Dyski twarde od A do Z

Z muzeum
Historia pamici masowych siga poowy dziewitnastego wieku ju wtedy uywano kart perforowanych do wprowadzania danych do mechanicznych maszyn liczcych. Pierwsze elektroniczne komputery korzystay z pamici zbudowanej z lamp elektronowych, potem zaczy pojawia si rnej maci pamici magnetyczne bbelkowe, tamowe, bbnowe. Pierwszy w historii twardy dysk pojawi si w 1957 roku. Wtedy to IBM zaprezentowa urzdzenie o nazwie RAMAC 350 zoony z pidziesiciu 24-calowych dyskw zesp mia pojemno 5 MB, a koszt jego rocznej dzierawy wynosi 35 tys. dolarw; jak nietrudno policzy, oznaczao to 7 tys. dolarw za megabajt... W epoce maszyn mainframe budowano cae farmy dyskw z zamknitymi w klimatyzowanych pomieszczeniach zestawami talerzy o rednicach 14 czy 8 cali, wartymi grube dziesitki tysicy dolarw. Pojawienie si IBM PC w roku 1981 wcale nie zapowiadao rewolucji w dziedzinie pamici masowych system operacyjny prapeceta zawiera procedury obsugi pamici w postaci magnetofonu kasetowego, cho oczywicie istniaa take moliwo korzystania ze stacji dyskietek. Lista opcjonalnego wyposaenia IBM PC/XT z roku 1983 obejmuje ju twardy dysk o pojemnoci 5 lub 10 MB wczesne napdy o znajomej rednicy 5,25" miay wysoko trzech cali (podobnie zreszt, jak wczesne stacje dyskietek) i std wanie okrelenie full height (wspczesny czytnik CD-ROM to half height). W roku 1984 Western Digital skonstruowa - dziercy przez kilka lat godno standardu przemysowego, zastosowany w IBM PC/AT interfejs ST506, za w 1986 opracowany do spki z firm Compaq dobrze nam znany interfejs IDE (Integrated Drive Electronics). Mniej wicej rok pniej w komputerach stacjonarnych zaczto instalowa dyski 3,5" (o wysokoci 1", czyli low profile) dopiero potem znalazy one zastosowanie w przenonych laptopach. Postp technologii powodowa cigy wzrost pojemnoci i szybkoci urzdze, przy jednoczesnym spadku zapotrzebowania na energi, coraz mniejszej haaliwoci i wikszej niezawodnoci. Wyniki tego wycigu obserwujemy na co dzie. W dwudziestoletniej historii PC najbardziej eksponowany by zawsze postp technologii pprzewodnikowej. Postp w innych, bezporednio z ni zwizanych dziedzinach technologii by zawsze mniej eksponowany w cigu tego samego czasu, gdy stopniowo dokonywano 100-krotnego przyspieszania zegara procesora, pojemno typowego dysku staego wzrosa 1000krotnie. Dysk stay, dopki dziaa i do momentu, gdy mieszcz si na nim bez kopotw nasze dane i programy, rzadko bywa przedmiotem szczeglnego zainteresowania. Tylko w momencie zakupu staramy si uzyska moliwy kompromis pomidzy pojemnociami dysku i portfela, pniej dysk schodzi do swojej suebnej roli. Tymczasem od pojemnoci i szybkoci dysku zaley wydajno komputera i wygoda jego uytkowania, a niezawodno dysku to w wielu przypadkach sprawa nie tylko bardzo wana, ale wrcz kluczowa. Przecitny uytkownik komputera traktuje dysk jako czarne pudeko zdolne do zapamitania pewnej iloci danych im wicej, tym lepiej. Bardziej dociekliwi zwracaj uwag rwnie na jego parametry wydajnociowe redni czas dostpu do danych oraz szybko odczytu i zapisu. Parametry eksploatacyjne kadego urzdzenia wynikaj z jego konstrukcji, dlatego najdociekliwsi uytkownicy lubi wiedzie rwnie, co jest wewntrz czarnego pudeka i jak to dziaa.

Budowa
Stosowana w dyskach sztywnych technika zapisu nie odbiega od tej, z jak mamy do czynienia w magnetofonie czy w kartach telefonicznych, a take w dyskietkach. Wytwarzane przez elektromagnetyczn gowic pole magnetyczne powoduje uporzdkowanie domen magnetycznych w noniku ferromagnetycznym o szerokiej ptli histerezy, a ruch tak zapisanego nonika w pobliu gowicy odczytujcej powoduje w niej indukcj sygnau elektrycznego, odpowiadajcego zapisanym danym. Wspczesna technologia do odczytu danych uywa, zamiast gowic indukcyjnych, pprzewodnikowych elementw magnetorezystywnych, umoliwiajcych zwikszenie zarwno odczytywalnej gstoci zapisu, jak i zwikszenie szybkoci odczytu. Dysk stay naszego PC to wirujcy talerz lub zesp talerzy o powierzchni pokrytej nonikiem magnetycznym, a odpowiednio ustawiane na tych powierzchniach gowice zapisuj i odczytuj dane. Gowice umieszczone s na przypominajcym rami gramofonu ramieniu pozycjonujcym i dociskane do powierzchni dysku sprynami, ale podczas obrotw dysku nie stykaj si z ni powstajca w wyniku szybkich obrotw talerzy poduszka powietrzna utrzymuje gowice nad powierzchni. Rozwizanie takie nazywane jest pywajcymi gowicami i jak na razie jest bezkonkurencyjne i stosowane powszechnie, chocia s ju w toku prace nad innymi sposobami prowadzenia gowic. Jak ju wspomniaem, gowice dysku s zamontowane na konstrukcji obrotowej, budzcej skojarzenie z ramieniem gramofonu. Suszne optycznie skojarzenie nie jest jednak prawdziwe. Podczas gdy rami gramofonu byo prowadzone przez ciek zapisu na pycie, to z ramieniem gowic dysku jest zupenie inaczej musi ono by ustawione tak, by gowice znalazy si nad odczytywan wanie ciek (czy raczej na odczytywanym cylindrze). W pierwszych konstrukcjach dyskw sztywnych pozycjonowanie gowic byo realizowane przez mechanizm napdzany silnikiem krokowym (rozwizanie takie jest do dzi stosowane w napdach dyskietek). W miar wzrostu wymaga szybkociowych stosowano inne rozwizania, spord ktrych optymalnym jak na razie okazao si voice coil, czyli ukad magnetodynamiczny, wzorowany na stosowanym w gonikach (std nazwa) umieszczona w polu silnego magnesu staego cewka porusza si zgodnie z przepywajcym przez ni prdem,

ustawiajc w odpowiedniej pozycji zwizane z ni mechanicznie rami gowic dysku. Technika ta pozwolia na zmniejszenie czasu pozycjonowania gowic na zadanej ciece z kilkudziesiciu do kilku milisekund, a przy przejciach pomidzy kolejnymi ciekami nawet poniej jednej milisekundy. Tradycyjnie w komputerze PC AT adresowanie dysku przez przerwanie 13 BIOS-u (INT 13) odbywao si za pomoc trzech parametrw: cylindra, gowicy i sektora (tzw. adresowanie CHS od sw Cylinder, Head, Sector). Konwencjonalne funkcje INT 13 uyway 24 bitw do reprezentacji adresw, zatem moliwe byo jedynie zaadresowanie obszaru o pojemnoci 8,4 GB (224512 bajtw/sektor = 8,4 GB). W celu przekroczenia tej granicznej wartoci producenci wprowadzili dwa nowsze sposoby (stosowane wanie w dzisiejszych dyskach) adresowania. Pierwszy polega na rozszerzeniu reprezentacji adresu w konwencji CHS do 32 bitw, drugi czciej stosowany uywa zupenie odmiennej metody noszcej nazw LBA. W metodzie LBA (Logical Block Addressing) stosowane jest adresowanie 28-bitowe, co pozwala na zaadresowanie obszaru do granicznej (znowu!) pojemnoci wynoszcej: 228512 bajtw/sektor = 137,4 GB. Jest to warto jak na razie nieosigalna dla przecitnego posiadacza komputera (dla producentw owszem; nie tak dawno Quantum poinformowao o wyprodukowaniu dysku o pojemnoci ponad 200 GB!). Ten wanie tryb adresowania jest zalecany i zaimplementowany w BIOS-ach wikszoci dzisiejszych PC-tw. Zapis na dysku dokonywany jest w formie koncentrycznych cieek, podzielonych na sektory. Do tajemnicze pojcie cylinder, wystpujce w opisie parametrw dysku i nie znajdujce bezporedniego odbicia w jego konstrukcji, to grupa cieek o tym samym numerze na wszystkich powierzchniach roboczych. Liczba gowic odpowiada liczbie roboczych powierzchni talerzy dysku. Taki opis parametrw fizycznych dysku oraz wynikajcy z niego tryb adresowania stanowiy pierwotnie podstaw rozumienia zapisu na dysku przez wszystkie systemy operacyjne. Opis CHS (cylinder/head/sector) sprawdza si bardzo dobrze w czasach, gdy caoci procesu zapisu i odczytu danych zarzdzaa jednostka centralna przy wspudziale do prymitywnego sterownika. Nietrudno jednak zauway, e cakowita dugo pierwszej, najbardziej zewntrznej cieki jest znacznie wiksza od dugoci ostatniej, najbliszej osi talerza. Liniowa gsto zapisu jest staa dla wszystkich cieek (po prostu maksymalna), a przy staej liczbie sektorw na kadej kolejnej ciece (liczc od ostatniej do pierwszej) marnowaaby si coraz wiksza ilo miejsca. Dlatego ju od do dawna stosuje si technik MZR (Multiple Zone Recording), maksymalnie wykorzystujc dostpn powierzchni talerzy liczba sektorw w ostatnim cylindrze dysku, wynikajca z liniowej gstoci zapisu, pozostaje staa w kolejnych cylindrach do chwili, gdy ilo wolnego miejsca pozwoli na dodanie jednego sektora wicej. Na dysku powstaj w ten sposb kolejne strefy, charakteryzujce si rosnc liczb sektorw w miar zbliania si do krawdzi talerza. W pocztkowym okresie stosowania MZR praktykowano technik przeliczania geometrycznej lokalizacji danych na logiczne parametry systemu CHS. Wymagao to do kopotliwego, rcznego wprowadzania parametrw przeliczeniowych konkretnych modeli dyskw do pamici konfiguracji systemu (tzw. Setup). Od problemu indywidualnych parametrw dyskw uwolniy nas dopiero: z jednej strony rozwj interfejsu ATA, dziki ktremu system by w stanie samodzielnie odczyta z dysku i przyj do wiadomoci przeliczeniowe parametry, z drugiej za wprowadzenie BIOS-u funkcji obsugi trybu LBA (Logical Block Addressing), uniezaleniajcego adresowanie danych na dysku od ich fizycznej lokalizacji na nim.

Kodowanie danych
Zapis danych binarnych w formie magnetycznej nie jest dokonywany bezporednio bit w bit dane przeznaczone do zapisu s kodowane wedug pewnych algorytmw, ktrych zadaniem jest usprawnienie odczytu, a take zapewnienie wikszej jednoznacznoci zapisu. Kodowanie danych przeznaczonych do zapisu skada si z dwu faz najpierw do zapisywanych danych dodawane s dane nadmiarowe umoliwiajce detekcj i korekt ewentualnych bdw odczytu (CRC Cyclic Redundancy Code najprostszy, a zarazem jeden z najefektywniejszych algorytmw wprowadzania danych nadmiarowych dla celw korekcji bdw), nastpnie za wynikowe wartoci s przeksztacane tak, by unikn powtarzania duszych cigw powtarzajcych si zer czy jedynek. Historycznie pierwszym systemem kodowania danych by MFM, dzi ju zupenie nie stosowany, wyparty nastpnie przez kodowanie RLL (Run Lenght Limited) stosowane w dyskach sztywnych do niedawna, a wci jeszcze uywane przy zapisie na dyskietkach. Obecnie powszechnie stosowan technik kodowania danych na dysku jest PRML (Partial Response Maximum Likelihood), ktra zapewnia najwiksz efektywn gsto zapisu, a take najnisz stop bdu odczytu danych. Technika PRML wymaga stosowania w ukadach sterujcych dysku specjalizowanych procesorw o duej mocy, jednak technologie krzemowe s obecnie na tyle tanie, e uzyskiwane dziki nim zwikszenie gstoci zapisu z nawizk wyrwnuje nieco wyszy koszt wbudowanej w dysk elektroniki.

MZR - Multiple Zone Recording - zapis wielostrefowy

Nietrudno zauway, e w wyniku podziau kadej cieki na sta liczb sektorw, sektory znajdujce si dalej od osi dysku bd znacznie dusze (dugo sektorw wewntrznych jest ograniczona od dou maksymalnym upakowaniem bitw na jednostk powierzchni). Aby zapobiec ewidentnemu marnotrawstwu, podzielono dysk na kilka stref o okrelonej liczbie sektorw (od 60 do 120 sektorw na ciek), coraz wikszej dla stref bliszych obwodowi dysku. Zysk jest ewidentny (o okoo 25% wiksza pojemno i wydajno), przy okazji wychodzi na jaw drobne oszustwo: jak to si ma do liczby sektorw na ciek deklarowanej w Setupie BIOS? Ano, BIOS mwi swoje, a elektronika dysku po cichu dokonuje przelicze... Mao tego, wewntrz dysku dzieje si jeszcze co, o czym ani uytkownik, ani system operacyjny nie maj zielonego pojcia. Chodzi mianowicie o system obsugi bdw. Oczywicie, dane zapisywane na dysku wyposaone s w dodatkowe informacje

umoliwiajce funkcjonowanie systemu korekcji w locie (ECC on the fly, kodowanie Reed-Solomon itd). Oprcz tego jednak na kadej ciece zarezerwowana jest pewna liczba sektorw, ktre w przypadku pojawienia si fizycznych uszkodze nonika podstawiane s przez wewntrzny mikroprocesor napdu zamiast sektorw wadliwych dzieje si to cakowicie niezauwaalnie dla wiata zewntrznego. Notabene, wewntrzne ukady mikroprocesorowe, w ktre wyposaone s wspczesne napdy, maj moc przetwarzania porwnywaln z co najmniej z IBM PC/AT.

Gowice magnetorezystywne
Twardy dysk ze swoimi malekimi elementami wykonanymi z dokadnoci przy ktrej, zegarmistrzowska precyzja przypomina raczej kowalsk robot to w istocie arcydzieo technologii. Prawdziwym cudem jest jednak gowica. W nowoczesnych konstrukcjach stosuje si tak zwane gowice magnetorezystywne. Gwoli cisoci powinno si raczej uywa okrelenia hybrydowe do zapisu danych suy elektromagnetyczna gowica cienkowarstwowa (jej mikroskopijna ceweczka ma okoo 10 zwojw), gowica magnetorezystywna suy do odczytu. Wykorzystuje ona efekt zmiany opornoci elektrycznej specjalnego materiau (stop elaza i niklu) przy zmianie pola magnetycznego i jest o wiele czulsza od gowicy elektromagnetycznej. Pozwala to znacznie zmniejszy powierzchni zajmowan przez kady bit informacji, a wic zwikszy gsto zapisu. Wspczesne dyski charakteryzuj si gstoci rzdu 1 gigabita na cal kwadratowy, za w laboratoriach IBM (to wanie w nich stworzono pierwsze gowice magnetorezystywne) osignito w grudniu 1996 roku gsto 5 gigabitw na cal kwadratowy. Przy tej gstoci na jednym calu dugoci cieki mieci si 240 tysicy bitw, na jeden cal promienia dysku przypada 21 tysicy cieek, a jeden bit zajmuje powierzchni 1,2 na 0,1 mikrometra (przekrj ludzkiego wosa zmieciby okoo 1000 bitw). Dziki doskonaleniu technologii GMR (Giant Magnetoresistive Effect) naukowcy przewiduj osignicie przed kocem wieku gstoci 10 Gb na cal kwadratowy.

Pozycjonowanie gowicy
Kiedy na potrzeby nawigacji zarezerwowana bya caa jedna powierzchnia dysku, na ktrej zapisane byy znaczniki cieek i sektorw dla pozostaych gowic system taki nazywa si dedicated servo. Dzisiejsze napdy wykorzystuj technologi embedded servo znaczniki umieszczone s na powierzchniach roboczych i przemieszane z obszarami danych. Wie si to co prawda z przydzieleniem elektronice dysku dodatkowych zaj, pozwala jednak zwikszy efektywn pojemno urzdzenia. W celu uniknicia bdw odczytu gowica musi znajdowa si dokadnie nad rodkiem danej cieki. Nie jest to wcale atwe zadanie, gdy pod wpywem ciepa materia, z ktrego wykonane s pyty dysku, moe ulec odksztaceniom. W odrnieniu od tradycyjnej techniki Servo, przy ktrej gowica musiaa regularnie korzysta ze cieki sterujcej, aby zoptymalizowa swoj pozycj, mechanizm Embedded Servo wykorzystuje informacje sterujce zapisane na kadej ciece. Gowice zapisujco odczytujce mog wic korzysta z nich przez cay czas, co umoliwia dokadniejsze pozycjonowanie. Technika Embedded Servo dziaa na podobnej zasadzie, jak automatyczny pilot, ktry nieprzerwanie dba o utrzymanie waciwego toru lotu. Stosowana dawniej okresowa kalibracja gowicy dysku powodowaa natomiast dodatkowe przerwy w transmisji danych.Inteligentne ukady sterujce pozwoliy take zmieni sposb przesuwania gowicy nad szukan ciek niegdy suyy do tego stosunkowo powolne i zawodne silniczki krokowe (do dzi uywane w stacjach dyskietek zdradzaj sw obecno charakterystycznym burczeniem), teraz delikatne jak pirko kolibra rami gowicy wychylane jest na podobiestwo wskazwki miernika elektrycznego za pomoc cewki, przez ktr przepywa prd o odpowiednio dobranym nateniu (tzw. voice coil) dziki temu redni czas dostpu

do danych to dzi 10 lub mniej milisekund. Niektre firmy stosuj technologi Read on Arrival, wykorzystujc mechanizm korekcji bdw pierwsza prba odczytu podejmowana jest jeszcze zanim gowica ustabilizuje si nad dan ciek; albo prba si powiedzie, albo skutecznie zadziaa mechanizm korekcji bdu odczytu, w najgorszym przypadku trzeba bdzie ponowi odczyt nic do stracenia, a mona zyska cenne milisekundy.

