PISMO WI TE

Biblia to ksiga niezwyka, nazywana nie tylko Pismem witym, ale rwnie Sowem Boym czy Ksig Ksig. Nazwa Pismo wite jest tumaczeniem aciskiego wyraenia Sacra Scriptura. Jest te odpowiednikiem greckich graphai hagiai (pisma wite). Nazw t czsto posugiwali si Chrystus i apostoowie. Termin Biblia jest greckim i aciskim tumaczeniem starotestamentowych hebrajskich okrele pism witych serafim, uywanych przez prorokw. Sowo Biblia liczba mnoga od sowa greckiego biblos (ksika), upowszechnione zostao przez Hieronima. Obecnie za przekadem aciskim posiada form liczby pojedynczej. Ju w czasach Starego Testamentu posugiwano si nazw Sowo Boe. Uywa go te Nowy Testament. Pismo wite jest waciwie zbiorem wielu ksig. Kanon Biblii zawiera 66 ksig, jest wic w swej istocie prawdziw ksig ksig. Dzieli si na dwie czci: Stary i Nowy Testament. Stary Testament z kolei dzieli si na pi czci. Pierwsza z nich to tzw. Picioksig Mojesza, obejmujcy pi pierwszych ksig Pisma witego. Ksigi te nazywane s zwykle ksigami Mojeszowymi lub okrelane nastpujcymi nazwami: Ksiga Rodzaju, Ksiga Wyjcia, Ksiga Kapaska, Ksiga Liczb, Ksiga Powtrzonego Prawa. Druga cz obejmuje ksigi historyczne, od Ksigi Jozuego do Estery. Kolejna cz to ksigi poetyckie, od Ksigi Joba do Pieni nad Pieniami. Nastpn grup stanowi ksigi prorokw wikszych, od Ksigi Izajasza do Daniela. Wreszcie pita cz zawiera ksigi prorokw mniejszych, od Ozeasza do Malachiasza. Nowy Testament dzieli si na trzy grupy. Na pocztku s ksigi historyczne, tj. cztery Ewangelie i Dzieje Apostolskie. Drug grup stanowi Listy, gwnie apostoa Pawa, ale nie tylko. Na kocu Nowego Testamentu znajduje si Apokalipsa, czyli Objawienie w. Jana. Jest to ksiga prorocza. Biblia przedstawia olbrzymie bogactwo treci i zagadnie, od codziennych spraw czowieka, poprzez gbsze problemy ycia a do spraw transcendentalnych, zbawczych. Na pierwszych stronach przedstawia dzieo stworzenia wiata i czowieka, ukazuje panoram raju, dzieje ludzkoci i narodu wybranego. Wreszcie, gdy nadeszo wypenienie czasu, zesa Bg Syna swego. Pojawia si Jezus Chrystus, Bg-Czowiek, centralna posta Pisma witego. Nastpnie Biblia ukazuje dziaalno apostow, wreszcie nakrela nowotestamentow histori Kocioa Boego. Opis koczy si wizj nowej ziemi, raju odzyskanego. Tak wic Pismo wite prowadzi czytelnika od raju do raju. A pomidzy stworzeniem i now ziemi rozciga si historia biblijna, przedstawiajca dramat grzechu, w ktrym dobro i sprawiedliwo odnosz ostateczne zwycistwo. Stanowisko czowieka ukazuje Biblia w perspektywie wieczno ci, nadajc tym samym yciu ludzkiemu gboki sens. Wyjania rwnie zoone problemy wiata i ludzi,

tajemnice i paradoksy wiary, postuluje postp w dziedzinie ducha, tchnie nadziej i optymizmem. Jest take bogatym rdem nauki wiary i poucze religijno-moralnych.

