J.R.R.

TOLKIEN
Niedokoczone opowieci
Tom II
Przeoy: Radosaw Kot

Tytu oryginau:

Unfinished Tales

Data wydania polskiego: 1995 Data pierwszego wydania oryginalnego: 1990

NOTKI O UTWORACH

I. Opis wyspy Numenor

Chocia jest to opis raczej ni opowie, zdecydowaem si wczy wybrane fragmenty tekstu ojca, szczeglnie e s to wycinki tyczce uksztatowania Numenoru, wspbrzmice z opowieci o Aldarionie i Erendis. Opis ten istnia z ca pewnoci ju w roku 1965 i prawdopodobnie powsta niewiele wczeniej. Mapk przerysowaem z maego, pospiesznie wykonanego szkicu, wedle wszelkich znakw jedynego przedstawienia Numenoru, kiedykolwiek sporzdzonego przez ojca. Zamieciem na mapce tylko te nazwy i oznaczenia, ktre znalazem na oryginale. Dodatkowo bya tam jeszcze ukazana przysta nad Zatok Andunie, nieco na zachd od samego miasta. Jej nazwa, nader trudna do odczytania, niemal na pewno brzmi: Almaida. Z tego, co wiem, nie pojawia si ona nigdzie indziej.

II. Aldarion i Erendis

Opowie ta bya najmniej dopracowan spord wszystkich pomieszczonych w tym zbiorze i wymagaa miejscami tak daleko idcych interwencji redakcyjnych, e a wahaem si, czy wczenie jej do ksiki jest celowe. Jest to jednak tekst nader interesujcy, jedyny zachowany (w odrnieniu od kronik i rocznikw) z caej dugiej historii Numenoru, wiekw poprzedzajcych zagad wyspy, zrelacjonowan w Akallabeth. Jest to take tekst o tematyce niespotykanej zgoa w twrczoci ojca, tak zatem zdecydowaem ostatecznie, e bdem byoby wykluczenie tej historii spord Niedokoczonych opowieci. Konieczno wspomnianych interwencji dyktowa fakt, e przy tworzeniu opowieci mj ojciec posugiwa si zwykle konspektami, szczegln uwag zwracajc na datowanie poszczeglnych wydarze, tak zatem owe konspekty przypominay nieco kroniki. W tym konkretnym przypadku podobnych drabinek byo co najmniej pi, rniy si przy tym stopniem rozwinicia rozmaitych wtkw, nierzadko te przeczyy jedna drugiej, tak w sprawach oglnych, jak i w szczegach. Niezmienn jednak cech jest to, e wszystkie owe szkice zawieraj fragmenty narracji (w tym i dialogw). Pity i ostatni szkic opowieci o Aldarionie i Erendis zosta w ten sposb tak znacznie rozbudowany, e liczy a okoo szedziesiciu stron rkopisu. Jednake przechodzenie od nader skrtowego, analitycznego wywodu (pisanego w czasie teraniejszym) do opowieci nastpowao stopniowo, w miar postpu prac nad zarysem historii. Pocztkowe partie musiaem wrcz przerobi, aby uzyska w miar jednorodn stylistycznie cao. Zmiany dotyczyy wycznie sposobu formuowania 4

zda, a nie ich sensu, niczego te do pierwotnego przekazu nie dodawaem. Najpniejszy ze szkicw, bdcy podstaw mojej pracy, nosi tytu Cie Cienia: opowie o onie marynarza oraz historia Krlowej-pasterki. Rkopis ten urywa si nagle i nie potrafi wyjani, czemu ojciec zaniecha nad nim pracy. Doprowadzony do tego samego miejsca maszynopis tekstu zosta ukoczony w roku 1965, ale istniej jeszcze dwie dopisane strony, wedug mnie teksty te powstay pniej od wszystkich innych materiaw. Bez wtpienia zawieraj one pocztek ostatecznej wersji caej historii, zatytuowanej Indis i Kiryamo. ona marynarza. Jest to opowie z pradawnego Numenoru, zdajca spraw z pierwszych pogosek o nadejciu Cienia. Wykorzystaem j jako otwarcie rozdziau o Aldarionie i Erendis (gdzie szkice szczeglnie skpiy danych). Pod koniec przytoczonej legendy podaj wszystkie, nieliczne wszake, wskazwki tyczce zamierzonego dalszego cigu.

III. Dynastia Elrosa: krlowie Numenoru

Chocia tekst ten ma form typowej kroniki dynastycznej, wczyem go jako dokument istotny dla historii Drugiej Ery, szczeglnie e w niniejszej ksice znalaza si znaczna cz istniejcych materiaw tyczcych tego wanie okresu. Orygina sporzdzony zosta maczkiem, poprawiane za wielokrotnie daty dotyczce ycia i panowania Krlw i Krlowych Numenoru nie zawsze s dzi czytelne. Staraem si niemniej uwzgldnia ostatnie ich wersje. Znajdujemy tu par chronologicznych amigwek, jednake spis pozwala rwnie na sprostowanie kilku ewidentnych bdw wystpujcych w Dodatkach do Wadcy Piercieni. Genealogia wczeniejszych pokole w linii Elrosa zaczerpnita zostaa z kilku cile powizanych ze sob rodowodw datowanych podobnie jak dysputa o prawach sukcesji w Numenorze. Imiona pomniejszych postaci wystpuj tu wprawdzie lekko odmienione (jak Vardilme i Vardilye, Yavien i Yavie), jednak formy podane przeze mnie skonny jestem uwaa za pniejsze.

IV. Historia Galadrieli i Keleborna

Rozdzia ten rni si od innych (pomijajc te pomieszczone w Czci Czwartej), nie zawiera bowiem jednego tekstu, a raczej rozpraw zoon z cytatw. Wynika to z postaci dostpnych materiaw; jak staje si to jasne w trakcie lektury, dzieje Galadrieli i Keleborna mog zosta przedstawione jedynie jako historia kolejnych, zmieniajcych si koncepcji tej opowieci. Niedokoczono nie jest w tym przypadku cech jednego tylko fragmentu, ale caoci. Ograniczyem si wycznie do prezentacji nie publikowanych pism tyczcych zagadnienia, zaniechawszy jakichkolwiek rozwaa na istot5

niejsze, u podstaw sprawy lece tematy. W przeciwnym bowiem razie naleaoby zaj si zwizkami pomidzy Valarami i Elfami poczwszy od (opisanej w Silmarillionie) decyzji, by wezwa Eldarw do Valinoru, jak i innymi zagadnieniami, ktrym mj ojciec powici wiele pism, wychodzcych jednak poza ramy tematyczne niniejszej ksiki. Historia Galadrieli i Keleborna jest tak silnie spleciona z pozostaymi legendami i opowieciami o Lothlorien i Lenych Elfach, o Amrocie i Nimrodel, o Kelebrimborze i stworzeniu Piercieni Wadzy, o wojnie z Sauronem i interwencji Numenoryjczykw e nijak nie da si jej od nich oddzieli, tak zatem w rozdzia, wraz z picioma Dodatkami, zawiera praktycznie wszystkie nie publikowane dotd materiay tyczce Drugiej Ery rdziemia (w nieunikniony sposb sigajc take miejscami do Trzeciej Ery). Kronika Lat w Dodatku B do Wadcy Piercieni gosi: Byy to dla ludzi ze rdziemia ze czasy, ale dla Numenoru dni chway. O zdarzeniach w rdziemiu mamy z tej epoki nieliczne tylko i krtkie wzmianki, a daty s przewanie niepewne. Nawet jednak te rzadko wystpujce uwagi, ocalae ze zych czasw, ulegay zmianom w miar, jak dojrzewaa i rozrastaa si wizja mojego ojca, nie prbowaem zatem wygadza chropowatoci narracji, czy prostowa niekonsekwencji, raczej eksponowaem je, zwracajc na nie uwag. Istnienie odmiennych wersji nie musi zawsze prowadzi do prb przyznawania ktrej z nich pierwszestwa. Podobnie te nie zawsze daje si odrni mego ojca jako autora czy kreatora od postaci kronikarza jedynie spisujcego dawne historie w takiej postaci, w jakiej przetrway pord rnych ludw przez stulecia (przecie kiedy Frodo spotka Galadriel w Lorien, ponad szedziesit stuleci ju mino od chwili, gdy pani elfw przekroczya Gry Bkitne, odchodzc na wschd ze zniszczonego Beleriandu). Rnie si o tym mwi, a jak byo naprawd, mogliby rzec jedynie dawno ju nieyjcy Mdrcy. W ostatnich latach ycia ojciec pisa duo na temat etymologii nazw rdziemia. Chaotyczne te rozprawy zawieraj sporo na temat historii i legend, dobranych jednak wedle filologicznego klucza i prezentowanych jakby mimochodem. Fragmenty takie wymagay zatem wyizolowania i dlatego wanie pojawiaj si w tekcie rozdziau w formie krtkich cytatw, dalsze za urywki o tym samym charakterze umieszczone zostay w Dodatkach.

CZ DRUGA

DRUGA ERA

I. OPIS WYSPY NUMENOR

Przytoczone tutaj informacje o Numenorze pochodz z zapisw i prostych map przechowywanych od dawna w archiwach krlw Gondoru. Tekst ten jest jedynie ma czci pism niegdy istniejcych wiele sekretw natury zostao niegdy opisanych przez ludzi z Numenoru, poznali oni liczne krainy i niejedno odkryli jednak wszystko niemal, podobnie jak dorobek nauki i sztuki Numenoru z okresu jego rozkwitu, przepado wraz z Upadkiem. Nawet takie dokumenty, jak te przechowywane w Gondorze czy w Imladris (gdzie pod opiek Elronda zoono ocalae skarby numenoryjskich krlw Pnocy), byy tracone lub zaniedbywane. Wprawdzie uchodcy w rdziemiu tsknili, jak powiadali, za Akallabeth-Upadym, mimo to nigdy, nawet po upywie dugich stuleci, nie przestali uznawa siebie za wygnacw. Kiedy za stao si jasnym, e Kraina Daru zostaa im odebrana i e Numenor znikn na zawsze, garstka ledwie kontynuowaa badania nad zamierzch histori, podczas gdy wikszo uznawaa takie zajcie za bezuyteczne, przynoszce jedynie daremny smutek. W pniejszych wiekach powszechnie znano ju tylko opowie o Ar-Farazonie i jego witokradczej armadzie. Wyspa Numenor przypominaa zarysem picioramienn gwiazd, ktrej cz centralna miaa rednic okoo czterystu kilometrw. Od tej to czci odchodzio pi wielkich pwyspw uznawanych za osobne krainy: Forostar (Ziemie Pnocne), Andustar (Ziemie Zachodnie), Hyarnustar (Ziemie Poudniowo-Zachodnie), Hyarrostar (Ziemie Poudniowo-Wschodnie) i Orrostar (Ziemie Wschodnie). Krain centraln zwano Mittahnar (Ziemie Wewntrzne). Nie graniczya ona z morzem, prcz okolic Romenny u kraca zatoki. Z Mittabnaru wydzielony zosta pewien obszar o nazwie Arandor (Ziemia Krlewska). W tym obrbie leaa wanie przysta Romenny, Meneltarma oraz Armenelos (Miasto Krlw). Centrum zawsze stanowio najludniejszy region Numenoru. Mittahnar pooony by znacznie wyej ni pwyspy (o ile nie bra pod uwag rozcigajcych si na nich wzgrz i pasm grskich). W krainie tej rozcigay si ki, wzno9

siy pagrki, drzew roso niewiele. W pobliu rodka wyspy wypitrzaa si wysoka gra zwana Meneltarma (Kolumna Niebios), miejsce oddawania czci Eru Iluvtarowi. Chocia nisze, agodne stoki porastaa trawa, to powyej wznosia si stromizna i sam wierzchoek pozostawaby niedostpny, gdyby nie droga, ktra majc swj pocztek u stp gry od poudnia, biega spiral tu pod sam szczyt, podchodzc do od pnocy. Sam wierzchoek stanowi paski teren, a w niecce porodku pomieci mogo si prawdziwe ludzkie mrowie, jednak przez cay czas trwania Numenoru pozosta nie zmieniony przez czowieka. Nie wzniesiono tam ani adnej budowli, ani otarza, nie usypano nawet kopca z nie ciosanych kamieni, chocia byo to jedyne miejsce witynne na caej wyspie w dniach jej chway, to znaczy do nadejcia Saurona. Nigdy nie wniesiono tu narzdzia ni broni i nikt inny prcz Krlw nie mia prawa wypowiedzie tu sowa. Kadego roku na szczycie Krl tylko trzykrotnie przemawia: witajc nowy rok w Erukyereme w pierwszych dniach wiosny, zanoszc mody do Eru Iluvatara w Erulaitale w poowie lata i czynic mu dzikczynienie w Eruhantale z kocem jesieni. W owych czasach krlowie wspinali si na gr pieszo, ubrani na biao i przystrojeni, ale milczcy, a w lad za nimi maszerowaa wielka rzesza. W innych chwilach wstp na wierzchoek dozwolony by kademu, w pojedynk czy w grupie, ale powiadano, e cisza panowaa tam tak wielka, e nawet przybysz, nie znajcy zwyczajw wyspy i jej historii, nie way si odezwa, zaprowadzony w owo miejsce. aden ptak, prcz orw jeno, nigdy tam nie wzlatywa, i ilekro kto pojawia si na szczycie, zaraz na skaach nad zachodni krawdzi przysiaday trzy ory. Natomiast w czasie kadego z trzech wit nie ldoway, tylko kryy nad ludzk cib. Zwano je wiadkami Manwego i wierzono, e to on wysya je z Amanu, by trzymay stra nad wit Gr i ca krain. Stoki przechodziy agodnie w rwni, jednak niczym korzenie Meneltarma wysyaa w pi stron wiata pi dugich grzbietw zwanych Tarmasundar (Korzenie Filaru). Droga ku grze wioda grani poudniowo-zachodniego grzbietu, a pomidzy t a poudniowo-wschodni odnog leaa pytka dolina Noirinan (Dolina Grobw), gdzie w skale u podna wykuto grobowce Krlw i Krlowych Numenoru. Przede wszystkim jednak Mittalmar uchodzi za krain pastersk. Pord k na poudniowym zachodnie, w Emerie, mieci si gwny orodek Pasterzy. Forostar to obszar najmniej urodzajny, kamienisty, z nielicznymi drzewami wyrastajcymi bujniej jedynie na zachodnich stokach wyynnych, podmokych wrzosowisk, gdzie spotka mona byo jody i modrzewie. Ku Przyldkowi Pnocnemu kraina wznosia si przechodzc w skaliste gry, gdzie wysoki szczyt Sorontilu wyrasta pionow cian wprost z morza. Tu miao sw siedzib wiele orw. W teje rwnie okolicy Tar-Meneldur Elentirmo wybudowa pokan wie, by obserwowa z niej ruchy gwiazd. Andustar te by kamienisty na pnocy, gdzie lasy wysokich jode spoglday ku 10

morzu. Trzy, ku zachodowi skierowane, niewielkie zatoczki gboko wynay si w ld, pasmo play odgradzao strome zbocza od brzegu. Pooona najbardziej na pnoc zatoka zwana bya Zatok Andunie, tam bowiem miecia si wielka przysta Andunie (Zachodu Soca) z miastem tu nad brzegiem morza i wieloma innymi osiedlami rozoonymi na stromych stokach powyej. Wikszo jednak poudniowych okolic Andustaru bya urodzajna, gdzieniegdzie porosa wielkimi lasami brzozowo-bukowymi w rejonach wyynnych oraz dbowo-wizowymi w dolinach. Pomidzy wyniosociami Andustaru i Hyarnustaru leaa ogromna zatoka zwana Eldanna, jako e otwieraa si wprost na Eresse, a krainy wok osonione byy od pnocy i otwarte na zachodnie morza, skd wiatr przynosi ciepe powietrze i liczne deszcze. Porodku zatoki rozoy si najpikniejszy z portw Numenoru, Eldalonde Zielony. Tutaj wanie w dawniejszych czasach zawijay najczciej mige, biae statki Eldarw z Eressei. Nad zatok i dalej w gb ldu bujnie rozrastay si wiecznie zielone, wonne drzewa sprowadzone z Zachodu. Eldarowie powiadali nawet, i te okolice niemal dorwnuj piknoci przystani na Eressei. Wspomniane drzewa za bardo ceniono na wyspie. Pami o nich trwaa w pieniach na dugo jeszcze po tym, jak znikny na zawsze, bowiem oiolaire, lairelosse, nessamelda, vardarianna, taniquelasse i yavannamire o krgych i szkaratnych owocach tylko nielicznie wystpoway na wschd od Krainy Lasu. Kwiaty, licie i kora tych drzew roztaczay sodki zapach, ktry wypenia krain, dlatego nazwano j Nisimaldar (Wonne Drzewa). Wiele z nich zasadzono te w innych czciach Numenoru, gdzie przyjy si, jednak nie rozwiny tak wspaniale, jedynie za tutaj ujrze mona byo potne, zociste drzewo malinorne, po piciu stuleciach wzrostu niewiele ustpujce rolinom tego gatunku na Eressei. Kor miao srebrzyst i gadk, konary wygite lekko ku grze na podobiestwo buka, rozrastao si za wycznie ku grze, wyduajc strzelisty pie. Licie jego te przypominay bukowe, z tym e wiksze byy i bladozielone z gry, a srebrzyste od dou. Lniy jasno w socu, a jesieni nie opaday, tylko okryway si barw jasnego zota. Wiosn, na cae lato pojawiao si te kwiecie, rosnce gsto niczym na wini. Gdy tylko rozchylay si pczki kwiatw, licie opaday z gazi, zatem wiosn i latem zagajniki malionorni zociy si gr i doem, za pnie drzew pozostaway szarosrebrzyste1. Owocem drzewa by orzech o srebrzystej upinie. Tar-Aldarion, szsty Krl Numenoru, podarowa kilka takich Krlowi Gilgaladowi z Lindonu, gdzie wszake drzewa nie zapuciy korzeni, jednak Gilgalad odstpi cz orzechw swej krewnej, Galadrieli. Pod jej troskliwym okiem malinorne rozkwity w strzeonej krainie Lothlorien nad rzek Anduin i rosy tam, a Elfy Wysokiego Rodu opuciy rdziemie. Nigdy jednak nie wybujay tak wysoko ni urodziwie
1

Ten opis mallorna przypomina sowa Legolasa, ktre elf wypowiedzia do swych kompanw, gdy druyna zbliaa si do Lothlorien (Wyprawa, str. 451-452).

11

jak drzewa z Numenoru. Rzeka Nunduine wpadaa do morza w Eldalonde, po drodze jednak tworzc niewielkie jezioro Nisinen, nazwane tak od porastajcych jego brzegi sodko pachncych kwiatw i krzeww. Hyarnustar by w zachodniej czci grzysty, z nader wysokimi, klifowymi brzegami na zachodzie i poudniu, wschodni jednak, ciep i urodzajn cz krainy zajmoway winnice. Odnogi Hyarnustaru u Hyarrostaru rozbiegay si szeroko, a pomidzy nimi rozcigao si dugie, agodnie obniajce si ku morzu wybrzee, jakiego prno by szuka gdzie indziej na caej wyspie. Tutaj wanie znajdowao si ujcie Siril, najwikszej rzeki Numenoru (wszystkie inne bowiem, wyjwszy Nunduine na zachodzie, byy krtkie i bystrym nurtem dyy ku morzu). rda Siril tryskay spod Meneltarmy w dolinie Noirinan. Pync dalej wartko ku poudniowi przez Mittalmar, w dolnym biegu rzeka rozlewaa si leniwie licznymi zakolami. Ostatecznie pord rozlegych moczarw i poronitych szuwarami pycizn wpadaa do morza, a jej liczne odnogi rzebiy nieustannie nowe koryta w piaskach, caa delta bowiem otoczona bya biaymi plaami, poprzetykanymi gdzieniegdzie szarymi placami kamienistych ach. U ujcia rzeki zamieszkiwali gwnie rybacy. Najwaniejsza z wiosek, wzniesionych na pagrkach wrd moczarw i rozlewisk, to Nindamas. W Hyarrostarze roso wiele gatunkw drzew, a midzy nimi i laurinque, cenione przez wzgld na pikne kwiaty i adnego innego zastosowania nie majce. Nazw drzewa te otrzymay od zwisajcych, dugich kici tych kwiatw. Ci, ktrzy syszeli od Eldarw o Laurelin (Zotym Drzewie Valinoru), mylnie uwaali, e widz odrole wielkiego Drzewa, zasadzone tu przez Eldarw. Za czasw Tar-Aldariona rozpoczto w Hyarrostarze wielkie zalesianie terenu, by zyska drewno do budowy statkw. Orrostar by krain chodniejsz. Jednak wznoszce si na kracach cypla gry chroniy t krain od zimnych, pnocno-wschodnich wiatrw, zatem w gbi ldu, a szczeglnie w okolicach graniczcych z Arandorem, uprawiano zboe. Caa wyspa Numenor robia wraenie ldu olbrzymi si wydwignitego z morza. Lekko pochylaa si ku poudniu i wschodowi, jej brzegi za, prcz poudniowych, w caoci niemal miay posta stromych klifw. Ptaki morskie zasiedlay nadbrzene rejony caymi stadami i mnoyy si bez miary. Marynarze powiadali, e nawet straciwszy wzrok poznaliby, e statek ich zblia si do Numenoru, a to po ptasim jazgocie, ile razy bowiem jaka jednostka podpywaa do wyspy, ptaki ca chmur wylatyway jej na spotkanie. Kryy przyjanie nad pokadem, jako e nikt ich tutaj nie przeladowa ani rozmylnie nie zabija. Czasem zdarzao si, e pierzaci kompani towarzyszyli statkom w podrach nawet do rdziemia. Podobnie i w gbi ldu spotykao si nieprzeliczone wielogatunkowe stada ptactwa, poczynajc od kirinki, nie wikszych od strzyyka, ale szkaratnych i popiskujcych gosem ledwo syszalnym dla ludzkiego ucha, na wiel12

kich orach, witych ptakach Manwego, koczc. Ory yy spokojnie na wyspie a do chwili, gdy pojawio si zo i nienawi do Valarw. Przez dwa tysice lat, od dni Elrosa Tar-Minyatura do czasw Tar-Atanamira, na szczycie wiey krlewskiego paacu w Armenelos znajdowao si orle gniazdo, w ktrym zawsze przemieszkiwaa para ptakw korzystajcych z gocinnoci Krla. W Numenorze ludzie zwykli podrowa wierzchem, i mczyni, i kobiety bowiem z radoci dosiadali konie, ktre kochali ponad zwyk miar i otaczali niecodzienn trosk. Zwierzta tak nauczono, e rozpoznaway z daleka dobiegajce woanie i przybiegay w potrzebie. Stare opowieci mwiy nawet, i ludzie szczerze kochajcy i siebie wzajem, i swoje wierzchowce, potrafili przyzywa rumaki sam myl. Drogi zatem, specjalnie przystosowane dla jedcw, w wikszoci nie miay utwardzonej nawierzchni. Powozw i karet rzadko uywano we wczeniejszych stuleciach, a cisze adunki przewoono morzem. Najwaniejsza i najdawniejsza droga, po ktrej mogy si porusza pojazdy koowe, prowadzia z najwikszego portu, Romenny na wschodzie, do krlewskiego miasta Armenelos, a dalej do Doliny Grobw do Meneltarmy. Stosunkowo wczenie przeduono ten gociniec do Ondosto w granicach Forostaru, a stamtd do Andunie na zachodzie. Cigny tdy wozy wiozce z Pnocnych Ziem kamie, najlepszy budulec na wyspie, i drewno, bdce gwnym bogactwem Ziem Zachodnich. Wrd Edainw na Numenor przybyo wielu mistrzw rnego rzemiosa, ktrzy pobierali nauki u Eldarw, pielgnujc ponadto wasn wiedz i tradycje. Niewiele jednak mogli zabra ze sob surowcw, tak i przez dugi czas na Numenorze uywano jedynie metali szlachetnych. Edainowie przywieli sporo zotych i srebrnych skarbw oraz drogocennych kamieni, nie trafili jednak na wyspie na podobne kopaliny. Umiowali owe skarby dla ich urody, a zrodzia si z tego chciwo, a pniej, w czasach Cienia, nawet pogarda dla pomniejszego ludu rdziemia, ktry oszukiwa zaczli przy handlu. W dniach przyjani z Elfami z Eressei otrzymywali od nich czasem podarunki w postaci zota, srebra i klejnotw, rzadkimi byy jednak takie rzeczy (i wyej przez to cenionymi) we wczeniejszych stuleciach, dopki wadza Krlw nie rozcigna si na wybrzea Wschodu. Nabywszy wprawy w sztuce kopalnianej Numenoryjczycy znaleli na wyspie kilka rodzajw metali. Nauczyli si je wytapia i obrabia, a rycho powszechnie dostpne stay si przedmioty z elaza i miedzi. Wrd kowali Edainw byli take tacy, ktrzy dziki Noldorom umieli robi miecze, elece toporw, groty wczni i noe. Cech patnerzy wci wykuwa or, aby sztuka ta nie zagina, jednake wikszo czasu powicano na wytwarzanie narzdzi o pokojowym zastosowaniu. Krl i wielcy wodzowie po-

13

siadali miecze otrzymane wraz z dziedzictwem ojcw2, ale czasem zdarzao si, e obdarowywali nimi swoich spadkobiercw. Nowy miecz wykuwano zawsze dla nastpcy tronu, by wrczy mu go w dniu koronacji, ale w Numenorze nie noszono miecza u boku i przez dugie lata nie dobywano tu broni. Nikt te nie przejawia adnej wojowniczoci. Numenoryjczycy mieli topory i wcznie, a przede wszystkim uki, ucznictwo bowiem, tak z postawy stojcej, jak i sioda byo ulubionym sportem i rozrywk mieszkacw wyspy. W pniejszych czasach, gdy wojny rozgorzay w rdziemiu, to wanie numenoryjskie uki budziy najwiksz groz. Powiadano, e: Ludzie Morza wysyali przed siebie ogromn chmur przynoszc deszcz wy lub grad ze stalowymi ostrzami. W owych dniach liczne oddziay Krlewskich ucznikw uyway ukw z profilowanej stali i dugich na okie strza o brzechwach z czarnych pir. Przez dugi jednak czas zaogi wielkich, numenoryjskich statkw wyprawiay si do rdziemia nie uzbrojone i chocia na pokadzie znajdoway si topory potrzebne do obrbki drewna i uki do polowa na dzikich wybrzeach, to nikt nie bra ze sob ora, ruszajc na spotkanie z mieszkacami staego ldu. Potem, gdy Cie ogarn wybrzea i ludzie, niegdy przyjani, stali si bojaliwie lub wrogo nastawieni, tym wikszy by al Numenoryjczykw, e elaza uywa zaczli przeciwko nim ci, ktrzy przedtem od wyspiarzy wanie posiedli sekret obrbki tego metalu. Ponad wszystko jednak silni, dobrze zbudowani Numenoryjczycy radowali si Morzem. Pywali, nurkowali, cigali si maymi dkami o wiosach lub aglach. Najwiksz tyzn wykazywali si rybacy. owili wok wybrzey, nigdy nie wycigajc pustych sieci, ryby zatem stanowiy na Numenorze gwne poywienie. Wszystkie co bardziej ludne miasta skupiay si na wybrzeach i spord rybakw wanie wywodzia si wikszo marynarzy, ktrzy z latami zaczli cieszy si szczegln estym. Powiadano, e gdy Edainowie po raz pierwszy wyruszyli na Wielkie Morze, szlakiem Gwiazdy kierujc si do Numenoru, wiozce ich statki elfw dowodzone byy i sterowane przez Eldarw wyznaczonych do tej misji przez Kirdana. Kiedy za zaogi elfw odpyny, zabierajc znaczn cz statkw, wiele czasu musiao upyn, nim Numenoryjczycy odMiecz Krlw to w istocie Aranruth, miecz Elu ingola z Doriathu w Beleriandzie. Prawem spadku Elros otrzyma go od Elwingi, swej matki. W skad dziedzictwa wchodziy ponadto: Piercie Barahira, wielki Topr Tuora, ojca Earendila i uk Bregora z rodu Beora. Jedynie piercie Barahira, ojca Berena Jednorkiego, przetrwa Upadek, jako e Tar-Elendil podarowa go swej crce, Silmarien. Przechowywa go potem rd wadcw Anduinie, spord ktrych ostatnim by Elendil Wierny. On za umkn przed zagad, salwujc si ucieczk do rdziemia [Przypis autora]. - Histori Piercienia Barahira przedstawiono w Silmarillionie (rozdzia 19), jego za pniejsze losy odtworzone zostay we Wadcy Piercieni (Dodatek A). O wielkim Toporze Tuora nie ma w Silmarillionie ani wzmianki, pojawia si jednak w or w oryginalnym tekcie Upadku Gondolinu (lata 1916-17, zob. notka wprowadzajca w pierwszym tomie Niedokoczonych opowieci), gdzie mowa jest o tym, i Tuor nosi topr chtniej ni miecz i e nazywa ow bro w mowie Gondolinu Dramborleg. W doczonym do opowieci spisie imion wasnych, Dramborleg przetumaczono jako Grzmice Ostrze: Topr Tuora, ktry potrafi zarwno miady niczym maczuga, jak i rozszczepia niczym ostry miecz.
2

14

wayli si samodzielnie przemierza morskie przestrzenie. Byli jednak wrd nich mistrzowie pobierajcy nauki od Eldarw, tak i udoskonaliwszy swj kunszt wasn prac, zaczli si w kocu zapuszcza daleko w morze. Po upywie szeciu stuleci od pocztku Drugiej Ery Veantur, kapitan krlewskiej floty za panowania Tar-Elendila, pierwszy dobi do brzegw rdziemia. Korzystajc z zachodnich wiatrw, dotar swym statkiem Entulesse (co znaczy Powrt) do Mithlondu, po czym wrci jesieni roku nastpnego. Od tamtej pory egluga staa si wyzwaniem najczciej podejmowanym przez najmielszych i najwytrwalszych mieszkacw Numenoru, a Aldarion, syn Meneldura, ktrego ona bya crk Veantura, zaoy Gildi Podrnikw, zrzeszajc wszystkich wyprbowanych matrosw Numenoru, o ktrych opowiada nastpna opowie.

II. ALDARION I ERENDIS3

ONA MARYNARZA

Meneldur by synem Tar-Elendila, czwartego Krla Numenoru. Mia dwie siostry imionami Silmarien i Isilme. Starsza z nich polubia Elatana z Andunie. Ich syn Valandil, zosta wadc Andunie, od ktrego wywodzi si pniejsza dynastia Krlw Gondoru i Arnoru w rdziemiu. Meneldur by czowiekiem agodnego usposobienia, pozbawionym faszywej dumy i wyej ceni sobie wysiek umysu ni ciaa. Ukocha wysp Numenor caym sercem, ale nie zwraca uwagi na oblewajce j morze, jako e zwyk patrze dalej ni tylko na rdziemie: urzeky go gwiazdy i nieboskon. Przestudiowa wszystko, co tylko udao mu si odnale w zapiskach Eldarw i Edainw na temat Ea i otaczajcych Krlestwo Ardy otchaniach, najbardziej jednak uwielbia obserwowa odlege ciaa niebieskie. Zbudowa w Forostarze (najbardziej na pnoc wysunitej czci wyspy, gdzie powietrze byo najczystsze) wie, z ktrej mg noc podziwia niebo, ledzc ruchy wietlnych punktw na firmamencie4. Otrzymawszy Bero, porzuci musia Forostar i zamieszka wwczas w wielkim paacu krlewskim w Armenelos. Okaza si krlem dobrym i mdrym, chocia nigdy nie
Anardil (Aldarion) urodzi si w roku 700 Drugiej Ery. Pierwsz podr do rdziemia odby w latach 725-7. Jego ojciec, Meneldur, zosta Krlem Numenoru w 740 roku. Gildia Podrnikw powstaa w roku 750, a Aldariona ogoszono Nastpc Krla w 800 roku. Erendis przysza na wiat w 771 roku. Siedmioletnia wyprawa Aldariona trwaa od 806 do 813 roku, pierwszy rejs Palarrana odby si w latach 816-20; podr siedmiu statkw, obraza dla Tar-Meneldura, w latach 824-9, a egluga czternastoletnia, nastpujca zaraz potem, zaja lata 829-43. Aldarion i Erendis zarczyli si w 858 roku. W latach 863-9 Aldarion znw wybra si w podr, a tu po powrocie polubi crk Beregera w 879 roku. Ankalime urodzia si wiosn 873 roku. Hirikmde wypyn dokadnie cztery pniej. Powrt jak i pornienie Aldariona z Erendis datuje si na rok 882. Bero Numenoru otrzyma w 883 roku. 4 W Opisie wyspy Numenor zwie si go Tar-Meneldur Elentirmo (Obserwator Gwiazd). Por. take wstp do Dynastii Elrosa.
3

16

przestaa go nka tsknota za dniami, kiedy zgbia tajemnice nieba. Pikna ona Meneldura miaa na imi Almarian. Bya crk Veantura, kapitana krlewskich statkw za czasw Tar-Elendila, i chocia jak wikszo kobiet Numenoru nie wykazywaa szczeglnego zainteresowania morzem i okrtami, jej syn pody ladem dziadka raczej ni ojca. Ze zwizku Melendura i Almarian urodzi si Anardil, wymieniany pniej z czci wrd Krlw Numenoru jako Tar-Aldarion. Mia dwie siostry, obie modsze: Ailinel i Almiel. Starsza z nich polubia Orchaldora, dziedzica rodu Hadora, syna Hatholdira, ktry pozostawa w bliskiej przyjani z Meneldurem, syn za Orchaldora i Ailinel zwa si Soronto i pojawia si pniej w tej historii5. Aldarion, tak bowiem nazywa si go we wszystkich opowieciach, wyrs rycho na mczyzn postawnego, silnego, o bystrym umyle i sprawnym ciele. Po matce odziedziczy zociste wosy, podobnie jak ona cechowa si radosnym i wielkodusznym usposobieniem, dumniejszy jednak okaza si nili ojciec, wasnymi wolc chodzi drogami. Szybko ukocha morze i bez reszty pochona go sztuka budowania statkw. Pnocne krainy nie pocigay Aldariona, cay czas, jaki ojciec mg mu powici, spdza na wybrzeu, szczeglnie w pobliu Romenny, gdzie znajdowa si gwny port Numenoru, najwiksze stocznie i najbieglejsi szkutnicy. Ojciec przez lata cae nie powstrzymywa jego zapdw, rad, e Aldarion zmnieje dziki cikiej pracy, wiczc i donie, i umys. Szczeglnie upodoba sobie Aldariona Veantur, ojciec matki. Czsto uycza wnukowi gociny w swym domu na poudniu zatoki Romenny. Dom ten mia wasn przysta, w ktrej cumowao zawsze wiele nieduych odzi, Veantur bowiem nigdy nie podrowa ldem, jeli zachodzia taka konieczno. Tam, dzieckiem jeszcze bdc, Aldarion nauczy si wiosowa, a potem i panowa nad aglem. nim jeszcze osign dojrzao, mg dowodzi wieloosobow zaog, eglujc wzdu wybrzea. Pewnego razu Veantur powiedzia wnukowi: Anardilya, wiosna coraz bliej, niedugo wic wejdziesz w wiek mski. W kwietniu Aldarion koczy dwadziecia pi lat. Chciabym uczci godnie ten dzie. Nieporwnanie starszy jestem od ciebie i chyba ju nieczsto bd mia ochot opuci ten pikny dom i bogosawione brzegi Numenoru, ale przynajmniej raz jeszcze wyrusz na Wielkie Morze, by stawi czoo pnocnym i wschodnim wiatrom. W tym roku zabior ci ze sob. Popyniemy do Mithlondu, gdzie ujrzysz wysokie i bkitne gry rdziemia, wyrastajce pord zieleni kraju Eldarw. Serdecznie powitaj ci i Kirdan,
5

Udzia Soronta w caej historii zosta ledwo zarysowany.