PRML (Partial Response Maximum Likelihood)

Wikszo napdw jeszcze do niedawna podczas odczytu danych uywaa techniki zwanej peak detection (wykrywanie wartoci ekstremalnych maksimum siy sygnau). W miar wzrostu gstoci zapisu rozrnienie ssiednich wartoci szczytowych sygnau od siebie nawzajem i od tzw. ta stawao si coraz trudniejsze. Problem ten rozwizywano wstawiajc pomidzy ssiadujce szczyty (jedynki) rozdzielajce chwile ciszy (zera). Takie postpowanie sprowadzao si do kodowania zerojedynkowych cigw za pomoc cigw bardziej przejrzystych, czyli atwiej identyfikowalnych, lecz z koniecznoci duszych. To oczywicie obniao efektywn gsto zapisu danych, a w konsekwencji take wydajno napdu. Z pomoc przysza opracowana na potrzeby dugodystansowej komunikacji w przestrzeni kosmicznej technologia PRML (Partial Response Maximum Likelihood). Pochodzcy z gowicy odczytujcej analogowy sygna jest prbkowany w wielu miejscach, a nastpnie cyfrowo filtrowany przez wbudowany w elektronik dysku dedykowany procesor sygnaowy DSP. Uzyskan w ten sposb prbk analizuje si algorytmem Viterbi. Sprawdza on wszystkie kombinacje danych, ktre mogy wygenerowa zbliony cig i wybiera t najbardziej prawdopodobn. Umoliwia to dodatkowe zwikszenie czuoci kanau odczytu i istotne zmniejszenie prawdopodobiestwa wystpienia bdw odczytu. Najlepsze efekty daje poczenie technologii PRML z magnetorezystywn gowic odczytujc ze wzgldu na dobr jako generowanego przez ni sygnau analogowego. Gowica magnetorezystywna (MRH) wykorzystuje inne zjawisko fizyczne ni gowice, zblione konstrukcj do stosowanych w zwykych magnetofonach. Element czytajcy MRH jest wykonany z substancji zmieniajcej oporno w polu magnetycznym, wic namagnesowanie nonika bezporednio rzutuje na natenie pyncego przez gowic MR prdu. Istotn zalet technologii MR jest wiksza czuo, pozwalajca na radykalne zwikszenie gstoci zapisu, a co za tym idzie wzrost pojemnoci napdu przy zachowaniu jego rozmiarw. PRML oznacza take inn metod kodowania danych na dysku: o ile przejcie ze starej metody MFM (Multiple Frequency Modulation) na bardziej zaawansowan RLL (Run Length Limited) oznaczao wzrost upakowania danych o okoo 50%, PRML daje tu kolejne 20-40% zysku (rne rda podaj rne wartoci).

FAT
Fat - system plikw
Jednostk objtoci zapisu na dysku jest sektor, mieszczcy 512 bajtw danych, a wraz z nimi rwnie dane nadmiarowe zapewniajce skuteczn korekcj bdw odczytu. Ale nasze dane rzadko mieszcz si w tak skromnej objtoci. Jak zachowa ich cigo przy podziale na poszczeglne sektory? Skd system operacyjny ma wiedzie, ktre sektory wchodz w skad danego pliku? Kady z systemw operacyjnych ma wasny, specyficzny system opisu danych na dysku, zwany systemem plikw. Niektre, bardziej zaawansowane systemy operacyjne s w stanie posugiwa si rwnolegle kilkoma systemami plikw dyskowych. Najprostszym systemem plikw jest, uywany przez DOS i Windows, system oparty na tablicy alokacji plikw FAT (File Allocation Table). System ten, pierwotnie stworzony na potrzeby zapisu na dyskietkach, dziki swojej prostocie trafi do obsugi dyskw sztywnych w systemach Microsoftu. System FAT pocztkowo traktowa jako jednostk alokacji danych pojedynczy sektor, w wyniku czego przy 16-bitowej architekturze systemu operacyjnego umoliwia obsug dyskw o pojemnociach nie przekraczajcych 32 MB (65536 sektorw). Obsug wikszych pojemnoci umoliwio dopiero uycie wikszych jednostek alokacji, nazywanych klastrami (ang. cluster pczek, grono). Przy obsudze woluminw wikszych od 32 MB wielko klastra jest zalena od wielkoci woluminu i w przypadku np. dysku o pojemnoci 1 GB klaster liczy sobie 16 kB, a dysk 2,5 gigabajtowy wymaga ju klastrw o pojemnoci 64 kB. Kady zapisany plik to troch zmarnowanej przestrzeni, rednio poowa pojemnoci klastra, bo przecie dugo plikw jest wielkoci przypadkow. W przypadku, gdy dysk suy do przechowywania bazy danych, zoonej z kilku plikw po kilkaset megabajtw, nie ma to adnego znaczenia, ale w przypadku kilku tysicy plikw o rnych dugociach, jakie znajduj si na dysku typowego uytkownika, moe to by kilkanacie megabajtw straconego miejsca. A w dodatku system odczytuje cae klastry w przypadku potrzeby wczytania liczcego sobie 300 bajtw pliku, np. *.ini, system da od dysku odczytu caego klastra. Oprcz straty miejsca jest to rwnie strata czasu!

Dziki rozmaitym rozszerzeniom i protezom (jak np. VFAT) system FAT dotrwa do chwili, kiedy programici Microsoftu zdoali stworzy 32 bitow tablic alokacji. Zmiana nie tyle jakociowa, co ilociowa dopiero dysk pojemnoci wikszej od 2 GB wymaga stosowania jednostek alokacji wikszych od sektora, a 32kilobajtowymi klastrami bdziemy si posugiwa dopiero w nastpnym stuleciu. O wadach systemu FAT, zwaszcza w jego microsoftowych realizacjach, mona by dugo pisa. Oprcz wspomnianych ju kopotw, wywoanych przez zbyt ma liczb dostpnych jednostek alokacji, powan wad systemu FAT jest silna fragmentacja plikw pomidzy wiele klastrw o bardzo rnym fizycznym pooeniu na dysku. Pociga to za sob konieczno okresowej defragmentacji przy uyciu specjalnych narzdzi programowych, a take powoduje stosunkowo due prawdopodobiestwo powstawania bdw zapisu, polegajcych na przypisaniu jednego klastra dwm plikom (tzw. crosslink), co koczy si utrat danych z jednego lub obu skrzyowanych plikw.

Typowym bdem, pojawiajcym si w systemie FAT, jest rwnie pozostawianie tzw. zgubionych klastrw, tj. jednostek alokacji nie zawierajcych informacji, ale opisanych jako zajte. O tym, jak due jest prawdopodobiestwo tego rodzaju bdw, wiadczy fakt wyposaenia DOS-u od samego pocztku w narzdzie do ich wykrywania i likwidacji (polecenie CHKDSK). Na potrzeby OS/2 IBM i Microsoft stworzyy wsplnie system plikw HPFS (High Performance File System) stosowany pocztkowo rwnie jako jeden z systemw plikw dla Windows NT. Przeznaczony od samego pocztku do obsugi duych dyskw system uywa do zoonej struktury zapisu danych. Zapisywanych jest rwnie wiele informacji nadmiarowych, umoliwiajcych atwe odtworzenie zapisu w przypadku bdw, a take np. informacje statystyczne o uytkowaniu plikw, przeznaczone do wykorzystania przez inteligentny, interaktywny system buforowania operacji dyskowych. System jest rwnie wyposaony w mechanizmy ochrony zapisu przed uszkodzeniem, jak np. automatyczne przenoszenie danych z sektorw o niepewnej jakoci do dobrych (tzw. HotFix). Zaletami tego systemu s przede wszystkim szybko wyszukiwania danych, wysoki stopie cigoci ich zapisu, a take bardzo dua niezawodno. Gwn wad za stosunkowo dugi czas zakadania nowych plikw, wynikajcy z koniecznoci kadorazowej rekonfiguracji drzewa katalogowego. Niestety, nowe wersje Windows NT (od 4.0) nie obsuguj ju plikw dyskw w formacie HPFS pomimo tego, e byby on wymarzonym rozwizaniem do obsugi np. duych, rzadko przebudowywanych baz danych. Rwnolegle z udziaem w pracach nad HPFS Microsoft opracowa wasny zaawansowany system plikw NTFS (New Technology File System) przeznaczony dla Windows NT. System ten, oparty na 32-bitowych tablicach FAT, ma do rozbudowany system bezpieczestwa, a take mechanizmy ograniczajce fragmentacj plikw. Ciekaw jego cech jest moliwo przypisania plikom atrybutu kompresji, pozwalajcego na ich kompresj w trakcie zapisu. Jak wida, po wycofaniu si z HPFS, stosowane obecnie najpopularniejsze systemy plikw s wci oparte na systemie FAT. Wszystko wskazuje na to, e cigy wzrost pojemnoci dyskw sztywnych, a take wzrastajce iloci skadowanych danych wymusz jednak opracowanie i upowszechnienie systemu plikw o strukturze bardziej odpowiadajcej wspczesnej strukturze danych.

HPFS (High Performance File System) system plikw OS/2

HPFS zosta zaprojektowany przez IBM i Microsoft pod koniec lat osiemdziesitych, dla potrzeb nowoczesnego systemu operacyjnego, realizowanego podwczas wsplnie przez obydwie firmy OS/2. W przeciwiestwie do FAT wymylonego w 1977 r. do obsugi dyskietek HPFS by od pocztku przeznaczony od efektywnej obsugi dyskw twardych, i to duych teoretyczna granica wielkoci woluminu (nb. ostatnio dodatkowo podniesiona) ju wwczas wynosia 2199 GB, czyli 2^32 sektorw ( 512 B), bdcych rwnie jednostk alokacji. Dysk podzielony jest na tzw. pasma po 8 MB (16384 sektory) zawierajce bitow map zajtoci sektorw w pamie (32 sektory). Dziki naprzemiennemu uoeniu map w kolejnych pasmach tworzone s cige odcinki po 16 MB, rozdzielone mapami dwu kolejnych pasm. Jedno pasmo, pooone moliwie blisko geometrycznego rodka dysku, zarezerwowane jest do przechowywania opisw katalogw, w tym katalogu gwnego po jego wypenieniu katalogi mog by zakadane rwnie w innych miejscach dysku. Kluczow dla HPFS struktur danych jest tzw. Fnode, czyli pooony moliwie blisko samego pliku rekord opisujcy parametry i pooenie pliku (lub katalogu). Jeeli jest on nie wystarczajcy do opisu pooenia lub tzw. atrybutw rozszerzonych, na dysku tworzone s dodatkowe struktury pomocnicze. Zawarto katalogw jest posortowana, zapisywana w blokach o wielkoci 2 KB, tworzcych struktur tzw. sterty (posortowanego, binarnego drzewa zrwnowaonego). Znacznie przyspiesza to wyszukiwanie i dostp do pliku, ale spowalnia tworzenie, kasowanie i zmian nazwy wymuszaj one reorganizacj struktury katalogu. HPFS umoliwia operowanie dugimi nazwami (do 256 znakw), kompletem dat (utworzenia, ostatniej modyfikacji i ostatniego dostpu), prawami dostpu oraz tzw. atrybutami rozszerzonymi, mogcymi przechowywa dowolne informacje wykorzystywane przez system plikw lub aplikacj takie jak np. ikona pliku czy pooenie okna na ekranie. Gromadzone s te informacje statystyczne pozwalajce na zoptymalizowanie pracy cache'a dyskowego. W przeciwiestwie do FAT, HPFS definiuje nie tylko uoenie danych na dysku, ale take sposb korzystania z niego wbudowany cache, mechanizmy minimalizowania fragmentacji itp. Zdefiniowane s te mechanizmy ochrony przed uszkodzeniem: weryfikacja zapisu, hotfix (przenoszenie na gorco zawartoci uszkodzonych sektorw do obszaru rezerwowego), wbudowany CHKDSK, automatyczna kontrola struktury dysku w przypadku wykrycia nieprawidowego zakoczenia pracy systemu. Specjalne identyfikatory kluczowych wewntrznych struktur danych oraz dublowanie niektrych informacji w rnych strukturach (np. pocztkowych fragmentw nazw plikw w katalogu i Fnode) umoliwiaj natomiast automatyczne odtworzenie struktury dysku nawet w przypadkach cikich awarii.

NTFS (NT File System) - Windows NT

Ten system plikw naley do podstawowych skadnikw bezpieczestwa Windows NT. Partycja NTFS rozpoczyna si klasycznym sektorem inicjujcym. Nie jest to, jakby sugerowaa nazwa, pojedynczy sektor, ale moe by to nawet 16 pierwszych sektorw (zalenie od potrzeb systemu). Po sektorze inicjujcym wystpuje tzw. nadrzdna tabela plikw (MFT Master File Table), czyli po prostu indeks plikw systemowych (ich nazwy zaczynaj si od znaku "$"). W aktualnej wersji systemu NT na pliki systemowe wymienione w MFT skadaj si: kopia MFT; plik logw; informacje o wolumenie (w tym etykieta wolumenu i numer wersji NTFS); tablica definicji atrybutw (nazwy, numery identyfikacyjne, objanienia); katalog gwny; mapa bitowa klastrw (opis zajtoci partycji); kopia boot sektora partycji; tabela uszkodzonych klastrw; tabela konwersji maych liter na due odpowiedniki Unicode.

Poza tym tabela MFT zawiera 6 wolnych pozycji (zapisw), ktre mog zosta wykorzystane w przyszoci. Jak mona wywnioskowa na podstawie budowy MFT system NTFS podobnie jak FAT opiera si na klastrach. Jednak rozmiar klastra ustalamy tutaj do swobodnie od 0,5 KB do 64 KB. W podanym przy FAT przykadzie (partycja 2 GB) domylny rozmiar klastra wynosi 4 KB czyli 8 razy mniej ni w poprzednim przypadku FAT. Oprcz zaawansowanego, elastycznego systemu bezpieczestwa jedn z bardziej interesujcych cech NTFS jest mechanizm kompresji w locie. Jednak w odrnieniu od rozwiza typu DriveSpace (dla VFAT) moemy kompresowa nie tylko cae wolumeny, ale nawet w standardowo niekompresowanym wolumenie pojedyncze pliki lub katalogi. To, czy dany element ma by kompresowany ustala si za pomoc klasycznego ustalania atrybutw (w ten sam sposb jak ustala si atrybut tylko do odczytu czy te ukryty). Jedynym ograniczeniem kompresji NTFS jest to, e rozmiar klastra nie moe by wikszy ni 4 KB.

INTERFEJS
Na pierwszy rzut oka wydawa by si mogo, e w konstrukcji PC uywane s obecnie dwa typy interfejsw dyskowych: Ultra ATA i SCSI. Ale po przejrzeniu kilku katalogw sprztowych opinia ulega zmianie, a w gszczu nazw takich jak EIDE, ATAPI, Fast Wide SCSI i temu podobnych moe si poczu zagubiony nawet cakiem obyty fachowiec. Tyle jest standardw czy nie ma adnego standardu? Sprbuj troch wyprostowa krte cieki w

dungli interfejsw dyskowych. Zacznijmy od pocztku, a na pocztku, wbrew temu co mwi Pismo, nie byo chaosu. W PC by tylko jeden interfejs dyskowy, stworzony przez Seagate i okrelany jako ST-506/ST-412, od symboli pierwszych dwch modeli dyskw wyprodukowanych przez t firm. Ze wzgldu na niewygod w posugiwaniu si tak abstrakcyjnym symbolem, argonowo okrelano ten interfejs jako MFM lub RLL, od stosowanych w tych dyskach technik kodowania (nb. technika RLL jest stosowana przez niektrych producentw do dzi). Interfejs ten dawno odszed do lamusa wraz z dyskami o pojemnociach kilkunastu megabajtw, wymagajcymi zoonej logiki zewntrznego sterownika. Jego los podzieli rwnie ESDI (Enhanced Small Device Interface) pomimo niewtpliwych zalet okaza si zbyt kosztowny w stosunku do swojego konkurenta znanego jako IDE, ktry sta si pierwszym prawdziwym standardem.

Konstrukcja komputera PC AT stworzya moliwo zastosowania 16-bitowego interfejsu pomidzy systemem a dyskiem oraz przeniesienia funkcji sterownika dysku do jego konstrukcji (dyski MFM-RLL byy cakowicie gupie cao ich obsugi obciaa wchodzcy w skad jednostki centralnej komputera sterownik). Powsta interfejs znany pod nazwami IDE i ATA, ktry da pocztek rodzinie powszechnie stosowanych obecnie interfejsw dyskowych. Integrated Drive Electronic (IDE) to okrelenie techniki realizacji nowego interfejsu, w ktrym cao logiki sterownika dyskowego przeniesiono do konstrukcji dysku, ATA za to AT Attachment relacja nowego interfejsu do konstrukcji AT. Specyfikacja ATA zostaa skodyfikowana przez ANSI jako oficjalny standard, definiujc nastpujcy zakres funkcji interfejsu: pojedynczy kana, dzielony przez dwa dyski, skonfigurowane jako master i slave; komunikacja w trybach PIO 0, 1 i 2; komunikacja przez DMA w trybach 0, 1, 2 dla transmisji pojedynczych sw i w trybie 0 dla transmisji multiword. Standard ATA sprawdzi si bardzo dobrze podbijajc rynek, ale rosnce wymagania systemw spowodoway jego rozszerzenie do ATA-2, zaakceptowanego rwnie oficjalnie przez ANSI. Nowe funkcje interfejsu ATA-2 to przede wszystkim: szybsze tryby PIO ATA-2 wspomaga obsug w trybach PIO 3 i 4; obsuga multiword DMA w trybach 1 i 2; rozkazy transmisji blokowych; tryb LBA (Logical Block Addressing), umoliwiajcy, przy odpowiednim wsparciu przez BIOS komputera, przekroczenie systemowych barier pojemnoci dysku; rozszerzenie zakresu identyfikacji dysku przez system.

Wprowadzone przez ATA-2 rozszerzenia podniosy sprawno interfejsu, ale w wyniku cigego wzrostu mocy PC i wzrostu objtoci uytkowanych danych, konieczne stay si kolejne usprawnienia interfejsu tak, by moliwie niewielkim kosztem dao si uzyska kolejne zwikszenie sprawnoci. Zanim to jednak nastpio, powstao ATA-3, nie wnoszce adnych nowych trybw transmisji i przyspieszenia obsugi, a jedynie takie, skdind bardzo uyteczne zmiany, jak: popraw pewnoci transmisji danych po kablu, ktrego moliwoci transmisyjne zostay przy uzyskiwanych szybkociach transmisji wyranie przekroczone; wprowadzenie obsugi SMART (Self-Monitoring Analysis and Reporting Technology) techniki zapewniajcej znaczne zwikszenie poziomu bezpieczestwa danych dziki automatycznej diagnostyce dysku. Nastpnym znaczcym krokiem w rozwoju interfejsw z rodziny ATA sta si, stosowany obecnie, nieformalny standard Ultra ATA, umoliwiajcy transmisj danych multiword w trybie 3 DMA, tzw. DMA-33. Oczywicie taki tryb pracy musi by wspierany od strony jednostki centralnej przez BIOS i logik pyty gwnej. Ze strony logiki dysku konieczna jest dodatkowa kontrola poprawnoci danych i korekcja bdw transmisji z powodu wspomnianego ju przekroczenia przepustowoci typowego kabla. Wszystkie interfejsy ATA charakteryzuj si pen kompatybilnoci zstpujc, tzn. kada wysza wersja obsuguje rwnie peny zestaw funkcji wersji niszej, dziki czemu moemy np. doczy dysk Ultra ATA do systemu przystosowanego do ATA-2, oczywicie

tracc moliwo wykorzystania zwikszajcych efektywno funkcji wyszego standardu. Dopenieniem rodziny interfejsw IDE/ATA jest ATAPI (ATA Packet Interface), protok komunikacyjny, umoliwiajcy komunikowanie si przez interfejs ATA z urzdzeniami, nie bdcymi dyskami staymi przede wszystkim z czytnikami CD-ROM. Pocztkowo protok ten by obsugiwany przez adowany do pamici sterownik, pniej wbudowany w system operacyjny. Obecnie ATAPI jest wspierany rwnie przez wikszo implementacji BIOS-u, dziki czemu moliwe jest np. adowanie systemu operacyjnego z CD-ROM-u.

