Kitabn zgn Ad Les Jardins de Lumire Franszcadan eviren Esin Talu-elikkan

Jean-Claude Lattis yaynevi tarafndan 1993'te yaplan baskdan dilimize aktarlmtr

Jean-Claude Lattes, 1993 Jean-Claude Lattis / O N K Ajans / Telos Yaynclk, 1996

ISBN 975-545-082-3

Kapaktaki Resim Bildarchiv Preussicher Kultur Besitz Dii Nuran Oztrk Dzelti Esra Bala O feet Baskya Hazrlk Telos Yaynclk Kapak Tasarm ve Uygulama Telos Grafik Kapak ve Bask Telos Basmevi Cilt Yaln Mcellit

Birinci Basm Mart 1997 kinci Basm Nisan 1997 nc Basm Haziran 1997 Drdnc Basm Nisan 1998

TELOS YAYINCILIK mam Adnan Sokak, No: 2, Kat: 4 8 0 0 8 0 Beyolu - stanbul Telefon: (0212) 249 24 80 Faids: (0212) 249 25 48

AMIN MAALOUF IIK B A H E L E R

eviren: Esin Talu-elikkan

telos

Yapclarn

reddettikleri ta, kenin ba oldu.

T E V R A T , M EZMURLAR, I I 8: zz

GR
Dicle, akntyla inilen ya da yelkenliyle klan Nil'in tersine, tek ynl akar. Mezopotamya'da rzgrlar, tpk sular gibi, ierilere doru deil, dadan denize eser; o kadar ki, sklm pklm geri dnlerinde, orak yollar zerindeki kylerine onlar ekecek olan eek ve katrlar da gidilerinde tamak zorunda kalr sandallar. Uzak kuzeyde doan, kayalarn arasndan fkran Dicle ile ba etmeyi sadece birka Ermeni kayk gze alabilir. Yolcularn karlamad, birbirini gemedii, birbirine selam ve iaret vermedii garip bir yoldur Dicle yolu. Koruyucu melei olmayan, kydaki hurma aalarndan baka elik edeni bulunmayan gemicinin ektii yalnzlk duygusu, bu yzdendir. Sonra, Babil'in merkezi ve Parth krallarnn yaadklar Ktesiphon kentine ulatnda, Dicle durulmu olur, insanlar ona korkmadan yaklar, o artk sadece bir kydan dierine, insanlar ve eyalarla bordasna kadar dolu, ara sra topa gibi kendi evresinde dnerek deli suyun btn azgnlklarn yok eden, dibi d z teknelerin seyrettii muazzam bir su koludur. ite o zaman yle iyi huylu olur ki, kafalar kesilmi, ileri boaltlm, dikilip havayla iirilmi hayvan derilerine yzclerin yaam kavgas veriyormuasna asldklar grlr. Mani'nin yks, ^Hristiyanlk ann afanda, isa'nn lmnden iki yz yl sonra balar. Dicle kyla9

rnda hl bir sr tanr vardr. Kimileri, tufandan ve ilk yazlardan kalm, kimileri de fatihler ya da tacirlerle gelmitir. Ktesiphon'da, tek bir puta tapan pek az mmin vardr, her bir tapnan kutlama enliini dolap dururlar. Bir seferinde paylarn almak zere Mithra'nn kurban edilmesine yetiirler, dinlenme saatinde Ishtar'n bahesinde glgelik bir ke kaparlar ve gn bitiminde kervanlarn gelilerini grmek iin Innina Tapna'nn evresinde dnerler. Yolcular geceleri Byk Tanra'nn yanna snrlar. Rahipler onlar karlayp, kutsanm su verirler, sonra da velinimetlerinin heykeli nnde eilmelerini isterler. Uzaktan gelenler, Innina'ya kendi bildikleri gibi seslenebilirler, Grekler ona Afrodit derler bazen, Persler Anahita, Msrllar Isis, Romallar Vens, Araplar da Allat diye seslenirler. O, her birinin stannesidir, st veren memesi, ebedi rman sulad kzl toprak kokar. Orada az uzakta, Seleukeia Kprs'ne bakan tepede ykselir Nabu Tapna. Bilgelik tanrs, kalem tanrs Nabu, gizli-ak bilimleri, belli olan ve olmayan bilgileri gzetir. Amblemi bir kamadr; rahipleri hekim ve astrologtur. Mminleri, Nabu'nun ayakucuna, her eyden ok sevdii kitaplar ya da yazlar brakrlar. Babil'in grkemli gnlerinde bu tanrnn ad, Nabunassar, Nabupolassar, Nabukodonasor gibi hkmdar adlarnn nne taklrd. Bugn ise sadece okumular Nabu Tapna'na uramaktadr, halk uzaktan sayg gstermeyi yeler. Baka tanrlar ziyaret ettikten sonra Nabu'nun nnden getiklerinde, admlarn sklannr, Tapnak'a kaamak baklar frlatrlar. nk yazclarn tanrs Nabu, ayn zamanda tanrlarn da yazcsdr ve yalnz o, sonsuzluun kitabna, gemi ve gelecek olaylar yazabilir. Kimi yallar, Tapnak'n toprak sars duvarnn hizasndan gittiklerinde, aceleyle yzlerini rterler. Belki Nabu, hayatta olduklarn unutmutur, hatrlatmann ne gerei var?
io

Okumular, halkn korkusuna glerler, iktidardan, zenginlikten hatta mutluluktan ok bilgiye deer veren okumular. Nabu'yu teki tanrlarn hepsinden ok sayarlar. Tanrlarnn kutsal gn olan arambalar, Tapnak'ta toplanrlar. Suret kartclar, tacirler, kraliyet memurlar, her biri kendi alkanlna gre dolaan, canl ve konukan topluluklar olutururlar. Kimileri orta yoldan gider, kutsal balklarn yzd beyzi havuza ulamak iin Tapnak'n evresinde dolar. Kimileri, daha glgeli olan yan yoldan gitmeyi yeler, bu yol da kurban edilecek hayvanlarn bulunduklar yere kar. Genelde, ceylanlar, kuzular, tavuslar ve kei yavrular bahelere salverilmilerdir, sadece birka boa ile iki kurt kapal tutulur. Ancak tren ncesinde, Tapnak'n kleleri, kaak avlanmay nlemek ve yollan amak iin hayvanlar toplarlar. aramba gediklileri arasnda Pattig'i rahakla fark etmek mmkndr. Yeil ipekten, Acem kesimi dar paalarna sdrd bacaklar, diba gmleinin iinde sallanan clz kollar ve canl giysiler iindeki ince bedeninin zerine oturtulmu, dev bir heykelden alnd sanlacak kafas ile! zm tanelerini andran kvrck, gr, kara bir sakal; gr, kabark salar ve alna balanm, kendi simlinin yani savalarn iaretini tayan ince ayaktan bir erit. Ama bu sadece gemiten bir kalnt, nk Pattig artk ne bir sava ne de bir avc! Gzlerinde iddetten iz kalmam, dudaklar uzun sredir tutulan bir soruyu her an firlatacakm gibi devaml oynamakta! En soylu Parth ailelerinden gelme biri olarak, onu grkemin her trlsnden yoksun brakan ocuksu baklar olmasa, henz on sekiz yanda olmasna ramen byk saygnlk sahibi olabilirdi. Tanmad insanlara "Ben gerein araycsym" diye kendini tantp da, alaya alnmamas mmkn m?

ite o aramba gn de Pattig, bir kenara ekilmi, havuzun zerine eilmi ve elinde, topuzunu okadg upuzun boumlu bir sopa tutan beyazlar iindeki adama, kendini byle tantmt. Adam, hi de alayc olmayan bir tavrla: Gerein bir yn sofulukla i ie yaad bu yzylda, baka nasl olunabilir? Gen Parth'h, bir dost bulduunu sezinledi: A d m Pattig, dedi. Aslen Ekbatana'lym. B e n de Sittay, Palmyra'dan. Kentliler gibi giyinmemisin. Snfnn adam gibi konumuyorsun. Adam szlerini kzarak sylemiti. Hibir ey fark etmemi olan Pattig devam etti: Palmyra! Orada heykelsiz bir tapnak olduu ve "bilinmeyen bir tanrya" adand doru mu? Adam, belirgin bir bezginlikle yant vermeden nce bir sre bekledi: y l e , diyorlar. D e m e k oray hi ziyaret etmedin! Kentinden ayrlal ok olmal... Palmyra'l boazn temizlemekle yetindi. Hatlar sertleti, geciken bir dostunu bekler gibi uzaklara bakt ve Pattig de stelemedi. Bir veda szc fsldad, en yakn topluluun arasna katld ama adam da gz ucuyla gzlemeyi srdrd. Adnn Sittay olduunu syleyen adam ayn yerde tek bana, sopasyla oynamaya devam etti. Ona bir kupa arap sunulduunda, ald, kokusunu iine ekti, dudaklarna gtrr gibi yapt ama uak arkasn dner dnmez kupay bir aacn dibine, son damlasna kadar boalttn Pattig grd. ekirge zgaras sunulduunda da davran ayn oldu. nce reddediyor, srar karsnda bir tane alyor, arkasna brakveriyor ve havuzda parmaklarn durulamadan nce, topuu ile eziyordu.

Buna dalm olan Pattig, kendisiyle konuulanlar dinlemez oldu, yanndakiler de kzarak ekip gittiler. Sadece trenin balayacan haber veren, mminleri Tapnak'n byk merdiveninde toplanmaya aran gen rahibin sesine kulak verebildi. Bazlar ellerinde hl bir kupa ya da boynuzdan yaplm bir riton tutuyor, bir yandan ilerlerken bir yandan konuuyordu. Aniden hzlandlar, hi kimse trenin ilk dakikalarn karmak niyetinde deildi. zellikle bugn deildi! Bir gece nce, Nabu'nun oturduu yerde kmldad, bunun da hareket etmek istediinin gstergesi olduu yolunda sylentiler yaylmt. Hatta akaklarnda, alnnda, sakalnda ter damlacklar grlmt ve Barahip dizst kerek o aramba, gn batarken bir tren alay dzenlemeye sz vermiti. ok eski gelenee gre, tren alayna yol gsteren Nabu'nun kendisi olur, rahipler onu kollaryla balarnn zerinde tamakla yetinirler ve tanr, aka grlmeyen itilerle rahiplere gidilecek yolu gsterir. Onlara bazen dans ettirir, bazen de indirilmesini istedii bir yere, d m d z bir izgi zerinden gtrrd. Her hareketi, tepeleri tral khinlerin yorumlamaya altklar kehanetlerdir; nk tanr, hasattan, savalardan, salgn hastalklardan sz eder, ara sra u ya da bu kiiye sevin ya da lm iareti verir. Mminler gruplar halinde Tapnak'a girdikleri ve papazlarn ilahileri syledikleri srada, darda yalnz kalm olan Sittay, byk merdivenden dou kapsna giden i avluya geti. Gne, Dicle'nin tesinde bir ate paracdr artk, meale tayclar Tapnak'n evresinde durmular, papazlar Nabu'nun heykelini ttslemekte, ilahiciler tekdze bir kudm eliinde ilahiler okumaktadr:

13

Mard.uk 'un olu Nabu, kelamm bekliyoruz! Her diyardan seni grmeye geldik! Sorduumuzda, yantlayan sensin! Snak aradmzda, koruyan sensin! Bilen sensin, syleyen sensin! Senden baka kim, izlenmeyi hak etti? Senden baka kim, sungumuzu hak etti? Marduk'un olu Nabu, parlayan yldz, Tanrlar arasnda yerin ok byk. Nabu, mealelerin aydnlnda glmsyor, kalabalktan gzlerini ayrmyordu. Tahtn zerinde ayakta, sakal, zerine tam oturmu mintannn ortasna kadar sarkyor, damarckl tahtaya oyulmu gmlei bir kaide gibi iki yana uzanyordu. Alt rahip, heykeli kaldrp bir sedyeye oturttuktan sonra, nce omuzlarnn sonra da balarnn hizasna kaldrd. Tren alay ilerlerken, tanr her admda ykselip havada uar gibiydi. Tayclar onu pek hafif buluyorlard, elleriyle ancak tutuyor gibiydiler, Nabu cokulu lklar atan kalabaln zerinde sanki kanatlanmt. Tayclar nce kendi evrelerinde dndler, sonra, anayola kmadan nce byk bir daire izdiler. Mminler ekilip yol verdiler. imdi tren alay artk dardayd, kk avluda. Tanr, kutsal su kuyularnn evresinde bir kez dolandktan sonra merdivene yneldi, ite o srada, rahiplerden birinin aya takld, sendeledi, sonra dierinin fir dnp dmesinden nce dorulup dengesini bulmaya alt. Heykel braklverilince Tapnak merdivenine frlad ve kalabaln korkudan alm gzleri nnde, yuvarland. istedii kadar sava, istedii kadar Parth olsun, Pattig gzyalarn tutamad. O n u zen uursuzluk belirtisi deildi. Onun iin durum farklyd, inanc aalanmt. Nabu'ya inanmak istemiti, her hafta ona bak14

mak gereksinimi duymutu. Tahtnn zerinde grkemli, yanlmaz, yalanmaz, imparatorluklarn kmesine glmseyen, felaketlere boveren... ve aniden bu d! Birden, zntsne ara veren bir ey oldu. Felaketin meydana geldii yere diz kt ve mermer demelerden ikisinin arasna skm bir bastonun ucunu kartt. inceledi. Hi kuku yok, st ksm kesilmiti. Pattig, Sittay'n avluda dolatn grnce "kahrolas Palmyra'l" diye sylendi. Adam, bir yaban otu parasn skp ekercesine, ani bir hareketle bastonunu bkt, kopartt ve topraa saplad. Pattig doruldu, gzleriyle beyaz giysili adam arad. Bouna. "Kahrolas Palmyra'l!" diye homurdand. "Katil var!", "tanr katili" diye barmaya kalkt ama rahipler, gereksiz bir zenle, heykelin krlan paralarn tamaya balamlard. Omuz ksmna yamanm bir kol, kulan bir parasna yapm bir tutam sakal... Pattig'in fkesi, yazgsna boyun eer bir hzne dnt. Byle bir grntye yol at iin neredeyse Nabu'ya kzd. Sonra, sabaha kadar Tapnak'ta dolamak niyetiyle oradan uzaklat. Kendiliinden beyzi havuz yoluna yneldi. Buulu gzleriyle lanet olas adamn durduu yere bakt. Oradayd, Sittay. Ayn yerde, ayn duruu ile. Batan aa bembeyaz. Eliyle, garip biimde ksalm sopasnn topuzunu okuyordu. Pattig gelip, nne dikildi. Gmleinden yakalayp adam sarst. Kahrolas Palmyra'l! dedi. Bunu neden yaptn? Adam ne aknlk ne de endie gsterdi, kurtulmaya da almad. Konumas sakin ve emindi. E e r rahiplerin yryne hkmeden gerekten Nabu ise, onlar dren de odur. Orada bastonumu krdm bilmiyor muydu? T a n n Nabu ile alp veremediin ne? Seni cezalandrd m? Hasta olunu kurtarmay ret mi etti?
15

O oymal kalasa m kzacakmm? O ne zebilir, ne cezalandrabilir. Kendisi iin bir ey yapamayan Nabu, senin ve benim iin ne yapabilir? imdi de gnaha giriyorsun. Sen kutsalla sayg gstermez misin? B e n i m tapndm, yere dmez, bir yerini krmaz, ne bastonumdan ne de alaylarmdan korkar. A d ne? Varlklara ve eyalara ad veren O ' d u r . Heykeli onun iin mi krdn? Hayr, senin iin Ekbatana'l. Sen ki gerei aryorsun, onu hl Nabu'nun azndan m duyacan sanyorsun? Pattig kar koymad, dalgn, havuzun kenarna oturdu. imdiden yenilmiti. Sittay yanna gitti ve avucunu bana koydu. Get^ek, ok ey isteyen bir sevgilidir, Pattig. Hibir ihaneti kabul etmez, btn inancn ona ynelik, yaamnn btn anlar ona aittir. Gerei aradn doru mu? Baka bir ey aradm yok! O n u n iin her eyden vazgeecek kadar m? H e r eyden. Y a yarn, bir putu krmay senden isteseler, ne yaparsn? Pattig srad, dnd. N e d e n Nabu'ya dman olaym? Bu Tapnak'ta beni bir karde gibi karladlar, araplarn itim, etlerinden yedim. Bazen de, bu havuzun evresinde, kadnlar bana kollarn at. B u g n d e n sonra artk arap imeyeceksin, artk et yemeyeceksin, hibir kadna yaklamayacaksn! Hibir kadna m? Mardinu Ky'nde karm var. Bu bir yakart, Pattig'in kafas karmt. Ancak Sittay, soluk almasna izin vermedi:
16

 O n u brakman gerekecek. Birka hafta sonra douracak, ilk ocuumu grmeye can atyorum. Onlar brakrsam, ne biim bir baba olurum ben? Gerei aryorsan Pattig, onu bir kadnn koynunda, ya da yeni d o m u bir bebein viyaklamalarnda bulamazsn. Sana syledim, gerek ok etindir; gene de onu istiyor musun, yoksa vaz m getin?
* * *

Mariam, Pattig'i yar yolda karlamaya koup, nefes nefese boynuna sarldnda, kocas kendisini iki eliyle souk biimde itince, yanndaki yabancnn sevgi gsterilerine tank olmasn istemediini dnd. Gene de azck buruldu. Ama renk vermedi ve yolun kirini atmalar iin su ve havlu gnderdi. Kendisi de usulca ekildi. Bir saat sonra taraada gerek bir len dzenlemek iin tekrar grnd. Mardinu toprann turfanda rnleri ile ve en iyisinden iki kupa arap ile dnm, ardndan gelen uak, byk bir bakr sini iinde tabaklar ve gveler getirmiti. Beyazl adam dikkatle dinlemekte olan Pattig, yaklatklarn duymad. Mariam uaa, yiyecekleri yer sofrasna dizerken grlt kartmamas iin iaret etti. iki tabak birbirine arpacak olsa, Mariam yzn buruturuyordu. Ama az sonra Pattig'in sevdii ball kat yumurta sarlarn, hurma preli slnleri grnce ii rahat etti. Erkei, Ktesiphon'a gittii gnler, en gzel yemekleri hazrlamakla urar, bylece onun, evine dnmekte acele etmesini, arkadalaryla bir aradaysa, bir meyhaneye gitmektense onlar g s kabararak evine getirmesini ve kraln sofrasna ta kartacak biimde daha iyi arlanacandan emin olmasn salard.

17

Her eyin dzgn olup olmadna son bir bak frlatan Mariam, odann dibine, bir yastn zerine oturmaya gitti. Kocas yalnzsa, onunla bazen birlikte yemek yedii olurdu; davetlileri varsa, asla sofraya oturmazd. Ancak davetlilerin bir eksii olup olmadna bakmak iin fazla uzaklamazd. Aradan birka dakika geti. Konumaya dalm olan Pattig ve Sittay ellerini yiyeceklere henz srm deillerdi. Karlarnda duran ziyafet sofrasn fark etmemiler miydi? evreye yaylan kokuyu duymamlar myd? Mariam, sessizce hayflanyordu. Yolda yemek yemi olsalar bile, hi deilse nezaketen bir kfte, bir zeytin, nlerine koyduu kupalardan birer yudum almalar gerekmez miydi? Ne var ki konuk, giysisinden bir mendil kartp dizlerine serdi, sonra esmer bir ekmek kartt, azna bir lokma gtrd. Mariam soluksuz kald. Yani bu herif, bir dilim kuru ekmek uruna, hazrlanan bunca yiyecee bakmayacak myd? stelik, bu kadar da deil. Mendili, sarlm yerinden aarak prsm iki salatalk kartp bir srahi suya soktu ve ev sahibine sundu. Skld aka belli olan Pattig, sebzeyi elinde tuttu ama Palmyra'l kendisininkini dilemeye oktan balamt. Daha fazla dayanamayan Mariam garip adama doru gitti: B u yemeklerden, konuumuzu rahatsz edeni mi var? diye sordu. Adam cevap vermedi. Baklarn kard. Pattig araya girdi. K o n u u m u z bunlardan yiyemez. Mariam zntyle sofraya bakt. H a n g i yiyecekten sz ediyorsun? Burada deiik o kadar ok ey var ki... Zeytinyallar, sade yallar, kzartmalar, halamalar, et, i sebze, hatta salatalk. Kon u u m u z bunlarn hibirine mi dokunamaz?
18

Israr etme Mariam. k dar, konuumuzu rahatsz ediyorsun. Y a sen Pattig? Bunca yoldan sonra a deil misin? Kocas, geldiinde yapt gibi, bir el hareketiyle onu uzaklatrd. Sonra da: B t n bunlar gtr Mariam, dedi. Ne o ne de ben az. Hibir yiyecek istemiyoruz. Bizi yalnz brakamaz msn? Mariam, hkrklara boulmak iin odadan kmay beklemedi. Odasna, yere yuvarlanr gibi karnn tuta tuta kotu. Dads, tek arkada, yal Utakim yanna kotu ve onu yere oturmu, akn ve alar buldu. Erkekler hakknda sylenenler doruymu; k olmalar ya da aklarnn snmesi iin bir kem gz, bir rastlant, bir iksir yeterliymi meer! Utakim, Mariam'n doumuna tank olmutu. Annesi onu doururken lnce, ona stannelik etmiti, gelin olduunda aklayp paklayan da oydu! Onu, kendisinden b a ^ a kim teselli edebilirdi? Adamn bilmez misin? Kafasna bir dnce taklnca, yemeyi imeyi unutur, rengi solar, zayflar, sanrsn k olmu. yle olduunu bilmiyormusun gibi! Bugn bu konuu var, szleriyle doyuyor, yarn onu unutur, inat bir k, sabrsz bir baba kesilir. O hep byleydi, sen de onu byle sevdin. Gzleri, Utakim. Gzlerini grmedin sen! Bir saniye bakmamz her derdimi unuttururdu. Gzleri konusayd, dudaklarnn sylediine, ellerinin hareketine aldrmazdm. Ama bu akam gzleri hibir ey demedi. Utakim, laubalice kt: Erkeklerin yabanclar nnde asla sevecen olmadklarn bilmez misin sen? Az sonra, konuk uyumaya gidince, efendimiz yanna gelecektir. Haydi, brak da rglerini zeyim...
19

Mariam, kendisini hep kucanda sallam olan ellere teslim oldu. Gece oluyordu, erkei gelecekti. Gemite, kaytard asla grlmemiti. Ba ak, yastn zerinde, plak ayaklar daha yksek bir yastkta, ylece yatmt. Utakim, bir baucu sandna ilimi, hanmnn parmaklarn tutuyor, usulca okuyor, ara sra da dudaklarna gtryordu. Sevgi dolu baklarn, mor yansl salarn evreledii pembe yze evirmiti. Sanki ona unlar sylemek ister gibiydi: "Seni iyi tanrm Mariam. Kral kzlarnn yumuak ellerine, babasnn martt kzlarn yufka yreine sahipsin. ocukken, drt bir yann oyuncak doluydu; gen kzken mcevherler iindeydin ve setiin adam aldn. Sonra, bu bereketli topraklara geldin, kocan elinden tuttu, ilk gnk gibi, kendinize ait balarda el ele yrdnz, her mevsim toplayacak binlerce meyve buldunuz. imdiden karnnda bir ocuk var. Zavall kzm, o kadar mutlusun ki, erkeinin gzlerinde en ufak dalgnlktan, en geici uzaklamadan kuku duyup sarslyor ve evreni kapkaranlk gryorsun." Utakim, kendisi iin hep ocuk kalacak kzn nemli kalarn dzeltti. Dalmak zere olan Mariam gzlerini at ve dadsna gidip bakmas iin yalvard: Konuuyorlar. Hi durmadan konuuyorlar. Daha dorusu konuk konuuyor ve efendimiz szn kesmekten kanyor. Mariam'n kafas daha az buulu olsayd, Utakim'in sesinde yalann titreimlerini sezinlerdi. Tabi ki karlkl bir konuma duymu ve iki adamn taraada olmadklarn grmt. Pattig, konuun odasna, geceyi geirmek iin bir hasr attrmt. Utakim de, uykular kaacak kadar meraklanmt ama uyur gibi yapyordu, ocukluundan beri Mariam' etkileyen bir dad kurnazl idi bu! Her ne kadar evli ve anne aday olsa da, alt taraf hanm on drt yandayd.
20

ite imdiden daha dzenli nefes almaya balam, uykuya dalmt. Arada bir, kzcazn azndan teselli bulmadan uyuduunu gsterir bir hkrk ksa da... Mariam aniden sradnda, duvardaki lambann ya bitmek zereydi. O l u m ! O l u m u aldlar! lk atyor, hrsla arafna aslyordu. Utakim onu omuzlarndan skca tuttu: K b u s grdn Mariam! Kimse ocuunu almad, burada, karnnda, tehlikeden uzakta, stelik olan m olacak, kz m olacak belli deil. Mariam yatmad: Bir melek grdm, bir kelebek gibi uuyor ve vzldyordu. Sonra gelip karma kondu. Kamak isteyince, korkmamam syledi. O kadar tatlyd ki, yanma gelmesine ses kartmadm. Sonra aniden, kuunkilere benzeyen penelerini uzatt ve karnmdaki ocuu alarak, onunla birlikte gkyzne utu. O kadar yksee utu ki, gzden kaybettim. Utakim, teselli etmekte aciz kald. Bir dn asla zararsz olmadn bildiinden, kentin ihtiyarlarna danmaya karar verdi. Gnn ilk bir kafes aralndan ieriye szld. Mariam hkryordu. Erkei gelmemiti. Dad ayaa kalkt, kzgn admlarla konuk odasna girdi. Sittay uyanm, diz km, dua ediyordu. Pattig uyuyordu. O n u sarst, telalym gibi davranarak: Hanmn kendini kt hissediyor. Sana ihtiyac var, dedi. Pattig, uyku sersemi olarak, karsnn yanna kotu, o da onu grnce inledi: Korkun bir rya grdm, seni ardm, ama gelmedin.

Bir ey duymadm. N e d e n bu kadar uzak duruyorsun Pattig? Neden benden kayorsun? Uyku sersemlii ile karsnn yanna koan Pattig, aylnca bir gn nceki soukluuna brnd. Mariam'n odasnda, rahatsz olduu belirgin Pattig, yataa, damatlk yatana oturmaktan ekindi ve yarglaycsnn gelmesinden korkarcasna gzlerini kapya dikti. Karsnn sitemleri karsnda, katlat. B i r konuk arlandnda yannda kalmal, bunu bilmiyor muydun? Kim bu adam? Beni korkutuyor. Bilgece szcklerini anlayabilsen, daha az korkardn!. N e biim szler? Adam benimle bir kez bile konumad. Sylediklerini kadn ksm anlayamaz. B u kadar nemli ne sylyor ki? Tanrsndan sz ediyor, tek tanrdan. Beni ona gtrmeye sz verdi. Ama bunu hak etmem gerek. Bundan byle, dinsizlerin yemeini yemeyeceim, arap imeyeceim, bir daha asla bir kadnn yanna uzanmayacam. Ne senin, ne de bakasnn! B e n , yiyecek de deilim, iecek de deilim. Senin ocuunun annesiyim. Arkadan, dostun olduumu syleyen sen deil miydin? Bir kei gibi yaamak zere, btn insanlardan kaacak msn? Sadece erkeklerin olduu, mminler topluluunda yaayacam. Hibir kadnn kabul edilmedii... Karnn bile mi? Senin bile Mariam. Titiz bir tanr. Bir kadn kskanan ne biim tanr bu? B u tanr, benim tanrm ve kfredersen hemen giderim, beni bir daha gremezsin. A f f e t beni Pattig.

ocuksu scak gzyalar, sessizce akmaya balad, Mariam bir ey dnemez olmutu, alnn erkein koluna, bastrmadan, usulca dayad, salannn teli kadar hafifti. Kocasyla bir daha, snn serinlik, nemin rayiha, uyann unutma olduu o anlar bir daha yaayabilecek miydi? Acemice ama sevecen bir elle Pattig salarn okad, sessizlikte ve glgede eski hareketlerine kavumutu, onun da gzlerinden birka damla ya geldi. Aralk kalan kapdan, duasn bitiren ve ev sahibini aran Sittay'n sesi geldi: Pattig! Gitmemiz gerek, yolumuz uzun. Koca, bu rahatsz edici adama lanet etmeyecek mi? Hayr, lanetlemeyecek ve Mariam' hmla itecekti. Telala kotu, arkasna bile bakmadan...

SPARTACUS

13

BRNC BLM
BEYAZ-GYSLLER'N HURMA BAHES

Bu

adamlarn arasnda bilgece ve kurnazlkla yol aldm...

MANI

I
Mariam'n bekledii ocuk, Mani idi. Babil gkbilimcilerinin takvimine gre, 2 5 7 yln Nisan aynn 8. gn d o d u u sylenir. Hristiyanlk ana gre bu, 14 Nisan 2 1 6 Pazar gnne denk gelir. Ktesiphon'da son Parth hkmdar Artaban hkm sryor, Roma'da da Caracalla ortal krp geiriyordu. Babas oktan gitmiti bile. ok uzaklara olmasa da, yabanc ve kapal bir dnyaya! Mardinu'nun aa ksmnda, Dicle'nin dousunda, eski insanlar tarafndan kazlan byk su yolunun zerinde, iki gnlk yry mesafesinde, Sittay'n efendisi ve yneticisi olduu bir hurma bahesi vard. Orada her yatan, her kkenden, abartl trenler yapan altm kadar adam yaard ve gnn birinde yollarnn stne Mani kmasayd, oktan unutulup giderlerdi. O tarihlerde Dicle, Asi, Frat ve Erden Irma kylarnda grlen dier topluluklara zenerek, onlar da, Hristiyan ve Yahudi olduklarn ileriye srerlerdi ama sadece kendilerinin gerek Hristiyan ve gerek Yahudi olduklarn sylerlerdi. Dnyann sonunun geldiini haber verenler de onlard. Hi kukusuz, sonu gelen bir dnya vard. lke dilinde onlara "Halle Heware" denilirdi. Aramca'da "Beyaz-Giysililer" anlamna gelirdi bu szckler. Bu adamlar, su yolunu yurt edinmilerdi, temizlii ve selameti oradan beklerlerdi. Vaftizci Yahya'y ve Adem'i Nasral isa'y ve onun ikizi dedikleri Tomas' tanrlar, ve Elkasai diye bir peygambere inanrlard.
2-7

Kutsal kitaplar ve retileri bu peygamberden gelir ve yle derdi: "Ey insanlar, ateten saknnz, d krkl ve yalandan ibarettir, yaknda sanrsnz oysa uzaktadr, uzakta sanrsnz oysa yakndadr, ate, by ve sihir demektir, ate, kan ve ikencedir. Kurban ateinin ykseldii tapnaklarn evresinde toplanmaynz, yaratcnn houna gider diye yaratklarn boazn kesenlerden kann, kurban kesenlerden ve ldrenlerden ayrln. Atein grntsnden kan, daha ok suyun yolunu izleyin, su neye dokunsa ilk gnk safln verir, her hayat suda doar. Aranzdan biri kt bir hayvan tarafndan stldnda hemen en yakn suya kosun, Ulu Tanr'nn adn syleyerek ve ona inanarak suya dalsn, aranzdan biri hastaysa, nehire yedi kez dalsn, atei suyun serinliinde geecektir." Pattig, hurma bahesine geldiinin ertesi gn, trenle vaftiz adrna gtrld. Btn topluluk ona elik ediyordu. Birka ocuk, birka sa aarm adam vard ama byk ounluu yirmi-otuz yandayd. Her biri yzne bakmak ve ona d o r u okuyup flemek zere yeni gelene yaklat. Sittay'n bir iareti zerine Pattig giysileri ile suya atlad, alnna kadar dald, sonra doruldu ve gnahkr gnlerinden kalma giysilerinden her birini irenerek att ve akntnn onu gtrmesini bekledi. Gkyznde bir ezgi ykselirken, gen adam zerine dikilen gzler karsnda plak ve utanga, titrek elleriyle rtnmeye alt, ilkbahar gnei scaksa da, Dicle'nin sular Toros karlarnn serin anlarn tayordu. Ama bu daha ilk snamayd. Suya bir ikinci kez dalmak, sonra sakaln tra etmek, salarn kestirmek ve kafasn sonuncu kez suya sokmak gerekiyordu. Bir yandan u szler tekrarlanrken: "Eski adam ld, yeni adam d o d u , arndrc suda kez vaftiz edildi. Karde28

lerin arasna ho geldin. Yaadn srece unu unutma: T o p l u l u u m u z zeytin aac gibidir. Bilmeyen, meyvesini kopartp srr. O n u ac bulup uzaa frlatr. Ama bilenin kopartt ayn meyve, olgunlar, ilenir, nefis bir tad olur ve ayrca, ya verir, k verir. Bizim dinimiz byledir, ilk ac tadda cesaretin krtrsa selamete asla ulaamazsn." Pattig, tvbe ederek dinlemi, elini kaznm kafasna ve arta kalan sakalna srm ve kendi kendine gemiteki yaamna srt evireceine ve topluluk kurallarna en ufak bir kuku duymadan uyacana sz vermiti. Ancak, hurma bahesinde zamann, bir zorluklar zinciri olduunu biliyordu. nce dua, ilahiler ve tresel hareketler, gnlk vaftizler, tts yakmalar ve gusl almalar vard ve gerek bir kirlenme ya da kirlenme kukusu yeniden aptes alnmasn gerektiriyordu. Sonra, sra kutsal kitaplarn incelenmesine gelirdi; Tomas'a gre incil, Filipus'a gre incil, ya da Petrus'a gre Vahiy'i. Y z kez okunmu, Sittay tarafndan yorumlanm ve en gzel yazya sahip iki "birader" tarafndan kopya edilmi olurdu. Pattig'in houna giden ve doyumsuz merakn gideren bu zorunluluklara, hi de houna gitmeyen bakalar ekleniyordu. Beyaz-Giysililer, evredeki en bakml ve verimli topraklara sahip olmakla vnrlerdi, onlara rzklarn verir ayrca gidip sattklar nemli bir fazlalk salard bu topraklar. Hele de bu sonuncu ii yapmaktan Pattig nefret ederdi, sabahn erken saatinde kavunlar veya kabaklar yklenip ky pazarnda sergilemek, gnein altnda kel kafal bir mteri beklemek, binbir alaya gs germek... Bir Parth soylusu buna nasl katlanabilirdi? Bu konuyu bir gn Situay'a at, onun yant kesin oldu: "Duay ve okumay sevdiini biliyorum, bundan zevk alyorsun. Tarlada almak ve kyde rnlerimizi satmak, Ulu Tanr'nn hatr iin yaplyor ve sen o iten kamak m istiyorsun?" Yant akt. Uzun yllar
19

topluluun tarlalarn srd Pattig, oysa az tesinde kendi kylleri, rnn almaktan vazgetii kendi topraklarn sryordu. Beyaz-Giysililer'in son derece kat yemek kurallar vard; et ve iki yasana uymaktan, sk sk oru tutmak tt honut olmasalar da, dardan gelen yiyeceklere asla el sremezlerdi. Kendi frnlarndan km mayasz ekmek yerlerdi ve kaak ekmek yiyen gnahkr saylrd. Yine, yalnz kendi topraklarnda yetien meyveleri ve sebzeleri yerler ve bunlara "erkek bitkiler" derlerdi. Darda retilen her ey "dii bitki" saylrd ve tarikatn yelerine yasakt. Byle bir adlandrmaya neden amal? Dii olan yasaktr, yasak olan diidir. Bu, oradaki erkekler iin mkemmel bir denklemdi. Sittay'n vaazlarnda dii szc , " u u r s u z " , "eytan", "karklk" veya "ruh iin tehlikeli" anlamnda kullanlrd. Kendisi, neden olduklar felaketi aklamann dnda, kutsal kitaplardaki kadnlarn adlarn sylemekten saknrd. Kolayca Havva'dan, Saba Melikesi Belks'tan ve zellikle Salome'den sz eder ama Sara'dan, Meryem'den, Rebeka'dan konumay istemezdi. Pattig, ksa srede, hurma bahesinde, anasndan veya karsnda sz etmenin iyi karlanmadn rendi, hatta " d o u m " szc topluluktaki vaftiz treninden sz ediliyorsa uygundu, yoksa " g e l i " szcn kullanmak daha yerinde saylyordu. Oysa, su yolundaki teki topluluklarda, evlilii yasaklamak yadrganan bir eydi: Vaftizci Yahya evlenmi deil miydi? Ancak Sittay, mminlerinin iftiharla szn ettikleri ok daha kat kurallar getirmiti; gkyzne ulamak iin zor yol seilmise, en iyisi, en fazla ac ve yokluk vereni semek deil miydi? Bu yzden de Pattig, kendisi yokken Mariam'n dourup douramadn ve ne dourduunu renmeye
3

kalkmad. Piman olduu, kararszlklar iinde kvrand ya da eski yaamina dnmek istedii izlenimini vermeden, yeni doann yanna gitmek iznini Sittay'dan nasl alabilirdi ki? Bu yzden boynunu bkm, merakn bastrm ve artk hi dnmez ya da pek az dnr olmutu, ite bu nedenle de, Sittay, ailesinin yanna gitmesini emrettiinde ok ard. D o a n kzsa anasyla kalsn, ama erkekse yeri bizim yanmzdr, onu sonsuza dek gnahkr ellerde brakamazsn. Pattig, Mardinu'ya doru yola kt. Ama yannda koruyucu iki "birader" vard. Evinin nne geldiinde, parmaklklarn dnda, seslenmek zere durdu: Utakim! Yalnayak, elinde kundak bezi ile gelen dad, kaznm ve sanki ufalm kafay tanmak iin yaklat. Pattig tanmasn bekledi: Syle bakalm Utakim, hanmn dourdu mu? O n ay g e b e dolamasn m istiyordun? Pattig'in yanndakiler glmsedi. Kendisi ise soru sormakla yetindi: O l a n m? E v e t , obur ve yaygarac bir olan. Yeni doandan sz edince, dadnn yz aniden gld ama Pattig grmezlikten geldi: i s i m takld m? A d Mani, sen yle istemitin. Hanmna syle, stten kesilir kesilmez olumu gelip alacam. Syleyeceklerini syledikten sonra, uyurgezer gibi ar admlarla, gitmek zere arkasn dnd. Utakim bard: Hanmmn doumdan sonra yaayp yaamadn biliyor musun?
31

Hemen etkisi grld. Pattig irkildi, geri dnd, iini tasarlad gibi bitirememi olmann huzursuzluu ile, konumak iin kendini skt: Mariam iyi mi? Sra, Utakim'in arkasn dnmesine gelmiti. Tek bir szck etmeden yava admlarla eve yneldi, oysa Pattig kprdyor, onu aryor, durmasn sylyor, cevap vermesini istiyordu. Dad sanki sar olmutu. Pattig duraksad, iki arkadana bakt, ilerin alaca ekilden rken arkadalar ona gitmelerini nerdi. Ama nasl yapabilirdi? Ne olduunu bilmesi gerekliydi. iti geti, sanki tekrar kendi yuvas olmu gibi eve yneldi. ite o srada, mutfan arkasndaki bostanda bulunan Mariam, elini ses borusu gibi tutarak kotu; Utakim lgna dnm gibi umutsuz hareketlerle susmasn, ortadan yok olmasn iaret etti. Pattig'in eve girmesini, bir an iin o iki adamdan uzak kalmasn istiyordu ama Mariam onu grmedi. Geri geldiini sand kocasn armaya balamt bile... Pattig, onun hayatta old u u n u grnce, oktan "kardelerinin" yanna komaya balamt bile... Her , beyaz giysilerinin eteklerini toplayarak uzaklat. Mariam, onlara yetiemeyeceini anlad. Gen kadn, gittike artan huzursuzluu ile, Sittay'inkini dlasa bile, hangi tanrya snacan bilemiyordu. Olunu, buradan uzaklara, kendi vatan Med'e mi gtrseydi? Ama hangi evde yaayacakt? Babas lm, erkek kardeleri evi blmlerdi. Kendi evini, topraklarn, hizmetilerini, gnn birinde kocasnn geri gelecei umudunu, terk edip, kendisini kabul edecek bir ev bulmak zere yollara demezdi ya! Peki, ne yapsnd? Ortalarda grnmeyen bir babann, olunu gtrmesini, sonsuza dek beklesin miydi?

Mariam'n bu skntl gnleri, Mezopotamya'nn da zntl gnleriydi. Oysa o vl, Romallar ile Parthlar arasnda bar olacandan sz edilmiti. Hatta imparator Caracalla, Artaban'n kzn istemi, o da kabul etmiti. Nikh treni, her iki hkmdarn ballk gsterdikleri tek tanr olan Mithra Tapna'nda yaplacakt. Kent hem bar hem dn kutlamaya hazrlanyordu. Gnn birinde, uzun Gaiya gmlei srtnda, muhafzlar yannda, askerleri peinde Caracalla kageldi. Selekueia Kprs'n geer gemez, askerleri arasndan bir lk ykseldi. Bu, her Romal'nn en yaknnda bulunan Parthl'nn zerine atlmas iin kararlatrlan iaretti. Tren giysileri iinde bekleyen soylularn oullar katledildi, aralarnda Mariam'n aireti Kamsaragan'a mensup pek ok kii vard; sonra sra, bu tarihi gne tank olmak zere gelmi kadnl, erkekli ve ocuklu kentlilere geldi. Romallar yamaladlar, heykelin uursuz kehanetini hakl klmak istercesine bata Nabu'ninki olmak zere tapnaklar ve saraylar yaktlar. ite o zaman, sylendiine gre Artaban ile yedi byk ailenin reisi, igalcileri kovmak zere birliklerini Aspanabra alannda toplamlard. Ama neye yarar? Bu bir igal deildi, bu Caracalla usul bir hilebazlkt. Bir saat sonra Romallar, Mahoze Boaz'nda karargh kurmu olan asl orduya katldlar. lmszler, sekinler, pelerinden gitmek istedilerse de Artaban, Caracalla'nn Parth ordusunu kent dna ekmek iin daha byk bir tuzak hazrladna inand iin, onlar alkoydu. gn sonra, bir atma olmaynn d krklna urayan Romallar intikam almaya kalktlar. Haftalarca, aylarca, Mani'nin birinci ya boyunca Caracalla frtnas, Mezopotamya'y yerle bir etti, eski krallarn lahitlerini ykt, balar skt, kyllerin ve hurma aalarnn kafalarn kesti.
33

Mardinu, mucize olarak kurtuldu. Romallar kentin varolarna kadar gelmilerdi. Mariam, olu, Utakim, hizmetileri ve klelerinden bazlaryla evine kapanmt. nne geilemezi, olacaklar beklemekteydiler. Ama nne geilemez olan ey yol deitirmiti. Bir gn, sokaklara nasl yayld bilinmez, Caracalla'nn ld haberi geldi. Mezopotamya'nn kuzeyinde, Harran'da, kendi askerleri tarafndan ldrlmt. Cinayet, pek de zntyle karlanm deildi. Bu karklklarn srd yl boyunca Pattig, Mardinu'ya ayak basmad, haber almaya asla gelmedi. ok sonralar, Mani yama bastnda grnd. nceki gibi, iki "birader" ile birlikte geldi. nceki gibi, parmaklklarn dnda durdu: Utakim! O l u m u almaya geldim. Dad hi de konukseverlik gstermedi. Kapya dayanp, onunla uzaktan konutu, kk avlunun br kesinden. Mariam ona meme veriyor. Darda bekleyebilirsin. Onlar grmek istersen, o baka tabi... Karsnn, ocuunu emzirirken plak olduu dncesi bile, Pattig'in kzarmasna yetti, arkadalarna kendini balatmak istercesine yakaran bir bak frlatrken gene de soukkanlln yitirmedi. eriye girmeyeceim Utakim, gerekmez. Onu uzun sre mi emzirecek? Karn daha yeni emzirmeye balad. Birini bitirince, br memesini verecek. Vakit alr. B e n sadece bugn sylemiyorum. ocuk drt yana basyor. Acaba daha ne kadar onu byle beslemeye devam edecek? Git ona sor, haydi ieriye gir! imdilik yerinden kalkamaz ama bu seninle konumasna engel deil.
34

 B e n bu eve girmeye gelmedim. Sen cevap veremez misin? Sen de genken ocuk emzirdin. B e n ocuunu emziren onlarca anne grdm. Hibiri bir dierine benzemez. Bazlarnn o kadar az st vardr ki, oullar doymamken memeyi brakr; bakalar ocuklarn yllarca besler, drdn bir arada! Mariam'n st bol, bembeyaz memeleri dolu, st ksa zamanda tkenmez. A m a ocuu gnn birinde memeden kesmek gerekecek. Haklsn efendi, uzun sre emmesi ocuk iin de iyi deil. Nevruz'dan nce onu memeden kesmek gerekecek. n m z d e k i Nevruz mu? Ama Nevruz Bayram daha yeni bitti, daha bir yl beklemem gerekecek. Mani belki daha nce de memeden kesilebilir ama on kere bo yere gidip gelmek neye yarar? Nevruz'da gelirsen ocuk gitmek zere seni bekler, eyalar da hazr olur. Pattig, iek am badem aalarnn glgesinde evden uzaklarken, "biraderler" onu suladlar. u yal bycnn oyununa gelmek iin pek saf olmalsn. Gne altnda iki uzun gn geirdik, dnte daha iki g n m z var ve birka tad szle batan savlmay kabul ettin. Babamz mir Sittay ne diyecek? Beklememiz gerekse bile, ocuu grmek iin diretmelisin. En azndan yaadndan emin olmak iin! Herhangi bir karar veremeyecek kadar zgn olan Pattig, geri dnmeyi kabul etti. Utakim'in durduu kk avluda Mariam bir denk zerine oturmu, taze bir nane demeti tutuyor ve kurumu yapraklar ayklyordu. "Biraderler" ii iyice alaya almt. Pattig kendini aalanm hissetti. Yani, Utakim beni aldatt. Mariam kzard:
35

 O l u m u emziriyordum, imdi bitti. Geldiimde yeni balamt, uzun srecekti; daha arkam dner dnmez bitti, bu naneleri toplayacak vakti buldun, yarsn da aykladn bile, yle mi? Hi olmazsa olumu grebilir miyim? Mariam telala Mani'yi arnca ocuk kap eiinde grnd. Orada durdu, inceledi, incelendi. Yznde, elbette ki, ocuklarn ince, henz olgunlamam hatlarn grmek mmknd. Ama ilk dikkati eken, kaln ve kara kalaryd. Burnunun st ksmnda nc bir ka gibi, bir yay oluturmaktayd. Sonra da dik baklar dikkat ekti, bastrlan heyecan ve binlerce soru dolu baklar! Birka saniye sonra yabancya doru ilerlediinde, sa bacan sryerek yrd. l bir dal gibi deil, hametli biimde, bir tren giysisinin kuyruunu srrcesine... Pattig sularcasna: Topallyor, dedi. Byle arpk bacakla dodu. Onu hl istiyor musun? Annesinin sesindeki hrnl fark eden ocuk ilerleyip ona sarld. Pattig'e parman uzatarak: Calacalla dedi. N e diyor? Caracalla! Onlara sz dinletmek iin, babalar olmayan ocuklar Mardinu sokaklarnda byle korkutuluyor. Uyumadklar, yemek yemedikleri, evden ok uzaklatklar, yata kirlettikleri zaman Caracalla gelip boazlarn kesecek. ki yl nce kuzenlerimi boazladklar gibi, kk byk burada neredeyse herkesi boazlayacaklar gibi... Romallar'n Mardinu'ya kadar geldiklerini bilmiyordum. Nasl bir dnyada yayorsun Pattig?
36

Atesiz, savasz bir dnyada. Sonra duygusuzca devam etti: Mani bu dnyada byyecek. Y a ben Pattig? Kocasz, oulsuz, nasl bir dnyada yaayacam? T a n n ' n n isteklerine gven. Bu ocuu daha fazla alkoyma, onu bana ver, ben babasym, o bana ait. ocuu almak zere yaklanca, Mariam titremeye balad. Utakim yetiti: Bana nmzdeki Nevruz'da alacana sz vermitin. Bana yalan syleyip aldatan sen, vaatlerden nasl sz edersin? Mariam hkryordu: L t f e n Pattig. Yaadn yerde onu emzirecek bir stnine bulamazsn. Birka ay daha izin ver, btn bir mr onu alkoyacak deil misin? Pattig'in yanndakiler binbir eit iaretle olunu almasn istediler ama Pattig, onca ac ektirdii karsnn gzyalarna ve kendisine bir canavar gzyle bakan ocuun korkusuna dayanamad. Hurma bahesine dner dnmez, sulu, Sittay'n yanna arld. Kendisini diz kerek dinlemesini emreden Sittay: B u grevi sana verdimse, en iyi biimde yerine getireceine inandm iindi, dedi. Ama sakn yanlma Pattig, bil ki bu oul senin deil, bizim topluluumuzun ocuudur. O Tanr'ya ait, yoksa evini ve karn terk ettiin srada neden dnyaya gelmesine izin versindi? Bunda, Yce Tann'nn bir iaretini, bir emrini grmyor musun? Kararm verdim, bundan byle Mardinu'ya gitmeyeceksin, ocuu ben getireceim. Yarn yola kyorum, on iki birader benimle gelecek ve kadnlarla tartarak vakit kaybetmeyeceim.
37

III
Btn o Beyaz-Giysililer'in kendisini karmaya geldikleri gn, Mani hi kukusuz debelenmitir. Onu kere suya daldrp giysilerini paraladklarnda da, hi kukusuz lklar atmtr. Ancak kk de olsa, kurallara uymas, beyaz giysi giymesi, oradaki yiyecekleri yemesi, onlar gibi davranmas, ibadederini taklit etmesi gerekiyordu. Annesini bir daha grmeyecekti. Yllar boyu, ondan sz edildiini bile duymayacakt. Babasnn kendisiyle birlikte yaad sylenebilir miydi? Bir aradaydlar, hurma bahesindeki btn "biraderlerin" bir arada olular gibi, ama Mani hi kimsenin olu deildi, o yalnzca topluluun olu idi. Yalnzca Sittay'a " b a b a " diyebilirdi, yalnzca Sittay'n szn dinlerdi, Pattig'in ona " b a b a " dedii ve szn dinledii gibi. Sz dinlemek, eilmek, diz kmek, ocuk baka trlsn yapamazd. Gene de, daha hapsedildiinin ilk gnnden itibaren iinde bir ey isyan etti. Ruhunun bir paracnn kar koymas gibi... Sofularn tekdze dnyasnda, yalnzlktan baka snak var mdr? Mani pek abuk, yalnzla hkmetmeyi, onu gelitirmeyi, herkese kar yalnzln savunmay rendi. Topluluktan uzak, kendisine bir soluklanma alan yaratt. Hibir byn giremeyecei bir ocuk cenneti! Frsat bulduka buraya snyordu. Buras, Dicle'nin kvrlarak getii, ayakta ya da yan yatm pal38

miyelerden bir itin ardndayd. Palmiyelerin zerinden atlamak g z e alndnda, glgelik bir yere varlyordu. Ama buradaki glge, kovmaz, aksine emer, szer, imbikten geirir ve ondan yararlanmasn bilenlere yanstrd. ite Mani, burada oturur, burada uzanr, alar, sevinir, ya da d kurard. Genellikle kendi bana yksek sesle konuurdu. Kendini ele verme korkusu duymadan... Ne var ki, bunlar ender anlard. Hurma bahesinde asla bo vakit bulunmazd, iki dua ile iki angarya arasnda yaanrd orada. Mani durmadan, BeyazGiysililer'in ruhsuz kalabalna katlmak iin snandan ayrlmak zorunda kalrd. Birbirlerini "birader" diye aran bu adamlardan hibiri dostu olmamt. ocuun korkuyla alm gzlerinde, sekiz yl boyunca bunlar, i karartc giysiler giymi sert szl gardiyanlar olmulard. Mani, Sittay'n bykl kkl cezalarm tatm olduu gibi onlar iin ibadet ediyordu: Zorunlu orular, kamlanmalar, ar flarn tanmas, bitmez tkenmez pimanlk dualar. Bazen ceza, pek grlmedik trden bir ceza olurdu. O zaman, "biraderler"in glmesine ya da glmsemesine yol aard: Tpk kfr ettii iin, yal Simeon'u bir palmiye aacnn tepesine kartp, Sittay syleyene kadar oradan indirmemek gibi! Ama bu mizahi cezann en byk kurban Tyr'li Malchos oldu. "Birader"lerin en gbeklisi ve Mani'den sonra en genciydi. Toplulua Mani'den sonra gelmiti. Grnrde zengin bir tacir olan babas, yl nce hurma bahesin aniden gelmiti ama aslnda neden geldii bilinmekteydi. O zamanki sylentilere gre, parasn batrm, ailesini ve maln mlkn yitirmi ve alacakllar peine dtnden saklanmak ve kendini unutturmak iin buraya snmt. Birka ay sonra da boularak lmt, yaama zevki39

ni kaybetmi olmalyd. Malchos, tpk Mani gibi, artk hi kimsenin olu deildi. Aradaki fark, Mani'nin Mardinu'yu ok kkken terk etmi ve Mariam ile Utakim arasndaki mutlu ocukluk gnlerini belleinin bir yanna yerletirdiinden bu yana aradan ok zaman gemi olmasyd. En gzel kokularn, en gzel lezzetlerin ans, en deerli varlk tarafndan teslim edilmiliin, braklmln, terk edilmiliin en azndan iyi korunmamln giderilmez acsna gmlmt. O gnden beri var olan tek ey, bu insan saran gnlk kara alnyazs, hurma bahesinden gkyzne ykselen ve stnde hibir eyin yeermeye cesaret edemedii kaln duvard. Oysa Malchos, daha geni bir dnyada, zlemini ektii ve alkanlklarn srdrd bir ocukluk yaamt. Bunu anlamak iin Malchos'un gln duymak yeterliydi. Beyaz-Giysililer'de glme, boazn temizlenmesiyle balar, hkrms bir srta dnr, onur krc bir szle son bulur. Malchos'un glmesi byle deildi. Ildar, grler, kabarrd. Kimse karlk vermezse, kendi soluu ile glenir ve tam bastrld sanlan anda, zellikle toplu ibadet anlarnda, doruk noktasna kard. Gen Tyr'linin bu farkl davranlar, bu farkl davranlarndan tr ald cezalar, kat zaman aldklarndan daha hafif olamazd. Birka saat iin kasa bile, Sittay onu, yasak yiyecekler yemekle sulard. Pek de haksz olmasa gerekti. Malchos'un tm o avurdu kmler yannda gbekli ve i yanakl hali, tekilerin yapt perhize onun pek uymadn gsteriyordu. Tpk o ikinci yemek saatinde, alacakaranlkta, btn "biraderler"in yemekhanede bulutuklar ve uzun paralel masann evresini doldurduklar, Sittay'n ortadaki masann banda, Malchos'un da teki ucunda durduu gn olduu gibi... nce dua ile balamlard. Bunun, geliigzel bir mrldanma olduunu sanmak,
40

hurma bahesindeki dederi bilmemek demektir. Sittay, her zamanki kr Duas'n ettikten sonra, bitmez tkenmez bir vaaza giriti. Biraderlerin hepsi ayaktayd, balan eik, yemee saldrmak iin vaazn bitmesini bekliyorlard. Ama efendileri hi acele etmiyordu. Alk bir dmandr diyordu, erdemli insan, onu tatmin edecek yerde, tenin isteklerini bastrd gibi onu da bastrabilmelidir. itahlarn kabard saatte en sevdii konu buydu: Beden bir katrdr, binicisi akldr derdi; hayvan doyurmak iin ara sra durmak gerekir ama, durulacak yeri, zaman semek hayvana ait deildir, hayvann isteklerine uyan biniciye lanet olsun! Beyaz-Giysililer'in sofralar kt kanaat, zeytin, salatalk, badem, algam, birka meyve, ekmek ve sudan ibaret olurdu. Gene de altm ift gz, bu mtevaz sofraya taklmt. Son nleri, sabah duasndan sonra olmutu ve ardndan, tarlalarda yorucu bir gn geirmilerdi. Gene de sabrl olmak, tefekkre dalmak, nefsini kreltmek gerekliydi, nk alklarna, alk duygusunu duymak gibi bir utan ekleniyor ve her lokma iin nceden pimanlk ekmek gerekiyordu. Malchos daha fazla dayanamamt, en yakndaki sepete elini uzatt, a m a n e eik kafalar ve gzleri kontrol etmeyi de unutmad. Sar, taze, sulu bir hurmay alp, yeni batan sofuca bir ifade taknmadan, azna atverdi. Yavaa, ses kartmadan, enesi her ineyiinde gsne deecek kadar boynu ieri ekik olarak birka saniye bekledi. Meyvenin suyu, dilerini usulca geirdiinde, diline geldi, azna doldu ve zevkle boazndan ieri akt. " B a b a " sylevini bitirdiinde ve "biraderler", engelleyemcdiklcri bir hzla yiyeceklere atldklarnda, Malchos hurmann /e -i k t maya devam ediyordu. evresi grltye boulunca kendini koyverdi ve gizlen4'

mek gereini duymadan inemeye devam etti, ancak dierlerinden bir saniye sonra yerine oturduunda sulayc gzler ona dikilmiti. Bunlar, Sittay'n z yeeni Gara'nn gzleriydi. Malchos ona sevimli sevimli glmsedi ama grevinden baka hibir eye bal olmayan adam, yanndakinin kulana eildi ve suu haber verdi; ocua ayn bak frlatan teki de olay kendi yanndakine aktard ve masann bandan sonuna bir jurnalcilik zinciri olutu. Sra Pattig'e geldi, ihbar ciddiyetle dinledi, ocu u n affedilmez suunu, kalarn atarak knad, ama yanndakinin kulana eilecei srada duraksar gibi oldu. Pattig, Parth soylularnn trelerine gre yetitirilmiti, nasl olurdu da jurnalciliin en bayasn yapard? Gene de, Sittay, kkenini ok eletirdii, gururlu klarn, baz ilere gsterdii ilgisizlii yzne vurduu iin, bakalarndan farkl davranmamaya zen gsteriyordu. Her trl hogrnn, anlayl davrann, sevecenliin kuku ile karland, her soylu hareketin kibir olarak aalanmak istendii bir anlayt topluluun anlay. Yeryznn en iyi nedenleri uruna en kt yollardan giden, hi dzelmeyecek olan Pattig! Sittay'n karsnda herkesten ok titrer, diz ker, dvnr, aalanrd; oysa gzel bir hayat srmek iin, olunu elinden tuttuu gibi bu hurma bahesinden kp gitmesi yeterliydi. Ama bunu dnmyordu bile. Sekiz yl boyunca Mani'ye aralarndaki kan ban aklamaktan korkmu, uzaktan, olann sinirine dokunan garip iaretlerde bulunmakla yetinmiti. Oysa Pattig alak biri deildi, ya da yleyse bu tuhaf bir alaklkt: Hayatn vermeye hazr ama ruhunu vermeye deil! Btn aalklarnn znde ite bu dinsel dleklik vard. Malchos'un ard hurma olay Sittay'a ulatnda, Sittay ciddi, can skkn, resm bir biimde ayaa kalkt.