17

Budowniczy Okrtw, i Gilgalad. Spytaj tylko ojca o zgod6. Gdy Aldarion powiedzia ojcu o planowanej podry i poprosi o zgod na wyruszenie, wraz ze sprzyjajcymi wiosennymi wiatrami, Meneldur waha si z podjciem decyzji. Dreszcz go przeszed, jakby domyla si, e od jego dyspensy wicej bdzie zaleao, ni czowiek moe przewidzie. Kiedy jednak spojrza w pen wyczekiwania twarz syna, nie da pozna po sobie troski. Czy, jak ci serce kae, onya powiedzia. Bd okrutnie tskni za tob, ale wiedzc, e pyniesz z Veanturem i e Valarowie wam sprzyjaj, z nadziej pozostan, wypatrujc, waszego powrotu. Nie pozwl tylko, by kontynent ci zauroczy, pisane ci jest bowiem zosta Krlem i Ojcem tej wyspy! Tak i pewnego sonecznego ranka, kiedy wiatr zela wiosn w siedemsetnym i dwudziestym pitym roku Drugiej Ery, Nastpca Tronu Numenoru7 poeglowa
W Opisie wyspy Numenor powiada si, e to Veantur pierwszy dotar do rdziemia w roku 600 Drugiej Ery (urodzi si w 451 roku). W Kronice Krlestw Zachodnich w Dodatku B do Wadcy Piercieni, pod dat roku 600 czytamy: Pierwsze okrty Numenoryjczykw pojawiaj si u wybrzey. W pniejszej rozprawie filologicznej odnajdujemy opis pierwszego spotkania Numenryjczykw z mieszkacami Eriadoru: Szeset lat po odpyniciu ocalaych Atani (Edainw) do Numenoru, po raz pierwszy statek z Zachodu przyby znw do rdziemia i zawin do portu w Zatoce Lhun. Gilgalad serdecznie powita kapitana owego statku oraz marynarzy. W ten sposb zacza si przyja i sojusz Numenoru z Eldarami z Lindonu. Nowiny szybko si rozeszy, zdumieniem napeniajc ludzi z Eriadoru. Wprawdzie podczas Pierwszej Ery mieszkali oni na Wschodzie i dotary do nich pogoski o strasznej wojnie za Grami Zachodnimi [czyli Ered Luin], jednak niewiele przekazw na ten temat przetrwao prb czasu i ludzie ci yli w przekonaniu, e wszyscy mieszkacy odlegych krain zostali wymordowani lub utonli podczas burz ogniowych i za spraw wtargnicia Morza. W Eradorze powiadano, e w niepamitnych czasach ludzie z obu krain byli spokrewnieni, wic poproszono Gilgalada o zgod na spotkanie z eglarzami, ktrzy powrcili, uchodzc mierci w gbinach. Tak doszo do spotkania na Wieowych Wzgrzach. Z Eriadoru przybyo tylko dwunastu mczyzn, wszyscy odwani i szlachetni, pozostali bowiem lkali si, e podrnicy s gronymi duchami umarych. Kiedy jednak spojrzeli na eglarzy, strach ich opuci, mimo i zamarli z pocztku, wpatrzeni i milczcy. Chocia midzy swymi uchodzili za mocarnych, to jednak przybysze jak ocenili, postaw i strojem przypominaj bardziej elfich wadcw ni miertelnych ludzi. Niemniej nie zrodzia si w ich gowach adna wtpliwo, e faktycznie byli niegdy spokrewnieni. Podobnie i eglarze spogldali z miym zdumieniem na ludzi ze rdziemia, wierzono bowiem w Numenorze, e wszyscy pozostali przedstawiciele rodzaju ludzkiego, zostawieni poza wysp, to potomkowie zu hodujcych plemion wezwanych przez Morgotha ze Wschodu w ostatnich dniach wojny. Teraz jednak ujrzeli twarze wolne od Cienia, oblicza ludzi, ktrzy mogliby stpa po ziemi Numenoru i nie uchodzi tam za obcych, jeli nie liczy ich strojw i ora. Nagle, po chwili ciszy, zarwno Numenoryjczycy, jak i mieszkacy Eriadoru, wypowiedzieli sowa powitania i radoci, kady w swojej mowie, jakby powita chcieli przyjaci i krewnych po dugiej rozce. Z pocztku nie kryli rozczarowania, e nie rozumiej si wzajemnie, ale gdy obie grupy si wymieszay, stwierdzili wwczas, e ich jzyki zawieraj wiele podobnych, rozpoznawalnych sw, inne za zwroty daj si poj, gdy wyty uwag. Wkrtce mogli te rozmawia ze sob, chocia z trudem i tylko o prostych sprawach. W innym miejscu owej rozprawy wyjanione zostao, e owi ludzie zajmowali tereny wok jeziora Evendim, od Pnocnych Dolinek po Wichrowe Wzgrza i ku zachodowi, do koryta Brandywiny, za ktr czsto si zapuszczali, chocia nie zakadali tam siedzib. Lkali si elfw, jednak yli z nimi w przyjani. Czuli strach przed Morzem i nie odwaali si nawet spojrze na fale. Mona sadzi, e pochodzili z tego samego pnia, co plemiona Beora i Hadora, nie przeprawili si jednak w trakcie Pierwszej Ery przez Gry Bkitne do Beleriandu. 7 Syn Nastpcy Krla: Aldarion, syn Meneldura. Tar-Elendil przekaza bero Meneldurowi dopiero po dalszych pitnastu latach.
6

18

z wyspy; nim dzie si ten skoczy, ld znikn za horyzontem. Tylko szczyt Meneltarmy niczym samotny palec czernia na tle wieczornego nieba. Powiadaj, e Aldarion sam spisa kronik swej podry do rdziemia, ktre to notatki dugo przechowywano potem w Romennie, chocia ostatecznie i tak wszystkie przepady. O tej pierwszej wyprawie niewiele dzi wiadomo, tyle tylko, e modzieniec zawar wwczas przyja z Kirdanem i Gilgaladem, dotar w gb Lindonu i daleko na zachd od Eriadoru, podziwiajc cuda tamtego wiata. Nie wraca przez dwa lata, niepokojem napeniajc Meneldura. Powiadaj te, e opnienie nastpio za spraw wielkiej ochoty pobrania nauk u Kirdana, poznania tajnikw budowy statkw i sterowania nimi, jak i zaznajomienia si ze sztuk wznoszenia falochronw zdolnych wytrzyma napr zachannego morza. Rado zapanowaa w Romennie i Armenelos, gdy ujrzano pyncy ku przystani wielki statek Numerramar (co wykada si jako Zachodnie skrzyda) z poczerwieniaymi od zachodzcego soca, zotymi aglami. Lato miao si ju ku kocowi i blisko byo Eruhantale8. Gdy Meneldur wita syna w domu Veantura, odnis wraenie, e modzieniec zmnia i oczy mu pojaniay, wydawa si jednak jaki nieobecny. C ujrzae, onya, w swych dalekich podrach, e nie moesz tego zapomnie? Aldarion spojrza bez sowa na wschd, gdzie noc ju zalega. W kocu zdoby si na odpowied cich, jakby do siebie mwi: Pikny lud elfw? Zielone brzegi? Gry, ktrych wierzchoki gin w chmurach? Wyobrani umykajce krainy mgie i cienia? Nie wiem. Umilk, ale Meneldur wiedzia, e nie wszystkie swe myli syn jego wyjawi. Uleg on bowiem czarowi Wielkiego Morza, urokowi eglugi po otwartym oceanie, skd nie wida ldu, gdzie piana fal i wiatr nios ku nowym brzegom i przystaniom nieznanym. Ta mio i tsknota miay z nim pozosta a do mierci. Veantur nie way si ju wicej opuci Numenoru, odda wic swj statek Aldarionowi. Po pewnym czasie modzieniec znw poprosi o zgod na kolejn wypraw i poeglowa do Lindonu. Nie byo go trzy lata, a ledwie wrci, znw znikn na wiele, wiele miesicy. Powiada si, e nie wystarczay mu ju rejsy do Mithlondu i zacz bada wybrzea lece bardziej na poudniu. Min ujcia Baranduiny, Gwathlo i Angren, okry mroczny przyldek Ras Morthil i ujrza wielk zatok Belfalas i gry krainy Amrotha, gdzie wci przemieszkiway Nadmorskie Elfy9.
Eruhantale: Dzikczynienie Eru, jesienne wito Numenoru, por. Opis wyspy Numenor. (Sir) Angren byo nazw nadan przez elfy rzece Isenie. Ras Morthil, nazwa gdzie indziej nie spotykana, musi dotyczy wielkiego cypla na kracu pnocnego ramienia Zatoki Belfalas, zwanego rwnie Andrast (Dugi Przyldek). Nawizanie do krainy Amrotha, gdzie wci przemieszkiway nadmorskie elfy moe sugerowa, e opowie o Aldarionie i Erendis zostaa spisana w Gondorze, zanim jeszcze ostatni statek opuci przysta Lenych Elfw w pobliu Dol Amrothu w roku 1981 Trzeciej Ery (por. Historia Galadrieli i Keleborna).
9 8

19

W trzydziestym dziewitym roku swego ycia Aldarion zawin do Numenoru, przywoc ojcu dary od Gilgalada, a w roku nastpnym, zgodnie z zapowiedzi, TarElendil przekaza Bero synowi i Tar-Meneldur zosta krlem. Aldarion powstrzyma wwczas nieco swe zapdy, wedle woli ojca czas jaki spdzajc w domu. Zrobi wwczas uytek ze zdobytej u Kirdana wiedzy szkutniczej, sam te doda niejedno do owej sztuki, a zacz modernizacj przystani i portw, marzy bowiem od dawna o budowie wikszych statkw. W kocu jednak na nowo ogarna go tsknota za morzem i wypywa raz za razem, ale myl jego zwracaa si z wolna ku wyprawom, ktrych samotny statek nie zdoaby podj. Tak i powoa do ycia Gildi Podrnikw, sawne w pniejszych latach bractwo zrzeszajce najtwardszych i najbardziej zapalonych do eglugi marynarzy. Modziecy cigali do nawet z gbi wyspy. Aldarion zyska miano Wielkiego Kapitana. W owym czasie, do majc domu na ldzie, opuci on Armenelos i zamieszka na pokadzie specjalnie zbudowanego dla statku, zwanego przez to Eambar10. Od czasu do czasu przepywa nim z jednego portu Numenoru do innego, jednak wikszo czasu jednostka ta staa na kotwicy przy Tol Uinen, niewielkiej wyspie w zatoce Romenny, skrawku ldu umieszczonym w tym miejscu przez Uinen, Pani Mrz. Na Eambarze miecia si te siedziba gildii, tam przechowywano zapiski tyczce ich wielkich wypraw11. Tar-Meneldur chodnym okiem spoglda na poczynania syna i nie interesoway go adne opowieci o dalekich podrach. Uwaa, e zasia mog one jedynie nasienie tsknoty i wzbudzi pragnienie podboju innych krain. Aldarion zniechci si wwczas do ojca, nie rozmawia z nim otwarcie o swych planach ni marzeniach. Natomiast Almarian, Krlowa, wspieraa syna we wszystkim i Meneldur musia z koniecznoci pozwoli sprawom toczy si swoim torem. eglarze tworzyli ju liczne grono i cieszyli si w Numenorze szacunkiem. Zwano ich Uinendili, umiowanymi Uineny. Kapitana bardzo trudno byo powstrzyma przed realizacj nowych pomysw. W Numenorze budowano ju ogromne statki. Rosa ich wyporno, coraz dalej si wyprawiay i woziy sporo pasaerw i adunkw. Aldarion czsto znika na dugie miesice z Numenoru. Tar-Meneldur, niezmiennie przeciwny poczynaniom syna, w kocu zabroni nadmiernego przerzedzania lasw, ograniczajc w ten sposb dostp do materiau niezbdnego przy budowie okrtw. Pomyla wwczas Aldarion, e przecie drewno znale mona w rdziemiu i tam te da si remontowa statki. W swoich podrach wzdu wybrzea z podziwem spoglda na olbrzymie puszcze.
O Uinenie, maonce Ossego (Majara Morza) mowa jest w Silmarillionie, na stronie 29, gdzie czytamy: Numenoryjczycy dugo yli pod jej opiek i czcili j nie mniej ni Valarw. 11 Powiada si, e siedziba Gildii Podrnikw zostaa przejta przez Krlw i usunita do zachodniej przystani Andunie, a cae jej archiwa przepady (w Upadku), w tym i wszystkie szczegowe mapy wyspy. Nie wiadomo jednak, kiedy miaa miejsce konfiskata Eambara.
10

20

Ostatecznie u ujcia rzeki, zwanej przez Numenoryjczykw Gwathir, Rzeka Cienia, zaoy Vinyalonde, Now Przysta12. Kiedy jednak blisko osiem setek lat upyno od pocztkw Drugiej Ery, TarMeneldur zada od syna, by ten pozosta w Numenorze i zaniecha na czas jaki swych podry na wschd. Zamierza bowiem ogosi Aldariona Nastpc Tronu, jak czyni to zwykli poprzedni Krlowie, gdy ich potomstwo osigao stosowny wiek. Na ten okres Meneldur pojedna si z synem i zapanowaa midzy nimi zgoda. Podczas wspaniaej, radosnej uroczystoci Aldarion zosta w setnym roku swego ywota ogoszony Nastpc i otrzyma godno Wadcy Okrtw i Przystani Numenoru. Na uczt w Armenelos przyby take niejaki Beregar, mieszkaniec zachodniej czci wyspy, a wraz z nim pojawia si crka jego, Erendis. Krlowa zwrcia uwag na jej pikno w typie rzadko spotykanym w Numenorze. Beregar pochodzi bowiem z pradawnego rodu Beora, chocia nie by spowinowacony z krlewsk lini Elrosa, a Erendis miaa ciemne wosy, smuk sylwetk i szare oczy charakterystyczne dla jej przodkw13. Gdy Erendis spojrzaa na nadjedajcego Aldariona, zauwaya jedynie dumn postaw i cudne lico. Ostatecznie Erendis zamieszkaa w monarszym domu u boku Krlowej, cieszc si te askami samego Krla. Aldariona jednak widywaa z rzadka, pilnowa bowiem sadzenia nowych lasw, by w Numenorze nie brako ju nigdy tarcicy. Tam czasem eglarze z Gildii Podrnikw szum poczli podnosi, gdy w ogle nie cieszyy ich coraz rzadsze, skromne wycieczki pod dowdztwem poledniejszych kapitanw i ledwo sze lat mino od dnia proklamowania Nastpcy, Aldarion postanowi znowu ruszy do rdziemia. Wczeniej odmwi usilnym probom ojca, by na stae osi w Numenorze i poszuka sobie ony. Krl niechtnie wic wyrazi zgod na kolejn wypraw. Aldarion wypyn mia wczesn wiosn, ale gdy przyszed poegna si z matk, ujrza Erendis pord jej wity. Podziwiajc urod dziewczyny, dostrzeg te drzemic w niej si. Musisz nas znw opuszcza, Aldarionie, mj synu? spytaa Almarian. Czy nic nie zatrzyma ci w najpikniejszej spord krain miertelnikw? Jeszcze nie odpar ale widz, e mona w Armenelos ujrze to, czego prno by szuka gdzie indziej, nawet w krainach Eldarw. Jednake eglarze to ludzie w dwch wiatach na raz yjcy, mowie sami ze sob toczcy wojn nieustann, a we mnie tsknota za morzem wci jeszcze zwycia. Erendis uznaa, e sowa te przeznaczone byy take dla jej uszu i od tego czasu caym sercem poczua si oddana Aldarionowi, chocia nadziei nie miaa adnej.
Potem rzek t zwano Gwathlo lub Szar Wod, a przysta Lond Daer. Por. Silmarillion, str. 179: Potomkowie Beora mieli bowiem prawie wszyscy wosy ciemne lub kasztanowate, oczy za szare. Wedug drzewa genealogicznego rodu Beora, Erendis wywodzia si od Bereth, ktra bya siostr Baragunda i Belegunda, i tym samym ciotk Morweny, matki Turina Turambara i Rian, matki Tuora.
13 12

21

Nie byo wprawdzie w owych czasach ani prawa, ani zwyczaju, by czonkowie rodu krlewskiego, nawet nastpcy tronu, szukali ony tylko pord cr rodu Elrosa TarMinyatura, Erendis jednak mniemaa, e zbyt wysokie to dla niej progi. Niemniej nie spojrzaa od tego dnia na jakiegokolwiek innego mczyzn, odprawiajc wszystkich zalotnikw. Siedem lat mino, nim Aldarion wrci, przywoc rudy srebra, zota i wiele cudownych opowiada o przebiegu swej podry. Meneldur odpar jednak: Twa obecno u mego boku milsza mi ni wieci czy podarunki z Mrocznych Krajw. Zwoenie takich nowinek to zadanie dla kupcw i odkrywcw, a nie dla Nastpcy. Po c nam wicej srebra czy zota? Chyba ebymy w pych wbici, chcieli stosowa kruszce tam, gdzie i inne materiay si nadaj. Nade wszystko dom monarszy potrzebuje ma, znajcego ten kraj i kochajcego lud, ktrym bdzie rzdzi. Czy nie zgbiam nieustannie tajnikw sztuki rzdzenia ludmi? spyta Aldarion. Umiem wada nimi wedle mej woli. Panujesz tylko nad tobie podobnymi mami odpar Krl. Ale w Numenorze s te kobiety, chocia w znacznie mniejszej liczbie ni mczyni, a powiedz mi, ktra prcz matki ulegnie twej woli? Co ty o nich wiesz? A przecie pewnego dnia musisz sobie wzi on. Pewnego dnia! krzykn Aldarion. Ale ani chwili wczeniej, ni to okae si konieczne, a jeli bdziesz przymusza mnie do eniaczki, to nawet pniej. Wok waniejszych spraw kr moje myli. Powiadaj, e gorzki jest ywot ony marynarza, a eglarz, ktry nie musi przejmowa si, e co wie go z ldem, dalej wypywa i lepiej radzi sobie z morzem. Przemierza odleglejsze morskie przestrzenie, ale adnego wicej z tego poytku powiedzia Meneldur. I nie mw, e radzisz sobie z morzem, Aldarionie, mj synu. Czyby zapomnia, e Edainowie mieszkaj tutaj dziki asce Wadcw Zachodu, e Uinena nam sprzyja, e chroni nas przed Ossem? Statki nasze s strzeone, lecz przez innych. Unikaj zatem nadmiernej dumy, inaczej stracimy aski, nie oczekuj te, e rozcignie si ta opieka i na tych, ktrzy bez potrzeby ryzykuj u obcych, skalistych wybrzey lub w krainach ludzi yjcych w mroku. Jeli tak, to czemu niby suy sprawowanie pieczy nad naszymi okrtami, jeli nie maj przybija do adnych wybrzey, jeli nie jest im pisane szuka tego, czego nikt jeszcze nie widzia? Nigdy ju z ojcem o tych sprawach nie rozmawia, spdzajc dni na pokadzie Eambara w towarzystwie podrnikw jak i w stoczni, gdzie budowano statek wikszy ni jakikolwiek dotd. Nazywa si Palarran (Wdrowiec, ktry daleko dociera). Czciej teraz jednak spotyka Erendis (w dyskretny sposb przyczynia si do tego Krlowa), a gdy Krl dowiedzia si o tej znajomoci, okaza lekkie zaniepokojenie, 22

chocia ani ladu niezadowolenia. Lepiej byoby pierwej wyleczy Aldariona z jego tsknoty, a potem niech zdobywa serce kobiety powiedzia. A jak niby chcesz go wyleczy, jeli nie poprzez mio? spytaa Krlowa. Erendis wydaje si jeszcze zbyt moda rzek Meneldur, ale Almarian mu przerwaa: Rd Erendis nie jest rwnie dugowieczny jak potomkowie Elrosa, a jej serce dokonao ju wyboru14. Wszake kiedy wielki statek Palarran by gotw, Aldarion znw mia wyruszy. Meneldur wpad w zo, jednak Krlowa wyperswadowaa mu pomys wykorzystania wadzy krlewskiej do zatrzymania syna. Tutaj trzeba wspomnie o zwyczaju, e kiedy statek odbija od brzegw Numenoru, wypywajc na Wielkie Morze ku rdziemiu, wwczas kobieta, zwykle z rodziny kapitana, winna zawiesi na dziobie jednostki Zielon Ga Powrotu cit z drzewa oiolaire (co znaczy wieczne kto), podarowanego Numenoryjczykom przez Eldarw15 wraz ze sowami, e i oni zwykli umieszcza ten znak na swoich okrtach jako symbol przyjani z Ossem i Uinen. Drzewo to nigdy nie zrzucao lici, ktre lnice byy i wonne, a morskie powietrze suyo mu najlepiej. Meneldur za zakaza Krlowej i siostrom Aldariona bra rzeczon ga do Romenny, gdzie cumowa Palarran. Powiedzia te, e nie pozwala na bogosawienie syna, wbrew jego woli podejmujcego wypraw. Syszc to, Aldarion rzek: Trudno, wyrusz bez bogosawiestwa i gazi. al ogarn Krlow, ale Erendis stwierdzia: Tarinya, jeli zetniesz ga z drzewa elfw, to ja wezm j do przystani, za twym pozwoleniem, Krl bowiem uczyni tego mi nie zabroni. Marynarze uznali za zy omen, e tak wanie przychodzi wypywa ich kapitanowi, ale gdy wszystko byo ju przygotowane i zaoga szykowaa si do podniesienia kotwicy, przybya Erendis, chocia nie przepadaa ona za gwarem i zamieszaniem wielkiego portu ni krzykiem mew. Zdumiony Aldarion przywita j radonie. Przyniosam ci Ga Powrotu, panie. Przychodz od Krlowej powiedziaa dziewczyna. Od Krlowej? spyta zmienionym gosem Aldarion. Tak, panie, ale spytaam j wprzdy o pozwolenie. Nie tylko rodzin ucieszy twj, oby jak najszybszy, powrt. W teje chwili Aldarion po raz pierwszy spojrza na Erendis z mioci. Dugo potem sta na rufie, wpatrzony w ld, gdy Palarran wychodzi w morze. Powiadaj,
Kwestii rnej dugoci nici ywota Numenoryjczykw powicony jest przypis 1. do rozdziau Dynastia Elrosa. 15 O drzewie oiolaire wspomina si w Opisie wyspy Numenor.
14

23

e przyspieszy swj powrt, spdzajc na wyprawie mniej czasu, ni zamierzy, a przybywszy, przywiz podarunki dla Krlowej i dam dworu, jednak najpikniejszy prezent diament dostaa Erendis. Przywitanie syna z ojcem byo ozibe, a Meneldur zbeszta go, mwic, e nie przystoi, aby Nastpca wrcza takie upominki, chyba e jest to dar zarczynowy, i zada od Aldariona jasnej deklaracji. Przywiozem jej to z wdzicznoci powiedzia tene za serce gorce pord chodu serc innych. Chodne serca nie pobudzaj otoczenia do okazywania ciepa przy rozstaniach i powitaniach stwierdzi Meneldur i raz jeszcze ponagli Aldariona w kwestii maestwa, chocia nie wspomnia przy tym o Erendis. Aldarion jednak zlekceway napomnienia, by bowiem we wszystkim coraz bardziej skonny przeciwstawia si ojcu i nawet Erendis traktowa zacz teraz z wiksz rezerw, a postanowi opuci Numenor i zaj si realizacj wasnych planw w Vinyalonde. ycie na ladzie mierzio go, na pokadzie statku bowiem by panem samego siebie i do niczyjej woli nie musia si nagina, otaczajcy za go Podrnicy darzyli swego Wielkiego Kapitana mioci i podziwem. Meneldur kategorycznie zabroni synowi wypywa, ale Aldarion, nie czekajc nawet koca zimy, i tak wyruszy z flot siedmiu statkw nioscych na pokadach wikszo Podrnikw, rzucajc tym wyzwanie Krlowi. Almarian nie waya si naraa na gniew Meneldura, mimo to noc jaka okryta szczelnie paszczem kobieta przysza do przystani i wrczya Aldarionowi ga. Przynosz to od Pani z Zachodnich Ziem (tak nazywano wwczas Erendis) powiedziaa i znikna w ciemnoci. Wobec otwartego buntu syna, Krl odebra Aldarionowi godno Wadcy Statkw i Przystani Numenoru i rozkaza zamkn siedzib Gildii Podrnikw na pokadzie Eambara. Unieruchomiono te stocznie w Romennie i zakazano wyrbu drzew. Tak mino pi lat, a Aldarion wrci z dziewicioma statkami, z ktrych dwa zbudowane zostay w Vinyalonde, z piknego drewna pochodzcego z puszczy na wybrzeu rdziemia. Wielki by gniew Aldariona, gdy dotaro do, co Krl uczyni. Powiedzia wwczas ojcu: Jeli le jestem widziany w Numenorze i nie ma tu dla mnie zajcia, a okrty nie mog doczeka si reperacji w stoczniach wyspy, to niezadugo znw wypyn. Nieprzyjazne wiatry16 napotkalimy i nasze jednostki wymagaj remontu. Czy syn Krla ma tylko niewiasty oglda, ony pord nich wypatrujc? Dobrze si sprawiem, dbajc o lasy i do koca dni moich bdzie w Numenorze wicej drewna ni za twego panowania. Zgodnie ze swymi sowami, Aldarion jeszcze tego samego roku znw wypyn, bio16

Naley uzna to za znak.

24

rc trzy statki i najwytrwalszych spord Podrnikw. Wyruszy bez bogosawiestwa ni gazi. Wszystkim kobietom z domu monarszego jak i niewiastom z rodzin Podrnikw, Meneldur zabroni wychodzi do portu. Ponadto otoczy Romenn kordonem stray. Ta podr Aldariona trwaa tak dugo, e lud Numenoru zacz si a niepokoi. Trwoga te ogarniaa samego Meneldura niezalenie od tego, i mia on wiadomo aski Valarw ktrzy zawsze chronili statki Numenoru17. Gdy mino dziesi lat, zrozpaczona Erendis nabraa przekonania, e Aldariona spotka musiao jakie nieszczcie lub te postanowi zamieszka w rdziemiu. Tak zatem, chcc ponadto umkn natrtnym zalotnikom, dziewczyna poprosia Krlow o zgod i odesza z Armenelos, wracajc do swoich na Zachodnie Ziemie. Po kolejnych czterech latach Aldarion przybi wreszcie do Romenny, a statki jego nosiy liczne lady walki z ywioem. Okazao si, e najpierw popyn do Vinyalonde, a potem wyruszy wzdu wybrzea daleko na poudnie, docierajc tam, gdzie nigdzie dotd nie zbdziy okrty z Numenoru. Wracajc ku pnocy, napotka przeciwne wiatry i silne sztormy, a gdy ledwo unikajc zagady w Haradzie zawin do Vinyalonde, znalaz przysta zniszczon przez ywio morza i spldrowan przez wrogich ludzi. Trzy razy zachodnie wiatry cofay go z drogi do rodzinnej przystani, a jego wasny statek trafiony zosta przez piorun i straci maszt. Tylko cika praca i wytrwao nie day mu zgin na penym morzu i pozwoliy wrci ostatecznie do Numenoru. Meneldur odetchn wreszcie, zgani jednak syna za nieposuszestwo. Przeciwstawienie si woli ojca pozbawio okrty opieki Valarw, a Aldarion narazi na gniew Ossego nie tylko siebie, ale te swoich wiernych towarzyszy. Utemperowany nieco Aldarion uzyska ostatecznie przebaczenie Krla, ktry przywrci mu tytu Wadcy Statkw i Przystani, dodajc jeszcze do tego miano Pana Lasw. Aldarion ze smutkiem odkry, e Erendis odesza z Armenelos, by jednak zbyt dumny, by jej szuka, zreszt odnalazszy dziewczyn, powinien poprosi j o rk, a wiza jeszcze si nie chcia. Zaj si napraw tego, co zaniedba, wdrujc po oceanie. Okazao si, e podczas jego prawie dwudziestoletniej nieobecnoci zostay wstrzymane wszystkie prace w przystaniach, szczeglnie w Romennie. Wycinano te lasy dla celw budowlanych i na potrzeby rnych rzemios, a e czyniono to bez planu, niewiele modych drzew posadzono, by wyrwna straty. Aldarion objecha cay Numenor, pragnc osobicie zbada stan puszcz. Pewnego dnia, przemierzajc lasy na zachodzie, ujrza kobiet o ciemnych, unoszonych wiatrem wosach, w zielonym paszczu spitym pod szyj jasnym klejnotem.
Por. Akallabeth (Silmarillion, str. 337), gdzie powiedziane jest, i w dniach Ar-Farazdna od czasu do czasu ktry z wielkich numenoryjskich okrtw ton i nie wraca do przystani, chocia od wzejcia gwiazdy takie nieszczcia nigdy si nie zdarzay.
17

25

Wzi j za jedn z Eldarw, ktrzy pojawiali si czasem w tej czci wyspy, ale gdy podesza bliej, pozna Erendis. Klejnot na szacie by podarowanym jej wiele lat temu diamentem. Aldarion poczu nagle, e kocha j od dawna i pustymi zday mu si wszystkie dni minione. Erendis zblada na jego widok i chciaa ucieka, ale Aldarion szybko pochwyci dziewczyn. A nazbyt zasuyem sobie na to, by mnie odbieaa powiedzia. Ja, ktrym tak czsto umyka za horyzont! Ale wybacz mi i zosta. Potem razem pojechali do domu Beregara, jej ojca, a tam Aldarion jasnym uczyni swj zamiar polubienia Erendis. Ona jednak wahaa si teraz, chocia zgodnie ze zwyczajami swego ludu rycho ju powinna wychodzi za m. Mio do Nastpcy nie zwida w niej, nie byo te owo niezdecydowanie adnym wybiegiem. W gbi serca dziewczyna obawiaa si jedynie, e nie zdoa wygra z Morzem walki o Aldariona i w ten sposb wszystko utraci. Tak i lkajc si Morza, i obwiniajc statki o mier umiowanych drzew, postanowia, e albo ze szcztem pokona Morze i okrty, albo sama legnie, bez miary przegrana. Aldarion jednak szczerze miowa Erendis i poda za ni wszdzie, dokdkolwiek si udaa. Zaniedbywa i przystanie, i stocznie, i wszystkie sprawy Gildii Podrnikw, sadzc nowe drzewa jedynie i adnych nie cinajc, a dostarczyy mu owe dni wicej radoci ni jakiekolwiek dotd, chocia to akurat zrozumia duo pniej, gdy w starczych latach spojrza na swoje ycie. Pewnego razu Aldarion sprbowa przekona Erendis, by popyna z nim na, Eambarze w podr dookoa wyspy, setka lat bowiem ju mina, odkd zaoy Gildi Podrnikw i we wszystkich portach Numenoru szykowano z tej okazji biesiady. Erendis przystaa na ten plan, tumic w sobie niech i strach, tak i wypynli z Romenny i zawinli do Andunie na zachodzie wyspy. Tam Valandil, Ksi Andunie i bliski krewny Aldariona18 wyprawi wielk uczt, podczas ktrej wznis toast za Erendis, nazywajc j Uineniel, crk Uineny, now Pani Morza. Wtedy Erendis siedzca obok ony Valandila, powiedziaa gono: Nie nazywaj mnie tak! Nie jestem crk Uineny. Raczej j midzy nieprzyjacioy swoje licz! Potem na czas jaki znw wtpliwoci ogarny Erendis, Aldariona bowiem ponownie pochony zajcia w Romennie, szczeglnie za dopilnowywa budowy olbrzymich falochronw oraz wysokiej wiey na Tol Uinen. Nazywaa si Calmindon, Wiea wiata. Jednak gdy owe prace zostay ukoczone, Aldarion wrci do Erendis i poprosi j o rk, ona jednak nadal zwlekaa, mwic: Podrowaam na pokadzie twego statku, panie. Chciaabym teraz wiedzie, czy podysz wraz ze mn do tych miejsc na ldzie, ktre ja ukochaam szczeglnie? Niewiele wiesz o tej wyspie, jak na kogo, kto bdzie jej Krlem. Tak i wybrali si na traValandil to kuzyn Aldariona, syn Silmarien, crki Tar-Elendila a siostry Tar-Menddura. Valandil, pierwszy Ksi Andunie by przodkiem Elendila Smukego, ojca Isildura i Anariona.
18

26

wiaste stoki Emerie, najwiksze pastwiska Numenoru. Tam ujrzeli biae chaty rolnikw oraz pasterzy i usyszeli beczenie stad. Tutaj mog zazna spokoju! powiedziaa Erendis do Aldariona. Jako ona Nastpcy moesz zamieszka, gdziekolwiek zechcesz stwierdzi Aldarion. I mie wiele piknych domw. Zestarzej si, zanim ty zostaniesz Krlem rzeka Erendis. A gdzie do tego czasu bdzie mieszka Nastpca? Tam, gdzie i ona jego, o ile tylko obowizki pozwol, a ona si do nie przyczy. Nie zamierzam dzieli si mem z Pani Uinen rzeka Erendis. Pokrtne to sowa. Rwnie dobrze ja mgbym rzec, e nie bd si dzieli m on, ktra umiowaa puszczaskie mateczniki, z Panem Lasw, Oromem. Zaiste tego by nie uczyni stwierdzia Erendis. Prdzej ju wyciby wszelki las, by zoy go w darze Uinenie, gdy tylko przyjdzie ci na to ochota. Powiedz tylko, ktre drzewa kochasz szczeglnie, a dotrwaj nie tknite do kresu swoich dni. Uwielbiam kad rolin na wyspie. Przez chwil jechali w ciszy, a gdy dzie min, rozdzielili si i Erendis wrcia do domu ojca. Ani sowem nie wspomniaa mu o rozmowie, matce jednak wyznaa, co zaszo midzy ni i Aldarionem. Wszystko lub nic, Erendis rzeka Nuneth. Taka te bya w dziecistwie. Ale kochasz tego mczyzn, ktry wielkim jest, i to niezalenie od urodzenia. Nie wyrzucisz tej mioci ze swego serca atwo ni bez krzywdy dla siebie samej. Kobieta musi y pasjami ma, inaczej mio sczenie. Wtpi jednak, by kiedykolwiek zechciaa zrozumie gboki sens takiej porady, i bolej nad tym, bo pora ju tobie i za m. Urodziam cudne dziecko i miaam nadziej ujrze rwnie pikne wnuki i wcale by mnie nie martwio, gdyby zamieszkiway w domu Krla. W istocie, rada owa nie poruszya nijak Erendis, mimo to dziewczyna odkrya, e nie jest ju pani swego serca i pusto zaczy mija jej dni i gorszy by ten czas ni owe lata, kiedy Aldarion przebywa na wyprawach. On bowiem, chocia przemieszkiwa wci w Numenorze, nie zaglda ju w zachodnie strony. Gdy Krlowa dowiedziaa si od Nuneth, co zaszo, pena obaw, by Aldarion nie poszuka znw ukojenia w egludze, wysaa sowo do Erendis, proszc j, by przyjechaa do krlewskiej siedziby. Erendis ponaglana zarwno przez Nuneth, jak i przez wasne serce, wrcia do Armenelos. Tam te pojednaa si z Aldarionem i wiosn, gdy nadszed czas Erukyerme, wspili si wraz z krlewskim orszakiem na szczyt Meneltarmy, witej Gry Numenoryjczykw19. Gdy wszyscy zeszli ju, tych dwoje zostao jeszcze,
19

Erukyerme: Modlitwa do Eru, wito wiosny w Numenorze, por. Opis wyspy Numenor.

27

spogldajc na rozcigajc si w dole zielon wysp Westernesse i na zachodni horyzont, gdzie lni odlegym blaskiem Avallone20. Widzieli te cienie, ktre zalegy na Wschodzie nad Wielkim Morzem, a nad nimi Menel trwao bkitem. Nie zamienili ani sowa, poniewa nikomu prcz Krla nie wolno byo przemawia na szczycie Meneltarmy. Jednak gdy opucili wite miejsce, Erendis przystana na chwil i obrcia wzrok na Emerie i dalej, ku jej rodzinnym lasom. Czy nie kochasz Vozayanu? spytaa. Kocham szczerze, chocia ty chyba w to powtpiewasz. Myl bowiem rwnie o przyszoci, o dostatku tego ludu i sdz, e taki dar nie powinien lee bezuytecznie w skarbcu. Dary od Valarw, a za ich porednictwem od Jedynego, winne w kadej chwili i zawsze by kochane takimi, jakie s zaprzeczya mu Erendis. Nie dano nam ich, bymy je wymieniali na co wicej czy na co lepszego. Edainowie, bez wzgldu na swe osignicia, zawsze pozostan miertelni, Aldarionie. Nie nam siga w czas, ktry nadejdzie, jeli nie chcemy straci chwili teraniejszej na rzecz mirau przyszych zamiarw. Nagle wzia w palce diament noszony na szyi. Czy pragnby, abym zamienia go na inne dobra przeze mnie podane? Nie! wykrzykn. Ale ty nie zamykasz go w skarbcu. Myl jednak, e zbyt wysoko go nosisz, blask twoich oczu bowiem przymiewa jego urod. Potem pocaowa jej powieki i w teje chwili Erendis pozbya si obaw i przyja go, po czym wyznali sobie mio na stromej ciece na stoku Meneltarmy. Wrcili do Armenelos, gdzie Aldarion przedstawi Erendis Tar-Meneldurowi jako narzeczon Nastpcy Tronu. Krl uradowa si i wesele zapanowao w miecie oraz na caej wyspie. W darze zarczynowym Meneldur ofiarowa Erendis spory pat ziemi w Emerie, gdzie wybudowa dla niej biay dom. Aldarion jednak powiedzia narzeczonej: Inne jeszcze klejnoty chowam w skarbcu. Statki Numenoru udzieliy niegdy wsparcia krlom z dalekich krain, ktrzy w podzice ofiarowywali rne precjoza. S wrd nich kamienie tak zielone, jak ogarnite socem licie twych ukochanych drzew. Nie odpara Erendis. Otrzymaam ju od ciebie dar zarczynowy, chocia nieco za wczenie trafi on w moje rce. To jedyny klejnot, ktry chc mie, a bd go
Powiedziane jest w Akallabeth (Silmarillion, str. 319), e niekiedy, gdy powietrze byo czyste, a soce wiecio na wschodzie, wytajc wzrok dostrzegali na zachodzie lnice biel miasto na odlegym brzegu, wielk przysta i wiee. Numenoryjczycy mieli wwczas oczy niezwykle daleko widzce, mimo to tamten brzeg mogli dojrze tylko ci obdarzeni najbystrzejszym wzrokiem, i tylko wtedy, gdy patrzyli ze szczytu Meneltarmy lub mostka wysokiego statku zatrzymanego na zachodniej granicy wd... [...] Najmdrsi wszake z nich wiedzieli, e biae miasto, ktre widz w oddali, nie ley w Bogosawionym Krlestwie Valinoru, lecz e jest to Avallone, port Eldarw na Eressei, najdalej wysunitej ku wschodowi wyspie Krain Niemiertelnych.
20

28

nosia jeszcze wyej. Wwczas ujrza Aldarion, e Erendis kazaa umieci kamie niczym gwiazd porodku srebrnej przepaski. Na prob dziewczyny Nastpca naoy przepask na jej gow. Erendis nosia potem ow ozdob w ten sposb przez wiele lat i wszyscy znali j jako Tar-Elestirne, Pani z Gwiazd na Czole21. Nasta tedy czas radoci i pokoju w Armenelos, w domu Krla i na caej wyspie, a w dawnych ksigach zapisano, e wielka bya obfito owocw latem owego zotego roku, osiemsetnego i pidziesitego dziewitego Drugiej Ery. Jedynie wrd matrosw Gildii Podrnikw pojawili si tacy, ktrych nie radowa podobny obrt spraw. I pitnacie lat Aldarion pozostawa w Numenorze, niej wiodc adnej wyprawy na dalekie morza i chocia wielu wyszkoli wymienitych kapitanw, to jednak bez wsparcia szkatuy i autorytetu krlewskiego syna rzadziej i na krcej wypywano, nieczsto gdziekolwiek indziej si kierujc, jak tylko do kraju Gilgalada. Co wicej, stoczniom zaczo brakowa drewna, Aldarion bowiem zaniedba lasy i Podrnicy zaklinali go, by wrci do dawnych zaj. Aldarion wysucha ich baga. Z pocztku Erendis razem z nim odwiedzaa puszcze, ale smutek ogarnia j na widok dumnych drzew powalonych i obrabianych potem pi i toporem, tak nie trwao dugo, a Aldarion pocz wyrusza samotnie, przez co spdzali ze sob mniej czasu. Nadszed rok spodziewanych zalubin Nastpcy Krla, zwyczaj bowiem nakazywa, by narzeczestwo nie trwao duej ni trzy lata. Pewnego wiosennego ranka Aldarion opuci przysta w Andunie i uda si w gocin do domu Beregara, gdzie czeka ju go miaa Erendis, wczeniej podajca drogami z Armenelos. Gdy Aldarion wspi si na wielkie urwisko osaniajce zatok od pnocy, odwrci si i spojrza na morze. Jak czsto o tej porze roku, wia wiatr zachodni, sprzymierzeniec eglarzy udajcych si do rdziemia. Zwieczone biaymi grzebieniami fale atakoway brzeg. Nagle dopada Aldariona tsknota za morzem tak wielka, e a tchu nie mg zapa, a serce walio mu jak motem. Opanowa si wszake wielkim wysikiem i w kocu stan plecami do wody i ruszy dalej. Rozmylnie wybra drog przez te same lasy, w ktrych niegdy, pitnacie lat wczeniej, ujrza Erendis podobn Eldarom. Myla, e znw j tam zobaczy, ale dziewczyny nie byo, a pragnienie, by spojrze na jej oblicze, sprawio, e przyspieszy kroku i tak dotar do domu Beregara jeszcze przed wieczorem. Erendis powitaa go radonie i Aldarion poczu si szczliwy, nie podj jednak rozmowy na temat zalubin, chocia wszyscy sdzili, e po to wanie przyby w ich strony. W miar jak dni mijay, Erendis coraz czciej widywaa go milczcym pord rozbawionego towarzystwa. Gdy spogldaa na narzeczonego i napotykaa nagle jego wzrok, serce jej zamierao, bkitne bowiem oczy Aldariona zdaway si teraz szare i zimne. Czai si w nich jaki gd. Nazbyt dobrze uprzednio poznaa ju to spojrzenie i baa si
Std, jak powiadaj, wzi si zwyczaj noszenia przez pniejszych monarchw na czole gwiazdy z biaego klejnotu, a nie korony [przyp. autora].
21

