Wasnoci fizyko-chemiczne gazu LPG.

Opracowa Mariusz Wasik

WSTP

Gospodarka energetyczna jest obecnie jednym z gwnych problemw wszystkich krajw. Coraz ostrzejsze normy dotyczce ochrony rodowiska oraz denie do optymalnego wykorzystania zasobw energetycznych, spowodowao konieczno wykorzystanie poszukiwania nonikw alternatywnych energii ju rde energii lecz oraz szersze

znanych,

dotychczas

wykorzystywanych w niewielkim stopniu. W wyniku tych poszukiwa coraz szersze zastosowanie znalaz gaz pynny propanowo-butanowy (ang. Liquid Petroleum Gas). Gaz pynny jest bez wtpienia jednym z najbardziej atrakcyjnych paliw tanim, wydajnym, wszechstronnym, bezpiecznym w uyciu i przyjaznym dla rodowiska. Daje natychmiastowe ciepo, umoliwia atw kontrol pomienia i temperatury, spala si czysto i bezzapachowo. W Polsce do roku 1990 gaz propanowo-butanowy stosowano niemal wycznie do zasilania kuchenek domowych, ostatnia dekada ubiegego wieku przyniosa burzliwy wzrost zastosowania tego paliwa. Gaz pynny moe by z powodzeniem wykorzystywany dla celw grzewczych i technologicznych, wszdzie tam gdzie doprowadzenie gazu ziemnego jest utrudnione lub zbyt kosztowne. Po takie rozwizanie coraz czciej sigaj projektanci domkw jednorodzinnych jak i niewielkich osiedli czy supermarketw. Na naszych ulicach jedzi coraz wicej samochodw, zarwno osobowych jak i ciarowych, w ktrych alternatywnym paliwem jest gaz pynny. Majc na uwadze powysze oraz patrzc na sukcesy gazu pynnego w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej, rosncy udzia gazu pynnego na krajowym rynku nonikw energii jest w peni uzasadniony ze wzgldw ekonomicznych i ekologicznych.

WASNOCI FIZYKO-CHEMICZNE GAZW PYNNYCH

1.1. Definicja gazu pynnego.

Pod nazw gaz pynny propanowo-butanowy rozumie si mieszanin: propanu, propylenu, butanu i butylenu oraz metanu, etanu, pentanu i innych wyszych wglowodorw. Okrelenie gaz pynny pochodzi std, e gazy te w temperaturze otoczenia oraz pod stosunkowo niewielkim cinieniem par wasnych ulegaj skropleniu przechodzc w faz ciek. Niewielkie cinienie potrzebne do skroplenia tych gazw umoliwia ich transport, magazynowanie w stosunkowo cienkociennych, a tym samym i lekkich butlach wzgldnie zbiornikach.

1.2. Skad gazu pynnego.

Propan (C3H
8)

i butan (C4H10) bdce gwnymi skadnikami gazu

pynnego nale do grupy wglowodorw nasyconych zwanych alkanami (parafinami). S zwizkami organicznymi zbudowanymi wycznie z atomw wgla i wodoru. Jak wynika ze wzoru oglnego CnH2n+2, poszczeglne zwizki tego szeregu rni si midzy sob o grup CH2, tak wic alkany s przykadem szeregu homologicznego. Najprostszym przedstawicielem tego szeregu jest metan CH4 zawierajcy w czsteczce jeden atom wgla i 4 atomy wodoru. Etan zawiera w czsteczce 2 atomy wgla, propan 3 a butan 4 atomy. acuch wglowy w czstce wglowodoru nasyconego, czyli zawierajcego tylko wizania pojedyncze midzy atomami wgla, moe by prosty (normalny) lub rozgaziony (izomery). Nazwy zwizkw o acuchu rozgazionym odrnia si od nazw zwizkw normalnych (n) przez dodanie do nazwy przedrostka izo np. n-butan i izo-butan. Oba rodzaje wglowodorw wykazuj
3

odchylenia wasnoci fizycznych. Butan o acuchu prostym ma wysz temperatur wrzenia (+ 0,5oC) ni izo-butan o acuchu rozgazionym (-11,7oC).

