Professional Documents
Culture Documents
Biznesi Nderkombetar
Biznesi Nderkombetar
Nese dy ose me shume kompani ndajne pronesine e IDH-se kjo quhet ndermarrje e perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992 ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport qe ishte athere 4 trilion dollar. Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra per investime PORTOFOL. Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy kompanive te marra vesh. Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe investimet i tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).
mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje rend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare. Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte I ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit.
Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi i informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem. Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
Kapitulli 1
1.1Objekt i studimit te biznesit nderkombetar
Me biznes nderkombetar kuptojme te gjitha transakcionet e bizneseve qofshin ato private apo shtetrore me nje apo me shume vende te huaja. Bizneset private hyn ne biznesit nderkombetare vetem per profit ndersa bizneset shtetrore bejne biznes nderkombetare(transakcione me vende tjera) jo vetem per profit. Biznesi nderkombetare duhet studiuar sepse shumica e bizneseve qofshin ato te vogla ose te medha ndikohen nga konkurenca e vendeve tjera sepse shumica e tyre ose shesin mallra dhe sherbime ne vende tjera ose konkurohen me mallrat dhe sherbimet te cilat vijn nga keto vende te huaja. Nje Biznes mund te futet ne biznes nderkombetare edhe permes formes se exportit dhe imporitit qe ndryshojne nga forma e shitblerjeve ne vend. Biznesi jasht vendit ose biznesi nderkombetar zhvillohhet ne nje mjedis te ndryshem nga ai vendor, ky ndryshim mund te jete fizik, social(shoqeror) ose konkurues e qe ndikon ne funksionimin apo ne operimin e biznesit.
perbashket ndersa nese njeri perj partnereve eshte shteti IDH-ja quhet nderrmarrje MIXE. IDH-ja eshte angazhimi me I madh qe mund ta bej nje kompani vendase ne biznesin nderkombetare sepse ketu inevstohet jo vetem capital por edhe transferohet personeli dhe teknologjia. IDH-te zakonisht pasojne pasi qe kompania ka bere experience ne eskporitimin ose imprtimin me ate vend. Vlera e IDH-ve ne bote ne 1992 ishte 2 trilion dollar ndersa perfitonin rreth 5.5 trilion pra me shum se me eksportimport qe ishte athere 4 trilion dollar. Investimet Portofol-Jane investime jasht vendit qe nuk I japin investitorit kontrollin e kompanise. Zakonisht keto investime kane te bejne me blerjen e askioneve ne nje kompani ose me blerjen e oblgiacioneve nga investitori. Keto investime jane te rendesishme per kompanite qe nuk kane operacione te gjera nderkombetare. Ato perdoren nga kompanite ne radhe te pare per perfitime afatshkurtera financiare, si mjet per te fituar me nje siguri me te madhe se me IDH-te. Keshtu thesari I kompanive shpesh leviz neper vende te ndryshme ne kerkim te rasteve per fitime afatshkurtera pra per investime PORTOFOL. Aleancat strategjike-Jane marrveshje me rendesi strategjike qe behen midis dy kompanive te marra vesh. Korporatat shumekombeshe(KSH)-Jane kompani qe marrin iniciativa globale ne tregjet e huaja. Pra ato jane te gatshme te provojne tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes. Kategorete si eskport-importi I mallrave, eskport-importi I sherbimeve dhe Investimet I tregojne transakcionet e tyre nderkombetare(jasht vendit).
shpjegojne pse njerzit shkembejne mallra dhe sherbime me njeri tjetrin, pse njrzit dhe kapitali levizin nga nje vend ne tjetrin nepermjet biznesit dhe pse monedha e nje vendi ka vlere tjeter me ate te nje vendi tjeter. Menaxheret duke studiuar ekonomixin me lehte e dine ku ne cilin vend duhet ti prodhoj mallradh dhe sherbimet me kosto me te ulet. Menaxheret qe kane njohur nga gjeografia me mire do ta dine vend-ndodhjen, sasine, cilesine e burimeve botrore. Gjithashtu shperndarja e popullsise ne mbare boten ne menyre te ndryshme ndikon fuqishem ne mardheniet e biznesit nderkombetare. -Mjedisi konkurues-Qdo kompani vepron ne nje mjedis konkurues dhe ky mjedis eshte i ndryshem per kompanin. Nje factor konkurues qe ndryshon nga nje vend ne tjetrin eshte shpejtesia e ndryshimit te produktit. Keto dhe dallimet tjera I bejne disa kompani te shfrytezojne me mire perparesite jasht vendit. Faktoret e ndryshem konkurues I shtyejne kompanite ti ndryshojne strategjite sipas vendeve ku veprojne dhe te zgjedhin llojin e operacioneve varesisht nga produkettet dhe vendit. Elementet e mjedisit konkurues qe duhet shqyrtuar kur nderrmirret ndonje vendim ne biznes nderkombetare jane: shpejtesia e ndryshimit te produktit, permasat e konsumatoreve ne ate vend, raporti konkurente vendas/konkurente nderkombetare, kostoja e transportit te produkteve, zhvillimi I teknologjise dhe komunikimit.
Dy motoret me te fuqishem te globalizimit jane ulja e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve dhe faktoreve te prodhimit dhe ndryshimet teknologjike veqanerisht te komunikimi, perpunimi I informacionit dhe transportit. Ulja pra e pengesave te levizjes se lire te mallrave dhe sherbimeve(tregtise) dhe faktoreve te prodhimit(investimeve) e ben globalizimin teorik, ndersa ndryshimet teknologjike si ato te transportit dhe te komunikimit e bejne nje realitet te prekshem. Permiresimet teknologjike dhe ulja e pengesave te tregtis dhe te investimeve ka ndihmuar ne globalizimin e tregjeve dhe te produkteve.
