JETO GJELBR Adresimi i nevojave dhe promovimi i kontributit t grave n zhvillimin rural sht domosdoshmri

ALMIRA XHEMBULLA Kshilltare pr Avokatsin dhe shtjet Gjinore - CNVP FAQE 3

MARS 2014

E Gjelbra dhe Shndeti yn

LEOTRIME KRASNIQI Komuna Gjakov FAQE 6

RRUG PA KTHIM!
VALBONA YLLI Shoqata Kombtare e Blegtorve Shqiptar - LEAA Rrugtimi nga Kuksi deri n fshatin Petkaj, kalon prmes kaq e kaq kthesash sa normalisht duhet t kisha at ndjesin e keqe t pshtjellimeve n stomak, por shoqria e kndshme me bashkudhtart i ka ln pas t gjitha shqetsimet e mundshme. Anila dhe Miranda jan vajza t zons dhe natyrisht kan se far ndajn me mua, her her edhe un ndaj me to, diku dakordsohemi e diku jo, e gjithsesi bisedat e kndshme na e kan br kaq t shkurtr kt rrug. Diku, diku kemi rn dakort se trajtimi i shtjeve gjinore sht e nevojshme t filloj me edukimin e fmijve n shkoll; se mjedisi dhe pyjet mund t jen pjes e kurikulave shkollore; se ka nj mentalitet q shpesh i ndrydh grat n zonat rurale t shpalosin aftsit e tyre siprmarrse; se sejcila prej nesh do t donte t kishte disa kilogram m pak mbi kurriz; se klima n kto zona sht m e shndetshme e ajri m i pastr; se Tirana sht e zhurmshme, e bukur, e lodhshme, me jet t gjallruar, nuk ka mundsi parkimi; se filmi i mbrmshm n Top Chanel ishte shum i bukur; se emisioni i t enjtes s fundit n "Opinion" kishte shum vrer ndr t ftuarit; se t pakn n kt zonn q kemi prshkruar pyjet jan ruajtur shum mir; se se, e kshtu kemi aritur n qendr t Komuns Malzi. Petkaj sht zona pilot e projektit ku jo vetm ka ndodhur proesi i transferimit t pyjeve, por dhe rregjistrimi i tyre n pronsi t komuns. Gjithsesi vmendja jon sot sht tek Nazifja dhe Hidija, dy nga prdorueset e pyllit q kan thyer tabut dhe kan shprehur vullnetin e tyre pr t nnshkruar kontratn e prdorueseve me komunn. E ky rast sht pr tu shnuar pasi ato jan dy prdorueset e para gra q nnshkruajn kontrata t tilla pr her t par n Shqipri. Esht e dukshme se stafi i CNVP Kuks, Komuna, shoqata dhe zyra e rregjistrimit t pasurive t paluajtshme n rreth jan mirkuptuar dhe kan uar gjrat prpara. E ndaj, kur ka nj dshir t mir dhe mirkuptim gjrat mund t jen t realizueshme. Pasi jemi njohur me procedurat zyrtare t rregjistrimit, kemi ndjer n

JETO GJELBR
Gazet Periodike, (Mars 2014) Nr. 137

SHPRNDAHET FALAS

Nga stufat klasike, n sistem t prparuar ngrohje

ARDITA DINAJ Fondacioni Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP-Kosov)
FAQE 2

T jetosh pran nj parku dhe t mos dish si t kujdesesh pr t

MSC. ERJOLA KATIAJ Specialiste n Mbrojtjen e Mjedisit

FAQE 7 letr zonn ku do t lvizim m tej - 1786b. Tashm grupit ton i sht bashkuar edhe Hijdije Sejdija e Nazife Hasani q tek lvizim m tej drejt pyjeve me gshtenja n prdorim t tyre na tregojn se gjendja e grave n kto zona rurale sht m e pafavorshme, si rezultat i kufizimeve q ato kan lidhur me pronsin, mundsit pr njohuri, zhvillim biznesi, tregtim, marketim, prdorimin e toks pr qllime t zhvillimit t mtejshm t kapitalit, kufizime n momentet e vendim marrjes, etj. Vetm fal projektit CNVP u b e mundur q ato t ndrgjegjsohen mbi t drejtat e tyre t pronsis e t prdorimit. Marrdhniet e gruas me tokn jan t lidhura me pronsis mbi tokn apo zotrimin e titullit t pronsis, kjo pasi sht e lidhur drejt pr s drejti me pozitn e gruas n familjen rurale dhe n komunitet, me prdorimin e burimeve natyrore, fuqizimin e tyre ekonomik si dhe (VIJON N FAQEN 2)

Zra t barabart Vendime t barabarta!

ALBORA KACANI Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale

FAQE 2

Marsi sht Muaji i Historis s Grave dhe ne vendosm q kt numr tja dedikojm grave dhe vajzave q kan prkushtuar punn dhe jetn e tyre pr t br nj ndryshim pr pyjet e mjedisin dhe njerzit q jetojn n to. Ky numr u dedikohet atyre grave dhe vajzave t cilat kan lidhur jetn e familjes s tyre me pyllin dhe produktet q dalin prej tij, atyre grave dhe vajzave t cilat punojn fort do dit n fuqizimin dhe ndrgjegjsimin e grave t tjera, atyre grave dhe vajzave t cilat i prfaqsojn ato denjsisht n institucionet qndrore dhe akademike dhe ato t shoqris civile...

Sfidat dhe potencialet e gruas n sektorin e pylltaris n Gjakov

MSC. BLERINA HOXHA Asociacioni Kombtar i Pronarve t Pyjeve Private - Kosov
FAQE 3

Shnohen shtigjet e ecjes, zhvillmi i turizmit e ardhmja e Junikasve

SYZANA KRASNIQI Junik, Kosov Pritet q n nj t ardhme t afrt, nj hapsir relativisht e madhe (22.5 ha) e quajtur Moronica t kthehet n pronsi komunale dhe e tr ajo pjes t shndrrohet n park dhe qendr rekreativesportive. N kuadr t PZHU jan parashikuar projekte, t cilat do t mundsonin krijimin e hapsirave pr zbavitje, sport e rekreacion, e t cilat do t mund t shfrytzoheshin edhe nga banort e fshatrave. Nse projekte t tilla do t realizoheshin, kjo do t prmirsonte sadopak situatn n t ciln ndodhet komuna...

T jemi pjes e vendimmarrjes - mundemi!!!

ANILA KARANXHA ALIAJ Fondacioni Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP) FAQE 5

Grat n inovacionet mjedisore!

LINDITA MANGA Fondacioni Shqiptar i Zhvillimin t Kapaciteteve Lokale (ALCDF) FAQE 4

FAQE 6

Vaqarri mundsi t shumta pr zhvillimin e agropylltaris

ELONA DOSTI Inxhiniere Pyjesh Komuna Vaqarr

Grat e seksionit Parku n Novobrd t Gjilanit t angazhuara n mbshtetje t implementimit t strategjis pr produktet pyjore jodrunsore
NAZMIJE BUNJAKU & QENDRESA BERISHA BEQIRI Gjilan, Kosov

FAQE 6

FAQE3) 4 (FAQE

JETO GJELBR

MARS 2014

Rrug pa kthim!
VALBONA YLLI Shoqata Kombtare e Blegtorve Shqiptar - LEAA (vijon nga faqja 1) pozicionin e tyre n vendim marrje n t gjitha nivelet. E shohim problematikn m gjersisht, far prek jo vetm grate n Petkaj, por kudo ku ato ndodhen n zonat rurale. Pavarsisht ndonj progresi, prgjithsisht vihet r nj hendek midis t drejtave mbi tokn t ofruara me ligj dhe realitetit, sikurse dhe paqartsi brenda vet ligjit dhe akteve nn ligjore. Mjafton t prmendim ktu se legjislacioni Shqiptar njeh si t drejtat e pronsin mbi tokn mbi baza familjare ashtu edhe at mbi baza individuale. Kodi Civil p.sh. i kaluar nga Parlamenti Shqiptar n vitin 1994 dhe Ligji mbi Pronsin Private Nr. 7512 i vitit 1991 njeh pronsin private dhe individuale si dhe t drejtn e t gjith qytetarve pr t zotruar dhe trashguar pronn. Pronsia familjare mbi tokn sht prcaktuar mbi bazn e Ligjit t Toks dhe Kodi Civil e klasifikon tokn bujqsore si nj tok n pronsi t familjes (Neni 222) dhe jo si pron q mund t nnndahet m tej ndrmjet antarve t familjes me prjashtim t kushteve specifike (Nenet 226-228). Pra, ndrkoh q disa nga ligjet garantojn t drejta individuale pronsie t barabarta si pr burrat ashtu dhe pr grat, bashkshortin dhe bashkshorten, djalin dhe vajzn, disa nga dispozitat e t njjtave ligje kan prcaktuar familjen dhe jo individin si zotrues t toks bujqsore. Kshtu, edhe pse ligji lejon nj ndarje t barabart t pronsis midis burrit dhe gruas, n shumicn e rasteve toka trashgohet vetm prmes linjs mashkullore t gjakut n familje dhe titujt e pronsis po ashtu figurojn n emr t tyre (meshkujve), me prjashtim t rasteve kur t vetmit trashgimtar t familjes jan femra. Ndr m t rrezikuarat n kt situat jan veanrisht grat e veja apo ato t divorcuara. Por, krahas efektit q ka tradita n kt prqasje lidhur me pronsin mbi tokn, ka edhe faktor t tjer ndikues t till si mungesa e njohurive mbi legjislacionin nga vet grat dhe tendenca e brendshme e tyre pr t ndjekur zakonin, duke u br kshtu n nj far mnyre preh e dominancs ekonomike t meshkujve. E duke mos patur tituj pronsie, pr pasoj grat nuk kan mundsi t marrin kredi, kan pasiguri n investime, si dhe humbasin shanset e mbshtetjes nga skema t mbshtetjes financiare si jan skemat e subvencionit. Por, pikrisht rasti i sotm n Petkaj shnon prpjekjet pr ndryshimin e situats me njohjen e s drejts s bashkprdorimit apo rregjistrimit t gruas si prdoruese. ertifikatat e prdorimit n Petkaj i jan dhn t dyve, burrit dhe gruas si bashk prdorues. Prmes strategjive dhe institucioneve t saj n fakt Qeveria Shqiptare po synon n regjistrimin e pasurive n ertifikatat e pronsis dhe kartelave n emr t t dy bashkshortve n prputhje me nenin 41 paragrafi 2 t Ligjit 33/2012; hedhjen e t dhnave n sistemin e t dhnave elektronike t ZRPP n lidhje me gjinin n emr t cilit prona sht regjistruar; dhe trajnimin e stafeve qndrore dhe lokale te ZRPP pr respektimin e barazis gjinore n veprimtarin e regjistrimit. Ndrkoh kemi arritur n parceln me gshtenja dhe tashm rrugn na e drejtojn dy zonja. Se 'ka n hapin e tyre nj siguri tek shkelin permes shtigjeve n thellsi t pyllit, siguri q i lexohet edhe n sy, edhe n mnyrn se si bisedn e shoqrojn me lvizje energjike t duarve. Kjo copz pylli i ka br ato krenare dhe t vetdijshme se punojn pr vete, familjen dhe komunitetin. Kjo copz pylli ndoshta ju ka shtuar dhimbjen n duar nga fruti gjmbac i gshtenjs, por prballimin e shoqrojn me buzqeshje. Eh, ka ende pr t br, ato ndrrojn nj dalje me volum m t madh n treg, e pse jo dhe t grupuar, ndrrojn ngritjen e emrit t zons permes produktit, pse jo t mos ken dhe disa vegla pune t prshtatshme, e pse jo dhe doreza pr t mbrojtur duart prej nne, pse jo t mos e prdorin gshtenjn pr gatime tradicionale, e pse jo t mos msojn nga fqinjt pr prdorime t tjera t saj. Tek ecim npr pyllin me gshtenja, dallon se dhe vet fruti i tyre me at ngjyrn e kaft t paprsritshme sot se 'ka nj buzqeshje tek shprthen nga lvorja e ar, ka dika n ajrin e ktij pylli po ashtu q t bn t mendosh se vullneti i njerzve sht nj rrug pa kthim.

