Revolucija U Učenju

535
Nakladnik
'
EDUCA, NAKLADNO DRUTVO, d.o.o. Zagreb, Miramarska 3 E!mai"# ed$%a&emai".'()e(.'r
Za nakladnika
*ro+. dr. Nik,a Niko"a o"-a)
Glavna urednica
Ni)a Mora)a o"-a)
S engleskog prevela
dr. .orda)a K$(ero/a% 0agodi1
GORDaN DRYDEN i DR. JEANNETIE vas

23. t\.genda, !\ngeles ometry: nentary ingham,
REVO !"IJA ! !#ENJ!

eaming oducts,
uideTo (1982).
reason,
f'ihead, y Park, 4RO0# eality,
56.N+2TUR+7.# iJ5.". #''#8.
$ako pro%i&eni'i na(in na ko&i) svi&e' u(i

~: an
r'
!us"
2(ma),
iphy of A$%k!
Brain,
ichools !!uck" Kids, nbols, siness,
, 7.##'
."..:
.... , '?.>il
2!
"
2
Zagreb
EDUCA
yama, 't Boot 89).
t, Pat, ~e#s.
Life,
999.('e"ear)i)g9eb.)e:
$o%yright & 1999 'y (ordon )ryden and *eannette +os ,a hr-atsko i.dan/e "co%yright & 2001 1)2$!, d.o.o., ,agre' ,a %ri/e-od na hr-atski /e.ik " co%yright ; 2001 dr. (ordana 3utero-ac *agodi4 5ani/e no-o.elandsko i.dan/e o'/a-l/eno /e 1996. 5ani/e 7-edsko, 'ritansko i ameri8ko i.dan/e o'/a-l/eno /e 1999. 5ani/e nor-e7ko i %ortugalsko ('ra.ilsko) i.dan/e o'/a-l/eno /e 199:.
5ani/e ;i ns ko i.dan/e o'/a-l/eno /e 199<. . Pr-o kinesko i.dan/e na tradicionalnom %ismu o'/a-l/eno /e 199=. )rugo kinesko i.dan/e na %o/ednosta-l/enom %ismu o'/a-l/eno /e 199=. Pot%uno re-idirano no-o.elandsko i.dan/e o-/a-l/eno /e 199=. 5e-idirano kinesko i.dan/e o'/a-l/eno /e1998. 3ore/sko i.dan/e o'/a-l/eno /e 1999.
Rekli su o kn&i,i -----------------------------------------
Revoluci&a u u*en&u
>-o %ot%uno re-idirano i osu-remen/eno me?unarodno i.dan/e o'/a-l/eno /e 1999.
2
@aslo- i.-ornika (ordon )ryden and *eannette +os, The Learning Revolution: To change the a! the orl" learns.The Aearning Be', Corrance $!, 2D!, and !uckland, @e# ,ealand, 1999.
"
Gordona Dr+dena i Jeanne''e Vos

"Revoluci a u u!en u mo/o/ /e Eeni i meni dala -i7e .amisli o tome kako %omo4i na7o/ d/eci no 7to sam ih us%io %riku%iti ti/ekom 1: godina %oha?an/a ra dionica o %ou8a-an/u. @/e.in /edinst-eni o'lik omogu4u/e -am da 'r.o %ro8itate ci/elu kn/igu, .a samo %etnaestak minuta.F (raham Gookey, ra-natel/ 7kole Heado#ridge, Ha%le 5idge, 3anada
!dresa nakladnika Che Aearning Be' Corrance, $!, 2D!, and !uckland, @e# ,ealand ###.thelearning#e'.net F>-a kn/iga u 3ini .aista i.a.i-a no-u re-oluci/u. ,a samo tri t/edna %roda na /e u ;enomenalnih 2,00=.<91 %rim/eraka, a .a 2: t/edana u =.: mili/una %rim /eraka. D-ih 1.000 8lano-a na7e t-rtke ku%ilo /e o-u kn/igu, a o-e smo godine donirali /o7 %o n/ih deset .a s-akog 8lana na7eg oso'l/a ko/) su /e s-o/im ro?acima i %ri/atel/ima dali kao %oklon .a kinesku no-u godinu. 5e-oluci/a u u8en/u mi/e n/a 'udu4nost na/stari/e s-/etske ci-ili.aci/e i n/enih 1.6 mili/ardi stano-nika.F Dong $haodi, %reds/ednik $la-er Do;t#are (rou% $om%any, 3ina $IP " 3atalogi.aci/a u *$b""ka%+<i @acionalna i s-eu8ili7na kn/iEnica " ,agre' 2)3 1:9.9:6.: FGuh! @a/ins%irati-ni/a i na/in;ormati-ni/a kn/iga o mo.gu i u'r.anom u8en/u ko/u sam ikada %ro8itala. Predodre?ena /e da %ostane klasikom.F )iane Aoomans, %reds/ednica (lo'al Aeadinga, Dan )iego, 3ali;orni/a i autorica kn/ige "unim samopou#dan em napri ed $"ull %steem &head' )5J)1@, (ordon 5e-oluci/a u u8en/u: kako %romi/eniti na8in na ko/i s-i/et u8i # (ordon )ryden i *eannette +os K s engleskog %re-ela (ordana 3utero-ac *agodi4. ,agre': 1duca, 2001. ID @ 9:6"<101":1"6 F3ada 'i danas s-i Ei-u4i roditel/i i nasta-nici %ro8itali o-u kn/igu, s-i/et 'i se sutra %romi/enio na'ol/e. ,nam samo /o7 /ednu drugu st-ar ko/a ima tak-u mo%.= Pri/e-od d/ela: Che learning re-olution : to change the #ay the #orld learns. 1. +os, *eannette 1. 28en/e (lenn )oman, Philadel%hia, D!), autor kn/ige (au!ite svo u bebu !itati $Teach )our Baby To Read' Cisak: FCi%otisakF ,agre' FLestitam -am na i.nimnom na%oru ... -rlo %o.iti-na %oruka o na7em %otenci/alu, kako .a u8en/e tako i .a Ei-ot o%4enito.F Pro;esorica Haran )iamond, D-eu8ili7te 3ali;orni/a u erkeleyu, 3ali;orni/a, .nanst-enica ko/a /e secirala dio mo.ga !l'erta 1insteina
91106.10<1
###.thelearning#e'.net
< Revoluci&a u u*en&u
5eg irch;ield, urednik, 8aso%is *anagement, @o-i ,eland redno korisna kako meni oso'no, tako i stotinama drugih ko/ima sam /e d/elomi8no %renosio u s-o/im i.lagan/ima.F *eanne Morrester, doktor %edago7kih .nanosti, %ros-/etni sa-/etnik gu-ernera drEa-e Hississi%%i, D!) FD kn/igom Revoluci a u u!en u (ordon )ryden i *eannette +os su se ustoli8ili .a s-/etske -o?e te iste re-oluci/e. Revoluci a u u!en u /e ono 7to 'i kn/ige o o'ra.o-an/u i tre'ale 'iti: ma/storska m/e7a-ina .nan/a, skr'i, o%timi.ma i -rlo %rakti8nih sa-/eta. >na nudi i.-anrednu turne/u kro. na/-aEni/a dostignu4a i na/-aEni/e %o/mo-e ko/i 4e ut/ecati na o'ra.o-an/e i u8en/e u 21. stol/e4u. >na /e istodo'no i turne a snage+" Cony u.an, 1ngleska, autor kn/ige Kn iga o ,mno -arti $The *ind *ap Boo-' F>-o /e kn/iga .a ko/u 'ih -olio da sam /e sam na%isao. Pristu%a8na /e, .na8a/na i %reo'raEa/na. Promi/enit 4e Ei-ot. Cre'ala 'i %romi/eniti i o'ra.o-an/e.F Dir $hristo%her all, %reds/eda-a/u4i ritanske kam%an/e .a u8en/e F3ada se kn/iga u .eml/i ko/a 'ro/i 6.8 mili/una l/udi %roda u 60.000 %rim/e raka, te u %et m/eseci doEi-i tri i.dan/a, tada .nate da /e %ogodila u metu. I.-r sna /e .a %oslo-an/e, 7kole, o'itel/i i s-akoga tko ra.mi7l/a o 'udu4nosti u no-om stol/e4u.F F)anas, -i7e nego ikada rani/e, %osto/i %otre'a .a %ono-nim de;iniran/em s-euku%nog %o/ma o'ra.o-an/a i u8en/a. >-a nam kn/iga s/a/no %oka.u/e kako to u8initi.F Ingemer D-antesson, i.da-a8 i autor, N-edska F*ednosta-no na/'ol/a kn/iga o su-remenim nasta-nim metodama ko/u sam ikada -idio i ko/a /e na%isana na isti u.'udl/i- na8in ko/i %romi8e d/elot-orno u8en/e. 3ada /e %r-i %ut i.dan a, u Dinga%ur smo a-ionom do%remili %o %rim/erak .a s-e na7e nasta-nike. @asta-nici ko/i nam se /a-l/a/u .a %asao tako?er do'i-a/u %o /edan n/en %rim/erak kao na.naku"na7ih cil/e-a i metoda %ou8a-an/a. Co /e i.niman %regledni rad i %rakti8an -odi8.F )a-id !. Perry, %reds/ednik >-erseas Mamily Dchool, Dinga%ur $harles Gandy, +elika ritani/a, autor kn/ige .oba nera#umnosti $The &ge /f ,nreason' F)o sada /e u N-edsko/ %rodano oko 6:.000 %rim/eraka kn/ige Revoluci a u u!en u. @a seminarima i radionicama 5e-oluci/e u u8en/u do sada /e sud/elo-a 7 %reko 2:.000 %oslo-nih ino-atora i edukatora. Co /e .aista 'ril/antna interakti-na %uto-nica u 21. stol/e4e.F F*edna od na/-aEni/ih kn/iga desetl/e4a. 2. kn/igu Dte%hena $o-eya 0edam navi-a a-o u!in-ovitih l udi $The = 1abits of highly effective $eo$le%, Revoluci a u u!en u /e %ostala /edan od na/-aEni/ih -odi8a ko/i nam /e %omogao da na7u organi.aci/u od 99.000 .a%oslenih trans;ormiramo u akti-nu organi.aci/u ko/a u8i.F *ohn Goerner, generalni direktor Che urton (rou% PIc., +elika ritani/a F>-a /e kn/iga a%solutno i.-anredna i u 'udu4nosti 4e %otaknut, i.a.-ati i ins%irirati mnoge %edagoge.lns%irati-na/e i u.'udl/i-a %o tome 7to nudi -rlo %rakti 8ne %ri/edloge o tome 7to se moEe u8initi -e4 sada!F 5aymond !. )aley, ra-natel/ >sno-ne 7kole Dt. I-es, Dydney, !ustrali/a F!%solutno i.-anredno. $i/ela /e kn/iga na/ins%irati-ni/a i na/o%seEni/a .'irka s-ih ra.li8itih %ra-aca istraEi-an/a u8en/a ko/u sam ikada -idio.F $olin 5ose, koautor kn/ige ,br#ano u!en e #a 23. stol ece $&ccelerated 4eaming 5or 2lst 6entury'
6i
F@a/'ol/e od u8en/a i. ci/eloga s-i/eta ... 8itatel/a katal%ultira u mogu4nosti o'ra.o-ne 'udu4nosti. +aEna kn/iga ... ne%roc/en/i-a .a s-akoga tko se .anima .a u8en/e.F
o''i )ePorter, >ceanside, 3ali;orni/a, D!), 'i-7i %reds/ednik International !lliance ;or Aearning i autor kn/ige Kvantno u!en e $7uantum 4eaming' FI.da-7i 8drav ra.um $6ommon 0ense', Chomas Paine /e %okrenuo re-oluci/u u 16 ameri8kih koloni/a. @eka o-a %redi-na kn/iga %okrene 5e-oluci/u u u8e n/u dil/em s-i/eta. Co /e istraEi-a8ko rernek"d/elc ... ne o tome 7to 4e se mo4i u8initi /ednoga dana, -e4 o tome 7to se 8ini i 7to se moEe u8initi danas. +odi8 .a 21. stol/e4e ko/i se nudi -e4 danas.F Dte-en Dnyder,%reds/ednik Dte-en Dnyder Deminars, 3ali;orni/a, D!) F2.'udl/i- i -rlo %o.iti-an -odi8 .a 'udu4nost, kako .a roditel/e, tako i .a nasta-nike.F 5onald Gock#alt, nad.ornik 2ni;iciranog 7kolskog okruga Balnut +al1ey, Balnut $reek, Aos !ngeles, 3ali;orni/a, D!) FAudnica!F FLim sam do'io kn/igu Revoluci a u u!en u, ona /e %ostala %riru8na literatura na stolo-ima na7eg ureda. >na nudi in;ormaci/e i gledi7ta ko/a su 'ila i.-an" (lenn $a%elli, Perth, ,a%adna !ustrali/a, koautor kn/ige *a-simali#iran e va9eg potenci ala .a u!en e: priru!ni- .a c elo:ivotno u!en e $*a;imi#ing )our 4earning "otentiel: a hadboo- for lifelong leaming'
- -_ . "." .OOOO I*~ . WVo;;JllJU
$ako ,a ./ do 01 %inu'a 2Ie'e*i2 pro*i'a'i ovu kn&igu
$ako ,apa%'i'i sve glavne . 'e,e ove kn&ige

.< 5V2,ka druga s(r22i2a 2/e k.n&ige &e 2s'ranica plaka' . Svaka od )-(' Is'ice kl&u(ne 'o(ke i, 'eks'a i 'ako da&e pregled kn&ige. P* :~tr~nice plaka'i2 na po(e'ku svakog poglavl&a sa>(ma-$ 'e%u 'og poglavl&a.
3II
PI* 2o *e va% "e(e2e (i'an&e uka,a'i na 'o ko&a poglavlJa mo2a(e proci'a'i 'e%el&i'o) a ko&a %o6e'e sa%o =*re"e(-e("= .
666
2ai*ri2e *r2?i(a-(e poglavl&a ko&a %ora'e pro(i'a'i i 6s(2k)"(e 5i'ne s'vari olovko% ili 7.o%as'ero% u 5OJI.
Dakle) okreni'e .4. s'ranicu i po(ni'e vrlo 5r,o le'e*i 2i(a(i s2e =s(ra)"%e plaka'e2 s li&eve s'rane. Ako Je s'ranica de'al&no napisana) pro(i'a&'e sa%o naslove na n&o&.
Q) 2re".e(i(e: 2r$ga *2g"a/"-a kako 5is'e osv&e6ili %arn%e)02 va,ni8 s'vari) ponovno is'i(u*i kl&u(ne in7or ma%@e,
[IJ
Ako nis'e uv&e65ani u 5r,o% (i'an&u) okreni'e ./9. s'ranicu i na*i *e'e neke &ednos'avne sav&e'e u ve,i s 'i%e. Ako s'e nas'avnik ili 'rener
Ao(oko*ira-(e s/ak$ =*"aka( s(ra)i%$= i> o/e k)-ige. Bo(om -e $/e1a-(e i o(is)i(e )a *a*ir -arke bo-e. Na >ido/e *ri?/rs(i(e s/e *"aka(e kako bi /am bi"i (ra-)i *ods-e()ik g"a/)i' (e>a o/e k)-ige. Ce"i(e "i da /am *"aka(i b$d$ -o, *ri/"a?)i-i, o(is)i(e s/akoga )a *a*ir ra>"i?i(e *o>adi)ske bo-e sa s"o/ima i i"$s(ra%i-ama o(is)$(ima =$ )ega(i/$=, (-. (2ko da s"o /a i s"ike b$d$ bi-e"e bo-e )a *o>adi)ama ra>"i?i(i' bo-a. Ze"i(e "i -o, bo"-$ ide-$, okre)i(e s"-ede1$ s(ra)i%$.
&'o ((m )e ova tema. $ot$uno nova, slo*o"no mo+ete temel)ito i vlastit#m. t(m$om $ro,itsti sva $oglavl)a. -e.utim, sve)e"no vam $te$orucu)emo "a, $ri)e no /to $ro0itate ci)elu 'n)igu ili "i)elove 'o)i vas s( o"mah ti0u, ?(o.ete 'o:a'e o" 7 "o 3. 1ni ,e vam "ati $ret(o"m '2.(egle" sa"r3a)a. Ta'o cete la'/e 3a$amtiti glavne te3e i la'se 415#t# 'a'o se sva'o o" $ogla6l)a u'la$a u o$cu sli'u.
Ako s'e s'uden' 5ilo ko&eg pred%e'a

6>radi(e Um)$ kar($ s/akog *og"a/"-a ko-e $?i(e. Dobra Um)a kar(a >a*o?i)-e se *o*$( gor)-e i"$s(ra%i-e ko-$ -e )a ra?$)a"$ )a%r(ao. 2i":* M$keere-a, a *re(iska)a -e i> k)-ige 7u$er*rain. Um)e kar(e bi"-eDe i)+orma%i-e )a )a?i) )a ko-i (o ?i)i mo>ak, *o*$( gra)a )a dr/e1$, (e omog$1a/a-$ /r"o -ed)os(a/)o dos-e1a)-e g"a/)i' (e>a. Za -ed)os (a/)e sa/-e(e *og"eda-(e s(ra)i%e 7EF!7EG. 'Um)a kar(a HMi)d Ma*3 -e regis(rira)i >a,(i()i >)ak To)Ia 5$>a)a.
999.('e"ear)i)g9eb.)e(
10
Ali) d&elu&e li 'o:

Sadr6a&
De(a"-i )a s(ra)i%i J77. UV2d ............................................................................................................ 7K Na-)o/i-a re/o"$%i-a $ *o/i-es(i# mo% mi-e)-a)-a /"as(i(oga Di/o(a ........................................................................7 9
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
1............................................
N~K~:~:~ 22222)222d222Lk2-i
L .. L
L .. L
L .. L
LLLLL
6=
1e ob"iko/a(i s$(ra,)-i s/i-e( .......................'#2M . ......................................3G 7. Doba br>og kom$)i%ira)-a ................................................................3K

N, K/i-e( be> eko)omski' gra)i%a ..................................................................FK
6. Ce(iri skoka *rema -edi)s(/e)o- s/-e(sko- eko)omi-i .............................J7 9. Trgo/i)a i $?e)-e *$(em 6)(er)e(a .........................................................JG :. 8ovo $s"$D)o dr$,(/o .............................................................................:9 <. 5-edi)-a/a)-e /e"iki' i ma"i' ..................................................................E7 =. No/o doba doko"i%e ..............................................................................EJ 8. 2rom-e)-i/o "i%e rada .............................................................................EG 9. Ze)e )a r$ko/ode1ir) *o"oDa-ima .........................................................EK 10.......................................................................................................Bo)o/)o o(kri%e )a,eg >adi/"-$-$?eg mo>ga 11.......................................................................................................K$"($ra")i )a%io)a"i>am G3 12.......................................................................................................Bro%/a( )a-)iDi' s"o-e/a dr$,(/a 16.......................................................................................................Ak(i/)o s(are )-e s(a)o/)i,(/a 19.......................................................................No/o ,ire)-e ideo"ogi-e =sam svo) ma-s(or= 1:.......................................................................................................5$rad)i?ko *od$>e()i,(/o 1<.......................................................................................................Bob-eda *o-edi)%a O7 1=.*2g"a/"-e# Za,(o )e )a-bo"-eP .................................................................OJ Tri)aes( koraka *o(reb)i' >a dr$,(/o ko-e $?i $ N7. s(o"-e1$ ..................# .........................................................OJ 1. No/a $"oga e"ek(ro)ski' kom$)ika%i-a ..................................................K7 2. Na$?i(e radi(i s ra?$)a"ima i 6)(er)e(om .................................................K3 6. Dr22a(iP)a *o(reba >a $)a*reQe)-em obra>o/a)-a rodi(e"-a ..................KJ 9. Briori(e(i >dra/s(/e)e skrbi $ ra)om d-e(i)-s(/$ ......................................KJ :. Ra>/o-)i *rogrami $ ra)om d-e(i)-s(/$ ................................................... 9= <. Dr.$ge moDe(2 s$s(i1i $ bi"o ko-em s(adi-$ ra>/o-a .................................KG =. Bri"agoQa/a)-e s/akom *o-edi)a?)om s(i"$ ............................................ 9= 8. "0?i(i 2ako $?i(i i $?i(i kako mis"i(i ............................................................ 99 9. 5(o bi se (reba"o *o$?a/a(i $ ,ko"amaP ...............................................7 7 10..............................................................................................U?e)-e )a ?e(iri ra>i)e 11.............................................................................................Tros(r$ka s/r'a $?e)-a 12.............................................................................A gd-e bismo (reba"i *o$1a/a("P 16.......................................................4$di(e be> *redras$da i -as)o kom$)i%ira-(e
G7 GJ GG O7
=9
7 7 7 7
G G K K
19.BPg"a/"-e# U*o>)a-(e s/o- ?$des)" mo>ak ............................................773

V6 s(e /"as)ik )a-s)a()i-eg ra?$)a"a )a s/i-e($ ........................................773
Va,a ?e(iri mo>ga $ -ed)ome ................................................................77J Ne$ro)i, de)dri(i, g"ia s(a)i%e i s$s(a/ i>o"a%i-e ..................................... 119 M)ogo /a,i' ra>"i?i(i' =%e)(ara i)(e"ige)%i-e= ........................................7N7 D/i-e s(r2)e /a,ega mo>ga ................................................................... 7NJ Kako vas mo>ak *o'ra)-$-e i)+orma%i-e ...............................................737
Ba>i"i smo da $ o/$ k)-ig$ $k"-$?imo samo o)e re>$"(a(e ko-i s$ doka>a)i. E/o )eki' od )-i'# L Koris(e1i *rogram ?i(a)-a $> *omo1 ka>e(a, $ A"aRmere$ )a No/om Ze"a)d$, -eda)aes(ogodi,)-a%i ko-i >aos(a-$ $ ,ko"i do *e( godi)a, )adok)aQ$-$ (a- >aos(a(ak >a ma)-e od dese( (-eda)a. Bros-e?a) )a*redak i>)osi 3.3 godi)e >a osam do dese( (-eda)a. De(a"-i )a s(ra)i%i 3OF. L U *ok$s$ *ro/ede)om $ Ameri?ko- /o-s%i, /o-)i%i s$ kor"s(e1i (e')ike ko-e *re*or$?$-e o/a k)-iga *os(ig"i EE7 *os(o bo"-e re>$"(a(e $ $?e)-$ )-ema?kog -e>ika. To -e /i,e )ego d/a *$(a bo"-i re>$"(a( os(/are) >a -ed)$ (re1i)$ /reme)a. De(a"-i )a s(ra)i%i 333. Bri-e *ri-e"a>a )a )o/e me(ode *o$?a/a)-a, JN *os(o $?e)ika sred)-e ,ko"e Tem*e Sig' -e )a (es(o/ima i> kemi-e *os(i>a"o o%-e)e J, F i"i 6. 5ada i' (e o%-e)e *os(iDe 96 *os(o. De(a"-i )a s(ra)i%i 33J. Na -ed)om (e?a-$ >a ogrom)$ gr$*a%i-$ Ameri%a) 6)(e", >a*os"e)i%i s$ *os(ig"i )a*redak $ >)a)-$ ko-i -e i>)osio J G *os(o, dok $> =)orma")e= me(ode *o$?a/a)-a )a*redak i> )osi samo N3 *os(o. De(a"-i )a s(ra)i%i J J. U -ed)o- sred)-o- ,ko"i $ 5Id)eI$ $ A$s(ra"i-i $?e)i%i s$ >a osam (-eda)a )a$?i"i (rogodi,)-e gradi/o i> +ra)%$skog -e! >ika. De(a"-i )a s(ra)i%i 337. U /r(i1$ Mo)(essori 6)(er)a(io)a" $ Mo)(a)i $ 5AD, s/ako di-e(e do *e(e godi)e >)a os)o/e ra?$)a)-a, (e?)o ?i(a i -as! )o *i,e. De(a"-i )a s(ra)i%i NE3. 0eda) -e sedmogodi,)-ak $ C'ris(%'$r%'$ )a No/om Ze"a)d$ *o"oDio is*i( i> ma(ema(ike >a >a/r,)i ra>red sred)-e ,ko"e.
L
L
12
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 5adrDa-
16
Va,e ?e(iri >aseb)e /a")e d$Di)e .....................................................................733 Va, mo>ak radi )a kisik i 'ra)-i/e (/ari ............................................................73J 0ed)os(a/)i sa/-e(i o 'ra)i >a mo>ak .. , ..........................................................73K Z)a?a-)a -e i /a,a emo%io)a")a i)(e"ige)%i-a ...................................................7F7 0edi)s(/o (i-e"a i $ma ........................................................................................7F7 *og"a/"-e# Brir$?)ik =sam s/o- ma-s(or= .......................................................7FJ Br/i' N koraka da se bi"o ,(o )a$?i *$)o brDe, bo"-e i "ak,e ...........................................................................7FJ 1. Za*o?)i(e sa s*o>)a-ama i> s*or(a ...............................................................7FJ 2. Us$di(e se sa)-a(i i >amis"i(e s/o-$ b$d$1)os( ..............................................7FK 6. Bos(a/i(e s*e%i+i?)e %i"-e/e i odredi(e roko/e ................................................7FK 9. 4r>o si *riba/i(e e)($>i-as(i?)og me)(ora ......................................................7FK :. Na-*ri-e *o?)i(e s %-e"o/i(om s"ikom ..............................................................1:1 <. Bi(a-(e: ............................................................................................................1:6 =. TraDi(e g"a/)a )a?e"a .....................................................................................1:: 8. Bro)aQi(e )a-bo"-e (ri k)-ige ko-e s$ )a*isa"i o)i ko-i s$ $s*-e,)i *rak(i?ari $ *odr$?-$ ...................................................................1:: 9. Bo)o/)o )a$?i(e kako ?i(a(i ! brDe, bo"-e i "ak,e ............................................7JG 10. Bo(kri-e*i(e s"ikama i >/$ko/ima ......................................................................7E3 11. U?i(e ?i)e1i .......................................................................................................7E3 12. Um-es(o *isa)-a "i)ear)i' bi"-e,ki %r(a-(e Um)e kar(e ......................................7EJ 16. 0ed)os(a/)i )a?i)i dos-e1a)-a )a$?e)og ........................................................7EG 19. Na$?i(e $m-e()os( o*$,(e)e b$d)os(i ..............................................................7EK 1:...........................................................V-eDba-(e, /-eDba-(e, /-eDba-(e 1<............................................................Ra>mi,"-a-(e i *ra/i(e *reg"ed 1=. Koris(i(e a"a(e >a *o/e>i/a)-e *o*$(, *rim-eri%e, =s*a-a"i%e *am1e)-a= .................................................................................................7G3 18............................................................... Zaba/"-a-(e se, igra-(e igre 19......................................................................... Bo$?a/a-(e dr$ge 20....................................................U*i,i(e se )a (e?a- $br>a)og $?e)-a 9. 21................................................................................*og"a/"-e# Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e No/i *rogrami ko-ima 1e(e sebe i"i $?e)ike %ou8i; krea(i/)om ra>mi,"-a)-$ ...........................................................7O3 1. De+i)ira-(e s/o- *rob"em .................................................................................7OG 2. De+i)ira-(e idea")o r-e,e)-e i /i>$a"i>ira-(e ga .................................................7OK 6. Brik$*i(e s/e ?i)-e)i%e .................................................................................L .. 191 9. Breki)i(e obra>a% ...........................................................................................191 :. 6>aQi(e i>/a) svoga *odr$?-a ..........................................................................7K3 <. 6gra-(e se ra>"i?i(im kombi)a%i-ama 2 .............................................................196 =. U*o(ri-ebi(e s/a s/o-a os-e(i"a ........................................................................7KJ 8. 6sk"-$?i(e se ! *$s(i(e $m$ da k$'a .................................................................7KJ 9. U s/r'$ o*$s(a)-a $*o(ri-ebi(e g"a>bU i"i *rirod$ ...........................................7KJ 10................................................................................Bres*a/a-(e 11.................................................................E$reka: 6de-a iska?e /a) 12......................................................................... Bo)o/o *ro/-eri(e 16...........................................................................................*og"aV"-e# Od samog *o?e(ka Ra>bori( /odi? 3a s(/ara)-e bo"-i', bis(ri-i' beba .............................................N73 =.....................................................................................................*og"a/"-e# K"-$?)e godi)e Kako $)a*ri-edi(i i)(e"ige)%i-$ d-e(e(a od roQe)-a
1=6 1=6 1=: 1== 1==