Aramzdan hangimiz yemei, pislikle yemek ister? Yeryznn pisliinden arnmak iin bu kutsanm beldeye gelmedik mi? Ama aramzdan tek bir kii gnaha girerse, yeryznn pislikleri bedenine ve ruhuna egemen olursa, hepimiz kirlenmi olacamzdan, btn abamz, btn sungularmz bir ie yaramayacaktr. Ardndan sra cezaya geldi: Malchos! Eline bir tas alp biraderlerin nnden geeceksin, her biri, yedii hurmann ekirdeini tasa atacak. Tek yiyecein, bu ekirdekler olacak. Sonra gelip tasn boaldn gstereceksin. Seni gnaha iten hurma olduuna gre, tatl tadnn tesindeki sert, kemiksi, kaska ynn grm olacaksn. Cezann ardndan alayl bir uultu ykseldi ama abuk susturuldu. A z tadnn yasaklarna kafa yoran bu toplulukta, yemek yerken sk bir treye uyulurdu. Buras, Nabu'nun, Dionysos'un ya da Mithra'nn, yeryznn tm lezzetlerini amatayla tattklar yerlerden uzakt. Yemekhane, her zevkin - g n a h olduu iin- yasaklanp yerini yoklua terk ettii kasvetli bir yerdi. Biraderlerden biri, bir kutsal kitap okurken, dierleri, yksek sralarda oturduklar iin boyunlarn sofraya bir k u u gibi eiyor ve ba parmaklar ile iaret parmaklan arasnda tuttuklar her lokmay azlarna atmadan nce: "Mrme barekh!", "Tanrm, kutsa!" diyorlard. Malchos, mrltlar arasndan geti ve anana, biraderlerden her biri tek bir sz sylemeden, ama knadklar yzlerinden okunacak bir eda ile hurma ekirdeini "ihsan etti". Bu erdemli kiilerden biri, koyduu ekirdein fazla ufak olmasnn telayla hemen bir ikincisini ekleyiverdi ve infaz savcl grevini yerine getirmenin mutluluunu duydu. Farkl davranan sadece Mani oldu. Kendi ekirdeini koyarken elini anaa daldrd, bir avu ekirdei alp
43

usulca cebine soktu ve teselli eder gibi glmsedi. Malchos duyduu minneti belirtmemeye alarak yerine gemi, mnasebetsiz yemeini yemeye koyulmutu. Ancak, toplulukta bir dostu olduunu bilmesi yreini ferahlatmt. Artk ekirdekler gznde, hurmann tadna ve kokusuna brnm tr tr eylerdi. Biraderlerin bir ksm, Malchos'un rahat, ders almam, hatta keyifli halini grnce, iinde eytan olduuna iyice hkmetti. O gnden sonra Malchos, gen velinimetine, minnetten te bir tapnma duygusuyla baland. Onu her yerde izleyeceine, herkese kar koruyacana, onun yerine bin trl cezay ekeceine, bitmez tkenmez orular tutacana kendi kendine sz verdi. Gizlenen birka hurma ekirdei iin, belli belirsiz bir su ortakl iin, hayatta en deerli eylerini Mani ile paylamaya hazrd. Olayn ertesi gn, topluluk Kutsal Ev'de sabah duas iin toplanm, Malchos ise heyecanla yetimeye almaktayd. Bir kez daha, bitmez tkenmez duay, kekeleye kekeleye okuyacan biliyordu ama varsn okusundu, bugn arkada orada olacakt ve buz gibi salonda, ayn duay edecekler, ayn hareketieri yapacaklard. kta yart yana yrdkleri iin Tyr'li dier biraderlerden uzaklar uzaklamaz ciddi ciddi sordu: Sana srrm aacak olursam, bana ihanet etmeyeceine sz verir misin? Mani'nin can skld. Malchos'un bir arkada aradn kolayca anlam olsa da, kendisi o havada deildi. Beyaz-Giysililer arasnda geirdii bunca yl boyunca kendisine bir yalnzlk lemi kurmutu, kendisini bir tulum gibi saran o her eyden daha deerli bir yalnzlk! Onu paylamak, onu yitirmek olurdu. Her firsatta snana gitmeye bakyordu, tek bana, kendinden baka
44

hi kimse olmakszn! Kulaklarn ne diye bir insan vzlts ile doldursundu? Sittay'n ve teki "biraderlerin" "vur abalya" yaptklar ocuu krmamak iin glmsedi. Ama cevap verecei yerde admlarn sklatrd. Oysa Tyr'li, ona asknt olmu peini brakmyordu. nnden, ardndan dolanp duruyordu: Beni ihbar etmeyeceine sz ver. Bu kez Mani omuzlarn silkti, umursamaz bir biimde: Seni ihbar etmek mi? imdiye kadar kimseyi ihbar ettim mi? diye sordu. Tatmin olmu grnen Malchos, sze balamadan derin bir nefes ald ve hzla, tek bir sz edercesine; Bir kadn tanyorum, dedi. Sonra az bir kar ak arkadandan gelecek soru yamurunu beklemeye balad. Ama hi! Mani'de ne bir aknlk sray, ne de bir sz! Malchos kzacak, ksecek miydi? Tam tersi. Arkadann soukkanlln aknln doruk noktas olarak yorumlad. Hayretten, hayranlktan afallam olduunu sand. Devam etti: B u uursuz hurmalkta daha fazla kalacak deilim. On be yama basar basmaz gideceim. Kz da benimle gelecek. Gidip Ktesiphon'da yaayacaz. Tyr'li ya da Parth'l tccarlarn yannda satclk yaparm. Msr'a, Hindistan'a, Ermenistan'a giden kervanlara elik ederim. Onun, bir Yunan heykeli kadar gzel, altn ve mcevherlerle ilemeli uzun elbisesi ve yannda beyaz ve zenci oniki klesi ile Ktesiphon'daki saraynn merdivenlerinden indiini imdiden grr gibiyim. Sessizliini bozan Mani, bir an iin arkadann oyununa katld, sadece iin iine biraz kuku katm olmak iin sordu: Ktesiphon'daki tccarlardan birinin yannda satclk yaparken, nasl oldu da bir saray yaptrabildin?
45

 U z u n sre satc olarak kalacak deilim ki... Antakya'da, Palmyra'da, Petra'da, Deb'de, Bengazi'deki acentelerle kendi iimi abuk kurarm. O zaman kendime hem Ktesiphon'da, hem de Tyr'de bir saray yaptrrm. istersem bir de ncsn Med Dalan'na oturtur ve hanmm, scaklardan ya da salgn hastalklardan her kamak istediinde, oraya gnderirim. Gn gemiyordu ki Malchos, "hanm"dan en ho ve ayn zamanda en abartl biimde sz etmesin! Mani onun hakknda, ad ve ya hakknda soru sormasa bile, artk ayn ilgisizlii gstermiyor, Malchos'u dikkatle dinliyor, heyecanlarn paylayordu. Tyr'li gevezelikleri srasnda hayal dnyasnda gezmeye ktnda onunla birlikte gezmeye kyordu. Mani'nin de "hanm" dnd oluyordu, yalnz kaldnda neye benzediini ve Malchos'un onu hangi aacn altnda tandn merak ediyordu. Her ikisi de, topluluktaki teki biraderler gibi, rnlerini satmak zere komu kye giderlerdi. ou asmakabana benzeyen, zembilli, sepedi kadnlar grebilecekleri tek yer burasyd. Onlar da Beyaz-Giysililer'e, bu erkek olmayan erkeklere, her yl berekedi topraklarndan kazandklar altnlardan, kadnlar ve ocuklar yararlandrmayan bu avurdu km clzlara, en pis ahlakszlklar, en aklanmayacak ileri yaptklar sylenen bu istenmeyen ve herkesten kaan gruha, kmseyen baklar frlatrlard. Aslnda bazlar, Mani'yi malnn nnde melmi, yalnz ve zavall bir halde grdklerinde ona acrlar, alnna dokunarak " o l u m " der sonra onun kalan mumulalarn son bakr pashizleri ile satn alrlard. " O u l " dalgn grnmeye alr, ama onlarn sevecenlikleri karsnda ii snr, ona glmseyen ekik gzleri bir sre alkoymak isterdi. Bazen bu kadnlarn yannda daha gen46

leri olurdu. On iki-on yalarnda, yzleri boyal, yapmackl yryl, hem itaatkr hem isyanc, ocukluktan kmakta olan, yazglar yazlm, ertesi yl gebe ve hantal olacak, daha ertesi yl da annelerinden ayrt edilmeyecek olan kzlard. Sittay, "biraderler"i zellikle bunlara kar uyarrd: "Ellerine dokunarak hibir ey almaynz, oturmu olabilecekleri yerlere oturmaynz ve zellikle onlar seyretmeye kalkmaynz. Sadece bir hasat mevsimi sresince gzeldirler, toplandklarnda solarlar." Malchos'un "hanm" bunlardan biri miydi? Bir g n , iki delikanl, kyn snrnda, bir angaryadan dnerlerken, Mani'nin kulan bir ta syrarak geti. Mani srad ama baran Malchos oldu, yumurta byklnde bir ta alarak, elini kalkan gibi tutarak tetikte bekledi: Erkeksen ortaya k! Yant yerine bir ocuk sl duyuldu. Bir eftali aacnn arasndan sallanan kk bir el grld, ii rahatlayan Malchos, ta omuzunun gerisinden frlatt ve bir kfr savurdu. Mani hayrede sordu: Kim olduunu biliyor musun? Baka yerde olmay yeledii belli olan Malchos: Belki, dedi. Kim? Bir kz. Kz karlarna ktnda, Mani, dizlerinde rk izleri olduunu, rgl salarn bir baln altna topladn ve mcevher olarak da kiraz saplarndan bir kolye taktn grd. akl talarn atmad teki elinde bir eftali vard; topluluun bandan yeni ard ve btn dilerini daldrd bir eftali. enesini silmek iin, gmleinin ucunu kaldrd. Kck bir kzd. U m a r m yaralanmadn! dedi. Malchos seslendi:
47

Kan akmad ama g z m kartabilirdin. Adn ne? diye sordu kz. M a n i ! diye atld Malchos. S z n ettiin ayrlmaz arkadan m? Bunu sylerken Mani'ye yaklam, inceliyordu. o k okuduunu, yazsnn gzel olduunu, kal ve topal olduunu sylemitin. Dilsiz olduunu sylemeyi unutmusun. Mani ciddiyetle yrmeye devam etti. Malchos seslendi, kz arkasndan kotu: A d m Kloe. Malchos ile sk sk oynarz. Sen de gelebilirsin. Mani yoluna devam etti, Kloe omuz silkti. Malchos bir sre arkada kald sonra arkadana yetimek iin kotu. Bacan hakknda ona bir ey sylememeliydim. zr dilerim. Senden o kadar ok sz ettim ki, seni geerken grrse, tanmasn istedim. B u n u n iin zr dilemene gerek yok, sakatlm gizlemeyi hi dnmedim. Mani, kzgn olmaktan ok elenmi grnyordu. Sonunda konutu: D e m e k onca szn ettiin "hanm" bu! Bana bu denli iyi tanmlam olman, geerken benim de onu tanmam iin olsa gerek! Demek Yunan heykeline benzeyen bu? Malchos bbrlendi: Bu! Geri heykel var, heykelcik var... Bunu sylerken alaylarn hafifletmi olmak iin Mani kolunu arkadann omuzuna att. Tyr'li yreklendi: Senden baz eyleri sakladm kabul ediyorum ama sana hi yalan sylemedim. u erik aacnn stnde iek am bir tomurcuk grp "ite erik" desem, yalan m sylemi olurum? Hi de deil, sadece gerei bir mevsim nce sylemi olurum.
48

III
Demek u olan ocuu klkl "hanm"n ad Kloe idi. Oysa hurma bahesinin yanndaki kynde, onu byle armak kimsenin aklna gelmemiti. Ne damlarn zerinde kurutulan incirleri yarmada yardm ettii kadnlar, ne de istedii meyveyi kopartmasna izin veren erkekler. Henz o can skc ergenlik ana girmedii srece, kaplar vurmadan ieri dalabiliyordu. Hrsz ve cmert Kloe'yi seviyorlard. Elma hrsz, glmseme cmerti Kloe'yi. Onlar iin o hep "Yunan'n kz" olarak kalacakt. Bir vakitler Byk iskender'in ordular ile Dou'ya gelmi ve Makedonyal'nn lm zerine fethedilen topraklarda kalmay yeleyerek, iftlik, ubuk sahibi olmu smrgeci ailelerinin birinden geliyordu Kloe. Babas, atasnn ad olan Charias adn vnle tamakta ve tpk onun gibi iskender'in izinde olduunu sanmaktayd. Heyecanland ender anlarda Byk iskender'in ordusuyla Darius'n birliklerini para para ettii, onca yrekli adamn, Traklar'n, Odrisisler'in, Giritli okularn, Andromakhos'un paral askerlerinin, mzrakl alaylarn ve arkadalarn bir araya geldii byk Arbela Sava'n anlatacak dinleyici bulduu zamanlard. zellikle, Kloe'nin babasnn onlardan biri olarak anlatt, birini taklit edip dierine t verdii yeri doldurulamaz arkadalardan sz ettii ve yksnn doruk noktasnda atasn " b i z Chariaslar" diye konuturduu ve dinleyicisinin gzlerindeki hayranln tadn kard zamand.
49

Hatrlatmak gerekirse, Arbela Sava yirmi kuak nce olmutu ama, ne gam! Zaman, efsanelerin olgunlat bir gvdedir, herkesten ok da, iskender'in, tutkusunu ve lmn gren bu Mezopotamya topraklarndaki efsanesi sz konusu olduunda! Zamann akna hkmeden iskender olmutu. Babil'in gkbilimcileri, lm tarihini, yeni bir an balangc olarak sememiler miydi? Ondan beri nice kral gelip gemi ama hepsi, Makedonyal'nn glgesinde yaamt, ilk krallar, onun subaylaryd, sonra onlarn soyundan gelenler, daha sonra ikddar Parthlar'n eline getiinde, onlarn da hkmdarlar "Philhellen" yani "Yunan d o s t u " sfatn unvanlarna eklemeye zen gstermiler ve bylece kendilerinin de iskender'in soylu mirasnn bekileri olduklarn gstermek istemilerdi. Aradan be yz yl getii halde, Krallar Kral hl Fadh iskender'in ansna bal kalyorsa, artk ne en ufak bir grkeme, ne toprak, ne altn, ne at, ne hizmetkra sahip olan Kloe'nin babasnn, efsane paracna sadk kalmasna alabilir miydi? Byk ama ykk dkk bir evde yaayan sska ve kzl sakall bir adamd; bu evde ileri yanda, artk hayatta olmayan bir kleden olma kz Kloe ile yayordu. Baba-kz, kendileri iin gene de ok byk olan evin bir blmnde oturuyorlard, gerisi yknt, dknt idi. Kzcaz bu saysz girinti kntl, saklanmaya ok elverili olan bu ta toprak iindeki yerde yayordu. Malchos kaamaklarnn birkanda gelip burada oynam ve scak bir Tammuz gn Mani'yi de, gelmesi iin kandrmt. Ky pazarna mal satmaya gelmiler, Nippur'lu bir tacir btn mallarn satn alarak onlara bo vakit kazandrmt. Kloe'yi bulacaklarn umutyorlard, oysa karlatklar, elindeki bastonla dnceli dnceli dolaan babas oldu. Siz kimin oullarsnz, ocuklar?
3

Mani: Kloe'yi grmeye geldik, demeyi yeledi. Kzm m? E v e t ; Tanr onu kutsasn. Tanr onu kutsasn! Tanr onu kutsasn! diye tekrarlad Charias, disiz az ile gle bir yz taknarak... Byle konuan tuhaf kiiyi yukardan aa szd: Yakla da seni greyim ocuum, yoksa u hurma bahesindeki delilerden biri misin? Ancak Yunan, delikanlnn yznde yle bir saflk, tatllk ve hzn grd ki, sonunda ii rahat etti. Bana, korkulacak insanlarmsnz gibi gelmiyor. Beni izleyin, kzm uzaklarda deildir. Size hurma urubu vereyim, kafalarmz tazeler. Ykntlarn zerinden geerek, evin oturulan blmne geldiler. Kloe henz gelmemiti ama babasnn tasaland yoktu, atasnn baarlarn ve iskender'in utkusunu anlataca yeni birilerini bulduu iin kvanlyd. Elini kolunu sallayarak, yrenin dili olan Aramice konuuyor, ancak zellikle asker deyimler iin arada Yunanca szckler kullanyordu. Sava kahramanlklarna duyarl olmayan ve daha ok duvardaki garip izgilere dalm bulunan arkadann aksine, Malchos, bylenmi gibi dinliyordu. Duvardaki izgiler belki daha varlkl bir mal sahibinin badana ile rtecei lekelerdi. Ama Mani'nin gzleri, izgileri ve renkleri fark etmiti. Yaklap trna ile mavi bir toz paracn kazyp elinin stne koydu, sonra da parma ile, silinmi olan izgileri yeniden izmeye balad. Bir sreden beri ona bakan Charias, konumasn keserek, sorulmayan sorular yantlad: B u n u , Dura-Europos'tan bir sanatkr izdi. Sylendiine gre, renkler ok parlakm ve altn varakla canlandrlm. Bu derebeyi konana ok nl ziyaretiler gelmi. Burada, bu odada len dzenlerlermi. I51

nan bana, Mezopotamya'nn en neeli ve en iyi yenilip iilen lenleriymi. iki delikanlnn, Charias'm evine gitme frsatn yeniden bulmalar iin birka hafta gemesi gerekti. Orada ayn eyler yeniden yaand. Malchos, hi de keyfi kamadan, Makedonya seferlerinden birini dinlerken, Mani, duvarn karsna gemi, enesini uzatm, sadece kendisinin grebildii bir freske dalmt. Kloe ise bir keden bir keye gidiyor, kh destann bir parasna kulak veriyor, kh Mani'nin hayran baklarnda onu byleyen grntnn ne olduunu bo yere tahmine alyordu. ite bu uzun sessizlik ve hayranlk anlarnda Mani ilk kez, nne geilmez bir resim yapma istei duydu. Bir Beyaz-Giysili iin tuhaf bir istek, dine aykn bir istek, gnahkr bir istek! Her giizelilie, her renge, her biim zarafetine kar olan evrede, en zararsz ikonann putperestlik sayld bu toplulukta, Mani'nin yeteneinin ve yaptnn ortaya kmasna yol aan, nasl bir mucizeydi? Yzyllarn tesine bakldnda Dou resminin gerek kurucusu grnen Mani'nin her fira darbesi, iran'da, Hindistan'da, Orta Asya'da, in'de ve Tibet'de binlerce sanatnn domasna yol aacakn. O kadar ki, hl baz lkelerde, "Bir Mani" deyimi "gerek bir ressam" anlamna kullanlr. O gn gitmek zereyken, Mani, heyecanna verilebilecek tuhaf bir harekette bulundu. Kloe'nin babasnn nnde dimdik eilerek, duvar resminin restorasyonu iin izin istedi. Charias glmemek iin kendini tuttu nk ocuun alamak zere olduunu hissetmiti. G bela bir cevap mrldanverdi, buna delikanlnn yant, erkeke bir el sk oldu. Topallayarak uzaklaan delikanlya bakarken yal Yunan byle bir ii bir acemi ocua brakmann huzur5*

suzluu ile ok zel bir insanla grm olmann yaratt tuhaf bir duygu arasnda gidip geliyordu; bu delikanl, belli bir nedenden dolay allak bullak ediyordu yal adam, dahas rktyordu. Daha sonraki haftalar Mani hazrlklara giriti. nce, allardan, kei kllarndan ya da tavan tylerinden kendi elleriyle yapt firalar; sonra, bulduu ya da kendi yapt soluk ya da parlak renkler. A boyas ya da kiremit rengi kumlar ayryor; yumurta kabuklarn eziyor, fildii rengini buluyordu. iek yapraklar, saplar ve meyve taneleriyle renk rflelerini, nanslarn yaratyordu. Renkleri sabitletirmek iin, badem aalarndan toplad reineyi kullanyordu. Mani tekrar Yunanlar'n evine gitme firsat bulduunda, hi acele etmeden takmlarn yayd. Mezopotamya yaznn scanda boyalardan ve reinelerden, kokunun her trls yaylmaktayd. Charias ile Malchos, babaoul gibi taraaya kp konumaya dalarlarken, Kloe de susamlklarn gidermek iin karpuzlar dilimliyordu. Kloe, Mani'ye karpuz vermek zere yanna geldiinde, birbirine girmi renkler grd. Fon olarak gk mavisi, sonra da belirsiz, toprams, kan rengi plajlar... Arkasnda durup seyre dald. Sonra yavaa, izgilerle klarn birbirine karml arasnda bir yz resmi fark etti. Mani'nin parmaklar bu yzn evresinde dolanyor ve her dolanta daha da belirginleiyordu. Ortaya bir insan resmi kmt, sanki g z sisinin iinden kan bir gezgindi, kalar, burnu, dudaklar, canllarn lenine katlmak zere duvardan frlayacak gibiydi. Bylenmi olan Kloe, Mani'ye yaklat, o ise adamna bakmak iin bir adm geri atmt. Yz srlsklamd. Yunan kz, onun akaklarnda ve gzlerinin evresinde biriken teri damla damla silmek zere, gmleinin ucunu masum bir hareketle kaldrd, Mani, Kloe'nin ho kokusunu, o afacan meyve kokusunu koklamay seviyor53

du, iine ekiyor, bu koku evresindeki havay dolduruyor, onu sarp sarmalyordu. Kzn giysisi her yzne dediinde, kendi harekeden arlayor, nefesi daralyor, gzleri ufalyordu. Sonunda dudaklarnn hizasnda aptalca tuttuu frasnn ucundan baka ey grmez oldu. Baklar, baka hibir ey yokmu gibi, oraya takl kald. Btn bedeni ile yalnzca, fira tutan elini hissediyordu. Yunan kz, Mani iine devam etsin diye ekildiinde, onun hi kprdamadn, son bir renk darbesi atmak istercesine frasna asl kaldn grd. Bunun zerine Kloe, sessizce yaklamas iin babasna iaret etti. Ancak Charias, odaya girer girmez sevincini saklamad: D e m e k byleymi! Duvarn bu kesi, atalarmn zamannda aynen byle olmalym! Mani iin bundan gzel iltifat olabilir miydi? Fras ile canlandrd bu yz, Charias'n anlatp durduu anl dnemin bir tan olmalyd. Malchos: B u adam kim? diye sordu. Mani, adn duvarda okuyormuasna: Vaftizci Yahya olmasn? diye sordu. H i de deil diye alay etti Yunan. Bu odaya Vaftizci asla girmedi. Budaylarn anas tanra Demeter olmal ya da avc Artemis veya tanr Dionisios. Hatta... Ortaya kan resme yaklat: Tanr Mithra da olabilir. Dura-Europos'tan gelen ressam onun btn gizlerini biliyordu. Bu onun resmi, imdi eminim artk. Bak, yznn evresindeki gne nlar grlebiliyor... Mani byk korkuya kaplarak: Mithra! diye mrldand, frasn firlatp koarak kt. eytan! eytan! eytan! diye tekrarlyordu, hi durmadan.
54

ocukluundan beri Yunanlar'dan kamas, ekmeklerini yememesi, evlerine girmemesi retilmemi miydi? Hangi delice kibir onu, bu yasaklar bozmaya itmiti? imdi de kalkm put resmi iziyordu. Gnahkr, imansz lanetli! Malchos'un bile bilmedii, kendi adacndan baka gizlenecek yeri mi vard ki? Oraya kapanmak, kendini unutmak, gmlmek, vcudunun kimse tarafndan bulunmamasn istiyordu. Soluklanmadan, gzlerini dinlendirmek iin suya sarkt. imdi, dirsekleri su kanalnn yatana dayanm, yz suya dnk, mintannn uzun kollar suya batm yalpa vurup duruyordu. Uzun sre kmldamadan, uyumu gibi kald. Suya tekrar baktnda, kendi yzn g r d , nce belirsiz, su durulduka daha belirli biimde. Yzn hi bu kadar yakndan grmemiti. Aralk dudaklarnn zerinde bir su damlac kalmt. Bir kez daha "eytan!" diye sylendi ama sudaki dudaklar kprdamad. Dudaklarn zntyle kvrdnda, sudaki dudaklar kvrlmad. Glmsedi. Kendi dudaklar yavaa sudakileri yknd. Suyun yanstt kendi yz deildi. Suda g r d , benzerini yknen kendi yzyd. Dudaklarndan, birden, kendisine ait olmayan ama kendi sesiyle syledii szckler dkld: Selam sana Mani, Pattig'in olu! enesi titredi ve acd. Cevap vermek, soru sormak istedi ama kendi szckleri boaznda dmlendi, azndan tekinin szckleri kt: Selam Mani, seni kendi adma ve beni yollayan kii adna selamlyorum.

55

Su kysndaki bu tuhaf olay, Mani'nin kendisi anlatr. Hem Mani, hem gnn birinde "Manici" diye adlandrlacak olanlar iin bu olay Vahiy'in balangcn oluturur. Bazlar inanlarn byle doduunu syler: erginlik dnemecinde dsellie kay, kadnla, yasaklanm olan kadnla karlama ve arzunun tamas... Kukusuz. Mani'nin, bu ocukluk aynasna bakmaya ihtiyac vard... paralanan belleinin paralarn toplamak iin. Doumu ile ilgili gerek, hurma bahesine gelii konularnda kukular vard. Geri onun kalntlarn para para toplamt ama birbirine balamaya cesareti yoktu. O "sesin" kendisine, "Pattig'in olu"diye seslenmesi, "grnt"nn azndan Mariam adn duymas gerekiyormu meer... "Sonunda, on iki yamdayken, hangi kadnn beni dourduunu, bu etten bedenin iinde nasl olutuumu ve domama neden olan ak tohumunun kimden geldiini rendim. " Bunlar, Mani'nin szleri, yllar sonra mritleri tarafndan kaleme alnd. ann ocuu olarak, bu konulara saf ve heyecanl bir gzle bakyordu. Grd ya da grr sand sudaki grntsnden kitaplarnda "kizim " ya da "Benzerim" diye gerek bir arkada imi gibi sz etmektedir. Bu asi ocuk iin bir ile dostu ve zellikle Bcyaz-Giysililer'e, retilerine ve yasaklarna kar deerli bir mttefiktir. Gene de, grntden korktuu karlamalarnn ilk giinii, duvara Mithra'nn resmini izdii iin pi56

manlk getirmek istediinde, "lkiz"i, umut ettii yant verdi: "Cann neyin resmini yapmak istiyorsa, onu yap Mani. Beni Gnderen'in rakibi yoktur, her gzellik O'nun gzelliini yanstr."

57

III
Put resmi de olsa, korkmadan resim yapabilir miydi? "Ikiz"i, duymak istedii daha nice ey sylemiti: BeyazGiysililer'in inancnn kendi inanc olmadn, asla onlarn dininden olmadn, onlarn safiyetlerinin kibir ve sapklk olduunu sylemiti. Gnn birinde, bu dnya ile karlaacak olgunlua eritiinde, hurma bahesinden ayrlacan da syledi. Mani, kendi kendine bunlar kimseye anlatmamaya sz verdi. Gene de o kadar byk bir sevin duyuyordu ki, ruhu paralanm, atlam ya da ikiye blnm olaca yerde, uzun bir yabanclk dnemi geirdikten sonra btnlemi, lehimlenmi gibiydi. Charias'n evinden, yanmakta olan bir batakhaneden kaar gibi kamam myd? imdiyse dnm, duvarn nne oturmu, att firay eline alm ve Mithra'nn ban ssleyen nlar birka darbe ile canlandrmaya balamt. Malchos'tan, selamsz sabahsz kamam myd? imdi ona dnm, daha dikkatli, daha sevecen bir dost olmutu. Tyr'li, arkadann deimi ve farkl olduunu grd, iyi ama neyi farklyd? tki delikanl, yan yana Kutsal Ev'de, dua odasnda diz ktklerinde, Mani ark sylemiyordu. Dudaklarn, enesini, kalarn kprdatarak ark syler gibi yapyor ama azndan hibir ses kmyordu. Toplulua ait meyvelikte almaya gittikleri gn, Malchos arkadann almadn da anlad. Beli usulca kaldryor, ar
58

ar indiriyordu, o kadar yava indiriyordu ki, bel, topraa ancak deiyor, sonra ara sra aletini bir aaca dayayarak gerekten i grmesine soluklanyordu. O gn Malchos, ne yaptn sormadan edemedi. Bunun zerine, Mani, yerden, kesilmi ama kurumaya balad halde henz yeil kalm bir dal ald ve bir kam gibi aklatarak: u sl dinle, dedi. Onu zdm iin hava inliyor. Dinlemesini bilseydin, unlar sylediini anlardn: u dnya zerinde daha hafif ol, bastrmadan yr, sert hareketlerden kan, ne aalan ldr ne de iekleri! Topra iliyormu gibi yap ama onu yaralama, okamakla yetin. Bakalar avaz avaz barrken, dudaklarn kprdat ve barma. Mani, ok sonralar, hurma bahesindeki genlik gnlerini anmsarken yle diyecektir: "O adamlarn arasnda, dinlenceye saygl olarak, hakszlk etmeyerek, ac ektirmeyerek, kurallarn izlemeyerek, onlar gibi sohbet etmeyerek, akllca ve kurnazlkla yol aldm." Topluluun arasnda her gn, trelerini uygulamadan ama onlara kar gelirmi gibi grnmeden yaamak iin kurnazlk gerekiyordu. nk yeniyetme delikanl, dnya yzne kana kadar, uzun yllar kendi gereini gizlemek, renmek, dnmek, olgunlamak zorundayd. Arada yapar gibi grnerek, aldatmaca ve gizlenme iinde yaamak zorundayd. Bunu byk bir sabrla yapyor ve cesaretini yitirdii anlar, kendi kendine "yeryznn davranlarn taklit edince kofluklar reniliyor" diyordu. Mani'nin gene de yapmack davranmad bir yer vard. Hurma bahesindeki binalar arasnda bir tanesinden, ktphaneden ieriye, bkknlk duymadan girerdi. Ne yazk ki Sittay da bu binada otururdu. ok basit bir
59

hcrede yaard. Ama ite, imdi de oradayd, kitaplarn ve okuyucularn yan banda! Mani, "baba"nn onaylad kitaplara bakt srece, kayglanacak bir ey yoktu. Ama baka bir kitaba dokunacak olsa, birka dakika iinde Sittay'n ya da onun emriyle " b i r a d e r l e r d e n birinin yaklap, tehdit ve lanet savuracan bilirdi. Oysa, Dicle Ovas'nn bu cra kesinde rastlanacana olaslk verilmeyen zenginlikteki ktphanenin, mminlerin, zellikle gen olanlarn okumalarna izin verilen pek az kitap vard. Yazarnn putperest olmas, yaptnn gnah saylmas iin yeterliydi. Yasaklanmayanlar sadece tp, bitkiler, yldzlar ve geziler hakknda birka kitapt. Yazar Yahudi ise, ibrahim gibi, hayvan kurban edip etmedii, bilinmeliydi. Bu da incil'in, hurma bahesinde okunduu biimi ile, nemli metinlerinden yoksun olduunu gsteriyordu. Yazar Hristiyan ise, mezhep sapkn olup olmadna baklrd. Bylece, ktphanede bulunan yirmi kadar incil sureti arasndan sadece ikisi veya , Sittay'n deyii ile "isa'nn retisini Yunanlar'n beenisine g r e " dzenledii iin mminlerin asla " A z i z " diye armadklar, aksine kfir, hain, sapknlar prensi dedikleri Tarsuslu Pavlos'un yazd mektuplardan birazck daha iyi karlanyordu. Mani kendisine yasaklanmam birka kitab tekrar tekrar okuyor, onu etkileyen, ilgisini eken ya da beendii uzun blmleri ezberliyordu. Bazen, kelimesi kelimesine bildii filanca metni tembel tembel gzden geirirken, anlatlan olayn gznn nnde canlanmasna ayordu. O zaman da iinde resim yapma istei kabaryordu. nce bo sayfa ile uzun sre ba baa kalyor sonra sayfa, yava yava Aramice yazlar, insan, iek ve masallardaki hayvan resimleri ile doluyordu. Ancak hibir zaman bir metni sslemeye, resimlemeye, hele bu deyime baylsa bile tezhiplemeye kalkmamt; aksine, resimlerine yakn60

dan baklacak olsa, sze gerek kalmadan znn anlalacandan emindi. Bylece Mani'nin sanat, nceden tasarlanmadan ama erken olgunlam bir ustalkla, kitap sayfalarnn kenarlarnda boy verdi. nce, suret kartclarn mrekkebiyle, kiilerin ve eyalarn biimini incecik iziyor, sonra ilerini kla dolduruyordu. "Biraderler"in gzetiminden g n b e g n alnan mutluluk anlan... Ama eninde sonunda durum ortaya kacakt. Beyaz-GiysiIiler'den biri, ilk kez, Mani'nin kutsal kitaplardan birinin kenarn kirlettiini grdnde, ilenen bu gnah Sittay'a haber vermeye kotu. Olan, ne kat ne de yalvard. Yaptnn taze heyecan iinde, ne korkuya yenildi ne ihtiyatlla snd. Efendi karsna dikildiinde, kstah bir aklama yapt: Resmi henz bitirmedim. Tomas'n ncil'inin sureti olan kitab kapan Sittay, kapaktaki Isa ve havarilerinin resmini grnce kalakald. Hibirinin bedeni yoktu, Nsral'nn* evresinde on yz vard, isa'nn hemen yannda, tarikatn inancna gre onun ikizi saylan Aziz Tomas vard. Onlarn evresinde de, lacivert bir gkyznde yldzlar gibi seyreden teki yzler... Sittay nefesini tuttu. Arkasndaki mminler, verecei karar bekliyorlard. Ama karar gelmek bilmiyordu. Efendi, pencereye en yakn masaya kitab koydu ve gn nn vurmas ile kitaba yeniden dald. Bakt yz de kendisine bakyordu, sayfann dnda da varln srdryordu ve bunun, ocuun hayal gcnden domadna inand. Yz kt, korkmuasna, daha da karard. Sittay byle bitkin dururken, Mani, parmen ktlarnn, tomar halindeki papirslerin, hurma yaprandan, eski sicimlerle ciltlenmi kitaplarn yl d u r d u u duvara bakyordu. Delikanl,
* Nsra kynde doduu iin Hz. sa'ya "Nsral" da denir. Ayn szckten tremi olan "Nasrnl" Hristiyan anlamna gelir. -yay. n.

her yapt cildinden tanyordu, yazarlarnn adlar dudaklarnn ucuna geldi: Ptolemaios, Arenaria, Marcianus, Bar Daysan... saatlerce, her kitaptan aklnda kalan hatta resimlemek istediklerini belleinden geirerek bu biimde ayakta durabilirdi. Hayranlkla parlayan ocuk yzne bir glmseme yayld. Artk onun iin, iinde bulunduu bu geici huzur sylenecek szle bozulana kadar, hibir eyin nemi kalmamt. Gzleri ve sesi sarslmln ele veren Sittay: B u resmi sana Tanr m yoksa eytan m izdirdi? diye sordu, Mani'den hibir yant beklemediini belirtmek iin de arkasn dnp darya kt. Ertesi gnler, tarikatn ba, delikanlnn zayf belleinde yer edecek rnek bir davran aryormuasna, gizemli bir tavr taknd. Malchos'un dndaki "biraderler" de, Sittay'n fkesine rastlamamak ve cezas verilmemi gnahn yaratt kutsal korkuya uramamak iin sulu ile konumamaya zen gsterdiler. Gnler geiyor ve hurma bahesindeki hava giderek yakc oluyordu, bunda, Mezopotamya gneinin hibir pay yoktu. Bu kez, Dicle'nin kysnda olmalar, sca hafifletmiyordu. Efendi, otoritesinin sarsldna inanyordu. Kendi kendine sylendi: "Gnn birinde ani bir duygu ile garip bir gerek araycs bir prense vaaz vermek zere Ktesiphon'a, Nabu Tapna'na giden ben deil miyim? Bu ocuun toplulua gelmesi iin direten ve Pattig zaaf gsterdiinde gidip ahsen ocuu alan ben, Sittay, deil miyim? Bunun iin Yce Irade'nin bir aleti deil miydim? Bir bakma Mani'nin vaftiz babas, topluluktaki babas olmadm m? Oysa, Tann'nn setiine inandm bu ocuk, yasamza kar gelen, Kutsal Yz' kirli parmaklaryla izmeye yeltenen ocuk oluyor! Onunla nasl konumal? Nasl davranmal? zellikle bu hurma bahesinde saygszl ve karkl yaratmasna nasl kar koymal?"

62

nk "biraderler" arasnda karklk bagstermid. Az da olsa aralarnda bazlar, kendi kendilerine sormaktayd: Seilmiler, ocukluktan klarnda, on iki yanda iken, belli olmuyorlar m? Bilgelikleri yetikinlerin yzlerinde panldamyor mu? Ha Kuds'teki Tapnak'ta bilginlerin karsna kan.Isa, ha Mani! Bu kyaslama, Sittay'n ilenen gnah karsnda sert davranmayn eletiren ou Beyaz-Giysili'yi kzdryordu. Krk yl nce, tarikat kurulduundan beri, yol gsterici ilk kez eletiriliyordu. Rakipleri: "Tanr tarafndan seilen aziz, Mani olsayd, kurallarmza her gn kar gelen ve topluluumuzu kk gren ahlaksz Malchos'u arkada seeceine, erdemli mminlerden birini seerdi! diyorlard. Gen Tyr'linin iman btn biri olduu sylenemezdi gerekten. Olgunluk ya olarak kabul edilen on be yana basacakt ve hurma bahesini terk etmek istediini saklamyordu. Herkese Ktesiphon'dan, yapaca ilerden, sarayndan, kervanlarndan sz etmekten ekinmiyordu. Sittay ve teki Beyaz-Giysililer, artk kendilerinden biri olmadnn bilinci iinde, onun haarlklarn nlemeye almaktan vazgemilerdi. Bu yzden, bir akam kyden dnnde biraderin zerine ullanarak onu Kutsal Ev'e srklenmeleri ve ceza direine balayarak, hibir aklamada bulunmadan, kamlamalar, Malchos'u bir hayli artt. Mani yetitii vakit, ular pskll kam arkadann srtna ve bacaklarna indirilmekteydi. "Kusurlarn itiraf e t ! " , "itiraf e t ! " , "Nedamet g e t i r ! " diye barmaktaydlar. Tyr'linin naralar her seferinde daha uzun, daha ac kyordu. Sittay'n bir iareti zerine, ikenceciler daha ok vurmaya baladlar ve delikanl hrsla bard: Kaamak yapan tek insan ben deilim, neden cezalandrlan ben oluyorum?
63

Sittay'n yz bir glmseyle aydnland, ite bekledii itiraf buydu. Sadece bu szleri bekliyormu gibi, cellatlarn durmalar iin ocua yaklat: Seninle birlikte olan kimdi? Kendine gelen Malchos vazgeti: H i kimse! Yalnzdm! B u akam yalnz gittin, bunu biliyorum. Ama baka gnler, biraderlerden hangisiyle gittin? Hibiriyle. ikence gren ocuun soluundan baka bir ey duyulmuyordu. Sittay, ciddiyetle Mani'ye dnd ve st perdeden: Senin olduunu biliyorum Mani, dedi. Biraderlerden ou da biliyor. Ama bunu senden duymak isterdim. Sittay neredeyse barmt, ikencecilere ilerine devam etmeleri iin iaret etti. Mani atld: Malchos bu ikenceden kurtulursa konuurum. Sittay haykrd: Syle yleyse! D o r u d u r , Malchos ile baz gezintilere gittim. Nereye gidiyordunuz? Sittay'n bekledii cesur bir itiraf deil, bir ihbard. Mani: Kye gidiyorduk, dedi. B u n d a n kukulanyorduk zaten, kime gidiyordunuz? Deiik kimselere. Yunanlar'a? Bazen. Bir kere bile fazladr. Pislie ve gnaha bulatnz. Sittay'n her cmlesi, uultuyla onaylanyordu. Sittay daha fkeli, daha sulayc biimde devam etti: Yunanlar'a gittiinizde, hi ekmeinden yediniz mi?
64

Mani'nin cevab hazrd, bir adm att, ban kaldrd ve gururlu biimde: Evet, dedi. Yunan ekmei yedim, benden nce isa'nn havarilerinin yaptklar gibi. Onlar, uluslara vaaz vermeleri i^in gnderdiinde yanlarna ne deirmen, ta ne de brek vermi. Tek eyalar, zerlerindeki giysilermi. Bu szler zerine Sittay kkredi, Beyaz-Giysililer seslerini ykselttiler. Mani tam konuaca ve bir adm ataca srada akl kart, kollan, bacaklan gevedi, ne dudaklanna ne ellerine hkmedebildi, orada ylece, acnacak durumda kalakald. Hkrarak. Zafer Sittay'indi. Otoritesine kavumu, eletirilere son vermiti. Mani'ye yukandan aa bir bak firlatt, sonra bata bulunurcasna: Kardelerim dedi, aranzdan bazlan u anda topluluumuzdan kopmu, yasalarmza kar gelmi, geleneimizi kmseyen, kibir gsterisine kalkan u iki cahili kovmam ister. Ama bu iki gnahkra ayn davran gsteremem. Malchos hibir zaman dinimize candan balanmad. Buraya yetikin olarak gelenler dindarca bir seimde bulundular, bunun iin dllendirileceklerdir; buraya ocuk olarak gelenler, bizim aramzda yasalanmza gre yetitirildiler. Malchos bunlardan ne biri ne de dieridir. Biz onu, lm babasnn hatn iin aramzda tuttuk ama bilelim ki asla topluluumuza ait olmayacaktr, o kirli dnyaya aittir ve oraya gitmesi gerekir. O n u burada tutmak, gen mminlerimizi yoldan karmasn gze almak demektir. Kant ortada! "Malchos'un zararl etkisi olmadka, Mani'yi srekli gnaha itmedike, Mani her zaman bu srnn en yumuak kuzusu olacaktr.

65

V Mani o gccc, yatak diye kullanlan hasrna uzandnda, yatakhane karanlk ve botu. "Biraderler" akam duas iin Kutsal Ev'de toplanmlard. Sesleri, dalga dalga gelmekteydi. Sonra, tam bir sessizlik oldu. Bunun zerine Mani doruldu, sol bacan, salam olan bacan, bkt, zerine o t u r d u , yzn pencereye evirdi, dolunaya, halesi gzlerini doldurana kadar bakt, sonra yakalad bu sindirmek iin gzlerini kapatt. O zaman zihninde, suda g r d resim, kendi resmi, "Ikizi"nin resmi belirdi. Mani yalnzca onunla alayabilsin diye. N e d e n topluluun nnde kk dtm? Neden Sittay'a cevap veremedim? Neden onu susturamadm? "Vakti henz gelmedi", dedi teki. N e d e n bu insanlara, inandm gerekleri sylememeli? "isa'nn szlerinj okumadn m? Kel baa imir tarak vurulmaz! Gerek, ona layk olana sylenir. Senin grevin krallara boyun edirmek, inanlar sarsmak, dnyay altst etmektir ve sen birka Beyaz-Giysili'yi afallatmann peindesin!" ocukluumdan beri burada yaadm, onlardan baka grtm insan yok. "Sen hibir zaman Beyaz-Giysililer'den olmadn, senin yazgn baka, bu adamlarn arasnda yalanacak deilsin."
66

Bu szler dudaklarn okadnda, alamay brakt ve ksa bir an bir de kapld: imdi Malchos ile gidecek olsa? teki, sabrszlnn karsnda, sakin bir grnm ald: "Hayr Mani. Kendini aa vuramazsn, dnya ile karlaman iin henz ok erken. Bir ocuu hi kimse dinlemez." Malchos, atlm olmasna karn, birka hafta daha hurma bahesinde kald. zin verilmemesinin, yedii darbelerin belirgin iziyle ilgisi vard ve cellad Sittay, komu kyn insanlarna, kukularn artracak ipular vermek istemiyordu. Mani, arkadann bu kukulu affi kabul etmeyeceinden ve firsat bulduu ilk gece kaacandan emindi. Ama Tyr'li, gidiinin ertelenmesine aldrmad. " B u halde Yunanlar'n karsna kmak istemem" dedi. Hayatnn kadnna ve mstakbel kaynpederine bu ekilde grnmek istemiyordu. zler geene kadar glgede bekleyecekti. Aslnda Malchos, gitmek iin o kadar da acele etmiyordu. Yirmi gn sonra, biraderlerden biri, Sittay tarafndan, gitmesi gerektiini sylediinde, ne yapacan bilemedi. Mani, sana yalan sylediimi itiraf etmenin zaman geldi. Vakit, itiraf vakti deil. Yalanlarn unutuldu bile. stelik veda tavrlarn taknma. Greceiz. Ben gemiteki yalanlardan sz etmiyorum. Bugnden sz ediyorum. Buradan kar kmaz Yunanlar'n beklediklerine, arlayacaklarna inanman saladm. Yalan syledim! Charias seni damat olarak istemiyor mu? Szn edebildim mi sanyorsun? Sizi yzlerce kez birlikte konuurken, glerken grdm, seni olu gibi seviyor.
67

Arbela Sava'nda atalarnn ne yaptn sorduum srece, doru! Ama kzn alp, Ktesiphon'a gtrmek istediimi bilse, bana tek bir saniye bile kapsn amaz. N e biliyorsun? Kloe'yi ciddi ciddi isteseydin, hi duraksamadan vereceinden eminim. Kim kzn bir Beyaz-Giysili'den esirgeyebilir ki? iki arkada glmeye baladlar. Yksek sesle deil, duyan olabilirdi. Mani, ondan bir daha haber alamad. Kendisi de devaml gzleniyor, itten dar her knda iki "birad e r " ona elik ediyordu. H u z u r u , gizli snanda bulabiliyordu. Mucize kabilinden, oraya gittiinde ya da oradan dndnde Beyaz-Giysililer'den hi ekinmiyordu, sanki oras bir eit grnmezlie brnm ve orada geirdii saatler, ilerlemez olmutu. Bir gn, engel olarak kulland palmiye daln atnda, birinin olduunu hissetti. Kloe! Buraya nasl gelebildin? Sesi sertti. Hibir insan aya snana demi deildi! B u n d a n ok nceleri, seni bir kez izlemitim. O kadar dalmtn ki, yanna gelmeye cesaret edemedim. Mani, Yunan kzyla her zamanki sevecenliine brnd. Kzn kabahatini balamt. Malchos'tan ne haber var? Nehrin kar kysnda, iiye ihtiyac olan bir iftide kalyor. Sabahtan akama kadar alyor, bitik halde uykuya dalyor. Bize sadece bir kere geldi. Geldiiniz gnleri zlyoruz. Babam, daha dn, duvarlarmzda restore etmek isteyecein baka resim yok mu diye soruyordu. Kk kz, salar kadns bir bartyle rtnmt ve Mani'ye yabanc gelen utanga haller taknmt.
68

O gnlere ait ok gzel anlarm var. Baban ile Malchos'u grr gibiyim, yle gevezeydiler ki... Mani, bize geldiinizde, ben asl sana bakyordum. Mani duymam gibi ayn keyifli sesle devam etmeye alt: ...bitmez tkenmez Arbela Sava, iskender'i kurtarmak iin tam zamannda yetien byk atanz. Malchos'un l l gl... Kleo ciddi bir hal ald: Mani, benim hep baktm sendin. Seni babam da seviyor. Mani'nin yzne, izgilerini yumuatan bir glmseme yayld ama kendini toplayp bir adm geri att: Y a Malchos? O n u n l a hi szlemedik. Yllardr kurduu d... Bakalarnn dn tamam m gerek? Mani geveledi: A m a ben sz verdim. Sol kolunu bildik bir aaca dolad, Malchos'un "hanm'n" kendinden uzaklatracak szleri sylemeden nce, g bulmak ister gibiydi. B u hurma bahesinde, asla kadn almamak zere yemin ettim. Bak, u halat belime doladm... Kloe'yi teselli etmek istercesine ekledi: O tarihte seni tanmyordum. Hayr, tanmyordun. O hurma bahesinden baka bir ey tandn m? Baka bir ey tanyacak msn? Hi acaba, birini sevecek misin? A n d itim! diye srar etti Mani, sesine kuru bir ifade vermek isteyerek. Bunun zerine Kloe kat, iyi balanmam barts bir dala takld. Almak iin durmad.
69

Mani, kzn alamas^ kendisinin de usulca zr dilemesi iin onun uzaklamasn bekledi. Kendisinin de Malchos'u balamas iin... Bir ay sonra, hurma bahesinde konuulanlardan, Malchos'un Yunan kzyla evlendiini ve birlikte Ktesiphon'a gittiklerini rendi Mani.