Kapitulli 3
3.1. Shkaqet dhe Synimet e Politikave te Tregtise dhe te Investimeve
Qdo vend ka politiken e vet te tregtise dhe te investimeve nderkombetare, keto politika mund te njoftohen publikisht mirpo mund te mbeten edhe secrete. Politikat shtetrore kane per qellim nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive shtetrore. Ushtrimi I ketyre politikave eshte si rezultat I sovranitetit kombetar qe I jep te drejten shtetit te kujdeset per vendin dhe qytetaret e saj. Politika shteterore mund te ndikoj ne tregti apo ne investime ne menyre te drejteperdrejte apo terthorazi. Veprimet politike te shume vendeve sot synojne ne rritjen ose ne ruajtjen e nivelit te jeteses se qytetareve te vendit, stimulojne zhvillimin kombetar, punezenien e plote dhe keto synime jane te lidhura njera me tjetre ngusht, rritja e njeres shkakton rritjen e tjeres dhe anasjelltas. Dhe keto synime shtetrore mund edhe te ken ndikim nderkombetare, p.sh nese nje vend eksporton me sasira te medha ne nje vend tjeter ateher ne vedin importues punzenia mund te bjere. Nje vend poashtu mund te ndejk politiken qe synon transferimin e teknologjise nga jashte. Gjithashtu qeverite mund te kufizojne importet sepse ata mund te konsiderojne qe importet mund te kercnojne kulturen, shendetsine dhe standardin dhe cuisine e jeteses ne vend. Nje nga qellimet me te rendesishme te masave te politikes se jashtme eshte sigurimi kombetare. Shtetet gjithashtu mund te kene nevoje ta kufizojne ose ta nxisin fluksin e tregitse dhe te investimeve ne menyre qe te mbrojne kapacitetet e industries qe jane te rendesishme per sigurimin kombetare. Gjithashtu konfliktet midis vendeve ndodhin kur synimet e politikes se jashtme prekin masat per tregtine dhe investimet.
reduktimin e e barrierave tregtare, ndersa ne Raudnin tjeter te Uruguajit u perqendruan ne tregtine e sherbimeve, mbrojtjen e te drejtave te pasurise intelektuale si dhe per reduktimin e barrierave tregtare. WTO(world trade organization) e ka zavendesuar GATT-in qe tash perfshin shumicen e vendeve te globit, dhe ka zgjeruar veprimtarine e saj shume me teper sesa marrveshjet per tregti dhe tarifa. FMN(fondi monetar nderkombetar)- nje institucion tjeter nderkombetar, themeluar ne vitin 1943 qe ta siguroj stabilitetin e sistemit monetar nderkombetar dhe dhe qe te siguroj kurset fikse te kembimit midis vendeve, poashtu huazonte te holla per ti ndihmuar vendeve te shkatrruara nga lufta dyte botrore. Banka Botrore-Ka pasur ndikim te madh nderkombetare, formuar ne vitin 1944 per te ndihumar vendet qe vuanin nga shkatrrimet e luftes, si dhe me vone e mori detyren per te ndihmuar zhvillimin botror. Kur vendet here pas here kishin emergjenca, ajo I ka dhene si nje infuzion thene figurativish per te stimuluar ngritjen ekonomike ne ato vende.
3.3. Ndryshimet ne Mjedisin Politik Global dhe Politikat e Tregtise dhe te Investimeve
Tri jane ndryshimet e medha qe kane ndodhur ne mjedisin global politik qe kane sjellur ndryshime ne politiken e tregtise dhe te investimeve: -Reduktimi I ndikimit te politikave vendase-zgjerimi I lidhjeve globale midis kompanive, industrive dhe vendeve ka ndikuar ne reduktimin e ndikimit te politikave vendase. -Roli I institucioneve nderkombetare-Thellimi I konfliktit midis vendeve te industrializuara dhe vendeve ne zhvillim-
permban edhe kushte te caktuara qe duhet ti permbahen investitoret siq jane: numri I vendeve te punes qe duhet te krijohen, niveli I te ardhurave qe mund te riatdhesohen, funksioni qe do te kryhen nga te huajt etj, dhe me vendosjen e kufizimeve te imporit mund te themi se shtrenjetohen qmimet ne vend. -Kufizimi I eksporteve- Perveq kufizimit te importeve vendet kontrollojne edhe eksportet e tyre, arsyet per kete veprim jane te ndryshme: oferta e kufizuar ne vend apo mungesa e ofertes ne vend, deshira per ta mbajtur kapitalin ne vend si dhe sigurimi kombetar. Shume vende kufizojne nxjerrjen jasht te kapitalit te tyre ndersa qytetaret jane te interesuar ta investojne kapitalin jashte ku niveli I sigurise dhe I interesit eshte me I madh. Dhe ne kete lufte kompanite fitojne, kjo mase I frenon edhe investitoret e huaj potencial ne vend sepse ata nuk investojne ne nje vend ku eshte e kufizuar nxjerrja e kapitalit jasht vendit pra ata nuk jane te sigurt per riatdhesimin e kapitalit te tyre qe do ta investojne ne vend. -Nxitja e eksporteve- Deshira per ta rritur pjesmarrjen ne tregitn dhe investimet nderkombetare ka quar qe vendet te hartojne programe te ndryshme per nxitje te saj, keto programe behen per ti ndihmuar firmat vendase te zgjerohen, te neutralizojne apo te kundershtojne perpjekjet per eksportet e vendeve tjera. Qeverite ndihmojne ne pajisjen me perparsi te firmave qe punojne per eksport, I ofrojne informacione me kosto me te ulet, pjesmarrje ne ekspozita te ndryshme shtetrore me me pak shpenzime I japin subvencione te promocionit ETJ. Kur vendet kane keqsim te bilancit tregtare(deficit te bilancit tregtar) politikat tregtare te shtetit perqendrohen ne programe te eksporteve. -Nxitja e importeve- Ne fushen e tregitse masat nxitese te importit I zbatojne vendet qe kane suficit te larte bilancit tregtare. Ato shpresojne qe ta balancojne kete bilanc tregtare. Rast tipk eshte JETRO organizate japoneze qe ne fillim u krijua per te nxitur importet nga jasht ndersa tash ben inkurajimin apo nxitjen e eksporteve. Shume vende jane duke perdorur masa per terheqjen e IDH-ve ne vend per te krijuar rritjen ekonomike ne vend. Stimulimet qe perdoren per te terhequr IDH-te ne vend jane: stimujt fiscal-zbritje per shpenzimet kapitale, perjashtimet nga taxat(tax holiday). Stimujt financiar-ofrojne perparsi per investitoret e huaj sin e sigurimin e tokes apo ndertesave, sigurojne huate dhe garancionet e tyre etj dhe stimujt jofinanciar- si mbrojtaj speciale nga konkurenca nepermjet tarifave, kuotave te importit si dhe I bejne lehtesime duke investuar vet vendi ne infrastukture. Duhet cekur se nxitja e IDH-ve edhe e importeve ne vend mund te veje ne disavantazh firmat e vendeve.