Nga stufat klasike, n sistem t prparuar ngrohje

ARDITA DINAJ Fondacioni Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP-Kosov) Rajoni i Rugovs ka nj klim t lagsht kontinentale me ndikim malor, ver t shkurtr dhe t nxeht, ndrsa dimr t gjat dhe t ashpr. Disa nxns n nj rrug t Pejs n ort e para t mngjesit, presin kombibusin pr n Rugov. Ata jan nxns t shkolls fillore "Prparimi" n Drelaj, t cilt gjat muajve t dimrit udhtojn rreth 20 kilometra pr n shkoll. Edhe pse rrug e vshtir si pr nxnsit dhe pr msuesit, ata mendojn se duhet br shum m tepr sepse shkolla sht pjes e kontributit q ata mundohen t japin pr t ndaluar shprnguljen nga fshatrat e Rugovs. Si thon ata, n Rugov duhet t kt sa m shum njerz, sa m shum fmij dhe familje, q t jetojn n kt vend, ku jeta sht e bukur, por edhe e vshtir. Por, duket se ktyre nxnsve dhe msuesve t shkolls fillore "Prparimi" n fshatin Drelaj t Rugovs, krahas rrugs s vshtir deri n shkoll, u ka shkrep nj drit mu n ambientet ku ata vazhdojn t qndrojn me or t tra. Duket se u sht lehtsuar ajo rruga, ku ata ndjenin vshtirsi dhe t ftoht. Ata tani do t ndjejn ngrohtsi q n hyrjen e shkolls, ku m par mezi prisnin t hynin n klasa, t cilat ishin i vetmi ambient ku ata ngroheshin nga stufat klasike. Po t dilnin jasht klasave ata ndjenin t ftoht dhe mendja u rrinte vetm tek rruga e ftoht dhe e vshtir n kthim. Nga ky vit, nxnsit, por edhe t punsuarit n shkolln fillore "Prparimi" n fshatin Drelaj t Rugovs, do t ndjekin msimin dhe ushtrojn detyrat e tyre n ambiente, klasa dhe zyra t ngrohura me nj sistem t avancuar t ngrohjes me ashkla druri. Kta 30 nxnsit e shkolls fillore "Prparimi", do t jen t part q do t ngrohen gjat proesit msimor nga ashklat dhe mbeturinat drusore t pyjeve. Shkolla m hert sht ngrohur me dru zjarri, mirpo pr shkak t dimrave t gjat dhe t ftoht, n kt rajon ka pasur vshtirsi pr t mbajtur temperatur t prshtatshme n ambientet e brendshme t msimit. Q nga 11 Shkurti i ktij viti, fal nj donacioni t prbashkt t Ambasads Suedeze n Kosov, prmes projektit SIDA/CNVP dhe n bashkpunim me Shoqatn e Pronarve t Pyjeve Privat "Bjeshkt e Rugovs", kjo shkoll sht pajisur me sistem ngrohje me ashkla druri. N kt dat sht br prurimi i sistemit t ngrohjes, i cili pritet t ngroh hapsirn e shkolls fillore "Prparimi" prej rreth 800 metra kub. Projekti i nisur n kt fshat t Rugovs do t prdor pr ngrohje mbeturina t pyllit dhe sharrs, ndrsa do t ruaj ambientin, do t hap mundsi aplikimi e punsimi edhe n vende tjera, duke zvogluar sasin e gazit karbonik n ajr. Kaldaja e sistemit t ngrohjes me ashkla sht m modernia n Ballkan, ndrsa kjo ngrohje konsiderohet e gjelbr, pasi nuk emeton dioksid karboni n atmosfer, pra nuk do t'a ndot ambientin e jashtm gjat ngrohjes s hapsirave t brendshme t saj.

N ditn e prurimit ishin t pranishm kryetari i komuns s Pejs me stafin komunal, prfaqsues nga ambasada Suedeze, Ministria e Bujqsis Pylltaris dhe Zhvillimit Rural, Agjencioni i Pyjeve, CNVP, Shoqatat Komunale t Pronarve t Pyjeve Privat nga rajoni i Pejs etj. Sipas kryetarit t komuns s Pejs z. Gazmend Muhaxheri, ky model eksperimentohet pr her t par n Kosov e rajon dhe sht nj sistem modern me versionin m t sofistikuar aktualisht n treg, q prdor kryesisht mbeturina t pyllit e sharrs dhe besojm se do i hap rrug aplikimit t gjer n ambientet publike, duke mundsuar m tepr punsim, ruajtjes m t mir t Pyjeve e paksim t gazit karbonik n atmosfere. Ndrsa znj. Marija Melding nga ambasada e Suedis n Kosov, tha se shteti i saj ka dhn shum kontribut pr zhvillimin e mjedisit n Kosov, pasi q ky vend sht i bukur me vlera t mdha natyrore, t cilat duhet t vlersohen shum. Ajo n vazhdim tha se me rastin e ktij inovacioni, po shohim nj partneritet dhe bashkpunim t gjer ndrmjet pyjeve dhe gjenerats s re. Sipas drejtorit ekzekutiv pr CNVP z. Peter Kampen, ky sht nj sistem ngrohje q prdor elementt e pyllit t pashfrytzuara nga njerzit. Ky sistem, tani do t prdor biomasn e prodhuar nga vet komuniteti dhe se shkolla do t marr mbeturinat e biomass nga vet lokaliteti e jo t blej lndn djegse nga diku tjetr si m par. N fund t ceremonis pruruese, pjesmarrsit patn rastin t shohin t gjith proesin e prodhimit t ashklave, proes i cili fillon nga pylli e deri tek kaldaja, prej nga ku bhet shprndarja e ngrohtsis tek tubat ngrohs. Proesin e shpjegoi pun kryesi i projektit z. Shaqir Elezaj, duke theksuar se ngrohja me ashkla sht shum m e lir, se ajo me naft apo mnyra tjera t karburanteve fosile. Tha se ktij sistemi pr krijimin e energjis prej dhjet kilovatsh do t'i duhej nj litr naft, ndrsa me ashkla 10 kilovat energji fitohen nga shpenzimi i 2 kilogram e gjysm t tyre.

ALBORA KACANI Federata Kombtare e Pyjeve dhe Kullotave Komunale Marsi sht Muaji i Historis s Grave dhe ne vendosm q kt numr tja dedikojm grave dhe vajzave q kan prkushtuar punn dhe jetn e tyre pr t br nj ndryshim pr pyjet e mjedisin dhe njerzit q jetojn n to. Ky numr u dedikohet atyre grave dhe vajzave t cilat kan lidhur jetn e familjes s tyre me pyllin dhe produktet q dalin prej tij, atyre grave dhe vajzave t cilat punojn fort do dit n fuqizimin dhe ndrgjegjsimin e grave t tjera, atyre grave dhe vajzave t cilat i prfaqsojn ato denjsisht n institucionet qndrore dhe akademike dhe ato t shoqris civile. Ato jan shembull prkushtimi dhe frymzimi pr t gjithe ne!

E ku ka m mir se ky rast q t gjith s bashku t reflektojm mbi progresin e arritur, t japim mesazhe pr ndryshim dhe ndajm me njri-tjerin historit e sukseshme t grave dhe vajzave t zakonshme q luajn nj rol t jashtzakonshm me kontributin e tyre n shoqrin ku jetojm. Kto histori na bjn ne t besojm se shoqria shqiptare po ndryshon dhe se shprehja koht kan ndryshuar pr grat sht e vrtet. Sot ne kemi m shum gra prfaqsuese n institucionet qndrore, m shum gra dhe vajza t shkolluara, aktiviste t fuqishme dhe pjesmarrse n organizatat e shoqris civile. N sektorin e pyjeve dhe zhvillimit rural, hapa pozitiv jan ndrmarr me ngritjen e grupet prodhuese t grave pr bimt mjeksore, produktet e dyta pyjore dhe arrort n qarqet Dibr, Kuks, Shkodr, Kor dhe Elbasan. Po ashtu, grat tashm jan pjes e bordeve drejtuese t Shoqatave t Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave dhe Federatave Rajonale t Pyjeve. Ndrkoh n Kosov brenda strukturave t Shoqatave t Pronarve Privat t Pyjeve jan themeluar seksionet e grave n Gjakov, Junik dhe Gjilan.

Zra t barabart Vendime t barabarta!