7o

II
Mani uzun sre, ok uzun sre, yetikinlik ann ok sonrasna kadar sabretmek zorunda kald. Mriderinin yazdklarna gre, ancak yirmi drt yandayken "kizinin dudaklarndan" onca bekledii szleri duydu. "Dnyaya almann vakti geldi. Bu hurma bahesinden kmann da..." Beyaz-Giysililer'in yannda, inanlarn ve ibadederin reddettii ve her gn onlarla karlamaktan nefret ettii halde, o kadar sre orada kalmsa, gitmek isteine karn, itiraf edemedii bir korku duyuundand. Tarikatn kapal dnyasnda, aslnda olgunlamadan ihtiyarlayp hrnlald bu titrek, kukucu, sapknlklarna bal, itin tesinde neler olup bittiinin bilinmedii bu dnyada btn genliini geirmiken, dnya ile yz yze gelmeyi nasl hafife alabilirdi? Bu yzden gnlerin, haftalarn, birbirine e tekdze, hznl, can skc gemesine ses kartmamt. O nisan sabahna kadar! Orada, suya eilmi, hareketsiz, dakikalarca kalmt, teki "biraderler" gideli ok olduu halde... Sonra, yava yava dorulduunda, ok uzaklara bakmt. Gne hafife kapal, hava lk ve baygn, dut aalarnn yapraklan, tutsak olmu kanatlar gibi, hznle sallanmaktayd. mrnn geri kalan saatleri ona aniden deerli grnd. Kararn verdi: Akama varmadan gidecekti!

91

"Gitmek, diye tekrarlyordu Mani, gitmek bir bayram, binbir biimde, belki de tek bayram. Ufkun ezeli ve ebedi tutsaklar olan insanlar, baka bir ey kutlamlar mdr?" Hurma bahesinden ayrlrken ne aldatmay, ne kamay denedi. Gururu ve cesareti ve de treni seti! nce arnmak, teninden, yirmi yldr onu sarp sarmalayan o teki beyaz tenden kurtulmak, yerde serili cansz kalm giysisine tepeden bakmak! Sonra, renklerle yeniden domak! Eski bir tarihinin naklettiine gre "Mani bol paal, kf sars ve armut yeili bir pantolon giymiti. Omuzlarna gk mavisi bir hrka atm, gmlei beyaz olmakla birlikte, kendisi tarafndan o sknnl bekleyi gnlerinde eyiz iler gibi ieklerle bezenmiti." Gene de Mani'nin mritleri, bu ayrl gnn anmsayp anlatrken Mariam' ve Mardinu'yu, Utakim'in skt kundak bezlerini unutacak ve yalnzca d o u m gnnden sz etmeyi yeleyeceklerdir. Hayr diyeceklerdir, bir kadnn karnndan bir topluluun karnna gei, d o u m saylmazd sadece sona ermemi bir gebelikti, bir baka ey, kendi evresinde yirmi yl srecek bir yolculuk gerekliydi. Yeryznn sarslmas, sabr iinde oluur! Mani o g n giyimini tamamlayp ve Kutsal Ev'in alak tavan altnda toplanm olan Beyaz-Giysililer'in huzuruna karken, gz ilerde, sopas elinde, kitab koltuunun altnda idi. Yry gvenliydi ama ince sakal hafife titriyordu. Son giren o oldu. Dua balad halde, gelii mrldanmalara yol amt. Beyaz omuzlular dnyor, biraderlerden biri duaya dalmsa yanndakini drtyor-ve bu kstah, aalk herifi gsteriyordu. Sadece rahip, Sittay, duaya devam eder grnd. Ancak sonuncu arky her zamankinden ksa kesti, sonra mminler, Ma7*

ni'nin renk kstahl iinde durduu yerden gememeye alarak, duvarlara srtnerek geip gitdler. Kreksiz kadrga mahkmlarna ya da asz balklara benziyorlard. Dar kaklarnda kapnn nnde kmelendiler. Kkrtcya lanetler yadrdlar, rklne kzdlar, iledii gnaha, byle aniden delirmesine, fkelendiler. Bir saat sonra Mani dar ktnda, aralarnda bir uultu ykseldi. O n u yakalamak, renkli giysilerini paralamak, yapt ii kendisine detmek iin eller uzanmken, aniden baba olduunu ve grevleri bulunduunu anmsayan Pattig araya girerek olunu kolundan ekti ve " b i r a d e r l e r i n gremeyecekleri su kanalnn kysna gtrd. Mani, sessizliini ve vakarn bozmadan Pattig'i izledi. Asl endieli olan, bitik grnen Pattig idi, geri yzne yakndan bakanlar, aa vurulmayan bir mutluluun izini grebilirlerdi: O da mrnde ilk kez, olunu korumann, tehlikeden kurtarmann verdii mutluluktu. Malchos'un gidiinden beri aralarnda, birbirlerine ilgisiz ve kaytsz grnmelerine karn, sessiz bir dostluun d o d u u gerekti. Ama Pattig hibir zaman, Mani'yi kolundan ekerek topluluun dna kartmak ve ona tte bulunmak gibi bir yaknlk kurma firsat bulamamt. Klk deitirmek gibi gln bir'dnce, nerden aklna geldi? Kulaklarm beni yanltyor olmal. Dnya ile tanmak iin nasl giyineceimi sylemeye kalkan bir Beyaz-Giysili mi? Pattig, daha uysal bir yant bekliyordu. N e d e n byle konuuyorsun, evrende hl dman varm gibi? Burada yalnz kardelerin var. Gel, beni izle, gidip mir Sittay' grelim. Sana nasl deer verdiini bilirsin, bu aptalca olay unutacaktr.
73

Unutmasn istemiyorum. Gzlerinden bu grntnn hi gitmemesini ve yirmi yl sonra bile dnde renkli giysileri iinde Mani'yi grmesini istiyorum. Kendine gel Mani, akln bana topla. Farfaraln sras deil, seni kovmak iin Yallar Sinodu* neredeyse toplanr. Belki onlarla konuacak, onlar yattracak vaktim kalmtr. B e n gitmek istiyorum, Sinod gitmemi isterse neden korkaym? Beni cezalandracaklarn sanrlarken, dllendirmi olurlar. Gitmek, gitmek, baka bir ey dediin yok, ama nereye gideceksin? Hep burada yaadn. Buradan karsan, mahvolursun. Aras gemez, seni snm bir balon gibi yol kenarndan toplarlar. S e n bu sefil hurma bahesinde bana yeterince yer o l d u u n u oysa yeryznn bana dar geleceini mi sylemek istiyorsun? B u r a d a seni dinleyecek ve/tartacak insanlar bulursun. Bizler senin tek aileniz. .Seninle konuan bana gelince, etimden kanmdan olduunu biliyor musun? Pattig daha nce bu szleri hi sylememiti, Mani'yi .yolundan dndrmek iin, imdi yersizce sylemekteydi. Mani, gerekten de sarsld. Baklar dondu. Kalbinin atlar akaklarna vurdu. Zaaf gstermekten korktu. Dayanaca bir yer arad. Pattig, onu toplamak ister gibi elini uzatt, ama oul ona dokunur dokunmaz, avucunun kekremsi slakln hisseder hissetmez, dikilip doruldu ve ifadesiz bir sesle: B i r adamn babam olabilmesi iin artk ok ge dedi. O ana kadar hibiri, aralarndaki kan ban, ima yoluyla da olsa, anmsatmamt; her biri dierinin bildii* Diri leri Kurulu - yay. n.

74

ni bilmekle yetiniyordu ve bu sessiz beraberlik aralarnda srekli heyecan nedeniydi. Pattig'in szleri sadece st rtl, ve akll bir anlamay bozmuyor ama bu koullarda, bu denli art-dncelerle sylenmi olmalar, Mani'nin kulaklarna saldrgan ve edepsiz szler olarak yansyordu. Kesin kararlln belirten bir ifadeyle konumadan nce, Mani glkle nefes ald: T a ezelden beri, bu bedene senin yolundan gireceim yazldr. Ama yoluma engel olacan deil... Topluluun yallar, Kutsal Ev'in yanndaki Sinod odasnda toplandlar. Bakanlk eden Sittay, yeeni Gara, Edessa'dan*, Frat'dan ve Kakar'dan birer "birader". Toplam be yarg. Masann evresinde oturmular, karlarnda, onlara dnk, ayakta ve yznden hibir ey anlalmayan sank... lk sz Sittay'a dt: Seni cezalandrmak iin toplanmadk Mani; tvbe etmen iin buradayz. Yirmi yl boyunca safln ve alakgnllln beyazlna brndn, oysa imdi gururun renklerine bulayorsun. Aramzda uysal bir kuzu gibi ekingen ve drst bir nianl gibi yaadn, bedenin temiz kald, azna sadece temiz yiyecekler soktun, bugn byle bir nimeti neden tepmek istiyorsun? Mani, yarglarn tepelerinin zerinden duvardaki bilinmez bir noktaya bakyordu. Saf olan ve olmayan besinler dkya dnyor, sizce dknn saf olan ve olmayan var m? Seni, hogryle dinlemek zere ardk. Daha azn aar amaz, bu kibirlilik niye? H i hn duymuyorum. Ama beni saflk iinde yaatmakla bbrleniyorsunuz, ben de size, vdnz bu safiyetin bir hi olduunu, sylyorum. Toplulua
* Bugnk Urfa -. n.

75

ait topraklarda yetien meyvelerin "erkek" ve saf oldu u n u sylyorsunuz, sylediiniz bu deil mi? yleyse onlar neden darda, saf olmayan kyllere satyorsunuz? Pis dileriyle srsnlar diye mi? Nereye gelmek istiyorsun? S a f olan ve olmayan besinlerden sz etmek bo inantr; saf olan ve olmayan insanlardan sz etmek aptallktr, her eyde ve her birimizin iinde Aydnlk ve Karanlk vardr. Bizim saflk zerinde duruumuzu protesto etmek iin mi beyaz giysilerini karttn? Hayr. Byle giyindim nk gideceim. Kapya doru bir adm att. Sittay seslendi: Dncelerini yeni akladn, seninle henz tartmadk, kendi aramzda grmedik, oysa sen kalkm gidiyorsun. Bu grmede saldrganlk gsteren Mani idi. Daha sonralar, Sittay'n ana kucandan kendisini kopartmasn yirmi yl boyunca hapis tutmasn ve korkutmasn balayacaktr. Daha sonra, ondan sz ederken kin duymayacak, birbirlerine duyduklar hayranl anlatacaktr. Ama imdi balar kesmek, kurtulmak, kamak gerekiyor. Gitmesini bilmek. Sizlerden biriyle anlamadm iin gidiyor deilim. Dnyaya verilecek bir mesajm olduu iin gidiyorum. N e y m i o mesaj? O n u burada aklamamam gerek. Dnya onu size yansttnda arm duymu olacaksnz. Mantkl ol. Seni dinlemek iin toplandk ve hibir aklama yapmadan gitmek istiyorsun. Kyl yeni bir tohum bulduunda, tarlasnn bir kesine eker, tutarsa tarlann geri kalanna da eker. Bize mesajn akla, ne d n d m z sana syler, doruyu yanltan ayrt etmene yardmc oluruz.
76

 D o r u olan dorudur, yanl olan yanl. Sizin veya benim grlerimizin nemi yok. Sittay'n sesi sertleti, ama dmanca bir tavr almadi; Sadece dnceler sz konusu deil. Biz burada toplanm kdemli be insanz, kitaplara, geleneklerimize sadk be insan. Bydn grdk, bildiin her eyi biz rettik, ii, kibirini, benim dncem sizinkinden daha nemlidir demeye kadar vardramazsn. B u n u bana sen rettin Sittay: gerekte ounluk yoktur. Bir sr adam, drt mevsim boyunca en sama eylere inanr, saylar inandklarn hakl gsterir mi? Karlarnda durduun biraderler, o sylediin biimsiz kalabalk deil, en bilge, en bilgili insanlar! Evrenin yasalarna, bilimadamlanna oy vermemi. Onlar hep vard, grmlerimiz neyi deitirir? Kendinden emin grnyorsun. B e n sadece bana bildirilen mesajdan eminim. B u mesajn sana Tanr'dan m yoksa eytan'dan m geldiini bilmek gerek. Tanr, neden seni sesin, bunu dndn m hi? En aziz olan, en dindar olan, en erdemli olan sen misin? B e n maksatn sormuyorum. Belki tercih ettii benim. Sittay'n sabr tamt ama kendini tuttu: Diyelim ki Yce Tanr gerekten seni seti Mani. Belki de hurma bahesine eref vermek istedi. Ne dersin? Eer sen azizsen, sen kutsanmsan, seni tayan aa da kutsanmtr. B e n d o d u u m d a , dokuz ay iinde yzdm suyu ne yaptlar? Attlar. Bu hurma bahesi de, ocukluumun ve yetikinliimin iinde y z d sudur. Bu kadar fazlayd. Kukucu Sittay, kstah Mani'ye sylediklerini tekrar ettirmek isterdi ama yeeni Gara, yerinden firlayarak "Sapkn!" diye barmaya balad. O
77

an, iaretine yant verircesine kap ald ve Beyaz Giysililer'den bir gruh kfrederek, dorudan Mani'nin zerine ullanmak, zerine amur atmak, renkli giysilerini paralamak zere ieriye girdi. Sittay araya girdi: Kim ona admdan fazla yaklarsa, aforoz edilir! Yumruklar durdu. Ama yere dm olan Mani, ban kaldrmaya cesaret ettiinde, alnn bir amur deryas kaplad ve kalar yzne akmaya balad. Yeniden kt. Pattig onu glkle kaldrd ve gruhun elinden kurtard. ite o zaman Mani, gzyalar arasnda glmseyebildi. itilip kaklmasna hi de hayret etmemeliydi. Yasalarn maskara edeni ba tac m edeceklerdi? Aslnda acnacak durumda olan kendisiydi. Bir amar, bir amur banyosu ile btn vakarn kaybedip, babasnn kollarnda alayan bir ocuk olmutu! Kolunun tersiyle gzyalarn sildi, doruldu, eyalarn koyduu tahta sand at, yaz takm ile fralarn bir bez parasna sarp beline balad. Sonra ayaa kalkt. Uzun sre kollar sarkk, bir adm atamadan durdu. Sonra iindeki sesten son bir onay bekledi: "Evet Babil olu Mani, yalnzsn, yoksulsun, seninkiler tarafndan yadsndn ve evreni fethe gidiyorsun. Gerek balanglar byle belli olur."

78

KNC BLM
DCLE'DEN NDUS'A

ve

Umudum, dnyann dousuna meskn topraklarn her yerine ulat

MANI

Mani, 2 4 0 ylnn Nisan aynda, Beyaz-Giysililer'in hurma bahesinden ayrld. Tarihinin bir sayfas evrilmi oldu: O gne kadar hep ayn yerde kapal kalmt. Bundan byle mr yollarda geecekti. lk ura Ktesiphon oldu. Mani doduunda, Dicle Vadisi'nin bu byk kenti Parth krallarnn mekn idi, o tarihten bu yana iranl Sassaniler, imparatorluklarna son vermise de, lkenin yeni sahipleri ayn bakente yerlemiler ve kent bylece saygnln ve zenginliini korumutu. Ktesiphon ad bugn silinmi bulunuyor. Oysa antik an byk metropollerinden biri, Maniciliin beii ve dou Hristiyanlnn merkezi olmutu. Be yz yl sonra Araplar'n kuracaklar Badat kentine uzak olmayan bu yerde, Mani'nin en grkemli baarsn elde ettii sarayn kalntlarna, bugn bile hayran kalnabilir. Ancak hurma bahesinden ayrld gnn ertesinde iler henz bu aamada deildi. Babilli, bir fatihin ruhuna sahipse de, grnm bambaka, giysileri rengrenk bir gezginci keie benziyordu. Yaya olarak, bir barts ile kt yoldan, kente drt-be gnde ulaabilirdi. Ama Dicle tam, bentleri ykm, yollar kaplam ve yolculuk uzamt. Kente ancak onuncu gnn akamnda ulaabildi ve kalabala kart. Ktesiphon zenginleri sr sahibiydiler ve kleleri her sabah sry surlarn dna Nassira ve Mahoze
81

yaknlarna otlamaya gtrr, akamlar kent kapsndan bir yn bulutu, oban denei ve hayvan kokusu karm olarak girerlerdi. Pek ok yolcu gibi Babil olu da onlarn peinde, itile kakla, ksre tksra, leleri durulan, akama doru artan kent grltsnden akna dnm olarak kent kapsndan ieri girdi. le uykusunda baygn yatm olan satclar, hamallar, rtkanlar, askerler, deveciler, ilerinin telana dmler, onlara da saylar her geen saat artan, hasr, tekke ve kay satmak isteyen piyasann gezginci satclar katlmt. Paralar, bir keseden dierine akr akr akyordu. Ktesiphon ite byleydi. Oraya hava almak iin deil, gsteri iin, tombul ocuklar ile dadlarn, ifter ifter, drder drder bilezikleri takm olan zellikle de balk edi, st beyaz eleri sergilemek iin gidilirdi. Kentte neye sahipseler, hepsini takarlard. Ara sra, duvar dibine km bir dilenciye bu bileziklerden biri anlyorsa, kalabaln gzleri flta gibi alsn diye atlrd. Hava daha da kararp gezinti son bulduunda, hayvanlar ve insanlar, yiyip imek iin evlere kapanrd, nk meyhanelere sadece yolcular ve serseriler giderdi. Kendisine saygs olan her kentli kendi evinde ierdi, yatarak -imek iin hep uzanlrd- sevilen dostlarla toplanarak! Burada bile nemli olan gsteriti; iip sarho olacak olanaklara sahip olunduunu, dosdara, komulara, mterilere, arap sunulabileceini ve kendinden geecek kadar iilebileceini gstermek artt. Krallar Kral da byle davranmyor muydu? enicibalarn ve sakilerin yan sra, hametli sarholuu srasnda verdii emirleri kaydeden, ayld vakit de kendisine hatrlatan ve hatasn dzeltmesini salayan bir ktibi yok muydu? Bir gece nce ikiyi fazla karp, drt yllk vergiyi affettii taktirde bunu dzeltmek, ya da fkeli sarholuu ile dans etmedii iin mneccimban azlettii taktirde onu tekrar ie iade ettirmek hep ktibe derdi.
8

Ktesiphon. Dzenli bir ayyalk, kl krk yaran bir grkem. Ktesiphon, Babil'in mirass, Roma'nn rakibi... ite Mani geceyi byle bir kentin surlar iinde geirecekti. Ama nce, kenti tanmas iin arkadan bulmas gerekiyordu. Mani, dierlerinden daha az acelesi varm gibi grnen bir yolcuya sordu. Ma'chos adnda Tyr'li bir taciri tanyor muydu? Adam gzlerini abartl biimde ksarak, "Malchos?" diye tekrarlad. Bu isimde on, on iki kii vard. Kars Yunan m demitin... Ve Mani bylece, Bosses alanna pek uzak olmayan Nabu Tapna'nn bulunduu mahalleye ve palmiye aaiarndan bir itin arkasnda yeni badanalanm iki katl bir evin nne vard. Kapc, ziyaretiyi efendisinin yanna gtrdnde her yan prl prl, zengin ve tombul haliyle iki kolunu aan Malchos, utanga bir tavrla: Sana sylediim saray deilse de, imdilik u fakirhaneyi yaptrdm, dedi. Kloe koup geldi, gzlerine inanamyordu. Pek az deimiti, kucandaki tombul yanakl ocuk olmasayd. Hep o eski afacan, salar dank ve Mani'nin sevegeldii kk kz gibiydi. Ksa bakmalarnda, yapmackl olmayan bir sevin vard, kukusuz bir de, bir para zlem! Ama birka yana ekilecek imalar, asla! B u giysi... dedi Kloe. E v e t Beyaz-Giysililer'den ayrldm. Tamam m? ilelebet mi? O n d a n da te... Mani ona doru bir adm att, titreyen eliyle ocuun yanan okad, iki yanda var-yok aras bir kz ocuu idi; tanmad konua kendini okatt hatta, utangalkla annesine aslmadan nce bir de glmseme bahetti.
83

Buraya ho geldin dedi, Malchos, biliyorsun bu ev, senin de evin. Yeryznde bana ait bir ev olabilse, o da bu ev olurdu. Ama gelip geiyorum. N e r e y e gidiyorsun? H n z bilmiyorum. imdilik, bu gece beni konuk eder misin? B u gece, yarn gece ve mrmn btn geceleri. Yarn geceyi, yarn sorarm. Malchos kar koymak istedi ama arkadann o uzaklara dalm, yeryznden kopmu, uyurgezer halini tanyverdi. Israr etmekte yarar yoktu. En iyisi konuyu deitirmekti: Yarn seni, depolarm ve atlyelerimi grmeye gtrrm. Sonra saray ve yar alann... Arkadann szn kesti, elini tuttu ve zr dilercesine: H a y r Malchos, dedi. Bu kentte rastgele dolamak istiyorum. Dnya nasl yayor, grmemin zaman geldi. Ertesi gn Malchos eve yemek ve le uykusuna yatmak iin katnn her gnk gibi, kestirmeden, terk edilmi bir meyve bahesinden geirirken, Mani'yi evresini saran kk bir kalabalkla, bir tan zerine oturmu grd. Yaklatnda, arkadann bir yandan evresindekilerle konuurken bir yandan da dizlerinin zerinde ak bir kitap grd, zerine bir eyler iziyordu. Tyr'li ayan yere tam basacakken, ressamn evresindeki birka yz tanynca vazgeti ve baka yne bakarak yoluna devam etti. Eve geldiinde, bir ey demeden sofraya oturdu. Kloe, eletirircesine sordu: Mani'yi beklemeyecek misin? O gelince yer. Ben acktm. Malchos surat astnda, olduundan da iman grnr, top sakal diken diken olurdu. Kloe:
84

Yine kervanlarla sorun kt, diye kestirip att. Ama kocas susuyor ve ekmei parlaya paralaya yiyordu. Sadece parmaklarna bakyordu. Kloe stelemedi, iini grmeye devam etti. Malchos, yemeini bitirdikten sonra le uykusuna yatmad, gidip bir yasta oturdu ve hrsla amber tespihini ekmeye balad. Bir saat sonra Mani dnd. Malchos gzlerini kaldrmad: Baheden geerken seni grdm... birtakm adamlarla sohbete dalmtn... onlar tanyor musun? Hayr. Krmz mrekkeple bir elenk resmi yapyordum, geldiler, onlarla konutum. Onlar tanmadan m? Senin evinin dnda, bu kentte kimseyi tanmyorum. Sana onlarn kim olduklarn syleyeyim: bo gezenin bo kalfalar, ie yaramazlar takm, tkler, ayyalar, bo arazilerde gezmekten baka ileri olmayanlar... Susuyorsun! Dinleyicilerinin, mahallenin en berbat serserileri oluuna aldrmyor musun? Mani susuyordu. Ancak bu yirmi drt yandaki ocuun, bu sakall ve alacal bulacal koca bebein suskunluunda yle bir safiyet vard ki, Malchos stelemedi. Kollar sarkt, gzkapaklar kapand ve bo yere geciktirdii yle uykusuna dalmaya gitti. Ertesi gnler, Tyr'li, baheden gememeye zen gsterdi. Mani'nin grt berbat insanlara rastlamaktansa, yolunu uzatmay yeliyordu. Bir hafta sonra, eski yolundan gitmesi, meraktan m, bkknlktan m yoksa dalgnlktan myd? Ancak bu kez, Mani'nin evresinde on be kii grd, aralarnda o ilk gnlerin iki ayla ama ayn zamanda her eit insan vard. Biri de Malchos gibi Tyr'li zengin, saygn bir komuydu. Babilli, her zamanki gibi devirdii sol bacann zeri-

85

ne oturmu, kitabn am, ancak resim izmeyi brakarak frasn kulann arkasna koymutu. Arkada katrndan inerek, bir selvi aacn siper etti ve onu dinlemeye balad. Mani, onu g r d n belli etmeyerek konumasn srdrd: . . . ilk bata, evrende birbirinden ayr iki dnya vard: Ik dnyas ve karanlklar dnyas. Ik bahelerinde istenebilecek her ey mevcuttu, karanlklarda ise gl, grkemli, fkeli bir arzu. Ve birden, iki dnyann snrnda, yeryznn o gne kadar bildii, grd en iddetli, en rktc patlama oldu. Ik zerrecikleri, binbir ekil alarak karanlklara kart ve yaratklar, yldzlar, sular, doa ve insan byle meydana geldi... Szlerine, esinlenmek istercesine ara verdi, sonra yeniden szckler azndan dkld: H e r varlkta, her nesnede aydnlk ve karanlk yan yana ve i iedir. Yediiniz bir hurmann eti^ vcudunuzu besler, tad ve kokusu da ruhunuzu, iinizdeki k, gzellikle, bilgiyle beslenir, onu srekli beslemeye baknz, sadece bedeni doyurmakla yetinmeyiniz. Duyumlar size gzellii iinize sindirmeniz, dokunmanz, koklamanz, tatmanz, iitmeniz, grmeniz iin verilmitir. Evet kardelerim, be duyumunuz damtr. Onlara gzel kokular, nameler, renkler sununuz. Pis kokular, irkin sesleri ve kiri onlardan uzak tutunuz. Dinleyenleri, gerisini beklerken Mani kalkt, srekli elinde tuttuu bastona dayand ve herkes, gemesi iin sayg ile yol verdi. Sonra, g r n m e z iplerle ona balymlar gibi, her biri, pei sra, hayran ve sessiz, arkasndan gitti. Malchos'un, arkadann dp kalkt kiiler konusunda ii rahat deildi. Dn, serserilerle birlikte bir beki tarafndan kodese atlmasndan korkarken, bugn daha ciddi nedenlerden tr yakalanmasndan korku86

yordu. Ktesiphon sokaklarnda onlarca kiiyi, bir sre sonra yzlerce kiiyi toplamak, komplo kukusu yaratmadan, mmkn deildi. Arkadann anlattklarnn geri kkrtc bir yn yoktu ama, Malchos ekiniyordu. retisinin yeni baladn ve bundan byle evrenin oluumu ile ilgili dsel grlerle snrl kalmayacan bilecek kadar arkadan tanyordu. Gnn birinde, ki o gn yakn olabilirdi, arkada onarlmaz olaylara yol aacak szler syleyebilirdi. Tyr'li bu konuyu dndke tehlike gznde byd ve yaknlat. Kendini de su ortaklndan kodese atlm, ii batm, btn emelleri yok olmu, kars dilenmeye mecbur kalm olarak grmeye balad... Sana syleyeceklerim var Mani, dedi, birdenbire. Sesi dmanca deildi, sadece ciddi ve drst olmak istiyordu. Babilli glmsemeye balad. Kalarn atmaktan vazge, tombul yzne hi yakmyor. Ama konu, seni zen ne, syle... i k i m i z , sen ve ben, btn genliimizi o hurma bahesinde, dnyadan ayr geirdik. Sen, benden ok, kitaplarnla yaadn, hi kimse senin kadar tp ve ilahiyat bilgisine sahip deil. Bilgine, ilmine, yeteneine, cokuna hayranm. Senin gibi insanlar, bastklar topraklarn zerinde ve yaknlarnn kalbinde iz brakr. Ama senin yannda kara cahil kalan adamn, senden daha iyi bildii ynla ey var. Kabul ediyor musun? Mani onaylad, arkada devam edecek cesareti buldu: Bir kere, Ktesiphon'un ve btn bu imparatorluun efendisinin, Krallar Kral Sassani Ardeir olduunu unutmu grnyorsun. Sana adn, hanedann hatrlatmak isterim, yeryznden Parthlar' yok ederek ve son Part Hkmdar Artaban' ldrerek iktidara geldi. Anlamadnsa "tekrarlayaym, Sassaniler saltanatlarn Partlar'n mezarlar zerinde kurdular, btn Mezopo87

tamya topraklarnda, Med'de, Arabistan'dan Hindistan snrlarna kadar onlar kovaladlar. Vc sen Mani, unu asla unutma, sen Parth'sn yeni hkmdarlarn gznde bir Parth prensisin, her eyden nce buna bakarlar. Yalnzca babann soylu Haskaniye slalesinden olmas bir yana bana sylendiine gre, annen de, Parthlar'la birlikte hkm srm daha soylu ve daha eski Kamsaragan ailesinden. U z u n sre soy aacm bilmedim, rendiim zaman da nem vermedim. Benim iin ne rk, ne de snf nem tar, bilirsin. Bilirim Mani, bunun iin de sana sayg duyarm, ama insanlar olaylara senin gibi bakmyor. Bu gece, kt niyetli biri, Krallar Kral'na, bakentinde toplantlar dzenleyen Mani adnda bir Parth prensi hakknda rapor verebilir. Bu da, senin serveninin sonu olur. N e d e n benimle urasnlar ki... ben devlet ilerine karmyorum, ben sadece Tanr'dan sz ediyorum, ayaklann demiyorum. I r k , snf fark gzetmediini imdi sylemedin mi? Bunu herkesin nnde sylemen sust yakalanman iin yeterli, nk Krallar Kral kralmz, hem snf, hem de rk ile iftihar ediyor. stelik, sadece Tanr'dan sz etsen bile, susuz saylman iin yeterli mi sanyorsun? Belki farknda deilsin ama zaman deiti. Senin Parth kuzenlerinin iktidar srasnda, btn inanlara hogr vard. Komularm arasnda ibadederini gizlemeden yapm olan Hristiyanlar var. Yahudilerin hahamnn sarayda yeri vard, hkmdarn dininin ne olduu da bilinmezdi. Ama Ardeir farkl. evresini, btn imparatorlua inanlarn yaymak isteyen atee tapanlar ald. Dicle kysnn unutulmu bir kesindeki hurma bahesinde, insan istedii dini seebilir. Ama burada, bakentte susulur. isa'dan, Baal'den, Nabu'dan, Musa'dan sz etmek istenirse, drt duvar arasnda, yerin altnda sz edilir.
88

Szlerin beni rktyor Malchos, beni tutuklarlarsa imparatorluun Efendisi'ne grlerimi sunmak frsatn bulabilirim. i t e btn saflnla konutun! Eski masallardan birinde, sann birinin kraln huzuruna getirildiini okuduunu anmsyorsun ve kendini hkmdarn karsnda, onunla konuur, onu etkiler, onu deitirir gryorsun. Uyan Mani! ocukluk dlerinden vazge! Seni Krallar Kral'nn huzuruna deil, fareler ve bitlerle sohbet edecein amurlu kodeslere gtrrler, akn! i t e bunda yanlyorsun. Gnn birinde krallarla konuacam biliyorum. Malchos arkadan seyre dald, bylesi bir gvenin nedenini bulmaya alyordu. O srada Kloe geldi, getirdii haberin sevin mi, sknt m yaratacan bilememenin duraksamasyla: Pattig burada, dedi. Mani ayaa kalkt, kapya yneldi, ev sahibi ise isteksiz davrand, endiesi, korkusu gememiti ama Pattig Beyaz-Giysililer'in kl iinde ieriye girdiinde kollarn at. Eski "birader" ona alelacele sarld, gzleri olundan bakasn grmyordu. Ancak ona yaklamad, yakc ve geici bir grnt, tehlikeli bir hayal gibi onu uzaktan seyretti. Seni bir daha gremeyeceimden emindim. Gittiin zaman aladm, lm orucuna yatmak istedim. Sittay da, kendi olunu yitirmi gibi alad. Sonra senin Seleukeia Kprs'nden getiini gren biraderler geldi. Malchos'a gittiini tahmin ettim, bu kentte bakasn tanmazsn. Senin arkandan geldim. Btn biraderler, heyet halinde benimle gelmek istiyorlard. Gidiin onlan zd ve sarst. Seni hurma bahemize geri gtrebilirsem, hepsinin etekleri zil alar. Hi kimse, anlyor musun, hi kimse seni knamyor, yksek sesle konuabilir, dncelerini aklayabilirsin...
89

Babasnn her szne, Mani'nin yz biraz daha asld: B a n a bunlar sylemek iin geldinse, BeyazGiysililer'in yannda kalman daha iyi olurdu. unu iyi belle, senin hurmalna asla geri dnmeyeceim, o dinden asla olmayacam. Y a ben Mani? Beni bir saniye olsun dndn m? Safl ve kardelii bulacam diye bu dnyadan ve zevklerden ayrldm, ailemi terk ettim ve imdi z olum btn bir mr sren zverinin gereksiz oldu u n u sylyor. Seni dinleyecek olsam, bana yakn olan tek varl yitireceim. Yeryznde senden baka kimsem yok. yleyse benimle kal. Szlerimi dinle. Beklentilerine cevap verirlerse, gemite Sittay' izlediin gibi beni izlersin, ya da hurma bahesine dnersin. Mani babasyla, bir yabancyla konuur gibi konutu, ya da bir rakiple konuur gibi... Pattig'in sevgi gsterileri kendisine saldr gibi geliyor ve aralarndaki kan ban hatrlatmasn yersiz sayyordu. Malchos ile Kloe, sahneyi ekinerek izliyorlard, iki yazgnn hesaplamasnda ekingen iki tank gibi... Baba, olunu ve btn ailesini dinsel hevesleri iin feda etmiti. imdi de gerek d intikam saati gelmiti. Pattig aniden, dinsel bir buyruk almasna, dizleri stne kt: Seninle kalacam Mani. Szlerini kalbime gmmeye alarak dinleyeceim. Bana elini uzat, ilk mridin ben olaym. Mani, cevap vermedi. Gzlerini kapatm, anlarnn arasnda yzyoruu, yaad bu garip sahneyi kendisine bildirecek bir iaretin, bir kerametin aray iindeydi. ilerin byle gelieceini asla dnemezdi. Sonra yavaa gzkapaklarn at, sa avucunu, diz km babasnn bana koydu. Bilmeden, yllar nce Nabu Tapna'nda Sittay'n Pattig zerinde
90

hkimiyet k u r d u u hareketi tekrarlam, bir bakma da silmiti. Birka gn Malchos, atlyesinde, en ufak bir i kartamadan homurdanyor, dneniyor, lanetler yadryor, sklp duruyordu. Geri Mani onu her zaman kayglandrmt ama hibir zaman bu denli hrn ve yaklalmaz olmamt. Bazen, mriderine davranan efendi davranlarna bazen de ocuk hareketlerine sahipti. Malchos ona bazen hayranlk duyuyor, neredeyse tapnyor, bir saniye sonraysa kk kardeiymi gibi onu korumak istiyordu. Tyr'li, zellikle bir gece nceki olaylar anmsyordu. Kendi evinde bir babann, ouluna, ok da doal olmayan biimde biat etmesinden, garip bir tarikatn doduuna tank olmutu. Ya kendisine, kendini iine vermi tacire, tvbe etmi tarikatya, kiliselerden ve cemaaderden kam Tyr'li Malchos'a oynatmak istenen rol neydi? Arkada ile ilikilerinde, imdiye kadar derinliini ve sonularn zemedii bir anlamazlk vard. Her ikisi de gnl rahatl ile Beyaz-Giysililer'in hurmaln terk etmilerdi ama, terk edi nedenleri farklyd. Kendisi her zaman ne istediini ok iyi bilmiti: servet, sevdii kadn, bir saray yapana kadar rahat bir konak... Ya Mani? Tarikattan ayrlrken ne dlemiti? Yeni bir din mi? Onda hi kukusuz vaaz vermek arzusu, tanrsal bir sese imdi daha ok atfta bulunmak istei vard; ama o zaman Malchos'un, Pattig'in geldii akam, onun azndan duyduu u szlere ne demeliydi? "Bazen kendi kendime, Tann'nn grntsn bozmak amacyla dinleri esinleyenin eytan olup olmadn dnyorum." Bunlar, bir din adamnn szleri olabilir miydi?

91

II
Hurma bahesi dndaki bu ilk gnler srasnda, baba ile oul Mariam'dan sz ettiler. Daha nce onu hi konumamalard. Ve Mani, imdi bile adn sylememeyi baarma. H i ne olduunu renebildin mi? Ktesiphon'un sakin bir yolunda yan yana yrmekteydiler. Bir sredir ikisi de dnceliydi. Tan vaktiydi, gne henz yakc nlarn kentin zerine gndermemiti. Pattig duraksamad. Sanki eyrek yzyldr, aralarnda dalgalanp duran glgenin, artk bu gecikmi grmelerine katlmas kararlatrlmt. Birka yl nce Mardinu'dan getim. Eski evimizin bahesindeki mezarn gsterdiler. Sana baz eyler aklamak istiyorum Mani. Ama oul aniden hareketsiz kald, ylesine ani ki, sopas yere akld. Pattig'in yzne doru kalkan eli, bir vakitler babasnn karsn durdurmak iin "Daha fazla konuma" demek istediindeki gibi kalkmt. Pattig sz dinledi. Evinin dnda her zaman sz dinlemesini bilmiti. Mani, daha byk admlar atarak, yrmeye baladnda onu izledi. Sessiz ve iki adm gerisinden. Bu konu aralarnda sonsuza kadar kapal kald. Kapal kalan, ara sra sarf edilen baz patavatszca szlerle canlanan konuydu ama, yaras deil. Pattig ile Mani arasnda, bir baba ile olu arasnda dnlebilecek en garip ilikiler ba rlecekti. Yllar
91

getike, aralarnda bir dostluk kurulacak ve byyecek, gerek, derin, ama kan balar ile ilikisi olmayan bir sevgi doacakt. Aksine, bu baa karn, onu yadsmak istercesine doacakt. Pattig lene kadar, Mani'nin yakn bir mridi, en sadk yol arkada, en devaml dinleyicisi oldu. Devaml, ama ilk zamanlar bir hayli kukulu bir dinleyici. Malchos, arkadann rsim yapma ve vaaz verme alkanln edindii baheden her geiinde, babay devrik bir aacn gvdesine oturmu, kula konumada, kafas megul ve endieli grrd. Tyr'li ara sra yanna gelip oturur, uyuuk bir selam verir, belirsiz glmser ve dikkatini datacak tek kelime etmezdi. Kendisi de Mani'nin sylediklerini dinlemeye koyulur, dinleyicilerin tepkilerine dikkat eder ve tandk bir yz bulmaya alrd. Onu bir incelese, en az Pattig kadar -ama farkl nedenlerden- endieli grrd. Arkadann geldii gnden beri duyduu endieler hakl kacakt nk... Gnn birinde, Mani her zamankinden youn bir kalabala yksek sesle hitap ederken, Malchos, kuru otlar ezen ayak sesleriyle irkildi. Arkasn dndnde, asayi subay bir gzyr ile karlat. Adam eliyle yaklamasn istedi. Oradaki adam kim? Babil lkesinden gelen gen bir rahip. Ad Mani. N e anlatyor? Duay ve orucu. H a n g i dinden? Bunu Malchos'un kendisi de bilmek isterdi! Ama yzn ekitip: Sanrm Nsran demeyi daha ihtiyatl buldu. Grevli bunu, beynindeki kayt defterine yerletirdi. Y a sen kimsin? Seni bu mahallede grmtm... Adm Malchos, tacirim, aslen Tyr'liyim. Geerken... Arkasndaki mrltlardan rahatsz olan Pattig, rahatszlk verenleri tehdit etmek istercesine elini havaya kal93

drd ve n i f o r m a l g z y V i grnce, eli dverdi. Adam, ona da yaklamasn emretti. Mani'yi gstererek: O n u tanyor musun? diye sordu. Olumdur. Senin adn ne? Pattig. B u Parth ad, yanlmyorsam. E v e t Parth'm. Aslen Ekbatana'dan. Nasl oluyor da sen ve olun Aramiceyi bu kadar iyi konuuyorsunuz? Babil lkesine kkken geldim, olum da burada, Mardinu'da dodu. H a n g i airettensin? Pattig, genelde yitirmi olduu gururuna kavuarak: Haskaniy., dedi. Adam birden hayranlk ve sayg ile yantlad: Deerli savalarn yer ald, savalar zihinlerde yer etmi bir slale! Ama hayranl ksa srd, nk Pattig dost olmayan bir sesle k yapt: m r m d e hibir savaa katlmadm. Dinim, silah kullanmam yasaklar. Gerekesi ne olursa olsun! Yani sana gre, bu klc, dzeni kurmak ve hkamdarmzn dmanlaryla savamak iin kullanacak olursam, bir katil ve hayduttan farkm kalmaz! Malchos araya girmeyi gerekli grd: P r e n s Pattig ve olu uzun sre bir hurma bahesinde yaadlar, kendilerini eski kutsal kitaplar okumaya vermilerdir ve bu dnyada olup biteni pek anlamazlar. Subay, bu aklama ve Malchos'un gz iaretleri zerine yumuad. Ancak Pattig: O hurma bahesinde, olum Ktesiphon'a gelip yaamya karar verene dek mutlu yaadk. Onu izlemek zorunda kaldm, diye eklemek gereini grd. Buraya ne yapmaya geldi?
94

Halka yeni bir dini aklamak isdyor. Sadece bu kadar m? Peki, varlnzla bizleri nekadar sre onurlandracaksnz? Pattig, kendi kendine konuur gibi alak sesle: Bana kalacak olsa, hemen giderim, dedi. Bu kokumuluktan, bu pislikten, bu meyhanelerden uzak yaama olana varken... Eskisinden iyi, dedi subay. Kukusuz. Parthlar'n zamannda her ey daha iyi idi. Pattig, btn saflna karn, bir tuzan kokusunu ald. Ama Malchos atlmt: Tanr yce efendimiz Ardeir'e mr versin ve iktidarnn orta sevgili olu apur'a. Bu kenti himayelerine aldklarndan beri, refah ve asayi hi bu kadar iyi olmad. Bamzdan ilelebet eksik olmasnlar! Subay burnunu kaldrp, kaln byn burdu: G r d m kadaryla Tyr'li, sylenmesi usulden olan szleri renmisin ama bu iin iinden syrlmana yetmez, dedi. Ama gene de: l m s z olsunlar! demeyi ihmal etmedi. Bu kutsal yanttan sonra saygl bir sessizlik oldu. Sonra subay, batan aa Pattig'i szd ve yeni bir tuzak olacak yeni bir soru sormaya hazrland. Bu ara, Mani'nin ykselen sesi duyuldu, kulaklar ve gzler ona evrildi: . . . Saf k olan Tanr, karanlklar lemini iyi tanyordu, bunun zerine ilk insan ard ve ona: "Sen ki k ve karanlk ile birliktesin, edinebileceim en iyi mttefiksin. Evet, insanolu, sen n, karanla kurduu tuzaksn. Yarancla hkmetmek ve onu korumak grevini sana veriyorum." Subay yaklat. Gbekli hali, elinde ksa sopas, eli klcnda, Mani'yi dinleyicilerden ayran tal geitte gidip gelmeye balad. Mani'nin tam karsnda durdu,
95

hrlad. Mesaj anlald nk istisnasz herkes, gzlerini konumacdan ayrp gzyr'c. dikti, ayaa kalkt ve birbiri ardndan, nceleri geri geri giderek sonra da arkalarn dnerek, tyverdi. Subay, az kulaklarnda, tek bana btn dinleyicilere sz geinebilmenin gururu ile oturdu. Mani son cmlesini syledi. Gzelliin dinini, drt mevsimin insanlanna reteceim. Sonra sustu, kprdamad. Kestii vaaza iinden devam eder gibiydi. Subay ona bakt, tartt, sonra bu tuhaf adamla konuurken kullanaca szckleri bo yere arayan bir tavr taknd. Sonunda onunla konumaktan vazgeti ve koarak Malchos'u, evinin kaps nnde yakalad. u Parthllar'a, eteklerini, Ktesiphon sokaklarna srdklerini grmek istemediimi syle. Kylerine dnsnler ve lene kadar orada kalsnlar, isimleri neydi? P a t t i g ve Mani. Seninkisi de Malchos, yle deil mi? Burada m yayorsun? Gzel ev! Subay, gpta ve tehdit dolu baklarn evinde dolatrrken, Malchos, sanki son defa evi ayakta gryormu gibi zlemle bakt iin kendi kendine at. Sallanarak ieriye girdi ve Kloe'nin dut erbeti hazrlamakta o l d u u kameriyenin altna geip oturdu. Bir yudumda erbeti iti ve terini silmeden ikincisini istedi. Maln ve ailesini korumak istiyorsa ne yapmas gerektiini, Mani'ye ne biim irkin bir neride bulunmas gerektiini biliyordu. Ama szckler, dudaklarndan nasl kacakt? Yanna gelen Pattig ile iaretlerle, fslt halinde konutu. Bir saat sonra yanlarna gelen Mani, tazelenmi, huzurlu, esinlenmiti.
6

 D n d m , dedi. Bu kentten gitmem gerek. Malchos o an, belli etmemeye alt bir rahatlama duydu. Biraz yapmackl ama gene de alayl bir ifdeyle: Tanrsal dostuma dantm, o da bana "Ktesiphon muazzam bir kapdr, yklenip aamyorsan, anahtarn elde etmeye b a k " dedi. Bu akam gideceim, mir Pattig isterse benimle birlikte gelebilir. Babas cevap yerine ayaa kalkt, beyaz giysisinin bam zd, sonra daha sk balad. Malchos, nezaketine kavumutu: Sabah beklemek daha mantkl deil mi? Nezaket szckleri bir yana, iyice utanmt. Her saniye biraz daha utanyordu. Mani'nin gitmesini arzula-, m olmasndan, hatta neredeyse bunu ona sylemekten utanyordu. Yaad sahne kendisini zmt Ve bu znty mr boyu ekeceini hissediyordu. Yllar boyu, hurmalktaki yemekhanede hurma ekirdeklerini gizleyen arkadann, gven verici grnmn aklnda tutmam myd? imdi, onu evinden kovmak zere olduunu on yl sonra, yirmi yl sonra utan ve znt ile hatrlayacandan emindi. Kovmak m? O n u kovmu deildi ve Mani'nin gzlerinde sitem yoktu. Ancak Tyr' li, yce gnll olamad iin kendini balamyordu. O halde ne yapmalyd? Baba ile olu alkoymak, her eyi, her eyi evini, iini, Ktesiphon'a geldiinden beri ne kurmusa hepsini kaybetme tehlikesini gze almak m? Bylece, yava yava, kendisine itiraf edemedii tuhaf dnce, aptalca dnce, kafasnda yer etmeye balad. Onu zihninden atmak istedike, srarla geri geliyordu. Malchos, Kloe geldiinde, ite yle benzi solmu, kk, acnacak halde oturuyordu. Kloe ilk bakta, hibir aklama duymadan ne olduunu anlad. Konuklarn gidii ve kocasnn ikilemi! Hepsine sevecen bir bak att sonra Malchos'u bir yana ekerek:
97

 O n l a r a biraz elik tmek istiyorsan duraksama. Yalarna karn bu adamlar birer ocuk, yollar, yolculuklar hakknda bir ey bilmiyorlar. Sen olmazsan kaybolurlar, dedi. Malchos bu yreklendirici szleri beklercesine, birden gle dolarak ayaa kalkt: H a y d i gidelim! dedi. Adamlar'ma binek hayvanlarn hazrlamalarn syleyeceim. Kars "biraz elik" mi demiti? Yllar sonra Malchos, bu servene bu kadar hafiflikle nasl atldn kendi kendine soracakt.
* * *

Mani, yolculuunun amacn bilmiyor gibiydi. Her sabah yolunu iziyor, ayn hasr stnde asla iki gene st ste yatmyordu. Yol arkadalar onu izliyordu. Ganazak'a, Atropaten'e, Ermenistan'a, Medya Dalar'na, Meene bataklklarna, Kakar'a ve nihayet tekneye bindikleri Dicle'ye. Y a imdi nereye gidiyoruz? Malchos, daha nce sorduu yirmi soruda olduu gibi, buna da yant beklemiyordu. Teknenin knda, Pattig'in yanna kmt. Kafasna slak bir bez sarmt. Gne o kadar yaknd ki, akaklara vurduu darbe iitiliyordu. Sadece Mani ayaktayd, glgesi ayaklarna vurmutu. Arkasn dnmeden, seyir defterinin yapraklarn evirircesine: Yarn akam Charax'ta kalacaz, dedi. Sonra bir gemi bizi Byk Deniz'e gtrecek. Hindistan'a kadar. Malchos, tartma alkanln yitirmiti. Yatyor, kalkyor, dinliyor, yryordu. Itaadi gzlerinin ardnda gene de hesap tutmaktan vazgemiyordu. Kendi kendine, ilkbahar'n son ay Ayar'dayz, gemileri Dou'ya gtren musonlarn balang ay. Gemiciler ve uzun
98

yol tccar bunu bilir ama Mani bunlar nereden bilecek? diyordu kendi kendine. Malchos, daha iyi dnebilmek iin doruldu? Yoksa arkada, rzgrlarn dzenini incelemi miydi? Yoksa bu yolculua daha ilk bata, Hindistan yolunun ald uygun mevsimlerde, Charax'a ulaacan bilerek mi kmt? Yoksa ona yol gsteren " i k i z i " miydi? " k i z i " mi? Peki Mani kim? ikizi kim? Malchos kukularn ve bataklktaki sivrisinekleri ayn sinirli eliyle kovdu.