ATA-1 (IDE) ATA (AT Attachment) jest formaln nazw tego co czsto jest nazywane oficjaln specyfikacj IDE. Ale IDE (Integrated Drive Electronics) aktualnie oznacza kocwk interfejsu twardego dysku. ATA to jedno zcze na pycie gwnej umoliwajce podczenie maksymalnie dwch urzdze master i slave o maksymalnej pojemnoci 528 MB. Wydajno ATA zaley od trybu transferu danych zwanego PIO (Programed Input/Output). Wszystkie dyski i kontrolery ATA obsuguj tryb PIO mode 0 i niektre obsuguj mode 1 i 2. Rodzaj swojego interfejsu mona sprawdzi ogldajc pyt gwn. Pyty z interefsjem ATA maj tylko jedno zcze ATA (nie mona podczy drugiej tamy danych oprcz tej do ktrej podpity jest twardy dysk). Mona oczywicie dokupi specjaln kart ATA-2 majc dwa kanay ATA i umoliwiajc podczenie do czterech urzdze (np. Promise Technology EDEMax). ATA-2 (Enchanced IDE/Fast ATA). Na pycie z tym interfejsem znajduj si dwa gniazda szpilkowe (zwykle do jednego z nich jest podpita tama czca pyt z twardym dyskiem i napdem CD-ROM). Innym sposobem na sprawdzenie interfejsu bez rozkrcania komputera prowadzi poprzez menu konfiguracyjne BIOS-u (zwykle po wczeniu komputera naley wcisn klaiwsz DEL/ ESC lub CTRL+SHIFT+F1). Wybierz opcj HDD Autodetect. Komputer zacznie rozpoznawa dyski znajdujce si w systemie. Jeeli na ekranie poka si cztery pozycje (nawet puste) to mamy ju pewno, e kontroler dyskw w kompurterze to ATA-2 lub wyszy. ATA-2 akceptuje dyski wiksze ni 528 MB lecz mniejsze ni 8.1 GB. Standard ten umoliwia podczenie maksymalnie dwch urzdze (2 x master, 2 x slave) do dwch kanaw kontrolera (primary i secondary). Zawsze naley podcza szybkie dyski jako master do kanau primary, natomiest wolniejsze (napdy CD-ROM, stare twarde dyski PIO-2 lub PIO-3) jako master i slave do kanau secondary kontrolera. Taki sposb podczenia jest szczeglnie wany w systemach 486 i wczesnych systemach Pentium, gdy kana EIDE primary ma bezporednie poczenie z magistral PCI, natomiast kana secondary jest poczony z duo wolniejsz magistral ISA. ATA-3 (Fast ATA). Ta wersja ATA akceptuje dyski pracujce w trybie PIO-4 (znanym take jako bezprzerwowym) zapewniajcym transfer danych z prdkoci 16,7 MB/s. ATA-4 (Ultra ATA / Ultra DMA / Ultra DMA-33) Standard podwaja maksymalny transfer trybu PIO-4 do 33 MB/s. Tryb ten zawiera technologi bus mastering uywajcego kanau DMA w celu zmniejszenia obcienia procesora.

S.C.S.I. (Small Computer Systems Interface)

Zaawansowany technologicznie typ poczenia komputera z urzdzeniami zewntrznymi takimi jak: streamery, CDROM-y, dyski twarde, skanery itp. Standard SCSI umoliwia poczenie w acuch do jednego kontrolera 7, a w przypadku wersji rozszerzonej WIDE SCSI nawet do 16 urzdze (cznie z kontrolerem). Dla porwnania standard EIDE obsuguje tylko 4 urzdzenia dziki czemu SCSI jest szczeglnie przydatny w przypadku dyskw twardych, gdy umoliwia jednoczesne poczenie wicej ni 4 takich urzdze a kady z nich moe mie pojemno nawet do 50 GB. SCSI oferuje rwnie szybszy transfer danych midzy urzdzeniami, dochodzcy do 80 MB/s (EIDE - 66 MB/s). Standard SCSI jak i wykorzystujce go urzdzenia uywane s gwnie

w komputerach Macintosch oraz szybkich serwerach sieciowych i urzdzeniach archiwizujcych. Rzadziej w domowych pecetach gdy urzdzenia komunikujce si za pomoc tego standardu s zwykle dwukrotnie drosze od takich samych ale wykorzystujcych inne standardy jak EIDE czy USB. Oglnie SCSI skada si z 4 czci: kontrolera SCSI montowanego zazwyczaj jako karta rozszerzajca (ISA lub PCI), lub gotowego elementu wbudowanego bezporednio do pyty gwnej, kabla poczeniowego SCSI, samego urzdzenia (np. dysku twardego) i tzw. terminatorw w postaci zworek lub dodatkowych zcz, ktre umieszczane s na dwch kocach acucha poczonych urzdze SCSI. Dziki nim kontroler otrzymuje informacj gdzie s ostatnie urzdzenia acucha przez co moe sprawnie obsugiwa przepyw danych midzy poszczeglnymi urzdzeniami a komputerem. Standard SCSI od czasu swego powstania uleg kilkakrotnie modyfikacjom przez co moemy mie doczynienia z kilkoma rnymi wersjami tego samego standardu. Jest to szczeglnie kopotliwe w przypadku dobierania i czenia ze sob urzdze obsugujcych rne wersje SCSI. Oto zestawienie najwaniejszych standardw SCSI: SCSI-I Leciwy standard wraz z ujednoliconym nieco pniej Common Command Set (CIS) pracuje na bazie omiobitowej magistrali danych i oferuje maksymaln prdko przesyania danych okoo 3 MB/s. Opcjonalny jest synchroniczny tryb pracy i 5 MB/s. SCSI-II Oferuje jasno zdefiniowany zestaw polece i list parametrw. Dziki licie urzdze uniknito wiele problemw z napdami CD, MO, wymiennymi dyskami, skanerami itp. Magistrala SCSI-II uywa 50 yowego kabla SCSI-A i zasadniczo nie jest szybsza ni SCSI-I. Fast-SCSI Jest przyszoci standardu. Pozwala na transfer danych do 10 MB/s, co osignito m.in. podnoszc czstotliwo taktowania magistrali. Wide-SCSI To 16-bitowa wersja Fast SCSI, Maksymalnie 20 MB /s moe by przesyane synchronicznie za porednictwem 68-yowego kabla SCSI-B. Dziki temu, e do adaptera Wide-SCSI na og mona podczy zarwno SCSI-A, jak i SCSI-B, kontroler ten moe jednoczenie obsugiwa urzdzenia SCSI-II, Fast SCSI oraz Wide - SCSI. Ultra-SCSI nazywany rwnie Fast-20-SCSI, stosuje wiksz prdko taktowania sygnau przesyanego zwykym kablem 50-yowym i osiga wydajno 20 MB/s. Dla urzdze zewntrznych wymagany jest specjalny kabel poczeniowy. 16-bitowy wariant Ultra-SCSI umoliwia transfer 40 MB/s poprzez kabel SCSI-B nazywany jest Ultra-Wide-SCSI lub Fast-40-SCSI. Kade z urzdze SCSI musi mie przyporzdkowany wasny adres tzw. ID (od 1 do 15). Dokonuje si tego przeczajc odpowiedni zwork lub pozycj przecznika (DIP) w urzdzeniu SCSI.

Zamieszanie w nazwach
Gdy oficjalnym standardem zosta interfejs ATA-2, zaczy pojawia si nazwy handlowe w rodzaju Fast ATA czy Enhanced IDE. Miay one znaczenie wycznie marketingowe, odnoszc si do sprztu w jakim stopniu zgodnego z ATA-2, ale dziki popularnoci rynkowej firm uywajcych tych okrele zostay potraktowane i masowo rozumiane jako okrelenia standardw. Zreszt firmy te, ufne w swoj wielko i popularno, pozwalay sobie na do daleko posunit elastyczno w stosowaniu si do standardw. Lansowany w swoim czasie przez Quantum interfejs Fast ATA-2 by cakowicie zgodny z ATA-2, nie wyczajc szybkoci sowo fast miao charakter wycznie marketingowy. Z kolei Fast ATA Seagate to nieco ograniczone ATA-2 (bez obsugi trybw PIO 4 i multiword DMA 2). Ale najwikszego zamieszania narobio okrelenie EIDE (Enhanced IDE), stosowane przez Western Digital. EIDE to oprcz wszystkich funkcji ATA-2 take ATAPI i obsuga dwch kanaw, tj. czterech urzdze EIDE. Ta ostatnia funkcja co prawda nie ma adnego odzwierciedlenia w konstrukcji interfejsu i w caoci jest obsugiwana przez BIOS i logik pyty gwnej, tym niemniej zostaa ujta w specyfikacji EIDE. W ten sposb kada wspczesna pyta gwna jest zgodna z t czci specyfikacji Western Digital, nawet jeli konstruktor pyty nigdy nie sysza ani o tej firmie, ani o Enhanced IDE. Kolejnym rdem zamieszania sta si, obowizujcy obecnie, standard Ultra ATA. Ultra DMA-33, UDMA itp. to kolejne marketingowe nazwy, ktre wprawdzie niekoniecznie odwouj si do standardu, ale dobrze brzmi. Ostatnim marketingowym sloganem jest DMA-66. A jedyn metod na poapanie si, z jakim dyskiem naprawd mamy do czynienia, jest odwoanie si do jego specyfikacji technicznej, w ktrej jasno okrelone s obsugiwane przez jego interfejs tryby PIO i DMA. Small Computer System Interface (SCSI) to twr bardziej skomplikowany od stosunkowo prostego interfejsu ATA. Podobnie jak ten ostatni, rwnie i urzdzenia SCSI maj wbudowane sterowniki, ale podczas gdy ATA jest praktycznie wycznie interfejsem pomidzy dyskiem a jednostk centraln, SCSI stanowi faktyczn szyn systemow, a inteligentne sterowniki urzdze i bogaty protok komunikacji sprawiaj, e moliwe jest realizowanie przez SCSI wielu funkcji zupenie niedostpnych dla urzdze ATA/IDE, jak choby wymiana danych pomidzy urzdzeniami SCSI bez porednictwa jednostki centralnej. W odrnieniu od ATA, SCSI zostao zaprojektowane od razu z myl o szerokiej gamie urzdze, aczkolwiek w pocztkowej fazie rozwoju rwnie byo do silnie zorientowane na obsug dyskw. Baagan nazewnictwa wewntrz standardu SCSI ma charakter nieco inny ni w przypadku ATA poszczeglne nazwy nie s hasami marketingowymi, lecz raczej opisow

charakterystyk poszczeglnych wariantw szerokiej rodziny substandardw, np. Fast Wide SCSI czy Ultra SCSI. Uatwia to nieco poruszanie si wrd odmian, oczywicie pod warunkiem znajomoci ich podstawowych definicji. Na szczcie, mimo nieprecyzyjnego nazewnictwa, poszczeglne substandardy s wystarczajco dokadnie zdefiniowane, a ponadto podporzdkowane zasadzie kompatybilnoci zstpujcej. Standard SCSI zosta zatwierdzony przez ANSI w 1986 roku i bardzo szybko si zestarza jeli chodzi o wydajno szyna 8-bitowej szerokoci, taktowana zegarem 5 MHz, moga stanowi dobry system komunikacji 12 lat temu, ale wymagania systemw komputerowych, nawet tych small, wzrastay bardzo szybko. Dlatego ju w 1990 roku ANSI zatwierdzio SCSI-2 jako zapis standardu o wariantach dajcych szeroki zakres moliwoci rozwoju. SCSI w swoich rozlicznych wariantach w stosunkowo niewielkim stopniu znalaz zastosowanie w PC, z dwu gwnych przyczyn. Pierwsz z nich bya relatywnie wysoka cena urzdze SCSI i dodatkowy koszt sterownika. Drug przyczyn ograniczonego stosowania tego interfejsu w komputerach standardu PC by fakt, e zarwno oprogramowanie systemowe (DOS a pniej Windows), jak i architektura samego komputera nie byy przystosowane do wykorzystania moliwoci SCSI. Tym niemniej interfejs SCSI bywa stosowany w PC, szczeglnie w dwu przypadkach: w maszynach wysokiej klasy, w ktrych koszty nie odgrywaj krytycznej roli, natomiast oprogramowanie ma szans wykorzystania funkcji SCSI, oraz, czsto w uproszczonej wersji, jako interfejs dla urzdze takich, jak streamery, skanery, dyski magnetooptyczne i inne urzdzenia o duej objtoci danych przesyanych przez interfejs. Te najpopularniejsze sterowniki SCSI czsto maj bardzo ograniczony zakres funkcji zwykle gwne ograniczenie polega na tym, e do interfejsu moe by podczone tylko jedno urzdzenie nie za, jak wynikaoby ze standardu, a 7. Sterownik taki, zwykle niewspmiernie taszy od "penoprawnego", obsuguje podzbir funkcji SCSI-2 wystarczajcy do wypenienia przewidzianej dla niego roli, ale tak naprawd jest jedynie interfejsem nie obsuguje zarzdzania szyn SCSI.

EIDE i S.C.S.I. - podobiestwa i rnice

Mimo e SCSI powstao nieco wczeniej od swojego konkurenta, jest do chwili obecnej wykorzystywany w dyskach twardych stosowanych w bardziej zaawansowanych systemach komputerowych. Czynnikiem decydujcym o wyborze EIDE jest cena. Dyski wykorzystujce ten interfejs s znacznie tasze, ale czy gorsze? Naley przyjrze si bliej technologii na jakiej bazuj obydwa interfejsy.

Technologia Od strony fizycznego zapisu danych na noniku magnetycznym pomidzy dyskami SCSI a EIDE nie ma praktycznie adnej rnicy. Nisza cena dyskw EIDE wynika z zastosowanych w nich mechanizmw oferujcych nieznacznie mniejsze osigi przy przesyaniu danych. Kolejnym, bardzo istotnym czynnikiem ksztatujcym cen tych dyskw jest masowo ich produkcji. Jedn z podstawowych zasad ekonomii jest to, e przy wikszej produkcji koszty s nisze. Tak jak EIDE postrzegany jest jako podstawowe rozwizanie dla biurkowych komputerw PC, tak SCSI uwaany jest za standard dla serwerw plikw, stacji roboczych i systemw biurkowych klasy wyszej. Historia ewolucji IDE i SCSI pokazuje rosnc popularno obydwu standardw. W klasie wyszej rosn moliwoci SCSI, natomiast na rynku masowym EIDE zastpuje wczeniejsze generacje SCSI o podobnych pojemnociach i wydajnociach. Dyski coraz szybsze Wydajno dysku (zarwno SCSI, jak i EIDE) jest okrelana gwnie przez czynniki majce charakter mechaniczny. S to: czas pozycjonowania mechanizmu gowicy oraz szybko obrotowa napdu. Pozycjonowanie okrela jak szybko gowica odczytujca dane jest w stanie znale si nad waciw ciek, za im wiksza szybko obrotowa, tym prdzej dany sektor na teje ciece znajdzie si pod gowic. Niestety, stae zwikszanie szybkoci obrotowej i zmniejszanie czasu pozycjonowania wymaga zastosowania coraz droszych i wytrzymalszych materiaw.

Kiedy S.C.S.I jest wydajniejsze W systemach komputerowych posiadajcych jeden dysk twardy, zakup dysku SCSI jest inwestycj nieco chybion. Podobna sytuacja zachodzi w przypadku starszych systemw operacyjnych (DOS, wczesne wersje Windows), ktre nie maj wielozadaniowoci. Prawdziwy zysk wydajnoci wynikajcy z uycia dyskw SCSI bdzie widoczny w systemach wielozadaniowych zaopatrzonych w wiele nonikw pamici masowej. EIDE to zasadniczo rodowisko jednozadaniowe. Nawet przy zastosowaniu zarzdzania magistral (bus mastering) i funkcjach Ultra DMA, system musi poczeka na wykonanie polecenia przez napd, tak wic przy posiadaniu wielu dyskw EIDE podczas komunikacji komputera z jednym z nich inne czekaj dopki zajty w danej chwili napd zakoczy swoje zadania. SCSI jest interfejsem inteligentnie zarzdzajcym zasobami. Gwn jego zalet jest ustawianie zada dla dyskw w kolejk. Dysk SCSI po otrzymaniu od systemu zadania odcza si od interfejsu wykonujc przydzielone mu zlecenia, a w tym czasie pozostae dyski mog komunikowa si z systemem. Ponadto kolejkowanie zada pozwala na optymalny odczyt danych z kadego dysku. Polega to na tym, e zadania dla kadego dysku s ustawiane nie w kolejnoci ich otrzymywania, lecz tak, aby droga gowicy danego dysku odczytujca potrzebne w danym momencie dane bya jak najkrtsza, co znacznie skraca czas odczytu i oszczdza mechanik napdu. Nie jest to jedyna przewaga SCSI nad EIDE. Interfejs SCSI umoliwia kopiowanie danych z jednego urzdzenia SCSI na drugie bez udziau procesora. Interfejs SCSI zosta zaprojektowany do obsugi urzdze peryferyjnych w ogle, a nie tylko i wycznie nonikw pamici masowej tak jak to jest w przypadku EIDE. Dlatego te w rozbudowanych systemach komputerowych poczenie za pomoc jednego interfejsu wielu urzdze np. dyskw twardych, skanerw, streamerw potrafi przynie wymierne korzyci. Wspomniana wyej np. funkcja SCSI kopiowania (SCSI Copy) z urzdzenia na urzdzenie pozwala wykorzystywa np. podczas skanowania fotografii (oczywicie skanerem SCSI) moc obliczeniow procesora do innych zada. Jest to realizowane w znacznym stopniu poprzez jeszcze jedn funkcj SCSI, jak jest moliwo odczenia od magistrali aktualnie zajtych urzdze, a tym samym przyporzdkowanie jej wolnym urzdzeniom. Naley jednak pamita o do istotnym aspekcie. Uycie tanich kart SCSI powoduje, e dodatkowe rozkazy wchodzce w skad interfesju SCSI musz by wykonywane za porednictwem procesora i pamici komputera, co powoduje paradoksaln sytuacj dobrze skonfigurowana magistrala EIDE moe by szybsza od analogicznej SCSI. Dlatego te, gdy najistotniejsza jest wydajno systemu, uycie dyskw SCSI o dobrych parametrach nie wystarcza. Konieczne jest uwzgldnienie i dopasowanie wszystkich skadnikw magistrali SCSI.

