternative, a izbor alternativa zavisi od
uloenih napora, trokova i efekata. esto je potrebno raditi iterativne
procese pri projektovanju kako bi smo doli do najoptimalnije
alternative. Meutim iterativni postupci mogu biti jako skupi, tako da
uglavnom projekat koji se usvoji na poetku, ne menja se do kraja,
iako nije najbolje mogue reenje. Suprotno reenjima prikazanim na
grafiku 1. pomou linija 1,2,3 pojavio se novi standard koji je
proizaao iz AEC industrije (Architecture, Engineering and
Construction industry) pod nazivom BIM.

Grafik 1. Uticaj BIM-a na smanjenje trokova tokom ivotnog ciklusa
projekta [14].
Linija 4 sa slike prikazuje princip BIM - a u niskogradnji koji
podrazumeva da inenjeri uloe najvie napora i pokau najvii nivo
detaljnosti u detaljnom projektu, u kome je mogue vriti promene
projekta bez veih trokova, a sa malim trokovima u ostalim fazama
projekta.

BIM u niskogradnji
161
3. KARAKTERISTIKE BIM MODELA
BIM model koristi 3D model i promene na jednom crteu utiu
na itav model to viestruko skrauje posao. Lake su uoljive
projektantske greke na 3D modelu nego na odvojenim profilima i
bre i lake se otklanjaju. BIM formira i koristi gotove elemente iz
baze elemenata puta (ivinjaci, bankine, kolovozne trake, rigole,
jarkovi, drenani sistemi..) i formira modele. Mogue je formirati i
sopstvene dimenzije elemenata. Dokumentacija je potpuno
automatizovana (automatsko auriranje podataka). Bogat vizuelni
sadraj (animacija, vizuelni prikaz useka, nasipa, odvodnjavanja,
dreniranja, prepreke na putu, raspored drvea i osvetljenost puta...),
uz ostale karakteristike, ini koncept BIM-a potpuno jedinstvenim.
Analiza obezbeenja zaustavljanja i daljina vidljivosti su jedni od
kljunih faktora pri donoenju projektantskih odluka.
BIM aplikacije mogu da koriste eksterne podatke i rezultate drugih
programa. U cilju to lakeg formiranja modela, mogue je BIM
aplikaciju povezati i sa izvorima kao to je internet (npr. Google Earth
ili sl.)
Bitna karakteristika BIM-a je da prilikom formiranja modela uzima u
obzir i podatke o saobraajnom kapacitetu, buku, osvetljenje,
odvodnjavanje, analizu znakova i sl. Softverski paketi kao to su (npr:
Plateia, Gavran, Autodesk, Anadelta Tessera), formiranjem 3D
modela automatski odreuju koliine radova, predmer i predraun.
BIM koncept omoguava formiranje vizuelnog 3D mrenog plana o
graenju, koji prua mogunosti investitoru da na savremeniji i laki
nain prati graenje objekta i svakodnevno vizuelno uporeuje
predhodno sa trenutnim stanjem izgraenosti.

4. RAZVOJ MODELA
U poslednjih dvadeset godina razvijani su razliiti modeli
puteva, od modela za opisivanje geometrije - (The Road Shape
Model Kernel RSMK, Holandija), do modela vezanih za opisivanje,
uvanje i razmenu podataka - OKSTRA (Objektkatalog fr Straen-
und Verkerswesen, Njemaka) [5]. vedska je razvila svoj model
EuroSTEP, prema STEP standardima i ovo je jedan od najobimnijih
modela koji sadri najvie podataka o putevima, ali zbog nedostataka
sredstava ovaj projekat jo nije zavren. TransXML je proizvod
amerikog razvojnog programa (US National Cooperative Highway
Research Program) iji je cilj razvoj XML eme za razmjenu podataka
o saobraaju [1].
162
Informacije sauvane u BIM modelu mogu da se jednostavno
razmenjuju u razliitim file formatima to je velika prednost BIM-a.
Ti formati mogu biti npr.: IFC (Industry Foundation Classes), DXF-
DWG (Autocad Drawing), PDF (Portable Document Format),XML
(Extensible Markup Language) i sl., slika 3.

Slika 3. Formati za razmjenu podataka [3].

5. PRAVCI BUDUEG RAZVOJA BIM APLIKACIJA
BIM modeli mogu biti importovani u neke spoljanje programe
za analizu, ime omoguavaju irok opseg aktivnosti:
Detekciju greaka pri graenju
Energetsku analizu
Strukturnu analizu
Ekonomsku i finansijsku analizu i sl.

BIM aplikacije za niskogradnju pored navedenih mogunosti, kao
opciju u budunosti mogu ukljuiti i kompletnu analizu graenja
kolovozne konstrukcije, svaki elemenat kao odvojenu celinu. To
podrazumeva da se za svaki elemenat puta definiu metode
izvoenja i potrebni resursi. Na sledeoj fotografiji (slika 4) prikazan je
primer za ivinjak, odnosno metodologija izrade ivinjaka. Na ovaj
nain bi se dobili tani podaci o svakom elementu kolovozne
konstrukcije (datum proizvodnje, ugraeni material, naziv izvoaa,
garantni rok, metode izrade, potrebni resursi, potrebne finansije i sl.).
BIM u niskogradnji
163

Slika 4. Primer analize graenja ivinjaka

6. ZAKLJUAK
U radu je izvrena analiza karakteristika BIM modela i
predstavljeni su neki od naina razmene podataka kao i eventualno
novi pravci razvoja BIM aplikacija, pomou kojih bi se dobili jo
detaljniji, optimalniji i kvalitetniji podaci. Razmena podataka je
dovedena na veoma visok nivo, ime se izbegavaju problemi u radu
sa podacima i razliitim file formatima. Kompletan ivotni ciklus
putnog projekta moe biti kontrolisan iz jednog izvora, to donosi
brem, lakem, sigurnijem i tanijem konceptu projektovanja i
upravljanja podacima. Podaci mogu da se importuju iz razliitih baza i
drugih programa koji nisu u okviru BIM modela, to govori da je
mogua stalna nadogradnja modela, novim reenjima i softverskim
paketima. Vieparametarskom analizom projekata donosi se konana
odluka o optimalnom projektnom rjeenju, to utie na smanjenje
trokova i greaka pri graenju. Razvojem BIM modela u budunosti,
ostvarie se viekriterijumska analiza projekata, to e uticati na
smanjenje potrebne energije za graenje i uticati na smanjenje
otpadnih materija i gasova, a to su osnovni zadaci dananjice -
zatita ivotne sredine. BIM model u odnosu na sve do sada
predstavljene i koriene modele predstavlja koncept budunosti.

164

7. LITERATURA
[1] AUTODESK, Civil Engineering Solutions,
http://images.autodesk.com/emea apac main/files/civil/ solutions
brochure overview us-proxy.pdf/2010
[2] A. Strafaci, What does BIM mean for civil engineers? Road and
highway projects can benefit from design using building
information modeling,
http://images.autodesk.com/adsk/files/what does bim mean for
civil engineers ce news 1008.pdf/2010
[3] BIM Curriculum Lecture Notes, Graphisoft, Virtual Building
Solutions/2006
[4] C. Schultz, E. Buhmann, Developing the OKSTRA Standard
for the Needs of Landscape Planning in Context of
Implementation for Mitigation and Landscape Envelope Planning
of Road Projects,
http://masterla.de/conf/pdf/conf2008/Tagungsband 2008/Buh
310-320.pdf/2010
[5] D. Rebolj, A. Tibaut, N. u-Babi, A. Magdi, P. Podbreznik,
Development and application of a road product model,
Automation in Construction 17 (2008) 719728
[6] D. Rebolj, Potenciali in trendi v gradbeni informatiki, Materijal sa
doktorskih studija na FTN, Novi Sad, 2009
[7] IFC BRIDGE & ROADS WORKSHOP, CSTB, Sophia-Antipolis,
22-
23 September 2005, http://salle-immersive.cstb.fr/en/file/rub19
doc34 9.pdf/2010
[8] J. Wedding, S. McEachron, MasteringAutoCAD Civil 3D
2010,
Sybex/2009
[9] J. Wedding, P. E ., R. Graham, IntroducingAutoCAD Civil 3D
2010, Sybex/2009

UDK: 691.16.001.2(045)=163.41

NAPREDNA LABORATORIJSKA ISPITIVANJA
FUNDAMENTALNIH MEHANIKIH
KARAKTERISTIKA ASFALTNIH MEAVINA

Miomir Miljkovi
1

Rezime
Trajna deformacija u asfaltnim slojevima, ija se manifestacija na
povrini kolovoza naziva kolotrazima, predstavlja jedno od najznaajnijih
vidova oteenja asfaltnih kolovoznih konstrukcija. U zavisnosti od nivoa,
moe predstavljati veliku smetnju po bezbednost saobraaja, udobnost
vonje, i ivotni vek kolovozne konstrukcije u celini. Kao dopuna Superpave

metodi zapreminskog projektovanja meavina, predloena su tri, takozvana
jednostavna opita ponaanja (simple performance test ,SPT). Svako od
ovih ispitivanja se sprovodi pri jednoaksijalnoj ili triaksijalnoj kompresiji
cilindrinih probnih tela. Njima je obuhvaeno odreivanje dinamikog
modula, opit trajne deformacije sa ponavljanim optereenjem (broj teenja), i
opit trajne deformacije sa statikim optereenjem (vreme teenja). Ova
ispitivanja daju relativno dobar uvid u ponaanje meavina u fazi
eksploatacije. Primena ovih ispitivanja daje potencijalnu vezu izmeu
projektovanja meavine i strukturne analize, to je bio cilj u osnovi
znaajnog broja ranijih istraivanja fleksibilnih kolovoznih konstrukcija.

Kljune rei: asfaltne meavine, kolotrazi, trajne deformacije,
dinamiki modul, ponavljano optereenje, broj teenja, statiko optereenje,
vreme teenja.

1
Dipl. in. gra., asistent
Univerzitet u Niu, Graevinsko-arhitektonski fakultet

166
1. UVOD
Iskustvo iz postupka implementacije tokom proteklih godina je
pokazalo da zapreminski postupak projektovanja, bez ispitivanja
mehanikih karakteristika, nije adekvatan za osiguranje prihvatljivog
ponaanja meavine. Za razliku od metode projektovanja meavina
po Maralu, Superpave
zapreminskim postupkom projektovanja nije

obuhvaeno ispitivanje mehanikih karakteristika radi provere
ponaanja meavine nakon zavretka zapreminskog postupka
projektovanja. [1] S tim u vezi usvojena su tri jednostavna opita
ponaanja (simple performance test, SPT).

2. DINAMIKI MODUL (E*)
Za linearno viskoelastine materijale kao to su asfaltne
meavine, kompleksni broj koji daje vezu napona i dilatacije pod
kontinualno nanoenim sinusoidnim optereenjem u odreenom
rasponu frekvencija, predstavlja kompleksni dinamiki modul (E*).
Kompleksni modul je definisan kao odnos sinusoidnog napona (u bilo
kom trenutku vremena, t, i pri bilo kojoj ugaonoj frekvenciji
optereenja, ), =
0
sin( t), i sinusoidne dilatacije, =
0
sin( t
), u istom trenutku vremena i pri istoj frekvenciji, koji daje ustaljeni
odgovor (slika 1) [1]:

( )
( )
( ) t
t
e
e
E
t i
t i
sin
sin
*
0
0
0
0
= = = (1)
gde je:
0
amplituda (maksimalni) napon,
0
amplituda (maksimalna) dilatacija,
fazni ugao, [],
ugaona brzina, i
t vreme, [s].

Matematiki, dinamiki modul je definisan kao apsolutna
vrednost kompleksnog modula, ili:

0
0
| * |
E = (2)
dok je fazni ugao definisan kao:
fundamentalnih mehanikih karakteristika asfaltnih meavina

167

360
p
i
t
t
= (3)
gde je:
t
i
vremenska razlika izmeu javljanja amplitude napona i
amplitude dilatacije, [s],
t
p
vremenska razlika izmeu dva ciklusa napona, tj. dilatacije
(period), [s], i
i imaginarni broj.
Ispitivanje dinamikog modula asfaltnih meavina se normalno
sprovodi korienjem eme jednoosno nanetog sinusoidnog napona
kao to je to prikazano na slici 2.

Slika 2. Tipian izgled dijagrama napona i dilatacija u toku ispitivanja
dinamikog modula [5]

Izraeno preko realnog i imaginarnog dela:

E i E E i E E sin | * | cos | * | * + = + = (4)
E se kao komponenta kompleksnog modula obino naziva
modulom elastinosti ili skladitenja (storage modulus), dok se E
naziva modulom gubitka (loss modulus), ili modul viskoziteta. Fazni

168
ugao, , je ugao za koji
0
kasni za
0
. On je indikator viskoznih
karakteristika datog materijala.
Za isto elastian materijal, = 0, moe se uoiti da je
kompleksni modul (E*) jednak apsolutnoj vrednosti, tj. dinamikom
modulu. Za isto viskozan materijal, = 90.

3. OPIT TRAJNE DEFORMACIJE SA PONAVLJANIM
OPTEREENJEM FLOW NUMBER (F
n
)
Jedan od pristupa u odreivanju karakteristika u pogledu
otpornosti na trajne deformacije asfaltnih materijala je nanoenje
ponavljanog optereenja sa nekoliko hiljada ponavljanja i praenje
kumulativne trajne deformacije u funkciji od broja ponavljana (ciklusa)
optereenja. Tokom ispitivanja u trajanju od oko 3 h, naizmenino se
primenjuje sinusoidno pulsno optereenje tokom 0,1 s i rastereenje
od 0,9 s (vreme relaksacije). Rezultat ovakvog pristupa je priblino 10
000 ciklusa optereenja nanetih na probno telo. [6], [7] Na slici 3 je
prikazana ema ponavljanog optereenja koje se koristi pri ovom
ispitivanju.

Slika 3. ema optereenja i dobijeni podaci o ugibu (defleksiji) pri
opitu trajne deformacije sa ponavljanim optereenjem (F
n
) [5]

169
Kumulativna trajna dilatacija,
p
, u odnosu na broj ciklusa N se
moe okarakterisati korienjem stepenog modela:

b
p
N a = (5)
gde su a i b regresione konstante koje zavise od materijala i uslova
ispitivanja, i koje, redom, predstavljaju presek sa ordinatom i nagib
tangente pri transformaciji log = log a + b log N. Mora se naznaiti
da se parametri a i b dobijaju sa linearnog (sekundarnog) dela krive
kumulativne plastine dilatacije u odnosu na broj ciklusa optereenja
koja se crta u log-log razmeri. Pri ovom se zanemaruje poetni
primarni prolazni odgovor i konana tercijarna nestabilnost.
Parametar a predstavlja trajnu dilataciju kada je N = 1, a b, prirast
promene trajne dilatacije u funkciji od broja ciklusa optereenja, log
N. Za karakterizaciju porasta plastine dilatacije pri jednom
ponavljanju optereenja,
np
, moe se koristiti alternativni matematiki
model:

( )
dN
N a d
dN
d
b
pn
p
= = (6)
ili

1 b
pn
N b a = (7)
Generalno se pretpostavlja da je povratna dilatacija,
r

nezavisna u odnosu na broj ponavljanja optereenja, N, pa se odnos
plastine i elastine dilatacije moe izraziti kao

1 b
r r
pn
N
b a
= (8)
Smenom
=
r
b a
i b 1 = , dobija se:

r
pn
N
= (9)
gde je:
pn
prirast plastine dilatacija usled N-tog nanoenja optereenja,
odnos plastine i elastine dilatacije kada je N = 1, i
stopa opadanja prirasta trajne deformacije sa poveanjem
broja ponavljanja optereenja.

170
4. OPIT TRAJNE DEFORMACIJE SA STATIKIM
OPTEREENJEM FLOW TIME (F
t
)
Na slici 4 je prikazana ema statikog optereenja koje se
koristi pri opitu trajne deformacije sa statikim optereenjem. Slino
kao u sluaju opita sa ponavljanim optereenjem, ovde se moe
uoiti da se kriva reciprone vrednosti modula moe podeliti na tri
osnovne faze: primarno, sekundarno, i tercijarno teenje. Za uslove
konstantnog napona od optereenja, tokom faze primarnog teenja,
prirast dilatacije teenja i promene reciprone vrednosti modula
opadaju sa vremenom, priblino su konstantni tokom faze
sekundarnog, a rastu tokom faze tercijarnog teenja. Pri niskim
nivoima optereenja, asfaltni beton mahom ispoljava primarno
teenje, tj., prirast teenja polako opada do nule kako se ukupna
dilatacija asimptotski tei graninoj vrednosti. Ovo takoe ukazuje da
se prirast teenja u sekundarnoj fazi takoe moe pribliiti nuli pri
malim naprezanjima. Na viim nivoima naprezanja, konstantni prirast
teenja sekundarne faze e zavisiti od veliine nanetog optereenja.

Slika 4. ema statikog optereenja pri opitu trajne deformacije sa
statikim optereenjem (F
t
) [5]

Veliki porast reciprone vrednosti modula u toku tercijarne
faze teenja se, generalno, deava pri konstantnoj zapremini. Stoga
je vreme teenja, F
t
, definisano kao vreme na poetku deformacija
usled smicanja pri konstantnoj zapremini. Vreme teenja se takoe
moe uoiti i kao taka minimuma na dijagramu prirasta reciprone
vrednosti modula u odnosu na vreme trajanja optereenja.


171
5. ZAKLJUAK
Trajna deformacija u asfaltnim slojevima, ija se manifestacija
na povrini kolovoza naziva kolotrazima, predstavlja jedno od
najznaajnijih vidova oteenja asfaltnih kolovoznih konstrukcija, i, u
zavisnosti od nivoa, moe predstavljati veliku smetnju po bezbednost
saobraaja, udobnost vonje, ivotni vek kolovozne konstrukcije u
celini. [8]
Kao dopuna Superpave metodi zapreminskog projektovanja
meavina, predloena su tri, takozvana, SPT opita. Ovim opitima je
obuhvaeno odreivanje dinamikog modula, opit trajne deformacije
sa ponavljanim optereenjem, i opit trajne deformacije sa statikim
optereenjem. Ovim ispitivanjima se dobija bolji uvid u ponaanje
meavina u fazi eksploatacije. Dinamiki modul je takoe i glavni
ulazni parametar materijala u okviru mehaniko-empirijskog pristupa
projektovanju kolovoznih konstrukcija [9] Primena ovih ispitivanja daje
potencijalnu vezu izmeu projektovanja meavine i strukturne
analize, to je bio cilj u osnovi znaajnog broja ranijih istraivanja
fleksibilnih kolovoznih konstrukcija.


172
6. LITERATURA
[1] Miljkovi, M., Fundamentalne karakteristike asfaltnih meavina u
pogledu otpornosti na trajnu deformaciju, Materijali i
konstrukcije, vol. 53, broj 2, Drutvo za ispitivanje i istraivanje
materijala i konstrukcija Srbije, Beograd, 2010.
[2] Kandhal, P. S., L. A. Cooley, Jr., NCHRP Report 508:
Accelerated Laboratory Rutting Tests: Evaluation of the Asphalt
Pavement Analyzer, Transportation Research Board,
Washington, DC, 2003.
[3] Williams, R. C., P. Romero, K. D. Stuart, Comparison of
Superpave Shear Test Results to WesTruck Performance.
http://www.mrr.dot.state.mn.us/research/apt/DATA/CS13-11.PDF
Pristupljeno: 2009-11-24.
[4] Harrigan, E. T., Permanent Deformation Response of Asphalt
Aggregate Mixes (SHRP-A-415), Strategic Highway Research
Program, Washington, DC, 1994.
[5] Bonaquist, R., NCHRP Report 629: Ruggedness Testing of the
Dynamic Modulus and Flow Number Tests with the Simple
Performance Tester, Transportation Research Board,
Washington, DC, 2008.
[6] Kim, Y. R., Modeling of Asphalt Concrete. The American Society
of Civil Engineers Reston, VA, 2009.
[7] Witczak, M. NCHRP Report 547: Simple Performance Tests:
Summary of Recommended Methods and Database.
Transportation Research Board, Washington, DC, 2005.
[8] Miljkovi M., Uniformni evropski indikatori stanja kolovoznih
konstrukcija, Zbornik radova Graevinsko-arhitektonskog
fakulteta, Ni, broj 24, Graevinsko-arhitektonski fakultet
Univerziteta u Niu, Ni, 2009., str. 121 148.
[9] Milievi, A., Miljkovi, M., Pregled vodia za mehaniko-
empirijsko projektovanje novih i rehabilitovanih kolovoznih
konstrukcija NCHRP 1-37A. Zbornik radova Graevinskog
fakulteta, Ni, broj 23, 2008, str.105 117.

UDK: 624.072.22:624.041:681.3.06(045)=163.41

LINEARNO PROGRAMIRANJE U GRANINOJ
ANALIZI STATIKI NEODREENIH REETKASTIH
NOSAA

arko Petrovi
1

Marina Mijalkovi
2

Bojan Miloevi
3

Rezime
U radu je prikazan postupak prorauna graninog optereenja elasto-
plastinih statiki neodreenih reetkastih nosaa izloenih dejstvu
proporcionalog optereenja. Proraun je uraen korienjem linearnog
programiranja ija primena predstavlja osnovu savremene granine analize
konstrukcija. Primena je prikazana na primeru reetkastog nosaa
optereenog jednoparametarskim optereenjem.

Kljune rei: granino optereenje, linearno programiranje,
granine teoreme.

1. UVOD
Granina analiza konstrukcija je alternativni analitiki
postupak kojim se odreuje maksimalni sigurni parametar
optereenja ili parametar uveanja optereenja, koji jedna idealno
elasto-plastina konstrukcija moe da ponese. U poreenju sa

1
arko Petrovi, asistent-pripravnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet Univerziteta u
Niu
2
Marina Mijalkovi, dr, vanredni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet
Univerziteta u Niu
3
Bojan Miloevi, mr, saradnik u nastavi, Visoka graevinsko geodetska kola u
Beogradu

174
inkrementalnom analizom (metoda korak po korak), efikasnost u
graninoj analizi je postignuta tako to se posmatra konano stanje,
stanje loma, bez obraanja panje na to ta se deavalo sa
konstrukcijom i optereenjem od trenutka formiranja prvog plastinog
zgloba ili prvog plastinog tapa pa sve do loma. Metode granine
analize bazirane su na teoremama plastinog loma za idealno elasto-
plastina tela.
Iako su se neke ideje javile u 18-om veku, granina analiza je
novijeg datuma. Poetak se vezuje za Kazincy-ja (1914.), koji je
sraunao optereenje loma kod obostrano ukljetene grede i taj
rezultat potvrdio eksperimentalno. Slian koncept su predloili i Kist
(1917.) i Grning (1926.). Meutim, rani radovi iz ove oblasti su se u
mnogome oslanjali na inenjersku intuiciju. Iako je statiku teoremu
prvi predloio Kist (1917.) kao jedan intuitivni aksiom ipak se smatra
da je osnovne teoreme granine analize najpre izneo Gvozdev 1936.
godine, a objavio ih je dve godine kasnije na lokalnoj ruskoj
konferenciji, ali su one ostale nezapaene od strane zapadnih autora
sve do 1960. godine kada ih je preveo i objavio Haythornthwaite.

2. O GRANINOJ ANALIZI REETKASTIH NOSAA
Graninim stanjem preseka tapa naziva se takvo stanje pri
kome je poveanje bilo koje unutranje sile u preseku fiziki
nemogue, ili je ono mogue, ali je ogranieno nekim drugim
pretpostavkama i zahtevima. U prvom sluaju granino stanje zavisi
samo od fizikih svojstava materijala, u drugom ne samo od svojstava
materijala ve i od zahteva koji se postavljaju u svakom konkretnom
sluaju
[1]
.
Fizika svojstva materijala uvode se u raun preko usvojenog
oblika dijagrama; Naravno, re je o idealizovanim - dijagramima.
Dijagram koji odgovara idealno elasto-plastinom materijalu
(Slika1(a)), se najvie primenjuje kod prorauna prema graninoj
ravnotei, a ne uzima u obzir ovravanje materijala.
Kada napon u tapu dostigne vrednost napona teenja
T
,
tap poinje da tee i napon vie ne moe da raste. Sila u tapu kod
koga je dolo do plastifikacije nije odreena uslovima ravnotee ve
uslovom loma, tako da se moe smatrati poznatom ukoliko su poznate
geometrijske i fizike karakteristike tapa
[2]
. Sila u "plastinom" tapu
ostaje konstantna i jednaka sili pune plastinosti preseka (1). Slino
razmiljanje se moe sprovesti i u sluaju pritiska.
Linearno programiranje u graninoj analizi statiki neodreenih reetkastih nosaa

175
T P
A S = (1)
Slika 1. a) - dijagram za idealno elasto-plastian materijal, b) odgovarajui
S-l dijagram
Na osnovu preporuka u EUROCODE-u, dozvoljeni napon kod
pritisnutih tapova (
ti
) se moe sraunati redukcijom napona teenja
(2), a sila pune plastinosti pritisnutih tapova izrazom (4):
T ti
= , (2)
2
2
2
2
2
) ( 2
) ( ) 2 . 0 ( 1
b
b b
a
b

+ +
= = , (3)
ti P
A S =
. (4)
Ovde je vitkost tapova koja se moe sraunati na
uobiajeni nain. Konstante a i b zavise od oblika poprenog preseka
tapa i osobina materijala od koga je nosa izraen.
Kako je napon u tapu reetkastog nosaa konstantan,
teenje poinje jednovremeno u svim takama tapa. Striktno
govorei, ovo vai u idealnom sluaju tapa sa idealnim poprenim
presekom, napravljenim od idealno homogenog materijala, itd. Sila u
tapu u kome je dolo do plastifikacije ostaje konstantna, a dalji
prirast optereenja mora biti uravnoteen silama u tapovima koji
ostaju u elastinoj oblasti. Ovo znai da se konstrukcija ponaa, pri
daljem poveanju optereenja, kao da tap u kome je dolo do
plastifikacije ne postoji
[3]
.
Ukoliko je stepen statike neodreenosti konstrukcije r1,
nakon poetka teenja u jednom tapu, stepen statike
neodreenosti postaje r-1, tako da konstrukcija jo uvek moe da
1

E

S
S
P
S
P
l
P
l

1
EA/l
a)

b)

176
ponese dodatno optereenje. Lom nastaje kada u r+1 tapova doe
do plastifikacije, a konstrukcija prelazi u mehanizam sa jednim
stepenom slobode. Lom se moe javiti i kada je u manje od r+1
tapova dolo do plastifikacije, u sluaju formiranja parcijalnog
mehanizma loma.

3. LINEARNO PROGRAMIRANJE U GRANINOJ
ANALIZI
Reenja bazirana na metodama kojima se odreuje
maksimalni statiki mogu parametar ili minimalni kinematiki mogu
parametar nisu do sada sistematizovane i delimino su zasnovane na
intuciji. Takav pristup nije adekvatan u projektovanju velikih, realnih,
konstrukcija. Na sreu, ispostavilo se da se problem granine analize
moe formulisati i kao problem linearnog programiranja, tako da se
metode razvijene u matematikoj teoriji optimizacije mogu primeniti u
graninoj analizi konstrukcija
[4]
.

3.1. Kinematiki pristup
Gornjom graninom teoremom tvrdi se da se sigurni
parametar optereenja loma moe odrediti minimizirajui odnos:
d f
s
T
T
p
k
&
&
= , (5)
gde su
p
s i f vektor sila pune plastinosti tpapova i referentni vektor
optereenja (poznate vrednosti), a
&
i d
&
vektori prirataja
deformacija i prirataja pomeranja koji moraju zadovoljiti sledee
uslove:
d B
T
& &
= , (6)
0 > d f
T
&
, (7)
gde je
T
B matrica kompatibilnosti ili kinematika matrica koja daje
vezu izmeu deformacija tapova i pomeranja vorova nosaa.
Karakteristike kinematiki mogueg mehanizma loma su
prirataj pomeranja d
&
i prirataj deformacija
&
. Ako se pomnoe ove
veliine istim pozitivnim brojem, dobija se drugi kinematiki mogu
mehanizam loma sa istim parametrom optereenja loma
k
. Samim
tim, panja se moe ograniiti na reenja normalizovana uslovom:

177
1 = d f
T
&
. (8)
Za takve mehanizme loma, izraz (5), za kinematiki mogui
parametar optereenja, se pojednostavljuje:

&
T
p k
s = . (9)
Ogranienja (6) i (8) su linearna i u funkciji su nepoznatih
veliina d
&
i
&
, ali funkcija cilja (9) nije. Ovo se moe izbei
predstavljajui prirataj promene duina sa:
+
=
& & &
, (10)
gde je 0 2 / ) ( + =
+

& & &
pozitivan deo, a 0 2 / ) ( =
+

& & &
,
negativan deo prirataja d
&
. Apsolutna vrednost se moe predstaviti
kao
+
=
& & &
, tako da je funkcija cilja linearna i u funkciji novih
promenljivih
+
&
i
&
. Tako, problem:
+ +
+
& & & & &
T
p
T
p k
s s d) , , ( min , (11)
uz uslove:
0 =
+
d B
T
& & &
, (12)
1 = d f
T
&
, 0
+
&
, 0
&
, (13)
je problem linearnog programiranja.

3.2 Statiki pristup
Shodno teoremi o donjoj granici optereenja loma sigurni
parametar moe se odrediti kao najvei statiki mogu parametar
uveanja. Statiki mogue stanje je okarakterisano parametrom
uveanja
s
i vektorom unutranjih sila s , koji zadovoljavaju
jednaine ravnotee i uslov plastinosti. Odgovarajui problem
linearnog programiranja se moe iskazati:
s s
s f ) , ( max , (14)
f Bs
s
= , (15)
p p
s s s , (16)
gde je B statika ili matrica ravnotee koja daje vezu izmeu
nepoznatih sila u tapovima i spoljanjeg optereenja.

178
4. PRIMER

Radi ilustracije primene linearnog programiranja pri
odreivanju graninog optereenja prikazan je primer reetkastog
nosaa prikazanog na Slici 2., koji je optereen jednoparametarskim
optereenjem. Sila pune plastinosti tapova S
1
do S
5
je S
p
.

Slika 2. Reetkasti nosa optereen jednoparametarskim optereenjem

4.1. Kinematiki pristup

Problem linearnog programiranja je dat izrazima (11)-(13) koji
su za dati nosa:
) ( ) , ( min
5 5 4 4 3 3 2 2 1 1
+ + + + + +
+ + + + + + + + +
& & & & & & & & & & & &
p k
S , (17)
uz ogranienja (uslove):

. 5 , 4 , 3 , 2 , 1 0 , 0
, 1 ) 25 , 1 25 , 1 75 , 0 75 , 0 (
, 0 60 , 0 60 , 0
80 , 0 80 , 0 60 , 0 60 , 0
3 3 1 1
5 5
4 4 3 3 1 2 1 1
=
= +
= +
+ + + +
+
+ +
+
+ + + +
i
S
i i
p

& &
& & & &
&
& & & & & & & &
(18)
Korienjem programskog paketa MATLAB reen je problem
linearnog programiranja ime su dobijene vrednosti prirataja
promena duina tapova:

, 0
, 0
1
1
=
=
&
&

, 0
, 0
2
2
=
=
&
&

, 80 , 0
, 0
3
3
=
=
&
&

. 0
, 80 , 0
4
4
=
=
&
&
(19)
Zamenom dobijenih vrednosti (21) u (19) dobija se:
4,0
3,0
1
3
2
4
S
1
S
2
S
3
S
4
S
5
F
H

179
60 , 1 =
k
. (20)
Na osnovu dobijenih vrednosti moe se zakljuiti da e pri
optereenju
p H
S F = 60 , 1 doi do plastifikacije tapova
3
S (pritisnut
tap) i
4
S (zategnut tap), ime je formiran mehanizam loma.

