Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 1

Dodatak br. 1

Obzirom da prijemni signal uslijed djelovanja Gaussovog uma ima Gaussovu (normalnu) raspodjelu, proraun vjerovatnoe greke u digitalnim komunikacijskim sistemima zahtjeva odreivanje
vjerovatnoe da Gaussova sluajna varijabla ima vrijednost u nekom konanom ili beskonanom
opsegu vrijednosti (zavisno od oblasti odluivanja simbola). Ove vjerovatnoe odgovaraju povrini ispod krive funkcije gustoe vjerovatnoe (PDF - Probability Density Function ) na tom
intervalu vrijednosti. Funkcija gustoe vjerovatnoe normalne sluajne varijable N (m, 2 ) je
data izrazom:
2
(xm)
1
p (x) = e 22
2

gdje je m srednja vrijednost, a 2 varijansa normalne sluajne varijable. Vjerovatnoa da vrijednost ove sluajne varijable bude vea od neke vrijednosti x0 je:
P ( x0 ) =

+
Z
x0

1
p (x)dx =
2

+
Z

(xm)2
2 2

dx

(1)

x0

a upravo ovakvi izrazi se pojavljuju u proraunu vjerovatnoe ispravnog ili pogrenog prijema
simbola (iji naponski nivo odreuje srednju vrijednost prijemnog signala m), kada u komunikacijskom kanalu djeluje aditivni Gaussov um (snage 2 ). Rjeenje integrala u izrazu (1) nije
mogue dobiti u zatvorenoj analitikoj formi, a do rjeenje je potrebno doi numerikom integracijom. Obzirom taj proraun nije trivijalan (bez upotrebe softverskih alata), pri odreivanju ovih
vjerovatnoa se vri svoenje izraza na poznate funkcije za koje su dostupne tablele numeriki
odreenih vrijednosti. To su funkcije Q, erf i erfc. Za ove funkcije su u nastavku date denicije
i nain prevoenja izraza (1) u pogodan oblik na osnovu kojeg se vjerovatnoa iz ovog izraza
moe odrediti koritenjem tabela vrijednosti navedenih funkcija.

Q -funkcija
Q -funkcija

(eng.

Q-function )

je denisana izrazom:
1
Q(x) =
2

+
Z

t2

e 2 dt

(2)

Mogue je uoiti da je podintegralna funkcija u izrazu (2) zapravo funkcija gustoe vjerovatnoe
Gaussove sluajne varijable nulte srednje vrijednosti i jedinine varijanse, tj. varijable
= N (0, 1)

a vrijednost Q-funkcije odgovara vjerovatnoi da je vrijednost ove varijable vea od vrijednosti

x, tj.
Q(x) = P ( x)

Uzevi u obzir da je vjerovatnoa potpunog skupa dogaaja (ukupna povrina ispod krive gustoe
vjerovatnoe) jednaka jedan, to znai da je Q -funkcija komplementarna kumulativnoj funkciji
gustoe vjerovatnoe (CDF - Cumulative Distribution Function ) varijable i vrijedi:
Q(x) = 1 P ( x) = 1 F (x)

Da bi bilo mogue koristiti vrijednosti iz tablele vrijednosti Q -funkcije za odreivanje vjerovatnoe iz izraza (1), potrebno je izvriti centriranje i normiranje normalne sluajne varijable tako
da se dobije varijabla:
=

1/6

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 1

koja ima nultu srednju vrijednost (centriranje) i jedininu varijansu (normiranje). Operacija
centriranja i normiranja varijable odgovara uvoenju smjene:
t=

xm

u izraz (1), koji tada postaje:

x0 m
P ( x0 ) = P

1
=
2 x

+
Z

x2

e
0 m

x0 m
dx = Q

(3)

Prilikom prorauna vjerovatnoe greke se esto koriste i sljedee osobine Q -funkcije:

1
2
Q(x) = 1 Q(x)
Q(0) =

(4)
(5)

Na slici 1 je prikazana Q -funkcija za vrijednosti argumenta 0 x 4.