Kapitulli 5
5.2. Natyra e Bilancit te Pagesave
Bilanci I pagesave paraqet nje forme pasqyre qe permban regjistrimet e transakcioneve(pagesave) nderkombetare qe behen ne nje periudhe te caktuar ndermjet subjekteve te vendeve te ndryshme. Pra bilanci I pagesave paraqet raportin midis te hyrave dhe te dalave gjate nje peridhe te caktuar p.sh nje vit, por mund te perpilohet edhe per nje periudhe 6 mujore ose 3 mujore. Kjo pasqyre e bilancit te pagesave permban burimet e fondeve dhe perdorimet e fondeve. Qdo transakcion me vende tjera qe perfundon me daljen e fondeve jasht vendit paraqet perdorim te fondeve(p.sh me importimin e mallrave, importimin e shperbimeve, eksportimi I kapitalit dhe transferet te njeanshem) dhe e kunderta qdo transakcion me vendet tjera qe perfundon me terheqje te fondeve nga jasht ne vend paraqet burim te fondeve(p.sh me eksportimin e mallrave, eksportimin e sherbimeve, importimin e kapitalit dhe transferet te njeanshem ). Dhe qdo diference midis perdorimit te fondeve dhe burimit te fondeve mund te rezultoj me deficit kur burimet jane me te vogla se perdorimet dhe me suficit kur burimet e fondeve jane me te medha se perdorimet e fondeve.
perdorim fondesh. Llogarite kapitale ndahen ne dy zera: sipas pjekurise se investimeve dhe te huave si dhe sipas shtrirjes se kontrollit dhe pronesise. Llogaria e IDH-ve regjistron investimet me pjekuri te pritshme me shume se nje vit, kur investitori ka pronesi me shume se 10 %. Ndersa llogaria e portofolit te investimeve rregjistron investimet me pjekuri origjinale mbi nje vit mirpo kur investitori ka ne pronesi me pak se 10%, pra ai perfshin blerjet e aksioneve, obligacione etj nga organizata ose individe te ndryshem jasht vendit. Keto dy llogari bejne pjese ne llogarite kapitale afatgjate. Llogaria kapitale afatshkurter- Regjistron investimet midis vendeve kur pronat kane nje pjekuri origjinale prej me pak se nje vit. Zerat tipik te kesaj llogaria kapitale afatshkurter jane depozitat e bankave te huaja dhe huate e linjave te kreditimit afatshkurter jasht vendit. Bilanci I llogarise kapitale tregon rrjedhen neto te investimeve per periudhen e caktuar raportuese. Nese investimet e hyra kalojne investimet e dala atehere kemi suficit ne llogarine kapitale dhe e kunderta. Bilanci I pergjithshem tregon hyrjet diferencen neto midis hyrjeve dhe daljeve te fondeve investive dhe tregtare ne vend ne krahasim me vendet tjera. Suficiti ne bilancin e pagesave tregon se ne vend jane futur me shume fonde investime dhe tregtare se sa kane dale. Lidhjet midis llogarive rrjedhese dhe llogarive kapitale-Llogarite rrjedhese dhe kapitale jane shume te lidhura ngusht mes njeri-tjetrit per shkak te ketyre arsyeve: 1)Shume transakcione te llogarise rrjedhese shoqerohet me transakcione te llogarise kapitale siq ndodhe kur eksportete behen me kredi si dhe 2)Fondet qe dalin jasht vendit nepermjet llogarive rrjedhese shpesh futen ne vend nepermjet llogarive kapitale. 3.Llogarite e rezervave zyrtare-Jane nje prej burimeve te likuditetit nderkombetare te ekonomise kombetare, me likuiditet nderkombetare nenkuptojme aftesine e vendit qe ti financoj obligimet afatshkurtera ndaj vendeve tjera botrore, perkatesisht jane burime per financimin e deficitit ne bilancin e pagesve. Zeri I pari I llogarise se rezervave zyrtare jane rezervat zyrtare qe jane te lidhura ngushte me gjendjen e bilancit te pagesave, deficiti I bilancit te pagesave ndikon ne uljen e rezervave zyrtare dhe anasjelltas. Ky ze tregon ndryshimet ne sasine e fondeve qe jane menjehere ne dispozicion te vendit per te bere pagesa nderkombetare, keto rezerva mund te jene ne forme te arit, ne forme te monedhave lirisht te konvertueshme si euro ose dollari. Zeri I dyte I llogarise se rezervave zyrtare jane huate zyrtare, ky ze tregon huadhenien ose huamarrjen midis autoriteteve monetare te vendeve te ndryshme, keto mirren ose jipen per balancim te bilancit te pagesave. Deficiti i bilancit te pagesave rezulton me uljen e rezervave zyrtare ose rritjen e huave zyrtare(marrjes hua nga autoritetet monetare). Ndersa nje suficit ne bilancin e pagesve rezulton me rritje te rezervave zyrtare per te njejten shume sa eshte edhe suficiti ose ne dhenien hua autoriteteve monetare ate shume te suficitit.
Kapitulli 7
1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder? Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe marrveshjet midis vendit mik dhe prites. 2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites? Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder. 3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet? Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se lire te mallrave dhe sherbimeve me background politik. Sanksionet jane masa te veqanta shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht. Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te qendrimeve te tyre ne rajon. 4. Kontrollet e eksporteve? Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane: sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet perkatese qe detyron kontrolli. Formatted: German (Germany) Formatted: German (Germany) 5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder? Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ. 6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik? Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj. 7. Kufizimet dhe diferencat ligjore? Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te botes. 8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare? Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare, nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj. 9. Ligji nderkombetare? E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
Kapitulli 7
1. Mjedisi politiko ligjor dhe biz.nder? Menaxheret e sukseshem te nderrmarjeve qe bejne biz.nder jane ata qe e kuptojne mire mjedisin ligjor, politik dhe kulturor te vendeve me te cilat ben biz. ajo nderrmarje. Ligjet jane si rezultat I vendimeve politike dhe studimi I mjedisit politico-ligjor behet ne tri pjese: ne politikat dhe ligjet e vendit prites, politikat dhe ligjet e vendit mik si dhe marrveshjet midis vendit mik dhe prites. 2. Mjedisi politiko-ligjor I vendit pirites? Menaxheret e nderrmarjeve qe bejne biz.nder nuk mund ti injorojne politikat dhe ligjet e vendit sepse ato ndikojne ne nderrmarjet nderkombetare p.sh legjislacioni per pagen minimale, legjislacioni I disa vendeve per krijimin e fondit te mjedisit I dergon keto nderrmarje ne disavantazh. Mjedisi politik ne mjaft vende priret te siguroj mbeshtetje nderrmarjeve te vendit per biz.nder, p.sh shteti mund te pranoje te reduktojne barrierat tregtare dhe keto veprime ndikojne ne nderrmarje per tu zjgeruar ne biznes nderkombetare. Tri jane fushat kryesore politico-ligjore te shtetit ku duhet te perqendrohen menaxheret nderkombetare: embargot dhe sanksionet tregtare, kontrollet e eksporteve dhe rregullimi I sjelljes se biz.nder. 3. Qka jane Embargot dhe Sanksionet? Embargot dhe Sanksionet jane veprime qeveritare qe ndikojne ne fluksin e tregtise se lire te mallrave dhe sherbimeve me background politik. Sanksionet jane masa te veqanta shtrenguese te pjeshme si jane p.sh anulimet e financimit te tregtise se teknologjise se larte, ndersa Embargot zakonisht jane me te thella dhe ato ndalojne tregtine teresisht. Embargot dhe sanksionet pra siq e dime kane qene te vendosura ndaj serbise per shkak te qendrimeve te tyre ne rajon. 4. Kontrollet e eksporteve? Shiume vende kane sisteme te kontrollit te eksportit, dhe shkaqet e kontrollit jane: sigurimi kombetare, politikat e jashtme, mungesa e ofertes ne vend, mosperhapja e armeve nukleare. Bota perendimore e ka harmonizuar sistemin e kontrollit te eksporteve nepermjet COCOM(komiteti koordinues per kontrollet e eksporteve multilaterale) me qender ne Paris qellimi I se ciles eshte te percaktoj listen e artikujve te cilet eshte nevoja te kontrollohen dhe qe nuk kane ne nevoje te kontrollohen. Megjithate kontrollet e eksporteve jane pengese e madhe per bizneset kryesisht te vogla dhe te mesme gjate berjes biznes nderkombetare, per shkak te kohes qe duhet per te plotsuar dokumentet perkatese qe detyron kontrolli. Formatted: German (Germany) Formatted: German (Germany) 5. Rregullimi I sjelljes se biz.nder? Vendet mund te zbatojne ligje speciale dhe rregullime qe sjelljet e biznesit nderkombetare te firmave te drejtohen sipas kufijve moral dhe etik. Instrumente te