4.2 Statiki pristup
Problem linearnog programiranja je dat izrazima (14)-(16) koji
su za dati nosa:

1
0
0
0
0
0
min min ) , ( max
5
4
3
2
1
s
s
S
S
S
S
S
s f
, (21)

0
0
0
0
0 1 6 , 0 0 0 0
0 0 8 , 0 0 1 0
0 0 0 6 , 0 0 1
1 0 0 8 , 0 1 0
5
4
3
2
1
s
S
S
S
S
S
p
p
p
p
p
p
s
p
p
p
p
p
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
S
10 0
5
4
3
2
1
. (22)
Korienjem programskog paketa MATLAB dobijena je
vrednost funkcije ) , (s f , odnosno vrednost sila u tapovima u
trenutku granine ravnotee kao i vrednost parametra optereenja
loma .
p
s
s
S
S
S
S
S
S
s f
=
60 . 1
60 . 0
1
1
80 . 0
60 . 0
) , (
5
4
3
2
1
(23)
Kao to se vidi, dobijena vrednost parametra graninog
optereenja i kinematikim i statikim pristupom je identina
(
p
S = 60 , 1 ).


180
5. ZAKLJUAK

Postupci za proraun graninog optereenja ukazuju na to da
primena metoda granine analize (primena graninih teorema)
predstavljaju, u znatnoj meri, pojednostavljenje u odnosu na
inkrementalni postupak. Ispostavilo se da se granina analiza moe
formulisati kao problem linearnog programiranja, tako da se
parametar optereenja loma moe nai ili maksimizirajui statiki
mogu parametar optereenja loma (statiki pristup) ili minimizirajui
kinematiki mogu parametar optereenja loma (kinematiki pristup).
Kod primene kinematikog pristupa ne dobijaju se vrednosti sila u
tapovima, ali se na osnovu dobijenih vrednosti prirataja promene
duina moe jasno zakljuiti u kojim tapovima je dolo do
plastifikacije, a samim time je vrednost sila u tim tapovima poznata
(kao to je poznato i da li je sila pritiska ili zatezanja u pitanju). Sile u
ostalim tapovima, koji su i dalje u elastinoj oblasti, mogu se odrediti
iz uslova ravnotee. Za razliku od kinematikog, u sluaju primene
statikog postupka mogu se odmah dobiti i vrednosti sila u tapovima
u trenutku granine ravnotee.

6. LITERATURA

[1] Stevanovi S., Popovi B., Petkovi D.: Granina analiza
konstrukcija, Univerzitet u Niu, Graevinski fakultet, Ni, 1994.
[2] Lubliner J.: Plasticity Theory, University of California at
Berkeley,2006.
[3] Jirsek ., Baant Z.P.: Inelastic Analysis of Structures, John
Wiley & Sons, England, 2002.
[4] Kirsh U.: Optimum structural design, cGraw-Hill Book Company
1981.
[5] Popovi B., Petrovi ., Miloevi B.: "Veina i oblik zone
plastinosti i plastinog zgloba kod proste grede optereene jednom
koncentrisanom silom ili jednakopodeljenim optereenjem po celom
rasponu sa ili bez aksijalnih sila na krajevima grede", Zbornik radova
Graevinsko-arhitektonoskog fakulteta u Niu, N
22 Ni, 2007.
[6] Mijalkovi M., Miloevi B., Petrovi .: "Odreivanje graninog
optereenja statiki neodreenih ramovskih nosaa primenom
principa virtualnih rada", Zbornik radova Graevinsko-
arhitektonoskog fakulteta u Niu, N
24 Ni, 2009.

UDK: 625.7/.8(045)=163.41

PUASONOV POTOK DOGAAJA KAO MODEL ZA
PROLAZAK VOZILA KROZ PRESEK PUTA

Milo Petrovi
1

Sneana ori Veljkovi
2

Jugoslav Karamarkovi
3

Rezime. U sloenom sistemu grada kao celine , saobraaj
igra jednu od veoma bitnih uloga. S toga grad i saobraaj ine jedinstveni
planerski koncept. Tako da je planiranje i praenje saobraaja jako bitan
segment. Teorija sluajnih procesa ili sluajnih funkcija vremena nalazi
veliku primenu u nauci. Jedna od primena ove teorije bie izloena u ovom
radu. Puasonovi procesi se primenjuju za modelovanje broja tzv. retkih
dogaaja. Retki dogaaji su oni gde se u kratkom vremenskom intervalu
moe odigrati najvie jedan takav dogaaj. U realne dogaaje koje
ispunjavaju ove uslove se ubraja broj vozila koji prou pored nekog mesta tj.
nailazak vozila kroz presek puta. U ovom smislu Puasonov proces se naziva
i Puasonov potok dogaaja. Posmatrajui vremensku t osu i na njoj u
intervalu [0, ~) registruje se pojava karakteristinih dogaaja nailaska vozila
kroz presek putao gde dolazi do pojave koja predstavlja potok dogaaja.
Puasonova sluajna promenljiva slui kao model za vozila koja prolaze kroz
presek puta. Cilj ovog rada je da se pokae da verovatnoa pojave vozila u
nekom vremenskom intervalu t ima Pusaonovu raspodelu. Merenje nailaska
vozila je vreno kod Tvravskog mosta u Niu u toku jednog dana u
vremenskom intervalu od 9 asova.

Kljune rei: Puasonov protok dogaaja, model, saobraaj,
vozila, vremenski interval, sluajna promenljiva...

1
Dipl. in. gra. - PhD student Graevinsko arhitektonskog fakulteta Univerziteta
u Niu, petmil@ni.ac.rs
2
Dr, Docent Graevinsko arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Niu,
snezana@gaf.ni.ac.rs
3
Dr, Redovni profesor Graevinsko arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Niu,
fizika@gaf.ni.ac.rs

182
1. UVOD

Kretanje ljudi i transport dobara su stari koliko i
oveanstvo. Iz praistorije kada su ljudi sa sobom nosili svu svoju
skromnu imovinu, razvio se savremeni stil ivota u stalnim naseljima
gradskog tipa koji je nezamisliv bez velikog obima kretanja ljudi i
transporta roba. Saobraaj zahteva utroak niza resursa kao to su
zemljite, energija, materijal za gradnju eksploataciju i odravanje
saobraajnih sistema, ljudsko znanje itd. Svi ovi utroci i posledice ne
bi bili prihvaeni da ne postoje srazmerni efekti postojanja i
funkcionisanja saobraajnih sistema koje realizuju i pojedinac i
drutvo u celini. [3]
Saobraaj u najirem znaenju, integralni je deo
ukupnog funkcionisanja drutva i najdirektnije je povezan sa istorijom
ljudske civilizacije, nainom i kvalitetom ivota, lokacijom i intezitetom
proizvodnih i drugih aktivnosti, obimom i kvalitetom roba i usluga itd.
Uvoenje novih ili usavravanje postojeih tehnologija saobraaja
prostorno i vremenski se poklapa sa bitnim koracima razvoja
savremene civilizacije. [3]
Poslednjih godina se sve vie favorizuje koncept
odrivog urbanog razvoja, koji promovie kompaktne urbane forme,
vee gustine naseljenosti, odluniju orijentaciju na korienje javnog
gradskog saobraaja (uz peaenje i bicikl) i koncept pristupnosti.
Ovaj je koncept u dramatinoj koliziji sa pro-automobilskom
saobraajnom strategijom koja ve decenijama promovie izuzetno
niske gustine naseljenosti, tehniko-tehnoloka poboljanja
performansi automobila, izgradnju autoputeva, i nagli porast
mobilnosti. [1]
Ukupan broj stanovnika metropola nerazvijenog sveta
uveava se gotovo zastraujuom brzinom: sa 67 miliona 1950.
godine na 1.250 miliona do 2015. godine. Ono do ega moe doi je
previd, da je intezitet meudejstva gradskog saobraaja i urbane
forme najvei upravo u fazama najurbanijeg razvoja. Danas u naoj
zemlji ivi oko stanovnika u gradskim podrujima.
Planiranje i projektovanje saobraajnih sistema, a pre
svega njihova mrea, danas je nerazdvojni deo sveobuhvatnog
urbanistikog planiranja i projektovanja, te predstavlja najvru
spregu sa namenom povrina. Sutinski problem u tom procesu
predstavlja odmeravanje uloge i mesta sistema za javni i individulani
putniki prevoz kako bi se mogli odrediti prostorni okviri i razmere
svih inilaca saobraajne osnove grada i programski parametri za
projektovanje elemenata njihovih mrea. [3]

Puasonov potok dogaaja kao model za prolazak vozila kroz presek puta

183
2. OSNOVNI POJMOVI SAOBRAAJNIH TOKOVA

Saobraajni tok je istovremeno kretanje vie vozila na
putu u odreenom poretku. Za opisivanje saobraajnih tokova
neophodno je definisati adekvatne pokazatelje. Oni se mogu nazvati
osnovni parametri saobraajnog toka i to:
protok vozila,
gustina saobraajnog toka,
brzina saobraajnog toka,
vreme putovanja vozila u toku,
jedinino vreme putovanja vozila u toku,
vremenski intervala sleenja vozila u toku, i
rastojanje sleenja vozila u toku.
Pored ovih mogu se spomenuti i: rastojanje, struktura
toka, sloenost toka, merodavni protok, karakter toka i dr.
Pod pojmom protoka vozila podrazumeva se broj vozila
koji proe posmatrani presek puta saobraajnice u jedinici vremena u
jednom smeru za jednosmerne i u oba smera za dvosmerne
saobraajnice. Razlikujemo: protok na preseku puta i protok vozila na
odseku ili deonici puta. Protok vozila na preseku puta predstvalja
protok koji se ostavruje na posmatranom preseku puta u jedinici
vremena. Protok vozila na odseku ili deonici puta predstavlja
aritmetiku sredinu protoka na n-preseka na odseku ili saobraajnoj
deonici.
Sva teroijska uoptavanja fundamentalnih relacija u
teroiji saobraajnog toka, kada je re o protoku, odnose se na protok
na odseku u jednom pravcu u jednom nizu i u jednom smeru. [2]
Osnovna jedinica je broj vozila na jedan as (voz/h).
Mogu se koristiti i manje vremenske jedinice. Osnovni simbol za
izraavanje protoka je q a koriste se i simboli PGDS, PDS i DS. Treba
napomenuti da u engleskoj literaturi se koriste oznake AADT, ADT i DT.
Gustina saobraajnog toka podrazumeva broj vozila na
jedinici duine saobraajnice, po saobraajnoj traci, po smerovima za
jednosmerne saobraajnice, odnosno u oba smera za dvosmerne
saobraajnice. Gustina saobraaja je vezana prostorno za odsek ili
saobraajnu deonicu, a vremenski za trenutno stanje. Sva teorijska
uoptavanja fundamentalnih relacija u teoriji saobraajnog toka, kada
je re o gustini, odnose se na gustinu na odseku u jednom pravcuu
jednom nizu i u jednom smeru. [2]
Osnovna jedinica za gustine je broj vozila po jednom
kilometru. Osnovna oznaka je g. U Engleskoj se koristi oznaka K i D
za iskazivanje gustine broj vozila po jednoj milji. Takoe, se i u
Americi koristi broj vozila po jednoj milji.

184
3. VRSTE SAOBRAAJNIH TOKOVA

U red vanijih osobenosti saobraajnog toka, znaajnih
za opisivanje zakonitosti kretanja vozila u saobraajnim tokovima na
drumskim saobraajnicama i za opisivanje osnovnih parametara
saobraajnog toka i protoka vozila, spadaju:
sloenost saobraajnog toka,
opti uslovi odvijanja saobraaja,
sastav ili struktura saobraajnog toka, i
vremenska neravnomernost saobraajnog toka.
Saobraajni tok moemo podeliti na:
prost, i
sloen.
Prost saobraajni tok se sastoji od jednog niza vozila
koja se kreu u jednom pravcu i jednom smeru . Najmanji broj vozila
su dva vozila. Prost saobraajni tok ima znaenje merodavnog toka.
Sloeni saobraajni tok se sastoji od dva ili vie prostih
saobraajnih tokova. Realni saobraajni tokovi pripadaju grupi
sloenih saobraajnih tokova.
Po optim uslovima odvijanja saobraajnog toka
moemo podeliti na:
neprekinute tokove kod kojih na uslove kretanja vozila
deluje samo njihova meusobna interakcija,
neprekinuti ali delimino ometeni tokovi kod ovih tokova
utie i promena saobraajne trake, i
povremeno prekinuti tokovi kod kojih na uslove kretanja
vozila utiu i potrebe za vremenskom podelom prava
korienjaistih saobraajnih povrina, od starne vozila iz ranih
pravaca kretanja.
Po sastavu ili strukturi saobraajnog toka moemo
napraviti sledeu podelu:
homogen tok,
nehomogen ili meoviti tok, i
uslovno homogen tok.
Tok je homogen ako je sastavljen od jedne vrste
motornih vozila. Nehomogen ili meoviti tok u svom sastavu ima dva
ili vie vozila razliite vrste (to je sluaj u ovom radu). Uslovno
homogen tok praktino ne postoji ve se radi o isto teorijskoj
aproksimaciji.
Posmatrano hronoloki po jednakim vremenskim
jedinicama na preseku ili odseku puta u stvarnim uslovima, protok
vozila je promenljive veliine uslovljena brojnim faktorima, koji su

185
takoe po svom karakteru promenljivi. Karakteristika vremenske
neravnomernosti saobraajnog toka ima izuzetan znaaj pri
definisanju projektnih elemenata i donoenju odluka o opravdanosti
izgradnje saobraajnica. Znaaj ove karakteristike saobraajnog toka
je naglaen i za mere koje se preduzimaju u regulisanju i upravljanju
saobraajem na postojeoj mrei. [2]
Teorijska uoptavanja zakonitosti vremenske
neravnomernosti protoka vozila vre se na sledei nain:
da se zakonitosti vremenske neravnomernosti protoka vozila
iskau po odreenim vremenskim jedinicama i periodima
preko kojih se te zakonitosti direktno mogu dovesti u vezu sa
uzronicima, i
da se iznau odgovarajui matematiki modeli pomou
raspodele verovatnoe sluajnih promenljivih.
Razmatranja zakonitosti saobraajnog toka predstavlaju
se stohastikim matematikim modelom.

4. STOHASTIKI MATEMATIKI MODEL PUASONOV
POTOK DOGAAJA

Pod uticajem mnogobrojnih faktora koji imaju obeleje
sluajno promenljivih u prostoru i vremenu, takoe i osnovni
parametri saobraajnog toka imaju karakter sluajno promenljivih
vrednosti. To znai da se vrednosti osnovnih parametara
saobraajnog toka posmatrane na odreenom preseku puta
pojavljuju sa odreenom verovatnoom. [2] Osnovni parametri
saobraajnog toka direktne ili neprekidne promenljive tako da one
podleu odreenom zakonu raspodele verovatnoe.
Protok saobraaja na odreenoj deonici puta moemo
predstaviti Puasonovom raspodelom. Kinzer je 1933. godine
razmatrao mogunost primene Puasonove raspodele za opisivanje
protoka vozila na presek puta, dok je 1936. godine Adams dao prvi
numeriki primer sa Puasonovom raspodelom protoka vozila na
preseku puta. Greenshields je takoe koristio Puasonovu raspodelu
protoka vozila. [2]
Prosean tok bez zakasnelog dejstva naziva se
Puasonov. [5] Puasonovi procesi spadaju u posebno vane procese.
Sluajna promenljiva Xt

predstavlja broj registrovanih realizacija
nekog dogaaja od 0 do tekueg vremena t [6], a raspodela
verovatnoa ove sluajne promenljive data je izrazom:
P{Xt=k}=exp{-}
k

/ k!.

186
Sluajan proces kod koga je broj dogaaja opisan
Puasonovom raspodelom naziva se i Puasonov potok dogaaja.

5. REZULTATI

Merenje protoka saobraaja je vreno kod Tvravskog
mosta u Niu. Preseci na kojima je paraen saobraaj prikazani su na
slici 1. brojevima od 1-4. Merenje je vreno u toku jednog dana od 7
00

16
00
h. Da bi se pokazala primenljivost Puasonovog potoka
dogaaja za simulaciju prolaska vozila kroz odreeni presek puta
posmatra se samo presek 1. Rezultati merenja uporeeni su sa
rezultatima simulacije koja je dobijena programom napisanim u
programskom jeziku Fortran primenom Monte Karlo metode. Merenja
su vrena tako da se posebno odnose na putnike automobile,
autobuse, laka teretna vozila, srednja teretna vozila, teka teretna
vozila, i bickl. Ovakvo merenje predstavlja razlaganje nehomogenog
toka na sumu nekoliko homogenih tokova. Uporedni rezultati merenja
i simulacija prikazani su na slikama 2 i 3. Uporeenje rezultata
merenja i simulacije pokazuje dobro slaganje za sluaj homogenog
toka sa velikim brojem realizacija (putniki automobili). Ako se
posmatraju homogeni tokovi sa malim brojem realizacija,
usrednjavanje simuliranih vrednosti gubi smisao, i vee slaganje sa
merenim vrednostima pokazuje jednostruka simulacija.
Slika 1. Brojaka mesta i ematski prikaz preseka i brojakih mesta

187
Slika 2. Putniki automobili 12
*
Slika 3. Putniki automobili 13
*

6. ZAKLJUAK
U planiranju, projektovanju, graenju i odravanju puteva
neophodna su permanentna unapreenja. Usvojene su metodologije
koje se intezivno unapreuju a razvijaju se i nove nauno-strune
discipline koje omoguavaju udobno, bezbedno i ekonomino
odvijanje saobraaja kao i dugotrajnost puteva. Transportna mrea
treba da ispuni neometano funkcionisanje trita i obezbeenje
mobilnosti ljudi i dobara u najboljim moguim drutvenim, ekolokim i
uslovima bezbednosti saobraaja. [4] Sprovedena analiza uz pomo
stohastikog modeliranja i Puasonove raspodele pokazuje da se
homogeni tokovi mogu modelirati Puasonovim potokom i da se
ovakav vid analize moe koristiti usavravanja i sagledavanja
poboljanja problema saobraajnog toka i da se ovakav vid analize
moe koristiti u cilju usavravanja modelovanja saobraajnog toka.

*
Kretanje putnikog autobila iz preseka puta 1 u presek puta 2
*
Kretanje putnikog autobila iz preseka puta 1 u presek puta 3

188
7. LITERATURA
[1] Jovanovic, M.: Gradski saobraaj i odrivi urbani razvoj
trini versus planski pristup, Zbornik radova PMF Geografski institut,
Beograd, 2004., br. 52, str. 59 82.
[2] Kuzovi, Lj.: Teorija saobraajnog toka, IRO Graevinska
knjiga, Beograd, 1987., str. 18 150.
[3] Maletin, M.: Gradske saobraajnice, Graevinski fakultet,
Beograd, 1992., str. 2 53.
[4] Milievi, A., Cvetkovi, D.: Harmonizacija nae i Evropske
regulative iz oblasti projektovanja, graenja i odravanja puteva, Zbornik
radova Graevinsko-arhitektonskog fakulteta, Ni, 2006., br. 21, str. 103-114.
[5] Radovanovi, Lj., Adamovi, .: Pokazatelj pouzdanosti
poljoprivredne tehnike, Traktori i pogonske maine, Novi Sad, 2005., br. 10
4, str. 102 108.
[6] Vukadinovi, S., Popovi, J.: Sluajni procesi i njihova
primena u saobraaju i transportu, IRO Graevinska knjiga, Beograd,
1989., str. 50 53.

UDK: 624.072.21:624.071.32:691.32(045)=163.41

ISPITIVANJE AB GREDNIH NOSAA OJAANIH
VLAKNASTIM KOMPOZITIMA OBLIKA IPKE
POSTAVLJANJEM U ZATITNOM SLOJU BETONA
Slobodan Rankovi
1

Radomir Foli
2

Marina Mijalkovi
3

Rezime:
U radu je analizirana primena savremene tehnike ojaanja
armiranobetonskih (AB) greda upotrebom elemenata od FRP materijala
(polimera ojaanih vlaknastim kompozitima). Prikazane su osnovne
karakteristike FRP materijala i savremena metoda postavljanja FRP
armature u obliku ipke unutar zatitnog sloja betona, tj. blizu povrine greda
(NSM metoda). Prikazani su i diskutovani neki rezultati ispitivanja uzoraka
ojaanih AB greda koje su izloene savijanju probnim optereenjem do
loma. Uporedno su analizirani i rezultati dobijeni na neojaanoj (kontrolnoj)
gredi. Eksperimentalna istraivanja su obavljena na GAF u Niu 2009.
godine.
Kljune rei: Ojaanje, FRP kompoziti,NSM metoda, ispitivanje.
1. UVOD
Znaaj kompozitnih materijala ubrzano raste poslednjih
godina u mnogim oblastima, pa i u graevinarstvu. Najea primena
u graevinskim konstrukcijama je u oblasti sanacija i ojaanja kod
armiranobetonskih (AB), prethodno napregnutih (PN), zidanih,
drvenih, pa i elinih konstrukcija razliitih konstrukcijskih sistema.
Korienje vlaknima armiranih kompozita (FRP fibre reinforced
polymer) kao dodatne armature, zbog brojnih prednosti u odnosu na
konvencionalne metode, predstavlja veoma atraktivnu tehniku za
ojanje AB konstrukcija. Njihove najznaajnije prednosti su visoka

1
Mr, struni saradnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, slobodan.rankovic@gaf.ni.ac.rs
2
Dr, profesor emeritus, Departman za graevinarstvo Fakulteta tehnikih nauka, Novi Sad,
folic@uns.ac.rs
3
Dr, vanredni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, maca@gaf.ni.ac.rs

190
vrstoa i mala teina, otpornost na koroziju i jednostavno
postavljanje [1]. Iako je poetna cena materijala vea, zbog brzine i
lakoe montae, otpornosti na agresivnost sredine, nepromenjenog
gabarita i estetike, mogu dobiti prednost u odnosu na ostale naine
ojaanja [6]. Pri ojaanju AB konstrukcija izloenih savijanju,
izdvajaju se dve osnovne tehnike primene FRP: povrinski lepljena
armatura u vidu laminata (EBR - external bonded reinforcement) i
blizu povrine (u zatitnom sloju) betona montirane ipke -bar
elementi (NSM near surface mounted). U ovom radu se razmatra
ojaanje upotrebom FRP elemenata u obliku ipki postavljenih u
zatitnom sloju betona, radi ojaanja AB grednih elemenata.
Kao nemetalna armatura, najeu primenu imaju FRP
elementi sa karbonskim vlaknima (CFRP) ili staklenim vlaknima
(GFRP). Drugi sastovni deo je matrica, od najee epoksidnih smola
[2]. Tako dobijena armatura moe se oblikovati, izmeu ostalog, u
vidu ipki (bars) sa vrlo razliitom povrinskom obradom (slika 1).
Time se postie znatno bolja prionljivost ove armature [6].

Slika 1: Najei oblici FRP ipki
Mehanike karakteristike FRP elemenata zavise od matrice i
vlakana, a zatezna vrstoa u pravcu vlakana daleko je vea u
odnosu na elik (slika 2). Ponaanje FRP materijala pri zatezanju
linearno je elastino sve do loma, a odlikuje ih izuzetna
anizotropnost.

Slika 2: - dijagram za osnovne FRP materijale i elik [5]
Ispitivanje AB grednih nosaa ojaanih vlaknastim kompozitima oblika ipke
191
Teite ovog rada predstavlja eksperimentalno istraivanje
ponaanja AB greda izloenih savijanju, koje su ojaane NSM
tehnikom. Analiza je bazirana na P- dijagramima ojaanih nosaa i
njihovom uporeenju sa neojaanom (kontrolnom gredom). U radu je
za ojaanje AB nosaa koriena kompozitna dodatna armatura sa
karbonskim vlakanima (CFRP) u obliku ipki prenika 8 mm, sa
glatkom povrinom.
2. OJAANJE AB PRESEKA DODATNOM ARMATUROM
UNUTAR ZATITNOG SLOJA BETONA - NSM FRP
METODA
NSM metoda zasniva se na tehnici kojom se u podune
proreze (liceve), u zatitnom sloju betona, postavljaju FRP elementi
oblika ipke (bar) ili trake (strip), kao dodatna armatura, i zatapaju u
epoksidne ili cementne smole (lepkove), ime se ostvaruje adhezija
sa betonom i obezbeuje sidrenje [2] i [9] (slika 3).

Slika 3 - Postavljanje NSM FRP bar elemenata [10]
Upotreba NSM metode ojaanja FRP elementima opravdana
je u sluajevima ukoliko: 1) je ojaana povrina podlona
oteenjima; 2) je ojaana povrina neravna; 3) betonska povrina
ima nedovoljnu vrstou na zatezanje, a ostatak preseka
zadovoljava i 4) postoji problem nedovoljnog prostora za druge vrste
ojaanja [6]. Ovo su, zapravo, i najei sluajevi koji se u praksi
javljaju. Ogranienja u primeni vezana su za obezbeenje dovoljne
debljine zatitnog sloja betona, koji treba da bude 1,5 puta vei od
prenika primenjenih ipki za ojaanje (616 mm) [7]. Prema
dosadanjim iskustvima kod primene NSM sistema mogue su tri
vrste otkaza: 1) usled odvajanja u sloju lepka; 2) usled odvajanja
betona; i 3) usled zateuih sila mogu je lom po FRP elementu [8].
3. DISPOZICIJA ISPTIVANIH NOSAA
Na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u Niu obavljena su
eksperimentalna istraivanja nosivosti grednih nosaa ojaanih FRP
armaturom pri optereenju do loma. Na slici 4 prikazani su dimenzije,

192
detalji armiranja i nain nanoenja optereenja. Svi ispitivani uzorci,
statikog sistema "prosta greda", imali su identino armiranje i
izraeni su od iste meavine betona MB30. Optereenje sa dve
koncentrisane sile (four point load) u treinama raspona izazvalo je
isto savijanje u srednjoj treini raspona.

Slika 4: Detalji armiranja i nain nanoenja optereenja
(NSM metoda ojaanja).
4 REZULTATI ISPITIVANJA AB GREDNIH NOSAA
OJAANIH NSM CFRP ARMATUROM
Na slici 5a) prikazana je deformacija AB grede ojaane CFRP
ipkama, a na slici 5b) oblik loma (otkaza) i raspored prslina pri
maksimalnom optereenju. Za ojaanje su koriene FRP ipke C-
rod 8 mm i epoksidni lepak MapeWrap 11, italijanskog proizvoaa
MAPEI [4].

Slika 5: Dispozicija eksperimenta i nain otkaza ojaanog nosaa
193
Ugibi su registrovani pomou linearnih pretvaraa pomeranja
(LVDT) W50 i akvizicijskog sistema MGC plus, pri emu su rezultati
beleeni svake sekunde.
Na slici 6 prikazana je eksperimentalno dobijena veza
optereenje-ugib na polovini raspona za gredu ojaanu CFRP ipkom
i kontrolnu gredu.

Slika 6: Dijagami optereenje- ugib u L/2 kod ojaane i kontrolne grede
Sa dijagrama se moe uoiti da je maksimalno optereenje
postignuto ojaanjem bilo za 89% vee, odnosno da je primenom
NSM metode ojaanja maksimalna sila od 45 kN poveana na 85 kN.
Uoljiva je i zadovoljavajua duktilnost ojaane grede, to daje
prednost primeni ove metode u odnosu na spolja lepljene laminate
kod seizmikog ojaanja. Do pojave prvih prslina nema razlike u
krutosti grednih nosaa, ona nastaje u delu od pojave prvih prslina do
pojave teenja u elinoj (osnovnoj) armaturi, a naroito posle te
take. Otkaz je nastao usled proklizavanja CFRP ipke na spoju sa
epoksidnim lepkom zbog gubitka prionljivosti na spoju. Rezultat ove
pojave je odvajanje betona u nivou zatitnog sloja i lom u zoni "istog
savijanja". Treba rei da je koriena CFRP ipka bila bez
povrinskog orebrenja, to smanjuje prionljivost na spoju sa lepkom.
Na slici 7 dat je grafiki prikaz ugiba ojaanog grednog nosaa za
razliite faze optereenja.

194
Dijagram ugiba grede B-C1
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
0 45 90 135 180 225 270
Raspon nosaa (cm)
U
g
i
b

(
m
m
)
P=10 kN
P=20 kN
P=30 kN
P=40 kN
P=50 kN
P=60 kN
P=70 kN
P=80 kN
P=85 kN

Slika 7: Grafiki prikaz ugiba grede u zavisnosti od nanetog optereenja
5. DISKUSIJA RAZULTATA I ZAKLJUAK
Kompozitni materijali u oblasti graevinarstva, sve izvesnije,
postaju materijali budunosti. Primena NSM metode ojaanja, kao
relativno nove, prua velike mogunosti kod sanacija i ojaanja
betonskih konstrukcija i produenja njihovog eksploatacionog veka.
Analiza podataka iz dostupne literature [3], [11] i sopstvena
eksperimantalna istraivanja [10], sprovedena 2009. g. na GAF u
Niu, pokazuju znaajno uveanje nosivosti kod ispitivanih nosaa
ojaanih NSM metodom. U konkretnom sluaju, kada se u zatitnom
sloju aplicira samo jedna (dodatna) CFRP ipka 8 mm, registrovano
je za 89% vee maksimalno optereenje. Pri tome je do otkaza dolo
na spoju CFRP ipke i epoksidne paste uz odvajanje u nivou
zatitnog sloja betona (nepoeljan-krti lom). Ostvareni indeks
duktilnosti ID=5,3 pokazuje zadovoljavajuu duktilnost ovako ojaanih
nosaa.
Brojne navedene prednosti NSM FRP metodu unutranjeg
ojaanja ine, u mnogo sluajeva, superiornom u odnosu na spolja
lepljene FRP laminate. Naime, ovim sistemom ojaanja omogueno
je bolje prianjanje tj. sidrenje, jer se ipke mogu fabriki profilisati
(orebriti) ime se postie vea specifina povrina za sprezanje sa
betonom [2]. NSM armatura se moe, takoe, lake prednaprezati.
Uz potpuniju regulativu, bolju obavetenost projektanata i sve laku
dostupnost FRP materijala na tritu, moe se oekivati njena sve
ira primena u praksi.

195
Napomena: Ovaj rad je deo istraivanja na projektima 16001 i 16018
koje finansira Ministarstvo za nauku Republike Srbije.
LITERATURA
[1] ACI committee 440, Guide for the Design and Construction of
Concrete Reinforced with FRP Bars, ACI 440.1R-03, American
Concrete Institute, Farmington Hills, Michigan, 2003, 41 pp.
[2] ACI 440R-07, Report on Fiber-Reinforced Polymer (FRP)
Reinforcement for Concrete Structures, Reported by ACI Committee
440, 2007.
[3] Barros J., Dias S. Fortes A.: Near surface mounted technique for the
flexural and shear strengthening of concrete beams.
[4] Mapei FRP System, www.mapei.com , June, 2010.
[5] Fdration Internationale du Bton (FIB):Tecnical Report Bulletin 14:
Externally Bonded FRP Reinforcement for RC Structures, Lausanne,
2001.
[6] Glavardanov, D. Foli, R.. Pojaavanje betonskih konstrukcija FRP
elementima NSM sistemom. Materijali i konstrukcije, br. 4 2007., str.
29-35
[7] Rankovi S., Foli R. Mijalkovi. M.: Ojaanje AB greda FRP
atmaturom postavljenom unutar zatitnog sloja betona, Zbornik
radova GAF Ni, br. 23, decembar 2008., st.39-47.
[8] Rankovic S., Foli R.: Adhesiveness (Bond Efefect) of Fiber
Reinforcement Polimer Bars in the NSM FRP Method of
Strenghtening, Eleventh national and fifth international scientific
meeting INDIS 2009. Novi Sad, November 25-27, 2009., (p. 463-470.)
[9] Rankovi S., Foli R., Mijalkovi. M.: Prionljivost kompozitne armature
kod primene u NSM FRP metodi ojaanja armiranobetonskih nosaa,
Zbornik radova GAF Ni, br. 24, decembar 2009., (st.36-44).
[10] Rankovic S., Foli R., Mijalkovi M.: Efects of RC beams
strengthening using near surface reinforced FRP composites, FACTA
UNIVERSITATIS,Vol8, N2, 2010., (pp. 177-185).
[11] W.-T.Jung, Y.-H. Park, J.-S. Park: Experimental Investigation on
Flexural Behavior of RC Beams Strengthened by NSM CFRP
Reinforcements, ACI SP -230- 46, pp. 795-805.