Slika 1: Grak Q-funkcije

erf

Funkcija greke (
)
Funkcija greke (eng. error function ) erf je denisana izrazom:
2
erf (x) =

Zx

et dt

(6)

Mogue je uoiti da je podintegralna funkcija u izrazu (6) zapravo skalirana (faktorom 2) funkcija
gustoe vjerovatnoe Gaussove sluajne varijable nulte srednje vrijednosti i varijanse jednake 1/2,
tj. varijable


= N 0,

2/6

1
2

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 1

Uzimajui u obzir da je funkcija gustoe vjerovatnoe Gaussove sluajne varijable nulte srednje
vrijednosti parna funkcija (simetrina u odnosu na ordinatu) i vrijedi:
Zx

Zx

p (x)dx = 2

p (x)dx

jasno je da vrijednost
[x, x], tj.

erf

funkcije odgovara vjerovatnoi da je vrijednost varijable u opsegu

erf (x) = P (x x) = P (|| x)

Predstavljanje izraza (1) u obliku pogodnom za koritenje tabele vrijednosti erf funkcije je mnogo
jednostavnije nakon odreivanja relacije ove funkcije sa erfc funkcijom, pa e u narednom dijelu
biti prezentirano.

erfc

Komplementarna funkcija greke (

)
Funkcija greke (eng. complementary error function ) erfc je denisana izrazom:
2
erf c(x) =

(7)

et dt

Podintegralna funkcija u gornjem izrazu je ista kao i podintegralna funkcija u izrazu (6), pa je
analogno razmatranju za erf funkciju mogue uoiti da vrijedi:
erf c(x) = P ( x x) = P (|| x)

Obzirom je vjerovatnoa potpunog skupa dogaaja (ukupna povrina ispod krive gustoe vjerovatnoe) jednaka jedinici, vrijedi:
P (|| x) + P (|| x) = 1

odakle slijedi da je veza izmeu erf i erfc funkcije:

(8)

erf c(x) = 1 erf (x)

tj. ove ove funkcije su komplementarne na periodu [0, 1].

Da bi bilo mogue koristiti vrijednosti iz tablele erfc funkcije za odreivanje vjerovatnoe iz
izraza (1), potrebno je izvriti centriranje i normiranje normalne sluajne varijable tako da se
dobije varijabla:
=

koja ima nultu srednju vrijednost (centriranje) i varijansu jednaku 1/2 (normiranje), to se
postie smjenom u izrazu (1):
t=

xm

Tada je:
x0 m

P ( x0 ) = P
2


1
=

+
Z

ex dx =

x0 m

1
x0 m

erf c
2
2


(9)

Uvrtavanjem izraza (8) u izraz (9) dobijemo da se izraz (1) moe prikazati i u obliku:
1
1 erf
2


P ( x0 ) =

3/6

x0 m



(10)

Telekomunikacijske tehnike 1

Dodatak br. 1

Slika 2: Grak

erfc

funkcije

Na slici (2) je prikazan grak erfc funkcije za vrijednosti argumenta u opsegu 0 x 4.

Q erf erfc

Relacije izmeu ,
i
funkcija
Na osnovu izraza (2), (6), (7) i (8), primjenom jednostavnih matematikih operacija je mogue
odrediti relacije izmeu Q, erf i erfc funkcija:
x
1
Q(x) = erf c
2
2



x
1
Q(x) =
1 erf
2
2
 
erf c(x) = 2Q x 2
 
erf (x) = 1 2Q x 2


Uporeivanjem izraza (3), (9) i (10) je mogue potvrditi gornje relacije.

Tabela vrijednosti -funkcije

U tabeli 1 su date numeriki odreene vrijednosti Q -funkcije za vrijednosti argumenta u opsegu
0 x 7, pri emu je inkrement argumenta 0.01. Tabela je formirana tako da se vrijednost
argumenta x mijenja u vertikalnom i horizontalnom smijeru (po indeksima vrsta i kolona), inkrementima xv = 0.1 i xk = 0.01, respektivno, a vrijednost u i-toj vrsti i j -toj koloni tabele
predstavlja vrijednost Q-funkcije:
Qij = Q(i xv + j xk )

Karakteristine vrijednosti Q -funkcije koje se ne nalaze u tabeli 1 su date ispod.

