Professional Documents
Culture Documents
Brochure Hermen Archeologie Zwolle
Brochure Hermen Archeologie Zwolle
Brochure Hermen Archeologie Zwolle
Hermen
Op 15 november 2010 is bij een archeologisch onderzoek in Zwolle, geheel onverwachts, een menselijk skelet aangetroffen. Bijzonder aan het skelet was dat de handen aan de voorzijde van het lichaam, ter hoogte van de schenen, bijeengebonden waren met een leren band om de polsen. Tussen de elleboog- en kniegewrichten door was een houten staak geplaatst. Beide aspecten vormen samen met de zware beschadigingen aan de schedel duidelijke aanwijzingen voor een moordzaak in Zwolle. Het onderzoek is hierdoor de oudste cold case in Zwolle. In het kader van het onderzoek is een forensisch team samengesteld. Dit team zou zich bezighouden met het fysisch-antropologisch-, DNA-, C14- en Isotopenonderzoek.
De opgraving
Michael Klomp was bezig om het onderzoek op het terrein af te ronden, toen men op het skelet stootte. Hij wist toen al dat het skelet in de 16de eeuw of vroeger gedateerd moest worden. Het skelet lag namelijk onder een dik grondpakket dat was aangelegd voor het verdedigingswerk in 1606. In dat grondpakket werd onder andere een rekenpenning gevonden met de naam Hans Schultes. We weten van hem dat hij maker was van rekenpenningen in het Duitse Neurenberg en daar tussen 1553 en zijn dood in 1584 gewerkt heeft. Het skelet werd onder dit pakket gevonden in een depressie in de natuurlijke ondergrond. Een tweede aanwijzing voor de tijd waarin de moord had plaats gevonden, vormden twee gespen die op het skelet lagen. Op een van de gespen waren nog textielresten aanwezig. Van kleding ontbrak elk spoor. De gespen konden globaal in de 15de of eerste helft van de 16de eeuw gedateerd worden. Voor een duidelijkere datering zouden we moeten wachten op het C14 onderzoek.
Locatie nu
De opgraving vond plaats op de hoek van de Spinhuisbredehoek en de Menno van Coehoornsingel, in de volksmond bekend als de Twaalf Apostelen. Die naam dankt het terrein aan twaalf aan elkaar geschakelde kleine huisjes. Deze lagen vlak bij het Spinhuis, het in 1739 gestichte provinciale tuchthuis of gevangenis. Het gebied waarin deze gebouwen staan of stonden was een vestingwerk dat buiten de stadsmuren was aangelegd. Met de bouw van dit kroonwerk werd in 1606 een aanvang gemaakt. Die bouw bestond uit de aanleg van grote, hoge en zware bastions, gemaakt van grond, omgeven door grachten. Voor de bouw ervan werd het terrein meters opgehoogd. Inmiddels zijn die bastions al verdwenen, maar de resten van de stadsmuur zijn nog te zien aan de binnenzijde van de Thorbeckegracht.
Eigenlijk zou het de laatste dag van de opgraving worden. Maar bij het afwerken van het onderste vlak, stootten de archeologen op een menselijk skelet. Voorzichtig werden de botten bloot gelegd en toen bleek al snel dat het waarschijnlijk ging om iemand die vermoord was. Het skelet lag op de linkerzijde, de armen om de opgetrokken benen heen. De handen waren aan de voorzijde van het lichaam, ter hoogte van de schenen, bijeengebonden met een leren band om de polsen. Tussen de elleboog- en kniegewrichten door was een houten staak geplaatst. Besloten werd om het onderzoek te stoppen en een fysisch antropoloog in te schakelen om de volgende dag het skelet op te graven. Hij zou een eerste indruk kunnen geven van leeftijd, geslacht en wijze waarop het slachtoffer om het leven was gebracht. Er werd besloten om een cold case team samen te stellen onder leiding van de Zwolse archeoloog Michael Klomp. Forensisch archeologen zouden later aan de slag gaan met onder andere DNA-, C14- en Isotopenonderzoek.
Hermen geborgen
De fysisch antropoloog Steffen Baetsen legde het skelet voorzichtig helemaal bloot. Zijn eerste indruk was dat het om een jongeman ging. De schedel was beschadigd, zodat niet direct duidelijk was of het slachtoffer aan een hoofdwond was overleden. Nog voordat de dag om was, hadden omstanders het al over Harry. En deze naam was niet meer weg te krijgen. Toch hebben we besloten om hem Hermen te noemen omdat dit een middeleeuwse naam is. Op de derde dag was het skelet in zijn geheel geborgen en konden de verschillende soorten onderzoek beginnen.