196

UDK: 692.241.2:624.012.45:624.042.8(045)=163.41

DINAMIKA ANALIZA UKLJETENIH ARMIRANO
BETONSKIH POTPORNIH ZIDOVA

Sadovi Enis
1

Maslak Emir
2

Zeirovi Edin
3

Rezime
Projektovanje armirano betonskih zidova se kod nas svodi na analizu
uticaja i dimenzionisanje elementa na osnovu statikog i pokretnog
optereenja uz kontrolu stabilnosti za odreene uslove. U seizmiki neaktivnim
podrujima ovaj postupak je opravdan, ali u suprotnom dinamiki efekti mogu
naruiti stabilnost konstrukcije i dovesti do neeljenih deformacija ukoliko se
prethodno ne predvide. U radu je dat saet opis metoda pseudo-statike i
pseudo-dinamike analize sa komparacijom rezultata kroz koeficijente
seizminosti i aktivne pritiske tla usled zemljotresnog dejstva. Varirani su
razliiti parametri (karakteristike tla) na primeru zida sistema obrnute konzole
jednakog poprenog preseka, a rezultati su predstavljeni grafiki.

Kljune rei: potporni zid, pseudo-statika analiza, pseudo-
dinamika analiza, seizmika, koeficijenti, aktivni pritisak

1. UVOD
Armirano betonski potporni zidovi se u praksi najee
konstruiu koristei pseudo-statike metode koje slue za proraun
stabilnosti kosina. U seizmiki neaktivnim podrujima je ovaj
postupak opravdan, ali u trusnim podrujima proraun se mora

1
Sadovi Enis, dipl.in.gra., PhD student Univerziteta u Niu
2
Maslak Emir, dipl.in.gra., PhD student Univerziteta u Niu, asistent, DUNP
Departman za Graevinarstvo
3
Zeirovi Edin, dipl.in.gra., PhD student Univerziteta u Niu

198
unaprediti uyimanjem u obzir veeg broja parametara, pravilnim
izborom dinamikog modela, obuhvatanjem fenomena interakcije zida
i tla. injenica da naa zemlja spada u red seizmiki aktivnih regija se
uglavnom zanemaruje prilikom prorauna i ide se do te mere da se
projektuju potporne konstrukcije bez geomehanikih podloga.
Optereenje tj. aktivni pritisci tla na zid ine i statika i
dinamika komponenta. Dinamike sile variraju u toku potresa i
stvaraju fenomene koji se reflektuju kao kompleksni konstrukcijsko-
interakcijski efekti, koje je u generalnom smislu teko analizirati.
Potporne konstrukcije mogu biti tako konstruisane da
ispunjavaju funkcijske uslove za vreme i nakon projektovanog
zemljotresa bez pretrpljenih znaajnih konstrukcijskih oteenja.
Trajna pomeranja u formi kombinovanog klizanja i obrtanja i kasnijih
trajnih deformacija tla, mogu biti prihvatljiva ako je dokazano da su
kompatibilna sa funkcionalnim i estetskim zahtevima. Deformacije su
posledica znaajnih smiuih sila i momenata savijanja. U statikom
smislu veoma je bitan izbor proraunskog sistema konstrukcije
(proraunskog modela). Karakteristian tip je AB zid sistema konzole
ukljetene u temeljnu plou, koji spada u lake potporne konstrukcije.
Za metodu dinamike analize su prihvaene sve ustaljene metode
bazirane na dinamici konstrukcija i tla. Preporuka je voditi rauna o
nelinearnom ponaanju tla ispod temelja i iza zida. U proraun treba
uvrstititi, prema [1], inercijalne efekte zdruene sa masom tla i sva
ostala gravitaciona optereenja, hidrodinamike efekte,
kompatibilnost deformacija tla, zida i dela temeljne ploe iza zida.
U radu je dat prikaz poreenja vaeeg Pravilnika [5] sa
aktuelnim predlogom Eurocode-a [1] i ostalim metodama koje se
primenjuju, sa aspekta pritisaka tla i koeficijenata seizminosti usled
seizmikog dejstva.

2. PREGLED METODA DINAMIKOG PRORAUNA
Shodno razvoju i primeni metode konanih elemenata u
proraunu konstrukcija ostale metode gube na znaaju i primeni. Kao
prelazna faza od statikih ka dinamikim metodama razvijene su grupe
tzv. pseudo-dinamikih metoda koje uvode vremensku istoriju (time
history analysis) zemljotresnih pomeranja. Pregled metoda koje se
koriste sa potrebnim ulaznim proraunskim parametrima dat je u tabeli
1.
Tabela 1. Pregled metoda za dinamiki proraun potpornih
konstrukcija [7]
Dinamika analiza ukljetenih armirano betonskih potpornih zidova
199
Tip analize
Uproena
analiza
Uproena dinamika analiza Dinamika analiza
Metod
Pseudo-
statike/
empirijske
metode
Newmark-ov tip
metoda
Uproen
dijagram
baziran na
parametarskim
studijama
MKE/MKR
(FEM/FDM)
Proraunsk
i parametri
k
h
: ekvivalentni
seizmiki
koeficijent

k
crit
: treshold
seizmiki
koeficijent
Empirijske
jednaine: a
max
-
maksimalno
ubrzanje
V
max
-
maksimalna
brzina
Vremenska
istorija
zemljotresnih
pomeranja
a
crit
- treshold
ubrzanje
a
g
- maksimalno
ubrzanje tla
Popreni
presek zida
Spisak
karakteristika
tla, ukljuujui
SPT N-vrednost
Ulazni
parametri
Rezultati odgovora sa terenskih analiza, ukljuujui
a
max
i procenu sigurnosti od mogue likvefakcije
Popreni presek zida
Geomehaniki parametri, ukljuujui koheziju, ugao
unutranjeg trenja, nivo podzemne vode
Vremenska istorija
zemljotresnih
pomeranja na dnu
u domenu analize
Popreni presek
zida
Za linearnu
geotehniku
analizu: G/Go(y) i
D(y) krive
Za nelinearnu
geotehniku
analizu:
nedrenirane
cikline
karakteristike i
moduli G-smicanja i
K-krutosti, kao
dodaci za pseudo
statike i uproene
metode

Rezultati
analize
Treshold
granica
Red magnitude
pomeranja
Pomeranje zida
Napon/duktilnost
Tonovi
odgovora/loma
Maksimalna i
zaostala
pomeranja,
napon/duktilnost

Detaljnija objanjenja osnovnih principa pseudo-statikih i
pseudo-dinamikih metoda koje su predloene naim vaeim
Pravilnikom i Eurocode-om su data u nastavku. Za ovu analizu su
prikazana objanjenja i rezultati numerikog primera za pomenute dve
vrste metode jer se kod nas u projektovanju najvie koriste.
2.1. Pravilnik JUS
Osnovni princip aseizmikog projektovanja inenjerskih
konstrukcija je da se pri dejstvu najjaeg zemljotresa objekat ne srui.
Ovaj princip posebno vai za objekte van kategorije, pored kojih postoji
i I kategorija objekata u koju spadaju potporni zidovi (H<20m) [5].
Prema istom pravilniku potporne konstrukcije se u fazi projektovanja
izlau uticaju zemljotresa Z1 i Z2, iji se intenzitet odreuje na

200
osnovu podataka o seizminosti lokacije izraene preko koeficijenta
seizminosti Ks.
Pored inercijalnih sila od sopstvene teine, kod ukopanih ili
delimino ukopanih objekata moraju se uzeti u obzir i dopunski aktivni i
pasivni pritisci tla. Vektor ubrzanja tla ima horizontalan pravac, a
njegov uticaj na povrinu zida se reflektuje u vidu aktivnog ili pasivnog
pritiska. Ugao nagiba pritiska na zid zavisi od vrednosti ugla trenja
izmeu nasipa i povrine zida (
1 2
,
2 3
= = ). Na slici 1 je shematski
prikazano generisanje pritiska na zid kao aktivnog u uslovima kada:
nije nastupilo stanje granine ravnotee (elastine deformacije
tla, slika 1a)
je nastupilo stanje granine ravnotee (plastine deformacije
tla, slika 1b)

Slika 1. Aktivni pritisak tla na zid usled seizmikog optereenja: a)
elastine deformacije tla, b) plastine deformacije tla

Aktivni pritisci se raunaju prema obrascima :
s s z
p k h R(y, ) = (1)
s z a
p h c = (2)
gde je :
- koeficijent redukcije
h - ukupna visina nasipa
R(y, ) - bezdimenzionalna funkcija
z
- zapreminska masa tla
201
a
c - koeficijent aktivnog seizmikog pritiska tla
Poslednji koeficijent se odreuje na nain koji je opisan u
poglavlju 2.2.1. jednainom (6).

2.2. Eurocode 1998-5
Osnovni model pseudo-statike analize treba da sadri
potpornu konstrukciju i njen temelj, klin od tla iza konstrukcije za koji
vai pretpostavka da se nalazi u stanju aktivne granine ravnotee,
razliita optereenja na zemljani klin i eventualnu masu tla na temeljnoj
stopi za koju vai ravnotea u pasivnom stanju. Da bi se obezbedilo
aktivno stanje tla, potrebno je da se desi odreeno pomeranje zida
tokom projektovanog zemljotresa. Za fleksibilne konstrukcije se to
obezbeuje momentom savijanja, a za krute konstrukcije klizanjem ili
rotacijom.
Uticaj zemljotresa se reprezentuje kao set horizontalnih i
vertikalnih statikih sila, dobijenih mnoenjem gravitacionih sila sa
seizmikim koeficijentom. Intenzitet ekvivalentnih horizontalnih sila
zavisi, za odreenu seizmiku zonu, od koliine trajnih pomeranja koja
su dozvoljena shodno usvojenom konstrukcijskom reenju. U
nedostatku detaljnijih studija horizontalni (
h
k ) i vertikalni (
v
k ) koeficijent
seizminosti mogu biti uzeti kao:
h
S
k
r
= (3)
h vg g
v
h
0.5k , ako je a a 0.6
k
0.33k , u suprotnom
>
(4)
gde je r faktor koji se uzima iz tablice [1] zavisno od vrste konstrukcije.
Za zidove visine manje od 10m koeficijent seizminosti se usvaja
konstantan po celoj visini.
U oba navedena standarda se koriste principi iste metode,
razvijene jo 1929. godine, a njen prikaz je dat u sledeem poglavlju.
2.2.1. Mononobe-Okabe teorija
Autori po kojima ova metoda i nosi ime su postavili osnove
pseudostatike analize seizmikog pritiska tla na potporne konstrukcije.
Metoda predstavlja nastavak Coulomb-ove teorije o pseudostatikim

202
uslovima, dodavanjem ubrzanja na Coulomb-ov aktivni ili pasivni klin.
Sile koje deluju na aktivni klin u suvj nekoherentnoj ispuni su
predstavljene horizontalnim i vertikalnim silama ije su magnitude
povezane sa masom klina pseudoubrzanjima
h h
a k g = i
v v
a k g = .
Ukupan aktivni pritisak moe biti izraen na slian nain kao i u
uslovima statike ravnotee:
2
AE AE v
1
S K H (1 k )
2
= (5)
Gde je
AE
K dinamiki koeficijent aktivnog pritiska, dat obrascem:
( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
2
AE 2
2
cos
K
sin sin
cos cos cos 1
cos cos

=

+
+ + +
+ +

(6)
Prema ovim autorima rezultanta aktivnog pritiska bi trebala da deluje
na visini H/3 iznad osnove zida visine H, dok je eksperimentalno
dokazano [7] da se pri dinamikim uslovima ova visina poveava. Ako
ukupnu silu aktivnog pritiska podelimo u statiku
A
S i dinamiku
komponentu
AE
S , preporuka Seed-a i Whitman-a, prema [7], je da
seizmika komponenta deluje na 0.6H, pa rezultanta ukupnog pritiska
deluje na visini:
A AE
AE
S H/ 3 S (0.6H)
h
S
+
= (7)
2.3. Pseudo-dinamicke
Nedostak prethodne metode je uzimanje dinamikog
optereenja kao vremenski nezavisnog, to je posledica pretpostavke
jednake magnitude ubrzanja tla iza zida. Pored ovoga, pseudo-
statikom analizom se ne uzima u obzir uveanje vibracija, ime se ne
uvode u analizu bitni parametri kao to su priguenje, moduli
elastinosti i smicanja i dr. Kako bi se prevazili ovi nedostaci, autori
[2][6][7] predlau pseudo-dinamiki pristup proraunu aktivnog pritiska
tla na zid uzimajui u obzir pomenute parametre. U ovom radu e
detaljnije biti objanjen princip dat u radu [6], a pored njega koriste se
jo i metode poznate push over analize i Newmark-ovih krutih
blokova [3].
203
2.3.1. Steedman & Zeng (Choudhury & Nimbalkar)
Opti sluaj krutog, vertikalnog ukljetenog zida je dat na slici 2,
sa suvim nekoherntnim materijalom kao ispunom iza zida. Vai
pretpostavka ravne vertikalne zadnje povrine zida i klizne ravni pod
uglom . Problem se svodi na odreivanje aktivnog pritiska tla ili otpora
konstrukcije (
ae
P ) na aktivni pritisak tla usled seizmikog optereenja
ukoliko su poznata vertikalna i horizontalna ubrzanja tla.

Slika 2. Model potpornog zida za proraun pseudo-dinamikog
aktivnog pritiska [2]

Rezultanta otpora konstrukcije se odreuje iz uslova ravnotee
horizontalnih i vertikalnih sila, uzimajui u obzir seizmiko dejstvo
preko koeficijenta seizminosti :
ae
ae 2
2 P
K
H
=

(8)
Za pretpostavljene vrednosti konstantnog modula klizanja G,
ugla nagiba zadnje strane zida =0 i vertikalnog koeficijenta ubrazanja
v
k 0 = dobijen je izraz za aktivni pritisak:
( )
ae
ae
P z, t
p
z
= =
(9)
( )
( )
( )
( ) ( )
( )
( )
h
a
sin
z
1 tg tg
tg cos
cos
k z z t z
1 tg tg 1 f 1 sin2
tg H T cos

= + +

+ + +

Prvi deo jednaine ini statiki pritisak od tla, a drugi deo dinamiki
pritisak usled horizontalnog ubrzanja tla. U jednaini,
s
TV = je

204
smiua talasna duina, a
a
f je faktor uveanja.

3. REZULTATI ANALIZE
Na osnovu injenice da se pri projektovanju analiziranih
potpornih konstrukcija ispuna predvia od nekoherentnog materijala,
ija je klizna ravan esto vertikalna, usvojene su vrednosti =0 i =/4,
a za vrednost ugla ( )
s
arctg k = prema [5] i ( )
h v
arctg k k / 1 =

prema [1]. Rezultati su predstavljeni grafiki, dijagramima (slika 3 i 4),
gde su odreivani koef. seizminosti
ae
k i aktivni pritisak tla usled
seizmikog optereenja.
Kae

p. stat. [M-O]
[S-Z] p.dinam.
0.5 0.6 0.7
0.1
0.2
0.3
0.4

Slika 3. Promena koef. seizminosti u zavisnosti od ugla unutranjeg
trenja, =0, =/2, k
h
=0.2, t/T=0.5, =2/3

Poveanjem ugla unutranjeg trenja tla, za konstantne vrednosti , i
, koeficijent seizminosti se poveava. Vrednosti ugla su varirane u
granicama od /4 do /9 (slika 3). Oznakom p.stat.[M-O] su
predstavljeni rezultati dobijeni pseudo-statikom, Mononobe-Okabe
teorijom, a p.dinam. [S-Z] pseudo-dinamikom, Steedman-Zeng
teorijom.
Na slici 4 je predstavljena promena aktivnog pritiska po visini
zida (H=4m), gde su uporeivane vrednosti dobijene pseudo-statikom
i pseudo-dinamikom metodom. Analizirana su etiri sluaja vrednosti
ugla i u svakom od njih su prvom metodom dobijene vee vrednosti
pritiska. Smanjenjem ugla razlika izmeu dinamike metode i
pseudostatike, za sluaj elastinih deformacija, se smanjuje, dok
metoda prema Mononobe-Okabe znatno odstupa od prethodne dve.
205
a 9
p. stat. [M-O]
p.stat. [JUS]
[S-Z] p.dinam.
pae kN m
z m
1 2 3 4
10
20
30
40
50
60
70

b 8
p. stat. [M-O]
p.stat. [JUS]
[S-Z] p.dinam.
z m
pae kN m
1 2 3 4
10
20
30
40
50
60

c 7
pae kN m
p. stat. [M-O]
p.stat. [JUS]
[S-Z] p.dinam.
z m
1 2 3 4
10
20
30
40
50

d 6
pae kN m
z m
p. stat. [M-O]
p.stat. [JUS]
[S-Z] p.dinam.
1 2 3 4
10
20
30
40

Slika 4. Generisanje aktivnog pritiska tla po visini zida, =0, =/4,
kh=0.2, t/T=0.5, =2/3

Treba napomenuti da su pritisci predstavljeni na dijagramima u stvari
ukupni aktivni pritisci koji deluju na potporni zid. Sastoje se iz statike
komponente i dodatnog uticaja tj. dinamike komponente.

4. ZAKLJUAK
Na osnovu prethodne analize moe se zakljuiti da razlike koje
se javljaju u metodama dinamikog prorauna potpornih konstrukcija
su znaajne i na njih treba obratiti posebnu panju prilikom izbora
metode prorauna u fazi projektovanja ovakvih konstrukcija. Armirano
betonski potporni zidovi sistema obrnute konzole su zbog svoje male
teine izloeni manjim aktivnim pritiscima tla usled zemljotresnog
dejstva, a aktivno stanje tla se obezbeuje momentima savijanja.
Vani parametri u ovakvim proraunima su karakteristike tla
koje se moraju obezbediti pre poetka procesa analize u cilju
preciznijeg obuhvatanja svih uticaja. U ovom radu su analizirani zidovi
ija je ispuna od suvog nekoherentnog materijala tj. sluaj kad je
spreen pristup vodi i njenom uticaju na zid. U suprotnom bi se morala
obratiti panja na analizu generisanja hidrodinamikih pritisaka i
izazvanih efekata.
Na slian nain bi trebalo ispitati uticaj veliine ugla nagiba
klizne ravni tj. ispitati vie realnih sluajeva koji se sreu u praksi.


206

5. LITERATURA
[1] CEN prEN 1998-5, Eurocode 8: Design of structures for
earthquake resistance, Part 5: Foundations, retaining structures
and geotechnical aspects, Stage 49, Final draft, October 2002
[2] Choudhury D., Nimbalkar S.S.: Pseudo-dynamic approach of
seismiv active earth pressure behind retaining wall,
Geotechnical and Geological Engineering 24, Springer, 2006,
pp. 1103-1113
[3] Green R.A., Ebeling R.M.: Seismic Analysis of Cantilever
Retaining Walls, Phase I, Earthquake Engineering Research
Program, U.S. Army Corps of Engineers, Washington DC, 2002,
pp. 104
[4] Green R.A., Olgun C.G.: Response and Modeling of Cantilever
Retaining Walls Subjected to Seismic Motions, Computer-Aided
Civil and Infrastructure Engineering 23, 2008, pp. 309-322
[5] Pravilnik o tehnikim normativima za projektovanje i proraun
inenjerskih objekata u seizmikim podrujima, Slubeni list
SFRJ, br. 07/87
[6] Steedman R.S., Zeng X.: The influence of phase on the
calculation of pseudo-static earth pressure on a retaining wall,
Geotechnique 40, 1990, pp. 103-112.
[7] Visone C.: Performance-Based Approach in Seismic Design of
Embedded Retaining Walls, Doctoral dissertation, University of
Napoli Federico II, Napoli, November 2008, pp. 203

UDK: 624.5:539.4(045)=163.41

ANALITIKA REENJA ZA DEFORMACIJE KOSIH
MOSTOVSKIH KABLOVA

Marija Spasojevi-urdilovi
1

Ana Spasojevi
2

Rezime
Na osnovu dva razliita aspekta teorijske postavke problema
deformacija kosih mostovskih kablova, u radu su prikazana analitika
reenja za ugibe i izduenja ovih konstrukcijskih elemenata. Prvi pristup
problemu odnosi se na posmatranje ravnotee celog deformisanog kabla, a
drugi na ravnoteu elementarnog dela kabla optereenog odgovarajuim
silama. Kroz numeriki primer, pokazano je izuzetno slaganje rezultata
prorauna prema oba izloena anlitika reenja.

Kljune rei: kosi kabl, ugib, izduenje

1. UVOD

Zahvaljujui mogunostima savremenih materijala i tehnologija
izgradnje, kao i napretku metoda teorije konstrukcija, poev od druge
polovine XX veka, mostovi sa kosim zategama postiu izuzetan
napredak u pogledu raspona. Naroiti doprinos tome daju moderni
sistemi i tehnike kosih kablova, primenom kablova i ankera prema
tehnologiji prednaprezanja..

1
Ass. mr, dipl.gra.in, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
e-mail: marija.spasojevic.surdilovic@gaf.ni.ac.rs
2
Dr, dipl.gra.in, Guscetti&Tournier SA Ingenierie civile, Rue du Pont-Neuf 12, CH
1227 Carouge, e-mail: spasojevic@gti.ch


208
Superstrukturu mostova sa kosim zategama ine tri tipa
konstrukcijskih elemenata: pilon i rasponska konstrukcija (greda),
izloene silama pritiska i momentima savijanja, i kosi kablovi kao
zategnuti elementi (sl.1 I 2).

Slika 1 Montaa kablova Slika 2 Zategnuti kablovi

Najznaajniji tipovi kablova za kose zatege su: zatvoreni kablovi,
konstruisani od vie slojeva okruglih, ili Z ica, obavijenih helikoidno oko
jezgra, i kablovi sa paralelnim icama, ili uadima, napravljeni od ica za
prednaprezanje. Ankerovanje kablova u pilon vri se fiksnim (pasivnim
kotvama), a u rasponsku konstrukciju podeavajuim (aktivnim)
kotvama, preko kojih se vri I prednaprezanje kosih kablova.
Deformacije kosog kabla (ugibi, izduenja) su funkcija njegove duine
I nagiba, zatim krutosti na zatezanje I savijanje, teine, sile kojom je kabl
zategnut, pomerljivosti ankernih mesta, temperature, delovanja vetra i
snega, odnosno leda. U ovom radu su prikazana analitika reenja za
ugibe i izduenja kosog kabla, izvedena iz dva razliita pristupa
postavke problema. Na osnovu reenja prvog pristupa ugib se definie
kao kolinik max. momenta savijanja, usled sopstvene teine, i sile
zatezanja kabla. Prema drugom pristupu, reenja za deformacije kabla
su data preko hiperbolikih funkcija. Za deformacije kabla usled
delovanja dopunskih optereenja vetra, snega, odnosno leda, mogu se
koristiti izvedene relacije, kada je ovo optereenje mogue svesti na
konstelacije korespondentne sa delovanjem stalnog optereenja. Za
izuzetne-ekstremne sluajeve ovih delovanja, kao i za deformacije usled
vibracija, potrebno je sprovesti dodatne analize problema, koje nisu
predmet ovog rada.
Vano je, takoe, napomenuti da su u izloenoj analizi apstrahovani
uticaji moguih elastinih ukljetenja ankernih delova kabla.
U radu je dat i numeriki primer prorauna ugiba i izduenja kosih
kablova.
Analitika reenja za deformacije kosih mostovskih kablova

209

2. PRVI ASPEKT TEORIJSKE POSTAVKE I REENJA
PROBLEMA

Posmatramo, najpre, horizontalni kabl (sl.3) duine l, teine g
(kN/m), povrine poprenog preseka (elika) A i modula elastinosti
E. U osloncu A postavljena je pasivna, odnosno fiksna, a u osloncu B
aktivna kotva. Usled sopstvene teine, kabl ima ugib f na l/2, pri emu
je sila zatezanja H=Z
g
. Ugib u=f-f (sl.3) nastaje pri sili zatezanja Z>
Z
g.

Slika 3 Raunski model deformisanog kosog kabla

Elastina osa kabla se moe definisati kao parabola, iz uslova:
2
x
M 0 0
2
= =
A k
x
V x g H y (2.1)
Iz (2.1) sledi

(2.2)

Duina S deformisanog kabla iznosi:

(2.3)

Razvijanjem podintegralne funkcije izraza (2.3) u red sledi:

(2.4)

V
B
V
A
H=Z
x

y

y

x

l-x
l
H=Z

g
k
f

u
f
u=f-f
( )
2
4

u
y x l x
l
=
( )
1
2
2
0
1 '
l
S y dx = +
2 4 6
2 4 6
8 32 256
1 ...
3 5 7
u u u
S l
l l l

= + +


210
Za sluaj plitke paraboline krive (u / l 1/10) mogu se uzeti samo
prva dva lana reda, tako da je S priblino:

(2.5)

Sistemsko izduenje kabla dobijamo iz jednaine:

(2.6)

Ugib f kabla usled sopstvene teine

- sila zatezanja usled sopstvene teine kabla
g
H Z =

(2.7)

Uvodei aproksimaciju Sl= l
2
, iz (2.7) sledi:

,
3
3

8
o g
M
f l
l E A
=

(2.8)

pri emu je , a sila zatezanja u kablu

(2.9)

Za kosi kabl (sl.4a i 4b) sledi:

sin
A B k k
Z Z g l = + - za sluaj da je u =0

Zanemarujui uticaj tangencijalnog optereenja (g
k
sin
k
) na
deformaciju kabla (sl. 4b), sledi da je:

0,
0
g
Z u M = (2.10)
2
0,
cos
8
k k
g
g l
M

= (2.11)
2
2
8
1
3
u
S l
l

= +

2
,
8
k
o g
g l
M

=
( )
2
2
2
0 0
8
1 ' 1
3
S l
H dS H H l u
S dS y dx
EA dx EA E A l

= = + = +

2 2
2
8 8
1
3 3
f f
S S l l l
l l

= = + =

0, g
g
M
Z
f
=

211

0,

g
M
u
Z
= (2.12)
0 za Z u

Slika 4a Kosi kabl Slika 4b Polovina kosog kabla

Promena sile zatezanja Z usled temperaturne promene (t), s obzirom
da je S
t
l
t
, moe se izraziti relacijom:

,
t
t t t
l
E A
Z t l t E A
l

= =
1 2 3
(2.13)
gde je
t
koeficijent linearnog termikog dilatiranja kabla

Ugib kabla pri sili zatezanja Z i temperaturnoj promeni t
o
C, moe se
sraunati na osnovu relacije:

(2.14)

3. DRUGI ASPEKT TEORIJSKE POSTAVKE I REENJA
PROBLEMA

Jednaina elastine ose kabla moe se dobiti i posmatranjem
elementarnog dela kabla i svih sila koje deluju na njega (sl.5 ).
0, g
t
M
u
Z Z
=


212

Slika 5 - Raunski model elementarnog dela kosog kabla

u ugib kabla usled dejstva gravitacione sile

Radi pojednostavljenja, posmatramo dve take kabla, taku 1 i taku
2. Neka je rastojanje tih taaka tako malo da je segment kabla 1-2
linearan. Projekcije segmenta 1-2 na X i Y osu su dx i dy respektivno.
Zateua sila deluje u svakoj taki kabla u pravcu tangente na kabl i
zavisi samo od koordinata taaka kabla. Neka je sila zatezanja u taki
1 N i u taki 2 N+dN, gde je dN dodatna sila zbog razlike u
koordinatama.
P je teina segmenta kabla 1-2, a je ugao izmeu X ose i dela
kabla 1-2.
Iz uslova ravnotee dela kabla 1-2, sume projekcija svih sila koje
deluju na taj deo kabla, na dve ortogonalne ose X i Y, moraju biti
jednake nuli (3.1).
( )
( )
0
0,

0
x
x x
y
y
y
N N dN
dN
dN P
N P N dN
+ + =
=

=
+ + =

(3.1)

sin
cos
y
x
N
N dy
tg
N N dx
= = =
(3.2)
2
2
1
y
x
dN
d y
dx N dx
= (3.3)

Teina kabla P se moe izraziti kao teina kabla po jedinici duine (q)
pomnoena diferencijalom luka (dS),
(3.4)

Na osnovu izraza (3.1), mogue je prvi izvod projekcije sile zatezanja
na Y osu izraziti preko diferencijala luka (3.5).
2
1
y
dN
P dS dy
q q
dx dx dx dx

= = = +

(3.5)
P q dS =

213
,
x
N
a
q
= Ako je (3.6)

konana jednaina elastine ose kabla ima sledei oblik:

2
2
2
1
d y dy
a
dx dx

= +

(3.7)

Reavanjem jednaine (3.7) dobijamo:

1
2
x C
y ach C
a
+
= +

(3.8)
Vrednost konstanti C
1
=0 i C
2
= -a, odreuju se iz konturnih uslova,
tako to se poetak koordinatnog sistema postavi u najniu taku
kabla.
Konano, elastina ose kabla moe se izraziti relacijom:
1
x
y a ch
a

=

(3.9)
Ugib kabla u (3.10), odreujemo iz (3.9) za vrednost x = l/2, u kome
je l duina nedeformisanog (pravog) kabla:

1
2 2
l l
u y a ch
a

= =

(3.10)
Duina elastine ose kabla je jednaka duini lananice od take l/2
do take l/2, (3.11):
( )
2
2
2
2
2
2
l
l
l
l
x l
S S x ash ash
a a

= = =

(3.11)
4. NUMERIKI PRIMER

Na osnovu izvedenih relacija za ugib i duinu kabla, uraen je
numeriki primer za SPB kabl sastavljen od 12 paralelnih uadi 15.7
mm, duine l=50 m, povrine poprenog preseka A
k
=18 cm
2
, modula
elastinosti E=19510
2
kN/cm
2
, teine g=0.18 kN/m, a za nagibe
k
=0
i
k
=45
o
. Karakteristina prekidna sila kabla je F
pk
=3348 kN, a
doputena sila u kablu je 0.45F
pk
. Rezultati prorauna su prikazani u
tabeli 1.
Za
k
=45
o
:
0,
0,
39.775 kNm, 0.4735 m, 84 kN
g
g g
M
M f Z
f
= = = =

214

Za
k
=0
o
:
Tabela 1. Rezultati prorauna deformacije kabla
I pristup II pristup
ugib duina kabla ugib duina kabla
Sila pred-
naprezanja
Z
0, g
M
u
Z
=
2
2
8
1
3
u
S l
l

= +

Z
a
q
=
1
2
l
u a ch
a

=

2
2
l
S a sh
a

=

kN m m m m m
105.73 0.53201551 50.01509549 587.388889 0.532095826 50.01509686
1200.00 0.04687500 50.00011719 6666.666670 0.046875055 50.00011719
1506.60 0.03733572 50.00007434 8370.000000 0.037335751 50.00007434
k
=
0
o

3348.00 0.01680108 50.00001505 18600.000000 0.016801078 50.00001505
84.00 0.47351190 50.01195805 659.967473 0.473564809 50.01195872
1200.00 0.03314583 50.00005859 9428.106760 0.033145592 50.00005859
1506.60 0.02640050 50.00003717 11836.988000 0.026400307 50.00003717
k
=
4
5
o

3348.00 0.01188023 50.00000753 26304.417900 0.011880135 50.00000753

5. ZAKLJUAK

Analitika reenja za ugibe i izduenja kosog kabla, izvedena su
polazei od dve razliite postavke problema. Na osnovu reenja
prema prvom pristupa, ugib se definie kao kolinik max. momenta
savijanja usled sopstvene teine i sile zatezanja kabla. Prema
drugom pristupu, reenja za deformacije kabla su data preko
hiperbolikih funkcija Kroz numeriki primer, pokazano je izuzetno
slaganje rezultata prorauna prema oba izloena anlitika reenja.
Napomena: Rad je u okviru istraivanja na Projektu TR 16021,
koji finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Srbije.