Megjith progresin e arritur dhe ndryshimit q ka psuar shoqeria jon vitet e fundit ai nuk sht i barabart pr burrat dhe grat qoft n fshat apo qytet. Ka ardhur koha t promovojm shtjet gjinore dhe t luftojm pabarazin n t gjitha nivelet. E ktu e kam fjaln veanrisht pr ato vajza e gra n zonat rurale t cilat jan dshmitare t pabarazis gjinore n familje, institucionet vendore e m tej. sht koha t njohim rolin e padiskutueshm q grat dhe vajzat luajn n prmirsimin e jets s familjes s tyre, sigurimin e ushqimit dhe zbutjen e varfris n zonat rurale. Ato jan shpesh prdorueset kryesore t pyjeve dhe burimeve natyrore, sigurojn drut e zjarrit dhe ushqim pr bagtin, jan kujdestare t pyjeve dhe luajn rol thelbsor n edukimit e brezit t ri pr prdorimin dhe mbrojtjen e ktyre burimeve. Jam e bindur q shumicsh prej jush ju tingllon uditshm t flitet pr rolin e tyre n pylltari apo zhvillim rural pasi gjithmon jan par si pun burrash. Ne akoma jetojm n nj shoqri ku pabarazia gjinore sht rrnjosur mir dhe liria n vendimmarrje, e drejta pr pronn, mundsit pr punsim jan pasqyrim i ksaj pabarazie. Kjo pabarazi u

mohon grave dhe vajzave si n fshat dhe qytet t drejtn t marrin pjes plotsisht n jetn ekonomike, sociale, politike dhe kulturore. Nj shoqeri ku zrat nuk jan t barabart dhe vendimet u takojn vetm burrave se ashtu e do zakoni nuk sht nj shoqri demokratike! Dua ta mbyll kt mesazh me nj falnderim t przemrt pr t gjitha grat dhe vajzat nga Shqipria dhe Kosova q u bn pjes me kontributin e tyre vullnetar n kt numr t veant t gazets Jeto Gjelbr. Po ashtu nj falnderim i veant shkon pr t gjith bashkpuntort dhe donatort ndr vite si Ambasada Suedeze n Shqipri dhe Kosov (SIDA), Banka Botrore (BB), Koalicioni Ndrkombtar i Toks (ILC), Organizata Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP), t cilt kan mbshtetur vazhdimisht grat dhe vajzat, veanrisht n zonat rurale, pr t sjell nj ndryshim n komunitetet e tyre dhe t jen shembull frymzmi pr shum gra dhe vajza t tjera. Ju uroj lexim t kndshm dhe shpresoj q botimi i nj numri gazete vetm nga gra e vajza tashm t kthehet n tradit pr gazetn ton!

JETO GJELBR

MARS 2014

Adresimi i nevojave dhe Sfidat dhe potencialet e promovimi i kontributit t gruas n sektorin e grave n zhvillimin rural pylltaris n Gjakov sht domosdoshmri
ALMIRA XHEMBULLA Kshilltare pr Avokatsin dhe shtjet Gjinore - CNVP Si fillim desha t falenderoj dhe prgzoj stafin e gazets "Jeto Gjelbr" pr promovimin dhe hapsirat gjithprfshirse q ka krijuar vazhdimisht . Q n fillimet e puns sime me programet e ndrgjegjsimit n nivel fshati ose komune vija re mungesn e atyre q m s shumti ishin t prfshir n aktivitetet pyjore. M bnte prshtypje q mosha mesatare e pjesmarrsve q pr hir t s vrtets ishin kryesisht burra, ishte mbi 55 vje, se t rinjt kishin emigruar. Bashk me kolegt diskutonim shpesh pr kt dhe si mund ta adresonim si duhet informacionin tek ata q me t vrtet ishin prdorues t pyjeve dhe kullotave. Nj dit n nj takim n fshatin Stushn n komunn e Shupenzs mendova t kontaktoj direkt me grat. Ndrkoh q kolegt vazhdonin takimin un u shkputa pr pak koh dhe trokita n dern e par. Nj grua n mosh por shum babaxhane m ftoi brenda dhe un fillova t diskutoj me to mbi problemet, hallet dhe prfshirjen e tyre n aktivitetet pyjore. Nuset dhe vajzat e shtpis m treguan duart "kemi qen gjith ditn duke mbledhur lule" (q n Dibr nnkupton bim mjeksore) m than. U udita kur filluan t m tregojn edhe pr mnyrn se si e mblidhnin gjethin dhe si kujdeseshin pr mos e dmtuar zabelin. Q nga ajo koh ne filluam q gjithmon e m shum t kemi n konsiderat q grat e prdorin rregullisht pyllin e kullotn dhe disa prej tyre prpiqen edhe t shesin dika. Gjat ktyre viteve n saj t projekteve e nismave t ndryshme vendore e kombtare, prfshirja e grave filloi t bhej gjithnj e m shum e dukshme. N projektet zhvilluese sht e rndsishme q ndrhyrjet t bhen n baz t analizave dhe vlersimeve reale t situats. sht prparsi e jona q kemi nj pozicionim lokal shum t mir dhe jemi partner t ngusht me Shoqatat dhe Federatat e Pyjeve Komunal n 9 qarqe t vendit. N kuadr t projektit "Fuqizimi i Qndrueshm i Pyjeve Komunal" financuar nga Ambasada Suedeze ne patm mundsi t vlersojm dhe t mbshtesim grat prdoruese t pyjeve n zonat rurale. Mbshtetja u fokusua n dy drejtime kryesore: pjesmarrja dhe prfaqsimi n vendimarrje dhe fuqizimi ekonomik i grave. T them t drejtn skuadra n fillim e shikonte si sfid kt komponent t ndrthurur t projektit. Ne kishim disa inisiativa t mira n rajonin e Dibrs dhe t Kors por ato nuk mjaftonin megjithse na shrbyen si modele referimi gjat gjith projektit. Ajo ka un mendoj q bri q ne t arrinim objektivat n kt drejtim ka 3 element kryesor: " Pozicionimi i mir n nivel lokal (Shoqatat qen dashamirse dhe e mirpritn iden e prfshirjes s grave). " Puna me grupet e veanta t grave pr t rritur kapacitetet e tyre me qllim vnien e tyre n pozita t favorshme n diskutime me burrat. " Krijimi i hapsirave pr t rritur t ardhurat ekonomike si nj nga mundsit m t mira pr ti pozicionuar dhe profilizuar m mir. Personalisht q prej 10 vjetesh kam punuar n drejtim t adresimit t nevojave t grave dhe mbshtetjes pr promovimin e kontributit t tyre n zhvillimin rural. Eksperiencat me grupet prodhuese t grave t ngritura nga Agritra-Vizion me mbshtetjen e disa donatorve ku ne si organzat kemi dhn asistence teknike n t gjitha hapat, me ndihmoi n punn time n 3 rajone Elbasan, Shkodr e Dibr t kontribuoj n realizimin e aktiviteteve q kishin t bjn me prfshirjen e grave n pyje. Strategjia Gjinore n Pyje dhe Strategjia pr Arrort q u prgaditn nga skuadra e CNVP-s ishin dokumentet kryesore ku u fokusua puna. Duhet te theksoj q e gjith skuadra s bashku me prfaqsuesit e Federatave dhe Shoqatave t Pyjeve (shum prej tyre u trajnuan si trajnere pr shtjet gjinore) e MSC. BLERINA HOXHA Asociacioni Kombtar i Pronarve t Pyjeve Private - Kosov Data 04 Mars 2014 shnoi themelimin e Sektorit t Gruas n Gjakov n kuadr t Shoqats s Pronarve Privat t Pyjeve Pashtriku. N kt takim kishte nj numr t madh t pjesmarrsve, ku vlen t theksohet prania e grup-

moshave t reja me shkollim t lart. N kt takim morn pjes zyrtar t lart t MBPZHR (Ministria e Bujqsis Pylltaris dhe Zhvillimit Rural), antar nga CNVP/Prishtin dhe Pej, Asociacioni Kombtar i Pronarve Privat t Pyjeve/Kosov dhe Sektort e grave nga Juniku dhe Novobrda. Gjat ktij takimi u diskutua pr sfidat dhe potencialet e grave n sektorin e pylltaris n Gjakov, Novobrd dhe Junik. Nj diskutim mjaft i frytshm pr grat pjesmarrse ishte diskutimi me zyrtaren e lart pr barazi gjinore nga MBPZHR, n lidhje me grantet dhe subvencionet q ofron kjo ministri pr sektorin e bujqsis dhe pylltaris. Sfidat q ballafaqohen grat, sht mos mbshtetja e mjaftueshme nga Institucionet lokale dhe qendrore, por q (vijon n faqe 4)

Q n fillimet e puns sime me programet e ndrgjegjsimit n nivel fshati ose komune vija re mungesn e atyre q m s shumti ishin t prfshir n aktivitetet pyjore. M bnte prshtypje q mosha mesatare e pjesmarrsve q pr hir t s vrtets ishin kryesisht burra, ishte mbi 55 vje, se t rinjt kishin emigruar. Bashk me kolegt diskutonim shpesh pr kt dhe si mund ta adresonim si duhet informacionin tek ata q me t vrtet ishin prdorues t pyjeve dhe kullotave.

sfiduan n nj far mnyre konceptin q sektori i pyjeve ju prket burrave. Sot ne ndihemi mir me modelet e grave q kemi mbshtetur. Shoqatat e Pyjeve n komunat pilot t projektit n shumicn e rasteve kan deri n 30% gra n bordet e tyre. N panairet q organizohen jo vetm nga CNVP por edhe nga organizma t tjer Shoqatat e Pyjeve dhe vecanrisht grupet e grave paraqiten n mnyr dinjitoze. Tashm shum prej tyre e kan kuptuar vlern dhe rndsin e promovimit dhe marketimit t produkteve. T punuarit me modele dhe promovimi i tyre sht nj qasje q ne na ka rezultuar e sukseshme, por duhet t pranojm q duhet akoma shum pun n drejtim t ndrgjegjsimit t t gjith aktorve edhe vet grave n rndsin dhe domosdoshmrin e prfshirjes dhe krijimin e shanceve dhe mundsive t barabarta edhe n sektorin e Pyjeve.