rendesishem me te cilin synohen te diktohen veprimtarite e biznesit nderkombetare jane bojkotet, ligjet antitrust, ligjet e kunder mites dhe korrupsionit ETJ. 6. Mjedisi politiko-ligjor I vendit mik? Menaxheri I mire duhet te kuptoje mire mjedisin politico-ligjor te vendit me te cilin operon firma. Te gjitha firmat parapelqejne te bejne biznes ne ato vende ku ekziston nje qeverisje stable dhe miqesore por ajo veshtire gjehet. Ne qdo vend ekziston rreziku politik, mirpo shkalla e rrezikut eshte e ndryshme ne vendet e ndryshme, rreziku me I ulet eshte ne ato vende qe jane te shquar historikisht per qendrueshmeri. Gjithashtu ekzitojne edhe politika nga nje qeveri e re ose nga prirjet e forta nacionaliste ndaj investimeve te huaja siq jane shpronesimi, konfiskimi, atdhesimi etj qe paraqesin transferimin e pasurise nga I huaji tek shteti dhe eshte bere nje dukuri mjaft e perhapur koheve te fundit. Vendet gjithashtu mund te vendosin taksa per investitoret e huaj. 7. Kufizimet dhe diferencat ligjore? Ligjet e vendeve te ndryshme ndryshojne si per nga permbajtja por edhe nga zbatimi I tyre. Ne mbare boten jane dy sisteme te medha te ligjeve: Common law- jane ligje te bazuar ne tradita dhe varet me pak nga kodet dhe statutet e shkruara se sa ne shembujt dhe traditat. Code law-paraqet ligjet te bazuara ne nje rrejt te plot kodesh dhe statutesh te shkruara. Code law eshte bazuar ne kodin romak dhe gjendet ne shumicen e vendeve te botes. 8. Mjedisi politik dhe ligjor nderkombetare? Menaxheri nderkombetare duhet te marre ne considerate te gjithe mjedisin politik dhe ligjor nderkombetare, pra marrdheniet politike ndikojne mjaft ne biznesin nderkombetare, nese ato jane te mira dhe permirsohen biznesi mund te arrij sukses dhe te perfitoj. 9. Ligji nderkombetare? E drejta nderkombetare luan nje rol te rendesishem ne biz.nder sepse ajo luan nje rol te madh ne mbrojtjen e prones intelektuale ku perfshihen shpikjet, markat tregtare, kopjet e letersise, kopjet e muzikes, artit, kinematografise,etj. Nese konfliktet ndodhin ndermjet dy paleve kontraktuese gjate biz.nder athere ligjet dhe gjykata se cila do te perdoret eshte e caktuar ne kontrate nese jo athere ata mund te zgjedhin midis vendit mik dhe prites.
Kapitulli 9
Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e pagesave nderkombetare.
-Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare. -Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave. -Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme gjate debalancimeve te bilanit te pagesave. Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave, madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit. Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit. SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve) Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit ne vitet e 70 dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper. Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve: 1. shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I vendeve ne zhvillim, 2. filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim dhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten kembime me barter. SMN-ja pas krizes se naftes Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes. Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se pergjithshme te borxheve.
kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te rezervave monetare.
Kapitulli 9
Sistemi monetar paraqet nje grumbull regullash dhe procedurash qe perdoren nga te gjitha vendet per ti realizuar pagesat nderkombetare. Pasi qe qdo vend ka njesine monetare te veqant sistemi monetare nderkombetare eshte I domosdoshem per kryerjen e pagesave nderkombetare.
_ Nxitja e bashkpunimit monetare nderkombetar. _ Te ndihmonte zgjerimin e tregitse dhe te investimeve nderkombetare. _ Te mbante kurset e qendrueshme te kembimit. _ Te ulte kufizimet qeveritare ne pagesat nderkombetare. _ Te ngushtone deficit-suficitet ne Bilancin e pagesave. _ Te jepte kredi per te lehtesuar mbajtjen e kurseve te kembimit te qendrueshme gjate debalancimeve te bilanit te pagesave. Ne FMN mund te antarsohen te gjitha vendet qe jane te gatshme ti pranojne rregullat e saja. Nje vend qe antarsohet ne FMN duhet ta bej pagesen ne forme te kuotave, madhesia e kuotave varet nga permasat ekonomike te vendit. Qdo vend duhet ta ket paritetin e monedhes se saj te shprehur ne ARI. Kjo paraqet sistemin e quajtur standardi I kembimit te arit. Ne vitin 1972 vendet ia kthyen shpinen marrveshjes se Bretton Wood-sit per kurset fike te kembimit per shkak te presioneve infalcioniste dhe filloi sistemi I kurseve luhatese te kembimit. SMN-ja pas 1973 (Kriza e naftes, kriza nderkombetare e borxheve) Kriza e naftes e vitit 1970 ndikoi ne sistemin monetare nderkombetare, qmimet e naftes filluan te ngriten qe ndikuan ne vendet importuese te naftes. Monedhat e norvegjise, SHBA, UK, te cilat kishin rezerva te naftes, u priren te vleresohen ne raport me monedhat e vendeve ta varura nga importet e naftes. Gjithashtu zhvlersimi I dollarit ne vitet e 70 dergoi ne kerkese me te larte per mallrat amerikane dhe permirsimin e B.P te SHBA-ve. Per shkak te krizes se naftes vlerat e monedhave te vendeve te ndryshme ne raport me njera tjetren vazhduan te luhateshin ashper. Viti 1982 eshte konsideruar si fillim I krizes se borxheve ku rreth 20 vende deklaruan se nuk mund ti kryenin pagesat bankare. Tri zhvillime lidhen me krizen e borxheve: 1.shume banka shtuan rezerva te medha per humbjet e mundshme nga borxhi I vendeve ne zhvillim, 2.filloi te shfaqej ne treg I dyte I borxhit te vendeve ne zhvillim dhe 3. rregullimet bankare u ndryshuan per ta bere me te lehte per bankat kembimin e borxheve me investimet ekuivalente ne vendet borxhilli te cilat kembime u quajten kembime me barter. SMN-ja pas krizes se naftes Ne vitin 1976 qmimet e naftes u stabilizuan dhe antaret e FMN-s u takuan ne Xhamajka per te disukutuar per te ardhmen e SMN-s, ne kete takim antaret konkluduan qe kthimi I kurseve fikse te kembimit nuk pershtatej me kushtet e ekonomise botrore dhe ata rane dakord te lejonin monedhat e tyre te luhateshin ne baze te kerkeses dhe ofertes. Roli I FMN-s ne SMN tash u perqendrua per ti dhene kredi vendeve me qballancim te B.P, gjithashtu ajo sherbente si forum per te biseduar ne lidhje me zgjidhjen e krizes se pergjithshme te borxheve.