Isotopen zijn verschillende vormen van hetzelfde chemische element (atoom). Radioactieve isotopen hebben de eigenschap dat ze op een bepaald moment uit elkaar vallen. Stabiele istopen blijven intact en vallen niet uit elkaar. Stabiele istopen worden in de archeologie gebruikt voor diverse doeleinden. Het eetgedrag van de jongeman kan door koolstof en stikstof isotopen worden geanalyseerd. Deze methode is gebaseerd op het principe je bent wat je eet. Bot bestaat uit een minerale en organische fractie. Een groot deel van het organische deel bestaat uit collageen dat gevormd is uit de eiwitten in de voeding. In dit collageen zijn de koolstof en stikstof isotopen opgeslagen. Om het voedingspatroon te achterhalen is bij Hermen een monster genomen uit het rechter opperarmbeen. Uit de analyse is gebleken dat hij meer vlees at dan groenten en weinig vis. Een tweede vorm van onderzoek is het migratieonderzoek, dat is uitgevoerd om te kijken of hij uit Zwolle of de buurt van Zwolle kwam of een vreemdeling was.
14
C oxideert
. en vormt CO 2
14
rd producee C wordt ge feer. in de atmos ten door plan CO 2 wordt ynj de photos gen gebruikt bi sla ge 14 C wordt op these. eefsel. in plantenw
14
opt de ster ven st opt Als dieren weefsel st ing en het 14 C. 14 C stofwissel en van m ne op d t ei met he hoeveelh t 14 N. De vergaat to men. ne te af 14C begint
planten en Dieren eten14 wordt n C het plante erlijk n in het di opgeslage en ander al botmateria de stofwisor weefsel do seling.
De reconstructie
De gezichtsreconstructie van Hermen was een moeilijke zaak. De schedel was incompleet, kapot en deels vervormd. Dit moest allemaal eerst gerepareerd worden. Op een kopie van de gerepareerde schedel is het gezicht gereconstrueerd. Voor de dikte van de zachte weefsels in het gezicht is gebruik gemaakt van tabellen. Voor Hermen is de tabel van West Europese mannen tussen de 20 en 29 jaar gebruikt. Voor de vorm, grootte en plaatsing van zijn gezichtskenmerken zijn richtlijnen gevolgd; deze zijn gebaseerd op de anatomie en maten van deze schedel. Zo is bijvoorbeeld de verhouding breedte neus en breedte neusopening in de schedel 5 : 3. Als het zachte weefsel van het gezicht overal de juiste dikte heeft en al de richtlijnen in acht genomen zijn, ontstaat het gezicht dat bij deze schedel hoort: Hermens gezicht. Maar welke wonden en wat voor een gezichtsuitdrukking moest Hermen krijgen? Er is voor gekozen om hem te reconstrueren vr dat zijn hoofd werd ingeslagen, maar wel in de positie zoals hij is aangetroffen. Het hoofd was naar achteren getrokken, alsof hij een onderkin maakte, en dit gegeven is meegenomen. Zijn gezichtsuitdrukking is er nu een van vermoeide berusting.
Hermens kleding
In de tijd dat Hermen leefde, bestond er nog niet zoiets als een onderbroek of een broek. Als onderbroek droegen de mannen meestal een doek, het best te vergelijken met een luier, die om het middel met een touw werd vastgebonden. Als broek gebruikte men zogenaamde hosen. Je zou dat kunnen vergelijken met losse broekspijpen of heel lange kousen tot boven de lies. Deze hosen zaten strak om de benen en werden door middel van touwtjes aan het touw om zijn middel vastgemaakt. De schaamstreek moest daardoor bedekt worden met een zogenaamde schaambuidel. Ze droegen een hemd dat in lengte tot onder de lies kwam. Daaroverheen konden ze een wambuis dragen. Die kon van wol, linnen of leer zijn. Aan de voeten droeg men leren schoenen. Het lijkt er op dat de moordenaars Hermen met weinig kleding hebben achter gelaten. Een eventuele jas hebben ze hem al uitgetrokken voor zijn executie. Anders hadden ze zijn vastgebonden polsen moeten losmaken. De hosen kunnen ze eventueel na zijn dood verwijderd hebben omdat die uit losse pijpen bestonden. Schoenen hebben ze niet achter gelaten. Die zouden de tand des tijds overleefd moeten hebben. Waarschijnlijk is Hermen achter gelaten met hemd en lendedoek of geheel naakt.