7O3
19: 19= 19=

N73 NNG
1. 2. 6. 9. :. <. 8.
=.
do dese(e godi)e ...........................................................................................NNG K"-$?)a /aD)os( kre(a)-a korak *o korak ......................................................N3K U*o(ri-ebi(e >dra/ ra>$m .....................# ........................................................NF7 .radi(e )a (eme"-ima *e( os-e(i"a ...................................................................NF3 Koris(i(e %i-e"i s/i-e( kao $?io)i%$ ...................................................................NF3 Ve"ika $m-e()os( kom$)ika%i-e ......................................................................NFJ Rodi(e"-i kao *r/i $?i(e"- i ...............................................................................NJ7 Rodi(e"-i $ /r(i1ima .........................................................................................2:= Nas(a/i(i is(i >aba/)i *ris($* $?e)-$ $ ,ko"i ...................................................NEJ NEK NKG
9..................................................................................................*og"a/"-e# Ta-)a bi( $?e)-a Kako $ obra>o/a)-$ *"a)ira(i $s*-e' kao i $ *os"o/a)-$ .................................NEK 9.........................................................*og"a/"-e# 6s(i)sko $?e)-e# )a br> i >aba/a) )a?i) No/os(o"-e()i *$(oka>i >a )as(a/)ike i (re)era b$d$1)os(i ...........................................................................................NKG 7. Na-bo"-e =s(a)-e= >a $?e)-e .......................................................................3 7 Us*os(a/i(e odgo/ara-$1e ras*o"oDe)-e i *ridobi-(e *aD)-$ $?e)ika ..............................................................................................3 J Na-/aD)i-a -e ra)a ak(i/)os( ..........................................................................60: Odgo/ara-$1a /a")a d$Di)a moDda)i' /a"o/a ..............................................3 K U/edi(e g"a>b$ ...................................., ........................................................3 K 5r$,i(e *re*reke k $?e)-$ .............................................................................377 Bo(ak)i(e *os(a/"-a)-e osob)i' %i"-e/a i is'oda $?e)-a ................................377 Bok$,a-(e /i>$a"i>ira(i s/o- %i"- .......................................................................616 N. K"-$?)i e"eme)(i dobre *re>e)(a%i-e ..........................................................373 Br$Da)-e ,ireg $/ida )a *o?e(k$ ...................................................................61= Uk"-$?i(e s/a g"a/)a os-e(i"a ..........................................................................37G 6>aQi(e i> $"oge *reda/a?a ............................................................................61= U/i-ek orkes(rira-(e =)es/-es)o= *ro%esira)-e ................................................61= B$)o igra)-a $"oga i =ide)(i(e(a= ....................................................................61= Orga)i>ira-(e m)ogo =*rom-e)a s(a)-a= ........................................................61= U s/aki *redme( kao k"-$?)i sadrDa- $k"-$?i(e $?e)-e o (ome kako $?i(i ...........................................................................................37K Lo>a)o/"-e/i =ko)%er(i= ..................................................................................37K 6. Ra>mi,"-a)-e o )a$?e)om i s*rema)-e $ d$bi)sko *am1e)-e .....................3N7 9. Ak(i/ira-(e kako bi *o(ak"i $?e)-e ..................................................................3N7 :. Brimi-e)i(e .....................................................................................................3N3 Bre(/ori(e s/o-e $?e)ike $ )as(a/)ike ..........................................................3NJ Bo(ak)i(e s(/ara)-e Um)i' kar(i ....................................................................3NJ E. Bo)o/i(e, *ro%i-e)i(e i *ros"a/i(e ...............................................................3NJ 5k"a*a)-e s/ega >a-ed)o ..............................................................................3NG Eks*erime)( ,ko"e 5imo)a .$gge)'eima ........................# .........................3NG (o -e s re>$"(a(imaP ......................, ............................................................3NK Te?)i +ra)%$ski >a osam (-eda)a .................................................................337 Ameri?ka /o-ska $?i s(ra)e -e>ike $ rekord)om /reme)$ .............................333 Nas(a/)ik $br>a)og i)(egra(i/)og $?e)-a .....................................................33J ,(o -e >adrDa/a"o /e"ika o(kri1aP ...................................................................33G 999.('e"ear)i)g9eb.)e:
19
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ 5adrDa-
1:
10.....................................................................................................................................*og"a/"-e# U1i(e sa s(i"om Kako o(kri(i /"as(i(i s(i" $1e)-a i iskoris(i(i m)ogo /rs(a s/o-e i)(e"ige)%i-e ..............................................................................3F7 OdreQi/a)-e /a,eg s(i"a $?e)-a ...................................................................3FG Kako *rima(e i)+orma%i-e ............................................................................3FK Kako orga)i>ira(e i obraQ$-e(e i)+orma%i-e .................................................3J7 U/-e(i ko-i d-e"$-$ )a /a,$ s*osob)os( $?e)-a ............................................3J7 Ai>i?ke i bio"o,ke *o(rebe ko-e $(-e?$ )a $?e)-e ........................................3J3 Kako odredi(i omi"-e)e s(i"o/e $?e)-a s/o-i' $?e)ika ..................................3J3 Va, -edi)s(/e)i rad)i s(i" .............................................................................3JJ Te(iri /rs(e s(i"o/a mi,"-e)-a ........................................................................3JG 6m*"ika%i-e *o ,ko"e i *o-edi)%e ..................................................................3E7 11.............................................................*og"a/"-e# MeQ$(im, ,(o ako kas)o *o1)e(eP Na-bo"-i sV-e(ski *rogrami >a )adok)ad$ *ro*$,(e)og i >a,(o s$ $1i)ko/i(i .......................................................................................3EG D/a os)o/)a )a?e"a# /e>a i>meQ$ $ma i (i-e"a i /e>a i>meQ$ $ma i mo>ga ...............................................................................................3EK 5*e%i-a"i>ira)a ki)e>io"ogi-a .......................................................................3G7 Brogrami Doma)!Ba"mer!Nik"asso)!Sar(iga) ............................................3GJ Me(oda "o*(aU,(a*U*(i%a ...............................................................................3GJ Nadok)aQi/a)-e *ro*$,(e)og $ *ra/o*is$ i"i sri%a)-$ ................................3GG Bisa)-e *o "eQima >a *rob"eme >r%a")og okre(a)-a s"o/a $ *isa)-$ ................................................................................................... .3GK No/o>e"a)dska *os(ig)$1a ...................................................................... .3GK Te(/eromi)$()i *rogram ?i(a)-a ....................., .........................................3O7 Brs(o/)o!g"aso/)i *rogram ...................................................................... .3OJ BTBK ! *rogram ?i(a)-a $> *o(*or$ ka>e(a .............................................. .3OJ Vr,)-a?ko ($(ors(/o .................................................................................... .3OG Me(oda =."eda-, s"$,a<= ............................................................................. .3OK No/o>e"a)dski *rogram O*ora/ka ?i(a)-a .................................................3K7 Osob)i k"-$?)i r-e?)i%i ............................................................................... .3K3 Bo?e()a ,ko"ska ma(ema(ika .................................................................... .3KJ Ra?$)a")i *rogrami )adok)ade .............., ................................................ .3KJ Ma(ema(i?ki *rogram 5EED ..................................................................... .3KG Tri =medi%i)sko!*edago,ka= *rograma .................................................., ...3KG 12.......................................*og"a/"-e# R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a ......... Kako se /isoko *o*e(i *omo1$ obra>o/a)-a, a )e *omo%$ droge, ba)di i krimi)a"i(e(a ....................................................................................F 7 1. Kori,(e)-e -a*a)ski' *os"o/)i' me(oda >a *obo"-,a)-e ,ko"e ....................F 3 2. 6)(egrira)om *o$?a/a)-$ %i-e"i s/i-e( s"$Di kao $?io)i%a .............................F73 6. .r$*)o $?e)-e i (e')ike =%i-e"e s"ike= .........................................................FN7 9. es(o(-ed)i (e?a-e/i ko-i i>graQ$-$ $s*-e' korak *o korak ..........................FN3 :. 5/e (o ob-edi)-$-e 5$*erCam* ...................................................................FNJ <...........................................................................*og"a/"-e# B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e 7N koraka $ *reobra>bi )a%io)a")og obra>o/)og s$s(a/a ....................................................................................F3J 7. ko"e kao %-e"oDi/o()i i %-e"ogodi,)-i %e)(ri res$rsa 3EG
3F7
.F 7
F3J
%i-e"i' "oka")i' >a-ed)i%a ........................................................................F3G Bi(a-(e s/o-e koris)ike $s"$ga ....................................................................FF7 Za-am?i(e m$,(eri-ama da 1e bi(i >ado/o"-)e ............................................FF7 9. Br$Di(i odgo/ara-$1e *o("%a-e s/im /rs(ama i)(e"ige)%i-e i s/im s(i"o/ima $?e)-a .. , .................................................FF3 :. Na-bo"-e s/-e(ske (e')ike *o$?a/a)-a ........................................................FFJ <. 6)/es(ira-(e $ s/o-e g"a/)e res$rse# $ )as(a/)ike .....................................FJ7 =. U?i)i(e s/akoga i $?i(e"-em i $?e)ikom ......................................................FJ7 8. 6s*"a)ira-(e ?e(/erod-e")i k$rik$"$m ...........................................................FJ7 9. Brom-e)e $ s$s(a/$ *ro%-e)-i/a)-a ............................................................FJJ 10. U*o(ri-ebi(e (e')o"ogi-$ s$(ra,)-i%e .............................................................FJG 11. 6skoris(i(e %i-e"$ s/o-$ "oka")$ >a-ed)i%$ kao res$rs ...................................FJK 12. Za s/akoga ! $ravo )a i>bor .......................................................................FE7 2. 6. 16. *og"a/"-e# Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-i%e ............................................................FE3 Ve"ike *ri"ike >a ra>/o- 'orga)i>a%i-a ko-e $?e' ........................................ FE3 Bri"ike e"ek(ro)ski' m$"(imedi-a ...................................................................FEJ Bri"ike >a *osao s $br>a)im $?e)-em .........................................................FG3 U> /"as(i(i *roi>/od *roda/a(i $s"$ge i i>obra>b$ ........................................FGJ T/r(ka kao orga)i>a%i-a ko-a $?i ..................................................................FGK 5ko"a i"i +ak$"(e( kao *os"o/)i *o('/a( .........................................................FO3 1:...................................................................*og"a/"-e# U1i)i(e (o: ..............................2 Kako s/aka >em"-a moDe *red/odi(i re/o"$%i-$ $ $?e)-$ ! a moDe(e -e *red/odi(i i sami ...................................... . ..............................FOG 5i)ga*$rski mode" %e)(ra"i>ira)og /ods(/a ................. . ..............................FOG De%e)(ra"i>ira)i )o/o>e"a)dski mode" ......................... . .............................FOK No/i s/edski mode"i .................................................... . .............................FK7 Mode" o/"as(i ............................................................., . .............................FK3 Mode"i $*ra/"-a)-a kor*ora%i-om ..........., .................... . .............................FKJ Mode" bes*"a()og da/a)-a .......................................... . .............................FKG Mode" *roda-e *reko 6)(er)e(a .................................... . .............................FKG Mode" *os"o/a)-e!)as(a/)ik!m$"(imedi-i ...................... . .............................FKK Mode" >ak"ada ....................................................., .. , . . .............................J 7 Mode" meQ$)arod)i' ko)+ere)%i-a .............................. . .............................J 3 Mode" =orga)i>a%i-e ko-a $?i= ....................................... . .............................J 3 Mode" =k"as(era= ........................................................... . ., ..........................J J Ki)eski mode" *o/ra(ka kori-e)ima .............................. . .............................J G 6>$mi(e s/o- /"as(i(i mode" ............................................ . .............................J K 4i"-e,ke *o *o-edi)im *og"a/"-ima ...................................... . .............................J7F Bri>)a)-a i >a'/a"e ............................................................. . ..............................JNE Bre*or$ke >a )a-/aD)i-e i>/ore i)+orma%i-a# ....................... . .............................JNG 4ib"io(eka Re/o"$%i-e $ $1e)-$ ........................................... . .............................JNO Os(a"a *re*or$?s)a "i(era($ra i i>/ori i)+orma%i-a .............. . .............................J3F .FOG
6='reago/or
I,a,ov seda% r)""""$)a *i'a'el&a os'a'ku *ov&e*ans'va

5ani/e i.dan/e o-e kn/ige u N-edsko/ /e %rodano u %ri'liEno 6:.000 %rim/eraka. +i7e od 2:.000 N-e?ana oku%ilo se na seminarima i radionicama koautorice *eannette +as. Dli/edili su ih drugi me?unarodni ino-atori s %odru8/a o'ra.o-an/a. 2 @o-om ,elandu kn/iga/e u %r-ih %et m/eseci doEi-/ela tri i.dan/a. 2 .eml/i ko/a 'ro/i 6.8 mili/una l/udi %rodano /e 60.000 %rim/eraka kn/ige 7to /e /ednako 'ro/u od -i7e od 2 mili/una %rim/eraka u D/edin/enim !meri8kim )rEa-ama. Hnoge t-rtke dil/em s-i/eta odgo-orile su na %oruke o-e kn/ige time 7to su naru8ile %rim/erke .a s-o/e .a%oslenike. *edna /e kineska t-rtka oti7la i korak dal/e. $le-er Do;t#are $om%any /e na/-e4a o'ra.o-ni! so;t-erska t-rtka u 3ini. @a tu /e t-rtku Revoluci a u u!en u osta-ila taka- do/am da /e uredila da 'ude /edini distri'uter .a ko%neni dio .eml/e .a %r-o i.dan/e na kineskom /e.iku. >d dono7en/a te odluke ut/eca/ o-e kn/ige %ostao /e ;enomenalan. @i/e te7ko otkriti ko/i /e tome ra.log. Revoluci a u u!en u saEima istraEi-an/u ra.li8itih disci%lina. >na ih sinteti.ira u no-u teori/u u8en/a i dru7t-a ko/e u8i. >na na saEet na8in i.-/e7ta-a kako to .nan/e -e4 do-odi do re-olucionarnih %omaka u u8en/u, o'ra.o-an/u, %oslo-an/u i o'itel/i. D%o.na/e su u kn/i.i %rika.ane /asno i s-/eEe tako da ih s-atko moEe lako 8itati i ra.um/eti. @/en /edinst-en na8in %rika.i-an/a olak7a-a ta/ %roces. >tkad su se 1996. i 1999. godine %o/a-ila %r-a i.dan/a o-e kn/ige, s-i/et se dramati8no i.mi/enio. >-o u %ot%unosti o'no-l/eno i.dan/e istraEu/e kako dos tignu4a u elektronici i mu1timedi/sko/ tehnologi/i mogu %roi.-esti 8uda u u8en/u, oso'ito kada ih se %o-eEe s na/no-i/im istraEi-an/ima mo.ga. @eki mogu t-rditi da s-e to 8ini o-u kn/igu %rikladni/om .a .eml/e ra.-i/eni/eg gos%odarst-a: one ko/e si mogu %riu7titi na/no-i/a ku4na ra8unala i Internet %rikl/u8ke. !utori o-e kn/ige misle su%rotno. >ni su u-/ereni kako Revoluci a u u!en u %oka.u/e kako 8ak i siroma7ne .eml/e mogu .druEiti na/d/elot-orni/e s-/etske tehnologi/e u na/d/elot-orni/e metode u8en/a i %ou8a-an/a na s-i/etu, te %otom iskoristiti tu -e.u da %remoste industri/sku re-oluci/u i sko8e i.ra-no u no-u eru umre Eene inteligenci/e. Das-im /e sigurno da mili/uni 3ine.a %rih-a4a/u tu %oruku. Line4i to oni 7al/u i.a.o- gra?anima, roditel/ima, nasta-nicima i u8enicima dil/em s-i/eta: da sh-ate srE Revoluci e u u!en u i da %roi.-edu istinsko dru7t-o ko/e u8i.
s,
;redgovor ">da/a?a novo% %e<unarodno% i,dan&u ====

3ada kineski roditel/i stanu u red da ku%e 2:1.000 %rim/eraka o-e kn/ige u /ednom danu " i =.: mili/una %rim/eraka u 2: t/edana " tada .nate da se %i7e %o" -i/est i.da-a7t-a. !li Revoluci a u u!en u /e %uno -i7e od na/%roda-ani/e kn/ige na s-i/etu. >na /e katali.ator ko/i 4e %romi/eniti na8in na ko/i mislite, Ei-ite, u8ite, radite, %ou8a-ate i d/elu/ete. Digurno /e da ona to 8ini u na/stari/o/ s-/etsko/ ci-ili.aci/i, u ko/o/ /e %ostala sredi7n/om temom .a nacionalnu ras%ra-u o tome kako se 1.6 mili/ardi l/udi na/'ol/e moEe %ri%remiti .a 21. stol/e4e. Poruka koautora o-e kn/ige /e /ednosta-na, gra;i8ki o'liko-ana i od goleme -aEnosti: > <ivimo na po!et-u na #na!a ni e povi esne revoluci e. O .anas #namo -a-o pohraniti -ombinirano #nan e i mudrost !itavog !ov e!anstva i u!initi ga odmah=dostupnim gotovo sva-ome na svi etu. , > .a bismo parira3i revoluci i $ br#im -omuni-aci ama potrebna nam e revoluci a u u!en u, a ta e revoluci a ve> dobrano u ti e-u.
O 0va-a obitel , 9-ola ili tvrt-a mo:e is-oristiti tu novu eru umre:ene inteli=
genci e. >-a kn/iga %oka.u/e kako se to moEe u8initi. @/e.in ut/eca/ kao i n/e.in na8in %re.entaci/e .a%an/u/u4i su. >d kada su se n/e.ini autori u %rosincu 1998. godine %o %r-i %uta %o/a-ili u %olusatnom nacionalnom. %rogramu na kinesko/ tele-i.i/i, nak1adnik Handarin na %utu /e da %roda 10 mili/una %rim/eraka o-e kn/ige.
i2
18 Re/o"$%i-a $ $1e)-$
!vod -------------------------------------------------
Na&novi&a revoluci&a u povi&es'i> %o* %i&en&an&a vlas'i'oga 6ivo'a

Revoluci a u u!en u temel/i se na osam gla-nih u-/eren/a:
1. D-i/et 'r.o hrli %rema temel/no/ %o-/esno/ %rekretnici. 2. Hi Ei-imo re-oluci/u ko/a mi/en/a na7 na8in Ei-ota, na8ine komunikaci/e, mi7l/en/a i na%retka. 6. Ca re-oluci/a 4e odrediti kako 4emo, ako 4emo uo%4e, mi i na7a d/eca raditi, .ara?i-ati .a Ei-ot i u %ot%unosti uEi-ati u Ei-otu. 9. Po %r-i /e %ut u %o-i/esti danas goto-o s-e mogu4e. :. +/ero/atno tek na/-i7e /edna od %et oso'a, 8ak i u ra.-i/enim .eml/ama, .na kako se okoristiti tom olu/om %rom/ena.
<. !ko ne na?emo odgo-ore moEe se dogoditi da elita od 20R l/udi ras%ola Ee s <0R %rihoda s-ake naci/e, dok 4e na/siroma7ni/a %etina l/udi ras%olagati samo s 2R tog %rihoda. 6 Co /e %ro-/ereni rece%t .a siroma7t-o, 7kolsk.i neus%/eh, kriminal, drogu, o8a/, nasil/e i soci/alne nemire. =. 3ako 'i s-i di/elili do'ro'iti ra.do'l/a %otenci/alnom 'ogatst-a, kao %rotuteEa in;ormaci/sko/ re-oluci/i %otre'na nam /e %aralelna re-oluci/a u c/eloEi-otnom u8en/u. 8. @a sre4u, ta re-oluci/a " re-oluci/a ko/a 4e s-akome od nas %omo4i da 'ilo 7to u8imo %uno 'rEe i 'ol/e " tako?er do'i-a na u'r.an/u. >-a kn/iga %ri8a %ri8u o to/ re-oluci/i. >na tako?er moEe %osluEiti kao %rakti8an -odi8 ko/i 4e -am %omo4i da %reu.mete nad.or nad -lastitom 'udu8no7cu, )-a su gla-na elementa te re-oluci/e. >na %o-e.u/u su-remena 8uda u istraEi-an/ima mo.ga i moc in;ormaci/a i .nan/a ko/i nam -e4 sto/e na ras%olagan/u.
?A T DISNEY
<::1
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ U/od
20
A AN KAVW
"o prvi put #namo -a-o pohraniti i gotovo trenuta!no u!initi dostupnima, u bilo -o em obli-u bilo -ome na svi etu, gotovo sve na va:ni e sv ets-e informaci e, te -a-o sve l ude pove#ati u globalnu
mreEu u!en a.
Ca mo4 omogu4u/e 8ak i .eml/ama u ra.-o/u da .ao'i?u industri/sku re-oluci/u i usko8e i.ra-no u in;ormaci/sko do'a i do'a ino-aci/a. >8igledno lice komunikaci/ske re-oluci/e ogleda se u tome 7to na s-i/etu %osto/i 2:0 mili/una ra8unala " ta/ 'ro/ raste i o8eku/e se da 4e do 2002. godine dos ti4i 'ro/ku od :00 mili/una " i s-/etski Internet ko/i ih me?uso'no %o-e.u/e. !li Fis%od %o-r7ine %ulsira/u ne-idl/i-i katali.atori %rom/ene: < mili/ardi nera8u nalnih silikonskih 8i%o-a u -a7im automo'ilima, mu.i8kim lini/ama, kuha8ima riEe i tisu4ama drugih na%ra-a.ST Damo ra8unalo u -a7em mo'ilnom tele;onu ima -i7e snage nego s-a ra8unala kori7tena ti/ekom )rugoga s-/etskog rata .a/edno.S *o7 /e -aEni/a re-oluci/a umreEa-an/a. )on Ca%scott, kanadski istraEi-a8 i autor d/ela The .igital %conomy $.igitalna gospodarstvo' kaEe: F@ala.imo se u %rasko.or/u )o'a umreEene inteligenci/e " do'u ko/e ra?a no-u ekonomi/u, no-u %olitiku i no-o dru7t-o.F Dei.mi8ki ras%on o-ih %rom/ena %risil/a-a nas da na %ot%uno no- na8in sagledamo s-e 7to smo ikada s%o.nali o u8en/u, o'ra.o-an/u, 7kolo-an/u, %oslo-an/u, ekonomi/i i u%ra-l/an/u. Nkole, .a%ra-o, mogu us%/e7no u-esti in;ormati8ku tehnologi/u samo ako rede;inira/u ulogu %ou8a-an/a i u8en/a. !ko s-aki u8enik kada god mu to .atre'a moEe do'iti in;ormaci/u, tada gla-ni .adatak u8itel/ a -i7e ni/e da 'ude i.-orom in;ormaci/a. @a%osl/etku, mi tako?er u8imo koristiti na/'ril/antni/i l/udski resurs, a to /e goto-o neograni8ena mo4 mili/ardi stanica i trili/ardi -e.a ko/e sa8in/a-a/u %ros/e8an l/udski mo.ak. Posto/e4e rnogu4nosti odu.ima/u nam dah: 3ako 'i na%redo-ali u no-o/ ekonomi/i /edinst-enoga s-i/eta, biste li :el eli, .a samo 8etiri do osam t edana nau!iti prili!no dobro govoriti odre?eni strani e#i-@A 2 s-i/etu u ko/em oni ko/i %rekinu 7kolo-an/e nema/u 'udu4nost, biste livol eli da vam se mo:e #a am!iti -a-o >e vam d eca nado-naditi #aostata- u 9-oli unutar deset t edana " uspr-os tome 9to su sada u
#aostat-u tri godine@

2 s-i/etu u ko/em %osto/i eks%lo.i/a .nan/a, biste li :eB eli !ita u>i prolet eti -ro# 8etiri -n ige dnevno i #a pamtiti 9to ste pro!itali@
ULo-/ek ko/i /e igrao kl/u8nu ulogu %rilikom st-aran/a i.uma gla-nih kom%onenti oso'nog ra?$)ara u is(raD"/a?kor) centru Paolo !lto. ###.thelearning#e'.net
A.ostignu>a -o a su na po!et-u data u sa:etom obli-u, potpuni e su ob a9n ena -asni e, a ne-a ob a9n en a unutar poglavl a su i#vor tim -asni im potpuni im ob a9n en ima.
22 U/od N3 Re/o"$%i-a $ $1e)-$
2 s-i/etu 'r.ih komunikaci/a, biste li tel eli biti u mogu>nosti dobiti uvid u -ombinirana #nan a i talente !ov e!anstva na vlastitom osobnom ra!unalu ili TC e-ranu@ 2 s-i/etu u ko/em 4e -/ero/atno samo 8et-rtina s-ih l/udi imati %osao na %uno radno -ri/eme kaka- danas %o.na/emo, biste li :el eli i#vrsno #ara?ivati rade?i ono 9to volite raditi@ 2 s-i/etu u ko/em su o'ra.o-ni susta-i %od-rgnuti o7tro/ kritici, biste li vol eli raspolagati metodama -o e bi am!ile da 4e sman iti sada9n i postota-: 9-ols-og neusp eha@ 2 s-i/etu u ko/em 4e s-atko morati %lanirati nekoliko ra.li8itih %oslo-nih kari/era ti/ekom Ei-ota, biste li vol eli nau!iti 3d u!na na!ela bilo -o eg novog posla na ednostavan, la- i br# na!in@ 2 s-i/etu u ko/em 4e 20R stano-ni7t-a u'r.o 'iti staro %reko <0 godina, biste li :el eli #nati -a-o biste mogli nastaviti u:ivati u :ivotu i $ svo im -asnim 71im i DE=im godinama@ 2 s-i/etu u ko/em -isoko o%ore.i-an/e i de;iciti %ri/ete ugu7en/em demokraci/e, -a-o bismo mogli posti>i iste re#ultate be# tro9en a i ednog suvisnog ceats@ !ko -as o-a %itan/a %ods/e4a/u na %o8etak s-/etle4e reklame, o%ustite se. D-aki od o-ih re.ultata mogu4 /e -e4 u sada7n/em trenutku. D-aki od n/ih -e4 se %ostiEe negd/e na s-i/etu: > 2 Minsko/ /e -lada angaEirala :.000 studenata kako 'i s-o/e nasta-nike nau8ili u%ora'i ra8unala i in;onnati8ke tehnologi/e.F
Revolucionarni model u!en a: .anas e svat-o i nastavni- i u!eni-. F ''po prvi put $ povi esti d eca preu#ima u nad#or nad -l u!nim elementima -omuni-aci s-e revoluci e"@
> 2 3ini, u Pekin7ko/ eks%erimentalno/ 7koli 21. stol/e4a, osmogodi7n/aci i de-etogodi7n/aci u8e go-oriti te8nim engleskim /e.ikom igra/u4i se -elikim sla galicama u o'liku kriEal/ki, igra/u4i se k-i.a i drugih .a'a-nih igara. 5e-olucionarni model u8en/a: ,a ve>inu /e l udi u!en e na d elotvomi e -ada e #abavno. > 2 no-o.elandsko/ osno-no/ 7koli Cahatai $oast 7estogodi7n/aci u%otre'l/a-a/u ra8unala kako 'i kreirali $)"5>H"o-e i %lanirali s-o/u -lastitu F7kolu 'udu4nostiF. )rugi 7estogodi7n/aci %omo4u Cechnic Aego elemenata grade radne modele s-og Fdoma u 21. stol/e4uF. >ni tako?er koriste ra8unala kako 'i akti-irali solarne na%ra-e i na%ra-e na -/etar ko/e 4e s-ako/ku4i omogu4iti da sama %roi.-odi s-o/u energi/u.
Revolucionarni model u!en a: /siguramo li pravu o-olinu !a- 1e i d eca i# siroma9ni ih obitel i po-a#ati ogromnu -oli!inu samousm erava u>eg u!en a.
PETER KUNE The Everyday Genious* (Svakodnevni genija/ac)