nga shqetesimet ekonomike te jashtme. Nje argument tjeter te kurseve luhatese te kembimit eshte qe vendet do te jene te lira te zgjedhin piken e tyre ne kurben e Filipsit(raporti midis papunesise dhe inflacionit). Nje argument tjeter I kurseve luhatese te kembimit eshte se ato jane me te orientuara nga tregtia e lire. Si dhe sistemi I kurseve fikse te kembimit shmang nevojen qe autoritetet monetare te mbajne sasi te medha te rezervave monetare.
9.4.Mundesia e kompormisit
Ne praktike as KFK as KLK nuk jane treguar te sukseshme. Viteve te fundit jane propozuar nje sere kompromisesh midis KFK dhe KLK, ato komprpomise dallojne nga shkalla net e cilen autoritetet do te nderhyjne ne tregjet per te ndikuar ne vleren e monedhes dhe per masen e kooperimit qe kerkohet midis vendeve qe pasqyrohet me konceptet TARGET ZONE dhe REFERENCE ZONE. 1.Target Zone Sistem monetar qe do te lejone vendet e medha te percaktonin nje kufi mbi te cilin monedhat e tyre mund te luhaten ne raport me njera tjetren. 2.Reference Zone Sistem monetar me I dobet se target zone ne te cilin vendet nuk jane te detyruara te nderhyjne ne treg per te mbrojtur monedhen nga luhatjet ne raport me monedhat e tjera.
Kapitulli 11
11.1. Kuptimi I Korporatave Shumekombeshe
Diskutimi I perkufizimit te KSH-ve vazhdon lidhur me numrin minimal te vendeve, permasat e kompanise etj. Kombet e Bashkuara I perkufizojne KSH si nderrmarje qe kane kontrollin e prodhimit dhe te sherbimit ne vendet ku jane te vendosura ato. KSH-te jane nderrmarje qe marrin iniciativa globale ne tregjet dhe produktet e huaja, dhe ato jane te gatshme ti provojne te tregjet dhe produktet ne qdo vend te botes p.sh IBM, McDonalds etj.
11.2. IDH-te
IDH-te jane ato investime qe I japin investitorit kontrollin e kompanise se huaj, ne nje IDH perveq qe angazhohet kapital aty transferohet edhe personeli dhe teknologjia. IDHte viteve te fundit kane pasur rritje jashtezakonisht te medha. Firmat bejne IDH per keto arsye apo per keto faktor: Faktoret e marketingut siq jane rritja e tregut, deshira per te avancuar eksportet e kompanise, ndjekja e konkurences, ndjekja e klienteve etj. Faktoret e kostos si jane deshira per te qene afer lendeve te para, kostoja me e ulet e punes, kostoja me e ulet e transportit, disponibilitetii I kapitalit dhe teknologjise etj. Klima e investimeve siq jane stabiliteti politik, lehtesite e kembimit te monedhes, stabiliteti I kembimit te valutave, struktura e taksave etj.
qrregulluese te planeve te tyre ekonomike sepse ato lane pak ndikim ne vendimmarrjesn e KSH-se.
ndersa tjetri mendon qe fitimin e akumuluar ta riinvestoj per zgjerimin e veprimtarise. Kompromisi Per formimin e nje JV duhet te gjihen partneret e pershtatshem, ajo nuk mund te krijohet nese partneret qe dojne te hyne ne nje JV kane pervoje ne te njejten fushe. Para krijimit te nje JV se pari duhet te negociohet lidhur me: Politikat dhe strukturat financiare, punsimin dhe tranjimin, organizimin e marketingut, prodhimin, pronsine kontrollin dhe drejtimin, zgjidhjen e konflikteve, ne te kunderten nuk do te funksionoj nje JV I tille. Kontratat e drejtimit Kontrata e drejtimit paraqetitet kur firmat shesin pervojen e udhheqjes te kompanise per shmangien e rrezikut dhe per perfitimet nga pronesia. Kontratat e drejtimit mund te jene me teper se masat mbrojtese, ato perdoren per te mbrojtur interesat e investimeve ekzistuese kur ato jane shpronesuar pjeserisht nga qeveria vendase. Nje forme e specializuar e kontratave te drejtimit jane operacionet TURKNEY.