Macierz
Macierz dyskowa, to zestaw zwykle 3 5 dyskw widzianych jako jedno urzdzenie logiczne, zapewniajcy redundancj danych wystarczajc do zabezpieczenia cigoci pracy systemu w wypadku awarii jednego z dyskw. Nie jest to moe definicja specjalnie cisa, ale zupenie wystarczajca w przypadku najczciej spotykanych macierzy pracujcych w systemie RAID3-RAID5 (zbieno numerw z liczb dyskw jest zupenie przypadkowa... poziomy RAID Redundant Array of Inexpensive Disks odnosz si do rnych algorytmw zapewniajcych nadmiarowo danych i zwizan z tym odporno na awarie). Gwoli cisoci, tzw. dyski lustrzane s najprostsz realizacj macierzy w systemie RAID1. Realizacje macierzy w wiecie serwerw PC (w komputerach kocowych s stosowane raczej rzadko) mona podzieli na trzy rodzaje: sprztowe, programowe i autonomiczne. W pierwszym przypadku, wszystkie funkcje sterowania macierz, kontrol rozmieszczenia poszczeglnych fragmentw danych i obliczanie odpowiednich sum kontrolnych realizowane s przez inteligentny, dedykowany kontroler dyskowy, ktry rwnie pamita szczegy konfiguracji sprztowej np. przyporzdkowanie poszczeglnych dyskw do macierzy (przykadem s np. macierze Mylexa, dostpne rwnie jako OEM u nawet najbardziej markowych producentw sprztu komputerowego). W przypadku macierzy programowych, caa inteligencja podsystemu mieci si w driverze waciwym dla danego systemu operacyjnego,

podczas gdy sam sterownik moe by niemal dowolny (np. zwyke SCSI-2 Adapteca) w tym systemie macierze realizuje np. Micropolis. Macierze autonomiczne (zwane niekiedy SCSI-TO-SCSI) s realizowane cakowicie zewntrznie w stosunku do komputera, inteligencja jest wbudowana w specjalny modu sterujcy, natomiast cao jest podczana do zwykego kontrolera SCSI i widziana jako pojedynczy dysk logiczny.

PARAMETRY
Parametry (wprowadzenie)
Podstawowe parametry dysku sztywnego s takie same, jak dla kadego innego rodzaju pamici. Jest to pojemno, czas dostpu do danych oraz szybko ich odczytu i zapisu. Do parametrw podstawowych dochodzi szereg parametrw i informacji szczegowych, pozwalajcych na precyzyjne okrelenie zarwno przeznaczenia dysku, jak i jego zachowania w konkretnych warunkach eksploatacji. Podstawowym handlowym, najbardziej eksponowanym parametrem dysku jest, poza pojemnoci, czas dostpu do danych. Czas dostpu to czas pozycjonowania gowic plus rednio p obrotu dysku (bo zawsze jest moliwa sytuacja, gdy poszukiwany sektor znalaz si pod gowic, zanim bya gotowa do odczytu), zatem na czas dostpu wpywa zarwno sprawno mechanizmu pozycjonowania gowic, jak i prdko obrotowa dysku. Typowy redni czas pozycjonowania gowic to 3-6 ms, a p obrotu dysku, wykonujcego np. 7200 obr./min to okoo 4 ms razem, dodajc jeszcze czas przeczania gowic, uzyskujemy 8-11 ms. Czas dostpu jest szczeglnie wany w obsudze baz danych, gdzie wystpuje czsto bezporednie adresowanie danych plikowych. Ale uytkowo najwaniejszym z parametrw dysku jest tzw. transfer wewntrzny, czyli szybko bezporedniego odczytu i zapisu danych. Dlaczego najwaniejszym? Rozwamy nastpujcy, bardzo uproszczony, przykad: zadanie polegajce na odczytaniu 20 plikw po 100 kB kady w przypadku dwu dyskw: jednego o rednim czasie dostpu 10 ms i transferze wewntrznym 2 MB/s, drugiego o czasie dostpu 7,5 ms (o 25% szybciej!) i transferze wewntrznym 1,8 MB/s (o zaledwie 10%). Pierwszy z dyskw jest w stanie wykona zadanie w czasie 1200 ms, drugi z nich potrzebuje na to samo zadanie 1261 ms, o przeszo 5% wicej. A poniewa najbardziej eksponowanym z parametrw jest czas dostpu, ten drugi dysk bdzie na pewno sporo droszy, pomimo gorszej wydajnoci. Transfer wewntrzny jest stosunkowo rzadko podawany, natomiast dla zwikszenia zamieszania, a take w celu oszoomienia klienta wielkimi liczbami, mocno eksponowanym parametrem dysku jest zwykle szybko interfejsu, ktrej wpyw na rzeczywist wydajno systemu jest obecnie marginalny. Odwoujc si do naszego przykadu - do przetransmitowania 2 MB danych interfejs SCSI-2 o przepustowoci 20 MB/s potrzebuje 100 ms, interfejs Ultra ATA-66 zaledwie 33 ms, ale w obu przypadkach czas transmisji przez interfejs i tak zawarty jest w oglnym czasie operacji i praktycznie nie ma wpywu na kocowy rezultat. Skd wobec tego potrzeba przyspieszania interfejsw, skoro szybko transmisji wydaje si nie mie wpywu na ogln efektywno? Odpowied transmisja przez interfejs zajmuje szyn PCI, przez ktr interfejs wsppracuje z jednostk centraln, zmniejszajc jej dostpno dla innych ewentualnie wykonywanych procesw. W przypadku bardziej zaawansowanych systemw operacyjnych ma to spory wpyw na ogln wydajno systemu, ale np. w jednozadaniowym rodowisku DOS, a take w trybach wielozadaniowych, stosowanych w Windows 95/98, nie ma praktycznie prawie adnego znaczenia.

W skrcie
Liczba talerzy okrela liczb talerzy danego dysku. Uwaga! Liczba talerzy nie oznacza, e dane zapisywane s zawsze po obu stronach talerza dysku. Informacj na ten temat otrzymamy porwnujc liczb talerzy z liczb gowic danego dysku. Liczba gowic okrela, ile gowic zajmuje si odczytem/zapisem danych na talerzach. Liczba ta wskazuje take na to, czy wszystkie talerze s wykorzystywane obustronnie. Parzysta liczba gowic wskazuje na to, e dane mog by przechowywane na kadej stronie kadego talerza dysku, natomiast nieparzysta e jedna strona ktrego z talerzy dysku nie jest w ogle wykorzystywana. Interfejs prawie wszystkie nowe dyski to urzdzenia zdolne do pracy w najszybszym obecnie trybie Ultra DMA/66. Jedynie urzdzenia ATA-4 nie maj tej funkcji. Mimo to kady z dyskw moe pracowa take w trybie PIO (przy wyczonym transferze DMA). redni czas dostpu parametr ten okrela, w jakim czasie (rednio) od otrzymania przez dysk dania odczytu/zapisu konkretnego obszaru nastpi rozpoczcie operacji. Im krtszy jest ten czas, tym dysk moe zapewni wiksz pynno odtwarzania, co moe mie znaczenie np. podczas nagrywania pyt CD-R/CD-RW, gdzie wymagany jest cigy dopyw danych. Transfer wewntrzny parametr ten okrela w praktyce rzeczywisty transfer danego dysku. Im warto ta jest wysza, tym dany dysk jest szybszy. Jednak o tym, czy w danym komputerze bdzie osiga optimum swoich moliwoci decyduje konfiguracja komputera (wczenie trybu DMA itp.). Transfer zewntrzny wanie ten parametr czsto jest uywany w marketingowych okreleniach i notatkach producentw. Tymczasem nie okrela on faktycznej szybkoci dysku, lecz przepustowo interfejsu. Oczywicie im

ten parametr jest wyszy, tym lepiej warto jednak pamita, e dyski o takim samym transferze zewntrznym mog w praktyce pracowa z rn szybkoci. Liczba obrotw na min. parametr okrelajcy, z jak szybkoci obracaj si talerze danego dysku. Im szybko obrotowa jest wysza, tym wicej danych moe by odczytywanych przez gowice. Pamitajmy jednak, e ten parametr naley ocenia biorc pod uwag take gsto zapisu. W praktyce jednak przy porwnywaniu dyskw o podobnej pojemnoci te z wiksz szybkoci obrotow s zazwyczaj szybsze. Cache pami podrczna dysku twardego. Do tej pamici buforowane s dane odczytywane i zapisywane na dysku. Im tej pamici jest wicej, tym sprawniejszy jest proces przesyu danych. MTBF akronim od zwrotu Mean Time Between Failure, co mona przetumaczy jako redni czas midzyuszkodzeniowy. Parametr ten podawany jest w godzinach. Cho wartoci, z jakimi spotkamy si w tej tabeli wygldaj na olbrzymie, to naley pamita, e czas ten jest wartoci redni ustalon na podstawie testw dyskw danej serii. Warto wiedzie, e istnieje niezerowe prawdopodobiestwo, e dany dysk ulegnie uszkodzeniu ju w pierwszym roku uytkowania. Pobr mocy zrozumienie tego parametru nie powinno sprawia kopotu, jednak jeeli w naszym komputerze mamy stosunkowo saby zasilacz, to moe si okaza, e zakup dysku wymagajcego stosunkowo duo mocy moe spowodowa na komputerze, i tak ju solidnie obsadzonym rnego typu sprztem, przecienie zasilacza.

Czas dostpu
Czas dostpu oznacza ile jednostek (Ms) potrzebuje dysk na pobranie danych. Czas mierzony jest od momentu wydania przez interfejs polecenia odczytu danych. Warto redniego czasu dostpu jest sum redniego czasu wyszukiwania (Average Seek Time, czyli czasu potrzebnego na ustawienie gowicy w odpowiednim miejscu nad talerzem twardego dysku) oraz redniego czasu opnienia (Average Latency Time czasu potrzebnego sektorowi do znalezienia si pod odpowiednia gowic). Przykad: Do komputera do biura zaleca si twardy dysk o rednim czasie dostpu nie duszym ni 20 milisekund. redni czas dostpu idealnego modelu do zastosowa domowych powinien by krtszy ni 16 milisekund, w przypadku komputera multimedialnego krtszy ni 15 milisekund. Komputer high-end powinien mie dysk o czasie dostpu 12 milisekund lub krtszym. Producenci w swoich informacjach o produkcie podaj zwykle jedynie redni czas wyszukiwania (Average Seek Time) warto ta okrela wycznie czas potrzebny na ustawienie gowicy nad odpowiedni ciek dysku. Stad wartoci podawane w opisie dysku s czsto tak obiecujce. Warto jednak pamita, e czas wyszukiwania jest zawsze krtszy od czasu dostpu, z ktrym nie naley go myli. Jeli do czasu wyszukiwania dodamy czas opnienia (obliczajc w ten sposb czas dostpu), uzyskamy zupenie inny wynik. Na przykad: czas wyszukiwania dla dysku Diamondmax 90432D2 firmy Maxtor wynosi 9,0 milisekund, a czas opnienia, wedug producenta, 5,5 milisekundy. Po dodaniu okae si, e czas dostpu wynosi nie - jak moglimy mylnie sdzi 9,0 milisekund, lecz 14,5 milisekund. Warto Track-to-Track nie mwi niczego o twardym dysku. Miara ta podaje czas potrzebny na przesunicie gowicy zapisujco odczytujcej nad ssiedni ciek.

Wewntrzna szybko przesyania danych

Informuje o iloci danych, jaka moe zosta na twardym dysku zapisana lub odczytana z dysku w cigu sekundy. Jest to warto teoretyczna, niezalena od systemu operacyjnego oraz wszelkich waciwoci komputera, okrelajca wydajno wewntrzn dysku. Mierzona jest ona dla sektorw znajdujcych si miedzy krawdzi pyty, a jej rodkiem, jako e w zewntrznej czci pyty znajduje si wicej sektorw anieli w czci bliszej rodka. Jeli warto ta nie jest podana w danych technicznych o twardym dysku, mona ja obliczy: liczb obrotw na sekund naley pomnoy przez liczb sektorw znajdujcych si na najbardziej zewntrznej ciece i tak uzyskana warto pomnoy przez 512, jako ze tyle bajtw zawiera jeden sektor. Wartoci tej nie da si zmierzy za pomoc testw, gdy dokonanie pomiarw moliwe jest tylko przy uyciu odpowiednich urzdze. Przykad: Twardy dysk do komputera do biura i domu powinien charakteryzowa si wewntrzna szybkoci przesyania danych wiksz od 140 Mb/s. Komputer multimedialny najlepiej wyposay w dysk pozwalajcy na przesyanie 160 Mb/s, a komputer high-end - w dysk o szybkoci 180 lub wicej Mb/s. Niektrzy producenci podczas obliczania wewntrznej szybkoci przesyania danych, jako dane licz rwnie dane administracyjne (takie jak numer sektora, nad ktry gowica ma by przesunita i suma kontrolna) uzyskujc dziki temu warto o 12 do 20 procent wysz. Stad pochodzi moe ewentualna rnica miedzy wartoci wewntrznej szybkoci przesyania danych obliczona samodzielnie, a podana przez producenta.

Szybko przesyania danych

rednia szybko przesyania danych oznacza ilo danych przesyanych w cigu sekundy przez twardy dysk. Warto rednia jest ustalana podczas co najmniej dwch testw, w jednym z nich odczytywane s wszystkie cieki twardego dysku po kolei, a w drugim wedug przypadkowej kolejnoci. Szybko przesyania danych zaley rwnie od innych charakterystyk dysku, takich jak wewntrzna szybko przesyania danych,

szybko przesyania danych przez interfejs oraz redni czas dostpu. Przykad: Do komputera do biura zalecamy twardy dysk o redniej szybkoci przesyania danych wynoszcej 5 MB/s. Twarde dyski w komputerach do zada domowych oraz multimedialnych powinny umoliwia przesyanie danych z prdkoci 6 MB/s, jako e bd one zapewne przesya wicej obrazw oraz sekwencji wideo. Komputer high-end moe osiga najwysz wydajno tylko wwczas, jeli wyposaymy go w superszybki twardy dysk o szybkoci przekraczajcej 7, a nawet 10 MB/s. Dysk powinien przesya dane z szybkoci przynajmniej 5 MB/s. Producenci, zamiast redniej szybkoci przesyania danych, podaj czsto maksymalna szybko interfejsu, czyli Burst-Rate. Opisy moga brzmie: Interface Transfer Rate (do dyskw firmy Hitachi), Data Transfer Rate to/from Interface (do dyskw firmy Maxtor), czy te External Transfer Rate (do dyskw firmy Seagate) maj wartoci up to 33 MB/s. Aby sugerowana szybko moga by przez okrelony dysk osigana, musi znajdowa si rwnie w jego pamici podrcznej. Tylko wwczas moemy by pewni, e dysk przesya dane z szybkoci okrelon przez producenta. Ze uwagi na to, e powyszy warunek jest rzadko speniany, miara Burst-Rate jest wartoci, ktra nie powinnimy si sugerowa podczas wybierania optymalnego dla nas twardego dysku.

Szybko obrotowa
Szybko obrotowa dysku twardego to parametr czsto wykorzystywany przez producentw i dystrybutorw w celach marketingowych. Tymczasem pomylmy, jakie znaczenie ma on dla uytkownika? Sama szybko obrotowa dysku jeszcze o niczym nie wiadczy. Dopiero w poczeniu z gstoci zapisu moemy mwi o uytkowych walorach tego parametru dysku. Zasada jest stosunkowo prosta. Jeeli poczymy najwiksz szybko obrotow z najwysz gstoci zapisu, otrzymamy najszybszy dysk a dokadniej: dysk o najwikszym transferze wewntrznym. O tym, czy dysk taki bdzie faktycznie najszybszy w naszym komputerze decyduj takie czynniki, jak interfejs pomidzy dyskiem a pyt oraz przepustowo kontrolera. Warto jednak wiedzie, e rnice pomidzy gstoci zapisu dla wspczesnych dyskw o porwnywalnej do siebie pojemnoci s na tyle mae, e mona w pewnym sensie stwierdzi, i szybko obrotowa decyduje o szybkoci transferu. Coraz wiksza pojemno i szybko obrotowa dyskw twardych to jedna strona medalu. Z drugiej mamy przecie do czynienia z konkretnym oprogramowaniem komputera, na ktrym dany dysk ma pracowa. Tutaj trzeba wyranie uwiadomi sobie moliwe ograniczenia, jakie narzuca uywany przez nas system operacyjny czy oprogramowanie BIOS-u komputera.

MTBF - redni czas midzyuszkodzeniowy

redni czas midzyuszkodzeniowy (Mean Time Between Failures) to podstawowy parametr niezawodnoci wszystkich urzdze. Oferowany przez wikszo wspczesnych dyskw wspczynnik MTBF wynoszcy 500 000 godzin lub wicej imponuje wielkoci, zwaszcza gdy po przeliczeniu dowiemy si, e p miliona godzin to okoo 60 lat cigej pracy. Ale czy to naprawd wysoka niezawodno? Pamitajmy, e jest to czas redni, okrelony na podstawie analizy statystycznej wynikw testw, a dotyczy caej serii danego modelu dysku. Z punktu widzenia indywidualnego uytkownika ze wspczynnika MTBF rwnego 500 000 godzin wynika a 1,7% prawdopodobiestwa, e w biecym roku dysk ulegnie uszkodzeniu. Przy normalnym uytkowaniu komputer pracuje rednio 6 godzin w cigu doby, zatem prawdopodobiestwo uszkodzenia bdzie odpowiednio mniejsze rzdu 0,5%. Ujmujc to w skali masowej, a nie tylko pojedynczego egzemplarza dysku co dwusetny dysk ulegnie w tym roku uszkodzeniu! Szansa uszkodzenia dysku jest o wiele rzdw wielkoci wiksza od szansy wygranej w Lotto, a jednak spord grajcych regularnie w Lotto uytkownikw komputerw tylko nieliczni zawracaj sobie gow czym tak surrealistycznym jak backup danych. Wiara w szczcie czy fascynacja wielkimi liczbami? Dla przecitnego domowego uytkownika takie prawdopodobiestwo awarii zwykle jest do przyjcia, zwaszcza jeli w kieszeni ma trzyletni gwarancj, a na dysku nie przechowuje unikalnych wartociowych danych. Ostatnio coraz wicej producentw podaje dla niektrych modeli dyskw wspczynnik MTBF rzdu miliona godzin i wicej. Liczby astronomiczne, ale zapewniajce tylko dwukrotne zwikszenie szans uytkownika. Z moliwoci uszkodzenia dysku naley si powanie liczy, jeli uywamy komputera nie tylko do zabawy, a na dysku przechowujemy wartociowe dane. A nawet w przypadku komputera rozrywkowego awaria dysku to powany kopot i wiele godzin pracy nad odtworzeniem konfiguracji aplikacji.

Pojemno - jaka naprawd?