SPARTACUS

99

III
Mezopotamya'nn ambar Charax'ta, yolcular, yolculuklarna liman boyunca sralanm batakhanelerde hazrlanrlard. Gemi kiralayanlar, tayfalar, sarraflar, sayg deer kaaklar, ahlakszlar, fala bakan kadnlar... Mani ve Pattig, sarho kahkahalar ve uh arklar ykselen bu gruhtan uzak durdular. Hatta ihtiyatl bir mesafede, glgeli yan sokaklardan birinde durdular. Yaklamda bulunma ii Malchos'a dt, o da tandk bir yz, bir hemeriye baknd. Bir ya da birka Tyr'li bulacandan emindi nk... Tyr'liler yzyllardan beri baharat ve kakule yolunu arnlamaktaydlar. En az grlt karan kk bir grup arasndan, Malchos bir yz, bir sakaji kesimi, bir balk, bir yzk yakalad. Aralarna girdi, kendisine bir sandalye ile bir arpa biras ikram ettirdi. Drahmi'lcrdtn, Dinar'lardan, /ariw'lerden, auref lerden konuuyorlard. Sonra da dalgalardan, kayalklardan, korsanlardan... Malchos da Ktesiphon'dan sz etti, atlyelerini, tannmln, ticari hnerini, mterilerini vd ve dinleyicisine krl bir i grme ortaklklar hayal ettirdi. Bir saat sonra, iki Tyr'li anlam, tokalamt. N e zaman gidiyoruz? M a l rhtmda, deniz uygun, hayrl alametler bekliyoruz sadece... Geen gece bizim doramac ryasnda kara koyunlar grm, tayfalar hareket etmek istemediler... Yarn sabah, Mendirek Tapna'na bir boa adayacam. Boa kabul edilirse, leden sonra yelken aarz, tanrlar fikirlerini deitirmeden nce...
IOO

Skntl bir glmsemeyle ayaa kalktlar, denize hibir zaman tasasz alnmaz! Daha sonra Malchos, her eyin yolunda olduunu sylemek zere arkadalarnn yanna gitti. Mani ile Pattig'in evresini, gittikleri her yerde olduu gibi, bir dinleyici kitlesi sarmt, ii baardn sylemek iin szlerini kesmeli miydi? Neye yarard? Ne olacan biliyordu. Sanki ezelden beri o meyhaneye girip, Hindistan'a gidecei halde gidiini bir gn ertelemi olan ve nc gn onlar gemiye almay sevinle kabul eden Tyr'li bir gemi sahibi bulaca yazlym gibi, kendisine uykulu bir kuzunun gzleriyle bakacaklard. Hayr, Malchos bir ey sylemeyecekti, iki Parth' tanrsal grevleriyle ba baa brakacak, kendisi de daha az ulv ilere bakacakt: yiyecek, iecek gibi ilere! Hemerisi onlar parasz gtrmeyi kabul etmiti ama, btn yolcular gibi yiyeceklerini kendileri karlamak durumundaydlar. Yol boyu insan beslemek iin alnacak eylerin miktarn tahmin etmek kolay m? Malchos, byk admlarla limann arsna yneldi. Yrrken, elinde olmadan syleniyor, balklarn su yzne kardklar kabarcklar gibi, szckler kendiliinden azndan dklyordu. Ktesiphon'da, yola karken, her mantkl insann yapaca gibi bir veya iki hizmetkr almak istemi ama Mani engellemiti. adrmz kim kuracak, yemeimizi kim piirecek? N e adrmz ne de mutfamz olacak. Her konakladmz yerde, cmert insanlar kp bize yatacak yer ve yiyecek verecektir. Dilenciler gibi yalnz m gideceiz? Mani glmt: Dnyaya klavuzluk etmek iin dilenciden iyisi mi olur?
IOI

Bir tacir iin fkelendirici bir dnce biimiydi bu! y l e gnler var ki Mani, sylediklerinden hibir ey anlamyorum. Bu ekilde, srf aklm kartrmak iin mi konuuyorsun diye dndm oluyor. Ama Babilli, aklamada bulunmak iin ciddileirdi: Bakalarna yol gsterecek olanlar, her gece, her zenginlie veda etmeli, zerlerindeki giysiden baka bir eyleri olmamal, ertesi gnn yiyeceini bile tamamaldrlar. Bilgeler, din tccar sahte sofulardan ancak byle ayrt edilebilirler. i y i de, bu bilgeler nasl yaayacak? H a l k onlar her gn besler. Halk gnn birinde onlar beslemekten bkmaz m? ayet yeryznde bir bilgeye yiyecek verecek tek bir kii kalmamsa, o zaman dnya bilgelere layk deil demektir ve gitmelerinin zamandr. Yani kendilerini lme mi terk edecekler? D n y a bilgelerden vazgemise, bilgeler de dnyay terk ederler. O zaman dnya yalnz kalr ve yalnzln acsn eker. Malchos takkesini kez bann stnde evirmiti. Anladm kadaryla yola yiyeceksiz ve parasz kyoruz. E v e t , hibirini almadan. Bilgeler gibi! Tyr'li "deliler gibi" demeyi yelerdi. Ama anlayszlk bu denli genise, kprler nasl kurulur? Hangi ucundan tutup, tartlabilir? Bu yzden Mani, babas ve arkada, binek hayvanlarndan baka bir ey almayarak yola kmlard. Malchos, gene de, gmleinin iine bir kese gizlemiti ama yol boyunca, kesenin azn amaya gerek duymamt. Holvan olsun, Kengavar olsun, Artaksata olsun, hangi kent kapsndan ieri girseler, insanlar yabanclara duyduklar merakla evrelerini saryor, sonra Mani vaaz vermeye balar balamaz, onu dinlemek iin kalabalk birikiyordu. Babilli, bulunduu
IOl

yerin dilini bilmiyorsa, kalabalktan biri evirmenlik yapmay neriyor ve o gnn akamnda, o adam ya da bir bakas, yolculardan geceyi evinde geirme onurunu vermelerini rica ediyordu. Her nde, kentin ileri gelenleri, konuklar arlamak iin aralarnda ekiiyorlard ve gn boyunca, Mani konuurken, kadnlar ona ve arkadalarna meyve ve souk erbeder getiriyorlard. Ekmeini kopartmadan nce, Mani'nin yle bir duas vard: "Tanrm, bu yiyecei hazrlamak iin, topra, bitkileri ve dier yaratklar gcendirmek gerekti. Ama bunu yapanlarn, insandaki beslemekten ve senin szn yaatmaktan baka niyetleri yoktu." Sonra yemei, ev sahibiymi gibi evresine datr, kendisi ise azck ekmek ve meyve ile yetinirdi. zellikle karpuzu severdi, nedenini soranlara, baka hibir yiyecein bu kadar iyi yanstmadn sylerdi: "Karpuza baknz, rengi gzlerinizi, kokusu burnunuzu mest eder; elinizle kaygan kabuunu okarsanz, ayrca bir ey imenize gerek yoktur suyu iindedir, onu bir tabaa koymanza gerek yoktur; kendisi tas olup kendini sunar. nce ucundan balayn, sonra ortasna gelin, her lokma sizi k bahelerine yaklatracaktr." Scak ekmei, salatal, dudar, zellikle geiren saydam dudar severdi. Buna karlk btn et yemeklerini kibarca geri evirirdi. arab ve mayalanm btn iecekleri imezdi. Sadece yemee balarken, konuklar istedikleri gibi isinler diye, dudaklarn dedirirdi. Ancak sarholua kzard, topluluk arasndan biri akrkeyif olacak olsa, kalkp giderdi. Genellikle, yola kmadan nce, Mani kendisinden ayrlmak istemeyen birka kiiyi fethetmi olurdu. Onlara derdi ki: "Beni henz izlemeyin. Vakti gelmedi. Beni bekleyin. Bu kentteki umudum olun, benden duyduklarnz evrenize aktarn, tekrar geleceimi syleyin."
103

Bazen o kentin erafi kendisine armaanlar, yeni giysiler, altnlar sunarlard. Bunlar Malchos'un gzlerini parlatr ancak Mani, birka iaretiyle dokunmamasn tembih ederdi. Sonra, armaan verenlere: "Armaanlarnz minnetle kabul grmtr. Onlar evinizde, grnr bir yerde saklaynz, size her gn beni anmsatacak ve geleceimi unutturmayacaktr", derdi. ite bylece, yola ktklarndan daha zengin olmasalar da, beslenerek, ykanarak, Charax'a vardlar. Yola ktklarndan daha yoksul da deillerdi nk Malchos bir kez olsun keseye davranmamt. Ald nlemin, Hindistan'a gitmek iin yapacaklar deniz yolculuu olmasa, boa ktn grmekten kvan duyacakt. Yollarn her aamasnda kalnacak ve yemek yenecek yer bulunuyordu, bu konuda Mani haklyd ve Malchos'un kukulan yersizdi. Ancak denizde, iler ayn olmayabilirdi, herkes kendi yiyecei ile biniyordu. zellikle kylarn b o m b o olduu ve hi de konuksever olmad Hindistan yolunda durum farkl olabilirdi. Malchos, Tyr'li tekne sahibine ka gnlk yiyecek almas gerektiini sordu. Ky ky, rzgra kar gidilirse yolculuk aylar srebilirdi; kendini musona koyuverecek olunursa Indus Vadisi'ne ksa haftada ulalabilirdi. Kt hava koullan olursa, otuz gn srebilirdi. Malchos, kii iin otuz gnlk bozulmayacak yiyecei hesaplad. En yakn kebana baknda, bir emenin ayana oturmu iki hamal grd. Yolculara hizmet etmeye alkndlar ve onlan annda liman arsnda en nl, fiyadan en makul olan dkknna gtrrlerdi. Dkkn sahibi Petra doumlu bir Nabat idi ve bir gz krpmas ile hamallara her zamanki bahilerini alacaklann belirtmiti. Yolu sorup, alnmas gerekenlerin listesini kendisi hazrlad. Yolculuun ilk yars iin kat yumurtalar, peksimeder, peynir, kurutulmu veya ttslenmi balk;
104

geri kalan iin arpa, sert buday, mercimek, bakla, faslye, nohut, tabi tkabasa doldurulmu iki kp dut, soan ve sarmsak hevengi, zeytin, bal, kuru kays, zeytinya, tuz ve eitli baharat; dkknc, arab da unutmamal diyordu, biraz fazlasn da almal nk kaptan sizinle ho geinmek isterse, teknenin dibinde, slak kum iinde onlar muhafaza eder ve onunla birlikte birka damla imek gerekir. Kapkaak konusunda gerekeni almsnzdr. Malchos szland: Hayr, sadece imek iin bir testimiz var. Yemek yemek iin ne yapyordunuz? Aklamas o kadar basit deil. Tann'nn inayetine gveniyorduk. inan konusunda ar kukucu olan Nabat: B u da bir yolculuk biimi, dedi. Gene de bir tencere ile yakacak odun alnz. Sk bir pazarlktan ve her ey satn alndktan sonra, Malchos nc sonra da drdnc hamal tutmak zorunda kald, kendisi de sadece yol amakla yetinmedi, kollar enesine kadar doluydu. Mani konuuyor, konuuyor, Pattig onu yakndan dinliyordu. Tyr'li, hamallara sabrl olmalar iin iaret etti, onlar da ykl bir bahi umuduyla, sylenmeden yklerini indirdiler. Konuma bitince Mani, yerdeki yke isteksiz bakt. Bouna zahmet etmisin dedi. Malchos susmay yeledi. Bir mridin hocas karsndaki susuu deil, tam aksine, olgunlamam kardeini zmemek iin, kararl bir aabeyin susuu gibi. Sonra, birtakm uursuzluklara, dierlerinden ok inanmasa da, denize alacaklar srada, iki arkadan kavga etmemesi gerektiini biliyordu. Acaba hangi canndan bezmi denizci, Byk Deniz'in (Umman'n) can alc kayalna "Gvenliim
105

ve Kzlar" adn takm? Kanton'dan Habeitan'n tm limanlarna kadar bu lakap, dilden dile dolam. Sz konusu olan koyu sivrilik, genellikle karanln ve sisin rtt, yzeyi delen eytan atal! Tekneler dikkatle evresinden geer, daha hafif olanlar deniz dibindeki kantlarn da*gsterdii gibi, intihar edercesine aralarndan syrlrd. Mani'nin yol arkadalar iin yolculuk, korkutucu olaylarla doluydu. Kutsal Hrmz adn tayan boazdan kar kmaz, bir lk yolcular ayaa kaldrd: V l ! Vl! Vl! Eliyle ak denizi gsteren ve baran, Susa'l bir tayfayd. Tekne sahibi, sonra da kaptan yanna geldiler. Yolcularn panie kaplp ayn yana yklenmelerinden ve zerlerine gelen iki balina kadar tehlikeli, bir dengesizlik yaratmalarndan korkmulard. H e r k e s olduu yerde kalsn. Ayaa ilk kalkan, denize atarm! Tehdide inanmasalar da, yolcular kprdamad. Sznn dinlendiini gren kaptan: Korkmayn, diye seslendi. Gemi salamdr, her seferde balinalarn saldrsna urarz ama grdnz gibi, hl yayoruz. Balinalar, kaptana kafa tutmak istercesine, tekneye dediler. Kaptan bard: anlar getirsinler. anlar m? Btn yolcular arasnda, Patdg kadar aran yoktu. Bunlarn kiliselerde lm an olarak alndn bildiinden, dizlerinin zerine kt, ellerini kavuturdu ve: "Dua edelim, dua edelim, duadan baka aremiz y o k ! " diye mrldand. Oysa tayfann getirdii on iki adet an, baka bir ie yarayacakt. Kaptan onlar tayfalara datt, kendisine kalan iki tanesinden birini Malchos'a verirken, bordradan sarkp tokma vurarak mmkn olduu kadar ses kartmasn syledi. Kapta106

nn ahs, bakr bir tepsiye vura vura koup geldi. Herkes yava yava onlara katld, her yere vuruluyor, arplyor ayn zamanda barlyor, arlyor, ulunuyor, slk alnyordu. Birka dakika sonra, gemiden bir mil uzakta bir su fikrts grld. Balinalar kamt, bir daha grlmeyeceklerdi. nc gnn akamnda grlen hortum, daha da tehlikeliydi. nce sadece beyaz bir bulut grlmt, ancak bu beyazlk byd, iti, her geen dakika kalnlat ve dalgalara gmlmeye hazr muazzam bir boynuz grntsyle, giderek hzlanan biimde dnmeye balad. Ne var ki beklenilenin tersi oldu, aniden, tam o noktada deniz kaynamaya balad ve su, mucizev biimde, dnen bulut tarafindan ekilmeye, hortumlanmaya balad. Siyah bir su stunu homurdanarak ykseldi, ykseldi, deniz olduu gibi gkyzne ekilecekmi gibi oldu. Yolcular dehet iinde kalmlard. Karanln basmasyla hortum, bir doa olgusu olmaktan ok, bir kyamet yaratn, gkyz ile deniz arasnda aslp kalm dev bir canavar andrmaya balad. Tekne sahibi de korkmutu, sandndan altn gerdanl kartp boynuna takt. Gen bir tayfa ise, keskin kamasn, kendini ldrmek iin bir iaret beklercesine, grtlann hizasnda tuttu. Tam akna dnm olan Pattig, yeni batan dua etmeye koyuldu. O gece hi kimse uyumad, herkesin kula kirite, gz ufuktayd. Sadece iki kii, korkmadan ayaktayd. Biri, eski bir denizci olan Charax'li kaptand. Balinalar uzaklatrmak iin var gcyle grlt karttysa, hortuma kar da yelken indirdi. Baka ne yapabilirdi? Hortumun er ge, ya gemiyi alabora edecek biimde zerlerinde patlayacan ya da zararsz damlacklar halinde zerlerine serpileceini biliyordu. Sonucu beklerken, e107

min admlarla, kprdayp duran tayfalar arasnda gidip gelmekteydi. Herkese ayn szleri sylyor, ara sra st perdeden onlara acyarak bakyordu. Bir ara, rahatlatc szler sylemek zere Mani'nin yanna vard. Ama konuan Babilli oldu: Benim gibi huzurlu olan tek varlk sen misin? Kaptann gzleri buuland. Rollerin bu biimde deimi olmas yznden syleyecekleri de anlamszlat. te, cesur ve onurlu bir insann szleri! Kimsin ey soylu yolcu? Bu yolcunun adn, dier yirmi yolcu gibi kendisine sylemilerdi ama byle bir soru sormak, kumanda edenin anndand. Mani kendini tantmakta nazlanmad: Hindistan'da yerine gedrilecek bir grevim var, bu gemi beni oraya gtryor, hibir hortum, hibir balina, hibir tayfun bu yolculuu engelleyemez. Bu byle. Denizin de yapaca bir ey yok. Byle bir gecede byle bir inan sahibini dinlemek ne iyi! ou zaman denizin katil olduu sylenir; ben hi korkmadm. leceim gn, Charax'taki evimde, kt bir hastalk ateinden leceim. Ama suyun stnde ayaktaym, tehlikelere tkrrm, bana hibir ey olmayacan bilirim. Btn gece, kpeteye dayal olarak Babilli ile kaptan, ak deniz yklerini ya da din adam vaizlerini birbirlerine nakledip durdular, her biri tekini bkmadan dinledi. Her ikisi de yanlarna yaklaan yolculara ayn sakinletirici szleri sylediler. Kpr stnde hl korkan, telalanan insanlar vard, ama gn ile huzura kavutular, hortum ta uzaklarda, hibir iz, hibir zarar brakmadan silinip gitmiti. Nefes alabildiler, dilleri ald, bir gece nce yersiz ve uygunsuz kaabilecek sorular, imdi sordular. Tyr'li
108

tekne sahibi, boynuna takt altn gerdanlk hakknda aklamada bulundu. Denize aldmda ve lmle burun buruna geldiimde, b o u l d u u m taktirde bedenimin ne olacan her zaman dehede dnrm. Herhalde birilerinin bulaca ve ne yapacan bilemeyecei bir kyya vuracaktr. Btn bu altnlar bulunca, kendini dllendirilmi sayacak ve minnede bana en uygun ant-mezar yaptracaktr. Bir de kendini ldrmek isteyen gen tayfa vard. Bir Tayyaye, bir Arap't. O da, lecekse ruhunun dalgalara gmlp derinlerdeki kt cinlerin tutsa olaca yerde ak havada, gkyzne umasn istediini syledi. Mani, artk herkese saylan biri olmutu. Getii kentlerdekinden daha byk saygnlk kazanm, srekli sz dinlenen, peinden gidilen, kaptann btn yemeklerine arl olan biri olmutu, o ve iki arkada! Yolculuun sonuna kadar Malchos'un hazrlad erzaka neredeyse hi dokunulmad. Kaptan d sadece Mani'ye, arkadalarna, tekne sahibine rotasn aklyordu. Malchos, geminin gnein d o d u u yere gidecei yerde gneye d o r u kvrldn fark edince, kaptan aklamaya raz oldu: Denizi bilmeyenler, sadece geni bir su tabakas grrler. Oysa burada da, karada olduu gibi, dar yollar, kvrml yollar, dar geitler, akntlarn ve rzgrlarn izdii geni caddeler vardr. Tpk, Arabistan'n ucundan Hindistan'a giden yol gibi. O yola girmek iin, gneye krmak zorundayz. Ancak o zaman tam yol, en iyi rota zerinden Dou'ya varabiliriz. Tek bir yere uramadan, karay grmeden, belki korkun efsanelere sahip ve hibir denizcinin yanamaya cesaret edemedii birka adack grerek Deb'e ulaabiliriz.

109

Deb mi diyordu kaptan? Kent, Indus'un deltasnda, yksek dalardan kopup gelen alvyonlarn yayld kollardan birinin zerinde ykseliyordu. Her yl, oraya yanaabileh gemi says azalyordu. Bir sabah, liman frtnann doldurduu toprakla uyand. O zaman insanlar oray terk edip, Tatta, Sind, Lahri ve daha sonra Karai gibi komu kentlere gittiler. Deb'den geriye ne kald? Saraylarndan, tepelerin zerindeki tapmaklardan, gemicilerin uzaktan bir fener gibi gzledikleri tula rengi gmrk binasndan, geriye ne kald? On yedinci yzyla kadar, yolcular hl var olduunu sylemekteydiler. Sonra her ey kayboldu. Sz konusu beldeden en ufak bir iz, en ufak bir harabe kalmad. Artk kimse bilmiyor. Bu satrlarn yazld anda, arkeologlar hl, Indus'un aznda bir harabeden iz aramaktaydlar. Mani'nin adalarnn Deb'i bilmemesi olanaksz. Hele en servencilerinin. Bu ad kulaklarnda, rtl bir ar gibi nlar. Onlarda yola kma istei uyandrr. O tarihlerde dnya, mrltlartyla tannr, yoklaya yoklaya gezilirdi. Hayalci yklerin soluunda, adalar ktaya, nehirler okyanusa dnr ve oralardan, corafyaclarn resimlerini izdii canavarlar trerdi. Deb'e hkim bir tepeye, titiz bir yazc, bir nehrin kaynan belirtir gibi unlar yazmt: "Burada akrepler reyebilirdi. " Yolculuun her aamasnda, veba ile, yrtc hayvanlarla, alkla, savala, yamaclarla ve ayn zamanda tek gzl devlerle karlalmas bekleniyor ama geI o

ne de vazgeilmiyordu. lm, bildik bir srgand. Serven, ite byle yaanyordu. Veda ediliyor ve ekip gidiliyordu. Geri dn tarihi ve gvencesi olmakszn. Atlganlk, talih ve rzgrlar olumlu ise, Deb'e ulalabiliyordu. Mani, kendi dneminde, dnyann drt byk imparatorluk arasnda blldn yazar: Romallar, iranl Sassaniler, inliler ve Kzl Deniz'deki Saba krallnn miraslar Asurlular'm imparatorluklar. Baka hibir yerde, bu imparatorluklarn vatandalar, Deb'de olduu kadar sk grmezler di. Kanton kayklar iin, Arabistan'dan nce son urak burasyd. Batdan gelenler iin, Hindistan'n giri kapsyd. Bat, Mani'nin de anladt biimiyle, talya'y, Yunanistan', Kartaca'y, Msr', Fenike'yi, ve tarihin kaydtrlmasyla, gnmzde Yakm-Dou diye anlan tm Aram lkesini kapsyordu. Babilli'nin, Beyaz-Giysililer ktphanesinde okuduu pek ok seyahatname arasnda bir tanesi vard ki, hayalini iletmesine yardmc olmutu. sa'nn ikizi denilen ve Hindistan'a onun szlerini yaymaya gelen Aziz Tomas'nkiydi. Bu yolculuu yaparken Mani de herhalde onu rnek almt. Gelenee gre Tomas, Deb'de karaya kmt.

IV
Mani'nin yaad yzylda, Hindistan'daki btn kiliseler Aziz Tomas'n adn tayordu, hepsi havarinin kendisi tarafndan kurulduunu ileri sryor ve ondan kalma efsaneleri ve emanetleri koruyorlard. Bu kutsal yerler genellikle ok basitti, bazlar Gandhara Maaralarnn iindeydi. Henz yeni olan bu dini yaymak iin, bir ha ile meale yetiyordu. Deb'de durum ayn deildi. Bu dcaret kentine yakr biimde, zenginlik, ibadethaneleri ldatyor, drste kazanlan altn, minnetle, kukulu yollardan elde edilen altn, tvbe ile buralara akyordu. Kilise sslenmi, bymt. Kendiler, Deb'den gelip geenlerle burada karlayor, onlar da ister iskenderiye'den gelmi yeni Hristiyan olmu tayfalar, ister Hristiyan olmaya hazrlanan Ostia'llar olsun, gizlenmeden ibadet etmenin mutluluunu yayorlard. Sylemek gerekir ki kent, D o u ' n u n unutamad, yeryznn en adil kral ve evine dilenci keileri konuk etmekle gurur duyan byk Kanika'nn miraslar Kuhanllar'n iyi niyetli egemenlii altnda uzun sre yaamt. Kuhan prensleri, her koulda yce ve adil olmakla, her inanca kanat germekle, atalarnn nn srdrmeye zen gstermilerdi. Paralarnn sainde, yirmisekiz dinin simgesi vard. Yabanc tccar pazarnn yan banda, Aziz Tomas Kilisesi, Poseidon, Anahita, Vinu tapnaklar, Allat ve Yamm ibadethaneleri, iskender zamannda yapld

sylenen bir sinagog ve Taksila yolunun zerinde Budaclar'n stupa's ve manastrlar vard. Mani geldiinde, bu dinler birbirlerini gzler gibiydiler. Onun, karaya ayak basar basmaz ilk ii, rhtmdan seilebilen, kiliseye ynelmek oldu. Gnlerden pazard ve kalabalk kilisenin avlusunda toplanyordu. Aziz Tomas Hindiler'e, isa'nn havarilere rettiklerini retmiti: Her hafta, rnek olacak bir tutkuyla, Tanr'nn dinlenme gnne uymalar ve ertesi gn ibadetleri ve zellikle kutsal metinlerin retilmesi, byklerin onlar yorumlamas iin bir araya geliyorlard. Bazen de, kente nemli bir mrit geldiinde ona sz veriliyordu. Kalabal etkileyi biimi ve topallayndaki gurur ile Mani, daha ilk bakta sz dinlenecek bir adam olarak gze arpt. Papaz, yerini memnunlukla ona brakm, gene de bir keden dikkatle onu izlemekten geri kalmamt. ylesine sapkn, lgn ve sinsi szler syleyenler oluyordu ki, yeri geldiinde ya mdahale etmek ya herkesi susmaya davet etmek ya da bazen, yrekli rhtm hamallarnn yardm ile bozguncuyu kap dar etmek gerekiyordu. Mani, Aramice konutu, her dediini anlayanlarn says ok deildi. Papaz, okumu birka kii ve ite o kadar! Ama gene de herkes onu dinliyordu, isa'nn ve Tomas'n yansyan sesi deil miydi? Heyecan bykt, ierii nemsizdi. Her ey, syleyi biiminde, ara sra duyulan birka kutsal isimde ve kutsal topraklardan gelmi eri bacakl bu adamn, szgn yzndeydi. O da, dinleyicileri zorlamaya almyordu, isa'nn dorudan halefi olduuna inanarak, tpk Tomas gibi onun szlerini naklediyordu. Yntemi yeni deildi. Roma Imparatorluu'ndaki Hristiyanlar, z vatanlar dndaki sinagoglarda byle davranrlard. Onlar da gelip kendilerini tantr, Kuds'ten geldiklerini syler, cema113

at haberleri getirir, Yahudi lkesindeki insanlarn sefaletini ve beklentilerini anlatr, incil'den sz eder, Mesih'in geleceini haber veren metinleri ezbere okur ve o zaman, Yahudilerin ektikleri znt iinde, belki de kehanederin gerekleeceini sylerlerdi. En kurnazlar, uzun uzun konumann yolunu bulur, maskeleri dene kadar dinleyicilerin bir ksmn etkiler, en azndan meraklarn kabartm olurlard. Birtakm insanlar onlar, dar ktklarnda da izler hatta kendi evlerine davet ederdi. Daha sinagoga girer girmez yeni dinin rtkanln yapan ve hemen, cemaatin neden kovulduklarn anlamasna frsat kalmadan kap dar edilen bu meczuplar, hnerleri ile kendilerini belli eden gerek havarilerden ayrt etmek mmknd. Buna gre Mani, Pavlus gibi, Markos gibi, Tomas gibi byk havarilerin soyundand ve kendisinden ncekilerin sinagoglarda harekete gemi olduklar gibi, o da kiliselerde harekete gemekteydi. Ayn inanla. Filistin'deki ilk Hristiyanlar kendilerini nasl daha iyi Yahudi, belki de gerek tek Yahudi saymlarsa, Mani de isa'nn mesajn yerine getirmek ve insanlarn tm inanlarn evrensel bir dinde birletirmek zere geldiine inanyordu. Deb'deki kilisede vaaza balarken, Malchos ve Pattig, papazn fke gstermesine ya da onaylamasna gre harekete gemeye hazr insanlarn tepkilerini gzlemlemek zere kaygyla evrelerine bakyorlard. Papaz, sonuna kadar dinleyecek miydi, aniden lgnlk, sapknlk, kfr diye barmayacak myd? Tuhaf, ama hibiri olmad. Ne coku, ne fke! Ne de ilgisizlik! Btn gzlerde evk parldyordu ama hznle kark bir evk. Papaza gelince, ziyareti susana dek, inanlmaz bir ciddiyetle dinlemi, konumacya teekkr etmi, Mani'nin bilgisini, metinleri derinliine kavram olmasn vm, sonra oradakilerin koro ha114

linde katldklar ksa bir duadan sonra, bar dilei ile mminlere yol vermiti. Soylu kardelerimiz, sizi karlaymz, bilginizin ve mevkinizin dzeyinde deilse, bizi balayn, dedi papaz. Ama belki de cemaatteki korkuyu fark etmisinizdir. Bu szlere en ok aan Pattig oldu. Topluluunuz mudu grnyor. Hemerilerinize Ktesiphon'da, Kagar'da, daha yirmi kadar kentte rasdadk, hibirinde Tann'dan medet umduklarna tank olmadk. Malchos daha ileri gitti: Sizinkisi ender bir muduluk. Roma kenderinde Hrisdyanlara ikence ediliyor, Sassani imparatorlu u n d a atee tapnma resm din oldu, dier topluluklar, yeni mritler edinmeye kalkmadklar taktirde rahat braklyorlar. Ancak yakndan izleniyorlar, farkl olduklarn belirleyecek giysiler giymelerine, kendi mahallelerinden kmamaya zorlanyorlar. Papaz ne heyecanland ne de ekindi: Szleriniz, gerein ta kendisi, belki tattmz o mutlu yllar iin Tanr'ya yeterince kretmedik. Gerekten de, anlattklarnzn hibiri Deb'de yaanmad. Herkes bir arada yayor, farkl giysiler giymiyor, sesimiz gr kyordu. Bunu sylerken daha fazla konuamad, gzlerinden yalar akmaya balad. Mani, Malchos ve Pattig daha fazla ona bakmamaya altlar, sadece eraftan biri, papazn birden km olan omuzuna elini koydu, sevecenlikle ve teselli etmek istercesine... Tantrma srasnda papaz, adam Bar-Touma diye tantm ve kentin en saygn Hristiyan taciri olduunu sylemiti. Adam ok esmerdi ve kulaklar Hintliler gibi delikd. Ad, Aram lkesine zg isimlerden olduuna gre, kukusuz melezdi. O ana kadar konumam, ama arada bir anlamazlk olduunu tahmin ederek, zmlemeye almt.
115

Soylu konuklar, hkmdarlarmz Kuhan prenslerinin, Iran ordusu tarafndan yenilgiye uratldn ve be rmak diyarna ekildiklerini bir tek siz mi bilmiyorsunuz? Aramiceye ok yakn bir dil konumaktayd ve din kitaplarndaki dili renmek isteyen ama gnlk konumalarnda bu dili kullanamayan nice mminin yapt gibi, yanl vurgulamalarn saklyordu. Bir szc bulamad zaman yerine rahatlkla Yunanca bir szck kullanyor ve orada bulunan herkesin anlayacan sanyordu. Saygl olmakla birlikte sabrsz bir srarclk gsteriyordu: Soylu kardelerim, Deb sokaklarnda tek bir askerin kalmadn fark etmediniz mi? Fark ettim diye yantlad Malchos, ama bunu, kentin bar ve gvenlik iinde olduuna yorumladm. H u z u r l u ruhun, zc gerei grmeni engelledi. Kentimiz, yazgsna terk edildi, karargh gitti, vali gitti. Vali gitmeden nce, btn cemaat bakanlarn ve esnafi ararak, lkenin yeni efendilerine itaat etmelerini tledi. Y e n i efendiler nerede? Ordularnn, buradan bir gnlk yolda, Turan Dalar'nda, mola verdii syleniyor. Banda gen bir prens, Krallar Kral Ardeir'in torunu Hrmz varm. Ne yapmak niyetinde? Kentimizi ne zaman alacak? Sassaniler'in bu yce prensi, ordusu bu kadar yakndayken, teslim olmamz neden istemedi? Yce Tanr, bu konuda bizi aydnlatmaya tenezzl etmedi, ite hepimizde hatta hikmetine en ok inanm olanda bile grlen aknlk bu yzden. Kentin arsn dolatnz m? Pattig yantlad: Hayr. Rhtma adm atar atmaz, ilk iimiz bu kutsal yere gelmek oldu. Kendini toparlam olan papaz, heyecanla atld:
il 6

Tanr sizi kutsasn! Tanr yeryzn sizin gibilerle doldursun. Bar-Touma devam etd: K e n d dolanca anlayacaksnz. -Dkknlar bo, rhtma yanaan btn tekneler, insanlar ve mallarn alp gtryor. Altn, deerli kumalar, nadir baharat, kymedi talar hepsi yok oluverdi. Kantonlular'n indikleri hanlar bombo. Aa mahallelerde yoksullar bile korkuyor. ylesine korkuyor ki, erkeklerin hepsi karlarn sokaklardan toplad. iyi anlalmadndan korkarak aklamada bulundu: Burada gelenek byledir. Her ay, kadn kirlendiinde, kocas onu evden kovar ve herkese, ona yaklamadn gstermi olur. Kadn sokakta, bir sundurmann altna snr ve bir hafta orada kalr. Ama imdi, kirli olsunlar, olmasnlar eve alnyorlar, askerlerin onlar alp gtreceklerinden korkulduu iin. B u korku bana abartl grnyor, diye araya girdi Malchos. Ordu, ele geirdii bir kente, yamalamadan girmez. Buna katlanmak gerek. Ama en kts nlenebilir. Dkknlar bo brakmayn, aksi halde buna fkelenen askerler, hrslarn insanlardan alrlar. Yoksullamadan yamalanmay gze aln, kar koymadan zntnz gsterin. Kent savamadan teslim olmaya karar vermise, prense deerli armaanlar verirse, yama o denli az olur. Gmdnz mallar ksa srede ortaya kartabilirsiniz. Ben, Ardeir'in bakenti Ktesiphon'da tacirim. Ticaretimi, pek de znt ekmeden yrtyorum. Son yllarda Sassaniler, imdi gelmekte olduumuz Charax gibi limanlan igal ettiler. Charax, igalden pek zarar grmedi. Onlar, dzen adamdrlar, size vergi deteceklerdir ama iinizi grmenize de izin vereceklerdir ve sizleri korsanlardan koruyacaklardr. Malchos'un bu szleri, karsndakileri yattrd, szlanmaya devam edecekleri yerde, prense bir heyet gn7

dermeyi dnmeye baladlar. Papaz, en ileri gelen tccarn heyette yer almasn ve kentliler adna saygdeer birinin konumasn istedi. D a h a iyi zmler bulunabilir diye nezaketle kar koydu Bar-Touma. Bir avu iyi beslenmi tccar, ilemeli giysileri, taktklar mcevherlerle yamay ve kycl tahrik etmi olmaz myd? Papaz dnyordu. teki cemaat liderleriyle birlikte kendi gitmek istiyordu ama, Sassaniler'in eitli dinlere kar yle bir dmanl vard ki, katlacak olursa, bsbtn kzdrmaktan korkuyordu. Bu tartmalar srasnda Mani sessiz kalm, iine kapanmt. O kadar uzaklara dalmt ki, oradakiler varln unutmutu. Belki de onu, byle dnyev ilere yabanc sayyorlard. En saf tavryla, aniden sz aldn grnce ardlar: H k m d a r karlamaya ben gideceim. Malchos srad: Y o hayr, hayr, zellikle sen deil! Bu ani tepkisini hakl gsterecek mantkl bir aklama aryordu kafasnda: S e n de bir din adamsn, stelik bu kente yeni geldin, onlar adna nasl konuabilirsin? Mani, duymam gibi devam etti: B e n Babil'denim. Bu kent adna konuan adamn, Sassani vatanda olmas daha iyi deil mi? Onlarla anladklar dille konusa daha iyi olmaz m? Malchos yalvarr bir hal ald. Evinin evresinde dolanan subay, gzlerinin nnden gitmemiti. K t e s i p h o n ' d a n , Ardeir'in askerlerinden kamak iin geldik. Sen tutmu onlarla bulumaya kalkyorsun! B e n i m niyetim asla kamak deildi, dedi Mani safa. Ben grevim iin geldim. Sassani ordusu nezdinde mi?
118

Babilli hemen cevap vermedi. Yine dalm grnd ama yz grlmemi biimde aydnland. Sonunda: B u g n e kadar Hindistan'a hangi grevle gnderildiimi bilmiyordum, dedi. Artk biliyorum!

Impartor'un torunu Hrmz, ularndan rzgrn ve gn nn girdii saray benzeri byk bir yurtun* iinde, tahta oymal bir tahta kurulmutu. Subaylar, yazmanlar, balar nlerinde, hazrol durumunda, yersiz tek bir sz sylemeksizin evresinde yer almlard. Ziyaretiyi kabul etmeden nce yazman onu uyarmt: "Babil lkesinden gelme, aya aksak bir adam. Gemisi gn nce Deb'e demir att." N e getirdin? diye sordu Prens Mani'ye. Sadece szlerimi, o kadar! T u h a f bir yk! H r m z kahkahay bastnda, sakalnn ucundaki g m halka zplad, dalkavuklar da fazla bana buyruk grnmekten korkan ve Prens'in yz ciddileir ciddilemez onu yknmek iin hazr bekleyen kendilerini fazla koyuvermeden zpladlar. Hkmdar da ll glerdi, g z her zaman tetikte... S z gibi gzel mal m olur? diye srdrd konumasn Prens. Ykte hafif, deerlendirilmesi bilinirse, pahada ar. Yanndakilerin, benzetmeleri anlamamalar olasl karsnda da ekledi: B u adam bir meddah! O n u , subaylar getesine getirteceim. Eski destanlar bilir misin? Kyros'u ve Darius'u, Akamanlar' ve hanedanmz?
* Gebe adr -yay. n.

i zo

Kimsenin bilmedii daha pek ok yk bilirim. Baka yk istemem. Adamlarm, bildikleri destanlar dinlemeyi severler. Ya da av yklerini. Bildiklerin varsa, onlar canlandrabilirsin, buradan eli bo gitmezsin. Szlerimi satmam, datrm. Yani sen ne tacirsin, ne de meddah! Prens, ziyaretisini iyi anlamad iin fkelendi, dalkavuklar gzlerini yere indirdi, o srada bir adam yaklat. Krksz yzn, zenle taranm sar bir sakal evreliyordu, sar ipekten, yakas siyah nakl, yerlere kadar inen bir kaftan giyiyordu.' Kendinden emin bir tavrla eildi, Hrmz'n kulana bir eyler fsldad. Sadk danmanm, saygdeer mneccimim Kartir, senin Mezopotamya lkelerinde saylar artmakta olan Nsranler'den biri olduunu sylyor ve Deb'e de mezhebini yaymaya geldiini sanyor. Prensin huzuruna dinden sz etmek iin kmadm. Sz konusu olan, kent... Hrmz szn kesU: n c e Kartir iyi tahmin etmi mi, onu bilmek istiyorum. Saygdeer mneccim ksmen yanld, isa'y, Buda'y ve Efendimiz Zerdt' sayarm. Kartir srad, yzne tokat yemicesine... Mani'ye doru bir adm att: B u Nsran, aziz peygamberlerimiz ile dzmece peygamberlerin adlarn hangi cretle yan yana syleyebiliyor? Saygdeer mneccimimiz yerine dnsn, dedi Hrmz, ziyareti kimseye hakaret etmek niyetinde deildi kukusuz. Bu tartma bitmitir, din konusundaki tartmalar uykumu getirip, canm skyor. ok gzel bir gn geirdim, ok iyi bir gnmde^im ve evremde kimsenin, canmn sklmasn istediini sanmyorum.
121

Dalkavuklar telala onu onayladlar. Prens, o gnk av, ayrntlaryla anlatmaya balad: "... muhafzlara uzaklan, dedim. Aslan bana brakn, vcudunda, benimkinden baka mzrak izi istemem. Aslan izledim, tek bama. abuk komuyordu, sonra birden durdu, bana dnd. Ksram rkt, yere atladm. Artk o ve ben, ba baaydk. Yava yava birbirimize yaklayorduk, hibirimiz bu kadar soylu bir lmden kamaya niyedi deildik. Aramzda altm admlk bir mesafe kalmt. O zaman emirlerimi dinlemeyen arkadalarm, mzraklanyla evremi sard. Hayvan durdu, sonra dnd ve hi tela etmeden, btn azameti ile uzaklat. Herkes onu yakalamak istiyordu, ama o kadar yksek sesle bardm ki, yerlerinde mhlanp kaldlar. ' O n u izlemenizi yasaklyorum. Bana doru yiite geliyordu, savamz b o z d u u n u z iin uzaklat. Brakn yaasn.'" Mani, Prens'in av seferinin byle sonulanacan tahmin etmiyordu. Tepkisi doal oldu: t e Deb halkna anlatacam bir yk! Bylece Prens'in byklne ve merhametine gvenebilecekler ve kenderinin, kymsz, ykmsz fethedilebileceini bileceklerdir. Anlarndan syrlmam olan Hrmz, cevap vermedi. Mani'ye yant veren mneccim Kartir oldu: Aslan, dvmek istedii iin affedildi. Deb halk dvmek istemiyor, onlar sadece koyun, koyunlarn yazgsnda, krplmak ve kesilmek vardr. mparatorluk yasalarnca silah tamalar yasaklanm tccarlardr, diye bard, yurtun giriinde Pattig ile birlikte durmakta olan ve tartmann gidiinden kayglanan Malchos. Kentin garnizonu yok muydu? diye sordu mneccim. Yantlayan gene Malchos oldu: Askerler vali ile birlikte gittiler.
I 22

Kentliler onlar alkoymalydlar. Verecek paralar yok mu? Bu semiz ve sulugz tccarlara, Prens ne diye byklk gstersin? Prens'in aslana gsterdii merhametin onuru kime ait? Aslana m, Prense mi? diye sordu Mani. Sonunda hayallerinden syrlm olan Hrmz, bir ba iaretiyle onurun kendine ait olduunu belirtmek istedi. Gene de sz alan Kartir oldu: Prens, kutsal hanedannn btn yeleri gibi bir savadr. Onun iin her sava, kendi deerini kantlayabilecei bir frsattr. Deb halk onu d krklna uratt. Hor grlmeyi hak ettiler. Bu szler byk alk ald. Mani, bu hrs anlayamyordu. te Prens'in egemenliini kabul eden, kaplarn aan, itaat etmeye ve armaanlar sunmaya hazrlanan bir kent... ve cezalandrlmak isteniyor! Hrmz safa gerei azndan kard: Askerlerimiz yola ktklarndan bu yana, yalnzca Deb'in zenginliklerini dnyorlar. Pazarlarn, ambarlarn, kadnlarn. Bir da ya da bir l amalar gerektiinde onlara Deb'den sz ediyorduk. A m a kent kaplarn aarsa, mparatorluk Yasas yamalanmamasn emreder! Kesinlikle! Konumaya balad anda Mani anlamt. Deb tccarlarna kzmalar, dlek olduklar iin deil, akll davrandklar iindi. Savamay reddetmekle, yamaclar ekmeinden ediyorlard. Babilli, kent adna giriiminin ne denli nemli olduunu daha iyi kavrad. Yksek sesle konutu. D e b kaplar aktr ve ak kalacaktr. Garnizon kenti terk etti, yerine bir bakas kurulmayacaktr. Kentte tek bir silah yok, mutfak baklar bile krld! Askerler gelebilir, ldrebilir, yamalayabilir, rza tecavz edebilir, yakabilir ama mparatorluk yasalarnca su ile123

mi olurlar. Yce hanedan evladnn, buna izin vereceini dnemiyorum bile! H r m z sarslm gibiydi. Mani devam etd: D e b halk sadece ticaret baklarna ve geleneklerine sayg duyulmasn istiyor. Bir de can ve mal gvencesi! Drst ve aydn bir hkmdarn ynetiminde bar iinde yaamaktan baka bir istekleri yok! Bu, onlarn akarna olduu kadar, Prens'in de karna! Prens'in fethetmek ve ynetmekten baka bir niyeti olmad bu kent, lkenin mcevheridir. Niin onu mahvetsin? Efendisinin duraksadn gren Kartir atld: Hkmdarlarmzn drstlkleri, hele de imparatorluun karlar konusunda ahkm kesmek, Hintli tccara dmez. Ordu savat dl vaat edildi, vermek gerekir. Subaylar arasndan onaylayc sesler ykseldi. D e b istedii kadar kaplarn asn, silahlarn gmsn diye ekledi mneccim, gnah ilemi bir kenttir. Birliklerimiz imansz lkelere baedirmek, cezalandrmak, Gerek Din'i yerletirmek iin bu se'ere kt. Bu, gkyz katnda da makbuldr. Deb gn boyunca askerlere sunulacak, gnah tapnaklar yklacak sonra Krallar Kral, hepimizin efendisi, kutsal Ardeir'in buyurduu gibi limanda bir af treni dzenlenecek. Hrmz, Krallar Kral dedesinin bu treni istediini bildii kadar, subaylarn isteklerini de biliyordu. Ama gene de Mani'nin szlerine duyarsz kalmamt, gizlice desteini bekler gibiydi: Mneccim Kartir'in szleri bana mantkl geldi. Buna ne diyeceksin Babil olu? Yantlamaya kalkmakla kstahl iyice ele almam gerekir, ben sadece yoldan geen bir ziyaretiyim. Oysa mneccim, hi kukusuz nemli bir ahsiyet nk Prens'e ordularn nereye sreceini ve fethedilen kentlerde nasl davranacaklarn gstermeye kalkabiliyor.
124

Kartir, bir eli kalbinin zerinde, atld: Kralna tavsiyede bulunmak susa, cezama razym. Ben her zaman kutsal hanedann iyilii iin konuup hareket, ettim, imparatorluk ve dini her yere yaylsn, ayaklarnn altndaki dman birer ylan, akrep, canavarmasna ezilsin diye yle davrandm. Yce Ardeir'in torunu olan Efendim, bana kar uyarlamaz, Avesta'nn bilgece buyruklarn unutmu olamaz. Kitap, iki ayakl kurtlarn, drt ayakl kurtlardan nce yok edilmeleri gerektiini yazmaz m? H a n g i kurtlar? diye sordu Hrmz safa. D r t ayakl kurt, kuzuya yemek iin saldrr, iki ayakl kurt, oban yutmak ve btn sry gnahkrla srklemek iin szcklerden yararlanr. i k i ayakl kurtlar diye dzeltti Mani, dierlerine av gzyle bakan, her zaman boyun edirmeye, yok etmeye, cezalandrmaya, aalamaya alan insanlardr. Bugn Deb halknn koyun olduunu ve boazlanmay hak ettiini syleyen bir ses duyuldu. Bu, iki ayakl kurdun konutuu dil deil miydi? Bunun gibi kymlara ar yapanlar dnd iin kutsal oban ve bilge Zerdt, Avesta'da belirtildii gibi konumad m? Aslnda herkes Avesta'y kendine gre yorumluyor. Hrmz byle sylemekle Kartir'e yaplan saldry hafifletmeye alt ama Kartir kkredi: N e yorumu? Yani, nne gelenin kutsal metinleri yorumlama hakk m olacak? Yani, hain bir Nsran'nin yorumu, benimkisiyle mi kyaslanacak? Gerek Din'i on alt yl boyunca okumu olan ben deil miyim? Burada Zerdt dinini temsil eden ben deil miyim? G n gelir, insan kendini bir mesajn temsilcisi sanrken, mezarcsndan baka bir ey olamaz. Kartir, bu szlerin kendine sylendiine inanmak istemedi. Ortaya doru ilerlemeden nce, yannda duran
"S

birine bu szleri usulca tekrar ettirdi. Mani'nin szlerinin yaratt uultudan sonra, imdi ar bir sessizlik hkm sryordu. Babilli, btn gzlerde ierleme ve fke grd. Belki sadece Hrmz'n gzlerinde yoktu bunlar, hatta alayc bir prlt sezdi. Mneccim bunu fark etmi, olmalyd ki, konumasna sitemle balad: Efendi, bu Nsranler'in ne soydan olduklarn bilmiyor mu? Devam etmesine firsat kalmad. Szleri, ieriye aniden giren bir kadnn lklar ile kesildi. Kadn kalabal yarp Prens'in ayaklarna kapand: E f e n d i ! Kzn, kzn... K o n u Denag! Gen kz omuzlarndan sarsyordu. D e r e kenarnda kouyordu, dt! Kmldamyor. Yaral m? Hayr, kan yok. N e f e s alyor mu? Evet diye yandad gen kz, gzleri korkudan fal ta gibi almt. Nefes alyor, ama onu kendine getiremedim. Hrmz, olduu yerde kalakald. Azameti bir yana brakm, bir karabasan anaforunun iine srklenmi gibiydi. Kartir, sulamann tam sras diye dnd: Buralara girmi olan gnahkrlk, zerimize belalar ekiyor. Hakareder, kfrler savruldu, kzna bir ey olursa Efendi, bil ki kabahat bu uursuz topaldadr. Hrmz, akln, iradesini yitirmiti. Kzna dknln bilmeyen yoktu. Prens'in en sevgili kars, ocuu doururken lm ve Hrmz annesine olan sevgisini tamamiyle ocua vermiti. Kartir'in sorumluyu iaret etmesi, Mani'ye fkeyle bakmasna yetti. Ama Mani, soukkanlln yitirmedi: B e n hekimim. Pis bir tartmaya ocuun hastaln alet edecek yerde onu iyiletirmeye bakalm. Beni, onun yanna gtrsnler!
126

Hibir areyi yitirmek istemeyen Hrmz, Mani'yi ocuun yanna gtrd. Salar dzgn rlm, giysisinin kvrmlar dzeltilmi olarak yatan ocuk, l gibiydi. Odada dank olan tek ey, sadece, iinden krlm bir oyuncak sarkm olan kapa ak sandkt. Prens'in yurtunun yanbanda olan bu odann kaps, zerine denizkabuklar geirilmi, yerden bir kar havada sallanan iplerden olumaktayd, ieriye, onlar tkrdatmadan sadece Prenses girebilsin diye... Mani, yanan ocuun alnna dayad, nabzn tuttu, gzkapan at, sonra Prens'in Denag diye ard gen kadndan, her biri avu byklnde temiz ve beyaz bezler kesmesini ve kfuri getirmesini istedi. Kendisi de aalardan ve allklardan saplar, iekler, bitkiler, meyveler toplad, her birini parmaklar arasnda ska, cinslerine bakt. Btn bu bitkilerle odaya dnd, odar merhem olana kadar ezdi, iine bol miktarda kfuri koydu ve kaln bir tabaka halinde bezlere yayd. Bezleri katiad, yasslatrd, birini'ocuun alnna, dierlerini kulaklarnn stne, ikisini bileklerine, sonuncular da tabanlarna koydu. Sonra bir testi ald, pansumanlarn zerini hafife slatt. evresindekilerden t kmyordu. Bezler kuruduka Mani onlar slatyordu, bir saat sonra, testideki su bittiinde Mani onu Prens'e uzatp: elale suyu ile doldurmak gerek, dedi. Hrmz testiyi ald, emir subayna uzatt, Mani gzlerini kaldrmadan: Hayr, dedi. Prens'in kendisi! Bir an afallayan Sassani Prensi testiyi ald, askerlerle sarayllarn akn baklar arasnda, doldurmaya gitti. Herhalde, Prens'in ejinden dolan suyun tedavi edici bir yn olmalyd. Kalabalk arasnda fisldalan buydu; baka bir anlam olabileceini dnen tek insan Malc127

hos oldu. Gittikleri kentlerde arkadan yeterince incelemi, yoksul bir kadn bir kse orba verdiinde minnede kabul ettiini, zengin birinin kars gzel yemekler ikram ettiinde yine minnet gsterdiini ancak bir tadmlk aldn, hizmetinin elinde tepsisiyle geldiinde de "Efendilerine sadakay kendilerinin getirmesini syler, bylelikle onlar kutsam ve teekkr etmi olurum", diyerek geri yolladn grmt. Prens'in istedii suyu da Prens'ten almak istiyordu, emir subayndan deil! Hrmz, testiyi iki eliyle tayarak dnd. ylesine acemice ki, aya yurtun direine takld, yaknnda bulunan subaylar onu tutmak iin davrandlar ve dorulduunda, kapaklandn grdklerini bilmesin diye gzlerini baka yere evirdiler. Tan vaktiydi, Mani ocuun sol yannda, bir ayan bada kurmu olarak oturuyor ve bezler kuruduka slatmaya devam ediyordu. Yannda diz km olan Denag, kaygl grnyordu. Mani syledii anda kalkmaya hazr beklemekteydi. Hepsinden daha huzursuz olan Hrmz, ocuun dier yannda oturmaktayd. Birden Prens, sessizlik iindeyken: Kzm iyileirse, yemin ederim ki Deb yamalanmayacak, dedi. Halk, evleri, pazar yerleri, tapnaklar korunacak. Yeter ki ocuum kurtulsun. Mani kmldamad. Sadece dua eder gibi yle dedi: Tanr, bu basiretli ve licenap szlerini iitsin! Sonra yeniden sessizlik oldu. Saatler geiyor ve endieli olmasna karn, Krallar Kral'nn torunu, uykuya yenilir gibi oluyordu. Denag usulca, dinlenmesini, bir ey olursa onu uyandracan syledi. Prens oraca uzand, dirseini bana yastk yapt. Hrmz dorulduunda, gn , adrn kalkk ucundan ieriye szyordu. Denag, brakt gibi oturuyor, Mani son su damlacn ocuun alnna koyuyordu.
128

Testiyi dolduraym m? diye sordu Prens. Mani yksek sesle yantlad: Gerekmez. Tanr seni duydu. ocuun iyiled. arsn yantlarcasna kk kz gzlerini aa. Glmsedi. O n u uyandrdn m? diye sordu Hrmz inanmayarak. Hastaln uyuttum. Baarsndan dolay heyecanl grnmeyen Mani, ocuu dorulttu, srtna bir yastk koydu, sonra btn pansumanlar alp Prens'e uzatt: elaleye atman gerek, testiyi doldurduun yere. Hrmz, deerli bir sunu almasna iki avucunu aarak onlar ald. Gzleri yalanm, dili tutulmutu. Onlar bir elinle gtr, dier elinle seninle gelmek isteyen kznn elini tut. ocuk, glerek, oynayarak, zplayarak yeniden ayaa kalkmt. Danda, baba ile kz alklyorlard. Ayn yerde oturmaya devam eden Mani, huzurlu bir geveme ile kendisine kadar gelen sesleri dinliyordu. Yannda, yorgunluktan uykuya yenilmi Denag vard, ilk kez ona bakyordu. Btn bir geceyi yan yana geirmilerdi ve ayn endieyi ama ayn zamanda ayn umudu paylamlard. Ama ona bakamamt. O tek rgl, nnden sarkan ve dizine dokunan o siyah tek rgl sa bile fark etmemiti. Mani, onun bu kadar gen oluuna at. Birlikte geirdikleri gece byk bir insann davranlarna sahipti. Oysa imdi, burnu, enesi, dudaklar, yznde ne varsa, bir ocuunkilerdi. O kadar da gzel! ocukluktan onu ayran tek ey, zerine yapm kuman alanda ok gelimi gsleriydi. Ka yandayd ki? Mani, on diye dnd, belki de on iki. Yavaa, onu uyandracak herhangi sert bir harekette bulunmadan, ban kaldrp altna bir yastk koydu.
129

VI Mani, ocuun odasndan kmak vc Malchos ile Pattig'le birlikte Prens'e veda etmek iin, askerlerin ve sarayllarn alklarnn dinmesini bekledi. Y o l u m a ktn gne krler olsun Babilli hekim! H r m z ' n gzleri heyecandan kzarm, sesi titrekti henz. m r boyu, hibir yokluk ekmemen iin sana yeterince altn vereceim. Altn istemem. yiletirme yetisini edindikten sonra, ocuunu lme terk edebilir miydim? Byle bir ey iin dl kabul edersem, bilgime layk olmam. Asl ben, seni dllendirmeden gnderirsem, servetime layk olmam. Zenginliinden, verebilecein unvanlardan hibirini istemem, yalnz... Aniden durdu, acele bir ar duymu ve uzaktan verilen buyruk zerine konuuyormu gibi: G e n e de senden bir isteim var, dedi. K o n u , peinen kabul ettim! Evinin en tatl kzn istiyorum. D e n a g ' m? Onu. H r m z ard ve can aka skld. Ya Malchos ile Pattig'in tepkisini nasl anlatmal? Her ikisi de, Mani'ye, yerine bir bakas gelmi gibi bakyorlard.
130

Senden bir ey esirgemeyeceimi sylemitim. Ama o kz, benim mallarm arasnda bulunmuyor. ok sevdiim ve drt yl nce yanmda savarken len bir subayn kzdr. htiyatszca dman saflarna gitmitim, beni kurtarmak iin koup gelmiti. Zararsz bir yara ile kurtulabilirdim ama benim kusurum yznden o hayatn kaybetti. Tek kzn yanma aldm, sevgi ile byttm. ocuumla megul oluyorsa, birbirlerini ok sevdikleri iindir. Denag ne hizmetidir ne de kle! Karen Aireti'ndendir. Bizim rkmzn en soylu aireti! Onlarn ailesinde, benim ailemde olduu gibi, kzlar zorla verilmez. Seninle gelmek isteyecek midir? Sanrm. Sana syledi mi? Sormadm. Gelsin, kendim soraym. Beklemekle geen her saniye, H r m z ' n can skntsn artryordu. Yksek sesle, dnceye dald: A a b e y i m Behram, behi bir yl nce grmeye geldi. Denag' grd, houna gitti, bana syledi.'Denag hakknda baka tasarlarm olduu iin, henz evlenme anda olmadn syledim. Doru deildi! Ama bu kzn bakasyla gitmesine izin verdiimi Behram duyacak olursa, beni lene kadar affetmez. Daha imdiden neyim varsa kskanyor... Kendi kendine konumasnn sonuna geldiinde, Prens kararn vermi grnd: Sen beni ocuuma kavuturdun Babilli hekim, sana sonsuz borcum var. Hazinedarma syleyeceim tek bir szle bu borcu demi olsaydm, kendimi bortan kurtulmu sayabilir miydim? Kararghtan kar kmaz Malchos, Mani'ye dnd, soraca bin trl soru vard, biriyle yetindi: O n u ne yapacaz?
131

129

Kafasyla Denag' gsteriyordu. Kz at srtnda, tam arkasndan geliyordu. Mani, kzn duyabilecei bir sesle yant verdi: B e n nereye gidersem, oraya gidecek. Beni arlayanlar onu da arlayacak. B i r kadn! insanlar bin trl soru soracak. insanlar her zaman bin trl soru sorarlar. n k anlamak isterler. Anlamak m? Oysa Mani anlamaya almamt. Ara sra kendi azndan konuan iindeki o gksel sesti kz isteyen. Mani sadece itaat etmiti. Denag kervanna katlmt ite. O gn, Malchos, yanna gitmedi, yerini Patdg'e brakt. O da duyduu endieleri geveledi: O l u m , kadn edinmeye mi karar verdin? O saniye Mani iine kapand: Sonradan terk edilecekse, neden kadn edinilsin? Soru karlksz kalmt, baba kendini savunmaya kalkmad. Mariam'a davranlarn, Nabu Tapna'nda Sittay ipe karlatktan sonra Mardinu'dan gidiini, hurmalktaki yeminini hakl gstermeye mi kalkacakt? Olunun ne tepki vereceini bile bilmiyordu. Bu yzden o da uzak durmay yeledi. Bunun zerine Denag'n at, Mani'nin at ile yan ytna gitmeye balad. Her ikisi de uzaa bakyorlard. Hayretle ve sevinle. Ayn zamanda bir eit gururla. Babilli at stndeyken, Parth'llna kavumu gibiydi, belki de yerdeyken topal yrmesine neden olan aksak bacann at srtnda kendisini rahatsz etmemesinden! Denag da at stnde daha gzel duruyordu, genelde yeniyetme utangal ile eri d u r d u u halde, at srtnda diklemi ve almt. Przsz teni, omuzu zerinden sarkan rgs, ufka doru uzanan profili ile bozkrlardan gelen bir yolcu gibiydi. Mani ona bakt, atyla daha da yaklat, yle ki eerleri birbirine srtnd.