Adresimi si duhet i nevojave dhe vlersimi real i kontributit t grave n sektor ka akoma disa pengesa q lidhen qoft me lehtsirat ligjore qoft me lehtsirat fiskale. shtja e pronsis bhet shpesh nj penges pr grat pr t prfituar nga skemat mbshtetse, mikrokredit apo mekanizma t tjer nxits. Subvencionet edhe pse kan kredite shtes pr grupet apo fermert gra kjo nuk sht e mjaftueshme dhe n nivelin e duhur. N fund do desha t falenderoja grat e zonja t Shkrelit, Shllakut, Gjinarit, Orenjs, Ulzs, Zerqanit dhe Melanit dhe t gjitha komunave t tjera pr kontributin dhe vlerat q kan treguar gjat prfshshirjes n aktivitete n t gjitha nivelet. Ju uroj t gjitha nnave, grave e vajzave gzuar festn dhe ju bej thirrje t mos rreshtin s kerkuari vlersim dhe mirnjohje pr kontributin e veant q japin n drejtim t mirqnies dhe zhvillimit!

JETO GJELBR

MARS 2014

Grat n inovacionet mjedisore!

natyrs. Ky sistem do tu shrbej jo vetm stafit t parqeve, njsive t qeverisjes vendore, por edhe studiuesve e institucioneve t tjera t cilt do t prshpejtojn marrjen dhe prshtatjen e informacionit me t dhna t sakta pr t gjith territorin, florn dhe faunn, pasurit hidrogjologjike, infrastrukturn etj. Sistemi i t dhnave n GIS pr t dy parqet, hartat dixhitale dhe nj staf i kualifikuar i administrats s Parqeve dhe Njsive vendore do t mund t pasurojn dhe prditsojn t dhnat me teknologji t pasur profesionale (GPS) dhe me teknologji t tjera bashkkohore t cilat do t prmrsojn menaxhimin e parqeve duke siguruar mbrojtje t vazhdueshme dhe t qndrueshme t mjedisit. N proesin e trajnimit dhe t hedhjes s t dhnave, projekti do prfshij nj numr t konsiderushm specialistsh nga t cilt edhe femra t angazhuara n shoqatat mjedisore, administratn e njsive vendore dhe Drejtorive t Shrbimit Pyjor, duke ofruar n kt mnyr nj mjet inovativ t prdorimit t sistemit GIS n punn e tyre. Nj prfshrije m t madhe t grave n projekt do t ket n aktivitetet q lidhen me promovimin e turizmit, kjo edhe n koordinim dhe bashkveprim me nj tjeter projekt ku ALCDF sht partnere. Grat q jan t prfshira n turizmin rural, n gatimet tradicionale, n traditn dhe kulturn Dibrane do t ken mundsin e promovimit t vlerave dhe shrbimeve t tyre. N kt kuadr do t krijohet nj faqe interneti (webpage) e cila do t promovoj vlerat turistike t zons s dy parqeve. Faqja do t pasurohet me materiale t tjera promovuese si broshura, flet palosje, harta turistike n t cilat ku do promovohet turizmi rural dhe gatimet tradicionale t grave Dibrane. Nj grup grash do t jen pjes gjithashtu t nj sr aktivitetesh bashkpunuese me zonat fqinje t parkut t tanea sativa), Bagremi (Robinia pseudoacacia), Sigurimi i vendit pr ruajtjen e frutave t imta malor, Mbjellja e gshtenjave (Castanea sativa) dhe pishave (Pinaceae). Sektori i gruas "Gjeravica" - Junik doli me kto pika referuese: Lidhja e kontratave m minifabrikn pr grumbullimin e frutave malor, Trajnime pr grumbullimin e frutave malor, Bletaria - Mjalt nga Gshtenja (Castanea sativa). Sektori i gruas "Parku" - Novobrd doli me kto pika referuese: Pilot projekti mbi kultivimin e mjedrs (Rubus Ideaus), dhe t dredhzs (Fragaia vesca), Grumbullimi frutave malor, Pastrimi i pyjeve, Kultivimi i shafranit (Crocus sativa) dhe mllags (Malva sylvestris), Zhvillimi i turizmit rural, Zgjerimi i minifermave. "Plani i aktiviteteve" Pjes tjetr shum e rndsishme ishte q t

Lindita MANGA Fondacioni Shqiptar i Zhvillimin t Kapaciteteve Lokale (ALCDF) Eskperienc nga projekti "Prmirsimi i menaxhimit t parqeve natyrore n zonn ndrkufitare", pr parqet e Lurs dhe Korab-Koritnik, projekt q financohet nga fondet e IPA cross-border Shqipri dhe Maqedoni. A mund t bhen grat pjes e prpjekjeve t menaxhimit m t mir t zonave t mbrojtura? Kjo sht pyetja dhe sfida q t gjith aktort q punojn n fushn e zhvillimit prpiqen t bjn pjes integrale t puns s tyre. Megjithse jo shtja kryesore e projektit, kjo sht dhe sfida e ALCDF (Fondacioni Shqiptar i Zhvillimit t Kapaciteteve Lokale) q zbaton projektin n Shqipri, n partneritet me Parkun e Mavrovs n Maqedoni. Projekti do t bje t mundur identifikimin e sakt t situats aktuale nprmjet krijimit t nj sistemi t dhnash t sakta dhe t detajuara, moderne dhe bashkkohore GIS pr gjith territorin e dy parqeve t Lurs dhe t Korabit. T dhnat do t prditsohen dhe do t monitorohet m mir situata n parqe, duke rritur eficencn n mbrotjen e (vijon nga faqa 3) ato besojn se me vullnetin e tyre jan t gatshme q t vazhdojn t krkojn mbshtetje t mtutjeshme, dhe q t arrijn qllimet e tyre. Sfid tjetr mbetet vetdijsimi i grave rurale dhe familjeve t tyre mbi rolin e gruas n sektorin e pylltaris dhe vendimmarrje, zbatimi i ligjit mbi pronsin q femrat t jen pjes e trashgimis s pronave brenda familjeve t tyre etj. N kt takim pjesmarrset u ndan n katr grupe punuese me tema Potenciali dhe Mundsit dhe Plani i Aktiviteteve, nga t cilat grupe pas diskutimeve mjaft t gjata doln pika shum frytdhnse. Si pika referuese n baz t komunave doln pr temn "Potenciali dhe Mundsit": Sektori i gruas "Pashtriku" - Gjakov doli me kto pika referuese: Kultivimi i mjedrs (Rubus Ideaus), manaferrs (Rubus fructiosa) dhe dredhzave (Fragaia vesca), kas (Rosa canina), Bletaria - Mjalt nga Gshtenja (Cas-

This project is funded by the European Union Ky projekt sht i financuar nga Bashkimi Europian

Projekti do t bje t mundur identifikimin e sakt t situats aktuale nprmjet krijimit t nj sistemi t dhnash t sakta dhe t detajuara, moderne dhe bashkkohore GIS pr gjith territorin e dy parqeve t Lurs dhe t Korabit. T dhnat do t prditsohen dhe do t monitorohet m mir situata n parqe, duke rritur eficencn n mbrotjen e natyrs. Ky sistem do tu shrbej jo vetm stafit t parqeve, njsive t qeverisjes vendore, por edhe studiuesve e institucioneve t tjera t cilt do t prshpejtojn marrjen dhe prshtatjen e informacionit me t dhna t sakta pr t gjith territorin, florn dhe faunn, pasurit hidrogjologjike, infrastrukturn etj. Sistemi i t dhnave n GIS pr t dy parqet, hartat dixhitale dhe nj staf i kualifikuar i administrats s Parqeve dhe Njsive vendore do t mund t pasurojn dhe prditsojn t dhnat me teknologji t pasur profesionale (GPS) dhe me teknologji t tjera bashkkohore t cilat do t prmrsojn menaxhimin e parqeve duke siguruar mbrojtje t vazhdueshme dhe t qndrueshme t mjedisit.
Mavrovs dhe Pelisterit n Maqedoni ku do t merret eksperienc nga menaxhimi i vlerave natyrore n favor t zhvillimit t turizmit. Nj nn nga Rabdishti, n gjuhn popullore na tha "q pa grua nuk ka familje" dhe sigurisht q pa grat nuk ka zhvillimin, nuk ka prparim dhe bhej nj plan i aktiviteteve pr sektort e ndryshme nga shoqatat n baz t komunave t tyre. Pas diskutimeve nga grupet e sektorve t grave, grupet doln me nga nj plan duke u bazuar n mundsit dhe potencialet brenda shoqatave n baz t kushteve gjeografike dhe mjedisore q ofrojn mjedisi ku ato jetojn. Nga diskutimet e grupeve doln krkesat, me shpres q t gjejn mbshtetje nga institucionet lokale dhe ato qendrore, si dhe donacione nga organizatat e ndryshme ndrkombtare (CNVP, USAID, SIDA etj.). nuk do t ket as inovacione. Nse duam parqe t mbrojtura, turizm rural t zhvilluar, pyje t dendura, ujra t pastr, familje t shndetshme, mirqnie ekonomike ather le t besojm m shum tek grat dhe t'u japim atyre m shum fuqi, t gjith s bashku. Sektori i gruas "Pashtriku" - Gjakov: Kultivimi i dredhzs mujore / MarsMaj 2014. Sektori i gruas "Gjeravica" - Junik: Trajnim pr grumbullimin, selektim dhe paketim t frutave malore / Mars 2014. Sektori i gruas "Parku" - Novobrd: Kultivimi i mjedrs / Mars - Qershor 2014 Nga ky takim u b przgjedhja e organeve drejtuese t Sektorit t Gruas n Gjakov.

Pjes tjetr shum e rndsishme ishte q t bhej nj plan i aktiviteteve pr sektort e ndryshme nga shoqatat n baz t komunave t tyre. Pas diskutimeve nga grupet e sektorve t grave, grupet doln me nga nj plan duke u bazuar n mundsit dhe potencialet brenda shoqatave n baz t kushteve gjeografike dhe mjedisore q ofrojn mjedisi ku ato jetojn. Nga diskutimet e grupeve doln krkesat, me shpres q t gjejn mbshtetje nga institucionet lokale dhe ato qendrore, si dhe donacione nga organizatat e ndryshme ndrkombtare (CNVP, USAID, SIDA etj.).