29

tego, co oznaczao, nic jednak nie mwia. Nuneth, dostrzegszy sytuacj, nie krya zadowolenia z milczenia crki, jak bowiem stwierdzia, sowa potrafi rani. W kocu Aldarion i Erendis odjechali, kierujc si do Armenelos, a im dalej byli od morza, tym weselszy stawa si Aldarion. Wci nie zwierza si Erendis ze swych kopotw, cho raczej nie tyle one kopotami byy, co wojn wewntrzn, toczon ze zmiennym szczciem. Czas pyn, a Aldarion nie wspomina ani o morzu, ani o weselu, czsto za to przebywa w Romennie w towarzystwie Podrnikw. W kocu, gdy nadszed nastpny rok, Krl wezwa Aldariona do swej komnaty. Pokj panowa obecnie midzy nimi i nic nie mcio ich wzajemnej mioci. Synu mj powiedzia Tar-Meneldur kiedy wreszcie doczekam si upragnionej cry? Miny ju ponad trzy lata i starczy tego zwlekania. Zastanawiam si, jak ty to wytrzymujesz? Aldarion milcza z pocztku, ostatecznie zdoby si na tak odpowied: Znw mnie nasza tsknota za morzem, Atarinya. Osiemnacie lat to dugi post. Z trudem mog w onicy spoczywa, ledwo na koniu usiedz, a twarda, kamienista ziemia rani mi stopy. Posmutnia Meneldur i al mu si zrobio syna, nie poj jednak jego rozterki, sam bowiem nigdy nie miowa statkw. Niestety, jue zarczony! Wedle praw Numenoru i zwyczajw Eldarw i Edainw mczynie nie wolno mie dwch on. Nie moesz polubi morza, skoro przeznaczony jeste Erendis. Serce zhardziao Aldarionowi na te sowa, przypomnia sobie bowiem dawn rozmow z Erendis, t toczon w lasach Emerie, mylnie podejrzewa te, e dziewczyna uzgodnia to wszystko z jego ojcem. Aldarion zawsze reagowa nadwraliwie za kadym razem, gdy zdawao mu si, e kto usiuje nakoni go do danego wyboru. Wtedy gotw by stawi opr za wszelk cen. Nikt nie zabrania kowalom pracowa w kuniach, jedcom dosiada koni, grnikom dry korytarzy ze wzgldu na to, e s zarczeni powiedzia. Czemu zatem marynarzom nie pozwala si eglowa? Gdyby kowale przez pi lat nieustannie tkwili przy kowadach, mao ktra kobieta chciaaby zosta on kowala odpar Krl. Tak i marynarze rzadko ony miewaj, a i one cierpi niejedno, bo taki los ju im pisany. Nastpcy Krla nic nie wie, by zosta marynarzem. Nie musi nim by. Nie tylko koniecznoci kieruj poczynaniami czowieka stwierdzi Aldarion. Poza tym zostao mi jeszcze wiele lat. Nie, nie powiedzia Meneldur. Mierzysz innych swoj miar. Erendis nie wytrwa tak dugo, jej ycie szybciej upywa ni twoje. Nie pochodzi z linii Elrosa, a ko30

cha ci ju od wielu lat. Ale wczeniej, gdy wykazywaem ch do eniaczki, przetrzymywaa mnie lat dwanacie. A ja nie prosz teraz nawet o trzeci cz tego czasu. Wtedy nie bylicie zarczeni odpar Meneldur. Obecnie adne z was nie jest wolne. A jeli odwlekaa decyzj, to z obawy przed tym, co moe si zdarzy, gdyby straci panowanie nad swymi tsknotami. A tej groby wci jeszcze nie zaegnae. Musiae jednak jako umierzy jej lk i chocia pewnie nie powiedziae tego wprost, to moim zdaniem, naoye na siebie pewne zobowizanie. Lepiej bdzie, jak sam porozmawiam z moj narzeczon odpar ze zoci Aldarion. Bez porednika. I opuci ojca. Wyzna Erendis, e pragnie raz jeszcze wyprawi si na dalekie morza i e ta tsknota odbiera mu sen i wszelki spokj. Erendis siedziaa blada i milczca, a w kocu powiedziaa: Mylaam, e przybywasz, aby porozmawia o naszym lubie. Owszem. Nastpi on po moim powrocie, jeli zechcesz zaczeka. Ujrza jednak na twarzy dziewczyny nagy smutek, a wwczas przysza mu do gowy pewna myl. Dobrze, pobierzemy si, zanim rok dobiegnie koca. A potem zbuduj statek, jakiego Podrnicy nigdy jeszcze dotd nie zwodowali, prawdziwy pywajcy paac Krlowej. Popyniesz ze mn, Erendis, otoczona ask Valarw, oraz umiowanych przez ciebie: Yavanny i Oromego. W obcych krainach ujrzysz lasy, w ktrych wci jeszcze rozlega si piew Eldarw, zobaczysz puszcze bardziej rozlege ni cay Numenor, mateczniki trwajce niezmiennie od dni stworzenia, gdzie usysze mona dwik wielkiego rogu pana Oromego. Erendis wszake zapakaa gorzko. Nie, Aldarionie powiedziaa. Ciesz si, e s na wiecie wspomniane przez ciebie miejsca, ale ja ich nigdy nie ujrz, tego bowiem nie pragn. Moje serce naley do lasw Numenoru. Niestety! Gdybym z mioci do ciebie wsiada na statek, ju bym nie wrcia. Ponad moje siy taka wyprawa, zmarabym, nie mogc stpa po naszej ziemi. Morze darzy mnie nienawici, a teraz jeszcze ma powd do zemsty, to ja bowiem zatrzymaam ci na brzegu, jednoczenie umykajc przed tob. Ruszaj, mj panie! Miej jednak miosierdzie i nie zabawiaj w podry tyle lat, ile ja wiosen niegdy zaprzepaciam. Aldarion zawstydzi si, poniewa tak jak on odezwa si przedtem do ojca w gniewie, tak teraz mio przemawiaa przez Erendis. Nie wypyn w owym roku, ale mao zazna radoci czy spokoju. Umrze, straciwszy ld z oczu! powiedzia do siebie. A ja umr, majc go wci przed oczyma. Jeli pisane nam wsplne ycie, to trzeba mi wyruszy samemu, i to rycho. Poczyni zatem przygotowania, by wypyn wiosn, a Podrnicy bardzo si ucieszyli, chocia nikt inny na wyspie nie podziela ich zadowolenia. Uszykowa31

no trzy statki, ktre odbiy w miesicu Viresse. Erendis zawiesia na dziobie Palarrana zielon ga oiolairei i krya zy, patrzc jak statek mija nowy, wielki falochron portu. Ponad sze lat mino, a Aldarion wrci w rodzinne strony. Wtedy nawet Krlowa przyja go chodno. Podrnicy wypadli z ask, wielu bowiem mieszkacw Numenoru uwaao, e Nastpca niegodnie obszed si z Erendis. W rzeczy samej przebywa w obcych krajach duej, ni zamierza, ale przybiwszy do przystani Vinyalonde, znalaz j kompletnie zniszczon, fale za wniwecz obracay wszystkie wysiki odbudowy portu. Mieszkacy wybrzey bali si Numenoryjczykw lub te otwarcie uznawali ich za wrogw, a do uszu Aldariona dobiegy pogoski o jakim wadcy ze rdziemia, paajcym nienawici do ludzi ze statkw. Gdy flotylla kierowaa si ju z powrotem do Numenoru, wielki wiatr nadszed z poudnia i zagna Aldariona daleko na pnoc. Zabawi on potem nieco w Mithlondzie, a kiedy wypyn na pene morze, wicher znw pogna okrty na pnoc, midzy niebezpieczne, lodowe pola, gdzie zaogi wycierpiay wiele od srogiego zimna. W kocu wiatr osab i wygadziy si fale. Kiedy jednak stojcy na dziobie Palarrana Aldarion wypatrzy wreszcie z dali wierzchoek Meneltarmy, wzrok jego pad take na zielon ga oiolaire. Spostrzeg, e rolina zwida i obumara. Byo to niespotykane wczeniej zjawisko, gdy oiolaire zachowywao wieo, dopki zraszay je bryzgi morskiej wody. Zamarzo, kapitanie rzek jeden z marynarzy. Zbyt wielkie zimno panowao. Ciesz si, e widz Kolumn. Gdy Aldarion odszuka Erendis, ta przyja go mile, ale nie kwapia si z serdecznym powitaniem. Przez dusz chwil sta, nie wiedzc, co powiedzie, straciwszy kontenans. Siadaj, mj panie odezwaa si w kocu Erendis. Przede wszystkim opowiedz mi, czego dokonae. Wiele musiae widzie i niemao przey podczas tylu dugich lat! Wwczas Aldarion zacz niezborn relacj, a cho przerywa co chwil, ona suchaa w milczeniu o wszystkich wysikach i przyczynach opnienia. Gdy skoczy, stwierdzia: Wdziczna jestem Valarom, e cao powrcie. Ale dzikuj im take za to, e nie popynam z tob, ja bowiem zwidabym wczeniej ni zielona ga. Nie z mojej woli zielona ga zbdzia w lodowe krainy odpar Aldarion. Odpraw mnie teraz, jeli chcesz, a najpewniej nikt nie bdzie ci wini. Wszelako jednak miem ywi nadziej, e mio twa okae trwalsza ni oiolaire. Bo i tak zaiste si okazaa rzeka Erendis. Jeszcze nie zamarza na mier, Aldarionie! Niestety! Jak mogabym ci odrzuci, gdy widz, e powracasz pikny jako soce po mrokach zimy! Zatem niech zacznie si teraz wiosna i lato ywota! 32

 I eby zima ju nie wracaa dodaa Erendis. Ku wielkiej radoci Meneldura i Almarian ogoszono, i Nastpca wemie lub na wiosn. I tak te si stao W siedemsetnym i siedemdziesitym roku Drugiej Ery Aldarion i Erendis pobrali si w Armenelos i we wszystkie domach rozbrzmiewaa muzyka, na kadej ulicy sycha byo piew. Potem Nastpca Krla i jego wieo polubiona ona pojechali w niespieszny objazd wyspy, w peni lata docierajc do Andunie, gdzie czekaa ich ostatnia uczta przygotowana przez Valandila. Zebrali si na niej ludzie z caych Zachodnich Ziem, przywiedzeni mioci Erendis i dum, e wyrosa pord nich kobieta Krlowa Numenoru. Rankiem przed uczt Aldarion spoglda ku morzu przez wychodzce na zachd okno sypialni, gdy krzykn nagle: Erendis, patrz! Jaki statek poda do przystani i naley do flotylli Numenoru. Nigdy adne z nas nie postawi stopy na jego pokadzie, nawet gdybymy mogli. Erendis te zerkna za okno i ujrzaa biay, smuky okrt otoczony chmur ptakw bielejcych w promieniach soca. W ten to sposb Eldarowie uczcili wesele Erendis, kochali bowiem mieszkacw Ziem Zachodnich i szczeglnie cenili ich przyja22. Statek peen by zabranych na okazj kwiatw, tak zatem, gdy wieczorem wszyscy
Na Ziemiach Zachodnich i w Andunie jzyk elfw [sindariski] uywany by przez ludzi wysokiego i niskiego urodzenia. Erendis znaa t mow od dziecistwa, Aldarion jednak posugiwa si numenoryjskim, chocia jak wszyscy szlachetnego pochodzenia, zna te jzyk Beleriandu [przyp. autora]. Gdzie indziej, w notatce tyczcej jzykw Numenoru, jest mowa o tym, e rozpowszechnienie sindariskiego na pnocnym zachodzie wyspy byo zwizane z zasiedleniem tych ziem gwnie przez ludzi o beoriaskim rodowodzie, lud Beora za porzuci w wikszoci do wczenie sw mow jeszcze w Beleriandzie i przyj sindariski (Nie ma o tym wzmianki w Silmarillionie, chocia znajdujemy tam na stronie 178 informacj, e w dniach Fingolfina w Dorlominie lud Hadora nie zapomnia wasnej mowy, z ktrej narodzi si potoczny jzyk Numenoryjczykw). W innych rejonach Numenoru dominowa jzyk adunaicki, chocia niemal wszyscy wadali rwnie w jakim stopniu sindariskim, a na dworze krlewskim, podobnie jak i w wikszoci domw monych i uczonych, sindariski uchodzi a do czasw Tar-Atanamira za jzyk potoczny (dalej w opowieci mowa jest o tym, e Aldarion wola posugiwa si numenoryjskim, moliwe e by pod tym wzgldem wyjtkiem). Wspomniana ju notka podaje take, e chocia popularny przez duszy czas wrd ludzi miertelnych jzyk sindariski ulega znieksztaceniom i rozbija si na dialekty, to w Numenorze proces w sabo si zaznacza, przynajmniej wrd szlachetnie urodzonych i mdrcw, a to dziki ich czstym kontaktom z Eldarami z Eressei i Lindonu. Jzyka Quenya na wyspie nie uywano, znany by tylko uczonym i czonkom rodzin o wyjtkowo dawnym i szlachetnym rodowodzie, gdzie wpajano go dzieciom od wczesnej modoci. Nie wykorzystywano go w mowie, a tylko w pimie, przy sporzdzaniu oficjalnych dokumentw majcych przetrwa wieki, takich jak: kodeksy, kroniki czy annay krlewskie (por. Silmarillion, str. 326: ...do Kroniki Krlw wpisano imi Herunumen, w jzyku elfw Wysokiego Rodu), czsto te pisano w nim co bardziej zawie rozprawy naukowe. By rwnie wykorzystywany przy nadawaniu urzdowych nazw miejscom, krainom i punktom geograficznym (chocia zazwyczaj istniay te rwnolegle miana lokalne, zwykle to samo znaczce, tyle e wywodzce si z sindariskiego lub adunaickiego. Imiona, szczeglnie te oficjalne, jak i tytuy wszystkich czonkw rodziny krlewskiej, szczeglnie w linii Elrosa, rwnie tworzono w oparciu o uenejski. Nieco inna pozycja sindariskiego pord jzykw Numenoru sugerowana jest we Wadcy Piercieni - Dodatku D, czci zatytuowanej: Ludzie, (Powrt Krla, str. 512): Spord wszystkich plemion ludzkich jedynie Dunedainowie znali jzyk elfw, poniewa ich praojcowie nauczyli si sindariskiego i przekazywali umiejtno posugiwania si nim z pokolenia na pokolenie potomstwu, jako cz skarbu wiedzy, niewiele w tej mowie z biegiem wiekw zmieniajc.
22

33

zasiedli do biesiady, we wosy wplecione mieli elanor23 i wonne lissuin o zapachu przynoszcym ukojenie sercu. Eldarom towarzyszyli ich minstrele znajcy pieni elfw i ludzi jeszcze z dni Nargothrondu i Gondolinu. Wielu rosych i piknych Eldarw zasiadao przy stole, jednak mieszkacy Andunie powiadali, e nikt z goci pikniejszy nie by od Erendis, ktrej oczy lniy niczym u yjcej wieki temu Morweny Eledhwen24 czy nawet u Avalloneaczykw. Eldarowie przywieli te wiele darw. Aldarion dosta mode, pozbawione jeszcze lici drzewko o nienobiaej korze i prostym, twardym jak stal pniu. Dzikuj wam, Eldarowie. Drewno z takiego pnia zaiste musi by drogocenne. rzek Nastpca. Moe, trudno nam powiedzie, nie cito bowiem nigdy dotd adnego z tych drzew odpary elfy. Licie jego przynosz ochod latem, kwitnie za w zimie i za to wycznie je cenimy. Erendis dali par ptakw o zotych dziobach i nkach. Podpiewyway sobie, nigdy nie powtarzajc kadencji i nie daway si rozdzieli. Ledwo prbowano to zrobi, milky i zaraz zlatyway si, jakby nie mogy doby gosu, bdc w pojedynk. Jak je mam utrzyma? spytaa Erendis. Niech lataj wolne odparli Eldarowie. Wskazalimy im ciebie i odtd ci nie opuszcz, gdziekolwiek zamieszkasz. Kojarz si w pary raz na cae swoje dugie ycie. Pewnie w ogrodach twoich dzieci piewao bdzie wiele takich ptakw. Tej nocy Erendis obudzia si niespodzianie, kiedy ksiyc zawis na zachodzie, i poczua wkoo sodk wo. Wstaa wwczas i wyjrzaa za okno, gdzie srebrzya si pogrona we nie kraina. Dwa ptaki, nie sposzone obecnoci kobiety, siedziay obok siebie na parapecie. Gdy czas uczty si skoczy, Aldarion i Erendis zajrzeli na czas jaki do jej domostwa, a ptaki znw nadleciay za sw pani. W kocu jednak maonkowie poegnawszy Beregara i Nuneth wrcili do Armenelos, gdzie zgodnie z yczeniem Krla, zamieszka mia jego Nastpca i gdzie w ogrodzie przygotowano dom dla nowoecw. Tam te zasadzono podarowane drzewo, a ptaki elfw pieway w jego gaziach. Dwa lata pniej Erendis staa si brzemienn i z wiosn nastpnego roku powia Aldarionowi crk. Ju od chwili narodzin dziecko wyrniao si wielk urod, pniej za wyroso na pikno. Stare opowieci mwi, i bya to najcudniejsza kobieta zrodzona kiedykolwiek w linii Elrosa (jeli nie liczy ostatniej Ar-Zimrafel). Gdy przysza pora, by nada dziecku imi, wybrano dla miano Ankalime. Erendis cieszya
Elanor by to may, zocisty kwiatek przypominajcy gwiazdk, rs rwnie na wzgrzu Kernin Amroth w Lothlorien (Wyprawa, str. 472). Imi tego kwiatu nada Sam Gamgee swojej crce, ulegajc sugestii Froda (Powrt Krla, str. 392). 24 Por. przypis 10. powyej, tyczcy pochodzenia Erendis od Bereth, siostry Morweny, ojca Baragunda.
23

34

si w gbi serca, poniewa uwaaa, e teraz Aldarion oczekujc syna, swojego nastpcy, duej zabawi z on. Po cichu bowiem wci lkaa si Morza i jego wadzy nad sercem ma. Staraa si tego nie okazywa, rozmawiajc z Aldarionem o dawnych wyprawach, nadziejach i planach, zerkaa jednak zazdronie, ilekro odwiedza pywajcy dom czy spdza wicej czasu z Podrnikami. Raz zdarzyo si, e Aldarion zaprosi Erendis na Eambar, ale zaraz dojrzawszy w jej oczach niech, nie ponawia propozycji. Obawy Erendis nie byy bezpodstawne. Gdy mino pi lat spdzonych wycznie na ldzie, ponownie zaj si lasami, nierzadko wiele dni pozostajc poza domem. W rzeczy samej, zwikszone zostay zasoby drewna w Numenorze (gwnie dziki roztropnoci Aldariona), jednak i ludzi przybyo, wic potrzebowano duych iloci tego materiau do budowania domw i do wielu innych celw. W tych dawnych czasach, chocia wiedziano sporo o obrbce kamienia i metalu (odkd Edainowie nauczyli si tego od Noldorw), Numenoryjczycy jednak w drewnie si kochali, zarwno ze wzgldu na jego funkcjonalno, jak i na pikno. Aldarion za raz jeszcze pomyla o przyszoci, sadzc modniaki wszdzie tam, gdzie powalono stare drzewa, i tworzc nowe lasy na kadym stosownym spachetku gruntu. Wtedy to sta si najszerzej znany jako Aldarion i pod tym wanie imieniem zapisa si midzy berodziercami Numenoru. Wielu jednak (cznie z Erendis) uwaao, e Nastpca nie widzi w nich pikna a tylko surowiec mogcy posuy do realizacji jego planw. Nie inaczej rzecz si miaa z Morzem. Prawd powiedziaa niegdy Nuneth w rozmowie z Erendis: Moe i kocha on statki, bo s dzieami ludzkich rk i umysw, jednak ja sdz, e to nie wiatry ni fale tak pocigaj jego serce, ani te widoki odlegych krain, ale e jest to jaka gorczka myli, jakie marzenie, za ktrym goni. Istotnie Aldarion by czowiekiem dalekowzrocznym i dostrzega obraz przyszych dni, kiedy mieszkacom Numenoru zabraknie miejsca na wyspie i sign zechc po lece poza granicami wyspy bogactwa. Najpewniej nia mu si wielka chwaa Numenoru i jego krlw, dlatego prbowa przeciera im drog ku nowym lennom. Tak si i stao, e porzuci w kocu lasy i ponownie zaj si szkutnictwem, majc przed oczami wizj statku wielkiego niczym zamek, z wysokimi masztami oraz aglami jak chmury, okrtu mogcego unie ludzi i dobra w iloci wystarczajcej do zaoenia miasta. wawo chwycono potem w stoczniach Romenny za piy i motki, a pomidzy wieloma pomniejszymi jednostkami wyrosy wrgi szkieletu potnego kaduba. Ludzie patrzyli na z podziwem i zwali Turufanto, Drewniany Wieloryb, inaczej jednak brzmiao imi statku. Aldarion nie powiedzia nic Erendis, ona jednak i tak dowiedziaa si o jego przedsiwziciu i ogarna j boja. Pewnego za dnia spytaa spokojnie, z umiechem: Po co budujesz wci statki, Panie Przystani? Czy nie mamy ich do? Ile to 35

piknych drzew zgino przedwczenie tylko w tym roku? Nawet u boku piknej ony mczyzna nie powinien siedzie bezczynnie. Drzewa rosn i drzewa padaj. Sadz wicej, ni cinam odpar Aldarion beztrosko, ale nie spojrza przy tym w twarz maonki. Nigdy nie poruszali ju owego tematu. Gdy Ankalime miaa prawie cztery lata, Aldarion przyzna si wreszcie gono do zamiaru ponownego opuszczenia Numenoru. Erendis przyja to milczco. Z dawna spodziewaa si podobnej decyzji i wiedziaa, e sowami niczego tu nie zmieni. Aldarion odczeka do dnia urodzin Ankalime, kiedy to spdzi z crk wiele czasu. Dziewczynka miaa si, szczliwa, chocia reszta domownikw nie widziaa adnych powodw do radoci. Idc spa, spytaa ojca: Czy wemiesz mnie tego lata ze sob, tatanyal. Chciaabym zobaczy biay dom w krainie owiec, o ktrej opowiada mamil. Aldarion nic nie odrzek, a nastpnego dnia opuci domostwo na kilka dni. Gdy wszystko byo ju gotowe, zjawi si, by poegna Erendis. Niechciane zy pojawiy si w oczach ony. Widok ten wzbudzi w Aldarionie al, ale te irytacj, podj ju bowiem decyzj i serce znw mu zhardziao. Uspokj si, Erendis! powiedzia. Osiem lat tkwiem na wyspie. Nie moesz nijak uwiza na zawsze w jednym miejscu krlewskiego syna, skoro w yach jego pynie krew Tuora i Earendil! Poza tym, nie wyruszam jeszcze mierci na spotkanie. Niebawem znw mnie ujrzysz. Niebawem? Nierwne s nasze lata, a ty nie wrcisz mi ich, gdy ponownie zawiniesz do portu. Krtsze mi ycie pisane. Moja modo ucieka, a gdzie s dzieci, gdzie twj nastpca? Od nazbyt dawna i nazbyt czsto chodnym pozostaje nasze oe25. Wydawao mi si, e to ci odpowiada. Nie sprzeczajmy si jednak, nawet jeli nie istnieje midzy nami zgoda. Spjrz w lustro, Erendis. Jeste pikna i lata nie odcisny jeszcze na tobie swojego pitna. Masz do czasu, by dozwoli mi na spenienie pragnie. O dwa lata tylko prosz! Powiedz raczej, e dwa lata ci to zajmie i moja zgoda, czy jej brak, niczego tu nie zmieni odpara Erendis. Bierz je zatem! Ale nie wicej. Krlewski syn, potomek Earendila, winien by rwnie czowiekiem sownym. Nastpnego ranka Aldarion pospiesznie opuci dom. Przedtem wzi na rce Ankalime i ucaowa gorco, ale chocia wczepiaa si we rczkami, szybko odstawi crk i odjecha. Niedugo potem wielki statek odbi od nabrzea Romenny. Zwa si
Jest wiadomym, e Numenoryjczycy, podobnie jak Eldarowie, unikali posiadania potomstwa, jeli maonkom grozio rozstanie obejmujce okres kilku lat nastpujcych po narodzinach dziecka. Jeli wzi pod uwag numenoryjskie spojrzenie na spraw dorastania i wychowywania dzieci, to Aldarion nader rycho opuci dom po przyjciu na wiat crki.
25

36

Hirilonde, Zawsze Wracajcy do Przystani, ale wypywa bez bogosawiestwa TarMeneldura, a Erendis nie przybya do portu, by zawiesi na jego dziobie Zielon Ga Powrotu, nikogo te nie przysaa w zastpstwie. Z mrocznym i zatroskanym obliczem sta Aldarion na pokadzie, blisko miejsca, gdzie tkwia ga oiolaire zawieszona przez on kapitana, i nie obejrza si, a Meneltarma znikna niemal w szarym zmroku. Przez cay dzie Erendis siedziaa samotnie w swej komnacie, pogrona w alu, ktry przerodzi si w kocu w zimny gniew. Jej mio do Aldariona doznaa uszczerbku. Erendis z dawna nie cierpiaa Morza, a teraz znienawidzia rwnie drzewa, niegdy ukochane, przypominay jej bowiem maszty wielkich okrtw. Tak zatem nie trwao dugo, a opucia Armenelos i wybraa si do Emerie, krainy lecej porodku wyspy. Tutaj, niesione wiatrem, rozlegao si nieustannie beczenie owiec. Milsze ono moim uszom nili krzyk mew powiedziaa, stojc w drzwiach swego biaego domu, daru od Krla. Dom wzniesiono u stp wzgrza, frontem na zachd, a ze wszystkich stron otaczay go ki przechodzce swobodnie, bez jakiegokolwiek muru czy ywopotu, w pastwiska. Erendis zabraa ze sob Ankalime i nikogo wicej, a za cae towarzystwo miay sub, wycznie kobiety. Od tej pory matka prbowaa wszczepi crce swe zgorzknienie i niech do mczyzn, ksztatujc dziewczynk wedle swej woli. W rzeczy samej, Ankalime rzadko widywaa pe przeciwn, Erendis bowiem nie gocia nikogo. Nieliczni jej pasterze i rolnicy zamieszkiwali w odrbnych, odlegych zabudowaniach. Czasem tylko zjawi si posaniec od Krla, a i on krtko zabawia w domu, ktry wszystkim mczyznom wydawa si chodny i a tak wrogi, e ledwie szeptem odzywali si w jego cianach. Pewnego ranka wkrtce po sprowadzeniu si do Emerie, Erendis obudziy piewne trele ptakw. Na parapecie siedziay dary elfw. Przyleciay z ogrodu w Armenelos, gdzie przemieszkiway, zapomniane przez opiekunk. Odlatujcie, guptaski! powiedziaa. Nie ma tu miejsca na wasz rado. Wwczas ucich piew. Ptaki wzleciay ponad drzewa i zatoczywszy trzykrotnie krg nad dachami, poszyboway na zachd. Jeszcze tego samego wieczoru dotary do domu ojca Erendis i przysiadszy na parapecie komnaty, gdzie dziewczyna spdzia z Aldarionem noc po uczcie w Anduinie. Tam te znaleli je rankiem Nuneth i Beregar. Kiedy jednak Nuneth wycigna do nich rce, ptaki zerway si do lotu, a jako drobne plamki na sonecznym niebie skieroway si ponad morzem ku krainie, z ktrej kiedy przybyy. Zatem odpyn i znw j opuci powiedziaa Nuneth. Zatem dlaczego nie mamy od niej adnych wieci? spyta Beregar. Dlaczeg nie wraca do domu? Wystarczajco duo ju si dowiedzielimy odpara Nuneth. Odprawia ptaki elfw i le uczynia. Niczego dobrego to nie wry. Czemu, czemu, crko moja, tak 37

postpujesz? Przecie wiedziaa chyba, na co si porywasz? Zostawmy j w spokoju, Beregarze, gdziekolwiek przebywa. Nasz dom przesta ju by domem Erendis, pobyt z nami nie uzdrowi zbolaego serca. A on wrci, a wtedy moe Valarowie uycz jej swej mdroci. Lub przynajmniej sprytu! Gdy nadszed drugi rok od wypynicia Aldariona, Krl wyrazi yczenie, aby Erendis nakazaa uszykowa stosownie dom w Armenelos, ona jednak nijakich przygotowa na powrt ma nie poczynia. Krlowi za wysaa odpowied: Przybd, jeli mi rozkaesz, atar aranya, ale czemu miaabym si spieszy? Zd ze wszystkim, gdy jego statek ukae si na Wschodzie. Sama natomiast pomylaa: Czyby Krl myla, e bd niczym dziewka marynarza wyczekiwa na nabrzeu? Nie. T rol mam ju za sob. Rok wszake min, a na horyzoncie nie pojawiy si agle okrtw Aldariona. Gdy kolejna jesie nie przyniosa zmiany, Erendis pogrya si ju w cakowitym milczeniu, ogarnita okrutnym gniewem. Rozkazaa zamkn na gucho dom w Armenelos i nigdy teraz nie oddalaa si zbytnio od domostwa w Emerie. Wszelk mio przelewaa na crk przywizujc j do siebie na wszelkie sposoby. Nie pozwalaa dziewczynce na nijakie wycieczki, nawet zakazaa odwiedza Nuneth i rodzin w Zachodnich Ziemiach. Nauki pobieraa Ankalime tylko od matki, a posiada umiejtno czytania i pisania. Rozmawiaa z Erendis w mowie elfw, jak byo to przyjte miedzy monymi Numenoru. W domach Ziem Zachodnich, na przykad u Beregara, uywano tego jzyka na co dzie, a samej Erendis rzadko zdarzao si posugiwa numenoryjskim, mow ukochan przez Aldariona. Ankalime zgbiaa wiedz o historii Numenoru, korzystajc z domowych ksig i zwojw, ktre moga odczyta. Od kobiet w domostwie syszaa za opowieci innego jeszcze rodzaju, jednak o poznawaniu przez crk tych ludowych mdroci Erendis nie miaa pojcia, jako e suce ostronie postpoway, kontaktujc si z dzieckiem, nazbyt bowiem obawiay si swej pani. Tak i mao miechu zaznaa Ankalime w biaym domu w Emerie. aobna cisza tam panowaa. Brakowao muzyki, poniewa w owych czasach na instrumentach grali wycznie mczyni i jedynymi melodiami, czasem docierajcymi do uszu dziewczynki, byy piewy kobiet pracujcych na polach, z dala od Biaej Pani Emerie. Ankalime miaa ju siedem lat, wic kiedy tylko moga, wymykaa si w rozlege doliny, gdzie biegaa do woli, niekiedy za doczaa do pasterek, dopatrujc owiec i ucztujc pod goym niebem. Pewnego letniego dnia owego roku przyby do Biaego Domu z odlegej farmy pewien posaniec, mody chopak, starszy nieco od Ankalime. Dziewczynka spotkaa go, gdy posila si chlebem i popija mleko na podwrcu gospodarstwa za domem. Spojrza na ni obojtnie i ponownie zaj si jedzeniem. Potem jednak odstawi kubek i powiedzia: 38

 A gap si na mnie, wielkooka, jeli ju musisz! Pikna z ciebie dziewczynka, ale jaka chuda. Moe chcesz troch? Wycign z torby bochen chleba. Precz std, Ibal! krzykna starsza niewiasta, ktra wysza akurat z mleczarni. I wycigaj dobrze swoje dugie nogi, bo inaczej zapomnisz, co kazaam ci powtrzy matce i z niczym wrcisz do domu! Nie trzeba psa acuchowego, gdzie ty jeste, mateczko Zamin! krzykn chopak, po czym, szczekajc, wypad przez furtk i zbieg ze wzgrza. Zamin bya star wieniaczk o citym jzyku i rzadko tracia rezon, nawet w obliczu Biaej Pani. Co to za haaliwe stworzenie? spytaa Ankalime. Chopak odpara Zamin. O ile rozumiesz znaczenie tego sowa. Wikszo z nich to obuzy i aroki. Ten akurat opycha si cay czas i nie bez powodu. Gdy jego ojciec powrci, zastanie w domu gadkiego modzika. A jeeli nie przybdzie wkrtce, nie pozna wasnego dzieciaka. Nie on jeden zreszt zdziwi si na widok swojej pociechy. Ten chopak te ma ojca? spytaa Ankalime. Oczywicie. Jest nim Ulbar, jeden z pasterzy wielkiego pana na poudniu, nazywanego przez nas Owczym wadc. czy go pokrewiestwo z samym Krlem. Dlaczego zatem Ulbar opuci stada i dom? Czemu, herinke? Bo usyszawszy o tych caych Podrnikach przysta do nich i popyn z twoim ojcem, panem Aldarionem, ale Valarowie tylko wiedz dokd i po co ich ponioso. Tego wieczoru Ankalime spytaa nagle matk: Czy mj ojciec zwany te bywa panem Aldarionem? Owszem odpara Erendis gosem cichym i lodowatym, zdumiona wielce i zakopotana, nigdy bowiem dotd nie rozmawiay o Aldarionie. Ale czemu pytasz? Ankalime nie daa matce odpowiedzi, chciaa za to dowiedzie si czego wicej. A kiedy wrci? Nie wiem. Pewnie nigdy. Nie martw si jednak, masz matk, a ona nie ucieknie, jak dugo j kochasz. Ankalime nie wspomniaa ju o ojcu. Dni upyway, nadszed kolejny rok i jeszcze jeden. Ankalime skoczya wiosn dziewi lat. Jagnita urodziy si i urosy, pora strzyenia przysza i mina, gorce letnie soce wypalio trawy. Jesie przyniosa deszcze, a wwczas wschodni wiatr, pdzcy ponad szarym morzem zway chmur, przygna wreszcie Aldariona do Romenny. Wysano zaraz gocw do Emerie, ale Erendis nie zareagowaa na wiadomo. Nikt nie wita Aldariona na przystani, a gdy po dugiej drodze w deszczu dotar do Armenelos, zasta drzwi zamknite i dom pusty. Chocia zasmucony, nikogo o nic nie pyta, tylko pody do Krla, uzna bowiem, e 39

ma ojcu wiele do powiedzenia. Oczekiwa nieco cieplejszego przyjcia ni to, z jakim si i spotka. Meneldur rozmawia z synem jak Krl z podejrzanym o niegodne czyny kapitanem. Dugo ci nie byo stwierdzi chodnym gosem. Ponad trzy lata miny od czasu twego planowanego powrotu. Niestety! odpar Aldarion. Nawet mnie morze znuyo i z dawna ju tskniem za Numenorem. Musiaem jednak zosta w odlegych krainach, bo wiele byo do zrobienia, a bez mego udziau wszystko szo na opak. Nie wtpi powiedzia Meneldur. Obawiam si jednak, e w twej ojczynie sprawy maj si nader podobnie. Tutaj moe jeszcze da si cokolwiek naprawi. Jednak wiat si zmienia. Ponad tysic lat mino, odkd Wadcy Zachodu stanli do walki z potg Angbandu i ludzie w rdziemiu zapomnieli ju wszystko, lubo tylko w legendach przekazywali mgliste relacje o owych dniach. Obecnie znw s ogarnici strachem. Niespokojne ich krainy. Zatem gorco pragn naradzi si z tob, zda spraw z tego, co czyniem, i zastanowi si, co jeszcze uczyni trzeba. Tak te si stanie orzek Meneldur. W rzeczy samej, tyle przynajmniej spodziewam si po tobie. Ale czekaj tu jeszcze inne sprawy, ktre oceniam jako pilniejsze. Powiada si, e Krl winien doglda najpierw wasnego domostwa, potem dopiero poprawia cudze bdy. Suszna to zasada i na rwni stosuje si do wszystkich ludzi. Dam ci teraz rad, synu Meneldura. Pomyl o wasnej osobie, o tej czci swego ycia, ktrej istnienie zawsze dotd negowae. Powiadam ci: jed do domu. Aldarion zamar i grymas wykrzywi mu twarz. A nie wiesz przypadkiem, gdzie jest mj dom? Tam, gdzie przebywa twa ona odpar Meneldur. Jakkolwiek by patrze, zamae dane jej sowo. Mieszka teraz w Emerie, w swym domu z dala od morza. Gdyby zostawia mi cho sowo, dokd si udaa, pojechabym do niej wprost z przystani powiedzia Aldarion. Ale przynajmniej nie musz ju pyta obcych ludzi o wieci. Odwrci si, by odej, ale przystan jeszcze i doda: Kapitan Aldarion zapomnia o czym, co w swej samowoli uznaje za pilne. Ma list, ktry polecono mu dorczy Krlowi w Armenelos. Poda pismo Meneldurowi, skoni si i opuci komnat. Nim mina godzina, wzi konia i odjecha, chocia noc zapadaa. Wzi ze sob tylko dwch towarzyszy, czonkw zaogi jego statku: Hendercha z Ziem Zachodnich i Ulbara z Emerie. Galopowali bez odpoczynku, wszystkie siy wyciskajc z siebie i wierzchowcw. W kocu o zmierzchu nastpnego dnia dotarli do Emerie. Ostatnie promienie zachodu przedzieray si przez powok chmur i owietlay emanujcy chodem biay dom na wzgrzu. Ledwo ujrzawszy domostwo, Aldarion zad w rg. 40

Zeskakujc z konia na podjedzie, zobaczy Erendis. Spowita w biel staa na szczycie schodw wiodcych do drzwi skrytych za kolumnad. Trzymaa dumnie podniesion gow, jednak gdy podszed bliej, dostrzeg blado jej oblicza i bysk smutku w oczach. Spnie si, mj panie powiedziaa. Przestaam ju wyglda twojego powrotu. Obawiam si, e nie zdoam przywita ci tak, jakbym uczynia to, gdyby przyby o czasie. Marynarze nie s wymagajcy odpar Aldarion. To i dobrze stwierdzia krtko, po czym obrcia si i znikna we wntrzu domu. Wwczas wyszy dwie kobiety w wieku rednim i jedna mocno posunita w latach. Gdy Aldarion ruszy do rodka, usysza, jak ta ostatnia przemawia do jego towarzyszy: Nie ma tu dla was miejsca! Idcie do zabudowa u stp wzgrza! Mwia to specjalnie na tyle gono, by jej sowa dotary take do uszu Nastpcy. Nie, Zamino odpar Ulbar. Za zgod pana Aldariona udaj si do domu. Wszystko tam w porzdku?! Nie najgorszym mrukna starucha. Twj syn obartuch tak urs, e pewnie go nie poznasz. Ale jed i sam zobacz! Cieplej ci tam przyjm ni tu twojego kapitana. Erendis nie zasiada wraz z Aldarionem do kolacji. Zosta on obsuony w osobnym pokoju. Zanim jednaki skoczy je, stana w drzwiach i nie krpujc si obecnoci sucych, powiedziaa: Zmczony musisz by, panie, po tak wyczerpujcej podry. Skorzystaj z pokoju gocinnego. Moje kobiety s na twe usugi. Jeli bdzie ci zimno, ka rozpali ogie. Aldarion nie odpowiedzia. Wczenie uda si do sypialni, czujc naprawd wielkie znuenie. Run na oe i rycho zapad w gboki sen zapominajc doszcztnie o cieniach gromadzcych si w rdziemiu i Numenorze. O pianiu koguta obudzi si jednak zy i niezadowolony. Wsta natychmiast, zastanawiajc si, czy by nie opuci po cichu tego domu. Bez trudu mgby odnale Hendercha i konie, potem pojecha do swego krewniaka Hallatana, Owczego wadcy z Hyarastorni. Nastpnie wezwaby Erendis, by przywioza crk do Armenelos. Nie chcia bowiem toczy boju z maonk na jej wasnym gruncie. Kiedy jednak postpi ku drzwiom, w progu stana Erendis. Nie spaa wcale tej nocy. Szybciej wyjedasz, ni przybye, panie rzeka. Mam nadziej, e widok wycznie kobiecego domu nie obrzyd ci jeszcze na tyle, by rusza w drog, niczego nie zaatwiwszy? A wanie, jaki to interes przywid ci tutaj? Czy mgby mi zdradzi t tajemnic, nim si rozstaniemy. Powiedziano mi w Armenelos, e moja ona zamieszkaa w tym domu i e zabraa 41

tu crk. ony nie znalazem, ale chyba miaem jeszcze dziecko? Owszem. Kilka lat temu stwierdzia Erendis. Ale moja crka jeszcze pi. To niech si obudzi, a ja tymczasem pjd po konia. Erendis wolaaby nie dopuci do spotkania Ankalime z ojcem, w kadym razie jeszcze nie teraz, obawiaa si jednak gniewu Krla, na dodatek Rada26 ju dawno okazaa niezadowolenie z faktu, e dziecko wychowywane jest na wsi. Tak zatem, gdy Aldarion wrci z Henderchem, Ankalime staa obok Erendis na progu domu. Bya rwnie sztywna i wyniosa jak matka i nie dygna nawet, gdy Aldarion zsiad z wierzchowca i wszed na schody. Kim jeste? spytaa. I czemu kaesz budzi mnie wczeniej od pozostaych domownikw? Aldarion spojrza na ni przenikliwie, a chocia twarz jego zachowaa surowy wyraz, to w gbi ducha umiechn si, widzc, e dziecko jego raczej ni matki miao charakter, niezalenie od wszelkich stara Erendis. Kiedy dobrze mnie znaa, panno Ankalime powiedzia. Ale niewane. Dzisiaj przybywam jedynie jako posaniec z Armenelos, by przypomnie ci, e jeste crk Nastpcy Krla i wszystko wskazuje obecnie na to, w stosownej chwili zostaniesz jego Nastpczyni. Nie zawsze bdziesz tu mieszkaa. Teraz jednak, jeli chcesz, wracaj do ka, moja panno. Spiesz si, by stan przed Krlem, egnaj! Ucaowa do Ankalime i zszed po schodach potem dosiad konia i odjecha, pomachawszy jeszcze poegnanie rk. Jedna Erendis patrzya za oddalajcym si Aldarionem i zauwaya, e poda w stron Hyarastorni, a nie Armenelos. Potem zapakaa, po trosze z alu, przede wszystkim jednak ze zoci. Oczekiwaa pokornego powrt maonka, by uczyniwszy szereg gorzkich wyrzutw, mc w kocu mu wybaczy, gdyby o to zacz baga, jednak potraktowa on niczym winowajczyni i zignorowa j w obecnoci crki. Zbyt pno przypomniaa sobie Erendis sowa wypowiedziane niegdy przez Nuneth. Teraz Aldarion wyda jej si nieprzejednanym ywioem, mczyzn obdarzonym wol tym bardziej nieugit, im silniejszy by jego gniew. Wstaa i odesza od okna rozpamitujc kad krzywd, ktr jej wyrzdzi.
Notatka dotyczca funkcjonowania w owym czasie Rady Bera podaje, e Rada nie miaa prawa wpywa na decyzje Krla inaczej, jak tylko sugerujc pewne rozwizania. Nie uwaano te, by szersze prerogatywy byy podane. Rad tworzyli czonkowie wszystkich krain Numenoru; Nastpca Krla, gdy ju zosta oficjalnie wyznaczony, rwnie do niej nalea i bra udzia w zgromadzeniach, a to w celu pobierania nauk o rzdzeniu krajem. Krl mg powoa te do Rady inne osoby lub, poprosi o ich wybranie, jeli dysponowali oni akurat wiedz podan podczas jakiej debaty. W owym czasie tylko dwch czonkw Rady (starszych od Aldariona) wywodzio si z rodu Elrosa: Valandil z Andunie reprezentujcy Andustar i Hallatan z Hyarastorni przedstawiciel Mittalmaru. Zawdziczali oni jednak swoje miejsca nie pochodzeniu czy bogactwu, ale szacunkowi i mioci, ktrymi darzono ich w rodzinnych krainach (W Akallabeth znajdujemy stwierdzenie, i Ksi Andunie zawsze zaliczany by pomidzy najbliszych doradcw Wadcy).
26