JAK POWSTA STARY TESTAMENT? Na pocztku Starego Testamentu znajdujemy pi ksig Mojeszowych, ktre czsto nazywane s rwnie Tor lub Pentateuchem. Pochodz one z XV wieku p.n.e. Mojesz jest bez wtpienia ich autorem. Wskazuj na to takie dowody, jak jego dziaalno literacka, znajomo Egiptu, pustynny koloryt opisu wdrwki czy wzgldy filologiczne. O autorstwie Mojesza wiadcz te inne ksigi Starego Testamentu, a nawet sam Chrystus. To oczywicie nie wyklucza pniejszych natchnionych uzupenie redakcyjnych. Mojesz rozpocz pisanie prawdopodobnie jeszcze przed wyjciem Izraela z Egiptu, tj. przed rokiem 1445 p.n.e. Wszystko wskazuje na to, e Mojesz oprcz Picioksigu napisa rwnie Ksig Joba, i e jest ona starsza od Ksigi Rodzaju. Dziaalno pisarsk prowadzi rwnie nastpca Mojesza, Jozue, ktry take napisa ksig, nazwan od jego imienia Ksig Jozuego. Z kolei prorok Samuel (XI w. p.n.e.) prawdopodobnie napisa ksigi Sdziw i Rut. Natomiast za czasw panowania Saula i Dawida powstay ksigi Samuelowe, ktre posiadaj autorstwo zbiorowe. Na przeomie w. VII i VI p.n.e. napisane zostay Ksigi Krlewskie, a po niewoli babiloskiej ostatnie ksigi historyczne: Kroniki, Ezdrasza i Nehemiasza. Dawid (X w. p.n.e.) by g wnym autorem Ksigi Psalmw, najpikniejszego zbioru religijnej poezji i pieni, a jego syn Salomon napisa Przypowieci, Ksig Kaznodziei i Pie nad Pieniami. Od IX V w. p.n.e. powstay ksigi prorokw Jonasza, Amosa, Micheasza, Izajasza, Nahuma, Abakuka, Sofoniasza, Jeremiasza, Abdyjasza, Ezechiela, Daniela, Zachariasza i Malachiasza. Po powrocie z niewoli babiloskiej, za czasw Nehemiasza i Ezdrasza (V w. p.n.e.), doszo do powstania urzdowego i zamknitego zbioru ksig witych, czyli kanonu, stanowicego dla Izraela najwysz norm wiary i postpowania. Troskliw opiek nad ksigami roztoczyli uczeni w Pimie, tzw. soferim, ktrzy po ustaleniu okrelonej formy tekstu przepisywali go bardzo starannie, niczego nie dodajc ani ujmujc. Tekst by podzielony na wersety, ktre byy policzone. To przyczynio si do zachowania czystoci tekstu. Cao bya podzielona na trzy zasadnicze czci: Zakon, Prorocy i Pisma, i w takim stanie Stary Testament przetrwa do czas w Chrystusa, ktry naucza tego, co byo napisane w zakonie Mojesza, u prorokw i w psalmach (pismach). Wedug wczesnej rachuby kanon obejmowa 22 ksigi. Potwierdza to Jzef Flawiusz: Nie posiadamy miliardw sprzecznych ze sob ksig, przeczcych jedna drugiej. Nasze ksigi, te, ktre susznie s uznane, wyraaj si cyfr 22 i zawieraj historie wszystkich czasw. Pi z nich to ksigi Mojesza obejmujce zakon i historie od narodzin czowieka do mierci przywdcy Izraelitw. Okres obejmuje okoo trzech tysicy lat. Prorocy, nastpujcy po

Mojeszu, napisali historie wydarze wspczesnych im od mierci Mojesza do Artakserksesa, nastpcy Kserksesa, w 13 ksigach. Pozostae 4 ksigi zawieraj hymny na cze Boga oraz wskazwki postpowania w yciu. Powstaje pytanie: Jak te 22 ksigi maj si do 39, ktre teraz znajduj si w Starym Testamencie? Jeli uwzgldni si, e Ksiga Rut wystpowaa cznie z Ksig Sdziw, Treny Jeremiasza razem z Ksig Jeremiasza, za ksigi 12 mniejszych prorokw tworzyy osobn ksig, a Ksigi Samuela, Krlewskie i Kroniki stanowiy ksigi pojedyncze, to okae si, e starotestamentowy kanon obejmowa w sumie 39 ksig Biblii hebrajskiej i rozpoczyna si Ksig Rodzaju, a koczy Ksig Kronik.