Przegldajc oferty lub informacje dystrybutorw i producentw dyskw twardych niejednokrotnie dokonujemy wyboru na podstawie parametrw, jakie przedstawia dana specyfikacja. Tymczasem w przypadku pojemnoci informacja podawana na ulotce nie do koca musi odpowiada temu, co zobaczymy po sformatowaniu dysku w naszym komputerze. Po pierwsze, do czsto spotykanym wybiegiem marketingowym jest podawanie pojemnoci danego dysku w mega- lub w gigabajtach, z zastrzeeniem, e 1 MB to 1 000 000 bajtw, a 1 GB to 1 000 000 000 bajtw. Tymczasem stan faktyczny jest inny 1 kB rwny jest 1024 bajtom, a nie 1000 bajtom. Rnica nie jest co prawda wielka, ale przy olbrzymich pojemnociach dzisiejszych dyskw te zaokrglenia powoduj, e rnica pomidzy informacj producenta a wynikiem formatowania dysku w komputerze moe okaza si zaskakujca dla niewiadomego takiej polityki uytkownika. Przykadowo dla dysku o pojemnoci (przy przeliczniku 1 kB = 1000 B) 18 042 MB otrzymamy, e dysk dysponuje faktyczn pojemnoci ok. 17206,20 MB. Jak wic wida rnica siga ponad 800 MB, co jeszcze nie tak dawno stanowio cakowit pojemno dysku

twardego! Dlatego te dokonujc wyboru musimy pamita o tym, w jaki sposb megabajty czy gigabajty s podawane w informacjach producenta.

Oznaczenia producenta
Zawieraj wiele informacji dotyczcych twardego dysku. Po dokadnym przemyleniu wszystkich za i przeciw zdecydowalimy si na zakup okrelonego modelu dysku moe by tak, e modele oferowane przez sprzedawc nie maj nazw typu Fireball, Cheetah, czy Hornet, lecz nazwy kodowane. Oto przykady, w jaki sposb naley je odczytywa. Fujitsu - przykad MPB3021 Pierwszy znak alfanumeryczny okrela rodzaj gowicy odczytujco zapisujcej: M oznacza gowice MR (ang. Magnetoresistive) GM oznacza gowice GMR (ang. giant magnetoresistive). Litera druga oznacza rodzaj dysku: A Allegro (czyli dysk SCSI), H Hornet (czyli 2,5 calowy dysk do notebookw), P Picobird (czyli dysk EIDE Ultra-DMA/33). Ostatnia z liter okrela generacje twardego dysku. Modele nowsze wyprodukowane po padzierniku 1998 oznaczone s litera C. Pierwsza cyfra okrela format dysku, gdzie 2 oznacza dysk 2,5 calowy, a 3 dysk 3,5 calowy. Nastpne trzy cyfry tworz liczb, ktra po podzieleniu przez 10 wskazuje na pojemno dysku mierzona w GB.

Hitachi - przykad DK238A-32 Pierwsze dwa znaki (DK) oznaczaj dysk. Pierwsza cyfra okrela format dysku, gdzie 2 oznacza dysk 2,5calowy (ktry Hitachi produkuje wycznie z interfejsem EIDE), a 3 dysk 3,5-calowy (z interfejsem SCSI). Druga cyfra oznacza wysoko dysku (dla dyskw 2,5 calowych cyfry 1, 2 i 3 oznaczaj odpowiednio: 19,0; 12,7 i 9,5 milimetra; a dla dyskw 3,5 calowych 1 oznacza 41mm, a 2 25 mm wysokoci.) Trzecia cyfra okrela generacje twardego dysku (obecnie aktualnymi s generacje 7 i 8). Litera poprzedzajca mylnik jest oznaczeniem wewntrznym Hitachi. Liczba po mylniku podaje pojemno dysku w przypadku dyskw o pojemnoci mniejszej ni 10 GB liczb ta naley podzieli przez 10.

IBM - przykad DCAS-34330 Litera D oznacza dysk. Nastpne dwie litery, to oznaczenia wewntrzne IBM. Litera poprzedzajca mylnik informuje o rodzaju interfejsu: A oznacza AT-Bus (EIDE), a S SCSI. Pierwsza cyfra okrela format dysku, gdzie 1 oznacza dysk 1-calowy, 2 dysk 2,5-calowy, a 3 dysk 3,5calowy. Pozostae cztery cyfry podaj pojemno dysku w MB. Jeli po mylniku znajduje si nie 5, lecz 6 cyfr, to druga z nich podaje liczb tysicy obrotw dysku na minut. Ostatnie 4 cyfry okrelaj pojemno dysku w MB.

Maxtor - przykad 91360D8 Pierwsza cyfra okrela 9 (obecnie aktualn) generacj twardego dysku. Kolejne cztery cyfry po przemnoeniu przez 10 okrelaj pojemno dysku w MB. Litera okrela rodzaj protokou interfejsu, gdzie D oznacza interfejs Ultra DMA/33, a U Ultra DMA/66. Ostatnia cyfra okrela liczb gowic odczytujco zapisujcych. Informacja dodatkowa: dyski Diamond wykonuj 5400 obrotw na minut, a dyski Diamondmax 7200 RPM.

Quantum - przykad QM36480ST-A QM to skrt od nazwy firmy (Quantum). Pierwsza cyfra okrela format dysku, gdzie 3 oznacza dysk 3,5-calowy, a 5 dysk 5,25-calowy. Nastpne cyfry okrelaj pojemno dysku w MB. Litery nastpujce po cyfrach to wewntrzne oznaczenia firmy Quantum, gdzie AL. oznacza Atlas II, CY Bigfoot CY, EL Fireball EL, PX Viking II, SE Fireball SE, SG Pioneer SG, ST Fireball ST, TD Atlas III, TX Bigfoot TX, a VK oznacza Viking. Ostatnia litera lub litery okrelaj rodzaj interfejsu: A oznacza AT-Bus (EIDE), LW oznacza Ultra-II-WideSCSI, S oznacza SCSI, a SW Wide-SCSI. Sprzedawcy czasem podaj nazwy skrcone, takie jak: Quantum Fireball EL 2500. Tego rodzaju nazwa okrela jedynie pojemno twardego dysku i jego nazw.

Seagate - przykad ST39140A ST okrela producenta dysku, czyli firm Seagate. Pierwsza cyfra okrela wysoko dysku i jego format: 1 okrela dysk o wysokoci 41mm (3,5 cala), 3 25 mm (3,5 cala), 4 82 mm (5,25 cala), 5 19 mm (3,5 cala) i 9 na okrelenie dyskw 2,5-calowych o rnych grubociach. Kolejne cyfry informuj o pojemnoci dysku mierzon w MB. Jedna lub dwie litery na kocu nazwy okrelaj interfejs: A oznacza AT-Bus (EIDE), N oznacza SCSI, W Wide SCSI, a FC Fiber Channel.

Western Digital - przykad WDAC36400L i WDE9100-0007A1 1. Pierwsza cyfra informuje z ilu talerzy skada si dysk. Nastepne okrelaj jego pojemno w MB. A litera na kocu oznacza pojemno pamici podrcznej, gdzie H = 128 KB, a L = 256 KB.
2.

Pierwsza seria cyfr podaje rozmiar dysku w MB. Pierwsze dwie cyfry po mylniku pozostaj do dyspozycji klientw OEM, czyli firm skadajcych komputery. Kolejne cyfry okrelaj standard SCSI oraz rozmiar pamici podrcznej: 03 oznacza interfejs SCSI z 512 KB pamici podrcznej, 07 Wide-SCSI z 512 KB pamici podrcznej, 16 Wide-SCSI z 1 MB pamici podrcznej, a 30 Ultra-Wide-SCSI z 4MB pamici podrcznej. Ewentualne kolejne znaki alfanumeryczne w przykadzie A1 s oznaczeniami OEM.

MONTA
Monta
Najpopularniejszym interfejsem do przesyu danych w komputerach PC jest obecnie EIDE. W dzisiejszych komputerach kontroler EIDE jest zintegrowany z pyt gwn, w starszych jednostkach korzystanie z dyskw wymagao zainstalowania w komputerze dodatkowej karty kontrolera. Jeeli na pycie gwnej komputera znajduj si zcza oznaczone zazwyczaj jako Primary i Secondary", znaczy to, e komputer ma kontroler EIDE zintegrowany z pyt. Oznaczenia te odzwierciedlaj dwa odrbne kanay (pierwszy i drugi lub te nadrzdny i podrzdny) interfejsu EIDE. Pozornie instalacja dysku jest prosta, gdy w zasadzie polega tylko na poczeniu zamontowanego w obudowie dysku z jednym z dwch wyej przedstawionych zcz kontrolera za pomoc specjalnego kabla zwanego popularnie tam. Teoretycznie, gdy dysponujemy tylko jednym dyskiem, komputer bdzie z nim wsppracowa bez wzgldu na fakt, do jakiego kanau zosta podczony. Tym niemniej pamita naley o generalnej zasadzie, by najszybszy dysk podczy zawsze do pierwszego kanau oraz by (w przypadku, gdy w komputerze zainstalowany jest jeszcze jaki dysk lub inne urzdzenie EIDE) by on urzdzeniem nadrzdnym master. Nawet jeeli wymaga to przetasowania dyskw (czyli przesunicia starszego napdu z pozycji master na pierwszym kanale na pozycj slave), to dziki temu znacznie lepiej wykorzystamy potencja technologiczny tkwicy w nowym dysku. Kontroler EIDE czy si z urzdzeniami w kolejnoci kanaw, uwzgldniajc priorytety urzdze, zatem wstawienie najszybszego dysku na uprzywilejowanej pozycji jest rozwizaniem optymalnym. Wynika to z faktu, e najczciej na pierwszym dysku zainstalowany jest system operacyjny, a tym samym jest on najczciej wykorzystywany. Kontroler EIDE jest w stanie obsuy maksymalnie do czterech urzdze (dyskw, napdw CD-ROM czy DVD-ROM). Na kady kana przypadaj po dwa urzdzenia. Na kadym kanale dane urzdzenie musi mie ustawiony priorytet dostpu do magistrali. Innymi sowy, z dwch urzdze podczonych do jednego kanau EIDE, jedno musi by urzdzeniem nadrzdnym, za drugie podrzdnym. Kady dysk twardy EIDE ma zworki pozwalajce ustawi go na podany priorytet. Oznaczenie dysku jako master (wadca) okrela go jako urzdzenie nadrzdne na danym kanale, odpowiednikiem urzdzenia podrzdnego jest okrelenie slave (niewolnik). Jeeli dysk twardy jest jedynym tego typu urzdzeniem w systemie, nie ma potrzeby ustawiania dla niego priorytetu, a tym samym nie trzeba manipulowa zworkami na dysku.

Konfiguracja BIOS-u
Pierwszym etapem programowej instalacji dysku po jego fizycznym zamontowaniu jest ustawienie odpowiednich parametrw w BIOS-ie. Przeprowadza si to wykorzystujc wbudowany w BIOS program Setup uruchamiany najczciej klawiszem Del. Jeeli komputer, w ktrym znajduje si dysk poddawany operacji nie jest starszy ni trzyletni, to prawie na pewno w programie Setup znajduje si opcja HDD Auto Detection lub podobna. Jej wywoanie spowoduje przeszukanie poszczeglnych kanaw EIDE i w razie odnalezienia jakiegokolwiek urzdzenia (tu: dysku twardego) automatyczne wprowadzenie jego parametrw. Gdy dane dysku zostay ju poprawnie rozpoznane, nie wolno zapomnie o zapisaniu zmian podczas opuszczania programu Setup. Tylko w takim przypadku nowo wprowadzone zmiany zostan zapisane. Ponadto ju od jakiego czasu BIOS komputerw wyposaane s w funkcje automatycznego konfigurowania i detekcji dyskw twardych w komputerze

z pominiciem wyej wspomnianej opcji. Np. w BIOS-ie Awarda wystarczy w tabeli urzdze EIDE/ATAPI wywietlanej w sekcji Standard CMOS Setup wprowadzi w kolumnach TYPE oraz MODE wartoci Auto dla kadego kanau EIDE. Dziki temu nie tylko nie musimy zna specyficznych parametrw dysku, ale te w razie dooenia do naszego zestawu komputerowego nowego dysku, BIOS automatycznie go wykryje.

Dzielenie dysku na partycje

Kolejny etap instalacji nowego dysku to podzielenie go na partycje oraz ich sformatowanie. Bez wzgldu na to, czy uywany jest system DOS, Windows 3.1, 95 czy 98, program wykonujcy to zadanie nazywa si tak samo: fdisk. Mimo e interfejs programu w kadym z wymienionych systemw wyglda praktycznie identycznie, to funkcjonalnie midzy poszczeglnymi wersjami programu s pewne istotne rnice, wrd ktrych najbardziej znamienn jest typ systemw plikw, jakie przez dan wersj fdisk s obsugiwane. W przypadku DOS, Windows 3.1 czy Windows 95A (a take OSR1) fdisk obsuguje w zasadzie tylko system FAT (zwany te FAT16). Nowsze (Windows 95 OSR2 oraz Windows 98) wyposaono ju w nowszy system FAT32. Bez wzgldu na to, ile partycji chcemy utworzy na danym dysku, uruchomienie fdiska jest konieczne.Aby na danym dysku mg zosta zainstalowany system operacyjny, dysk ten musi mie przynajmniej jedn partycj ustawion jako aktywn. Ustawianie partycji na dysku za pomoc programu fdisk nie jest rzecz trudn. Interfejs programu ogranicza uytkownika w zasadzie tylko do wybierania odpowiednich opcji z wywietlanego na ekranie menu. Nie trzeba wprowadza adnych skomplikowanych komend itp. Jednak trzeba pamita o kilku rzeczach, co by moe uchroni nas od zmiany ukadu partycji na nie tym dysku, co trzeba, a co za tym idzie od straty danych. Jeeli dysk, ktry chcemy podzieli na partycje, jest dyskiem podrzdnym, to najprawdopodobniej mamy moliwo uruchomienia systemu operacyjnego z dysku dotychczas uywanego. Zatem w tym systemie znajduje si rwnie potrzebny nam program. W przypadku DOS czy Windows 3.1x fdisk znajduje si w katalogu DOS-u (najczciej C:\DOS\), za w przypadku nowszych Windows 95 czy 98 fdisk znajduje si w (najczciej) c:\windows\command\. Jednak bez wzgldu na system, wystarczy zazwyczaj z linii polece wpisa komend fdisk, by program si uruchomi. Uytkownicy Windows 95/98 mog to zrobi wywoujc z menu Start opcj Uruchom i tam wpisujc komend fdisk. Lecz w przypadku, gdy nowy dysk twardy jest jedynym dyskiem zainstalowanym w komputerze, pozostaje wykorzystanie dyskietki startowej, doczanej do kadego z ww. systemw, na ktrej znajduje si fdisk. Wielu uytkownikw, a take producentw gotowych zestaww poprzestaje na zaoeniu tylko jednej partycji bez wzgldu na rozmiary dysku. Majc do dyspozycji kilka GB mona oczywicie wszystko umieci na jednej partycji, ale w przypadku, gdy system odmwi posuszestwa lub te jego stan bdzie na tyle daleki od doskonaoci, e bdzie konieczne przeprowadzenie ponownej reinstalacji systemu albo co gorsza formatowania dysku, nie bdzie gdzie przechowa na czas operacji wanych dokumentw bd aplikacji. Dlatego te, w zalenoci od rodzaju wykonywanej pracy, najlepiej utworzy na dysku dwie, trzy partycje. Przy czym ich rozmiary zale od cakowitej pojemnoci dysku, a take od typu dokumentw, jakie bd na dysku przechowywane. Pamita przygotowywanej partycji bd dysku. Jeeli zamierzamy przechowywa du liczb maych plikw (np. plikw tekstowych, dokumentw HTML, VRML, maych plikw graficznych, itp.), lepiej skorzysta z systemu FAT32. Z drugiej strony, jeeli zajmujemy si obrbk duych plikw (np. cyfrowego dwiku wysokiej jakoci czy wideoklipw) uycie FAT32 nie spowoduje wielkich oszczdnoci przestrzeni dysku. Ponadto jeeli cigle jeszcze wykorzystujemy oprogramowanie DOS-owe, rwnie lepiej skorzysta z FAT16, gdy FAT32 w DOS-ie, a take w trybie awaryjnym Windows 95OSR2 i 98 dziaa znacznie wolniej. Warto te wiedzie, e Konwerter dysku nie potrafi dokona konwersji partycji FAT16 na FAT32, jeeli ma ona pojemno mniejsz ni graniczne 512 MB. Kolejnym aspektem zakadania partycji na dysku jest ustalenie, z jakiego systemu plikw dana partycja ma korzysta. W przypadku DOS, Windows 3.1 oraz pierwszej wersji Windows 95 (nie OSR2) nie ma wielkiego wyboru (tylko FAT16). Gdy uywamy nowszych "okienek", program fdisk bezporednio po uruchomieniu pyta uytkownika, czy wczy obsug duych dyskw. Odpowied twierdzca oznacza, e ustawiane partycje bd wykorzystyway nowszy system plikw: FAT32. Dotyczy to tylko partycji o objtoci wikszej ni 512 MB, partycje mniejsze bd ustawione na system plikw FAT16.

Formatowanie
Samo przydzielenie logicznie odrbnych obszarw na dysku poszczeglnym partycjom nie wystarcza, aby dysk taki by widziany przez system operacyjny. Konieczne jest jeszcze wykonanie operacji formatowania kadej utworzonej partycji. Formatowanie wykonujemy za pomoc polecenia format. Formatowanie wykonywane przez program format (bd przez jego windowsowy odpowiednik) jest formatowaniem logicznym. W odrnieniu od formatowania fizycznego, na dysk nie s nanoszone adne cieki ani sektory, gdy te ju si tam znajduj po formatowaniu fizycznym. Kady wspczesny dysk EIDE jest formatowany fizycznie jeszcze u producenta i zazwyczaj nie ma potrzeby, a nawet nie wolno ponawia tego dziaania. W starszych komputerach program umoliwiajcy fizyczne sformatowanie dysku twardego znajdowa si w BIOS-ie komputera, ale w najnowszych BIOS-ach w programie Setup nie ma ju opcji pozwalajcej wykona takie dziaanie. Jest to zreszt jak najbardziej suszne. Formatowanie fizyczne dysku EIDE moe go bezpowrotnie uszkodzi i w przypadku kadego uytkownika peceta jest to dziaanie absolutnie niewskazane! Gdy uywamy systemu Windows 95 lub 98, uywamy opcji Formatuj wywietlanej w menu kontekstowym kadego dysku twardego (a waciwe kadej partycji/dysku logicznego) w oknie Mj Komputer. Formatowanie w Windows przebiega znacznie szybciej ni w przypadku zastosowania dosowego polecenia format.