6. LITERATURA

[1] Teorija Konstrukcija, Autori: S.P.Timoenko, D.H.Jang,
Graevinska Knjiga, Beograd, 1968.
[2] Modeliranje i analiza stanja napona i deformacija mostova sa kosim
zategama pri faznom formiranju sistema pomou privremenih
oslonaca, Magistarski rad, Autor: M.Spasojevi-urdilovi, GAF
Ni, 2007.
[3] Special number of Bulletin IMS:SPB Prestressing System,
Beograd, 1989.
[4] Specifina problematika projektovanja i izvoenja peakog
mosta preko reke Niave u Niu, Internacionalni nauno-struni
skup GRAEVINARSTVO-NAUKA I PRAKSA, Zbornik radova,
knjiga 1, , str.643-648., Autori: M.Spasojevi-urdilovi,
A.Spasojevi, N.Spasojevi , abljak, Crna Gora, 2010.
0,
56.25 kNm, 0.532 m, 105.73 kN
g g
M f Z = = =

UDK: 625.736-035.22(045)=163.41

BIOLOKA ZATITA KOSINA PUTEVA
Tehnike zasnivanja protiverozionih travnjaka setvom

Bogdan Stefanovi
1

Nenad Stavretovi
2

Rezime
U radu su sistematizovane praktine metode i tehnika reenja
bioloke zatite kosina puteva ugroenih vodnom erozijom kroz zasnivanje
travnjaka setvom semena. U praksi bioloke zatite kosina puteva setvom
protiverozionih travnjaka verifikovana su sledea tehnika reenja: klasina
setva, hidrosetva, mal setva, setva u kombinaciji sa protiverozionim
sredstvima i setva uz korienje hemijskih sredstava. Formiranje travnjaka
setvom omoguuje brz, efikasan i jeftin nain za armiranje i stabilizaciju
povrinskog sloja zemljita korenovim sistemom trava, ali i amortizovanje
udara kinih kapi o povrinu kosine lisnom masom trava.
Kljune rei: kosine puteva, bioloka zatita, setva, travnjaci

1. UVOD
Zemljani oblici pod nagibom nastaju radom prirodnih sila ili
dejstvom oveka. Povrina zemljita iji je nagib delo prirode naziva
se padina, za razliku od one koju je stvorio ovek, a koja se naziva
karpa ili jednostavno, kosina. Kosine predstavljaju vezu izmeu linije
terena i linije trase puta, tj. slue za prelaz sa planuma saobraajnice
na okolni prirodni teren i za obezbeenje donjeg stroja puta. Kosine
se, u okviru geotehnikih radova, posebno tretiraju jer su, pored
dejstva saobraajnih optereenja, istovremeno izloene dejstvu
podzemnih, povrinskih i atmosferskih voda. Voda utie na

1
Mr Bogdan Stefanovi, dipl. in. um., asistent, umarski fakultet Univerziteta u
Beogradu
2
Dr Nenad Stavretovi, dipl. in. um., docent, umarski fakultet Univerziteta u
Beogradu i direktor Zavoda za zatitu prirode Srbije

216
degradaciju i devastaciju kosina, pri emu nastaje prirodni fenomen
nazvan erozija. Erozija je proces promene povrinskog dela
zemljinog reljefa uzrokovan odvajanjem, premetanjem i taloenjem
estica zemlje.
U praktinim reenjima geotehnikih radova koristi se veliki
broj postupaka za protiverozionu zatitu kosina. Prema vrsti
primenjenog materijala i tehnologiji izvoenja, oni se generalno
grupiu u tehnike i bioloke ili bioinenjerske postupke, mada se u
praksi esto koriste i kombinovana - biotehnika reenja.
Bioloki postupci protiverozione zatite kosina useka i nasipa
na putevima su jedan od najstarijih naina zatite ovih zemljanih
objekata. Cilj bioloke zatite je da se zasejavanjem i sadnjom, ali i
negom i odravanjem odgovarajueg rastinja (trava, busen, bunj i
drve), kosine useka i nasipa uvrste i istovremeno ozelene, jer se
pri gradnji zemljanih objekata, protiv prirodnih sila erozije, treba boriti
prirodom, odnosno, podizanjem vegetacije [1]
2. POSTAVKA PROBLEMA
Bioloka zatita zahteva detaljno ispitivanje uslova zemljita,
geoloke podloge, vodnog reima i mikroklime na povrinama kosina
deonice puta koja se titi. Neophodno je poznavanje fiziologije,
biologije i svojstva biljaka koje se koriste, ali i tehnologije rada sa
ovim ivim organizmima na zatiti od erozije. Pored znanja iz oblasti
niskogradnje, kao i metoda i tehnika zasnivanja travnjaka na
povrinama pod nagibom, treba poznavati i strune umarske
discipline, kao to su: botanika, fiziologija, dendrologija, fitocenologija,
pedologija i dr., sa ciljem izbora odgovarajue tehnike bioloke zatite
kosina na putevima. Reavanje ovakvog multidisciplinarnog problema
iniciran je potrebom strune i naune javnosti iz oblasti umarstva i
graevinarstva u prikupljanju i sistematizaciji podataka o znaajnim i
u praksi verifikovanim tehnikama bioloke zatite kosina puteva.
U ovom radu je akcenat stavljen na tehnike sejanja semena
travne vegetacije koja svojim plitkim korenovim sistemom armira
najugroeniji deo povrine kosina koji su izloeni eroziji. Pored toga,
travni pokriva ima izraenu brojnost i pokrovnost povrine, tako da
odrasle biljke svojom lisnom povrinom spreavaju uticaj razorne
pluvijalne erozije na povrinama kosina puteva.
3. TEHNIKE ZASNIVANJA TRAVNJAKA SETVOM
U zavisnosti od toga da li se kao bioloki materijal za
zasnivanje protiverozionih travnjaka koristi seme trava ili formiran
travni pokriva, tehnike bioloke zatite kosina na putevima

217
podizanjem travnjaka se mogu podeliti u dve grupe: setvu i
pobusenjavanje. U prvu grupu su svrstani postupci kod kojih je
polazni materijal seme trava, a nain setve moe biti runi ili
mainski. Drugu grupu ine postupci kod kojih se pri zasnivanju
travne povrine kao polazni materijal koriste odrasle biljke u vidu
busena, travnih tepiha itd.
Tehnike setve pri formiraju protiverozionih travnjaka, kao
bioloke mere zatita kosina na putevima, sui: (1) klasina setva, (2)
hidrosetva, (3) mul-setva, (4) setva kombinovana sa protiverozionim
sredstvima i (5) setva korienjem hemijskih sredstava.

3.1. Klasina setva
Klasina setva ili setva omakom je najstarija metoda
koriena za zasnivanje travnih povrina na kosinama puteva, koja se
zbog ekonominosti
u odnosu na ostale
postupke, odrala i
do danas. Sutina
klasine setve je da
se seme jedne trave
ili smea razliitih
semena trava, bez
ikakvih dodataka,
ravnomerno raseje
na povrini kosine.
Sejanje je runo ili
sejalicama. Zavisno
od vrste i stepena
obrade tla setva se
moe vriti u:
obraeno zemljite, delimino obraeno zemljite i neobraeno
zemljite. Najbolji nain zasnivanja sejanih protiverozionih travnjaka
je setva trava u obraeno zemljite, jer se obradom stvaraju povoljniji
uslovi za nicanje semena i razvoj trava. Nain obrade zemljita i
njegova priprema se mora prilagoditi uslovima terena, nagibu kosina,
stanju zemljita, vrstama semena trava koje se seju itd. Osnovna
obrada zemljita je do dubine od 25-30 cm, tanjiranje i freziranje [4].
Pri zasnivanju protiverozionih travnjaka setvom najee se seju
smee semena trava odgovarajueg procentualnog uea ije su
osobine usklaene sa fiziko-hemijskim osobinama zemljita, optim
klimatskim i mikroklimatskim uslovima samog lokaliteta, nainu nege i
Slika 1: Kosina autoputa zasejana klasinom setvom

218
drugo. Zatravljivanje kosina klasinom setvom je uspenije to je
nagib kosina blai u odnosu 1:1,5 i 1:1,75 ili, ak, 1:2. [2].
Nedostatak klasinog naina zasnivanja sejanih travnjaka je
sporo obrastanje zasejanih povrina, pa se umesto suvog koristi
vlaan postupak, tzv. hidrosetva.
3.2. Hidrosetva
Hidrosetva je veoma efikasna metoda za zasnivanje travnjaka
setvom jer omoguava formiranje travnog pokrivaa razliitih
namena, kako dekorativnih, tako i onih specijalne namene, kao to su
protiverozioni. Hidrosetva se moe primeniti na plitkim skeletnim
zemljitima gde matina stena izbija na povrinu, kao i na kamenitim
liticama najee bez ikakve pripreme zemljita. Trajno formiranje
travnjaka iskljuuje negativne efekte klasine setve kod koje su
razdvojeni postupci nanoenja semena i ubriva. Sutina postupka
hidrosetve se sastoji u tome da se razliita semena trava koja su
pomeana sa tresetnim prahom, humusnim zemljitem, materijalnima
vlaknaste strukture, vetakim ubrivom, vezivom, tj. lepkom i vodom
u obliku kaaste
smee elatinozne
konsistencije pod
pritiskom raspruje
po povrini kosine
puta. Ova masa
omoguava zatitu
semena do klijanja,
obezbeuje vodu,
smanjuje njeno
isparavanje i tokom
vremena razgrauje
u hranljive materije potrebne za nicanje. Za razliku od klasinog
naina setve, vlani postupak se izvodi sa vodom uz dodatne
komponente i lepkove, ime se poveava protiveroziona otpornost
neobraslog zemljita, a i koherentnost povrinskog sloja. Lepak u
smei vezuje ostale komponente, ali i lepi smeu za podlogu.
Postupak hidrosetve poinje formiranjam homogene smee za
hidrosetvu u rezervoaru cisterne za koju je prikljuen specijalni
hidroseja. Nanoenje meavine na kosinu se vri ureajem za
rasprskavanje velikog radijusa dejstva koji je pod pritiskom povezan
sa cisternom [5]. Hidrosetva se radi mainski tako da je malo uee
ljudskog rada to poveava uinak, ali i utedu u materijalu.
Slika 2: Hidrosetva na strmoj kosini puta

219
Kao protiveroziona sredstva se mogu koristiti razliiti materijali
prirodnog i vetakog porekla, koji svojom strukturom mehaniki tite
zemljite. Ove komponente se mogu naneti i naknadno u vidu
zatitnog mal sloja [3].
3.3. Mal setva
Mal (mulch) setva podrazumeva korienje razliitog biljnog
materijala vlaknaste i porozne strukture kao to su: slama, lie,
piljevina, suva trava, celulozna vlakna, treset, drvena uka i dr.
materijali za pokrivanje zasejanih kosina. Ovaj materijal
onemoguava dejstvo erozionih procesa, ali i pojavu korova i
smanjuje evaporaciju, ime se stvaraju povoljni uslovi za
zatravljivanje kosina. U praksi se najee koristi postupak zatite
zasejanih protiverozionih travnjaka meavinom semena i osuene
trave. esto se preko mal materijala nanose sredstva u vidu
bitumenskih emulzija ili lepka kojima se on uvruje za kosinu.
Biljni ostaci na kosinama puteva se razgrauju pod uticajem
saprofitne flore i faune, tako da se u zemljitu, poveava koliina
organskih materija, odnosno, humusa, to utie na poboljanje
strukture zemljinog
sloja, njegov vodni
reim i bioloke
osobine, jer u
takvom zemljitu
ima vie mikro i
drugim organizama
koji pozitivno utiu
na anaerobnu
razmenu materija u
zemljitu.

Mal setva moe biti runa ili mainska. Runa setva se
prvenstveno koristi u planinskim krajevima, pri emu se na zasejanu
povrinu runo nanosi biljni materijal, a vezivno sredstvo runim
pokretnim prskalicama. Na ovaj nain se mogu ozeleniti i male, teko
pristupane kosine za koje upotreba mehanizacije nije ekonomina.
Maliranje spada u savremene efikasne postupke zasnivanja
protiverozionih travnjaka. U odnosu na klasini nain setve semena,
ima niz prednosti, jer se njegovom primenom mogu podii travnjaci
gde praktino nema zemljinog supstrata.
Slika 3: Mal setva na kosini puta

220
3.4. Setva kombinovana sa protiverozionim sredstvima
U cilju stabilizacije povrinskog sloja zemljita, zasejane
povrine se prekrivaju specijalnim mreama, rasterima ili tkaninama
od prirodnog (papir, juta, celuloza, slama i dr.) ili vetakog materijala
(sintetika vlakna). Ovi materijali slue i kao nosa semena i kao mal
materijal za stabilizaciju i uvrivanje povrinskog sloja zemljita na
kosinama puteva. U ovakvim situacijama, seme trava se nalazi u
materijalu za maliranje ili je privreno za specijalnu vrstu papira.
Pre primene ovih mera zemljite se mora fino isplanirati. Radi
uspostavljanja dobrog kontakta mree sa zemljitem, vri se valjanje
zatienih povrina, a po potrebi i dodatno fiksiranje koljem.
Pri kombinovanoj setvi sa upotrebnom mree, tj. rastera tei
se da oni budu od prirodnih, biorazgradivih materijala. Razgradnja
rastera traje od nekoliko meseci do nekoliko godina. Period
razgradnje rastera treba da traje toliko da on zadri svoju
kompaktnost i vrstou sve do faze punog razvoja travne vegetacije.
Svojstvo degradibilnosti rastera zahteva izbor takvog materijala koji
se tokom vremena mogu ukljuiti u ciklus kruenja materije u prirodi.
Pored biorazgradivih
mrea travnjaci se
mogu zasnovati i sa
montanim betonskim
elementima reetkaste
konstrukcije, kao i sa
armaturnim mreama.
Tehnika rada sa ovim
elementima se sastoji
u tome da se, posle
njihovog postavljanja
na kosinu puta,
meuprostor mree
popunjava zemljinim
materijalom pomeanim sa semenima trava. Nedostatak ove metode
su veliki trokovi, zbog ega se ona primenjuje samo u okviru
izgradnje velikih tehnikih objekata ili parking prostora.
3.5. Setva korienjem hemijskih sredstava
Hemijska sredstva za protiverozionu zatitu kosina se mogu
koristiti direktno sa semenom, kao jedina komponenta ili u kombinaciji
sa drugim materijalima, mineralnim ubrivom, zemljinim supstratom,
slamom, senom, drvenom ukom ili materijalima vetakog porekla.
Nanoenjem hemijskih sredstava pomeanih sa semenom na
Slika 4: Setva kombinovana sa armaturnom
mreom

221
povrinu kosine puta formira se sunerasti sloj debljine do nekoliko
centimetara koji je porozan i u kome se zadrava voda.
Zatitna sredstva iz ove grupe, dobijaju se preradom nafte i
njenih derivata, a koriste se kao vodeni rastvori smolastih materijala u
obliku emulzija kao to su bitumen, unizol, kurazol, lateks,
hidralizovani poliakrilonitril i dr. Osobina ovih hemijskih sredstava je
da se usled visokog pritiska pretvaraju u penastu masu koja ovrsne
na vazduhu i koja usled ovravanja povezuje estice zemljita i na
taj nain se vezuje za povrinu na koju je naneta. Postupak je poznat
i pod nazivom plastoponik,
plass oil ili setva penom.
Prilikom tretiranja se
pokriva cela povrina ili
njeni delovi u pojasevima.
Na kamenitim povrinama
ovaj postupak se koristi u
kombinaciji sa mreom,
koja se nakon postavljanja
ispuni penastim
materijalom. Materijal je
veoma porozan i zadrava
dosta vode u sebi, tj. on
preuzima ulogu vetakog
supstrata. Ovaj zatitni sloj uspeno titi zemljite od pluvijalne i
eolske erozije. Pri tome je obezbeena dobra cirkulacija tene i
gasovite faze kroz pore zemljinog sloja. Seme je zatieno od
spiranja i odnoenja vetrom, a proces nicanja se odvija u povoljnim
uslovima. Meutim, nedostatak ovog postupka je to se ostvaruje
slab kontakt izmeu sunerastog sloja i stenovitih ili kamenih
povrina, i moe se dogoditi da zbog male teine, pod uticajem vetra,
doe do njegovog odvajanja od stenovite podloge.

4. ZAKLJUAK
1. Primenom bioloke zatite kosina puteva vraa se prirodni
pejsa koji je tokom izvoenja graevinskih radova naruen,
izmenjen, oteen ili uklonjen, pa ova tehnika zatite kosina ima vii
ekoloki aspekt u odnosu na druge tehnike.
2. Osnovna karakteristika bioloke zatita kosina puteva od
pluvijalne erozije je da, od momenta zasnivanja biljnog pokrivaa
setvom semena do punog antierozionog efekta, koji se postie
formiranjem odraslih biljaka, treba da proe odreeni vremenski
Slika 5: Plastoponik setva penom

222
period. Osnovni cilj primene razliitih tehnika je da se taj period to
vie skrati, tj. da se omogui uspenije klijane posejanog semena i
to bre zasnivanje protiverozionih travnjaka.
3. Travnjaci na kosinama puteva u zatiti od erozionih procesa
imaju dvostruk efekat. Svojim korenovim sistemom travnjaci armiraju
povrinski, najugroeniji sloj zemljita, a lisna povrina odraslih,
formiranih trava, amortizuje udar kinih kapi i spreava njihov prodor
do povrine zemljita.
4. Tendencija je da se pri biolokoj zatiti kosina puteva u cilju
zatite semena od spiranja i odnoenja vetrom koriste biorazgradivi
materijali prirodnog porekla, uglavnom vlaknaste i krupno porozne
strukture. Ovi materijali se postavljaju u vidu degradibilnih prekrivaa,
asura i mrea ili rastera. Njihovom razgradnjom se poboljava kvalitet
zemljita na ugroenim povrinama poveanjem koliine organskih
materija, tj. humusa, to utie na poboljanje strukture zemljinog
sloja, njegov vodni reim i bioloke osobine zemljita. U takvim
povoljnim uslovima uspenije je formiranje protiverozionih travnjaka.
5. LITERATURA
[1] Mati, V. (1994): Materijali u protiverozionim radovima, umarski
fakultet, Beograd, (126163).
[2] Mati, V. (2004): Fitofiksirajui protiverozioni materijali,
umarstvo 12, Beograd, (87-94).
[3] Stavretovi N., t. al. (2005): Metode biotehnike sanacije
deponija pepela i ljake, I savetovanje o deponijama pepela i
ljake termoelektrana, , Obrenovac, Zbornik radova (151-156).
[4] Stavretovi N. (2008): Savremena iskustva bioloke rekultivacije
degradiranih povrina, Reciklaa i odrivi razvoj 1, hniki
fakultet u Boru, Bor, (73-86).
[5] ** (1987): Tehniar 5 Graevinski prirunik, Graevinska
knjiga, Beograd, (431-433).

UDK: 728.1(045)=163.41

SAVREMENE TENDENCIJE
U STAMBENOJ ARHITEKTURI

Branislava Stoiljkovi
1

Goran Jovanovi
2

Rezime
Individualizicija vieporodinog stanovanja je sve vanija tema u
projektovanju stambenih sadraja. Ovakav pristup vieporodinom
stanovanju je poeljan zbog sve vee potrebe za kompaktnim stambenim
naseljima, tj. naseljima sa poveanom gustinom stanovanja, ali uz uvek
prisutnu tenju da se ostvare reenja koja karakteriu poveana privatnost,
izdvojeni ulazi u stambene jedinice, postojanje izvesnog oblika privatnog
ozelenjenog prostora itd. Postoje u praksi raznovrsna projektantska reenja
na ovu temu koja nude razliite gustine stanovanja, raznolikost stambenih
formi i arhitektonskih stilova, sve to u zavisnosti od konkretnih uslova lokacije,
regionalnih klimatskih, socijalnih i kulturnih karakteristika. Reenja mogu da
obuhvataju velike poduhvate, izgradnju ili rekonstrukciju itavih stambenih
naselja, konverziju nestambenih sadraja u stambene itd., ali i intervencije
malih razmera, koje na sopstveni nain mogu da stvore novi duh mesta i da
postanu faktor opteg poboljanja kvaliteta stambene sredine.

Kljune rei
Vieporodino stanovanje, kvalitet vieporodinog stanovanja,
individualizacija vieporodinog stanovanja

1
Mr Branislava Stoiljkovi, dia, asistent na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u
Niu
2
Dr Goran Jovanovi, dia, docent na Graevinsko-arhitektonskom fakultetu u Niu


224
1. UVOD
Zbog sve vee potrebe za kompaktnim stambenim naseljima,
dakle naseljima sa poveanom gustinom stanovanja, vieporodino
stanovanje se u savremenoj stambenoj arhitekturi namee kao
nunost. Kako se stanovanje u porodinoj kui, zbog niza prednosti
koje ima nad vieporodinim stanovanjem, smatra kvalitetnijim i
humanijim tipom stanovanja, individualizicija vieporodinog
stanovanja postaje sve vanija tema u projektovanju stambenih
sadraja jer ovakav pristup omoguuje da se vieporodino stanovanje
priblii pozitivnim karakteristikama individualne stambene izgradnje.
Kvalitet ivljenja u stambenom naselju zavisi pre svega od
kvaliteta samog stana, ali takoe i od kvaliteta njegove neposredne
okoline i itavog naselja. Najuspeniji primeri pokazuju da je potrebno
paralelno na svim prostornim nivoima, od nivoa stana, preko nivoa
arhitektonskog sklopa, pa do nivoa urbanog sklopa, teiti
individualizaciji i humanizaciji vieporodinog stanovanja, jer se u
takvim sluajevima postiu najbolji rezultati i nain ivota i stanovanja
najvie pribliava karakteristikama porodinog stanovanja.

2. NIVO URBANOG SKLOPA
Kvalitet spoljanje sredine ima znatnog udela u oseanju opteg
zadovoljstva korisnika. U tom smislu i postojanje ambijentalnih vrednosti
u stambenim blokovima doprinosi ukupnom kvalitetu stanovanja.
Odreene oblike individualizacije vieporodinog stanovanja mogue je
ostvariti u zatvorenim, ili ak i u poluzatvorenim urbanim blokovima.
Stambena dvorita koja su jasno prostorno odreena, sa poluprivatnim
karakterom, stanarima mogu da pruaju oseaj pripadnosti i zajednitva.
Pri tom su organizacija i opremanje dvorita od velikog znaaja.
Formiranje vie manjih celina u okviru dvorita utie na stvaranje
oseaja sigurnosti i intimnosti, zadovoljavaju se razliite potrebe stanara
i olakava identifikacija sa prostorom. Takoe je vano da mirujui
saobraaj pri tom ne bude smetnja, ve da otvorene povrine budu
maksimalno osloboene od automobila.
Urbani sklop Suruculer (Ankara, Turska; 100 stambenih jedinica;
autori: M. Karaaslan, N. Karaaslan, M. Gunday) ureen je kao
poluzatvoreni blok sastavljen od stambenih zgrada postavljenih oko
centralnog dvorita. Koncept projekta aludira na tipian kapadokijski
izgled grada, sa kuama postavljenim na prirodnim padinama.
Savremene tendencije u stambenoj arhitekturi
225
Grupisanje objekata je takoe u stilu tipinog kapadokijskog "susedstva",
gde objekti formiraju koherentan urbani okvir koji je paljivo integrisan u
postojei prirodni kontekst. Trodimenzionalna ralanjenost fasada, kao i
upotreba razliitih boja na njima omoguavaju vizuelnu prepoznatljivost
pojedinih delova sklopa. Peaka aleja vodi kroz bujni zeleni otvoreni
prostor i zavrava se na skveru na kome se nalaze fontana, obelisk i
amfiteatar na otvorenom. Kako je celokupan parking prostor pod
zemljom, dolina je potpuno osloboena za peake. Ovako definisan i
uokviren prostor predstavlja teite itavog bloka ka kome su
orijentisane sve jedinice. Projekat je krajnje inovativan i predstavlja
kritiko reenje u stvaranju urbanih stambenih formi u gusto naseljenim
podrujima ovog dela sveta. (Slika 1)

Slika 1. Suruculer, Ankara, Turska

Stambeni kompleks u Lindenstrasse (Berlin, Nemaka; 48
stambenih jedinica; autor: H. Hertzberger) organizovan je kao polukruni
zatvoreni blok. Dvorite je organizovano tako da je veliki deo prostora
namenjen za zelenilo. Pored toga, ono sadri mesta za drutvene
interakcije i susretanje stanara, kao i igralite za decu. Kompleks je bio
predat na korienje na nivou kada je prostor u okviru dvorita bio
nedovren, tako da su ga stanari kroz uee u projektovanju, ali i
svakodnevnom odravanju, doiveli kao njihov sopstveni. Privatne bate
stanova u prizemlju su ograene niskim parapetnim zidom i predstavljaju
deo dvorita. U ovom projektu arhitekta je uspeo da, koristei potencijal
preklapanja javnih i privatnih prostora, stvori oseaj susedske
drueljubivosti i mogunosti za mnotvo razliitih naina korienja
polujavnih povrina. (Slika 2)

226
Slika 2. Stambeni blok u Lindenstrasse, Berlin, Nemaka

3. NIVO ARHITEKTONSKOG SKLOPA
Kada se govori o oblicima individualizacije vieporodinog
stanovanja na nivou arhitektonskog skopa treba na umu imati ne neki
odreeni tip, ve pre meavinu ili kombinaciju nekoliko razliitih tipova
arhitektonskog sklopa. Takve sloene arhitektonske strukture je
mogue ralaniti na vie raspoznatljivih celina. esto su stanovi u
prizemlju dvoetani, sa zasebnim prilazima i malim privatnim batama.
Taj deo sklopa funkcionie kao kue u nizu. Iznad mogu da se nalaze
stanovi kojima se pristupa preko galerija, pri emu se stepenita
uglavnom nalaze na krajevima horizontalnih komunikacija ili po
nekoliko stanova koriste zajedniki predprostor ispred ulaza u stanove.
Takoe, mogue su i drugaije kombinacije poznatih tipova
arhitektonskih sklopova.
Stambeni kompleks u Ingolstadtu (Nemaka; 46 stambenih
jedinica; autori: Blauwerk Architects) sastoji se od dva paralelna
stambena trakta postavljena u pravcu istok-zapad. Na nivou prizemlja,
izmeu traktova je izgraena garaa, iji krov formira platformu gde su
smetene privatne bate i zajedniki otvoreni prostor. Svi stanovi
dobijaju obilje dnevnog svetla i imaju svoje sopstvene osunane
spoljne prostore u obliku terase, balkona ili bate. Nii, juni trakt i
donja dva sprata vieg trakta sadre stanove tipa maisonette. Severni
trakt ima dve etae vie i na njima su stanovi u jednom nivou. Pristup
ovim stanovima je preko zatvorenih galerija na ulinoj, severnoj fasadi.
Ovo doprinosi utisku da je jedan nezavistan linearni sklop postavljen
iznad trake kua u nizu. Centralni motiv ovog arhitektonskog sklopa je
svakako zajedniko "dvorite", na nivou prvog sprata, koje ujedinjuje
paralelne stambene traktove u celinu, pruajui svim stanarima prijatan
otvoreni prostor polujavnog karaktera, dodatno obogaen
komercijalnim sadrajima na oba kraja. (Slika 3)
227

Slika 3. Stambeni kompleks, Ingolstadt, Nemaka

Hollainhof stambeno naselje za socijalno stanovanje (Gent,
Belgija; 129 stambenih jedinica; autori: Neutelings/Riedijk architects)
oslanja se na sloenu kombinaciju privatnog i javnog prostora. U
unutranjosti bloka izgled je blii tipologiji porodinih kua, dok sa
strane ulice odaje utisak vieporodinog monolita. Pristup stanovima je
iz centralnog dvorita. Stambena traka uz reku u prizemlju ima stanove
tipa maisonette. Do stanova na gornjim spratovima stie se spoljanjim
stepenitima. U traci uz ulicu stanovi na prizemlju su jednoetani i
jednostrano orijentisani. Sa galerije na prvom spratu se, preko malih
bati pristupa u stanove. Iza dugakog perforiranog screen-a svi
stanovi imaju privatne otvorene prostore koji sa glavnom galerijom
formiraju tampon zonu prema ulici. Pristup stanovima na viim
etaama je preko galerije na drugom spratu. (Slika 4)

Slika 4. Hollainhof, Gent, Belgija

228
4. NIVO STANA
Personalizacija prostora vieporodinog stanovanja koja se
moe izvriti na nivou stana verovatno je najbitnija za same stanare, s
obzirom na to da je stan potpuno privatni prostor u kome provode
najvie vremena. U tom smislu je postojanje izvesnog oblika privatne
bate od izuzetnog znaaja pa se mogu nai mnogobrojni primeri u
kojima je na ovaj nain tretiran otvoreni prostor stana. Ukoliko su
iskoriene i druge mogunosti da se stan po svojim karakteristikama
priblii porodinoj kui, i reenja su daleko bolja. Najvea slinost sa
stanovanjem u porodinim kuama postie se u stanovima koji su u
manjim arhitektonskim sklopovima. esto u tim primerima stanovi u
prizemlju imaju privatne bate na koti terena, a stanovi na spratu imaju
sopstveni otvoreni prostor na krovnim terasama. Zbog male spratnosti i
malog broja stanova u sklopu najee svi stanovi imaju zasebne
ulaze, a neretko su reeni u dva nivoa.
U projektu Kinuta (Tokio, Japan; 36 stambenih jedinica; autori:
K. Kitayama + K Architect & Associates) arhitekte su kombinovale
prednosti slobodnostojeih kua sa prednostima povezanih stambenih
nizova. Jedno i dvoetani stanovi grupisani su oko ozelenjenog
dvorita. Jedan tip stanova ima malo privatno dvorite na nivou
prizemlja, ograeno zidom od staklenih prizmi, drugi tip ima prostranu
krovnu terasu, orijentisanu ka centralnom dvoritu. Do stanova na
gornjim etaama se stie preko zasebnih stepenita, tako da svi
stanovi imaju izdvojene ulaze. Reenje nudi mirnu alternativu gradskoj
vrevi izvan bloka i obezbeuje veliki otvoreni prostor za deju igru,
druenje odraslih, odmor i rekreaciju. (Slika 5)

Slika 5. Kinuta, Tokio, Japan
229
Vile Torpedo (Saint-Denis, Francuska; 16 stambenih jedinica;
autori: Marin+Trottin architects) predstavljaju grupu od 4 objekta sa po
4 stana. Svaka stambena jedinica je organizovana na dve etae, plus
podrum. Iz svake grupe od etiri stana, po dva se razvijaju na prizemlju
i prvom spratu. Na nivou terena ovi stanovi imaju sopstvene bate, koje
su povezane sa dnevnim boravkom. Druga dva stana su na prvom i
drugom spratu, pri emu u prizemlju ostaju prazna dva parking
prostora za po dva automobila. Ulazi u ove stanove su takoe sa kote
terena. Prostorije dnevnog boravka koje su na drugom spratu otvorene
su ka prostranoj krovnoj terasi. Varijacije u fasadnoj oblozi - opeka,
eloksirani aluminijum i drvena obloga - olakavaju identifikaciju svake
stambene jedinice, te su one vizuelno prepoznatljive. Oigledan cilj
arhitekata, da se uslovi stanovanja u porodinim kuama stvore u
objektu za vie porodica, postignut je u znaajnom obimu. (Slika 6)

Slika 6: Vile Torpedo, Saint-Denis, Francuska

5. ZAKLJUAK
Postoje brojni univerzalni principi koji se mogu primeniti u
razliitim uslovima, a koji bi pomogli da se dostigne odreeni stepen
individualnosti u vieporodinom stanovanju. Ipak, istraivanje svakog
pojedinanog sluaja trebalo bi da tano pokae koji su to konkretni
principi kojih se treba pridravati. Svaki projekat ima svoje specifinosti
i zato bi trebalo iskljuiti bilo kakvu generalizaciju, standardizaciju i
uproseivanje.