Henz konumamlard. Sessizlik uzad. Ara sra elik eden askerlerin banlar veya adarn kinemeleriyle bozuluyordu bu sessizlik. Uzaktan, kentin tozu duman grnd. Eski garnizon kentten kal, Deb ocuklar, igalcilerin gelecei varsaylan kuzey yollarn gzedemek iin yasaklanm olan anayola kyorlard. O gn, veletlerden biri barmaya balad, kendiler koup yksek binalara ktlar, kalabalk, damlan kertecekti neredeyse. Direnmeyeceklerini gstermek iin, sonuna kadar ak tuttuklar Pakibur Kaps'nn nne yldlar. Haberi, atllardan nce geldi. Oysa atllar daha bir hayli mesafedeydi. yle ki, yal kunduracnn uzaklar grmekle nl kzn en yksek kuleye gtrmlerdi ama o bile ne asker ne de sancak grebildi. Sadece, havadaki toz ynndan, gelenin Sassaniler ordusu olmayp, belki de nc ya da haberci bir mfreze olabileceini tahmin etti. Kzn tahmin edemeyecei, Hrmz'n Mani'ye elik etmesi iin bir muhafiz birlii verdii idi. Bir subay ve on askerden oluuyordu birlik ve kentliler ilk nce askerleri grdklerinden, igale uramasna titremeye balamlard. Atllar, surlarn be yz metre uzanda durdu, Mani'yi selamlamak zere subay atndan atlad ve arkadalanndan daha byk bir hzla tekrar atna bindi ve surlarn zerinden bakmakta olan kalabala g z atmadan uzaklat. Malchos, Pattig ve Denag atlaryla kapdan usulca getiler sonra da bir kenara ekilerek gnn kahramanna yol verdiler. Askerlerin grltsz gelileri, Mani'ye gsterdikleri sayg, ani dnleri, kalabalkta alayl ve akn bir sevin yaratmt. Korku bir anda, batm bir kymn kartlmas gibi yok oluvermiti, insanlar, rastgele yanndaki birine sarlyor, gzler doluyor, her biri kendi tanrsna krediyordu.
133

Mani, ba dik, mr boyunca fetihten fetihe komuasna serinkanllkla kente girdi. Babasnn ve kendisinin durmadan yerdikleri soyluluklar, sonunda uyanyor muydu? Ateli yandalar, peygamberleri yeryznde her zaman kraliyet soyundan indirmek istemilerdir, gkyznn temsilcilii yeterli itibar salamazm gibi isa'y Hazreti Davut hanedanndan, Buda'y akya Prensler Slalesi'nden gstermeye kalkmadlar m? Cisimletirilen Tanr, dahas bir satrapn isimsiz veledi... birtakm mritlerin bu clz dayanaklara ihtiyalar olduu anlalyor! Mani, ocukluundan beri hatta hurma bahesinde, Beyaz-Giysililer arasndaki alakgnll yaamnda bile, soyluluun simgesi olan ve imparatorluu Deb snrlarna dayanm olan Parth hkmdarlarndan miras edindii ban dik tutma huyuna sahipti. Baka trl Ardeir'in torunu ile ve daha sonralar baka tal balarla konuma cesaretini nereden bulabilirdi? Bu delirmi kentte, bylesine rahat nasl dolaabilirdi? Kentliler, her semtten ona kouyordu, soru yamuruna tutmakta sabrsz olmalarna karn, yanna yaklamaya cesaret edemiyorlard, hatta kilisede vaazn dinlemi olanlar bile... Malchos, arkadann kentte geirdikleri tek gece, onlar konuk etmi olan Bar-Touma'nn evine gideceini sand ama Mani baka bir yola, eski valinin ikametghna yneldi, parmaklklar geti ve kent milisi yolunu kesmeyi aklndan bile geirmedi. Herkes saraya gitmesini beklerken, aniden kaldrm talar ile denmi yola sapt ve bahede, eskilerin anlattklarna gre lkenin en yal aac olan, o saatte glgesi douya den, beyaz dut aacna yneldi. Mani atndan indi, ardndan gelenlerin durmas ve dut aacna tek bana ilerlemesi iin kollarn kaldrd, sonra ellerini aacn gvdesine dayayarak nnde eildi. O kentte kald srece, gnlerini ve gecelerini orada geireceini syledi.
134

Kentliler yanna yaklatlar, evresinde bir ember oluturdular ve en az ekingen olanlardan sorular dklmeye balad: Prens ile konuabilmi miydi? Hrmz nasl bir adamd? Kenti ne zaman alacakt? Kendilerine ne yapmay dnyordu? Ticaret yeniden balayabilecek miydi? Dinlere sayg gsterilecek miydi? Beni kabul eden Prens diye yantlad Mani, mantksz ve aklsz bir insan deil. Her insann, miferi, taklar ve tulumlar altnda duran bir kvlcm vardr. Mani bir vaatte bulunmak istemiyorsa da bu birka szck gven verici oldu ve evresi daha da sklat. Bu saygdeer tacirler kentinin, yeni gelmi bir dilenciden medet ummas ne tuhaft! Aslnda Deb halk, Mani orada, srt aaca dayal konuup dua ettike ve yoksul kadnlarn kendisini beslemelerine izin verdike, dnyann hibir ordusunun kente girmeyeceine inanyordu. Bylece, yava yava, rhtmlar canlanmaya balad, yeniden yk alp yk boaltma, yeniden ar paza tezghlan dolmaya balad. Her snftan, her dinden insanlar dut aacnn altn da toplanr oldu. Birbirlerine orada danr, anlamazlklarn zmler oldular. Bazen sesleri ykseliyor ama Mani'nin azn amasyla sessizleiliyordu. Babilli'nin bekledii, geree susam dinleyici kitlesi ite buydu. O n u bulmak ve bu ok yzl aynada kendi mesihliini kefetmek iin Hindistan'a kadar gelmesi gerekmiti. Gemi alarn, gnmzn ve gelecek alarn tm bilgeleri kutsansn! Isa, akya-Muni, Zerdt kutsansn! Tek bir k szlerini aydnlatt, bugn Deb zerinde yan ayn ktr. Benim rettiklerime uyacak olanlar, her zaman dua ettikleri tapnaklar da, atalarnn ruhlarn yd ettikleri sunaklar da terk etmesinler. Onca dinin gelitii Deb kentinde, Mani'nin szleri, uzlamac insanlara ho geliyordu. Bu zor gnlerde
135

Mani'nin yce dinine balananlar oktu. Ama gene de, dinleyiciler arasnda, Mani'nin szlerinden rahatsz olup kar koyanlar vard: Mesih ve Buda ile ayn eyi sylyorsan ne diye yeni bir din kurma peindesin? Bat'da yetimi olann umudu, D o u ' d a yeermedi; D o u ' d a yetimi olann sesi, Bat'ya ulamad. Her gerein, ona sahip olmu olanlarn giysisini ve dilini edinmesi mi art? Sahip, baz dinlerin saygya layk olduklarn kabul ediyorum. Ama ya puta, gnee tapanlar? Eteini persen bir kraln bunu kskanacan m sanyorsun? Gne, Yce-Varln giysisinde sadece bir pul. Ama insanlar, bu pul aracl ile daha iyi grebiliyor. insanlar, tanrsalla taptklarn sanyorlar, oysa sadece tahtadan, altndan, aldan, resimden, szden, dnceden simgeler biliyorlar. Y a Tanr'ya hi inanmayanlar? Kendisine sunulan resimlerde Tanr'y grmeyi reddedenler, bazen, Tann'nn gerek grntsne bakasndan daha yakndrlar. Bir gn Mani'ye sordular: Mesajn getirdiinin ad ne? B e n ona, "Ik Bahelerinin Kral" diyorum. O , Baba, Kadir-i Mutlak, Rahim ve Rahman, Yaradan deil mi? A y n anda Rahim ve Kadir-i Mutlak nasl olabilir? Czzam ve sava yaratan o mu? ocuklarn lmesine seyirci kalan ve masumlara ac ektiren O mu? eytann var olmasna O mu izin verdi? Tek bir hareketiyle yok edebilecekse, neden etmedi? Cehennemi yok etmek istemiyorsa, son derece rahim deil demek ki... Ksa bir sessizlikten sonra ekledi: j6

Yaratclk insana emanet edilmi. Cehennemi ve karanlklar gerilere itmek nce insann grevi. Sassani ordusu Deb kentine girdiinde Babilli, on gnden beri beyaz dut aacnn altndayd. O r d u , kaplar tuttu, gzetleme kulelerine girdi, limana ve arya yayld. Ne kym, ne yama. Sonra, H r m z ve evresindekiler eski valinin sarayna gelip yerletiler. Mani, daha birka gn, yannda huzur bulan bir kalabaln ortasnda bahede kald. Ama ksa bir sre sonra kalabalk, onun azndan veda szckleri duyacakn. Gerekten de bir gece Hrmz onu acele artt. Mani, aacna yaslanm, henz uyumamt; emir subay elini uzatp kalkmasna yardmc oldu, dier eliyle bir meale tutuyordu. Prens'in yannda yksek rtbeli bir yazc vard. B u Nam-Veh, en gvendiim adamm. Ktesiphon'dan geliyor. Yeryz byk bir felakete urad. Hepimizin efendisi, Krallar Kral, insanlar arasnda tanr, tanrlar arasnda insan yce Ardeir, erefli hkmdarlarn yanna gitti diye anlatmaya balad yazc. H r m z onun szn keserek: B y k b a b a m ld, dedi. Gzlerinden bir korku gitmiti. Mani'ninkilerde dn yolu gzkyordu.
* * *

Sassani Prens'i ile karlamas ksa mrl deildi. Mani ile ann en gl hanedan arasnda, hareketli, youn, bazen acmasz bir iliki domutu. Dnce sa-

137

hipleri ile iktidar sahipleri arasndaki ilikilerde her zaman olduu gibi, birka anlama ekilebilen belirsiz bir ilikiydi. Babilli'nin yaam bundan byle altst olacakt. Ama ayn zamanda imparatorluun yaam da!

138

NC BLM
KRALLARIN EVRESNDE

Babil lkesinden, bir l btn dnyaya duyurmak iin geldim

MANI

I
Taht odasna girmek iin srasnn gelmesini bekleyen Mani, gzlerini, muhafzlarn kan krmzs balklar ile dizildikleri antsal kapdan ayramyordu. Ktesiphon'u fethetmekten sz ederken " k i z " i , bu kapdan sz etmemi miydi? Hrmz'n, z babas, imparatorluun yeni efendisi apur'a tavsiye mektubu yazmas iin, Mani'nin Indus Nehri'ne kadar gitmesi, Sassani Prensi'yle karlamas, kzn iyi etmesi gerekiyormu demek ki... Girite, bir kez daha tren hakknda bilgi verildi. Protokol grevlisi, bir dua okur gibi padham szcn tekrar edip duruyordu. Sassaniler dneminde, kutsal varlklara yaklaan herkesin, bir lmlnn nefesi ile kirletilmesinden korkulduu iin, azna tutmak zorunda olduu beyaz mendilin adyd bu! Ate sunann nnde vaaz veren mneccim de, Krallar Kral tarafndan kabul edilip konuan kii de, bunu takmak zorundayd. Sarayllar, kollarnn iinde srekli bir padham tarlar, ziyaretiler de saray grevlilerince kendilerine retilen sayg hareketlerinin yan sra, onlar tarafndan verilen bir padham edinirlerdi. Sa el yukar doru ve hafife eik tutulacak diye retilen bu sayg ifadesinin yan sra, kabul gren szckler retilirdi. Ktesiphon'da, slaleler Msr'nda ve daha titiz bir biimde Roma'da, hkmdar yce bir varlkt. Ona hitap ederken, ne ad, ne unvan sylenebilirdi. Kimsenin aykr davranamayaca hazr formller vard: "Siz, ilahi kiiler!", "Siz, 141

lmsz tanrlar!" ya da en azndan "Siz, tanrsal varlk!" denilirdi. Konulan her kural, hkmdar ile dier canllar arasndaki uurumu derinletirmeyi hedeflerdi. Her ey, bu insanst gc, bu tanrsal grnty glendirmeye ynelikti. Taht odasndaki tavan o denli yksekti ki, devler iin yapld sylenebilirdi. Duvardan yukar doru bakldnda, duvarn hibir yannn, grlemeyecei biimde, hallarla kapl olduu gzlenirdi. Muazzam odann dibinde, sarayllarn oturduu ve bir perde ile ayrlan bir sahne vard. Kral soyundan olanlar on dirsek boyu mesafede, Krallar Kral apur'un yaknlar on dirsek boyu daha tede, bir on dirsek boyu ilerisinde danmanlar, yksek rtbeli din adamlar, Avesta hafzlar, bilginler, gkbilimciler, tannm hekimler, on dirsek boyu daha tede Kral'n soytarlar, cambazlar, akrobatlar, danslar ve mimarlardan, ressamlardan, ozanlardan daha fazla saygnl olan mzisyenler dururlard. Hanedann kurucusunun isteine uygun olarak, mzisyenler ve arkclar yani sazendeler ile hanendeler, Kral slalesinden gelen prenslerle e dzeyde tutuluyorlard, yani perdeden on dirsek boyu tede, ama sol yanda yer alyorlard. Onlarn arkasnda ikinci snf mzikiler ve arkclar oturuyor, on dirsek boyu tede de lavta, zand veya mandolin algclar duruyordu. Uyuuk kalabal uyandrmak iin, alagelmi rtkanlktan nce davullar alyordu: "Ey ahali! Dilinizi, kellenizi koruyacak biimde kullannz, Efendimiz aranzda!" Sonra, n sradaki algclar, o gn iin istenmi ve bir yl gemeden dinlenmeyecek olan havay alarken, grnmez eller perdeyi aard. Herkes, aln yere yapm ve balarn kaldrmaya yeni bir emirle izin verilene kadar secde etmi olurdu. Hkmdar gelmitir, gzleri kr edecek kadar altna
142

boulmu heybetli bir tanr gibi! Giysisi, yast, perdesi altn ilemeli, taht som altndan, gerdanlklar, yzkleri, tokalar altn, sakalna altn tozu serpilmi, dudaklarna, kirpiklerine, kalarna bu serpintinin zerrecikleri konmu... Hkmdar'n banda, bir insan arlndan daha ar, hibir ban -hkmdar ba da olsa- tayamayaca efsanev ta duruyordu. Ancak tacn, tavana ince bir sicimle tutturulmu olduunu grmek iin yaklamak gerekiyordu. yle ki, Hkmdar geri ekildiinde, ta mucize olmuasna, bo tahtn zerinde asl kalyordu. Tanrsallatrlan insanlar yalanr ve lrler, geriye hametleri kalr. Uzaktan grn mthiti. Efsanelemi, hayal bile edilemeyen, insanlarn korkularndan ve salksz tutkularndan domu, korkutucu, g z kamatrc, sz dinletici bir varla baklmaktayd. ite Mani, bu efsane varl uysallatrmaya gelmiti. Mani o srada, att her adm, yapt her hareketi zihninde tekrarlyor, syleyecei szleri anmsamaya alyordu. zellikle ilk szleri ekingenliinden syrlmad, merakl baklarn zerinde younlat o ilk saniyelerde geveleyecei ilk szleri... en nemlilerini sinir iinde tekrar edip duruyordu. Sonra biri adn ard, iyi duyup duymadndan emin olmak iin dnd, ok ge, kap alm bir el onu ieriye itmiti bile! Yce apur'u bekletecek olann vay haline! Mani, tahtn nne kadar uzanan yol halsnn zerinde giderken mesafe kavramn yitirmi gibiydi. Hkmdar, Mardinu gneinin g z kamatrmas kadar, gne arpmasna uratmas kadar yakn grnyordu, oysa yumuak hal zerindeki yol, bitmez tkenmez, tal, prtkl gibi geliyor, inanlmaz bir yavalk, bir soluk solua kal ve bir bask duygusu ile ilerliyordu. Sarayn kapsna vardklarnda bile bu iten vazgemesini syleyen Malchos'u dinlemediine pimand.

143

Hurma bahesinin bir kesinde, Sittay'n "talarn arkasndaki ot paras gibi" diyecei biimde sakl kalmam olduuna pimand, iki yl gemiti. Sonsuzlukta iki yl! Mani anmsyordu ama anlar pusluydu, nceki bir yaamdan geliyorlarm gibi... "kizi"ni, "benzerini" yardma ard. Ne olur, ne olur gelsindi! Burada onunla birlikte olduundan, bu zor yolu birlikte yrdklerinden, kendi susacak olursa onun konuacandan emin olmak isdyordu. Soukkanl ol Mani! Altn grmemi ol, grkemi unut, ister kral, ister peygamber olsun bir lmlden etkilenmemeye bak! Yazg ona ne verdiyse, sana da, herkese de onu verdi. nemli olan bunun bilincinde olmak! Bin yl sonra apur'dan sz edilecekse, sen onun sarayndan getiin iin edilecektir! Sonunda vezirin hizasna gelebildi. Vezir, yere kapanmasn iaret etd sonra da kalkmasna izin ktn fsldad. Mani, konumadan nce, kolundan tertemiz padham\t\\ kartt. insanlarn en glsne sayglar! En soylu istekleri gereklesin! Szler kural dyd, vezir kalarn att, Hkmdar'n yz bir lml aknl ald. Ancak, saygsz herhangi bir ey sylenmi deildi. Bir iaretle, Mani'nin kendini tantmasn istedi. B e n Babil lkesinden bir hekimim. Sevgili olum seni ven bir mektup gnderdi. Onun houna gittiin anlalyor. Tanr, yitirdiini sand kzn iyiletirmemi istedi. Nasl iyiletiriyorsun? Szle ve bitkilerle. Y a bak? Ate? Slkler? Bakalar bu konuda benden daha becerikli. Mani bilmiyordu ama "slkler" szc bir tuzakt, apur bu tedavi biiminden de, bunu uygulayanlar144

dan da nefret ederdi. Bu konuda ii rahatlam olan Hkmdar devam etti: O l u m , yaymak istediin baz dncelerin olduunu yazm. Bana bir mesaj verildi. Sarayllar arasndan bir mrlt ykseldi ama kimse, Hkmdar'dan nce tepki gstermek istemedi. Hkmdar ise, Mani'nin devam etmesini bekliyordu. Devam gelmeyince biraz da skkn ziyaretisini sorgulamaya balad: N e mesaj? Seni dinliyoruz. Yeni bir dinin gerekli olduu yeni bir a balad. Bu, tek bir ulusun, tek bir rkn, tek bir retinin dini deil. Mani'nin hangi ulusu, hangi rk, hangi retiyi kastettiini aklamasna gerek yoktu, ikinci sradaki yksek grevliler arasnda bir mendil salland: B u adam daha nce grdm! Mani'nin kalabalk arasnda Kartir'in san sakaln grmesi iin ban evirmesi yetti. B u bir Nsran'dir. Dinimizin en alak dman. Hindistan'da, muzaffer ordumuzla bir arada olduum srada yoluma kt. Efendimiz Yce Ardeir, o lkede erefli*hanedann kutsamak ve hain sesleri bomak zere muazzam bir ate yakmam buyurmutu. Ama bu Nsran, bu kutsal grevi yerine getirmemi engellemek iin her trl melanette bulundu. Kartir'in istedii olmutu. Orada bulunanlar, Babilli hekimin Krallar Kral'na davranlarna ierlemiti. Mani'ye evrilmi btn gzler arasnda en az dmanca olanlar, apur'un gzleriydi. Savunmasn dinlemeye hazr grnyordu. insanlarn en ycesine bir mesaj iletmek zere geldim diye devam etti Mani. Tanr, o insann yargsn hepimizden stn kld. Bazlarnn bana kar gttkle145

ri dmanlktan etkilenmeden szlerimi soukkanllkla dinlemesi nasip olsun! Seni grmeyi kabul ettimse, mesajn dinlemek iindir. Konu. imparatorluunuz batda, Nsranler'in ounlukta olduklar Arami lkesinde, Adiabene'ye, Osroene'ye; douda, Buda'ya taplan Baktriane'ye, Hindistan'a ve Turan'a kadar yayld. Yarn, saltanatnz Ahura-Mazda'ya taplmayan daha baka lkeleri de kapsayacak. Deiik inanta insanlara hkmedeceksiniz. Onlara hain diyecek kadar aalamak doru mu? Hanedannzn dostu kim, onu insanlarla uzlatrmaya alanlar m, yoksa kendi halkna dman klanlar m? Hkmdar'n ifadesinde bir onaylama sezinleyen Kartir atld: Hanedann dostu! dedi alayla. Yce efendimizin, huzurunda, Ahura-Mazda'ya tapann, bir Nsran'den daha ok hanedann mttefiki olduunu sylemeye kalkmam bile. Gnller imalara kapal olduuna gre, aka konuabilir miyim? Elimde, Nsranler'in imparat o r l u k l a dattklar metinlerden bazlar var. Toplantlarnda yaptklar konumalar da nakletdler. Yce Efendim, dinimizden, yasalarmzdan, geleneklerimizden ve hanedandan nasl sz ettiklerini bilmek ister mi? Bu adamlar, Sassaniler'in soyca lanetlenmi olduklarn sylyorlar. apur, Nsranler sylemi olsa da bu gibi szcklerden holanmazd, asasnn zerinde duran elini skt. Kartir hi korkmu grnmedi, fkesini bastrarak daha yksek sesle: lmcl gnahlar yok eden ve canavarlar kovan Avesta'da khvedodah yani aabey ile kzkarde arasndaki evlilik, kutsaldr denmez mi? Hibir dini eylemin gkyznde ho karlanmadn yazmaz m? Byk Darius'un yapt gibi, kutsal hkmdarlarmzn, m'46

neccimlerimizin ve savalarmzn, kzkardeleri, kzlar, ya da analarnn dul kalmalar halinde analar ile birlemeleri gerektiini renmedik mi? Yce Efendimizin kzkardei, kutsal kralie Azur-Anahit, en sevdii ei deil mi? ite Nsranler'e gre, burada hepimiz cehennemliiz. Kutsal Efendimiz de; kutsal kzkardei de yle nk bizler iin en yce ibadet olan ey, onlar iin en byk gnahtr. Bylesi uygunsuz szler sylemekle Kartir, kellesiyle oynuyordu. Cesareti stn gelmiti. Hkmdar'n yzndeki fkeden, kurbann kim olaca belliydi. Alak Babilli! Saltanatmzn kutsal kiileri hakknda dncelerin bu mu? Yasalarmzn kutsal eylere saygszlk eden gnahkrlara uygun g r d cezaya arptrlacaksn! Muhafzlar suluyu yakalamak iin harekete getiler. Ellerini ona doru uzattklarnda Mani'nin gzleri karard. Gsz, rkm bir halde, kendini kaybetmek zereydi. O n u ayakta tutan tek dnce: "Ikizi"nin, uhrevi yoldann byle bir gnde onu terk etmeyeceiydi. Gven verici yzn grmek umuduyla gzlerini kapatt. Aniden bir karklk oldu, bastrlan glmeler duyuldu. Ar gerginlik, mucize olmuasna geveyiverdi. Bir padham salland, bu grnt apur'un yz hatlarn gevetmeye yetti. H e r dem gen Yuvanoe, yakla! Hkmdar'n ani neesi, mdahalelerinin yaratt srtmalardan hi holanmayan ilgilinin dnda, btn yzlere yansd. Hkmdar'n ufak yandan beri eitmeni, sarayda mneccimba idi ve hi kimse bilgisini, saduyusunu tartmazd. Pek ok soylu arasnda yaygn olan ve gen adam anlamna gelen Yuvanoe ad, kendisine bir zarar vermiyordu ama doksanlk bir ihtiyarn o147

muzlarna ar geliyordu. Nitekim, Kral'n soytarsnn ba elencesi haline gelmiti. Bouk sesini,, hokkabaz gibi yryn, sakalnn titreyiini, kemikli parmaklarnn oynatn taklit ederdi. Son yirmi ylda, apur'un gece davetlerinden tek birine de olsa katlm olan her sarayl, saygdeer eitmeni, soytardan ayr dnemezdi. Herkes gibi yce rencisi de glmsedi ama Yuvanoe konumaya balar balamaz, herkese iin elenceli ynnn bittiini gstermek zere, kalarn att. U z u n mrmde Yce Efendime, onu kendinden ncekilere gre byk bir hkmdar klacak nitelikleri belirtme onuruna sahip olduumu sanyorum. Bunlar, iyi bir dindarlk, iyi bir saduyu, iyi bir affetme gc, halkn sevme, nee, cmertlik ve adalettir. Yce Efendi, sabrszlanarak ve bu bitmez tkenmez nitelikler listesini iyi bilerek: Unutmadm, dedi. Babilli, ceza gerektiren vahim eylerle suland. Yce Efendim tarihe bir zorba diye gemek istemiyorsa, savunmasn dinlemelidir. Yasamz byle! apur eitmenine sevgiyle bakt. Sonra elenmi gibi omuzlarn silkerek yazmanna seslendi: Beni hanedanmza layk olmayan bir hakszlk etmekten alkoyan saygdeer mneccim Yuvanoe'ye bugn bir onur unvan bahettiimi yaz! Yal eitmen sevin iinde arka arka giderek yerine geerken, Hkmdar, onu dinlemeye hazr olduunu gstermek istercesine Mani'ye dnd, gene de cellat, bir seslenite yetiecek mesafede idi. Babilli'nin szleri, cann kurtarm birinin soluu gibi kt azndan: Saygdeer Kartir, bana kar kaym derken beni desteklemi oldu. Her birimizin sarsld, zld, tehdit edildii oldu ve din kavgalarnn yaammz ve
148

imparatorluu ne denli etkileyeceini grdk. Benim de sizler kadar sarslmam gerekirdi nk aslen Parth'm ve benim de atalarm, geleneklere uyarak, Tann'nn isteklerini yerine getirdiklerini umarak, karde evlilikleri yaptlar. "Evet, Nsranler'in insest dedikleri, "mahrem-i zina" saydklar bu evliliklere fke duyduklar dorudur. Oysa incil'de, Tann'nn ilk erkek ile ilk kadn yaratt ve yeryzndeki btn insanlarn onlardan geldii yazldr. Bu ilk ifdn ocuklarnn, aralarnda birletikleri anlalyor. Demek btn insanlk, insest evliliklerden yaratld. Avesta yandalar, incil yandalar ile alay edebilirler. Ancak bu kavgalara, bu lanetlemelere, bu alaylara ne gerek var? Her ulusun yasalara gemi rfleri var ve bunlara Tanr buyruu derler. Tanr buyruu her ulus iin farkl olabilir mi? Aslnda, tanrsal irade hakknda hibir ey bilmiyoruz, Tann'y bilmiyoruz, ne adn, ne grntsn, ne vasflarn! insanlar Tanr'ya eitli adlar takm, hepsi'doru, hepsi yanl. Bir ad olsa bile bizim szcklerimizle yazlamaz, sylenemez. Zengin ve gl olduu syleniyor. Zenginlik ve g, insanlar iin bir deer ifade eder, Tanr katnda bir ey ifade etmez. O'na, istekler, korkular, fkeler ve huylar atfediliyor. Kimileri O ' n u n bir heykeli kskandn, bir harekete kzdn, bizim konuma biimimiz, haprmamz, giyinmemiz, soyunmamz ile megul olduunu sylyor. Ben Mani, btn uluslara bir mesaj getirdim. nce ocukluumu ve genliimi aralarnda geirdiim Nsranler'e seslendim. Onlara dedim ki: 'isa'nn szlerini dinleyin, O bir bilge ve bir ermitir ama Zerdt' de dinleyin. Cehalet ve hurafecilik kol gezerken nce O'ndaki anlamaya aln.' Umudum bir gn gerekleecek olursa, kinlerin sonu demektir. " B u nedenle dnp mneccim Kartir'e bakyorum ve ona sayglarmla diyorum ki: imparatorluu tehdit e149

den ktl tanmladn, ben de aresini getirdim. Sen bir hasta gibi konutun, ben bir hekim gibi... B u adam kukularmz uyutmakta hner sahibi diye atld mneccim. Ama daha hl hangi dinden olduunu sylemedi. B e n btn dinlerdenim ve hibirinden deilim, insanlara, bir rka veya bir airete mensup olmak gibi, bir dinden olmay retmiler. Ben de diyorum ki, size yalan sylemiler. Her dinde, her dncede, kl z bulup, kabuunu atmasn bilin. Benim yolumdan gidenler Ahura-Mazda ve Mitra'ya, isa'ya ve Buda'ya yakarabilirler. Benim tapnaklarmda herkes kendi duasn edecektir. "Btn dinlere saygm var ve herkese gre suum bu. Hristiyanlar, Isa hakknda sylediim iyi eyleri dinlemiyorlar, Yahudileri ve Zerdt' ktlemememi eletiriyorlar. Mneccimler kendi peygamberlerini vd m duymuyorlar, isa'y ve Buda'y lanetlememi istiyorlar. nk cemaatlerini, saygnn deil nefretin evresinde, dierlerine kar karak toplayabiliyorlar. Kardee dayantklar yerler, aforoz ve yasak! Ve ben Mani, herkesin dostu olmak bir yana yaknda herkesin dman olacam. Bedelini deyeceim. nk beni lanetlemek iin birleecekler. Ne var ki, insanlar hem ayinlerden, hem efsanelerden, hem de lanederden bktklarnda, gnn birinde, byk apur'un saltanat srasnda, basit bir lmlnn ln btn dnyaya duyurduunu anmsayacaklardr. Hkmdar ilgilenmiti: Yaymak istediin dinin tapnaklar ve mneccimleri olacak m? i b a d e t yerleri ve Seilmiler'i olacak. Kendilerini duaya ve eitime adayacaklar. Sanata, yazya, adalet datmna da. Mneccimlerin imdi yaptklar gibi. u koulla ki, servet, unvan ve iktidardan vazgeecekler.
150

Bu koul, Hkmdar' grnr biimde memnun etti. Katir yeniden padham'n sallad ama apur, srekli yannda duran horrambaf a dnm ve ona bir emir vermiti. Bunu izleyen saniyelerde iki yazman, koarak, Hkmdar'n ayaklar dibinde yerlerini aldlar. Bu, konumalarn bittiine ve Hkmdar'n yasa yazdrmaya hazrlandna iaretti. Parthlar zamanndan beri sregelen bir detti: Krallar Kral, basit szcklerle isteklerini syler, yazmanlardan biri yksek sesle tekrarlard. Ama kelimesi kelimesine deil, yasa diline evirerek. Dier yazman da gzel yazs ile bunlar zel deftere geirirdi. Hkmdar: " B u g n kararlatrdk ki... dedi. Yazman vurgulad: "Biz, Iran ve Iran d lkelerin Krallar Kral, insanlar arasnda tanr, tanrlar arasnda insan Yce apur... apur devam etmeden nce yazlmasn bekledi: _ "Sadk bendemiz Mani'ye, imparatorluun kent ve kasabalarnda bizim de makbulumuz olan tanrsal mesajn zgrce yaymasna izin veriyoruz. Btn krallara, satraplara, valilere, memurlara, bizim elimiz imi gibi ona kolaylk gstermeleri buyurulmutur."

II
Mani, saraydan knca yrmekten baka bir ey yapamad. Dosdoru yrmek, tek salam aya ile Ktesiphon'un tozlu yollarn tepmek... insanlar dnp ona bakyor, bu yabanc akn eytan, bu bulutlardan inmi sskay, parmaklaryla ocuklara gsteriyorlard. O gn, onun hakknda baka nasl dnebilirlerdi ki? Ama ertesi gn, daha ertesi gn, btn bu insanlar anlayacaklard. Tan aarmaya balad srada mnadiler kent alanna gelip adnn gedi ferman okuyacaklard: "Mani, Babilli hekim..." Btn bakentte, saraydaki kabul gzelletirilerek anlatlacak, rk giysileri holanlarak tanmlanacak, insanlar onu kendi sokanda gkkua rengi libasyla g r d n syleyerek vnecekti. On gne varmadan, Sassani lkesinin en cra yerlerine, Krallar Kral'nn emirleri, gereine uygun biimde yazlm ve mhrlenmi olarak gnderilecekti. Mani yirmi alt yandayd ve att admlara bu sokaklar, bu Mezopotamya topra, bu imparatorluk ve tm yeryz yetmiyordu, isa'nn, onca sevdii isa'nn, Celile kasabalarnda vaaz verdikten sonra Roma'ya gidip Tiberius Caesar'n sarayna girdii, ve Palatium Tepesi'nden, btn Herodes'lere ve Pontius Pilatus'lara yazlm ve bakent ve eyaletlerde kendi dinini yaymas iin kolaylk gsterilmesini kesinlikle buyuran bir emirnameyle ayrlm olduu hi dnlebilir mi? Mani o gn ite bu kyaslamay yapyordu kafasnda, ilerin ald biim, olmadk hayaller beslemesine yol a152

yordu. Dncelerine ve admlarna gem vuramad iin de yryor, yryor, banda kavak yelleri, yz allak bullak, yryordu. Arkadalar onu, sarayn parmaklktan nnde bekliyordu. karken onlar grmedi. Denag, Pattig, Malchos ve Kloe oradayd. Seslendiler ama duymad. Ona doru atldlar ama bir mancnktan frlam ta paras gibi kendi yrngesinde yol ald. Bitkin den kadnlar onu izleyemediler, babas da yle. Sadece Malchos arkasndan gitti. Beyaz-Giysililer dneminden beri onu yakalamay huy edinmiti. Hatta dalgn gzlerinden, zgn m sevinli mi olduunu anlamak iin birka adm daha atp yanna varnca nefes nefese kalan Malchos, ondan yavalamasn, dnp bakmasn ve cevap vermesini istedi. Ne var ki Mani ona, ne apur'dan ne de taht odasndan sz etti. Sadece gitmeye niyetli olduunu syledi. G i t m e k mi? Ktesiphon'dan Deb'e, Deb'den Ktesiphon'a btn mparatorluu batan baa getik. Yollardan, nehirlerden, Umman Denizi'nden getik. Daha nereye gideceiz? D r t iklimin hkm srd vadilerin en ucuna, daha da, daha da uzaa, beni izleyecek misin? Arkada yantlamaya frsat bulmadan, duramyormu, szckleri frlamaya hazrm gibi konutu: B u n d a n byle, bana gelenlere, beklemelerini sylemeyeceim, peimdekilerden, katlmalarn isteyeceim. Yzleri, binleri bulacaz, bir ordu gibi tozu dumana katacaz, yeryznde asla silinmeyecek bir iz brakacaz. Bunlar syleyip admlarn sklatrd Mani. O zaman Malchos ona yetimeye almad. Arkada uzaklarken, o da bir tan zerine kverdi. Tyr'li " O n u nasl izlerim ki?" diye dnd. Bakent sokaklarndaki
153

bu sama kouturmay kastediyordu, daha da sama olan o yolculuu, Mani'nin kendisini davet ettii dnyann drt bucana yaplacak olan yolculuu, dnmeye balamt bile. "Davet ettii..." mi? Uygun deyim bu muydu diye kendi kendine sordu Malchos ve yzndeki glmsemenin yerini yorgunluk ve ac ald. Hurma bahesinin yemekhanesindeki o gnden beri, Mani'nin hibir isteini geri evirmemiti. Tartt, sylendii, kfrettii, kendi kendine and olsun ki dedii... olmutu ama, neye yarar? Sonunda, arkada ne istemise, tam anlamyla onu yapmt. Bazen, direnmeye kalkmsa da, bu kez de Kloe, kendi kars, arkadandan yana kard. Oysa ne kendisi, ne kars Haberci'nin dncelerini paylard. Dostluklarnn baka hibir eye benzememesi bu yzdendi. Bir din kurucusunun yakn olmak ve onun, inanlarn kabul ettirmeye kalkmamas, Mani hogrl bir dinin peygamberi olduu iin mmknd. Onun tanrs, kendine tapacaklann aray iinde deildi. Dinsel konular, Tyr'linin umurunda deildi, o bir bilgeye rastlamt, gzellie k bir bilgeye, insann dost edinmek isteyecei birine... byle bir ayrcal kmseyemezdi. Bacaklar onu tayaca srece, Mani'yi izleyecekti. Malchos dncelerine dalmken Mani de kendininkilere dalmt. Dicle kylarna kadar yrm ve daha az kalabalk bir yere gelince, duyduu sevin korkuya dnmt. Hkmdar'n himayesine ve tavsiye mektubuna sahip deilken, plak elleriyle dnyay kavramay dlyordu. imdi dnya kendisine sunulmu, yollar almt; yeryzn fethetmeye balamalyd. yi ama neyle? Silahsz m fethedecekti? lkeden lkeye sakat ayan
154

sryecek, satraplara, uluslara, kastlara, mezheplere, tarikatlara meydan okuyacak, kendi yollarnda giden srleri, kemiklemi treleri, uyuuk insanlar sarsacakt, yle mi? Hi durmadan retecek, yazacak, izecek, tartacak sonra ertesi gnk menzile varp baka kalabalklar toplayp hoa giden, artan, teselli eden ve ayn zamanda kamlayan bir konuma yapacak, insanlk yeniden biimlenene kadar bunu srdrecekti, yle mi? Sk sk yapt gibi, bir monolog halinde sergiledii dnceleri, bir baka kendi varl ile, " l k i z " i ile bir syleiye dnecekti. "Yapacam btn iler iin ne kadar zamanm var? " B u n u bilemeyeceksin. "Daha yedi ylm olacak m, isa'nn ve iskender'in ya kadar yaayacak mym, en azndan bunu renebilir miyim? " n n d e ha sonsuzluk ha bir saniye olmu, ne fark eder? Zaman, karanln tuzadr. Bu tuzaa dme, sadece grevini dn, her gn! Her g n ! " H i deilse eserimi grebilecek miyim? "Gelecei bana brak, sen yr, yazgn nne gemi, gidiyor bile! Beth-Lapat'dakiler sabrszlanyor!" imparatorluk ferman kal, Mani'yi beklemeyen kent kalmamt. O da hi durmad, Beth-Lapat'n yolunu tuttu. Elam lkesinde byk bir kasabayd Beth-Lapat. Ne gemii vard, ne de nemi. apur'un oradan getiinde havasn ve suyunu beenmi olduu anlatlrd. Mimarlarn gnderip, kenti bytmt. Baz sylentilere gre, Hkmdar oraya yazlk sarayn yaptrmak iin scak bakmaktayd. Herhalde orasnn Mezopotamya ile Persis arasnda yani Sassani Imparatorluu'nun Sami dili konuan bat kanat ile Ari dili konuan dou kanad arasndaki konumundan yarar salamay umuyordu.
155

Mani ilk gezisini bu yzden mi Beth-Lapat'a yapyordu? Bu kasabaya hi gitmemi olduu halde, orada etkin bir Hristiyan topluluu olduunu biliyordu ve ilk nce onlarla konumak niyetindeydi. Ancak gerei abuk kabul etmek zorunda kald. Bundan byle, tannmayan, herhangi biri gibi yolculuk edemezdi, admlarn da diledii yne atamazd. Ziyaretinin ve yanndakilerin geliini renir renmez kentin ileri gelenleri karlamaya kotular. Balarndaki kralck, iki bklm halde, yce apur'un koruyup kayrd kiiyi evinde konuk etmek istiyordu. Mani,.kalaca yer olarak bir baheyi ve o bahenin en yal aacn kullanma alkanl olduunu sylediinde, kzd. Azametle, kkl bir slaleden geldiini gsteren soyaacn ortaya serdi ve yanndaki yazmanlarn da onayn alarak diretti. Daveti geri evrilecek olursa, soyu kmseniyor ya da ailesinin dindarlndan kukulanlyor olunacakt. Denag'n sklmasna, Pattig'in bkmasna karn Mani gevemedi, insanlar, rettiklerini aacn dibine gelerek reneceklerdi, geceyi orada geirecekti, baka hibir yerde deil! Dorusu istenirse, Mani'nin davran pek nazike deildi hatta gereksiz yere krc idi ancak akllca bir davrant. nk Babilli yol boyunca bu trden srarlarla karlaacakt, bazlar konukseverlilikten kaynaklanacak, bazlar daha basit karlarla, apur'un himaye ettii birini evinde konuk etmek isteyen eraftan birinin -Mani'yi, yanndakileri ve retilerine duyarllk gsterecek halktan insanlar gammazlamak amac tasa bile stnln gsterip bbrlenmek iin olacakt. Gerekten de gezinin bandan beri ortaya bir eliki kmt. Tarada ileri gelen insanlar, Krallar Kral'nn emirlerine uymak sz konusu olduunda, tam anlamyla itaat etmek ve iltifat ettiklerini en iyi biimde arlamak zorunda olduklarn bilseler de, bu gibi iltifatlarn, hele
156

de hkmdarlarnkilerin ne denli geici olduklarn ve konua imrenerek baksalar da gzden debileceini unutmamak gerektiini biliyorlard ve ite o zaman, dikkati ve uyankl asla elden brakmadklarn kandamaya hazr olmalydlar. Mani'ye gelince, durumu daha da zordu, imparatorl u k l a haberler abuk yaylrd. Konunun sokaklarda, meydanlarda konuulmas iin, bir saraylnn bir vita.xr'nin kulana fsldamas, onun da bir taralnn sofrasnda bunu tekrar etmesi yeterliydi. Bylece, taht odasndaki tartmalar duyulmutu, Babilli'nin ihtiyatla karlanmasna yol aan da, Kartir'in szlerinin de duyulmasyd. Beth-Lapat'ta Mani, gereken nezaketle karlandysa da, herkes ine stndeydi. Sonunda, bir mumula aacnn altna yerletii vakit, kentin ileri gelenleri ve tabi ki mneccimler, kalabaln arasnda ilk srada yerlerini almlard. Askerler kol geziyordu, ancak olaya mdahale ettikleri yoktu. Ziyareti, Krallar Kral'nn kendisine gsterdii gvene ve Beth-Lapat'llarn kendisini karlay biimine ne denli duyarl olduunu sylemeyi grev bildi, itimatnamesini bu biimde sunmu olduktan sonra, imparatorlukla yaayan herkesin, ortak bir bilgelik evresinde toplandklarn grmeyi mit ettiini syledi. "... tanrsal kvlcm hepimizin iinde, O ' n u n ne rk, ne snfi ne de cinsiyeti var. Herkes bu kvlcm gzellikle, bilgiyle beslemeli ki parlasn. insan sadece iindeki k ile byk insandr." Dinleyicilerin arasndaki nemli kiiler kzmt. Irklar ile gurur duyan, kaderin yaratt stn kiilere sayg ile balanmasn salamak iin Ardeir'in snf hiyerarisini uygulamak grevini verdii, Sassaniler'de yeryz ve g k y z dzeninde bunun esas olduunu renmi olan bu adamlar, imdi bu Babilli hekimin kendi
157

karlarnda, hatta daha da kts basit insanlarn karsnda, kazanclarn, tezghtarlarn, hamallarn, hal dokuyucularn karsnda, snflar dikkate almamak, rk ve soyu kmsemek gerektiini dinlemek zorunda kalyorlard! Baka zaman olsa, bu adam daha ilk szleriyle tutuklanr, ikence odasna atlr, kamlanr ve belki de kellesi uurulurdu. Oysa konuan, Krallar Kral'nn himaye ettii insand, ileri gelenlerden bazlar usulca yok oldular ama gen mneccimler byle yapmadlar, grltyle, fkeyle ekip gittiler. Yolculuklar boyunca Mani, karklklar kartan, kkrtc adam olarak nlendi. Her sz alnda, olay kartmak isteyen, kendisine isyan kkrtcl yaptrmak isteyen tahrikiler ortaya kyordu. Mani de tahrikten pek korkmuyordu aslnda, kkrty ara olarak kullanyordu. Ara sra unutur grnse de, blclk yaratacak szckleri geitirse ve eletirilerini hafifletse de, biraz srarla sorular sorduklarnda, soruyu sorann niyeti ne olursa olsun, yantn veriyordu. Irk konusu olsun, snf ayrm olsun, mneccimlerin koyduklar kurallar ya da tanrsal kskanlklar olsun, szn esirgemiyordu. Toplantnn tad katnda, omuzlarn silkmekle yetiniyordu: Yeryznn eskimi kabuunu atlatacak sesler bunlar! Asl kaygy, szlerim insanlara ty gibi hafif geldii zaman duyacam. Genelde, bunun gibi aklamalar Denag'a yapard, ikinci yakn da Denag olmutu. Gn batarken, Mani aacn altna uzandnda ya da kt hava yznden bir mridin evine snmak zorunda kaldnda, Denag hep yanndayd. Birlikte olduklar insanlardan her biri, Denag'n Mani'ye olan dikkatini, zel konumunu, tahmin edebiliyorlard. Ama hi kimse, birbirleri iin ne olduklarn, ba baa kaldklarnda ne gibi szler, ne gi158

bi baklar ile birbirlerini sardklarn tam olarak bilmiyordu. Zaten kim sormaya cesaret edebilirdi ki? Bir gn Pattig soracak oldu. ihtiyatla, dolayl yoldan: Tanr seni kutsasn olum, Tann'nn beni senin yolunda izleten gnne krler olsun! insanlarn, meziyetlerini, ileli yaamn, delikanl bedenini yoksunluklar iinde brakman vdklerini grdke yreim sevinle doluyor. Tatmadn bir zevkten kendini yoksun brakmann vnlecek nesi var? diye szn kesti Mani. Pattig uzaklamay yeledi, ciddileerek hayr dualar etmekle yetindi. Mani yantn verirken ona bakmamt bile, Pattig birka adm attktan sonra, saygyla seslendi: Mar Pattig! Babas itenlikle kotu. Ne var ki unlar duyacakt: Mar Pattig, Beyaz-Giysili olmaktan ne zaman vazgeeceksin? Bkm ifade, saygl hitap, soruyu babas iin daha dokunakl hale getirdi. Kendini savunmaya kalkt: T o p l u l u u ve btn kardelerimi seni izlemek iin terk ettim. Ben ki babanm, nnde diz ktm, vaazlarndan her birini, tevazu ile dinledim... Beni her gn dinledin Mar Pattig ama bir BeyazGiysili gibi konumay srdryorsun. Szlerin onur krc. Sadece seni ven szleri naklettim. v g almak iin yoksunlua katlanan, hibir vg hak etmez. nk en kt gnahkrlardan beterdirler. Bilge, kendine daha yakn olmak iin oru tutar, tek yarg, tek tank kendisidir. Yoksunlua katlanyorsan, bunu bir topluluk istiyor diye, cezadan korktuun iin ya da bir baka lemde geerli klabilecein vgler toplamak iin yapma. Bunun gibi hesaplar, iren hesaplardr! Pattig glmsemeye alt:
159

Sevgili olum, iyilii iyilik iin, hibir dl beklemeden yapmak gerekir diyorsan, daha da byk meziyet sahibisin, dedi. Mani, Pattig'e bakt ancak baklar zntlyd... S e n hi benim iyiden, ktden sz ettiimi duydun mu? Bu soysuz szckler, benim kullandm dilde yok. Tam tersine! Zaten " i k i z i m " beni uyarmt. Ben bir ey syleyeceim, en yaknlarm bile baka ey anlayacaklar. Ben, her varlkta k ve karanlk vardr diyorum. Bunlar ayrt etmek iin bilge hnerine sahip olmal... Mani uzun bir nefes ald, huzura kavumak istercesine... Aslnda, Denag'n benim iin ne ifade ettiini anlamaya gelmitin. Hazrlksz yakalanan Pattig, kendini savunmak istercesine, iki elini kaldrd. O l u devam etti: Giysileri, benim gebe krallmn snrlarn oluturuyor. Bu kez kalkan Mani oldu ve her zamankinden ok aksayp, srayarak uzaklat. Ardnda, her tarafa ekilebilecek iki yz olan itirafi, kafasnn iinde evirip duran bir baba brakarak. Bundan sonra Babilli'ye kz arkada hakknda hi kimse soru sormad. zellikle meraktan adayan Kloe... Ktesiphon'da, Malchos yollara dkldnde, ailesi ve ileri ile megul olmak iin kalyordu. Mani, imparatorluk bakentinden geerken gelip onda kalyordu. O zaman Kloe onu, dnceli dnceli incelemekten kendini alamyordu. Neden bir zamanlar Mani kendisine, yannda hibir kadnn olmayacan sylemiti? O n u n hayatna ok mu erken girmek istemiti? Malchos'a olan dostluu yznden ona yalan m sylemiti? Yunan kznn kendisine bile amad, kafasndan attn sand ama Denag' Mani'nin yannda
160

gzleri dudaklarna aslm olarak her g r d n d e geri gelen bir sr soru... Denag. Arkadan nne den rgs, ensesinin pembe esmerliini grnmez klyordu. Kibirsiz bir genlik, iddiasz ama kesin bir gzellik sergiliyordu Denag. Beline kaln bir kuak sarm, bir dm atmt. Bir leden sonrayd, gkyz kararm, hava serinlemid. Denag rperip kuan zm, omuzlarn rtmt. Kuman zerinde incecik izgilerle izilmi bir yz vard. Denag'n yz, ieklerle evrilmi! Herkes Mani'nin firasn tanmt ve kuma, mritleri iin kutsal bir emanet oldu. Ona dokunmak iin yaklaanlar, kokusunu ilerine ekiyorlard. Sarsabr, amber, nilfer, Tibet miski karm, Mani'nin kendisinin imal ettii bir kokuydu. Bir gn, Ik Baheleri'nde her ey rayiha ve renk olacak, hibir ey madde olarak kalmayacak dememi miydi? Mani'nin evresindekiler hep ciddi konular zerinde durduklar halde gene de huzurlu bir enlik havas iindeydiler. Herkes bir sanat dalyla uramay grev sayyordu, Sassani lkesinde ok yceltilen musik ile ark ve ayn zamanda iir, yine ustann yolunda gitmek iin resim ve yaz, uratklar dallard. Usta, kuma ya da parmeni gererken, svalan ve renkleri hazrlarken, hatta ereveyi izip resim yapmaya balarken, evresinde toplanlmasna izin verirdi. Mritlerinin yannda olmas onu iinden ayrmaz, onlarn baklar ellerine arlk vermezdi; genellikle resim yaparken konuurdu, szckleri fira darbeleriyle noktalanrd. Mritleri, younluu derinliine hissedilen bu anlarn hi bitmemesini ister, saaderce kmldamadan dururlar, sihir bozulacak diye nefes almaya korkarlard. Btn evresinin kendisine besledii derin saygya karn Mani'nin varl arlk vermezdi. Babilli, gnn
i i

birinde "Mkemmeller" diye arlacak en yakn mritlerinden, seilmilerden, kendilerini sanata, retmeye, tefekkre adamalarn, mlkiyet diye ne varsa arnmalarn isterken, hi bkmadan onlara ilerini, evlerini, detlerini, mlklerini, yaam biimlerini terk etmeden de kendisine gelebileceklerini tekrar ederdi. Yaratklara zarar vermemek, bilgeleri lme terk etmemek kouluyla... Bir gn, kar koyanlardan biri sordu: Yani, senin dininde iki ahlak m var? Mani yadsmaya kalkmad: Mkemmeliyete ermek isteyenlerin tuttuklar sarp bir yol var. Geri kalan insanlar iin de basit bir yol. H e r ikisi de selamete gtryorsa, zor yolu semekle ne krm olacak? Kr szcn syleyebiliyorsan, setin demektir. Her konaklamada mrit says artyordu. zellikle kenderde, esnaf, tccar, yabanclar ve melezler arasnda. Hi kukusuz Mani, dinlerin ve snflarn dar dzeni iinde yaayanlarn, eidi dinler, tarikadar arasnda ekitirilenlerin, ezelden beri rahat, ayrcalkl yere sahip olmadklarn dnenlerin houna gidiyordu. Gene de retilerinin en az yayld snf, yoksul snft. "Aac ldrmeyin, topra yaralamayn" dediinde, kyllerin cokulu onayn nasl alabilirdi ki? Aksine, davasn destekleyenler arasnda" nl savalar yer almt. apur'un iki kardei Peruz ve Mihriah bunlardand. Ama tabi ki asl nc, Krallar Kral'nn kk olu Hrmz'd. Aka, Mani'nin mridi olduunu ilan etmi, Ahura-Mazda'y saymaya devam etse de, Deb'de bir yznde Buda'nn resmi qlan paralar bastrmt. Ancak derebeylerinin ve mneccimlerinin kendisini knadklar da bir gerekti. Ktesiphon'un Persis'in, Atropaten'in kutsal ate yaklan yerlerinde, toplantlar
162

dzenleniyordu. Sassani paras zerinde Buda resmi! Olacak i miydi? Yarn sa'nn ha baslrsa hi amamal! Bu tepkiler ve bu sorular Mani'ye deildi, imparatorluun dzenini ykmak, Sassani hanedannn ve Gerek Din'in temellerini sarsmak istemesi, Kartir'in "Nsranler'in en sinsisi, iki ayakl k u r t " tanmna uyuyordu. A m a ya apur? Krallar Kral, imparatorluun hkimi, gcn edindii temelleri kendi elleriyle niin ykyordu? Soylular ve mneccimler arasnda aldatldna inanmay yeleyenler ounluktayd. Sapk tarikatnn verdii zararlar haber alr almaz, kuku yok ki onu korumaktan vazgeecek ve yasann n g r d biimde cezalandracakt. iinde hanedana mensup prensler, yksek yarglar da olan bir heyet oluturuldu ve Taht'a bir dizi ikyet sunuldu. B u Mani denilen adam, imparatorluun her kesine ekirgeler gibi en dilenci gruhunu peine takm, tanrsal buyruklara kar geliyor ve basit insanlar, doumlar itibar ile balarnda bulunanlar kmsemeye kkrtyor. Esnaf yazman olmak, yazman sipahi olmak istiyor. Sayg kalmad, otorite kalmad, hanedann kurduu dzen kyor ve btn imparatorlua, byle olmasn yce Efendimiz istedi diye yaylyor... apur dinliyordu. Uzun bir dnceye dald. Sonra beklenmedik biimde ayaa kalkt. Sarayllar yere kapanacak vakti ancak bulabildiler. Tahta tekrar bakmaya cesaret ettiklerinde, perde kapanmt. Krallar Kral, kendisine anlatlanlardan etkilenmi miydi? Prenslerin, mneccimlerin kullandklar dil, cann skm myd? Herhalde heyettekilerden hibiri cezalandrlmad. Ancak Mani'ye kar da hibir nlem alnmad.
163

Birka hafta daha hibir ey olmadan geti. Toplantlar, tartmalar yeniden balad. Kartir'e gre Yce apur'un harekete gememesi, tehlikenin boyutlarn grmemesinden ya da kararszlndan olmalyd. Hele kt bir olay meydana gelsin, Hkmdar mutlaka kararn verirdi.