Pyetje KAPITULLI 12
1. Faktoret qe percaktojne tregtine me kompenzim(CT)? Tregtia me kompenzim(Counter Trade) eshte nje shitje me kompenzim, pa para, te mallrave sherbimeve apo indeve. Transakcionet ne tregtine me kompenzim rriten kur rrethanat ekonomike bejne me fitimprurese kembimin e mallrave drejteprdrejt sesa me ndermjetesimin e parase. Faktoret qe nxisin kete lloj biznesi jane mungesa e parave, mungesa e besimit tek paraja apo lehtesia me e madhe e transakcioneve duke perdorur vetem mallrat. 2. Llojet e tregtise me kompenzim(CT)? Llojet e tregtise me kompenzim jane: Blerja me counter(marrveshja paralele) - mirpo shpesh blerja nuk eshte ne vlere te barabart prandaj ajo mund te kompenzohet me nje shume parash per te plotesuar diferencen. Bay Back(marrveshja me kompenzim) - nje shembull tipik eshte marrveshja midis Levis dhe Hungarise ku kompania ia dha Know How-in dhe markat e Levis Hungarise, ku nje pjese te prodhimit hungaria ia jep si kompenzim firmes se Levisit. Nje forme tjeter e tregtise me kompenzim eshte quajtur Offset qe lidhen me shitjen e artikujve me permasa dhe qmime te medha si avionet etj. Koheve te fundit me shpesh perdoret marrveshja paralele(Counter Purchase). 3. Qendrimi zyrtar ndaj tregtise me kompenzim(CT )? Qendrimet nacionale ndaj tregtise me kompenzim ndahen ne tri grupe: 1.Qendrimi I qeverive nacionale I manifestuar ne vend dhe jasht vendit, 2.Qendrimi I qeverive te huaja dhe grupimeve ekonomike rajonale si BE-ja etj dhe 3.Qendrimi I institucioneve nderkombetare si GATT, FMN, OKB etj. Duhet cekur se qeverite nacionale kane pasur dukshem nje qendrim kunder tregtise me kompenzim. 4. Qendrimi I institucioneve nderkombetare ndaj tregtise me kompenzim? Institucionet nderkombetare jane kunder tregtise me kompenzim, qendrimet e FMN-s dhe te GATTOBTs pra jane kunder tregtise me kompenzim, ato ankohen dhe thone qe edhe mbijetesa e ketyre institucioneve kercnohet prej efekteve te tregtise me kompenzim. Zyrtaret e OECD-s gjithashtu nuk I aprovojne marrveshjet per tregti me kompenzim te cilet ndjejne se marrveshjet e tilla rrisin konfliktet tregtare ofruesve konkurues qe nuk bejne marrveshje te tregtise me kompenzim dhe ofruesve jokonkurues qe jane te perfshira ne marrveshje te tregtise me kompenzim. 5. Qendrimi I korporatave ndaj tregtise me kompenzim? Megjithese shumica e korporatave mund te mos I pelqejne transakcionet e tregtise me kompenzim
ata detyrohen te angazhohen ne to sepse firmat e tyre mund te humbnin ne krahasim me rivalet qe jane te angazhuar ne tregti me kompenzim. Gjithnje e me teper kompanite jane te deyruara te marrin pjese ne sigurimin e mllrave nepermjet tregtise me kompenzim per shkak te motiveve reaktive dhe proaktive. Koheve te fundit korporatat po e perdorin tregtine me kompenzim per te ndryshuar pozicionin e tyre ne treg. 6. Shfaqja e ndermjetesve te rinje ne tregtine me kompenzim? Rritja e transakcioneve ne tregtine me kompenzim ka ndikuar ne shfaqjen e ndermjetesve te rinje qe mirren me keto lloj transakcionesh, keta ndermjetes jane disa kompani te specializuara qe jane krijuar per te ndihumuar transakcionet ne tregtine me kompenzim te kompanive tjera.
Pyetje KAPITULLI 13
1. Drejtimi I rrezikut te kurseve te kembimit? Nje nder rreziqet kryesore per qdo firme qe eshte e angazhuar ne biz.nder. eshte luhatja e kurseve te kembimit dhe natyrisht menaxheri I firmes nuk mund te ndikoj mbi to mirpo nga menaxheret kerkohet qe ti analizojne mire luhatjet e kurseve te kembimit dhe ti kontrollojne ato kur eshte e mundur. 2. Ekspozimi I konvertimit(EK)? Ekspozimi I konvertimit perfshin efektet e mundshme ne pasqyrat financiare te firmes, e keto efekte e kane burimin nga ndryshimet ne vleren e monedhave.Kontrollimi I ekspozimit te konvertimit mund te behest me ane te nje teknike te quajtur Balance Sheet hedge. Ndryshe ekspozimi I konvertimit quhet edhe ekspozimi kontabel. 3. Ekspozimi I transakcioneve(ET)? Ekspozimi I transakcioneve ndodh ne qdo kohe qe nje firme eshte e angazhuar ne transakcione ne nje monedhe te huaj, kjo ndodh sepse kursi I kembimit mund te ndryshoj nga nga momenti ne moment. Ekzistojne disa menyre per te kontrolluar Ekspozimin e Transakcioneve, duke marrur pjese ne tregjet Future Forward apo Option. 4. Ekspozimi ekonomik(EE)? Ekspozimi ekonomik paraqet nje koncept me afatgjate sesa EK dhe ET. Ai paraqet mundesine qe ndryshimi I vleres se monedhave te ket nje efekt afatgjate mbi vleren e firmave. Vlerat e firmave mund te ndryshojne per shkak se ndryshimi I kurseve te kembimit mund te ndikoje shumen e Cash Flow-it per nje periudhe te caktuar. 5. Politika e kapitalit qarkullues? Politika e kapitalit qarkullues ka te bej me menaxhimin afatshkurter te mjeteve dhe detyrimeve te firmes. Menaxhimi I arkes(Keshit) eshte me I rendesishmi ne politiken e kapitalit qarkullues. Menaxheri financiare duhet te mbeshtet ne keto tri drejtime per te udhhequr arken. 1. Menaxheri duhet te sigurohet qe keshi eshte I mjaftueshem per te shlyer te gjitha detyrimet. 2. Menaxheri financiare duhet ti minimizoj tepricat e keshit dhe te sigurohet qe ky kesh te investohet sa me shpejt dhe me efikasitet me te larte. 3. Duhet te merren masa qe keshit te arketohet sa me shpejte qe eshte e mundur. 6. Qka paraqet SWIFT? SWIFT(Society of WorldWide Interbank Financial Telecommunications) paraqet nje sistem per te transferuar fondet nga nje vend ne vendin tjeter, dhe ajo eshte prone e nje grupi bankash, dhe perparsia e SWIFT-it eshte tek shpejtesia dhe siguria e larte, transakcionet mund te kreditohen brenda minutes. 7. Qka paraqet Ekstraterritorialiteti? Ekstraterritorialiteti paraqet p.sh kur nje KSH funksionon ne shtetin tjeter me ligjet e vendit te vet. Rast tipik I ekstraterritorialitetit jane edhe AMBASADAT.