230
Na temu individualizacije vieporodinog stanovanja u praksi
postoje raznovrsna projektantska reenja koja nude razliite gustine
stanovanja, raznolikost stambenih formi i arhitektonskih stilova, u
zavisnosti od konkretnih uslova lokacije, regionalnih klimatskih,
socijalnih i kulturnih karakteristika. Neka reenja obuhvataju velike
poduhvate, izgradnju ili rekonstrukciju itavih stambenih naselja,
konverziju nestambenih sadraja u stambene itd., ali i intervencije
malih razmera, koje na sopstveni nain mogu da stvore novi duh mesta
i da postanu faktor opteg poboljanja kvaliteta stambene sredine.

6. LITERATURA

[1] Detail, No 03, 05-06/2006, Multi-Storey Housing
[2] Lee, S. J., Layers for Communication: low-rise, high density
apartments in-between urban and suburban, Master of
Architecture thesis, Virginia Polytechnic Institute and State
University, Blacksburg, Virginia, 1998
[3] Schittich, C., (ed.), High - density Housing: Concepts, Planning,
Construction, Edition Detail, Mnchen, 2004
[4] Technique&architecture, No 446, 12/1999-01/2000, Housing
Districts
[5] Technique&architecture, No 483, 04/05/2006, Tissage -
Metissage
[6] Zhou J., Urban Housing Forms, Architectural Press, Elsevier,
Oxford, 2005

UDK: 691:624.072.33(045)=163.41

DETERIORACIJA MATRERIJALA NOSEIH
KONSTRUKCIJA

Dragoslav Stoji
1

Zoran Grdi
2

Nenad Risti
3

Rezime
Analiza mehanizama deterioracije materijala noseih konstrukcija
ima sve vei znaaj u proceni pouzdanosti konstrukcije, a posebno u
trajnosti konstrukcije. Poznavanje deterioracionih procesa u zavisnosti od
uticaja sredine i znaaja objekta su osnova za primenu koncepta prorauna
konstrukcije prema upotrebnom veku. U radu su navedeni karakteristini
primeri deterioracije materijala noseih konstrukcija.

Kljune rei:
pouzdanost konstrukcije, trajnost konstrukcija, deterioracija
materijala

1. UVOD
U savremenom pojektovanju konstrukcija pored zadovoljenja
statikih i dinamikih karakteristika konstrukcija velika panja se
polae u predvianju njene trajnosti. Trajnost same kontrukcije zavisi
od vie faktora kao to su kvalitet odnosno trajnost materijala od koga
je napravljena, uticaj sredine u kojoj se ona nalazi, zatim od kontrole i
naina odravanja i sl. Trajnost konstrukcije je u tesnoj vezi sa
funkcionalnou, konstrukcija treba da bude u funkciji sve vreme
predvieno projektom i treba je odravati sve dok trokovi odravanja
budu ekonomski opravdani, odnosno kada este popravke iziskuju
vie sredstava od ponovne izrade objekta. Kolika e biti projektovana
trajnost konstrukcije zavisi takoe od vie parametara od kojih je

1
dr, redovni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni
2
dr, vanredni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet Ni
3
dipl. in. gra., asistent, student doktorskih studija, GAF Ni

232
najbitniji znaaj objekta. Da bi konstrukcije bile trajne, a i ujednom
funkcionalne neophodno je redovno odravanje i kontrola. U cenu
jednog objekta ulaze i trokovi odravanja, te trajnost materijala od
kojih je objekat napravljen u punoj meri odreuje kotanje samog
objekta. Osnovni zahtevi projektovanja konstrukcija jesu proraun
nosivosti, upotrebljivosti i trajnosti.

2. TRAJNOST KONSTRUKCIJA OD BETONA
Trajnost konstrukcija od betona zavisi od parametara koji
definiu funkcionalni zahtev objekta i od kvaliteta izvrenja operacija
na putu ka izgradnji istog, kao to su izbor materijala, izvoenje i
nega betona. Trajnost se esto definie kao sposobnost betona da se
odupre prodoru tetnih agenasa. Zbog toga, trasportne karakteristike
betona odreuju potencijalne mehanizme deterioracije.
Pod korozijom betona se podrazumeva degradacija betona i
betonskih konstrukcija izloenih razliitim agresivnim delovanjima.
Postoje vie korozionih delovanja na beton kao to je alkalno-silikatna
reakcija, sulfatna korozija, dejstvo morske vode, kiselinska korozija,
eflorescencija, kristalizacija soli, korozija armature i dr. Dati su
nekoliko primera korozije betona.
2.1. Alkalno agregatna reakcija
Alkalno agregatna odnosno alkalno silikatna reakcija
nastaje usled hemijske reakcije alkalije iz cementa i reaktivnih
silicijumovih jedinjenja iz agregata. Produkti ove reakcije u prisustvu
vlage znatno poveavaju zapreminu to izaziva znatne napone u
betonu usled kojih moe doi i do njegove potpune destrukcije. Zbog
toga to je ova reakcija veoma spora oteenja betona se mogu
manifestovati ak i posle 10 do 15 godina po zavretku graenja
objekta. Ova vrsta korozije se najee prepoznaje po pojavi prslina
po celokupnoj povrini betona - slika 1 levo, kao i u masi betona
slika 1 desno.

Slika 1. Prsline na povrini betona usled alkalno-silikatne reakcije (levo),
mikroskopski snimak prsline usled alkalno-silikatne reakcije (desno)
Deterioracija materijala noseih konstrukcija

233
2.2. Sulfatna korozija
Dejstvo sulfata, odnosno soli rastvorenih u vodi je
najrasprostranjeniji oblik agresivnog hemijskog delovanja na beton.
Najrasprostranjeniji su sulfati natrijuma, kalijuma, magnezijuma i
kalcijuma. Sulfati mogu biti prisutni u podzemnim vodama kao i
samom tlu, naroito kada je visok udeo gline u zemljitu. Podzemne
vode mogu imati i tzv. lokalnu koncentraciju sulfata u blizini izvesnih
industrijskih otpada kao to su jalovita rudnika, deponije pepela,
kamenolomi i slino. Morska voda takoe sadri znaajnu
koncentraciju rastvorenih sulfata.
Sulfatna korozija betona je prilino komleksan proces i
oteenja koja nastaju delovanjem sulfata manifestuje se pojavom
prslina usled ekspanzivnih procesa u betonu, kao i gubitkom vrstoe
i dezintegracijom cementnog kamena. Na slici 2 su prikazani izgledi
dva betona kod kojih je jako uznapredovala sulfatna korozija.

Slika 2. Sulfatna korozija u sluaju dva razliita betona
2.3. Dejstvo morske vode
Soli rastvorene u morskoj vodi poreane po koncentraciji su:
NaCl, MgCl
2
, MgSO
4
, CaSO
4
, CaCl
2
. Deterioracija betona usled
delovanja morske vode najvea je u zoni koja je izloena dejstvu
plime i oseke (slika 3). Uestalo kvaenje i suenje pojaavaju tetno
dejstvo sulfata, pri emu e kristalizacija morskih soli u betonu
prilikom suenja doprineti pojavi ekspanzivnih sila. Dalje oteenje
moe biti izazvano uticajem niskih temperatura, udarima morskih
talasa i abrazijom od strane plutajuih fragmenata. Ono to se na
ovom mestu jo jednom posebno istie je injenica da je po betonske
konstrukcije u morskoj vodi najopasnija jaka korozija armature zbog
velike koncentracije jona hlora.

234

Slika 3. Primer superpozicije vie oblika korozije betona u morskoj vodi

2.4. Korozija armature
Korozija armature je elektrohemijski proces. Ovaj proces
podrazumeva prisustvo jona u odgovarajuem stanju (fazi) u kontaktu
sa metalom, a u sluaju betona, radi se o tenoj fazi prisutnoj u
pornom sistemu. Fakrori koji odreuju koroziju su: Ph vrednost ili
koncentracija OH jona, koncentracija slobodnih hloridnih jona,
koncentracija kiseonika, relativna vlanost, temperatura. Kao
posledica korozije armature moe nastupiti vie graninih stanja u
zavisnosti od trajanja perioda izloenosti betona deterioracionom
procesu - depasivizacija armature, prsline usled korozije armature,
oljuskavanje zatitnog sloja usled korozije armature i lom usled
gubitka poprenog preseka armature. Na slici 4 je prikazan tipian
primer korozije armature u betonskoj ploi i stubovima mosta.

Slika 4. Primer korozije armature kod betonskog mosta


235
3. TRAJNOST KONSTRUKCIJA OD DRVETA
Trajnost drveta je osobina da due ili krae vreme zadri
nepromenjena prirodna svojstva, a posebno: anatomsku grau, boju,
tvrdou, vrstou. Parametri koji utiu na trajnost drveta mogu se
podeliti u dve grupe:
unutranji: graa drveta, hemizmi, zapreminska masa,
individualne osobine stabla i
spoljanji: vreme see, postupak sa drvetom posle see,
mikroorganizmi, insekti, vlanost, mehanike povrede,
nain upotrebe.
Mehanizmi deterioracije kod drvenih konstrukcija mogu biti: usled
oteenja drveta, bio-hemijska deterioracije strukture, insekti:
mehanika deterioracije strukture, dejstvo UV zraka, mehanika
oteenja.

3.1. Uticaj ultravioletnog zraenja
Otpornost razliitihih vrsta drveta posebno dolazi do izraaja
prilikom izlaganja sunevoj svetlosti (UV zraci). Kao prvi znak uticaja
UV zraka pokazuje se promena boje i povrinska erozija drvo e
posiveti. Promena boje je vrlo intenzivna u prvoj godini upotrebe, dok
su dalje promene sa estetskog stanovita zanemarive. Znaajno
delovanje erozije moe se uoiti tek nakon vie desetina godina i to
do dubine od 6 do 8 milimetara. Prodiranje UV zraenja u drvo nije
duboko, a najvei uinak je razgradnja lignina. Budui da on ima
ulogu vezivne materije, njegovom razgradnjom se smanjuje
konzistentnost tkiva drveta, zbog ega moe doi do odvajanja
celuloznih vlakana s povrine. Izloenost promenljivim vremenskim
uticajima dodatno pospeuje raspadanje. Nastale raspukline
predstavljaju put za prodor mikroorganizama, gljivica i drugih
tetoina, to pravi dodatni problem.
3.2. Uticaj biotikih faktora
Na sveem drvetu esto se pojavljuju bakterije i gljive koje
mogu obojiti njegovu povrinu tako da na poetku njihovog delovanja
to predstavlja najpre estetski problem. Gljive prodiru u drvo i izluuju
enzime koji imaju sposobnost da razlau lignin i celulozu kojima se
hrane. Ako gljive razlau lignin napadnuti deo drveta e se obojiti
belom bojom pri emu se vlakna mogu lako odvajati u malim
snopovima (bela trule), slika 5. Kod smee ili prizmatine trulei
gljive napadaju celulozu, dok se lignin drobi u vidu prizmatinih
komadia. I kod bele i kod smee trulei drvo je ve toliko razgraeno

236
da nikakva zatita vie nema smisla. Delovanje gljiva znaajno utie
na smanjenje vrstoe drveta, a ako se radi o konstrukciji njihova
nosivost se vremenom moe svesti na nulu.

Slika 5. Truljenje drveta izazvano delovanjem gljiva

4. TRAJNOST KONSTRUKCIJA OD ELIKA
Prilikom projektovanja konstrukcija od elika treba imati u vidu
trajnost elika kao materijala koji je podloan hemijskoj koroziji i vrlo
osetljiv na poarna optereenja. Stoga je neophodna adekvatne
zatita da bi konstrukcija, odnosno njeni delovi bili funkcionalni sve
vreme eksploatacije.
4.1. Zatita od korozije
Pravilno izvoenje zatite od korozije jedno je od presudnih
faktora koji utiu na vek trajanja konstrukcije. Kako se metalne
konstrukcije uglavnom izvode od konstrukcijskih elika podlonih
koroziji, zatiti od korozije potrebno je posvetiti posebnu panju.
Prilikom konstruisanja konstrukcije potrebno je definisati i nain
zatite od korozije. Zatiti od korozije se odnosi na sve eline
konstrukcije izraene od elemenata debljine vee od 3 mm. Postupci
koji se ree koriste kao povrinske zatite elika od korozije su:
kontinuirani postupak izvoenja metalnih prevlaka, elektronski
postupak nanoenja, elektrostatiko prekrivanje prahom, postupak
peenja (emajliranja), postupak vrueg prskanja itd.
4.2. Uticaj sredine
Koroziju elinih konstrukcija uzrokuju voda i oksidaciona
sredstva pri emu presudan uticaj ima kiseonik iz atmosfere te u
odsutnosti kiseonika nema ni korozije. Izuzetak ine kiseli agresivni
mediji gde je korozija mogua i bez uticaja atmosferskog kiseonika.
Korozija elika poinje kod relativne vlanosti vazduha od oko 60%.
Za razvoj korozije po pravilu je dovoljan vlani film na povrini metala,
npr. kondenzat ili kapljice rose. Aktivni metali poput elika i

237
pocinkovanog elika korodiraju po itavoj izloenoj povrini, te im se
gubitak materijala razvija uglavnom povrinski. Pasivni materijali
poput hrom-nikl elika i aluminija zatieni su od korozije pomou
pasiviziranog povrinskog sloja. Do korozije nastupa tek kad se taj
sloj oteti, npr. delovanjem hlorida, te se koroziono nagrizanje javlja
na manjim delovima povrine, slika 6. Ovakva korozija opasnija je od
povrinske jer moe doi do neopaenog otkazivanja nosivosti
elementa usled napredovanja korozije u dubini materijala. Uz
naveden oblik korozije mogua je i korozija usled mehanikih i
toplotnih optereenja, te je pri izboru premaza potrebno i na ovo
obratiti panju.

Slika 6. Korozija kod aktivnih i pasivnih materijala

5. TRAJNOST ZIDANIH KONSTRUKCIJA
Za osiguravanje trajnosti u projektovanju zidanih konstrukcija
neophodno je definisati projektovani upotrebni vek konstrukcije, zatim
definisati okolni prostor konstrukcijskog elementa (odrediti unutranje
i spoljanje uticaje), proceniti njihov znaaj u odnosu na trajnost
konstrukcije i odrediti odgovarajue mere u cilju zatite materijala.
Osnovno naelo za osiguranje trajnosti zidanih konstrukcija jeste da
zidana konstrukcija treba da bude projektovana tako da ima prikladna
svojstva za predvienu namenu. Za ispunjenje ovog naela potrebno
je pri proraunu razmotriti: mikrouslove izloenosti, prikladnost
materijala za delovanja kojima e biti izloen, ukljuujui i delovanja iz
sredine, otpor prodoru vlage kroz zidove.
Zidane konstrukcije se svrstavaju u normirane razrede
izloenosti, pri emu se uzimaju u obzir sledei inioci:
klimatski inioci (makrouslove izloenosti)
veliina izloenosti kvaenju
izloenost ciklusima smrzavanja i odmrzavanja
prisustvo hemijskih agenasa koji mogu dovesti do tetnih
reakcija dejstvo sulfata


238
6. ZAKLJUAK
Trajnost, funkcionalnost i upotrebljivost graevinskih
konstrukcija pre svega zavisi od trajnosti materijala od kojih su
napravljene. Trajnost materijala je u neposrednoj vezi sa uslovima
okoline u kojoj se konstrukcija nalazi. Svi graevinski materijali su
podloni koroziji te je neophodna njihova adekvatna zatita. Sama
zatita se radi poev od projektovanja konstrukcije, pa do finalnih
obrada povrina nakon izvoenja. Za trajnost konstrukcija neophodan
je redovni pregled i odravanje. Zato treba praviti plan termine
pregleda, kontrole i odravanja konstukcija i sprovoditi planirane
aktivnosti. Projektovanje konstrukcija prema upotrebnom veku je
savremeni koncept projektovanja koji se ve uveliko primenjuje u
graevinarstvu.

7. LITERATURA
[1] Mindess, S.; Young, J.F.; Darvin, D.: Concrete, Pearson
Education, Inc., Upper Saddle River, NJ 07458, 2003.)
[2] Grdi, Z.: Korozija i trajnost betona, XI YUCORR
International Conference Saradnja istraivaa razliitih
struka u oblasti korozije i zatite materijala i ivotne
sredine, Knjiga radova, Tara, 17.05. 20.05.2009., p.p. 17
27.
[3] Muravljov, M.; Stevanovi B.: Drvene i zidane konstrukcije.
Standardi za zidane konstrukcije, Graevinski fakultet
Beograd, 1995.
[4] Androi, B.; izmar, D.; Raji, V.: Analiza pouzdanosti
drvenih lameliranih nosaa, Graevinar 60 (2008) 6, str.
513-518.
[5] Bjelanovi, A., Raji, V.: "Drvene konstrukcije prema
europskim nomama", Hrvatska sveuilina naklada i
Graevinski fakultet Sveuilita u Zagrebu, Zagreb,
reizdanje, 2007.
[6] Gojkovi, M.; Stevanovi, B.; Komnenovi, M.; Kuzmanovi,
S.; Stoji, D.: Drvene konstrukcije, JUS-propisi-EC 5-
tabele-brojni primeri, Graevinski fakultet, Beograd, 2000.
[7] Androi, B.; Dujmovi, D.; Deba, I.: Inenjerstvo
pouzdanosti 1, Zagreb, IA Projektiranje d.o.o., 2006., 443
str.
[8] Radi, J.: Zidane konstrukcije I, Hrvatska sveuilina
naklada, Zagreb, 2007.

UDK:624.078.46:621.822.74(045)=163.41

ANALIZA AKSIJALNO OPTEREENE VEZE
ZAVRTNJIMA NA PRIMERU VORNE SPOJNICE
MERO

Todor Vacev
1

Sran Kisin
2

Rezime
U radu su prikazani rezultati naponsko-deformacijske analize
aksijalno optereene vorne spojnice eline prostorne reetkaste
konstrukcije (PRK) sistema MERO, sa naglaskom na vezi zavtnjima izmeu
spojnice i tapova reetke. Ovde je od posebnog interesa bila
neravnomernost optereenja veze du navoja. Problem je reavan najpre
klasinim metodama, a zatim i metodom konanih elemenata (MKE) u
domenu plastinosti. Rezultati istraivanja ukazuju na znatno odstupanje
standardnih (uproenih) metoda prorauna ovakvih veza od realnog
ponaanja veze i neophodnost primene tanijih i savremenijih metoda
analize ovakvih veza, posebno kod elemenata spojenih samo jednim
zavrtnjem.

Kljune rei: eline prostorne reetkaste konstrukcije, MERO
spojnica, veza zavrtnjima, MKE metoda, plastina analiza

1. UVOD - PRIKAZ SISTEMA MERO
Jedan od najpoznatijih sistema PRK u svetu je MERO (danas:
NOVUM Structures), autora M. Mengeringhausen-a, iz Nemake.

1
dr Todor Vacev, istraiva-saradnik, MIN Institut Ni, E-mail: ttomas@eunet.rs
2
dr Sran Kisin, redovni profesor, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad

240
vorni element je sfera dobijena kovanjem sa urezanim navojima za
prikljuenje tapova, iji su krajevi posebno obraeni (Sl. 1a, b).
U okviru ireg istraivanja [6] obavljena je i MKE analiza jedne
vorne spojnice ovog sistema, na osnovu uzorka koji je bio na
raspolaganju [5] (Sl. 2). Spojnica ima 9 prikljunih otvora sa
standardnim navojima M12, buenim u pravcu centra sfere, tako da
su sve prikljune veze zavtnjima optereene na zatezanje ili pritisak.

a) b)
Slika. 1. a) PRK sistem MERO; b) detalj vorne spojnice.

a) b)
2. a) vorna spojnica MERO (D/H prikljuak dijagonalnog/horizontalnog
tapa); b) prikljuni element tapa sa zavrtnjem.

Osnovne karakteristike ovog sistema date su u Tabeli 1.

Tabela 1. Osnovne karakteristike uzorka spojnice MERO [5]
BR P A R A M E T A R V R E D N O S T
1 Prenik sfere spojnice [mm] 60
2 Materijal spojnice
elik C45/EN 10083-2;
(odgovara: 1530/SRPS C.B9.021) /
3 Granica razvlaenja R
e
[MPa]
R
e
= 380 MPa
(d=40...100 mm, u normalizovanom stanju).
4 Materijal zavrtnjeva Po standardima EN 10083-1.
5
Klase vrstoe vijaka/
granice razvlaenja f
y
[MPa]
Po standardima EN 20898-1; 8.8/640
D
D
H
H
D
D
Analiza aksijalno optereene veze zavrtnjima na primeru vorne spojnice MERO

241
6 Povrina jezgra navoja [m
2
] 76.2E-6
7 Nosiva duina navoja [mm] 12
1. OPTEREENJE VEZE ZAVRTNJIMA PREMA
KLASINIM METODAMA
Metodologija uvoenja optereenja u aksijalno optereenu vezu
zavrtnjima primenjenu kod spojnice ovakvog tipa je veoma sloena,
posebno zbog neizbene koncentracije napona na mestima
prenoenja optereenja sa elementa tapa na element spojnice. To je
sluaj i ovde, a jedan od problema je i neravnomerno naprezanje du
navoja zavrtnja. Ovaj fenomen je bio predmet velikog broja
istraivanja, npr. [3]. Prema nekim rezultatima, uee pojedinih
navoja u prijemu optereenja je prema Tabeli 2. Pri tome, kao prvi
navoj se u naem sluaju smatra navoj na povrini spojnice.

Tabela 2. Uee pojedinih navoja u prijemu optereenja prema [3]
Red navoja 1. 2. 3. 4.
Procenat uea 34 % 23 % 16% 7%

Prema drugom izvoru [2], raspodela optereenja po pojedinim
navojima je po zakonu hiperbolinog kosinusa:

q(z) = P * m * ch(m * z) / sh(m * H), .........................................(1)
m (2.7 / d) + 0.003 * (d / S
2
), .........................................(2)

Veliine u datim izrazima i njihove brojne vrednosti za ovde
razmatrani sluaj su date u Tabeli 3.

Tabela 3. Parametri za proraun optereenja navoja prema [2]
BR P A R A M E T A R VREDNOST
1 Udaljenost traenog navoja u vezi, poev od poslednjeg z
2 Optereenje po duini navoja u funkciji udaljenosti z q(z)
3 Raunska sila aksijalnog zatezanja zavrtnja P = 30 kN
4 Parametar zavisan od dimenzija navoja m
5 Nazivni prenik navoja d = 12 mm
6 Korak navoja M12 S = 1.75 mm
7 Ukupna duina navoja u vezi H = 12 mm

Navojna veza je u ovom sluaju podeljena na 6 segmenata (L =
6l = 6 * 2 = 12 mm). Prema (1) i (2) sledi proraun optereenja po
duini navoja za karakteristine vrednosti promenljive z:

m (2.7 / 12) + 0.003 * (12 / 1.75
2
) = 0.2368 mm
-1
q(z)=30000*0.2368*ch(0.2368*z)/sh(0.2368*12)=832*ch(0.2368*z)

242
Karakteristine vrednosti optereenja po duini navoja su date
u Tabeli 4 (udaljenost navoja raste od dubine ka povrini):
Tabela 4. Raspodela optereenja po duini navoja prema [2]
Udaljenost navoja u vezi: z [mm] 1 3 5 7 9 11
Optereenje navoja: q(z) [N/mm] 855 1051 1487 2262 3554 5659
Optereenja segmenata navoja:
Q
n
= q(z)*l [N]
1710 2102 2974 4524 7108 11318
Ukupno optereenje navoja: Q [N] 29736 30000

Na osnovu ovih vrednosti formiran je uproseeni (stepenasti)
dijagram raspodele optereenja po duini navoja (Sl. 3), koji pokazuje
progresivni rast optereenja navoja sa pribliavanjem povrini
spojnice. Meutim, isti izvor [2] navodi i zapaanja prema kojima se
pri statikom optereenju i dostizanju plastinih deformacija
raspodela optereenja du navoja u vezi ujednaava. U skladu sa
tim, strategija MKE analize e biti usklaena sa ovim zapaanjima,
odnosno, pretpostavie se da e spojnica pretrpeti izvesne plastine
deformacije i izjednaavanje raspodele optereenja, ime se proces
CAD/CAE modeliranja znatno uproava.

855
1051
1487
2262
3554
5659
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
1 3 5 7 9 11
Udaljenost navoja [mm]
O
p
t
e
r
e
e
n
j
e

n
a
v
o
j
a

[
N
/
m
m
]

Slika 3. Dijagram raspodele optereenja po duini navoja prema [3] .

3. OPTEREENJE I ANALIZA VEZE ZAVRTNJIMA
PRIMENOM MKE

Uzimajui u obzir napred pomenute fenomene i istraivanja
koja ih potkrepljuju, modeliranje i MKE analiza spojnice MERO je
izvedena na nain koji e optimalno zadovoljiti uslove optereenja, uz
racionalnost u pogledu sloenosti samog modela i uslova analize.
Strogi pristup problemu bi svakako morao da ukljui modeliranje
navoja i tapova i spojnice, kao i tretiranje kontaktnih naprezanja na
njihovom dodiru. Meutim, u ovom istraivanju je prevashodni cilj bio

243
da se pokae stepen neravnomernosti uea navoja u vezi du ose
vijka, tako da su navoji urezani u spojnicu modelirani kao glatke
cilindrine povri odgovarajueg prenika (d=12 mm), sa duinama
prema raspoloivoj duini veze (H=12 mm). Na vorove ovih
cilindrinih povri su uneta odgovarajua optereenja od tapova.
Faze modeliranja su date u daljem tekstu, uz ilustracije.
Polazite je oblikovanje 3D modela spojnice (Sl. 4a, b). Procesom
CAD modeliranja su unapred odreene i navojne povri (Sl. 5a) na
koje e kasnije biti aplicirano optereenje.

a) b)
Slika 4. 3D Model spojnice MERO; a) spoljni izgled; b) vidljiva unutranjost.

Na ovako pripremljenom modelu je izvreno omreavanje 3D
konanim elementima tipa parabolinog tetraedra. Mrea je imala
globalnu veliinu konanog elementa od 4 mm i lokalnu od 2 mm (na
navojnim povrima), tako da je postignuto proguenje mree u
zonama unoenja optereenja (Sl. 5b).

a) b)
Slika 5. a) 3D model spojnice, izdvojene povri koje simuliraju navojne veze;
b) MKE model - mrea konanih elemenata.

Konanim elementima formiranim na navojnim povrima
pripadaju vorovi mree KE (Sl. 6a). Na ove vorove e ravnomerno
biti raspodeljene aksijalne sile iz prikljuenih tapova (Sl. 6b).

244
a) b) c)
Slika 6. a) vorovi na navojnim povrima.
b) Raspodela sila po vorovima navojnih povri.
c) Oslonci na grlu donje navojne povri (simbol strelice).

Poto je optereenje samouravnoteavajue (4 horizontalna
tapa zategnuta, 2 dijagonale pritisnute, 2 zategnute), oslonci su
teoretski nepotrebni. Meutim, da bi se predupredila eventualna
kinematika, a time i numerika labilnost modela, uvedeni su
pomoni oslonci u vorovima na povrinskoj konturi donjeg navoja
(navoj bez prikljuenog tapa), sa spreenim pomeranjima u X-, Y- i
Z-pravcu (Sl. 6c, simbol strelice).

4. REZULTATI MKE ANALIZE I KOMENTARI

Kreirani model je podvrgnut analizi uz poznate uslove
materijalne nelinearnosti elika [1], [4]. Karakteristini izlazni rezultati
analize su dati preko konturnih prikaza napona i deformacija.
Deformacije spojnice su prikazane na Sl. 7a, (max. vrednost
0.0294 mm, 0.049% od prenika sfere spojnice). Lokacija max.
deformacije je na povrini pritisnutog navoja. Takoe se zapaa
izvlaenje grla navoja zategnutih tapova. Ukratko, slika deformacija
je oekivana, i u skladu sa konstelacijom optereenja.
Za prikaz naponskog stanja odabran je napon Mises-a, (Sl. 7b).

a) b)
Slika 7. a) Ukupne deformacije spojnice [m]; deformacije uveane 250x;
b) polje Mises-ovih napona [Pa]

245
Raspodela napona na povrini spojnice se odlikuje
kontinuiranim prelazima od najniih prema najviim naprezanjima.
Unutar ovih kontinuiranih polja zapaaju se ostrva oko rupa za
prikljune navoje sa znatno viim nivoima napona, to je takoe
prema oekivanjima.
Fenomen koji je ovde bio od posebnog interesa, naponi u
navojnim povrima, se moe sagledati na Sl. 8a. Vidi se da u
linearnom domenu grla navoja iskazuju vee napone u odnosu na
sredinji deo navoja. U srcu spojnice dolazi pak do velike
nepravilnosti u raspodeli napona, to je posledica konstelacije
optereenja (dve dijagonale su zategnute a dve pritisnute). Ovde se
javlja i apsolutni maksimum napona, kao posledica viestruke
promene konture i sticanja svih prikljuaka tapova.

a) b)
Slika 8. Izdvojena vertikalna polovina spojnice - polja napona;
a) Mises-ovi naponi [Pa]; b) ekvivalentni plastini naponi [Pa]

Plastina komponenta ekvivalentnih napona je data na Sl. 8b.
Ukupni nivo plastifikacije u spojnici je bio relativno nizak, to je
posledica intenziteta optereenja (30 kN po tapu) i karakteristika
materijala (R
e
=380 MPa). Stoga skala napona ovde poinje od
vrednosti granice razvlaenja (380 MPa, tamnoplava kontura u
legendi, nema plastifikacije), i dostie svoj maksimum od 386 MPa
(crvena kontura u legendi). Zone plastifikacije zahvataju mali deo u
sreditu spojnice. Za punu realizaciju pretpostavke iznete u [2] bilo bi
neophodno povisiti nivo optereenja spojnice, to bi pak dovelo do
naruavanja nosivosti stabla vijka.
No, nezavisno od ovoga, slika deformacija i napona jasno
nagovetava neravnomernosti du veze zavrtnjima.
7. ZAKLJUCI

Prikazano istraivanje obuhvata nekoliko karakteristinih
momenata:

246
1. Aksijalno napregnute veze zavrtnjima u elinim
konstrukcijama se u praksi najee proraunavaju uproenim
metodama (u skladu sa vaeim standardima), pri emu se ne vodi
rauna o neravomernosti optereenja navoja u vezi;
2. teorijska i eksperimentalna istraivanja ovih veza ukazuju na
veliku neravnomernost u optereenju navoja u vezi, tj., navoji najblii
dejstvu sile su daleko najvie optereeni;
3. istraivanja takoe navode da se sa plastifikacijom veze
pomenute neravnomernosti u velikoj meri izjednaavaju;
4. analize ovakvih veza savremenim raunskim metodama
(MKE), i to u plastinom domenu, potvruju da se koncentracije
napona javljaju na oekivanim mestima (ovde na grlima navoja
vorne spojnice MERO); mora se napomenuti da se u sluaju
analizirane spojnice koncentracije napona javljaju i usled promene
konture (otvori u sfernom telu spojnice).
Iz istraivanja se vidi da savremena raunska sredstva, uz
teorijsku podlogu, daju celovitiji uvid u ponaanje i bolje iskorienje
nosivosti ovakvih veza, naroito uz kontrolisanu plastifikaciju. Ovo je
posebno znaajno za veze realizovane samo jednim zavtnjem.
Osnovni smisao istraivanja se sastoji u tome da jedan primer
ovako detaljne analize, ovde primenjene na vornoj spojnici PRK tipa
MERO, moe da poslui kao praktina preporuka za buduu
metodologiju prorauna ove vrste spojeva.