JAK POWSTA NOWY TESTAMENT? Nowy Testament powsta w krtszym czasie ni Stary Testament. Nastpio to w latach 51-96 n.e. w wyniku apostolskiej katechezy ewangelicznej oraz dziaalnoci pisarskiej apostow i uczniw apostolskich. W ten sposb powstao 27 ksig. Ewangelia Chrystusowa, owa dobra nowina o zbawieniu, goszona pocztkowo ustnie, w miar upywu czasu i potrzeby utrwalana bya na pimie. W ten oto sposb powstay cztery Ewangelie. Waciwie jest to jedna ewangelia, ale w opisie czterech ewangelistw. Dwaj z nich byli apostoami (Mateusz i Jan), dwaj apostolskimi uczniami i ich wsppracownikami (Marek i ukasz). Mateusz napisa sw Ewangeli przed zburzeniem Jerozolimy. Miaa to by apologia Jezusa, zapowiedzianego ju w czasach starotestamentalnych Mesjasza, z myl o czytelniku ydowskim. Najstarsz jest jednak Ewangelia Marka. Jej autora mona nazwa biografem Jezusa. Pisa on opierajc si na katechezie Piotra, ktrego by wsppracownikiem, z myl o czytelniku rzymskim. Z kolei ukasz, lekarz i wsppracownik Pawa, napisa sw Ewangeli ok. roku 69 z myl o czytelniku greckim, na podstawie bogatego materiau rdowego zebranego od tych, ktrzy byli naocznymi wiadkami wydarze. ukasz jest te autorem Dziejw Apostolskich. Ostatni Ewangeli napisa Jan ok. roku 96. Jest to dzieo teologiczne, ukazuj ce bosko Jezusa, Zbawiciela wiata, stanowice dopenienie poprzednich trzech Ewangelii. Jeli chodzi o listy apostolskie, to sam Pawe napisa ich czterna cie. Podczas drugiej podry misyjnej powstay w Koryncie oba listy do Tesaloniczan, w czasie trzeciej podr y misyjnej oba listy do Koryntian, napisane w Efezie i Macedonii, oraz listy do Rzymian i Galacjan, napisane w Koryncie. Cztery listy, tzw. wizienne (do Efezjan, Filipian, Kolosan i Filemona) napisa Pawe podczas pierwszego uwizienia w Rzymie. Pozostae, tzn. oba listy do Tymoteusza, do Tytusa i do Hebrajczykw, pochodz z ostatnich lat ycia apostoa. Prcz listw Pawowych, w Nowym Testamencie znajdujemy nastpujce tzw. listy powszechne: Jakuba, Judy, 1 i 2 Piotra oraz trzy listy Jana. Ostatni ksig jest Apokalipsa, ktr Jan napisa na wyspie Patmos. Autorytet pism Nowego Testamentu potwierdzili wczeni pisarze chrzecijascy, zwaszcza z drugiej poowy I wieku i pierwszej poowy II wieku, oraz tzw. Ojcowie Ko cioa. Ilo wystpujcych w ich pismach cytatw z Nowego Testamentu, jak rwnie przywizana do nich powaga i sposb ich cytowania, identyczny z cytowaniem pism Starego Testamentu, dowodzi, e

na pocztku II wieku n.e. za ksigi miarodajne i natchnione uwaano wszystkie ksigi Nowego Testamentu wchodzce w skad dzisiejszego kanonu. Fakt ten wiadczy, ze kanon by waciwie ustalony ju pod koniec czasw apostolskich. Nowy Testament napisany zosta w jzyku greckim, powszechnie uywanym przez ludno imperium rzymskiego, tzw. dialektem koine, w przeciwiestwie do Starego Testamentu, ktry w wikszoci napisany zosta w jzyku hebrajskim. Tylko nieliczne fragmenty s w jzyku aramejskim. Pismo wite jest najwaniejszym rdem z ktrego czerpiemy prawdy wiary. Zawiera ono opis caej historii zbawienia poczwszy od stworzenia wiata, przez dzieje Izraela z ktrym Bg zawar Przymierze, przyjcie Chrystusa na ziemi, Jego dziaalno, nauczanie, Mk, mier i Zmartwychwstanie, a do czasw oczekiwania Jego powtrnego przyjcia. Koci od pocztku swojego istnienia przykada olbrzymi wag do Pisma witego. Dba aby znalazo si w nim tylko te ksigi, ktre faktycznie dziki natchnieniu s Sowem samego Boga.