8. Financimi I tregtise nderkombetare? Financimi I tregtise nderkombetare eshte shume kompleks sepse shitesi dhe bleresi gjate berjes biznesit nderkombetare nuk e njohin njeri tjetrin dhe qka eshte me e rendesishmja nuk jane te familjarizuar me gjendjen financiare te njeri-tjetrit dhe tregtia me llogari te hapur ne kete rast paraqet nje rrezik te madh per shitesin. Dhe format kryesote re financimit te tregtise nderkombetare jane Kredia Dokumentare dhe Kambialet. 9. Kredia dokumentare(KD)? Kredia Dokumentare paraqet formen me te zakonshme te financimit te tregtise nderkombetare. Kredia dokumentare eshte nje premtim qe bleresi nepermjet saj ia ben shitesit per tia paguar mallin por nuk eshte mjet pagese. Kete e ben kur bleresi nga banka e tij kerkon nje leter krediti ne emer te shitesit me te cilen kjo banke i premton se do ta paguaj shitesin ose banken e tij. 10. Kambialet? Pagesat gjate financimit te tregtise nderkombetare kryhen me kambiale qe paraqesin nje dokument te ngjajshem me qekun personal. Ai eshte urdher I njeres pale per te paguar tjetren. Kambiali mund te jet sight draft dhe time draft. Sight draft eshte urdher per tu paguar me tu pare ndersa Time draft eshte I ngjajshem me qekun e padatuar pra banka do ta paguaj ate draft pas disa koheve pas 30, 60, 90 diteve. 11. Buxhetimi kapitalit nderkombetare? Buxhetimi kapital paraqet procesin e analizes se projekteve te investimeve afatgjata te firmes. Kriteri me I pershtatshem per analizen e buxhetimit te kapitalit eshte vlera e tanishme neto(VTN). Per nje projekt investimi kjo paraqet shumen e hyrje-daljeve te keshit minus perqindja e caktuar e interesit. Metoda e VTN-s mbeshtetet e fluksin e keshit(CASHFLOW) dhe merr parasysh edhe koston oportune te parave te investuara. 12. Ndikimet ne biznesin nderkombetare? Fitimet e gjeneruara nga nje projekt investimi jasht mund te ndryshoj na fitimet qe arrijne te merren nga kompania meme, kjo ndodh per disa arsye: 1.Vendi prites ku ngjan investimi mund te vendos kufinje per riatdhesimin e fondeve nga kompania meme, pra fondet mund te jene te larta por nuk mund te disponohen nga kompania meme. 2. Ndryshimet ne kurset e kembimit mund te kene efekte te ndjeshme ne shumen e fitimeve te marra nga kompania meme. Analiza e rrezikut nderkombetare per te menaxhuar rrezikun nderkombetare duhet ti analizojme ket faktore: Levizjen negative te kurseve te kembimit, Shpronsimin, ndryshimet ne nivelin e inflacionit, ndryshimet ne ligjin e taksave etj. 13. Financimi I investimeve nderkombetare? Financimi I investimeve nderkombetare behest ne disa menyra, menaxheri financiare se pari duhet te mendoj a ta bej financimin me kapitalin e vet apo hua qe eshte quajtur struktura e kapitalit. Perdorimi I financimit me shume me hua sesa me kapital te vet eshte rrezik I larte por edhe kthim I larte. Financimet e firmave nderkombetare mund te
behen me ane te huave siq jane: Obligacionet e emetuara nga vendi kompanise meme, euro-obligacionet etj dhe me ane te kapitalit te vet siq jane: Aksionet e emetuara ne vendin prites, aksionet e emetuara ne vendin e vet ETJ.
Pyetje KAPITULLI 14
1. Diferencat ne funksionet kontabel ndermjet vendeve? Ekzistojne kater ndryshime konceptuale ndermjet vendeve ne kontabilitet lidhur me qeshtjet makroekonomike, mikroekonomike, kontabilitetit si discipline e pavarur dhe kontabilitetit uniform. Duhte cekur se alternativa e kontabilitetit uniform lejon shume pak ndryshime ne praktikat e kontabel te vendeve te ndryshme. 2. Pershtatja dhe harmonizimi I sistemeve te ndryshme kontabel? Dokumentet financiare te nje vendi rralle here jane te krahasueshme me ato te nje vendi tjeter, kjo krijon veshtersi per te gjithe perdoresit nderkombetare te informacioneve kontabel e veqanerisht per investitoret e huaj dhe kreditoret. Edhe ata qe I shfrytezojne dhe ata qe I perpilojne raportet financiare deshirojne qe ato te jene te krahasueshme me ato te vendeve te tjera, mirpo ne kete drejtim ka shume pengesa: nuk ekziston ndonje autoritet me fuqi mbinacionale qe te diktoj standardet nderkombetare te kontabilitetit, diferencat konceptuale lidhur me qeshtjet e financave dhe te kontabilitetit nuk mund te zgjidhen lehte. Megjithate jane bere perpjekje per harmonizimin e praktikave te kontabilitetit ne bote siq eshte IASC (komiteti per standardet nderkombetare te kontabilitetit) qe tani ka mbi 50 perfaqesues. 3. Kontabiliteti I transakcioneve nderkombetare? Parimet nderkombetare te kontabilitetit aplikohen vetem atehere kur firma hyn ne transakcione qe shperehn ne monedhe te huaj. Keto transakcione mund te jene te dy llojeve: transakcionet qe perfshihen ne INCOME STATEMENT qe lidhen me impeksp e mallrave dhe sherbimeve duke perdorur monedhen e huaj dhe transakcionet qe perfshihen ne BILANC SHEET lidhen me dheninen hua dhe investimet jasht vendit duke perdorur monedhen e huaj. 4. Raportimi financiar I operacnoneve nderombetare? Menyra e raportimit financiare te firmes qe kryen operacione jasht vendit varet masa e zotrimit te kapitalit themelues. Nese nje firme posedon me pak se 10% te kapitalit te kompanise se huaj atehere per evidentimin e investimeve perdoret metoda e kostos, nese ka prej 10%-50% perdoret metoda e kapitalit dhe nese ka me shume se 50% perdoret metoda e konsolidimit. 5. Taksimi Nderkombetare? Te gjitha qeverite kane te drejte per te vendosur taksa mbi te ardhurat dhe fitimet qe
siguron qedo subjekt ne kufijte e vendeve te tyre. pra qdo firme e huaj ne nje vend paguan taksa qe jane ne fuqi ne ato vende dhe obkektiv I firmave eshte minimizimi I shumes se taksave qe duhet te paguajne. 6. Taksimi I te ardhurave nga jasht vendit? Te ardhurat e firmave te realizuara nga eksporti, sipas kodit te taksave, taksohen njejte si te ardhurat nga shitjet ne ved. Kur korporatat eksportojne nepermjet kompanive tregtare te eksportit perfitojne nje ulje te taksave, e cila paraqet edhe nje stimulim per te eksportuar. 7. Taksimi I te ardhurave te degeve? Te ardhurat e siguruara nga deget jasht vendit u shtohen te ardhurave te firmes meme per te percaktuar detyrimin ndaj taksave. Ne mjaft vende firmat paguajne taksa dyhere si ne vendin meme edhe ne vendin prites, per te minimizuar taksimin e dyfishte ne kete rast perdoret rikuperimi I taksave te paguara jasht ne formen e kreditimt te taksave dhe zbritjes se taksave. 8. Marrveshjet mbi taksat? Nje nga qellimet e marrveshjeve mbi taksat eshte per te ngushtuar sferen e tatimit te dyfishte. P.sh zotruesit e huaj te aksioneve taksohen me 30% per dividendet qe marrin nga firma amerikane, nese midis vendeve ka marrveshje per taksat kjo shifer mund te bie deri ne 15%. 9. Qmimi I Transferimit? Qmimi I transferimit paraqet qmimin me te cilin mallrat dhe sherbimet kalojne nga firma tek filialet dhe nga filialet tek firma. Nje nder faktoret qe percaktojne qmimin e transferimit eshte edhe efekti I taksave. 10. Taksa HAVENS Vendet me taksa Havens jane ato ku taksat mbi te ardhurat qe vijne nga jashte jane shume te ulta ose nuk aplikohen fare si dhe klima e biznesit eshte shume miqesore ne keto vende p.sh: Stabilitet ekonomik politik, konvertim I lire I monedhes, sherbime te konsoliduara bankare, komunikimi e transporti. 11. TVSH? Kjo forme e taksimit perdoret ne mjaft vende te Evropes, ajo paraqet taksen mbi vleren e shtuar. Ne kosove eshte 15% TVSH-ja p.sh nese blejme nje produkt 10 dhe e shesim per 15 atehere 5 eshte vlera e shtuar mbi te cilen aplikohet ky lloj tatimi.