=">da/a1# .rea( O%ea) B$b"is'ers 6)e, 7ON3 Nor(' Li)%o") 5(ree(, Ar"i)g(o), VA NNN G.
29
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
2+>;*
o 2 i.olirano/ Hontani, na/sla'i/e nasel/eno/ ameri8ko/ drEa-i, s-i 8et-erogodi7n/aci u Internacionalno/ Hontessori malo/ 7koli danas 8ita/u, %i7u, slo-ka/u i .na/u osno-nu matematiku 8ak i %ri/e %olaska u 7kolu.
Revolucionarni model u!en a: (a bol e vri eme .a ra#vo sposobnosti u!en a e ra#dobl e pri e polas-a u 9-olu i to #ato 9to se ve>ina glavnih mo#govnih pu ro/a uspostavl a u tim vitalnim ranim godinama.G
> 2 3ali;orni/i su 'i-7a u8itel/ica *an )a-idson i n/en su%rug o', ko/i su i. u7te?e-ine .a ;akultetsko 7kolo-an/e s-oga sina %osudili <000 dolara kako 'i %okrenuli multimedi/sku o'ra.o-nu t-rtku, od tada %rodali usluga u -ri/ednosti od goto-o /edne mili/arde dolara.S
Revolucionarni model u!en a: .obri nastavnici danas mogu putem !uda intera-tivnih ele-trons-ih -omuni-aci a pou!avati mili une l udi i obogatiti se rade= >i ono 9to vole.
> 2 $hristchurchu na @o-om ,elandu Hichael Can /e u do'i od sedam godi na %oloEio is%it i. -i7e 7kolske matematike .a u8enike 16. ra.reda. ! d-anaestogo di7n/i Dte%hen Bitte, ko/eg su nasta-nici drEali %ro'lemati8nim .'og disci%line, %ro7ao /e 7est is%ita .a s-eu8ili7nu sti%endi/u i os-o/io nagradu .a ;i.iku sredn/e 7kole u Pa%anui, ali tek nakon 7to mu /e dana %rilika da %resko8i 8etiri ra.reda.
Revolucionarni model u!en a: 4 udi na bol e u!e -ada tele u!iti, a ne u ne-o unapri ed odre?eno iivotno dobi.
> 2 3ini se .'irka ilustriranih enciklo%edi/a od 29 s-eska, ko/a se nekada %roda-ala %o ci/eni od 1000 ameri8kih dolara, danas moEe saEeti na kom%aktni di sk ko/i ko7ta man/e od :0 centi. ili (ates /e %ostao na/'ogati/i 8o-/ek u !merici d/elomi8no i .ato 7to /e, kako 'i %rodao druge ra8unalne %rograme, %oklan/ao tak-e enciklo%edi/e na $)"5>H"o-ima.
Revolucionarni model u!en a: Ha- se i siroma9ni mogu o-oristiti tehnologi om I ali dale-ovidni vi#ionari mogu se obogatiti o9 i vi9e.
> ,a%oslenici goleme Intelo-e gru%e u !merici ko/i su %oha?ali te8a/ i. Fu'r.anog u8en/aF %o-e4ali su s-o/e stru8no .nan/e .a :0= %ostotaka u us%ored'i s 26 %ostotnim %o-e4an/em ko/e su ost-arili %ola.nici ko/i su u8ili FnormalnimF
metodama.F
Revolucionarni model u!en a: (ove metode a-o se dobro isplate u i#obra#bi #aposleni-a.
> Dredn/o7kolski nasta-nik Aeo Bood u !ri.oni /e, koriste4i sli8ne metode, %odigao us%/eh s-o/ih u8enika u kemi/i s :2R na 96R onih ko/i %o stiEu oc/ene ! (:),
(9) i $ (6).9
Revolucionarni model u!en a: Kada su u!enici u potpunosti u-l u!eni u u!en e !a- se i slo#ene informaci e la-o mogu usvo iti i #apamtiti.
@!"$AINSTER B!
ER
2<
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
2&22U& 22 X-"3&2U& X-"3YM22U22 X+(3Y) X*3 X+2)&
!C
U/od
27
)2 Gastingsu, na @o-om ,elandu, /edanaestogodi7n/aci ko/i u 8itan/u .aosta/u do %et godina, .a osam do deset t/edana nadokna?u/u .aostatak %utem F%rograma .a 8itan/e %ot%omognutog audio"ka.etamaF. Ci%i8ni na%redak u tom ra.do'l/u i.nosi 6.6 godine. 10 5e-olucionarni model u8en/a: Ha- ia-o ste u 9-oli a-o #aostali ni e -asno da to nado-nadite $> pomo> integriranih metoda u!en a. ) Pro;esorica Harian )iamond, .nanst-enica ko/a /e secirala mo.ak !l'erta 1insteina, u 3ali;orni/i u.ga/a na/inteligentni/e 7takore na s-i/etu i tako nudi -e lika otkri4a ko/a 4e %omo4i u'r.a-an/u u8en/a l/udi.
M2UX-"3UU& 2
Revolucionarni model u!en a: Fstra:ivan a mo#ga po-a#u u -a-o se inteligenci a u pravo o-olini mo:e pobol 9ati, a to vri edi i .a l ude. ) 2 Pekingu, u 3ini, kom%ani/a $le-er Do;t#are (rou% .a%o7l/a-a 1.000 stru8n/aka kako 'i %roi.-eli Ra!unalnog pou!avatel a i ostale %rograme na $)"5>H"o-ima ko/i 4e u8enicima /am8iti %rola.ak na
is%itima. Ca kom%ani/a %o-e.u/e s-e s-o/e .a%oslenike dil/em 3ine /ednim unutarn/im Intranetom ko/i se sada koristi i kao model .a 7kole.
66
Revolucionarni model u!en a: Fntera-tivna tehnologi a u!en a %ruEa ne-e od na bol ih poslovnih prili-a na svi etu.
) 2 Dt. Aouisu, u Hissuri/u, nasta-nici 7kole @e# $ity .a/edni8ki su na%isali ci/elu kn/igu o tome kako u s-akom ra.redu %ou8a-a/u s-aki %redmet o%skr'l/u /u4i %ritom odgo-ara/u4im %odraEa/ima ra.li8ite -rste inteligenci/a. 7N
Revolucionarni model u!en a: "osto i vi9e od edne vrste pameti, a svat-o od nas ima stil u!en a -o i e toli-o individualan -ao i na9i otisci prsti u. . elotvot ne 9-ole 'i to trebale prepo#nati i tome doprinositi.
)@a !l/asci u8enici sredn/e 7kole Ht. 1dgecum'e ruko-ode s 8etiri %ilot t-rtke. *edna od narudE'i diml/enog lososa .a *a%an i.nosila /e <00.000 ameri8kih dolara. D-e su to u8enici ost-arili dok su u8ili
marketing, %oslo-an/e, ekonomi/u i /a%anski /e.ik. 16
Revolucionarni model u!en a: Koristite stvarni svi et -ao svo u u!ionicu, a da biste ne9to nau!ili, !inite to.
) Hili/uni d/ece nau8ili su osno-e geogra;i/e %utem igre na $)"5aH"u ko/u su ra.-ili d-a mlada .al/u'l/enika u k-i. tri-i/alnosti i. lo#e, i ko/u su na.-ali:
Jhere Fn The Jorld is 6armen 0andiego@ $Kd e se na svi etu nala#i 6armen 0andiego@' Revolucionarni model u!en a: Komp utors-e igre mogu preobli-ovati mnoge aspe-te u!en a.
) 2 Dinga%uru -lada tro7i 1.: mili/ardi ameri8kih dolara kako 'i u s-o/e 7kole i domo-e uni/ela na/'ol/u s-/etsku in;ormaci/sku tehnologi/u. D-aka 7kola na s-aka d-a u8enika do'i-a na/man/e /edno ra8unalo, a s-aki u8enik ima s-o/ 'es%latni Internet %rikl/u8ak kako 'i se %o-e.ao s 1:0 ~ili/una ostalih ko/i su 1999.
RO@ERT ". S"DAN$ Engines For Learning (Strojevi za u0en)e%"

=6>da/a?# La$re)%e Er"ba$m Asso%ia(es, 3EJ Si""sda"e, Ne9 0erseI GEFN.
18.
godine -e4 Fsur;ali na mreEiF. Premi/er (oh $hok Cong i.nio /e -i.i/u
o222 #2M
L.LF.MNB
Soo ""il9.,:.&((i;
9-ola i naci e -o a u!i $Thin-ing 0chools, 4eaming (ation' 1: kao cil/ te .eUUV9kF,.~S:W .a 21. stol/e4e. Petogodi7n/i %rora8un .a in;ormaci/sku o%remu %o 7koli i.nosi
2.: mili/una dolara.

Revolucionarni model u!en a: (e morate biti divovs-a #eml a ili dr:ava da biste predn a!i3i u svi etu. Tome mogu doprini eti vi#ionars-e vlade.
+e4ina se tre'a %ret-oriti u l/ude ko/i sami so'om u%ra-l/a/u, sami d/elu/u, sami u8e i sami se'e moti-ira/u. Hala man/ina u nestru8nim, se.onskim %oslo-ima ili %oslo-ima ko/i .ahti/e-an/u samo dio %unog radnog -remena. > 2 Dydneyu, u !ustrali/i, u8enici sredn/e 7kole e-erley Gi11s nau8ili su te8no go-oriti ;rancuski saEima/u4i trogodi7n/i %rogram u osam t/edana i u%otre'l/a-a/u4i re-olucionarne u8ini"sam metode u8en/a. I(
Revolucionarni model u!en a: ,br#ano u!en e se ve> godinama do-a#u e $ 9-olama u!en a stranih e#i-a. 0ada e red na sve druge.
> Ci %rim/eri sadrEa-a/u ta/ne %osto/i i tmurna mogu i.gledati %o%ut i.oliranih 8in/enica. I%ak oni %redsta-l/a/u ti%i8ne %rim/ere na/-aEni/e re-oluci/e u l/udsko/ %o-i/esti. >ni ko/e 4e nas sigurno od-esti u 21. stol/e4e 'e. o'.ira na to koliko neka .aml/a 'ila mala, -elika, 'ogata ili nai.gled siroma7na. !li strana 'u"
u-oa
28
du4nosti:
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Aodel s'are Ekole &e %r'av

19. 20. 3 Z 21. J Z Ve1i)a $ (rgo/i)i i ma)$a")i' rad)ika se (reba *re(/ori(i $ "-$de ko-i sami sobom $*ra/"-a-$, sami d-e"$-$, sami $?e i sami sebe mo(i/i ra-$. admi)is(ra(i/)im *os"o/ima
.a%adno/ 1uro%i 7K mi1i/una l/udi ne moEe na4i %osao. 7G > 2 /o7 'ogati/o/ !merici goto-o 2= mili/una l/udi danas Ei-i u siroma7t-u. siroma7nih !merikanaca su d/eca. Letrdeset %osto tine/dEera u gradu @e# Jorku /e ne.a%osleno, dok ih /e u ostatku .eml/e ne kom%ani/e s -isokom tehnologi/om -a%e .a .a%oslenicima. 'ritanskim 7kolama %ros/e8ni /edanaestogodi7n/aci 8ita/u %o%ut %etogodi7n/aka, dok su na/'ol/e 7kole tri godine is%red %ros/eka.ST @eki desetogodi9n em %rogramu ko/im 'i se s-e /edanaestogodi7n/ake %odiglo na ra.inu %ostignu4a /edanaestogodi7n/aka,2X a samo /edan od s%omin/u u o-o/ kn/i.i %oka.u/u kako se to moEe %osti4i .a deset t edana+ 21 mladih u !merici na%u7ta 7kolu 'e. .nan/a ili temel/a %otre'nih .a %ronalaEen/e i .adrEa-an/e do'roga %osla.M 2=0.000 u8enika u 7kolu nosi %i7tol/, te n/u/or7ki gradski 7kolski susta- danas ras%olaEe /edanaestom %o redu sigurnosnom sluE'om u D/edin/enim )rEa-ama i .a%o7l/a-a -i7e od 2.900 .a7titara.P kn/iga %re%o.na/e te %ro'leme, ali ne .d-a/a nad n/ima. Revoluci a u u!en u %i7e o %rakti8nim, doka.anim alternati-ama: %ostu%cima i %rogramima
> 2 do'rosto/e4o/ +i7e od 90R tih .a%osleno 20R.18 Istodo'no > 2 na/lo7i/im %oliti8ari go-ore o us%/e7nih %rograma ko/i se > +i7e od %olo-ice > 2 !merici -i7e od >-a
60
U/od 37
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
ko/i d/elu/u u8inko-ito i /ednosta-no u cil/u i.gradn/e 'ol/e 'udu4nosti .a nas same, na7e o'itel/i, 7kole, %oslo-an/e, lokalne .a/ednice i .eml/e. I.nad s-ega o-o /e kn/iga o -a7o/ -lastito/ re-oluci/i u u8en/u, o tome kako ra.-iti s-o/e -lastite /edinst-ene talente, o tome kako u8iti koriste4i s-a os/etila.i s-e %rirodne s%oso'nosti. >-e sm/ernice nisu do7le niti trenutak %rerano. Hodel stare 7kole /e mrta- %o%ut industri/ske re-oluci/e ko/a ga /e i.n/edrila. HoEda /e %ri/e :0 godina 'ilo u redu Fo'ra.o-atiF 20 %osto %o%ulaci/e .a %ro;esionalne d/elatnike, 60 %osto .a trgo-ce i sluE'enike, a %reostalih :0 %osto osta-iti da 'udu ugla-nom neo'ra.o-ani %ol/o%ri-rednici i manualni radnici. !li ustra/an/e "i tak-o/ %olitici st-orilo 'i nacionalnu i me?unarodnu katastro;u. (oto-o s-i u8enici danas tre'a/u %ostati samostalni, samo%ou.dani, kreati-ni Fu%ra-l/a8i -lastite 'udu4nostiF. Cragi8na alternati-a tome 'ila 'i nasta-iti sa st-aran/em uskra4ene, ne.a%oslene niEe klase ko/a 4e 'iti re.ultat i.umiran/a -e4ine starih manualnih %oslo-a. Lak i .a ;akultetski o'ra.o-ane l/ude .nan/e ko/e su stekli na dodi%lomskom studi/u 8esto /e .astar/elo i %ri/e di%lomiran/a. Crenutna komunikaci/ska re-olu ci/a omogu4u/e nam da redo-ito aEuriramo te in;ormaci/e i da ih u8inimo ras%oloEi-ima na .aht/e-, onda kada .atre'a/u 'ilo kome tko ras%olaEe sredst-ima da im %ristu%i. ,ato danas moEemo de;inirati mnoge no-e modele .a no-o digitalno do'a. 2 multimedi/skom modelu to .na8i da moEemo: > Po-e.ati s%oso'nosti na/'ol/ih s-/etskih stru8n/aka u nekom %odru8/uK > Po-e.ati n/iho-e talente s na/'ol/im s-/etskim s%eci/alistima u /ednosta-nim, no-im, interakti-nim, .a'a-nim tehnikama u8en/aK > 2/ediniti ih s na'ril/antni/im s-/etskim metodama interakti-nih, multimedi/skih komunikaci/aK > Iskristali.irati tako %o-e.ana dostignu4a u /ednosta-ne o'rasce ko/i omogu4a-a/u /ednosta-no %ou8a-an/e s-akoga na na8in ko/i odgo-ara n/ego-om oso'nom stiluK > 28initi tak-e te8a/e-e odmah ras%oloEi-ima, 'es%latnima .a goto-o s-akoga na s-i/etu %utem ci/enom %ristu%a8nih mreEnih ra8unala;C+ %ri/emnika, te ih u8initi /ednosta-nim .a u%ra-l/an/e %o%ut u%ra-l/an/a tele-i.orom. > 2s%osta-iti Intranet mreEe ko/e %o-e.u/u s-aku 7kolu s Internetom na na8in ko/i u8en/e %o/edinca 8ini /ednosta-ni/im i .a'a-ni/im. 2kl/u8iti nasta-nike kao %ro;esionalne ruko-oditel/e i mentore, a 7kole %ret-oriti "i no-e interakti-ne centre .a u8en/e ti/ekom ci/eloga Ei-ota.
@eki od odgo-ora na o-a %itan/a toliko su /ednosta-ni i o8igledni da /e .a8u?u/u4e kako ih niti /edna .eml/a /o7 ni/e us-o/ila kao s-o/u nacionalnu %olitiku:
Aul'i%edi&ski %odel ,a su'raEn&i svi&e' u*en&a
.ORDaN DRVDENW
WNa (eme"-$ *re>e)(a%i-e >a Aor$m *red/iQa)-a 4ri(a)ski' (e"ekom$)ika%i-a )a (em$ =6>grad)-a kom$)ika%i-skog dr$,(/a=, Lo)do), E)g"eska. =Mode" ko-i -e 7KKJ. godi)e "a)sirao Ne(s%a*e Na/iga(or. Bro+i( do"a>i od *roda-e meQ$sob)o *o/e>a)i' doda()i' *roi>/oda.
32
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U/od
JEANNETTE /as
o Pedeset posto d/eteto-e sposobnosti .a u8en/e ra#vi a se u prve 8etiri godine ti/vta.2O Ca 8in/enica %ret-ara roditel/e u na/-aEni/e %edago7ke d/elatnike na s-i/etu.
I%ak niti /edna -lada ne tro7i 8ak niti /edan %osto s-og %ros-/etnog %rora8una na i.o'ra.'u tih na/-aEni/ih odga/atel/a. O 0amousm erava u>e u!en e e=3d u!na=stvar. &:-oosigurate odgovara u>u o-olinu i sredstva >a samostalno u!en e, !a- 1e i ma uLna d eca postati osobe -o e 4e u!iti s oduLevl en em i ci eloga se tivota sami obra#ovati. Haria Hontessori, %r-a tali/anska li/e8nica, osigurala /e tak-a okruEen/a %ri/e goto-o 100 go dinaF i %oka.ala kako trogodi7n/a i 8et-erogodi7n/a FretardiranaF d/eca mogu F%roc-/etatiF u %isan/u, 8itan/u i osno-ama matematike. I%ak, -e4ina .emal/a /o7 u-i/ek ne %ostiEe tak-e re.ultate 8ak niti s FnormalnomF d/ecom. > .anas #namo da svat-o od nas ima edinstveni stil u!en a, rada i Ll en a. I%ak mnoge sredn/e 7kole i ;akulteti /o7 u-i/ek F%ou8a-a/uF kao da s-aki u8enik ili student u8i na isti na8in " na akademski, a%straktni, teori/ski na8in. FIstraEi-a n/a /asno %oka.u/u kako samo 60 %osto l/udi u8i na/'ol/e na ta/ na8in.F2< >stalih =0 %osto u8i na -rlo ra.li8ite na8ine, od ko/ih /e na/'ol/i na8in tako da u8e !ine0i ono 9to treba u neu!iti. > Ta-o?er, danas :ivimo $ dobu -ada ve!inP l udi ima prili-u produtiti svo a-tivni :ivo: dale-o i#nad GJ ili 80 godina. I%ak, %oliti8ari su .aoku%l/eni ras%ra-ama o tome kako osigurati Fumiro-l/eni8keF %ogodnosti .a tu %o%ulaci/u ko/a stari, a .a%ra-o se %ra-i i.a.o- sasto/i u tomu da se st-ori no-a tre4a do' akti-nog sud/elo-an/a u doEi-otno/ .a/ednici onih ko/i u8e. @asre4u, danas .namo kako %reusm/eriti tak-u %olitiku. D-i na/-aEni/i odgo-ori na to %itan/e -e4 se %rakticira/u negd/e u s-i/etu. >8ito /e kako o-a kn/iga i.nosi snaEna oso'na gledi7ta. D-a8i/e ide/e %omi/e 7ane su u ra.li8ite kotlo-e. @a7e su ide/e u.a-rele .ah-al/u/u4i ra.li8itim sasto/cima ko/i su %otakli to -ren/e. Potakle su i. kari/ere /ednog od autora, ko/a o'uh-a4a %edesetogodi7n/e iskust-o u %oslo-an/u, marketingu, ogla7a-an/u, odnosima s /a-no78u, no-inarst-u, radi/u i tele-i.i/i. Cako?er, te su ide/e %roi.i7le i i. Ei-ota druge autorice ko/a /e %ou8a-ala na s-im ra.inama, od %red7kolskih ustano-a do ;akulteta. 3ona8no, te su ide/e nastale i. na7ih .a/edni8kih na%ora %roteklog de setl/e4a ti/ekom ko/ega smo no-e metode u %raksi u%otre'l/a-ali dil/em s-i/eta. I. te kom'inirane %o.adine %roi.la.i /ednosta-an sku% u-/eren/a:
3. .anas /e gotovo s-e mogu>e. )anas moEemo %osti4i goto-o s-e st-ari o ko/ima su uto%isti nekada samo san/ali. 2. Kotovo sva-i problem /e 'arem d elomice ri eLen negd e u svi etu. I.a'erite na/'ol/a r/e7en/a i %red-odit 4ete s-i/et. Q. Tamo gd e problemi nisu ri deni, danas raspola:emo ednostavnim tehni-ama -o ima >emo proi#vesti s a na nova r den a.
VaE vlas'i'i %odel novoga svi&e'a u(en&a

VI !#ITE ;!TEA onog E'o VIDITE onog E'o #!JETE onog E'o $!FATE onog E'o NJ!FITE onog E'o DODIR!JETE onog E'o #iNITE onog E'o ZAAIF JATE onog E'o INT!ITIVNO NAS !G!JETE onog E'o OSJEGATE
6> )-e)i' i)(er)a%io)a")i' radio)i%a o Re/o"U%i-i $ $?e)-$. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
3F
2-od 6: 1ngleski one t#o three ;our ;i-e siY se-en eight nine ten
5e-oluci/a u u4en/u *!%anski ichi ni san shi go roku shichi hachi kyu /u 5ecite Itchy (s-r'l/i-o) knee (kol/eno).! Dun (sunce) she (ona) go (i4i) rock (1/ul/ati se). shi"chi (7i"4i) hat"chi ('iti %od 7e7irom) coo (gugukati) /u (Eido-ska ka%a) 2%erite %rst u ne'o. 2%erite %rst %rema d/e-o/8ici. Goda/te. ,a%le7ite rockS nS roll. )-a%ut k:ihnite. Dta-ite 7e7ir na gla-u.S (ugu8ite %o%ut golu'a. Dta-ite na gla-u Eido-sku ka%u. 2 28inite Po8e7ite s-o/e kol/eno.
SPrilago?eno i. u'r.anog te8ala /a%anskoga /e.ika ko/eg demonstrira $reati-e Aearning $om%any, !uckland, @o-i ,eland.
O. .a biste predvodili u svi etu ne morate biti divovs-a #eml a, divovs-a dr:ava, veli-a tvrt-a ili. veli-a 9-ola. ,a%ra-o neka od na/s%ektakularni/ih otkri4a do7la su i. malih 7kola i malih t-rtki. R. (ala#imo se na povi esno pre-retnici. Dtotinama tisu4a godina na7i su %reci lutali .eml/om kao sla'o od/e-enilo-ci. Potom su, %ri/e ot%rilike 12.000 godina nau8ili u.ga/ati us/e-e i koristiti Ei-otin/e kao
radnu snagu. Co /e na/a-ilo %r-i -eliki soci/alni %omak. I.me?u %ri/e 200 i :00 godina l/udi su %okrenuli mo 8i tiskane ri/e8i, .nanosti i %are ko/e su %rokr8ile %ut sl/ede4em -elikom %omaku %rema na%ri/ed. Hi danas ula.imo u do'a 'r.ih komunikaci/a s goto-o s-akim na ,eml/i i s-i/et .ato nikada -i7e ne4e 'iti isti. >-a se kn/iga d/elomice temel/i na s%omenutim u-/eren/ima. >na se tako?er. temel/i na i.nimnim %odudarnostima. 5anih 1990"ih, koautori o-e kn/ige radili su na ra.li8itim %ro/ektima u ra.li8itim di/elo-ima s-i/eta. *eannette +os /e do-r7a-ala sedmogodi7n/i istraEi-a8ki %ro/ekt .a s-o/ doktorat s %odru8/a o'ra.o-a n/a. D%eci;i8na tema n/ene radn/e 'ile su metode %omo4u ko/ih su sredn/o7kolci s is%od%ros/e8nim 7kolskim us%/ehom .a samo deset dana u 0uper6ampu 2= na%ra-ili dramati8an %reokret. !li ta/e tema .ahti/e-ala %uno 7ire istraEi-an/e: %ro- /eru na/'ol/ih s-/etskih metoda u8en/a. >t%rilike u isto -ri/eme (ordon )ryden /e s tele-i.i/skom eki%om %uto-ao s-i/etom i snimao na/'ol/a s-/etska dostignu4a u u8en/u. @as smo se d-o/e slu8a/no susreli 1991. godine na He?unarodno/ kon-enci/i o u8en/u u Deattleu, u drEa-i Bashington u D!). 3ada su tele-i.i/ska seri/a i dok torska disertaci/a 'ile dogoto-l/ene, ra.rni/enili smo ko%i/e rado-a i istraEi-an/a ko/a su im %rethodila. Dli8nosti su 'ile .a%re%a74u/u4e. Cele-i.i/sko i akademsko istraEi-an/e su se %okla%ali. @ala.i su 'ili dramati8ni, a istina /ednosta-na:
*ogu>e /e da svat-o, u bilo -o o dobi, nau!i bilo 9to puno br:e " !esto negd/e i#me?u pet do dvadeset puta br:e, i i.me?u deset do sto puta u!in-oviti e. Te su metode u!en a ednostavne, la-o se u!e, #abavne su, #dravora#ums-e i d elotvorne.
@akon 7to su se susreli autori o-e kn/ige su godinama nakon toga imali %rili ku %uto-ati o-im %lanetom i traEiti no-a otkri4a u 7kolama, kor%oraci/ama i lo kalnim .a/ednicama. @a ra.li8ite smo na8ine 'ili
o%aEa8i i sudionici u u.'udl/i-o/ in;orrnaci/sko/ re-oluci/i. Cako?er smo imali 8ast d/elo-ati .a/edno s drugim katali.atorima i us%/e7no mi/en/ati na8ine na ko/e l/udi u s-i/etu u8e.
5e-oluci/a u u8en/u go-ori -am kako se to moEe u8initi i kako se -e4 8ini. I kako /e na -ama da %romi/enite 'udu4nost.
Za dvi&e %inu'e doka6i'e sa%i se5i