Ukryte funkcje fdisk i format

Opis nie udokumentowanych funkcji narzdzi dyskowych: fdisk i format. Programy te, bdce zarazem poleceniami linii komend MS-DOS, moe nie s najczciej uywane, ale nale do istotnych narzdzi umoliwiajcych nam skonfigurowanie dysku twardego i przygotowanie go do przechowywania oprogramowania. Narzdzia dyskowe nie nale do bezpiecznych, dlatego zanim rozpocznie, si prac z nimi warto zachowa na odrbnym noniku przynajmniej wane dokumenty i/lub programy. Na pocztek program ustawiajcy bd modyfikujcy ukad partycji na dysku/dyskach twardych fdisk. Fdisk udokumentowanych przecznikw polecenia fdisk jest mao, jednak moliwoci jest znacznie wicej Program dzielcy dysk na partycje moemy wywoa wpisujc po prostu w linii polece komend fdisk". Wywoa to najbardziej znany chyba interfejs tego narzdzia. Badanie funkcji, jakie moemy realizowa w tym programie, zaczn od analizy przecznikw polecenia fdisk. Kada komenda w DOS-ie (a wic take w Windows) moe mie jakie parametry wywoania inaczej: argumenty zwane te przecznikami lub opcjami. Aby pozna list dostpnych dla danego polecenia przecznikw, wystarczy w linii polece DOS wywoa to polecenie z opcj "/?". W przypadku programu fdisk otrzymamy tym sposobem informacje o dwch dodatkowych parametrach: /STATUS oraz /X. O ile pierwszy z parametrw nie wymaga komentarza, to wyjanienie towarzyszce drugiemu z nich moe si wyda nieco enigmatyczne. Chodzi mianowicie o ignorowanie obsugi partycji LBA. Innymi sowy: fdisk uruchomiony z t opcj nie utworzy na dysku partycji LBA. Powysze dwie opcje to jedynie garstka moliwoci, jakimi dysponuje fdisk. A oto znacznie bogatszy zestaw opcji tego programu: /mbr Ta opcja powoduje ponowne zapisanie zawartoci obszaru startowego pierwszego dysku twardego o nazwie Master Boot Record (MBR) now zawartoci (wicej informacji o MBR w ramce Co to jest MBR?). Opcja ta moe by przydatna np. w przypadku, gdy istnieje prawdopodobiestwo, e we wspomnianym obszarze zagniedzi si wirus lub istniejce dane zostay uszkodzone z innych przyczyn. Wywoanie tej opcji nie powoduje usunicia partycji i nie usuwa adnych istotnych danych z dysku. Trzeba jednak pamita o tym, e w przypadku, gdy na komputerze mamy zainstalowane dwa lub wicej systemw operacyjnych (np. Windows 98 i Linuks), ktrych uruchamianie odbywa si za pomoc odpowiedniego programu, tzw. Boot Managera, to wykonanie instrukcji: fdisk/mbr spowoduje usunicie Boot Managera i tym samym niemono uruchomienia innego ni DOS/Windows 95 i 98 systemu operacyjnego. Z drugiej strony jest to najszybszy sposb zlikwidowania moliwoci wybirczego uruchamiania systemu. /cmbr Opcja bardzo podobna do powyszej, z t rnic, e w tym przypadku istnieje moliwo zdefiniowania dysku, na ktrym ma by wstawiony lub nadpisany MBR. Wywoanie fdiska z t funkcj ma nastpujc skadni: * fdisk /cmbr <dysk> Tu uwaga. W miejsce sekwencji <dysk> wstawiamy NUMER dysku, a nie jego oznaczenie literowe. Numer oznacza fizyczn kolejno podczenia dysku w komputerze. Przykadowo - dysk podczony do pierwszego kanau interfejsu EIDE jako urzdzenie master ma numer 1, kolejny dysk na tym samym kanale, ale jako urzdzenie slave ma numer 2 itd. /pri Dziki tej opcji mamy moliwo utworzenia partycji podstawowej (primary partition) bez potrzeby adowania interfejsu programu. Partycja zakadana jest bezporednio z linii polece. Utworzona w ten sposb partycja jest automatycznie ustawiana jako aktywna. Skadnia polecenia z t opcj jest nastpujca: fdisk /pri:<rozmiar> <dysk> gdzie: <dysk> oznacza numer dysku (wyjanienie wyej), <rozmiar> pozwala na zdefiniowanie, ile miejsca chcemy przeznaczy na tworzon partycj. Jeeli przypadkowo zdarzy si, e podamy rozmiar wikszy ni ten, jakim dysponuje cay dysk, automatycznie na potrzeby partycji przeznaczona zostanie caa powierzchnia "twardziela". W zalenoci od tego, jaki podamy rozmiar, partycja zostanie utworzona z wykorzystaniem systemu plikw FAT lub FAT32. Ten pierwszy dotyczy partycji mniejszej ni 512 MB. /prio W zasadzie wykonuje to samo co /pri, ale dodano jedn dyskusyjn waciwo. Mianowicie partycja o rozmiarze wikszym ni 512 MB bdzie bazowa na systemie plikw FAT. Skadnia taka sama jak dla opcji /pri.

/ext Pozwala na utworzenie bezporednio z linii polece partycji rozszerzonej na dysku. Skadnia jest nastpujca: fdisk /ext:<rozmiar> <dysk> <rozmiar> oznacza oczywicie przestrze, jak przeznaczamy na partycj (jeeli podamy wicej ni to jest fizycznie moliwe, partycji zostanie przypisane cae wolne miejsce), <dysk> numer dysku. Naley pamita, e partycja rozszerzona nie moe by bezporednio wykorzystywana przez system. Aby mc dysponowa obszarem na ni przeznaczonym jako kolejnym dyskiem (oznaczonym liter) z poziomu Windows musimy utworzy na niej dyski logiczne. /log Tworzy logiczny dysk na utworzonej poprzednio partycji rozszerzonej. Opcja ta nie moe by wykorzystana samodzielnie i musi wystpowa razem z poprzednio przedstawion opcj /ext. W takim przypadku skadnia przedstawia si nastpujco: fdisk /ext:<rozmiar> <dysk> /log:<rozmiar> Pamita naley o tym, by w tym przypadku rozmiar nie przekracza maksymalnej, dostpnej, wolnej przestrzeni na dysku, i aby <rozmiar> by identyczny w obu wystpieniach. /logo Dziaa praktycznie identycznie jak /log. Jedyn rnic jest moliwo utworzenia dysku logicznego FAT o rozmiarze wikszym ni 512 MB. /fprmt Opcja ta wywouje program fdisk bez wywietlania ekranu z zapytaniem o obsug duych dyskw (czyli uwzgldniania systemu FAT32 dla partycji/dyskw wikszych ni 512 MB). Zamiast tego uytkownik jest pytany o system plikw za kadym razem, kiedy tworzy partycj. Opcja ta ma jedn dodatkow zalet: umoliwia utworzenie partycji/dysku FAT32 o pojemnoci mniejszej ni 512 MB. Skadnia wyglda tak: fdisk /fprmt /actok Pozornie wywoanie programu fdisk z t opcj nie rni si od wywoania bez jakiejkolwiek opcji. Jednak w tym przypadku nie jest sprawdzana integralno struktury dysku (disk integrity) podczas tworzenia partycji/dysku logicznego. Dziki temu cay proces odbywa si nieco szybciej. Skadnia: fdisk /actok format polecenie format domylnie zawiera spor list opcji, jednak kilka dodatkowych moe, przy zachowaniu ostronoci, przyspieszy prac Zazwyczaj kolejn czynnoci po zaoeniu partycji i ewentualnym zdefiniowaniu dyskw logicznych jest ich formatowanie. Najczciej wykorzystywanym programem jest take aplikacja wywoywana z linii polece DOS format. I tym razem mamy do dyspozycji kilka nie udokumentowanych przecznikw. /autotest Opcja wprost idealna do formatowania dyskietek. Jej wywoanie powoduje natychmiastowe sprawdzenie aktualnego formatu nonika i ponowne jego sformatowanie. Zalet tej opcji jest to, e program format nie wywietla dania woenia dyskietki, ponadto nie pojawia si danie potwierdzenia operacji formatowania, nie ma monitu o podanie etykiety formatowanego dysku. W praktyce uytkownik ogranicza si do wprowadzenia polecenia z opcj, a caa reszta odbywa si automatycznie. Skadnia: format <dysk:> /autotest gdzie <dysk:> oznacza tym razem liter danego dysku (np. A: dla dyskietki). /backup Opcja bardzo podobna w dziaaniu do powyszej, z t rnic, e w tym przypadku program format da wpisania etykiety sformatowanego nonika oraz wywietla podsumowanie dziaania. Skadnia: format <dysk:> /backup /u

Bardzo niebezpieczna opcja, ale te zalecana, gdy chcemy zamaza wszelkie lady po naszych dziaaniach. Standardowo nawet gdy sformatujemy jakikolwiek nonik, wci mamy moliwo odzyskania danych, gdy polecenie format nie zamazuje fizycznie wszystkich obszarw dysku, a jedynie wprowadza informacj niezbdn do tego, by system interpretowa dysk jako pusty. Zastosowanie opcji /u powoduje, e operacji formatowania towarzyszy zniszczenie wszelkich danych na formatowanym noniku przez zapisanie kadego bajtu wartoci F6 (szesnastkowo). Skadnia: format <dysk:> /u /Z:n Opcja dla dyskw uywajcych systemu plikw FAT32. Skadnia polecenia z t opcj jest nastpujca: format <dysk:> /Z:n gdzie <dysk:> oznacza liter formatowanego dysku, natomiast n okrela liczb sektorw (kady po 512 bajtw) w pojedynczym klastrze (najmniejszej jednostce logicznej dysku w systemach FAT i FAT32). Dla przykadu: n=1 tworzy na formatowanym noniku klastry 512-bajtowe, n=2 - 1024-bajtowe (1 kB) itd. Naley pamita, e cho mniejszy klaster dysku oznacza mniejsze straty pojemnoci przy przechowywaniu duej liczby plikw, to zmiana domylnej wielkoci klastra dla systemu FAT32 (4 kB) moe spowodowa nieprawidowe dziaanie programw antywirusowych lub innych narzdzi dyskowych.

USZKODZENIA
Niezawodno wspczesnych dyskw twardych wyraa si obecnie rednim czasem midzyuszkodzeniowym rzdu miliona godzin. Z pozoru wydaje si to bardzo wiele, ale, gdy si bliej przyjrze, bezpieczestwo danych na dysku twardym jest co najmniej iluzoryczne. Milion godzin to przeszo 114 lat. Wspczynnik MTBF (Mean Time Between Failures) wynoszcy milion godzin oznacza nie tylko, e dysk powinien pracowa bezawaryjnie przez tyle czasu w uproszczeniu oznacza to, e spord 1000 dyskw w cigu biecego roku przeszo 8 ma prawo ulec awarii! A jeli nawet zaoymy, e dyski pracuj zaledwie po 8 godzin dziennie, to i tak wrd tysica dyskw musimy si liczy z blisko trzema awariami w cigu roku. Awarie dysku maj rny charakter. Moe to by uszkodzenie ukadw zapisu i odczytu, w tym zoonej elektroniki dysku, awaria ukadu napdowego czy ukadu pozycjonowania gowic, a wreszcie, co jest najczciej spotykane, mechaniczne uszkodzenie nonika magnetycznego na powierzchni ktrego z talerzy. Wszystkie dziea ludzkiego geniuszu maj ograniczon niezawodno. Zastanawia jednak fakt w jaki sposb powstaj mechaniczne uszkodzenia powierzchni dysku, jeli gowice nie dotykaj bezporednio tych powierzchni? Mimo relatywnie duych rozmiarw, dyski twarde stanowi arcydziea mechaniki precyzyjnej. Przy typowej gstoci zapisu, szeroko pojedynczej cieki zapisu wynosi zaledwie ok. 0,01 mm. Szeroko gowicy odczytujcej, wykonanej jako element magnetorezystywny, wynosi ok. 80% szerokoci cieki to odpowiada ostrzu nieco tylko stpionej yletki! Kade dotknicie powierzchni dysku przez gowic odpowiada dotkniciu takim wanie ostrzem. Warstwa nonika magnetycznego na powierzchniach talerzy dyskw pokryta jest bardzo cienk warstw lakieru ochronnego. W normalnych warunkach eksploatacji twardo powierzchni ochronnej najzupeniej wystarcza start i ldowanie gowic wi si co prawda z przesuwaniem ich po powierzchni talerza, ale wystpujce naciski s za mae, by zarysowa powierzchni ochronn. Podczas pracy dysku gowice przesuwaj si nad powierzchni talerzy na poduszce powietrznej o wysokoci kilkunastu mikrometrw, wytwarzanej dziki ruchowi talerzy, a dopuszczalne nierwnoci powierzchni nie przekraczaj 10% wysokoci lotu gowicy. W takich warunkach nonik dysku nie ma prawa ulec uszkodzeniu. Panuje powszechne przekonanie, e dysk nie dziaajcy jest odporny na wstrzsy i uderzenia. Tymczasem, co moe by zaskakujce, rdem wikszoci uszkodze powierzchni roboczych dysku s wanie wstrzsy i uderzenia, ktrych napd dozna w stanie spoczynku. W stanie spoczynku gowice le na wydzielonych obszarach powierzchni talerzy, zwanych stref ldowania (landing zone), przycinite do powierzchni przez odpowiedni ukad sprysty ramienia gowicy. C si stanie, jeli taki zaparkowany dysk dozna silnego, krtkotrwaego wstrzsu? Gowica oderwie si od powierzchni, wyginajc spryste rami, a nastpnie, w wyniku jego drga, kilkakrotnie uderzy w powierzchni, za kadym razem odbijajc si od niej. Zwraca uwag fakt, e gowica w takiej sytuacji nie uderza swoj powierzchni, ale krawdzi! Twarda powierzchnia ochronna jest, niestety, zbyt krucha, by moga to przy silniejszych wstrzsach wytrzyma uderzajca gowica odupuje drobne fragmenty ochronnego lakieru. Wydawa by si mogo, e nawet ewentualne uszkodzenie powierzchni w strefie ldowania nie powinno spowodowa obnienia sprawnoci dysku przecie w tym obszarze nie ma adnych danych. Rzeczywicie, ale powstae tam drobne okruchy materiau przemieszczaj si, wraz z powietrzem, po caym wntrzu napdu. Drobne, ale wielokrotnie wiksze od gruboci poduszki powietrznej, unoszcej gowic. A jeli ktry z nich dostanie si pomidzy gowic a powierzchni wirujcego talerza, nastpuj kolejne drgania gowicy i jej ramienia oraz kolejne uderzenia gowicy tym razem ju w robocz powierzchni dysku! Oprcz uszkodze powierzchni, na tyle drobnych, e ukady korekcji bdw wbudowane w elektronik dysku, poradz sobie z powodowanymi przez nie bdami, powstaj jeszcze nowe okruchy. Im jest ich wicej, tym czciej zdarza im si wpadnicie pod gowic i tym czciej powstaj nowe uszkodzenia i nowe drobiny. Proces degradacji wartoci uytkowej dysku postpuje lawinowo, tym bardziej, e przy uszkodzonej

powierzchni strefy ldowania przy kadym starcie i ldowaniu gowicy mog powstawa kolejne uszkodzenia. Na jakiego rodzaju wstrzsy naraony jest dysk od momentu opuszczenia tamy produkcyjnej, do chwili, kiedy trafi do komputera? Co mu grozi po drodze, a czym moemy mu zaszkodzi sami? Odpowiedzi na te pytania moe w pewnym stopniu dostarczy zamieszczony rysunek wynika z niego, e dysk zamontowany w komputerze jest wzgldnie bezpieczny, nawet upuszczenie komputera na twarde podoe nie powinno spowodowa powaniejszych szkd. Duym zagroeniem dla dysku jest rwnie sam proces montau komputera. W tej fazie atwo nabawi si kopotw na przyszo. O uderzenie metalowym narzdziem wcale nietrudno wystarczy obsunicie rki, uderzenie dyskiem o konstrukcj obudowy te moe si zdarzy. A jeli kto ma pecha, to i o upadek dysku na twarde podoe wcale nietrudno. Wszystkie te gwatowne zdarzenia dysk znosi pozornie bez szwanku po zmontowaniu komputera dziaa poprawnie i nic nie wskazuje na to, by cokolwiek mu dolegao.

Bl gowy producentw
Uszkodzenia, ktrych rdem s wstrzsy, jakich dozna dysk w czasie midzy wyprodukowaniem a zamontowaniem w komputerze, stanowi wedug danych producentw przyczyn okoo 40% wszystkich awarii dyskw twardych i przeszo 90% uszkodze powierzchni dyskw. Lekarstwem na to stay si pewne zmiany w konstrukcji dyskw, zmierzajce do ograniczenia tego typu uszkodze. Zmiany te w wikszoci przypadkw sprowadzaj si do odpowiednich rozwiza konstrukcyjnych najwaniejsze jest tu wyeliminowanie drga gowicy i jej wielokrotnego uderzania o powierzchni po wstrzsie. Tego rodzaju rozwizaniem jest, stosowany przez firm Quantum, SPS (Shock Protection System). Rwnie inni producenci od pewnego czasu zwracaj uwag na bezpieczestwo dysku w czasie midzy opuszczeniem tamy produkcyjnej a zainstalowaniem w komputerze, stosujc wasne rozwizania, jak np. SeaShield Seagate. Obecnie stosuje si narzdzia ktre sprawdzaj stan dysku. Wan ich cech jest zdolno do wykorzystywania w celach diagnostycznych specjalnych procedur, wbudowanych w oprogramowanie napdw. Przy bardzo skutecznych mechanizmach korekcji bdw, jakie s stosowane w ukadach odczytu, drobniejsze uszkodzenia pozostawayby niezauwaone dopiero uszkodzenie uniemoliwiajce poprawny odczyt mogoby zosta zarejestrowane. Naley zwrci uwag na fakt, e eliminowanie wadliwych sektorw nie usuwa przyczyn ich uszkodzenia jeli wewntrz obudowy znalazy si lune okruchy z uszkodzonych powierzchni, to proces niszczenia bdzie postpowa. Dlatego wikszo wspomnianych systemw stosuje statystyczn ocen liczby wykrytych mikrodefektw, umoliwiajc, przy regularnym stosowaniu programu testujcego, do efektywn ocen aktualnego stanu dysku i jego perspektyw na przyszo.