Pyetje KAPITULLI 15
1. Dretjimi nderkombetare I burimeve njerzore? Pavarsisht nese firma veprojne ne vend apo jasht vendit ato kane dy objektiva kryesore lidhur me burimet njerzore: se pari zgjedhja e fuqise puntore qe jane te afte per fushen perkatese te biznesit, se dyti rritja e efektivitetit te fuqise puntore. 2. Drejtimi I Menaxhereve Nderkombetare? Kur nje firme veprone ne biz.nder. me ane te operacioneve fillestare pergjegjes per fillimin e veprimtarive te eksportit jane menagxheret e marketingut ose menaxheret e shitjes. Menaxheri I marre ne pune duhet te ket pasur pervoje ne deyra, sherbime apo bashkpunime me jasht. Kur nje firme vepron ne biz.nder me ane te operacioneve te avancuara menaxhimi I I punonjesve duhet te orientohet ne nevojat per personel sipas tregjeve dhe funksioneve te ndryshme., fillimisht behest vlersimi I punonjesve ekzistues e pastaj behen plane per te zgjedhur, rekrutuar e per te trajnuar per vende qe nuk mund te plotsohen nga burimet e brendshme te vet firmes. 3. Kriteret e perzgjedhjes se punonjesve qe do te punojne jasht vendit? Tiparet e pershtatshme te nje menaxheri nderkombetare jane sa reale aq edhe ideale, ai duhet te jet person fleksibil, intelektual, me kulture te gjere, kompetence arsimoreprofesionale etj. Menaxheri jasht vendi ka me shume pergjegjesi se menagjeri qe punon ne vendin e vet. Ai duhet te jete me shume I motivuar per marrjen e vendimeve dhe udhheqjen e biznesit. Gjithashtu nje kriter tjeter I rendesishem jane edhe karakteristikat personale te menaxherit qe do te punoj jasht zakonisht firmat interesohen per shendetin e njerzve qe mund te dergohen jasht. Duhet permendur edhe krieterer e kompetences, pershtatjes dhe karakteristikave personale te menaxhereve qe do te punojne jasht vendit. 4. Perzgjedhja dhe orientimi I menaxherve? Per shkak te shpenzimeve te transferimit te menaxheri jasht shume firma I sterhollojne procedurat e perzgjedhjes duke perdorur metoden e proves. Gjate fazes se proves perdoren metoda te intervitimit te kandidatit dhe familjes se tij. Kandidatet e perzgjedhur pas kesaj duhet te marrin pjese ne nje program orientimi per qeshtjet e brendshme(kompenzimi, shperblimi dhe pergjegjesine) dhe te jashtme te emrimit. 5. Shoku kulturore? Shoku kulturor paraqet nje term qe perdoret per te shprehur qrregullimin psikologjik qe provojne shume njerez kur qendrojne per nje periudhe te gjate ne nje kulture qe ndryshon shume nga ajo e vendit te vet. 6. Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit? Kompenzimi I menaxhereve jasht vendit ndahet ne dy kategori te rendesishme: a)Paga baze dhe shtesat qe lidhen me pagat dhe b)Shtesat qe nuk lidhen me pagat. Pagat baze te nje menaxheri lidhen me kualifikimin, pergjegjesine dhe detyren dhe kjo page eshte e njete si per punonjesit e vendit meme ndersa shtesat mbi pagen jane ato qe lidhen me
ndryshimin e kostos se jeteses dhe ndryshimin e kurseve te kembimit. Shtesat qe nuk lidhen me pagat jane: shtesat per zhvendosjen, shpenzimet e udhtimit, shpenzimet e perkohshme per te jetuar etj. 7. Metodat e pages? Metoda me e perhapur e pages eshte te paguhet nje pjese e pages ne monedhen e vendit prites kurse pjesa tjeter ne monedhen e vendit meme sepse edhe vet menaxheri do te ishte I interesuar te kishte nje pjese te pages ne monedhen e vendit te tij. 8. Menaxhim I I punetorve? Fuqia puntore paraqet nje nga pasurite dhe problemet me te medha te firmes. Strategjia e punes mund te shihet nga tri perspektiva 1.pjesmarrja e fuqise puntore ne proqesin e udhheqjes dhe vendimmarrjes, 2.roli I angazhimit te sindikatave ne keto marrdhenie, 3.politikat e caktuara te burimeve njerzore lidhur me perzgjedhjen, trajnimin dhe shperblimin. 9. Permirsimi I cilsise se kushteve te punes? Me permirsim te cilsise se kushteve te punes kuptojme perpjekjet per rritjen e produktivitetit dhe rritjen e kenaqesise se punonjesve. Ketu duhet permendur: riprojektimin e punes, ndertimin e skuadrove dhe grafiket e punes. 10. Politikat Nderkombetare te Burimeve Njerzore? Shume vende kane legjislacion me kufizime per pranimin e te huajve ne pune, shume prej tyre p.sh vendet e BE-se kane plotsuar mungesat e fuqise puntore duke terhequr nje numer te madh puntopresh nga evropa lindore, Turqia, Jordania etj. BE-ja ka projektuar edhe marrveshje per levizjen e lire te punes ne vendet anatre te tij por edhe marrveshje te tjera per levizjen e lire te punes edhe te vendeve qe jane ne rruge per tu kyqur ne BE.