Metan

Etan

Propan

n-Butan

Rys. 1.1. Szereg parafinowy wglowodorw nasyconych.

W skad mieszanin tworzcych gazy pynne wchodz w nieznacznych ilociach wglowodory nienasycone, w ktrych atomy wgla poczone s z mniejsz iloci atomw wodoru, ni to jest konieczne do cakowitego nasycenia wartociowoci wgla. W zwizku z tym swobodne wartociowoci ssiednich atomw wgla wzajemnie si nasycaj i midzy atomami wgla powstaj podwjne wizania. Wglowodory nienasycone tworz szereg tzw. alkenw (olefinw) o wzorze oglnym CnH2n. W grupie tej poza etylenem C2H4 wystpuje propylen (propen) C3H6 i butylen C4H8.

1.2.1. Skad gazu pynnego wedug Polskiej Normy.

Skad gazw pynnych podaje Polska Norma PN-C-96008, okrelajca trzy podstawowe mieszaniny stosowane w dystrybucji: butan techniczny (mieszanina A), propan-butan (mieszanina B), propan techniczny (mieszanina C). Gazy skroplone pynne (C3-C4) s to skroplone i pozostajce pod cinieniem wasnych par mieszaniny wglowodorw alifatycznych, ktrych podstawowymi skadnikami okrelonymi liter C z indeksem liczbowym s: propan, propylen-C3 butan, buteny oraz butadieny-C4 metan C1, etan i etylen - C2,
4

oraz w mniejszych ilociach: -

pentany, penteny i wysze - C5. Tablica 1.1. Skad wglowodorowy gazu pynnego wg PN-C-96008.
Rodzaje

Wymagania

Butan techniczny (mieszanina A) 0,2 5,0 95,0 1,0

Propan-butan (mieszanina B) 0,1 4,0 18,0 55,0 45,0 1,0

Propan techniczny (mieszanina C) 0,1 5,5 90,0 10,0 nie zawiera

Zawarto C1 [% obj.], nie wicej ni Zawarto C2 [% obj.], nie wicej ni Zawarto C3 [% obj.], nie mniej ni nie wicej ni Zawarto C4 [% obj.], nie mniej ni nie wicej ni Zawarto C5 [% obj.], nie wicej ni

Ponadto wszystkie mieszaniny (A, B, C) wg Polskiej Normy nie powinny zawiera siarkowodoru, wody, amoniaku. Zapach po nawanianiu powinien by wyczuwalny. Zawarto siarki oglnej oraz oleju mineralnego nie powinna przekracza 0,005% objtoci. LPG uywanego w samochodach z silnikami dostosowanymi do tego paliwa., jest dosownym tumaczeniem normy europejskiej i wprowadza szereg wymaga dotyczcych oznaczenia wody, wymaga w zakresie zawartoci siarki, metod oznaczania siarki, i prno par, wymaga dotyczcych zawartoci oraz prnoci par. Norma PN-EN 589 mwi, e paliwo LPG powinno spenia nastpujce wymagania:
Wymagania wedug projektu PN-EN 589

Waciwoci

Jednostki

Zakres Minimum Maksimum 89,0

Liczba oktanowa, MON Cakowita zawarto dienw, (jako 1,3-

% molowy

0,5
5

butadien) Siarkowodr Cakowita zawarto siarki (po wprowadzeniu subst. zapachowej) Badanie dziaania korodujcego na pycie miedzianej (1 h w temp. 40 stp. C) Pozostao po odparowaniu Wzgldna prno par w 40 stp. C Temperatura, w ktrej wzgldna prno par jest nie mniejsza ni 150 kPa - dla gatunku A - dla gatunku B - dla gatunku C - dla gatunku D Zawarto wody Zawarto metanolu Zapach Mg/kg Brak Brak

Mg/kg

100

Ocena Mg/kg kPa

Stopie 1 100 1550

stp. C -10 -5 0 +10

Brak wolnej wody w 0 stpC maksimum 2000 Nieprzyjemny i wyczuwalny w powietrzu przy zawartoci 20% DGW