1.
2.
$ako gleda&u*i) go/o re1i i *ine*i nau*i'i 5ro&a'i na &apansko%

)ok mimikom %oka.u/ete %ostu%ke, recite "i /edno/ re4enici FD-r'l/i-o koI/enoF i FDunce, ona ide %lesati rockF. !ko ne ras*o"aDs(e 7e7irom ili ka%om, mimikom *okaDi(e kao da ih sta-l/ate na gla-u.
Kordan .tyden, (ovi 8eland Beannette Cas, dr. se. s podru! a pedagogi e, 0an .iego, Kaliforni a, 0&.
6< Re/o"$%i-a $ $?e)-$
.. poglavl&e> 4$d$?)os( [[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[Do5a 5r,i8 ko%unikaci&a.

ekono%i&i.
.H kl&u(ni8 'rendova ko&i%a %o6e'e o5likova'i svo&u b$d$%)os(
[!] [!) Svi&e' 5e, ekono%ski8 prepreka. [!) #e'iri koraka k &edins'veno& sv&e'sko&
[!} In'erne' 'rgovina i u(en&e.
IJJ Novo uslu6no druE'vo.
[il ;ove,anos' veliki8 i %ali8. Pil Novo do5a slo5odnog vre%ena. [il Ai&en&a&u*e lice rada. IJJ Kene na rukovode*i% %&es'i%a. l!2l ;onovno o'kri*e naEeg ,adivl&u&u*eg
I>33l $ul'uralni nacionali,a%. 6i"" Sve 5ro&ni&a podre<ena klasa. Iill Ak'ivno s'aren&e s'anovniE'va. 6i"" Novo Eiren&e sa%=svo&=%a&s'or na(ina u(en&a. PP* Suradni(ko podu,e'niE'vo. 3lil ;o5&eda po&edinca.
Fesnaes' glavni8 'rendova ko&i *e o5likova'i su'raEn&i svi&e'
5e-oluci/a mi/en/a -a7 Ei-ot i s-i/et u ko/em Ei-ite. +i ste dio %r-og nara7ta/a ko/i Ei-i u no-om do'u: do'u ko/e nudi neograni8en i.'or 'udu4nosti u eri u ko/o/ /e goto-o s-e mogu4e. D-i/et -a7e d/ece 'it 4e kao niti /edan %ri/e. 6 n/iho-a 'udu4nost o-isi o n/iho-o/ s%oso'nosti da us-o/e no-e konce%te, da na%ra-e no-e i.'ore i nasta-e u8iti i %rilago?a-ati se ci/eloga Ei-ota. ogate .eml/e -e4 su na%ra-ile skok od industri/skoga dru7t-a u do'a in;ormati.aci/e: do'a u ko/em 4e l/udska snaga uma, .nan/e i kreati-nost nasta-iti .am/en/i-ati stro/e-e i .grade kao gla-no 'ogatst-o u dru7t-u. Dada siroma7ne .eml/e ima/u i.nimnu %riliku .a telesko%sku 'udu4nost: %riliku da %resko8e industri/sku eru i u?u i.ra-no u no-o doba umre:ene inteligenci e. !li to no-o do'a tako?er ras%olaEe i neugodnim alternati-ama. ,a one ko/i ras%olaEu no-im .nan/em nudi se s-i/et %rilika. ,a one 'e. tog .nan/a 'udu4nost s nestankom starih %oslo-a i uru7a-an/em staroga s-i/eta nudi ne.a%oslenost, si" roma7t-o i o8a/.
%o,ga.
Klavni argument ove -n ige /e da. su, :elimo li posti>i dobrobit .a vecinu l udi, Eumo potrebne nove metode uLen a. !li ne samo .a no-i nara7ta/, -e4 i .a one
ko/i su -e4 odrasle oso'e. He?utim, u8en/e moEe 'iti %ot%uno d/elot-orno samo ako s-akome od nas omogu4i da se i.ra-no %o-eEe s %otre'ama no-oga do'a. Hi -/eru/emo kako 4e od s-ih %osto/e4ih trendo-a na/man/e 1< na/-aEni/ih diktirati 7to i kako danas tre" 'amo u8iti: ###.thelearning#e'.net
68 4$d$1)os(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
39
.. Do5a 5r,og ko%uniciran&a

."a./)i. i>/ori *oda(aka# Rea"er's 1igest Boo' of <acts =Rea"er's 1igestova 'n)iga 0inJenica%, The inventions That 5hange" The >orl" =#3umi 'o)i su $romi)enili svi)et% i The >orl" Boo' ?nc!clo$e"ia =7v)ets'a enci'lo$e"i)a%. a. Ve1i )a a)(ro*o"oga *ra/i ra>"ik$ i>meQ$ 'omo 'abi"isa Hs*re()og ?o/-eka3, ko-i da(ira *ri-e 7.J do N mi"i-$)a godi)a, 'omo sa*ie)sa Hm$drog ?o/-eka3 i 'omo sa*ie)s sa *ie)sa, )a,e /"as(i(e /rs(e ?i-i )a-s(ari-i o(kri/e)i os(a%i da(ira-$ od *ri-e 3J. godi)a. '. Ra)i =mo>go/i= s$, )ara/)o, bi"i /r"o -ed)os(a/)i Di/?a)" s$s(a/i!o
$.
d,
Ni(ko )e >)a sas/im sig$r)o kada se ra>/io ra>$m"-i/ go/or. A"i )a-)o/i-a "s(raDi/a)-a mo>ga ide)(i+i%ira"a s$ di-e"o/e )a,ega mo>ga ko-i s$ >ad$De)i >a go/or, r)i,:-e)-e i ras$Qi/a)-e# s/i s$ o)i $ )a,em *red)-em mo>g$ ko-i -e )a-ra>/i-e)i-i $ homo
sa$iensa sa$iensa. @
5/i-e( Ci/o( L-$di =5$/reme)i= "-$di Bo"-od-e"s(/o B"$g Ko(a? Bar)a e)ergi-a Ra1$)a"a 6 sada Br/i mo>go/i .o/or Bisa)-e Abe%eda Tiska)-e Te"e+o) Bokre()e s"ike Te"e/i>i-a Tra)>is(or O*("?ka /"ak)a
Na-ra)i-a abe%eda *o-a/i"a se oko 7G
. godi)e *ri-e Kris(a, a"i moder)i-a .r?ka i)a?i%a $ E$ro*$ )i-e $/ede)a do oko 7
. godi)e *ri-e Kris(a.
;ovi&esne ,na*a&ke
A/udi su ra.-ili .adi-l/u/u4u s%oso'nost %ohran/i-an/a %odataka i ost-ari-an/a n/iho-e trenuta8ne ras%oloEi-osti u ra.li8itim o'licima goto-o s-akome. Ca s%oso'nost re-olucionali.ira %oslo-an/e, o'ra.o-an/e, ku4ni Ei-ot, .a%osl/a-an/e, u%ra-l/an/e i goto-o s-e st-ari ko/e u.imamo .dra-o .agoto-o. @a7i 4e domo-i %ono-no %ostati kl/u8na sredi7ta u8en/a, rada i .a'a-e. Damo ut/eca/ te re8enice %reo'ra.it 4e na7e 7kole, t-rtke, trgo-a8ke centre, na7e urede, na7e grado-e " .a%ra-o na7 c/eloku%ni %o/am rada. D%oso'nost komuniciran/a /edna /e od kl/u8nih .na8a/ki l/udskoga roda. Hnogi stru8n/aci t-rde kako s-i/et %osto/i 9.:00 mili/una godina, 1 da l/udi u %ri'liEno sada7n/em o'liku %osto/e na s-i/etu nekih d-a mili/una godina, a kao Fsu-remeni l/udiF %ri'liEno 6:.000 do :0.000 godina. Pa i%ak, na7i %reci " 'e. o'.ira kak-i argumenti .a n/iho-o %ori/eklo %osto/ali " nisu i.umili nikaka- o'lik %isma s-e do una.ad <.000 godina. Cre'alo /e dal/n/ih 2.000 godina %ri/e no 7to su l/udi st-orili %r-u a'ecedu /edinst-eni konce%t ko/i /e na %osl/etku omogu4io da se s-o .nan/e .a'il/eEi %remetan/em samo 2< sim'ola. !li 3ine.i su tek u Il. stol/e4u %osli/e 3rista %o8eli tiskati kn/ige. @/erna8ki i.umitel/ *ohannes (uten'erg tek/e 19:1. godine tiskao %r-u euro%sku kn/igu i tako /e trans;ormirao na7u s%oso'nost %ohran/i-an/a i %reno7en/a .nan/a cineci tiskanu ri/e8 dostu%nom mili/unima l/udi. FPri/e (uten'erga na ci/elom euro%skom kontinentu %osto/alo /e samo 60.000 kn/iga. )o 1:00. godine 'ilo ih /e -i7e od 9 mili/una.ST Cek smo %osl/edn/ih stotin/ak godina %o8eli u'r.a-ati ta/ %roces: %r-i %isa4i stro/ %o/a-io se 18=2. godine, %r-a tele;onska %oruka 18=<. godine, %r-i slagar ski stro/ 1889. godine, ni/emi ;ilm 1899. godine, %r-i radio signali 189:. godine, .-u8ni ;ilm 1922. godine, rana tele-i.i/ a 192<. godine i ra8unalni mikro%rocesor i dEe%no ra8unalo 19=1. godine. >d toga do'a %o8ela /e eks%lo.i/a komunikaci/ske re-oluci/e. 0vi et #apo!in e informaci s-u ra#m enu ogromnih ra#m era. )o 1988. godine /edan /e o%ti8ki Fka'elF od/ednom mogao nositi 6.000 elektronskih %oruka. )o 199<. godine mogao /e nositi 1.: mili/una %oruka, a do 2000. godine nosit 4e n/ih 10 rnili/una.S D-ake se %ros/e8ne godine na s-i/etu %roi.-ede %reko 800.000 ra.li8itih kn/ i ga.F 3ada 'iste 8itali./ednu kn/igu dne-no, tre'alo 'i -am %uno -i7e od 2.000 godina da ih s-e %ro8itate. He?utim, 7to ako 'iste mogli automatski oda'rati samo one in;ormaci/e ko/e Eelite, kada ih Eelite i %oslati ih se'i %utem /edne od onih 10 mili/una %oruka ko/e 4emo uskoro mo4i istodo'no %renositi /ednim -laknom o%ti8koga Fka'laF goto-o "i 'esc/en/eT I 7to ako 'iste te in;ormaci/e kod kuce
s(ar F.J mi"i-ardi godi)a s(ar 3.J mi"i-ardi godi)a *ri-e N mi"i-$)a godi)a *ri-e 3J. do J . godi)aPa *ri-e 7N. godi)a *ri-e J. godi)a *ri-e J. godi)a *ri-e NJ godi)a *ri-e F LJ godi)a Doba br>i' kom$)ika%i-a
*ri-e J mi"i-$)a godi)ab *ri-e 3J. do J . godi)aC *ri-e E. godi)a d *ri-e F. godi)a 7 F . "-e(a .os*od)-eg $ Ki)i, 7FJ7. $ E$ro*i 7OGE. godi)e 7OKF. godi)e 7KNE. godi)e 7KFO. godi)e 7KOO. godi)e# 3. *or$ka od-ed)om 7KKE. godi)e# 7.J mi"i-$)a N . godi)e# 7 mi"i-$)a H*ro%-e)a3
$o%unikaci&e
90
4$d$C)os(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
lZ)Q Qlli[ ~crQ~~#QQ\~ PP)QP%)llil1! Qllil1!QPH[Q~~~]

~ P%)]P;ullil>)~&] QQ\ ~~~]P;~&] A1(9BBC(1( 1!P;QP;/)Q\ Q]QPZ)P;/)~P[u P;Q~HP;/)Q>Q~ Q\QP;/)]] ~~ ]H~QPH[QPZ)~> ]P;QQ\P;/))Q BQ>~~~P;/)Q ~Q~1!QQ t".fl QP;1*2QP;~~~uP;u Q\Q>]P;Q~ Q PkH1!2)Q P%)QP[uH~)uS&Q )QQ\Qcru &QP;/)1!~
mogli re%roducirati u 'ilo ko/em o'liku: na ra8unalu, -ideo ka.eti, kom%aktnom disku ili s-om ku4nom 7tam%a8uT Cehnologi/a /e na d/elu. I s-e man/e 4ete .a to uo%4e tre'ati o%ti8ka -lakna. )o %o8etka 1999. godine u u%otre'i /e 'ilo na/man/e 2:0 mili/una ra8unala. @a/man/e 1:0 mili/una l/udi imalo /e i.ra-an %ristu% Internetu. D-atko od n/ih mogao /e i.ra-no kontaktirati s 1:0 mili/una drugih l/udi. )al/n/ih mili/un l/udi imalo /e %ristu% Internetu %utem s-o/ih t-rtki ili 7kola. Hnogi %red-i?a/u da 4e i.me?u 2000. i 200:. godine i.me?u :00 mili/una do 1 mili/arde %o/edinaca 'iti na Internetu.S $)"5>H"o-i, digitalni -ideo disko-i i elektronske igre %ruEa/u .a%an/u/u4e rane %rim/ere o'lika 'udu4nosti ko/a sli/edi. 3ada se 1996. godine %o/a-ila rani/a -er.i/a o-e kn/ige %osao s elektronskim igrama -e4 /e 'io ra.granat, ali $)"5>H"o-i su se tek %o/a-ili. He?utim, do 199:. godine na trEi7tu /e 'ilo -i7e od 10.000 $)" 5>H naslo-a. +e4ina od n/ih imala /e neku -rstu o'ra.o-ne tematike. ! od tada n/iho- /e uku%ni 'ro/ /o7 narastao.
. '6>da/a?# \ar)er 4ooks, Ne9 Vork.
(odine 19=9. kali;orni/ska nasta-nica *an )a-idson ot-orila /e centar .a %ou8a-an/e u 5ancho Palos +erdes s %ogledom na /uEni dio Aos !ngelesa. 2'r.o /e .a 6.000 dolara ku%ila
ra8unalo !%%le II i s %ri/atel/em %o8ela %isati %rograme .a u-/eE'a-an/e r/e8nika i matematike. @/ena/e kom%ani/a skromno na%redo-a la s-e do 1991. godine kada se F.ahuktala edukaci/ska .a'a-a (engl. edutainrnent)F.F Cri godine kasni/e *an i n/e.in su%rug o' %ret-orili su .avidson ] &ssociates u /a-nu t-rtku, te su /e 199<. godine %rodali .a goto-o mili/ardu dolara. )anas 4ete etiketu .avidson na4i, .a/edno s etiketom gigant skog %roi.-o?a8a igra8aka Misher"Price, na -e4ini ra.li8itih /ako k-alitetnih i do'ro osmi7l/enih interakti-nih $)"5>H %rograma. >ni %ret-ara/u mili/une domo-a u -rti8ke, osno-no i sredn/o7kolske centre .a u8en/e. ,a d/ecu od 8etiri do d-anaest godina me?u -ode4im su )a-idsono-im seri/alima: Kid "honics, Kid Jor-s, Kid Keys, Kid Kad, *ath
Blestet i Reading Blsster, a seri/ali Misher"Pricea nude %rograme .a /o7 mla?u d/ecu.
> *edan /e d-adeset%etogodi7n/i !merikanac 1981. godine .a =:.000 dolaraF ku%io Z")>D " FZuick and )irty >%erating DystemF (F r. i %rl/a- o%eraci/ski susta-F) " i %ret-orio ga u standard u s-i/etu oso'nih ra8unala. )anas /e suosni-a8 Hicroso;ta iG (ates na/'ogati/i 8o-/ek na s-i/etu. (ateso- /e tine/dEerski san 'io Fra8unalo na s-akom stolu i u s-akome domuF.8 )anas i on %lanira do'a u ko/em 4e l/udi %os-uda imati mogu4nost da u s-ome domu od na/'ol/ih nasta-nika do'i/u na/'ol/u %oduku i. 'ilo ko/eg %redmeta.
46LL .ATE5
Business Q The 7$ee" of ThoughtD =Eoslovan)e Q Br3ina misli%

92 @udu*nos'
F3
Revoluci&a u u*en&u
'6>da/a?# Vi)(age 4ooks, Ne9 Vork,
@/ego-a interakti-na enciklo%edi/a %ncarta uka.u/e na /o7 /edan .na8a/an as%ekt 'udu4nosti: da-ana /e 'es%latno u. mili/une oso'nih ra8unala kako 'i se Hicroso;to-i JindoSsi u8inili -ode8ims-/etskim ra8unalnim susta-om. > (odine 1982. /edan /e 18"godi7n/i teksa7ki student %o8eo %rtl/ati s tehnologi/om oso'nih ra8unala. Pomo4u nekih goto-ih kom%onenti %o8eo /e %roi.-oditi oso'na ra8unala %o narudE'i. 3asni/e /e me?u %r-ima .a%o8eo %roda/u oso'nih ra8unala %o narudE'i " ser-isira/u4i ih i %roda/u4i nadogradn/u .a n/ih %utem i.ra-nog reklamiran/a %utem /edne od na/'ol/e u-/eE'anih tele;onskih eki%a na s-i/etu. C-rtka Hichaela )ella/e do 199:. godine -e4 imala %romet od %reko :.6 mili/arde dolara i 'ila /edna od 8etiri na/-e4e kom%ani/e oso'nih ra8unala na s-i/etu. )o %o8etka 1999. godine, kada /e Hichael )ell imao s-ega 69 godine, godi7n/a %roda/a narasla /e na 18 mili/ardi ameri8kih dolara. > (odine 1991. t-rtka ko/a /e rani/e %roi.-odila o'i8ne igra4e karte %rema7i la/e .aradu ogromne Dony kor%oraci/e .a 900 mili/una dolara. (odine 1992. ista /e t-rtka %roda/om ost-arila :.: mili/ardi dolara, i 1.6 mili/arde 'ruto %ro;ita i to samo s 892 .a%oslenika: to i.nosi -i7e od < mili/una dolara %roda/e %o .a%osleniku. Ime te t-rtke /e @intendo, a n/iho- %roi.-od su elektronske igre. @/iho-u %okreta8ku silu %red-odi Giroshi Jamauchi " t-orac na/'ol/eg o%isa radnog m/esta u no-om stol/e4u. 3ada ga/e n/ego- na/'ol/i di.a/ner %itao: FNto da st-orimTF Jamamuchi /e odgo-orio: F@e7to s/a/no.FT )anas se @intendo, Dega i Dony u. %otica/ drugih nadme4u .a trEi7te elektronskih igara -ri/edno ID mili/ardi dolara godi7n/e. > *edan /e d-adesetd-ogodi7n/i ameri8ki student rade4i .a < dolara na sat 1996. godine st-orio %r-i Internet %retraEi-a8 (F'ro#serF). )-i/e godine kasni/e n/ego-a t-rtka /o7 ni/ednom ni/e ost-arila do'it. He?utim, kada ga /e u kolo-o.u 199:. godine Fdao u /a-nostF on /e st-orio na/-ecu in-estici/sku eks%lo.i/u u %o-i/esti. @a kra/u %r-og dana trgo-an/a, dionice ku%l/ene .a 28 dolara %roda-a ne su .a =1 dolar. )o kra/a 199:. godine oso'ni %ort;el/ dionica d-adeset8et-erogodi7n/eg Harka !ndreessesa -ri/edio /e 16= mili/una dolara. Port;el/ n/ego -og stari/eg %odu.etni8kog %artnera *ima $larka, ko/i /e uloEio ka%ital, -ri/edio /e 1.6 mili/ardi dolara. Ime te kom%ani/e: @etsca%e $ommunications. CrEi7na -ri/ednost sredinom 199<. godine: 6.1 mili/ardi dolara. @/iho- %roi.-od: @etsca%e (avigator. !ko /e do'ro'it n/iho-og %roi.-oda 'ila 'ril/antno /ednosta-na, n/iho- /e marketin7ki konce%t nagla-ce okrenuo %oslo-nu mudrost: da/ %roi.-od 'es%latno " tako da %ostane industri/skim standardom dil/em s-i/eta " a onda .aradi %roda/u4i n/ego -e dodatke.
~Q~Q2Q Q~Q~~B]2~ ]! CC!C ["i) ~2Q #l tlPI)~QP; ~]PI)~~PH)]~Q ~~2]BPI) . PP)P;QQ2QP;~tl PI) ~ ] 2U& ][l["i)[l Q\P;~n2Q I7&LIl Q2Q~Z1\~ [IDU["[l PH)QQ~ Q\P;~Pl2~ I7iLIl W [$) ~]P%)Q~QPI)o
NI"DO AS NEGRO;ONTE Being Digital* (Digitalno ivanje)
99 4$d$1)os( FJ
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
DON T AB5COTTW
)o ru/na 199<. godine 90 mili/una l/udi 7irom s-i/eta /e, kako 'i u ogromno/ 'a.i %odataka na7lo slike, tekst i -ideo materi/al, koristilo (a vigatorov /ednosta-ni nacil/a/"i"klikni alat .a sur;an/e Internetom. I.-r7ni direktor *im arksdale %red-idio /e da 4e do %o8etka no-oga stol/e8a (avigator imati :00 mili/una korisnika, te se iG (ateso-a eki%a, sa s-o/im no-im Internet %;plorerom, utrki-ala kako 'i .a-ladala istim tim trEi7tem. )o %o8etka 1999. godine @etsca%e /e %ri%o/en u /o7 -e4i konce%t, %osta-7i di/elom !merica >nlinea, ko/i /e odonda na/-e4i s-/etski do'a-l/a8 Internet usluga. 5ay Gammond u .igita3 Businessu %i7e: F>no 7to /e 'ilo oso'ito -aEno .a utaEi-an/e gorl/i-e gladi .a %roi.-odima @etsca%ea /e 'ilo to 7to /e trEi7te i.nenada sh-atilo konce%t Interneta kao tra/nog no-og komunikaci/skog kanala, kanala ko/i 4e %ostati -e4im od s-ih ostalih .a/edno, kanalom ko/i 4e istodo'no 'iti globalan, osoban, intera-tivan, nis-e ci ene i u stalnom ra#vo u. He?utim, 8ak i te ri/e8i %odc/en/u/u ono 7to 4e Internet i n/ego-i nasl/ednici %ostati i ut/eca/ ko/eg 4e imati na %oslo-an/e i soci/alne strukture.F Gammond kaEe da/e oso'no ra8unalo samo %o se'i dosta glu%a-o. !li sm/e7teno u mreEu, na ko/o/ se %ridruEu/e mili/unima drugih, Fosaml/eno oso'no ra8unalo %osta/e dio neuralne mreEe inteligenci/e ko/a, .a/edni8ki, ima .a%an/u/u4u rno4F. @icholas @egro%onte, osni-a8ki direktor Hedia Aa'a i. Instituta .a tehnologi/u u Hassachusettssu, kaEe: FChomas *e;;erson /e una%ri/edio %o/am kn/iEnice i %ra-o 'es%latnog %osu?i-an/a kn/iga. !li ta/ sla-ni %redak ni/e nika da ra.matrao mogu4nost da 'i 20 mili/una l/udi moglo elektronski %ristu%ati digitalno/ kn/iEnici i 'es%latno %o-la8iti n/en sadrEa/.F12 $) ko/i se koristi samo kao memori/a .a 8itan/e %odataka ($)"5>H) ima ka%acitet %ohran/i-an/a ko/i i.nosi : mili/ardi 'ita. Co odgo-ara -eli8ini ot%rilike :00 klasi8nih kn/iga Fili %etogodi7n/u koli8inu %ro8itanog, 8ak i .a one ko/i 8ita/u samo d-i/e no-ele t/ednoF.F @egro%onte kaEe kako 4e do %r-ih godina no-oga stol/e4a ti%i8ni $)"5>H mo4i sadrEa-ati deset %uta -i7e in;ormaci/a ili ek" -i-alent od :.000 kn/iga.
.anas se 6.=R/* u 0&.=u mo:e proi#vesti #a 7 dolar po -omadu, a u Kini #a mnogo man e od RE cen ti. To /e RE centi #a REE intera-tivnih -n iga, a us-oro i #a n ih R.EEE3 ! danas se doslo-ce s-ako oso'no ra8unalo is%oru8u/e s mogu4no74u da o8ita-a $)"5aH"o-e. >no 7to /e moEda /o7 .na8a/ni/e: danas nema %otre'e niti ku%o-ati mnogo $)"5aH"o-a. @/iho-e interakti-ne sadrEa/e
mili/uni l/udi 7irom s-i/eta mogu goto-o trenutno i u ko/em god trenutku to %oEele skinuti s Interneta. Co .na8i da se sloEeni/i so;t-erski %rogrami, ko/i o'i8no %reo%tere4u/u ku4na ra8unala, mogu %ohraniti u /ednom sredi7n/em m/estu, te da se Internet korisnici mogu %riko%8ati na ko/i god %rogram Eele. Ca/ %roces 8ini
Aodeli ,a novo in7or%a'i*ko do5a

Video igra /a,eg d-e(e(a ima ka*a%i(e( 7 . *$(a /e1i od *r/og ra?$)a"a )a s/i-e($, EN6AC!a i> 7KFG. godi)e Da)a,)-a 1es(i(ka ko-a *-e/a =5re(a) roQe)da)= ima /i,e ra?$)arske s)age )ego ,(o -e )-e bi"o )a Zem"-i do 7KJ . godi)e. Ve1i)a k$1)i' /ideo!kamera sadrDi s)aD)i< ?i* )ego ogrom)o 65M sis(emsko 3E ra?$)a"o# goros(as ko-i -e >a*remao s(o(i)e k/adra()i' s(o*a k"ima(i>ira)og *ros(ora 7KE !i' godi)a. .e)esis )$di igr$ s ra?$)a"om ko-e -e s)aD)i-e od s$*er!ra?$)a"a CraI i> 7KGE. godi)e ko-e -e kos(a"o /i,e mi"i-$)a do"ara. 5o)I ima /ideo igr$ s *ro%esorom od N M6B!s Hmi"i-$)a $*$(a $ sek$)di3 ko-i -e -o, )e (ako da/)o $ ob"ik$ g"a/)og rama ko,(a"o oko 3 mi"i-$)a do"ara. 6)(er)e(N 1e $skoro s*a-a(i /i,e od 7 s/e$?i"i,(a s)agom E mi"i-$)a bi(a $ sek$)di ,(o -e do/o"-)o da se e)%ik"o*edi-a od 3 s/e>aka *re)ese >a ma)-e od 7 sek$)de.
'5aDe(o i> The 9igital ?conom! =9igitalno gos$o"arstvo% i Blue$rint To The 9igital ?conom! =1*ra3ac >a "igitalno gos$o"arstvo%, k)-ige ko-o- -e is(i a$(or bio $red)ik. Ob-e k)-ige i>dao -e M%.ra9!Si"",
77 \es( 7K(' 5(ree(, Ne9 Vork, NV 7 7, U5A. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
9< Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 4$d$1)os(
47
Binanci&ski %odel ,a su'raEn&i svi&e' u*en&a

