Powie gotycka.

Powieci gotyck nazywa si szczeglny rodzaj prozy fabularnej, ktry w dziejach literackiej kultury epoki owiecenia, okrelany by raczej mianem herezji, ponadto by reakcj na racjonalizm owiecenia. Powstanie powieci gotyckiej cile wie si z odrodzeniem gotyku, ktry nastpi na przeomie XVIII i XIX w. poza terenami Francji, mianowicie w Anglii i w Niemczech. W Niemczech przede wszystkim objawia si w zachwycie nad redniowiecznymi katedrami i pod tym wzgldem przeomow rol odegra artyku J. W. Goethego O niemieckiej architekturze z roku 1772. Natomiast w Anglii due znaczenie mia urok redniowiecznych zamkw i z tym zwizany by przeom w gustach europejskich. To wanie w Anglii powstaa pierwsza powie gotycka, ktra odniosa niezwyky sukces jak na tamte czasy. Byo to Zamczysko w Otranto autorstwa H. Walpole'a, w kolejnych latach uwaane za wyznacznik i jednoczenie wzorzec tego gatunku. W tej powieci fundamentalny problem za zosta przeniesiony z paszczyzny spoecznej na paszczyzn metafizyczn, w zwizku z czym nastpio odkrycie innej natury za i konsekwencji- nowy obraz wiata. Innymi przykadami przedstawianego gatunku mog by powieci A. Radcliffe The romance of the forest, Konfesjona czarnych pokutnikw, czy te powie Mnich, ktra wysza spod pira M. G. Lewisa. Powie gotycka najczciej przedstawiaa tyrana lub uzurpatora, ktry przemoc chcia zaj czyje dziedzictwo. Ponadto ofiara zazwyczaj znajdowaa swojego obroc, z czym zwizany by koniec powieci, gdzie triumfowaa szlachetno, niewinno, a zbrodnie uzurpatora zostay ukarane. Jednak gwnym wtkiem byo efektowne przedstawienie tajemnicy za, uosobionej postaci gotyckiego otra. Typowymi elementami powieci grozy byy: tajemnicza czy wrcz upiorna atmosfera narracji, odczuwane podczas lektury poczucie grozy (std rwnie nazwa: powie grozy), nawiedzone budowle, zamki, puapki, mier, choroba, szalestwo, kltwa. W Polsce gatunek ten pojawi si stosunkowo pno. Za zwiastuny polskiej powieci gotyckiej uchodz prace A. Mostowskiej. Przykadami mog by: Matylda i Danio, Powie migrodzka, Strach w zameczkupowie prawdziwa, Zamek Koniecpolskich, Powie ruska oryginalna, Nie zawsze tak si czyni jak si mwi. Powie biaoruska przez stuletni dam opowiadana. Cztery powieci ukazay si w dwutomowej edycji Moich rozrywek w Wilnie w 1806 r. Powieci te uznawane s za niezbyt dobre, a jako bd Mostowskiej wskazuje si przede wszystkim to, i autorka

powie grozy potraktowaa jak literatur rozrywkow, romans. Poza tym staraa si ona, aby wszystkie wtki powieci gotyckiej zostay zawarte w jej dzieach, co w rzeczywistoci dao efekt przesycenia- autorka w niebyway sposb komplikowaa akcj przeksztacajc swe opowieci w absurdalne bajdy. Niekiedy w jej powieciach jest o wiele wicej sentymentalnego uniesienia ni grozy. Na uwag zasuguje fakt, i Mostowska zawara w nich take propagand feminizmu (narrator przerywa niekiedy powie by wezwa czytelniczki do wsplnej akcji na rzecz emancypacji kobiet). Powszechnie uwaa si, i w Polsce brakowao tradycji kulturowych, ktre umoliwiyby powstanie silnego gotycyzmu, przy czym zwraca si take uwag na fakt, i elementy takie jak tajemnica, niewyjanione siy i instynkty rzdzce czowiekiem, czy te siy nadprzyrodzone byy elementami wykorzystywanymi przez polskich twrcw w innych gatunkach literackich, co byo zgodne z kanonami wczesnej epoki.