1.3. Cinienie nasycenia.

Cinienie nasycenia jest to cinienie, przy ktrym nastpuje zmiana fazy gazowej w ciek i odwrotnie. Gdy ciecz wypenia czciowo butl lub zbiornik to nad ni znajduje si zawsze para nasycona, ktrej prno jest cile zwizana z temperatur. Cinienie pary nasyconej jest niezalene od iloci cieczy. Prno par nasyconych gazu pynnego w danej temperaturze jest to cinienie, przy ktrym nastpuje zmiana fazy gazowej w ciek i odwrotnie i zaley jedynie od
6

temperatury pod warunkiem istnienia w zbiorniku dostatecznej objtoci pozwalajcej na termiczne rozszerzanie si gazu pynnego. Przy staej temperaturze cinienie gazu jest niezmienne, a do wyczerpania zapasu gazu. Cinienia par poszczeglnych gazw lub ich mieszanin zmierzone przy okrelonych temperaturach naniesione na wykres daj tzw. krzywe wrzenia lub nasycenia. Tablica 1.2. pozwala na odczytanie cinienia nasycenia propanu i butanu oraz ich mieszaniny w rnym skadzie.
Tablica 1.2. Cinienie [MPa] par propanu, butanu i ich mieszaniny w zalenoci od temperatury. Propan % -10oC 0 +10 20 30 40 50 60 100 90 10 80 20 70 30 60 40 50 50 40 60 30 70 20 80 10 90 100 Butan % 10oC 0 +10 20 30 40 50 60

0,24 0,22 0,19 0,17 0,15 0,12 0,09 0,07 0,03 0005 0,38 0,35 0,32 0,28 0,25 0,22 0,17 0,13 0,09 0,05

0,56 0,52 0,47 0,43 0,38 0,33 0,28 0,22 0,17 0,11 0045 0,76 0,71 0,65 0,60 0,53 0,47 0,41 0,34 0,26 0,19 0,11 1,01 0,94 0,87 0,80 0,73 0,66 0,57 0,48 0,39 0,29 0,19 1,31 1,23 1,15 1,05 0,97 0,87 0,77 0,66 0,54 0,42 0,29 1,70 1,59 1,48 1,365 1,26 1,13 1,0 0,87 0,72 0,57 0,41

2,10 1,98 1,85 1,72 1,58 1,43 1,275 0,11 0,93 0,75 0,55

Na rysunku 1.2. pokazano krzywe nasycenia par propanu, butanu oraz mieszaniny tych gazw. W obszarze ponad krzyw gaz pynny znajduje si w stanie ciekym, a poniej w stanie gazowym.

Rys. 1.2. Krzywe nasycenia par propanu C, butanu A i ich mieszaniny 1:1 B.
3,6 3,2 2,8 2,4 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0 -40 -20 0 20
o

40

60

80

Temperatura C

W systemie dwufazowym w stanie rwnowagi cinienie w fazie gazowej rwna cinieniu w fazie pynnej.

1.4. Ciepo parowania.

Przejcie fazy ciekej w gazow wymaga ciepa (tzw. ciepa parowania). Jeli ciepo nie jest doprowadzone z zewntrz, wwczas jest ono pobierane od parujcej cieczy. Wskutek tego ciecz ochadza si, a skonno do parowania maleje. Takie parowanie bez doprowadzenia dodatkowego ciepa z zewntrz powoduje obnienie temperatury fazy ciekej do tego stopnia, e ustaje proces parowania. W przypadku propanu parowanie ustaje w temperaturze 43C, a w przypadku butanu przy + 0,5C. Ciepo potrzebne do zmiany fazy ciekej w faz gazow przy temperaturze wrzenia nosi nazw ciepa parowania. Dla gazu pynnego uwzgldniajc, e jest to mieszanina propanu i butanu, przyjmuje si redni warto ciepa parowania 418,68 kJ/kg. Chcc odparowa 1 kg gazu pynnego, naley doprowadzi 418,68 kJ ciepa z zewntrz. Jeeli
8

warunku tego si nie speni, to nastpi obnienie temperatury gazu pynnego. Obnienie temperatury fazy ciekej zalene jest od ciepa waciwego cieczy. Ciepo waciwe jest to ilo ciepa potrzebna do zmiany temperatury ciaa o 1C. Dla gazu pynnego przyjmuje si warto redni wynoszc 2,30 kJ/kg C.