Dt-aralac Be'"a, Cim erners"Aee, kaEe kako /e mogu4e da 4e no-i Fin;ormati8ki ku4anski a%aratiF stati u kuti/u %ahul/ica od Eitarica. FHo/a 4e d/eca u kuti/i %otraEiti 'es%latan %oklonF, kaEe on, Fi.-aditi
u%ora'u ku4nih ra8unala /ednosta-nom %'%ut u%ora'e tele-i.ora. 0va-o vri eme %osta/e vri eme s na ve>om gledano9>u " a -i %okre4ete %rograme. tu'icu, odmotati ne7to %losnato, elasti8no i magnetsko, .ali/e%iti to na hladn/ak i %o8eti na-iga-ati Be'"om.F19
Business Jee- %i7e: F2 ti/eku /e -elika utrka in;ormaci/skim a%aratima. $il/ /e kreirati elektronske na%ra-e ko/e su /ednosta-ne %o%ut tele-i.ora, ali ko/e mogu istoga 8asa ost-ariti -e.u s digitalnirn
s-i/etom.F Po-eEite te konce%te s %roda/om ti%a i.na/mi"ku%i i -/ero/atno 4ete do'iti sl/ede8i -eliki iskorak u %otro7a8ko/ elektronici, ko/a 4e imati straho-iti %otenci /al .a o'ra.o-an/e i u8en/e. 2 trenutku kada 4e -am tele;onske, elektro ili ka'lo-ske t-rtke %utem tele;onskih lini/a utemel/enih na o%ti8kim -laknima i kom'iniranirna a%aratima C+ "a i oso'nih ra8unala mo4i %onuditi trenu ta8ni %ristu% Internetu i Borld Bide Be'"u " i dati -am mogu4nost %la4an/a, recimo, 600 dolara u goto-ini ili 1.:0 dolara t/ edno 'e. %ologa %utem -a7eg ra8una " s-aka 4e ku4a imati /e;tini %ristu% s-ima drugima. 3e-in 3eIIy, gla-ni urednik 8aso%isa Jired, tu no-u ekonomi/u na.i-a Ftektonskim %oreme4a/emF, te %i7e: FIroni/a /e na7eg do'a u%ra-o to 7to /e .a-r7ila era ra8unala. D-e su se -e4 na/-aEni/e %osl/edice samosto/e4ih ra8unala -e4 dogodile. D-a o'e4a-a/u4a tehnolo7ka dostignu4a ko/a se sada %o/a-l/u/u -e4inom se temel/e na komunikaci/i me?u ra8unalima " t/. na %o-e.i-an/u, a ne na ra8unan/u.F!F
GORDaN DRYDENM
3elIy kaEe kako se mreEna ekonomi/a Fhrani re.onancom d-i/u .-/e.danih eks%lo.i/a: %ro%adan/em mikro s-emira 8i%o-a i eks%lo.i/om teles-emira -e.a. Ci i.nenadni %omaci ru7e stare .akone 'ogatst-a
i %ri%rema/u teritori/ .a no-u ekonomi/u u nastanku. F2s%oredo sa sman/i-an/em silikonskih 8i%o-a na mikrosko%sku -eli8inu, na mikrosko%sku se -eli8inu sman/u/e i n/iho-a ci/ena, >ni %osta/u /ednosta-ni i do -ol/no si8u7ni da stanu u s-aki " kl/u8na /e ri/e8 o-d/e sva-i " o'/ekt ko/i na%ra-imo.F
'Bre>e)(a%i-a >a 4ri(is' Te"e%omm$)i%a(io)s' T'i)k Ta)k )a sk$*$ =4$i"di)g ('e Comm$)i%a(io)s 5o%ie(I= H6>grada)-a kom$)ika%i-skog dr$,(/a3, Lo)do), E)g"eska, r$-a) 7KKE. Bil)es'a: 1" ta"a s$ ci)ene ra0una la toli'o o$ale, ta'o "a se na))eftini)i mogu 'u$iti .a $uno man)e o" F.GGG "olara. 4 ru)nu 7KKO, 'oautor 9r!"en )e novo3elan"s'o) vla"i $re$oru0io "a )am0i $o'rivan)e tro/'ova na*av'e ra0unaJa >a sva'o "i)ete $ 3eml)i 'a'o *i se ono moglo ot$latiti tere,en)em telefons'oga ra0una.
>8eku/e se da 4e uku%an 'ro/ oso'nih ra8unala.u.s-i/etu do 2002. godine dose4i :00 mili/una, a istodo'no F'ro/ nera8unalnih 8i%o-a ko/i %ulsira danas u s-i/etu i.nosi < mili/ardiF, te 3elly %red-i?a da 4e ih do 200:. godine 'iti 10 mili/ardi, a nedugo nakon toga /edan trili/un. F2 %rocesu ugra?i-an/a mili/arde d/eli4a na7ih misli u s-e ono 7to 8inimoF, kaEe on, Fmi te d/eli4e istodo'no i %o-e"
FO
;o%o*u elek'ronski8 %ul'i%edi&ski8. sus'ava poslovods'va u ,e%l&a%a u ra,vo&u %ogu pre%os'i'i indus'ri&sku revoluci&u.
5TAN 5S6S g"a/)i direk(or, T'e A%er .ro$*W
'U Ta-/a)$ s(a%io)ira)a meQ$)arod)a kom*-$(orska (/r(ka sedma *o red$ $ s/i-e($, i> ra>go/ora s a$(orom. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
s$%$e)os(
.u/emo.F >no 7to %okre8e no-u tehnologi/u /e eks%lo.i/a /e;tinih " katkada 'es%latnih " -e.a. Ili kao 7to su u /sloba?an e stro a ubo ice $,nleashing The Killer &pp' rekli Aarry )o#nes i $hunka Hui: F!ko ti i /a moEemo .-ati samo /edno drugoga ... tele;on nam ni/e od -elike koristi. !li ako moEemo .-ati goto-o s-akoga drugoga na s-i/etu, tele;on %osta/e neodol/i-.F Dtan Dhih, /edan od na/istaknuti/ih a.i/skih 'i.nismena i gla-ni direktor ta/-anske !cer (ru%e, %red-i?a, %rim/erice, da 4e ci/enom %ristu%a8ni, interakti-ni, elektronski multimedi/ski susta-i omogu4iti %oslo-odst-ima u .eml/ama u ra.-o/u da %remoste industri/sku re-oluci/u i i.ra-no usko8e u In;ormaci/sko do'a.F
N. 5/i-e( be> eko)omski' gra)i%a

@ei.'/eEno se %ri'liEa-amo s-i/etu u ko/em 4e -e4ina trgo-ine 'iti doslo-ce neograni8ena %o%ut Interneta. ,anemarite kratkoro8ne korake .a .a7titu %ol/o% ri-rednih %rihoda nekih .emal/a. )uh /e i.a7ao i. 'oce: trenuta8ni trans;er no-ca dil/em s-i/eta " na/man/e 1.6 trili/una dolara dne-noF " %romi/enio /e samu nara- trgo-ine i s-/etske komerci/ale. 3oautor *egatrends 2EEE na-odi glo'alnu ekonomi/u kao /edno od s-o/ih gla-nih %red-i?an/a. FCo /e nesumn/i- sm/er u ko/em s-i/et ide " %rema s-/etsko/ ekonomi/i /edinst-enoga trEi7ta. @ara-no da se %ritom susre4emo sa su%rotnim trendo-ima %rotekcioni.ma, ali na/-aEni/i /e trend ko/i nad-isu/e s-e druge %omak ka s-i/etu u ko/em %osto/i slo'odna trgo-ina me?u s-im .eml/ama.F!F 5o'ert . 5eich, gla-ni ministar rada %reds/ednika $lintona, na %o8etku The Jor- >; (ations " preparing ourselves for the tSenty first century $Rad naci a I -a-o se pripremamo #a dvadesetprvo stol e>e' %i7e: F)oEi-l/a-amo trans;ormaci/u ko/a 4e %reurediti %olitiku i ekonomi/u nadola.e4eg stol/e4a. +i7e ne4e 'iti nacionalnih %roi.-oda ili tehnologi/a, ne4e 'iti nacionalnih t-rtki, niti nacionalnih industri/a. @e4e -i7e %osto/ati niti nacionalne ekonomi/e, 'arem ne u o-om smislu u ko/em ih danas %oimamo. D-e 7to 4e ostati ukori/en/eno unutar nacio nalnih granica 'it 4e l/udi ko/i t-ore neku naci/u. @a/-e4e do'ro s-ake naci/e 'it 4e .nan/a, s%oso'nosti i umi/e4a n/enih gra?ana.F
& ta 4e dobra pri e svega ovisiti o sposobnosti stanovni9tva ne-e naci e da st e!e nova #nan a, osobito prili-om defiFBiran a problema, dolaten a do novih r e9en a i dociavan a novih vri ednosti.
*asno /e da se o'ra.o-ni susta- neke naci/e ne moEe temel/iti /ednosta-no na .a%am4i-an/u ograni8enog kor%usa in;ormaci/a.
:0 :1
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 4$d$1)os(
3. (e(iri skoka *rema -edi)s(/e)o- s/-e(sko- eko)omi-i
,a -ri/eme dok me?unarodne ;inanci/e %oti8u rast /edinst-ene s-/etske ekonomi/e, %osto/e 8etiri gla-ne ste%enice %rema to/ %ros%eritetno/ 'udu4nosti: a) Cra/no -odst-o !merike u -italnom %ol/u elektronskih ino-aci/a, a sada u no-om s-i/etu Fkon-ergenci/eF.
') 2skrsnu4e 1uro%e kao /edinst-enog ekonomskog entiteta, kao modela integrirane .a/ednice. c) 2s%on dinami8nih FCigro-skih ekonomi/aF kao model .a male .eml/e. d) Pre%orod 3ine, na/mnogol/udni/e .eml/e na s-i/etu, kao modela .a -elike %o%ulaci/ske 'loko-e u nera.-i/enom s-i/etu. Pr-a ste%enica: ameri8ki smisao .a 'r.o %ret-aran/e -isokih tehni8kih istraEi-an/a u re-olucionarne %roi.-ode. 3ako se s-i/et kre4e k no-om stol/ecu 8udesna ot%ornost ameri8ke ekonomi/e osta/e u%ori7tem .a kontinuirani s-/etski rast, oso'ito u no-om digitalnom do'u. )anas nas 'udu4nost na/-i7e %ri.i-a u kali;orni/skom %odru8/u %o.natom kao Dilici/ska dolina. *o7 %ri/e :0 godina %odru8/e /uEno od ,al/e-a Dan Mrancisco 'ilo /e %okra/ina u ko/o/ su se u.ga/ale naran8e i -ino-a lo.a. )anas /e to %odru8/e na ko/em se i.rodilo 290 /a-nih tehnolo7kih t-rtki s trEi7tem -ri/ednim :00 mili/ardi dolara, godi7n/om %roda/om od 1=0 mili/ardi dolara i 6==.000 .a%osle nih. Cu /e /o7 na/man/e 9.000 malih kom%ani/a ko/e nisu /a-ne.F He?utim %ouka tog %odru8/a .a 'udu4nost -/ero/atno /e /o7 -aEni/a: radi se o /edinst-enome ni.u %artnerst-a i.me?u s-eu8ili7ta i t-rtki. )anas %olo-ica %ri hoda Dilici/ske doline dola.i i. t-rtki ko/e /e o%lodilo Dtan;ordsko s-eu8ili7te. He?utim, no-i katali.ator ko/i se %o/a-l/u/e u !merici /est na8in na ko/i kon-ergira nekoliko n/enih %ionirskih industri/a: ra8unarst-o, industri/a tele-i.ora, .a'a-e i 'r.ih komunikaci/a. Ca kon-ergenci/a tako?er ima straho-ite im%likaci/e %o o'ra.o-an/e: sas-im /e mogu4e da se 7kolski susta-, ukoliko ostane u8ahuren u s-om .astar/elom modelu, u %ot%unosti .ao'i?e. Hodel .a drugu ste%enicu ka s-i/etu s /edinst-enom ekonomi/om %ruEa 1uro%ska .a/ednica. >na %o-e.u/e 1: .emal/a i 6=0 mili/una l/udi. )ugo u s/eni D/edin/enih !meri8kih )rEa-a, 1uro%a se %ono-no %o/a-l/u/e kao drugo glo'alno sidri7te na%retka i sta'ilnosti. 1uro, no-a /edinst-ena euro%ska -aluta, u/edin/a-a 11 ra.li8itih trEi7ta. 2s%rkos rastu4o/ ne.a%oslenosti u n/eno/ stagnira/u4o/ tradicionalno/ manu;akturno/ industri/i, euro%ske so;t-erske i telekomunikaci/ske t-rtke %roi.-ode radna m/esta. Damo su neda-no deregulirane n/ema8ke telekomunikaci/ske t-rtke 1998. godine st-orile 90.000 no-ih radnih m/esta. âk
8e
KEV6N KELLV Ru;es <or The 8e ?conom!D =8ova $ravila 3a novo gos$o"arstvo%
'6>da/a?# Viki)g!Be)g$i), Ne9 Vork
52
STEVEN LEVVW
no-ostol/etne ekonomi/e.
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ 4$d$1)os(
su i u man/im euro%skim .eml/ama ;inska @okia, 7-edski 1ricsson i 'ritanski +oda;one %oka.ali kako no-e tehnologi/e, kada ih %odu%ire /ednako dinami8na o'ra.o-na %olitika, mogu re-itali.irati +/eko-ni 'ritanski s-eu8ili7ni grad $am'ridge ti%i8an /e %rim/er .aokreta. Ca/ /e grad danas %ostao sto Eerom .a %odru8/e u ko/em se nala.i 1.1:9 t-rtki -i soke tehnologi/e %red-o?enih !cornom, $am'ridge )is%lay Cechom i Pi%eYom. Dir !leY roers, %o8asni rektor D-eu8ili7ta u $am'ridgeu Fsan/a o tome da 8ita-o isto8no %odru8/e 2/edin/enog 3ral/e-st-a %ret-ori u digitalni rasadnik. (la-ni %lan ko/eg su i.n/edrili gradski oci i.loEen/e u o%timisti8nom dokumentu na.-anom
6ambridge 2E2E."23 2 n/emu /e 'udu4nost ocrtana tako da grad osta/e turistima na%u8ena ko7nica ka%elica, %rola.a i 'u/nih tratina " okruEena %rstenom industri/skih %arko-a i t-ornica 8i%o-a.
Let-rtu ste%enicu %redsta-l/a no-i model malih .emal/a ko/e su %ostale metom me?unarodne .a/ednice, oso'ito .eml/e %o%ut Ca/-ana, lrske, Minske i Dinga%ura, ili man/ih %odru8/a %o%ut Indi/i, Cel !-i-a u I.raelu i 3yota u *a%anu. angaIorea u
3ada /e )ryden, koautor o-e kn/ige, 19<9. godine %r-i %uta %os/etio Cai%ei, gla-ni /e grad Ca/-ana imao samo /edan kom%let sema;ora ko/i se ukI/u8i-ao sam kada su ugledni gosti ula.ili u grad. )anas u Ca/-anu, ko/i ima 21 mili/un stano-nika, 'u/a 19.000 elektronskih t-rtki ko/e ima/u uku%nu %roda/u, ugla-nom .a i.-o., od =: mili/ardi dolara. Cu /e i 120 /a-nih t-rtki -isoke tehnologi/e s tr Ei7tem -ri/ednim 100 mili/ardi dolara, %roda/om od 2= mili/ardi i =2.000 .a%oslenika. 2 Ca/-anu godi7n/e di%lomira 10.000 inEen/era i .nanst-enika i ta .em l/a ima %olitiku ko/om akti-no %ri-la8i natrag tisu4e drugih l/udi ko/i su us%/eli na m/estima %o%ut Dilici/ske doline.iT Irska /e, sa s-o/ih man/e od 8etiri mili/una stano-nika, /ednako dramati8an %rim/er. Co /e %ri/e d-adeset i %et godina 'ila siroma7na ruralna .eml/a. )anas /e ona %o i.-o.u so;t-era druga %o redu .eml/a na s-i/etu, odmah i.a D/edin/enih !meri8kih )rEa-a. Irska /e %ri-ukla 1.100 me?unarodnih t-rtki ko/e su .a%o8e le %osao u to/ drEa-i, a danas te t-rtke ima/u 10=.00 .a%oslenih. (odi7n/i i.-o. o-e .eml/e i.nosi 2: mili/ardi dolara, s trEi7nim -i7kom ko/i s-ake godine i.nosi Il mili/ardi dolara. Irski %ore.ni %otica/i %ri-la8en/a t-rtki -isoke tehnologi/e Usu, %o%ut onih u Ca/-anu, usugla7eni sa 7irokom %olitikom o'ra.o-an/a um/e7nih l/udi ko/i 4e se u n/ima .a%o7l/a-ati.P Pri8a o Minsko/ /o7 /e 8udesni/a, a na mnogo na8ina to /e %ri8a o /edno/ t-rtki: @oki/i. Camo 1980"ih gla-na ;inska industri/a 'ili su %a%ir i celulo.a. C-rtka @okia sa s/edi7tem u Gelsinki/u, na/-e4a t-rtka u .eml/i, 'ila /e %o.nati/a %o s-o/im gumenim 8i.mama nego %o si4u7nim tele;onima. F!li kada /e ekonomi/a ranih 1990"ih %o8ela sla'iti, Minska se traEe4i s%as okrenula k -isoko/ tehnologi/i.
F'o -e *o(reb)o da bi dos'igli Silici&sku dolinu:

%. Velika is'ra6iva(ka us'anova
*o*$( 5(a)+orda, Cambridgea, M.T.6.!a
2. Jedna pri(a o %ega=usp&e8u *o*$( Mi%roso+(a, Nokie, Lo($sa, A%era 6. Talen' ,a visoku 'e8nologi&u i s*osob)os( da -e se *ri/$?e &. ;odu,e'ni(ki kapi'al
da)as )am (a- *$( *oka>$-$ 6>rae" i Ta-/a)
'. In7ras'ruk'ura
/"adi) mode" $ 5i)ga*$r$
<. Odgovara&u*i s'av be> bo-a>)i da se riskira

=Nas"o/)a *ri?a i> 8e s ee'a: T'e So( Ne9 Te%' Ci(ies HVr$1i )o/i (e')i?ki @rado/i3 HK. s($de)oga, 7KKO.3. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
JF
4$d$1)os( ::
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
LA\RENCE *. 4RASM 5hina &s 8o. 1 W =Hina 'ao *ro) 1)
+lada /e odlu8ila uloEiti 2.9 %osto s-og 'ruto nacionalnog %roi.-oda u tehnolo7ka istraEi-an/a i ra.-o/. Podu.e4a su se, da 'i .a%o8ela elektronske %oslo-e, okrenula ino.emnim %artnerima i @ okia /e otkrila nai.gled 'eskona8no trEi7te mo'ilnih tele;ona.-SF 2skoro /e @okia i. tog no-og ;enomena cr%ila 62 mili/arde dolara godi7n/e i n/en /e us%/eh dao %otica/ ;inskom tehnolo7kom 8udu. 3ako /e t-rtka rasla in-estirala /e i u .nanst-ene rasadnike na s-eu8ili7tima dil/em .eml/e, ko/e su osno-ale gru%e sa .a/edni8kim ka%italom -lade i %odu.etnika. )anas u Minsko/ %osto/i 900 %odu.e4a -isoke tehnologi/e. Minska ima samo %et mili/u " na stano-nika, ali n/ih goto-o 2.: mili/una %os/edu/e mo'ilni tele;on. ! u .eml/i /e.era i sauna tako?er 'u/a i na/-e4i 'ro/ Internet %rikl/u8aka u 1uro%i. Di4u7na a.i/ska oto8na .eml/a Dinga%ur %ruEa /ednako %ou8nu %ri8u. Pri/e 8etrdeset godina to /e 'io siroma7an otok. Pri/e d-adeset godina -lada /e .a%o8e la kam%an/u %ri-la8en/a multinacionalnih %odu.e4a -isoke tehnologi/e %ore.nim olak7icama, do'ro o'ra.o-anom radnom snagom, te .adi-l/u/u4im in;rastrukturnim %rogramom. Potaknut -ladinom %olitikom ogromnog ulagan/a i. o'a-e.nih miro-inskih ;ondo-a, o-a /e oto8na drEa-a %okrenula na/no-i/i in;rastrukturni %ro/ekt 0ingapur edan $0ingapore /ne', ko/i /e -ri/edan stotine mili/una dolara, te ko/i 4e do kra/a 1999. godine s-ako ku4anst-o, 7kolu i ured s%o/iti na Internet. Dinga%ur 8ini -/ero/atno -i7e nego i /edna druga .eml/a kako 'i %uno %otro7io na in;ormaci/sku tehnologi/u u 7kolama. He?utim, na/-e4i us%a-ani di- /est 3ina. @akon godina stagnaci/e .a -ri/eme Hao-e 3ulturne re-oluci/e, 3ina/e od 19=9. godine nao-amo od siroma7t-a os lo'odila na/-e4i 'ro/ l/udi u %o-i/esti nekoga dru7t-a. >na /e u %osl/edn/ih 20 godina %o-e4ala s-o/u ekonomi/u .a -i7e od 900 %osto. He?utim, u mnogim %rio'alnim Fs%eci/alnim ekonomskim %odru8/imaF ekonomi/a /e /a8ala 8ak i -e4om 'r.inom. @ara-no da 3ina /o7 u-i/ek ima -elikih %ro'lema, ali ona /e sada u7la u utrku .a %rim/enu lekci/a ko/e su nam dali Dinga%ur, Gong 3ong i Ca/-an. 3ina tako?er ima /edno %ose'no Fta/no oruE/eF: :1 mili/un 3ine.a ko/i Ei-e i.-an n/enih granica. D-i .a/edno oni %os/edu/u lako uno-8i-e imo-ine u -ri/ed nosti od 2 trili/una dolara.F @/iho-a dominantna etika /est o'ra.o-no %ostignu4e. +e4ina n/iho-ih o'itel/ skih kori/ena %ot/e8e i. gla-nih %odru8/a ra.-o/a duE isto8ne kineske o'ale. 2. n/iho-o in-estiran/e u ta %odru8/a i .eml/inu -lastitu unutarn/u %olitiku rasta, kineska ekonomi/a /e s%remna %ostati na/-e4om s-/etskom ekonomi/om na/kasni/e do 2060"ih, a moEda i rani/e.F 5a.motrite samo /edan %ro/ekt: umot-orinu 5icharda Ai/a, u 3ali;orni/i o'ra.o-anog drugog sina na/'ogati/eg 8o-/eka Gong 3onga, Ai 3a"Dhinga, i /ednog od d-a gla-na nasl/ednika 10 mili/ardi dolara -ri/ednog 'ogatst-a o'itel/i Ai. Dredinom 1990"ih 5ichard Ai /e s-o/u satelitsku tele-i.i/sku mreEu Dtar %rodao 5u%ertu Hurdochu .a 9:0 mili/una dolara. Dada /e s%reman ta/ no-ac, i -i7e od
Jedna od
na&ko%erci&alni&e pro%iEl&eni8 ,e%al&a danaEn&ice &es' Narodna Repu5lika $ina.
=">da/a?# 4$((er9or('!Sei)ema)) Asia 7 Temasek A/e)$e, 5i)ga*ore 3K7KN.