8. LITERATURA
[1] ANSYS, Software Manual, 2007
[2] Aerkan, N. S. i dr.: Spravonik mainostroitelja, tom 4, knjiga 2,
Gosudarstvennoe nauno-tehnieskoe izdatelstvo mainostroitelnoj
literaturi, Moskva, 1963.
[3] Ljubinovi, K.: Osnovi konstrukcija u mainstvu, izdanje autora, Beograd,
1965.
[4] Sekulovi, M.: O nelinearnoj numerikoj analizi konstrukcija, Teorija
konstrukcija savremeni problemi nelinearne analize, Graevinska knjiga,
Beograd, 1992.
[5] Uskon Space Frame System Construction Industry and Commerce Co.
Inc., CD prezentacija, 2000.
[6] Vacev T.: Optimalno reenje vora eline prostorne reetke primenom
nelinearne analize, doktorska disertacija, Novi Sad, 2009, str. 267-274
[7] Vacev T, Rankovi S, Boni Z. Sanacija krovne kostrukcije bazena u
Gamzigradskoj banji. Nauka + Praksa. 2008; (11):41-47.
[8] Rankovi S, Vacev T, Boni Z. Dijagnostika stanja krovne kostrukcije
bazena u Gamzigradskoj banji. Nauka + Praksa. 2008; (11):31-39.

UDK: 721:624.042.7(045)=163.41

KONSTRUISANJE SEIZMIKI OTPORNIH ZGRADA

Slavko Zdravkovi
1

Dragana Turni
2
Predrag Petronijevi
3

Rezime
Prirodno je da su ljudi najvie zainteresovani za ponaanje zgrada za
vreme zemljotresa, jer su to graevine sa kojima su u stalnom i
neposrednom dodiru. Obzirom da su zemljotresi prirodne pojave koje je,
prema dananjim saznanjima o njima, nemogue predvideti po vremenu
kada e se dogoditi, niti kakve e ruilake posledice iz toga proistei
zemljotresi su izazivali, a izazivaju i danas, iskonski strah pred nepoznatim i
nepredvidivim. Zato aseizmiko graditeljstvo sadri niz protivurenosti i
suprotnosti za koje je nuno iznai optimalni kompromis, ali je pri tome bitno
da to ne podrazumeva kompromis na raun sigurnosti i bezbednosti ljudi.
Shodno odredbama Pravilnika i tehnikim normativima za izgradnju objekata
visokogradnje u seizmikim podrujima, objekti se projektuju tako da
zemljotresi najjaeg intenziteta mogu prouzrokovati oteenja njihovih
konstrukcija, ali ne sme doi do ruenja tih objekata. Postojee metode
ocene seizmikog rizika i definisanja parametara seizmikog dejstva za
projektovanje seizmike konstrukcije, zasnivaju se na iskustvu od oteenja
objekata u dogoenim zemljotresima, laboratorijkim i terenskim
istraivanjima konkretnih materjala, tla i konstrukcija, a podaci o dogoenim
zemljotresima predstavljaju laboratoriju in situ. U EC8 posebno je naglaena
zatita od poara, to je i ovde pokazano.

Kljune rei: zemljotres, zgrada, seizmika sila, izolacija, poar.

1
Dr, redovni profesor, Ekspert Saveznog ministarstva za nauku, tehnologiju
i razvoj, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu
2
Dipl. ing. arh, student doktorskih studija, Graevinsko-arhitektonski fakultet
u Niu
3
Dipl. ing. gra, asistent, student doktorskih studija, Graevinsko-
arhitektonski fakultet u Niu
Rad je finansiran sredstvima Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj
Republike Srbije

248
1. UVOD
Graevine kao dugotrajna i skupa ljudska dobra, jo skuplja u
seizmikim podrujima, moraju svojim kvalitativnim svojstvima
garantovati bezbednost njihovim korisnicima. Opstanak
konstruktivnog sistema ne sme biti doveden u pitanje, mada neki
nevani konstruktivni elementi mogu biti izbaeni iz funkcije. Najvei
intenzitet koji su zemljotresi dostigli u naim podrujima ide do
desetog stepena MCS-skale, a celokupna teritorija nae zemlje nalazi
se u seizmiki aktivnim podrujima u kojima su se dogodili potresi VII
i vieg stepena MCS-skale.
Pri projektovanju konstrukcija u zemljotresnim podrujima
projektant bi trebalo da zna kretanje tla na lokaciji objekta za vreme
zemljotresa koji e se dogoditi u toku eksploatacije projektovanog
objekta. Bazu za procenu buduih kretanja tla predstavljaju
seizmoloki i geoloki podaci. Najvaniji i najei su zemljotresi
tektonskog porekla (90%). Pri aseizmikom projektovanju i graenju,
uglavnom postoje dva osnovna pravila zatite objekta od vibracionog
dejstva zemljotresa: prvi, koji se zasniva na konceptu gradnje same
konstrukcije otporne na dejstvo zemljotresa koji je najvie prihvaen i
razvijen, i drugi, koji isto tako ima zadatak da obezbedi seizmiku
otpornost konstrukciji, redukcijom i modifikacijom ulaznih uticaja od
zemljotresnih sila u konstrukciju, koja tek poslednjih decenija nalazi
teorijsku, ali nedovoljnu praktinu primenu.
Donoenje odluke o nivou prihvatljivog seizmikog rizika i
izboru optimalne konstrukcije moe da se formulie kombinovanjem
parametara seizmikog hazarda i parametara konstrukcije. Seizmiki
rizik se definie kao oekivani stepen gubitaka prouzrokovanih
efektima buduih zemljotresa: ruenjem i oteenjem objekata,
povredama i gubicima ljudskih ivota, dirktnim i indirektnim
ekonomskim,funkcionalnim, socijalnim i drugim tetama. Seizmiki
hazard definie se kao deo prirodnog hazarda i predstavlja
verovatnou pojavljivanja zemljotresa odgovarajuih karakteristika
(intenzitet, brzina, ubrzanje oscilovanja tla itd.) u odreenom periodu
na odreenom mestu. Rezultati seizmikog hazarda i seizmikog
rizika razlikuju se u kvalitativnom smislu.

2. OSNOVNI PRINCIPI ASEIZMIKE GRADNJE

Osnovna filozofija konstruisanja seizmiki otpornih
graevinskih objekata je da se u sluaju dejstva zemljotresa spree
povrede ljudi, osigura kontinuitet vitalnih funkcija i da se tete na
249
imovini svedu na najmanju moguu meru. Kod projektovanja
graevina potrebno je obezbediti njihovu funkcionalnost, racionalnost
i sigurnost kod svih moguih optereenja, pa i pri dejstvu zemljotresa.
Pri odreivanju zemljotresnog optereenja prisutna je velika
nesigurnost podataka koji se definiu u statistikom smislu
verovatnoe pojavljivanja. Stepen efikasne zatite mora biti usklaen
sa stepenom razvoja i ekonomskim mogunostima drutva, radi toga
to konzervativno graenje moe izazvati ozbiljne ekonomske
potekoe. Nauna i aplikativna istraivanja se sve vie vre u cilju
definisanja ekonomski opravdanim i tehniki konsistentnih kriterijuma
projektovanja, prorauna i graenja objekata i opreme kako bi izdrali
oekivana zemljotresna dejstva. Pri tome se polazi od injenice da
preventivna zatita predstavlja najbolji nain zatite i osiguranja
ljudskih ivota i drutvenih dobara.
Graenje seizmiki otpornih graevina se, u prvom redu,
postie sledeim merama:
- Izborom lokacije, pogodne u odnosu na seizmike uticaje,
- Pravilnim oblikovanjem graevine i adekvatnom
konstruktivnom dispozicijom,
- Izborom pogodnog graevinskog materjala,
- Izborom otpornosti prema poaru, materjala i konstrukcije,
- Primenom sredstava za seizmiku izolaciju i apsorbciju,
- Adekvatnim proraunom konstrukcije na seizmika dejstva,
- Visokim kvalitetom gradnje idr.
Mnoge predpostavke koje se ine pri proraunu konstrukcija,
kao to su: da se razmak meu stubovima ili zidovima na tlo ne
menja, da nema nejednakih slaganja oslonaca, za vreme jakih
zemljotresa se ne ostvaruju. Zato Pravilnik [4] zahteva da temelji dre
konstrukciju povezanu i spree asinhrone oscilacije pojedinih zidova i
stubova, jer njihov nezavistan rad u svim pravcima moe izazvati
dopunske uticaje u konstrukciji koje je teko proceniti, ali koje mogu
biti znaajne. Kako su stvarne seizmike sile koje se javljaju u
konstrukciji za vreme jakog zemljotresa viestruko vee od sila prema
kojima se konstrukcija dimenzionie, to mora doi do oteenja iste.
Zato dobro odmeren kompromis veliina seizmikih sila i deformacije
objekta koje se mogu dozvoliti, moe se tanije odrediti dinaminom
analizom konstrukcija. Na osnovu svega napred reenog, vrlo je
teko, pri izboru konstukcija, dati neku preporuku koja bi davala
bezuslovnu prednost odreenom konstruktivnom sistemu. Samo
dobrim izborom materjala, dobrom optom koncepcijom i paljivo

250
odabranim detaljima, mogu se razni konstruktivni sistemi uiniti
otporni na dejstvo zemljotresa.

3. ELEMENTI ZA SEIZMIKU IZOLACIJU I
ABSORBCIJU

injenica je da je u objektu koji se rui ulaz seizmike energije
veliki, kao i da se sva energija koja je ula nije mogla utroiti
absorbovanjem kroz elasto-plastian rad konstrukcije i sekundarnih
elemenata, navela je na to da se u poslednje vreme u tom cilju
projektuju i ugrauju specijalni elementi ili sredstva za seizmiku
izolaciju i/ili absorbciju. Bitan uticaj na tetu ima odnos izmeu
predominantnih perioda oscilacija tla i svojstvenih perioda objekta.
Zato se poslednjih decenija dosta radi na istraivanju objekata
izolovanih od dejstva zemljotresa. U principu je u pitanju oslanjanje
objekta na elastinim leitima najee izraenim od neoprena ili
drugih elastinih otpornih materjala. Ideja je da se vetakim putem
produi period slobodnih oscilacija objekta tako da se ue u onaj deo
spektra odgovora, gde je amplifikacija manja od jedinice, upravo gde
se javlja etenuacija poto su tradicionalne zgrade zbog sigurnosti
ukotvljene u zemlju, sve sile zemljotresa prenose se direktno na
konstrukciju zgrade. Konvencionalne zgrade e apsorbovati energiju
zemljotresa deformacijom konstrukcije ramova ili zidova, najee u
neelastinom podruju, to rezultira u trajnom oteenju zgrade (sl. 1)
[6]. Zgrade sa seizmiki izolovanom osnovom nee dobiti takva
oteenja, zbog toga to e se pomeranja odigrati na nivou izolatora,
pa e pomeranja i horizontalna ubrzanja zgrade biti znaajno
smanjena(sl. 2 i sl. 3) [6], a oteenja u dogoenim zemljotresima
prikazani su na slikama 4, 5 i 6.

Slika 1 - Stanje zgrada posle Slika 2 - Kretanje zgrada prilikom
snanog zemljotresa zemljotresa

251

Slika 3 - Apsolutno ubrzanje zgrada

Slika 4 - Budva Crna Gora, 15.04.1979.

Slika 5 - Delimino poruena zgrada Slika 6 - Oteenje na dilatacionoj
(Skoplje, 26.07.1963.) razdelnici (Skoplje, 26.07.1963.)

Mada ideja za izolaciju konstrukcija nije tako nova, ni dan
danas nije nala adekvatnu primenu. Do sada u svetu ima malo
seizmiki izolarnih objekata, a nalaze se u Rusiji, Novom Zelandu,
Francuskoj, Japanu, Grkoj, SAD, Makedoniji idr. Postoji
interesovanje za reenja koja mogu znaajno da redukuju napone
izazvane zemljotresom u celoj konstrukciji. Prvi analitiki pokuaj

252
koriste primenu valjaka (sl. 8, Gonzales-Flores, 1964.) i meke
podmetae ispod stubova podruma ili prizemlja (sl. 7, Joshi, 1969.).
Osnovna kola H. Pesteloci (sl. 10, 1963.) u Skoplju lei na
gumenim leitima. U Francuskoj je razvijen izolacioni sistemGapec
(sl. 9, 1963.) i izolirano je vie zgrada.

Slika 7 - Primena gumenih podmetaa Slika 8 - Primena valjaka za izolaciju
za deliminu izolaciju od seizmikih od seizmikih kretanja (Prema
kretanja (Prema Joshiji, 1960) Gonzales-Flores, 1964)

Slika 9 - Konstruisanje izolacionog Slika 10 - Popreni presek kolske
sistema Caspec zgrade H. Pesteloci

4. POARI KAO PRATIOCI ZEMLJOTRESA
Ono to najvie brine jesu ljudske rtve i povrede koje su
najei pratioci povreda. Osim toga poari prouzrokuju i ekonomske
gubitke. U poarima prema statistikim podacima godinje u svetu
bude uniteno 2-6% stambenih zgrada. U preko 5 miliona poara
godinje u svetu pogine 40.000-50.000 ljudi od ega u zgradama 75-
85%. Poari koji nastaju kao posledica zemljotresa mogu se podeliti u
dve osnovne grupe: primarni i sekundarni, a karakteristini primeri su
sledei. Za vreme Lisabonskog zemljotresa (Portugalija, 1755.) bilo je
oteeno 75% svih zgrada. Zemljotres koji se dogodio u Kaliforniji
(SAD, 1906.) naroito je teko pogodio San Francisko, izazvao je
mnogo poara u tom gradu. Za vreme Mesinskog zemljotresa (Italija,
253
1908.) dolo je do velikog poara koji je plamteo tri dana i tri noi. U
katastrofalnom zemljotresu koji je pogodio Japan 1923. god., najvie
su stradali gradovi Tokio i Jokohama u kojima je izgorelo 447.128
zgrada. teta od poara je bila vea od tete izazvane zemljotresom.
Oko milion stanovnika Tokija je ostalo bez krova nad glavom, a oko
50.000 ljudi je izgorelo u poaru.

5. EVROKOD 8-EC8 : PROJEKTOVANJE SEIZMIKI
OTPORNIH KONSTRUKCIJA
U EC8 predvieno je da Dravne institucije odrede optimalni
stepen zatite pojedinih vrednosti koje su u EC8 date kao inicijativne.
Smatra se da se samo jednim parametrom moe obuhvatiti potencijal
povredljivosti objekata. Mape koje zavise od seizmike aktivnosti,
daju se za usvojeni povratni period od 475 godina i faktorom znaaja
od 1,0. U delu 1-2: Opta pravila za zgrade pored osnovnog teksta
ukljuena su i tri Aneksa u kojima se razvijaju odreeni aspekti koji su
prikazani u odgovarajuim odredbama korisnim za fazu idejnog
projektovanja zgrada. Uputstvo o vibroizolaciji zgrada nisu data, a
njena primena uslovljava se posebnim ispitivanjima i dokazima.
Najobimniji deo 1-3: Opta pravila za razliite materjale i elemente. U
njemu su najire obraene betonske konstrukcije a daju se kako
posebna pravila za njih, tako i posebna pravila za eline, drvene i
zidane zgrade.

6. ZAKLJUAK
Zemljotres je prirodna pojava koja se, u veim ili manjim
vremenskim razmacima, javlja u odreenim oblastima, uz vea ili
manja razaranja ljudskih tvorevina, zgrada svih vrsta i uz odreene
ljudske rtve. Iz dosta primera pri analizi oteenja objekata u
dogoenim zemljotresima moe se zakljuiti da maksimalno ubrzanje
tla nije jedina veliina koja utie na oteenja, a time i na intenzitet.
Bitan uticaj na tetu ima odnos izmeu perioda oscilacija tla i
svojstvenih perioda objekta. Pri aseizmikom projektovanju i graenju
uglavnom postoje dva pravca zatite objekata zasnovani: prvi, na
otpornosti same konstrukcije, i drugi, na seizmikoj izolaciji i
absorbciji, pri ovome se seizmiki rizik definie kao oekivani stepen
gubitaka, a seizmiki hazard se definie kao pojavljivanje zemljotresa
u odreenom periodu na odreenom mestu. Osnova aseizmikog
projektovanja je da se: spree povrede ljudi, osigura kontinuitet
vitalnih funkcija, da se tete na imovini svedu na najmanju meru i

254
pored velike nesigurnosti korienih podataka. Aseizmika gradnja
poskupljuje objekat pa sigurnost objekta i opreme u njemu mora biti
obezbeena u optimalnoj meri shodno odredbama pravilnika [4].
Izboru lokacije, odreivanju prorauna seizmikih sila, dispoziciji i
izboru konstruktivnog sistema i materjala, mora se posvetiti najvea
panja, koristei u prvom redu savremena dostignua nauke u ovoj
oblasti. Svedoci smo da poari kao pratioci zemljotresa esto nanose
vee tete od teta izazvanih samim zemljotresom, pa je u EC8
zatita od njih posebno naglaena. U radu se posebno ukazuje na
sveukupnu zatitu svih tipova i vrsta zgrada prema Evropskim
predstandardima prema EC8 koji se odnose na projektovanje
seizmiki otpornih konstrukcija.
7. LITERATURA

[1] S. Zdravkovi: Obezbeenje zgrada od seizmikih razaranja, V
nauni skup ovek i radna sredina, FZNR, Ni, 1986.
[2] S. Zdravkovi: Nekonvencionalni metodi zatite objekata od
dejstva zemljotresa, 18. Jug. kongres teorijske i primenjene
mehanike, Vr. Banja, 1988.
[3] D. Turni: Mere za smanjenje seizmikog rizika kod zgrada,
Phidac09, radovi sa 1. Simp. stud. dokt. stud. gra. i arh.
Nauka+praksa, Ni, 2009.
[4] Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju objekata
visokogradnje u seizmikim podrujima, sl. List SFRJ br. 31/81.
Beograd. [5] Igi T, Doprinos optimalnom dimenzionisanju
konstrukcija, Gradjevinski fakultet, Ni, 1980.
[5] S. Zdravkovi: Poari koji nastaju usled zemljotresa, III Nauni
skup ovek i radna sredina, FZNR, Ni, 1984.
[6] B. Zaki: Sredstva za seizmiku izolaciju temelja zgrada,
Izgradnja 4/88, Beograd, 1988.

UDK: 65.012.2+65.011(045)=163.41

KRITERIJUMI KVALITETA DINAMIKIH
PLANOVA
Milorad Zlatanovi
1

Biljana Matejevi
2

Rezime: Kvalitetno uraen dinamiki plan jedan je od bitnih uslova uspene
realizacije graevinskog projekta. Dinamiki plan mora biti realan, primenljiv,
potpun i fleksibilan. Od kvaliteta izrade, zavisie i kvalitet njegovog korienja,
praenja, kontrole i auriranja, a onda posredno i kvalitet samih radova,
ugovorenih rokova i trokova. U ovom radu su predloeni kriterijumi kvaliteta za
ocenu izrade dinamikih planova i kriterijumi kvaliteta povoljnosti primene
dinamikih planova. Izvrena je ocena tih kriterijuma i dinamikih planova prema
svakom od kriterijuma, primenom metode korelacije ranga. Na osnovu ovog
istraivanja dobijeni su rezultati o najpovoljnijoj primeni mrenog dinamikog plana
Ovo su i oekivani rezultati, s obzirom na to da je mreni plan najkompletniji, a
gantogram najjednostavniji, najrazumljiviji i najpregledniji plan. Takoe, pokazano
je da nedostaci mrenog plana, mogu biti znaajno dopunjeni prednostima
gantograma, kada se radi u kombinaciji sa njim.
Kljune rei: dinamiki planovi, korelacija ranga, rangiranje.

1. UVOD
Jedan od bitnih elemenata uspene realizacije projekta je
kvalitetno uraen dinamiki plan, na osnovu koga treba da se odvija
izvoenje radova i dinamika trokova. Dinamiki plan mora biti realan,
primenljiv, potpun, fleksibilan, itd. Od kvaliteta izrade, zavisie i

1
Redovni profesor Graevinsko-arhitektonskog fakulteta u Niu
2
Asisistent Graevinsko-arhitektonskog fakulteta u Niu

256
kvalitet njegovog korienja, praenja, kontrole i auriranja, a onda
posredno i kvalitet samih radova, ugovorenih rokova i trokova.
2. DEFINISANJE KRITERIJUMA KVALITETA
Kriterijumi prema kojima se moe oceniti kvalitet dinamikog
plana, definiu se sa razliitih aspekata izrade i primene planova. Na
osnovu dugogodinjeg iskustva u izradi dinamikih planova i praenja
realizacije istih, autori ovog rada predlau dve grupe kriterijuma
kvaliteta dinamikih planova:
I Kriterijumi kvaliteta izrade dinamikog plana, i
II Kriterijumi kvaliteta povoljnosti primene dinamikog plana.
Ove dve grupe kriterijuma kvaliteta dinamikih planova sadre niz
kriterijuma koji su u ovom radu definisani, analizirani i rangirani. Zbog
ogranienog prostora, u ovom radu se daju samo neki rezultati istraivanja.
3. OCENA VANOSTI KRITERIJUMA KVALITETA
POVOLJNOSTI PRIMENE DINAMIKIH PLANOVA
Prethodno predloeni i definisani kriterijumi kvaliteta dinamikih
planova nemaju podjednaku vanost pri izboru metode planiranja.
Takoe, razmatrani planovi (tehnike planiranja) nemaju podjednak
kvalitet sa aspekta posmatranih kriterijuma. Kako ovi kvaliteti nisu
merljivi, ne mogu se izraziti kvantitativnim veliinama, pa samim tim ni
uporeivati. Za ocenu kriterijuma kvaliteta i dinamikih planova,
primenie se kvalitativna metoda rangiranja metoda korelacije ranga.
Metoda korelacije ranga
Metoda korelacije ranga spada u grupu neparametarskih
statistikih metoda i zasniva se na subjektivnim ocenama eksperata iz
odreenih oblasti u vezi reavanja nekih problema. Sutina metode je da
se putem anketiranja kompetentnih strunjaka i sprovoenjem odreene
procedure, odredi vanost (rang) svakog faktora i njegov uticaj na
posmatranu pojavu. Kolektivna ekspertna procena obezbeuje veu
korektnost i pouzdanost prognoza i ima sledee karakteristike:
Obezbeuje potpunu nezavisnost miljenja eksperata,
Procene se daju u kvantitativnoj formi, i
Ekspert argumentovano obrazlae razloge koji su mu
posluili kao baza za datu procenu.
Podaci dobijeni putem ankete se obrauju u tabelama 1 i 2.
Suma ranga se izraunava prema izrazu:

=
=
m
j
ij i
a S
1
(1)
gde je: S
i
suma ranga za svaki parametar rangiranja,

257
a
ij
ocena eksperta j (j=1,2, ... , m) za parametar i (i=1,2, ... , n).
Aritmetika sredina sume ranga se odreuje prema:

n
S
S
n
i
i
sr
=
=
1
(2)
a odstupanje sume ranga izmeu i-tog parametra i aritmetike
sredine sume ranga prema:

sr i i
S S = (3)
Za ocenu stepena saglasnosti miljenja svih anketiranih
strunjaka koristi se Kendall-ov koeficijent saglasnosi W
k
, koji se
izraunava na osnovu izraza:

) (
12
3 2
1
2
n n m
W
n
i
i
k
=

=
(4)
gde je: n

broj parametara koji se rangiraju,
m

broj anketiranih strunjaka.
Na osnovu vrednosti koeficijenta saglasnosti W
k
utvruje se
da li je ocenjivanje usklaeno (ako je W
k
>0.8) ili nije usklaeno
(W
k
<0.7). U sluaju 0.7<W
k
<0.8 treba analizirati one parametre koji
imaju veliko odstupanje, ponovo ih rangirati i ponoviti proraun.
Prema sumi ranga odreuje se rang parametra na taj nain
to parametar koji ima najmanju sumu ranga zauzima prvo mesto.
Ukoliko se desi da dva parametra imaju istu sumu ranga, onda oba
dobijaju rang koji je aritmetika sredina brojanih oznaka onih mesta
koja bi oni u redosledu zauzimali kada bi sume rangova bile razliite.
Tabela 1 - Rangiranje parametara prema sumi ranga
Uesnici (eksperti)
R.
br
Parametri koji
se rangiraju
1 2 . . m
S
i

i

2
i
KR
1 a
11
a
12
. . a
1m
S
1

2 a
21
a
22
. . a
21
S
2

. .
.
. .
.
.
n a
n1
a
n2
. . a
nm
S
n

=
n
i
i
S
1

=

n
i
i
1
2

Za konano rangiranje se izraunavaju apsolutna AV i
relativna RV vanost razmatranih parametara:

258

1
S PV
S PV
AV
i
i
= (5)

) (
1
i
m
i
i
i
S PV
S PV
RV
=
(6)
gde je: PV

pomona veliina koja se izraunava:

) 1 ( + = n m PV (7)
Na osnovu apsolutne vanosti se vri konano rangiranje na
taj nain to parametar sa najveom vrednou apsolutne vanosti
dobija rang 1.
Tabela 2 Proraun apsolutne i relativne vanosti
R.br.
Parametri koji se
rangiraju
S
i
PV - S
i
AV RV KR
1 S
1
PV S
1
AV
1
RV
1

2 S
2
PV S
2
AV
2
RV
2

. . . . .
n S
n
PV S
n
AV
n
RV
n

=
n
i
i
S
1

=

n
i
i
S PV
1

=
n
i
i
AV
1

=
n
i
i
RV
1

Primena metode korelacije ranga za rangiranje kriterijuma
kvaliteta povoljnosti primene dinamikih planova
Prikupljanje podataka za rangiranje kriterijuma kvaliteta
dinamikih planova izvreno je putem ankete. Anketa je sprovedena
prema dva unapred definisana kruga. Anketirani su eksperti iz oblasti
tehnologije i organizacije izvoenja graevinskih radova, i to
uglavnom nastavno osoblje graevinskih fakulteta u zemlji i
inostranstvu, kao i strunjaci iz privrede koji raspolau praktinim
znanjem i iskustvom u oblasti planiranja. Uzorak od 21-og strunjaka
podeljen je u tri grupe od po sedam.
U prvom krugu bilo je potrebno da se eksperti izjasne o
vanosti predloenih kriterijuma zaokruivanjem DA, ukoliko smatraju
da je kriterijum vaan za izbor dinamikog plana, odnosno NE, ako
smatraju da to nije. U anketni list je uneto kratko objanjenje svakog
od predloenih kriterijuma i postupak popunjavanja. Postojala je i
mogunost da se navede, uz obrazloenje, neki novi kriterijum koji
nije definisan a znaajan je.
Odgovori dobijeni u prvom krugu ankete potvrdili su izbor
predloenih kriterijuma. Kriterijumi: Mogunost analiza, Odreivanje
kritinog puta, Dinaminost plana i Jednostavnost izrade i korienja
plana, su ocenjeni sa 100% vanosti, dok za kriterijume: Prezentacija

259
plana i Primena softvera se 95.24% anketiranih eksperata izjasnilo da
su vani. Za kriterijume: Kompletnost plana, Broj aktivnosti u projektu,
Univerzalnost plana i Vrsta objekta se izjasnilo redom: 85.71%,
80.95%, 76.19% i 71.43% anketiranih eksperata.
U drugom krugu ankete bilo je potrebno izvriti rangiranje
kriterijuma brojevima od 1 do 10, gde 1 ima znaenje najvanijeg, a
10 najmanje vanog kriterijuma. Takoe, trebalo je rangirati
dinamike planove po zadatim kriterijumima, brojevima od 1 do 4,
gde 1 ima znaenje najpovoljnijeg, a 4 najnepovoljnijeg plana sa
stanovita razmatranog kriterijuma.
Na osnovu prikupljenih podataka izvrena je njihova
statistika obrada prema napred objanjenim postupcima. Kendall-ov
koeficijent saglasnosti miljenja eksperata po grupama je 0.800;
0.816 i 0.806, to ukazuje na usaglaenost ocenjivanja. Odreene su
sume rangova, apsolutna i relativna vanost, po grupama, kao i
zbirno za sve uesnike preko srednjih vrednosti apsolutne i relativne
vanosti, i utvreni rangovi kriterijuma i dinamikih planova. Pri
rangiranju dinamikih planova sa aspekta svakog od rangiranih
kriterijuma, odreivan je koeficijent saglasnosti. Njegova vrednost je
uglavnom vea od granine vrednosti 0.8, ali se kod nekoliko
kriterijuma javila i vrednost ovog koeficijenta izmeu 0.7 i 0.8. Za ove
kriterijume bi trebalo izvriti ponovno rangiranje. Poto u konanoj
rang listi planova ova manja neusaglaenost nema znaajnog uticaja,
zadrani su prvobitni podaci.
Analizom dobijenih rezultata utvren je konaan redosled
vanosti kriterijuma kvaliteta i dinamikih planova sa stanovita
svakog od kriterijuma (Tabela 3). Uoava se da mreni plan ima rang
1 za najvei broj kriterijuma, i to za kriterijume koji su po vanosti na
prvom, treem, etvrtom, petom, devetom i desetom mestu rang liste.
Za kriterijum Prezentacija plana koji je na drugom mestu po vanosti,
gantogram se pokazuje kao najpovoljniji sa rangom 1, a isti rang ima i
za kriterijume na estom i osmom mestu liste. Ortogonalni plan je
najpovoljniji, kako analiza pokazuje, sa aspekta kriterijuma
Kompletnosti plana, koji zauzima sedmo mesto vanosti. Ciklogram
uglavnom ima rang tri za skoro sve razmatrane kriterijume.
Tabela 3 Rang kriterijuma i planova
Vrsta plana
R.br. Kriterijum KR
Gantogram
Ortogonalni
plan
Ciklogram
Mreni
plan
1 Prezentacija plana 2 1 3 2 4
2 Mogunost analiza 1 2 4 3 1
3
Odreivanje kritinog
puta
4 2 4 3 1

260
4 Primena softvera 3 2 4 3 1
5 Kompletnost plana 7 4 1 2 3
6 Dinaminost plana 5 2 4 3 1
7 Univerzalnost plana 6 1 4 3 2
8
Jednostavnost izrade i
korienja plana
8 1 2 3 4
9 Vrsta objekta 10 2 4 3 1
10
Broj aktivnosti (pozicija)
u projektu
9 2 4 3 1
Na slikama 1 do 4 prikazana je raspodela funkcije apsolutne
vanosti (AV, Tabela 4), na osnovu koje je izvreno rangiranje
planova, u odnosu na rang kriterijuma kvaliteta povoljnosti primene
dinamikih planova.