1.5. Wpyw temperatury na wasnoci gazu pynnego.

Szczeglnie wanym zagadnieniem, z punktu widzenia magazynowania gazu pynnego, jest zaleno jego objtoci od temperatury. W czasie magazynowania gazu w zbiornikach i butlach przy wzrocie temperatury naley si liczy zarwno ze wzrostem cinienia, jak i objtoci. Rozszerzalno ciekego propanu i butanu oraz ich mieszaniny w porwnaniu z innymi cieczami jest szczeglnie dua. Tak dugo jak nad zwierciadem cieczy znajduje si poduszka gazowa (pary nasycone), cinienie panujce w butli odpowiada wartoci cinienia nasycenia dla danej temperatury (zgodnie z krzywymi wrzenia). Przy wzrocie temperatury wzrasta rwnie cinienie zgodnie z krzyw wrzenia (pod warunkiem utrzymania si poduszki gazowej). Wzrostowi temperatury towarzyszy jednak wzrost objtoci cieczy. Tab. 1.3 Przeliczanie objtoci gazu w dm3 w okrelonej temperaturze na standardow objto w dm3 w temperaturze 15C.
Propan / 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 100 butan / 00 / 10 / 20 / 30 / 40 / 50 / 60 / 70 / 80 / 90 / 00 (w %) kg/dm3 dla 0,507 0,515 0,523 0,530 0,538 0,546 0,554 0,562 0,569 0,577 0,585 15C Temp Czynniki redukujcy objto do 15C o C -25,0 -20,0 -15,0 -10,0 1,103 1,101 1,096 1,093 1,089 1,087 1,083 1,081 1,077 1,076 1,073 1,092 1,090 1,085 1,083 1,079 1,077 1,074 1,072 1,068 1,067 1,064 1,080 1,078 1,074 1,072 1,069 1,067 1,064 1,062 1,059 1,058 1,055 1,068 1,066 1,063 1,061 1,058 1,056 1,053 1,052 1,050 1,048 1,046

-5.0 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

1,055 1,054 1,051 1,049 1,046 1,045 1,043 1,042 1,040 1,039 1,037 1,042 1,041 1,038 1,037 1,035 1,035 1,033 1,032 1,030 1,029 1,028 1,028 1,027 1,026 1,025 1,024 1,023 1,022 1,022 1,021 1,020 1,019 1,014 1,014 1,013 1,013 1,012 1,012 1,011 1,011 1,010 1,01, 1,010 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 0,986 0,986 0,986 0,987 0,987 0,988 0,989 0,989 0,989 0,990 0,990 0,970 0,971 0,973 0,974 0,975 0,976 0,977 0,978 0,979 0,979 0,980 0,954 0,956 0,958 0,960 0,962 0,963 0,965 0,966 0,968 0,969 0,971

Moe si zdarzy, w przypadku zbyt maej objtoci poduszki gazowej, e gaz w fazie ciekej wypeni cakowicie wntrze zbiornika. Od tej chwili wzrost cinienia cieczy przy wzrastajcej temperaturze jest znacznie szybszy, ni wynikaoby to z krzywej parowania. Przyrost cinienia wynosi 0,7 0,8 MPa przy wzrocie o 1C.

1.6. Gsto oraz objto gazw pynnych.

Porwnujc gstoci waciwe: powietrza 1,293 kg/mn3, propanu 2,019 kg/mn3, butanu 2,703 kg/mn3 widzimy, e propan i butan s cisze od powietrza. Przyjmujc, e gsto waciwa powietrza jest rwna jednoci, otrzymujemy nastpujce gstoci waciwe wzgldne: propan 1,56, butan 2,09. Tak wic, gaz pynny niezalenie od jego skadu procentowego jest zawsze ciszy od powietrza. W fazie gazowej spywa szybko ku ziemi, wypiera powietrze i rozprzestrzenia si podobnie jak woda. Wypenia kade wgbienie

10

odpywu. Gaz pynny miesza si z powietrzem bardzo powoli, moe zatem przez dugi czas zalega w pomieszczeniach le przewietrzanych. Ciar 1 dm3 ciekego gazu wynosi: propan 0,511 kg, butan 0,580 kg. Objto 1 kg ciekego gazu wynosi: propan 1,96 dm3, butan 1,72 dm3.