PISMO WI TE CHRYSTUS - JEDYNE SOWO PISMA WI TEGO Bg zstpujc w swej dobroci, by objawi si ludziom przemawia do nich ludzkimi sowami: "Sowa Boe, wyraone jzykami ludzkimi, upodobniy si do mowy ludzkiej, jak niegdy sowo Ojca Przedwiecznego, przyjwszy sabe ciao ludzkie, upodobnio si do ludzi". Przez wszystkie sowa Pisma witego Bg wypowiada tylko jedno Sowo, swoje jedyne Sowo w ktrym wypowiada si cay. "Pamitajcie, e to samo Sowo Boe rozciga si na wszystkie ksigi, e to samo Sowo rozbrzmiewa na ustach wszystkich witych pisarzy. To sowo, ktre byo na pocztku u Boga, nie potrzebuje sylab, poniewa nie jest zalene od czasu" (w. Augustyn) Z tego powodu Koci zawsze czci Pismo wite, podobnie jak czci Ciao Pana. Nie przestaje ukazywa wiernym Chleba ycia branego ze stou Sowa Boego i Ciaa Chrystusa. W Pimie witym Koci nieustannie znajduje swj pokarm i swoj moc, poniewa przyjmuje w nim nie tylko sowo ludzkie, ale to czym jest ono rzeczywicie: Sowo Boe. W ksigach witych Ojciec, ktry jest w niebie spotyka si miociwie ze swymi dziemi i prowadzi z nimi rozmow.

NATCHNIENIE I PRAWDA PISMA WI TEGO Bg jest autorem Pisma witego. Prawdy przez Boga objawione, ktre s zawarte i wyraone w Pimie witym, spisane zostay pod natchnieniem Ducha witego. wita Matka Koci uwaa, na podstawie wiary apostolskiej, ksigi tak Starego, jak Nowego Testamentu, w caoci ze wszystkimi ich czciami za wite i kanoniczne, dlatego, e spisane pod natchnieniem Ducha witego, Boga maj za Autora i jako takie zostay Kocioowi przekazane". Bg natchn ludzkich autorw ksig witych. Do sporzdzenia ksig witych Bg wybra ludzi, ktrymi posuy si jako uywajcymi swoich zdolnoci i si, by dziki Jego dziaaniu w nich i przez nich oni sami jako prawdziwi autorzy przekazali na pi mie to wszystko, i tylko to, czego On chcia. Ksigi natchnione nauczaj prawdy. Poniewa wszystko, co twierdz autorzy natchnieni, czyli hagiografowie, powinno by uwaane za stwierdzone przez Ducha witego, naley zatem uznawa, e ksigi biblijne w sposb pewny, wiernie i bez bdu ucz prawdy, jaka z woli Boej miaa by przez Pismo wite utrwalona dla naszego zbawienia. Wiara chrzecijaska nie jest jednak "religi Ksigi". Chrzecijastwo jest religi "Sowa" Boego, nie spisanego i milczcego, ale Sowa Wcielonego i ywego. Aby sowa Pisma witego nie pozostaway martw liter, trzeba, by Chrystus, wieczne Sowo Boga ywego, przez Ducha witego owieci nasze umysy, abymy "rozumieli Pana" (k 24,25).

R NE SENSY PISMA WI TEGO Wedug staroytnej tradycji mona wyrni dwa rodzaje sensu Pisma witego: dosowny i duchowy; sens duchowy dzieli si jeszcze na sens alegoryczny, moralny i anagogiczny. cisa zgodno midzy tymi czterema rodzajami sensu zapewnia cae jego bogactwo w ywej lekturze Pisma witego w Kociele. Sens dosowny. Jest to sens oznaczony przez sowa Pisma witego i odkrywany przez egzegez, ktra opiera si na zasadach poprawnej interpretacji. Sens duchowy. Ze wzgldu na jedno zamysu Boego nie tylko tekst Pisma witego, lecz take rzeczywistoci i wydarzenia, o ktrych mwi, mog by znakami.

Sens alegoryczny. Moemy osign gbsze zrozumienie wydarze, poznajc ich znaczenie w Chrystusie. Na przykad przejcie przez Morze Czerwone jest znakiem zwycistwa, a przez to take znakiem chrztu. Sens moralny. Wydarzenia opowiadane w Pimie witym powinny prowadzi nas do prawego postpowania. Zostay zapisane "ku pouczeniu nas" (1Kor 10,11). Sens anagogiczny. Moemy widzie pewne rzeczywistoci i wydarzenia w ich znaczeniu wiecznym; prowadz nas (gr. anagoge) do naszej Ojczyzny. W ten sposb Koci na ziemi jest znakiem Jeruzalem niebieskiego. Sens dosowny przekazuje wydarzenia, alegoria prowadzi do wiary, sens moralny m wi co naley czyni, anagogia dokd dy. Wszystko co dotyczy sposobu interpretowania Pisma witego, podlega ostatecznie osdowi Kocioa, ktry ma od Boga polecenie i posannictwo strzeenia i wyjaniania sowa Boego. KANON PISMA WI TEGO