Tabela 4 Rang kriterijuma i apsolutna vanost (AV) planova
Rang Kriterijum Gantogram
Ortogonalni
plan
Ciklogram
Mreni
plan
1 Mogunost analiza (MA) 0.688 0.524 0.679 1.000
2 Prezentacija plana (PP) 0.917 0.672 0.695 0.581
3 Primena softvera (PS) 0.783 0.439 0.499 1.000
4
Odreivanje kritinog puta
(OKP)
0.652 0.350 0.529 1.000
5 Dinaminost plana (DP) 0.799 0.396 0.586 1.000
6 Univerzalnost plana (UP) 1.000 0.468 0.554 0.712
7 Kompletnost plana (KP) 0.614 0.875 0.858 0.642
8
Jednostavnost izrade i
korienja plana (JIK)
1.000 0.664 0.632 0.374
9
Broj aktivnosti (pozicija) u
projektu (BA)
0.807 0.528 0.677 0.955
10 Vrsta objekta (VO) 0.615 0.496 0.583 0.972
suma 7.275 5.412 6.31 8.236


261

Slika 1 Raspodela apsolutne vanosti gantograma

Slika 2 Raspodela apsolutne vanosti ortogonalnog plana
Na slici 5, koja pokazuje raspodelu apsolutne vanosti
gantograma i mrenog plana po kriterijumima kvaliteta dinamikih
planova, moe se uoitu da se mreni plan i gantogram dosta dobro
dupunjuju. Za one kriterijume za koje mreni plan ima manju apsolutnu
vanost, pa samim tim i nii rang, gantogram ima veu apsolutnu
vanost i vii rang, i obrnuto. Jedino kod kriterijuma Kompletnosti plana
oba plana imaju skoro podjednaku apsolutnu vanost i rangove 3 i 4.

Slika 3 Raspodela apsolutne vanosti ciklograma

262

Slika 4 Raspodela apsolutne vanosti mrenog plana
Slika 6 pokazuje raspodelu apsolutne vanosti ortogonalnog
plana i ciklograma, gde se moe uoiti da su njihove apsolutne vanosti
vrlo ujednaene, s tim to skoro za sve kriterijume ciklogram ima vii
rang u odnosu na ortogonalni plan. Jedino za kriterijum Kompletnost
plana, oba ova plana imaju visok rang, ali je ortogonalni plan za nijansu
sa boljim rezultatima. Na osnovu prethodnih analiza, moe se izvesti
zakljuak da je mreni plan, kao plan sa najveim brojem kriterijuma za
koje ima prvo mesto rang liste, najpovoljniji i najprihvatljhiviji u planiranju
izvoenja radova. Vano je i to to mreni plan ima rang 1 za kriterijume
koji su po svojoj vanosti na prvim mestima rang liste. Takoe, znaajan
podatak je da se svi nedostaci mrenog plana, u velikoj meri mogu
dopuniti gantogramom kada se radi u kombinaciji sa njim.

Slika 5 Raspodela apsolutne vanosti gantograma i mrenog plana

Slika 6 Raspodela apsolutne vanosti ciklograma i ortogonalnog plana

263
4. ZAKLJUAK
Definisani su kriterijumi kvaliteta za ocenu izrade dinamikih
planova bilo koje vrste i kriterijumi kvaliteta povoljnosti primene
dinamikih planova, sa ciljem da se utvrdi koji od definisanih
kriterijuma je najpovoljniji u primeni dinamikih planova izvoenja
radova kod izgradnje graevinskih objekata.
Na osnovu sprovedene ankete kompetentnih eksperata i
primenom metode korelacije ranga, utvreno je da je za planiranje
izvoenja radova najpovoljniji mreni dinamiki plan, a odmah za njim
dolazi paralelni dinamiki plan gantogram. Ovim istraivanjem je
potvreno ono to se i inae oekivalo. Mreni plan je najkompletniji,
a gantogram jednostavan i vrlo pregledan plan. Ova injenica je
sigurno i presudna to je primena gantograma najzastupljenija kod
planiranja izvoenja radova u naim graevinskim preduzeima.
5. LITERATURA
[1] Dutina, V.: Modeliranje i izbor optimalne organizacione
struktrure graevinskih preduzea, doktorska disertacija,
Graevinsko-Arhitektonski fakultet, Kosovska Mitrovica, 2000.
[2] Herve, A.: The Kendall Rank Correlation Coeficient, Encyclopedia
of Measurement and Statistic, The Universitety of Texas, 2007.
[3] Paali, B., Dragovi, V.: Osnovi statistike analize kroz
primjere, Savremena administracija, Beograd, 1981.
[4] Trajkovi, D.: Prognoziranje efekta primene graevinske
mehanizacije u uslovima izvrenja rada, doktorska disertacija,
Graevinski fakultet, Ni, 1984.
[5] Trajkovi, D.: Organizacija graenja I, Graevinski fakultet, Ni, 1995.
[6] Zlatanovi, M.: Upravljanje transportnim procesima izgradnje
saobraajnica, Graevinsko-arhitektonski fakultet Univerziteta u
Niu, 1999.


264

Indeks autora

265

INDEKS AUTORA

Blagojevi mr Borislava, dipl. in. gra.
asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 1 8
Bogdanovi dr Veliborka, dipl. in. gra.
redovni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 9 16
Boni mr Zoran, dipl. in. gra.
asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 25 32, 49 56, 127 - 133
Cari Olga, dipl. in. arh.
sar. u nastavi, Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i
urbanizam, Novi Sad, str. 33 40, 143 - 150
osi mr Mladen, dipl. in. gra.
student doktorskih studija, str. 41 48
Davidovi mr Neboja, dipl. in. gra.
asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 25 32, 49 56, 127 - 133
Dereti Stojanovi dr Biljana, dipl. in. gra.
vanr. prof, Graevinski fakultet, Beograd, str. 57 - 64
ori Veljkovi dr Sneana
docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 181 188
orevi Milica, dipl. in. arh.
Foli dr Radomir, dipl. in. gra.
prof. emeritus, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, str. 189 - 195
Gligorijevi mr Milan, dipl. in. gra.
Goci mr Milan
Grdi dr Zoran, dipl. in. gra.
vanr. prof, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 87 94, 231 - 238
Hiel dr Ksenija, dipl. in. arh.
docent, Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i
urbanizam, Novi Sad, str. 143 150
Igi dr Tomislav, dipl. in. arh.
red. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 95 102
Jovanovi dr Goran, dipl. in. arh.
docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 223 - 230
Jevremovi Ljiljana, dipl. in. arh.
Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 103 - 110
Jordanovi Marina, dipl. in. arh.
asistent pripravnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 111 118

266
Karamarkovi dr Jugoslav
redovni profesor, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 181 188
Kekovi dr Aleksandar, dipl. in. arh.
Kisin dr Sran
redovni profesor, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, str. 239 - 246
Koblika Dejan, dipl. in. gra.
asistent, Tehniki fakultet, Kosovska Mitrovica,
str. 25 32, 49 56, 127 - 133
Koneski Aleksandra, dipl. in. arh.
Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 135 142
Kondi Slavia, dipl. in. arh.
asistent pripravnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 65 72
Kosti dr Dragan, dipl. in. gra.
docent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 9 16
Kosti mr Svetlana, dipl. in. gra.
asistent, Graevinski fakultet, Beograd, str. 57 - 64
Krklje mr Milena, dipl. in. arh.
asistent, Fakultet tehnikih nauka, Departman za arhitekturu i
Kubet Vladimir, dipl. in. arh.
Kudeyarova P. dr Nina
Belgorod State Technological University named after Shukhov,
str. 151 156
Lomachenko V. mr Dmitry
str. 151 156
Mati Bojan, dipl. in. gra.
asistent, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad,str. 157 164
Markovi dr Nenad, dipl. in. gra.
docent, Graevinski fakultet, Beograd, str. 57 - 64
Maslak Emir, dipl.in.gra.
asistent, DUNP Departman za Graevinarstvo, Novi Pazar,
str. 197 206
Matejevi mr Biljana, dipl. in. gra.
asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, str. 255 - 263
Mijalkovi dr Marina, dipl. in. gra.
vanr. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 173 180, 189 - 195
Miljkovi Miomir, dipl. in. gra.
Miloevi mr Bojan, dipl. in. gra.
Visoka graevinsko geodetska kola, Beograd, str. 173 180
Neduin Dejana, dipl. in. arh.

Indeks autora

267
Petronijevi Predrag, dipl. in. gra.
asistent, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 247 - 254
Petrovi Marjan, dipl. in. arh.
saradnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 119 - 125
Petrovi Milo, dipl. in. gra.
stud. dokt. studija, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 181 188
Petrovi arko, dipl. in. gra.
asistent pripravnik, Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni,
str. 173 180
Plavi dr Jasna, dipl. in. gra.
docent, Graevinski fakultet, Beograd, str. 1 8
Proti-Bogdanovi mr Ivana, dipl. in. arh.
Prolovi dr Verka, dipl. in. gra.
red. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 25 32, 49 56
Radivojevi mr Dragan, dipl. in. gra.
Radovi dr Neboja, dipl. in. gra.
docent, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad str. 157 164
Rankovi mr Slobodan, dipl. in. gra.
Risti Nenad, dipl. in. gra.
Sadovi Enis, dipl.in.gra.
str. 197 - 206
Sremac Sinia, dipl. in.saob.
asistent, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, str. 157 164
Spasojevi dr Ana, dipl. in. gra.
Guscetti&Tournier SA Ingenierie civile, Carouge, str. 207 214
Stavretovi dr Nenad, dipl. in. um.
docent, umarski fakultet, Beograd, str. 215 - 222
Stefanovi mr Bogdan, dipl. in. um.
asistent, umarski fakultet, Beograd, str. 215 - 222
Stoiljkovi mr Branislava, dipl. in. arh.
Stoji dr Dragoslav, dipl. in. gra.
red. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 231 - 238
urdilovi-Spasojevi mr Marija, dipl. in. gra.
Tani mr Milan, dipl. in. arh.
Toplii-uri dr Gordana, dipl. in. gra.
Trajkovi dr Slavia, dipl. in. gra.
vanr. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 79 - 85


268
Turni Dragana, dipl. in. arh.
str. 95 102, 247 - 254
Uzelac dr ore, dipl. in. gra.
profesor, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad, str. 157 164
Vacev dr Todor, dipl. in. gra.
Zdravkovi dr Slavko, dipl. in. gra.
red. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet u Niu, str. 247 - 254
Zeirovi Edin, dipl.in.gra.
str. 197 206
ivkovi dr Nenad, dipl. geograf.
docent, Geografski fakultet, Beograd, str. 1 8
Zlatanovi dr Milorad, dipl. in. gra.
red. prof., Graevinsko-arhitektonski fakultet, Ni, str. 255 - 263

University of Nis
FACULTY OF CIVIL ENGINEERING

COLLECTION OF PAPER ABSTRACTS

N
O
25, 2010

ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITEKTONSKOG FAKULTETA No. 25

270
Editor
The Faculty of Civil Engineering and Architecture
Aleksandra Medvedeva 14
Ni, Serbia

For the Editor
D.Sc.Constr. Dragan Aranelovi, dean

Editor-In-Chief
D.Sc. Constr. Slavia Trajkovi, assistant prof.

Editorial Board
D.Sc. Dragoslav Stoji, full prof.
D.Sc. Nikola Ceki, full prof.
D.Sc. ore orevi, full prof.
D.Sc. Zoran Grdi, assistant prof.
D.Sc. Branko Turnek, associate prof.
M.Sc. Marina Trajkovi, assistent

Technical Adaption
arch. Vladan Nikoli

English Language Lector
BA. Phil. Goran Stevanovi

Papers are Reviewed

ISSN 1452-2845

Printed by:
Printing Office Punta d.o.o. Ni
Number of Copies Printed: 200

271

UDK: 556.1:620.92(497.11)(045)=163.41

AVERAGE FLOW REGIONALISATION ON THE
TERRITORY OF SERBIA

Borislava Blagojevic
1

Jasna Plavsic
2

Nenad Zivkovic
3

Summary
Regional hydrologic analysis is used for predicting runoff in ungaged
basins. Regionalisation could be preformed by various procedures. Several
average flow regionalisations on the territory of Serbia have been done so far.
Regions were identified either based on all available gauge stations data or for
those covering small to medium basins. The paper presents review of
existing average flow regionalisations on the territory of Serbia and region
identification methodology, with emphasis on flow data procession period,
basin area and attributes/characteristics used in the regionalisation process.
Two regionalisation procedures are presented in the paper: regional statistic
analises and cluster analises.
The aim of average flow regionalizations on the territory of Serbia
review is to point out to guiedelines for further investigation and regionalisation
of mean monthly flow series characteristics.
Key words: hydrologic regions, average flow, cluster anaysis,
regional statistic analysis

1
Borislava Blagojevic, MA, grad.civ.eng., Assistant Lecturer, Faculty of Civil
Engineering and Architecture, A.Medvedeva 14, 18000 Nis. b.blagojevic@eunet.rs ;

2
Jasna Plavsic, PHdr, grad.civ.eng., Assistant Professor, Faculty of Civil
Engineering, University of Belgrade, Bul. Kralja Aleksandra 73, 11000 Beograd.

3
Nenad Zivkovic, PhD, grad.geograph., Assistant Professor, Faculty of Geography,
University of Belgrade, Studentski trg 3, 11000 Beograd
272

UDK: UDK:72.01:697.1/.5(045)=163.41

THERMOVISION EXAMINATION OF
ARCHITECTONIC STRUCTURES ENERGY
EFFICIENCY

Veliborka Bogdanovi
1

Dragan Kosti
2

Abstract
Examination of basic parameters of thermal insulation, heat
resistance and heat passage coefficient of constructed architectonic
buildings is very significant because it facilitates definition of actual energy
efficiency which can differ from the design one. By recording the surface
temperatures via a thermal camera, data processing and calculation of
values of heat passage coefficient, examination of newly constructed or
thermally upgraded buildings can be performed. The paper presents a
description of methodology, an example of measuring of surface
temperatures by a thermal camera and shows the potential of determination
of heat passage coefficient on a concrete structure.
Key words: energy efficiency, thermal camera, heat passage
coefficient.

1
PhD, Full professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
PhD, Assistant professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni

273

UDK: 711.4/.7(045)=163.41

PARTNERSHIP APPROACH AND CITIZEN
PARTICIPATION IN THE PROCESS OF URBAN
REGENERATION

Ivana Bogdanovi Proti
1

Abstract
The main characteristic of urban regeneration is simultaneous
treatment of physical, economical, social and environmental aspects of
urban problems, strategic approach, various stakeholders involvement,
partnership approach and citizen participation. Partnership approach implies
various stakeholders joining in order to reach the synergic effect in shared
aims and visions setting. Concept of citizen participation is considered as
one of the basic instruments for achieving efficient urban regeneration. It
contributes to accomplishing the higher quality and the higher sustainability
of urban problems solution, greater cooperation of various subjects, local
democracy strengthening, education and developing new skills. Levels of
participation range from citizen informing and consulting, to citizen
participation in decision making and particular activities related to
regeneration of urban areas.

Key words: urban regeneration, partnership approach,
citizen participation

1
Ivana Bogdanovi Proti, MA, assistant, The Faculty of Civil Engineering and
Architecture of Ni
274

UDK: 624.012.45:624.153.001.57(045)=163.41

SHALLOW REINFORCED CONCRETE
FOUNDATIONS PUNCHING SHEAR CONTROL IN
REGULATIONS AND EXPERIMENTAL TESTING
CONDITIONS

Zoran Boni
1
Verka

Prolovi
2
Neboja Davidovi
3
Dejan Koblika
4

Abstract
Calculation of punching shear of foundations has been paid
inadequate attention in national and international technical regulations. The
majority of regulations only mentions the punching shear calculation, and
there are regulations which do not mention it at all. Regarding the fact that
the foundations are supported by a deformable basis soil, the foundation
behavior issue becomes complex from the aspect of foundation-soil
interaction and requires detailed theoretical and experimental analysis. In
the experiments so far, the soil has been substituted or simulated in some
way, so our experience in this area are very humble, and further
experimental research is necessary.

Key words: foundation footing, punching shear, regulations,
experiment

1
MA, assistant lecturer, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
2
PhD, Full professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
3
MA, assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
4
Grad.civ.eng., The Faculty of Technical Sciences of Kosovska Mitrovica
275

UDK: 728.2(045)=163.41

CONSEQUENCES OF GENTRIFICATION OF A
RESIDENTIAL NEIGHBOURHOOD - A CASE STUDY

Olga Cari
1

Dejana Neduin
2

Milena Krklje
3

Abstract
Gentrification, a highly complex process, has been a controversial
topic among international professional circles for decades. Its definition went
through numerous hefty alterations since it first appeared almost half a century
ago. Today, gentrification entails a holistic process in course of which
devastated residential or non-residential areas undergo re-investment and a
significant overall change of their character, also encountering an influx of a
more prosperous group of inhabitants and users.
In this paper, consequences of gentrification of a residential
neighborhood in Novi Sad, Serbia, have been analyzed. The process,
commenced in this area in late 1990s, has been causing massive changes of
its socio-spatial character and identity.

Key words gentrification, urban transformation, socio-economic
factors

1
Olga Cari, MSc. in Architecture and Urban Planning, teaching assistant, University
of Novi Sad, Faculty of Technical Sciences, Department of Architecture and Urban
Planning
2
Dejana Neduin, MSc. in Architecture and Urban Planning, teaching assistant,
University of Novi Sad, Faculty of Technical Sciences, Department of Architecture
and Urban Planning
3
Milena Krklje, MSc. in Architecture and Urban Planning, teaching assistant,
and Urban Planning
276

UDK: 624.042.7:550.344(045)=163.41

CAPACITY/DEMAND ANALYSIS OF SYSTEM FOR
PERFORMANCE BASED SEISMIC DESIGN

Mladen osi
1

Summary
This paper presents aspects of the capacity/demand analysis for
system in a case of seismic effects. The response of the system is considered
using nonlinear static pushover analysis, and the demand that is placed for
system determines from response spectrum and demand curve. Such
methodology of determining the capacity/demand relationship of system
through the level of target displacement was implemented in ATC codes as
Capacity Spectrum Method. The potential relations of the capacity/demand of
system were discussed for various levels of target displacement, and through
the performance of system: level of deformation, stiffness of system, ductility,
existence of hysteretic and viscous damping. On the basis of established
performances in this paper for different levels of capacity/demand of system, it
is possible to perform a qualitative analysis for real computational models of
buildings.

Key words: performance of system, Capacity Spectrum Method,
Nonlinear Static Seismic Analysis

1
MrSc., dipl.civ.eng., PhD student, mladen165@inffo.net
277
UDK: 624.153+624.159.2(045)=163.41

COMPARISON OF METHODS OF CALCULATION
OF SETTLEMENT OF SHALLOW FOUNDATIONS
ON GRANULAR SOIL ON THE BASIS OF
THEORETICAL-EXPERIMENTAL ANALYSIS

Neboja Davidovi
1

Zoran Boni
2

Verka Prolovi
3

Dejan Koblika
4

Abstract
Contemporary scientific literature states that there are more than 40
methods of calculation of settlement of shallow foundations on granular soil. In
all these methods the three most important variables affecting the settlement
are applied pressure, soil stiffness and the foundation width. Methods in
general overestimate the expected settlement, and underestimate soil bearing
capacity, which results in a conservative foundation design. In order to test
accuracy and reliability of the different settlements prediction methods, a
comparative analysis of settlements calculated using these methods and
those measured during experiment within the research project "Theoretical
and experimental analysis of interaction of shallow reinforced concrete
foundations and soil for the purpose of improvement of national regulations
and implementaation of Eurocode system", where in situ tests of a series of
reinforced concrete foundation footing were performed, by loading until failure,
was performed.

Key words: Settlements, shallow foundations,granular soil, method,
scientific-research project, experiment, theoretical-experimental analysis.

1
M.Sc.C.E., assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
Aleksandra Medvedeva 14, dnebojsa@gaf.ni.ac.rs
2
M.Sc.C.E., assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
Aleksandra Medvedeva 14, zokibon@yahoo.com
3
Ph.D., full professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
Aleksandra Medvedeva 14, vprolovic@yahoo.com
4
B.Sc.C.E., assistant, The Faculty of Technical Sciences of K.Mitrovica,
dkobliska@gmail.com
278

UDK: 624.072.1:624.016:624.072.2(045)=163.41

LONGITUDINAL SHEAR OF CONCRETE SLAB IN
COMPOSITE BEAM ANALYSIS ACCORDING TO
EC4

Biljana Dereti-Stojanovi
1

Svetlana Kosti
2

Nenad Markovi
3

Abstract
In this paper, the analysis of longitudinal shear in concrete slab,
according to Eurocode 4 (EN 1994-1-1:2004), is shown. The potential surfaces
of shear failure in solid and composite slab are analyzed. For each potential
surface of shear failure, the corresponding length is defined. The transverse
reinforcement should be determined from the condition that, for any potential
surface of shear failure, the design longitudinal shear per unit length (shear
flow) is not greater than the longitudinal shear resistance of the slab per unit
length. The longitudinal shear resistance of concrete slab per unit length
should be determined according to EN 1992-1-1. The rules for transverse
reinforcement are based on a truss analogy, i.e. the concrete slab is
considered as a truss system that has compressed concrete struts and
tensioned reinforcement (chords).The failure occurs when either the
reinforcement yields or the concrete struts fail in compression. The transverse
reinforcement in the concrete slab transfers the shear stresses from studs
(shear connectors) and ensures that the premature failure of the slab will not
occur.

Key words: composite structures, shear, concrete slab

1
Biljana Dereti Stojanovi, PhD, Professor, Faculty of Civil Engineering University of
Belgrade
2
Svetlana Kosti, MSc, Teaching Assistant, Faculty of Civil Engineering University of
Belgrade
3
Markovi Nenad, PhD, Associate Professor, Faculty of Civil Engineering University
of Belgrade
279

UDK: 72.01:728.3(045)=163.41

USERS INCLUSION IN ARCHITECTURAL DESIGN
PROCESS IN THE CONTEXT OF INDIVIDUAL
INTERPRETATION OF HOUSING ENVIRONMENT

Milica orevi
1

Slavia Kondi
2

Milan Tani
3

Abstract
conventional approach to architectural housing design is
based on methodological principles and norms that are largely adapted
to the basic users needs. At the same time, the fact that the users'
needs and exploitation of housing are changeable over time is very
often ignored.
In practice, possibilities of adjustment to new, specific users
needs by changing existing structure and forming different spatial
configurations of housing environment are minimal. Available degree of
modification usually involves an intervention through reorganization of
existing equipment in rigidly defined housing unit volume.
Potential solution to this problem, especially distinct in multi-
family housing, should be a more active involvement of users in the
process of space shaping. Through valorization of experimental
projects and analysis of specificity in the design user process
relation, the basic set of recommendations that could contribute to a
greater potential of this design approach, is formulated.

Key words: housing environment, design process, user, flexibility

1
Milica orevi, eng. Arch. research assistant of the Faculty of Civil Engineering
and Architecture of Ni
2
Slavia Kondi, grad. Eng. Arch., trainee assistant of the Faculty of Civil
Engineering and Architecture of Ni
3
MA Milan Tani, grad. eng. arch., teaching assistant of the Faculty of Civil
Engineering and Architecture of Ni
280

UDK: 624.2/.8:69.05(497.11NI)(045)=163.41

BRIDGE MANAGEMENT SYSTEM
AND BRIDGES IN THE CENTER OF NI

Milan Gligorijevi
1

Abstract
Application of bridge management system enables optimum
usage of available means for adapting the existing bridges to the
traffic requirements and safety demands. The author of this paper
has, within inspection of the bridges in the center of Ni, perceived
an extreme increase of damage of certain bridge structures, with
alarming decrease of bearing capacity, stability and thus, safety of
bridge structures. The rating of these bridges in the Bridge
management system called for an urgent restoration of certain
structural elements, which, unfortunately, has not been done, so an
incidental collapse of vital structural elements of bridges occurred
due to neglect and lack of maintenance.

Key words: Bridge management system, damage, maintenance,
repairs and revitalizations

1
Milan Gligorijevi, MA, Assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture
of Ni

281

UDK: 28.3(497.11)(045)=163.41

WASTE WATERS IN PROTECTED AREAS OF THE
JELASNICA AND SICEVO GORGES

Milan Goci
1
,
Dragan Radivojevi
2
,
Slavia Trajkovi
3

Abstract

The goal of this paper is: first, present a way of household waste
water disposal; second, present the results of sanitary-technical supervision;
and, third, propose a number of measures and activities which should result
in sustainable household waste water disposal in protected areas.
On the basis of supervision and a long-lasting analysis the following
conclusions were made: in the rural area, there is no proper household
waste water disposal, the water is let out in the streets, farming land and
streams, water courses are very much polluted by the waste water, there is a
great risk of contagious diseases propagation.
The proposition of corrective measures: produce design documents
and construct sewage systems in larger villages, construct proper sanitary
septic tanks in small villages. The management in smaller villages, which are
to store the waste waters in septic tanks, should be entrusted to the newly
formed municipal public utilities company. In the larger villages where
sewage systems ought to be constructed, the management of the systems
should be entrusted to the JKP Naissus, which has already been managing
the sewage system of the city of Nis.

Key words: sewage waters, protected areas, sewage
systems, the Jelasnica gorge, the Sicevo gorge.

1
MA Milan Goci, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
MA Dragan Radivojevi, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
3
PhD Slavia Trajkovi, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
282

UDK: 72.01:691:502/504(045)=163.41

ENVIRONMENTAL MATERIALS SUSTAINABLE
ARCHITECTURE COMPONENT

Zoran Grdi
1

Gordana Toplii uri
2

Abstract
Buildings significantly alter our environment. Their construction
consumes around 40% of stone, fine and coarse aggregate as well as 25%
of timber. These structures consume 40% of Energy and 16% of water used
worldwide in a year. The construction rubble makes up a large share of
waste materials. Selection of environmentally acceptable materials is one of
the ways for improvement of environmental characteristics of buildings.
Simprolit blocks, green and smart concretes, environmental floorings, self-
cleaning glass, low-emission glass, environmental furniture are only some of
the examples of possible environmental materials. However, in order to have
a usable environmental design, it has to be economically justifiable.

Key words: Environment, sustainable architecture, environmental
materials

1
PhD, associate professor, The Faculty of Civil Engineering and
Architecture of Ni, zoran.grdic@gaf.ni.ac.rs
2
PhD, assistant professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture
of Ni, gordana.toplicic.curcic@ gaf.ni.ac.rs
283

UDK: 624.014.2:624.046:624.074.43(045)=163.41

LIMIT ANALYSIS, OPTIMUM CONDITIONS AND
EXAMPLES OF DIMENSIONING OF METAL
SHELLS

Tomislav S. Igi
1

Dragana Turni
2

Abstract
A part of this paper points to the limit analysis of circular cylindrical
shells for a complex form of load. The optimum conditions of dimensioning of
metal, cylindrical shells in the area of plasticity have been derived, with the
purpose of minimizing costs. Using the results and experience of the first
author of the paper, the original examples are offered. The solutions of a
number of these problems have been obtained in an analytical form. The
complex examples of shells and the corresponding loads have been solved
through application of numerical methods. Certain obtained results were
confirmed by the experiments conducted in the laboratories of the Faculty of
Polytechnics in Monse, Belgium.

1
PhD, full professor, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
Grad.eng.arch, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni

284

UDK: 721.4:72.01(045)=163.41

APPLICATION OF ATRIA FORMS IN DESIGN OF Y
BUILDINGS FOR INDUSTRY

Ljiljana Jevremovi
1

Summary

Structures with the form atria appeared as early as in the ancient
times. Applicability of this concept was tested in practice so far in a number of
structurally, functionally and spatially different types of buildings. This paper
deals with industrial facilities that are designed and built as modern facilities
that must meet the increasingly more complex and stringent requirements.
Designers are presented the complex conditions, for rational organization of
space, needs to create maximum comfort and humane working environment,
energy efficiency and economy, to the characteristic appearance. The aim of
the analysis is to examine the potentials of the atria form buildings, as a
typological design in meeting the given conditions. Several modern buildings
that belong to the typology of industrial facilities and where atria form was
applied were analyzed. Examples of architectural structures that use this form
are used in the further discussion about implementation models of this form in
designing an industrial facility. At the end, this paperwork makes a conclusion
about the possibilities of applying atria concept in the design of industrial
facilities, limitations and shortcomings, but emphasizes the positive aspects of
the implementation of this concept in line with modern approaches and trends
in the design.

Key words: atrium, design, industry, architectural concept, form

1
Ljiljana Jevremovi, grad. Eng. Arch. ,scholarship holder of MNTR

285

UDK: 624.01:624.042.6(045)=163.41

LARGE SPAN STRUCTURES THEIR IMPACT ON
THE SHAPING OF BUILDINGS

Marina Jordanovi
1

Summary:

The modern architectural buildings of various purposes in the
world, do not represent just the satisfaction of human needs for
space, but in some ways display exceptional technological
achievements, both in structural and in the formative sense.
Combining different materials and using their characteristics, the
connection between the supporting and the supported, interior and
exterior is established.
Large span structures facilitate creation of a special
environment within the structure, and represent a major challenge to
engineers, but the question is whether they limit or contribute to the
spatial shaping.

Keywords: structure, large span, design, design

1
Assistant, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
286
UDK: 725.94(045)=163.41

CONTEMPORARY PRINCIPLES OF
INTERVENTIONS ON EXTERNAL AND INTERNAL
PARTS OF HERITAGE BUILDINGS

Aleksandar Kekovi
1

Marjan Petrovi
2

Abstract

In this paper, the subject is establishing of principles when, and to what
extent, it is possible to harmonize the newly constructed physical structures, in the
form of annexes or other forms with the faade or roof planes of cultural monuments,
cultural monuments of great and extreme importance, in the immediate proximity of
the cultural monuments or exclusively interior interventions. Primarily, the accent is
on the composition and functional analysis of the newly created from, which to a
smaller or greater extent alters the appearance of the entire structure. This
investigates to what extent it is possible to intervene, without losing the perceptive
sensation of the whole, and the cultural value potential. It has been hypothesized that
aesthetic assimilation of the new architecture and historical structures is possible,
which was proved through the analysis of the case studies, where these interventions
were evaluated as successful. In order to elaborate the proving procedure, the
fundamental criteria of evaluation have been established: the relation of forms in
space, interaction of applied materials, function, usage in the context of social
historical periods, within which various value judgments and criticism is established.
The basis for such assumptions was found in the theoretical considerations
of Cesare Brandi, who wrote: The physical consistency of the work of art must have
priority, because it represents the actual place of materialization of an artistic notion
and provides transference of form ito future, so facilitationg its reception in the human
mind

Key words, building heritage, architectonic form, structure,
context

1
Aleksandar Kekovi, PhD, assistant, the Faculty of Civil Engineering and
Architecture of Ni
2
Marjan Petrovi, grad.eng.arch, research assistant, the Faculty of Civil Engineering
287

UDK: 624.071.32:624.01(045)=163.41

CLASSIFICATION OF PILES IN MODERN CIVIL
ENGINEERING

Dejan Koblika
1
Zoran Boni
2
Neboja Davidovi
3

Abstract
Modern civil engineering is characterized by construction of
increasingly complex structural systems and by extreme loads. Special
problems are posed by often unfavorable geotechnical conditions, where
such structures can be found, so application of piles for their foundations is
the most adequate solution. Nowadays, over two hundred types of piles of
various construction technologies have been in use, but only a small number
of the best quality ones are widely applied. For the purpose of a systematic
consideration and correct choice of piles it is necessary to classify them. The
paper presents the most important classifications of piles, depending on the
aspects from which observation and analysis is performed.

Key words: piles, classification, aspects of classification.