1.7. Warto opaowa.

Wasnoci cieplne paliw gazowych okrela ich kaloryczno. Rozrnia si przy tym ciepo spalania Qc oraz warto opaow Qw. Ciepo spalania jest to cakowita ilo ciepa jak mona uzyska z jednostkowej iloci gazu (1 mol, 1m3, 1 kg) podczas jej cakowitego spalenia przebiegajcego w warunkach normalnych (tj. w temperaturze 273 K i pod cinieniem 0,1013 MPa). Ciepo spalania oblicza si przy zaoeniu, e caa ilo wody tworzcej si podczas spalania wspomnianej jednostkowej iloci paliwa wystpuje w gazach spalinowych w postaci ciekej. Warto opaowa jest to cakowita ilo ciepa jak mona uzyska z jednostkowej iloci gazu podczas cakowitego jej spalenia przebiegajcego w warunkach normalnych, przy zaoeniu, e caa woda wydzielajca si podczas spalania wspomnianej jednostkowej iloci danego paliwa odprowadzana jest w skadzie gazw spalinowych w postaci pary wodnej. Warto opaow otrzymuje si przez odjcie ciepa parowania skroplonej wody od ciepa spalania. Warto opaowa jest podstaw do prowadzenia wszelkiego rodzaju oblicze cieplnych.

11

Tablica 1.3. Warto opaowa i ciepo spalania mieszaniny propan-butan, w zalenoci od skadu procentowego. Propan / butan [%] Warto opaowa [ MJ/ kg ] Ciepo spalania [ MJ/ kg ] 100 / 00 90 / 10 80 / 20 70 / 30 60 / 40 50 / 50 40 / 60 30 / 70 20 /80 10 00 / 90 / 100

46,3 46,2 46,1 46,0 46,0 45,9 45,8 45,8 45,7 45,6 45,6 0 3 6 9 2 5 8 1 4 7 50,1 50,0 50,0 49,9 49,8 49,8 49,7 49,7 49,7 49,6 49,5 6 9 3 0 9 3 6 5 0 5

1.8. Waciwoci palne gazw pynnych.

Wglowodory propan i butan s gazami palnymi, ktre przy doprowadzeniu waciwej iloci tlenu oraz po zapaleniu spalaj si na dwutlenek wgla (CO2) i par wodn (H2O), przy jednoczesnym wydzielaniu energii cieplnej (Q). Spalanie moe by zupene, jeeli pozostaoci i produkty spalania nie zawieraj czci palnych, taki przebieg spalania ma miejsce w przypadku doprowadzenia waciwej iloci tlenu (powietrza). Produktami spalania s wwczas dwutlenek wgla oraz woda.

C3H8 + 5O2 = 3CO2 + 4H2O + Q C4H10 + 6,5O2 = 4CO2 + 5H2O + Q

Spalanie niezupene ma miejsce, jeeli doprowadzimy za ma ilo tlenu. Produktami spalania s wtedy: wgiel pierwiastkowy (sadza), tlenek wgla (CO) oraz wodr (H2).

C3H8 + 1,5O2 = 3CO + 4H2(840oC)

Tlenek wgla oraz wodr s gazami palnymi, ktre nie odday swojej wartoci opaowej i nie spalone uchodz za spalinami (obniaj temperatur spalin)

12

Doprowadzajc do spalania nadmiern ilo (powietrza) te nastpi spalanie zupene, ale efekt energetyczny bdzie mniejszy, gdy w czasie spalania nadmiar powietrza zostanie ogrzany i wraz ze spalinami odprowadzony na zewntrz. Tablica 1.4. Wasnoci palne podstawowych skadnikw gazu pynnego. Rodzaj Gazu
Wzr Chemiczny Masa Czsteczkowa Ciar waciwy Ciecz Gaz