OOOOOOOOO F,a.. .O.O. 6 ^^^.^^^.^^^^^ #[ ^.^^^
ao OOOO L..
^^^ _"10
:<
01
u$!ucnost
5e-oluci/a u u8en/u
$ineski %odel ,a novo s'ol&e*e

toga, in-estirati kako 'i stotinama mili/una kineskih i drugih a.i/skih o'itel/i osi gurao /edinst-enu tele-i.i/sku Internet uslugu. )anas tek man/e od 6 %osto a.i/skih o'itel/i ima tele;on, ali <: %osto n/ih ima tele-i.or. ! 5ichard Ai u .a/edni8kom %odu.etni8kom %oth-atu s Intelom kani tim o'itel/ima %ruEi ti /e;tinu kuti/u ko/u 4e mo4i sta-iti na tele-i.or i ko/a 4e ga %ret-oriti u ra8unalo s ko/eg se moEe sla ti elektronska %o7ta i sur;ati %o Be'"u. Ce 4e se na%ra-e 8ak mo4i akti-irati na l/udski glas kako 'i ih mogli koristiti mili/uni !.i/ata ko/i ne .na/u %isati %omo 4u ti%ko-nice. Ai -rlo do'ro .na da s 1.6 mili/arde stano-nika 3ina ima sluE'enu %olitiku ko/om se %oti8u o'itel/i s /ednim d/etetom. Ca 'i d/eca mogla %ostati na/o'ra.o-ani/ima na s-i/etu. ! no-a Ai/e-a Paci;ic $on-ergence $or%oration nam/era-a ih o%skr'iti s-im interakti-nim uslugama, ukl/u8u/u4i u8en/e na dal/inu i ku%o-inu Internetom.
o O O O O
7KKK. godi)e samo -e 3 mi"i-$)a ki)eski' k$1a)s(a/a bi"o s*o-e)o )a 6)(er)e(, a"i -e >a(o 37 mi"i-$)a k$1a)s(a/a ima"o (e"e/i>or. 5ada s$ se )a-boga(i-a 'o)gko),ka obi(e"- i (/r(ka #ntel *o/e>a"i )a ogrom)om )o/om >a-ed)i?kom *od$'/a($ (e"e/i>i-eU6 )(er)e(a. Ta- 1e *od$'/a( mi"i-$)e TV!*ri-em)ika *re(/ori(i $ %i-e)om *ris($*a?)a mreD)a ra?$)a"a. Tako 1e s(o(i)e mi"i-$)a A>i-a(a, ?ak i i> siroma,)i' obi(e"-i, ima(i *ris($* e!mai" $, \or"d \ide \eb!$ i $?e)-$ )a da"-i)$. Bro-ek( 1e sadrDa/a(i i g"aso/)$ *o,($ )ami-e)-e) $ /e1i)i A>i-a(a ko-a )e >)a *isa(i *omo1$ (i*ko/)i%e -er *i,$ ideogramima i"i +o)ogramima.
F. Trgo/i)a i $?e)-e *$(em 6)(er)e(a
DOU.LA5 C. M%.6LL >ire" maga3ineD =Iaso$is >ire"%

!ko s-a 8etiri s%omenuta trenda %o-eEemo sa s-im as%ektima trgo-ine i o'ra.o-an/a do'it 4emo /o7 8udesni/u sliku sutra7n/ega s-i/eta. A/udi dil/em .emal/ske kugle, kao 7to to .orno %oka.u/e Ai/e- %ro/ekt, danas mogu ne samo 'r.o komunicirati, -e4 mogu 'r.o trgovati i 'r.o u!iti. C-rtka )ell /e do sredine 199=. godine %reko Interneta %roda-ala ra8unala 'r .inom od /ednog mili/una dolara na dan. Po8etkom 1999. ta/ /e 'ro/ narastao na 18 mili/una dolara na dan. )o tog do'a n/iho-e su mu7teri/e dne-no .a )ello-a ra8unala %la4ale 18 mili/ardi dolara na godinu, a ugla-nom su n/iho-u kon;igu raci/u odre?i-ali sami, na Interenetu 'ira/u4i i.me?u %o/edinih kom%onenti. Is%un/ene narudE'e 'i se %otom elektronski %renosile u de%oe Mederal 1Y%ressa i is%oru8i-ale u roku od /ednoga dana. Dli8an /e o'lik ku%o-ine re-olucionirao trgo-inu i u drugim %odru8/ima. > >t-ori te adresu ###.ama.on.com na Borld Bide Be'"u i %ridruEit 4ete se 'ro/ki od na/man/e :90.000 ku%aca ko/i s-akodne-no ost-aru/u 'r.i %ristu% %rema 2.: mili/una kn/iga. Premda !ma.on ne %os/edu/e trgo-inu, n/ego-a /e %roda/a %reko Interneta 1998. godine dosegla i.nos od <10 mili/una dolara. I%ak, da 'i .aradila ta /e t-rtka do %o8etka 1999. godine -e4 st-orila na/-e4u s-/etsku 'a.u %odataka o %re;erenci/ama 8itatel/a kn/iga. > 3ontaktirate li adresu ###.Imagine5adio.com na Be'"u i oda'erete omil/enegla.'ene stilo-e i gla.'enike, Imagine 5adio 4e .a -as kreirati -a7u -lastitu %ri-atnu radio stanicu, s %rogramima %rilago?enima -a7em ukusu. Lak 4e i nasta-iti s nado%un/a-an/em i o'na-l/an/em -a7e %ersonali.irane radio stanice 'ira/u4i i.me?u no-ih gla.'enih us%/e7nica one ko/e odgo-ara/u -a7em %ro;ilu. `1m%ire o; the Don (Dino-l/e-o kral/e-st-o), s-i'an/ 1999. godine u 'ro/u %od naslo-om F5ichardSs AiSs Intel deal that could crack the (reat Mire#all o; $hi naF (F@agod'a 5icharda Ai/a i Intela ko/a 'i mogla slomiti +eliki kineski -atreni .idF). Hc(ill citira !-rama Hillera, Intelo-og 7e;a .a ra.-o/ %oslo-an/a ko/i go" -ori: F5a.m/eri o-oga %osla 'it 4e -e4i od 'ilo 8ega 7to %osto/i na s-i/etu.F ###.thelearning#e'.net
:8 4$d$1)os(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
59
o >da'erete li ###.$)no#.com on 4e -as, i. %o%isa -a7ih %re;erenci/a, o%skr'iti oda'irom gla.'e i. i.'ora od %ri'liEno 6=:.000 ra.li8itih gla.'enih -r%ci i %/esama. >-a adresa nudi gla.'eni ser-is .a s-akog od s-o/ih <00.000 kli/enata.
> >da'erete li adresu ###.garden.com. (arden 1sca%e 4e samo .a -as %onuditi on"line rasadnik. Pohranite s-o/u 7i;ru i c-i/e4e ko/e -am se s-i?a, i on 4e -am to8no re4i kada 7to saditi. Lak moEete u%otri/e'iti n/iho- on"line so;t-erski %rogram kako 'iste uredili kra/olik -lastitoga doma. > ###.auto#e'.com s%a/a/u4i %roda-a8e i s%eci;i8ne ku%ce, m/ese8no skla%a %roda/u 60.000 automo'ila u -ri/ednosti od uku%no <<0 mili/un a dolara godi7n/e. @eke %roc/ene %red-i?a/u da 4e %rihodi od Internet %roda/e do 2002. godine dose4i 62= mili/ardi dolara. Ca/ 4e trend /ednako ut/ecati na o'ra.o-an/e kao i na %oslo-an/e. >n st-ara no-e o'like organi.aci/a ko/e 4e na .aht/e- trans;ormirati o'o/e: i in;ormaci/e i usluge.
J. No/o $s"$D)o dr$,(/o
Peter )rucker, *ohn @ais'itt, 3enichi >hmae, 5o'ert 5eich i 'ro/ni drugi %rognosti8ari slaEu se da 4e nastu%iti sl/ede4i trend: %omak od industri/skog dru7 t-a k dru7t-u usluEnih dielatnosti.F Pono-no @ais'itt: F3ada sam %edesetih godina .a-r7io ;akultet, <: %osto radne snage u !merici ot%adalo /e na radni8ku klasu. )anas ta/ %ostotak i.nosi 16 %osto i on i dal/e o%ada. Co ne .na8i da ma n/e %roi.-odimo. 2 st-ari, 29 %osto ameri8kog nacionalnog 'ruto %rihoda ot%ada na %roi.-odn/u, a to /e ot%rilike %ostotak ko/i /e /ednak -e4 %roteklih 90 godi na. 5a.lika/e u tome 7to /e %ri/e 90 godina te %roi.-ode %roi.-odilo <: %osto rad ne snage, dok danas to 8ini samo n/ih 16 %osto. )anas, nara-no, tih 29 %osto %redsta-l/a mnogo -i7e %roi.-oda /er /e na7e gos%odarst-o straho-ito naraslo. +elika /e %rom/ena u tome 7to danas %roi.-odimo %omo4u in;ormaci/a, a ne %omo4u l/udi " ra8unalima, automati.aci/om i ro'otima, a ne radnicima. Ca 4e se koli8ina industri/ske radne snage i dal/e sman/i-ati, 'a7 kao 7to se sman/ila i %o l/o%ri-redna osno-ica. @aime, %ri/e d-/estotin/ak godina 90 %osto l/udi u D/e-erno/ !merici 'ili su %ol/o%ri-rednici. Pri/e d-anaest godina 'ilo ih /e tek 6.: %osto. )anas /e ta/ %ostotak /o7 %uno niEi.F @ais'itt i )rucker o'o/ica %red-i?a/u da 4e %o8etkom no-oga stol/e4a u do'rosto/e4im ra.-i/enim .eml/ama %o%ut !merike samo deset %osto radne snage raditi u direktno/ %roi.-odn/i. I 'ro/ke %odu%iru n/iho-a %red-i?an/a. Cako /e goto-o %ola s-ih ameri8kih radnih m/esta u %roi.-odn/i 8elika nestalo i" ra.do'l/u od 19=9. do 1988. godine " n/iho- se 'ro/ sman/io s 980.000 na 2<0.000. Damo /e (eneral Hotors ti/ekom 1980"ih ukinuo 1:0.000 ameri8kih %roi.-odnih radnih m/esta.
'6>da/a? M%.ra9 Si66, .

77 \es( 7K(' 5(ree(, Ne9 Vork, NV 7
DON T AB5COTT Blue$rint to the 9igital ?conom!D =1*ra3ac .a "igitalno gos$o"arstvo%

77.
<0
H.
Revoluci&a u u*en&u @udu*nos'
)akle, ako s-u %roi.-odn/u neke ra.-i/ene .eml/e moEe o'a-iti deset %osto n/enih radnika, a s-e n/ene %ol/o%ri-redne %roi.-ode %roi.-esti ostalih d-a %osto, 7to 4e nas 88 %osto %reostalih raditiT @eki na7u 'udu4nost na.i-a/u Fno-om usluEnom ekonomi/omF. Lak i sami i.ra.i F%roi.-odn/aF i FuslugeF %omalo %osta/u %re-ladanima. Proi.-odn/a 4e se s-e -i7e kom'inirati s uslugama: 'it 4e %rilago?ena %o/edincima " 'a7 kao 7to i ra8unarski hard-er danas 8ini -rlo malen dio uku%nih usluga ko/e nude korn%/utorska %odu.e4a. )aleko na/-e4i dio n/iho-e d/elatnosti ot%ada na s%eci/ali.irano sa-/eto-an/e: ku%cima %rilago?eni so;t-erski susta-i i edukaci/a. )anas s-atko mora %ostati samostalnim ruko-oditel/em -lastite 'udu4nosti. He?utim, -eliki dio o'ra.o-an/a /o7 u-i/ek naliku/e na i.umiru4u industri/sku metodu %roi.-odn/e: standardna %okretna -r%ca nasta-nog %rograma %odi/el/ena /e na %redmete, %ou8a-a se u nasta-nim /edinicama, s-rstana /e %o ra.redima, a nad.ire se standardi.iranim testo-ima. Co -i7e ne odraEa-a s-i/et u ko/em Ei-imo. ! tradicionalni o'ra.o-ni susta-i -i7e se ne mogu nositi s no-om st-arno74u.
H. S&edin&avan&e veliki8 i %ali8
"DAR ES DANDY Beyond !ertainty* ("nkraj i#vjesnosti)

2 tradicionalno/ industri/sko/ ekonomi/i -ladala /e -eli8ina. (oto-o %ola sto l/e4a s-/etskom %roi.-odn/om automo'ila dominirali su (eneral Hotors, Mord i $rysler, u ra8unalno/ industri/i isticao se I H i tako dal/e u desetinama ra.li8itih industri/skih grana. Pri/e samo 2: godina samo su si -elika %odu.e4a mogla %riu7titi ogromna ra 8unala ko/a su u to -ri/eme 'ila -rhuncem elektronskih dostignu4a. Ca/e tehnologi/a u'r.ala nagli u.let 'irokraci/e, %reu.iman/a, st/ecan/a i s%a/an/a %odu.e4a. )anas su mnoga od tih ogromnih ra8unala .astar/ela. )o7lo /e do'a malih. @a ra-no, /o7 u-i/ek %osto/e mnoge -elike t-rtke. Hnoge su od n/ih, %o%ut (eneral 1lectric"a, u %roc-atu. (oto-o s-akodne-no sa.na/emo .a -elika udruEi-an/a/er se ra.li8ite industri/ske grane me?uso'no %roEima/u. Po/a-ili su se i no-i di-o-i %o%ut Hicroso;ta, !cera, Duna i >raclea. He?utim, ogromne klimati.irane so'e .a ra8unala ./a%e %ra.ne ili su %renami/en/ene. 2'r.ano se mi/en/a/u i organi.aci/ske strukture. +elike t-rtke ko/e su /o7 u-i/ek u %roc-atu, na/8e74e su %odi/el/ene u desetke malih %ro/ektnih timo-a ko/i samostalno d/elu/u i samostalno u%ra-l/a/u s-o/im radom %re-lada-a/u4i .astar/elu s%eci/ali.aci/u, staru %oslo-nu %iramidalnu hi/erarhi/u i staro ruko-o?en/e u -o/ni8kome stilu. 2 s-o/o/ 869 stranice o'imno/ kn/i.i /slobodila!-o ru-ovo?en e $4iberation *anagement' Com Peters da/e na desetine tak-ih %rim/era. $itira/mo samo /edan: C-rtka !sea s/edi7tem u ,urichu, /edna /e od di" ro#n o-eri (! ) sa
W6>da/a?# S$(%'i)gso) HRa)dom So$se UK3 N Va$R'a"" 4ridge Road, Lo)do) 5\7 N5A, E)g"a)d.
999.('e"ear)")g9eb.)e(
62
4$d$1)os(
E3
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
$ada .. ru&na .NNN. A%Oa+ po(ne prodava'i
na ?e5=u) sudari' *e dvi&e velike %arke'inEke sile P1. s'ol&e*a> %arke'ing na viEe ra,ina i elek'ronsku 'rgovinu.
-o-skih euro%skih t-rtki ko/a /e 199:. godine imala %rihod od 66 mili/ardi ame ri8kih dolara.F >na danas d/elu/e %utem 6< samostalnih %oslo-a i nekoliko sto tina ne.a-isnih %ro;itnih sredi7ta. +e4ina tih samostalnih /edinica %odi/el/eno /e u -i7enam/enske timo-e od %o deset oso'a. Istodo'no, ! kada su %otre'ni. I na ostalim %ol/ima " %ose'ice u %roda/i na malo " ;ran7i.iran/e i kom%/utori.aci/aomogu4a-a/u malim distri'uci/skim %odruEnicama %o-e.i-an/e s na/ -aEni/im me?unarodnim o%skr'l/i-a8ima susta-a, od Hc)onaldsa do %roi.-o?a8a ra8unala i so;t-era. @eki analiti8ari"T kaEu da 4e se do %o8etka no-og stol/e4a :0 %osto s-ih transakci/a trgo-ine na malo o'a-l/ati %utem ;ran7i.a (ugla-nom samostalno d/elu/u8ih malih /edinica %o-e.anih u di-o-ske susta-e) i mreEa i.ra-ne trgo-ine (%uno %o/edinaca %o-e.anih sa s-/etskim o%skr'l/i-a8ima). Prim/eri su %ono-no .a%an/u/u4i: > 2 !merici godi7n/a %roda/a %o-e.ana u. ;ran7i.iran/e i.nosi 2:0 mili/ardi dolara. > Mran7i.a ko/a na/ 'rEe raste su Du'#ay Dand#iches ko/i dil/em s-i/eta ima/u =.000 is%osta-a. > Hnoge od 26.000 Hc)onaldso-ih ;ran7i.a dil/em s-i/eta -ode timo-i ko/i se sasto/e od muEa i Eene, ali su %o-e.ani u. /edan sredi7n/i susta-. > )anas -i7e od 20 mili/una !merikanaca .ara?u/e %roi.-odn/om kod ku4e. Preko <0 %osto n/ih su Eene. > )aleko na/-e4a me?u n/ima /e ku4na industri/a !m#ay ko/u su, u %odru mu s-o/e ku4e u Hichiganu, 19:9. godine utemel/ili 5ichard )e+os i *ay +an !ndeI. )o 199<. godine n/iho-a kom%ani/a imala /e 2.: miIi/una l/udi ko/i su :.000 !m#ay %roi.-oda %roda-ali u =< .emal/a i ost-ari-ali %romet od <.6 mili/arde dolara. > *a%an %redsta-l/a na/-e4e s-/etsko trEi7te i.ra-ne %roda/e ko/e ukl/u8u/e 1.2 mili/una Eenskih distri'utera i %rometom ko/i nadma7u/e 20 mili/ardi dolara godi7n/e.F ., > Hary 3ay /e 19<6. godine utemel/ila Hary 3ay $osmetics s cil/em %romi can/a %oslo-nih %rilika .a Eene i %ou8a-an/a Eena kako da 'rinu o s-o/o/ koEi. )anas n/enih 2=:.000 kon.ultantica .ara?u/e %reko mili/ardu dolara. /e sre.ala 'ro/ .a%oslenika u Fgla-nom ureduF .a 9: %osto. *a%anska Coyota /e ku%u/u4i tisu4e %roi.-oda od malih %roi.-odnih /edinica " 8esto o'itel/ skih t-rtkiF, %r-a u-ela %roi.-odni susta- Fu %ra-i trenutakF 7to .na8i da se ti %roi.-odi is%oru8u/u to8no onda
$%&ED '(G()%*E* (+aso,is $ired)
's/iba)- 7KKK.
<9
Revoluci&a u u*en&u
e$o$%)osr
He?utim, mreEa ko/a daleko na/ 'rEe raste /est Internet ko/i ima tisu4e %o/edina8nih mreEa i mogu4nost da s-atko %roda/e s-o/e s%eci;i8ne %roi.-ode ku%cima dil/em %laneta. Hale su t-rtke oso'ito .na8a/ne .a .a%o7l/a-an/e. *ohn @ais'itt kaEe: FHlade %odu.etni8ke t-rtke su one ko/e st-ara/u goto-o s-a no-a radna m/esta u D/edin/enim !meri8kim )rEa-ama. !merika /e 1980"ih st-orila 22 mili/una %ot%uno no-ih radnih m/esta: u%ra-o /e toliko -i7e l/udi 'ilo .a%osleno kra/em osamdesetih. ! 90 %osto od tih 22 mili/una no-ih radnih m/esta 'ilo /e u %odu.e4ima ko/a su imala :0 ili man/e .a%oslenika. Co /e ta no-a ekonomi/a. Co /e ono 7to st-ara no-i ka%acitet .a st-aran/e 'ogatst-a. )akle, ako Eelite -id/eti kako i.gleda/u no-e t-rtke %ogleda/te mlade t-rtke, a ne stara %odu.e4a u uo'i8a/enom smislu ri/e8i ko/a se sman/u/u i -rlo s%oro mi/en/a/u.FTS 2 mnogima od s%omenutih %odu.e4a %osto/i %otre'a .a i.o'ra.'om i. mi7l/en/a i konce%tualnih -/e7tina, %reu.iman/a ri.ika, eks%erimentiran/a i ot-orenosti %rema %rom/enama i %rilikama. Nto se od toga %ou8a-a u 7kolamaT
W6> i)(er/-$a s a$(orom.
9. Novo do5a dokolice

$harles Gandy, ritanac ko/i se 'a-i o'ra.o-an/em, medi/ima i %oslo-nim sa-/eto-an/em, u kn/i.i .oba nera#umnosti $The &ge of ,nreason' uredno slaEe 'ro/ke. 3ada /e 1990"ih godina on %o %r-i %uta %o8eo raditi .a s-akoga /e 'ilo uo'i8a/eno da 100.000 sati s-oga Ei-ota %ro-ede na %la4enome %oslu, %remda nitko o tome ni/e ra.mi7l/ao na ta/ na8in. He?utim, l/udi su o%4enito radili oko 9= sati t/edno, 9= t/edana godi7n/e i to oko 9= godina " o%4enito %o8e-7i raditi od 1<, 1= ili 18 godina. Co s-e sku%a i.nosi ne7to malo %reko 100.000 sati. Gandy %red-i?a da 4e l/udi uskoro " 'arem u ra.-i/enim .eml/ama " tre'ati %otro7iti samo :0.000 sati s-oga Ei-ota na %la4eni %osao. >n tako?er misli kako 4e s-atko od nas to -ri/eme %odi/eliti na ra.li8ite i nama odgo-ara/u4e di/elo-e. )anas u %ros/eku %ros/e8an mu7karac Ei-i na/man/e =0 godina, 7to uku%no i.nosi <00.000 sati. !ko s%a-amo 200.000 sati, a na %la4enom radnom m/estu %ro-edemo :0.000 sati, ostat 4e nam %reko 6:0.000 sati slo'odnog -remena .a .a'a-u, o'ra.o-an/e, %uto-an/e, ho'i/e i s-e ostalo. ,a'a-a, turi.am i c/eloEi-otno o'ra.o-an/e %ostat 4e nekima od gla-nih industri/a u ra.-o/u. +e4 su -idl/i-i neki od tih trendo-a. D-ake godine %utu/e %ola mili/arde turista. Pred-i?a se da 4e ih do 2000. godine %uto-ati /edna mili/arda.P Prena%u8eni *a%an sredinom /e 1980"ih %osta-io se'i .a cil/ da 10 mili/una n/ego-ih drEa-l/ana do 1991. godine ide na odmor u ino.emst-o.F $il/ /e %ostig nut. Preko 90 %osto no-o%e8enih 'ra8nih %aro-a *a%anaca %ro-odi s-o/ medeni m/esec u drugim .eml/ama.
JODN NAIS@ITT koau'or 'egatrends -...*

<<
<=
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ 4$d$1)os(
@a Mloridi 66 mili/una %os/etitel/a godi7n/e hrli u 'i-7e mo8-arno %odru8/e >rlanda i to .ah-al/u/u4i -i.i/i Balta )isneya i %laniran/u n/ego-ih nasl/ednika. Mrancusku godi7n/e %os/eti :: mili/una turista i. drugih .emal/a, a 26.< mili/una %os/etitel/a ritani/e /e 199:. godine %otro7ilo 1=.: mili/ardi dolara. (la-na lon donska .ra8na luka Geathro# danas /e tako?er i -eliki trgo-a8ki centar ko/i ima %romet od :00 mili/un a dolara godi7n/e. @ekada .a%u7teni lu8ki grad altimore u Harylandu, danas kulturnim i .a'a-nim atrakci/ama na s-o/im o'no-l/enim o'alama %ri-la8i osam mili/una %os/etitel/a na godinu. )i-o-ski -al) of &merica u Hinnesoti sagra?en /e oko .a'a-nog %arka ko/i se %rostire na 28.62= k-adratnih metara i ko/i /e ada%tiran na temel/u, 3nottso-e erry Marm u 3ali;orni/i. C-rtka 0ega ot-orila /e tri tematska %arka -irtualne st-arnosti u *a%anu i /edan u Aondonu, te ih %lanira ot-oriti /o7 :0 dil/em s-i/eta. 1yatt u sl/ede4ih nekoliko godina %lanira ot-oriti 2: hotela i. ma7te. Aegoland u Bindsoru /edno /e od na/no-i/ih turisti8kih odredi7ta u ritani/i. Coki/ski )isneyland na/-e4a /e %o/edina8na turisti8ka atrakci/a u *a%anu. Curi.am /e /edna od nekoliko industri/a ko/a /e s%oso'na st-oriti -elik 'ro/ no-ih radnih m/esta. )a 'i se %ostigao ta/ cil/ %otre'no /e ost-ariti -elik %orast u o'ra.o-an/u i. stranih /e.ika, kulture, -/e7tina i usluga gosto%rimst-a i st-aran/a u.'udl/i-ih no-ih iskusta-a u slo'odno -ri/eme. ! /edan od .asigurno ne %osl/edn/ih o'ra.o-nih cil/e-a 'it 4e %ri%reman/e gra?ana s-ake .eml/e .a %otica/ no do'a slo'odnog -remena.
Novo do5a dokolice

7K3 . godi)a# o?eki/a)o (ra-a)-e Di/o(a *ri"ikom roQe)-a# E godi)a i"i JNJ. sa(i
OOO
II III .
. godi)a# o?eki/a)o (ra-a)-e Di/o(a *ri"ikom roQe)-a# GJ godi)a i"i EGJ.
sa(i
...
I III . ^
'
O. Brom-e)-i/o "i%e rada

Gandy %red-i?a kako 4e uskoro man/ina radno s%oso'nih odraslih oso'a 'iti stalno i na %uno radno -ri/eme .a%oslena u tradicionalnim t-rtkama. Co 4e ugla- nom 'iti /ako do'ro o'ra.o-ani l/udi ko/i -/ero/atno ne4e %o8in/ati raditi s-e do sredine d-adesetih godina i imat 4e dodi%lomsku i %ostdi%lomsku nao'ra.'u. >ni 4e -/ero/atno 8initi kl/u8nu /e.gru %oslo-odst-enih usluga. Gandy %ret%osta-l/a da 4e ostali raditi oku%l/a/u4i se u tri .ase'ne -rste sku%ina: prvu s-upinu !init ?e pro e-tne grupe: l/udi ko/i 4e se oku%l/ati .'og s%eci;i8nih %ro/ekata i to na/8e74e na kratko ra.do'l/e. Co 4e -/ero/atno 'iti %re-lada-a/u4a i do'ro %la4ena metoda rada u nadola.e4em stol/e4u. ! .aht/e-i te metode %redsta-l/at 4e neke od na/-e4ih i.a.o-a o'ra.o-an/u.
@emogu4e /e do-ol/no naglasiti -aEnost rastu4e pro e-tno=grupne nara-i rada ko/u karakteri.ira Sto 7to /e s-aki n/en 8lan samod/elatni stru8n/ak 7irokih %ogleda ko/i sura?u/e s isto tak-im timom l/udi 7irokih na.ora, a u s-rhu dolaEen/a do no-ih r/e7en/a.
W6>ra?$) $(eme"-e) )a d-e"$ The &ge of 4nreason =9o*a nera3umnosti% a$(ora C'ar"esa Sa)dIa, ?i-i -e i>da/a? Ce)($rI S$(%'i)so), Lo)do), E)g"a)d.
#A(a(.) Q8o.R.oorRnl2))))uI.o.8 (o.
EO
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 4$d$1)os(
Gandy kaEe: F@agla-ce okrenuto 7kolo-an/e u8init 4e u8en/e sli8ni/im radu. >no 4e 'iti utemel/eno na st-arnim %ro'lemima ko/e tre'a ri/e7iti ili st-arnim .adacima ko/e tre'a i.-r7iti, a radit 4e se u gru%ama m/e7o-ite do'i i ra.li8itih -rsta s%oso'nosti od ko/ih 4e s-aka 'iti korisna. 2 tak-o/ 7koli ne samo 7to 4e l/udi -i7e u8iti, /er 4e -id/eti smisao i s-rhu onoga 7to rade, -e4 4e im tak-a 7kola dati i 'ol/u sliku s-i/eta u ko/i 4e kasni/e u4i.F69
.ruga vrsta s-upina bit 4e radnici s lmi>im radnim -remenom i se#ons-i radnici: oni ko/i rade d-a ili tri dana t/edno u samo%osluEi-an/ima, ili -ikendima i I/eti u turisti8ko/ industri/i. Caka- rad
'iti 4e /edan od nekoliko i.la.a .a nek-ali;icirane i %oluk-ali;icirane radnike. >ni ko/i 4e %o%un/a-ati tak-a radna m/esta -e4 %redsta-l/a/u no-i siroma7ni slo/ radne %o%ulaci/e: sla'o %la4eni
'laga/nici na i.la.u i %osluEitel/i sa skra4enim radnim -remenom ili angaEirani .a -ri/eme na/-e4ih guE-i u restoranima 'r.e %rehrane.
Tre>u s-upinu predstavl at 4e oni -o i 4e raditi indi.vidlJno i"i -ao obitel sb grupa: na/8e78e oni ko/i ne7to rade /er to -ole. @o-e s-/etski ra7irene in;ormati8ke mreEe d/elot-omo omogu4a-a/u kom%etentnim l/udima u 'ilo ko/o/ .eml/i na s-i/etu da %roda/u %roi.-ode i usluge kome god Eele, te da koriste 'a.e %odataka kako 'i identi;icirali s-o/e ku%ce i usluge. >'itel/i 4e mo4i koristiti tak-e usluge ne 'i li ra.m/en/i-ale s-e od -ikendica do ide/a. Cako?er 4emo u goto-o s-akom domu imati na ras%olagan/u na/'ol/e s-/etske edukatore.
K. Ce)e )a r$ko/ode?r) *o"oDs-r)a
>d 22 mili/una no-oot-orenih radnih m/esta osamdesetih godina u !merici, d-i/e su tre4ine n/ih .au.ele Eene. @ais'itt kaEe kako %orast 'ro/a Eena na ruko -ode4im %oloEa/ima u !merici danas dosiEe kriti8nu masu. F)anas su 90 %osto ruko-oditel/a Eene. Crideset i %et %osto kom%/utorskih stru8n/aka su Eene. Polo-ina ra8uno-o?a su Eene, a s-e /e -e4i 'ro/ %ra-nica i li/e8nica. Poha?ate li medicinske ili %oslo-ne 7kole ustano-it 4ete da %olo-inu 'ro/a 'ruco7a %redsta-l/a/u Eene. Cako?er, Eene d-ostruko 'rEim tem%om st-ara/u no-e t-rtke nego 7to to 8ine rnu7karci.tSP Isti autor u &#i s-im megatrendovima $*egatrends &sia' isti8e eks%lo.i-ni ut/eca/ Eena na %ol/u ko/e se ra.-i/a na/'rEe na s-i/etu. F2 *a%anu su goto-o s-i trgo-ci no-cem Eene. 2 Dinga%uru se 'ro/ Eena menadEera u %osl/edn/em desetI/e4u goto-o ustostru8io. 2 Gong 3ongu Eene drEe /edan od s-akih %et ruko-o" de4ih %oslo-a.F Crenuta8ni %ristu% glo'alnim doga?a/ima %utem me?unarodnih satelitskih tele-i.i/skih %rograma %ruEa/u a.i/skim Eenama %ro.or u s-i/et ko/e rani/e genera ci/e nisu mogle niti %o/miti. F>'ra.o-ana i ;inanci/ska ne.a-isnost, F kaEe @ais"
N6CSOLA5 NE.ROBONTE Being 9igitalD =9igitalna *ivan)e%