164

III
Kt olay Kartir'in kkrtmas gerekmedi. Aniden babasnn lkesi ve Med bakenti, mneccimlerin kalesi Ekbatan'a gitmeye kalkmakla, uygun koullar Mani yaratt. Ziyaretin kendisi bile kkrtclkt ve ylesine ki, Mani Ktesiphon'un bir d mahallesi olan Seleukeia'nn en byk alanndaki verdii vaaz srasnda, oraya gideceini haftalar ncesinden ilan etmiti. Bu yolculuun tehlikeli olacan ve kendisini izlememelerini mritlerine bildirmiti. Ama yzlercesi onu gene de izledi. Kar kamptan da gitmeye karar veren Kartir idi ama gene de apur'un byk olu Behram' yanna almay ihmal etmedi. Din adam mneccimler ve savalar iin, Mani'den korkun dman yoktu. Kartir, mneccimlerin Imparatorluk'ta kurmak istedikleri dinsel dzeni, Babilli'nin tehdit ettii grndeydi. Behram'a gelince, o da Mani'yi kardei Hrmz'n bir mttefii olarak gryor ve tabi Denag'n durumu ileri daha da zorlatryordu. Behram'n istedii soylu bir aile kznn, Hrmz'n de onay ile Babilli hekimi serseri gezilerinde izlemesi, unutulamayacak bir hakaretti! Ekbatan fasl, gelecekteki intikamlarn bir habercisi olacakt. Mani ve beraberindekilerin karlatklan ilk sorun, souklar oldu. Gz sonuydu. Mezopotamya ovalannda gndzler lkt ama da yoluna koyulur koyulmaz, giysileri kalnlatrmak gerekti. Ekbatan'dan aln fersah tede, bataklk ocuklannn hayranlkla elledikleri ilk kan grdler.
165

Neyse ki heyet, mneccimlerin syledii gibi dilenci gruhu deildi. Mritler arasnda, dierlerini giydirmeyi ve beslemeyi grev bilen zengin tacirler vard. Bunlardan biri de Malchos idi. Dini tartmalar olduunda hep baka yerde olur, genellikle binek hayvanlaryla ilgilenir ve Mani'yi dnyev ilerle uramaktan kurtarrd. Kervan deneyimleri olan Malchos ok iyi bir organizatrd. Hatta katrlarn srtna, daha byk souklar iin paltolar ve yn battaniyeler koydurtmutu. Bunlar yerinde nlemlerdi nk Ekbatan'a girdiklerinde, kenti kara kar korumak zere yontulmu, imparatorluun en nl heykeli olan muazzam bir aslann yelesinin tepesine, bir tutam karn alay edercesine konduunu grmlerdi. Mani geldiinde Ekbatan sokaklarnda in cin top oynuyordu. Ya da yle grnyordu. Sabah rzgr dinmiti, gkyzndeki gnein zerinde hafif bir perde vard ve ilk nlar havay stmak zereydi. Heyet, hepsi kapal olan dkknlarn bulunduu bir sokaktan geti. Ne yemek ne de uyku vaktiydi, insanlarn almak, gezinmek, alveri etmek iin bundan iyi zaman m olurdu? insanlar nerede? diye safa mrldand Denag. Pencere kafeslerinin ardnda bizi gzlyorlar. Hi kuku yok, evlerinde kalmak zere talimat almlar. Mani atna hafife dokunmu, sonra da Denag'a kayglanmasn gerektirecek biimde glmsemiti. Sevimli bir kafa tutula devam etti Mani: Kent kapsndan, hibir ey sormadan gememize izin verdiler. imdi, yolumuza kmadan, bizi uzaktan izliyorlar. Bizi nerede beklediklerini henz bilmiyorum. Belki de kalenin karsnda. Denag, heyette bulunanlar ile birlikte, evlerin alak damlar zerinden, bir vakitler Darius'un son siperi olan kalnty grd, iskender iran' igal ettiinde, Kral166

1ar Kral, Ekbatan'da bin odal bir saray yaptrmt. Saray bir kent kadar bykt ve sekiz koca demir kapnn ardnda karlarn, kk ocuklarn ve hazinesini saklayabilecei muazzam bir kasay andryordu. imdi bir harabeydi ama bir kanad onarlmt ve ara sra hanedan ailesinden birileri, kalmaya gelirdi. Kalenin evresinde askerler, yaya veya ad, on kiilik gruplar halinde kol geziyorlard ve bir antiyedeki iiler gibi, yaklaan kervana bakmayacak kadar, ileri balarndan aknd. Denag, geri dnmenin akllca olup olmayacan sordu ama Mani'nin kulana hibir ey girmiyordu. Hapis ve lmle tehdit edilse bile, geceyi kentte geirecekti. Yksek yerden himaye grdn hi kimse bilmezlik edemezdi. Dncelerini desteklemek istercesine atndan atlad, dizginleri brakt. Arkadalar ayn eyi yapt. yle ki, askerler kimseye bir ey yapmasalar da, artk aralarnda, evrelerinde, ortalarnda dolayorlard. Mani durdu ve beraberindekilerin durmasn istedii her sefer yapt gibi ellerini kaldrd. Sonra yrmeye balad, tek bana, kaleye giden yoldan... Aniden, bir iarete uyan be asker, etrafn evirdi, bedenleriyle bir duvar rd. Mritlerden bazlar ve zellikle kadnlar bo bir abayla Mani'yi kurtarmak iin askerleri yarmak istediler ama Mani uzaklamalarn syledi. Sadece Denag askerleri aralamakta inat etti ve birden, ona bilerek geit verildi. rgl sal kz hakknda zel bir emir almlarcasna.. Kz da Haberci'nin yanna kotu. Karur ile birlikte en yksek g z e d e m e kulesine km olan Behram, olanlar byk bir keyifle izliyordu. Mani'yi hi hrpalamadan, hi tehdit etmeden, kz arkada ile birlikte bu tuhaf hapishaneye sokuvermilerdi ve hapishane duvarlar az sonra ikinci bir asker srasyla pekitirilecekti. Orada, atesiz, susuz, yiyeceksiz ve rtsz, geceyi ve ertesi gn ve ertesi geceyi geireceklerim

di. Birbirlerini, varlklar ile strken, nbetiler iki saatte bir nbet deitirmekteydiler. Ancak daha ertesi gn, "sapkn mezhep" sahibinin, kzn kollarnda kendinden getii haber verildiinde, apur'un byk olu ikenceye son verdirdi. Mritleri onlar tedavi etmek ve kendine geldiinde konaklamaya devam eder korkusu ile Ekbatana'dan gtrmek iin acele ederken, Behram'n kahkahalar btn kend sarsmaktayd. Mani, Krallar Kral'na ikyet edecek olsa, ziyaretiyi korumaya aldn ve ona hi el kalkmadn syleyecekti. Ama apur ii yle almad. Haber yaylr yaylmaz olunu Ktesiphon'a artt ve akn sarayllarn nnde itaatsizlikle, serserilikle ve beceriksizlikle sulad sonra da Behram' av kkne hapis etmelerini istedi. Ayn gn, mparatorluk muhafzlar Behram' gtrrken, bir baka mfreze de Kengavar'a, Mani'yi davet etmek zere yola kt. Acele ve yalnz gelmesi isteniyordu. apur, saltanatna en masum muhalefete bile tahamml etmedii iin herkesin nnde oluna hakaret etdine gre, tm bu karklklara neden olan sylunun, neleri beklediini kimse tahmin edemiyordu. Babilli, arkadalarndan aynlmadan nce balatlan davann devam iin neler yaplmas gerektiini anlatt. Yaknlarndan her birine syleyecek bir sz vard ama subay, veda sahnesini ksa kesmesini buyurdu.

165

IV
Mani saraya gelince, derbadh'in, imparatorluk konutu khyasnn dairesine gtrld. Darbadh onu birka dakika bekletti, yok oldu, dnnde kendisini izlemesini istedi. Ancak Mani'yi taht odasna gtrmedi, karmak yollardan ve bahelerden geerek onu oymal ve alak bir kapnn nne gtrd, sonra zenle kapy artlarndan kapatt. Bu gsterisiz odada oturan adamn apur olduunu, Mani anlamakta glk ekti. Bu kez hibir altn yoktu. Geri deerli kumalardan biilmi giysiler vard ama bunlar herhangi bir saraylnn zerinde de grlebilirdi. Dalgal ve misk kokan salar da yleydi... hareketleri de, trenlerdeki gibi zenli deildi ve kumanda etmeye alk parmaklar, bo kalmann tesellisini ararcasna bir tespihin pembe taneciklerini ekmekle oyalanyordu. Tanrlatrlan Hkmdar'n karsnda olduunu ge fark eden Babilli, dizst kt ve geleneksel mendili kolunda aramaya balad. Brak u padham' Mani. Seninkinden temiz olmayan soluklar iin. Ayaa kalk, gel u yastn stne, sama otur. Emir verircesine de olsa Hkmdar'n sesi yumuakt ve hatta titriyordu. Belki de bu, rolnden yeni km oyuncunun henz kendisini bulamay idi. Taradan gelen raporlar, retinin yayldn gsteriyor, byk kentlerde, byk topluluklar halinde sa169

na katlyorlar. Bu sarayda baarlarndan sevin duyanlar var, bakalar da st ste kan olaylardan telaa kaplyor ya da kzyor. Mani, kendini savunmaya kalkmad. Hkmdar yant bekler gibi deildi, syleyeceklerini tartar gibiydi. imdiye kadar olanlar beni kayglandrmyor, olumun yapt ocukluklardan daha sert direniler olur sanyordum. O fasl oktan unuttum; aradan geen her gn bir asr gibi. Hibir kzgnlm, hncm yok. i t e burada hata ediyorsun, hayat bana aksini retti. Yaam bir borlar zinciri, bir hesaplama dizisidir. Bor alaka ya da soyluca denebilir ama mutlaka denmesi gerekir. Yarar bana dokunsa bile, cezalandrmamaya tahamml etmem, imparatorluun muhafiz olarak cezasz kalnmasn ho grmeye hakkm yok. O l u m , kiilik zaafinn ve itaatsizliinin bedelini uzun sre deyecek... Son cmlelerdeki ses tonu, Mani'ye kendini taht odasnda zannettirdi. H i affetmez misiniz? Sadece, affediim, cezalandrdklarma daha ac verirse! Byk olum bu yapda deil! Sana da sitemim var... Bu o kadar ani bir k olmutu ki, Mani srad: Behram'n seni byle kk drmesine nasl izin verdin? Imparatorluk'ta benim himayem altnda dolatn, benim otoritemi tadn unuttun mu? Bunlarn karalanmasna izin vermekle beni alalttn fark etmiyor musun? aknlk an gedi iin Babilli doruldu. Sesi gururlu ve meydan okur gibiydi: Beni grevlendiren bir bakas da var, gksel bir koruyucu, hakaretten korkmayan. apur gld, hznl ve ksa bir gl! Yz zr dileyen bir ifade ald.
170

Seni, vaaz dinlemen iin armadm. Bu ouldan her sz ettiimde olduu gibi fkelendim. Benim himayemi gln kld iin kzgnm. zellikle Med mneccimlerinin oyunca haline geldii iin zgnm. "Beni iyi anla, mneccimlere bir dmanlm yok. Yuvanoe gibi biri bana babamdan yakn oldu, ne biliyorsam o retti, batan aa saf, sadk ve bilgedir. zverili bir din adam-mneccime karlk, iktidar hrs ile dolu, entrikac ve komplocu krk mneccim var. Herkese, nasl giyinmeleri, nasl yiyip imeleri, nasl ksrmeleri, haprmalar, alamalar, her duruma gre ne sylemeleri, hangi kadnla evlenmeleri, hangi zamanlarda krlarndan kamalar ya da ne zaman sarlmalar ve bunu nasl yapmalar gerektiini sylyorlar, insanlar, bykl, kkl, korku ve gnah tehdidi iinde yaatmaya kalkyorlar. " H e r yerin en verimli topraklarn ele geirdiler, zengin oldular, tapnaklar altn, tahl ve kle dolu. Ktlk bagsterdiinde bir tek onlar bunun acsn ekmiyorlar. Her hkmdardan bir ayrcalk koparttlar. Yazma bilen tek bir delikanl yok ki, bir mneccim elinden tutmu olmasn! Tek bir sat szlemesi yok ki, ondan pay almasnlar! Onlarn hakemlii olmadan zmlenmemi tek bir anlamazlk yok. Bir hkmdarlk fermannn tanrsal yasaya uygun olup olmadna karar veren onlardr. Tanr yasasn ilerine geldii gibi yorumlayanlar da onlar! Bana gelince, onlara kar kmyorum, ar ayrcalklardan onlar yoksun brakmyorum. Sence Krallar Kral bu kadar sabrl olabilir mi? Imparator>luun efendisi konumasn srdrrken, Mani aniden bir acma duygusuna kaplr gibi oldu. B t n bu sraladklarmn onlara yettiini mi sanyorsun? Medya'daki din adamlarn tanmamak olur! istedikleri, hayalini kurduklar tek ey: Taht! Benim tah171

tim, baka hibir ey deil. Ele geiremedikleri taktirde yok etmek ve igalcilerin vesayetine sokmak isterler. Bir gn babam, Yce Ardeir, ate iinde yatarken leceini sanm, en byk mneccimler baucunda toplanm, Avesta'dan dualar byk bir resmiyetle, boucu bir tts duman altnda okumaya balamlar. Ne istiyorlarm dersin? Efendilerini rahadatmak, o saatlerin daha kolay gemesini salamak m? Aclarnn son bulaca, gemiin anl hkmdarlar ile karlaaca daha iyi bir dnyay tanmlamak m? Hayr, bunlardan hibiri onlar, imparatorluun drt bir kesinden getirtmeye yetmezdi. Eer yola kmlarsa tek amalan, yalanm ve gten dm olan babama, mneccim bana tahtn veliahtn belirlemek hakkn veren bir ferman imzalatmakt. Tabi ki bunu farkl bir biimde sunmulard: Avesta'ya gre; ilerdeki Krallar Kral'n belirlemeye sadece gkyz melekleri yetkilidir ama, kitabn bir baka yerine gre, meleklerin yaptklar seim mneccimlere bildirilecek, onlar da bundan insanlar haberdar edeceklerdi. "Sz konusu olan ben olunca, sorun kmad. Benim de babam kadar, bu imparatorluun kurulmasnda emeim var ve beni, salnda, Taht'n orta ilan etmiti. Ama ben yaamadm gn, mneccimler bu haklarn alabildiince kullanacaklardr. Zaten oullarmn ve erkek kardelerimin kulaklarna, iktidar isteyenin onlarn emirlerine uymas gerektiini fsldyorlar. imdi z olum bana itaatsizlik edip, u szm ona kral imalatlarna uyduunda, neden kzdm anlyor musun? Korumam altnda olan birinin, mneccimlerin sevinli baklar altnda, Behram tarafndan hakarete uratlmasna neden fkelendiimi anlyor musun? Belki dnyev ekimelerden, kinlenmelerden uzak ve bunlarn stnde olan biri seni grevlendiriyor Mani. Ama Babilli hekim, sen gelip benim himayemi istedin. Ben
172

de verdim. Sen kabul ettin. Nereye gitsen bundan sz ettin. Artk kamaya hakkn yok! Bana ihanet etmeye de! Kamak m? hanet etmek mi? Tanr bu saraya gelmemi, mitlerimin bu imparat o r l u k l a yeermesini, bu kutsanm saltanat srasnda istedi. Niin ihanet edeyim? Niyetin bana ihanet etmek deil kukusuz, ama ediyorsun. Mani, bu kadar dosta, sevgi dolu bir tonda bu kadar ar bir sulamay anlayamyordu. Benimle, Zerdt'n bilgelii ile Ahura-Mazda'nn retisine sayg duyan, din adamlarna toprak ve altn edinmeyi yasaklayan, onlar dua, retme ve tefekkre balayan yeni bir din hakknda konumak iin geldin. Bu kez, bu yeni dinin baarl olmasn istiyorsun nk sana gelen mesaj yle, ben de yaylmasn istiyorum nk hanedann kar bunu gerektiriyor. Sen, yce varln isteklerine itaat etmek iin, uluslar ve inanlar arasnda uyum istiyorsun, ben de ayn uyumu imparatorluumun birlii ve gelimesi iin istiyorum. Gkyz ile ayn eyin peindeyiz ve bunu anlamam salayan sensin Mani. Gkyz ile benim yolumuza kan dmanlar, ayn dmanlar. Onlarla savamak, onlar yok etmek istiyorum, sende tanrsal bir mttefik bulacam umuyorum, sen ise bana ihanet etmekte inat ediyorsun. Mani ne yapacan armt. Tam anladn sand bir srada, apur akln kartryordu. Krallar Kral'ndan baka kim olsa, patlard. Ama bu koullarda fkesini baka trl gstermesi gerekiyordu. D a h a hl nasl ihanet ettiimi anlamyorum. Ama byle bir ey yapmsam, cezam lmdr ve lmeye razym.
173

Hkmdar, ban arkaya doru att. Tonozdan szan gne nn tank almak ister gibiydi. Elindeki tespihi iyice skt. Sonra aklad: Seni, z oullarmdan ok seviyorum. Ben hayatta olduum srece kimse sana dokunamaz, ne ben ne de bakas. Ama niin, bir de snflar kaldrmaktan sz ediyorsun? Mani, apur'un ii nereye vardrmak istediini anlayp, "demek byleymi" diye rahatlad. Kendini savunmak iin dncelerini toparlad ama, Hkmdar firsat vermedi: retinin bu ksmn anlatmaya gerek yok, senden yana olabilirim. Ben Krallar Kral'ym, herhangi bir snfa, bir rka ait olmama gerek yok. Hepsi bana ait. Ne var ki, mneccimlerle savaacaksak, savalar karmza alamayz. Savalar, taradaki btn valiler, btn ordu komutanlar, btn prensler demektir. Bu insanlarn hepsi mneccimlerin yannda yer alrlarsa, ezilirsin, umudun yok olur ve ben, Krallar Kral apur, senin iin hibir ey yapamam. Hatta dn beni de srkleyebilir. Konumann her birinde okumular, zanaatkarlar, burjuvalar, hatta kleler sayesinde kazanyorsun. Bana sylediklerine gre pek ok kadn ve yabanc da seni tutuyor. Ama byle bir atmada onlarn hibiri bir ie yaramaz. Sonra, hi nefes almadan ama daha alak ve rkek bir sesle devam etti: B u sabah senin hakknda emirler verdim. Saraylarmdan her birinde sana bir koltuk verilecek. Hem taht odasnda hem zel toplantlarda. Nereye gidersem, benimle geleceksin. lkelere yayman gereken mesajm var. Mriderin senin adna yaparlar. Sen bundan byle benim yaknmsn. Senin gezilerin bundan byle zafer gezileri olacak, kltc olaylar, tahrikler, itip kakma174

1ar olmakszn... Her snftan, her rktan insann evrende toplanmasn istiyorum ama zellikle savalarn, prenslerin ve satraplarn... Hatta mneccimler arasnda da yandalarn olsun istiyorum. Baaracak olursan... apur durdu, son bir kez duraksar grnd sonra utanrcasna ya da baka bir duygu ile szlerini bitirirken gzlerini edi: Baaracak olursan, bir ferman ile Krallar Kral'nn Mani'nin dinine girdii ilan edilecek.

175

Saray ilk ziyaretinden, yalnzca vaaz verme izini alarak kan Mani, cokulu ve kendinden emin admlarla yrmt. Krallar Kral'nn din deitirme sz verip btn halk evresinde toplamasn rica ettii ikinci grmesinden sa'nn ha ile Sassaniler'in tacn tayormuasna bitkin kt. Ona ne oluyordu? Son umudu, sandndan da byk bir hzla gerekleiyor muydu? Yarn Krallar Kral, br gn btn mparatorluk derken dnceleri btn insanlarca benimsenecekti. Bu sadece tek bana kurduu bir d, "lkizi"nin Dicle kysnda kendisine yapt bir vaat deildi, o artk szlerini rasgele savuran serseri bir dilenci deildi, zafer elinin altndayd. Gene de, Ktesiphon'dan her geiinde yapt gibi Malchos'un evinde, odasna kapand. O gn, ertesi gn kmad. Oruca ve tefekkre dald, kimseyle konumad, evinin evresini saran mritlerine, yattrc tek bir sz sylemedi. Sadece Denag, bir ey brakmak, bir su ibriini pencere yanma koymak iin sessizce ieriye girebiliyordu. Hurma bahesinin bu topal ocuu ile, tarihin "tanrlardan inme, Gne'in ve Ay'n yce kardei, drt ufkun efendisi" diye tanmlad apur arasndaki buluma tuhaf ve artc deil miydi? Aralarnda nasl bir yaknlk, nasl bir samimiyet olabilirdi ki? Oysa Hkmdar zr dileyici tavrlar taknm, yz kzarm, gzlerini karm sonra da dinini kabul etmek istediini syler sylemez utangaln saklamak iin kamt.
176

Mani'nin dinini kabul etmek mi? Din deitirmek mi? O, Krallar Kral, diz kp Mani'nin kendisini kutsamasn m isteyecekti? Bu pek byk, pek acmasz bir aldatmaca deil mi? Babilli'nin aknl, "kizi" ile grtkten sonra bir kat daha artt. "apur'un senin iin emelleri, senin kendin iin beslediklerinden daha byk. Bugn yeryznn en gl insan o! Ordular, Roma ve in ordularn yenecek gte, imdiden Dou'nun ve Bat'nn Hakan adn ald, Byk skender'in yerine getiinden emin. Ve sen Mani, yeni bir an baladn ona syledin. Doru olmasn o kadar istiyor ki! Senin ona naklettiin hab".r ile saltanatnn ayn zamana denk gelmesi, Tann'nn ona, apur'a, ihtirasnn meru ve Tann'nn isteklerine uygun olduunu gstermiyor mu? Sana inanmak istiyor, en saygn peygamberlerin halifesi olman, Zerdt ile bir saylman hatta Yce Zerdt'ten daha byk olmam istiyor. Zerdt zamanndaki hkmdarlar, apur'dan daha byk deillerdi ki! apur'un saltanatnn ss olacam! "Ne diye O, senin saltanatnn arac olmasn? Niin ss diyorsun? Niin bu kadar ac ve kmseyicisin? Bu Hkmdar, mneccimlerin gcn krmak iin yardmn istiyor. Ynettii topluluklar arasnda uyum s.-iamak iin senin yardmn istiyor. Btn diyarlar jethettiinde, birok ulusu hkm altna aldnda, mparatorluun birliini nasl salayacak? Herkese, Per s'1er n atasal dinini zorla kabul ettirerek, her yerde mneccimlerin kstahl daha da artsn diye ate tapnaklar yaptrarak m? mparatorluun ve btn imparatorluklarn, binlerce ate ve kah yllar yaratacak olan tm o kskan ve kavgac dinlerin, tek tanrl mezheplerin oalmasna izin vererek mi? nsanlar bu yanlgdan kurtaracak tek adam sensin Mani. "
177

 Dnyay silah ile fethedecek bu Kral'la m birleeyim? Ben ki bir incir aacnn kabuunu soymaktan nefret ederim. gn sonra kapand yerden ktnda Mani'nin ne szcklerinde, ne sesinde kendisini sarsan kukudan eser kalmt. Kendisini bekleyen ok sayda mridine zaferin yakn olduunu, mparatorluu kazanmak zere olduklarn ve bu umut dorultusunda mesajn, hi beklemeden, en uzak lkelere iletilmesi gerektiini bildirdi. Mritlerinden en iyi olanlarna, drt imparatorluun eyaletlerine, in'den Msr'a ve Aksum'a, Roma'dan Palmyra'ya gitmelerini syledi. "Daha nceki dinler tek bir lkede, tek bir dille uygulanyordu. Benim dinim btn diyarlarda ve btn dillerde uygulanmaldr. " Artk dolamak iin yeterince zgr olmadndan tutkuyla yazmaya balamt. Yzlerce nme, ezgi, ilahi kitab yazmakla yetinmiyor, ayn zamanda sslyor, resimliyor, naklyor ve tezhip ediyordu. Altna elinin tek deii de altn suyunu kullanrken oluyordu. te btn zamanlarn en dikkat ekici, sadece "Resim" adn tayan ve bir dizi resimle, hibir sz kullanmadan, inanlarn anlatt kitap, bu dnemden kalmadr. Dil snrnn tesine geerek, btn insanlara seslenecei bundan baka ara olabilir miydi?

178

Mani'nin grnts, artk saraynkiyle zdelemiti. Mritleri ile toplanmak zere ayrlacak olsa, apur onu aratyor, zihnini kurcalayan her konuda, hatta gnde kez sordurduu oluyordu, ister sal, ister yldzlar, ister kzkardei ve kars olan Azur-Anahit'in kaprisleri, ister mneccimlerin gnlk hainlikleri ya da imparatorluun dier lkeler, eyaletler veya dmanlarla ilikileri olsun, her konuda danyordu. Bu lkelerin banda, Part'larn sonra da Sassaniler'in deimez rakibi Roma vard. Roma tarihini, hanedanlk tutkular oluturmamt ama imparatorlarnn ou, apur ve ondan nce Ardeir gibi dnyann iki ucunu, kendi tun kanatlar altna almay dlemekteydi. Romallar ve Persler, ortak bir saplantnn birbirine arptrd, birbirine krdrd iki dman dalga idi! Topraklar Asya bozkrlarnn derinliine kadar giden Sassaniler, bakentlerinin, lkenin bat ucunda, kltrlerine ve inanlarna yabanc olan Sami ve ksmen Hristiyan Mezopotamya'da kalmasn istemilerdi. Dleri, Dicle'den, iskender'in yaknlarnda doduu Strymon Irma'na kadar uzanan topraklarda bayraklarn dalgalandrmakt. Ktesiphon, imparatorluun bir basama olacak yerde, tam ortasnda yer alacakt. O tarihlerde de Roma, olduu gibi Dou'ya dnkt. Hayran olduu, tanrsallatrd D o u ! Bu yzden, Suriye'den veya Arabistan'dan gelen eyalet valilerini iktidara getiriyor, ender filozoflarn Msr'da eitiyor, A179

donis'in, Hermes'in, Hint-ranl Mithra'nn, yenilmez gne Emes'in ve hatta akl almaz biimde, eskiden Roma'ya kar ayaklanm bir Yahudi isyancnn dininin yaayp yaylmalarna izin veriyordu. ite bylece, Euxeinos Pontos* yaknlarnda, Avrupa ile Asya'nn birletii yerde, Yunan kolonisi Byzantion'un bulunduu yerde imparatorlua ikinci bir bakent, gelecein metropol, bazlarnn - u u r s u z iddia! yeni Roma demeye hazrland bir kent kurmay dlyorlard. Dnyay paylama kavgasna girimi bu iki devletten hangisi stn gelecekti? Sassaniler daha anslyd. "Tanrsal hanedan", kurucu krallarn ynetiminde g kazanrken, Roma anari iindeydi. Sadece Ardeir ve apur'un ikddar srasnda, yirmi drt Roma imparatoru, asalarn devredecekleri yerde tokalar gibi birbirlerini hanerlemilerdi. Vatandalar, hkmdarlarnn isimlerini bilemez olmulard, askerler itaat etmeyi unutmutu. Kent, yeni bir imparatoru alklar alklamaz bir baka asker, Galya'da olsun, Dacia'da olsun hatta italya'da olsun bakaldrm oluyordu. Rubicon Irma'nn sular artk duru akmyordu. Hunlar, Sarmatlar veya Alanlar gibi barbarlar baz Sassani kentlerini tehdit ediyorlarsa da, Krallar Kral onlarn stne nemli bir komutann, yiit bir spahdar'm gnderiyor, o da grevini tamamlaynca Hkmdar'n ayaklarna kapanmak ve birka vc sz duymak zere dnmekte acele ediyordu. Buna karlk Roma Imparatorluu'nun snrlar ayn barbarlar ya da Persler tarafndan ele geirildiklerinde, imparator kendini tahttan inmi sayyordu. Eer birlikler dman pskrtmlerse, annn doruunda olan birlik komutannn iktidar ele geirmek
* Karadeniz -yay. n.
180

zere Roma'nn zerine yryeceini tahmin etmek zor olmazd. ayet, hi beklenmeyecek bir ey ya, komutann hevesi veya ihtiras yoksa, askerleri kendisine karn onu imperator ilan ediyorlard. Augustus'un her akll halefi iin kar yol buydu: Birliklerinin bana geip, zafer elenklerini toplamay umut etmek! Ancak bakentten uzaklar uzaklamaz, ardndan fesatlar evriliyordu. Cephede de durum salam deildi. Tarihiler daha hl, imparator Gordianus'un, Sassaniler tarafndan satn alnan paral bir asker tarafndan m yoksa kendi bakomutan Marcus Julius Philippus'un arabas ile mi ld r l d n tartmaktadrlar. Herhalde Urbs'daki sylentiler, cinayeti daha ok Philippus'a yklemekteydi. O tarihteki yasal geleneklere gre, lenin doal mirass Philippus idi. imparatorlar listesinde onun ad, Arabistan lnn kysndaki bir gmen airetinin arasnda d o d u u iin Arap Philippus diye gemektedir. Tahmin edildiine gre, Nsran dinini ok erken kabul etmi bir airetti. Kilise tarihisi Caesare'li rahip Eusebos, Philippus'un, imparator Konstantin'den ok nce ilk Hristiyanlardan olduunu, katakomblara gizlice gittiini ve gnahkrlarla birlikte gnah karttn belirtmektedir. imparatorluun banda olmasnn yaratt nazik durum yznden, Dicle tesinde ve Capitole sokaklarnda fsltyla sylenen eyi yksek sesle ilan edememitir. 2 4 4 ' t e n 2 4 9 ylna kadar, be yl hkm srd. Sonradan uygulanan Hristiyan takvimi yznden, yle olduu sylenir ama tarih tam olarak bilinmez. Tam hesaplamak iin Roma takvimine uyarlamak gerekir. 224, Roma takvimine gre 996'dr, 2 4 9 da 1001! Demek ki kentin bininci yl, Arap Philippus'un yce ynetiminde, grkemli biimde kutlanmtr. Aylar sren muazzam elenceler, sirk gsterileri, tren geitleri, enlik8

1er, sokak elenceleri, durmadan hatrlatlan bir konunun evresinde dnp durmutur: imparatorluun ve yasasnn lmszl! Bu ilgin bedevi savasnn ksa sren saltanat. Ama ne sr! Bu saltanatn iyice keyfini karmak ve Bininci Yl dzenlemesine kendisi bakanlk etmek, ayn zamanda rakiplerini yok etmek ve Got srlerine baedirmek isteyen Arap Philippus'un Sassaniler'le savaa uzun bir ara vermek gereksinimi vard. Ktesiphon'a henz yirmilerinde olan z olunu eli olarak gnderdi. Taht odasnda, gelen eliyi tm grkemi ile kabul eden, vakur ama yann veridii sabrszlkla sonsuz bir bar hakkndaki Yunanca yapt konumay dinleyen Krallar Kral, nce Ermenistan' dnd. Parth'lar dneminden beri, Roma ile Ktesiphon arasnda srekli ekime konusuydu. Prensleri, bu iki dev arasnda srekli manevra yapmak zorundaydlar. Dou Imparatorluu'nun kefesi ile Bat Imparatorluu'nun kefesini birbirinden ayran terazi oku, Ermenistan'dayd. apur'un bara karlk istedii bedel de oras oldu. Philippus'un olu her eyi kabul etti, hatta daha ounu. Askerler Ermenistan'dan ekilecek, soylular bundan byle Krallar Kral'nn egemenliini tanyacakt. u artla ki "Basileus" (ona byle diyordu) llmesi olanaksz bykl ile, hi kimseyi, gemiteki sadakatinden tr cezalandrmayacakt. apur, iaretle onaylad. Sonra hametinin gerektirdii arlkla, iki elini aprazlama omuzlarna koydu. Bu, derin bir dnceye daldn gsterirdi. apur kendi kendine "ayet bu Romal Arap birka saniye iinde yzyllk taleplerinden vazgeti ise, dilendii bar pahal demeye hazr demektir." Sassani Kral, ii daha ok kurcalamak amac ile ar bir istekte bu182

lundu. Romah'nn olu hi kukusuz rahatszlk duyacak bylece anlamann snr izilmi olacakt. Kendi tanrsal varln daha fazla iin iine sokmak istemedii iin, vezirine iaret edip isteklerini kulana fsldad. zetle dedii uydu: Ermenistan bizim iin hibir zaman anlamazlk nedeni olmad. Askerlerin ekilmesiyle, bir zveride bulunmuyorlar, aklllk ediyorlar nk yiit ordumuz, lkemizin tartlmaz bir paras olan bu alandaki haklarmz silahlan ile almaya hazrlanyor. Hayr, ayet Roma kral gerekten, itenlikle, aldatma amac gtmeden bar istiyorsa, bizim yaknlmz kazanm olan dier krallarn gittii yoldan gitmelidir. Eli, padham' elinde, vezirin, efendisinin isteini aklamasn bekliyordu. R o m a her yl, Krallar Kral, Gne ve Ay'n kardei, D o u ' n u n ve Bat'nn hkmdar Yce apur'a yz bin altn demelidir. Vergi! Roma imparatoru, Sassani'ye vergi verecekti! Yani onun vasal olacakt, tpk Hakas Han, Vertesler'in Byk aman ya da Gedrosiya Marzapan' gibi! Gen eli kpkrmz oldu, trnaklarn avularna batrd, beyaz mendili hrsla skt, onu kendisine hakaret edenin suratna frlatmak istedi. Sarayllar nefeslerini tutmu, Romah'nn izin isteyip babasna g r d hakareti anlatmak zere gitmesini bekliyorlard. O zaman sava btn hzyla yeniden balayacakt. Ancak Philippus'un olu kmldamad, yumruu hafife gevedi, yanaklanndan kan ekildi. Kendini tutmasn hatta glmsemesini bildi. Uzun bir sessizlikten sonra, azndan tutarl szler kabildiinde, vergiyi ilke olarak reddetmedi, sadece miktarn ve deme biimini grmek istei ile yetindi. apur inanamyordu. Btn bunlar, elinin acemiliine verdi. Hi kukusuz, babasnn yanna dndnde azarlanacak ve reddedilecekti.
183

Ama hayr, Philippus deyecekti. Her yl. Anlamaya varlan miktar. Alnan tek nlem, altn kendi airetinin kervanlarnn tamasyd, bylece Roma'nn ad ve askerlerinin niformas hakarete uram olmayacakt. Grn kurtarlnca, tahta kar kmaz kendisine Imperator ve aujustus unvanlarndan baka bir de persieus maximus yani "Persler'in Yce Galibi" unvann verdirdi. Tabi apur, bu maskaralklar renmedi. Anlamann ertesi gn, etekleri zil alyordu. anl yazgs konusunda en ufak bir kukusu varsa, o da kaybolmutu. Artk btn yaratklara hkmetmek iin Tanr tarafndan seildiini dnmesini engelleyen hibir ey kalmamt. Knanabilir miydi? Tek rakibinin hkmdar olmutu, bundan daha iyisi ne olabilirdi? Her yl, kn, Ktesiphon'a gnderilen Roma'nn altn kervan geldiinde, gn enlik oluyor, tapnaklarda kurban kesiliyor, yoksullara kazan dolusu yiyecek datlyordu. Haber, bakentte, tarada, bal krallklarda byk grlt ile duyurulmutu. En gl satraptan en yoksul muhtara kadar herkes duysun diye... Herkesin apur'a baemesi ne mi salamt? Roma mparatoru'nu vergiye balayan insana, hangi lml kafa tutabilirdi ki?

184

VI

Krallar Kral memnundu. Ara sra, giderek artan huzursuzluunu da vuran bkkn bir szck sylemesine ramen... Madem ki Romallar bu denli zayf ve danktlar, can ekien dman bir darbede ldrmek varken, hara ile yetinmek hafiflik deil miydi? Romallar'n glenmesine ve kendisinin deerli yllar yitirmesine niin firsat vermeli? Krk yan geeli ok olmutu, Bat'y fethetmesi iin yalanmay m bekleyecekti? Ama andlama, andlamadr. apur sznden dnecek adamlardan deildi. Gcn, binbir ballk andndan ald halde, byle kallee bir rnek vermekle hata etmi olurdu. Philippus'un, olunun, yardmclarnn ve sular onlar desteklemek olan ok sayda Hristiyann, allageldii gibi askerleri tarafndan ldrlmeleri, apur'un ikilemini zm oldu. Sassani lkesinin byklerini toplayan apur, izlenecek yol hakknda grlerini aka bildirmelerini istedi. Padham'n ilk sallayan Kartir oldu: Efendimiz Romallar'a byk alicenaplk gsterdi. anl ordusu, imanszlar ve Roma mparatorluu'nu yok edebilecekken, sabr gsterdi, kendisine onur kazandran bir byklk gsterdi ama dman buna layk deildi. Efendimiz ile Kral Philippus arasnda bir andlama yapld. Kral bu andlamaya, onurlu olduu iin deil dlek o l d u u iin, yce hanedanmzn gc onu korkuttuu iin uydu? imdi Philippus, Ahrima'nn ce185

hennemine gittiine gre, Roma nasl uzun sre byklmz grmse, imdi de fkemizi grecektir. vme kisvesine brnse de, izlenen siyasetin eletirisi kimsenin gznden kamad. Bu sadece Kartir'in gr deildi. Din adam, sava ya da derebeyi olsun, konuan herkes silaha davranlmasndan yana kt. Her ne kadar, Krallar Kral'na bakmak yasaksa da, ara sra biri ya da dieri, gsterecei tepkiyi anlamak iin kaamak bir bak frlatyordu. Btn bu ileri gelen kiilerin Hkmdar' etkilediine kuku yoktu. Roma'ya kar sava, uzun sre, ok uzun sre ertelenmiti. Artk gerekliydi ve gerekesi de vard. Hkmdar, mneccimin szleriyle etkilenmi grnm vermeyecek biimde, kafasnda uygun szler ararken, o ana kadar sesini kartmam olan Mani, mendilini sallad. Oturduu yerden dorulmak iin sa dirseine dayanarak, Krallar Kral'nn "atekes siyaseti" sayesinde elde ettii yararlan saymakla konumasna balad. Sassani Imparatorluu'nun yaad uzun, bereketli yllarn, btn lkelerin gznde "en byk insan" olann sayesinde gerekleeceini syledi. Bu giri ustaca bir giriti nk apur'un kayglann azaltyor ve onu, ders vermeye kalkanlarn karsnda daha iyi bir konuma getiriyordu. Mani devam etti: Hanedann birlikleri, Roma mparatorluu'na saldrmaya gittii taktirde, kukusuz zafer kazanacaklardr ama Romallar'n da ayn kumanda altnda birlemelerine yol aacaklardr. Bazlarnn belirttii gibi, dmann ii bitirilmi olmayacak ama ac, sert, etkili ama onlar kurtaracak bir ila verilmi olunacak. Benden nce konuanlarn amalar bu mu? imparatorluun Efendisi tarafndan izlenen ustaca politikann yerine bu delice politikay m koymak istiyorlar? apur arm grnd, duraksad yz izgilerinden belli oluyordu. evresinde, birbirine karm men18 6

diller, sallanp duruyordu. Ama baka kimseye sz vermeyecekti, sra kesin kararn vermeye gelmiti: Bizim iin, Romallar ile yaptmz andlamada henz deien bir ey yok. Bir kraln yerine bir bakas geldiinde, kendinden nceki taahhtleri tutmas gerekir. Bu durumda biz de, taahhtlerimize uymaya davet ederiz. Ancak harac keserlerse, nankrlere kar uygulamaya hakkmz olan hadlerini bildirmeyi, btn gcmzle yerine getiririz. Her trl nlemi alm olmak iin, btn vasallar, tabi halklar ve paral askerleri toplamak niyetindeyiz, ilk ihanet belirtisinde, yenilmez ordularmz Bat kylarna, Anadolu'ya ve Kapadokya'ya girecektir. Daha da uzaklara giderek Roma kylerini krp geireceklerdir. Ta ki Romallar gelip ayaklarmza kapanana kadar... Toplantdan ktktan sonra, saray koridorlarnda oyalanan yksek rtbeliler, dmann doutan kalle olduunu, birliklerinin ve komutanlarnn korkaklnn tarihe getiini ve Krallar Kral'nn yenilmezlii zerinde konumaya daldlar. Sadece Mani, bir kenarda, somurtkan, herkese unutulmu, durmaktayd. Toplant odas boalr boalmaz vezire giderek apur ile zel grmek istediini syledi. Hkmdar onu bekletmeden kabul etti: Syleyecek bir szm daha vard ama son konuann zaten dili tutulmutu. Hkmdar devam etmesi iin iaret etti: i m p a r a t o r l u u n Efendisi, hara vermedikleri taktirde, Romallar' krp geireceini syledi. Doru anlam mym? Philippus'un hasmlar, onu onursuz ve haysiyet krc bir andlama yapmakla suladlar ve onu belki de bu yzden ldrdler. Belki. Ama ayet yeni kral, bilemeyeceim bir nedenle, demeye devam ederse, gene de savalacak m?
187

 B u konuda sylediklerim ok ak. Szlerine uyarlarsa, szme uyarm! yleyse, henz Romallar'n tutumunu bilmeden, seferberliin gerektirdii onca ar masraf hazineye, vasallara, derebeylerine ve btn halka yklemek neden? Ordu bir kez toplandktan, vasallar ve paral birlikler bir kez bir ie giritikten sonra savamak isteyeceklerdir, ganimet isteyeceklerdir. Onlar bo ellerle evlerine gndermek olanakszlaacaktr. Bu gemite de oldu, bir sava tehlikesi yznden asker arlr sonra tehlike kalksa bile savalr, nk bir kez toplanmlardr. Byle bir ey olmayacak. Herkes, Romallar'n ne yapacaklarn biliyor. Sonra, kararm akladm, ondan dnmem sz konusu deil. Efendinin herhangi bir eyden dnmesine ihtiyac yok. Birliklerini toplayacan syledi, toplar. Ama hi kimse onu, ayn anda btn satraplar, btn airederi, btn vasallar toplamaya zorlayamaz. Hazrlklar yava yava yaplabilir. Romallar kafa tutacak olurlarsa, seferberlik hzlandrlr. Niyetim bu deil ama grlerini ve tavsiyelerini kabul edeceim. Bu yzden, Tanr piman etmesin! Biliyor musun Mani? Toplantdakilerden hibiri grm deitiremezdi. Seni byle dinliyor ve dediklerini kabul ediyorsam, hanedanmda senin bile tahmin edemeyecein bir yere sahip olmandandr. Daha sonraki haftalarda apur, askeri hazrlklardan sz etmekten kand; oysa saray koridorlarnda siyaset deiikliinden kukulananlarn says pek azd. Krallar Kral'nn tutumu, Ktesiphon'da herkesin nceden kazanlm olarak kabul ettii bir sava karsnda sakin ve nemsemez grnmek isteyiine balanyordu. Hatta Hkmdar'n, yanna oullarndan birini alarak ordunun bana geecei syleniyordu. Ama hangi oulunu?
188

Din adamlarnn ve savalarn tuttuu byk oul Behram m? Yoksa en cesur ve en saduyulu olarak bilinen ama Mani ve retilerine yaknl yznden yumuad sylenen Hrmz m? Bu sylentiler devam edip dururken aniden, yeni imparator Decius'un bir mesajn getiren Romal eli kageldi. Decius, "kardei, Krallar Kral'na" Philippus ile yaplm olan andlamaya sadk kalacan sylyordu; altn yoldayd ve artk bedevi kervanlaryla deil ak ak Romal komutanlarla gnderiliyordu. Ktesiphon'da buna sevinmek gerekirdi. imdiye kadar, felein yardm ile imparatorluun bana gemi bir zorba olan ve iktidar elinde tutmak iin hazineyi de, topraklarn da vermeye hazr tek bir adamla, Philippus ile, bu andlama yaplmt. Oysa imdi btn Roma, Krallar Kral'nn stnln kabul ediyordu! Oysa Sassaniler'in saraynda neredeyse yas tutuluyordu. Savatan yana olanlarn can sklmt hatta bazlar bir tahrik yaratmak amacyla Romal eliyi tuzaa drmeyi bile dnmt. Ancak, ne denli gl olurlarsa olsunlar, sava yanllar apur'un fkesini zerlerine ekmekten korkuyorlard. O ise kararszd. Askeri eylem houna gitmekle birlikte, yeni Roma yaklamnn anlamn lyor ve gururlanyordu nk bu, dmann srekli zaaf iinde kalacann iaretiydi. Hkmdar'n kararszln "lanet olas Babilli Nsran"nin etkisine balayanlar, bata Kartir olmak zere, pek oktu. Gerekten herkes, iki adamn her gn ba baa verip grtn biliyordu. Mani'nin, Romallar'n ne yapacaklarn tahmin eden tek insan olduunu unutmayan apur, onun grlerine gveniyordu. Savaa niyet ettii her sefer, Mani'ye alyordu. Babilli ne syleneceini biliyordu: H i kuku yok ki Romallar, ordularmzn lkelerini ele geirmesinden ve bakentlerini tehdit etmesin189

den korkuyorlar. lerindeki bu korku, sizin iin byk bir yarar kayna. Durumu byle srdrn ve dmannzdan, gszl yznden vermeye hazr olduu her eyi isteyin. Yllar getike hanedannzn ve ahsnzn stnln btn lkeler kabul edecektir. En stn insan olan siz, Tanr'nn bahetdi bu frsattan yararlanmak yerine bir savan macerasna niye srkleneceksiniz? Hkmdar, dman hara vermeye devam etdi srece bu gr benimsemekten yanayd ama Roma'da iler iyi gitmiyordu. Philippus'un lmnden iki yl sonra, halefi de ldrld. Drt aday, iktidar iin ekimekteydi. Her biri Krallar Kral'na bir eli gnderiyor, kayrlmasn istiyordu. Bunlar apur'u elendiriyordu. Roma'daki, generalleri arasndaki kavgaya hakemlik yapacakt? Sassani hkmdar, dorusu bu kadarn dlememiti. Ne var ki ertesi kn bitiminde altn gelmedi. Ktesiphon ile yaplan andlamay Roma'da yadsyan yoktu ama drt kraldan hibiri deme yapabilecek durumda deildi. Rakiplerine kar gttkleri savata hepsinin bol miktarda altna gereksinimi vard. Sassani saraynda sava gndemdeydi. Mneccimler ve savalar harekete gemiti. apur'un da onlar durdurmaya niyeti yoktu. Btn bu karmaada Mani ile bir kez daha kapandnda, atekesin yararlarn dinleyecek hali yoktu. H e p seni dinledim Babilli hekim. Kendi eilimlerime karn, tavsiyelerine uydum. imdi artk benim grme uyma sras sende dostum. Balamakta olan bu savata, saltanatmn bir direi haline getirdiim sen btn ruhunla ve btn zeknla yanmda ol istiyorum. Bu sava benim iin bir zorunluluk oldu. Byklk ve sabr gsterdim, atekesi bozmak istemedim oysa bozabilirdim. Mneccimler, Avesta adna bunun meru ve vgye deer olduunu sylediler. Seni dinledim, Ro190

mallar'a taahhtlerine uyma frsat vermek iin ordularm harekete geirmedim. imdi harac demiyorlar, kendilerini koruyan andlamay kendileri bozdular. Bu sahtekrln nedeni ne olursa olsun, bunu ho gremem aksi halde kendi vatandalarmn taktirini ve sadakatini kaybetmi olurum. Cezann arl, sabrmn ve alicenaplmn lsnde olmal. ayet Roma Imparatorluu'nu ykarsam, bu, savalarn sonuncusu olacak, insanlar bir bar a yaamaya balayacaklar. Dmannki de olsa, kan dklmesinden nefret ettiini biliyorum. Bu savata yanmda yer almakla, ilkelerinden hibirine ihanet etmi olmayacaksn nk birka can kayb daha ok sayda hayat kurtarm olacaktr. Tm bu geen yllar boyunca, ok kii beni sana kar uyard Mani. Kskanlar, muhterisler ama ayn zamanda itenliklerine ve sadakatlerine inandm bakalar... "Bu Parth uygun zamana kadar yannzda kalr dediler. Fetihler zaman gelince sizi terk eder. Sizin kararszlklarnzdan honut olan, fetihlerinize zlecek birini yannzda nasl tutarsnz" dediler. Doru mu sylyorlard? Bilemem. Ama istediim senin destein. Bu fetihi seninle birlikte yapmak istiyorum. apur hibir zaman onunla bu tonda konumamt. Hibir zaman ne tepki vereceini bu kadar sabrszlkla beklememiti. Mani'nin ilk szleri onu rahatlatt: Kan dklmesinden nefret ettiim doru ama fetihlerden nefret etmiyorum. Tam aksine, fetihleri dlyorum. ayet imparatorluun Efendisi, Aram', Kapadokya'y veya Iberya'y almay dnyorsa, benim tutkum, ben Mani'nin tutkusu Roma'y fethetmektir. Daha azn deil, Roma'y... tm ile, istedii kadar geni ya da zengin olsun, tara bana yetmez. Roma'y fethetmek istiyorum ve biliyorum ki fethedilmek iin bekliyor. Bu kentte onlarca mridim var ve ne olup ne bitti191

ini, ne sylenip ne yapldn bana haber veriyorlar. Roma yeni bir dine a. ok uzun sre imparatorluunun srp gideceini, yasasnn sonsuz olduunu, karalarn ve denizlerin mutlak hkimi olacan;, sonsuza dek gkyznn korumas altnda bulunduunu sand. Bugn ise Roma, kendinden, ksa anlarndan, btn snrlarna saldrlan imparatorluundan, onu korumay unutmu olan tanrlardan ikyet ediyor, yoksullarla dolu mahallelerini grnce refahndan phe ediyor. Roma, Dou lkelerinden gelecek bir fatihi bekliyor, tpk olgun bir kadnn sevgilisini bekleyii gibi, klla deil tatl dille ele geecek, evet kollarn sevgi szcklerine aacak. Roma'ya gitmeye hazrm. Gemite, Deb kentinde Buda ile Ahura-Mazda'ya tapnanlar nasl bir araya getirdiysem, Roma'da da Nsranler ile Mithra yanllarn bir araya getireceim, bunu yaparken tann Zeus'u yadsmayacam. Filozoflara zulmetmeyeceim. Btn insanlara ait bir dinin vaizliini yapacam. Merkezi Ktesiphon olan, basit Habercisi olduum ve Krallar Kral'nn himaye ettii bir din. Bu, Darius'e, iskender'e, hatta daha da soylusuna, daha da ycesine layk, eskilerdekinden daha kalc bir fetih deil mi? apur afallamt. Ancak yanl anlamalara yol amak istemiyordu. Mani'yi szleri ile balamak istedi: Sen fetihten sz ediyorsun, ben de fetihten sz ediyorum. Ayn silahlan kullanmamamz doal ama tutkularmz ayn. ikimiz birlikte, bu dnyada, daha nce kimsenin yapmad eyi yapacaz. Btn insanlara daha iyi bir gelecek hazrlamak iin fadh hkmdarlar gelip geti ama yanlarnda haberci yoktu. Daha mitli bir gelecek izen kutsal peygamberler gelip geti ama yanlarnda ayn tutkuya sahip gl bir hkmdar yoktu, ilk defa tanrsal bir mesaj, byk bir saltanata rastlyor!
192

Gzlerimizin nnde yeni bir dnya geliecek. Birlikte, Krallar Kral ile Ik Habercisi, Ermenistan'a, Aram lkesine, Msr'a, Afrika'ya, Kapadokya'ya, Makedonya'ya gideceiz. Roma'da, adil bir saltanatn temellerini atacam, sen de btn dinleri bir arada toplayan evrensel dini ilan edeceksin. Dm payla, ben seninkini paylamay nasl istiyorsam. Ben gcmle evreni bir arada tutacam, sen sznle uyumunu salayacaksn. Mneccimler kapmda bekleiyor, bu sava, bu fetih kendilerinin olsun istiyorlar. Fethedilen her lkede, holarna gitmeyen dinleri yok etmek ve herkese Ari dinini kabul ettirmek istiyorlar. Baka yer de, kskan tanrlarn mezleri, hogrszlk an balatmak zere dnyay ele geirmeye alyorlar. Sadece ben ve sen, sen ve ben bunu nleyebiliriz, vakit varken. Gel, ordularn banda yanmda yr, tek bir sz syle, lanet olas mneccimleri ateliklerinde brakaym, derebeylerine, halkma seni gstererek bu fetihin senin adna, Habercisi olduun yeni din adna olduunu syleyeyim. Hkmdar comutu, neredeyse aknlktan ve heyecandan donup kalm Mani'ye yalvanyordu. Mani'nin azndan tek sz kmyordu. Birka saniye sustuktan sonra apur, yeniden kavutuu buyurucu sesiyle devam etti: Seninle konuan tanrsal sese danmadan karar vermediini biliyorum. Git, kapan, tefekkre dal, meleinle konu. Sonra da gel, yantn ver.