Etan
C2H6

Propan
C3H8

Propylen
C3H6

Butan
C4H10

Izobutan
C4H10

30 kg/m3 kg/m3
MJ/kg kg/kg 0,55 1,35

44 0,51 2,01 46,20 3,64 2,55 5,0 15,7 12,15 23,7

42 0,55 1,92 45,70 3,36 2,35 4,5 14,8 11,2 21,4

58 0,58 2,70 45,60 3,59 2,51 6,5 15,5 12,02 31,1

58 0,56 2,67 45,50 3,59 2,51 6,5 15,5 12,02 31,1

Warto Opaowa

47,30 3,69 2,58 3,5 15,87 12,3 16,7

Stechiometryczne zapotrzebowanie

Tlenu

m3/kg m3/m3 kg/kg

Powietrza m3/kg m3/m3

Celem spalania jest najczciej wytworzenie energii cieplnej, ktra znajduje swj wyraz w temperaturze spalania. Temperatura powstajca w czasie spalania zalena jest od tego, czy do spalania doprowadza si powietrze zawierajce balast w postaci azotu (ktry rwnie musi by ogrzany), czy te tlen. Temperatura powstajca w czasie spalania z czystym tlenem jest o okoo 800C wysza ni przy doprowadzeniu powietrza (21% objtoci tlenu i 79% objtoci azotu).
13

Tablica 1.5. Temperatury zaponu, prdko przenoszenia si pomienia spalania oraz granice wybuchowoci propanu i butanu.

Rodzaj gazu

Temperatura zaponu C
z powietrzem z tlenem 490

Maksymalna prdko spalania cm/s

z powietrzem 32 z tlenem 450

Granica wybuchowoci % objtoci w mieszaninie

z powietrzem 2,12-9,35 z tlenem 2,0-48

Propan

510

Butan

490

460

32

370

1,8-8,5

1,3-47

Czysty gaz pynny jest substancj paln, ale nie wybuchow. Natomiast zmieszany z powietrzem lub tym bardziej z tlenem, a nastpnie zapalony spala si wybuchowo. Dla oceny i stosowalnoci gazw palnych istotne znaczenie maj: temperatura zaponu i prdko przenoszenia pomienia. Charakterystyczn cech pynnego gazu jest maa prdko przenoszenia pomienia w porwnaniu np. do gazu miejskiego i acetylenu. Ta maa prdko musi by szczeglnie uwzgldniona przy konstrukcji palnikw.

1.9. Porwnanie wasnoci fizykochemicznych gazu pynnego z innymi paliwami.

Gaz pynny jest dobrym nonikiem energii w porwnaniu z innymi paliwami stosowanymi gospodarce energetycznej. Dobre waciwoci ekologiczne propanubutanu wynikaj std, e przed skierowaniem go do dystrybucji, poddawany jest procesom oczyszczenia, w trakcie ktrych eliminowane s zwizki siarki. W tabelach przedstawiono porwnanie waciwoci fizykochemicznych gazu pynnego z gazowymi paliwami stosowanymi w Polsce, a take przedstawiono charakterystyk porwnawcz wybranych paliw z uwzgldnieniem emisji, w trakcie spalania, szkodliwych substancji.

14

Tab.1.6 Porwnanie wasnoci fizykochemicznych gazu pynnego z paliwami gazowymi stosowanymi w Polsce. Ciepo spalania Warto opaowa Gsto wzgldna Granice Temperatura wybuchowoci Pomienia % 17,3 37,6 19,8 92,88 128,48 0,405 0,551 0,780 1,562 2,091 5,0-33,0 5,0-14,0 2,129,35 1,88,5 C 1835 1950 2190 2160

Rodzaj gazu Gaz koksowniczy Gaz ziemny

wysokometanowy

MJ/m3 19,5 41,8 22,0 102,16 132,7

Gaz ziemny zaazotowany Propan Butan

Tablica 1.7. Charakterystyka porwnawcza wybranych paliw z uwzgldnieniem emisji, w trakcie spalania, szkodliwych substancji.

Rodzaj spalonego paliwa Wielko

Warto opaowa Gsto Emisja SO2 Emisja NO2 Emisja CO2

Jednostka
MJ/kg (kJ/m3) g/cm
3

Wgiel Kamienny 21 12-15 0,7 0,035 1,94

Olej opaowy 42 0,86 0,06 0,016 0,01

Gaz ziemny 26 0,68 0,0002 0,05 0,006

Propan Butan 45 0,56 -

kg/hMW kg/hMW kg/hMW

Z powyszych tablic wynika, e gaz pynny w stosunku do paliw konwencjonalnych charakteryzuje si dobrymi waciwociami palnymi, jest nonikiem energii wydajnymi i ekologicznym.