42

 Twardy jest! powiedziaa. Ale mnie rwnie ciko jak stal zama. Przekona si o tym, choby nawet zosta Krlem Numenoru. Aldarion pojecha do Hyarastorni, do domu swego kuzyna, Hallatana, chcia bowiem odpocz tam nieco i pomyle. Gdy znalaz si ju blisko, usysza muzyk. To pasterze cieszyli si z powrotu Ulbara, ktry przywiz wiele cudownych podarunkw i takiche opowieci. Przybrana w kwietne wiece ona Ulbara taczya z nim przy wtrze piszczakowego grania. W pierwszej chwili nikt nie zauway Aldariona, on jednak tylko siedzia na grzbiecie wierzchowca i przyglda si zabawie z umiechem. Nagle dostrzeg go Ulbar i krzykn: Kapitanie! Ibal, jego syn, podbieg do strzemienia Aldarionowego rumaka i zawoa z przejciem: Wielki Kapitanie. C jest? Spiesz si rzuci Aldarion, ulegajc gwatownej zmianie nastroju. Peen by teraz gniewu i goryczy. Chciabym si tylko dowiedzie odezwa si chopak ile lat musi liczy mczyzna, aby wzi go, panie, na pokad? Musi by zmurszay jak wzgrza i wyprany ze wszelkiej nadziei w yciu odpar Aldarion. Starczy te, e zapragnie w dowolnej chwili, bym go zabra! Ale, synu Ulbara, czy twoja matka mnie nie przywita? Gdy ona Ulbara podesza, Aldarion uj jej do. Czy przyjmiesz to ode mnie? spyta. Niewiele to w zamian za sze lat pracy dzielnego ma, ktrego ci zabraem. Potem ze schowanego pod tunik mieszka wyj kamie czerwony jak pomie, osadzony w przepasce ze zota i wcisn dar w do kobiety. Pochodzi od Krla elfw. Wszake, gdy w monarcha dowie si, komu przekazaem jego dar, uzna, e w godne rce trafi ten drogocenny przedmiot. Potem Aldarion poegna si z wszystkimi i odjecha, nie zamierzajc skorzysta z gociny. Gdy Hallatan usysza o dziwnym przybyciu i znikniciu gocia, zdumia si i trwa w tym stanie, a wieci o ostatnich wydarzeniach rozeszy si po okolicy. Ledwie oddaliwszy si od Hyarastorni, Aldarion zatrzyma konia i spojrza na Hendercha. Jeli kto czeka na ciebie gdzie na Zachodzie, ruszaj nie zwlekajc. Przyjmij me podzikowanie i wracaj do domu. Nie chc ju towarzystwa w dalszej drodze. To nie przystoi, Kapitanie odpar Henderch. Moliwe, ale tak wanie bdzie. egnaj! Potem odjecha samotnie do Armenelos i nigdy wicej noga jego nie postaa w Emerie. Gdy Aldarion wyszed z komnaty, Meneldur spojrza na otrzymany od syna list i zdumia si, poznajc, e pismo pochodzi od Krla Gilgalada w Lindonie. Byo zapie43

cztowane i opatrzone jego znakiem przedstawiajcym biaej gwiazdy na bkitnym okrgu27. Na zewntrznej stronie zoonego arkusza widnia napis: Powierzy w Mithlondzie w rce Pana Aldariona Nastpcy Krla Numenore dla samego Najwyszego Krla w Armenelos. Meneldur zama piecz i odczyta nastpujcy tekst: Ereinion Gilgalad, syn Fingona, pozdrawia Tar-Meneldura z rodu Earendila. Niech Valarowie ci wspieraj i chroni Wysp Krlw od cienia. Z dawna winien jestem Waszej Wysokoci podzikowania za to e tyle razy przysya mi syna swego, Anardila Aldariona. Mniemam, e najwikszy to obecnie pord ludzi przyjaciel elfw. Tym razem prosz o wybaczenie, jeli zbyt dugo zatrzymaem go na swej subie, ale nade wszystko bya nam potrzebna jego znajomo ludzi i ich jzykw, ktrymi on jeden wada. Stawi czoo wielu niebezpieczestwom, by suy mi rad. Sam opowie, w jakiej znalazem si potrzebie, chocia nie odgadnie wielkoci groby, mody jest bowiem i peen nadziei. Tre tego listu kieruj wycznie do Krla Numenore. Nowy cie zasnuwa krainy Wschodu. Nie jest to tyrania powstaa za spraw zych ludzi, jak mniema twj syn, ale dzieo sugi Morgotha, budzcego znw mroczne moce. Z kadym rokiem nabiera on si, wikszo ludzi bowiem dojrzaa ju do jego zamysw. Obawiam si, e nieodlegy jest dzie, gdy wrg stanie si zbyt potny dla pozbawionych wsparcia Eldarw. Tak zatem, ilekro dojrz smuky statek ludzkich krlw, widok ten raduje moje serce. Teraz za omielam si szuka u Waszej Wysokoci pomocy. Jeli tylko zbywa Ci zbrojnych, bagam o ich uyczenie. Twj syn, jeli zechcesz go wysucha, zda dokadnie spraw z naszej sytuacji. W skrcie wszelako jego rada (jak zawsze mdra) do tego si sprowadza, by w godzinie ataku, a nastpi on na pewno, sprbowa utrzyma Krainy Zachodnie, wci zamieszkane przez Eldarw i ludzi twej rasy, ktrych serca jeszcze nie okryy si mrokiem. W ostatecznoci za musimy walczy o Eriador, wzdu naszej gwnej Unii obronnej biegncej brzegiem dugich rzek na zachd od gr zwanych przez nas Hithaeglir. Jest jednak w acuchu tych gr wielka przerwa, rozciga si na poudniu, w krainie Kalenardhon, tamtdy wanie nadejdzie niechybnie napa ze Wschodu. Ju teraz wrogowie wyranie kieruj si ku temu miejscu, zbliajc si szlakiem wybrzea. Trzeba obsadzi ow luk i odeprze atak, o ile mamy utrzyma w naszej wadzy pobliski skrawek ldu graniczcego z morzem. Lord Aldarion dostrzega to ju dawno. W Vinyalonde przy ujciu Gwathlo prbowa zaoy przysta bezpieczn od morza i od ldowej napaci, ale wszelkie jego dziaania i ogrom pracy poszy na marne. Wielka jest jego wiedza o podobnych sprawach, sporo nauczy go Kirdan, lepiej te, ni ktokolwiek inny, pojmuje Aldarion, jak bardzo potrzebna jest flota, nigdy jedZostao odnotowane, e Ereinion otrzyma imi Gilgalada, Gwiazdy wiatoci, poniewa nosi hem, kolczug i tarcz oboone srebrem i ozdobione biaymi gwiazdami... Zbroja lnia z daleka, czy to w blasku soca, czy w powiacie ksiyca, a bystre oczy elfw dostrzegay Ereiniona z wielkiej odlegoci, o ile tylko stan na wzniesieniu.
27

44

nak nie mia do ludzi, a Kirdan nie uyczy mu ni cieli, ni murarzy, bo i jemu takowych brakuje. Krl sam wszystko rozway, a jeli zechce wysucha z uwag lorda Aldariona i wesprze go, o ile bdzie taka moliwo, wwczas wzronie i nadzieja dla wiata. Wiedza o Pierwszej Erze zanika i chd niepamici ogarnia rdziemie. Nie pozwlmy, aby pradawna przyja pomidzy Eldarami i Dunedainami tako zanika. Zapamitaj! Ciemno, ktra nadejdzie, ywi si nienawici do nas, wam jednaki nie mniej jest wroga. Wielkie Morze te jej niej powstrzyma, gdy wzrosa w si skrzyda rozpostrze. Niech Manwe ma was w opiece z woli Jedynego i niech sprzyjajcym wiatrem wypenia wasze agle. Meneldur upuci list na kolana. Zway chmur niesione wiatrem ze Wschodu przedwczenie pociemniy nieboskon, a stojce obok Krla smuke wiece jakby skarlay wobec inwazji mroku. Niechby Eru zabra mnie, nim nadejdzie ten czas! krzykn gono Krl, a potem mrukn do siebie: Niestety! Jego duma i mj chd serca sprawiy, e niej stanowimy ju jednoci. Wczeniej ni zamylaem, oddam mu Bero. Rozum podpowiada, by tak wanie uczyni, przerasta mnie bowiem to wszystko. Kiedy Valarowie przekazali nam Krain Daru, nie ustanowili nas swoimi namiestnikami, otrzymalimy krlestwo Numenoru, a nie cay wiat. To Oni nim rzdz. My za mielimy y tutaj bez nienawici i wojen, zbrojnym konfliktom bowiem kres pooono, wyrzucajc Morgotha z Ardy. Tak zawsze sadziem i tak mnie uczono. Jednak jeli mroki znw gstniej, to Oni musz o tym wiedzie, czemu zatem nie dali mi znaku? Chyba, e to jest znak. C zatem czyni? Nasi ojcowie nagrodzeni zostali za pomoc w pokonaniu Wielkiego Cienia. Czy ich synowie ponownie winni powsta, skoro Zo podnosi znw gow? Zbyt wiele wtpliwoci mn targa, bym mg dalej rzdzi. Podj przygotowania, czy pozwoli sprawom toczy si swoim torem? Szykowa si do wojny, ktra wci niepewna? W czasach pokoju uczy rzemielnikw i rolnikw przelewa krew i walczy? Da kapitanom elazo do rki, aby pokochali podboje i zaczli licytowa si, kto ma wicej istnie na sumieniu? Czy powiedz oni Eru: Wszak byli midzy nimi twoi wrogowie? Albo zaoy rce, gdy przyjaciele umierali bd w obronnym boju, pozwoli niewiadomym zagroenia ludziom bytowa w pokoju, a upiecy stan u bram? Co im wwczas zostanie? Z goymi domi rzuca si na elazo i umiera daremnie lub ucieka, krzyk kobiet syszc za plecami. Czy rzekn wwczas Eru: Przynajmniej nie splamia nas cudza krew? C warta wolna wola, gdy wszelkie wybory do zego prowadz? Niech Valarowie rzdz, Eru majc za wadc! Ja przeka Bero Aldarionowi. Chocia... to te oznacza wybr, wiem bowiem, jak drog on obierze. Chyba eby Erendis... Wwczas Meneldur pomyla z niepokojem o tkwicej w Emerie onie syna. 45

 Nika nadzieja, o ile w ogle jeszcze takowa istnieje. Erendis nie ugnie si nawet w wielkiej potrzebie. Wystarczajco dobrze j znam. Jeli zechce wysucha do, by cokolwiek zrozumie, to nie signie myl poza Numenor, nie pojmie, o jak wysok stawk idzie. Umrze godnie w swym wasnym czasie, ale w jaki sposb spoytkuje swoje ycie i c uczyni z ywotami innych? Tego nie wiem ani ja, ani aden z Valarw, wic czeka nam trzeba. Aldarion wrci do Romenny w czwartym dniu od przybicia Hirilonde do przystani. Zdroony i zakurzony uda si od razu na Eambar, na ktrego pokadzie zamierza teraz zamieszka. Z gorycz odkry, e miasto huczy ju od plotek. Nastpnego dnia zebra ludzi i poprowadzi ich do Armenelos. Tam nakaza ci wszystkie, prcz jednego, drzewa w ogrodzie i zabra pnie do stoczni. Potem zrwnano z ziemi dom. Gdy drwale ju poszli, Aldarion spojrza na biae drzewo elfw stojce samotnie na polu zniszczenia i po raz pierwszy dostrzeg jego pikno. Drzewo roso powoli, po elfiemu i miao dopiero trzy i p metra, proste przy tym byo, smuke i mode, z celujcymi w niebo gaziami, na ktrych kwity zimowe kwiaty. Pomyla wwczas Aldarion o crce i powiedzia, kierujc swe sowa do daru elfw: Ciebie te nazw Ankalime. Niechby udao si wam dotrwa w dumnej postawie sdziwych lat swobody i oby nie przygiy was ani wichry, ani cudza wola! Trzeciego dnia po powrocie z Emerie Aldarion uda si do Krla. Tar-Meneldur siedzia wci na tronie i czeka, i z lkiem spojrza na syna, Aldarion bowiem zjawi si odmieniony. Twarz mia poszarza, zimn i jakby wrog, niczym morze pogrone nagle w cieniu, gdy grube chmury skryj soce. Stojc przed ojcem, zacz przemow, a ton jego gosu nis wzgard raczej ni gniew. Sam wiesz najlepiej, jak rol w tym wszystkimi odegrae. Krl jednak winien way dobrze, ile znie mog jego poddani, nawet gdy rzecz tyczy Nastpcy. Jeli zamierzae przyku mnie do tej krainy, to ze wybrae wizy. Nie mam ju ony, adna mio nie czy mnie z Numenorem. Opuszcz t optan zym czarem wysp marze na jawie, zamieszkiwan przez pene wyniosej buty kobiety, ktre pragn, by mczyni przed nimi si paszczyli. Gdzie indziej wypeni moje dni now treci. Popyn tam, gdzie si mn nie pogardza, tylko wita z szacunkiem. Moe jaki inny Nastpca lepiej nada si na unionego sug. Z caego mego dziedzictwa dam tylko Hirilonde i tylu ludzi, ilu zmieci si na jego pokadzie. Crk te bym zabra, gdyby bya starsza, ale teraz powierzam j matce. Jeli cenisz jeszcze cokolwiek prcz owiec, to nie cierpisz duej, by dziecko wzrastao midzy niemymi kobietami w zimnej pysze i wzgardzie dla krewnych. Pochodzi z linii Elrosa, a twj syn nie da ju adnego wicej spadkobiercy, zamierza bowiem zaj si czym bardziej poytecznym. Przez cay ten czas Meneldur trwa nieruchomo, suchajc cierpliwie ze spuszczonymi oczami. Potem westchn i spojrza na syna. 46

 Aldarionie. Krl powiedziaby, e ty take okazujesz zimn but oraz pogard dla krewnych i sam potpiasz innych, nie wysuchawszy ich pierwej, ale kochajcy ojciec owo postpowanie wybaczy. Tym tylko zawiniem, e a do tej chwili nie rozumiaem, do czego dysz. Natomiast jeli chodzi o twoje cierpienia (zbyt wiele by o nich mwi!), to jestem bez winy. Kochaem Erendis, a poniewa podobnie skaniay si nasze serca, uwaaem, e zbyt wielkie brzemi przypado jej dwiga. Teraz jednak widz cel twej wdrwki. Jeli wszake zdoasz wysucha czegokolwiek prcz pochwa, to dodam jeszcze, e moim zdaniem z pocztku kierowae si innymi pobudkami. Za przyjemnoci i przygod gonie. Moe inaczej wszystko by si potoczyo, gdybymy ju dawno temu pomwili otwarcie. Krl moe nad tym bole krzykn Aldarion, coraz bardziej oywiony ale nie ta, o ktrej wspominae! Z ni bowiem rozmawiaem dugo i czsto, ale ona pozostawaa gucha. Rwnie dobrze mgby mody urwis opowiada swej niace o aeniu po drzewach, a opiekunka i tak bdzie mylaa tylko o tym, by chopak spodni nie podar i wrci w por na obiad! Kocham Erendis, inaczej nie martwibym si tak bardzo. Przeszo wycisna pitno na mym sercu i lad pozostanie, przyszo za jest martwa. Erendis albo mnie nie kocha, albo o co innego jeszcze tu chodzi. Miuje sam siebie, z Numenorem jako opraw dla jej osoby i ze mn pod postaci oswojonego ogara, ktry drzema bdzie przy kominku, a jego pani zapragnie przej si po wasnych polach. Odkd jednak wierny pies zhardzia nadto, przysza pora, by zabra mu wszystko. Zamkna w klatce popiskujc cicho Ankalime. Ale do. Czy Krl pozwoli mi odpyn? Czy chce mi co nakaza? Krl rozwaa t sytuacj odpar Tar-Meneldur. Myla o tym przez cay dugi czas, jaki upyn od twej ostatniej wizyty w Armenelos. Przeczyta list od Gilgalada, szczery i powany w tonie. Niestety! Jego probom i twoim pragnieniom Krl Numenoru powiedzie musi: nie. Uznaje, e zarwno podjcie przygotowa do wojny, jak i zaniechanie tyche wie si z pewnymi niebezpieczestwami, zatem stwierdza, e inaczej uczyni nie moe. Aldarion wzruszy ramionami i odstpi krok, jakby zamierza odej, Meneldur skin jednak doni, dajc od syna posuchu, i kontynuowa: Niemniej, chocia Krl ten rzdzi w Numenorze ju od stu i czterdziestu dwch lat, nie ma pewnoci, czy pojmuje ca materi do dobrze, aby podj decyzj w sprawie na tyle istotnej. Tutaj przerwa i unisszy do oczu trzymany w doni dokument, odczyta mocnym gosem: Tym samym, po pierwsze dla honoru ukochanego syna, po drugie za dla lepszych rzdw w krlestwie, ktrego problemy tene rozumie lepiej, Krl postanowi zoy rezygnacj, oddajc Bero synowi, aby odtd panowa jako Krl Tar-Aldarion. 47

 Gdy to ogosz, wszyscy dowiedz si, e nie ja bd ju wytycza drogi pastwa. Wyniesiony zostaniesz ponad ludzk wzgard i otrzymasz wadz do potn, by atwiej przebole wszystkie straty. Skoro za zasidziesz na tronie, to przystoi, by sam odpowiedzia na list Gilgalada. Aldarion zastyg, zdumiony. Oczekiwa, e przyjdzie mu stawi czoo ojcowskiemu gniewowi, jako e wiadomie go podsyci. Teraz czu kontuzj. Nagle, niczym kto zwalony z ng przez niespodziewany poryw wichru, run na kolana przed Krlem. Po chwili jednak unis gow i rozemia si, jak zawsze, gdy docieraa do wie o szlachetnym czynie, takie bowiem porywy serca ceni najwyej. Ojcze powiedzia popro Krla, by zechcia zapomnie moje zniewagi. To wielki bowiem wadca a jego pokora wyszej jest prby ni moja duma. Nie do pomylenia, by mdry Krl skada Bero, jak dugo ciao i umys mu dopisuj. Niemniej to ju postanowione stwierdzi Meneldur. Natychmiast zwoam Rad. Gdy po siedmiu dniach Rada zebraa si w komplecie, Tar-Meneldur przedstawi im sw decyzj i odda dokument. Nie wiedzc jeszcze, o jakich to plagach waciwie wspomnia Krl, wszyscy bardzo zdumieni poczli baga, by odwlek odejcie z urzdu, jeden tylko Hallatan z Hyarastorni postpi inaczej. Darzy bowiem Aldariona wielkim szacunkiem, chocia sam wid odmienne ycie i obce mu byy upodobania krewniaka. Uzna zatem, e Krl postpi szlachetnie i w dobrym momencie ogosi rezygnacj, skoro ju tak postanowi. Reszta czonkw Rady wysuwaa rozmaite argumenty przeciwko abdykacji, lecz Meneldur powiedzia: Nie podjem tej decyzji bez zastanowienia. Rozwayem ju wnikliwie kwestie, teraz mdrze przez was poruszane. Chwila obecna jest najstosowniejsz i nie cierpi adnej zwoki w realizacji mego zamysu, a to z powodw, ktre wszyscy ju chyba odgadli, chocia nikt gono o nich nie wspomnia. Jeli jednak chcecie, poczekam do Erukyerme. Zachowam Bero do wiosny. Gdy dotary do Emerie wieci o proklamowaniu krlewskiego dekretu, Erendis przyja rzecz z przeraeniem, uznajc, i jest to znak utracenia poparcia Krla, a na jego pomoc bardzo liczya. Dostrzeenie czegokolwiek ze spraw wikszych, lecych u podstaw decyzji, przekraczao jej moliwoci. Niedugo potem przyby od Tar-Meneldura posaniec z prob, rozkazem waciwie, chocia uprzejmie sformuowanym, aby Erendis wrcia z Ankalime do Armenelos i zamieszkaa tam przynajmniej do koronacji nowego Krla. Szybko uderza pomylaa. Powinnam to przewidzie. Odrze mnie teraz ze wszystkiego. Ale mojej osobie rozkazywa nie bdzie, nawet poprzez usta swojego ojca. 48

Tak i uoya odpowied: Krlu i ojcze, moja crka Ankalime musi zaiste posucha twego wezwania. Bagam jednak, by mia wzgld na jej mode lata i dopilnowa, by dano dziewczynce spokojny kt za mieszkanie. Ja za bagam wybaczenia, ale dowiedziaam si, e mj dom w Armenelos zosta zniszczony, a niechtnie ju w tym wieku korzystam z gociny, szczeglnie na statku penym marynarzy. Pozwl mi zatem pozosta w mej samotni, chyba e nowy Krl postanowi zabra mi i to domostwo. Tar-Meneldur przeczyta list uwanie, jednak argumenty Erendis nie trafiy mu do serca. Pokaza pismo Aldarionowi, do ktrego zreszt byo tak naprawd adresowane. Aldarion dugo wpatrywa si w te kilka zda, a Krl obserwowa jego twarz. Bez wtpienia zmartwia ci taka odpowied rzek do syna. Ale chyba niczego innego nie oczekiwae? A jednak liczyem, e zdobdzie si na co wicej. Wyranie skarla w niej duch. Zaiste ciko zawiniem, jeli stao si to za moj spraw. Czyby nawet wielkich ludzi przeciwnoci losu skaniay do maoci? Przecie nawet nienawi ni pragnienie zemsty nie czyni takich spustosze! Powinna zada, by postawiono dla niej wielki dom, jako Krlowa upomnie si o wit i wrci do Armenelos pikna i podziwiana, po monarszemu, z gwiazd na czole. Wwczas bez trudu przecignaby na swoj stron mieszkacw Numenoru, mnie przedstawiajc jako szaleca i gbura. Ludzie by jej uwierzyli i Valarowie mi wiadkami, e pragnbym, aby tak wanie si stao. Wolabym znosi groby i szyderstwa ze strony piknej Krlowej, ni wada niepodzielnie, wiedzc, e pani Elestirne pogra si coraz bardziej w mroku swego wiata. Potem rozemia si gorzko i odda list Krlowi. C, nie zmieni tego powiedzia. Ale jeli napawa kogo wstrtem wizja gociny miedzy marynarzami na pokadzie statku, to kto inny moe wzdraga si przed gospodarstwem penym owiec i kobiet. Nie pozwol jednak na tresur mojej crki. Niech chocia ona ma swobod wyboru. Wsta i poprosi o pozwolenie odejcia. Dalszy przebieg opowieci od miejsca, w ktrym to Aldarion odczytuje list odmawiajcej powrotu do Armenelos Erendis, przebieg opowieci mona jedynie fragmentarycznie odtworzy na podstawie strzpkw zapiskw i marginalnych wzmianek, notatek i uwag. Nie tworz jednak one spjnej historii, jako e pisane byy w rnych czasach i czsto zawarte w nich informacje s ze sob sprzeczne. Wedle wszelkich znakw, kiedy w roku 883 Aldarion zosta Krlem Numenoru, bez zwoki postanowi zoy wizyt w rdziemiu i tego samego roku (lubo nastpnego) wypyn z Mithlondu. Zapisano wwczas, e ga oiolaire nie zdobia dziobu Hirilonde, miast tego pysznia si w tym miejscu podobizna ora ze zotym dziobem i oczymi z klejnotw, dar Kirdana. Przysiad tam, a maestria jego twrcy sprawia, e ptak zdawa si zrywa do lotu ku 49

jakiemu odlegemu celowi, ktry wanie by dostrzeg. Dziki temu znakowi doprowadzeni zostaniemy do miejsca przeznaczenia powiedzia Aldarion. O nasz powrt bowiem niech zatroszcz si Valarowie, o ile uznaj, e godnie postpujemy. Wiadomo rwnie, e nie pozostay ju dzisiaj adne zapiski na temat pniejszych podry Aldariona, niemniej pewnym jest, i rwnie wiele wdrowa ldem, jak morzem. Dotar rzek Gwathlo a do arbadu, gdzie spotka Galadriel. Nigdzie wicej nie wspomina si o tym spotkaniu, w owym czasie jednak Galadriela i Keleborn mieszkali w Eregionie, czyli niezbyt daleko od arbadu. Wszelkie jednak dziea Aldariona obrciy si wniwecz. Wznowione przez niego prace w Vinyalonde nie zostay ukoczone, a morze dopenio dziea zniszczenia28. Niemniej pooy on podwaliny pod o wiele pniejsze dokonania Tar-Minastira podczas pierwszej wojny z Sauronem. Gdyby nie dalekowzroczne dzieo Aldariona, flota Numenoru nigdy nie dotaraby we waciwym czasie na miejsce. Wrogo narastaa ju i mroczne ludy z gr wdzieray si do Enedwaith. W dniach Aldariona wszelako Numenoryjczycy nie pragnli jeszcze nowych ziem, a Podrnicy pozostawali nieliczn grup, otoczon podziwem, lecz rzadko uznawan za wzr do naladowania. Nie wiadomo nic o dalszych losach sojuszu z Gilgaladem ni o ewentualnym wsparciu wysanym w odpowiedzi na list do Tar-Meneldura, powiada si wszake, i: Aldarion pojawi si za pno i za wczenie zarazem. Za pno, nie cierpica bowiem Numenoru moc ju si przebudzia, za wczenie za, gdy nie nadszed jeszcze czas, by Numenor okaza ca sw potg, wczajc si do bitwy o przyszo wiata. W Numenorze zawrzao, gdy w roku 883 lub 884 Aldarion zdecydowa si wybra do rdziemia. Nigdy jeszcze dotd aden Krl nie opuszcza wyspy i Rada nie wiedziaa, co czyni. Wydaje si, e zaproponowano wwczas namiestnikostwo Meneldurowi, a gdy ten odmwi, za zgod Rady jak i Tar-Aldariona regentem zosta Hallatan z Hyarastorni. O latach modoci Ankalime trudno orzec co pewnego. Nie ulega wszake wtpliwoci fakt, i charakter miaa nieco rozchwiany i e matka wywara na ni znaczny wpyw. Ankalime bya bardziej naturalna w zachowaniu ni Erendis i uwielbiaa przepych, klejnoty, muzyk, a take podziw oraz szacunek ze strony innych, nie zatracaa si jednak w zabawie. Wyprawy do biaego domu matki w Emerie traktowaa jako wymwk, by zmienia czasem tryb ycia. Wykazywaa zrozumienie zarwno dla sposobu potraktowania przez Erendis Aldariona po spnionym powrocie, jak i dla gniewu ojca oraz jego braku skruchy. Znajdowaa te usprawiedliwienie dla wymazania ony z serca i z myli. Nie krya przy tym niechci do instytucji maestwa czy jakiegokolwiek, przez tego typu zwizek narzucanego, ograniczenia wolnej woli. Erendis wci trwaa przy swoim osdzie mczyzn. Zachowa si wymowny fragment nauk, ktre Erendis
28

Zob. Historia Galadrieli i Keleborna.

50

udzielaa crce w tej materii: Mczyni w Numenorze s jak pelfy (stwierdzia Erendis), szczeglnie ci wysoko urodzeni, nie nale bowiem ani do jednych, ani do drugich. Wizja dugiego ycia dziaa na nich zwodniczo, marnotrawi zatem czas, wci dziemi w gbi duszy bdc, a starczy wiek ich dopada, a i wwczas wielu zamienia jedynie hulanki na wieym powietrzu w igrce pord czterech cian domu. Zabawy te traktuj bardzo serio, lekcewa za rzeczy istotne. Chcieliby by jednoczenie rzemielnikami, mdrcami i herosami. Kobiety postrzegane s przez nich jeno jako ogie w palenisku, niech kto inny go doglda, pki wieczorem nie zmcz ich igraszki. Wszystko na wiecie widz dla siebie stworzonym: gry zmieniaj w kamienioomy, rzeki w rdo wody lub moc poruszajc koa, drzewa w deski, niewiasty uznajc za dodatek do wasnych cia, a te pikniejsze su do ozdoby stou i domu. Dzieci s po to, by im dokucza, gdy nic innego ju nie ma do roboty, wszelako niewielk rnic czyni mczyni miedzy wasnymi malcami a szczenitami ogarw. Dla otoczenia mili i serdeczni, radoni niczym skowronki o poranku (o ile soce wieci), zawsze bowiem staraj si nie dopuszcza do siebie zoci. Mwi si, e mczyni winni by weseli, szczodrzy jak bogacze i rozdawa wszystko, co im niepotrzebne. Gniew okazuj wwczas tylko, gdy dotrze do nich niespodzianym objawieniem, i nie tylko ich wola liczy si w wiecie. Okazuj si rwnie bezlitoni jak wicher od morza, jeli kto im si przeciwstawi. Tak ju jest, Ankalime, i nie zmienimy tego. Numenor urzdzony zosta przez mczyzn, tych dawnych bohaterw, o ktrych piewaj. Rzadziej syszymy cokolwiek wicej o ich kobietach prcz wieci, e pakay rzewnymi zami, gdy zabijano im mw. Numenor mia by miejscem wytchnienia po zakoczonej walce. Gdy jednak zmcz si odpoczywaniem i znu rozrywkami, wrc rycho do swej najwspanialszej zabawy: zabijania i wojny. Tak ju jest, a nam wyznaczono miejsce midzy mczyznami. Nie musimy jednak zgadza si na to wszystko w milczeniu. Jeli te kochamy Numenor, to winnymy nacieszy si nim, pki jeszcze oni nie zniszczyli caej wyspy. S wrd nas godne cry, mamy te do silnej woli i odwagi. Nie poddawaj si zatem, Ankalime. Jeli raz ugniesz si troch, wwczas nie dadz ci spokoju, a zostawi do ziemi przygarbion. Zapu korzenie w ska, twarz wystaw na wiatr, nawet jeli porwie on wszystkie licie. Co wicej, Erendis przyzwyczaia Ankalime do towarzystwa kobiet. Zimny chw pord ciszy i monotonii Emerie zostawi swj lad. Chopcy, tacy jak Ibal, byli tylko krzykliwymi istotami. Mczyni dosiadali koni, dli w rogi o dziwnych porach, posilali si, mlaszczc rozgonie. Podzili dzieci, potem zostawiajc je pod opiek kobiet, ledwie tylko co innego ich zaabsorbowao. Chocia porody w Numenorze przebiegay zwykle w miar agodnie i zdrowo si koczyy, to jednak wyspa ta nie bya rajem na ziemi. Znano tu zmczenie cik prac i wszelkimi yciowymi trudami. 51

Podobnie jak ojciec, Ankalime cechowaa si wytrwaoci w deniu do celu i uporem. Postpowaa te zawsze odwrotnie, ni jej radzono. Emanowaa odrobin tego samego chodu co matka. Dawa si w niej zauway lad cierpitnictwa, w gbi serca bowiem tkwio nike wspomnienie tej chwili, gdy Aldarion zdecydowanie odczepi do crki od swego ubrania i odstawi dziecko na ziemi, by zaraz potem oddali si pospiesznie. Ankalime kochaa doliny otaczajce dom w Emerie i twierdzia, e nie moe zasn spokojnie, nie syszc w pobliu beczenia owiec. Nie odmwia jednak godnoci Nastpczyni i postanowia, e gdy nadejdzie jej dzie, zostanie Krlow i zamieszka w dowolnie wybranym przez siebie miejscu. Wydaje si, e w cigu osiemnastu lat panowania, Aldarion czsto opuszcza Numenor. Ankalime za spdzaa ten czas zarwno w Emerie, jak i w Armenelos, Krlowa Almarian bowiem ukochaa j sobie i pobaaa dziewczynie, podobnie jak Aldarionowi w okresie jego modoci. W Armenelos szanowali dziewczyn wszyscy, nie tylko Aldarion, i chocia z pocztku le znosia oderwanie od szerokich przestrzeni wok biaego domu, to stopniowo zwalczya niemiao i zacza zauwaa, jakim okiem mczyni patrz na jej rozkwit ju w peni urod. W miar upywu lat stawaa si coraz bardziej samodzielna i drani zaczo j towarzystwo Erendis, ktra zachowywaa si niczym wdowa, nie chcc by Krlow. Wci jednak crka zagldaa do matki po to, by odpocz od Armenelos, a take dlatego, by dokuczy Aldarionowi. Bya bystra, zoliwa i nader cieszya si, e matka i ojciec walcz o jej wzgldy. W roku 892, gdy Ankalime miaa dziewitnacie lat, ogoszono j Nastpczyni Krla (znacznie wczeniej, ni przewidywa zwyczaj), a Tar-Aldarion zmieni wwczas obowizujce w Numenorze prawo sukcesji. Podkrela si, e Tar-Aldarion uczyni to bardziej ze wzgldw osobistych ni dla dobra pastwa, i e stao za tym z dawna ywione pragnienie pokonania Erendis. Na czym owa zmiana polegaa, dowiadujemy si z Dodatku A do Wadcy Piercieni: Szsty Krl zostawi tylko jednego potomka crk. Bya pierwsz Krlow Numenoru, stao si bowiem prawem dynastii krlewskiej, e Bero przejmuje pierworodne dziecko krla bez wzgldu na pe. W innych miejscach ustalenia te sformuowano w sposb odmienny. Najpeniejsza i najbardziej przejrzysta wersja powiada, e tak zwane nowe prawo nie byo w gruncie rzeczy prawem, ale dawnym zwyczajem, tyle tylko, e dotd okolicznoci nie wymagay jego zastosowania. Zgodnie z ow tradycj, Bero dziedziczy najstarszy syn Krla. Przyjmowano, e jeli wadca nie mia potomka pci mskiej, wwczas Nastpc winien zosta najbliej spokrewniony z Krlem modzieniec z mskiej linii dziedzicw Elrosa Tar-Minyatura. Zatem, gdyby Tar-Meneldur nie doczeka si syna, Nastpc zostaby nie jego siostrzeniec, Valandil (zrodzony z Silmarien), ale kuzyn, Malantur (wnuk modszego brata Tar-Elendila, Earendura). Jednak wedug nowego prawa Bero dzie52

dziczya (najstarsza) crka panujcego, o ile nie mia on syna (co pozostaje w sprzecznoci z wykadem poczynionym we Wadcy Piercieni). Zgodnie z opini Rady dodano jeszcze, e Nastpczyni moe odmwi przyjcia tego honoru29. W takim wypadku, zgodnie z nowym prawem, Bero naleao przekaza najbliszemu mskiemu potomkowi rodu krlewskiego, niezalenie od tego, czy pochodzi z mskiej czy z eskiej linii. Gdyby wic Ankalime zrzeka si tronu, nastpc zostaby Soronto, syn siostry Tar-Aldariona, Ailinel, on te byby sukcesorem, gdyby Ankalime zechciaa w pewnym momencie odda wadz lub umaraby bezdzietnie. Rada postanowia take, e Nastpczyni musi zoy rezygnacj, jeeli nie wyjdzie za m przed upywem okrelonego czasu, Tar-Aldarion za uzupeni w przepis, e Nastpcy (czy Nastpczyni) nie wolno polubi nikogo spoza rodu Elrosa, a jeli to uczyni, traci wwczas prawo do dziedziczenia wadzy. Powiadano, i to ostatnie obostrzenie wzio si z rozmyla Aldariona nad jego nieudanym maestwem z Erendis. Ona bowiem nie pochodzia z rodu Elrosa, krtszym bya obdarzona ywotem i Aldarion mniema, e to wanie lego u podstaw wszelkich kopotw. Bez wtpienia przepisy nowego prawa zostay tak szczegowo spisane, gdy miay wywrze wpyw na rzdy pniejszych panujcych, o czym jednak niewiele da siej powiedzie. Nieco pniej Tar-Aldarion uchyli zasad tyczc zampjcia lub abdykacji Krlowej (a z pewnoci wizao si to z niechci Ankalime do obu tych rozwiza), jednak zakaz zawierania zwizkw z partnerem spoza rodu Elrosa pozosta w mocy30. Niezalenie od rozporzdze wkrtce zaczli si pojawia w Emerie kandydaci do rki Ankalime, skuszeni nie tylko pozycj dziewczyny, ale take pogoskami o jej urodzie oraz o dziwnym wychowaniu, ktre odebraa ta pena rezerwy i pogardy dla innych kobieta. W owym czasie zaczto zwa j Emerwen Aranel, Ksiniczk Pasterek. By uciec przed ludzk natarczywoci, Ankalime poszukaa (z pomoc starej Zamin) schronienia w gospodarstwie na granicy ziem Hallatana z Hayrastorni, gdzie wioda przez czas jaki ycie pasterki. Skpe zapiski rni si co do tego, jak jej rodzice przyjli w stan rzeczy. Wedug jednych rde Erendis znaa miejsce ukrycia Ankalime i uznawaa ucieczk crki za w peni zasadn, Aldarion za powstrzyma Rad przed podjciem poszukiwa, poniewa popiera daleko idc niezaleno dziewczyny. Wedug inPrawy mski potomek nie mg natomiast odmwi, ale poniewa Krlowi zawsze wolno byo abdykowa, tak i mski potomek mia w istocie szans natychmiast przekaza wadz swemu mskiemu nastpcy. Musia jednak panowa jeszcze przez co najmniej rok, co zdarzyo si (raz tylko) w przypadku Vardamira, syna Elrosa, ktry nie wstpi na tron, tylko odda Bero swemu synowi, Amandilowi. 30 Zostao powiedziane gdzie indziej, e regua krlewskiego maestwa nigdy nie bya okrelona prawem, a istniaa jedynie tytuem honorowanego powszechnie zwyczaju. Oywienie owej zasady stanowio symptom narastania Cienia, prawem bowiem staa si wwczas, gdy zanika zaczy, lub znikny zupenie, rnice midzy potomkami Elrosa i innymi rodami, tyczce dugoci ycia, ywotnoci i zdolnoci.
29

53

nych notatek, Erendis poczua si zbulwersowana uczynkiem Ankalime, Krl za wpad w gniew. Erendis prbowaa przy tej okazji znale z mem wsplny jzyk, przynajmniej w sprawach tyczcych Ankalime. Na Aldarionie starania te nie wywary adnego wraenia i stwierdzi tylko, e Krl nie ma ony, a jedynie crk bdc jednoczenie jego Nastpczyni. Nie dawa te wiary w zapewnienia Erendis, i nie wie ona, gdzie skrya si Ankalime. Pewnym jest tylko, e Ankalime nawizaa wtedy znajomo z pasterzem, ktry strzeg stad w tej samej okolicy i przedstawi si jako Mamandil. Nieprzywyka do takiego towarzystwa Ankalime z wielk przyjemnoci suchaa jego piewu. Chopak biegy by w tej sztuce, a intonowa pieni pochodzce jeszcze z dawnych dni, kiedy to Edainowie wypasali swoje trzody w Eriadorze, nie znajc jeszcze Eldarw. Modzi spotykali si coraz czciej na pastwiskach, a on zmienia sowa pieni, podstawiajc imiona Emerweny i Mamandila w miejsce imion niegdysiejszych kochankw, ale Ankalime udawaa, e nijak tych aluzji nie pojmuje. W kocu otwarcie wyzna dziewczynie mio, ona za z miejsca zwikszya dystans i powiedziaa, e inne jest jej przeznaczenie, zostaa bowiem Nastpczyni Krla. Mamandila wszake to nie zrazio, wyjawi tylko swe prawdziwe imi, a by w pasterz Hallacarem, synem Hallatana z Hyarastorni, spadkobiercy rodu Elrosa Tar-Minyatura. A niby jak inaczej zalotnik miaby ci tu znale? spyta. Ankalime wpada w gniew, poniewa poczua si oszukana przez kogo, kto od pocztku zna jej tosamo, on wtedy odpar: Rzeczywicie, umyliem sobie, by podej w ten sposb pani, na tyle niezwyk, e z czystej ciekawoci bardzo chciaem j ujrze. Potem jednak pokochaem Emerwen i przestao mnie obchodzi, kim ona jest. Nie pocigaj mnie zaszczyty, wolabym zwyk Emerwen bez krlewskich tytuw. Ciesz si za z faktu, e te pochodz z linii Elrosa, bo w przeciwnym razie nie moglibymy si pobra. Maestwo w ogle mnie nie pociga odpara Ankalime. Gdybym zrezygnowaa z dziedzictwa na rzecz wolnoci, wwczas wedug wasnego uznania, wybraabym za ma Unera (czyli adnego z mczyzn), jego bowiem przedkadam nad wszystkich innych. Ostatecznie jednak Ankalime wysza za Hallacara. Wedug jednej wersji nastpio to w wyniku nalega zalotnika nie zraonego odmow, jak i naciskw Rady, aby Krlowa wybraa sobie wreszcie ma i spokj zapanowa w pastwie, przez co wesele odbyo si niewiele lat po spotkaniu obojga pord rogacizny w Emerie. Gdzie indziej jednak powiada si, e Ankalime pozostawaa pann dopty, dopki jej kuzyn Soronto, opierajc si na nowym prawie, nie wezwa jej do abdykacji ze stanowiska Nastpczyni. Polubia zatem Hallacara na zo Sorontu. Jeszcze inna i krtka wzmianka sugeruje, i wysza za m ju po tym, jak Aldarion uchyli warunek tyczcy koniecznoci zawarcia zwiz54

ku, a uczyni to miaa dla ukrcenia nadziei Soronta na zostanie Krlem, gdyby umara bezdzietnie. Jakkolwiek byo, przekazy jednoznacznie dowodz, e Ankalime nie szukaa mioci i wcale nie pragna zrodzi syna, powiedziaa bowiem: Czy mam jak Krlowa Almarian jedynie rozpieszcza go bezgranicznie? Poycie Ankalime z Hallacarem nie toczyo si szczliwie, a prba odizolowania od ojca syna ich, Anariona, spowodowaa otwarty konflikt midzy maonkami. Ankalime pragna podporzdkowa sobie Hallacara. Twierdzc, e jest wacicielk jego ziem, zakazaa mu na nich zamieszkiwa, nie chciaa bowiem, jak si wyrazia, mie chopa za ma. Z tego wanie okresu pochodz ostatnie zapiski streszczajce owe niepomylne wieci. Ankalime nie pozwalaa adnej ze swoich suek i dam do towarzystwa na zampjcie i wikszo kobiet lk przed gniewem pani skania do posuszestwa, mimo i miay one w rnych stronach narzeczonych, ktrych pragny polubi. Przeto Hallacar w tajemnicy zorganizowa im wesela, wszem i wobec stwierdzajc, e pragnie wyda jeszcze ostatni uczt w swym domu, nim go opuci. Zaprosi te Ankalime, mwic, e nalece do rodziny domostwo naley dwornie poegna. Ankalime przybya z ca sw kobiec wit, poniewa nie chciaa, by mczyni usugiwali jej przy stole. Budynek ujrzaa jasno owietlony i przygotowany jak do wielkiej biesiady, domownicy za czekali przystrojeni w girlandy kwiatw, niczym na wesele, a kady trzyma jeszcze drug girland dla swej oblubienicy. Chodcie! zawoa Hallacar. Wszystko ju przyszykowane, nawet sypialnie dla nowoecw. Skoro jednak nie moemy nijak zaproponowa pani Ankalime, Nastpczyni Krla, by zlega z chopem, tak i niestety! Ona spdzi t noc sama. Ankalime zostaa z koniecznoci, za pno byo bowiem, by odjecha, nie daoby si te uczyni tego chykiem. Nikt, ani mczyni, ani kobiety, nie ukrywa radoci, Ankalime jednak nie przysza na uczt, leaa tylko na ou, suchajc dobiegajcych z dali miechw, gotowa przysic, e to ona jest obiektem artw. Nastpnego dnia opucia dom wcieka, a Hallacar wysa jeszcze za ni trzech ludzi w charakterze eskorty. Tak oto dokona zemsty, Ankalime bowiem nigdy wicej nie zajrzaa ju do Emerie, bojc si, e nawet owce zaczn z niej szydzi. Wszelako nienawi Nastpczyni cigaa Hallacara przez dugie lata. O pniejszych latach ycia Tar-Aldariona powiedzie mona tyle tylko, e nadal zapewne wyprawia si do rdziemia i niejednokrotnie zostawia przy tym Ankalime jako regentk. Ostatnia jego podr odbya si okoo koca pierwszego tysiclecia Drugiej Ery, a w roku 1075 Ankalime wstpia na tron jako pierwsza Krlowa Numenoru. Mwi si, e po mierci Tar-Aldariona w 1098 roku Tar-Ankalime cakowicie zmienia polityk i Numenor przesta wspiera Gilgalada. Jej syn, Anarion, ktry zosta pniej smym wadc Numenoru, mia najpierw dwie crki. Nie lubiy one Krlowej, wrcz 55

obawiay si matki i obie odmwiy godnoci Nastpczyni, pozostajc niezamnymi, jako e Krlowa z zemsty nie pozwolia im zawrze zwizkw maeskich31. Ostatni urodzi si jedyny syn Anariona, Surion, i on odziedziczy Bero. O Erendis powiadaj, e gdy zestarzaa si, porzucona przez Ankalime i zgorzkniaa w samotnoci, raz jeszcze zatsknia za Aldarionem. Dowiedziawszy si, i opuci on Numenor w swojej pewnie ju ostatniej podry i rycho naley oczekiwa jego powrotu, wtedy opuciwszy w kocu Emerie, w tajemnicy, incognito, udaa si do przystani Romenny. Tam zapewne dopeni si jej los, ale tylko krtka notatka Woda zabraa Erendis w 985 roku sugeruje, jak zakoczya ywot.