Bylece Mani, sarayn bahelerinde tek bana dolamaya balad. Muhafzlar artk, topallamasna, mavi gmleine, deneine almlard, gnlk ziyaretlerinde yapt gibi dolamasna ses kartmadlar. Gerekten de bahede baz alkanlklar, belirli yollar edinmiti; ayn aalarn altna gider, ayn kk gln kysna
193

varp otururdu. Tpk Dicle kysnda ocukluunda yapt gibi. Bacann birini altna alr, dierini uzatr ve yeryznn en gl hkmdarnn yannda tefekkre dalmasna olanak veren o huzur ve huzursuzluk karm duygularna yeniden kavuurdu. iindeki sesin kendisini iittirebilmesi iin. " i t e byle, baz zamanlar olur ki Mani, kendini elinde silahla buluverirsin. Kullanmaktan utanrsn ama oradadr, souk, keskin, vaat edici. Yol izilmitir. Senden nce baka haberciler de senin durumuna dt. Her biri seimini kendi yapt, tek bana. Tek bana, sen de ylesin. Her zamankinden ok. apur'un ve saray erknnn dncelerine kar tek bana. Kaderin a na kar tek bana, iindeki ktan baka tek bir fenerin olmadan, ayrt etmen ve seimini yapman gerek." Krallar Kral'nn, klcyla bana evrenin kapsn amas iin evet demen yeterli. "O zaman ismin, yzyllar boyu insanlar tarafndan sayg ile anlacak, Mani'ye dualar edilecek, adna kurbanlar kesilecek, Mani adna ynetilecek, Mani adna hi pimanlk duyulmadan ldrlecek." Reddedebilirim, henz... "Reddedersen, bedenini ve ruhunun safiyetini sava yolunun tersi yne koyar, bir bar ya da atekes midinin na taklrsn. Adn lanetlenir, silinir, tebliin deitirilmi olur." U z u n sre mi? "Belki de dnyann klar snene kadar. Roma'ya da girmemi olursun. Ktesiphon'dan da kaman gerekir. Hangisini seiyorsun?" Mani cevabn ayakta verdi, gzlerini gkyzne dikerek: Szlerim kan dkmeyecek. Elim hi silah kutsamayacak. Ne kurban sunucularn ban! Ne de oduncunun baltasn!
194

DRDNC BLM
BLGENN SRGN

Bana baktn, resmime doyun. nk, bu grntmle beni bir daha gremeyeceksiniz
MANI

Krallar Kral, savaa Mani'siz gitti. Krk bin okusu, on bin kzl klahl muhafzlarndan lmszleri, bedenleri ve eyerleri zrhl svarilerinin soylular, angaryaya alk, iki al ile tutturulmu kei derisinden baka kalkanlar olmayan plak ayakl, plak elli kyl takm, baml uluslarn rengrenk birlikleri, davullar, zurnalar, sancaklar ile, peinde karlar, musik ustalar, hekimleri, ahlar, soytarlar, khinleri, yazclar, dalkavuklar, danmanlar ile apur, altm omuzun zerinden sava tahtna kt. Ama Mani'siz. nce kuzeye yneldiler. Ermenistan'a. Henz tam anlamyla bir d sava sz konusu deildi. Bu lke, Roma imparatoru tarafndan Persler'e verilmi, yerel soylu takm baemid. Gene de Ermenistan bir krallkt, vasal ama farkl, Sassani boyunduruundan kurtulma umudunu balanm bir krallk. Eski Ermeni destan, saygdeer krallar Hosrov'un saltanatnn krk dokuzuncu ylnda bir srek av bahanesi ile Halkal Saray'ndan nasl dar kartldn, Ktesiphon hesabna alan iki casus tarafndan nasl alaka hanerlendiini, bunu, kanl olaylarn izlediini ve apur'un snrda bekleyen birlikleri ile karkla nasl son verdiini; iktidardaki hanedann nasl drldn, topraklarnn nasl Sassani lkesine katldn; Atropatene'li mneccimlerin seyyar tapnaklaryla birlikte svarilerin ardndan lkeye nasl girdiklerini, Ermeni illerinden nasl tek tek getiklerini ve yerel inan197

lar yok etmeye, dier tanrlar kltmeye nasl aba gsterdiklerini nakleder. Yine, lkenin en nl ailelerinin nasl katklarn, Malatya'ya, Trabzon'a daha sonra Roma'ya senatrlere ektiklerini anlatmak zere nasl gittiklerini de anlatr. Onlar dinlemiler, acmlar, zlmler, vaatte bulunmular ama oklarndan birini bile yerinden kartmamlard. apur'un, adamlarn Amanos Dalar'na, Frat'n kaynana, Kapadokya'ya, Kilikya'ya ve Roma Suriyesi'ne gtrmeden nce, renmek istedii de buydu. Romallar'dan otuz yedi kenti kolaylkla almt. Aralarnda Batna, Barbalissos, Hiyerapolis, Alexandreia (skenderun), Hama, Khalkis, Germanikea ve zellikle st ste yamalanm, balar bozulmu, kadnlar karlm, zanaatkrlar, kendileri iin ayr bir mahalle kurulan Ktesiphon'a tanm hepsinden zengin, hepsinden ilek Antiocheia (Antakya) vard. Msr'a kamaya firsat bulamayan bir Roma prokonsl, ayaklar zincire vurulmu olarak, Krallar Kral'nn zafer alaynda semt semt dolatrlmaktayd. Sassani Imparatorluu'nun her bir yanndan galibi kutlamak iin heyeder geliyordu. Mani enlikte yoktu. Tm bu sava yllar srasnda kendi yolundan, kendi adamlar ile farkl bir fetihin peinden komutu. Daha sonralar tarihiler, Mani'nin, ta ta stne koyarak kendi kilisesini ite bu zaman diliminden yararlanarak ina ettiini yazmlardr. Mani, "kilise" szcnden rahatszlk duyuyordu. Daha ok " U m u d u m " , "Benimkiler" demeyi yeliyordu. Sevgiyle "Kervanm" ya da "Ik ocuklar" diyordu. Dardan bakanlar iin bu pekl bir kilise idi. Seilmi obanlan ve mezleriyle. Ama gene de sadece dilenciler, elleri ve dnceleri ile gzellik datanlar yetki sahibiydiler. Baka hibir meziyet deil, sadece zveri ve ilham kademelendirilmesi diye tanmlanabilirdi Mani'nin kilisesi.
198

Babilli'nin umudu yollarda yeeriyor, inanc, atesiz, silahsz ve cezasz yoldan zafer kazanyordu. Aslen Norikli, Moritanyal ve Galyal olan Romal tutsaklar, Sassani lkesine gnderildiklerinde, Haberci'nin mritleri, savata elde edilen kazanlarn ne kadar bo olduunu anlatmak, tanrlarn ve dillerin birbirine kart bu insanlk leminde tutsaklara bir para huzur vermek iin aralarna karrlard. Bylece pek ok zanaatkar, pek ok kadn, pek ok yenik dm asker bu yce gnll dini kabul ediyordu. Yine, apur'un tebaas arasnda, savatan ac ekmi, bir yaknn yitirmi ya da kervan yollarnn kapan yznden zarar grm pek ok insan vard. Onlar da Mani'nin szlerine duyarsz deillerdi. Krallar Kral'nn durmadan savata olduu, koruduu Mani'nin de imparatorluk kentlerinde durmadan bartan yana "silahlar ve onlan tutan elleri lanetledii", vazlar verdii tuhaf yllard bunlar! Derebeylerine ve mneccimlerin kulaklarna hi de ho gelmeyen, kafa tutucu szler! Ama ne yaplabilir? Kartir, ate tapnann gizliliinde " H e r krala kendi delisi!" dedikten sonra ekliyordu: "Kral bydke delilii artyor!" nk apur, Mani'nin mnasebetsizliklerini, ak-seik bir sitem biiminde bile cezalandrmay reddediyordu. Kendi huzurunda konuyu amaya yeltenen olsa, aka kzdn belli ediyor ve aniden tehdit savuruyordu. Buna cesaret etmi sarayl susuyor ve sallanan padham\nn ardna gizleniyordu. Bu bir yana, sava yllarnda Babilli'nin sarayda yeri olmamas da doald. Hkmdar bu yolda karar alm ve ona danmaktan vazgemiti. Gene de himayesi sryordu. Verdii szden dnmemek iin mi? Tek neden bu deildi. Savaa girdiinden beri evresini, nefes alma alann, zel toplantlarn, sadaretini ve kararghn sava trkleri syleyer mneccimler sarm
199

ve buralarda mobedhan-mobedh yani mneccimba olmu Kartir'in grleri, ara sra birka yazc ve derebeyi kar gelmeye kalksa da, egemen olmutu. apur'un gznde Mani'nin suu, kendisini nefret ettii insanlarla ba baa brakmas, kar dengeyi salamak zere yannda olmamas, farkl bir ses duymasna olanak vermemesiydi. Hkmdar baz zamanlar, iki sefer arasnda birka haftalk mola srasnda, yaknlarndan birine, her biri Mani hayran olan olu H r m z ' e veya kardei Firuz'a veya en sevdii lavta algcs Ziver'e ondan haber alp almadklarn sorard; genelde ald yant, Susiana'da, Persis'te ya da Abarar'da mritleri ile dolat olurdu. arlsn m? Hkmdar soruyu bir parmak akrtsyla geitirir, srtn dner, Babilli'nin gidi gelii Onu asla ilgilendirmiyormu, onun hakknda hi soru sormam gibi baka eyden konuurdu. Savan drdnc ylna doru, Krallar Kral, tacir klnda Roma kentlerini dolaan bir casusundan kayg verici bir bilgi ald. imdiye kadar tuttuklar imparatoru baa geirmek iin savaan birlikler, aniden lmcl rekabetlerine son vermilerdi. Taht iddiasnda olan drt adaydan , kendi birlikleri tarafndan ldrlmt. D o u ' d a yedii dayaklarn etkisiyle, Roma imparatorluu bir gn iinde, mucizev biimde^ tek bir imparatorun evresinde birlemiti. Yetmi yanda, eski senato bakan, akll bir siyaseti ama ayn zamanda drst bir asker olan yeni imparator Valerianus, tahta kar kmaz ilk nce Sassani yaylmasna son vermeyi grev bilmiti. Dmanlarnda intikam duygusunun uyanmasna frsat vermemek amac ile apur, ikinci kez Roma Suriyesi'nin zerine yrm, baka kentler ele geirmi, o zamana kadar dokunulmam olan baz yerleri yok etlOO

mi ve Antiocheia (Antakya) garnizonunu glendirmiti. Sonra, Ktesiphon'a dnerek yeni bir zafer geidi dzenlemiti. Bu kez tren alaynda galibin arabasnn peinden gelen aya zincirli alt yz asker vard. Kendinden, her zamankinden ok emin olan Krallar Kral, hi vakit kaybetmeden Yunanistan'a, belki Msr'a saldrmay dnrken, ateli bir hastalk, taanlar ertesi yla brakmasna yol at. Bu ara, askerlerini, evlerine gndermeyi kararlatrd. Ganimet zengini baz birlikleri evlerine gndermeye ve baz sekin alaylar da, bakaldrm birtakm airetlerin zerilerine srmeye karar vermiken, casuslarndan baz bilgiler geldi. Valerianus imdiye kadar grlmemi gte bir ordu ile ilerlemekteydi! Hali'i gemi, Kk Asya topraklarna varmt. nc kuvvetleri Kommagene'de grlmt. Askerleri, Samosata surlarnn dibine ylmaya bakyordu, buradan on gn iinde sahil ovalarna, hatta Kafkasya vadilerine ulaabileceklerdi. apur, bunca kayg verici raporlara ne denli inanmak gerektiini dnd srada Antiocheia'nn (Antakya) dt ve garnizondakilerin kymdan geirildii haberi geldi. Acele ile lke byklerini toplantya ard ama bu kez Babilli'nin katlmas iin srar etti. Malchos'un evine giden resmi grevli, komulardan Mani'nin o sabah d o d u u yere gittiini rendi. Babas Pattig o gece lmt ve Mardinu'da, terk ettii evinin bahesine, sadece ksa bir sre taparcasna sevdii sonra da dinsel tutkular yznden brakt karsnn yanna gmlmeyi istemiti. Mani, ocukluunun kyn grecekti. Pek ok yaknnn kendisine elik etmek istedii bir ha yolculuuydu bu! Aslnda bir haberci, bir din kurucusu, bir peygamber iin, babasn bu kadar sre yannda tutmas artc bir olayd. Musa'nn, Buda'nn, isa'nn, Zerdt'n hazo i

yatlarnda, onlara can verenler, kutsal yan yetim akana srlmesi daha uygunmu gibi, glgede kalmtr. Mani iin deil! Babas her zaman yannda, yetime ana kadar destek olmutu. Kat din maceracs, mezi, mridi oluu, hem efendisi hem olu olann kt yolu, anlalr klmaktadr. Mariam ile Pattig'in mezar banda ayakta, az tesinde duran sadk ama unutulmu Utakim'e ara sra bir bak firlatan Mani, her zamanki halinden syrlm grnyordu. Hi de bir ba, bir yol gsteren hali yoktu. Dncesi, hafif bir kayk gibi karmakark duygularnn ve anlarnn zerinde yzmekteydi. Yannda duran Sissinios adl Edessa'l (Urfal) bir seilmiten, kendi adna ayini ynetmesini istedi. Ksa ve sade bir att ama Mani sonuna kadar izleyemedi, baylacan hissetti. Denag, Malchos, Kloe ve Sissinios ile dierleri koutular, Mani'yi tuttular ve dikkatle tve, annesiyle babasnn yatm olduu yataa gtrdler. Mani, henz aknl gememi, vicdan Meene bataklklar zerine inmi sis kadar ar bir halde, yataa uzand. Ertesi gn, Mani geceyi kt geirdii halde, yola kmak iin srar etd. Kendisini son derecede halsiz, gsz hissettii halde, bu yerden bir an nce ayrlmak isdyor ve arkadalarna iki gnlk Ktesiphon yoluna dayanabileceini sylyordu. Ancak, tal yollarda saatlik bir yolculuktan sonra yeniden kendini kaybetti ve yolculuunu, kadnlarn -gneten ve baklardan uzak- bindikleri bir tahtrevann iinde tamamlad. Baucunda sadece Denag vard, alnn, ensesini ve dudaklarn glsuyu ile slatyordu. Daha bakente girmelerine ok varken saray grevlisi karlamaya gelerek, Mani'ye Imparator'un davetini bildirdi. Babilli zayf bir sesle Hkmdar'dan zr dilediini, iyileir iyilemez Krallar Kral'nn huzuruna kacan syledi. Grevli srar edecekken, Mani'nin iinde
2.0 z

bulunduu durumu grnce atn srp gitti, nazike veda etmeyi bile unutarak... Birka saat sonra kervan Malchos'un evinin nne geldiinde, saray grevlisi oradayd. Ama yalnz deildi. apur, imparatorluk Bahekimi DrusbadW\ gndermiti. nemli bir kii olan bahekim, hacamatlar, eczaclar, ttscler, slkler ile birlikte gelmiti ve her birinin elinde bakm ya da daha dorusu birer ikence aleti bulunmaktayd, ii iyice rndan kartm olan Hkmdar, bu kervana bir de kurban kesici mneccim ile duahan korosunu eklemiti. Mani, Krallar Kral, insanlar arasnda tanr, tanrlar arasnda insan, Gne ve Ay'n kardei Hkmdar tarafndan arld m, ne yasn, ne hastaln, ne sakatln geerli mazeret saylacan bilebilmeliydi. Btn gelenleri soluk ama nazik bir glmseme ile karlad. imparatorluun Efendisi'ne, davetinin sizin tedavinize gerek kalmayacak kadar beni iyiletirdiini syleyiniz. Bu akam gidip ayaklarna kapanacam. Ancak belki, ayaa kalkabilmem iin gl kuvvetli iki muhafza ihtiyacm olacak.

SPARTACUS

203

II
apur'un ilk syledii Mani ile yalnz kalmak istedii idi. Karlkl aknlk iinde antsal tahtnn tepesinden bakt Mani ile. Sonra: Bir arkadam vard, dedi Krallar Kral, akam ziyaretisinin soluk yznden baklann kararak. Onu seviyordum, olumun yanda olduu halde, onu sayyordum. Ama gnn birinde, tek bir tavsiyesine uymaynca beni terk etti, kan, onu hi sevmemiim, korumamm gibi, bu saray yasalannn geerli olmad barbar bir zorbann igali alndaym gibi, ne olduumu merak etmedi, ilgilenmedi. Sustu. Odada t kmyordu. Sonra Mani'nin yant duyuldu. Ancak duyulabildi. B t n bu yllar zarfinda, Tanr imparatorluun Efendisi'ne uzun mr versin diye durmadan dua ettim. apur'un genizinin ta derinlerinden gl gibi bouk bir ses kt. Bar Habercisi diye ortaya kan sana, yazklar olsun! imparatorluun btn silahlarna kumanda eden adam yaasn diye, sava srdreceini ve bu yzden binlerce adamn leceini bildiin halde ok yaasn diye dua ediyorsun, yle mi? Dualarnla cinayetin devam etmesine katkda bulunman, dinine aykr deil mi? Mani'nin konuma tarz yanszd, bir mridine kayglarn aklarcasna: Kral olsun deveci olsun, hastay tedavi eden hekim, hasta ayaa kalktktan sonra ne yapacan merak etmez. Dualarm iin de bu byledir.
2.04

 D e m e k ki salm iin dua ediyorsun ama, btn mparatorluu tehdit eden dman pskrtmem iin dua etmezsin! T e m e n n i m , btn igalcilerin pskrtlmesidir. Bu dnyada her yerin, evlerin, tapnaklarn, insanlarn, aalarn ve btn gksel cisimlerin iddete ve hakarete kar korunmalardr. Btn hkmdarlarn, kendileri ve yazglar onlara bal olanlar iin huzur bulmalarn temenni ederim. D m a n kapya dayanmken temennilerin ne ie yarar? D m a n imdi kapnzdaysa, savaa girmek ne ie yarad? apur yzn ekitti, hastalktan szlm yz rperdi. Gene de konumas yumuakt. Dantm onca kii arasnda, Romallar'n toparlanmakta gecikmeyeceklerini, o zaman da uradklar hakaretlerin intikamn alacaklann syleyen tek kii sendin, bu gerek. Hakl ktn iin vnebilirsin. Mani bkm bir hal taknd: Hakl ya da haksz kmann ne nemi var? Sylediklerimi anmsamyorum bile. Danmanlar sadece gevezelik eder, karar vermek ve kumanda etmek hkmdarlarn iidir. Babilli hekim, anmsa, uzun sre karar veremedim, duraksadm, ltm, bitim. Senin srarn zerine vermi olduum kararlardan geri dndm. O denli kararszlk gsterdim ki, otoritem sarslacakt, saray her gn honutsuzluk sesleri ile yatp kalkmaktayd. Karar vermek gerekiyordu, bu benim hkmdarlk grevimdi. Senin grevin de benim yanmda kalmakt. Bu son szckleri sylerken sesi ykselmi sonra bkmasna alalmt: E v e t Mani, savaa kalkmadan nce seni yeterince dinlemedim ama sen her eye karn benimle birlikte
los

gelmeliydin. Yolunun her aamasnda orada bulunmalydn, nk Ermenistan'da, Antiocheia (Antakya) nlerinde seni daha iyi dinler, senin sayende Kartir'in ykc gayretkeliini frenlemi olur, mneccimlerin halka eziyet etmelerini ve bu yzden bize bakaldrmalarn nlemi olurdum. Sen yokken olum Hrmz ve seni dinleme alkanln edinmi sarayllar yetim gibiydiler. Ben de senin drst ve doru sohbetlerini zledim. Seni her zaman korumu olan ve ihanetine karn korumaya devam edene kar minnetini byle gsterdiin iin lanet olsun sana Mani! Tebaamda olan baka biri byle davransayd, bir baka adam btn imparatorlukta sarf ettiin kkrtc szleri sylemi olsayd onu kaza oturturdum! Sz konusu sen olunca, neden zaaf gsteriyorum Babilli? Hkmdar kendi sorusuna kendi amasna sustu, bir bakas hi dnmedii bir soru sormuasna... asla dnmedii ve huzursuzluk veren, meydan okuyan soruyu... "Belki.." diye balad. Bir kez daha sustu. Kesik kesik yeniden konutu: B u tahtta oturunca, karlatn binlerce bak arasnda, lml olduunu kefettiin bir bak vardr. Benim iin bu bak, senin bakndr. iki adam bakt, her ikisi de yalanm ve soluk grnyordu. Birbirlerine onca yakn. apur arkadana, antsal tahtn ilk basamaklarn kp yanndaki yasta oturmas iin iaret etti. Bu yastk genelde, Hkmdar'n, kulana uzun uzun bir eyler sylemek istediinde szcsnn igal ettii yastkt. Daha nce hi yapmad bir davranta bulunan Krallar Kral, elini Haberci'nin omuzuna koydu. Sonra szland: Benim en kt yanlarm vmek iin bir sr insan ekiip duruyor ama dost sesler snyor. Szleri havada asl kald. n e eilmi km gibiydi.
206

 n e m l i tek garnizonumun bulunduu Antiocheia'y (Antakya) yitirdim; artk Romallar, fethettiim btn kentleri teker teker ele geirirler. Bu akam, Roma nc birliklerinin Frat' getikleri ve Mezopotamya'nn kuzeyine ulatklar haberini getirdiler. Yirmi gne kalmaz Valerianus buraya, Ktesiphon'a girmi olur. Babilli durumun bu kadar bozuk olduunu tahmin etmemiti. apur saygsz bir acma grr korkusuyla gzlerini kard Mani. Hkmdar, soluu kesilmi olarak devam etti: O r d u y u sratle Edessa'ya gtrmem gerek. Mezopotamya'y korumak ve mmknse Ermenistan' tutmak gerekiyor. imdi benimle gelirsen d o r u karar vermeme yardmc olursn. Mani, syrlmak istercesine belli belirsiz bir hareket yapt ama apur'un bedeni giderek omuzlarna yasland. B u sabah, dedi Krallar Kral, o l u m H r m z ' e Ermenistan'n ynetimini kendisine Byk Kral unvan ile brakan bir kararname imzaladm. Mneccimlere, lkeyi terk etmelerini emredecek. Btn eski ve yeni dinler yeniden saygnlk kazanacak, istediin bu deil miydi? Mani, soru sorduu belli olmazmasna: i b a d e t yerlerinin hepsi alacak m? Ve tanrlar, tahtlarna kavuacak m? y l e olacak. Krallar Kral yeniden acyla yzn ekitti, sarslr gibi oldu, konuuna yaslanarak yerinde durabildi. Sesi, konutuka bitkinleiyordu: Bana sabah akam, kutsal bir varlkmm gibi tapyorlar. Sylesene Mani, kutsal varlklarn stma nbetlerine tutulmalar tanrsal bir buyruk mu? Mani, elinden bir ey gelmiyormu gibi iini ekti. apur devam etti:
1 0

Bana bakan hekimlerin yedisi ya da sekizi baucuma toplanyor, kafuri ttss yapyor, birtakm kutsal szler mrldanyor sonra ben sararncaya ve titremeye balayncaya kadar hacamat yapyorlar. Stma byle mi tedavi edilir? Mani fkeyle: B u nasl tp byle? Hangi byclk kitabnda byle bir ey yazl? Nereden bileyim? Krtir bu tedavinin yasaya uygun tek are olduunu syleyip duruyor. Ama her seferinde daha gszleiyorum. Ah Babilli hekim Mani! Sen ki bitkilerin srrn biliyorsun, yanmda kalsaydn bana bakar, beni zehirleyenlerin ellerinden kurtarrdn. Y c e Efendimiz ne yant vereceimi bilmiyor mu? Mani, bunu syler sylemez apur doruldu, aniden grkemli tavrn taknd ve konutu: Senin zverine gvenebileceimi biliyordum. Yarn afak vakti, Romallar'n karsna kmak zere kuzeye hareket edeceim. Yanmdaki tek hekim sen olacaksn. Mani ancak o zaman, mparator'un ii nereye vardrmak istediini anlad. Renk vermemesi gerekiyordu. Basit bilgim her zaman hanedann hizmetinde olmad m? apur ayaa kalkmt bile ve hareme giden kapya ynelmiti: A h Mani, szlerin ne kadar itaatkr, dncelerin ne denli isyankr!
* * *

Huzurda kabul sresince Mani, kendi hastaln unutup apur'unkiyle megul olduysa da, kar kmaz yeniden kendinden geti ve onu, birka saniye nce

2.08

Hkiimdar'i tayan tahtrevana koymak gerekti. Malchos'un evine geldiinde de odasna tamak gerekti. Uykusunda, ate iinde dnenip durdu. Grmesinden tek sz etmedi. Tyr'li ertesi sabah haber sormaya geldiinde kap aralkt. Bir eliyle hafife kapy iterken, dieri ile hafife vurdu. Grdklerini mr boyu unutamayacakt. Denag dizst, topuklarnn zerine oturmu, Mani'ye srtn dnmt. Mani de alk harekederle kzn san rmekteydi. Malchos aknlktan kk dilini yutar gibi oldu. Aslnda diye dnd, savalarn salarn ren kzlardr. Bir kadnn san ren bu Parth savasnn olu, ne biim adam? O t u z yldr tanyorlard ve Mani daha hl onu artmann yolunu buluyordu! Denag onu grnce kzard, Malchos bir adm geri att ama Mani onu ard, neredeyse zorla oturttu, sorularn, tuhaf iini srdrerek yantlad: apur kurnazlkla, ondan her zaman esirgediim eyi almay becerdi: Ordusunu savata izlemek. te gryorsun, benim iin sa rmekten daha utan verici. Malchos grdklerini mridere anlatmaktan kendini alamad. Onlar da Denag'a ve salarna, tapnmaya varan bir sayg gsterdiler ve her gn sa rgsne baka baka, onun da bir dili olduunu kefettiler. Mani'nin arkada huzurlu, rahat olduu zaman, rgsn igdsel biimde ne, sa yana getiriyordu; sevinli olduunda, ama bu sevince sabrszlk da kartnda, rg sol o m u z u n u n zerindeydi; kaygl, skkn, mutsuz olduu vakitler de rg arkasnda sarkyordu. nlerindeki gnler, Denag'n rgs uzun sre ayn yerde durmayacakt.

09

III
Edessa lkesinde kar karya duran iki byk imparatorluk birbirini gzlemekteydi. Romallar, salamlatrdklar kenti ellerinde tutuyor, Sassaniler, belli bir mesafede onlar kuatm bulunuyor, ancak Romallar da onlarn ardnda, kuzeyde, batda, gneyde Sassaniler'e saldryordu. Sonbaharn sonuydu, geceleri, denizden onca uzak dalara onca yakn olan bu beldede souktan titriyorlard. Yiyecek azalyordu, toprak kurakt ya da yaklmt veya ekin kaldrlmt. apur, derebeylerin sabrszln hissedebiliyordu. Ara sra, ustaca dzenlenmi bir arpma uyduruyordu. Ortaya sakalsz bir ceset getiriliyor ve evresinde lm enlii dzenleniyordu. Sava gnl dolmu, sava canavar doymu oluyordu. Gerekiyorsa, ertesi gn canavar doyuruluyor ve her seferinde savalarn kanlar kaynyordu. Ne var ki hi kimse Krallar Kral'n, sava kendi belirleyecei zamann dnda balatmaya zorlayamazd. u anda birliklerini tepelerde savunma halinde tutuyordu. Edessa evresindeki kska skmakla meguld ve bekliyordu. Adlnda, bekledii tam olarak neydi? En yaknlar bile bilmiyordu. Geri, elindeki tek elverili birliklerle, Ermeni svarilerinin bandaki Hrmz, kuzeyde ona katlmt ama bekledii takviye kuvvetleri vard. Ama Valerianus'un Emese, Gaza, Palmyra veya Karadeniz ynlerinden yardm almayacan gsteren hibir ey yoktu. apur btn bunlar biliyordu. Kendisine yap-

lan nerileri lp bierek bir strateji izmeye alyordu. Gzlerinin parlad ender anlar, vezirinin ieriye bir keif subayn ya da oban klna girmi bir casusunu soktuu anlar oluyordu. Hkmdar onlarla ba baa birka saat geiriyor, gevezelik etmelerine izin veriyor, heyecanla soru yneltiyor, bazen de sofrasna davet ederek onurlandryordu. Mani, seferde apur'u hi incelememiti. Aslnda saln gzetmek iin izledii adam, canlanm, genlemi, atei uup gitmi olarak buluyordu. Krallar Kral herkese, duruma en ince ayrnnsna kadar hkim olduu ve her gn, ertesi gn ne olacan bildii izlenimini veriyordu. Kukusuz abartl bir izlenim ama btn savalar onu o an byle gryorlard ve bu yzden balarnda tayor, kendilerini diri ya da l, onun ellerine teslim ediyorlard. Mani onu inceliyordu, hayranlkla. Hkmdar'la birka kez bir araya geldii halde, zellikle sabahlan uyanma trenlerinde, kendisine pek ender danlyordu. Buna karn bir gn leden sonra dinlenme saatinde, bir muhafz gelip onu Hkmdar'n yurtuna gtrd. apur'un yannda iki olu, Behram ve Hrmz, zrhl svari birlii komutan, silahhane sorumlusu, hkmet ileri gelenleri, mneccimba Kartir ve ortalarnda duran yksek rtbeli Romal bir subay vard. Belki bir yzba ya da bir piyade blk komutan. Herkes ona bakyordu. Kimlii, geli nedeni aklanana kadar kimse konumuyordu. Herkesin aklna gelen ilk dnce, Valerianus'un bir uyar ya da atekes ars iin eli gnderdii idi. Ancak gelen, eli gibi davranmyor, onlardan biriymi gibi Sassani ileri gelenlerinin yannda duruyordu. Krallajr Kral, adam tantma gerei grmeden konumaya balad. Sorduu sorular duyunca oradakiler dehete kapld. nk apur son derece sakin bir bi-

imde, Romallar'a o gece baskn yapmay dndn, bu yzden grlerini almak iin hepsini arttn sylemiti. O kadar sakin konuuyordu ki, hi kimse, Hkmdar'n yaknym gibi aralarna ald ve bylesi byk bir srr paylat bu Romal'nn kim olduunu soramyordu. Hkmdar, kararn akladktan sonra, saldraca yeri syledi. Harran yolu zerinde ykseke bir yerdi ve askerler buraya, Romallar, Sassaniler'in hareketlerini gzledikleri bir yksek iskele kurduklar iin, "gzleme kulesi sahanl" diyorlard. apur, sadece svarilerin saldracaklarn, okularn sadece dmana gelebilecek her trl yardm durdurma grevi olduunu bildirdi. Bu bilgileri verdikten sonra, Kartir'e dnen Hkmdar: Yldzlar ne diyor? diye sordu. Yant hemen geldi: B u gece ve yarn ve nmzdeki btn hafta uurlu olacak, grmeleriniz hayrl geecek. Y a kehaneder? Efendimiz bu soruyu sorar diye beklediim iin, her sabah bir kurban sunuyorum. Kehaneder bugnk kadar ak seik olmad. Anlaldna gre AhuraMazda, kutsal hanedannzn btn yollarna geit veriyor. Y a sen Mani, seninle konuan gksel sesler ne diyor? Sormadm. Rakibinin, imparatorluk ilerini hafife almas konusunda sust yakalanmas, Kartir'in yzne ocuka bir sevin yayd. Ancak apur, Mani'nin imdadna yetiti: Babilli hekim bir yant almak zere ekilme gereksinimi duyuyorsa, onu bekleriz. Bu bir neri deildi, Mani derhal harekete gemek zorunda kald. Darya knca, evredeki tek aacn al112

tna gidip oturdu. "kizi" dediine bavururken, grltden uzak, bu gibi yerleri seerdi. O gn hibir grnt belirmedi. Hibir tandk ses duymad. Hurma bahesinde, dere boyunda ona ilk rastlad gnden beri, ki otuz yl oluyordu, gksel canda ona her zaman cevap vermiti. Mani ile kendinden olan teki canda arasnda her zaman bunalmlar, ekimeler olmutu. Benzeri, kendisinden baz gerekleri saklam, ii aldatmaya hatta dalga gemeye kadar g t r d olmutu. Ama her zaman, hi aksatmadan, Mani onu her ardnda grnmt. O gne, Edessa lkesindeki o gne kadar. Gksel grntsnden yoksun kalan Haberci, yaamyormu duygusuna kapld. Her ey ona bo, sama geliyor, sorduu soruyu bile anmsamyordu. Kayann stnde hareketsiz, bitkin, yklm haldeydi. Bir muhafz gelip kolunu ekene, onu sarsana kadar. Hkmdar sabrszlanmaktayd. Syle bakalm Babilli! Yant aldn m? Hayr. apur gerisini bekledi. Gerisi gelmedi. Gksel ses ne dedi? Hibir ey. Sorumu dinlemek bile istemedi. Bir hi uruna ne kadar ok bekledik! evresinde nemli kiiler olmasna karn, Mani nce kendi kendine konutu: B u suskunluk! Bu suskunluk kadar beni kayglandran bir ey yok. Karanln ve sonsuz fkenin suskunluu! Davranlarna hkim olamyordu. Korkmu grnyordu, kendisine bakanlara, bir felaketin grnd ama onu tanmlamaya cesaret edemedii izlenimi veriyordu. O ana kadar kendinden emin olan apur, Haberci'nin aknl karsnda sarslmt.
113

Kartir'in gizli iareti zerine Behram, babasnn ilgisini sylenenlere ekmek istedi. Khinler ve mneccimler Ahura-Mazda'nn bu seferi kutsadn saptadlar. Babilli'nin gkyz, bizimkinden farkl m yoksa? apur onu duymad bile. Endieli, huzursuz Mani'ye bakyor baktka huzursuzluu artyordu. Birliklerimiz tuzaa m decek sence? Daha az huzursuz olmayan Mani atld: Bilmiyorum, hibir yant yok, gkyz beni dinlemeyi reddetti. Hibir eyden emin deilim, hibir savm, hibir dncem yok, sadece kayglarm var. O ana kadar suskun olan Romal, mdahale etme gereini duydu. zenli bir Yunanca ile: Y c e Efendimiz tuzaktan kukulanyorsa, hayatm ortaya koyarm. Saldr sresince burada kalrm, ihanetimden kuku duyarsanz bam ile derim. Bunu harekederiyle tamamlayarak iki eliyle miferli kafasn tuttu ve bir testi gibi Hkmdar'a uzatt. Hareket gln idi, kabayd ama kimin glecek hali vard? apur, kollarn aprazlayarak iki elini omuzlarna koydu, bu biimde dnr, deerlendirir ve duraksarken, evresindekiler, soluklarn tutmu beklemekteydiler. Sonunda kararn aklad: Saldrmz ertelenmeyecek. Ate rengi sancaklar an, ama yere akl mzraklarn zerinde. Dman uzaktan onlar grmemeli. Romal subay bir kez daha kaygyla bakan oldu. apur bunlar grmezlikten geldi. Hrmz'e dnd: Sen ki Babilli hekimi bunca sever, dncelerini paylarsn, kayglar seni telalandrmyor mu? Beni daha uyank, daha az saldrgan klyor. Her zamanki gibi dveceim, yce babamn bana rettii gibi.
14

apur ban birka kez sallad, ok yavaa, kk olunun sylediklerini kabul ettii halde, dnmeye devam ediyormuasna: Uyankln, saldrganln yarn sana daha ok gerekecek nk ilk saldry sen yneteceksin, dedi. Ya galip olacaksn ya da kurban. Askerlerine bir misli ekmek, st ve et dattr, sonra yksek rtbeli subaylarn topla, onlara syleyeceklerim var. Sana gelince byk olum Behram, sen tahtmda oturacak, dknklna urayanlara bakanlk edeceksin. Sava geleneine gre; Sassani savalar Hkmdar'n temsilcileri nnde geit resmi yaptlar ve her biri muazzam hasr sepetlere bir ok braktlar. Savatan sonra, buna benzer bir trende sepetler alacak ve bylece Hkmdar, l ya da tutsaklarn kesin saysn renmi olacakt. Edessa Sava'nda byk kayp verilmedi. Yzyln iki byk imparatorluu arasnda, herkese korku salan iki byk ordusu arasnda, olaanst iki adam arasnda devasa bir sava bekleniyordu. apur, Sassani Imparatorluu'nun gerek kurucusu, Arabistan l'nden Hindistan'a kadar uzanan topraklarn asl efendisi deil miydi? Valerianus, Romallar'n ilahi birletiricisi, k nleyecek, anl fetihler ve refah an geri getirecek kurtarcs deil miydi? Her ey ustaca, titiz ve ansl bir manevra ile sonulandrld. H r m z ' n kumanda ettii zrhl svariler, Harran yolundaki Roma ordughna saldrdklarnda, ele geirilen ilk av, bakomutan, sefer hazinesi ve kendisini izlemi birka senatrle birlikte adrnn iinde bulunan Valerianus'un kendisi oldu. Komutanlarndan yoksun kalan Roma ordusu, savamaya firsat bulamadan yenilmi oldu ve baz piyade blkleriyle baz birlikler yok edildi. Gerisi, olanca hz ile Frat'n teki yakasna kamay yeledi.
2 1

apur zaferini yaz ve resimle kayalara kazdrtt. Yaz, imparator Valerianus'un "Germania'dan, Rhaetia'dan Noricum'dan ve Istria'dan..." ve de "Frikya'dan, Fenike'den, Filistin'den, Arabistan'dan" gelen altm bin kiilik ordusunun para para edildiini sylyordu. Bir kabartma, apur'u at srtnda, sol eli knndan kmam bir klcn kabzasnda, sa kolu, diz km, alamakl banda henz defne tac ve Romal giysisi iindeki Valerianus'u gsterir biimdeydi. Yenik Imparator'un yannda bir baka Romal, Krallar Kral'na bal olmasna karn ayakta, kibirli bir havayla durmaktayd. Cyriades adnda bir dnek subayd bu. Zafer antnda yer almay hak etmid nk Valerianus'u yakalayp, bu kadar kolay bir yengiyi salamak onun yardm ile gereklemiti. Bu deerli ihanetinin karl olarak, apur'dan, Roma'nn yeni imparatoru olarak tannmasn istemiti. Vaat yerine getirilmi ve ele geen Edessa'da byk bir trenle tahta kmt. apur, zaferine zafer katarken Dou'daki Roma eyaletlerini nc kez igal ettiinde, yerel yneticilerin ona ballk yemini etmelerini istemi, boa zaman harcamt. Ad Cyriades olan bu subay kendini asla kabul ettirememiti. Birka ay sonra Sassani kuwetieri geri ekildiklerinde, o da onlarla birlikte gitme zorunluluunu duymutu. Mesleini, Ktesiphon'da, kukla sarayllar arasnda srdrecekti. Tarihin unuttuklar arasna katlmadan nce... imparator Valerianus da, mrn Sassani topraklarnda tamamlad. apur, bu tutsakl pahalya detmek istedi, stelik Roma'da, tutsak imparatorun olu iktidardayd. Ancak oul, her grmeyi reddetti, hibir pazarla yanamad, bir insan iin, o insan z babas da olsa, bir eyaleti fidye olarak vermeyi kabul etmeyeceini ya da devletin hazinesini boaltmayacan bildirdi. Senatrle216

re byk bir zveri diye sunduu bu davran, alaklk ve baba katillii olarak karland. apur, tutsandan bir yarar salayamayacan anlaynca, Valerianus'u ve dier tutsaklar Persis'e gndertti. zel bir ayrcalk da tanmadan ama ar bir acmaszlk da gstermeden... Dk imparator son gnlerini orada geirdi, sylendiine gre, galibine kar, oluna besledii hislerden ok daha iyisini besleyerek... Krallar Kral ona Karun Nehir'i zerinde, BethLabat'tan az uzakta, bir barajn yapm sorumluluunu vermiti. Yanndaki askerleri ii olarak altracakt. Bu ie drt elle sarld. On yedi yzyl sonra, bu yapt hl ayaktadr. Band-el-Ka'sar yani Sezar'n Bendi diye bilinmektedir.
* * *

Edessa Sava'nn teki malubu Mani oldu. apur ona son bir ans tanm, o ise yakalayamamt. Hkmdar'a, servet elinin altnda, zafer yaknnda hi korkmadan saldr emri verebilirsin demesi gerektiinde, iindeki tanrsal ses susmutu. Yldzlar ve kehanetler aracl ile de olsa, hatr sayamayaca durumlar vard. Mritlerine: "Gerekiyorsa imparatorlua, gkyz yasalarna isyan et ama kendine, bilgelik ve tanrsallktan bir para olan iindeki a sadk ol" diyen o deil miydi? Oysa idealler, hie sayldklar iin lrler; retiler ise, hkmdarlarla varlan uzlamalar, mriderin ihaneti sayesinde yaarlar ve geliirler. Her dinin kendi tmenleri olmutur. Ama Mani'nin olmad. an m ard? Gezegenini mi ard?

ZI

IV
Sassani krallan, Byk iskender'i taklit etmek gayretkelii ile fadh sfatndan ok kurucu sfatn yeliyorlard. A n d k a dnyasna, nice "iskenderiye'ler armaan etmemi miydi iskender? apur da zaferini ayn biimde lmszletirmek istiyor, igal ettii topraklarda kendi adyla anlan benzer kenderin kurulmasn dlyordu. nemsiz bir zafer kazansa bile, yeni igal ettii yere, "apur'un Zaferi", "apur'a Sayg" ya da "Yiit apur" adn verdii bir kentin ilk tan koymakta srar ederdi. Oraya yerlemek isteyenlere unvan, ayrcalk, baklk datr, bir veya iki yl sonra bu kentten geecek olsa, yapmn yava ilerlemesine fkelenirdi; takt yce isim, iinde bulunduu ann gvencesiymi gibi! Seferler birbirini izliyordu. Zaferler birbiri ardndan geliyordu. Sevgililer gibi bunlardan her biri, bir ncekinin grkemini kskanyordu. Kurulur kurulmaz terk edilen, sonsuzlua adayln koymu nice kent, yine ba baheye veya odaa dnyordu. Sadece zerine bir ta ile iaret konuluyor ve arkeologlarn kazlarn beklemek zere, tarihe gmlyordu. Edessa yaknlarnda, Valerianus'un tutsak dt yerde kurulan yeni metropoln yazgs da byle oldu. Savan ertesi gn, kenti kutsamak iin bir tren dzenlendi. Kaza balanm, soluu kesilmi, bana neler geleceinin bilmezlii iinde, trenin belki de kurban edilmesinin balangc olaca korkusu eken
218

tutsak imparator, nazarlk gibi oradayd. Boynuna gm bir zincir dolamlard ve bir ucu apur'un tahtnn ayana kadar gidiyordu. Tren alay ile gelen mneccimler, ayini ynetiyorlard. Ttsler, danslar, aina kulaklarn fark ettii Avesta ezgileri, imanszlar yola getirecek olan byl mrltlar, her biri mneccimlerin kafasnda kaytl bulunuyordu. Orada bulunanlar kendilerinden gemilerdi. Vaaz vermek, mneccimba Kartir'e dt. AhiraMazda'ya, ona tapnanlara ve onlarn arasnda en byk, en soylu, en dindar, en dnceli olana zafer balad iin kretti. Irkmz bu zafere ulatran ve imanszlar perian eden yce kiiye an olsun! an olsun! B u zaferle, gemiteki btn hkmdarlarn stne kan yce kii ok yaasn! o k yaasn! Hkmdar, gururlu, bu zaferi ve bu alklar hak ettiinden emin, yz ldyordu. Ancak vaiz bktrc olmaya balama. i m p a r a t o r l u u n Yce Efendisi, Gerek Din'in bilgece szleri yerine, sapklarn, mnkirlerin, hainlerin yavelerini dinlemi olsayd, tanr korusun, bizi ne beklerdi o zaman? Doruyu yanltan ayrmasn bilen yce kiiye krler olsun! krler olsun! Mani'nin gzleri, koruyucusunun gzlerini arad. Bir hareketiyle ya da yzn ekitmesiyle Kartir'i susturabilirdi. Ama apur'un gzleri, mneccime dikilmiti, onu ilk kez sklarak dinlemiyordu. Cesaretlenen mneccimba daha da cotu: Y c e karar srasnda akllar kartrmaya kalkan zehirli azlara lanet olsun! L a n e t olsun!
219

Hkmdar'n yznde hl kzgnlk belirtisi yoktu. Babilli tam karsnda yalvarrcasna, isyan edercesine istedii kadar baksnd. Tpk lm saati geldiinde onca annn zihinden geii gibi, dostluklarndan nice grnt, itiraflar, vaatler, srdalklar, dnyay birlikte kucaklamalar, mneccimlere kar ortak tutumlar, gzlerinin nnden geiyordu. imdi de bu suskunluk ve o kaan baklar! Hanedann ve Gerek Din'in dman sapkn haine lanet olsun! L a n e t olsun! Y c e varlklarn ayaklarna dolanan zararl hayvanlara lanet olsun! L a n e t olsun! Birden bir ses, bir grleme duyuldu: Medyal mneccim, hakaretlerini duymamak iin, padhamm azna tkamam m gerekiyor? Konuan apur deildi. Hele Mani hi deil. O byle konumazd. Kartir aniden sylevine ara verdi. Gzleriyle evresini tarad. Baknp durma, dedi grleyen ses. Benim, Hrmz, seni ben susturdum! Dn, tan vakti dven de bendim, ben, Yce apur'un olu! Azna pelesenk ettiin o zaferi kazanan benim, benim derebeylerim, benim silah arkadalarm. ehit denler de onlar. Sense, aalk intikamn iin onlar alet ediyorsun. Siz zaten bylesiniz Medyal mneccimler! Le kargalar gibi, cesetlerine atlmak iin, savalarn lm kulelerine aslmalarn bekliyorsunuz. Efendimizin yce himayesine ald bir adama kar bu kadar rezil szleri, onun yce huzurunda nasl syleyebiliyorsun? Gzleriyle yalvarmak sras imdi Kartir'e gelmiti. Sonunda apur ie el koymaya karar verdi. Onun bir iareti zerine taht grevlisi eildi, dinledi sonra da Hkmdar'n szlerini nakletti:
210

Kavga deil kutlama saatidir. Oullarmzn otuz kuak vnecekleri bir zafer kazandk. Efendimiz, on gn srece orduda ve btn mparatorluk'ta enlik yaplmasn buyuruyor. Herkes bo rekabetleri ve ters bir zamana gelip sylenen yaralayc szleri unutsun! Efendimiz bu mutlu gnde hepinize merhametli davrand ama diliniz bundan byle kulaklarn rahatsz etmesin. Btn sarayllar yere kapanmt. Sadece Valerianus ayaktayd, zincirler iinde ayakta. Mani'nin, kendisini, saltanatnn en grkemli zaferinden neredeyse yoksun braktracak tutumunu, apur affedemiyordu. Mni de apur'un, Kardr'in szleri karsndaki suskunluunu! Aralarndaki dosduk balan kopmutu. Aslnda dostluklar doal deildi, hesaplkitapl bir dosduktu. Gene de Krallar Kral'nn, Babilli'nin ideallerine srekli duyarszlk gsterdiini sylemek d o r u olmazd. kar ortakl m? Umut kesimesi de denilebilir. Ve de gerek bir sevgi. Zaten, bu sevgiden bir iz kalm olmalyd. Aralanndaki ban kopmasna karn, Hkmdar asla Mani ve yaknlarndan himayesini esirgememiti. Mani'nin seilmilerinden biri, mneccimler mahkemesince sapknlk veya dnmelikle sulanp mahkm edildiinde, mritleri bir kentten kovulup evleri yakldnda -ki bu olaylar giderek sklayordu- Babilli, yaknlarndan birini acele Sadarete ya da imparatorluk sarayn yneten Darbadh'a gnderiyordu. Krallar Kral, haberi alr almaz, Mani'yi koruduu ferman herkesin huzurunda aka anmsatyordu. O zaman bask kalkyordu, imparatorluun baka yrelerinde, baka biimlerde tekrar balamak zere... Hi kukusuz Hkmdar, gemite olu Behram'a yapt gibi, ibret verici cezalar verebilir ve basklar hafifletmek yerine bunlar temelinden yok ede-

221

bilirdi. Ancak himayesi hzn kaybetmiti. Bu davran, onun yalanmas kadar ksmesine de balanabilirdi. Mani de artk saraya gitmiyordu. Ktesiphon'da pek az kalyor, imparatorluun iinde Tann'nn Habercisi olma grevine devam ediyordu. Genellikle, Hrmz'n bulunduu Ermenistan'da kalyordu. Babilli, Krallar Kral tarafndan kabul edilmeyi artk istemez, apur da onu armaz olmutu. Gene de bir istisnas olmutu. Bir grevli, BethLapat'taki klk saraynda bulunan Hkmdar'n kendisini ardn ilettiinde, Mani Susa'da bulunuyordu. Mani, gezisine ilk kez kt kenti zlemiti. Kent o tarihte, incil'deki adyla anlyordu ve kerpiten yaplma gln surlarn her yamurdan sonra onarmak gerekiyordu. Surlarn dnda, kentin alakgnll zenginliinin kayna olan fstk baheleri uzanmaktayd, imparatorluun Efendisi'nin taanlar artk sadece bir sylenti deildi ama kentin yerlileri bylesine bir mudulua inanmaya pek cesaret edemeseler de bu sylentiyi gurur ve sevinle tekrar edip duruyorlard. Babilli tekrar geldiinde kenti tanyamad. Eskisinden n kalmt? Her tarafi delik deik, yklm, ylm, kararm bir tula birikintisi! evresi ise sonu gelmeyen bir antiye, saraylar, ahrlar, kenarlarnda clz aalar bulunan kaldrm talaryla deli yollar, klalar ve hepsini iine alan, tefti grecekmi gibi beyaza boyanm kuleli duvarlar. Kentin yeni ad Gundeabur idi. Yani resm ad buydu, yerliler byle denmesinden holanmyordu. Onlar iin kentlerinin ad her zaman Beth-Lapat olarak kalacakt. ileri dtke gittikleri yeni kente gelince, oray da mimarnn adyla anarak "Bil" diyorlard. Alayl ve fkeli bir adlandrma! Ama hibiri bunu, Krallar Kral'nn nnde syleyemezdi.
222