15

PRODUKCJA GAZU PYNNEGO

Gwnymi rdami pozyskiwania gazu pynnego s kondensaty gazu ziemnego i gazoliny uzyskane w wyniku stabilizacji ropy naftowej wydobywanej na polach naftowych. Kolejnym duym rdem gazw pynnych jest przerb ropy naftowej w rafineriach w nastpujcych i dalsze procesach: przetwarzanie reformowania pproduktw benzyn, rafineryjnych olejw

krakowania

prniowych, hydrokrakowania, odsiarczania gudronu oraz pirolizy benzyn i gazw.

2.1. Produkcja gazu pynnego na terenie pl naftowych.

Gazy wglowodorowe wydobywane z rop naftow s cennym surowcem do produkcji paliw i pproduktw do syntezy petrochemicznej. Gwnymi produktami przerbki zachowawczej tych gazw s: gazolina, gaz pynny

i odgazolinowany, wglowodory indywidualne o czystoci technicznej, takie jak propan, izobutan, n-butan, pentan. Przerbk gazu ziemnego i gazw wydobywanych z rop naftow prowadzi si w gazoliniarniach budowanych na terenie duych pl naftowych i gazowych. W celu poprawy jakoci produktw i warunkw eksploatacji urzdze gazoliniarni gazy wglowodorowe poddaje si wstpnie oczyszczaniu od zanieczyszcze mechanicznych (zawieszonych czstek pyu, piasku, produktw korozji gazocigw itd.) osuszaniu i nastpnie oczyszczaniu od siarkowodoru i dwutlenku wgla. Na terenie kopalni ropa naftowa z szybu jest kierowana do rozdzielacza, kolejno wysokiego, redniego i niskiego cinienia, gdzie na skutek spadku cinienia wydzielaj si z niej rozpuszczone gazy, ktre s odprowadzane do gazoliniarni. Z rozdzielaczy rop naftow kieruje si do zbiornikw, w ktrych odstaje si ona od gwnej masy wody, a nastpnie poddaje si j procesowi stabilizacji, tzn. wydzielenia lekkich skadnikw. etanu, propanu, butanw

16

i czciowo pentanw. Rop naftow stabilizowan kieruje si do przerbki w rafinerii, a gazy z rop naftow wydzielone w procesie stabilizacji do gazoliniarni. Przerbka w gazoliniarniach gazw wglowodorowych wydobywanych polega na wydzieleniu z nich stabilizowanej gazoliny, otrzymaniu gazu pynnego i technicznie czystych wglowodorw indywidualnych. Natomiast gaz ziemny jest bardzo ubogi w wglowodory cikie i dlatego rzadko poddaje si go takiej przerbce.

2.1.1. Odgazolinowanie gazw wydobywanych z rop naftow.

Procesy odgazolinowania gazw wydobywanych z rop naftow i otrzymywania gazu pynnego prowadzi si jako dwie kolejne operacje: otrzymanie niestabilizowanej gazoliny i jej stabilizacja z rwnoczesnym wydzieleniem skadnikw gazu pynnego lub indywidualnych wglowodorw. Obecnie w przemyle znajduj zastosowanie cztery metody wydzielania niestabilizowanej gazoliny: kompresyjna, absorpcyjna, adsorpcyjna, odgazolinowanie niskotemperaturowe lub rektyfikacja.

2.1.2.

Stabilizacja

gazoliny

wydzielanie

wglowodorw

indywidualnych.
Otrzymana jedn z powyszych metod gazolina zawiera znaczne iloci etanu, propanu i butanu; wysokie jest cinienie jej par nasyconych, atwo wic odparowuje, przez co traci skadniki lekkie i zmienia w ten sposb swj skad podczas magazynowania. Aby temu zapobiec poddaje si j stabilizacji, tzn. usuwa si metan i etan. Rozrnia si dwa rodzaje instalacji do stabilizacji: 1) instalacj do otrzymywania gazoliny stabilizowanej i gazu pynnego (frakcji propan - butan);

17

2)

instalacj do otrzymywania gazoliny stabilizowanej i wglowodorw indywidualnych technicznie czystych.