Do to dziwne, za ycia bowiem Ankalime Nastpc by Anarion. W Dynastii Elrosa wzmiankuje si, e tylko crki Anariona odmwiy Bera.

31

III. DYNASTIA ELROSA: KRLOWIE NUMENORU

OD ZAOENIA MIASTA ARMENELOS DO UPADKU

Uznaje si, e Krlestwo Numenoru zostao zaoone w trzydziestym drugim roku Drugiej Ery, kiedy to Elros, syn Earendila, zasiad w wieku lat dziewidziesiciu na tronie w Armenelos. W Zwojach Krlewskich pojawia si jako Tar-Minyatur, poniewa zgodnie ze zwyczajem Krlowie przybierali imiona pochodzce z guenejskiego lub mowy Elfw Wysokiego Rodu, najszlachetniejszego jzyka wiata. Postpowali tak wszyscy, a do dni Ar-Adunakhora! (Tar-Herunumena). Elros Tar-Minyatur wada Numenoryjczykami przez czterysta dziesi lat, dane byo bowiem mieszkacom wyspy dugie ycie, przy czym starzeli si po trzykro pniej, ni ludzie w rdziemiu. Jednak syn Earendila obdarzony zosta ywotem duszym ni jakikolwiek czowiek. Jego potomkowie za, chocia ju niej tak dugowieczni, te wyrniali si pod tym wzgldem nawet miedzy Numenoryjczykami. Dopiero wraz z nadejciem Cienia kurczy zaczy si lata ycia Numenoryjczykw32.
Istnieje wicej wskazwek wiadczcych o tym, e potomkowie Elrosa obdarzeni byli ywotem duszym ni ktokolwiek inny spord Numenoryjczykw. Tak i w Akallabeth (Silmarillion, str. 318) powiada si, e wszyscy z linii Elrosa yli wyjtkowo dugo, nawet wedug miary Numenoryjczykw, dalej za szczegowo podano, o jaki czas chodzi: dla potomkw Elrosa (zanim rd skarla) staro zaczynaa si okoo czterechsetnego roku ycia lub nieco wczeniej, podczas gdy pozostali wchodzili w podeszy wiek, majc dwiecie lub troch wicej lat. Mona zauway, e niemal wszyscy Krlowie, od Vardamira po Tar-Ankalimona, doyli lat czterystu albo nawet ten wiek troch przekroczyli i tylko trzech spord nich nie zmaro okoo daty czterechsetnych urodzin. Jednak w pniejszych pismach (ktre pochodz z tego samego mniej wicej czasu, co opowie o Aldarionie i Erendis), kwesti wyrniajcej monarchw dugowiecznoci potraktowano jako o wiele mniej istotn. Numenoryjczykom przypisano dugo ycia piciokrotnie przewyszajc zwyky czas ywota czowieczego (chocia jest to sprzeczne z informacj pomieszczon w Dodatku A do Wadcy Piercieni [Powrt Krla, str. 402]. Tam bowiem mwi si, e Numenoryjczycy pocztkowo yli trzykro duej, ni zwykli ludzie, co powtrzono we wstpie do mniejszego tekstu), podobnie i dugowieczno potomkw Elrosa uznana zostaa nie tyle za szczeglne wyrnienie rodu, ale za zwyk w tej familii skonno do doywania pnej staroci. Wprawdzie wspomina si tam o Erendis i nieco krtszym czasie ycia Beorian na Zachodzie, to nie ma potwierdzenia wzmianki obecnej w opowieci o Aldarionie i Erendis, by spodziewana rnica danego im czasu ycia miaa by szczeglnie dua czy zwizana jako z ich przeznaczeniem. Nie spotykamy te adnej sugestii, by ktokolwiek z wczesnych tak uwaa.
32

58

I Elros Tar-Minyatur Urodzi si pidziesit osiem lat przed Drug Er i pozostawa sprawny na ciele i umyle a do wieku lat piciuset, po czym odszed na zawsze w roku 442, rzdzc przez lat 410. II Vardamir Nolimon Urodzi si w roku 61 Drugiej Ery i zmar w roku 471. Zwano go Nolimonem, jako e miowa si w starodawnych mdrociach, ktre zdobywa od elfw i ludzi. Po ustpieniu Elrosa, majc 381 lat, nie zasiad na tronie, tylko przekaza Bero synowi. Niemniej liczy si go jako drugiego spord Krlw, wedle przekazw bowiem wada przez rok33. Stao si potem zwyczajem, e Krl winien przekaza przed mierci Bero swemu nastpcy, by samemu umrze w wybranej przez si chwili, majc jeszcze jasny umys. III Tar-Amandil By synem Varamira Nolimona i urodzi si w roku 192. Rzdzi przez 148 lat34. Zrezygnowa z Bera w 590 roku, a umar trzynacie lat pniej. IV Tar-Elendil By synem Tar-Amandila, urodzi si w roku 350. Rzdzi przez lat 150. Bero przekaza w roku 740, umar w 751. Nazywano go te Parmaite, jako e wasnorcznie spisa wiele ksig i legend, korzystajc z mdroci zebranych przez dziadka. Oeni si
W tej relacji tylko Elros obdarzony zosta szczegln dugowiecznoci i powiada si, e pocztkowo mia identyczne moliwoci fizyczne co jego brat Elrond. Skoro jednak postanowi pozosta midzy plemieniem czowieczym, tak i zachowa najwaniejsze cechy rnice ludzi od Quendich. Chodzio tu gwnie o pragnienie nieustannego poszukiwania, jak zwali to Eldarowie, oraz znuenie, lub pragnienie, by odej z tego wiata. Dalej przedstawione jest wyjanienie, e dugie ycie Numenoryjczykw wzio si z przyjcia trybu ycia wzorowanego na bytowaniu Eldarw. Ostrzegano ich niemniej, e nie stan si jeszcze przez to Eldarami, zawsze bowiem bd miertelni, jedynie tylko wyduy si okres penej sprawnoci ciaa i umysu. Zatem (podobnie jak Eldarowie) dorastali podobnie jak wszyscy ludzie, potem jednak wiek dojrzay trwa dla nich o wiele duej, wolniej starzeli si czy niszczeli. Pierwsze oznaki znuenia wiatem stanowiy dla nich sygna, e okres sprawnoci dobiega koca. Kto, kto ten prg osign, a upiera si y dalej, wwczas grzybia, a proces ten postpowa rwnie szybko jak u innych ludzi. Tak i w cigu dziesiciu lat Numenoryjczyk mg zmieni si ze zdrowej i krzepkiej osoby w podeszym wieku w niedonego i zdziecinniaego starca. Wczeniejsze pokolenia nie czepiay si ycia, ale dobrowolnie odchodziy w stosownym czasie. Owo czepianie si ycia i umieranie w chwili nie przez siebie wybranej, tylko wyznaczonej przez biologiczn konieczno, byo jednym z objaww towarzyszcych nadejciu Cienia i buntowi Numenoryjczykw. Rwnoczenie kurczya si waciwa im, naturalna dugo ycia. 33 Por. przypis 2. do Aldarion i Erendis. 34 Liczba 148 lat (zamiast 147) musi oznacza czas faktycznego panowania Tar-Amandila, bez brania pod uwag roku tytularnych rzdw Vardamira.

59

pno, a jego najstarszym dzieckiem bya crka, Silmarien, urodzona w roku 52135. Jej syn za, Valandil, da pocztek rodowi ksicemu Andunie. Ostatnim z ksit by Amandil, ojciec Elendila Smukego, ktry przyby po Upadku do rdziemia. Za rzdw Tar-Elendila po raz pierwszy statki Numenoryjczykw przybiy do brzegw rdziemia. V Tar-Meneldur By trzecim dzieckiem (i jedynym synem) Tar-Elendila, urodzi si w roku 543, rzdzi lat 143, ustpi w roku 883, zmar w 942. Naprawd na imi mia Frimon, jednak przez mio do wiedzy o gwiazdach przybra miano Meneldura. Polubi Almarian, crk Veantura, Kapitana Statkw za czasw Tar-Elendila. Cechowaa go mdro, cierpliwo i agodno. Abdykowa na rzecz syna, a uczyni to niespodzianie i przed czasem. Posunicie to miao charakter czysto polityczny, stanowio reakcj na niepokj wyraony przez Gilgalada z Lindonu, kiedy tene dostrzeg powstajce w rdziemiu niebezpieczestwo odrodzenia si zego ducha wrogiego Eldarom i Dunedainom. VI Tar-Aldarion By najstarszym dzieckiem i jedynym synem Tar-Meneldura, urodzi si w roku 700. Rzdzi przez 192 lata i abdykowa na rzecz swojej crki w roku 1075, zmar w 1098. Waciwe jego imi brzmiao Anardil, wczeniej jednak zasyn jako Aldarion, wiele uwagi bowiem powica drzewom, sadzc wielkie lasy dla potrzeb wykorzystujcych drewno stoczni. By wielkim marynarzem i budowniczym statkw, sam eglowa czsto do rdziemia, a Gilgalad uzna go za przyjaciela i doradc. Dugie wyprawy do obcych krajw wywoay zo jego maonki Erendis, przez co w roku 882 doszo midzy nimi do separacji. Mieli tylko jedno dziecko, pikn crk imieniem Ankalime. Dla niej to Aldarion zmieni prawo sukcesji, tak by crka (najstarsza) moga dziedziczy wadz, o ile monarcha nie mia synw. Modyfikacja spotkaa si z niechtnym przyjciem ze strony potomkw Elrosa, szczeglnie, e wedug dotychczasowych praw na tronie mia zasi Soronto, krewniak Aldariona, syn jego starszej siostry Ailinel36.
Nie ulega wtpliwoci, e Silmarien bya najstarszym dzieckiem Tar-Elendila, a data jej urodzin wymieniana jest wielokrotnie (521 rok Drugiej Ery), wszelako jej brat przyszed na wiat w roku 543. Natomiast w Dodatku B do Wadcy Piercieni urodziny Silmarien zapisane s pod dat 548, pojawiajc si rwnie w pierwszych szkicach tego tekstu. Sdz, e szczeg ten mia zosta skorygowany, ale umkn uwadze. 36 Jest to niezgodne z opisem wczeniejszych i pniejszych praw sukcesji, pomieszczonym w tekcie Aldarion i Erendis, gdzie czytamy, e Soronto mgby zosta nastpc Ankalime (gdyby umara bezdzietnie) wanie dziki nowemu prawu, pochodzi bowiem z linii eskiej. Sformuowanie: starsza siostra oznacza bez wtpienia starsz z jego dwch sistr.
35

60

VII Tar-Ankalime Bya jedynym dzieckiem Tar-Aldariona i pierwsz panujc (nie tytularn) Krlow Numenoru. Urodzia si w roku 873, rzdzia 205 lat, duej ni ktokolwiek po Elrosie, abdykowaa w roku 1280, zmara pi lat pniej. Dugo obywaa si bez ma, kiedy jednak Soronto zacz wywiera presj, by zrezygnowaa z godnoci, wwczas jemu na zo wysza w roku 1000 za m za Hallacara, syna Hallatana, potomka Vardamira37. Po urodzeniu syna Anariona doszo do otwartego konfliktu miedzy maonkami, a to za spraw dumy i przekornego uporu Krlowej. Po mierci Aldariona zmienia polityk Numenoru, odmawiajc dalszego wsparcia Gilgaladowi. VIII Tar-Anarion By synem Tar-Ankalime, urodzi si w roku 1003. Rzdzi przez 114 lat, abdykowa w roku 1394, zmar w 1404. IX Tar-Surion By trzecim dzieckiem Tar-Anariona. Obie jego siostry odmwiy przyjcia Bera38. Urodzi si w roku 1174, rzdzi przez 162 lata, abdykowa w roku 1556, zmar w 1574. X Tar-Telperien Wstpia na tron jako druga Krlowa Numenoru. ya dugo (jako e numenoryjskie kobiety byy bardziej dugowieczne ni mczyni, czy te raczej, trudniej przychodzio im rozsta si z yciem) i nie wysza za m. Tak zatem po jej mierci Bero przeszo na Minastira, syna Isilmo, drugie dziecko Tar-Suriona39. Tar-Telperien urodzia si w roku 1320, rzdzia lat 175, do roku 1731, kiedy te zmara40. XI Tar-Minastir Takie zyska miano, gdy wznis wie na wzgrzu Oromet blisko Andunie na zachodnim wybrzeu, gdzie spdza wiele czasu, wpatrujc si w zachodni horyzont. W owych czasach coraz wiksza tsknota narastaa w sercach Numenoryjczykw. TarPor. zakoczenie opowiadania Aldarion i Erendis. Por. jak wyej, oraz przypis 28. do tego tekstu. 39 Dziwnym jest, e wadza przesza na Tar-Telperien, skoro Tar-Surion mia syna, Insilma. Prawdopodobnie o tej sukcesji zadecydowao nowe prawo przytoczone we Wadcy Piercieni, mwice, e nastpc ma by najstarszy potomek, niezalenie od pci (miast wybierania crki wwczas tylko, gdy monarcha nie ma syna). 40 Data 1731, podana jako rok koca panowania Tar-Telperien i intronizacji Tar-Minastira, kci si osobliwie z ustalon przez liczne odnoniki chronologi pierwszej wojny z Sauronem, gdy wielka flota numenoryjska wydana przez Tar-Minastira dotara do rdziemia w roku 1700. Nijak nie potrafi wyjani tej rozbienoci.
38 37

61

Minastir kocha Eldarw i zazdroci im jednoczenie. To on wysa flot na pomoc Gilgaladowi podczas pierwszej wojny z Sauronem. Urodzi si w roku 1474, wada przez lat 138, abdykowa w roku 1869, a zmar w 1873. XII Tar-Kiryatan Urodzi si w roku 1634, rzdzi 160 lat, zoy Bero w roku 2029, zmar sze lat pniej. By potnym Krlem, chciwym jednak bogactw. Stworzy wasn, wielk flot, a jego poddani uciskali mieszkacw rdziemia, skd zwozili na wysp ogromne iloci metali i kamieni szlachetnych. Tar-Kiryatan pogardza tsknotami ojca i by ukoi niepokj wasnego serca, podrowa sporo na wschd, pnoc i poudnie, przynajmniej do chwili przejcia Bera. Mia przymusi ojca do wczeniejszgo ni planowano przekazania wadzy synowi. W tym wanie (jak powiadaj) po raz pierwszy objawi si wpyw Cienia padajcego na chwa Numenoru. XIII Tar-Atanamir Wielki Urodzi si w roku 1800, rzdzi 192 lata, do 2221 roku, w ktrym te nastpia jego mier. Wiele miejsca powicono temu wadcy w annaach, (szczliwie przetrway one Upadek). By bowiem jak ojciec dumny i chciwy, a sucy mu Numenoryjczycy bezlitonie zdzierali haracz z ludzi zamieszkaych na wybrzeu rdziemia. Za jego czasw Cie pad na Numenor. Krl wraz ze swymi poplecznikami otwarcie opowiedzia si przeciwko Zakazowi Valarw, odwracajc serce zarwno od nich, jak i od Eldarw, jednak zachowa dawn wiedz i ba si wci Wadcw Zachodu, nie wystpujc przeciwko nim otwarcie. Atanamira czsto zwano take Niechtnym, by bowiem pierwszym Krlem Numenoru, ktry nie chcia odej dobrowolnie ni przekaza Bera. y tak dugo, a mier nie zabraa go w starczym zdziecinnieniu41. XIV Tar-Ankalimon Urodzi si w roku 1986, rzdzi lat 156, a do mierci w roku 2386. Za jego czasw pogbia si przepa dzielca zwolennikw Krla od tych ludzi, ktrzy kultywowali
W Kronice Krlestw Zachodnich (Dodatek B do Wadcy Piercieni, str. 477) czytamy: 2251 - Tar-Atanamir obejmuje tron. Pocztki buntu i rozamu wrd Numenoryjczykw. Jest to niezgodne z niniejszym tekstem, wedug ktrego Tar-Atanamir zmar w roku 2221. Data owa stanowi poprawk wczeniej podawanej 2251; gdzie indziej ponadto tene rok podaje si jako dat mierci Krla. Tak zatem, w rnych tekstach ta sama data pojawia si raz jako rok intronizacji Tar-Atanamira, raz jako rok zgonu, cao za chronologii wskazuje jasno, e ta druga wersja musi by bdna. Co wicej, Akattabeth (Silmarillion, str. 324) podaje, e wanie za czasw Ankalimona, syna Atanamira, zarysowa si podzia pord mieszkacw Numenoru. Jestem niemal pewny, e Kronika Krlestw Zachodnich zawiera bd i odnony fragment winien brzmie: 2251 - mier Tar-Atanamira. Tar-Ankalion przejmuje tron. Pocztki buntu i rozamu wrd Numenoryjczykw. W takim razie jednak pozostaje nie wyjanione, czemu data mierci Atanamira zostaa zmieniona w Dynastii Elrosa, skoro w Kronice Krlestw Zachodnich podano j ju w innym brzmieniu.
41

62

pradawn przyja z Eldarami. Wielu podwadnych zarzucio wwczas mow elfw, przestajc wpaja j potomstwu. Jednak tytuy krlewskie wci nadawano w jzyku quenejskim, co wynikao raczej z tradycji, ni z przywizania do Eldarw. Obawiano si rwnie, e naruszenie zwyczaju moe przynie nieszczcie. XV Tar-Telemmaite Urodzi si w roku 2136, rzdzi 140 lat, a do mierci w roku 2526. Odtd Krlowie Numenoru wadali oficjalnie od odejcia ojca a po kres swoich dni, chocia rzeczywista wadza zwykle ju wczeniej przechodzia w rce synw lub kanclerzy. Lata ycia potomkw Elrosa kurczyy si pod wpywem Cienia. Imi Tar-Telemmaite zawdzicza umiowaniu srebra, sugom za nakazywa nieustannie poszukiwa mithrilu. XVI Tar-Vinimelde Bya trzeci panujc Krlow. Urodzia si w roku 2277 i rzdzia 111 lat, do mierci w roku 2637. Mao uwagi powicaa obowizkom monarszym, wyej cenic sobie muzyk i tace, wadaniem zajmowa si raczej jej m, Herukalmo, modszy wprawdzie od niej, ale na rwni spokrewniony z Tar-Atanamirem. Herukalmo przej Bero po mierci ony i obwoa si Tar-Andukalem, nie dopuszczajc do tronu swego syna Alkarina. Wszelako niektrzy nie uznaj go za siedemnastego Krla Numenoru, przyznajc ten tytu Alkarinowi. Tar-Andukal urodzi si w roku 2286, zmar w 2567. XVII Tar-Alkarin Urodzi si w roku 2406, rzdzi 80 lat, do mierci w roku 2737, chocia prawowicie winien by Krlem przez lat sto. XVIII Tar-Kalmakil Urodzi si w roku 2516, panowa 88 lat, a zmar w roku 2825. W modoci bdc wielkim kapitanem, zdoby dla Numenoru znaczn cz wybrzey rdziemia. Wzbudzi tym nienawi Saurona, ktry wszelako wycofa si, by budowa sw potg na Wschodzie i czeka stosownego czasu. W dniach Tar-Kalmakila po raz pierwszy zaczto uywa aduinackiej formy imienia krlewskiego, tak i przez swoich zwany by Ar-Belzagar. XIX Tar-Ardamin Urodzi si w roku 2618, rzdzi 74 lata do mierci w roku 2899. W jzyku aduinackim imi jego brzmiao Ar-Abattarik.

63

XX Ar-Adfaiakhdr (Tar-Heruntimen) Urodzi si w roku 2709, wada 63 lata, a umar w roku 2962. By pierwszym Krlem Numenoru, ktry obj tron pod imieniem w jzyku aduinackim, chocia wspomniane ju uprzednio lki sprawiy, e imi jego zapisano w Zwojach po quenejsku. Wierni uznali wszake oba te miana za bluniercze, znaczyy bowiem tyle, co Wadca Zachodu, ktry to tytu przynalea wycznie Valarom, szczeglnie za Manwemu. Za panowania Ar-Adunakhora jzyk elfw wyszed ostatecznie z uycia, zakazano te jego nauki (Wierni dalej jednak kultywowali w sekrecie znajomo szlachetnej mowy), a statki z Eressei rzadko i ukradkiem przybijay do zachodnich wybrzey Numenoru. XXI Ar-Zimrathdn (Tar-Hostamir) Urodzi si w 2798 roku, rzdzi 71 lat do mierci w roku 3033. XXII Ar-Sakalthdr (Tar-Falassiori) Urodzi si w roku 2873, rzdzi przez 69 lat, a zmar w roku 3102. XXIII Ar-Gimilzdr (Tar-Telemnar) Urodzi si w roku 2960, rzdzi 755 lat do mierci w roku 3177. By najwikszym ze wszystkich nieprzyjacielem Wiernych, zabroni surowo posugiwania si mow Eldarw i nie zezwala elfom na odwiedzanie Numenoru, karzc tych, ktrzy witali takich goci. Nie czci niczego i nie odwiedzi nigdy witego Miejsca Eru. Oeni si z Inzilbeth, wywodzc si od Tar-Kalmakila,42 ktra potajemnie przynaleaa do Wiernych, matk
W licie Krlw i Krlowych Numenoru w Dodatku A do Wadcy Piercieni (Powrt Krla str. 403) znajdujemy informacj, e po osiemnastym Krlu Tar-Kalmakilu nastpi Ar-Adunakhor (dziewitnasty). Wedug Kroniki Krlestw Zachodnich Ar-Adunakhor mia obj tron w roku 1899 (Powrt Krla, str. 477), i na tej podstawie e Complete Guide to Middle-Earth pana Roberta Fostera podaje ten rok jako dat mierci Tar-Kalmakila. Z drugiej jednak strony, dalej w Dodatku A do Wadcy Piecieni Ar-Adunakhor zwany jest dwudziestym Krlem. W roku 1964 mj ojciec odpowiedzia na list pewnego czytelnika, ktry o t wanie niezgodno zapytywa: Wedug genealogii winno si go nazywa szesnastym Krlem i dziewitnastym Wadc. Miast dwudziestu winno zatem figurowa dziewitnacie, moliwe wszake, i jakie imi zostao przeoczone. Dalej wyjani, e brak mu cakowitej pewnoci, jako e w chwili pisania owego listu nie mia dostpu do stosownych notatek. Przygotowujc Akallabeth do druku zmieniem odpowiedni fragment, czy miast: Dwudziesty z Krlw, objwszy Bero przodkw, wstpi na tron pod imieniem Adunakhora wpisaem: Dziewitnasty z Krlw... (Silmarillion, str. 326), podobnie zmieniajc dwudziestu czterech na dwudziestu trzech (tame str. 328). W owym czasie nie dostrzegem jeszcze, e wedug Dynastii Elrosa wadc nastpujcym po Tar-Kahnakilu nie by Ar-Adunakhor, ale Tar-Ardamin, teraz jednak sprawa wydaje si oczywista: skoro mier Tar-Ardamina nastpia w roku 2899, znaczy to, e zosta on przez pomyk pominity w spisie zamieszczonym we Wadcy Piercieni. Z drugiej wszake strony nie ulega wtpliwoci (jak podaj to zgodnie trzy rda: Dodatek A, Akallabeth, Dynastia Elrosa), e Ar-Adunakhor by pierwszym Krlem Numenoru, ktry wstpi na tron pod imieniem pochodzcym z jzyka aduinackiego. Jeli zatem uzna, e Tar-Ardamin zosta przez niedopatrzenie opuszczony na licie w Dodatku A, pozostaje pytanie, czemu zmiana zwyczaju tyczcego przyjmowania imion monarszych zostaa skojarzona z pierwszym panujcym po Tar-Kalmakilu. Moe by i tak, e nie chodzi tu wcale o prost pomyk, ale e kryje si za tym co bardziej zoonego.
42

64

jej bowiem bya Lindorie z rodu ksit Andunie. Maonkowie niezbyt si kochali, a midzy ich synami panowaa niezgoda. Inziladun43, starszy z nich, szczeglnie zyty by z matk i szybko sta si jej poplecznikiem pod kadym wzgldem, wszelako ojciec ukocha sobie nade wszystko modszego syna, Gimilkhada i uczyniby go chtnie swoim Nastpc, gdyby tylko prawo na to zezwalao. Gimilkhad urodzi si w roku 3044, zmar w 3243 44. XXIV Tar-Palantir (Ar-Inziladun) Urodzi si w roku 3035, rzdzi lat 78, a do mierci w roku 3235. aujc postpkw poprzednikw, chtnie odnowiby przyja z Eldarami i Wadcami Zachodu. Inziladun przyj imi Tar-Palantira, by bowiem czowiekiem dalekowzrocznym, tak dosownie, jak i w przenoni. Przeciwnicy Krla obawiali si jego zdolnoci przewidywania. Wiele czasu spdza w Andunie, jako e jego babcia ze strony matki Lindorie, naleaa do ksicego rodu i bya siostr Eandura, pitnastego ksicia Andunie, i dziadka Numendila, ktry by w czasach Tar-Palantira ksiciem Andunie (i kuzynem wadcy zarazem). Tar-Palantir nie raz wspina si na pradawn wie Krla Minastira i tsknie spoglda na Zachd z nadziej, e moe ujrzy agiel statku przybywajcego z Eressei. Wszelako nigdy ju aden okrt nie nadpyn z tamtych stron, a to za spraw zuchwaoci Krlw oraz pogbiajcej si degeneracji mieszkacw Numenoru. Gimilkhad bowiem kontynuowa dzieo Ar-Gimilzora, stajc si przywdc Stronnictwa Krlewskiego i przeciwstawiajc si woli Tar-Palantira na tyle jawnie, na ile starczao mu miaoci, czciej wszak dziaajc skrycie. Przez jaki czas wszake Wiernych zostawiono w spokoju, a Krl zachodzi czasami na wite Miejsce na szczycie Meneltarmy. Ponownie te otoczono trosk i szacunkiem Biae Drzewo. Tar-Palantir wywieszczy bowiem, e kiedy Drzewo umrze, wwczas te znikn ze wiata Krlowie Numenoru. Tar-Palantir oeni si pno i nie mia syna, tylko crk, ktrej nada w jzyku elfw imi Miriel. Kiedy jednak umar, wzi j za on Farazon, syn nieyjcego ju wwczas Gimilkhada. Uczyni to wbrew woli dziewczyny i przeciwko prawom Numenoru, jako e bya ona crk brata jego ojca. Potem wydar Bero, ogaszajc si Ar-Farazonem (Tar-Kalionem), a Miriel nazywajc Ar-Zimrafel45.
Dwie tablice genealogiczne podaj, e jej ojcem by Gimilzagat, drugi syn Tar-Kalmakila (urodzony w 2630), co nie jest adn miar moliwe. Musiao dzieli ich wicej stopni pokrewiestwa. 44 Istnieje pewien w znacznym stopniu stylizowany wzr kwiatowy, narysowany przez mojego ojca, a przypominajcy szkic pomieszczony w ksice Pictures by J. R. R. Tolkien (1979, Rysunki J. R. R. Tolkiena), strona 45 po prawej na dole. Obrazek zatytuowano Inziladun. Tak te jest podpisany w pimie Feanoriana, wraz z transliteracj nazwy: Numellote [Kwiat Zachodu]. 45 Wedug AkallabSth (Silmarillion, str. 328), Gimilkhad zmar na dwa lata przed dwusetn rocznic urodzin (bardzo wczenie jak na potomka Elrosa, nawet w czasach zmierzchu tej dynastii).
43

65

XXV Ar-Farazdn (Tar-Kalion) Najpotniejszy i ostatni Krl Numenoru. Urodzi si w roku 3118, rzdzi 64 lata. Zgin w Upadku w roku 3319. Uzurpator, odebra tron nalecy prawnie do ony46. Tar-Miriel (Ar-Zimrafel) Urodzia si w roku 3117, mier poniosa w Upadku. O wszystkich czynach Ar-Farazona, zarwno tych chwalebnych, jak i szalonych, wzmiankuje szerzej opowie o Upadku Numenoru, spisana przez Elendila i przechowywana w Gondorze47.

Jak zostao to odnotowane w Dodatku A do Wadcy Piercieni, Miriel winna zosta czwart panujc Krlow Numenoru. Ostatnia rozbieno midzy Dynasti Elrosa a Kronik Krlestw Zachodnich dotyczy lat panowania Tar-Palantira. Akallabeth podaje (Silmarillion, str. 327), e Inziladun przejwszy Bero wybra sobie wedle dawnego obyczaju imi w jzyku elfw - Tar-Palantir, podczas gdy w Kronice Krlestw Zachodnich (Powrt Krla, str. 477) odnajdujemy wzmiank: 3175 - Skrucha Tar-Palantira. Wojna domowa w Numenorze. Wydaje si niemal pewnym, e dat wstpienia Tar-Palantira na tron by rok 3175, szczeglnie, e tak wanie dat zapisa pierwotnie ojciec w Dynastii Elrosa, jako rok mierci Ar-Gimilzora, i dopiero pniej poprawi j na 3177. Podobnie jak w przypadku datowania mierci Tar-Atanamira (por. przypis 10 powyej), trudno poj, czemu miaa suy ta drobna zmiana pozostajca w sprzecznoci z Kronik Krlestw Zachodnich. 47 To jedyna wzmianka przypisujca Elendilowi autorstwo Akallabeth. Gdzie indziej powiada si take, e historia Aldanona i Erendis, jedna z nielicznych opowieci zachowanych z Numenoru zawdzicza swe przetrwanie Elendilowi, dla ktrego bya szczeglnie istotna.

46

IV. HISTORIA GALADRIELI I KELEBORNA I AMROTHA, KRLA LORIEN

Nie ma w historii rdziemia drugiej rwnie zawiej opowieci, jak ta traktujca o Galadrieli i Kelebornie. Trzeba te zaznaczy, e tradycyjne przekazy im powiecone zawieraj sporo zasadniczych niekonsekwencji, chocia spojrzawszy na spraw inaczej, mona powiedzie, e po prostu rola Galadrieli w dziejach rdziemia ujawniaa si stopniowo, tak zatem opowie o niej ulegaa kolejnym modyfikacjom. Z ca pewnoci wedug wczeniejszej koncepcji Galadriela miaa sama ruszy z Beleriandu poprzez gry na wschd, przed kocem Pierwszej Ery, i spotka Keleborna w jego wasnej krainie, w Lorien. Tak dokadnie wersj zawieraj nie publikowane pisma, wedle niej skomponowana zostaa rwnie wypowied Galadrieli w rozmowie z Frodem (Wyprawa, str. 481), kiedy to powiada o Kelebornie: Od zarania ziemi przebywa na Zachodzie, ja za jestem przy nim od niepamitnych czasw. Jeszcze przed upadkiem Nargothrondu i Gondolinu przybyam tutaj zza gr i razem z Kelebornem przez dugie wieki walczymy, stawiajc opr zym losom. Wedle wszelkiego prawdopodobiestwa Keleborn mia w tej wersji by Elfem Nandorskim (czyli jednym z tych Telerich, ktrzy odmwili przekroczenia Gr Mglistych podczas Wielkiej Wdrwki z Kuivienen) bowiem by bratem Olwego i ten zwizek krwi wywar wpyw na podjcie decyzji o pozostaniu na Wygnaniu i nader istotny okaza si potem, w Beleriandzie. Finrod przypomina ojca tak obliczem, jak i zocistymi wosami, podobnie te nosi w piersi szlachetne i szczodre serce, chocia w modoci odwany i niespokojny by jak Noldorowie. Po matce za, pochodzcej z Telerich, odziedziczy uwielbienie morza, i tsknot za odlegymi krajami, ktrych nigdy nie ujrza. Galadriela to najznamienitsza posta wrd Noldorw, moe wyjwszy samego Feanora, chocia wykazywaa si wiksz mdroci ni on, a mdro ta pogbiaa si z latami. Matka nadaa jej imi Nerwena (mska panna), wyrosa te ponad zwyk miar kobiec, nawet t cechujc 67

Noldorw48. Bya, silna, bystra i zdecydowana, w dniach modoci mierzy moga si na rwni z uczonymi jak i atletami Eldarw. Nawet wrd Eldarw uchodzia za pikno, a jej wosy uznawano za niezrwnanie cudne zociste, jak u ojca i babki Indis, bardziej jednak byszczce, wspomnienie bowiem o gwiezdnym srebrze jej matki oywiao ich zoto. Eldarowie powiadali, e to blask Dwch Drzew, Laurelina i Telperiona, uwiziony zosta w jej warkoczach. Wielu uwaao, i wanie te spostrzeenia podsuny Feanorowi pomys, by zamkn i zmiesza wiato obu Drzew, co pniej przybrao w jego rkach posta Silmarili. Feanor bowiem z podziwem i wielk przyjemnoci spoglda na Galadriel. Po trzykro baga o kosmyk, ale ona nie chciaa mu da ani wosa. Tych dwoje krewniakw, najwikszych Eldarw w Valinorze, zawsze ju zostao nieprzyjacimi. Galadriela urodzia si w okresie chway Valinoru, ale nie trwao dugo, wedle rachuby Bogosawionego Krlestw; a chwaa ta zblada i Galadriela nigdy ju nie zaznaa spokoju. W czasie bowiem prby i konfliktw miedzy Noldorami wahaa si, przycigana przez jedn lub drug stron. Bya dumna, silna i uparta. Nie rnia si tym od kadego innego potomka Finwego (prcz Finarfina). Podobnie jak brat, Finrod, najbliszy jej sercu ze wszystkich krewnych, marzya o odlegych krainach i lennach. Pragna nimi wada sama, bez niczyjej kurateli. Mocniej wszake zakorzenia si w niej szlachetno i szczodro Vanyarw, a take szacunek wobec Valarw, ktrych nie moga nijak zapomnie. Od najmodszych lat potrafia cudownym sposobem zaglda do cudzych umysw, czynia to jednak ze zrozumieniem dla innych, oferujc miosierne i nigdy nie odmawiaa pomocy nikomu, prcz Feanora. W nim bowiem dostrzega znienawidzon i groz budzc ciemno, nie zauwaywszy wszake tego samego zego Cienia zalegajcego nad mylami wszystkich Noldorw, jej samej nie wyczajc. Tak zatem, gdy zgaso wiato Valinoru (Noldorowie sdzili, e na zawsze), przyczya si do buntu przeciwko Valarom, ktrzy kazali Noldorom tam zosta, a gdy raz ju postawia stop na drodze wiodcej do Wygnania, nie chciaa si cofn. Odrzucia ostatnie posanie Valarw i przyja Wyrok Mandosa. Nie zawrcia nawet po okrutnym ataku na Telerich i zniszczeniu ich statkw, chocia nie szczdzc si, walczya z Feanorem w obronie plemienia swej matki. Honor nie pozwala jej na powrt w roli pokonanego, bagajcego teraz wybaczenia. Pona gniewem, gotowa ciga Feanora, gdziekolwiek by si uda, aby udaremnia wszelkie jego zamysy. Duma Galadrieli nie wygasa nawet pod koniec Dawnych Dni, tak i po ostatecznym obaleniu Morgotha, odrzucia wybaczenie oferowane przez Valarw wszystkim, ktrzy kiedy przeciwko nim wystpili, i pozostaa w rdziemiu. Dopiero gdy miny dwie dugie ery i kiedy to, czego pragna w modoci, znalazo si przed ni na wycignicie rki, wwczas, kierujc si dojrza przez wieki mdroci, odrzucia zarwno dar Piercienia
48

Por. Dodatek E do niniejszej ksiki.