Samonaprawiajce si dyski
Kada usterka sprztu, ktrego uywamy wywouje u nas marzenia o urzdzeniach, ktre powiadamiayby nas, e wystpia awaria, a jeszcze lepiej same si naprawiay. Nawet nie wiemy, e to ju nie marzenia, ale rzeczywisto, przynajmniej jeeli chodzi o dyski twarde. Najnowsze osignicia w

dziedzinie technologii dyskw twardych sprawiaj, e napdy dyskowe uzyskuj zdolno nie tylko do monitorowania wasnej sprawnoci, lecz take samonaprawiania si w przypadku typowych usterek. Algorytm ECC W dysku twardym dane cyfrowe s zapisywane na talerzu magnetycznym, a potem odczytywane, zasadniczo w postaci analogowej. Podobnie jak przy kadym noniku analogowym, danym zapisanym na dysku towarzysz szumy ta, a sam nonik jest podatny na uszkodzenia fizyczne. Rozpoznanie faktu, e dane zostay uszkodzone oraz podjcie jakichkolwiek dziaa naprawczych jest moliwe dziki temu, e z zasady do zapisywanej informacji dodaje si pewn informacj dodatkow, ktra jest uzaleniona od zawartoci informacji oryginalnej. W dyskach twardych stosuje si zaawansowane metody obliczania i kodowania sum kontrolnych, okrelane jako ECC (Error Correcting Codes kody korygujce bdy). Chocia teoria z tym zwizana jest ogromnie skomplikowana, w praktyce wyznaczenie kodu korekcyjnego dla danych mona w miar prosto zrealizowa za pomoc sprztu lub oprogramowania. Dziki dobremu algorytmowi ECC moliwe jest nie tylko wykrywanie bdw, lecz take odtworzenie uszkodzonej informacji. Obliczanie kodu korekcyjnego wchodzi w skad procesu odzyskiwania danych, w ktrym ponadto stosuje si takie techniki, jak wielokrotny odczyt przy kolejnych obrotach talerza z drobnymi zmianami parametrw odczytu, co daje rne kty widzenia uszkodzonych danych. Wszystkie te sztuczki pozwalaj na odczytanie danych z sektora, ktry nie nadaje si do dalszego uytku. Co dalej? Sektory na zapas Dyski twarde zawieraj pewn liczb zapasowych sektorw, ktre nie s bezporednio dostpne dla uytkownika, lecz su do zastpowania wadliwych sektorw wykrytych na dysku. Gdy jeden z zapasowych sektorw zostanie zaalokowany w zastpstwie sektora uszkodzonego, z punktu widzenia uytkownika dysku wyglda to tak, jakby uszkodzenie zostao naprawione. Jeeli wszystkie uszkodzone sektory s odwzorowywane na dobrych sektorach zapasowych, to dysk z punktu widzenia uytkownika jest cakowicie sprawny. Alokacja zapasowych sektorw moe odbywa si z wyprzedzeniem, w miar zuywania si dysku. Metoda ta polega na tym, e podczas odczytu bloku danych ukad elektroniczny, odpowiedzialny za ECC, dokonuje inteligentnej analizy jakoci sektora. W niektrych przypadkach dane zostaj zapisane nieprawidowo na przykad wskutek mechanicznego wstrzsu napdu podczas zapisu i wwczas cakowita naprawa sprowadza si jedynie do ponownego zapisu tych samych danych. Jeeli jednak analiza podejrzanego sektora wykazuje, e nie zapewnia on naleytej niezawodnoci, wwczas ukad sterowania napdu moe podj decyzj wykorzystania sektora zapasowego i zapisania w nim odzyskanych danych.

SMART - przewidzie awari dysku

SMART oznacza Self Monitoring And Reporting Technology (technologia samoczynnego monitorowania i powiadamiania). Jest to uporzdkowana metoda wykonywania przez napd dyskowy analiz statystycznych wasnego funkcjonowania, dokonywania na tej podstawie inteligentnych przewidywa co do zbliajcych si awarii oraz powiadamiania o tym uytkownika. SMART wykorzystuje nadmiarow moc obliczeniow procesora napdu dyskowego i prowadzi analiz rozmaitych parametrw operacyjnych, takich jak stopa bdw, liczba powtrze, czsto realokacji uszkodzonych sektorw, cykle startu stopu itd. Informacja ta jest zbierana i poddawana obrbce statystycznej na podstawie znanych charakterystyk operacyjnych sprawnego dysku. W ten sposb uzyskuje si moliwo ostrzeenia z wyprzedzeniem, e zblia si awaria dysku. Chocia obecnie nie ma sposobu, by technologia SMART pozwolia przewidzie nag awari dotychczas zupenie sprawnego dysku, to jednak zapewnia ona skuteczne ostrzeganie o zbliajcej si awarii w okoo 30 do 40 procentach przypadkw. Aby mona byo skorzysta z technologii SMART, w systemie musi zosta zainstalowany odpowiedni agent (program obsugi). Odzyskiwanie danych w nowoczesnych napdach dyskowych jest bardzo sprawne napd zasygnalizuje bd odczytu dopiero po wyczerpaniu daleko idcych rodkw zaradczych. Moliwo alokacji zapasowych, dobrych sektorw na miejsce uszkodzonych oznacza, e usterki ktre w innym wypadku byyby klasyfikowane jako awarie dysku - mog by aktywnie kontrolowane, dziki czemu wydua si uyteczny czas eksploatacji urzdzenia. SMART zapewnia prognozowanie moliwych awarii dysku, dziki czemu dane z dysku o pogarszajcej si jakoci mog by zapisane w kopii zapasowej, a dysk wymieniony, zanim dojdzie do katastrofalnej utraty danych. Wszystkie te mechanizmy opieraj si jednak na zdolnoci napdu do waciwego reagowania na usterki przez korekcj bdw, realokacj sektorw oraz analiz i rejestrowanie wynikw. Dziaania takie mog dotyczy tylko tych czci dysku, ktre s uytkowane, a wskutek tego stan znacznej czci powierzchni dysku moe przez dugi czas by nieznany, a wtedy bdy skdind moliwe do naprawienia stopniowo staj si coraz powaniejsze, za analizy statystyczne prowadzone przez SMART zostaj zafaszowane.

Aplikacje testujce i profilaktyczne

Istnieje wiele atwo dostpnych programw, sucych do testowania powierzchni dysku i wykrywania bdw. Przykadem takiej aplikacji moe by Data Lifeguard firmy Western Digital. Dziaanie programu Data Lifeguard polega na tym, e automatycznie testuje on cay obszar danych na dysku raz na 8 godzin pracy odpowiada to mniej wicej jednemu dniu pracy typowego napdu dyskowego. Bdy wykryte przez Data Lifeguard podczas testowania mog zosta naprawione; mona te dokona realokacji uszkodzonych sektorw. Odbywa si

to zanim jeszcze system zechce skorzysta z wolnego obszaru, w ktrym le te sektory. Program dziaa bez interwencji uytkownika, wykorzystujc okresowe braki aktywnoci. Jeeli podczas dziaania programu uytkownik wykonuje jakie operacje, testowanie zostanie po prostu zawieszone, a odczuwana przez niego wydajno caego systemu nie ulegnie pogorszeniu. Podczas testowania powierzchni dysku Data Lifeguard stosuje rnego rodzaju algorytmy odzyskiwania danych i naprawy bdw, dziki czemu program moe przenosi dane z uszkodzonych lub pogarszajcych si obszarw dysku do obszarw sprawnych. Dodatkow zalet tej metody dziaania jest to, e jeeli rwnoczenie z Lifeguardem dziaa SMART, to testowanie dysku zapewnia znacznie lepsz analiz statystyczn i bardziej dokadne prognozy co do stanu dysku. Narzdzia systemowe Wan czynnoci jest defragmentacja dysku. Jest to proces majcy na celu fizyczne uporzdkowanie struktury katalogw i plikw na dysku twardym w ten sposb, aby system operacyjny mia do nich jak najszybszy dostp. Przyspieszy to dziaanie dysku twardego i, co za tym idzie, caego systemu. Poza tym oszczdza mechanizmy dysku, gdy rami nie musi bezustannie przemieszcza si nad talerzami w poszukiwaniu potrzebnych danych. Do defragmentacji dysku wykorzystuje si program Defragmentator. Jego obsuga jest prosta ogranicza si do wybrania litery dysku, ktry chcemy defragmentowa, i potwierdzenia OK. Przycisk Zaawansowane..., ujawniajcy si podczas przerwania procesu klawiszem Esc, zawiera opcje pozwalajce wybra jedn spord trzech metod defragmentacji. Program ma rwnie opcj sprawdzania dysku na wystpowanie bdw. Proces defragmentacji jest dugotrway (zaley od rozmiarw dysku twardego oraz od stopnia fragmentacji jego zawartoci). Nastpn form dbania o dysk twardy jest korzystanie z programw diagnostycznych typu ScanDisk. Programy tego typu sprawdzaj poprawno plikw folderw, odszukuj fragmenty utraconych plikw, sprawdzaj pliki na wystpowanie nieprawidowych nazw, dat i godzin, wykrywaj skrzyowane pliki oraz skanuj powierzchni dysku twardego na wypadek wystpowania uszkodze fizycznych (tzw. bad sectors). Program MS ScanDisk, w ktry wyposaony jest system Windows 98, znajduje si w tym samym miejscu, co opisywany poprzednio Defragmentator. Po uruchomieniu i wybraniu odpowiedniej litery przypisanej napdowi ScanDisk wykona szereg testw oraz sprbuje dokona ewentualnych napraw w strukturach katalogw i plikw, a uszkodzenia wykryte jako fizyczne zostan zaznaczone tak, aby aden program nie stara si ich w przyszoci wykorzysta. Do wyboru s dwa rodzaje testowania: standardowy, w ktrym sprawdzana jest poprawno plikw i folderw, oraz dokadny ktry po tecie standardowym skanuje powierzchni dysku w poszukiwaniu bdw. Opcje programu daj do wyboru moliwo skanowania jednoczenie obszarw systemowych i obszarw danych lub kadego z tych obszarw osobno. Mona rwnie wyczy proces testowania zapisu i naprawiania uszkodzonych sektorw w plikach ukrytych i systemowych. Ustawienia zaawansowane pozwalaj modyfikowa m.in. takie opcje, jak: wywietlanie podsumowania, zawierajcego informacje o dysku oraz zestawienie wykrytych i poprawionych bdw (wywietlane po zakoczeniu procesu sprawdzania dysku); generowanie pliku dziennika (jest to szczegowy raport z sesji programu ScanDisk zapisywany w pliku SCANDISK.LOG w katalogu gwnym dysku systemowego); postpowanie z plikami wykorzystujcymi ten sam obszar dysku (tzw. skrzyowanymi) oraz z fragmentami utraconych plikw. Program ten jest uruchamiany automatycznie za kadym razem, gdy system zostanie nieprawidowo zamknity.

Boot - manager-y
Podzielenie twardego dysku na partycje moe przynie szereg doranych korzyci, od atwiejszego zarzdzania struktur dyskw i katalogw, do moliwoci instalowania innych rwnorzdnych systemw operacyjnych. Aby jednak wygodnie nimi dysponowa potrzebne s programy, ktre bd trzyma nadzr nad caoci i pozwol efektywnie zarzdza przestrzeni dyskow. Rol tak peni Bootmanagery ktre zalenie od rodzaju, oferuj rne mniej lub bardziej przydatne moliwoci, ktrymi naley kierowa si przy ich wyborze, tak aby maksymalnie dopasowa moliwoci programu do wasnych wymaga i oczekiwa. Gwne zalety jakie mog cechowa tego typu programy to: Umiejtno zarzdzania partycjami czyli moliwo dzielenia dyskw na partycje i oznaczania jednej z nich jako aktywn, tzn. t z ktrej bdzie uruchamiany system po wczeniu komputera. Funkcjonalno programu to przede wszystkim umiejtno wsppracy z moliwie wieloma systemami rnych plikw, takich jak: NTFS, FAT 16, 32 (DOS, Windows), HPFS (OS/2) czy Ext2fs (Linux) oraz umiejtno wzajemnej ich konwertacji z jednego na drugi. Umiejtno uruchomienia programu z dyskietki przydatna w przypadku zaraenia lub uszkodzenia sektora MBR przez wirus a take moliwo utworzenia z poziomu programu dyskietki startowej. Interfejs - czyli atwo i wygoda obsugi programu najlepiej za pomoc graficznych okienek. Oto niektre z takich programw: Beret's System Loader, Bootmanager 98/200 Supra, Bootmanager ++, BootIt, Boot Menu, Bootstar, Do it Bootmanager, FODisk, Grub, LILO, MasterBooster, NTLoader, OS/2 Boot, Manager, Paragon Festplatten-Manager, Partition Magic, Ranish Partition Manager, System Commander Deluxe, Vamos, Win Bootmanager Przed rozpoczciem pracy z partycjami jak i w trakcie, naley jednak zachowa du ostrono, gdy atwo mona spowodowa utrat wszystkich zgromadzonych na dysku danych. Dlatego te zaleca si, aby zawsze mie kopi najbardziej istotnych informacji zgromadzonych na modyfikowanych dyskach fizycznych, gdy nigdy nie wiadomo czy po przepartycjonowaniu dysku, znajdziemy je jeszcze nienaruszone na dawnym miejscu.

KRZEM
Dyski przyszoci
Cigle jeszcze w kadym komputerze PC znale mona stacj dyskietek. Ich zawrotna jak na dzisiejsze czasy pojemno (1,44 MB) jest ju prawie cakowicie niewystarczajca. Mimo e producenci zasypuj uytkownikw coraz to nowszymi rozwizaniami, to cigle jestemy skazani na uywanie owego reliktu przeszoci jakim jest poczciwa stacja dyskietek. Wydawaoby si, e rozwizaniem tych kopotw s dyski twarde. Lecz prawda przedstawia si zgoa odmiennie. Producenci ju dzisiaj niebezpiecznie szybko zbliaj si do fizycznej granicy pojemnoci. W miar jej wzrostu przy niezmiennej w zasadzie powierzchni zapisu maleje trwao zapisu magnetycznego. Powoduje to, e wyprodukowanie trwaego, i co waniejsze, pojemnego nonika danych staje si coraz drosze. Dlatego te poszukuje si alternatywnych metod przechowywania danych, jedn z nich s

Pamici holograficzne
Uzyskanie olbrzymiej pojemnoci wymaga zastosowania zupenie innej techniki holografii. Pomys ten zrodzi si ju w roku 1963, gdy jeden z pracownikw firmy Polaroid Pieter J. van Heerden zaproponowa trjwymiarowy zapis danych. W chwili obecnej adna z technologii oferujcych pojemnoci rzdu setek GB i czas dostpu do dowolnego obszaru w granicach 100 (mikro)sekund nie jest tak bliska wejcia na rynek, jak wanie holografia.

Zasada dziaania
Najistotniejszymi elementami ukadu zapisujco/odczytujcego s dwie wizki laserowe padajce na nonik pamiciowy, jakim jest kryszta niobianu litu (domieszkowany atomami elaza). Jedna z nich wsza to tzw. wizka sygnaowa. Zawiera ona dane, jakie maj by zachowane w krysztale. Wizka druga zwana referencyjn odpowiada za miejsce w krysztale, w ktrym dane przesyane wizk sygnaow maj by zachowane. Warto wiedzie, e w tego typu pamiciach nie istnieje pojcie cieki danych. Pamici holograficzne operuj caymi stronami danych. Mona sobie wyobrazi, e taki krysztaek pokroimy na plasterki o gruboci rzdu 100 (mikro)metrw kady. Taki plasterek to wanie strona danych przesyanych przez wizk sygnaow. Zapis stronicowy daje olbrzymi korzy duo szybszy czas dostpu do danych, ktre s odczytywane analogicznie do zapisu (caymi stronami) dziki odpowiedniemu pozycjonowaniu wizki referencyjnej.

Noniki holograficzne
Najpopularniejszym, a raczej najpowszechniej stosowanym w laboratoriach nonikiem danych by wspomniany ju kryszta niobianu litu. Nie jest to jednak jedyna moliwa substancja pozwalajca na holograficzny zapis i odczyt danych. W 1994 firma DuPont wypucia na rynek fotopolimer o obiecujcych moliwociach. Najwaniejsz innowacj jak wnosi nowy materia by fakt, e w fotopolimer pod wpywem wiata nie ulega zmianom fotorefrakcyjnym (co ma miejsce w przypadku wzmiankowanego ju krysztau) lecz przemianie chemicznej. Rnica polega na tym, e w przypadku fotorefrakcji, w krysztale dane s zapisywane poprzez odpowiednie rozdzielenie adunkw elektrycznych w strukturze krysztau, daje to moliwo ich pniejszej neutralizacji (co oznacza skasowanie zapisu). Natomiast nawietlanie (zapis danych) fotopolimeru wywoywao nieodwracaln reakcj fotochemiczn, co oznacza, e materia ten nadaje si wycznie do tworzenia pamici staych (ROM).

Olbrzymie pojemnoci
Warto zapozna si te z niektrymi wynikami osignitymi przez naukowcw w dziedzinie pamici holograficznych. Np. w 1995 roku niejaki Pu z California Institute of Technology uzyska gsto zapisu 10 bitw na 1 (mikro)m^2(kwadratowy) dla dysku o powierzchni zwykego krka CD, lecz o gruboci zaledwie 100 (mikro)m. Jeeli zwikszy si grubo materiau holograficznego np. do ok. 1 mm, to gsto zapisu powinna osign warto 100 bitw/mikrometr kwadratowy. Taki dysk holograficzny byby identyczny rozmiarami z dzisiejszymi CD, lecz oferowaby pojemno rzdu 65 GB. Kolejnym nie mniej spektakularnym osigniciem s rezultaty prac naukowcw wydziau fizyki University of Oregon. Udao im si zaobserwowa w krysztale o nazwie Tm^3+:YAG nastpujce wyniki: podczas zapisywania 1760-bitowej sekwencji z szybkoci 20 Mbit/s osignito gsto okoo 8 Gbit/cal kwadratowy za transfer danych z zapisanego ju nonika okrelono na poziomie 1 Gbit/s. Tak olbrzymie wartoci osignito jednak w dalekich od domowych warunkach (niskie temperatury, specjalne soczewki itp.)

Zastosowania
Firma Holoplex skonstruowaa szybki ukad pamiciowy przechowujcy wzory linii papilarnych, stosowany we wszelkiego rodzaju systemach wymagajcych selektywnego dostpu. Co prawda pojemno tego ukadu jest

mniejsza o poow od zwykej pyty CD, lecz ca pami mona odczyta w cigu jednej sekundy. Warto te wiedzie, e uycie ukadw holograficznych pozwoli na szersze wykorzystanie kojarzeniowej natury zapisu holograficznego. Czy bdziemy wic wiadkami rewolucji na wielk skal? Raczej nie, z przyczyn ekonomicznych, lecz bez wzgldu na sytuacj mona si pocieszy, e pamici nie zgin, ich przyszo to holografia.