Q(x)
101
102
103
104
105

x
1.2816
2.3263
3.0902
3.7190
4.2649

Q(x)
106
107
108
109
1010

4/6

x
4.7534
5.1993
5.6120
5.9978
6.3613

5/6

0.00

0.01

0.02

0.03

0.04

0.05

0.06

0.07

0.08

0.09

0.50000

0.49601

0.49202

0.48803

0.48405

0.48006

0.47608

0.47210

0.46812

0.46414

0.46017

0.45620

0.45224

0.44828

0.44433

0.44038

0.43644

0.43251

0.42858

0.42465

0.42074

0.41683

0.41294

0.40905

0.40517

0.40129

0.39743

0.39358

0.38974

0.38591

0.38209

0.37828

0.37448

0.37070

0.36693

0.36317

0.35942

0.35569

0.35197

0.34827

0.34458

0.34090

0.33724

0.33360

0.32997

0.32636

0.32276

0.31918

0.31561

0.31207

0.30854

0.30503

0.30153

0.29806

0.29460

0.29116

0.28774

0.28434

0.28096

0.27760

0.27425

0.27093

0.26763

0.26435

0.26109

0.25785

0.25463

0.25143

0.24825

0.24510

0.24196

0.23885

0.23576

0.23270

0.22965

0.22663

0.22363

0.22065

0.21770

0.21476

0.21186

0.20897

0.20611

0.20327

0.20045

0.19766

0.19489

0.19215

0.18943

0.18673

0.18406

0.18141

0.17879

0.17619

0.17361

0.17106

0.16853

0.16602

0.16354

0.16109

0.15866

0.15625

0.15386

0.15151

0.14917

0.14686

0.14457

0.14231

0.14007

0.13786

0.13567

0.13350

0.13136

0.12924

0.12714

0.12507

0.12302

0.12100

0.11900

0.11507

0.11314

0.11123

0.10935

0.10749

0.10565

0.10383

0.10204

0.10027

102
2
8.075710
2
6.680710
2
5.479910
2
4.456510
2
3.593010
2
2.871710
2
2.275010
2
1.786410
2
1.390310
2
1.072410
3
8.197510
3
6.209710
3
4.661210
3
3.467010
3
2.555110
3
1.865810
3
1.349910
4
9.676010
4
6.871410
4
4.834210
4
3.369310
4
2.326310
9.6800

102
2
7.927010
2
6.552210
2
5.369910
2
4.363310
2
3.514810
2
2.806710
2
2.221610
2
1.742910
2
1.355310
2
1.044410
3
7.976310
3
6.036610
3
4.527110
3
3.364210
3
2.477110
3
1.807110
3
1.306210
4
9.354410
4
6.636710
4
4.664810
4
3.248110
4
2.240510
9.5098

102
2
7.780410
2
6.425510
2
5.261610
2
4.271610
2
3.438010
2
2.742910
2
2.169210
2
1.700310
2
1.320910
2
1.017010
3
7.760310
3
5.867710
3
4.396510
3
3.264110
3
2.401210
3
1.750210
3
1.263910
4
9.042610
4
6.409510
4
4.500910
4
3.131110
4
2.157710
9.3418

102
2
7.635910
2
6.300810
2
5.155110
2
4.181510
2
3.362510
2
2.680310
2
2.117810
2
1.658610
2
1.287410
3
9.903110
3
7.549410
3
5.703110
3
4.269210
3
3.166710
3
2.327410
3
1.694810
3
1.222810
4
8.740310
4
6.189510
4
4.342310
4
3.017910
4
2.077810
9.1759

102
2
7.493410
2
6.178010
2
5.050310
2
4.093010
2
3.288410
2
2.619010
2
2.067510
2
1.617710
2
1.254510
3
9.641910
3
7.343610
3
5.542610
3
4.145310
3
3.072010
3
2.255710
3
1.641110
3
1.182910
4
8.447410
4
5.976510
4
4.188910
4
2.908610
4
2.000610
9.0123

102
2
7.352910
2
6.057110
2
4.947110
2
4.005910
2
3.215710
2
2.558810
2
2.018210
2
1.577810
2
1.222410
3
9.386710
3
7.142810
3
5.386110
3
4.024610
3
2.979810
3
2.186010
3
1.588910
3
1.144210
4
8.163510
4
5.770310
4
4.040610
4
2.802910
4
1.926210
8.8508