68

Wadzy, jak i moliwo zapanowania nad rdziemiem (o czym marzya). Pomylnie przeszedszy ten ostatni test, na zawsze opucia rdziemie. Ostatnie zdanie nawizuje bezporednio do owej sceny w Lothorien. Wtedy wanie Frodo chcia odda Jedyny Piercie Galadrieli (Wyprawa, str. 493): Nareszcie si stao! Chcesz dobrowolnie odda mi Piercie! Na miejscu Czarnego Wadcy postawi Krlow. Silmarillion (na stronie 96) podaje, e podczas buntu Noldorw w Valinorze, Galadriela bya chtna do odejcia. Nie zoya wprawdzie przysigi, lecz sowa Feanora o rdziemiu znalazy oddwik w jej sercu, gdy marzya, by zobaczy rozlege nie strzeone przestrzenie i rzdzi jakim krlestwem wedug wasnej woli. Jest jednak w tym tekcie kilka wskazwek nie pojawiajcych si w Silmarillionie: pokrewiestwo dzieci Finarfina z ingolem jako czynnik decydujcy o przyczeniu si do buntu Feanora; niech i nieufno, ktrymi Galadriela od pocztku darzya Feanora, i wpyw, jaki na wywara; walka midzy samymi Noldorami w AlqualondeAngrod zapewni ingola w Menegrocie o tym jedynie, e krewni Finarfina nie byli winni zabjstwa Telerich (Silmarillion, str. 155). Najbardziej godny jednak uwagi jest cytowany ju fragment, stwierdzajcy, e Galadriela odrzucia wybaczenie oferowane przez Valarw pod koniec Pierwszej Ery. W dalszym cigu rozprawy mwi si o tym, e chocia nazwana przez matk Nerwen, przez ojca za Artanis (szlachetn kobiet), sama wybraa sobie w sindariskim imi Galadrieli najbardziej bowiem jej si podobao i otrzymaa je od swego kochanka, Teleporna z Telerich, ktrego polubia pniej w Beleriandzie. Teleporn to Keleborn, centralna posta przytoczonej poniej historii. O jego imieniu traktuje Dodatek E do niniejszej ksiki. Zupenie odmienna opowie, naszkicowana, lecz nigdy nie opracowana, odnosi si do postpowania Galadrieli w czasie buntu Noldorw. Jest to notatka bardzo pna, czciowo nieczytelna (ostatnia tyczca Galadrieli i Keleborna, jak i zapewne caego rdziemia oraz Valinoru), spisana w ostatnim miesicu ycia mego ojca. Przedstawi tam przywdcz rol sprawowan przez Galadriel ju w Valinorze. Podkreli jej umiejtnoci dorwnujce talentom Feanora, chocia z gruntu odmienne. Powiada rwnie, e nie chciaa przyczy si do jego buntu i we wszystkim mu si przeciwstawiaa. Naprawd wolaa od Valinoru szerokie przestrzenie rdziemia, gdzie znalazaby dla siebie pole do popisu, bowiem bdc nader bystrego umysu, szybka te w dziaaniu, wczenie przyswoia sobie wszystkie nauki, ktre Valarowie uznali za stosowne przekaza Eldarom i czua si ograniczona opiekuczoci Amanu. Manwe zna najpewniej pragnienia Galadrieli i nie zakaza jej odejcia, chocia nie udzieli te oficjalnego pozwolenia. Zastanawiajc si nad dalszymi poczynaniami, pomylaa o statkach Telerich i zamieszkaa na czas jaki z krewnymi matki w Alqalonde. Tam spotkaa Keleborna, ktry pojawia si tu ponownie jako ksi Telerich, wnuk Olwego z Alqualonde i tym sa69

mym bliski jej krewny. Razem postanowili zbudowa statek, po czym poeglowa do rdziemia. Ju mieli poprosi Valarw o dyspens na ow eskapad, gdy Melkor uciek z Valmaru i wrciwszy z Ulgoliant, unicestwi wiato Drzew. W buncie Feanora (rebelia nastpia po zalegniciu mrokw w Valinorze) Galadriela nie braa udziau, wrcz przeciwnie, z wielkim powiceniem walczya u boku Keleborna, by obroni Alqalonde przed napaci Noldorw. Szczliwie udao im si uratowa przed nimi statek Keleborna. Galadriela, doprowadzona do rozpaczy wydarzeniami w Valinorze jak i przeraona ciko gwatownoci i okruciestwem Feanora, poeglowaa w ciemno i nie czekaa na pozwolenie Manwego, ktry zapewne nie udzieliby takowego w teje godzinie bez wzgldu na prawo jej pobudek. Dlatego Galadriel rwnie obja kltwa naoona na wszystkich i nie miaa powrotu do Valinoru. Razem jednak z Keleboraem dotara do rdziemia nieco wczeniej ni Feanor i zawina do przystani Kirdana, a on powita ich z radoci jako krewnych Elwego (ingola). W pniejszych latach nie wczyli si do wojny z Angbaudem, uwaali bowiem walk za beznadziejn, przynajmniej jak dugo obowizuje kltwa Valarw, gdy nie mogli liczy na pomoc. Radzili wycofa si z Beleriandu i rozbudowa potg Eldarw ku wschodowi (skd, jak si obawiali, Morgoth zdoa cign posiki), zaprzyjaniajc si z mieszkajcymi tam Elfami Ciemnymi i ludmi. Poniewa jednak takiej polityki nie zaakceptowayby elfy z Beleriandu, Galadriela i Keleborn przed kocem Pierwszej Ery przekroczyli Ered Lindon i kiedy otrzymali od Valarw zgod, by wrci na Zachd, nie chcieli z niej skorzysta. Ta opowie, negujca wszelkie zwizki Galadrieli z rebeli Feanora, mwica o opuszczeniu przez Galadriel Amanu na pokadzie osobnego statku (w towarzystwie Keleborna), znacznie rni si od wszystkich gdzie indziej pomieszczonych relacji. Wyrosa z filozoficznych raczej ni z historycznych rozwaa dotyczcych, z jednej strony samej istoty nieposuszestwa Galadrieli w Valinorze, z drugiej za jej statusu i wadzy posiadanych w rdziemiu. Oczywistym jest, e wymagaoby to w dalszym cigu pracy wprowadzenia wielu zmian w tekcie Silmarilliona i mj ojciec niewtpliwie zamierza to uczyni. Mona zauway, e w pierwotnej wersji opowieci o buncie i ucieczce Noldorw, Galadriela nie pojawia si wcale. Opowie ta bya starsza ni posta Galadrieli, w jasny zatem sposb po zaistnieniu Galadrieli w historii Pierwszej Ery tok jej dziaa mg jeszcze ulega modyfikacjom, przynajmniej do czasu publikacji Silmarilliona. Jednak na w tom zoyy si teksty dopracowane i nie mogem wwczas bra pod uwag naszkicowanych ledwie projektw zmian. Uczynienie za z Keleborna elfa Telerich z Amanu przeczy nie tylko twierdzeniom zawartym w Silmarillionie, ale take przytoczonym ju cytatom z e Road Goes Ever On i Dodatku B do Wadcy Piercieni, gdzie Keleborn zostaje przedstawiony jako Sindarin z Beleriandu. Ch dokonania tak zasadniczej zmiany moga wynikn z uprzedniego wprowadzenia nowego wtku tyczcego sposobu opuszczenia Amanu przez 70

Galadriel, czyli poeglowania niezalenie od zbuntowanych Noldorw. Wszelako Keleborn sta si Telerim ju w cytowanej uprzednio wersji, kiedy to Galadriela braa jeszcze udzia w rewolcie Feanora i razem z nim opucia Valinor, nie ma jednak w tym wariancie ani wzmianki o tym, jak waciwie Keleborn przyby do rdziemia. Wczeniejsza opowie (poza kwesti kltwy i przebaczenia), do ktrej odnosz si wszelkie nawizania obecne w e Road Goes Ever On, w Dodatku B do Wadcy Piercieni, jest do klarowna: Galadriela przybya do rdziemia jako jedna z przywdczy buntu Noldorw, w Dodacie spotkaa Keleborna, za ktrego potem wysza. By on wnukiem brata ingola, Elma, do mglistej postaci. Wiadomo o nim tylko, e by to modszy brat Elwego (ingola) i Olwego, a pozosta on przy Elwem, ktry go miowa (Syn Elma na imi mia Galadhon, a jego synami byli Keleborn i Galathil; Galathil mia crk Nimloth. Wzia ona sobie za ma Diora, dziedzica ingola, i urodzia Elwing. Wedle tej genealogii Keleborn by krewnym Galadrieli, wnuczki Olwego z Alqualonde, nie tak bliskim wszake, jak wedle wersji uznajcej go za wnuka Olwego). W naturalny sposb nasuwa si przypuszczenie, e Keleborn i Galadriela widzieli zniszczenie Doriathu (w pewnym miejscu jest mowa o tym, e Keleborn umkn podczas pldrowania Doriathu) i zapewne pomagali unoszcej Silmaril Elwindze w ucieczce do Przystani Sirionu. O tym ostatnim nie ma jednak adnej wzmianki. O Kelebornie wspomina si w Dodatku B do Wadcy Piercieni, i miesza on przez jaki czas w Lindonie na poudnie od Jeziora Ksiycowego49, lecz na pocztku Drugiej Ery przedosta si wraz z Galadriel przez Gry do Eriadoru. Dalszy cig ich historii, tak jak prezentowaa si ona w teje wanie fazie twrczoci mojego ojca, pomieszczony zosta poniej.

Wrd nie publikowanych materiaw dotyczcych elfw z Harfindonu, czyli Lindonu lecego na poudnie od Jeziora Ksiycowego, znajduje si notatka twierdzca, i byy to gwnie elfy sindarisldego pochodzenia i caa ta kraina stanowia lenno pod rzdami Keleborna. Zupenie naturalnie nasuwa si skojarzenie z informacj zamieszczon w Dodatku B, wszake moe si to odnosi do pniejszego okresu, nader niewiele bowiem wiadomo o wdrwkach oraz miejscach zamieszkania Keleborna i Galadrieli po upadku Eregionu w roku 1697.

49

O Galadrieli i Kelebornie
Pod tym tytuem kryje si tekst krtki, pospiesznie naszkicowany, wrcz chropawy, ktry jest jednak jedynym niemal rdem informacji o wydarzeniach, ktre miay miejsce na Zachodzie rdziemia a do czasu pokonania Saurona i wypdzenia go z Eriadoru w roku 1701 Drugiej Ery. Poza tym temat w poruszaj tylko zdawkowe i nieliczne wzmianki w Kronice Krlestw Zachodnich oraz oglnikowa, niepena relacja przedstawiona w Silmarillionie (rozdzia Piercienie Wadzy i Trzecia Era). Bez wtpienia tekst ten powsta po wydaniu Wadcy Piercieni, co mona sdzi zarwno po wystpujcych tu odniesieniach do ksiki, jak i z faktu, e Galadriela zwana jest tutaj crk Finarfina i siostr Finroda Felagunda (a s to pniejsze imiona owych ksit, wprowadzone do poprawionego wydania, por. przypis 20). Tekst nosi lady wielokrotnego poprawiania, wic nie zawsze mona odrni, co przynaley do wersji pierwotnej rkopisu, a co zostao dodane pniej. To wanie dotyczy stwierdzenia, i Amroth by synem Galadrieli i Keleborna. Tak czy inaczej, uwaam, e owa opowie napisana zostaa po Wadcy Piercieni, gdyby bowiem pomys, aby Amroth by ich synem, zrodzi si wczeniej, bez wtpienia znalelibymy o tym wzmiank w Trylogii. Warto zauway, i tekst ten pomija nie tylko kwesti objcia Galadrieli zakazem powrotu na Zachd, ale w pocztkowych akapitach sugeruje wrcz, e taka sytuacja w ogle nie zaistniaa. Dalej za mowa jest o tym, i Galadriela zostaa w rdziemiu po pokonaniu Saurona w Eriadiorze wiedziona wycznie poczuciem obowizku, by nie porzuca tej krainy, skoro wrg nie zosta cakowicie zwyciony. Stanowi to zasadniczy powd wyraonego powyej (ostronego) mniemania, i pomys onego zakazu pniej powsta ni Wadca Piercieni; por. take odpowiedni fragment w podrozdziale Elessar. Poniej przedstawiam tekst oparty na wspomnianym rkopisie. Komentarze uzupeniajce wyrnione zostay kwadratowymi nawiasami. Galadriela bya crk Finarfina i siostr Finroda Felagunda. Mile widziano j w Doriacie, jej matka bowiem, Earwena, crka Olwego, pochodzia z Telerich i bya bratanic ingola, ponadto lud Finarfina nie uczestniczy w bratobjstwie w Alqualonde, tak i zostaa przyjacik Meliany. W Doriacie spotkaa Keleborna, wnuka Elma, brata ingola. Z mioci do Keleborna, ktry nie chcia opuci rdziemia (jak i zapewne za spraw wasnej dumy, uprzednio bowiem garna si do tej krainy), nie odpyna na Zachd po Upadku Melkora, ale przekroczya z Kelebornem Ered Lindon i przyby72

a do Eriadoru. Gdy ju si tam osiedlili, wielu innych Noldorw podyo ich ladem, a z nimi te Elfy Szare i Lene. Przez pewien czas przemieszkiwali w krainie wok Jeziora Nenuial (Evendim, na pnoc od Shire). Keleborn i Galadriela uznani zostali za Pana i Pani Eldarw w Eriadorze, za swoich za poddanych mieli rwnie wdrowne plemiona pochodzenia nandorskiego, ktre nigdy nie podyy na zachd przez Ered Lindon i nie zeszy do Ossiriandu [por. Silmarillion, str. 110]. Tam wanie, w pobliu Nenuial, urodzi si w okresie pokoju midzy latami 350 a 400 ich syn, Amroth [Czas i miejsce narodzin Kelebriany, czy nastpiy w owym przedziale czasowym, czy pniej, w Eregionie, lub nawet w Lorien, nie zostay precyzyjnie okrelone]. Ostatecznie jednak Galadriela zdaa sobie spraw z faktu, e jak kiedy, w dniach pojmania Melkora [por. Silmarillion, str. 56], tak i tym razem przeoczono osob Saurona. Waciwie naley powiedzie, e wyczua wwczas jedynie wpyw zej siy sprawczej, emanujcej ze rda pooonego daleko na Wschodzie, poza Eriadorem i za Grami Mglistymi, a to dlatego, e nie kojarzono wwczas Saurona z tym jedynie imieniem i nikt nie przypisywa rozmaitych zdarze (ktrym on by winien) jednemu tylko zemu duchowi. Tak zatem okoo roku 700 Drugiej Ery Keleborn i Galadriela ruszyli na Wschd, zakadajc w Eregionie krlestwo Noldorw (gwnie Noldorw, cho nie wycznie). By moe uczynili to tam wanie, Galadriela bowiem wiedziaa o krasnoludach z Khazadumu (Morii). Krasnoludy mieszkay wwczas (i pniej) po wschodniej stronie Ered Lindon50, niedaleko Nenuial, gdzie leay niegdy staroytne miasta Nogrod i Belegost, najwiksza jednak ich sia bya w Khazadumie. Keleborn nie przepada za krasnoludami dowolnej rasy (jak okaza to Gimliemu w Lothlorien) i nigdy nie wybaczy im roli, jak odegray w zniszczeniu Doriathu, wszelako w tej napaci wzili udzia jedynie zbrojni z Nogrodu, wybici zreszt w bitwie pod Sarn Athrad [Silmarillion, str. 286-288]. Krasnoludy z Belegostu przelky si klski i jej skutkw, co przyspieszyo ich odejcie na Wschd, do Khazadumu51. Tym samym mona byo sdzi, i krasnoludy z Morii nie ponosiy odpowiedzialnoci za zagad Doriathu i nie miay wrogiego stosunku do elfw. Tak czy inaczej, Galadriela wykazaa si w tej materii wiksz zdolnoci przewidywania ni Keleborn i ju wtedy poja, e nie da si rdziemia ocali przed posiewem Morgotha inaczej, jak tylko dziki zjednoczeniu wszystkich ludw zdolnych
Por. Wyprawa, str. 71: Pradawny szlak ze Wschodu na Zachd przecina Shire, koczc si w Szarej Przystani, tote krasnoludy zawsze tdy wdroway do swych kopal w Grach Bkitnych. Ten cytat podaj w nowym tumaczeniu, w polskim bowiem wydaniu Wadcy Piercieni ma on brzmienie: ...wielki szlak na zachd przecina Shire i bieg przez most na Brandywinie, tote krasnoludy zawsze tdy od czasu do czasu chadzay (przyp. tum.). 51 Powiedziane jest w Dodatku A do Wadcy Piercieni, e pradawne miasta Nogrod i Belegost zostay zniszczone podczas klski angorodrimu [Powrt Krla, str. 459]; wszake w Kronice Krlestw Zachodnich czytamy: ok. 40 Wielukrasnoludw, opuszczajc stare siedziby w Ered Lion, przenosi si do Morii, dokd cigaj coraz liczniej ich wspplemiecy [Powrt Krla, str. 475].
50

73

na swj sposb przeciwstawi si zu. Tak zatem spojrzaa na krasnoludw okiem wodza, dostrzegajc w nich wymienitych wojownikw, zdolnych z powodzeniem zwalcza Orkw. Co wicej, Galadriela wywodzia si z Noldorw, tak i odpowiada jej sposb mylenia krasnoludw oraz ich umiowanie dla rzemios, znacznie przewyszajce podobne pasje przejawiane przez Eldarw. Krasnoludy byy Dziemi Aulego, a Galadriela, podobnie jak pozostali Noldorowie, naleaa w Valinorze do grona uczniw Aulego i Yavanny. Wrd poddanych Galadrieli i Keleborna znajdowa si noldorski rzemielnik Kelebrimbor [Tutaj pada wzmianka, e by on jednym z ocalaych z Gondolinu, gdzie nader wysoko ceni go Turgon; wszake tekst zosta przerobiony zgodnie z pniejsz wersj, ktra czyni ze potomka Feanora, jak podano to w Dodatku A do Wadcy Piercieni (tylko w wydaniu poprawionym), bardziej szczegowo rzecz relacjonujc w Silmarillionie (str. 213, 348), gdzie mowa jest o tym, i Kelebrimbor to syn Kurufina, pitego syna Feanora, i e odegnawszy si od ojca pozosta w Nargothrondzie po wygnaniu stamtd Kelegonna i Kurufina]. Kelebrimbor ogarnity by niemal krasnoludzk pasj rzemiosa i wkrtce zosta najwikszym artyst Eregionu i zawar znajomo z krasnoludami z Khazadumu, najbliej zaprzyjaniajc si z Narwim [Odczytany przez Gandalfra napis na Zachodniej Bramie Morii gosi: Im Narvi hain echant: Celebrimbor o Eregion teithant i thiw hin, czyli: Zrobiem te drzwi ja, Narwi. Znaki wyku Kelebrimbor z Hollinu (Wyprawa, str. 415). Zarwno elfy, jak te krasnoludy wiele zyskay na poczeniu wysikw. Eregion urs dziki temu w si, a Khazadum wypiknia, a nie staoby si tak za spraw tylko jednej strony. [Ta wersja genezy Eregionu zgodna jest z relacj pomieszczon w Silmarillionie (rozdzia Piercienie Wadzy i Trzecia Era, str. 348), jednak ani tutaj, ani w Dodatku B do Wadcy Piercieni nie ma adnej wzmianki o obecnoci Galadrieli i Keleboraa, chocia w tym drugim rdle (znw jedynie w poprawionym wydaniu) Kelembrimbor zwany jest Panem Eregionu]. Budowa gwnego miasta Eregionu, Ost-in-Edhil ruszya okoo roku 750 Drugiej Ery [data wymieniona w Kronice Krlestw Zachodnich jako rok zaoenia Eregionu przez Noldorw]. Wieci o tych poczynaniach doszy do uszu Saurona i spotgoway jego lki rozbudzone faktem dotarcia Numenoryjczykw do Lindonu oraz do wybrzey na poudniu, jak te ich przyjani z Gilgaladem. Usysza rwnie, e Aldarion, syn Tar-Meneldura, Krla Numenoru, wyrs na wielkiego budowniczego okrtw i e dotar ju w swoich wyprawach a do przystani Haradu. Zatem Sauron zostawi na czas jaki Eriador w spokoju, wybierajc Mordor (jak pniej nazwano t krain) na sw warowni, stanowic przeciwwag dla zagroenia powodowanego przez numenoryjskich eglarzy [wedug Kroniki Krlestw Zachodnich byo to okoo roku 1000]. Gdy poczu si bezpieczny, wysa do Eriadoru emisariuszy, ostatecznie za, okoo 74

roku 1200 Drugiej Ery, sam si tam pofatygowa, przybrawszy najpikniejsz posta, w jak potrafi si wcieli. W tym czasie jednak potga Galadrieli i Keleborna urosa znacznie, a Galadriela, z pomoc zaprzyjanionych krasnoludw z Morii, nawizaa kontakt z nandorskim krlestwem w Lorinandzie po drugiej stronie Gr Mglistych52. Zaludniay je elfy, ktre odczyy si od Wielkiej Wdrwki Eldarw z Kuwienen i osiedliy si w lasach Doliny Anduiny [Silmarillion, str. 110], zajmujc lasy po obu stronach Wielkiej Rzeki, wcznie z okolic, gdzie pniej wzniesiono Dol Guldur. Nie byo midzy nimi ksit ni wadcw. Wiody ycie beztroskie w czasie, gdy caa potga Morgotha skupiaa si na pnocnym zachodzie rdziemia;53 wszake wielu Sindarw i Noldorw zamieszkao midzy nimi, przez co zacza si pod wpywem kultury Beleriandu sindaryzacja tych ludw [Nie jest jasne, kiedy nastpia owa migracja do Lorinandu; moliwe e przybysze pochodzili z Eregionu i pod patronatem Galadrieli przedostali si przez Khazadum]. Galadriela usiowaa przeciwstawi si machinacjom Saurona, co w Lorinandzie udao jej si uczyni. Tymczasem Gilgalad nie wpuszcza do Lindonu ani wysannikw Saurona, ani jego samego [jak opisano to dokadnie w Piercieniach Wadzy Silmarillion, str. 349]. Lepiej powiodo si Sauronowi z Noldorami z Eregionu, a szczeglnie z Kelebrimborem, ktry w gbi serca pragn dorwna mistrzostwu Feanora [O tym, jak Sauron zwid rzemielnikw Eregionu, przybierajc imi Armatora, Pana Darw,
W przypisie do tekstu zostao wyjanione, e Lorinand to nandorska nazwa tej krainy (zwanej pniej Lorien lub Lothlorien) i zawiera ona sowo z jzyka elfw oznaczajce zote wiato, dolina zota. W jzyku quenya brzmiaoby to Laurenajide, w sindariskim Gloman lub Nan Laur. Zarwno tutaj, jak i wszdzie indziej nazwa ta wie si ze zocistymi drzewami, mallornami rosncymi w Lothlorien, zostay one jednak sprowadzone tam przez Galadriel. Inna, pniejsza rozprawa podaje, e nazwa Lorinand ma by przetworzeniem (dokonanym po sprowadzeniu mallornw) starszej nazwy brzmicej Lindorinand, Dolina na Ziemi piewakw. Poniewa na terenach tych dominowa rd Telerich, nie ma wtpliwoci, e w tej nazwie obecne jest okrelenie, jakie Teleri sami sobie nadali: Lindar, piewacy. Pozostae, rnice si nieco rozprawy powicone nazwom Lothlorien wskazuj, e wszystkie pniejsze miana zostay zapewne nadane przez Galadriel, ktra czya ze sob rne wyrazy: law - zoto, nan(d) - dolina, ndor - kraina, lin - piewa; w nazwie za Laurelindorinan Dolina piewajcego Zota (t wanie Drzewiec poda Hobbitom jako wczeniejsz) z rozmysem nawizuje do Zocistego Drzewa rosncego w Valinorze, za ktrym Galadriela ani chybi tsknia z kadym rokiem coraz bardziej, a w kocu tsknota zamienia si we wszechogarniajcy al. Lorien byo pierwotnie w jzyku quenejskim okreleniem rejonu Valinoru, czsto stosowanym jako imi Valara (Irmo), ktry ni wada: miejsce odpoczynku pod cienistymi drzewami pord fontann, schronienie przed troskami i smutkami. Pniejsza przemiana z Lorinand, Dolina Zota, w Lorien, moga zosta uczyniona przez sam Galadriel, bowiem podobiestwo nie moe by dzieem przypadku. Ona wanie umylia uczyni z Lorien schronienie, wysp pokoju oraz pikna, pamitk po dawnych dniach. Galadriel wypeniay jednak al i obawa, wiedziaa bowiem, e koczy si ju zoty sen i bliskie jest przebudzenie w szaroci. Warto odnotowa, e Drzewiec przetumaczy Lothlorien jako Kwietny Sen. W tekcie O Galadrieli i Kelebornie zachowaem wszdzie form Lorinand, chocia w czasie powstawania tej opowieci miaa to by pierwotna, pradawna nandorska nazwa tej krainy, a historia o sprowadzeniu tam przez Galadriel mallomw jeszcze nie powstaa. 53 To pniejsza poprawka, oryginalny tekst podawa, e krain Lorinand rzdzili miejscowi ksita.
52

75

czytamy w Piercieniach Wadzy, nie ma tam jednak mowy o Galadrieli]. W Eregionie Sauron poda si za emisariusza Valarw. Mieli wysa go oni do rdziemia (antycypujc w ten sposb przybycie Istarich), nakazawszy pozosta tam i wspiera elfy. Z miejsca spostrzeg, e Galadriela bdzie jego najgroniejszym przeciwnikiem i przeszkod w przyszoci, wic prbowa j sobie zjedna, z udawan cierpliwoci i uprzejmoci znoszc jej szyderstwa [Brakuje w szkicu wyjanienia, czemu waciwie Galadriela tak pogardzaa Sauronem. Gdyby przyj, e rozszyfrowaa jego posta, to nasuwa si pytanie, czemu pozwolia mu jednak pozosta w Eregionie?]54. Sauron uy caej swej przebiegoci wobec Kelebrimbora i jemu podobnych mistrzw sztuki kowalskiej, ktrzy utworzyli stowarzyszenie czy bractwo, Gwaith-i-Mirdain, nader potne w Eregionie. Dziaa jednak w sekrecie, ukrywajc si przed Galadriel i Kelebornem. Nie trwao dugo, a podporzdkowa sobie Gwaith-i-Mirdain, jako e zrzeszenie wielce zyskao dziki ujawnionym przez Saurona tajnikom sztuki obrbki metali55. Tak wielki by jego wpyw na Mirdain, e z czasem przekona ich do otwartego buntu przeciwko Galadrieli i Kelebornowi, po czym przej wadz w Eregionie. Nastpio to gdzie midzy 1350 a 1400 rokiem Drugiej Ery. Skutkiem tego Galadriela opucia Eregion i przez Khazadum udaa si do Lorinandu, biorc ze sob Amrotha i Kelebrian, Keleborn jednak odmwi wejcia do siedziby krasnoludw. Pozosta zatem w Eregionie, lekcewaony wszak przez Kelebrimbora. Galadriela objwszy rzdy
W osobnej notatce, ktrej data powstania nie jest znana, pada uwaga, e chocia imi Sauron uyte zostao wczeniej w Kronice Krlestw Zachodnich, to jednak tego wanie imienia owej postaci (miana sugerujcego tosamo z wielkim namiestnikiem Morgotha, wystpujcym w Silmarillionie) nie znano a do okoo 1600 roku Drugiej Ery, czasu wykucia Jedynego Piercienia. Istnienie tajemniczej, wrogiej elfom i Edainom siy, zauwaono krtko po roku 500, a spord Numenoryjczykw ow nieprzyjazn moc pierwszy dostrzeg Aldarion pod koniec smego wieku (w czasie budowania przystani w Vinyalonde). Sia ta nie miaa wyranego rda. Sauron stara si oddziela dwa swoje oblicza: wroga i kusiciela. Znalazszy si midzy Noldorami, przyj zwodniczo cudn posta (antycypujc w ten sposb pniejsze pojawienie si Istarich) i pikne imi: Artano, Wielki Kowal, lub Aulendil, oznaczajce kogo, kto w peni oddany jest subie Valara Aulego (w Piercieniach Wadzy, [Silmarillion, str. 349] Sauron okrela si w tym czasie jako Annatar, Pan Darw, tutaj wszake to imi nie wystpuje). Notatka podaje nastpnie, e Galadriela nie daa si omami i oznajmia, e Aulendil nie jest poddanym Aulego z Valinoru, ale jej zdanie nie przewayo, Aule bowiem istnia ju przed Stworzeniem Ardy, wic byo wielce prawdopodobne, e Sauron to naprawd jeden z jego Majarw, zwiedziony przed pocztkiem Ardy, przez Melkora. Wspbrzmi to ze zdaniem otwierajcym tekst Piercienie Wadzy i Trzecia Era: Z dawna istnia Sauron, Majar [...] Na pocztku, gdy powstawaa Arda, Melkor uwid Saurona [Silmarillion, str. 347]. 55 W licie napisanym we wrzeniu 1954 roku mj ojciec stwierdzi: Na pocztku Drugiej Ery zachowywa on [Sauron] wci pikn posta, lub takow potrafi przybiera, i nie ze szcztem by zy, chyba eby uzna, e wszelcy reformatorzy, pragncy przyspieszy rekonstrukcj i reorganizacj s zawsze z gruntu li, nawet wwczas, gdy nie wbij si jeszcze w dum i nie zere ich wasna chciwo. Jeden z odamw Elfw Wysokiego Rodu - Mistrzowie Wiedzy, czyli Noldorowie - zawsze wykazywa szczegln podatno na uleganie nowinkom nauki i techniki, jak i dzisiaj bymy powiedzieli. Pragnc posi ca wiedz, jak Sauron dysponowa, Noldorowie z Eregionu zlekcewayli ostrzeenia Gilgalada i Elronda. Innym przejawem tego wyjtkowego podania drczcego elfy z Eregionu - w sensie alegorycznym: ukochania maszyn i urzdze technicznych - jest szczeglna przyja tych elfw z krasnoludami z Morii.
54

76

nad Lorinandem zacza przygotowania do obrony przed Sauronem. Sauron za odszed z Eregionu okoo roku 1500, kiedy to bractwo Mirdain zaczo wykuwa Piercienie Wadzy. Wwczas to Kelebrimbor, ktry uczciwy z gruntu dawa si zwodzi stwarzanym przez Saurona pozorom, odkry w kocu istnienie Jedynego Piercienia i zwrci si przeciwko Sauronowi. Potem pody do Lprinandu, by naradzi si z Galadriel. Winni wwczas zniszczy wszystkie Piercienie Wadzy, jednak nie mieli do siy. Galadriel doradzia mu, aby ukry Trzy Piercienie elfw, nie uywa ich nigdy i rozproszy, wywoc jak najdalej z Eregionu, gdzie Sauron gotw byby ich szuka. Wwczas to dostaa od Kelebrimbora Neny, Biay Piercie, by wzmocni dziki niemu i umai Lorinand. Wszelako Piercie ten mia na Galadnel wpyw wielki, trudny do przewidzenia, rozbudzi w niej bowiem utajon tsknot za Morzem oraz pragnienie powrotu na Zachd, tak e zblada jej rado pobytu w rdziemiu56. Kelebrimbor posucha rady Galadrieli, by odesa Piercie Powietrza i Piercie Ognia z Eregionu. Powierzy oba Gilgaladowi z Lindonu [Powiada si tutaj, e Gilgalad przekaza zaraz Narny, Czerwony Piercie, Kirdanowi, Wadcy Przystani, dalej jednak pojawia si na marginesie notatka, e Gilgalad zatrzyma ten Piercie dla siebie a do chwili, gdy wyrusza na wojn Ostatniego Sojuszu]. Gdy Sauron dowiedzia si o wywoanym pn skruch buncie Kelebrimbora, odrzuci przebranie. Peen gniewu zebra wielkie siy, z ktrymi w roku 1695 ruszy przez Kalenardhon (Rohan) na podbj Eriadoru. Gdy wieci o tym dotary do Gilgalada, ten wysa oddziay pod wodz Elronda Pelfa, ten jednak mia dug drog do przebycia, Sauron za skrci na pnoc i zaatakowa Eregion. Zwiadowcy oraz czowka wojsk Saurona znajdowali si ju blisko, gdy Keleborn przeprowadzi atak i odrzuci wroga, ale chocia zdoa poczy si z oddziaami Elronda, to jednak nie mogli ju wrci do Eregionu, siy Saurona bowiem byy znacznie liczniejsze, do potne, by oblega Eregion, a jednoczenie powstrzymywa odsiecz. W kocu napastnicy wdarli si do Eregionu, niszczc doszcztnie i przechwytujc gwny cel ataku Saurona, Siedzib Mirdain, wraz z mistrzami kowalskimi i skarbami. Zdesperowany Kelebrimbor sam zastpi Sauronowi drog na stopniach przed wielkimi drzwiami Mirdain, zosta jednak obezwadniony i pojmany, a dom spldrowano. Potem Sauron zabra Dziewi Piercieni a take inne, pomniejsze dziea bractwa, jednak Siedmiu i Trzech nie znalaz. Dopiero wziwszy Kelebrimbora na mki, usysza, gdzie ukryto Siedem. Kelebrimbor wyjawi w sekret, nie ceni bowiem Siedmiu ni Dziewiciu tak wysoko jak Trzy. Te pierwsze wykute zostay z pomoc Saurona, Trzy za byy samodzielnym dzieem Kelebrimbora, ktry odmiennymi mocami przy ich tworzeniu si posugiwa i inne cele
Galadriela nie moga zrobi uytku z Nenyi a do czasu, gdy dugo pniej zniszczono Rzdzcy Piercie. Trzeba wszake zauway, e tekst nijak tego nie sugeruje (chocia powiada troch wczeniej o radzie Kelebrimbora, by nigdy nie uywa Piercieni Elfw).
56

77

mu przywiecay [Nie zostao tu jasno powiedziane, e Sauron posiad wwczas Siedem Piercieni, chocia zdaje si to jasno wynika z opowieci. W Dodatku A do Wadcy Piercieni widnieje wzmianka, i krasnoludy z Plemienia Durina wierzyy, e Durin III, Krl Khazadumu, mia otrzyma swj piercie bezporednio od kowali elfw, a nie od Saurona, w tym tekcie wszake nie ma adnej wzmianki, jakim sposobem Siedem dostao si w rce krasnoludw]. O Trzech Piercieniach Sauron nie dowiedzia si od Kelebrimbora niczego, tak wic kaza go zgadzi. Domyli si jednak prawdy i susznie podejrzewa, e skoro powierzone zostay one stray elfw, to musiay trafi do Galadrieli i Gilgalada. W dzikim gniewie Sauron rzuci si ponownie w wir bitwy, nacierajc na siy Elronda. Na czele swych oddziaw kaza ponie przeszyte strzaami Orkw i nadziane na pal ciao Kelebrimbora. Wprawdzie Elrond zebra niedobitki elfw z Eregionu, to jednak nie mg stawi czoo hordom Saurona i zostaby przez nie pobity, gdyby nie atak wyprowadzony na tyy wroga przez oddziay krasnoludw wysane przez Durina z Khazadumu. Razem z nimi nadcigny pod przewodnictwem Amrotha elfy z Lorinandu. Elrond uszed tym sposobem cao z opresji, zosta jednak zepchnity na pnoc, skutkiem czego zaoy wwczas [Wedug Kroniki Krlestw Zachodnich w roku 1697] schronienia i warowni w Imladris (Rivendell). Sauron zaniecha pocigu za Elrondem. Zwrci si natomiast przeciwko krasnoludom oraz elfom z Lorinandu, ktrych oddziay odpar; wszelako nie zdoa pokona zatrzanitych w por Bram Morii. Zawsze ju odtd darzy Khazadum nienawici i przykazywa Orkom nka krasnoludy przy kadej okazji. Pki co jednak skupi si na podboju Eriadoru, tymczasowo wstrzymujc si z wszelkimi napaciami na Lorinand. Kiedy jednak pustoszy krain, zabijajc lub wypdzajc pozostae jeszcze nieliczne grupki ludzi, jak te polujc na ocalae elfy, wielu umykao mu wszake i wzmacniao siy Elronda na pnocy. Ostatecznie za najwaniejsze zadanie uzna zdobycie Lindonu, gdzie mia nadziej przechwyci jeden albo i wicej z Trzech Piercieni. Tak zatem zwoawszy swe rozproszone siy, pomaszerowa na zachd, ku krainie Gilgalada, palc i upic po drodze. Musia wszake zostawi cz armii, by powstrzymywaa Elronda przed zbrojnymi wycieczkami na tyy jego wojsk. Numenoryjczycy od wielu ju lat wprowadzali swe statki do Szarej Przystani, gdzie byli miymi gomi. Gdy tylko Gilgalad zacz obawia si ataku Saurona na Eriador, wysa sowo do Numenoru. Mieszkacy wyspy zaczli gromadzi na wybrzeu Lindonu wszystko, czego trzeba na wojn. Potem Krl Tar-Minastir wysa wielk flot, spnia si ona wszake i nie dotara do rdziemia, a nadszed rok 1700. Do tego czasu Sauron opanowa w peni Eriador (prcz obleganego Imladris) i dotar do rzeki Lhun, skd wezwa posiki. Te nadcigay z poudniowego wschodu i byy ju w Enedwaith u Przeprawy w arbadzie, sabo zreszt bronionej. Gilgalad 78

i Numenoryjczycy bronili si rozpaczliwie na linii rzeki Lhun, by nie dopuci wroga do Szarej Przystani. W ostatniej zaiste chwili nadcigna ogromna rzesza zbrojnych TarMinastira. Oddziay Saurona zostay pobite, zdziesitkowane i odparte. Numenoryjski admira Kiryatur wysa cz statkw bardziej na poudnie. Po wielkiej rzezi u Brodu Sarn (przeprawa przez Branduin) Sauron zosta przepdzony na poudniowy wschd i chocia wzmocni swe siy w arbadzie, to jednak zaskoczya go obecno wojsk numenoryjskich na tyach. Wysane przez Kiryatura jednostki wyadoway bowiem spore siy u ujcia rzeki Gwathlo (Szara Woda), gdzie by niewielki, numenoryjski port [chodzi o zaoon przez Tar-Aldariona przysta Vinyalonde, pniej zwan Lond Daer, por. Dodatek D do niniejszej ksiki]. W Bitwie nad Gwathlo zosta pobity i sam ledwie uciek z mocno przerzedzonymi oddziaami, ktre zostay doszcztnie pokonane na wschd od Kalenardhonu. Z garstk ledwie stray przybocznej umkn nastpnie w okolice zwane pniej Dagorlad (Pole Bitwy), skd zaamany i poniony wrci do Mordom, gdzie poprzysig zemci si na Numenorze. Oblegajca Imladris armia znalaza si w kleszczach midzy siami Elronda i Gilgalada i ulega zagadzie. Eriador zosta wyzwolony, kraina bya wszake w znacznym stopniu zniszczona. W tyme czasie po raz pierwszy zebraa si Rada57, ktra ustalia, e wschodnia warownia elfw powinna mieci si raczej w Imladris ni w Eregionie. Wtedy te Gilgalad odda Vily, Bkitny Piercie, Elrondowi i ustanowi go swoim namiestnikiem w Eriadorze. Sam zatrzyma wszake Czerwony Piercie a do czasu, gdy wyruszy mu przyszo z Lindonu w dniach Ostatniego Sojuszu. Dopiero wwczas przekaza go Kirdanowi58. Na wiele lat pokj zapanowa za zachodzie rdziemia. Mieszkacy tej krainy mieli zatem do czasu na leczenie ran. Numenoryjczycy zasmakowali jednak wadzy i od tej pory [okoo roku 1800 wedug Kroniki Krlestw Zachodnich] zaczli zakada osiedla na zachodnich wybrzeach rdziemia, do urastajc w si, by na dugi okres powstrzyma parcie Mordoru na zachd. W ostatnim akapicie opowie wraca do Galadrieli i powiada, e tsknota za Morzem narosa w jej sercu tak bardzo (chocia nie chciaa porzuci swej powinnoci strzeenia rdziemia, jak dugo Sauron nie zostanie cakowicie pokonany), e a postanowia porzuci Lorinand i zamieszka na wybrzeu. Powierzya zatem Lorinand Amrothowi i raz jeszcze przesza przez Mori, by
Poprawka tekstu zmienia to na pierwsz Bia Rad. W Kronice Krlestw Zachodnich ciao zbiorowe okrelane jako Biaa Rada pojawia si w roku 2463 Trzeciej Ery. Moliwe jednak, e Rada z Trzeciej Ery wiadomie nawizaa do poprzedniej, przyjmujc tak sam nazw, zwaszcza e niektrzy czonkowie tej drugiej naleeli take do pierwszej. 58 Wczeniej zostao wspomniane, e Gilgalad da Nary, Czerwony Piercie, Kirdanowi, ledwo sam go otrzyma od Kelebrimbora, co zgadza si z informacj zawart w Dodatku B do Wadcy Piercieni i Piercieniach Wadzy, e Kirdan mia piercie od samego pocztku. Odmienna, pomieszczona tutaj wersja zostaa nakrelona na marginesie rkopisu.
57

79

w poszukiwaniu Keleborna przyby wraz z Kelebrian do Imladris. Tam (jak si zdaje) znalaza ma i osiedlia si wraz z nim w Imladris. Dopiero wwczas Keleborn po raz pierwszy ujrza Kelebrian i pokocha j, chocia nie zdradza swego uczucia. Wanie podczas pobytu Galadrieli w Imladris odbyo si zebranie Rady i zapada wspomniana ju decyzja. Wszelako jaki czas pniej [data nieznana] Galadriela i Keleborn opucili Imladris razem z Kelebrian. Osiedli na rzadko zamieszkaych ziemiach pomidzy ujciami Gwathlo a Ethir Anduin, a konkretnie w Belfalas, w miejscu zwanym pniej Dol Amroth. Odwiedza ich tam czasem syn, Amroth, a Nandorskie Elfy z Lorinandu powikszay grono domownikw. Dopiero wiele lat pniej, w Trzeciej Erze, gdy Amroth zgin i Lorinand znalaz si w niebezpieczestwie, Galadriela wrcia do dawnej siedziby, a stao si to w roku 1981. Tak koczy si tekst O Galadrieli i Kelebornie. Mona zauway, e brak we Wadcy Piercieni jakichkolwiek wskazwek, co do innych kolei losu Galadrieli i Keleborna, przywid komentatorw do zrozumiaego cakiem wniosku, i oboje spdzili poow Drugiej Ery i ca Trzeci Er w Lothlorien. Nie tak wszake byo, chocia ich historia zarysowana w tekcie O Galadrieli i Kelebornie zostaa mocno zmieniona w pniejszym okresie, o czym kady si zaraz przekona.