Stary Testament: Ksiga Rodzaju, Wyjcia, Kapaska, Liczb, Powtrzonego Prawa, Jozuego, Sdziw, Rut, dwie Ksigi Samuela, dwie Ksigi Krlewskie, dwie Machabejskie, Ksiga Hioba, Psalmw, Przysw, Koheleta (Eklezjastesa), Pie nad Pieniami, Ksiga Mdroci, Mdro Syracha (Eklezjastyk), Ksiga Izajasza, Jeremiasza, Lamentacje, Ksiga Barucha, Ezechiela, Daniela, Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza, Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza. Nowy Testament: Ewangelie wedug: w. Mateusza, w. Marka, w. ukasza, w. Jana, Dzieje Apostolskie, Listy w. Pawa: do Rzymian, dwa Listy do Koryntian, do Galat w, Efezjan, Filipian, Kolosan, dwa Listy do Tesaloniczan, dwa Listy do Tymoteusza, Tytusa, Filemona, List do Hebrajczykw, List w. Jakuba, dwa Listy w. Piotra, trzy Listy w. Jana, List w. Judy, Apokalipsa.

Stary Testament Stary Testament jest nieodczn czci Pisma witego. Jego ksigi s natchnione przez Boga i zachowuj trwa warto poniewa Stare Przymierze nigdy nie zostao odwoane. Istotnie, ekonomia Starego Testamentu bya przede wszystkim ukierunkowana na przygotowanie przyjcia Chrystusa, Odkupiciela wiata. Chocia ksigi Starego Testamentu zawieraj take "sprawy niedoskonae i przemijajce", wiadcz o Boskiej pedagogii zbawczej

mioci Boga. Znajduj si w nich "wzniose nauki o Bogu oraz zbawienna mdro co do ycia czowieka i przedziwny skarbiec modlitwy, w ktrym wreszcie utajona jest tajemnica naszego zbawienia". Chrzecijanie czcz Stary Testament jako prawdziwe Sowo Boe. Koci zawsze z moc przeciwstawia si idei odrzucenia Starego Testamentu pod pretekstem, e Nowy Testament doprowadzi do jego przedawnienia (marcjonizm). Nowy Testament Sowo Boe, ktre jest moc Bo ku zbawieniu kadego wierzcego, w pismach Nowego Testamentu znamienitym sposobem jest uobecnione i okazuje swoj si. Pisma te przekazuj nam ostateczn prawd Objawienia Boego. Ich centralnym przedmiotem jest Jezus Chrystus, wcielony Syn Boy, Jego czyny, Jego nauczanie, Jego Mka i Jego Zmartwychwstanie, a take pocztki Jego Kocioa pod dziaaniem Ducha witego. Ewangelie s sercem caego Pisma witego, s bowiem gwnym wiadectwem ycia i nauki Sowa Wcielonego, naszego Zbawiciela. W formowaniu Ewangelii mona wyrni trzy etapy: ycie i nauczanie Jezusa. Koci stanowczo utrzymuje, e cztery Ewangelie, ktrych historyczno bez wahania stwierdza, podaj wiernie to, co Jezus, Syn Boy, yjc wrd ludzi, dla wiecznego ich zbawienia rzeczywicie uczyni i czego uczy a do dnia, w ktrym zosta wzity do nieba. Tradycja ustna. Nastpnie Apostoowie po Wniebowstpieniu Pana to, co On powiedzia i czyni, przekazali suchaczom w peniejszym zrozumieniu, kt rym cieszyli si pouczeni chwalebnymi wydarzeniami ycia Jezusa oraz wiatem Ducha Prawdy owieceni. Spisanie Ewangelii. wici autorzy napisali cztery Ewangelie wybierajc niektre z wielu wiadomoci przekazanych ustnie lub pisemnie; ujmujc pewne rzeczy syntetycznie lub objaniajc, przy uwzgldnieniu sytuacji Kociow; zachowujc wreszcie form przepowiadania, ale zawsze tak, aby nam przekaza szczer prawd o Jezusie. PISMO WI TE W YCIU KO CIOA Tak wielka sia tkwi w sowie Boym moc i potga, e jest ono dla Kocioa podpor i si ywotn, a dla synw Kocioa utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz rdem czystym i staym ycia duchowego. Wierni Chrystusa powinni mie szeroki dostp do Pisma witego.