JETO GJELBR

MARS 2014
mbtare t organizuar n Shkodr dhe prezantimi i produkteve tradicionale t Kuksit. Pjesmarrja n trajnimin pr forcimin e rolit t grave dhe mundsive t barabarta organizuar me mbshtetjen e CNVP-s n Tiran. Grat pjesmarrse u pajisn me ertifikat si trajnere. Nga identifikimi i prdoruesve tradicional n komunn Malzi u arrit q dy gra t lidhin kontrat me komunn pr menaxhimin e pyllit t tyre. Po ashtu npermjet organizimit t takimeve nga ana e Federats me prfaqsues t Shoqatave mbi rolin e gruas n vendimarrje si nj domosdoshmeri pr nj menaxhim t qndrueshm t pyjeve dhe kullotave dhe kriter pr t aplikuar n donator t ndryshm, u arrit q kshilli i qarkut Kuks t mbshtes me projekte grupet siprmarrse me t rinj dhe gra n fusha t ndryshme t prodhimit. Sot nga nj vlersim i situats n kuader t riorganizimit t Shoqatave t Federats Kuks rezulton se grat jan pjes ne 12 Shoqata t Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave Komunale gj q tregon pr nj rritje t prfaqsimit t grave n vendimarrje. Kto jan disa nga arritjet e deritanishme por n nivel qarku ka ende shum pr t br. Duke qen se projekti ka dhn ndihmesn e tij n 2 komuna pilot, shum komuna t tjera kan nxjerr mesime nga kto suksese dhe kan prqafuar ndryshimet n rritjen e pjesmarrjes s grave. Por ka edhe komuna t tjera ku grat ende mbajn mbi supe peshn e rnd t punve, dhe n fund trajtohen si t papuna, nuk sjellin nj rrog n shtpi, sht turp q t ndjekin takime, dhe nuk mund t marrin vendime pr menaxhimin e Pyjeve pavarsisht se mund t bjn gjithka tjetr n kto pasuri si u prmend edhe m lart. Mbshtetja nga organizata tndryshme sht shum e rndsishme pasi krijon modele t zhvillimit, inkurajon pjesmarrje t gjer, por ndyshimet duhet t vijn nga vet komunitetet e zonave rurale. Tashm sht koha q grave tu jepen mundsi t barabarta n vendimmarrje, pasi t jesh pjes e vendimmmarjes askund nuk sht e shkruar as n Kuran, as n Bibl, as n Kushtetut se duhet patjetr t jesh BURR!!!

T jemi pjes e vendimmarrjes - mundemi!!!

ANILA KARANXHA ALIAJ Fondacioni Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP) Kush mund t marr nj vendim? A ndikon gjinia, koha, vendi, shoqria, tradita, mentaliteti n przgjedhjen e atyre q duhet t jen n rolin e vendimmarrsit? far aftsish dhe kualifikimesh duhet t kesh q t marrsh nj vendim? T gjith gjendemi do dit prball zgjedhjeve t cilat krkojn q ne t vendosim por gjithka ecn shum shpejt e nuk ka koh pr tu menduar shum dhe ajo far ne vendosim dikton pashmangshmerisht t ardhmen ton. Ndrsa n jetn e prditshme jemi t gjith pjes e vendimeve q duhet t marrim pr veten ton por nuk jemi t vetmit q mendojm pr veten, ka edhe vendime q t tjert i marrin pr ne, shum prej t cilve jan vendime prcaktuese pr jett tona. E kemi fjaln pr vendime t cilat duhet t kesh autoritetin e duhur ti marrsh, jan kto vendime t cilat merren pr t gjith popullsin, por shqetsimi qndron n faktin se a jan njerezit e duhur ato q marrin vendimet pr ne? A jemi ne t lir t zgjedhim se kush t na prfaqsoj n do nivel dhe ti besojm ksisoj fatet tona? Ndrsa mendja t shkon menjher tek politika kur flet pr vendimmarrje ajo sht nj shtje m vete t ciln nuk duam ta diskutojm, por ekziston edhe nj mundsi ku ne t zgjedhim vet t jemi pjes e vendimmarrjes jo politike. Kjo sht shoqeria civile, arena ku t gjith jemi t barabart, kemi kontroll dhe akses mbi gjithka ndodh pr ne. Pikrisht, ky shkrim i dedikohet pjesmarrjes s grave n vendimmarrje n arenn e shoqris civile. Ndonse edhe brenda shoqris civile ka specifika t ndryshme dua t ndalem n pjesmarrjen e grave n bordet e Federatave, Shoqatave t Pyjeve dhe Kullotave Komunale, kshillat e fshatrave n qarkun e Kuksit. Nj vshtrim historik i pjesmarrjes s gruas, n proesin e ndarjes s puneve n mes burrit dhe gruas, n t gjitha aktivitet q kan t bjn n mbajtjen e familjes n zonat rurale, tregon se gruaja sht aktive dhe merr pjes n do aktivitet t jets shoqrore. Ajo jo vetm q mban peshn kryesore n riprodhimin e familjes n t gjitha fazat e zhvillimit jetsor t ciklit, por ajo kujdeset pr t gjith kushtet e jets s familjes, gatimi, larja, pastrimi, punimet bujqsore dhe blegtorale t prons s familjes, prgatitjen e zaireve dhe t rezervave pr dimr. Ashtu si kujdeset pr fmijt e saj ajo kujdeset edhe pr t moshuarit q ka n familje, pr t smurt e mysafiret, dhe pavaresisht t gjith ketyre angazhimeve , burrat thon E kam Gruan pa Pun. Prsa i prket pjesmarrjes s gruas n aktivitetet pyjore, ajo merr pjes q nga grumbullimi i barit pr blegtorin, prerjen e gjethit, rrallimet dhe pastrimet e pyllit, grumbullimin e druve t zjarrit pr nevojat familjare dhe n disa zona deri n transportin e tyre n shpin. Ajo merr pjes gjithashtu n grumbullimin e bimve mjeksore, transportin, prpunimin dhe amballazhimin e tyre dhe kur vjen puna pr tregtimin e tyre kt detyr e merr prsipr burri. Pas viteve 90 filloi decentralizimi i pronsis mbi burimet natyrore dhe kopetencat pr pyjet iu deleguan Njsive Vendore, pr t rritur efektivitetin e menaxhimit t ketyre burimeve nga vet komuniteti. Kjo pasi shum familje rurale e kan lidhur jetesn e familjes s tyre me pyllin dhe produktet q dalin prej tij. Shum komuna n qarkun e Kuksit morn me Vendim t Kshillit t Ministrave rreth 50% t pyjeve dhe kullotave n pronsi t pushtetit vendor. Pr t menaxhuar sa m mir kto pasuri, tradicionalisht t prdorura dhe menaxhuar nga familjet dhe grup familjesh, u krijuan Shoqatat e Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave n nivel komune. Kto struktura vullnetare u krijuan me pjesmarrjen e prfaqsuesve t do fshati dhe zgjodhn bordet vendimarrse t tyre. Kshtu, filloi menaxhimi i pyjeve dhe kullotave komunale ku n disa fshatra dhe komuna u b identifikimi i prdoruesve tradicional n nivel familje dhe grup familjesh, t cilt rritn prgjegjsit dhe prfitimet nga prdorimi i ktyre pasurive natyrore. Nga nj vzhgim nprmjet vetvleresimeve t ktyre Shoqatave rezulton se grat pavarsisht se jan pjestare n t gjitha aktivitetet n pyje, ato nuk jan pjes n strukturat vendimarrse t bordeve t tyre dhe si pasoj edhe n bordin e Federatave. Edhe ktu nxjerr krye mentaliteti se gruaja mund t bj do pun por jo t marr vendime. Kjo situat kishte nevoj pr ndrhyrje, me qllim q grat dhe burrat t ndrgjegjsoheshin se t jesh pjes e vendim-marrjes nuk sht ekskluzivitet i burrave dhe se grat jan faktor kryesor edhe n aspekte t tjera. N kuadr t projektit Fuqizimi i qndrueshm i Pyjeve dhe Kullotave Komunale - Sida II me mbshtetjen e fondacionit CNVP, n qarkun e Kuksit u b pilotimit i dy komunave (Malzi dhe Bujan) pr identifikimin e prdoruesve tradicional t pyjeve dhe kullotave dhe rritjen e rolit t shoqats n mirmenaxhimin e ktyre burimeve. Rezultate t mira pati sidomos n komponentin e Baraziz gjinore. Nj menaxhim i qndrueshm i ktyre pasurive do t thot q si grat dhe burrat kontribuojn dhe marrin vendime s bashku se far do te ishte m e mira pr jetesn e tyre. Nprmjet ndrgjegjsimit t grupeve t interesit si ishin grupet prodhuese t grave, u arrit q n t dy komunat Malzi dhe Bujan n bordet vendimarrse t shoqatave t zgjidhen nga dy gra pr do bord. Si pasoj e ktyre ndryshimeve edhe n bordin e Federats u zgjodh nj grua n pozicionin e sekretares s bordit t Federats. Kto ishin aktivistet e para t cilat organizuan nj seri aktivitetesh t ndryshme nga t cilat mund t permendim: Ngritja e grupeve prodhuese n sektorin e Arrorve n dy komunat pilot t projektit. Shkmbimi i pervojave t grupeve t grave n nivel Qarku. Vizit n Fabrikn e prodhimit dhe prpunimit t produkteve bujqsore dhe frutave t pyllit n Kuks. Pjesmarrja n takimin kombtar me tem: Promovimi i fuqizimit t grave n Pyje t drejta t barabarta dhe mundsi ekonomike organizuar n Peshkopi. Pjesmarrja dhe prezantimi i prodhimeve arrore n takimin e organizuar n Tiran me grat prodhuese nga e gjith Shqipria. Pjesmarrja n dy panaire ko-

Ndrsa n jetn e prditshme jemi t gjith pjes e vendimeve q duhet t marrim pr veten ton por nuk jemi t vetmit q mendojm pr veten, ka edhe vendime q t tjert i marrin pr ne, shum prej t cilve jan vendime prcaktuese pr jett tona. E kemi fjaln pr vendime t cilat duhet t kesh autoritetin e duhur ti marrsh, jan kto vendime t cilat merren pr t gjith popullsin, por shqetsimi qndron n faktin se a jan njerezit e duhur ato q marrin vendimet pr ne?