1
Grad. Civ. Eng. The Faculty of Technical Sciences in Kosovska Mitrovica
2
MA, assistant, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
3
MA, assistant, the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni

288

UDK: 728.1/.3(497.11NI)(045)=163.41

QUALITY INDICATORS OF URBAN RESIDENTIAL
ENVIRONMENT IN THE URBAN PLANS OF THE
CITY OF NI

Aleksandra Koneski
1

Abstract:
Housing as a basic human need and the most common type of
construction requires a precise and clear indicators of quality of residential
environment in the planning documents in order to achieve the planned
quality in urban environment. However, in practice, different or the same
indicators of quality of residential environment in the plan documents in the
process of implementation of the plan achieves the same or different quality
which indicates that the vague and incomplete indicators can provide legal
manipulation of this indicators. This paper will primarily provide
systematization and review of relevant indicators of quality of residential
environment through various urban plans of the city of Nis. The possibility of
different interpretations will be also discussed, and therefore the different
applications of the same indicators which in the practice lead to various
quality of residential environment in the territory covered by the same plan,
or by the same indicators in different plans.
Key words: quality indicators of urban residential environment,
urban plans of the city of Ni

1
Aleksandra Koneski, PhD student of the Faculty of Civil Engineering and
Architecture, University of Ni
289

UDK: 728.1/.3:696/697(045)=163.41

HOUSING UNIT FLEXIBILITY DEPENDING ON
GROUPING OF SERVICES

Vladimir Kubet
1

Olga Cari
2

Ksenija Hiel
3

Abstract
Due to application of new techniques and technologies, life in urban
housing units can be perceived through transformation of their functional
organization. Different family structures and numerous ways of use have
contributed to alteration of the traditional comprehension of this typology and,
thus, changed the planning process. In this paper, flexibility of a housing units
function depending on organization of services and choice of the load-bearing
structure has been researched. In that aspect, grouping services into a service
core, as well as geometry of a units blueprint represent significant factors.
Three-room and larger apartments oriented to one or more sides of a building
were analyzed according to these parameters. Flexibility according to a units
number of floors as well as its size was also analyzed.

Key words housing unit, flexibility, function, service core, load-
bearing construction

1
Vladimir Kubet, MSc. in Architecture and Urban Planning, teaching assistant,
and Urban Planning
2
Olga Cari, MSc. in Architecture and Urban Planning, teaching assistant, University
of Novi Sad, Faculty of Technical Sciences, Department of Architecture and Urban
Planning
3
Ksenija Hiel, PhD. in Architecture and Urban Planning, assistant professor,
and Urban Planning

290

UDK: 691.54+691.322(045)=111

THE INFLUENCE OF QUANTITY OF SLAG ON
CEMENT PROPERTIES WITH USING DR-3
ADDITION

Dmitry V. Lomachenko
1
,
Nina P. Kudeyarova
2

Resume

There is properties of cement grinding with DR-3 addition with
various quantity of slag was researched. Slag as a mayor active mineral
addition widely using in cement industry in Russian Federation, but at the
same time its more hard-grinding material than cement. At the same time
various additions using for intensify cement clinker grinding. One of this
additions DR-3 addition, which has resorcinol waste production base.
Resorcinol waste production represent stillage bottoms after distillation of
ready product Using of DR-3 addition can provide more grindability of
cement klinker with slag, and also improve properties and strength of
finished product.

Key words: cement, slag, addition, grindability

1
Mr., Belgorod State Technological University named after Shukhov
2
Ph.D., Prof, Belgorod State Technological University named after Shukhov

291

UDK: 624/627(045)=163.41

BIM IN ENGINEERING

Bojan Mati
1

ore Uzelac
2

Neboja Radovi
3

Sinia Sremac
4

Abstract:

BIM is neither a product nor software, it is an integrated process
based on the coordinated and reliable information from designing to
exploitation of a structure. BIM enables engineers to much easily foresee the
performance of a structure prior to construction, react faster to the changes
in the design, optimize designs through analyses, simulation and
visualization and obtain high quality of construction documents. Moreover, it
provides valuable data from the model, for the purpose of easier and faster
decision making and a more economical design. Complete life cycle of a
road design can be controlled from one source, which contributes to faster,
easier, safer and more accurate concept of road network data management.
BIM provides quality management of four segments: manpower, money,
machine, material, which will be presented in the paper.

Key words: data management, BIM, life-cycle of a road.

1
Bojan Mati grad. civ. Eng., assistant

, The Faculty of Technical Sciences
2
ore Uzelac, grad. civ. Eng., professor, The Faculty of Technical Sciences
3
Neboja Radovi, grad. civ. Eng., assistant prof., The Faculty of Technical Sciences
4
Sinia Sremac, grad. Traffic Eng., assistant, The Faculty of Technical Sciences

292

UDK: 691.16.001.2(045)=163.41

ADVANCED LABORATORY TESTS OF ASPHALT
MIXTURES FUNDAMENTAL MECHANICAL
CHARACTERISTICS

Miomir Miljkovi
1

Abstract
Permanent deformation in asphalt layers, whose manifestation on
the carriageway surface is named rutting, is one of the most important forms
of damage of asphalt roadway structures. Depending on the level, it can
present a significant obstacle for safe traffic, driving comfort and service life
of the roadway structure as a whole. In addition to the Superpave
method
of volumetric design of mixtures, three, so called simple performance tests
(SPT) have been proposed. Each of these tests have been conducted at
uniaxial or triaxial compression of cylindrical test specimens. They include
determination of the dynamic module, permanent deformation test with
repeated load (the number of yields), and permanent deformation test with
static load (time of yield). These tests provide a relatively good view of the
mixture behavior in service. Implementation of these tests provides a
potential link between mixture design and structural analysis, which was the
goal in a large number of earlier research of flexible roadway structures. .

Key words: asphalt mixtures, rutting, permanent deformation,
dynamic module, repeated load, number of yields, static load, time of yield.

1
Grad. Civ. Eng, assistant, University of Ni, The Faculty of Civil Engieering and
Architecture

293

UDK: 624.072.22:624.041:681.3.06(045)=163.41

LINEAR PROGRAMMING IN THE BORDER
ANALYSIS OF STATICALLY INDETERMINATE
TRUSS GIRDERS

arko Petrovi
1

Marina Mijalkovi
2

Bojan Miloevi
3

Abstract
The paper presents the procedure of calculation of border
load with elasto-plastic statically indeterminate truss girders exposed
to the action of proportional load. The calculation was performed
using linear programming whose application is a basis for
contemporary structural border analysis. The application was
presented on the example of a truss girder loaded by one-parameter
load.

1
arko Petrovi, trainee assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture,
University of Ni
2
Marina Mijalkovi, PhD, associate professor, The Faculty of Civil Engineering and
Architecture, University of Ni
3
Bojan Miloevi, MA, research assistant, High Civil Engineering-Geodetic School of
Belgrade

294

UDK: 625.7/.8(045)=163.41

POISSON STREAM OF EVENTS AS THE MODEL
FOR PASSING OF VEHICLES THROUGH ROAD
SECTION

Milo Petrovi
1

Dr Sneana ori Veljkovi
2
Dr Jugoslav Karamarkovi
3

Summary. In a complex system of the city as a whole, transport
plays one of very important roles. Therefore, city and transport planning are
integrals of one concept. So the traffic planning and tracking is very
important. The theory of a random processes or random function of time is
extensively applied in science. One application of this theory will be
presented in this paper. Poisson processes are applied for modeling of the
so-called. "Rare events". The rare events are those where in a short period
of time only one such event can take place. The real events that meet these
criteria include the number of vehicles which pass by a location, that is, pass
through a section of road. In this sense, the Poisson process is called the
Poisson stream of events. Looking at the time t axis and in the interval [0, ~)
on it is registered the occurrence of characteristic events of vehicles passing
through the road intersection where it leads to the occurrence of a
phenomenon called the stream of events. The Poisson random variable
serves as a model for vehicles that pass through a section of road. The goal
of this paper is to show that the probability of occurrence of the vehicle in a
time interval t has the Poissons distribution. Measuring of vehicles coming
rate was performed at The Fort bridge (Tvravskog mosta) in Nis in one day
in a time interval of 9 hours.

Key words: Poisson stream of events, model, transport, vehicles,
time, random variable ..

1
Grad.Civ. Eng. - PhD student of the Faculty of Civil Engineering and Architecture,
University of Ni, petmil@ni.ac.rs
2
Assistant professor of the Faculty of Civil Engineering and Architecture, University
of Ni, snezana@gaf.ni.ac.rs
3
Full professor of the Faculty of Civil Engineering and Architecture, University of
Ni, fizika@gaf.ni.ac.rs
295

UDK: 624.072.21:624.071.32:691.32(045)=163.41

EXAMINATION OF REIFORCED CONCRETE
BEAMS STRENGTHENED BY NEAR-SURFACE-
MOUNTED FIBRE REINFORCEMENT POLYMER
BARS

Slobodan Rankovi
1

Radomir Foli
2

Marina Mijalkovi
3

Abstract:
The paper analyzed application of modern technique of
strengthening of RC beams applying FRP elements. The basic
characteristics of FRP materials, and modern method of near surface
mounting of FRP have been presented. Also presented and discussed were
some of the results of the tests of strengthened RC beams which have been
exposed to bending by a test load, until failure. For comparison, the results
obtained on a non-strengthened (control) beam have been analyzed. The
experimental research was published at GAF, Nis, in 2009.
Key words: Reinforcement, FRP composites, NSM method, testing.

1
MA, research assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni,
slobodan.rankovic@gaf.ni.ac.rs
2
PhD, professor emeritus, Department for Civil Engineering of the Faculty of
Technical Sciences, Novi Sad, folic@uns.ac.rs
3
PhD, associate professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
maca@gaf.ni.ac.rs
296

UDK: 692.241.2:624.012.45:624.042.8(045)=163.41

DYNAMIC ANALYSIS OF FIXED REINFORCED
CONCRETE RETAINING WALLS

Sadovi Enis
1

Maslak Emir
2

Zeirovi Edin
3

Abstract
Design of reinforced concrete walls usually boils down to analysis of
influences and dimensioning of the element on the basis of static and mobile
load with the stability control for specified conditions. In the seismically inactive
areas this procedure is justified, but in the active areas, dynamic effects may
disrupt the stability of the structure and lead to undesirable deformations,
unless they are foreseen beforehand. The paper contains a concise
description of the method of pseudo-static and pseudo-dynamic analysis with
results comparison through seismic coefficients and active soil pressures, due
to the earthquake action. A variety of parameters were varied (soil
characteristics) on the example of the wall of an inverse console system of
equal cross section, and the results were graphically presented.

Key words: retaining wall, pseudo-static analysis, pseudo-dynamic
analysis, seismics, coefficients, active pressure

1
Sadovi Enis, civil engineer, PhD student Univerziteta u Niu
2
Maslak Emir, civil engineer PhD student Univerziteta u Niu, asistent, DUNP
Departman za Graevinarstvo
3
Zeirovi Edin, civil engineer, PhD student Univerziteta u Niu

297

UDK: 624.5:539.4(045)=163.41

ANALYTIC SOLUTIONS FOR
DEFORMATIONS OF BRIDGE STAYS

Marija Spasojevi-urdilovi
1

Ana Spasojevi
2

Abstract
On the basis of two different aspects of theoretical treatment of
bridge stays deformations, the paper has presented analytical
solutions for cable sag and elongations of these structural elements.
The first approach to the problem refers to the observation of
equilibrium of the entire loaded cable, and the other on the equilibrium
of the elementary part of cable loaded by corresponding forces.
Through the numerical example, it has been demonstrated that the
calculation results of both analytical solutions agree extremely well.

Key words:
stay, cable sag, elongation.

1
Ass. MA, grad.civ.eng., The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
e-mail: marija.spasojevic.surdilovic@gaf.ni.ac.rs
2
PhD, grad.civ.eng., Guscetti&Tournier SA Ingenierie civile, Rue du Pont-Neuf 12,
CH 1227 Carouge, e-mail: spasojevic@gti.ch

298

UDK: 625.736-035.22(045)=163.41

BIOLOGICAL PROTECTION
OF VULNERABLE ROAD SLOPES

Bogdan Stefanovi
1

Nenad Stavretovi
2

Abstract
This work systematized practical methods and technical solutions of
biological protection of vulnerable road slopes from water erosion by sowing
lawn seed. In practice, biological protection of road slopes by sowing lawn to
counter erosion has the following technical solutions verified: classical
sowing, hydro-sowing, mulch sowing, sowing combined with anti-erosion
means and sowing with the use of chemicals. Creation of lawns by sowing
provides fast, efficient and inexpensive way for reinforcing and stabilizing the
surface layer of soil by a grass root system, and also absorbs the impact of
rain drops on the slope surface by the grass blade mass.
Key words: slopes of roads, biological protection, planting, lawns

1
MA Bogdan Stefanovi, grad.eng of Forestry., assistant, The Faculty of Forestry of
the University of Belgrade
2
PhD Nenad Stavretovi, grad. Eng of Forestry, assistant professor, The Faculty of
Forestry of the University of Belgrade, and director of the Institute for Natural
Protection of Serbia
299

UDK: 728.1(045)=163.41

CONTEMPORARY TENDENCIES
IN HOUSING ARCHITECTURE

Branislava Stoiljkovi
1

Goran Jovanovi
2

Abstract
Individualization of multifamily housing is more and more important
theme in housing design. This kind of approach to multifamily housing is
desirable due to the need for compact housing estates - estates with
increased density - but with ever present tendency to realize the designs
with increased privacy, detached housing unity entries, certain forms of
private green places etc. In housing practice there are different designing
solutions that offer different housing densities, different housing forms and
architectural styles, depending on concrete site conditions, regional climate,
social and cultural features. Designs can include large operations, building
or reconstruction of whole housing estates, conversion of non-housing
developments into housing ones etc., but even small scale interventions can
in their own way make a new genius loci and become a factor of general
improvement of housing environment quality.

Key words
Multifamily Housing, Quality of Multifamily Housing, Individualization
of Multifamily Housing

1
MA. Arch. Branislava Stoiljkovi, architect, assistant at the Faculty of Civil
Engineering and Architecture, Ni
2
Ph. D. Arch. Goran Jovanovi, architect, assistant professor at the Faculty of Civil
Engineering and Architecture, Ni

300

UDK: 691:624.072.33(045)=163.41

DETERIORATION OF SUPPORT STRUCTURE
MATERIAL

Dragoslav Stoji
1

Zoran Grdi
2

Nenad Risti
3

Abstract

Analysis of support structure deterioration mechanisms has an
increasing importance for the assessment of the structural reliability, and
particularly for the durability of the structure. Knowledge of deteriorating
processes, depending on the environmental influences and the importance
of the structure are a basis for application of the implementation of structure
calculation concept according to the service life. The paper lists the
characteristics of support structure material deterioration.

Key words:
structural reliability, structural durability, material deterioration.

1
PhD, full professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
PhD, associate professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
3
grad.civ. eng., assistant, student of PhD studies, The Faculty of Civil Engineering
301

UDK:624.078.46:621.822.74(045)=163.41

ANALYSIS OF AXIALLY LOADED BOLT
CONNECTION ON THE EXAMPLE OF MERO
CONNECTOR

Todor Vacev
1

Sran Kisin
2

Abstract

The paper presents results of stress-strain analysis of a connector of
the steel lattice structure (PRK) of the known MERO system, with the
emphasis on the axially loaded bolt connection between the connector and
members of the truss. Particularly interesting was irregularity of connection
load along the thread. The problem was first solved by classical methods,
and then by finite elements method (FEM) for the plasticity issue. The
examination results indicated a significant deviation of the standard
(simplified) methods of calculation of such connections from the actual
behavior and therefore pointed to a need for application of more precise and
contemporary methods of analysis of such connections, particularly in those
elements connected by one bolt only.

Key words: steel lattice structures, MERE connector, bolt connection,
FEM method, plastic analysis

1
PhD Todor Vacev, assistant professor, The Faculty of Civil Engineering and
Architecture of Ni, E-mail: ttomas@eunet.rs
2
PhD Sran Kisin, full professor,The Faculty of Technical Sciences, Novi Sad
302

UDK: 721:624.042.7(045)=163.41

DESIGN OF SEISMICALLY RESISTANT BUILDINGS

Slavko Zdravkovi
1

Dragana Turni
2
Predrag Petronijevi
3

Abstract
It is natural that people are most interested in the behavior of the
buildings during earthquakes, as they are in permanent and immediate
contact with those structures. Regarding that earthquakes are natural
phenomenon, which according to the present knowledge about them cannot
be foreseen in terms of time and effects, they have caused, and continue to
cause a primeval fear of unknown and unpredictable. Therefore, the
aseismic engineering has a number of contradictions and opposites for
which an optimum compromise must be found, without actually
compromising the safety and security of the people. According to the
Regulations and Norms for construction of structures in seismically active
areas, the structures are designed so that the highest intensity earthquakes
may damage their structure, but must not destroy them. The existing
methods of evaluation of seismic risk and definition of seismic action
parameters for design of seismic structures are based on the experience
acquired observing damaged structures in the earthquakes, in laboratories
and field tests of concrete materials, soil and structure, and the data about
the past earthquakes represent a laboratory in situ. In the EC8, particularly
prominent is the fire protection, which is demonstrated here.

Key words: earthquake, building, seismic force, insulation, fire.
.

1
PhD, full professor, Expert of the Federal Ministry of Science, Technology and
Development, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
Grad.eng.arch, PhD student, The Faculty of Civil Engineering and Architecture of
Ni
3
Grand. eng. arch, research assistant, PhD student, The Faculty of Civil Engineering
The paper was financed by the Ministry of Science and Technological Development
of the Republic of Serbia

303

UDK: 65.012.2+65.011(045)=163.41

DYNAMIC PLANS QUALITY CRITERIA
Milorad Zlatanovi
1

Biljana Matejevi
2

Abstract: A well produced dynamic plan is one of the important conditions of
successful realization of civil engineering designs. The dynamic plan must
be real, applicable, complete and flexible. On its quality will depend the
quality of its usage, monitoring, control, updating and indirectly the
construction work quality, agreed deadlines and costs. This paper proposes
quality criteria for evaluation of dynamic plan production and criteria of
quality of benefits of dynamic plan application. The assessment of these
criteria and of dynamic plans according to every criteria was done, applying
the rank correlation method. On the basis of this research, the results were
obtained about the most favorable application of net dynamic plan. These
results were expected, regarding that the net plan is the most complete one,
and gantt chart is the simplest, most comprehensive and appreciable plan.
Also, it has been demonstrated that the deficiencies of a net plan can be
significantly compensated by the benefits of the gantt chart, when theses
two are produced in combination.

Key words: dynamic plans, rank correlation, ranking

1
Full Professor of the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
2
Assistant of the Faculty of Civil Engineering and Architecture of Ni
Contents

305

SADRAJ

MSc Borislava Blagojevi
PhD Jasna Plavi
PhD Nenad ivkovi

AVERAGE FLOW REGIONALISATION ON
THE TERRITORY OF SERBIA

.......

1

PhD Veliborka
Bogdanovi
PhD Dragan Kosti

THERMOVISION EXAMINATION OF
ARCHITECTONIC STRUCTURES ENERGY
EFFICIENCY

.......

9

MSc Ivana Bogdanovi
Proti

PARTNERSHIP APPROACH AND CITIZEN
PARTICIPATION IN THE PROCESS OF
URBAN REGENERATION

.......

17

MSc Zoran Boni
PhD Verka Prolovi
MSc Neboja Davidovi
Dejan Koblika

SHALLOW REINFORCED CONCRETE
FOUNDATIONS PUNCHING SHEAR
CONTROL IN REGULATIONS AND
EXPERIMENTAL TESTING CONDITIONS

.......

25

Olga Cari
Dejana Neduin
MSc Milena Krklje

CONSEQUENCES OF GENTRIFICATION
OF A RESIDENTIAL NEIGHBOURHOOD -
A CASE STUDY

.......

33

MSc Mladen osi

CAPACITY/DEMAND ANALYSIS OF
SYSTEM FOR PERFORMANCE BASED
SEISMIC DESIGN

.......

41

MSc Neboja Davidovi
MSc Zoran Boni
PhD Verka Prolovi
Dejan Koblika

COMPARISON OF METHODS OF
CALCULATION OF SETTLEMENT OF
SHALLOW FOUNDATIONS ON GRANULAR
SOIL ON THE BASIS OF THEORETICAL-
EXPERIMENTAL ANALYSIS

.......

49

PhD Biljana Dereti-
Stojanovi
MSc Svetlana Kosti
PhD Nenad Markovi

LONGITUDINAL SHEAR of CONCRETE
SLAB IN COMPOSITE BEAM analysis
ACCORDING TO EC4
.......

57

Milica orevi
Slavia Kondi
MSc Milan Tani

USERS INCLUSION IN ARCHITECTURAL
DESIGN PROCESS IN THE CONTEXT OF
INDIVIDUAL INTERPRETATION OF
HOUSING ENVIRONMENT

.......

65

MSc Milan Gligorijevi

BRIDGE MANAGEMENT SYSTEM
AND BRIDGES IN THE CENTER OF NI

.......

73

ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITENKTONSKOG FAKULTETA | No. 25

MSc Milan Goci
MSc Dragan Radivojevi
PhD Slavia Trajkovi

WASTE WATERS IN PROTECTED AREAS
OF THE JELASNICA AND SICEVO
GORGES

.......

79

PhD Zoran Grdi
PhD Gordana Toplii
uri

ENVIRONMENTAL MATERIALS
SUSTAINABLE ARCHITECTURE
COMPONENT

.......

87

PhD Tomislav S. Igi
Dragana Turni

LIMIT ANALYSIS, OPTIMUM CONDITIONS
AND EXAMPLES OF DIMENSIONING OF
METAL SHELLS

.......

95

Ljiljana Jevremovi

APPLICATION OF ATRIA FORMS IN
DESIGN OF Y BUILDINGS FOR INDUSTRY

.......

103

Marina Jordanovi

LARGE SPAN STRUCTURES THEIR
IMPACT ON THE SHAPING OF
BUILDINGS

.......

111

PhD Aleksandar Kekovi
Marjan Petrovi

CONTEMPORARY PRINCIPLES OF
INTERVENTIONS ON EXTERNAL AND
INTERNAL PARTS OF HERITAGE
BUILDINGS

.......

119

Dejan Koblika
MSc Zoran Boni
MSc Neboja Davidovi

CLASSIFICATION OF PILES IN MODERN
CIVIL ENGINEERING

.......

127

Aleksandra Koneski

QUALITY INDICATORS OF URBAN
RESIDENTIAL ENVIRONMENT IN THE
URBAN PLANS OF THE CITY OF NI

.......

135

Vladimir Kubet
Olga Cari
PhD Ksenija Hiel

HOUSING UNIT FLEXIBILITY DEPENDING
ON GROUPING OF SERVICES

.......

143

MSc Dmitry V.
Lomachenko
PhD Nina P. Kudeyarova

THE INFLUENCE OF QUANTITY OF SLAG
ON CEMENT PROPERTIES WITH USING
DR-3 ADDITION

.......

151

Bojan Mati
ore Uzelac
Neboja Radovi
Sinia Sremac

BIM IN ENGINEERING

.......

157

Miomir Miljkovi

ADVANCED LABORATORY TESTS OF
ASPHALT MIXTURES FUNDAMENTAL
MECHANICAL CHARACTERISTICS

.......

165

arko Petrovi
PhD Marina Mijalkovi
MSc Bojan Miloevi

LINEAR PROGRAMMING IN THE BORDER
ANALYSIS OF STATICALLY
INDETERMINATE TRUSS GIRDERS

.......

173

Contents

307
Milo Petrovi
PhD Sneana ori
Veljkovi
PhD Jugoslav
Karamarkovi

POISSON STREAM OF EVENTS AS THE
MODEL FOR PASSING OF VEHICLES
THROUGH ROAD
.......

181

MSc Slobodan Rankovi
PhD Radomir Foli
PhD Marina Mijalkovi

EXAMINATION OF REIFORCED
CONCRETE BEAMS STRENGTHENED BY
NEAR-SURFACE-MOUNTED FIBRE
REINFORCEMENT POLYMER BARS

.......

189

Sadovi Enis
Maslak Emir
Zeirovi Edin

DYNAMIC ANALYSIS OF FIXED
REINFORCED CONCRETE RETAINING
WALLS

.......

197

MSc Marija Spasojevi-
urdilovi
PhD Ana Spasojevi

ANALYTIC SOLUTIONS FOR
DEFORMATIONS OF BRIDGE STAYS

.......

207

MSc Bogdan Stefanovi
PhD Nenad Stavretovi

BIOLOGICAL PROTECTION
OF VULNERABLE ROAD SLOPES

.......

215

MSc Branislava
Stoiljkovi
PhD Goran Jovanovi

CONTEMPORARY TENDENCIES
IN HOUSING ARCHITECTURE

.......

223

PhD Dragoslav Stoji
PhD Zoran Grdi
Nenad Risti

DETERIORATION OF SUPPORT
STRUCTURE MATERIAL

.......

231

PhD Todor Vacev
PhD Sran Kisin

ANALYSIS OF AXIALLY LOADED BOLT
CONNECTION ON THE EXAMPLE OF
MERO CONNECTOR

.......

239

PhD Slavko Zdravkovi
Dragana Turni
Predrag Petronijevi

DESIGN OF SEISMICALLY RESISTANT
BUILDINGS

.......

247

PhD Milorad Zlatanovi
MSc Biljana Matejevi

DYNAMIC PLANS QUALITY CRITERIA

.......

255

Indeks autora

.......

265

Collection of Abstracts

.......

269

Contents

.......

305

Index of Authors

.......

309

Index of Authors

309

INDEX OF AUTHORS

MSc Blagojevi Borislava, graduate civil engineer
assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 1 - 8
PhD Bogdanovi Veliborka, graduate civil engineer
full professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 9 - 16
MSc Boni Zoran, graduate civil engineer
pg. 25 32, 49 56, 127 - 133
Cari Olga, graduate architectural engineer
The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad, pg. 33 40, 143 150
MSc osi Mladen, graduate civil engineer
PhD student, pg. 41 48
MSc Davidovi Neboja, graduate civil engineer
pg. 25 32, 49 56, 127 - 133
PhD Dereti Stojanovi Biljana, graduate civil engineer
associate professor, The Faculty of Civil Engineering, Belgrade,
pg. 57 - 64
PhD ori Veljkovi Sneana
assistant professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture,
Ni, pg. 181 188
orevi Milica, graduate architectural engineer
pg. 65 72
PhD Foli Radomir, graduate civil engineer
professor emeritus, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad,
pg. 189 195
MSc Gligorijevi Milan, graduate civil engineer
pg. 73 78
MSc Goci Milan
pg. 79 85
PhD Grdi Zoran, graduate civil engineer
associate professor, The Faculty of Civil Engineering and Architecture,
Ni, pg. 87 94, 231 238
PhD Hiel Ksenija, graduate architectural engineer
assistant professor, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad,
pg. 143 150
PhD Igi Tomislav, graduate architectural engineer
pg. 95 102
ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITEKTONSKOG FAKULTETA | No. 25

310
PhD Jovanovi Goran, graduate architectural engineer
Ni, pg. 223 - 230
Jevremovi Ljiljana, graduate architectural engineer
PhD student , The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 103 - 110
Jordanovi Marina, graduate architectural engineer
pg. 111 118
PhD Karamarkovi Jugoslav
pg. 181 188
PhD Kekovi Aleksandar, graduate architectural engineer
Ni, pg. 119 - 125
PhD Kisin Sran
full professor, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad,
pg. 239 - 246
Koblika Dejan, graduate civil engineer
assistant, The Faculty of Technical Sciencies, Kosovska Mitrovica,
pg. 25 32, 49 56, 127 - 133
Koneski Aleksandra, graduate architectural engineer
PhD student , The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 135 142
Kondi Slavia, graduate architectural engineer
research assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture,
Ni, pg. 65 72
PhD Kosti Dragan, graduate civil engineer
Ni, pg. 9 16
MSc Kosti Svetlana, graduate civil engineer
assistant, The Faculty of Civil Engineering, Belgrade, pg. 57 - 64
MSc Krklje Milena, graduate architectural engineer
assistant, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad, pg. 33 40
Kubet Vladimir, graduate architectural engineer
PhD Kudeyarova P. Nina
pg. 151 156
MSc Lomachenko V. Dmitry
pg. 151 156
Mati Bojan, graduate civil engineer
PhD Markovi Nenad, graduate civil engineer
assistant professor, The Faculty of Civil Engineering, Belgrade,
pg. 57 - 64
Maslak Emir, graduate civil engineer
assistant, DUNP, Novi Pazar, pg. 197 206
Index of Authors

311
MSc Matejevi Biljana, graduate civil engineer
pg. 255 - 263
PhD Mijalkovi Marina, graduate civil engineer
Ni, pg. 173 180, 189 - 195
Miljkovi Miomir, graduate civil engineer
pg. 165 172
MSc Miloevi Bojan, graduate civil engineer
High school of civil engineering and geodesy, pg. 173 180
Neduin Dejana, graduate architectural engineer
Petronijevi Predrag, graduate civil engineer
pg. 247 - 254
Petrovi Marjan, graduate architectural engineer
The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 119 - 125
Petrovi Milo, graduate civil engineer
PhD student, The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 181 188
Petrovi arko, graduate civil engineer
research assistant, The Faculty of Civil Engineering and Architecture,
Ni, pg. 173 180
MSc Proti-Bogdanovi Ivana, graduate architectural
engineer
pg. 17 24
PhD Prolovi Verka, graduate civil engineer
pg. 25 32, 49 56
MSc Radivojevi Dragan, graduate civil engineer
pg. 79 85
Radovi Neboja, graduate civil engineer
assistant professor, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad,
pg. 157 164
MSc Rankovi Slobodan, graduate civil engineer
pg. 189 - 195
Risti Nenad, graduate civil engineer
pg. 231 238
Sadovi Enis, graduate civil engineer
pg. 197 - 206
Sremac Sinia, graduate traffic engineer
PhD Spasojevi Ana, graduate civil engineer
ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITEKTONSKOG FAKULTETA | No. 25

312
Guscetti&Tournier SA Ingenierie civile, Carouge, pg. 207 214
PhD Stavretovi Nenad, graduate forest engineer
assistant professor, Faculty of forestry, Belgrade, pg. 215 - 222
MSc Stefanovi Bogdan, graduate forest engineer
assistant, Faculty of forestry, Belgrade, pg. 215 - 222
MSc Stoiljkovi Branislava, graduate architectural engineer
pg. 223 - 230
PhD Stoji Dragoslav, graduate civil engineer
pg. 231 - 238
MSc urdilovi-Spasojevi Marija, graduate civil engineer
assistant, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 207 214
Tani mr Milan, graduate architectural engineer
assistant, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni, pg. 65 72
PhD Toplii-uri Gordana, graduate civil engineer
Ni, pg. 87 - 94
PhD Trajkovi Slavia, graduate civil engineer
Ni, pg. 79 - 85
Turni Dragana, graduate architectural engineer
pg. 95 102, 247 - 254
PhD Uzelac ore, graduate civil engineer
professor, assistant, The Faculty of Technical Sciencies, Novi Sad,
pg. 157 164
PhD Vacev Todor, graduate civil engineer
Ni, pg. 239 - 246
PhD Zdravkovi Slavko, graduate civil engineer
pg. 247 254
Zeirovi Edin, graduate civil engineer
pg. 197 206
PhD ivkovi Nenad, graduate geog.
assistant professor, Faculty of georaphy, Belgrade, pg. 1 8
PhD Zlatanovi Milorad, graduate civil engineer
red. prof, The Faculty of Civil Engineering and Architecture, Ni,
pg. 255 - 263

Zbornik Radova Gradjevinsko-Arhitektonskog Fakulteta 25

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zbornik Radova Gradjevinsko-Arhitektonskog Fakulteta 25

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZBORNIK RADOVA GRAEVINSKO-ARHITENKTONSKOG FAKULTETA | broj 25

Granina analiza, uslovi optimuma i primeri dimenzionisanja metalnih ljuski

zapreminskim postupkom projektovanja nije

You might also like