Dyski z "krzemu"
Tanie pamici pprzewodnikowe, nie tracce swojej zawartoci po wyczeniu zasilania, zawsze byy marzeniem konstruktorw sprztu cyfrowego. Na pocztku takimi pamiciami byy tylko pamici ROM (Read Only Memory pami tylko do odczytu), do ktrych zawarto wpisywana bya w procesie produkcyjnym. Ogromn wad pamici ROM stanowia niemono zmiany ich zawartoci, sporo kopotu sprawiao rwnie przygotowanie produkcji. A co najgorsze, w przypadku produkcji niewielkiej liczby sztuk, wcale nie byy tanie. Programowalne elektrycznie pamici ROM zrealizowano, wykorzystujc tranzystory polowe z izolowan bramk po wprowadzeniu do kondensatora, tworzonego przez bramk i kana tranzystora, odpowiedniego adunku elektrycznego, komrka zostawaa zaprogramowana logiczn jedynk lub zerem, w zalenoci od adunku. Tak zrealizowane pamici PROM (Programmable ROM) pozwalay nawet na kasowanie ich zawartoci i ponowne programowanie, jeli tylko epoksydowa obudowa ukadu zostaa wyposaona w kwarcowe okienko, przez ktre mona byo nawietla struktur wysokoenergetycznym ultrafioletem, w wyniku czego bramki zostaway rozadowane. Pamici Erasable PROM, pocztkowo do kosztowne, szybko staniay do tego stopnia, e przestao by opacalne kwarcowe okienko taniej byo wymieni ca kostk. Kasowanie elektryczne Prace nad problemem elektrycznego kasowania zawartoci komrek pamici EPROM trway praktycznie od chwili skonstruowania takiej pamici. Dopiero po 10 latach opracowano tak technologi ferroelektrycznego izolatora bramki, ktra pozwalaa na to, by stosunkowo niewielkim napiciem, przyoonym we waciwym kierunku, mona byo t bramk rozadowa. W ten sposb powstay pamici EEPROM Electrically Erasable PROM, a w niedugim czasie po nich, pamici EAROM Electrically Alterable ROM. Rnica midzy tymi typami pamici sprowadzaa si do tego, e w przypadku EEPROM kasowaniu ulegaa caa zawarto pamici, za w przypadku EAROM zawarto jednego wiersza pamici. Rnica zasadnicza, bo o ile EEPROM pozwalaa tylko na zmian caej zawartoci, o tyle zawarto EAROM mona ju byo modyfikowa fragmentami, w trybie Read/Modify/Write. Ale nie na wiele to si przydawao zarwno proces kasowania, jak i ponownego zapisu byy zdecydowanie zbyt dugie, jak na to, czego wymaga si od pamici. Czas zapisu pojedynczego adresu (zwykle 8 bitw) wynosi ok. 0,2 0,5 ms, za czas kasowania zawartoci (zarwno wiersza w EAROM, jak i caej matrycy w EEPROM) by nie do przyjcia do 100 ms! Na domiar zego pamici te wymagay skomplikowanego zasilania trzech rnych napi zasilajcych, z czego dwa byy rzdu kilkunastu V i w dodatku miay przeciwn biegunowo. Oczywicie, pomimo tych trudnoci, pamici EEPROM i EAROM szybko znalazy wiele zastosowa. Najpierw by Flash BIOS Do PC pamici EEPROM trafiy natychmiast, gdy tylko ich cena zacza na to pozwala moliwo przeduenia moralnego ycia pyty gwnej przez wymian BIOS-u bya bardzo atrakcyjna dla producentw komputerw. Tym bardziej, e dostpno takich pamici zbiega si w czasie z pocztkiem dywersyfikacji Standardu PC stosowane w nich procesory przestay by wiernymi kopiami intelowskich. Moliwo przystosowania pyty gwnej do procesora, ktry jeszcze nie istnia w chwili produkcji tej pyty uzasadniaa zastosowanie EEPROM, a pniej nieco atwiejszej w obsudze i pewniejszej w dziaaniu EAROM, nawet pomimo zwizanych z tym komplikacji konstrukcyjnych. Konstruktorzy komputerw i innych urzdze, korzystajcych z pamici ROM, byli ju usatysfakcjonowani, a i uytkownicy komputerw wyposaonych we Flash BIOS czuli si dobrze ze wiadomoci, e w razie potrzeby mog sobie wymieni BIOS bez udziau serwisu. Niestety, wiele pomysw nowych urzdze czekao na chwil, kiedy bd one miay wiksz pojemno, nisz cen i bd atwiejsze w obsudze oraz szybsze w dziaaniu. Prace konstrukcyjne szy rwnolegle w dwu kierunkach: zwikszania pojemnoci i upraszczania obsugi. Trzecie napicie zasilajce zlikwidowano stosunkowo szybko, co znakomicie uprocio konstrukcj urzdze wykorzystujcych pamici Flash ROM, bo z czasem zyskay sobie tak wanie nazw. Zaczy by stosowane w wielu urzdzeniach, korzystajcych z wbudowanego oprogramowania w komputerowej brany trafiy przede wszystkim do modemw. Pami Flash maa i wygodna Rozpowszechnienie w produkcji pprzewodnikw technologii 0,35 mikrometra pozwolio na dalsze usprawnienia konstrukcji Flash ROM. Dziki niszemu napiciu zasilania matrycy pamici wyeliminowano konieczno stosowania dwu napi zasilajcych. Rwnoczenie, dziki zwikszeniu gstoci upakowania elementw, wzrosa dwukrotnie pojemno pamici, a wynikajce ze zmniejszenia wymiarw poszczeglnych elementw zmniejszenie pojemnoci bramek umoliwio znaczne skrcenie czasu zapisu danych. Jednak zwikszenie pojemnoci pamici Flash przynioso ze sob kolejny problem najmniejsz kasowaln jednostk pojemnoci pamici stanowi wci jeden wiersz, co w przypadku wikszych pojemnoci pamici prowadzioby do koniecznoci niepotrzebnego przepisywania znacznych iloci danych. Np. w przypadku koniecznoci zmiany kilku bajtw w pamici o pojemnoci 256 kB (zawierajcej matryc 512512 adresw), naleaoby zapamita i ponownie zapisa 512 bajtw. Niby niewiele, praktycznie jednak w wielu zastosowaniach pamici Flash jest to zbyt wiele, gdy proces zapisu staje si zbyt energochonny, a przecie przeznaczeniem obecnych pamici Flash jest

praca w urzdzeniach przenonych. Rozwizanie byo proste matryc pamici podzielono na 4 niezalenie adresowane bloki. Kosztem nieznacznego powikszenia powierzchni struktury uzyskano skrcenie zapisywanego bloku do 128 bajtw, co ju jest atwiejsze do przeknicia. A wzrost powierzchni struktury szybko zosta skompensowany kolejnym wynalazkiem. Rozwj i zastosowanie pamici Flash Zastosowanie ferroelektryku w bramce tranzystora, stanowicego komrk pamici, pozwolio na signicie wstecz, do techniki analogowej. Bo natenie pola elektrycznego, zapamitane w ferroelektryku, moe mie rne wartoci, pozostajce w zwizku z napiciem programujcym. A zatem, jeli komrka pamici bdzie w stanie zapamita 4 rne wartoci napi, odpowiadajce czterem wartociom logicznym, to uzyskamy dwa bity pojemnoci jednej komrki pamici. Gra warta wieczki w normalnym trybie rozwoju technologii ukadw scalonych podwojenie pojemnoci, uzyskiwane dziki zmniejszeniu wymiarw (np. z technologii 0,35 na 0,25 mikrometra), pociga za sob ogromne koszty inwestycyjne. Logicznie rozwizanie byo bardzo proste: wystarczy zastpi wzmacniacze zapisu 2-bitowymi przetwornikami cyfrowo-analogowymi, za wzmacniacze odczytu przetwornikami analogowo-cyfrowymi. ycie nie jest co prawda takie proste, ale obecnie wikszo duych pamici Flash jest produkowana ju w tej technologii, natomiast firmy prowadz intensywne prace nad upchniciem w jednej komrce nastpnych dwu bitw. Tymczasem pamici Flash znajduj coraz szersze obszary zastosowa. Od najwikszych, montowanych w zespoy zoone z kilku kilkunastu ukadw i przeznaczonych jako pamici dla rnego rodzaju urzdze (cyfrowe aparaty fotograficzne, cyfrowe dyktafony czy zastpujce dysk stay karty PCcards), a do zupenie maych, stanowicych integralny element tzw. Smart Cards, czyli kart chipowych, ktre w najbliszym czasie maj zastpi popularne obecnie karty magnetyczne. Od zastosowania w Smart Cards wszystkie noniki informacji, oparte na chipach pamici Flash, coraz czciej zaczynaj by okrelane jako Smart Media. Nale do tej grupy zarwno wylansowane przez Intela (ktry jest, obok AMD, jednym z gwnych producentw pamici tego rodzaju) krzemowe dyski, jak i wiksze gabarytowo rozwizania, zawierajce chip w plastikowej karcie wielkoci karty kredytowej (Smart Card) czy w obudowie karty PCMCIA. Pamici Flash s w porwnaniu z innymi typami pamici pprzewodnikowych bardzo powolne czas dostpu dla odczytu to co najmniej 250 ns, a praktycznie prawie dwukrotnie wicej. Czas cyklu zapisu to, w zalenoci od dugoci blokw danych w pamici, od 30 do 100 ms. Dla wielu zastosowa jest to nie do przyjcia wolno. C pocz w takim przypadku? Pozostaj jedynie pamici statyczne, zamknite w jednej obudowie z podtrzymujcym ich zasilanie akumulatorem litowo-jonowym. Akumulator jest doadowywany z urzdzenia dokonujcego zapisu lub odczytu, a kiedy pami nie jest uywana, pobiera tak niewielki prd, e pojemno akumulatora wystarcza praktycznie na dwa do trzech lat. Tymczasem koci Flash wci taniej, a ich pojemno ronie. Karta SmartMedia zawierajca 30 MB pamici Flash nie jest ju adnym ewenementem, a chocia na razie potrzeba byoby 100 takich kart, by zastpi przecitny dysk stay, to kto wie, czy w cigu kilku lat pamici Flash nie zaczn konkurowa z dyskami, przynajmniej w segmencie sprztu przenonego.

SOWNICZEK
Access time czas dostpu do danych, uwzgldniajcy wszelkie opnienia wynikajce z wasnoci mechanicznej dysku oraz czasu przetwarzania polece. Zazwyczaj podawana jest warto rednia (average access time). ATA (Advanced Technology Attachment) oficjalna nazwa standardu interfejsu do podczania dyskw twardych w systemie komputerowym. W zalenoci od maksymalnej przepustowoci ATA dzieli si na tzw. Legacy ATA (4 do 8 MB/s), obowizujce w starszych systemach wyposaonych w szyn ISA, oraz Fast/Ultra ATA, uywane przez kontrolery korzystajce z magistrali PCI. Najnowsza specyfikacja ATA-5 (Ultra ATA/66) umoliwia przesyanie danych z maksymaln prdkoci 66 MB/s. ATAPI (ATA Packet Interface) rozszerzenie protokou ATA o moliwo obsugi innych ni dyski twarde urzdze pamici masowej (CD-ROM, LS-120, ZIP i in.) Cache pami podrczna, bufor; w dysku twardym skadowane s tam dane, ktre ostatnio byy z niego pobierane lub dane czekajce na zapis, co przyspiesza niekiedy operacje dyskowe. Cluster (klaster) jednostka przestrzeni dyskowej, skadajca si z grupy sektorw; najmniejszy fragment dysku, jaki przydzielany jest plikowi w systemie FAT. DMA (Direct Memory Access) system przesyania danych pomidzy dyskiem twardym i pamici komputera bez zaangaowania procesora EIDE (Enhanced IDE) rozszerzony i ulepszony typ interfejsu IDE, oferujcy midzy innymi wiksz szybko transferu danych oraz pozwalajcy na doczanie do czterech napdw do jednego sterownika Fast ATA nazwa handlowa interfejsu ATA-2 stworzona przez firm Seagate, a nastpnie wykorzystywana take przez Quantum. Stanowia odpowied na projekt EIDE. Wprowadzony w 1994 r. FAT (File Allocation Table) tablica rozmieszczenia plikw, ktra w systemie komputerowym obecna jest w dwch kopiach w celu zabezpieczenia przed utrat danych w razie uszkodzenia jednej z nich.

FIFO (First In, First Out) kolejka, (zwykle niewielki) bufor pamici np. poprawiajcy pynno przepywu przesyanych danych. Firmware oprogramowanie elektroniki dysku, zarzdzajce wszystkimi jego funkcjami; w niektrych modelach zajmuje cz pamici podrcznej (cache), a w niektrych umieszczana jest w pamici flash, umoliwiajcej jego aktualizacj. Host drive to nieskompresowany, fizyczny dysk, przechowujcy dysk skompresowany. Dysk skompresowany jest przechowywany jako specjalny ukryty plik zwany compressed volume na dysku hosta. HPFS (High Performance File System) tabela alokacji plikw dla systemu operacyjnego OS/2 IDE wymylony przez firm Compaq w 1986 r. interfejs do czenia napdw dyskw twardych, finalna wersja ratyfikowana przez ANSI w 1990 r. pod nazw ATA. Landing zone niezawierajca danych cz talerzy dysku, znajdujca si w pobliu osi, nad ktr gowice ustawiaj si automatycznie po wyczeniu zasilania. LBA system konwersji fizycznych adresw plikw na adresy wykorzystywane przez BIOS. LVD (Low Voltage Differential) znany te jako Ultra Wide 2. Najszybszy typ interfejsu SCSI umoliwiajcy transfer wielkoci 80 Mb/s. Urzdzenia podczane s za pomoc kolorowego 68-pinowego kabla. Master dysk nadrzdny, pierwszy w zestawie dwch dyskw podczonych do wsplnego kanau IDE; drugi dysk musi by skonfigurowany jako Slave (podrzdny). MTBF (Mean Time Between Failure) redni czas midzy awariami; okrelany matematycznie przez producenta w godzinach okres bezawaryjnej pracy urzdzenia. NTFS (NT File System) tablica alokacji plikw systemu Windows NT PIO (Programmed Input Output) metoda transmisji danych pomidzy systemem komputerowym a dyskiem zarzdzana przez procesor. PRML (Partial Response Maximum Likelihood) odczytywany sygna jest nieustannie prbkowany. Na podstawie otrzymanych informacji ukad elektroniczny moe obliczy rozmieszczenie kolejnych faz sygnau, co zapewnia bezbdny odczyt take znieksztaconych impulsw. RAID (Redundant Array of Independent Disks) macierz dyskowa; rozwizanie pozwalajce tworzy pamici masowe o duej pojemnoci, szybkoci i niezawodnoci przy wykorzystaniu kilku napdw. Istnieje wiele wariantw RAID; RPM (Rotations Per Minute) prdko obrotowa dysku w czasie jednej minuty. SCA (Single Connector Attachement) typ interfejsu SCSI o prdkoci 80 Mb/s. Rni si od LVD iloci pinw kabla (80). Umoliwia wymian dyskw w czasie dziaania komputera w matrycach RAID. SCSI (Small Computer System Interface) wydajny, inteligentny interfejs do podczania dyskw twardych oraz innych urzdze zewntrznych. Slave dysk podrzdny, drugi w zestawie dwch dyskw podczonych do wsplnego kanau IDE; pierwszy dysk (np. gwny twardy dysk systemu) musi by skonfigurowany jako Master (nadrzdny). SMART (Self-Monitoring Analysis and Reporting Technology) technologia do sprawdzania pracy dysku i przewidywania powstawania bdw w miejscach zagroonych. Thermal Calibration kalibracja termiczna po wczeniu zasilania dysku nastpuje silne rozgrzanie jego powierzchni, a w konsekwencji jej odksztacenie. Aby mimo to gowica zapisujco odczytujca moga ustawi si dokadnie na rodku cieki danych, musi by dokonana jej kalibracja w stosunku do cieki sterujcej. UDMA (Ultra DMA) zwany inaczej Ultra ATA; nieformalny standard transmisji danych z szybkoci do 133 MB/s. Bufor danych szybka pami RAM wbudowana w twardy dysk, suca do przechowywania odczytanych z twardego dysku danych, ktre nastpnie maj by wysane do komputera. Bufor ma rozmiar od 512 do 1 MB w przypadku dyskw EIDE i od 2 do 4 MB w przypadku dyskw SCSI. Cylinder grupa cieek o tym samym numerze, znajdujcych si na wszystkich powierzchniach talerzy caego napdu. Defragmentacja dysku twardego, bd dyskietki jest to proces grupowania pofragmentowanych plikw, ktrych dane znajduj si na dysku w nie uporzdkowanej postaci. Podczas wielokrotnego zapisu plikw, ich usuwania lub przemieszczania dane mog zosta lekko pofragmentowane i mimo, e komputer w dalszym cigu potrafi odszuka dane, to podczas korzystania z nich czenie i odnajdywanie zajmuje troch czasu. Czas trwania tych dodatkowych procesw moe okaza si zauwaalny podczas czstego odczytu z dysku. Aby dane na dysku zostay poczone naley przeprowadzi jego defragmentacj za pomoc optymalizatora dyskw.

Dysk magnetooptyczny rodzaj magnetycznego nonika danych, ktry charakteryzuje si duo wiksz trwaoci (do 30 lat) ni zwyke dyskietki magnetyczne. Dyski magnetooptyczne wytwarzane s zarwno w rozmiarze 3,5 jak i 5,25 i maj pojemno od 200 MB do kilku GB. Interfejs zbir linii przesyowych czcych elementy komputera ze sob. Liczba gowic okrela, ile gowic zajmuje si odczytem/zapisem danych na talerzach. Liczba ta wskazuje take na to, czy wszystkie talerze s wykorzystywane obustronnie. Parzysta liczba gowic wskazuje na to, e dane mog by przechowywane na kadej stronie kadego talerza dysku, natomiast nieparzysta, e jedna strona ktrego z talerzy dysku nie jest w ogle wykorzystywana. Liczba obrotw na min. parametr okrelajcy, z jak szybkoci obracaj si talerze danego dysku. Im szybko obrotowa jest wysza, tym wicej danych moe by odczytywanych przez gowice. Pamita naley jednak, e ten parametr naley ocenia biorc pod uwag take gsto zapisu. W praktyce jednak przy porwnywaniu dyskw o podobnej pojemnoci te z wiksz szybkoci obrotow s zazwyczaj szybsze. Liczba talerzy okrela liczb talerzy danego dysku. Uwaga! Liczba talerzy nie oznacza, e dane zapisywane s zawsze po obu stronach talerza dysku. Informacj na ten temat otrzymamy porwnujc liczb talerzy z liczb gowic danego dysku. Gowica magnetorezystywna gowica twardego dysku, ktra do odczytu informacji zapisanym na noniku magnetycznym zamiast cewki wykorzystuje zjawisko zmiany oporu elektrycznego pod wpywem zmian pola magnetycznego. Partycja cz pojemnoci dysku; podstawowa (primary) odpowiadajca jednemu dyskowi logicznemu (C:, D: itd.) i rozszerzona (extended) mogca zawiera kilka dyskw logicznych. Rekalibracja w ramach tej procedury ukad elektroniczny napdu porwnuje pozycj gowicy odczytujcej z pooeniem rodka cieki, a nastpnie odpowiednio koryguje ustawienie gowicy. Sektor najmniejsza jednostka pojemnoci dysku, mieszczca zwykle 512 bajtw. redni czas dostpu parametr ten okrela, w jakim czasie (rednio) od otrzymania przez dysk dania odczytu/zapisu konkretnego obszaru nastpi rozpoczcie operacji. Im krtszy jest ten czas, tym dysk moe zapewni wiksz pynno odtwarzania, co moe mie znaczenie np. podczas nagrywania pyt CD-R/CD-RW, gdzie wymagany jest cigy dopyw danych. rodek cieki aby mona byo bezbdnie odczyta dane, gowica dysku musi by ustawiona dokadnie w tym miejscu, w ktrym zostay one zapisane. Wystarczy mianowicie niewielkie przesunicie, a zamiast poprawnych informacji odczytane zostan same mieci. Ten wanie idealny punkt zapewniajcy bezbdny dostp do danych nosi nazw rodka cieki. Transfer wewntrzny parametr ten okrela w praktyce rzeczywisty transfer danego dysku. Im warto ta jest wysza, tym dany dysk jest szybszy. Jednak o tym, czy w danym komputerze bdzie osiga optimum swoich moliwoci decyduje konfiguracja komputera (wczenie trybu DMA itp.). Transfer zewntrzny wanie ten parametr czsto jest uywany w marketingowych okreleniach i notatkach producentw. Tymczasem nie okrela on faktycznej szybkoci dysku, lecz przepustowo interfejsu. Oczywicie im ten parametr jest wyszy, tym lepiej warto jednak pamita, e dyski o takim samym transferze zewntrznym mog w praktyce pracowa z rn szybkoci.