NJOFTIM
Po afron koha e prshtatshme pr mbjelljen e fidanve pyjor! Ju njoftojm se disponojm fidan t llojeve t ndryshme si m posht: Zeman Lalaj n Vlor disponon 5000 fidan bredhi me lartsi 1.5 metr, 2000 fidan pishe t zez me lartsi 1-5 -2.5 metr, si dhe 40 mij fidan t llojeve t ndryshme. Pr do sqarim t mtejshm jeni t lutur t kontaktoni n numrat e telefonit +355 69 21 23 919, dhe +355 332 22 843. N fidanishten e Z. Florin Torba n Peshkopi ka fidan standart pr mbjellje n vjesht Arr 2 vjeare 4000 cop, Gshtenj 2 vjeare 4000 cop, Bli dekorativ 1.5 m mbi 1000 cop. Kontaktoni me Z. Florin Torba n numrin e telefonit: +355 68 34 01 378. Haxhi Mani nga Muhurri i rrethit Dibr, 12 km larg qytetit t Peshkopis disponon fidan sherebele t cilt bhen gati pr mbjellje para dats 20 Shtator. T interesuarit jan t lutur t kontaktojn me Z. Haxhi Mani n numrin e telefonit +355 68 64 69 360.

JETO GJELBR

MARS 2014

E Gjelbra dhe Shndeti yn

Vaqarri mundsi t shumta pr zhvillimin e agropylltaris

bejn mir edhe mbrojtjes nga zjarri t pyllit me pisha. Pr sa i prket shtjes s mbrojtjes s pyjeve komunale nga zjarri vet kryetari i Komuns tone sht angazhuar direkt, ku vitin e kaluar mblodhi rojet dhe barinjt e zons pr ndrgjegjsimin e tyre pr problemin e zjarreve. Pran komuns ton gjithashtu sht ngritur q prej Shkurtit 2013 edhe Shoqata e Prdoruesve t Pyjeve dhe Kullotave Komunale. Vitet e fundit, toka pyjore dhe ajo bujqsore sht dmtuar shum nga prerjet, djegiet, mbikullotja, ndrtimet me dhe pa leje derisa sa n shum vende ajo ka erozion e dmtim q shpesh sht shqetsuese jo vetm n Komunn e Vaqarrit por edhe n rrethinat e tjera t Tirans. Banort vendor trashegojn nga t part e tyre praktika dhe njohuri t prcjella brez pas brezi mbi prdorimin e toks bujqsore dhe asaj pyjore, ku organizojn dhe mbshtesin jetn e familjeve t tyre. Por kto forma t integruara t prdorimi t toks sot nuk njihen e as mbshteten me mekanizmat e duhur per tju dhn m shum t drejta dhe prgjegjsi n mbrojtjen dhe menaxhimin e toks pyjore e asaj kullosore me baz familjen. Tanim shum fermer n komunn ton po krkojn vazhdimisht t marrin n pronsi tokn q i kan ln strgjyshrit e tyre. Mendoj se sht koha q t gjitha strukturat shtetrore t kuptojn dhe t ndrgjegjsohen pr t njohur t drejtat q ka patur dhe ka historikisht fermeri shqiptar dhe ndrkoh bashk t krijojm makanizmat e duhura ligjore dhe institucionale pr ti prdorur me efience n shrbim t njerzve dhe zhvillimit. Kjo do t ndikoj n sigurimin e mbshtetjes, ku prve pemve frutore (ullinjve, lajthis s but, arrave, bajameve) vreshtave, dhe bimve mjeksore, t futen dhe mbjelljet e drurve me rritje t shpejt (plepi e shelgu) dhe trajtimi i shkurreve t mares dhe shkozs q ndikojn n shtimin e t ardhurave pr fermert dhe prmirsimin e situats mjedisore n kurorn e Tirans.

Shnohen shtigjet e ecjes, zhvillmi i turizmit e ardhmja e Junikasve

SYZANA KRASNIQI Junik, Kosov Edhe pse komun me siprfaqe territoriale relativisht t vogl, Juniku karakterizohet nga vlera t shumta natyrore dhe kulturore, q e bjn at t jet trheqs pr zhvillimin e turizmit dhe konkurent me shum qytete t mdha n Kosov dhe rajon. Trashgimia kulturore e Junikut lidhet shum me zhvillimin historik t tij. Komuna e Junikut, po ashtu, njihet pr potencialin e siprfaqeve pyjore, sidomos t atyre t gshtenjs, fal t t cilave banort e Junikut kan mbijetuar pr vite t tra prgjat historis. Nga ky potencial pyjor dhe natyror q ka komuna e Junikut, dita-dits sht duke u zhvilluar dhe pritet q n nj t ardhme qytetart t ken turizmi shihet si nj potencial zhvillimi pr komunn. Shoqata e Pronarve t Pyjeve Privat (SHPPP) n Komunn e Junikut, gjat periudhs 2012- 2013, n bashkpunim me Fondacionin Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit (CNVP), n kuadr t iniciativave pr Zhvillim t Qndrueshm, financuar edhe nga ERA group n kuadr t projektit Zhvillimi i Qndrueshm Alpin n Kosov prmes Zhvillimit t Shoqris Civile, Qendra pr Edukim t Qndrueshm Mjedisor dhe Iniciativa Rurale (mbshtetur nga SIDA-CNVP), kan realizuar projektin Shtigje t egra n Bjeshkt e Junikut. Duke marr parasysh potencialin turistik n Bjeshkt e Junikut, Shoqata e Pronarve t Pyjeve Privat "Gjeravica" e Junikut, ndrmori nj

LEOTRIME KRASNIQI Komuna Gjakov sht e gjelbra sht nj ngjyr frymzuese dhe qetsuese pr syrin, mendjen dhe shpirtin. Krahas t gjitha ngjyrave tjera me t cilat prbhet planeti yn, ngjyra e gjelbr sht ngjyra m pikante n do aspekt. Ka menduar njeriu pr kt ngjyr, sigurisht po, sepse sht ngjyr e cila mund t shihet dokund dhe n do stin. Nse n pranver dhe ver i shohim livadhet (fushat) e gjelbruara, n vjesht edhe pse disa pemve fillojn tu bien gjethet, kemi kurora pemsh t gjelbruara, t cilat padyshim i gjejm edhe n dimr n acarin m t ftoht me ngjyrn e tyre t gjelbr duke i dhn hijeshi, qoft malit apo qoft oborrit ton, e kto kurora quhen pisha. Pishat jan drur natyrore, t cilt prve bukuris q na dhurojn pr syrin ton ato bjn edhe pastrimin e ajrit, q sht e dobishme dhe n favor t shndetit ton. Kur jemi te shndeti mund t pyesim: A kujdesemi ne pr shndetin ton aq sa duhet dhe si duhet Disa mund t thon po e disa mund t thon jo, por ajo far mendoj un sht se ne kujdesemi shum pak dhe jo si duhet pr shndetin ton! Pse Sepse nuk sht prkujdesje vetm pastrimi i trupit, marrja me sporte t ndryshme, ngrnia me rregull e ushqimit, etj. Kujdesi sht m shum p.sh t kujdesemi dhe pr at q na rrethon, q na bn t marrim frym lirshm dhe pa problem. Nse

flasim pr kt duhet t dim ku e kemi qllimin ton tek ky lloj kujdesi, sht shum e thjesht, ka t bj me kujdesin ndaj natyrs, ndaj atyre vendeve ku ne jetojm, veprojm dhe punojm. Andaj, kujdesi ndaj natyrs n baz t asaj far shihet me syrin ton t lir, mund t themi se sht nj kujdes i mnjanuar, sht nj kujdes jo ashtu si krkohet. Kujdesi ndaj natyrs nuk sht q n nj dit t veant t vitit t pastrojm , t kujdesemi pr mos prerjen e pyjeve apo t largojm mbeturinat nga rruga ku jetojm . JO, kujdesi ndaj natyrs sht i dobishm nse veprohet do dit , dhe ato far u prmendn m lart t jetsohen do dit. Jemi ne ata, t cilt duhet t kontribojm n kt aspekt, duhet ne t veprojm n pastrimin dhe mirmbajtjen e natyrs. Zoti na ka dhuruar gjith t mirat n natyr, t cilat jan pozitive pr qenien njeri, ndrsa po kjo qenie ndikon negativisht dhe n mos kujdes ndaj natyrs. Nse nj thnie e nj dijetari thot "Me trego mbeturinat q i ke t t them se cili je." Ather a mos duhet q ne t jemi m t kujdesshm n pastrim, mirmbajtje dhe rregullim t vendit ton A mos duhet q ne t kujdesemi do dit pr at vend q na ndihmon t marrim frym lirshm, e jo t kujdesemi vetm nj dit t vitit Nse ju thoni se e kam gabim n kto pyetje, ather ndryshimin dhe t mirat e prmirsimit dhe pozitivitetin e presim nga ju... qenie e quajtur Njeri.

ELONA DOSTI Inxhiniere Pyjesh Komuna Vaqarr Une quhem Elona Dosti dhe punoj prej tre vitesh n Komunn Vaqarr si specialiste pyjesh. S bashku me mua brenda strukturs s Komuns punojn edhe dy inspektor terreni t cilt jan n patrullim t prditshm duke sjell pran zyrs informacionet e nevojshme nga terreni. Komuna Vaqarr ndodhet 6 km larg nga Qendra e Tirans. Ajo ka nj siprfaqe prej 3352 ha e prbr nga 11 fshatra (Vaqarr, Damjan, Fortuzaj, Bultic, Arban, Vishaj, Sharre, Allgjat, Lalm, Gropaj, Prush). Ajo shtrihet gjat gryks s lumit Erzen dhe kufizohet n Veri me komunn Kashar, n Jugu me komunn Pez, n Lindje me komunn Petrele, dhe n Perndimi me komunn e Ndroqit. Pyjet zn nj siprfaqe t konsiderueshme n komunn ton prej 2167.346 ha. Me vendim t Kshillit t Ministrave nr.695, date 21.05.2008 jan trasferuar pran Komuns Vaqarr rreth 647.39 ha pyje. Pyjet e transferuara jan kryesisht shkurre t prbra nga mareja dhe shkoza dhe pak siperfaqe me pish mesdhetare. N krahun e djatht t rruges Tiran Durrs ndodhet nj nga siprfaqet me pyllzim m t dendur dhe m t veant t llojin Pish n Tiran me nj siprfaqe rreth 100 ha. Kjo siprfaqe e pyllzuar shtrihet kryesisht n fshatin Lalm, Allgjat Prushaj dhe Grop. N kt siprfaqe me mbshtetje t Banks Botrore dhe n bashkpunim me Drejtorin e Shrbimit Pyjor Tiran u hartua dhe u realizua miniprojekti pr kryerjen e punimeve t pastrimit dhe rrallimit t drurve duke hequr drurt e thar, t infektuar me smundje apo t rrzuar. Mbeturinat u grumbulluan sipas planifikimit, duke u vendosur n prroskat t cilat normalisht kan dhn efekt n ndalimin e grryerjeve. Kto punime i shr-