Enkele hose, samengevoegde hosen met schaambuidel en een eenvoudige tuniek. Deze kleding werd rond 1400 gedragen.
De Lucienacht
Hermen moet in de periode 1316-1440 geleefd hebben. Het is een interessante periode met als hoogtepunt, beter gezegd dieptepunt de Lucienacht. Op de vooravond van de feestdag van de heilige Lucia (13 december) in 1416 werd de macht van de gilden gebroken. De besturen van de gilden hadden veel macht verworven ten koste van het stadsbestuur. Die vonden dat de maat vol was en riepen de hulp in van de landsheer, de bisschop van Utrecht. Deze was het stadsbestuur genegen hulp te bieden omdat de macht van de gilden ten koste ging van kerk en kloosters in Zwolle. Hij smokkelde in de nacht van 12 op 13 december soldaten de stad in die vervolgens het gildehuis op het Grote Kerkplein binnenvielen en tientallen gildeleden gevangen namen. Tien werden meegenomen naar de markt voor de Grote Kerk en aldaar een kopje kleiner gemaakt. 30 burgers werden voor het leven verbannen en 70 moesten een eed zweren zich afzijdig te houden van wraak en politieke activiteiten. De gildenbrieven uit de gildenkist werden in het openbaar aan de vlammen prijsgegeven waarbij de politieke macht en zeggenschap letterlijk in rook was opgegaan. Tientallen families verloren hun kostwinner. Het was een onrustige periode en we vragen ons dan ook af of Hermen niet een bepaalde rol gespeeld heeft in die Lucienacht en daarom gexecuteerd is. Om de fantasie hier de vrije loop te laten, kan een prachtig verhaal opleveren.
Hermen in de Broeren
Waanders in de Broeren, vlakbij de plek des onheils, is de denitieve huisvesting voor Hermen geworden. Zijn skeletresten liggen in een kistje onder een glazen plaat in de vloer van de kerk. Daarbij ligt een plastic skelet, precies zo neergelegd als het in werkelijkheid bij de opgraving gevonden is. Op de bovenste verdieping is de levensechte reconstructie van Hermen te zien. Bij Waanders in de Broeren kan iedereen zomaar binnen lopen, boekenliefhebbers, scholieren, studenten, monumentenbezoekers, toeristen of gewoon nieuwsgierigen. Te midden van duizenden boeken over kunst, cultuur en literatuur kan de bezoeker alles over Hermen te weten komen.
Colofon:
ISBN: 978-90-8533-200-8 Uitgave: Gemeente Zwolle Expertisecentrum, omgevingsadvies Monumentenzorg en Archeologie Postbus 10007 8000 GA Zwolle Druk: Koninklijke Van Gorcum bv Tekst: Hemmy Clevis, Michael Klomp Vormgeving: SPA-Uitgevers, Hidde Heikamp Fotograe: Jeroen Drost, Hans Westerink, Hans Bruggeman, Archeologie Zwolle
Marteling
Hermen is de schedel ingeslagen terwijl hij op de linkerzijde lag, de armen om de opgetrokken benen heen. De handen waren aan de voorzijde van het lichaam, ter hoogte van de schenen, bijeengebonden met een leren band om de polsen. Tussen de elleboog- en kniegewrichten door was een houten staak geplaatst. Hij heeft meerdere klappen gekregen. We kunnen dat nu maar ten dele zien, omdat alleen het skelet overgebleven is. Nekwervels en schedel wijzen echter op meerdere klappen. Wat de rest van het lichaam heeft moeten verduren, weten we niet. Was het wraak of straf omdat hij iets had uitgehaald en was betrapt, of moesten zijn moordenaars eerst nog geheime informatie uit hem zien te krijgen. We weten het niet.
Vragen
Er blijven natuurlijk veel vragen over. Uit de Middeleeuwen zijn meer voorbeelden bekend van mensen die om het leven zijn gebracht. Het allerbekendst zijn natuurlijk veenlijken. Maar er zijn ook op andere plaatsen skeletten gevonden van personen die om het leven gebracht zijn als straf voor een bepaalde daad. Ze worden dan meestal aan de rand van een dorp begraven. Ze worden dus na hun dood nog buiten de samenleving gezet. Daarmee is het onderzoek naar de omstandigheden rondom de dood van Hermen nog niet afgelopen.
De ultieme winkelbeleving met ruim 1500 m2 aan boeken, verrassende cadeau artikelen en een eigen brasserie.
Advert_WIdB.indd 1
14-08-13 11:32