Beth-Lapat'hlarn sevimli gururlan, dmanla dnmse, bunun iki nedeni vard. nce askerler. Her gece sokaklara dklen sarho takmnn yan banda, aileler nasl barnacak, drst ticaret nasl yaplacakt? Sonra da Kralln bykleri. Hkmdar kent ile ilgili tasarlarn aklar aklamaz, prensler, bakanlar, yazmanlar, airet ileri gelenleri, dk fiyatla en iyi yerleri kapatmlard. Bakent, Hkmdar neredeyse, orasyd. Sarayllar peinden giderdi, uultular, entrikalar, ayrcalklar ile... apur'un emrettii saray yirmi ayda tamamland. Geri antiyelerde binlerce hkml almt. Ama onlann yan sra, ou Nizip'te, Hatra'da, Singare'de ve daha pek ok kentte Sassani birliklerince Roma snrlannda tutsak edilen yetenekli zanaatkarlar, duvar ustalar, demeciler, marangozlar, nakkalar, dokuyucular vard. Zorla getirtilen bu alkan ustalar sayesinde saray, Ktesiphon'dakiyle iftiharla kyaslanyordu. Belki sadece taht odasnn tavan daha alakt. Ama daha ince bir ile sslenmiti ve k geiren delikler tavana ylesine ustaca ve incelikle yaplm ki, gnn her saatinde gne nlann geiriyor, gz kamatrmadan btn renkleri veriyor, scaklk vermeden aydnlatyor ve srekli taze hava geiriyordu. Mani, saraya gitmeden nce Cski 'kentteki, imdi mritlerinin topland ibadethanesine gitti. Duvarlar, yerli ressamlar tarafndan, sanat daha o tarihte bir okul olarak kabul edilmi Mani'nin uslubu ile resmedilmiti. Sunak yerine kullanlan arka blmde, rahlelerin zerinde kitap, g k y z n e alm avular gibi duruyordu. Mani duasn ve vaazn bitirdiinde, insanlar Hkmdar'a iletmesi iin uzayp giden ikyetlerini anlattlar. Mani aresizlikle iini ekti: "Krallarn ak, nefretleri kadar ykc" diye mrldand. "Kimsenin imedii suya ne mutlu! Yollardan uzaklarda iek aan aaca ne mutlu! Ama mutluluunu nasl bilecek?"
3

Hkmdar, Mani'yi alak kapl bir odada kabul etti. lk kez karlatklar odann tpa tp ayn idi. Hkmdar'n dizlerinde yn bir rt vard. Uzun dalgal salar ve sakal gizlenen yalln o kzlms rengindeydi. ilk szleri, Krallar Kral'nn dilinden ok yazmanlarn resm diliyle sylenmiti. Belki bylece bulumann heyecann gizliyordu: Geleneimize gre, her hkmdar resmini, saltanatnn en usta ressamna izdirir. Onun sen olduun syleniyor Babilli hekim. Elin hl salam m? Elim hl sz dinler. Nasl yapacan grmen iin, seleflerimin resimlerini getirdim. Benim kendime zg izimim var? Elinin sz dinlediini d u y d u u m u sanyorum. Kafam izer, elim uyar. Herhangi bir ressam da eski resimleri taklit edebilir ama o zaman hkmdarn birini dierinden sadece sakalnn ya da tacnn boyu aynr. Efendimiz kendisini olduu gibi, izgilerin sadece kendisini ortaya kartt ve izgilerin altndaki deerin anlalaca biimde izmemi istiyorsa, kendi tarzmda izerim. i s t e d i i n gibi yap! Poz vermem gerekecek mi yoksa izgilerimi hatrlyor musun? Belleim grntleri muhafaza eder, ama gzlerimin g r d grntler deildir bunlar. Beni anlarndaki grnme gre resmetmen belki daha iyi olurdu ama yce atalarmn gelenei bu deil. Poz vereceim. Bylece, apur, yedi gn boyunca gnde iki saat tren giysileriyle poz verdi. Hareketsiz. Sessiz. Mani de tek kelime sylemedi, iini bitirdiinde Hkmdar'a gsterdi. Ac bir glmsemeyle : N e yazk ki imdi byleyim, dedi.
224

Mani'nin hayatnn bu aamasnda bir ayra amak gerekecek. Kendisi de muamma olan bu aama, belki daha eski bir muammann anahtar olacak. Bir vakitler bir kralie varm, masallar byle balamaz m? Gzel, zengin, bilgili, hrsl, mthi zekiymi ama hibir ilacn iyiletiremedii bir hastal varm. Gnn birinde kardeine dert yanm, o da kervanclardan duyduu Babilli hekimin mucizelerini anlatm. Kralie onu grmek istemi ve hemen o gece ryasnda yzn grp, sesini duymu. Uyandnda iyilemimi. Ve dinini deitirmi. Manici metinlerde byle yazldr. Peygamberlerin yaamlarnda binlerce benzeri mucize olmutur, genellikle ayn yk deiik insanlarla anlatlr. Sanki efsanelerin kayna ayndr ve bir yzyldan tekine, bir ulustan dierine, bir dinden dierine aktarlyormu gibidir. Ama ara sra, iinde bir gerek pay bulunabiliyor, gerek bir olayn sslenmi yansmas olabiliyor. Artk bugn, kralienin adnn Zenobe, lkesinin Palmyra olduu, Mani'nin dinine girdii ve onu Msr'a ve daha da tesine yaymak istedii biliniyor. Acaba hangi rastlantnn sonucu olduu biliniyor mu? Ne denilirse denilsin, kaybolup giden gizler var. Uzun sre, saraynda filozoflar, Yahudileri, Nsran'leri kabul eden, bakentinde btn dinlerin btn tapmaklarnn almasna izin veren l kraliesinin dini nedir diye merak edildi. Bu hogrl soluk, Mani'nin soluu idi. Palmyra, onun yaad yzylda, sadece zengin bir ticaret merkezi deildi, dnya merkezi olmaya bak5

yordu ve neredeyse on yl sreyle Roma'y ve Ktesiphon'u glgede brakacakt. Dou ve Bat imparatorlarnn ortak rakibi Kralie Zenobe'yi, Mani davasna kazandrmt. zgr bir lkenin, zgr kraliesi, yolculuunun son aamasnda, iki devin yasasna boyun emek zorunda kalacakt. Ancak ad, fatihlerin isimlerinden daha kl oldu. Zenobe'nin yenilgisi birka hafta var. Mani, rumunda kalm olsayd, Yl zy idi. Babilli ok mu ekmiti? Zayf duu gibi kalmt. ile apur'un lm arasnda iki dorudan birini seme duikilem biterdi. o tarihte elli alt yanda idi. myd? Yaral myd? Azmi ol-

zz6

Tellallar, Ktesiphon sokaklarna kp, Tann'nn, kraln salnn dzeltilmesi dnda baka iyiletirmelerle megul edilmemesi ve Tanr ltfunun dalmamas iin, halktan kimsenin nmzdeki gnlerde hekimlere gitmemesi gerektiini ilan ettikleri zaman, Krallar Kral apur'un lmekte olduu anlalma. Ertesi gn yas ilan edildi. Resm, saygl ama gzyasz, zntsz. Avesta'ya gre lye alamak, Selmet'e inanmamaktr, imanszln en adi gstergesidir. Hatta dindarlar neeli grnmekteydiler nk hkmdarlar, bir kutsal varlk olarak ahrette daha ok ayrcala sahip olacakt. Hkmdar, llerin burnuna ho geldii sylenen ard ttssnn kaln duman arasnda, tahtn yannda yatmaktayd. Akam olmadan, bir kulenin tepesine konulacak ve akbabalara sunulacakt. Toprak asla, rm bir bedenle kirlenmemeliydi. imparatorluun Yce Efendisi'nin kemikleri beyazlancaya kadar temizlendiinde, mneccimler onu, tabut yerine geen sandklara koyacaklard. Hkmdar, saraydan son bir kez kmadan nce adam, taht odasnn yanndaki odada topland. Devlet ileri ile uraan snfi, mneccimleri, savalan ve memurlar temsil ediyorlard. Hkmdar her birine eliyle mhrl bir zarf vermiti ve taht hakknn miras ile ilgili isteklerini bildirmiti. zerinde deiiklik yaplmasn nlemek amacyla, birbirinin ei, oaltlm belge idi.
2Z7

Vasiyet, son ana kadar sr olarak kalmt. Yazl biimi her zaman birtakm usullere uyard da, ierii sadece hkmdarn arzularn gsterirdi. Bu istek bazen " d r s d k " , "yiitlik", "dindarlk" gibi nitelikleri saymaktan ibaret olurdu, o zaman kast temsilcileri, bu isteklere en ok uyan hanedan yesini semeye alrlard; anlaamadklar taktirde, son sz, "meleklere dantktan sonra" mneccim bann olurdu. Kutsal metinlerde yazl olan ve imparatorluun kurucusu tarafndan onanan yntem buydu. apur'a gelince, herkes salnda halefini seeceini beklemiti. Hatta onu iktidarna ortak edeceini sanma. Tpk kendinden nce Ardeir'in yapt gibi. Herhalde o dnemden kalma ac anlar vard. Babasyla aralarna sinsi bir dmanlk girmi ve Ardeir, olunu halefi ve orta ilan etdi andan itibaren, gzlerinde kendi lmn okuyormuasna ondan nefret etmiti. apur'un da ayn deneyi yaamaktan korktuu sylenebilir. Belki de seecei kii hakknda, son ana kadar kararn verememiti. Son hastal srasnda, seiciyi arp ellerindeki belgeyi alarak, gnlndeki deiimlere uygun bir yenisini verdii sylenmiyor muydu? Taht odasnda, asl tac rtmesi iin, perde kapan idi. Genelde ziyaretilerin secde ettikleri yerde, bir kaide konulmu ve Hkmdar'n bann yksekte durmas salanmt. evresinde ttsc ve duac mneccimler vard. Sarayllar her zamanki yerlerindeydi. Halk darda, sarayn bahelerinde, parmaklklarn yannda toplanmt. Kentliler, gllerin gizlemeye altklar telal hallerine bakyor ve yeni hkmdarn adn tahmin etmeye alarak eleniyorlard. Sonunda seicilerin kaps ald. seici, rtbe srasna gre kt. En nde mneccimba Kartir, sonra savalarn bakomutan ve nihayet ba yazc. Her biri
2.28

ellerinde, mhr alm, silindir biiminde bir parmen kd tutmaktayd. Ayn anda yuvarlayp atklar kd sadece Kartir yksek sesle okumaya balad. Yanndakiler, ellerindeki metine bakarak, sylenenleri dorulamaya alyorlard. " B e n , Ahura-Mazda hayran, iran'n ve Iran d lkelerin Krallar Kral, Yce Ardeir'in olu apur, adn sayamayacam kadar lke fethettim ve aine zveriyle hizmet ettim. Tanr hatram daim klsn! "imparatorluumun gksel katna, anl seleflerimin yanna ulamaya hazrlandm u srada, krallk asas ile tacn, hanedanmzn en layk yesi sevgili olum..." Mneccim boazn temizledi, sessizlik daha da younlat: " . . . sevgili olum, Ermenistan Kral yce Hrmz'e devretmeyi kararlatrdm. Ayn yiitlik mertebesine ulamasn..." Son szler, alk tufan arasnda kayboldu. Sarayllar prenslerin bulunduu yerden baka bir yere bakmaz olmulard. nce, igdsel olarak ne doru iki adm atm olan yeni hkmdara, sonra aabeyi Behram'a. Behram, yanndakinin omuzuna yaslanmt. Kartir ile aralarnda ksa bir bakma olmu, mneccimbann yz, aresizlikle kaslmt. Mani de baylmak zereydi ama baka nedenlerden... O ana kadar, imparatorluun dier vatandalar gibi tahta Behram'n kacandan emindi. Behram son zamanlarda babasna yakn olmu, mneccimlerin desteini kazanm oysa uzaklardaki Ermenistan Krall'nda yar srgn yaayan, Krallar Kral ile aralan bozulmu olan Hrmz, lmekte olduunu duymasa, gelmeyi bile dnmemiti. Daha o sabah yal Hkmdar'n ldn haber alan Mani, dnya evresinde dnyor gibi olmutu. nceki haftalarda, apur'un hastal firsat bilinerek, ba2.2.9

kent de dahil olmak zere basklar artmt. Gayretkelere kar son snak olmasna karn apur, szne sadk kalmakla birlikte, fazla heyecan gstermemiti. Babilli, saraya gitmeden nce kayglarn gksel "lkizi"ne aktarm, o da gnln ferahlatmaya kalkmamt. "Son yaknsa, demiti katlanmak gerekir ve mritlerini buna hazrlamak gerekir. Sen sadece anda yaayanlar iin mi yazdn, izdin ve rettin?" Ama ite, karabasan artk bitiyor, umut yeniden douyordu, Kartir'in azndan kan - u felein cilvesine b a k ! - szler sayesinde: "Sevgili olum yce Hrmz..." fkeli mneccim hibir aykr davranta, bulunmadan ayine devam etti: Melekler, hkmdar olarak yce apur'un olu yce Hrmz' belirlediler. Ona itaat edin yaratklar! Bayram edelim! Seilen Prens'e yaklamas iin iaret etti, elini tuttu ve yksek sesle sordu: Y c e Varlk'tan Vitasp'n ve Ardeir'in canlandrdklar Zerdt dinini kabul ediyor musun? 'Tanr'ya hizmet edeceim ve vatandalarmn iyilii iin alacam. Yeni Hkmdar tahtn yanna gtrld, acele bir tren yapld, grkeme kalmad, iktidar boluunu ksa tutacak kadar anl oldu. Asl byk tren, ta giyimi srasnda, baka yerde yaplacakt. Gelenee gre, yeni yln balangc olan Nevruz'da yaplrd. Ktesiphon'dan uzakta, Sassaniler hanedannn beii Persis'te! Ancak Hrmz, iktidar oktan kazanmt. Vatandalar ayaklarna kapand. Behram da secdeye kapanmak zorunda kald ve kardei, taht basamaklarndan kmasn isteyerek onu kucaklad. Sarayllarn iti kaklar arasnda Mani hi kmldamyordu. Darda mritleri ve ayn umudu paylaanlar sevinmek, ark syle230

mek ve kutlamak istiyorlard. Yeni hkmdar baba bilen Denag, gm teller bulunan rgsn sol yanna getirmiti... Sarayda bile, Haberci'nin dostlarnn mutluluu imparatorluun ileri gelenlerini farkl etkilemid. H r m z bile, bu frtnann arasnda baklar ile, yalnz kaldklarnda " H o c a m " diye ard insan aramaktayd. O n a bakt, usulca iaret etmek istedi ama Babilli sadece kendi iine bakmaktayd. Bu muduluk iinde kaygl, ikence eker gibiydi. Adamlar onu apur'un lsne gtrd, ttscler dnda yannda kimse kalmamt. Kendisine onca yakn olmu kiinin donmu izgilerinde, gzlerinin nnde oluan srrn anahtarn bulmak ister gibiydi. Bu nedenle uzun sre durdu, hibir ses duymuyordu, dalmt. Sonra yeni Krallar Kral'na hi bakmadan darya szld. Saray grevlisi soluk solua ona yetiti. Hkmdar onu grmek istiyordu, ertesi gn, gne doarken. H o c a m ve dostumu imdiden kayp m ettim? diye sordu H r m z onu karlarken. Dn Kartir'in vahi surat sanki seninkinden daha kvanl, aabeyim Behram'nki de sanki daha az zgnd. Yoksa btn zaferlerden mi rkyorsun? Btn muduluklardan m kuku duyuyorsun? Mani zgn duruyordu. Gerekten de yleydi. Indus Nehri'nin kylarnda ilk karlamalarndan bu yana Hrm2 ona, btn dnya ile bozuma uruna, sevgiden baka bir ey gstermemiti. B e n , d u y d u u m byk aknlktan tr byleyim. Bana, Denag'a btn yaknlarma ve btn imparatorlua g k y z bir armaan gnderdi. Bizler, bask dneminin balayacandan korkarken, sevgi dneminin baladn gryoruz. Bundan byk mutluluk olur mu?
131

Gksel arkadan sana haber vermedi demek! E t m e m e firsat brakmad. Srpriz sevincini senden esirgemek istemedi anlalan. Elli yan gemi olmasna karn Hrmz'n gzlerinde, Babilli'nin byk sevgi duymasna yol aan ocuksu bir saflk vard. imdi srpriz olup bittiine gre sevincini gsterebilirsin. imparatorluun Efendisi'nin bundan kukusu mu var? Hrmz gzlerini odada gezdirdi: Byle konutuun ben miyim Mani? imparatorluun efendisiymi! Herkesin nnde bana byle seslenmen uygun, ama yalnz kaldmzda imparatorluun Efendisi olarak, benimle eskisi gibi konuman emrediyorum. Btn tanrlar adna sylesene, sana, dostluuna, tavsiyelerine gereksinim d u y d u u m srada benden gerekten uzaklamak m istiyorsun? Babam sana "kaak" derken haklym, gerekten yleymisin. Ama benim onun kadar sabrm yok, onun kadar kendime hkim deilim. Hemen imdi bana erefin zerine ve seni Haberci klan Tanr adna, benim mrmn sonuna kadar saltanatmn dostu, destei, esin kayna ve olarak kalacana sz vermeni istiyorum. Bana cevap ver ya da yok ol, ne senin ne de yaknlarnn adnz duyaym! H r m z , sen, beni yeryzndeki hakszlklara kar savunmu olan dostsun. l m m elinden olsa bile, lanetlemem. Sana vurmak m? Kendi elimle mi? Krallar Kral'nn gzleri buuland. Gemite yapt gibi, Mani'nin elini alp dudaklarna gtrd. Ama o srada Krallar Kral deildi. Gksel arkadan benden ekinmeni mi syledi?
232

Hayr Hrmz, adn syleseydi, kayglanmazdm. imdi kayglarn var m? Senden asla phe etmedim. p h e devri geti Mani. Kararszlk gnleri de. Bu akamdan itibaren tellallara, Krallar Kral'nn Mani dinine girdiini ilan ettireceim. Hayr Hrmz! Baban ve ben ite burada yanl yaptk. Ben ondan ok ey bekledim, o benden ok ey bekledi. Bu mantkl bir yol deil. Gn gelir, bana kral gibi karar verdirtmek istersin, ben de sana Haberci'nin kuruntularn kabul ettirmek isterim. Krgnlk olur, birbirimize yabanc, belki de dman oluruz. Hi istemediin halde sevdiini ldrmeye kalkrsn sonra da itenlikle arkamdan alarsn. Tanr, ikinci kez baarsz olmam affetmez. Bana bir gn k saltanatnn apur dneminde olmayacan sylemitin, ben de benimkinde olacan mit ettim. S z konusu olan ne sensin Hrmz, ne apur, ne de ben. Kabahat, iinde bulunduumuz yzylda. Her yanmza kskan tanrlarn mezleri dikiliyor, bense hogr tanrsnn sesini yanstyorum. Benim dinim, daha uzun sre, bu dnyadan kopmu bir avu Seilmi'in dini olacak. mparatorluk bu dini kucaklayamaz. Gene de her birimiz kendi rolmz oynarsak, birlikte ok i yaparz. Adil ynetirsen, vatandalarnn iyilii iin alrsan, yemininde sylediin gibi btn dinleri koruyacak olursan, ben de mritlerimle birlikte uluslara retirim. B u , dost olmamza engel mi? B e n byk Ermenistan Kral'nn arkada oldum, neden imparatorluun Efendisi'nin arkada olmayaym? Her istediinde grrz, bu sabah olduu gibi ba baa, dnyadan ve Ik Baheleri'nden sz ederiz, ve de resimden, tptan, ezgilerden. Ama imdi bu saraydan 2.3 3

kaam ve sadece Haberci olarak kalacam, baka bir ey deil. Sen de Krallar Kral olacaksn. Herkes kendi yoluna, kendine zg silahlar ve kendine ait ykleriyle. Daha sonraki aylar, Manicilik imparatorlukta ve tesinde grkemli bir gelime gsterdi. ok sayda sava, Kartir'in dogmasndan ikyeti ok sayda mneccim, her snftan insan Seilmiler'e, mezlerine ya da basit dinleyicilerine katld. Haberci, gelimedeki bu ani hz anlayamyordu. Hrmz'n eiliminin belli olmasnn katks oktu, nk halk adaleti, bereket ve bolluk getirmi uuru ile yeni hkmdar ok seviyordu. Hibir salgn hastalk, hibir afet olmam, hi alk bagstermemiti. Saltanat iyi olacaa benziyordu. Ta giyme treni, hibir masraftan ekinilmeden hazrlanyordu ama halkn ikyet ettii yoktu. Yoksullara, enlie katlabilmeleri iin gerekli yardmn yaplmasna zen gsterilmiti. Hrmz sabrszlkla Nevruz'u bekliyordu. Her sabah, kabul resmine balamadan nce Mani'yi artyor, bir gn ncesinin heyecanlann, beklentilerini anlatyordu. Persis'e birlikte gitmeyi ok istemi ama Babilli zr dilemiti. Bu trende onun yeri yoktu. Kent, iki yar arasnda uzanan bir boaz gibiydi ve Ardeir ile apur, ta giyme trenlerini buradaki kayalara oydurmulard. Kurucularn kaznan resimlerinin az tesinde, dz ve kaygan bir ksm yeni hkmdarn, Sassani hkmdarlarnn ncsnn resminin kazlmas iin hazrd. Kutsal yol batan aa hallarla kaplanmt. Duvarlar ise zerlerinde hanedann simgeleri olan gne, ate, ay, kei, yaban eei, kpek, aslan ve domuz resimleri bulunan ipek kumalara brnm adamn boy hizasna kadar kaplanmt. Tam ortada, kalabaln ayrld yerde bir peyke duruyordu. Peykenin zerine bo bir taht konmutu.
2-34

Her bir yandan bir tren alay gelmekteydi. Birine, at zerinde Hrmz bakanlk ediyordu. Uzun salar, mifer biiminde, zerine bir kre konmu bir tacn altnda dalgalanmaktayd, kreye yanlarndan sarkan renkli kurdeleler balanmt. Sakalna geirilmi olan halka, altn ve inciyle bezeliydi. Hrmz', muhafiz subaylar, hanedan slalesinden prensler, yaknlar, bestekrlar ve sarayllar izliyordu. Kar taraftan mneccimler geliyordu, balarnda Kartir ile... Ksa bir sre sonra, Tanr adna, Ahura-Mazda adna, Hkmdar'a yce grevi o verecekti. Her iki tren alay ar admlarla ilerliyor, enlik uzuyordu. Ssler, ttsler, kokular, hep ayn nakarat. Hkmdar'n yolunda sylenen ilahiler, mneccimlerin arkasnda edilen danslar... En arkada, her zaman grlen kavgalar, zararsz kavgalar, kafa ekmeler. Karnaval usul atafat. Atlar kafa kafaya gelene kadar bu byle srd. Ani sessizlie kadar. Kartir, sa elinde kutsal kralln simgesi kurdeleli halkay, sol eliyle asay tutuyordu. Hrmz sol eliyle halkay ald ve sa elini uzatt, iaret parma Ahura-Mazda'ya itaat edeceini gsterir biimde bklmt. Sonra asay ald ve sra, basit lml olan Kartir'in, kutsallam kiiye boyun emesine geldi. Krallar Kral atnn dizginlerini salverdi, mneccimba yere atlad, dizginleri ald ve alklar arasnda Hrmz' kendine evirdi. Hkmdar gidip tahta oturdu. Kartir byk bir resmiyetle ona altn kupay sundu, Hkmdar, kupay dudaklarna gtrd. Resm tren bu hareketle son bulmaktayd, iki tren alay bu kez hzl admlarla geriye dnd. Ortalk yeniden sszlat. Hkmdar yalnz kalmt. Tek arkada olarak, elinde yelpazesi ile sar ve yal bir kle vard. Karsnda, evresinde ve biraz sonra da kendi iinde, atalar ve tanrlar ile ba baa kalacakt.
235

Kupada, tanrlarn iksiri haoma vard. Bir gece nce Kartir ve yardmclar tarafndan bin yllk bir gelenee gre hazrlanmt. Haoma, temizlenmi ve kutsanm bir havanda toz haline gelinceye kadar dvlmt. Sonra st ve sadece yksek rtbeli mneccimlerin srrn bildikleri otlarla kartrlmt. Eskia Hindistan'nda ve iran'da kutsal bir ikiydi ve bunu ien ilahi kii gizemli bir kendinden geile teki tanrlarla zdeleecek duruma gelirdi. Hkmdar, haoma'nn etkisiyle titremeye balad ama hibir lml bu mucizev titreyileri yarda kesme hakkna sahip deildi. Hkmdar, sayklamaya balad ama hibir lml onun avaz avaz ya da mrldanarak sylediklerini duyma hakkna sahip deildi, inananlar, hkmdarn atalaryla kehanet zerine konutuunu .sylerlerdi. Krallar Kral, ilahi gcn denerken, yal, sar klenin gzleri nnde ruhunu teslim etti. Gece, halk ve grevliler Hrmz erefine kadeh kaldrrken, snfin temsilcisi toplanp yeni bir Krallar Kral setiler. Behram'. Mneccimlerin tercih ettii kiiyi. Zehirleyenlerin kim olduu konusunda kim yanlabilirdi? Ama ayn zamanda kim, ceza verebilir, kim suun kantn ortaya koyabilirdi? Hkmdar'n tanr ikisini hazmedemedii, belki de imeye layk olmad, belki de haoma'nn meleinin ta giymesini onaylamad akland. Cinayet, katillere bir de dayanak salad: Kartir ldrmek isteseydi, bunu btn lkenin gzleri nnde mi yapard?

2}6

V I

Hrmz ldrldyse, iktidara gelii, mneccim ile savalara, Mani'nin zafer kazanaca izlenimi verdii iindir. Oysa Mani byle bir zaferi hi beklemiyordu. Denag umut iinde, muduluktan uarken, Mani dnyadaki ahlakszln byle bir yenilgiyi kabul etmeyeceini anlatmaya alyor, ac ekmekten, sabrdan, direnten sz ediyordu. apur'un yannda geen uzun yllar ona, kurulan hayaller konusunda ihtiyad olmay retmiti. Haberci savalar ve basklar nleyemediine, yzyln en gl hkmdar kastlara kafa tutamadna ve sz verdii halde dini deitiremediine gre, byk Sassani hkmdar ile yaplan umut verici ittifak ne ie yaramt? Mani, o olayl ylda buruktu. Ayn zamanda bkknd. Son derece bilinliydi. H r m z ' n saltanat onun iin, karanlk bir gkyznde ge gelen ve geici olan bir aydnlkt. lmn haber aldnda zld, kahrolduu, fkelendii halde yaknlarnn szlanmalarn nlemiti. Asl byk snama imdi balayacak demiti, isteim, hibirinizin, bedenimin daha kat etmek zorunda olduu bu ksa yola benimle kmamasdr. Malchos uzaklamak istemedi. Ancak Mani kesinlikle Kloe'yi ve ocuklarn Tyr'e gtrmesini emretti. z vatanlarna dnenler ok oldu. Behram, ta giyip Ktesiphon'a geldiinde, uaklarndan biri Mani'ye, kendisini ilgilendiren ferman getirdi.
137

"Pattig olu, Parth rkndan, savalar snfndan, kendisi hekim Mani, Gerek Din'e aykr eitli dnceleri yayd iin, bugnden itibaren Mezopotamya, Ermenistan ve Persis topraklarndan snr d edilecektir..." Snr d edilmek mi? Sadece snr d edilmek mi? Denag ve Mani'nin yannda kalmay semi olanlarn hepsi gelip omuzuna ve dizine dokundular sonra parmaklarn kendi dudaklarna gtrdler. Gnlerden beri kamasn isteyen, karde katili Hkmdar tarafndan katledileceine inanan bu insanlar, ona yeniden kavumu gibiydiler. stelik Mani onlara kafa tutucu szler sylyor, sevindiriyordu. Mezopotamya, Ermenistan, Persis'i terk etmek, ama niin sadece bu lkeler? diyordu. Btn imparatorluu terk edecekti! Sassaniler'in glgesinde fazlasyla zaman kaybetmi, bu topraklarda mr tketmiti. apur'u kzdrmamak iin Palmyra'ya gitmek istememiti. Ne Msr'a ne Axoum'larin lkesi Habeistan'a. Artk krallarn vaatlerine kanmayacak, gidecekti. nce, zengin toprana yle bir ayak bast Hindistan'a gidecekti. Sonra Tibet'e, Turan'a, Kagar'a, in'e. Snr d edilmek mi? O n u bir imparatorlua, bir hanedana balayan sinsi babelalarndan kurtulmak demek daha doru. En sadk yaknlar ile yola kt Mani. Kaan bir hkml gibi deil, bir fatih gibi. Sadece uyku saatlerinde duruyor, her konaklamada, gemite olduu gibi, onu konuk etmekten onur, kald iin de minnet duyan bir ev buluyordu. Dou'ya ynelmi, Kengavar ile Ekbatana'ya gemi, kervan yolunda Abarhar'a giderken, gn ortasnda, bir akarsu kenarnda mola verdii srada, "Ikiz"i ile yz yze geldi.
2J8

Kouyor, kouyorsun, dedi teki. Bezginliinden byle kaabileceini mi sanyorsun? Mesajm henz ulatramadm bu lkeleri kefetmekte acele ediyorum. Bana dememi miydin... Hayr Mani, ge oldu. Yolunu kaybettin. Geri dnmelisin. K o v u l d u u m yerlere mi? Adnn en ok sayg g r d kentlerden geeceksin. Kerha, Sus, Kholassar... insanlar her yerde yoluna kacak, kadn-erkek binlerce insan seninle gelmek isteyecek. Onlara sadece unu syleyeceksin: Bana bakn, yzme iyice bakn, nk beni bu grntmle bir daha grmeyeceksiniz.
* * *

Kholassar surlarnn dibinde, Sus kapsnn iki yannda, kalabalk st steydi. Veda srasnda her zamanki kalabalk. Bir gn nceki enlik, imdi gzyalarna dnmt. Haberci ve ardndan yanndakiler ged: Onlar, tan vaktinden beri bir svari mangas beklemekteydi. Subay yaklat: Pattig olu Mani'yi Krallar Kral Yce Behram'n yanna gtrme emri aldm. Efendin nerede bulunuyor? Yazlk saraynda. Beth-Lapat'ta m? Gezim tam orada son buluyor. Git efendine, Mani'nin yolda olduunu syle. Babilli, kar koyan bir tavrla konumamt. Atnn brne bir topuk vuruu ile, karsndakine nem vermeden, yoluna devam etti. Karsndaki afallayp kalmt, bir dakikalk kararszlktan sonra, adamlaryla birlikte gerisin geriye gitmiti. Asi Haberci'yi yakalamaya gelmiken, bir vaat ile yetinmi durumdayd.

139

Mani, Beth-Lapat'a zgr girdi. Mritleri ile dolup tam sokaklarda zgr dolat, sarayn parmaklklarna, Hkmdar'n dairesine kadar zgr ulat. Yal bir yazman, nbetilerin bulunduu holde nn kesmekle yetindi, o da krala haber verinceye kadar oturmasn saygl bir biimde istemek iin. Behram, yaknlaryla birlikte sofrada akam yemeindeydi. Yazc, yerlere kadar eildi: Rahatsz ettiim iin beni affediniz yce efendimiz. Mani geldi. Hkmdar'n ilk hareketi, ayaa kalkmak zere dirseine yaslanmak oldu. Ancak ebed danman Kartir ile g z gze geldi. Tekrar yerine oturdu. Efendimin onu grmek istediini biliyorum. eriye alaym m? eriye almak m? Byle nl bir kiiyi buraya kadar yrtmek mi? Ne affedilmez bir yaklam! Onu grmeye ben gideceim. Alayn yazc anlamamtr diye ekledi: O adam, olduu yerde beklesin! Yemeimi bitirince grrm. Hi acelem yok. Hkmdar, Mani'nin karsna getiinde bir hayli yemi ve imiti. Yllar onu imanlatm, yryn hantallatrm, ancak apur'un doal vakarna ve Hrmz'n sevimli rahadna sahip olamamt. Sol eliyle, "Sakalarn Kraliesi'' diye adlandrlan yeniyetme metresinin omuzunu kavramt. Behram, kendisinden krk ya kk olan kz torunuyla evlendirmiti. iki adm gerisinde, mneccimbann sar giysisi grlyordu. H o gelmedin! Behram'n ilk szleri bunlar oldu. Hi kukusuz Mani ona gerek bir korku veriyordu. O da bunu saldrganlkla rtmeye alyordu. Babilli uzun sre, sevilmeyen bu koca ocua bakt, acmasz ol2.40

duu kadar acnacak bu ocua! Hi hrnlk gstermeden yandad: Hibir zararm dokunmad halde, baz insanlar bana her zaman dmanlk beslediler. V e r d i i n zararlar konumadan nce, syle bakalm, hanedanma ne iyilik ettin? Senin ne savaa ne ava yararn dokundu. Hekim olduunu sylyorsun, kimseyi iyiletirmedin... Tedavi ettiimi ve iyiletirdiimi herkes biliyor... B a b a m Yce apur seni saray hekimi yapt ama ateini ve acsn dindiremedin. lm deinde seni istediinde, gelmeyi uygun grmedin! Demek apur kendisini son bir kez grmek istemi ve birileri bunu renmesini nlemi! Bylesi bir hainlii kim yapm olabilir Kartir'den, Behram'dan ve su ortaklarndan baka? Mani, bir tiksinti ve fke dalgasnn iini kapladn hissetti ve kendine hkim olmaya alt. Sustu. Hkmdar, cesaredenerek devam etti: Y a kardeim Yce Hrmz? Sen onun hekimiydin, arkada olduunu iddia ediyordun, fenalatnda yannda deildin, senden istedii beraberlii ondan esirgedin. Belki ektii arlar hafifletebilirdin. Kartir bile, buna deindii, st kapal bir itirafta bulunduu iin huzursuzland ancak Behram ona yattrc bir bak frlatt. Neden korkacaklard? Biri miineccimbayd ve adaleti elinde tutuyordu, dieri de hkmdard. C e v a p vermiyorsun! Mani i ekti: C e v a p bende deil bakalarnda. Cevap onlarn kalplerinde ve ellerinde. Daha fazla konumad. Hrmz'n ldrlmesi soruturulacaksa bile, byle bir mahkemede yaplamazd! Behram, Mani'nin bylesine imal bir cevap vermesin241

den d krklna urad. Ona aalayarak bakt, sonra baka sulamalara geti: Krallar Kral seni arttnda, hibir yerde yoksun. Ama u veya bu lkeye gitmeni yasakladnda, hemen kovulduun yerlere gidiyorsun. Efendilerine tuhaf bir hizmet biimi! Mani, brakt konusun... gzlerinin nne yeniden can ekimekte olan ve kendisini artan apur geldi, oysa baucundakiler duymam gibi davranmlard. zc ama ayn zamanda byk huzur veren bir grnt! ite u an Babilli, byk Sassani'nin yannda geen yllarna acmaz oldu! Behram sylenmeye devam ediyordu: Seni korumaya karar vermitim, bana kar geldin! S o n bir gezi yapmam emreden gksel bir sese itaat etdm. Gksel sesmi! teden beri bunu iddia edersin! Tanr neden seninle konusun? Koca Imparatorluk'ta, Krallar Kral yerine neden baca sakat senin gibi bir zavally sesin? Ta bandan itibaren, Behram'n her sorusunu yantlamadan nce Mani, birka saniye bekliyordu. Bu davran, yapt aklamann bu zavallya deil, onun temsil ettii otoriteye yapldn gstermenin kendine zg biimiydi. Ama bu kez, daha ok bekledi, gzlerini Hkmdar'n gzlerine dikti: Tanr'nn kendine zg nedenleri vardr. O insanolunun ssnn ardndaki kimliini grr. Behram tepki vermedi. Aniden, sarslm bkm gibiydi. Kartir fkesini canlandrmak istedi: B u adam, hanedann yce yelerinden daha fazla onura layk olduunu sylemek istiyor. Hkmdar bir ey demedi. Dalmt. Mneccim yanna yaklat ve kazara olmuasna, omuzu omuzuna arpt. Mani glmsedi. apur ve Hrmz ile byle
242

davranmaya kimse cesaret edemezdi. Ama Behram uykudan uyanmasna ban silkeledi. Sorgulamasna brakt yerden devam etti: D e m e k , Krallar Kral'na itaatsizlik etmeni ve isyan etmeni bu ses emretti. B e n i m adma hi kimse isyan klcn sallamad. Karklk yarattn. Savalar grevlerinden, zanaatkrlar ilerinden alkoydun, insanlar snf ve rk ayrmn hor grmeye ardn. Tacirler imdi derebeylerinin gzlerine bakabiliyor. Artk mneccimlerin szleri dinlenmiyor. Bu isyan deil de nedir? Y c e apur retimi zararl bulmayp yaymama izin verdiine gre, yardm etmeleri iin btn satraplara yazdna gre... imparatorlua ve hanedana kar hareket edilmesine kolaylk m salamt? Sen onun gvensizliini uyuttun. O t u z yl sreyle mi uyuttum? O n u , o fatihi, ann en korku duyulan hkmdarn, otuz yl boyunca benim szlerim mi kandracakt? lm deinde beni ister miydi? Son nefesini verirken yerini, benim dostum ve koruyucum olan ve dmanlarmn ekindii sevgili oluna brakr myd? Bugn kirletilmek istenen benim adm m yoksa byk hkmdarlarn adlar m? T e k sz etme! Behram, Mani'yi hanerlemek istercesine yaklat sonra hkmdarlk vakarn hatrlayp anlalmaz bir kfr savurdu. Hkmdar sakinleinceye kadar sz Kartir ald. Kesin bir sulamada bulunmak zere: Pattig'in olu Mani, atalarnn dini olan Gerek Din'den ayrlmakla, dneklik ettin. nananlarn akln kartran yeni dnceler yaymakla sapknlk ettin. Tanr'ya kar ilenmi iki su. Kartir'in dncelerinden uzam ama Zerdt'e balym.
M3

Hkmdar aniden kendine geldi: Duyduklarm bana yeter. Sulama da, savunma da yeterince ak. Eer Mani dnme ve sapkn ise cezas lmdr. Syledii gibi Zerdt'e bal ise onu cezalandrmaktan vazgeecek ve bana itaatsizliklerini affedeceim. Yasamza uygun, yle deil mi? Kartir onaylad. Babilli bir ey demedi. Ona nerilen pazarln ne olduunu anlamyordu. Hkmdar da anlamasn beklemedi. Yarglayalm, dedi. Sonra gidip oturdu. Mani'yi karsndaki divana oturmaya ard. Elenmeye balayan biri varsa, o da Kral'n gen metresiydi. Gelip Hkmdar'a yapt ve bundan sonra ne olacan anlatmasn istedi. Saygdeer Babilli hekim dncelerini aklayacak, Gerek Din'e uygunsalar buradan zgrce kacak ve himayemizi elde edecek. Mani, seni dinliyoruz. Ama kz anlayamamt: B u adam konutuktan sonra dine bal m yoksa sapkn m olduuna kim karar verecek? B u konularda karar vermeye tek yetkili insan, aramzda olmasndan onur d u y d u u m u z mneccimba Kartir'dir. Mani'nin yine glecei tuttu. Maskaralklarnza boyun emektense, elinizden zehirli haoma imeyi yelerim. Yoksa baldran ausu muydu? Szlerin mahkmiyetin oldu diye kestirdi Kartir. Sylemeseydim, aklanm olacak mydm? Behram: Hayr diye aka itiraf etti. leceksin diye, atalarmn zerine yemin etmitim. Ama ihanetinin bedeli ac ekmen olacak.

244

VII
Mani prangaya vuruldu. Boynuna ar bir zincir baland, baka zincir gsne, er zincir bacaklarndan her birine ve er zincir de kollarndan her birine... Bakaca bir iddete, sert davrana bavurulmad, hcreye de atlmad... Sadece kapal bir avluya konuldu, bana bir nbeti dikilerek... Bu ykle yaam ar ar, damla damla tkenecekti. Uzun sre yaasn diye, beslenmesi iin emir verilmid. Uzun sre a'c eksin diye... Ziyaretler yasaklanm deildi. Verilen ceza BethLapat sokaklarnda duyulur duyulmaz, akn balad. Mrider nbetilerin izni orannda Mani'ye yaklap, ayaklarnn dibine birer iek koyuyorlard. Ama asl, ak ikence sahnelerinde grld gibi, aylak takm vard. Kentte ya da evrede bu "manzara"dan yoksun kalmak isteyen tek kii yoktu. Ailece geliyorlar, ocuklar korktuklarnda, analar ya da babalar glcklerle onlar yattryorlard. Bazlar hkmlye svmeyi ya da nasihat etmeyi i edinmid. ster gayretkelik, ister bnyelerin heyecan, isterse de sadece drstlk drts ile, Kral'n kendilerine s u n d u u bedava gsteriyi, bir szckle demeden izlemek istemiyorlard. Mani'nin korkun ilesinin nc gn, daha hl seyire gelip nnden geen kentliler vard. Gne batana, ak hapishanesinin ahap kaplar kapanana kadar...
M5

Mani'yi iki tysz asker bekliyordu ve bunlar baklarn, Mani'ninkilerden karmaya alyorlard. Aniden, avularn yaralayacak biimde, yere kapandlar. Hkmdar karlarndayd. Tek bana. Seninle konumak istedim Babilli hekim. Karlatmz gnden beri bir konu var ki, merakm ekiyor... Tuhaf ama Behram'n sesi hnla kmyordu. Mani, ltfen gzlerini kaldrd. Seninle konuan gksel ses, Mani... Hkmdar konuurken sklyor, ocuk gibi yalvaryordu: Geen gn cevap vermitin ama, merakm gideremedin. Mani ona bakmaya devam etti, fazla aldr etmeden, ama dmanlk da yanstmadan... Sonra ona grevinin nasl baladn, "Ikizi"ni, hurma bahesini, Hindistan', apur ile ilk karlamalarn anlatt. Sesi, ha taycsnn sesi kadar bitkindi. Hkmdar, daha iyi duyabilmek iin yaklat, eildi. Mani'nin szn kestiinde, yakn bir arkada gibi fsldyordu. A m a neden sen, Mani? Tanr neden dorudan doruya apur ile konumad? insanlar, onun yceliinin kendi dnyev gcnden deil de gkyznden geldiini baka trl nasl anlarlard? Oysa basit bir insan parlaynca, tanklk etmi oluyor. Behram, kayglar yatm gibi ban sallad, sonra devam etti: Beni dndren bir baka konu var. Babama, kardeim Hrmz'e, amcalarma ve u kadna, Denag'a, ne dedin de seni bu kadar saydlar? Evrenin baz srlarn m akladn yoksa? ilerindeki gerei benim azmdan duydular, insan sadece kendi sesini dinler. Mani son cmleyi, itirafta bulunur gibi sylemiti.
2.46

Behram daha da yaklat. Hemen hemen ayn yata lard ama Babilli daha elimsizdi. Onlar byle konuur grenler, huzuru dilenenin zorba olduunu nasl tahmin edebilirlerdi? Kurbann da alnganlk gstermeden yantladn? Ama yaltaklanmadan, ama yaknmadan, ama af dilemeden! O akam bu iki adam arasnda Mani'nin ikence cezas, sanki konuulmaya deer bulunmamt. Sekizinci gn, on drt yl boyunca apur'un ve ondan nce Ardeir'in en sevdii lavtacs Zerav, Haberci'yi grmeye geldi. Gururlu, ince uzun bir adamd ve seksenlik parmaklan boum b o u m d u ; ancak tellere dokunur dokunmaz tazeliine kavuuyorlard. Babilli'nin bilgeliini her zaman beenmiti, eskiden onunla uzun uzun sohbet etmilii vard. Mahkmiyeti onu ok sarsmt. Protesto etmek amacyla lavtasyla gelmiti. Gelii dikkat ekti. Doruca Mani'ye gitti, tutsak olan elini pt, sonra yanna oturarak ackl ezgiler ald. Kalabalktan t kmyordu. Hametli duruu karsnda ne yapacaklarn bilemeyen gen askerler, araya girmeye cesaret edemediler, imdatlarna, saraydan bir st grevli yetiti. Zerav apnda birinin byle kt bir yerde almas yersiz kayor gibilerinden bir eyler geveledi. Yal sanat: Sarayn iinde deil miyim? diye aknlk gsterdi. H i kukusuz. Ancak buras ikence avlusu. B e n i m iin buras bugn btn sarayn en saygdeer, en gzel kokan yeri. Krallara alm bir sanat, bir hkmlye alamaz! Zerav cevap vermeden, Mani'nin soluyan sesi duyuldu. Tartmaya katlmad. Asla. Duymu olduu izlenimini bile vermemiti. Sanat ile gemiten sz ettikleri konumasn devam ettirir gibiydi.
7

Biliyor musun Zerav? Evrenin afanda, btn yaratklar bir ahenk iinde yzyorlard. Yaratln kaosu bunu bize unutturdu. Ama sanatnn ruhuyla uyumlu bir lavta sesi, balangtaki ahengi bizlere anmsatabilir. Bilgenin szleri kulaa ne ho geliyor! Zerav tehdidere ve kurnaz imalara aldr etmeden akama kadar almaya devam etti. O gn Behram'n avda olduu sylendi ve hi kimse, o yokken saygdeer musik ustasna kt davranmaya cesaret edemedi. Hkmdar'n dnnn ertesi gn askerler, sorgulamak zere evine gittiklerinde, gece deinin huzuru iinde ruhunu teslim etmi olduunu grdler. Bu, son kafa tutuu oldu. On drdnc gn, seyirci takm artk bkm, mritlerin saysz artmn. Nbetiler oturmalarn yasaklyor, geceyi huzursuz ve uykusuz geirmi Mani'nin sessizce nnden gemelerini emrediyorlard. Mani dalyor, sonra uyanyor, hareket ediyor, uyumu kol ve bacaklarn kprdatmaya alyordu. Ancak bir konuma geer gemez, bir nceki duruuna gemeye alyordu. Bir ara, bir eyler syler gibi oldu: Yazdn, yazdn ve okumadlar. Sen bir ey syledin onlar baka ey anladlar, insanlar baka ey istediler. Gzyalar akyor, mritler birbirlerine, kendisinden mi sz ediyor diye bakyorlard. On yedinci gn, sonun geldii sanld, nbetiler mriderin yaklamasna izin verdi. Hepsinden nce sorulmas gereken bir soru vard ama Mani'nin kalbi alt dudanda arpyordu ve mrider onu daha ok yormamak iin vazgemilerdi. Aklamadklar kayglarn hissetmicesine gzlerini at Mani. Kesin bir biimde mrldand:
248

Sonra m? imdeki koyu karanlk karanlklara gidecek, iimdeki k, k olarak kalacak. Herkes daha ounu bilmek isdyordu. Ancak Haberci zor konuuyordu, mrider ekildiler. leden sonra, kaplarn kapanmasndan az nce, Mani aniden canland. Ba dik, sesi yksekti. Yoksa "Ikiz"in sesi miydi? S o n defa gzlerini kapatnda, sen istemediin halde alacaklar. lk saniyede kukulu olacaksn, inancn ne olursa olsun. Hangi dinden olursan ol. En kat mminde bile kuku vardr ve en koyu inanszlkta itiraf edilmemi bir umut! Ahret ile karlatklarnda insanlar sadece rollerini yaparlar, ortak inanlar, bedenlerindeki yorgunlukta yazldr. Zor soluk alacan sanrlarken devam etti: D a h a sonra gelen, katlanmadr! evresinden biri "yarglanma" deyince, Mani hakarete uram gibi srad: N e yarglamas? Gzlerini kapattnda, cezan nceden sylenmitir. Kendi dudaklarn ile. Yz canlanmt. Avular, parmaklar, boaz, bedeni de yle... aknlk dnemi geti, herkes alkanlklarna, kusurlarna dnyor. Snflandrma, insanlar arasnda yaplyor. Yargya gerek kalmakszn. Sz geirerek yaam olan, sz dinlenmemi olandan daha fazla ac ekecektir; g z nnde yaam olan grnmez olacaktr; mal iin yaayan malsz kalacaktr. Ona ait olan artk bakalarna aittir. Zincirine bal kpek gibi, dnyada gezdii yerleri, bal olduu yerden, sonsuza kadar dolaacaktr. Efendi olduu yerde tannmayan bir dilenci olacaktr. "Ik Baheleri, gnl tok olanlara aittir." Mani sustu. Gzleri yeniden kapand. Sonra, szleri kendiliinden srermiesine dudaklarn kprdatmaya balad, yz aydnlanmt. Ara sra bir cmlesinin bir paras duyuluyordu, anlamsz: "... gne artk gzleri9

ni yakmayacak... sen ki bakalarnn mutluluunu seyretmeyi bilirsin... sevgilinin misk kokusu... bu kadn yalanmayacak... taban yok olan bir piramit... orada btn kitaplar bulacaksn... ve kimsenin yazmad kitaplar... evrenin alarn reneceksin... ahretteki Msr'a gideceksin..." Mritleri, bu kesik kesik szleri kaydedebilmek iin zerine eilmilerdi. Hepsi, yaamaya balad an paylamann peindeydi. Yirminci gn, mritlerine gitmelerini syledi. Btn erkeklere ve btn gen kadnlara, kendilerine bask yaplabileceklere... O zaman o yce ses duyuldu. Kimin syledii bilinmeyen bir sz yayld. Bu Babilli'nin sesi deildi, o sadece mrldanm. "Ayrln, daln, intikam selinin gemesini bekleyin, daha sonra ayaa kalkacaksnz." Ama mritler baka trl anladlar: " H e r yere Mani'nin adn yazmal!" Yazmal... kmrle, tebeirle hatta daha da iyisi kazmak! Derinliine, tahtaya, demire, taa, yakc harfleri kazmak. Drtyol azna, kent duvarlarna, imparatorluun tm binalarna, hapishanelere, saraylara, klalara, tm tapnaklara, binlerce el, her biri kendi dilinde Mani'nin adini kazd. Akla, evkle, bir daha silinmesin diye... Uysal insanlarn korkun fkesi byle oldu. Kendi yzyllarna ve gelecek bin yllara kar! Kskan tanrlara ve kutsanm, savalara kar! Drt imparatorlua, drt kast'a, rklara, soylara, yamac mneccimlere ve cellat hkmdarlara kar! lme kar. Zincirlere kar. Mani'nin zincirlerine! *
* *

250

Yirmi altnc sabah, ilesinin son perdesi kapand. Mritleri ksa bir sre sonra ikenceden, kurban edilmekten, armha gerilmekten sz edeceklerdi. Mani ise sadece "Uzaklatrlmam" demi olmal. Baucunda sadece kr sal kadnlar vard. Duygulu, sessiz, bunalm, imdiden yasa brnm. Mani kprdayamyordu, hrldyordu, ama bak hl canlyd. Denag'nkilerle karlat. Denag anlad, kadnlarn kulana bir eyler syledi. Kadnlar kalkt, baka bir yz takndlar. Aralarnda Athimar'n kz denilen bir mridi vard. Tad bir sesle at yakmaya balad: Bize s veren soylu Gne Ve yine, sndmz glgeyi veren Salkmlarla baaklar olgunlatran Gne enlikleri kutlamamz iin geri ekilen Deliliklerimizi, taknlklarmz ho gren Gne Ve yine bir gn sonra, bir gn ncesi gibi Ayn cmertlikle beliren Gne Bizden ne kran bekler ne de ba eme Doarken soyludur Gneimiz Batarken de yle... Athimar'n kz bunlar syledii srada Mani'nin acs dindi. En yaknnda bulunan Denag, gzkapaklarn indirdi. Sonra dudaklarna son bir hayat pc kondurdu. teki kadnlar da yle yaptlar. Babil'in yldz takvimcilerine gre 5 8 4 ylnn Addar aynn drdnc gnyd. Miladi takvime gre 2 Mart 2 7 4 Pazartesi. O gnden beri Mani'nin ilesi bizim ilemize karyor.

151

SONDEY
Hkmdar, mezarnn bir ziyaretgh olmasndan korktuu iin Mani'nin cenazesini ailesine verdirtmedi. Cesedini yok etmeden nce, ibret olsun diye, gn boyunca Beth-Lapat kapsna astm. plak olarak, arpk bacandan tannsn diye. Herkes ldn grsn diye. Ama sarktld duvarn yz ziyaretgh oldu. Haberci'nin glgesinin silinemedii muazzam bir ant. lme kafa tutmak iin mrieri onu: "Mani-Hayy" yani "Canl Mani" diye armaya baladlar. yklerinde ve dualarnda eksik etmedikleri deyim oldu, yle ki, Grekler bunu tek bir szce dntrdler. "Manikhaios" dediler. Bakalar "Manichaeus" ya da "Manike" demeye baladlar. Ad biim mi deitirdi? Bu kadaryla kalsa! Sanat ve coku kayna olan kitaplarndan, balayc dininden, cokulu araylarndan, insanlar, doa ve tanrsallk arasnda uyum isteyen arsndan geriye bir ey kalmad. Gzelliin dini olan dininden, aydnlk ile karanl ayran dininin inceliinden, kala kala azmzdan hakaret gibi dklen "Manici" ve "Manicilik" szckleri kald. nk Roma'nn ve ran'n engizisyonlar Mani'yi arptmak, sndrmek iin ibirlii yaptlar. Onu, belleimizden srp atacak kadar nesini tehlikeli buldular? "Babil lkesinden geldim diyordu, btn dnyada lm duyulsun diye..."
252

l, bin yl sresince duyuldu. Msr'da ona "isa'nn Havarisi" denildi; in'de ona "In Budas" ad verildi; umudu okyanus kysnda yeerdi. Ama hemen sonra kin, fke boy verdi. Bu dnyann hkmdarlar onu lanedediler, onlar iin "yalanc iblis", "ktlk kumkumas" ve fkeli mizalarnda "mani-yak" oldu. Sesi, "hain bir by", "iren bir hurafe", "sapk bir pislik" diye nitelendirildi. Gerisini yakmalklar* halletti. Yazlarn, ikonalarn, en deerli mriderini, adn kirletmeyi reddeden dik bal kadnlar ayn cehennem ateinde yaktlar. Bu kitap Mani'ye ithaf edilmitir. Yaamn ya da bunca yalan ve unutkanlk yzyllarndan sonra yaam saylan eyi anlatsn diye.

* lleri ve mahkmlar yaktklar odun yn -yay. n.

153