Amroth i Nimrodel
Wspomniaem wczeniej, e gdyby zamys uczynienia Amrotha synem Galadrieli i Keleborna istnia ju w czasie powstawania Wadcy Piercieni, nie pominito by tak istotnego szczegu. Jakkolwiek wszake byo, to wspomniana koncepcja musiaa zosta pniej odrzucona. Jako nastpn zamieszczam powiastk (napisan w roku 1969 lub pniej) zatytuowan: Fragment streszczonej pokrtce legendy o Amrocie i Nimrodel. Po tym, jak Amdir zgin w Bitwie na Rwninie Dagorlad [w 3434 roku Drugiej Ery], Krlem Lorien zosta syn jego, Amroth. Pokonanie Saurona przynioso krainie wiele lat pokoju. Bdc wprawdzie potomkiem Sindarinw, Amroth y zgodnie ze zwyczajami Elfw Lenych i mieszka w koronach wielkich drzew rosncych pomidzy wyniosymi, zielonymi wzgrzami, w okolicy nazwanej pniej Kerin Amroth. Czyni to z mioci do Nimrodel, ktr kocha przez cae lata i nie poszuka sobie innej ony, gdy Nimrodel go odrzucia. Ona wprawdzie rwnie darzya go wielk sympati, by bowiem pikny, nawet jak na Eldara, dzielny ponadto i mdry, wszake Nimrodel pochodzia z Elfw Lenych i niechtnie patrzya na przybycie Elfw z Zachodu, przynieli oni bowiem ze sob (jak powiadaa) wojny i zniszczyli tym panujcy z dawna pokj. Godzia si uywa tylko jzyka Elfw Lenych, nawet w czasie, gdy wyszed on ju z ycia midzy mieszkacami Lorien;59 mieszkaa te samotnie nad wodospadami Nimrodel, ktrej to rzece uyczya swego imienia. Kiedy jednak krasnoludy opuciy Khazadum, a na ich miejsce nadcignli Orkowie, hab okrywajc Mori, Nimrodel samotnie ucieka przeraona na poudniowe pustkowia [w roku 1981 Trzeciej Ery]. Amroth ruszy w trop, znajdujc j w kocu na skraju Fangornu, ktrego granice w owych dniach znajdoway si znacznie bliej Lorien60. Nimrodel nie odwaya si wej do lasu, drzewa bowiem, jak mwia, groziy jej, a niektre nawet zastpoway drog. Amroth i Nimrodel rozmawiali tam dugo, a w kocu wyznali sobie wszystko i zoyli pewne obietnice. Pozostan wierna przyrzeczeniu powiedziaa Nimrodel i pobierzemy si, kiedy zawiedziesz mnie do kraju, gdzie panuje pokj. Amroth przysig, e opuci dla niej swj lud (chocia chwila bya po temu zupenie niestosowna) i poszuka takiego zaktka.
59 60

Por. Dodatek A do niniejszej ksiki. Por. Dodatek C (j. w.).

81

 Jednak w rdziemiu nie ma spokojnego miejsca stwierdzi i nigdy ju nie bdzie, a to za spraw elfw. Musimy poszuka drogi przez Wielkie Morze na pradawny Zachd. Potem opowiedzia jej o przystani na poudniu, gdzie wielu jego pobratymcw osiedlio si duo wczeniej. S ju nieliczni, jako e wikszo poeglowaa na Zachd, jednak ci, co zostali, wci buduj statki i oferuj przewz wszystkim elfom cigajcym do nich, zmczonych rdziemiem. Powiada si, e Valarowie w swej askawoci pozwalaj teraz przeby Morze take i tym, ktrzy wzili udzia w Wielkiej Wdrwce, nawet jeli przed wiekami nie przybili do wybrzey Bogosawionego Kraju i nigdy go nie widzieli. Nie ma co rozwodzi si tutaj nad przebiegiem ich wdrwki do Gondoru. Dziao si to w dniach Krla Earnila II, przedostatniego Krla Poudniowego Krlestwa i zamt panowa na jego ziemiach [Earnil II rzdzi Gondorem w latach 1945-2043]. Gdzie indziej opowiedziane zostao [chocia te zapiski si nie zachoway], e Amroth i Nimrodel zostali rozdzieleni. Potem Amroth, dugo i na prno szukajc ukochanej, zawdrowa w kocu do przystani elfw, gdzie pozostaa ich ju ledwie garstka, mniej ni miecio si na pokadzie statku, przy czym mieli tylko jedn penomorsk jednostk do dyspozycji. Tak i przygotowywali si do odpynicia na zawsze ze rdziemia. Ciepo przyjli Amrotha, uradowani, e wzmocni on skromn zaog, nie chcieli jednak czeka na Nimrodel, nie wierzc w jej przybycie. Gdyby wdrowaa ku nam przez zamieszka cz Gondoru powiedzieli nikt by jej nie napastowa i mogaby liczy na pomoc, ludzie z Gondoru bowiem to dobre istoty, rzdz nimi potomkowie dawnych przyjaci elfw, wci wadajcy na swj sposb nasz mow. Gry jednak pene s wrogich ludzi i zych stworw. Zbliaa si jesie, a wraz z ni silne wichury, niebezpieczne nawet dla statkw elfw, przynajmniej jak dugo egloway jeszcze blisko rdziemia. Rozpacz Amrotha bya wszake tak wielka, e mimo wszystko odoyli jeszcze wypraw na wiele tygodni. Mieszkali w tym czasie na statku, ich domy bowiem na wybrzeu stay ju puste i ogoocone z wszelkich dbr. Pewnej jesiennej nocy nadesza wielka burza, jedna z najgwatowniejszych, o jakiej wspomniano w annaach Gondoru. Nadcigna z zimnego Pustkowia Pnocnego i z wielkim hukiem przetoczya si przez Eriador, docierajc do Gondoru, gdzie uczynia wiele spustosze. Biae Gry nijak nie chroniy przed wietrzn nawanic i wiele statkw zepchnitych zostao do Zatoki Belfalas, gdzie potony. Lekk jednostk elfw wiatr zerwa z cum, po czym ponis przez rozszalae ywioy ku wybrzeom Umbaru. Nigdy wicej nie syszano ju o niej w rdziemiu, jednak statki budowane przez elfy na ostatni podr nie tony, wic take ten musia wida opuci Krgi wiata i dopyn w kocu do Eressei. Amroth jednak tam nie dotar. Kiedy sztorm spad na wybrzea Gondoru, wit wanie przedziera si przez 82

powoki gnanych wiatrem chmur. Po przebudzenie Amroth dostrzeg, e statek oddali si ju znacznie od ldu. Krzykn wwczas w rozpaczy: Nimrodel! i rzuciwszy si do wody, popyn ku ledwie widocznej linii brzegu. Obdarzeni bystrym wzrokiem elfw marynarze dugo ledzili jego walk z falami, a wschodzce soce przebio si przez chmury i jasne wosy Amrotha zalniy w dali niczym zota iskra. Od tamtej pory nikt, ani elf, ani czowiek, nie ujrza go ju w rdziemiu. Nie wiadomo te, co waciwie spotkao Nimrodel, chocia powstao wiele legend tyczcych jej losu. Tekst powyszy powsta w zasadzie na marginesie dysputy etymologicznej powiconej nazwom niektrych rzek rdziemia. W tym przypadku chodzio o Gilrain, rzek pync przez Lebennin w Gondorze, wpadajc do Zatoki Belfalas na zachd od Ethir Anduin. Jeszcze jeden aspekt legendy o Nimrodel wyania si za z roztrzsania znaczenia czstki rain. Wywodzi si ona prawdopodobnie z rdzenia ran wdrowa, bka si, i niepewnym szlakiem (jak w wyrazie Mithrandir czy Rana, sowie bdcym nazw Ksiyca). Nazwa ta nie wydaje si pasowa do adnej z rzek Gondoru, jednak pewne miana rzek mog dotyczy tylko czci ich biegu (rde, dolnego biegu) lub nawizywa do cech, ktre szczeglnie rzuciy si w oczy ich odkrywcom. W tym wszake wypadku w fragment legendy o Amrocie i Nimrodel zawiera rwnoczenie wyjanienie. Podobnie jak inne rzeki w tej okolicy, Gilrain spywaa wartkim nurtem z gr, docierajc do kraca Ered Nimrais, miejsca oddzielajcego j od Kelos [por. mapka doczona do trzeciego tomu Wadcy Piercieni, tam te wpywaa w pytk i rozleg dolin. U jej poudniowego skraju tworzya niewielkie rozlewisko, po czym przedzieraa si przez pasmo wzgrz i ponownie bystrym strumieniem wpadaa do Serni. Gdy Nimrodel ucieka z Lorien, podobno zgubia si w Biaych Grach, gdzie szukaa drogi do Morza, a w kocu dosza (jakim szlakiem czy przecz, tego nie wiadomo) do rzeki, ktra przypominaa jej strumie pyncy przez Lorien. Podnioso to dziewczyn na duchu. Przysiada na brzegu rozlewiska, patrzc w odbijajce si w wodzie gwiazdy i suchajc grzmotu wodospadw w dolnym biegu rzeki. Potem zasna mocno ze zmczenia. Spaa tak dugo, e do Belfalas dotara dopiero po zniesieniu statku Amrotha na morze i po zaginiciu ukochanego pord fal, gdy prbowa wraca wpaw na ld. Ta legenda bya szeroko znana w Dor-en-Ernil (Ziemi Ksicia)61 i niewtpliwie nazw t nadano za spraw owej historii. W dalszym cigu rozprawa wyjania pokrtce relacj pomidzy Amrothem, jako Krlem Lorien, a panujcymi tam Kelebornem i Galadriel:
Pochodzenie nazwy Dor-en-Ernil nie zostao nigdzie wyjanione. Poza tym pojawia si tylko na wielkiej mapie Rohanu, Gondoru i Mordom we Wadcy Piercieni. Okrela tam miejsce pooone po przeciwnej ni Doi Amroth stronie gr, jednak obecny kontekst sugeruje, i Emil to ksi Dol Amrothu (czego i tak mona byo si domyla).
61

83

Mieszkacy Lorien byli ju wwczas [tj. w czasie, gdy zagin Amroth] tacy sami, jak pod koniec Trzeciej Ery. Pochodzili z Elfw Lenych, ale rzdzili nimi ksita z Sindarinw (tak jak w krlestwie randuila w pnocnej czci Mrocznej Puszczy, chocia nie wiadomo, czy randuil i Amroth byli spokrewnieni)62. Znajdowao si wrd nich wielu Noldorw (uywajcych jzyka sindariskiego), ktrzy przybyli przez Mori po zniszczeniu Eregionu przez Saurona w roku 1697 Drugiej Ery. Wwczas to Elrond ruszy na zachd [sic! zapewne znaczy to po prostu, e nie przeszed przez Gry Mgliste] i zaoy schronienie w Imladris. Keleborn jednak uda si najpierw do Lorien i umocni krain na wypadek, gdyby Sauron prbowa przeprawi si przez Anduin. Kiedy jednak Sauron wycofa si do Mordoru i skupi uwag (jak podaj) na podboju Wschodu, Keleborn doczy do Galadrieli w Lindonie. Nadeszy potem dla Lorien dugie lata pokoju i izolacji, ktre trway pod rzdami krla Amdira a do Upadku Numenoru i raptownego powrotu Saurona do rdziemia. Amdir odpowiedzia na wezwanie Gilgalada i wraz z najwikszym oddziaem, jaki tylko zdoa zebra, przyczy si do Ostatniego Sojuszu, zgin jednak w Bitwie na Rwninie Dagorlad, a wraz z nim wikszo jego towarzyszy. Potem krlem zosta syn jego, Amroth. Fragment ten odbiega znacznie od relacji pomieszczonej w tekcie O Galadrieli i Kelebornie. Amroth nie jest tu ich synem, tylko Amdira, ksicia wywodzcego si z Sindarinw. Wydaje si, e dawniejsza sie powiza Galadrieli i Keleborna z Eregionem i Lorien ulega daleko idcym modyfikacjom, nie da si jednak powiedzie, ile by z niej pozostao w ukoczonym tekcie. Zwizki Keleborna z Lorien zostay teraz przedstawione jako znacznie wczeniejsze (wedug tekstu bowiem O Galadrieli i Kelebornie, nie zbdzi do Lorien przez ca Drug Er). Dowiadujemy si te nagle, e wielu Noldorw przeszo przez Mori do Lorien po zniszczeniu Eregionu. W uprzedniej relacji nie ma adnej wzmianki na ten temat, a migracja beleriandzkich elfw do Lorien nastpuje w okresie pokoju przed wojn. Przytoczony powyej fragment implikuje przypuszczenie, e wanie Keleborn po Upadku Eregionu prowadzi uchodcw do Lorien, podczas gdy Galadriela doczya do Gilgalada w Lindonie. W innym rkopisie wyoone to zostao explicite, e oboje w tym samym czasie przeszli przez Mori, a za nimi podyo wielu uchodzcych Noldorw i zamieszkali na dugie lata w Lorien. W pniejszych pismach brak zarwno potwierdzenia, jak i zaprzeczenia, by Galadriela (lub Keleborn) byli w jaki sposb zwizani z Lorien przed rokiem 1697. Nigdzie te, poza tekstem O Galadrieli i Kelebornie nie ma adnej wzmianki o buncie Kelebrimbora (gdzie pomidzy rokiem 1350 a 1400) przeciwko ich wadztwu nad Eregionem ani te o przeniesieniu si w owym czasie Galadrieli do Lorien i objciu rzdw tame. Nie wspomniano rwnie o pozostaniu Keleborna w regionie.
62

Por. Dodatek B do niniejszej ksiki.

84

Pniejsze zapiski nie precyzuj, gdzie Galadriela i Keleborn spdzili okres Drugiej Ery po pokonaniu Saurona w Eriadorze, w kadym razie nie mwi si ju wicej o ich pobycie w Belfalas, trwajcym ca er. A oto cig dalszy rozprawy o Amrocie: Jednak w miar, jak upywaa Trzecia Era, Galadriel zaczy nawiedza ze przeczucia i razem z Kelebornem wybraa si do Lorien, gdzie zostali na duej z Amrothem, szczeglnie pilnie owic wszystkie wieci i plotki o Cieniu narastajcym w Mrocznej Puszczy i ponurej warowni Dol Guldur. Wszake ich lud zadowolony by z rzdw Amrotha, okaza si bowiem wadc dzielnym i mdrym. Dobrze si wszystkim wiodo w jego maym, ale piknym krlestwie. Tak zatem po odbyciu dugich podry wywiadowczych po Rhovanionie, od Gondoru i granic Mordoru po ziemie randuila na pnocy, Keleborn wraz z Galadriel przeszli przez gry do Imladris i osiedli si tam na wiele lat, Elrond bowiem nalea do ich rodziny, jako e na pocztku Trzeciej Ery [wedle Kroniki Krlestw Zachodnich w roku 1909] polubi Kelebrian. Po klsce w Morii [w roku 1980] i aobie w Lorien, ktra to kraina zostaa bez wadcy (Amroth bowiem uton w morzu w Zatoce Belfalas i nie zostawi nastpcy), Keleborn i Galadriela wrcili do Lorien, gdzie zostali z chci przyjci. Panowali tam a do kresu Trzeciej Ery, ale nie przyjli tytuw Krla czy Krlowej, mwic, e s tylko stranikami tego maego, ale piknego krlestwa, najdalej na wschd wysunitej placwki elfw. Gdzie indziej napotykamy jeszcze jedn wzmiank o ich podrach w tamtych latach: Do Lorien Keleborn i Galadriela wracali dwakro, nim skoczya si Druga Era i zawiza Ostatni Sojusz, w Trzeciej Erze za, kiedy znw urs Cie Saurona, mieszkali tam przez dugi czas. W swej mdroci Galadriela dojrzaa strategiczne znaczenie Lorien jako warowni powstrzymujcej Cie przed przekroczeniem Anduiny podczas nieuniknionej wojny, ktra poprzedzi zniszczenie Saurona (o ile uda si go pokona). Aby jednak ten plan urzeczywistni, trzeba byo owej krainie wadcy silniejszego i mdrzejszego, ni ci wywodzcy si z Lenych Elfw. Tak czy inaczej, dopiero po klsce w Morii, kiedy to siy Saurona przekroczyy Anduin (czego Galadriela adnym sposobem nie moga przewidzie) i zagroziy Lorien w czasie bezkrlewia, Galadriela i Keleborn osiedli tam na stae, przejmujc rzdy nad ludem gotowym ju ucieka, kraj zostawiajc na pastw Orkw. Nie przyjli jednak tytuw Krla ni Krlowej, tylko w roli stranikw przeprowadzili Lorien nie tknite przez Wojn o Piercie. W innej rozprawie etymologicznej z tego samego okresu znajdujemy wyjanienie, i imi Amroth byo przezwiskiem wywiedzionym z tego, i krl mia zwyczaj przemieszkiwa na wysoko pomieszczonych platformach nadrzewnych, zwanych talon lub flet, ktre Galadhrimowie budowali w Lothlorien (por. Wyprawa, ksiga druga, rozdzia Lothlorien); sowo to znaczyo wspinajcego si wysoko63. Wspomina si tutaj, e zwyczaju mieszkania w koronach drzew nie miay wszystkie Elfy Lene, jednak przyj si w Lorien jako przydatny w warunkach tej krainy, paskiej i pozbawionej 85

kamieni, prcz tych ska, ktre mona byo dobywa w grach na zachodzie i spawia Srebrn y, co wszake nie naleao do atwych zada. Gwne bogactwo stanowiy tu drzewa, pozostaoci wielkiej puszczy z Dawnych Dni. Jednak nawet w Lorien nie kady mieszka wrd konarw, telain i flety za byy z pocztku jedynie schronieniami przygotowanymi na wypadek ataku oraz punktami obserwacyjnymi (szczeglnie te na wyszych drzewach), z ktrych bystre oczy elfw przepatrywa mogy cay kraj oraz jego granice. Pod koniec bowiem pierwszego tysiclecia Trzeciej Ery rozpocz si dla Lorien czas czujnoci i bez wtpienia od chwili wzniesienia w Mrocznej Puszczy twierdzy Dol Guldur narasta musia niepokj Amrotha. Na takim wanie punkcie obserwacyjnym flet wykorzystywanym przez stranikw pnocnego pogranicza, spdzi noc Frodo. Domostwo Keleborna w Karas Galadhon miao takie samo pochodzenie. Jego najwysza flet, ktrej Druyna Piercienia nie widziaa, stanowia te punkt grujcy nad ca krain. Wczeniej najwyej pooonym by flet Amrotha, pomieszczony na szczycie usypanego wysikiem wielu rk, okazaego kopca czy wzgrza Kerin Amroth. Platform t wykonano gwnie z myl o moliwoci obserwacji Dol Gulduru po drugiej stronie Anduiny. Dopiero pniej przebudowano owe telain na stae siedziby i jedynie w Karas Galadhon wystpoway w wikszej liczbie. Jednak Karas Galadhon byo fortec, wic tylko nieliczni Galadhrimowie mieszkali w jej murach. Z pocztku przebywanie w nadrzewnych domostwach niewtpliwie uwaano za co niezwykego. Zapewne te Amroth by pierwszym, ktry si na to poway. I tak wanie, sugerujc si jego zwyczajem przemieszkiwania w koronie drzewa, urobiono mu zapewne imi. Jako jedyne przetrwao pniej w legendzie. Stwierdzenie zapewne Amroth by pierwszym, ktry si na to poway opatrzone jest przypisem: Jeli nie bra pod uwag Nimrodel, wszake inne motywy kieroway jej postpowaniem. Kochaa wody i fale Nimrodel, od ktrej to rzeki nie chciaa nigdy na dugo si oddala. Przyszy wszake gorsze czasy, a strumie pyn zbyt blisko pnocnej granicy i niewielu Galadhrimw mieszkao ju nad nim. Moe to wanie Nimrodel natchna Amrotha ide zamieszkania w wysoko wzniesionej flet64. Wracajc do przytoczonej powyej legendy o Amrocie i Nimrodel, nasuwa si pytanie: c to bya za przysta na poudniu, w ktrej Amroth oczekiwa Nimrodel
Mona przypuszcza, e pierwszym skadnikiem imienia Amroth jest sowo z jzyka elfw identyczne z quenejskim amba, w gr, spotykane rwnie w sindariskim jako amon, co oznacza wzgrze lub gor o stromych zboczach. Drug czstk jest przetworzona forma tematu rath-, wspina si (std te pochodzi rzeczownik rath, ktry w Gondorze, gdzie dla nadawania imion i nazw posugiwano si numenoryjskim sindarinem, pojawia si w mianach duszych drg i ulic Minas Tirith. Prawie wszystkie te uliczki biegy po pochyoci, jak Rath Dinen - Ulica Milczenia, wiodca z twierdzy do Grobowcw Krlw). 64 We Fragmencie streszczonej pokrtce legendy o Amrocie i Nimrodel czytamy, e Amroth mieszka na drzewach w Kerin Amroth z mioci do Nimrodel.
63

86

i gdzie (jak jej powiedzia) wielu jego pobratymcw osiedlio si duo wczeniej? Odpowied sugeruj dwa fragmenty zawarte we Wadcy Piercieni. Jeden, to stwierdzenie Legolasa, ktry po odpiewaniu pieni o Amrocie i Nimrodel (Wyprawa, str. 460) wspomina o Zatoce Belfalas, skd statki elfw odbiy od ldu. Drugi za dotyczy chwili, kiedy to Legolas spoglda na Ksicia Imrahila z Dol Amrothu, poznaje czowieka, w ktrego yach pyna krew elfw i rzecze mu: Dawno ju potomkowie Nimrodel opucili lasy Lorien, a jednak nie wszyscy, jak wida, poeglowali z przystani Amroth na zachd, za wielk wod. Ksi Imrahil za odpowiada: Tak mwi stare legendy mojej ojczyzny (Powrt Krla, str. 187). Pniejsze, oderwane zapiski staraj si nieco spraw wyjani. W rozprawie powieconej zagadnieniom lingwistyki i stosunkw politycznych w rdziemiu (powstaej w roku 1969 lub pniej) znajdujemy drobn wzmiank, e w dniach wczesnego osadnictwa w Numenorze, wybrzea Zatoki Belfalas byy w wikszoci wci nie zamieszkane z wyjtkiem przystani i niewielkiej osady elfw na poudnie od zbiegu Morthondu i Ringlo (tj. zaraz na pnoc od Dol Amrothu). Wedle tradycji Dol Amrothu zostaa ona zaoona przez eglujcych po morzu Sindarw z zachodnich przystani Beleriandu, ktrzy trzema maymi statkami uciekli przed potg Morgotha, gdy ten pokona Eldarw i Atanich; pniej jednak rozbudoway j Lene Elfy, a te dotary do morza wdrujc wzdu Anduiny. Elfy Lene (jak zostao tu zaznaczone) nigdy nie uwolniy si cakowicie od niepokoju i tsknoty za Morzem, ktra od czasu do czasu kazaa niektrym spord nich opuszcza domostwa. Odnoszc wzmiank o trzech maych statkach do opowieci przytoczonych w Silmarillionie, mona przypuci, e na pokadach znajdowali si uciekinierzy z Brithombaru lub Eglarestu (przystani w Falas na zachodnim wybrzeu Beleriandu), ktrzy opucili te miejsca po ich zniszczeniu w rok po Nirnaeth Arnoediad (Silmarillion, str. 238). Wszake znaczy to, e podczas, gdy Kirdan i Gilgalad schronili si na Wyspie Balar, flotylla tych trzech statkw popyna wzdu brzegw o wiele dalej na poudnie, docierajc a do Belfalas. Jednak inna, nie dokoczona notka tyczca pochodzenia nazwy Belfalas, sugeruje inny zupenie przebieg wydarze i przesuwa zaoenie przystani przez elfy na znacznie pniejsze czasy. Powiada si tam, e wprawdzie przedrostek Bel- na pewno wywodzi si z nazewnictwa prenumenoryjskiego, to pierwotne pochodzenie jego jest w gruncie rzeczy sindariskie. Notka urywa si, nie dochodzc do dalszych wyjanie w kwestii prefiksu Bel-, wszake podaje, i powodem uznania rdosowu za sindariski jest fakt, e istniaa w Gondorze osada Eldarw, niewielka wprawdzie, ale ju samo w sobie byo to co niezwykego i nader istotnego. Po zniszczeniu angorodrimu Elfy z Beleriandu popyny za Morze albo zostay w Lindonie, lubo te poszy przez Gry Bkitne na wschd do Eriadoru; wydaje si wszake, e istniaa jeszcze i taka grupa Sindarw, ktra 87

na pocztku Drugiej Ery skierowaa si na poudnie. Byli to nieliczni ocaleni z Doriathu, wci zapamitali w niechci do Noldorw. Przez czas jaki popasali w Szarej Przystani. Tam nauczyli si szkutnictwa. Potem z biegiem lat zaczli szuka miejsca, gdzie mogliby wie wasne ycie, w kocu osiedlajc si u ujcia Morthondu. Rybacy, ktrzy uciekli ze strachu przed Eldarami, zostawili tam prymitywn przysta65. Notatka powstaa w grudniu 1972 roku lub pniej, jak i cz ostatnich zapiskw, ktre ojciec powici rdziemiu. Skupiaj one uwag na kwestii wpywu posiadania elfich przodkw na kondycj czowieka. Objawiao si to brakiem zarostu u takich ludzi (co wyrniao wszystkie elfy). W odniesieniu za do rodu ksicego z Dol Amrothu powiada si, e wedle legend, rd ten dziedziczy szczeglnie wiele elfich przymiotw (co jest nawizaniem do cytowanego ju fragmentu opisujcego spotkanie Legolasa i Imrahila w Powrocie Krla). Jak sugeruj sowa Legolasa opowiadajcego o Nimrodel, istnia z dawna w pobliu Dol Amrothu port elfw i niewielka osada zaoone przez Lene Elfy z Lorien. Wedle legendy przekazywanej w rodzie ksicym, jeden z praojcw dajcych pocztek tej linii mia oeni si z pel. Wedug jednej wersji bya to sama Nimrodel (wysoce nieprawdopodobne), w innej jaka towarzyszka Nimrodel, ktra zagubia si w wysoko pooonych dolinach. W to atwiej ju uwierzy. Ten drugi wariant legendy pojawia si w bardziej szczegowej formie w notatce doczonej do nie opublikowanej genealogii dynastii Dol Amrothu, zaczynajcej si od Angelimara, dwudziestego ksicia, ojca Adrahila, ojca Imrahila, ksicia Dol Amrothu podczas Wojny o Piercie. Wedle tradycji rodu Angelimar by w prostej linii dwudziestym potomkiem Galadora, pierwszego wadcy Dol Amrothu (w latach okoo 2004-2129 Trzeciej Ery). Wedle tego samego przekazu Galador by synem Imrazora Numenoryjczyka, ktry mieszka w Belfalas, i kobiety elfw Mithrellas. Naleaa ona do kompanii Nimrodel i razem z wieloma innymi elfami ucieka na wybrzee okoo roku 1980 Trzeciej Ery, kiedy zo ujawnio si w Morii. Nimrodel wraz ze sw wit zabdzia midzy lesistymi wzgrzami. Wszelako ta opowie podaje, e Imrazor przygarn Mithrellas i wzi j za on. Kiedy jednak urodzia mu ona syna, Galadora, i crk, Gilmith, wymkna si pewnej nocy z domu i nikt jej wicej nie widzia. Chocia Mithrellas pochodzia z pomniejszego plemienia Elfw Lenych (a nie z Elfw Wysokiego Rodu czy Elfw Szarych), to jednak zawsze utrzymywano, e przedstawiciele rodu wadcw Dol Amrothu godni byli miana szlachetnych, tak poprzez wizy krwi, jak i dziki urodzie i zaletom umysw.
Miejsce zatoki elfw w Belfalas oznaczone zostao na ozdobnej mapie rdziemia (sporzdzonej przez Pauline Baynes) jako Edhellond (Przysta Elfw, por. Dodatek do Silmarilliona, hasa edhel i land), nigdzie indziej jednak tej nazwy nie znalazem. Por. Dodatek D do niniejszej ksiki. Por. take Przygody Toma Bombadila (1962, str. 8): W Langstrandzie i Dol Amroth istniao wiele przekazw o pradawnych siedzibach elfw i o przystani u ujcia Morthondu, skd statki na zachd odpyway jeszcze w dniach upadku Eregionu w Drugiej Erze.
65

Elessar
Nie opublikowane prace ojca nie zawieraj ju prawie adnych wicej informacji o Kelebornie i Galadrieli. Jedyny w zasadzie wyjtek stanowi czterostronicowy rkopis zatytuowany Elessar. Jest to wyranie dopiero szkic, wszake czynione owkiem poprawki s bardzo nieliczne, nie ma te innych wersji. Oto tene tekst, poddany tylko niewielkiej obrbce redakcyjnej: By w Gondolinie pewien zotnik zwany Enerdhil, najwikszy spord rzemielnikw Noldorw po mierci Feanora. Enerdhil ukocha wszelk yw ziele, a najwiksz rado sprawia mu widok soca przewiecajcego przez listowie drzew. W przypywie natchnienia postanowi stworzy klejnot peen uwizionego blasku soca, zielony wszake jak licie. I zrobi, co zamierzy. Nawet Noldorowie nie mogli wyj z podziwu. Powiada si bowiem, e ci, ktrzy spojrzeli w kamie, dostrzegali rzeczy zniszczone lub spalone znowu caymi lub zupenie nowymi. Donie trzymajce klejnot nabyway mocy uzdrawiania dotykiem zranie. Enerdhil podarowa kamie Idril, crce krlewskiej, ona za nosia go na piersi, w ten sposb ocala z poogi Gondolinu. Zanim wszake Idril poeglowaa w podr, powiedziaa Earendilowi, swemu synowi: Zostawiam ci Elessara, wiele bowiem jest w rdziemiu serc bolejcych. Moe je uleczysz. Nie wolno ci jednak przekaza daru nikomu innemu. Rzeczywicie, wielu byo w Przystani Sirionu cierpicych, a wrd nich ludzie, elfy i zwierzta, ktre ucieky od grozy wydarze na Pnocy. Jak dugo Earendil mieszka midzy nimi, zdrowie i pomylno panoway w krainie, a wszystka ziele soczysta bya i jasna. Kiedy jednak Earendil zacz wypuszcza si w dugie podre po morzu, zawsze nosi Elessara na piersi, w kadej bowiem wyprawie przywiecaa mu jedna nadzieja: e moe odnajdzie jeszcze Idril. Pierwsz rzecz zapamitan z dziecistwa w rdziemiu, kiedy matka piewaa nad jego koysk w czasach wietnoci Gondolinu, by wanie zielony kamie na jej piersi. I stao si tak, e Elessar te powdrowa, gdy Earendil nie wrci wicej do rdziemia. Cae wieki pniej pojawi si jeszcze jeden Elessar i rnie si o tym mwi, a prawd mogliby rzec jedynie dawno nieyjcy ju Mdrcy. Niektrzy bowiem twierdz, e w drugi klejnot to w istocie ten pierwszy. Powiadaj, i wrci do rdziemia dziki asce Valarw Olorin (znany w rdziemiu jako Mithrandir) przywiz go ze sob z Zachodu. Pewnego dnia Olorin odwiedzi Galadriel, ktra mieszkaa wwczas pod drzewami Wielkiego Zielonego Lasu i dugo ze sob rozmawiali. Pani Noldorw ciy ju bowiem zaczynay dugie lata wygna89

nia i stsknia si za wieciami o swych pobratymcach yjcych w bogosawionej krainie jej narodzin, jednak nie chciaa porzuci rdziemia [to zdanie zostao poprawione, pierwotnie brzmiao: jednak nie byo jej wolno porzuci rdziemia]. Kiedy Olorin przekaza ju Galadrieli wszelkie nowinki, westchna i powiedziaa: Bole ogarnia mnie w tej krainie, bo licie tu opadaj a kwiaty widn. Serce me tskni za stronami, gdzie drzewa i trawa s wiecznie zielone. Chciaabym widzie takie wanie roliny za progiem mego domu. Czy przyjmiesz zatem Elessara? spyta Olorin. Gdzie jest teraz klejnot Earendila? spytaa Galadriela. Nie ma ju Enerdhila, twrcy kamienia. Kto wie? odpar Olorin. Niewtpliwie wraz z innymi odszed za morze, jak niemal wszystko, co pikne westchna Galadriela. Czy musi zatem rdziemie zwidn i znikn na zawsze? Taki los stwierdzi Olorin. Jednak na krtki czas mona by to jeszcze zmieni, gdyby Elessar wrci do rdziemia. Nie na dugo, tylko do nadejcia Czasu Ludzi. Gdyby... Ale jak tego dokona? spytaa Galadriela. Bez wtpienia Valarowie odsunli si od nas i nie myl ju o rdziemiu, ktre coraz gbszy Cie spowija. To nie tak powiedzia Olorin. Wci widz wszystko dobrze i serca im nie skamieniay. Spjrz tylko, a przekonasz si, e mwi prawd! I pokaza jej Elessara, a ona spojrzaa z podziwem na klejnot. Przynosz ci go od Yavanny. Wykorzystaj go, jak potrafisz, a na pewien czas twa kraina stanie si najpikniejszym zaktkiem rdziemia. Nie dostajesz jednak tego kamienia na wasno. We waciwej chwili przekaesz go dalej. Zanim bowiem ogarnie ci znuenie i porzucisz rdziemie, pojawi si kto, komu klejnot bdzie pisany i kto otrzyma miano wanie od tego kamienia: zwa go bd Elessarem66. Inna opowie tak przedstawia spraw: Dawno, dawno temu, zanim jeszcze Sauron omami kowali z Eregionu, przybya tam pewnego dnia Galadriela i powiedziaa Kelebrimborowi, najwaniejszemu spord kowali: Bole ogarnia mnie w rdziemiu, gdzie licie opadaj i widn me ukochane kwiaty, a al wypenia m krain i adna wiosna go nie koi. A jake inaczej czu si mog Eldarowie, skoro trwaj uparcie w rdziemiu? odpar Kelebrimbor. Czy zamierzasz zatem odpyn za Morze?
Zgadza si to z fragmentem w Wyprawie (str. 506), kiedy to Galadriela daje Aragornowi zielony kamie i mwi: Przyjmij w tej godzinie imi, ktre zostao ci wywoone: Elessar, Kamie Elfw z rodu Elendila!
66

90

 Nie. Angrod odszed, Aegnor odszed, nie ma ju Felagunda. Ja jedna zostaam z dzieci Finarfina67, ale duma jeszcze we mnie nie wygasa. C takiego uczyni zotowosy rd Finarfina, bym miaa baga Valarw o wybaczenie czy te zadowoli si wysp na morzu, skoro m ojczyzn jest Bogosawiony Aman? Tutaj jestem potniejsza. Czego zatem pragniesz? spyta Kelebrimbor. Chciaabym, aby drzewa i trawa wkoo mnie nie umieray, by nie widy w tej krainie, ktr wadam. Co stao si z dawn sztuk Eldarw? A gdzie jest teraz kamie Earendila? spyta Kelebrimbor. Gdzie jest Enerdhil, ktry go stworzy? Odeszli za Morze. A wraz z nimi niemal wszystko, co pikne. Czy musi zatem rdziemie zwidn i znikn na zawsze? Obawiam si, e taki los mu ju pisany odpar Kelebrimbor. Ale wiesz, e ci kocham (chocia ty wybraa Keleborna od Drzew) i dla tej mioci uczyni, co potrafi, by moja sztuka osodzia twj al. Nie powiedzia wszake Galadrieli, e sam te pochodzi z Gondolinu i e by przyjacielem Enerdhila, chocia zawsze pozostawa w jego cieniu. Jednak gdyby nie maestria Enerdhila, imi Kelebrimbora ju wwczas staoby si gone. Tak zatem pomyla chwil, po czym siad do dugiej nieatwej pracy, a ukoczy dla Galadrieli najwiksze ze swych dzie (jeli nie liczy Trzech Piercieni). Powiada si, e jego kamie by bardziej subtelny i przejrzysty ni ten stworzony przez Enerdhila, mia wszake mniejsz moc, pierwszy Elessar bowiem zawiera blask modego soca, a w czasie, gdy Kelebrimbor po wiekach tworzy klejnot, nigdzie ju w rdziemiu nie spotykao si takiego wiata jak niegdy. Wprawdzie cinito ju Morgotha w Pustk i nijak nie mg on wrci do wiata, to jednak jego odlegy cie kad si na wszystkim. Niemniej i tak promienny by Elessar Kelebrimbora. Kowal osadzi kamie w wielkiej srebrnej broszy upodobnionej do wzlatujcego ora68. Dzierc Elessara, Galadriela czynia wszystko wkoo piknym. Dziao si tak, a Cie pad na Puszcz. Potem jednak, kiedy Kelebrimbor przysa Galadrieli Neny, najwaniejszy z Trzech69, Elessar nie by
W tekcie niniejszym, jak i w nastpnym, pojawia si imi Finrod, ktre dla uniknicia pomyek zmieniem na Finarfin. Zanim jeszcze w roku 1966 ukazao si poprawione wydanie Wadcy Piercieni, ojciec zmieni Finroda na Finarfina. Syn za Finarfina, Felagund, poprzednio zwany Inglor Felagund, zosta Finrodem Felagundem. Odpowiednie fragmenty w Dodatkach B i F; Dodatek D w wydaniu polskim] zostay w nastpnym wydaniu stosownie poprawione. Warto zauway, e Galadriela nie wymienia wrd swoich braci Orodretha, Krla Nargothrondu po Finrodzie Felagundzie. Z powodw, ktrych nie znam, ojciec przesun drugiego Krla Nargothrondu i uczyni go czonkiem tej samej rodziny w nastpnym pokoleniu; jednak ani ta zmiana, ani jej genealogiczne nastpstwa nie znalazy nigdy obicia w opowieciach Silmarilliona. 68 Porwnaj opis Kamienia Elfw znajdujcy si w Wyprawie, (str. SOS-506): To mwic [Galadriela] pokazaa duy, jasnozielony kamie osadzony w srebrnej broszy, wykutej na ksztat ora z rozpostartymi skrzydami. Kiedy podniosa klejnot w gr, bysn jak soce przesiane przez wiosenne licie. 69 Niemniej w Powrocie Krla, na stronie 395, kiedy to Bkitny Piercie pokazuje si na palca Elronda, zwany jest Vilya, najpotniejszy z Trzech.
67

91

ju jej potrzebny. Oddaa go wic crce Kelebrianie, ktrym to sposobem klejnot trafi w rce Arweny, a dalej do Aragorna, ktry zwany by Elessarem. Na kocu za tekstu widnieje akapit: Elessar powsta w Gondolinie i zrobi go Kelebrimbor, potem za kamie przekazano Idril, a nastpnie Earendilowi i wraz z nim odszed z tego wiata. Wszake Kelebrimbor zrobi pniej drugiego Elessara, a uczyni to w Eregionie na prob pani Galadrieli (ktr kocha). Klejnot nie podlega wadzy Jedynego, powsta bowiem przed odrodzeniem si Saurona. Ta opowie ma wiele wsplnego z tekstem O Galadrieli i Kelebornie. Powstaa zapewne w tym samym czasie lub nieco wczeniej, Kelebrimbor jest tu bowiem znowu zotnikiem z Gondolinu, a nie potomkiem Feanora, a Galadriela niechtnie wypowiada si o opuszczeniu rdziemia, chocia pniejsze poprawki dodaj kwesti zakazu, a w dalszej czci mwi si o przepraszaniu Valarw. Posta Enerdhila nie ukazuje si nigdzie indziej, a ostatnie zdania tekstu sugeruj, e jego miejsce jako twrcy Elessara w Gondolinie zaj mia Kelebrimbor. O mioci Kelebrimbora do Galadrieli te nie odnajdujemy adnych wicej wzmianek. W tekcie O Galadrieli i Kelebornie pojawia si sugestia, e przyby on do Eregionu razem z nimi, tutaj wszake, tak jak i w Silmarillionie, czytamy, i Galadriela spotkaa Keleborna w Doriacie. Trudno wic poj sens sw Kelebrimbora, gdy mwi on: chocia ty wybraa Keleborna od Drzew. Niejasna jest te uwaga o zamieszkaniu Galadrieli pod drzewami Wielkiego Zielonego Lasu. Mona to uzna za swobodne uycie tej nazwy (nie powtrzone nigdzie indziej) rwnie wobec lasw Lorien na drugim brzegu Anduiny; stwierdzenie za o tym, e Cie pad na Puszcz odnosi si niewtpliwie do wzrostu potgi Saurona w twierdzy Dol Guldur, co w Dodatku A do Wadcy Piercieni okrela si jako cie zalegajcy lasy [Powrt Krla, str. 459]. Moe to sugerowa, e w owym czasie wadza Galadrieli rozcigaa si i na poudniowe krace Wielkiego Zielonego Lasu, co potwierdzaby cytat z tekstu O Galadrieli i Kelebornie, powiadajcy, e krlestwo Lorinand (Lorien) miao obejmowa lasy po obu stronach Wielkiej Rzeki, wcznie z okolic, gdzie pniej wzniesiono Dol Guldur. Moliwe te, e t sam koncepcj prezentuje notatka pomieszczona w Kronice Krlestw Zachodnich, w czci tyczcej Drugiej Ery (wedle pierwszego wydania): ...wielu Sindarw przenioso si dalej na wschd, a niektrzy z nich zaoyli krlestwa w odlegych lasach. Najwaniejszymi z takich wadcw by randuil, Krl pnocnej czci Wielkiego Zielonego Lasu, i Keleborn na poudniu puszczy. W wydaniu poprawionym usunito wzmiank o Kelebornie, miast tego osadzajc go w Lindonie [Powrt Krla, str. 474-475].