102
2
7.214510
2
5.938010
2
4.845710
2
3.920410
2
3.144310
2
2.499810
2
1.969910
2
1.538610
2
1.191110
3
9.137510
3
6.946910
3
5.233610
3
3.907010
3
2.890110
3
2.118210
3
1.538210
3
1.106710
4
7.888510
4
5.570610
4
3.897110
4
2.700910
4
1.854310
8.6915

102
2
7.078110
2
5.820810
2
4.746010
2
3.836410
2
3.074210
2
2.441910
2
1.922610
2
1.500310
2
1.160410
3
8.894010
3
6.755710
3
5.084910
3
3.792610
3
2.802810
3
2.052410
3
1.489010
3
1.070310
4
7.621910
4
5.377410
4
3.758410
4
2.602310
4
1.784910
8.5343

102
2
6.943710
2
5.705310
2
4.647910
2
3.753810
2
3.005410
2
2.385210
2
1.876310
2
1.462910
2
1.130410
3
8.656310
3
6.569110
3
4.940010
3
3.681110
3
2.717910
3
1.988410
3
1.441210
3
1.035010
4
7.363810
4
5.190410
4
3.624310
4
2.507110
4
1.718010
8.3793

0.11702

102
102
2
6.811210
2
5.591710
2
4.551410
2
3.672710
2
2.937910
2
2.329510
2
1.830910
2
1.426210
2
1.101110
3
8.424210
3
6.387210
3
4.798810
3
3.572610
3
2.635410
3
1.926210
3
1.394910
3
1.000810
4
7.113610
4
5.009410
4
3.494610
4
2.415110
4
1.653410
9.8525

8.2264

Dodatak br. 1

x
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.1
1.2
1.3
1.4
1.5
1.6
1.7
1.8
1.9
2.0
2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
3.0
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5

Telekomunikacijske tehnike 1

Tabela 1: Vrijednosti Q funkcije

6/6

0.00
4
1.591110
4
1.078010
5
7.234810
5
4.809610
5
3.167110
5
2.065810
5
1.334610
6
8.539910
6
5.412510
6
3.397710
6
2.112510
6
1.300810
7
7.933310
7
4.791810
7
2.866510
7
1.698310
8
9.964410
8
5.790110
8
3.332010
8
1.899010
8
1.071810
9
5.990410
9
3.315710
9
1.817510
10
9.865910
10
5.303410
10
2.823210
10
1.488210
11
7.768810
11
4.016010
11
2.055810
11
1.042110
12
5.231010
12
2.600110
12
1.279810

0.01
4
1.531010
4
1.036310
5
6.948310
5
4.614810
5
3.035910
5
1.978310
5
1.276910
6
8.162710
6
5.168510
6
3.241410
6
2.013310
6
1.238610
7
7.546510
7
4.553810
7
2.721510
7
1.610810
8
9.442010
8
5.481310
8
3.151210
8
1.794210
8
1.011610
9
5.648810
9
3.123610
9
1.710510
10
9.276210
10
4.981610
10
2.649210
10
1.395210
11
7.276010
11
3.757510
11
1.921610
12
9.731210
12
4.879910
12
2.423310
12
1.191610

0.02
4
1.473010
5
9.961110
5
6.672610
5
4.427410
5
2.909910
5
1.894410
5
1.221510
6
7.801510
6
4.935010
6
3.092010
6
1.918710
6
1.179210
7
7.177910
7
4.327210
7
2.583610
7
1.527710
8
8.946210
8
5.188410
8
2.980010
8
1.695010
9
9.547910
9
5.326210
9
2.942410
9
1.609710
10
8.720910
10
4.678810
10
2.485810
10
1.307810
11
6.813710
11
3.515410
11
1.796010
12
9.086210
12
4.552010
12
2.258210
12
1.109310

0.03
4
1.417110
5
9.574010
5
6.407210
5
4.247310
5
2.788810
5
1.813810
5
1.168510
6
7.455510
6
4.711710
6
2.949210
6
1.828310
6
1.122610
7
6.826710
7
4.111510
7
2.452410
7
1.448710
8
8.475510
8
4.910610
8
2.817710
8
1.601210
9
9.010510
9
5.021510
9
2.771410
9
1.514710
10
8.198010
10
4.394010
10
2.332210
10
1.225810
11
6.380210
11
3.288510
11
1.678410
12
8.483210
12
4.245710
12
2.104210
12
1.032710