hapsira t mjaftueshme pr turizmin malor. Pritet q n nj t ardhme t afrt, nj hapsir relativisht e madhe (22.5 ha) e quajtur Moronica t kthehet n pronsi komunale dhe e tr ajo pjes t shndrrohet n park dhe qendr rekreative-sportive. N kuadr t PZHU jan parashikuar projekte, t cilat do t mundsonin krijimin e hapsirave pr zbavitje, sport e rekreacion, e t cilat do t mund t shfrytzoheshin edhe nga banort e fshatrave. Nse projekte t tilla do t realizoheshin, kjo do t prmirsonte sadopak situatn n t ciln ndodhet komuna, sa i prket mungess s hapsirave publike dhe atyre pr sport e rekreacion, jo vetm pr banort e saj, por edhe pr vizitort, t cilt do vizitonin Junikun meqnse

iniciativ mjaft racionale pr zhvillimin e rajonit, ku shoqata ka br shnimin e shtigjeve pr ecje, vendosjen e shportave pr mbeturina prgjat ktyre shtigjeve, prcaktimin e shtigjeve vetdijsuese pr ruajtjen e mjedisit, si dhe vendosjen e shtpizave t vogla pr strehimin e zogjve. Gjat realizimit t ktij projekti shum t rndsishm pr Junikun, ka marr pjes edhe nj grup femrash antare t Shoqats s Pronarv t Pyjeve Privat "Gjeravica". Brenda strukturs s SHPPP "Gjeravica" t Junikut, n Dhjetor t vitit 2013 u krijua edhe seksioni i gruas, pr t drejta dhe mundsi ekonomike t barabarta, ka do t krijoj mundsin e fuqizimit t rolit t gruas n t gjitha aktivitetet e ndrlidhura me sektorin e pylltaris.

JETO GJELBR

MARS 2014

T jetosh pran nj parku dhe t mos dish si t kujdesesh pr t

Bimt karakterizohen nga aftsia e tyre prshtatse duke qn se kushtet e mjedisit jan t shumllojshme, mnyrat prshtatse t bimve jan prpunuar pr ti qndruar kushteve t ndryshme t mjedisit si jan temperaturat e larta e t ulta, ndryshimeve t sasis s ujit n tok, pamjaftueshmria e lndve ushqyese etj. Bimsia e ksaj zone prfaqson trsin e shoqrimeve bimore t nj territori prkats pasi dihet q bimt krijojn edhe shoqrime "preferenciale", duke u mbshtetur n disa kushte mjedisore - klimatike. Kjo pasuri shum ngjyrshe e dhururar nga bimt mjeksore, tanifere e eterovajore si dhe bimt drunore dita dits po vjen duke u venitur. Kjo pr shkak se kto 20 vitet e fundit sht vn re mosqeverisja si duhet e ktyre zonave, mungesa e kujdesit nga vet njerzit dhe vmendja e paktn nga institucionet prgjegjse. Pse vall? Cilt jan shkaktart q po e drgojn kt Park deri n kt gjndje? Prgjigjet e ktyre pyetjeve mund ti japim leht vet ne. Duke mos patur njohurit e duhura pr rregullat teknike mbi vjeljen e bimve, mos eliminimi i nj insekti mjaft t njohur me emrin Thaumetopoea pityocampa (proesionarja e pishs), e cila sht futur mu n zemrn e gjelbrimit, dhe po i grryen e plak dalngadal filizat e rinj, po e kthen tapetin e gjelbr n nj rrogoz t zymt e t errt. Jan realizuar mjaft seminare e takime nga shoqata t ndryshme por gjndja sht prsri pothuajse e njjt. Mendoj se kjo bukuri krkon nj prkujdesje dhe vmendje t veant nga vet banoret vendas dhe institucionet prgjegjse. Sfida m e madhe sht ruajtja, prdorimi dhe zhvillimi i qndrueshm i burimeve natyrore brenda ktij parku n prmbushje t funksioneve t tyre si dhe pr t qen sa m pran banorve dhe vizitorve. Ashtu si nna q kujdeset pr fmijn e saj ashtu duhet t kujdesemi dhe ne t gjith, pr natyrn dhe elementt shumngjyrshe, qe vet ajo na i dhuron pa asnj mim.

Grat e seksionit Parku n Novobrd t Gjilanit t angazhuara n mbshtetje t implementimit t strategjis pr produktet pyjore jodrunsore
NAZMIJE BUNJAKU & QENDRESA BERISHA BEQIRI Gjilan, Kosov Papunsia mbetet prher penges n realizimin shoqror dhe individual. N Kosov kemi nj papunsi prej 45% dhe n mesin e tyre 56% jan gra. Pjesmarrja e grave n forcat e puns n vite sht ulur nga 30% n 29% nga 68% n 67% pr burrat. Mohimi i s drejts pr pun ka rezultuar me m shum shtypje ndrsa ky mohim bhet m i dukshm kur vjen puna te grat, pasi n mesin e t papunve, grat jan ato q psojn m shum probleme. Ne mnyr t pashmangshme, dallimet gjinore udh ku ato kan nevoj pr mbshtetje po u mohohet e drejta pr pun duke vazhduar privatizimin e shum ndrrmarjeve si sht rasti me mbylljen e fabriks s buks n Gjilan ku shumicn e stafit punues e kan prbr grat. Vetm 8% e grave n Kosov kan biznese private. Gruaja n Kosov n shumicn e rasteve nuk sht pronare dhe nuk trashgon pasuri nga familja. Kjo paraqet penges t madhe n fillimin e veprimtaris private duke limituar mundsit pr zhvillim e vet gruas. Kjo situat mban shum gra t varura financiarisht nga familja t sforcuara t mbesin n shtpi. Duke marr parasysh gjend-

MSC. ERJOLA KATIAJ Specialiste n Mbrojtjen e Mjedisit Fjala "Park Kombtar" mbart n vetvete vlera t larta nga pikpamja biologjike, ekologjike, ekonomike dhe sociale. Parku Kombtar "Shebenik-Jabllanic" u shpall si i till nga Qeveria Shqiptare n vitin 2008. Ai ka nj siprfaqe prej rreth 33 927 ha dhe shtrihet n pjesn Lindore t qytetit t vogl t Librazhdit, qytet me njerz t thjesht e klim t pastr. Parku prdoret nga banort pr grumbullimin e bimve mjeksore, pr kullotje dhe lnde drusore. I prfshir nga malet me t njjtin emr q e kufizojn me Maqedonin, Parku Kombtar "Shebenik - Jabllanic" sht shum i pasur n flor dhe faun, pasuri kjo q ndryshon n varsi t disa faktorve, ku larmia e kushteve ekologjike sht nga m t rndsishmet. Po ashtu n kt zon gjenden edhe disa monumente natyrore t cilat mund t trheqin vmendjen e vizitorve dhe turistve t ndryshm. Prmendim ktu shtpin karakteristike shumvjeare me mure guri n fshatin Llange, kishn e Koshorishtit, ndrtuar n nj shpelle n shek. II para ers son si dhe liqenet e ndryshme karstike q ja shtojn hijeshin. Bukurit natyrore t parkut shfrytzohen edhe n organizimin e festave t ndryshme tradicionale dhe pagane n natyr si festa n Dorz, festa e Shngjergjit n Steblev, ajo e Lunikut, Qarrishts, e Rrajcs. Parku prbhet nga pyjet e ahu, bredhit, lisit, pishs s zez dhe ka nj llojshmri t bimsis barishtore. Fauna po ashtu sht e prbr me lloje t pasura por t rrezikuara, si rrqebulli, kaprolli e dhia e egr, thllza e malit, grifsha etj.

shfaqen edhe n strukturn e profesioneve. Grat jan t punsuara m shum n sektort e arsimit, shndetsis, tregtis dhe n sektort e administrats publike. Grat kryefamiljare, pronart e shtpive kan psuar nj rritje shum t vogl krahasuar me vitet 2007-2008 (1%), ka flet pr hapat e ngecur n vend t institucioneve prkatse n prparimin e vendit. Duke qen se vendi nuk kujdeset pr orjentim t posam pr nxitjen dhe lehtsimin e siprmarrjeve t grave dhe vajzave ato detyrohen t gjejn rrug alternative t financimit, por shum nga to nuk mund t vazhdojn dot veprimtarin e planifikuar. Nga disa t dhna n Komunn e Gjilanit del se punsimi sht nj ndr elementt kryesore n pavarsimin e grave. Duke marr parasysh numrin e vogl t grave t punsuara i bie q n kt peri-

jen n t ciln jan grat Kosovare, disa organizata ndrkombtare kan mbshtetur organizimin e shum aktiviteteve n t cilat kan pas mundsi t marrin pjes grat nga zona t ndryshme. Kto aktivitete jan zhvilluar me qllim fuqizimin e rolit t gruas n shoqri. Po ashtu ato kan pas rastin t organizohen n shoqata t grave duke mundsuar kshtu krijimin e rrjetit t grave prmes s cilit ato kan adresuar shtjet dhe problemet e ndryshme me t cilat jan ballafaquar. Komuna e Novobrds sht nj ndr komunat e cila ka marr hapat e zhvillimit sho-

qror n aspektin e mbshtetjes s gruas n vendimarrje. Kjo arritje i dedikohet edhe Organizatave t ndryshme por edhe qytetarve t kesaj ane pasi bashkpunimi i tyre me t gjith aktort sht n nivel t lart. Duke marr parasysh potencialin e Pyjeve dhe produkteve pyjore q ka Novobrda, pronart e pyjeve t Novobrds duke prfshir edhe ata t kombsis serbe m hert kan marr nismn pr tu organizuar n Shoqat t Pronarve t Pyjeve Privat, kjo me prkrahje t Fondacionit "Bashkojm Vlerat e Natyrs me Njerzit" - CNVP . Q prej themelimit shoqata kishte pr qllim ngritjen e kapaciteteve t pronarve pr nj menaxhim t qndrueshm t pyjeve dhe ndrgjegjsim pr pjesmarrjen e grave n sektorin e pylltaris. Nga ky angazhim i shoqats rezultoi edhe krkesa pr themelimin e seksionit t grave n Novobrd. Seksioni i gruas u themelua n vitin 2012 me mbshtetjen e Shoqats "Parku", Asociacionit Kombtar t Pronarve t Pyjeve Privat si dhe CNVPs. Seksioni ka nj numr t

konsiderueshm t grave t t dyja kombsive t cilat n krye kan kshillin drejtues dhe Kryetaren.