92

Na zakoczenie mona jeszcze zauway, e uzdrawiajca moc przypisana Elessarowi (podczas pobytu Earendila w Przystani Sirionu) zostaa w Silmarillionie powizana raczej z Silmarilem (str. 301).

DODATKI

DODATEK A

ELFY LENE I ICH MOWA

Wedug informacji zawartych w Silmarillionie (str. 110), niektrzy z Nandorw Telerich, ktrzy odczyli si od wdrwki Eldarw po wschodniej stronie Gr Mglistych, dugie wieki przebywali w lasach Doliny Wielkiej Rzeki (podczas gdy inni mieli uda si w d Anduiny a do jej ujcia, jeszcze inni za przej do Eriadoru. Z tych ostatnich wywodz si Elfy Zielone z Ossiriandu). W pnej etymologicznej rozprawie tyczcej imion wasnych, takich jak Galadriela, Keleborn i Lorien, Elfy Lene z Mrocznej Puszczy zostay okrelone precyzyjnie jako potomkowie Telerich, ktrzy zostali w Dolinie Anduiny: Lene Elfy (Tawarwaith) pochodziy od Telerich, przez co czyo ich dalekie pokrewiestwo z Sindarami, chocia duej pozostaway z nimi w separacji ni Teleri z Valinoru. Byy potomkami tych Telerich, ktrzy podczas Wielkiej Wdrwki zlkli si Gr Mglistych i pozostali w Dolinie Anduiny, nigdy nie dochodzc ani do Beleriandu, ani do Morza. W ten sposb czyo ich blisze pokrewiestwo z Nandorami (zwanymi inaczej Elfami Zielonymi), ktrzy ostatecznie przeszli gry i dotarli w kocu do Beleriandu. Elfy Lene skryy si w puszczy za Grami Mglistymi, tworzc niewielkie, yjce w rozproszeniu plemiona, trudne do odrnienia od Avarich, ale wci pamitali, e pochodz od Eldarw, czonkw Trzeciego Szczepu, i z radoci witali tych Noldorw, a szczeglnie Sindarw, ktrzy nie odpynli za Morze, tylko podyli na wschd [na pocztku Drugiej Ery]. Pod ich to przewodnictwem stali si znw zorganizowan spoecznoci i poszerzyli sw wiedz. randuil, ojciec Legolasa, jednego z Dziewiciu Wdrowcw, by Sindarem i tene jzyk uywany by w jego domu, chocia poddani nim nie wadali. W Lorien, ktrego mieszkacy wci w znacznej czci pochodzili od Sindarw lub ocalaych z Eregionu Noldorw, jzyk sindariski by w powszechnym uyciu. W jakim 95

stopniu rni si od dialektu stosowanego w Beleriandzie, tego oczywicie nie wiadomo (por. Wyprawa, str. 461, kiedy to Frodo dochodzi do wniosku, e mowa lenego ludu cho podobna jest do tej, ktrej uywa si na Zachodzie, to wszake tylko podobna). Zapewne rnice nie ograniczay si tylko do odmiennego sposobu akcentowania, jak to si obecnie mawia (czyli do wymowy samogosek i intonacji), ale byo to do, by zwie kogo nie obeznanego, jak Frodo, z bardziej poprawnym sindariskim. Oczywicie, mogy wystpowa te regionalizmy i inne obocznoci zwizane z wpywami dawnej mowy Elfw Lenych. Kraina Lorien bya do dugo odizolowana od wiata. Niektre imiona, jak Amroth czy Nimrodel, zachowane w nie zmienionej formie, nie daway si w satysfakcjonujcy sposb wywie z sindariskiego, chocia pod wzgldem formalnym pasoway do tego jzyka. Karas [Caras] zdaje si by dawnym sowem okrelajcym fortec otoczon fos, jednak w sindariskim nie ma takiego wyraenia. Lorien jest zapewne przetworzon form dawniejszej, zapomnianej ju, nazwy [wczeniejszej jednak ni silvaska czy nandorska brzmica: Lorinand, por. przypis 8. do poprzedniego rozdziau]. Te uwagi tyczce nazw w jzyku Elfw Lenych wspgraj z informacjami zawartymi w Dodatku D do Wadcy Piercieni, w przypisie do czci zatytuowanej Elfy (tylko w wydaniu poprawionym, Powrt Krla, str. 511-512). Inna oglna wzmianka tyczca Elfw Lenych znajduje si w lingwistyczno-historycznej rozprawie pochodzcej z tego samego okresu, co dzieo dopiero co cytowane: Chocia dialekty Lenych Elfw, gdy znw po latach spotka si w lud z krewniakami, na tyle byy ju odlege od sindariskiego, e stay si ledwo zrozumiae, to ustalenie ich pokrewiestwa z jzykami Eldarw nie nastrczao wielu trudnoci. Wprawdzie porwnywanie lenych dialektw z ich wasn mow nader pasjonowao uczonych, szczeglnie noldorskiego pochodzenia, to jednak niewiele dzi wiadomo o mowie Elfw Lenych. Nie wynaleli oni adnych sposobw zapisu, a ci, ktrzy przyjli znaki graficzne od Sindarw, pisali jak mogli w sindariskim. Pod koniec Trzeciej Ery jzyki Elfw Lenych wyszy z uycia w obu tych regionach odgrywajcych istotn rol w Wojnie o Piercie, czyli w Lorien i krlestwie randuila na pnocy Mrocznej Puszczy. Przetrwao po nich jedynie par rzeczownikw pospolitych oraz kilka nazw wasnych zapisanych niegdy w kronikach.

DODATEK B

SINDARISCY KSITA ELFW LENYCH

W Dodatku B do Wadcy Piercieni, we wprowadzeniu do Kroniki Krlestw Zachodnich (podrozdzia Druga Era), widnieje wzmianka, e zanim wybudowano Barad-Dur, wielu Sindarw przenioso si dalej na wschd, a niektrzy zaoyli krlestwa w odlegych lasach. Poddanymi ich byy w wikszoci Elfy Lene. Jeden z takich wadcw to randuil, Krl pnocnej czci Wielkiego Zielonego Lasu. W pnych filologicznych pracach ojca znale mona nieco wicej na ten temat. I tak, wedug pewnej rozprawy, krlestwo randuila sigao lasw rosncych wzdu zachodnich brzegw Dugiego Jeziora i wokoo Samotnej Gry i granice jego nie zmieniy si, a do nadejcia wygnanych z Morii krasnoludw i pojawienia si Smoka. Zamieszkujcy to krlestwo lud elfw przywdrowa z poudnia i by spokrewniony z ssiadami z Lorien. Mieszka jednak w Wielkim Zielonym Lesie na wschd od Anduiny. W Drugiej Erze krl tego ludu, Orofer [ojciec randuila, ojca Legolasa] wycofa si na pnoc za Pola Gladden. Uczyni to, by uwolni si od ssiedztwa rosncych w si, agresywnych krasnoludw z Morii, ktra staa si najwiksz siedzib tego plemienia w caych dziejach. Mia za ze Kelebornowi i Galadrieli, e nie pytajc nikogo o zdanie, osiedli w Lorien. Niemniej w owym czasie adne niepokoje nie nawiedzay jeszcze terenw midzy Zielonym Lasem a Grami i a do Wojny Ostatniego Sojuszu jego lud utrzymywa czno z pobratymcami po drugiej stronie Rzeki. Mimo pragnienia Elfw Lenych, by jak najmniej miesza si w sprawy Noldorw, Sindarw, krasnoludw, ludzi czy Orkw, Orofer potrafi przewidzie, e pokj nie powrci, o ile nie pokona si Saurona. Tak zatem zebra wielk armi (poniewa wielu ju mia wtedy poddanych) i przyczy si do mniejszej armii Malgalada z Lorien i razem z nim poprowadzi oddziay Elfw Lenych do bitwy. Jego podwadni byli dzielni i wytrzymali, sabo jednak uzbrojeni w porwnaniu z Eldarami z Zachodu, uznawali si te za lud niezaleny i nie poddali si pod naczelne dowdztwo Gilgalada. Tym samym ponieli straty wik97

sze ni te nieuniknione w owej strasznej wojnie. Malgalad poleg wraz z ponad poow podkomendnych, kiedy to podczas wielkiej bitwy na rwninie Dagorlad zosta odcity od gwnych si i zagnany na Martwe Bagna. Orofer zgin w trakcie pierwszego ataku na Mordor. Na czele najdzielniejszych wojownikw ruszy do walki, zanim jeszcze Gilgalad da sygna do szturmu. Jego syn, randuil, ocala, ale gdy wojna dobiega koca i zabito (jak si wwczas wydawao) Saurona, poprowadzi z powrotem do domu ledwie trzeci cz tej armii, ktra wymaszerowaa na bj. Malgalad z Lorien nie pojawia si nigdzie indziej, a i tutaj nie mwi si o tym, e by ojcem Amrotha. Z drugiej jednak strony Amdir, ojciec Amrotha, mia zgin na rwninie Dagorlad (co zostao wspomniane ju dwukrotnie w tej ksice) i wydaje si, e mona tym samym utosamia Malgalada z Amdirem. Nie potrafi jednak orzec, ktre z tych imion jest pierwotnym, a ktre pniej wprowadzonym. Tekst za prowadzi nas dalej: Nasta potem dugi czas pokoju i Elfy Lene znw stay si liczne, gnbi je wszake lk i niepokj, czuy bowiem, e Trzecia Era niesie liczne zmiany dla wiata. Ludzi te byo coraz wicej i roli w si. Numenoryjscy Krlowie Gondoru sigali coraz dalej na pnoc, ku granicom Lorien i Zielonego Lasu. Wolni Ludzie z Pnocy (zwani tak przez elfy, jako e nie poddawali si oni wadzy Dunedainw oraz w wikszoci nie skadali hodu Sauronowi ni jego sugom) stopniowo przemieszczali si na poudnie: gwnie na wschd od Zielonego Lasu, chocia niektrzy osiedlili si rwnie na skraju puszczy i na trawiastych rwninach w Dolinie Anduiny. O wiele gorsze wieci dochodziy z dalekiego Wschodu, gdzie siali zamt Dzicy Ludzie. Niegdysiejsze sugi i czciciele Saurona przestali odczuwa nad sob bat tyrana, ale wci ciemno i zo zalegay w ich sercach. Szalay midzy nimi okrutne wojny, przez co niektre plemiona wycofyway si na zachd, przy czym peni nienawistnych myli Dzicy Ludzie uznawali wszystkich mieszkacw Zachodu za swoich wrogw. Uwaali, e trzeba ich zabi, a siedziby zupi. Wszake randuila nkaa troska jeszcze gorsza. Wci nie mg zapomnie potwornoci, jakie ujrza w Mordorze i chocia wiedzia, e potga ta zostaa ju zamana, a kraina opuszczona i krlowie ludzi strzeg jej pilnie, to jednak strach nie odchodzi i podszeptywa nieustannie, i tymczasowym byo to zwycistwo i e zo jeszcze si odrodzi. W innym fragmencie, pochodzcym z tego samego okresu co poprzedni, mowa jest, i po tysicu lat Pierwszej Ery, gdy Cie znw pad na Wielki Zielony Las, rzdzone przez randuila Lene Elfy wycofay si przed Cieniem, gdy ten pez niezmiennie na pnoc, a w kocu randuil ustanowi krlestwo na pnocny wschd od puszczy i wydry tam obszern, podziemn fortec. Orofer by sindariskiego pochodzenia i bez wtpienia jego syn wzi przykad z yjcego niegdy w Doriacie Krla ingola, chocia jego dzieo nie umywao si do Menegrothu. Nie mia do biegoci ani bo98

gactwa, ani te pomocy krasnoludw, w zestawieniu za z mieszkacami Doriathu jego lud wydawa si nieokrzesany i prostacki. Orofer przyby midzy nich jedynie z garstk Sindarw, ktrzy szybko stopili si z miejscowym ywioem, przyjmujc jzyk i imiona Elfw Lenych. Uczynili to z rozmysem, bowiem (tak jak inni, podobni wdrowcy, zapomnieni ju lub tylko wzmiankowani w legendach) dotarli z Doriathu po jego zagadzie i nie chcieli opuszcza rdziemia ani miesza si z innymi Sindarami z Beleriandu, zdominowanymi przez noldorskich Wygnacw, ktrych mieszkacy Doriathu nie darzyli specjalnymi wzgldami. Zaiste, nade wszystko pragnli sta si lenym ludem i powrci, jak powiadali, do prostego ycia elfw, bytowania zgodnego z rytmem przyrody, jak to byo we zwyczaju, zanim jeszcze zaproszenie wystosowane przez Valarw zmcio dawny porzdek. Nigdzie (wedug mnie) nie zostao jednoznacznie wyjanione, jak ma si opisane tutaj przejcie mowy poddanych przez sindariskich wadcw Elfw Lenych z Mrocznej Puszczy do wspomnianego wczeniej stwierdzenia, e pod koniec Trzeciej Ery jzyk Elfw Lenych wyszed z uycia w krlestwie randuila.

DODATEK C

GRANICE LORIEN

W Dodatku A do Wadcy Piercieni krlestwo Gondoru miao u szczytu swej chway za czasw Krla Hyarmendakila I (Trzecia Era 1015-1149) rozciga si na pnocy do rzeki Kelebrant i do poudniowego skraju Mrocznej Puszczy [Powrt Krla, str. 418]. Mj ojciec kilkakrotnie wytyka ten bd, za poprawn wersj uznajc: do Srebrnego Pola. Zgodnie z jego pn prac powicon wzajemnym zwizkom miedzy jzykami rdziemia, Rzeka Kelebrant (Srebrna ya) pyna w obrbie krlestwa Lorien, faktyczn za granic Gondoru na pnocy (na zachd od Anduiny) wytyczaa Mtna Woda. Caa trawiasta rwnina pomidzy Srebrn y a Mtn Wod, na ktrej poudniu rozcigay si niegdy lasy Lorien, znana bya w Lorien jako Parth Kelebrant (tj. pole lub pastwisko Srebrnej yy) i traktowano j jako cz tego krlestwa, chocia elfy nie zamieszkiway tam, poza granicami lasu. W pniejszych latach Gondor spi brzegi Mtnej Wody mostem (w grnym biegu) i czsto obsadza swoimi wojownikami wski skrawek ziemi midzy dolnym biegiem Mtnej Wody i Anduin, czynic w ten sposb wschodni przyczek obronny, jako e w wielkich zakolach Anduiny (tam, gdzie minwszy bystrym nurtem Lorien, spywaa na rwnin, by w dalszym biegu znw przyspieszy midzy urwiskami Emyn Muil) peno byo pycizn i rozlegych awic, dziki ktrym co bardziej zdeterminowany i dobrze wyekwipowany nieprzyjaciel mgby przeprawi si na tratwach lub pontonach, szczeglnie przez dwa ku zachodowi wygite zakola, znane jako Pnocna i Poudniowa Pycizna. Ten wanie teren nazywano w Gondorze Parth Kelebrant i std wanie uyto owej nazwy dla okrelenia dawnej pnocnej granicy krlestwa. W czasie Wojny o Piercie, kiedy to wszystkie kraje na pnoc od Gr Biaych (prcz Anorien) a do Mtnej Wody stay si czci Krlestwa Rohanu, nazwa Parth Kelebrant (Srebrne Pole) zostaa wykorzystana tylko do opisania bitwy, w ktrej Eorl Mody pokona zagraajcych Gondorowi napastnikw. W innym artykule mj ojciec zauway, e chocia wschodni i zachodni granic 100

Lorien wytyczaa Anduina oraz gry (a nic nie powiada przy tym, by terytorium Lorien rozcigao si po drugiej stronie Anduiny), to jednak granice na pnocy i poudniu nie byy jasno okrelone. Z dawien dawna Galadhrimowie uznawali si za wadcw lasw, ktre sigay a do wodospadw Srebrnej yy, gdzie przemywano rany Froda; na poudnie ich wadza wykraczaa daleko za Srebrn y, do rzadszych lasw mniej rosych drzew. Tereny te przechodziy pynnie w Las Fangorn. Niemniej serce krlestwa bio zawsze w zaktku pomidzy Srebrn y a Anduina, gdzie sta Kara Galadhon. Nie istniaa adna w widoczny sposb wytyczona granica midzy Lorien a Fangornem, jednak ani Entowie, ani Galadhrimowie nigdy nie przestpowali umownej linii. Wedug legendy sam Fangorn mia niegdy spotka si z krlem Galadhrimw i powiedzie: Ja wiem, co moje, ty znasz swoje; niech adna ze stron nie niepokoi drugiej na jej terenie. Jeli jednak jaki elf zapragnie zay miego spaceru po moich ziemiach, przyjmiemy go z ochot. Jeli za jaki ent zawita w twoim kraju, niech nikt si jego nie lka. Musiay wszake min dugie lata, nim entowie czy elfy powayli si postawi stop na terenach ssiada.

DODATEK D

PORT W LOND DAER

Jak podaje tekst O Galadrieli i Kelebornie, podczas wojny przeciwko Sauronowi w Eriadorze pod koniec siedemnastego wieku Drugiej Ery, numenoryjski admira Kiryatur wysadzi wojska na brzeg u ujcia Gwathlo (Szarej Wody), gdzie bya niewielka numenoryjska przysta. Wszystko wskazuje na to, e wwczas to po raz pierwszy wspomniano o tym porcie, znacznie wyprzedzajc pniejsze zapiski. Peniejsza relacja znajduje si w filologicznej rozprawie dotyczcej nazw rzek (cytowanej ju w zwizku z legend o Arnrocie i Nimrodel). W tej pracy nazw Gwathlo komentuje si nastpujco: Nazwa rzeki Gwathlo tumaczona jest jako Szara Woda. Jednak w jzyku sndariskim gwath oznacza cie, rozumiany jako pmrok powodowany przez chmury czy mg lub zalegajcy na dnie gbokiej doliny. To wszake nie pasuje do fizycznego uksztatowania tamtych stron. Rozlege tereny, ktre Gwathl rozdzielaa na krainy zwane przez Numenoryjczykw Minhiriath (Pomidzy Rzekami, chodzi o Baranduin i Gwathlo) oraz Enedwaith (Pustkowie Zachodnie70) byy gwnie rwninami pozbawionymi wyszych wzniesie. W miejscu, gdzie czyy si nurty Glanduiny i Mitheithel [Hoarwell] teren by niemal zupenie paski i wody pyny leniwie, czsto tworzc moczary71. Kilkaset kilometrw poniej arbadu spadek terenu stawa si wikNazwa wystpujca w polskim tumaczeniu, dosowny przekad oryginalnej nazwy to rodek-Iud (przyp. tum.). 71 Glanduina (Granica-rzeka) wypywaa z Gr Mglistych na poudnie od Marii, by powyej arbadu poczy si z rzek Mitheithel. Na oryginalnej mapie do Wadcy Piercieni jej nazwa nie zostaa zaznaczona (w ksice pojawia si tylko raz, w Dodatku A). Wydaje si, e w roku 1969 mj ojciec przekaza pannie Pauline Baynes dodatkowo pewn liczb nazw do wykorzystania przy sporzdzaniu ozdobnej mapy rdziemia: EdheHond (wspomniana w przypisie 18. do poprzedniego rozdziau), Andrast, Dniwaith laur (Stara Ziemia Pukelw), Lond Daer (ruiny), Eryn Vorn, Rz. Adorn, abdzia Woda i Rz. Glanduina. Ostatnie trzy nazwy zostay wpisane w oryginaln map doczon do ksiki, jednak nie udao mi si ustali, czemu waciwie. Nazw Rz. Adorn poprawnie umiejscowiono, natomiast abdzia Woda i Rzeka Glandina [sic] zostay bdnie naniesione w grnym biegu Iseny. Do spraw zwizanych z dwiema ostatnimi nazwami wracam w dalszym cigu Dodatku
70

102

szy, nurt Gwathlo wszake nie przyspiesza i statki o mniejszej wypornoci mogy dociera ni (pod aglami lub dziki wiosom) a do arbadu. rde nazwy Gwathlo trzeba szuka w historii. W czasie Wojny o Piercie krainy te wci porasta miejscami bujny las, szczeglnie Minhiriath i poudniowo-wschodni Enedwaith, rwniny jednak w wikszoci byy trawiaste. Od czasu Wielkiego Moru w roku 1636 Trzeciej Ery prawie nikt nie zamieszkiwa Minhiriathu, chocia po lasach kryo si kilka plemion myliwych. Na wschodzie krainy Enedwaith osiedliy si niedobitki Dunlendingw, ich siedziby mieciy si u stp Gr Mglistych. Bardzo liczny za, ale barbarzyski lud rybacki zajmowa tereny u ujcia Gwathlo i Angrenu (Iseny). Wczeniej wszake, w okresie pierwszych wypraw Numenoryjczykw, wszystko wygldao zupenie inaczej. Minhiriath i Enedwaith poronite byy potnymi puszczami, rzedncymi tylko w okolicy Wielkich Moczarw. Pniejsze zmiany wynikay przede wszystkim z dziaalnoci Tar-Aldariona, Krla-marynarza, ktry zawiza przyja i sojusz z Gilgaladem. Aldarion nade wszystko potrzebowa drewna do budowy statkw, pragn bowiem uczyni z Numenoru potg morsk, a postpujcy wyrb drzew na wyspie budzi coraz wiksze niezadowolenie jego ojca. Puszcze, ktre wypatrzy podczas wypraw wzdu wybrzea, wzbudziy jego zachwyt, tak i wybra ujcie rzeki Gwathlo na miejsce nowej przystani nalecej wycznie do Numenoryjczykw (Gondor by dopiero pieni przyszoci). Rozpoczto wielkie roboty, ktre kontynuowano po mierci Aldariona. Posiadanie przyczka w Eriadorze okazao si nader wane podczas wojny z Sauronem (Druga Era 1693-1701), pierwotnie by to jednak port przeadunkowy tarcicy i stocznia. Tubylcy byli liczni i wojowniczo nastawieni. Jednak w lud leny y w rozproszeniu i nie posiada centralnych struktur wadzy. Ba si Numenoryjczykw, ale nieprzyjazny stosunek objawi dopiero, gdy puszcza zacza si kurczy. Rdzenni mieszkacy tych okolic zaczli atakowa przybyszy i zastawia na nich puapki przy kadej okazji. Numenoryjczycy za uznali ich za nieprzyjaci i rozpoczli rabunkowy wyrb, zapominajc o zadrzewianiu pustych poaci i innych zasadach gospodarowania lenym bogactwem. Z pocztku cinali drzewa rosnce na obu brzegach Gwathlo, spawiajc pnie do przystani (Lond Daer), potem jednak wycili w puszczy drogi wiodce na pnoc i na poudnie od Gwathlo, a ocaleli tubylcy uciekli z krainy Minhiriath do mrocznych lasw porastajcych wielki Przyldek Eryn Yorn, na poudnie od ujcia rzeki Baranduiny, ktrej nie mieli przekroczy (gdyby nawet byo to moliwe), a to ze strachu przed elfami. Mieszkacy Enedwaith umknli w gry na wschodzie, tam gdzie pniej rozciga si Dunland. Nie przeprawili si przez Isen ani nie osiedlili na wielkim cyplu midzy Isen a Lefnui, tworzcym pnocne rami Zatoki Belfalas [Ras Morthil lub Andrast: por. przypis 6. do rozdziau Aldarion i Erendis], a to za spraw ludu Pukelw... [Wicej na ten temat w rozdziale Istari, w trzecim tomie Niedokoczonych opowieci] Numeno103

ryjczycy poczynili straszliwe spustoszenia. Przez dugie lata pozyskiwali w tych krainach drewno nie tylko dla Lond Daer i innych stoczni, ale take na potrzeby samego Numenoru. Niezliczone statki z tarcic odpyny na wysp. Tempo usuwania lasu z olbrzymich poaci gruntu zwikszyo si jeszcze podczas wojny w Eriadorze, wygnani bowiem ze swych terenw tubylcy przywitali Saurona jako sojusznika w walce z ludmi zza Morza. Sauron wietnie wiedzia, jak wana jest dla jego przeciwnikw Wielka Przysta oraz jej stocznie, wic wykorzystywa rozelonych tubylcw jako szpiegw i przewodnikw dla oddziaw czynicych zbrojne wypady. Nie mia do si, by otwarcie napa na umocnienia przystani czy forty nad brzegami rzeki Gwathlo, ale i te nkajce najazdy czyniy wielkie szkody na skraju puszczy, podpalano bowiem wwczas las i ogromne skady drewna zgromadzonego przez Numenoryjczykw. Kiedy Sauron zosta w kocu pokonany i wygnany na wschd, wikszo puszczy ju znikna. Na obu brzegach Gwathlo rozcigay si pozbawione drzew i zgoa pustynne ugory. Inaczej to wygldao, gdy nadawali jej nazw pierwsi, dzielni odkrywcy z zaogi statku Tar-Aldariona, ktrzy maymi dkami wybrali si w gr rzeki. Ledwie minli tereny lece w bezporedniej bliskoci morza, gdzie wida byo wpyw sonej bryzy i sztormowych wichrw, puszcza przysuna si do koryta rzeki, a pnie wielkich drzew rzucay dugie cienie na wod. odzie przemykay cicho pod rozoystymi koronami w gb nie znanej krainy. Dlatego wanie z pocztku nazwali t wod Rzek Cienia, Gwathir, Gwathir. Dalszy bieg zbadali dopiero pniej, docierajc na pnoc a do linii wielkich mokrade, chocia wci jeszcze nie mieli do ludzi i sporo czasu musiao min, nim rozpoczli intensywne prace przy odwadnianiu, przygotowujc teren pod wielki port w miejscu, gdzie za czasw Dwch Krlestw znajdowa si arbad. Mokrada okrelali wwczas sindariskim sowem log, wczeniej loga [od log co znaczy mokry, przesiknity, podmoky]; z pocztku myleli, e z olbrzymich bagnisk wypywa lena rzeka, nie wiedzieli nic o Mitheithel spywajcej z gr na pnocy, czcej si z nurtami Bruineny [Grzmicej Wody] oraz Glanduiny i dalej rozlewajcej si po rwninie. W ten sposb nazwa Gwathir zmieniona zostaa na Gwathlo, cienista rzeka z moczarw. Gwathlo byo jedn z nielicznych nazw geograficznych, ktre znali nie tylko marynarze Numenoru i zostay przeoone na aduinacki. Tak powstaa nazwa Agathurush. Do historii Lond Daeru i arbadu rozprawa powraca raz jeszcze przy okazji nazwy Glandum: Glanduin znaczy granica-rzeka. Nazw t rzeka otrzymaa jako pierwsz (w Drugiej Erze), jako e jej koryto wyznaczao poudniow granic Eregionu, za ktr przemieszkiwali Prenumenoryjczycy i ludy oglnie nieprzyjazne, jak antenaci Dunlendingw. Dalej (poczona z Gwathlo i Mitheithel) wytyczaa poudniowe granice Pnocnego Krlestwa. Krain po drugiej stronie, midzy Gwathlo a Isen (Sir Angren), zwa104

no Enedwaith (Pustkowie Zachodnie). Nie naleaa ona do adnego krlestwa, a ludzie pochodzenia numenoryjskiego nie osiedlali si tam na stae. Bieg jednak tamtdy Stary Gociniec Poudniowy, gwna droga czca oba krlestwa (nie liczc szlaku morskiego), wiodca z arbadu do Brodu na Isenie (Ethraid Engrin). Przed upadkiem Pnocnego Krlestwa i klskami, ktre przetoczyy si przez Gondor, a dokadnie do nadejcia Wielkiego Moru w Trzeciej Erze (1636 roku), oba krlestwa wykazyway zainteresowanie tymi terenami, wic wsplnym wysikiem wzniosy i utrzymyway Most arbadu oraz dugie groble wiodce do po obu stronach Gwathlo i Mitheithel przez moczary na rwninach krain Minhiriath i Enedwaith72. A do siedemnastego wieku Trzeciej Ery utrzymywano tam spory garnizon skadajcy si z onierzy, marynarzy i budowniczych okrtw. Potem jednak caa okolica podupada i na dugo przed czasem akcji Wadcy Piercieni znw zamienia si w bezludne bagniska. Kiedy Boromir wybiera si w wielk podr z Gondoru do Rivendell (a wymagao to ogromnej odwagi i mstwa, o czym ksika wspomina do marginalnie) Stary Pnocny Gociniec by ju tylko wspomnieniem, a z grobli zostay jedynie szcztki. Drog t jaki miaek mgby wprawdzie (z wielkim dla siebie ryzykiem) zbliy si do arbadu, by ujrze wietrzejce stosy gruzw i stan przed ruinami mostu, po ktrych od biedy przeprawiby si na drugi brzeg szerokiej rzeki, w tym miejscu bowiem szczliwie bya pytka i pyna leniwie. Jeli pamitano gdziekolwiek nazw Glanduiny, to jedynie w Rivendell, a i wwczas odnoszono j tylko do grnego, bystrego biegu rzeki, ktra dalej spywaa na rwnin i niknea wrd moczarw. Jedynymi mieszkacami tych obfitujcych w grzzawiska, wodne oczka i wysepki terenw byy nieprzebrane stada abdzi oraz wiele innych ptakw wodnych. Jeli rzeka miaa tam jak nazw, to tylko w jzyku Dunlendingw. W Powrocie Krla73 zwana jest abdzi Wod (bez rzeki w nazwie) spywajc do Nin-in-Eilph, Wodnej Krainy abdzi74.
We wczesnych dniach obu krlestw najczciej (wyjwszy przemieszczenia wojsk) wykorzystywano drog morsk do dawnego portu u ujcia Gwathlo, a dalej do rzecznego portu w arbadzie, stamtd za ju szlak bieg Gocicem. Pradawny port morski i jego przystanie popady w ruin, ale w arbadzie wybudowano wielkim wysikiem przysta mogc przyjmowa jednostki penomorskie jak i fort strzegcy synnego niegdy Mostu arbadu. One pradawny port by jedn z pierwszych przystani Numenoryjczykw. Jego budow rozpocz sawny Krl-marynarz Tar-Aldarion. Potem kontynuowano prace, powikszajc i fortyfikujc to miejsce, zwane Lond Daer Enedh, Wielka rodkowa Przysta (jako e znajdowao si pomidzy Lindonem na Pnocy i Pelargirem na Anduinie) [przypis autora]. 73 W polskim przekadzie si nie pojawia. Chodzi o rozdzia Wiele poegna, kiedy to dawna (i coraz mniej kompletna) Druyna Piercienia wraca na pnoc czciowo Starym Gocicem Poudniowym (jak okrela go mapka doczona do Wadcy Piercieni. Przewodnik... Tylera podaje nazw stary Gociniec Pnocny, a w tekcie Wadcy Piercieni pada nazwa Pnocny Gociniec), czyli Zielon ciek (przyp. tum.). 74 Sindariski alph, abd, liczba mnoga eliph, quenejski algua, tak jak w Algualonde. Teleri zamienili pierwotn zbitk kw na p (oryginalnie wystpujce p pozostawiajc jednak nie zmienione). Znacznie przeksztacony sindariski wystpujcy w rdziemiu zmienia goski zwarte wystpujce, po l oraz r w szczelinowe. W ten sposb wyraz brzmicy najpierw dkwa przeszed w alf.
72

105

Mj ojciec mia poprawi map doczon do Wadcy Piercieni, dodajc nazw Glanduina dla oznaczenia grnego biegu rzeki i zaznaczy na niej moczary jako Nmin-Eilph (lub abdzia Woda). Wszelako jego intencje zostay opacznie zrozumiane, na mapie bowiem Pauline Baynes dolny bieg rzeki oznaczony zosta jako Rz. abdzia Woda, na mapie za w ksice nazwy przypisano niewaciwej rzece. Mona odnotowa, e arbad zosta w Wyprawie okrelony jako ruiny miasta (str. 374), a Boromir stwierdzi w Lothlorien, e u brodu Szarej Wody w arbadzie straci konia (tame, str. 504). W Kronice Krlestw Zachodnich zniszczenie i opuszczenie arbadu datowane jest na rok 2912 Trzeciej Ery, kiedy to wielkie powodzie pustoszyy Enedwaith i Minhiriath. Wida z tych tekstw, e pomys umiejscowienia numenoryjskiej przystani u ujcia Gwathlo zosta znacznie rozwinity od czasu powstania relacji O Galadrieli i Kelebornie, na miejscu bowiem niewielkiej numenoryjskiej przystani mamy ju Lond Daer, Wielk Przysta. Cay czas chodzi oczywicie o Vinyalonde, Now Przysta opisan w legendzie Aldarion i Erendis, chocia ta akurat nazwa nie pojawia si nigdzie w cytowanych powyej materiaach. We wspomnianej legendzie czytamy, e prace, ktre Aldarion wznowi w Vinyalonde otrzymawszy ju Bero, nie zostay nigdy ukoczone. Oznacza to zapewne tyle tylko, e nie on finalizowa dzieo, pniejsze bowiem losy Lond Daer pozwalaj przypuszcza, i przysta w kocu odbudowano i stosownie zabezpieczono przed wciekoci morza. I rzeczywicie, legenda podaje troch dalej, i Aldarion pooy podwaliny pod pniejsze dokonania Tar-Minastira podczas pierwszej wojny z Sauronem. Gdyby nie dalekowzroczne dzieo Aldariona, flota Numenoru nigdy nie dotaraby we waciwym czasie na miejsce. Wspomniane powyej twierdzenie, jakoby port nazywa si Lond Daer Enedh Wielka rodkowa Przysta, jako e lea pomidzy Lindonem na Pnocy i Pelagrirem nad Anduin, musi odnosi si do czasu o wiele pniejszego ni numenoryjska interwencja podczas wojny z Sauronem, wedug bowiem Kroniki Krlestw Zachodnich dopiero w roku 2350 rozpocza si budowa Pelargiru, ktry staje si gwnym portem Wiernych Numenoryjczykw (Powrt Krla, str. 477).

DODATEK E

IMIONA KELEBORNA I GALADRIELI

W artykule powiconym zwyczajowemu nazewnictwu stosowanemu przez Eldarw z Valinoru mowa jest, i elfy te miay po dwa imiona (essf), z ktrych pierwsze nadawa ojciec zaraz po narodzinach i byo to imi podobne brzmieniem lub znaczeniem do imienia ojca (lub nawet byo to dokadnie imi ojca), potem za, gdy dziecko ju wyroso, doczono do jego miana jaki wyrniajcy je stosowny przedrostek. Natomiast drugie imi nadawano pniej (czasem wiele lat po urodzeniu, a czasem od razu) i czynia to matka. Imiona wybrane przez rodzicielki miay wielkie znaczenie, kobiety Eldarw bowiem w okresie macierzystwa miay dar jasnowidzenia i trafnie przewidyway charaktery oraz zdolnoci swoich dzieci. Dodatkowo kady Eldar mg jeszcze zdoby epesse (przydomek), niekoniecznie nadawany przez bliskich krewnych, zwykle stanowicy wyraz podziwu czy szacunku okazywanego jego osobie. Epesse mg sta si powszechnie stosowanym imieniem uywanym rwnie w pieniach czy legendach (jak stao si to, na przykad, z Ereinionem, znanym niemal jedynie pod swym epesse Gilgalada). W tene sposb imi Alatariel, ktre wedug pnej wersji opowieci o jej wizach pokrewiestwa Keleborn nada Galadrieli w Amanie, byo w istocie rzeczy epesse (etymologi tego imienia wyjania dodatek do Silmarilliona, haso kal-) obranym przez ni w rdziemiu, ale w formie sindariskiej, czyli Galadriela, miast nadanego przez ojca imienia Artanis i matczynego Nerwen. Dopiero w pniejszej wersji opowieci Keleborn pojawia si nie pod swym imieniem sindariskim, tylko pod mianem wywodzcym si z jzyka Elfw Wysokiego Rodu: Teleporn. Uznaje si, e jest to forma wzita z jzyka Telerich. Dawny rdze sowa elfw oznaczajcego srebro brzmia kyelep-, zmieniajc si w keleb w sindariskim, telep- i telpe w jzyku Telerich i tyelep-, tyelpe w quenejskim. Jednak w quenejskim upowszechnia si pod wpywem jzyka Telerich forma telpe, Teleri bowiem przedka107

dali srebro nad zoto i umiejtnoci ich wykorzystujcych srebro rzemielnikw ceniono wysoko nawet wrd Noldorw. W ten sposb Telperion stao si form bardziej popularn ni Tyelperion imi Biaego Drzewa w Valinorze (Alatariel te byo sowem pochodzcym z jzyka Telerich, jego quenejska forma brzmiaa Altariel). Imi Keleborna miao z pocztku znaczy Srebrne Drzewo i byo take imieniem Drzewa w Tol Eressei (Silmarillion, str. 66). Bliscy krewni Keleborna nosili drzewne imiona: Galadhon, jego ojciec; brat Galathil; bratanica Nimloth, zwca si tak samo jak Biae Drzewo Numenoru. W ostatnich pracach filologicznych ojca znaczenie Srebrnego Drzewa zostao wszake odrzucone, a drugi skadnik imienia Keleborn zosta wywiedziony z pradawnej formy przymiotnikowej orna wznoszcy si, wysoki, a nie z pokrewnego rzeczownika orne, drzewo (Orne byo pierwotnie stosowane wobec drzew szczeglnie prostych i smukych jak brzozy, podczas gdy bardziej przysadziste, o rozoystych koronach, jak dby czy buki, zwano w dawnym jzyku galada wielki wzrost, wszake to rozrnienie nie zawsze obecne byo w quenejskim i znikna w sindariskim, ktry wszystkie drzewa okrela jako galadh, przy czym orn wyszo z powszechnego uycia i przetrwao jedynie w wierszach i pieniach, oraz w licznych imionach i nazwach drzew). Wysoki wzrost Keleborna zosta odnotowany w Dodatku powiconym numenoryjskim miarom dugoci (w trzecim tomie Niedokoczonych opowieci). O zdarzajcym si pomykowym kojarzeniu imienia Galadrieli ze sowem galadh, ojciec pisa: Gdy Keleborn i Galadriela zostali wadcami elfw w Lorien (w wikszoci Elfw Lenych okrelajcych siebie Galadhrimami) imi Galadrieli zaczto kojarzy z drzewami, szczeglnie e miano jej ma te zawierao w sobie drzewne sowo; tak i poza granicami Lorien, wrd ludw nie pamitajcych ju dawnych dni ani historii Galadrieli, imi jej czsto zmieniano na Galadhriela, jednak w samym Lorien tego nie czyniono. Mona wspomnie, e Galadhrim to poprawna forma nazwy elfw z Lorien, podobnie jak Karas Galadhon. Ojciec zamieni pierwotnie dwiczn form th (brzmic tak jak we wspczesnym angielskim theri), ktra wystpuje w imionach elfw na d, bowiem (jak pisa) zbitka dh nie istnieje w angielskim i wyglda przez to niezrcznie. Potem porzuci w pomys, wszake nazwy Galadrim i Karas Galadon pozostay bez zmiany nawet w poprawionym wydaniu Wadcy Piercieni (uczyniono to dopiero w ostatnich wznowieniach). W Silmarillionie (Dodatek, haso alda) te podano je bdnie.

SPIS TRECI
NOTKI O UTWORACH CZ DRUGA DRUGA ERA I. OPIS WYSPY NUMENOR II. ALDARION I ERENDIS ONA MARYNARZA III. DYNASTIA ELROSA: KRLOWIE NUMENORU OD ZAOENIA MIASTA ARMENELOS DO UPADKU RIEN O Galadrieli i Kelebornie Amroth i Nimrodel Elessar DODATKI DODATEK A ELFY LENE I ICH MOWA DODATEK B SINDARISCY KSITA ELFW LENYCH DODATEK C GRANICE LORIEN DODATEK D PORT W LOND DAER DODATEK E IMIONA KELEBORNA I GALADRIELI 107 102 100 97 95 58 67 72 81 89 94 IV. HISTORIA GALADRIELI I KELEBORNA I AMROTHA, KRLA LO16 9 3 8