'6>da/a?# Vi)(age 4ooks HRa) dom So$se3, Ne9 Vork. 999.('e"ear)0)g9eb.)e(
=0
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
=1
4$d$1)os(
'itt, Fdoni/et 4e a.i/skim Eenama ono 7to one drEe na/-ri/edni/im, a to su mogucnosti i.'ora.F Laso%is The %conomist %i7e kako se 8ini da danas u mnogim .eml/ama d/e-o/8ice -e4 %ri/e 7kole i s-e do .a-r7etka sredn/e 7kole nadma7u/u d/e8ake.F 2 mnogo drugih .emal/a d/e-o/8icama uo%4e ni/e niti dana %rilika, -e4 ned-o/'eno %osto/i, 8esto i uEasna, diskriminaci/a utemel/ena na s%oIu. He?utim, tamo gd/e se ru7e tak-e %re%reke, Eene 'ril/ira/u. Cako?er, nema sumn/e da Eene 8esto %ruEa/u druga8i/i %ogled na st-ari. I.-anredan %rim/er %redsta-l/a !nita 5oddick. >na/e 19=<. godine u rightonu u 1nglesko/ ot-orila s-o/e %r-o %roda/no m/esto The Body 0hopa. )o 1991. godine n/en /e me?unarodni lanac 8inilo =09 trgo-ina, %roda/a i.nosila 268 mili/una, a do'it 2< mili/una dolara. )o 1996. godine imala /e 896 trgo-ine, a s-aka d-a i %ol dana ot-ara %o /ednu no-u i goto-o su s-e one ;ran7i.e. 2 kn/i.i Ti elo i du9a $Body and 0oul' goto-o na s-ako/ /e stranici -idl/i-o gledi7te autorice !nite 5oddick. F3ada sam .a%o8in/ala The Body 0hop mo/a /e -elika %rednost 'ila to 7to nikada nisam %oha?ala %oslo-nu 7kolu ... 3ada 'ih tre'ala imeno-ati %okreta8ku silu s-o/ega Ei-ota u s-akom 'i 8asu to 'ila strast...)-o/ac ide/a l/u'a-i i 'rige %roEima s-e 7to 8inimo.F F,a mene u %oslo-nome s-i/etu nema su-remenih hero/a. @isam susrela niti /ednog industri/skoga -o?u ko/i 'i u8inio da mo/e srce 'rEe .akuca. @isam /o7 susrela direktora t-rtke ko/i -rednu/e rad i iska.u/e os/e4a/ radosti, os/e4a/ .a ka.ali7te ili .a 8aroli/u. Petnaest sam godina 'ila u %oslo-no me s-i/etu ko/i me ni7ta ni/e nau8io. He?u -rhunskim %oslo-odst-ima i direktorima %osto/i toliko mnogo ignoranci/e: 8ini se da s-im -elikim t-rtkama ruko-ode ekonomisti i %ra-nici ko/i %osta/u i.umiru4im ko%i/ama /edni drugih. !ko u n/iho-im Ei-oti ma i ima u.'u?en/a i a-anture, onda su ona sadrEana u 'ro/kama na o'rascima %oslo-nih gu'itaka i do'itaka. 3ak-a sud'ina!F 3ao 7to Eene mi/en/a/u %oslo-an/e, tako 4e i ;ilo.o;ska ra.mi7l/an/a %o%ut o-ih %romi/eniti o'ra.o-an/e. !li kako 4emo %ou8a-ati l/ude Sl/u'a-iS, S'ri.iS i Ssuos/e4an/uS TF
JODN NAIS4.TT 'egatrends (sia D ((#ijski mega tren"ovi%

.1. ;onovno o'kri*e naEeg ,adivl&u&u*eg %o,ga
'6>da/a?# 5imo) a 5%'$s(er, 7N3 T'e A/e)$e o+ ('e Ameri%as, Ne9 Vork, NV, 7 N .
@eki kaEu kako su I9=0"te godine 'ile deset1/e4e istraEi-an/a s-emira, osam" . desete dekada %ohle%e, dok su de-edesete %ono-no Iansirale otkri4e unutarn/eg s-emira: -ri/eme kada smo k%na8no %o8eli ci/eniti i koristiti i.-anredan %otenci/all/udskoga mo.ga. Prim/er Conya u.ana sta-l/a gore s%omenuto u kontekst. D-akome tko /e studirao %edagogi/u on 'i i.gledao kao ti%i8an %roi.-od i.-rsnog o'ra.o-nog
*2
FL
@udu*nos'
Revoluci&a u u*en&u
susta-a. )i%lomirao /e 19<9. godine na D-eu8ili7tu ritanske 3olum'i/e u 3anadi, i to %ostiEu4i i.-rstan us%/eh i. %sihologi/e, engleskog, matematike i o%4ih %rirodnih .nanosti. !li gleda/u4i una.ad, on /e .a%eo u onome 7to ni e u8io. F2 7koli sam %otro7io tisu4e sati u8e4i matematiku. Cisu4e sati u8io sam o /e.iku i iiteraturi. Cisu4e sati u8io sam o %rirodnim .nanostima, geogra;i/i i %o-i/esti. >nda sam se .a%itao: 3oliko sam sati %otro7io na u8en/e o tome kako ;unkcionira mo/e %am4en/eT 3oliko sam sati %otro7io u8e4i o ;unkcioniran/u s-o/ih o8i/uT 3oliko sati u8e8i kako u8itiT 3oliko sati u u8en/u o tome kako radi mo/ mo.akT 3oliko sam sati %otro7io u8e4i o nara-i s-o/eg mi7l/en/a i kako ono ut/e8e na mo/e ti/eloT I odgo-or /e 'io: niti /edan sat. )rugim ri/e8ima, .a%ra-o me nitko u st-ari ni/e u8io kako koristiti s-o/u gla-u.F6= )osta -remena nakon .a-r7etka studi/a u.an /e oti7ao u kn/iEnicu i %otraEio kn/ige o tome kako da koristi s-o/ mo.ak. F3n/iEni8arka mu/e rekla: S>d/el me dicine /e tamo %ri/eko.S *a sam /o/ rekao: S@e Eelim i.-aditi s-o/ mo.akK Eelim ga u%otri/e'iti.S ! ona /e rekla: S>h, nema kn/iga o tome.S ! /a sam %omislio: @ema kn/iga o tome kako koristiti na7 na/-ri/edni/i alat. Horam /a /ednu na%isati. Co sam i u8inio.F
>tada /e u.an na%isao osam kn/iga. *edna od n/ih, ,se )our 1ead $Fs-oristi svo u glavu', %rodana /e u %reko mili/un %rim/eraka. Ca /e kn/iga %ostala %re%oru8eni u-odni tekst .a 'ritansko >t-oreno s-eu8ili7te. Ca i druge /ednosta-ne u.ano-e tehnike neo%hodne su s-akome tko se Eeli %ridruEiti 5e-oluci/i u u8en/u.
... $ul'uralni nacionali,a%

WU a$(oro/$ i)(er/-$$, Mar"o9, E)g"eska.
3ako s-e -i7e %osta/emo s-i/et /edinst-ene ekonomi/e, tako s-e -i7e ra.-i/amo glo'alni Ei-otni stil, ali 4emo s-e -i7e 'iti s-/edocima su%rotnog %okreta ka onome 7to @ais'itt na.i-a kulturalnim nacionali.mom. >n kaEe: FNto se -i7e glo'ali.iramo i %osta/emo ekonomski neo-isnima, to -i7e 8inimo du'oko l/udsku st-ar: s-e -i7e teEimo i.-o/e-ati s-o/u ra.li8itost, s-e se -i7e Eelimo drEati s-oga /e.ika, s-o/ih kori/ena i s-o/e kulture. Lak i ti/ekom ekonomskog udruEi-an/a 1uro%e, mislim da 4e @i/emci %osta/ati s-e -i7e @i/erncima, a Mrancu.i s-e -i7e Mrancu.ima.F @edostatak tog kulturalnog nacionali.ma /e o8igledan: Fetni8ko 8i74en/eF i strahote rata u 'i-7o/ 'alkansko/ .eml/i *ugosla-i/i, rato-i na %o'un/enici u di/elo-ima 'i-7eg Do-/etskog Da-e.a, rasne %redrasude u mnogim .eml/ama. liskom Istoku ko/i 8esto ima/u religi/iske %ri.-uke,
He?utim, /ednako su o8igledni i %o.iti-ni i.a.o-i .a o'ra.o-an/e. +i7e /e tehnolo7kih na%redaka, -e4 a su nasto/an/a da se o8u-a na7e kulturno nasl/e?e u gla.'i, %lesu, /e.iku, um/etnosti i %o-i/esti. 3ada %o/edina8ne .a/ednice nadah"
TONY @!ZAN
au'or kn&ige /se 0our 1ead (%skoristi svoju glavu)

74
4$d$1)os( =:
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Druga al'erna'iva> procva' podre<ene klase

n/u/u no-e sm/ero-e u o'ra.o-an/u, oso'ito me?u tako.-anim man/inskim gru%ama, s-/edoci smo %roc-ata kulturne inici/ati-e i 8udesnog %orasta samo%o7to-an/a.
Za%ka nasil&a
NG .
.P. ;rocva'na&ni6i8 slo&eva druE'va

ameri1ki' $?e)ika $ ,ko"$ )osi re/o"/er.
Ja, u 5oga's'vu
N *os(o Amerika)a%a da)as >araQ$-e O *os(o godi,)-eg "r+avnog *ri'oda.
Ja, u ,nan&u
O)i ko-i )ema-$ *os(a-$ o)i ko-i )e >)a-$ i ko-i )e ?i)e.
2 grado-ima %o%ut @e# Jorka, $hicaga, Philadel%hi/e i Aos !ngelesa ne tre'a i4i /ako daleko od centra grada da 'iste -id/eli tmurne .nako-e s-e -e4eg %orasta na/niEeg slo/a. @/ego-o se 7iren/e na/8e74e %o-e.u/e s 'o/om koEe i 7kolskim neus%/ehom, a %re-lada-a me?u ne.a%oslenom rnladeEi. Dtatistike redom %oka.u/u kako su 8lano-i tog na/niEeg slo/a 8esto .ato8enici .at-orenog kruga u ko/em se sud'ina %ona-l/a. *o7 tamo 19=0. godine !l-in Co;;ler /e u To-u buducnosti $5uture 0hoc-' go-orio o ra#mrvl eno obitel i: 'iti 4e s-e -i7e ra.-oda, mi/en/at 4e se Ei-otni stilo-i, do4i 4e do sloma nukleus o'i tel/i. +e4ina n/ego-ih %ret%osta-ki se ost-arilo. A tamo gd/e se ra.mr-l/ena o'itel/ %oklo%i s ne.a%osleno74u, do'i/ete sasto/ke .a rece%t soci/alne katastro;e. >'ra.o-an/e /e temel/ni kl/u8 .a ula.ak u druga8i/u 'udu4nost. 2 deset na/-e4ih ameri8kih grado-a 'ro/ radnih m/esta ko/a .ahti/e-a/u o'ra.o-an/e niEe od sredn/o7kolskog se od 19=0. godine %re%olo-io. )-i/e tre4ine no-ih radnih m/esta ko/a su u !merici ot-orena od 1989. 'ila su stru8na i menadEerska radna m/esta.68 2 @/ema8ko/ 4e do 2010. godine samo 10 %osto radnih m/esta 'iti %rikladno .a nek-ali;icirane radnike, 7to /e .natno man/e u us%ored'i s 19=<. godinom kada ih /e 'ilo 6: %osto.F He?utim, to ni/e samo %ro'lem ne.a%oslenosti. @e.a%osleni mladi4i skloni/i su nasilnim kriminalnim d/elima i i.'/ega-an/u odgo-ornosti roditel/ st-a. F!do lescentni mladi4i su na/lakoumni/i i na/nasilni/i. >ni mla?i od 29 godine odgo-orni su .a %olo-icu, a oni mla?i od 18 godina .a 8et-rtinu ameri8kih ka.nenih d/ela nasil/a. ro/ke su sli8ne .a -e4inu .a%adnoeuro%skih .ernal/a.CF Laso%is The %conomist u i.-rsnom istraEi-an/u %ita 7to moEe .au.dati tak-o %ona7an/eT F@a/kra4i /e odgo-or: o'itel/ s o'a roditel/a. >'itel/i s d-a roditel/a, doka.ano su us%/e7ni/e u odgo/u d/ece ko/a ne4e u%adati u ne-ol/e nego o'itel/i s /ednim roditel/em.TF *o7 /e /edan ra.log .a .a'rinutost to 7to /e u !merici 1991. godine samo :0.8 %osto d/ece Ei-/elo u tradicionalno/ o'itel/i (u o'itel/i u ko/o/ su %osto/ala o'a roditel/a i gd/e su d/eca 'iolo7ki %otomci o'a/u roditel/a). He?u Gis%anoamerikancima ta/e 'ro/ka 'ila 68 %osto, a me?u !;roamerikanci ma 2= %osto.F IstraEi-an/e 8aso%isa The %conomist %oka.u/e: F3ada mu7karci nema/u mogu4ost .ara?i-ati, tada se 8ini da im /e te7ko nau8iti i %ona7ati se n/ego-atel/ski. @/ima se moEe dogoditi da se %o-uku u temel/nu maskulinost " u s-i/et 'andi
Tele7onski &a,
Bo"o/i%a s/-e(ske *o*$"a%i-e )ikada )i-e oba/i"a (e"e+o)ski ra3govor.
Ra(unalni &a,
5amo 3 *os(o sv)ets'e *o*$"a%i-e koris(i ra?$)a"a, a ?ak i $ boga(im 5-edi)-e)im Ameri1kim DrDa/ama ra?$)a"o si )e moDe *ri$,(i(i *o"o/i%a s(a)o/)i,(/a.
Ja, ne,aposlenos'i
Tak i $ dobros(o-e1o- >a*ad)o- E$ro*i 7K mi"i-$)a "-Udi )e moDe )a1i *osao.
Ja, si ro%aE'va
Da)as )a-ma)-e NG mi"i-$)a Amerika)a%a Di/i $ bi-edi, a F *os(o siroma,)i' drDa/"-a)a ?i)e d-e%a.
Ja, u o5ra,ovan&u
Vi,e od *o"o/i%e m"adi' Amerika)a%a )a*$,(a ,ko"$ be> (eme"-)og >)a)-a *o(reb)og da bi >adrDa"i dobro rad)o m-es(o.
*+ s$o$%)os(
fi
Revoluci&a u u*en&u
Novo 're*e do5a
ko/e s-o/im 8lano-ima %ruEa/u mogu4nost %ona7an/a utemel/enog na %ra-ilima ko/e ti mladi4i ne do'i-a /u nigd/e drugd/e.F >ni ko/i nema/u mo4 .ara?i-an/a, ko/ima nedosta/e samo%o7to-an/a, one ko/e mlade .atrudne i ne uda/u se, oni ko/i se mladi oEene, a ne do'i/u %ouku i. rodite!/st-a, te oni ko/i su siroma7ni i.loEeni su na/-e4em ri.iku da %ostanu neus%/e7nim roditel/ima. 3ao re.ultat toga n/iho-o/ /e d/eci na/ teEe i.'a-iti se i. stu%ice siroma7t-a. !, naEalost ta stu%ica ne nesta/e. *eremy 5i;kin to /e li/e%o rekao u s-o/o/ s/a/no/ kn/i.i The %nd o; Jor- $Kra ra"a%: FDtiglo /e In;ormaci/sko do'a. 2 godinama ko/e su %red nama, no-a 4e so;isticirani/a so;t-erska tehnologi/a ci-ili.aci/u do-esti /o7 'liEe s-i/etu u ko/em se goto-o uo%4e ne4e raditi. Dtro/e-i u'r.ano .am/en/u/u l/udsku radnu snagu u %ol/o%ri-rednom, industri/skom i usluEnom %odru8/u, te -e4 sredinom 21. stol/e4a o'e4a-a/u ekonomi/u goto-o automatske %roi.-odn/e. >%seEna .am/ena stro/e-a .a radnike %risilit 4e s-aku naci/u da %ono-no sagleda ulogu l/udskih 'i4a u tom soci/alnom %rocesu.F Lak i kada niti /edan drugi 8im'enik ne 'i .ahti/e-ao re-oluci/u u u8en/u " a istodo'no i odgo-ara/u4u soci/alnu re-oluci/u " s%omenuti ulomak %redsta-l/a -a%a/ .a n/om. O(ekivani 6ivo'ni vi&ek priliko% ro<en&a $ 5-edi)-2)im A%eri(ki% Dr6ava%a
*'
.,..!U
/ 7
b
b
U
bb
*,
..!!! .0. Ak'ivno s'aren&e s'anovniE'va
+, '' /1
65
1860 1890 1920 1950

*ednako kao 7to se dramati8no mi/en/a/u ekonomi/e, tako se mi/en/a i demogra;i/a. Crend ko/i /e u ra.-i/enim .eml/ama na/do/ml/i-i/i odnosi se na akti-no staren/e %o%ulaci/e . Pri/e stotinu godina samo /e 2.9 mili/una !merikanaca imalo %reko <: godina, t/. man/e od 8et-ero n/ih na s-akih 100 stano-nika. )anas ih ima %reko 60 mili/una, t/. oko /edan od s-akih osam stano-nika. )o 20:0. godine tak-ih 4e stano-nika 'iti %reko <= mili/una, t/. goto-o 22 %osto ameri8ke %o%uaci/e.F
>d 1920. godine %ros/e8na duEina Ei-ota u !merici %o-e4ala se s :9 na =: godina. 2 na/ra.-i/eni/im .eml/ama, u. .am/etl/i-u i.nimku 5usi/e, %ros/e8ni mu7karac ko/i se %ri'liEa-a <0. godini moEe o8eki-ati kako 4e Ei-/eti na/man/e =: godina, a %ros/e8na Eena i dul/e od 80 godina. @asta-i li se sada7n/i trend %orasta stano-ni7t-a stari/eg od <0 godina, do 202:. godine s-/etska %o%ulaci/a l/udi te do'i i.nosit 4e /ednu mili/ardu. ,ato ne tre'a 8uditi 7to neki ra.do'l/e Ei-ota nakon <0. godine na.i-a/u tre>om dobi. )rugi nam %re%oru8u/u da i. s-o/ih r/e8nika i.'acimo ri/e8 Furniro-l/en/eF. (eneraci/a stari/a od <0 godina tako?er %redsta-l/a /edno od na/-e4ih netaknutih resursa .a 'udu4e o'ra.o-an/e. &,
45
Podaci kom%ilirani i. !meri8kog nacionalnog centra .a .dra-st-enu statistiku i aEurirani na temel/u gra;ikona ko/i se %o/a+l/u/e u kn/i.i 3ena )ycht#alda &ge >ave =9o*ni val% ko/u /e i.dao antam ooks, <<< Mi;th !-enue, @e# Jork, @J 10106. ###.thelearning#e'.net
0/
78
5e-oluci/a u u4en/u
~QQ\ P;i)] QQ\ P;~nQ1l~~ Pru Q1l#]P;~
LUnV QQ (y) #Q~~~&n mrunQP;~ 1*(y)P;1)~&~&P;1)~P;]1l~ ~]Q ~ilQ nB 1*(y)P;1)~&~QP;1)~P;]~] ~

~P;~i/Q #~~Q QQ\
]] ]QQ\~P;1)]
PZ)~il~ QQ ~&~]~P;1)] ~~&~]~
RENATE N!AAE A i GEOBBREY "AINE -a'ing 5onnections D =4s$ostavl)an)e ve3a%
udu4nost 79 Ì.da-a4: Che !ssociation ;or Du%er-ision and $urriculum )e-elo%ment, FJ5G N. Pitt Dt., !leYandria, +! 22169"1906.
# Industri/sko do'~, /e tako?er re.u~tiralo /o~ /ednim ;en.~men~~: 'rka~/.~KK struktura sa st-arnoscuK *ednako kao sto se -elike kor%oraci/e
standardi.irane maso-ne %roi.-ode, tako se i di-o-ske organi.aci/e trude Fis%oru8itiF .dra-st-o i o'ra.o-an/e.
7F. No/o ,ire)-e ideo"ogi-e =sam s/o- ma-s(or=
@a ta/ na8in mi %o8in/emo o'ra.o-an/e 'rkati sa 7kolo-an/em, .dra-l/e s tret" ")(manom %roti- 'olesti i 'olnicama, a %ra-o s %ra-nicima. Po8in/emo o o'ra.o-a" n/u misliti kao o ne8emu sto nam %ri'a-l/a netko drugi. Po8in/emo -/ero-ati kako /e ,d. ra-l/eF..ne7to 7to se ku%u/e od li/e8nika, s%eci/alista i 'olnica. )anas se tak-o %oiman/e 'r.o mi/en/a. @o-a re-oluci/a ideologi/e Fsam s-o/ ma/storF %odra.umi/e-a mnogo -i7e od li8en/a stana i -rtlarst-a. >na %odra.umi/e-a %reu"
u%m/u da mili/unima l/udi %ruEe
.iman/e nad.ora nad -lastitim Ei-otom.
.""
)anas nam oso'na ra8unala %ruEa /u osno-icu .a mnoge st-ari .a ko/e danas %la4amo stru8n/ake: da nam %ri%reme o%oruke, da nam srede ra8uno-odst-o, ku%e dionice i o'-e.nice, i.ra8una/u %ore.. )anas s-atko ra.uman %rih-a4a 8in/enicu kako .dra-l/e o-isi i o onome 7to sami radimo: 7to /edemo i %i/emo, te koliko u%raEn/a-amo t/elo-/eE'u. He?utim, %rom/ene u Fo'ra.o-an/uF dola.e s%oro. 2 s-o/o/ kn/i.i -a'ing 6onnections: teaching and the human brain $,spostavl an e ve#a: pou!avan e i l uds-i mo#a-' kali;omi/ski %edago.i 5enate @ummela $aine i (eo;;rey $aine kaEu: F*edna od ;unkci/a 7kolo-an/a tre'ala 'i 'iti %ri%rema u8enika .a s-i/et st-arnosti. >ni tre'a/u do'iti os/e4a/ o tome 7to 4e se od n/ih o8eki-ati, %red kak-im 4e se i.a.o-ima na4i, 7to su s%oso'ni raditi. 2gla-nom -lada mi7l/en/e da 7kolo-an/e u o'liku kak-og ga danas %o.na/emo is%un/a-a te .ada4e. 2 st-ar nosti to ni/e tako. ,a%ra-o sas-im su%rotno, ono n/egu/e .a'lude i %rikri-a st-arne i.a.o-e. Nkolo-an/e se, %ose'ice, ne us%i/e-a nositi s ut/eca/em elektronskih medi/a. FPogleda/te %o'liEe ameri8ke tine/dEere. Poku7a/mo -ratiti -ri/eme una.ad i li7iti tine/dEere na%ra-a ko/e na 'ilo ko/i na8in o-ise o elektri8no/ energi/i. 2k lonimo /ednu %o /ednu na%ra-u %o8e-7i od tele-i.ora, $) ure?a/ a, ra8unala, -ideodiska, radi/a, ka.eto;ona, gramo;ona, elektronskih igrica, .rako%lo-a, klimati.aci/skih ure?a/ a i automatskog gri/an/a, ku%o-inu u -elikim trgo-a8kim centrima, te s%oso'nost st/ecan/a mnogih st-ari. Nto mislite kako 'i se sna7li na7i tine/dEeriT @a ko/i 'i na8in n/iho-i Ei-oti 'ili druk8i/iT A na7i -lastitiT F*edino m/esto na ko/em se u o%isanom scenari/u goto-o uo%4e ne 'i uo8ile ra.like te ko/e 'i ugla-nom ;unkcioniralo kao 7to /e ;unkcioniralo i %ri/e :0 godina 'ila 'i lokalna 7kola.F
41
e$%$%)os(
!l
Revoluci&a u u*en&u
-. .9.411 ,aposlenika u Aicroso7'u

n&i8 0.111 su) ,a8val&u&u*i dionica%a ko&e pos&edu&u) is'odo5no i %ili&uneri.
@ara-no, o-a se kritika ne odnosi na one 7kole ko/e se 'r.o mi/en/a/u i ko/e u8enike %o ti8u da %reu.mu nad.or nad s-o/im s-i/etom. !li ne 8ini li -am se da se to i%ak odnosi na -e4inu 7kolaT Prema na7em mi7l/en/u s-e 4e -e4i dio u8en/a %ostati samostalno u8en/e: samousm/era-a/u4e i samois%un/a-a/u4e.
./. Suradni*ko podu,e'niE'vo
AI"DAE A. "!S!AANO RI"DARD ?. SE @Y 'icroso2t Secrets* ('icroso2tove tajne)

1990"e godine .a%o8ele su s kola%som komuni.ma so-/etskoga ti%a, a mi se nadamo da /e no-o desetl/e4e na.na8ilo i %ro%ast ka%itali.ma kockarskog ti%a. @a7e /e mi7l/en/e da to d-o/e u'r.ano .am/en/u/u no-i konce%ti suradni!-og podu#etni9tva. U .'orniku The 3EE Best 6ompanies To Jor- 5or in &merica $0to na bol ih ameri!-ih tvit-i .a -o e val a raditi', goto-o s-e t-rtke ko/e su na %o%isu %ioniri su no-ih o'lika angaEiran/a .a%oslenika: %artnerst-om, dioni8arst-om, di/el/e n/em %ro;ita, tra/nim o'ra.o-an/em, di/el/en/em %osla, t1eksi'ilnim radnim -remenom, %ro/ektnim timo-ima i mnogih drugih. *ohn @ais'itt kaEe: FEelite li -id/eti kako i.gleda/u no-e t-rtke, %ogleda/te mla de t-rtke, a ne %odu.e4a u tradicionalnom smislu ri/e8i ko/a se sman/u/u i ugla- nom s%oro mi/en/a/u. U tim no-im t-rtkama nai4i 4ete na %artici%aci/u u ruko-o?en/u i dono7en/u odluka. >tkrit 4ete kako s-i sud/elu/u u %od/eli do'iti, ukl/u 8u/u4i i l/ude u dosta-l/a8ko/ sluE'i kao i one u %ri/amno/ sluE'i. U mnogima od t-rtki i.gra?enih %rema tom no-om modelu ne moEete raditi ukoliko ne %os/edu/ete dio nice. !ko ste 'e. no-ca, %osudit 4e -am ga 'e. kamata, ali morate dos lo-ce sud/elo-ati u -lasni7t-u t-rtke. >d samog %o8etka t-rtka /e ukl/u8ena u skr' .a -as. Cak-e t-rtke %la4a/u s-aku -rstu te8a/e-a ko/i .a%oslenicima ornogu4a-a/u oso'ni rast i ra.-o/. >sim toga te t-rtke st-ara/u o.ra8/a u ko/ima se n/egu/e oso'ni i o'ra.o-ni rast i ra.-o/.F
.H. ;o5&eda po&edinca