0.04
4
1.363210
5
9.201010
5
6.151710
5
4.074110
5
2.672610
5
1.736510
5
1.117610
6
7.124110
6
4.497910
6
2.812710
6
1.742010
6
1.068610
7
6.492010
7
3.906110
7
2.327710
7
1.373710
8
8.028810
8
4.647310
8
2.664010
8
1.512410
9
8.502510
9
4.733810
9
2.610010
9
1.425110
10
7.705710
10
4.126110
10
2.187910
10
1.148810
11
5.973710
11
3.075910
11
1.568410
12
7.919310
12
3.959710
12
1.960510
13
9.612010

0.05
4
1.311210
5
8.841710
5
5.905910
5
3.907610
5
2.560910
5
1.662410
5
1.068910
6
6.806910
6
4.293510
6
2.682310
6
1.659710
6
1.017110
7
6.173110
7
3.710710
7
2.209110
7
1.302410
8
7.605010
8
4.397710
8
2.518510
8
1.428310
9
8.022410
9
4.462210
9
2.457910
9
1.340710
10
7.242310
10
3.874110
10
2.052310
10
1.076610
11
5.592510
11
2.876910
11
1.465510
12
7.392310
12
3.692510
12
1.826410
13
8.945910

0.06
4
1.261110
5
8.495710
5
5.669410
5
3.747510
5
2.453610
5
1.591210
5
1.022110
6
6.503110
6
4.098010
6
2.557710
6
1.581010
7
9.679610
7
5.869310
7
3.524710
7
2.096310
7
1.234710
8
7.202810
8
4.161110
8
2.380710
8
1.348910
9
7.568610
9
4.205710
9
2.314310
9
1.261210
10
6.806110
10
3.637210
10
1.924910
10
1.008810
11
5.235110
11
2.690410
11
1.369110
12
6.899610
12
3.443010
12
1.701410
13
8.325110

0.07
4
1.212810
5
8.162410
5
5.441810
5
3.593610
5
2.350710
5
1.523010
6
9.773610
6
6.212310
6
3.911010
6
2.438610
6
1.506010
7
9.211310
7
5.579910
7
3.347610
7
1.989110
7
1.170510
8
6.821210
8
3.936810
8
2.250210
8
1.273710
9
7.139910
9
3.963610
9
2.179010
9
1.186310
10
6.395510
10
3.414510
10
1.805210
11
9.451410
11
4.900110
11
2.515810
11
1.279010
12
6.439110
12
3.210110
12
1.584710
13
7.746710

0.08
4
1.166210
5
7.841410
5
5.222810
5
3.445810
5
2.251810
5
1.457510
6
9.344710
6
5.934010
6
3.732210
6
2.324910
6
1.434410
7
8.764810
7
5.304310
7
3.179210
7
1.887210
7
1.109410
8
6.459210
8
3.724310
8
2.126610
8
1.202610
9
6.734710
9
3.735010
9
2.051310
9
1.115710
10
6.009110
10
3.205110
10
1.692910
11
8.854410
11
4.586110
11
2.352210
11
1.194710
12
6.008810
12
2.992610
12
1.475910
13
7.207710

0.09
4
1.121310
5
7.532410
5
5.012210
5
3.303710
5
2.156910
5
1.394810
6
8.933710
6
5.667510
6
3.561210
6
2.216210
6
1.366010
7
8.339110
7
5.041810
7
3.019010
7
1.790310
7
1.051510
8
6.115810
8
3.522910
8
2.009710
8
1.135310
9
6.352010
9
3.519310
9
1.931010
9
1.049210
10
5.645510
10
3.008210
10
1.587310
11
8.294310
11
4.291810
11
2.199110
11
1.115910
12
5.606710
12
2.789610
12
1.374410
13
6.705610

Dodatak br. 1

x
3.6
3.7
3.8
3.9
4.0
4.1
4.2
4.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.8
4.9
5.0
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5
5.6
5.7
5.8
5.9
6.0
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
6.6
6.7
6.8
6.9
7.0

Telekomunikacijske tehnike 1

Tabela 1: Vrijednosti Q funkcije