Gazolina stabilizowana zawiera lady propanu i 1030%butanw.

2.1.3. Stabilizacja rop naftowych

W celu zmniejszenia strat na skutek parowania i poprawy warunkw transportu rop naftow poddaje si stabilizacji, tzn. usuwa si

maoczsteczkowe wglowodory (metan, etan i propan) oraz siarkowodr. Stabilizacj prowadzi si na terenie kopalni ropy naftowej lub w zbiorczych stacjach pompowania produktw naftowych.

2.2. Produkcja gazu pynnego w rafineriach

W Polsce przewaajce iloci gazw pynnych uzyskuje si z przerobu ropy naftowej w rafineriach, w ktrych propan-butan powstaje gwnie podczas krakowania i uwodornienia ropy naftowej, czyli procesw w czasie ktrych nastpuje termiczny rozkad wglowodorw poczony z ich uwodornieniem. Proces krakowania czyli rozkad duych drobin wglowodorowych zawartych w surowej ropie naftowej na wiksz ilo maych drobin polega na podgrzaniu ropy bez dostpu powietrza. Uwodornianie ropy naftowej tzn. wzbogacenie jej w wodr w warunkach wysokich cinie i temperatur. Z wglowodorw cikich otrzymujemy wglowodory lekkie o wikszej zawartoci wodoru i niszej temperaturze wrzenia. W Polsce gaz pynny dla celw handlowych produkuje si w Petrochemii Pock oraz w rafineriach w Gdasku i w Gorlicach. P.K.N. Petrochemia Pock jest najwikszym w Polsce producentem gazw pynnych. Wynika to z duych iloci przerabianej tutaj ropy naftowej i jej bardzo gbokiego przerobu.

18

2.2.1.Podstawowe procesy, w ktrych pozyskuje si komponenty gazu pynnego w Petrochemii Pock S.A.

-Destylacja Ropy naftowej (DRW) -Reformowanie benzyn. -Krakingi katalityczne -Hydro raking (HOWK)
Rys. 1. Schemat produkcji gazw pynnych w Petrochemii Pock.

19

TRANSPORT GAZU LPG.

Gaz LPG , ktry nas najbardziej interesuje jest gazem skroplonym pod wysokim cinieniem, palnym zgodnie z ADR sklasyfikowany jest jako MIESZANINA SKROPLONYCH WGLOWODORW GAZOWYCH I.N.O. Skrt i.n.o.- oznacza: inne nieokrelone, w grupie tej rozrniamy a dziewi mieszanin, rnicych si midzy sob znacznie wasnociami fizykochemicznymi. Numer rozpoznawczy UN 1965, klasa 2, kod klasyfikacyjny 2F, nalepka ostrzegawcza 2.1, numer rozpoznawczy zagroenia 23.
1965 MIESZANINA WGLOWODORW GAZOWYCH, SKROPLONA, I.N.O., ktra jako: MIESZANINA A, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 1,1 MPa (11 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,525 kg/l; MIESZANINA A01, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 1,6 MPa (16 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,516 kg/l; MIESZANINA A02, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 1,6 MPa (16 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,505 kg/l; MIESZANINA A 0, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 1,6 MPa (21 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,495 kg/l; MIESZANINA A 1, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 2,1 MPa (16 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,485 kg/l; MIESZANINA B1, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 2,6 MPa (26 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,474 kg/l; MIESZANINA B2, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 2,6 MPa (26 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,463 kg/l; MIESZANINA B, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 2,6 MPa (26 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,450 kg/l; MIESZANINA C, ma prno par w temperaturze 70 C nie wiksz ni 3,1 MPa (31 barw) oraz gsto w temperaturze 50 C nie mniejsz ni 0,440 kg/l; UWAGA 1: W przypadku powyszych mieszanin, dozwolone jest stosowanie nastpujcych nazw handlowych dla opisanych materiaw: dla mieszaniny A01, A02 i A0: BUTAN; dla mieszaniny C: PROPAN. W przypadku przewozu w cysternach nazwy handlowe butan lub propan mog by stosowane jedynie jako nazwy uzupeniajce.

20