Seksioni i gruas "Parku" n Novoberd q nga themelimi sht angazhuar n disa aktivitete lidhur me fuqizimin e rolit t gruas n pylltari si dhe ngritjen e kapaciteteve pr prdorimin e produkteve pyjore jodrunsore. Me kt rast antaret e seksionit t gruas nga Novobrda ishin pjesmarrse n seminarin e organizuar nga Organizata pr Bujqsi dhe Ushqim e Kombeve t Bashkuara (FAO) pr rolin e gruas n sektorin e pylltaris. Po ashtu ishin pjesmarrse n vizitn rajonale n Shkodr, me qellim shkmbimin e prvojave mes fermerve dhe grupeve t grave t cilat jan aktive n zhvillimin ekonomik prmes prdorimit t produkteve jodrunsore pyjore. N kt periudh kohore seksioni i gruas n Novobrd sht angazhuar q t mbshtes edhe implementimin e strategjis pr prdorimin e produkteve pyjore jodrunsore ku me krijimin e grupeve t grave do t bjn kultivimin e frutave pyjore n veanti t mjedrrs. Ky aktivitet do t zhvillohet me mbshtetjen e Shoqats s Pronarve t Pyjeve Privat dhe CNVPs duke angazhuar afrsisht 10 fermer t zons . Seksioni i gruas n Novobrd shpreson se me angazhim dhe vullnet do t arrij q roli i gruas n sektorin e pylltaris t fuqizohet si dhe t ket ngritje t numrit t grave t punsuara duke nxitur kshtu edhe zhvillimin ekonomik familjar.

JETO GJELBR

MARS 2014

Advanced Secure and equal property rights heating system promoted in Equal voices Equal decisions! schools
VALBONA YLLI

ARDITA DINAJ Peje, Kosovo

From this year, pupils, but even employees of elementary school Perparimi in Drelaj village of Rugova, will attend lessons and exercise their tasks in halls, classes and offices heated by an advanced heating system with wood chips. These 30 pupils of this elementary schoolare the first, who will be heated by wood chips and forest residues during the learning process. Earlier, the school has been heated with firewood, however due to the long and cold winters this region has faced difficulties to maintain appropriate temperature inside the school building. Since February 11, of this year, thanks to a joint donation of the Swedish Embassy in Kosovo through the project SIDA/ CNVP and in cooperation with the Association of Private Forest Owners Bjeshket e Rugoves, this school is equipped with a heating system with wood chips. On this date,it is inaugurated the heating system, which is expected to warm the inside space of the elementary school Perparimi of about 800 cubic meters. The project in this village of Rugova, for heating will use forest and sawmills residues, whereas will maintain the environment, will create employment opportunities even in other places, meanwhile reduces the amount of the carbon gas in the air. The heating systems furnace with wood chips is the most modern in the Balkans, while this heating way is considered green, as does not emit carbon dioxide, so, it will not pollute the outside environment during heating inside. On the inauguration day were present the chairperson of PejaCommune, along with the communal staff, representatives from the Swedish Embassy, Ministry of Agriculture, Forests and Rural Development, Forest Agency, CNVP, Communal Associations of Private Forest Owners from Peja region etc.

According to the chairperson of PejaCommune, Mr. GazmendMuhaxheri, this model is being experimented for the first time in Kosovo and the Balkans and it is a modern system with the most sophisticated version currently in the market, which uses mainly forest and sawmills residues and we believe that this will pave the way to broad application in other public facilities, enabling so, more employment, better maintenance of forests and reduction of the carbon gas in the atmosphere. While Ms. Marija Melding of the Swedish Embassy in Kosovo said that Sweden has contributed significantly on environmentdevelopment in Kosovo, as this is a beautiful country and with high natural values, which should be valuated highly. Also she said that on the case of this innovation, we are seeing a partnership and broad cooperation between forests and young generation. According to the executive director of CNVP, Mr. Peter Kampen, this is a heating system using the forest elements unused by people. This system will use the biomass produced by the community and the school will take the residues, so will be not necessary anymore to buy the fuel from somewhere else, as before. At the end of the inaugural ceremony, participants did all see the process, which begins from the forest, wood chips production and till to the furnace, from where is made the delivery of heating to the heating pipes. This process was presented by the project implementer Mr. ShaqirElezi, who emphasized that heating with wood chips is much cheaper than with petrol, or other fossil fuel. He said that to this system for generating 10 kW energy would needed 1 liter petrol, now instead it needs 2.5 kg wood chips.

Regardless of any progress, can be generally noticed a gap between the rights on land provided by law and the reality, as well unclearness into the law itself and sublegal acts. Simply to mention that theAlbanian legislation recognizes both the property rights on land on family basis and the property rights on individual basis. For example, the Civil Code approved by the Albanian Parliament in 1994 and the Law on Private Property, No. 7512, of 1991, recognize the private and individual property, as well the right of all citizens to possess and inherit the property. The family ownership on land is defined based on the Law on Land and the Civil Code classifies agricultural land as a land on familys ownership (Article 222) and not as a property that can be subdivided further amongst family members, except specific cases (Articles 226-228). So, meanwhile several laws guarantee equal individual rights both for men and women, husband and wife, son and daughter, some provisions of the same laws have defined the family and not the person as the agricultural landpossessor. Thus, even though the law allows an equal division of property amongst husband and wife, in most cases land is inherited only through male bloodline in the family and the property titles, as well, are under their names (males), except the cases when the only inheritors of the family are females. Amongst the most vulnerable in this situation are especially widows or divorced women. But, besides the effect the tradition has in this approach related to the ownership on land, there are even several other influencing factors, such as lack of knowledge on legislation by women themselves and their intrinsic tendency to pursue the tradition, thus becoming somehow prey of economic dominance by men. By not having property titles, as con-

sequence women have no possibilities to take loans, have insecurity in investments, as well as, miss the chances of financial sup-

port, such as subsidiary schemes. But, exactly the case in Petkaj commune, marks the efforts for changing of situation by recognition of

the co-use right or registration of woman as co-user. The use certificates in Petkaj are given to both, husband and wife as co-users.

ALBORA KACANI National Federation of Communal Forests and Pastures of Albania

March is Womens History Month and we decided to dedicate this number to women and girls who have devoted their work and lives to make a difference for forests and environment and of the people who live in them. This number is dedicated to those women and girls who have linked their family life with forest and products derived from it, those women and girls who work hard every day for the empowerment and awareness of other women, those women and girls who are well represented in central and academic institutions and civil society. They are an example of dedication and inspiration to all of us! And this is the best opportunity to reflect together on the achieved progress, to give messages for change and share with each another successful stories of ordinary women who play an extraordinary role with their contribution in our society. These stories make us believe that Albanian society is changing and that the phrase time has changed for women is true. Today we have more women representatives in the central institutions, more educated women and girls, strong activists and participators in civil society organizations. In the forestry sector and rural development, positive steps have

been taken with the establishment of womens producer groups for medicinal plants, non timber forest products and nuts in Dibr, Kuks, Shkodr, Kor and Elbasan districts. As well, women are now part of the boards of Forests and Pastures User Associations and Forests Regional Federations. While in Kosovo within the structures of Associations of Private Forest Owners are established womens sections in Gjakova, Gjilan and Junik. Anyways, the progress and change that our society has undergone in recent years it is not equal for men and women either in the village or town. It is time to promote gender issues and fight inequality at all levels. And here I refer particularly to those women and girls in rural areas who have witnessed gender inequality in their family, local institutions and beyond. It is time to recognize the indispensable role that women play in improving the lives of their family, food security and poverty alleviation in rural areas. They are often the main users of forests and natural resources, provide firewood and fodder for livestock, they are forests custodians and play a crucial role in the education of the young generation for the use and protection of these resources. I am sure that to most of you it sounds strange to talk about womens role in forestry and rural development as these are always seen as mens work. We still live in a soci-

ety where gender inequality is rooted and freedom in decisionmaking, the property rights, employment opportunities are a reflection of this inequality. This inequity denies to women and girls in village and town the right to fully participate in the economic, social, political and cultural life. A society where the voices are not equal and decisions are taken only from men just because the tradition says so is not a democratic society! At the end of this message, I want to gratefully thank all women and girls from Albania and Kosovo that became part with their voluntary contribution in this special addition of the Live Green newspaper. Also a special thanks goes to all the collaborators and donors over the years as the Embassy of Sweden in Albania and Kosovo (SIDA), World Bank (WB), the International Land Coalition (ILC), the Organization Connecting Natural Values with People (CNVP) who have consistently supported women and girls, especially in rural areas, to make a difference in their communities and to be an example and inspiration for many other women and girls. I wish you pleasant reading and hope that publishing a number of newspaper only by women and girls turns in a tradition for our newsletter!

Challenges and womens potentials in the forestry sector in Gjakove

MSC. BLERINA HOXHA Challenges the women face are from not being sufficiently supported by the local and central institutions, but they are willing to continue seeking further support for achieving their goals. Another challenge is awareness of rural women and their families on the womans role in the forestry sector and decision-making, law enforcement on property rights, where women to be part of the inheritance within their families, etc. Plan of activities Another important part was drafting of a plan of activities for different sectors by associations based on their communes. After numerous discussions by groups of women sections, the groups emerged with a plan basing on possibilities and potentials of associations, influenced by what the geographical and environmental conditions provide. Also there were emerged the needs, hoping to find the support from local and central institutions, as well as from various international organizations (CNVP, USAID, SIDA etc.) Women section Pashtriku Gjakove: Cultivation of strawberries on monthly basis/ March-May 2014. Women section Gjeravica Junik: Training on collection, selection and packing of mountain fruits/ March 2014. Women section Parku Novoberde: Cultivation of raspberries/March-June 2014. At this meeting were elected the governing bodies of Women Section inGjakove.