SI.da-a8: Gar%er$ollins, =="8: Mulham Palace 5oad, Gammersmith, Aondon B< 8* i Che Mree Press, %odruEnica Dimon a Dchuster, 2D!. il/e7ka: )o 1999. godine 'ro/ .a%oslenika u Hicroso;tu narastao /e na 28.000. udu4i da s-e -i7e l/udi %reu.ima odgo-ornost .a st-aran/e s-o/e -lastite 'udu4nosti, dil/em s-i/eta s-/edoci smo %o-ratka mo4i i odgo-ornosti %o/edinca. Ci/ekom d-/estotin/ak godina nacionalne su -lade, a %otom i industri/ski di-o-i, dominirali goto-o s-akim as%ektom dru7t-a. Dada su %o/edina8ni %otro7a8 kral/ i kral/ica lcT/i ima/u %ra-o i s%oso'nost da 'ira/u me?u na/'ol/im %roi.-odima i uslugama 7irom s-i/eta. Ca mogu4nost i.'o ra uskoro 4e %odra.umi/e-ati i na7u odgo-ornost u %reu.iman/u odgo-ornosti %ri oda'iru -lastitog o'ra.o-an/a, kao i %ri selekci/i na/'ol/eg o'ra.o-nog susta-a od onih ko/i %osto/e na s-i/etu. Ca 4e mogu4nost imati re-olucionarni %otenci/al. ###.thelearning#e'.net
82
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
;o&avl&u&e se nova generaci&a ko&a *e pro%i&eni'i svi&e' kao nikada ra)$e,

DON T A;S"OTT Gro3ing /, Digital* (Digitalno odrastanje)
'6>da/a?# M%.ra9 Si"",
77 \es( 7K(' 5(ree(, Ne9 Vork, NV 7 77.
4$d$1)os( 86
Hi smo u-/ereni kako 'i se ta oso'na re-oluci/a tre'ala %o8eti od-i/ati -tlo rano u Ei-otu. @a7u /e misao do'ro saEeo )on Ca%scott u kn/i.i KroSing ,p .igital $.igitalna adrastan e'. F2-/erio sam se kako su na/re-olucionarni/a snaga .a %rom/ene sami u8enici. !ko d/eci damo oru?e ko/e im /e %otre'no ona 4e %ostati na/-aEni/i i.-or sm/emica o tome kako 7kolu u8initi rele-antnom i d/elot-omom.F
W
@ara-no, to nisu /edine danas dominantne %rom/ene. @ismo s%omenuli duho-nu o'no-u ko/a se od-i/a u mnogim di/elo-ima s-i/eta, kao niti %ono-ni rast ;undamentali.ma u mnogim religi/ama. )rugi kl/u8ni trend %redsta-l/a %otre'a .a .a7titom okoli7a, ali o n/emu su na%isane desetine drugih kn/iga. 3ao i o k-antno/ ;i.ici i no-om do'u 'iokemi/e. He?utim, 7esnaest kl/u8nih to8aka %rika.anih u o-om %ogla-l/u %redsta-l/a gla-ne trendo-e .a ko/e mi -/eru/emo kako .ahti/e-a/u odgo-ara/u4u re-oluci/u u u8en/u. 3ori7ten/e s-ih mogu4nosti ko/e nam se nude %romi/enit 4e ne samo u%ra-l/an/e drEa-ama i industri/u, -e4 i samu nara- .'il/e u ko/o/ Ei-imo, kao i samu nara- o'ra.o-nih susta-a i susta-a u8en/a ko/i 4e nas %ri%remiti .a 'udu4nost. Cra/na /e misao o-e kn/ige kako, ukoliko ne %o/a8amo ulagan/a u no-e metode o'ra.o-an/a i u8en/a, ne moEemo %osti4i %otre'na o'ra.o-na dostignu4a.
.anas ni-ome ne bi palo na pamet da vatru pali trl an em dva u 9tapa va. "a ipa-, mnogo toga 9to danas o9 prola#i na!in pal en a vatre .
obra#ovan u temel i se na -onceptima -o i su edna-o prevladani -ao i ta/
DeVOI!"IJa u u*en&u
P. poglavl&e> ZaE'o ne na&5ol&e: ------------------------------
Trinaes'korakak novo% druE'vu ko&e u8l
III
Q\ Q*
Ra,%o'ri'i ulogu elek'ronski8 ko%unikaci&a u o5ra,ovan&u.
2 Q\
Q*
X<
Nau(i'i ra5i'i ra(unalo i In'erne'. Zna(a&no po5ol&Ea'i o5ra,ovan&e rodi'el&a) oso5i'o %ladi8 rodi'el&a. Napravi'i veliku reorgani,aci&u ,dravs'vene skr5i %ale d&ece kako 5i se i,5&egle 'eEko*e u u(en&u. ;onudi'i svo& d&eci kvali'e'ne ra,vo&ne progra%e.S ! svako& Ekoli uves'i progra%e ,a nadokna<ivan&e ,aos'a'aka u u(en&u. De7inira'i individualni s'il u(en&a i in'eligenci&u svake oso5e i na 'e%el&u 'oga prilagodi'i u(en&e. Zada'ak svake oso5e 're5ao 5i 5i'i nau(i'i kako u(i'i i kako %isli'i. Rede7inira'i ono E'o 5i se 're5alo u(i'i u Ekoli. #e'verod&elni kurikulu% u ko&e% *e kl&u(ne ko%ponen'e 5i'i sa%opoE'ovan&e i uv&e65avan&e sposo5nos'i u%i&e*a va6ni8 ,a 6ivo'. Tros'ruka svr8a ,a ve*inu onoga E'o se u(i. Rede7iniran&e na&5ol&i8 na(ina pou(avan&a = ne sa%o u Ekoli.
Trinaes' koraka po're5ni8 ,a druE'vo ko&e u(i u P.. s'ol&e*u

,amislite dru7t-o 21. stol/e4a .a samo nekoliko godina. > D-aki u8enik ras%olaEe s -lastitim %ri/enosnim ra8unalom. > D-aka o'itel/ ras%olaEe -lastitim kom'iniranim ure?a/ em ko/i o'/edin/u/e tele-i.or i ra8unalo i ko7ta s-ega 600 ameri8kih dolara, a moEda i mnogo man/e. > D-aki su dom i s-aki u8enik %o-e.ani Internetom. > D-aka oso'a, u goto-o s-ako/ Ei-otno/ do'i moEe imati trenuta8an %ristu% na/'ol/im s-/etskim nasta-nicima i. 'ilo ko/eg %redmeta. > D-atko moEe 'irati 7to god Eeli i. na/'ol/ih s-/etskih kn/iEnica, interakti-nih .nanst-enih mu.e/a i um/etni8kih galeri/a. > D-atko se redo-i to %o-e.u/e s drugim l/udima dil/em s-i/eta i st-ara s-o/e -lastite elektronske igre kako 'i %ou8a-ao s-o/e omil/ene teme. > D-aki no-i roditel/ u-/eE'an /e kako 'i .nao ra.-iti ;antasti8ne rane %otenci/ale s ko/im ras%olaEe s-ako di/ete, kako 'i ras%o.nao ra.li8ite tem%eramente i %ose'ne stilo-e u8en/a i mi7l/en/a. > D-aki 8et-erogodi7n/ak .na 8itati, %isati, slo-kati, 'ro/ati, .'ra/ati, odu.imati, mnoEiti, di/eliti, sam i.mi7l/ati %ri8e, crtati, slikati i go-oriti tri ili 8etiri /e.ika, a s-e /e to nau8io kro. igru i .a'a-u. > ,dra-l/e s-akog d/eteta redo-no se %ro-/era-a od samog ro?en/a kako 'i 'ili sigurni /esu li n/ego- -id, sluh i druga os/etila u i.-rsnom Fstan/u .a u8en/eF. > D-aki %etogodi7n/ak ili 7estogodi7n/ak .a%o8in/e 7kolo-an/e s /ednakom mogu4no74u da %ot%uno ra.-i/e s-o/e %otenci/ale.
@i'i o'vorenog u%a i &asno ko%unicira'i.

8< >a,(o )e )a-bo"-eP 8=
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
DAVID $ERR generalni direk'or) Sou'8land ;ol+'ec8nicM o Dama 7kola na/'ol/e /e m/esto .a .a'a-u u gradu: 'a.a i. ko/e se moEe istraEi-ati ci/eli 7iroki s-i/et iskust-a i .nan/a.
> @asta-nici su ci/en/eni i do'ro %la4eni stru8n/aci. > @asta-nici s na/-ecim .nan/em i. odre?enih %redmeta .a u8enike ima/u ci/eli s-i/et. He?utim, FudE'eniciF ko/e oni kreira/u su interakti-ne multimedi/ske edukati-ne igre ko/e i.ra?u/u timo-i stru8n/aka ko/i su neko4 %roi.-odili @intendo ra8unalne igre, tele-i.i/ske reklame i %ro;esionalne C+ %rograme. > D-i ostali nasta-nici su -/e7ti menadEeri centara .a u8en/e u ko/ima d/elu/u kao mentori, 'a7 kao 7to su to odu-i/ek i 'ili -eliki s%ortski treneri. > D-atko u s-ako/ Ei-otno/ do'i moEe %lanirati s-o/ kurikulum i imati 'r. i lak %ristu% resursima .a u8en/e %otre'noga .nan/a. > D-i ko/i %ri/e-remeno na%u7ta/u 7kolu ra.-ili su mnogo 'ol/e temel/ne s%oso'nosti nego 7to /e to 'ilo neko4: u 8itan/u, %isan/u, matematici, %rirodnim .nanostima, .eml/o%isu, %o-i/esti i o%4em .nan/u u onome 7to neki na.i-a/u F3ulturalna %ismenostF. > Cri gla-na F%redmetaF ko/a se %ou8a-a/u u 7koli su u8en/e o tome kako u8iti, u8en/e o tome kako misliti i u8en/e o tome kako %ostati Fsamostalni u%ra-l/a8 -lastite 'udu4nostiF. > Dame su 7kole %ot%uno %reo'liko-ane. >ne su sada .a/ednice u ko/ima se moEe u8iti d-adeset i 8etiri sata dne-no i centri i.-ora .nan/a. > Putem Bord Bide Be'"a na ras%olagan/u su u-odni te8a/e-i, u. dal/n/e %ra4en/e i mentorst-o u lokalnim centrima i.-ora .nan/a u .a/ednici, i. tisu4a ra.li8itih %redmeta od ra8uno-odst-a do stolnog i.da-a7t-a, %isan/a kn/iga i u.go/a %8ela. 2o'i8a/eni su te8a/e-i u tra/an/u od /ednog dana do 7est t/edana. > >-isno o lokalno/ .a/ednici, s-aka 7kola mogla 'i imati s-o/u -lastitu ;armu, %lantaEu dr-e4a, ri'ogo/ili7te, no-ine ili radio stanicu, te s-akako s-o/e %ilot industri/e u ko/ima 'i u8enici s-e mogli u-/eE'a-ati u %raksi: ekonomi/u, .nanost, ra8uno-odst-o, te neri/etko i %roda-ati %roi.-ode te %rakse. > D-atko /e istodo'no i nasta-nik i u8enik. > Halo /e akti-nih l/udi ko/i su u tradicionalnom smislu ri/e8i Fumiro-l/eniF, 2m/esto toga naila.imo na sedamdesetogodi7n/e stolare i inEen/ere ko/i do/u8e ra7n/e neus%/ele u8enike %ou8a-a/u no-im -/e7tinama. >ni .a/edni8ki %roi.-ode na/'ol/i mani%ulaci/ski materi/al .a u8en/e .a s-e %red7kolske ustano-e, a ne samo .a one ko/i %rima/u d/ecu i. do'rosto/e4ih o'itel/i. > @aila.it 4ete na tine/dEere .alu?ene ra8unalima i Internetom ko/i u centrima .a u8en/e u lokalno/ .a/ednici d/elu/u kao mentori i treneri s-o/im roditel/ima i 'akama i d/edo-ima.
Nas'avnici *e pos'a'i %enad6eri u(en&a u cen'ri%a ,a u(en&e u ko&i%a *e u*eniciTs'uden'i pos'a'i k"i-e)(i ma, upravo kao E'o su kli&en'i odv&e'nici%a ili 5ilo ko&i% drugi% s'ru(n&aci%a.
'6> ?"ucation is 5hange: T ent! 6ie $oints =1*ra3ovan)e )e $rom)ena: 9va"eset gle"i/ta%, $red)ika Sar/eI M%_$ee)a i i>da/a1a 4ridge( \i""iams 4ooks, \e""i)g(o), Ne9 Zea"a)d.
88
,aE'o ne na&5ol&e:
#ll/l
Revoluci&a u u(en&u
o D-atko tko Eeli raditi u %ot%unosti /e F.a%oslenF. He?utim, u -e4ini Fra.-i/enih .emal/aF samo man/ina l/udi radi .a -elike t-rtke od Fde-et do %etF. @a/-e4i %ostotak l/udi radi .a se'e na %oslu ko/ega -ole raditi i %roda/e s-o/e %roi.-ode i usluge %utem Interneta s%eci/ali.iranim trEi7tima dil/em s-i/eta.
> (oto-o s-e t-rtke su organi.aci/e .a u8en/e. @/iho-a /e gla-na uloga organi#iran e l/udi, a ne nuEno n/iho-o #apo9l avan e. Come /e tako /er -e4ina l/udi .a%o7l/a-a sama se'e, a druge kontaktira/u %o/edina8no ili u man/im sku%inama kako 'i radili na s%eci;i8nim %ro/ektima. > (oto-o s-i no-i centri .a u8en/e u lokalnim .a/ednicama usko su %o-e.ani u. %oslo-an/e i druge organi.aci/e u /ednu %ot%unu F.a/ednicu ko/a u8iF. ,-u8i li s-e o-o uto%i/skiT )aleko u 'udu4nostiT @a%roti-. D-e /e to mogu4e -e4 danas. D-i s%omenuti as%ekti -e4 su na d/elu u %o/edinim .akutcima dil/em s-i/eta. > %rim/erima 4emo go-oriti na ra.nim m/estima u o-o/ kn/i.i. !li ne %osto/i samo %otre'a da %rou8a-amo tak-e %rim/ere. Potre'no /e ponovno a-tivno ot-rivati budu>nost obra#ovan a. +elika kon.ultantska t-rtka !rtur !ndersen go-ori o tome 'e. u-i/an/a: FCradicionalni o'ra.o-ni susta- /e .astario.F! >ni kaEu: FPotre'no /e dana7n/i o'ra.ac %okretne trake .ami/eniti sa Fsamousm/era-a/u4imF u8en/em ko/e se temel/i na su-remenim na8elima kogniti-ne .nanosti " ukl/u8u/u4i otkri-an/e, %ronalaEen/e smisla, udu'l/i-an/e i samo%roc/en/i-an/e " kao i na %rirodno/ l/u'a-i .a u8en/em s ko/om se ra?a s-aki 8o-/ek.F >ni su toliko %redani s-o/im ide/ama da su osmislili -lastiti model 7kole .a 21. stol/e4e. @/iho-e .amisli na7le su od/eka u %isan/u 3anadskog kral/e-skog %o-/erenst-a i. 199:. godine. >no %i7e: FCi/ekom nekoliko %osl/edn/ih godina .aht/e-i ko/i se %osta-l/a/u %red 7kole /ako su se %o-e4ali, a s-i/et se tako drasti8no %romi/enio da nam, ukoliko Eelimo hra'ro u7etati u 21. stol/e4e, %reosta/e /edino da %ro-edemo radikalnu re;ormu 7kolskog susta-a.FT Hnoge druge .eml/e i drEa-e tako?er su u %otra.i .a no-im %ute-ima u re;ormi 7kolst-a. He?utim, ako .a cil/ imate samo st-oriti na/'ol/u 9-olu na s-i/etu, tada /e r/e7en/e i.nena?u/u4e /ednosta-no: samo tre'ate otkriti na/'ol/e ide/e ko/e se -e4 %ro-ode i %o-e.ati u c/elinu one ko/e na/'ol/e odgo-ara/u -a7im %otre'ama. @o, %ra-a re-oluci/a ne odnosi se samo na 7kolo-an/e. >na se odnosi na %otre'u da se nau8i kako u8iti, kako misliti, na %otre'u .a u8en/em no-ih tehnika ko/e se mogu %rimi/eniti na 'ilo ko/i %ro'lem, na 'ilo ko/i i.a.o- i u s-ako/ do'i. )akle, %ot%una re-oluci/a u u8en/u odnosit 4e se na mnogo -i7e toga nego na %rom/ene u 7kolo-an/u. @a sre8u, -e4inu dostignu4a u %odru8/u u8en/a -e4 smo
RI"DARD . AEASEllE I AORTON EGOl Trans2or4ing Education5 Breakthrough 6uality at Lo3er !ost* (7reo ra# a o ra#ovanja57rodor kvalitete u# ni8e tro9kove)
'6>da/a?# Ar($r A)derse), meQ$)arod)i ko)>a("i)g. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
90 91
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Za,(o )e )a-bo"-eP
ost-arili. Hnoga od n/ih %ostigli su s%oso'ni nasta-nici, a mnoga %oslo-ni l/udi. Hnoga dola.e i. %sihologi/e s%orta i tehnika -o?en/a treninga. ,a mnoge. su s%o.na/e .asluEna istraEi-an/a l/udskoga mo.ga, a neke su do7le i. nutricionisti8kih istraEi-an/a ili .dra-st-enih %rograma. 3ona8no, mnoga su dostignuca do7la i. %o-e.i-an/a lokalnih .a/ednica, 7kola i %oslo-nih t-rtki u cil/u %ono-nog %laniran/a onoga 7to /e is%red nas. Hi7l/en/a smo, kako su .a %osti.an/e istinskog dru7t-a ko/e u8i %otre'ne akci/e u trinaest od-o/enih %odru8/a ko/a su u me?uso'nom odnosu.
7. No/a $"oga e"ek(ro)ski' kom$)ika%i-a
DON TAB5COTT Kro ing 4$ 9igitalD =9igitalna a"rastan)e%

Hi Ei-imo u %r-om do'u u l/udsko/ %o-i/esti u ko/em /e s-atko u mogu4nosti komunicirati sa s-ima ostalima. Co /e tako?er %r-o do'a u ko/em o %re-lada-a/u4o/ tehnologi/i -i7e .na/u d/eca nego nasta-nici i odrasli. Ca kom'inirana Internet, ra8unalna i Borld"Bide"Be' re-oluci/a da/e no- o'lik ci/elo/ /edno/ generaci/i: 8ak i -i7e nego 7to su %rethodne generaci/e o'li ko-ane tisko-nim medi/ima, radi/om, automo'ilima ili tele-i.i/om. )on Ca%scott /e to dos/etl/i-o i.ra.io reka-7i: F>no 7to sigurno .namo /e da 4e d/eca ko/ima ne4e 'iti dostu%ni no-i medi/i 'iti .akinuta u ra.-o/u.F >n, nadal/e, kaEe da 'i no-a digitalna tehnologi/a, ukoliko 'ude %re%u7tena samo trEi7tu, Fmogla, st-ara/u4i -eliki /a. i.me?u onih ko/i ras%olaEu i ko/i ne ras%olaEu in;ormaci/ama, %oticati st-aran/e d-oslo/noga dru7t-a " onih ko/i mogu komunicirati sa s-i/etom i onih ko/i to ne mogu.F >n go-ori o rastu4em Fin;ormaci/skom a%arthe/duF u ko/em oni ko/i su Fsiroma7ni %osta/u oni ko/i ne .na/u i ko/i ne mogu 8initiF. C-rde4i: F2 no-o/ 4e ekonomi/i us%/eti oni l/udi, t-rtke i naci/e ko/e 4e slu7ati s-o/u d/ecuSF, Ca%scott do-odi u %itan/e goto-o s-aki o'lik hi/erarhi/e. 2 /edno/ od nekoliko s-o/ih s/a/nih kn/iga o o-om %ro'lemu Ca%scott %o.i-a dru7t-a 21. stol/e4a da Fd/eci da/u %otre'na oru?a i da 4e tako ona %ostati na/-aE ni/i %o/edina8ni i.-or ide/a o tome kako 7kole u8initi rele-antnima i u8inko-itima.TF 2%otre'l/a-a/u4i ta oru?a Fd/eca 4e sama se'e %ou8a-ati. 3ad su -e4 %ri tome, d/eca 'i u/edno mogla %ou8a-ati i s-o/e nasta-nikeF kao 7to to u %raksi doka.u/e Minska. @e-/ero/atno /e da /o7 niti /edna .eml/a ni/e do-r7ila nacionalni %rogram .a %o-e.i-an/e s-ih s-o/ih gra?ana u mreEu interakti-nih elektronskih i 'r.ih ko munikaci/a. Dinga%ur /e -/ero/atno na/dal/e do7ao u tom %oslu. @/iho- @acionalni in;ormaci/sko tehnolo7ki %lan i. 198<. godine imao /e .a cil/ st-oriti %r-o %ot%uno %o-e.ano dru7t-o " Fdru7t-o u ko/em su s-i domo-i, 7kole, %oslo-ne i -ladine agenci/e me?uso'no %o-e.ane elektronskom mreEombF
'6>da/a?# M%.ra9 Si66, 77 \es( 7K(' 5(ree(, Ne9 Vork, NV 7
77.
92
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Singapurski dr6avniplanM
>d tada /e Dinga%ur u8inio /o7 %uno -i7e. Prim/erice, %o8etkom 199=. godine i.ni/e1i su %lan o ulagan/u goto-o 1.: mili/arde ameri8kih dolara u sli/ede4ih %et godina kako 'i u 7kolski susta- u-eli na/'ol/u s-/etsku interakti-nu in;ormaci/" sku tehnologi/u. )o 2002. godine uku%no 9:0.000 singa%urskih u8enika ras%olagat 4e na/man/e /ednim ra8unalom na n/ih d-o/e. D-e su n/iho-e 7ko1e -e4 %o-e.ane s Internetom, a u8enici kreira/u s-o/e -lastite Be' stranice. Dinga%ur /e tako?er mnogo u8inio, -/ero/atno -i7e nego i /edna druga .eml/a, na %o-e.i-an/u 7kola, me?unarodnih industri/a -isoke tehnologi/e i %ot%une .a %oslenosti. @/iho-a /e -lada %otakla -i7e od 6.000 me?unarodnih t-rtki da se locira/u u n/iho-o/ si4u7no/ .eml/i"gradu. Ce t-rtke osigura-a/u do'ro %la4ene %oslo-e .a %ot%uno .a%oslenu radnu snagu. Istodo'no o'ra.o-ni susta- te .eml/e /am8i da 4e di%lomirani studenti ras%olagati s%oso'nostima ko/e su neo%hodne .a no-e industri/e ko/e 4e dominirati u 21. stol/e4u. He?utim, %rim/er Dinga%ura /e, naEalost, istaknut %rema tome 7to /e /edinst-en u s-i/etu. >no 7to /e /o7 -aEni/e /e to da digitalna re-oluci/a %osta/e katali.atorom .a %ot%uno no-o %romi7l/an/e metoda u8en/a i %ou8a-an/a. Damo se u %rirodnim .nanostima s-akodne-no %u'licira oko 10.000 no-ih .nanst-enih 8lanaka. @iti /edan nasta-nik %rirodnih .nanosti ne moEe %ro8itati 8ak niti mali d/eli4 te %rodukci/e, a kamoli us-o/iti s-e detal/e. )akle, gd/e /e sada tradicionalna uloga nasta-nika kao do'a-l/a8a in;ormaci/aT $arol C#igg i Hichael Hilo;; o tome go-ore u/ednom %ogla-l/u kn/ige /bra#ac #a digitalna gospodarstvo $Blueprint to the .igital %conomy': F)anas /e %utem Interneta mogu4e s-akome, u s-ako do'a i 'ilo gd/e %onuditi materi/ale .a u8en/e. 28enici mogu doku8iti skladi7te in;ormaci/a sedam dana u t/ednu i d-adeset i 8etiri sata na dan.F 3ada u o'ra.o-an/u ne 'ismo u %ot%unosti iskoristili mogu4nosti 'r.e elektronske komunikaci/e, to 'i 'ilo ra-no tome da na7i %reci nisu iskoristili %ismo, da su od'ili %roi.-oditi tiskane kn/ige ili trl/ati 7ta% kako 'i .a%alili -atru. Prema mi7l/en/u Petera )ruckera, na/c/en/eni/eg ameri8kog stru8n/aka u menadEmentu, .a trideset 4e godina ameri8ka s-eu8ili7ta, kak-a ih danas %o.na/emo, 'iti /alo-e %ustin/e.F
AaDl> ne )a0oo"0er
*e?utim, naci a -o a potpuno is-oristi e-splo#i u digitalnih -omuni-aci a i pove:e ih s novim tehnologi ama u!en a, mogla bi predvoditi svi et $ podru! u obra#ovan a.
o O >
O
2Aisle*e Ekole2 're5ale 5i pos'a'i srediE'i%a kon'inuiranoga u(en&a. ! svaku Ekolu ,a in7or%a'i(ku 'e8no= logi&! ulo6i'i oko P./ %ili&una a%eri(ki8 dolara. !nu'ar pe' godina osigura'i da svaka dva u(enika u Ekoli ras*o"aD$ po &edni% ra(unalo%.
! nove kurikulu%e uves'i krea'ivno %iEl&en&e kako 5i se dos'igla sadaEn&a singapurska sv&e'ska prevlas' na ispi'i%a i, %a'e%a'ike i prirodni8 ,nanos'i.
>
O
!ves'i kurikulu% ko&i% 5i se i,gradio ponos sa singapurski% dos'ignu*i%a i dao ,a%a8 dal&n&i% inovaci&a%a.
;ri&aEn&e inovaci&e ko&e su iEle 2od vr8a pre%a dol&e2 previEe su spore i nisu dorasle novi% napreci%a ko&i idu 2val povr8 vala2.
>
$ako 5i se 5ol&e Eirili na&5ol&i novi na(ini pou(avan&a) Ekole grupira'i u skupine.
L5aDe(o i> go/ora si)ga*$rskog mi)is(ra obra>o/a)-a Teoa C'ee Sea)a, NG. (ra/)-a 7KKG. godi)e, i> a$(oro/og ra>go/ora s mi)is(rom ko-i -e $s"i-edio )a ko) go/ora, doda()og is(raDi/a)-a $ 5i)ga*$r$ i kas)i-eg go/ora *re)ese)og $ The 7trait Timesu da)a 37. sr*)-a 7KKG. godi)e.
N. Nau(i'e radi'i s ra?$)a""r)a i In'erne'o%

Hi ne nagla7a-amo kako /e u Ei-otu u sas-im rano/ do'i %otre'no nau8iti %uno %oslo-nih -/e7tina. He?utim, ra8unala i Internet su .a 21. sto1/e4e ono isto 7to su tele;oni 'ili .a 20. stol/e4e. !li i %uno, %uno -i7e.
99 >a,(o )e )a-bo"-eP
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
95
0 ovo& ,e%l&i pos'o&i 'isu*e ,grada u ko&i%a l&udi ne%a&u 'ele7one) ne%a&u ka5lovsku
'elevi,i&u i ne %ogu opravdano o(ekiva'i usluge radiove,a.
3ao 7to /e !%%leo- suradnik i -i.ionar !lan 3ay rekao: FCehnologi/a /e samo Stehnologi/aS .a l/ude ko/i su se rodili %ri/e no 7to /e ona i.uml/ena.T Prema %io niru u u8en/u i tehnologi/i Deymouru Pa%ertu Fmi .ato ne ras%ra-l/amo oko toga da li glaso-ir korum%ira gla.'u s-o/om tehnologi/omF.F )ana7n/a su tehnologi/a oso'no ra8unalo i Internet. )akle, kao 7to nitko danas u su-remeno/ ekonomi/i ne 'i mogao o%stati 'e. s%oso'nosti kori7ten/a tele;ona, tako 'i s-atko tre'ao %ostati -/e7t u kori7ten/u ra8unala i Interneta.
3. Drama(i?)a *o(reba >a $)a*reQe)-em obra>o/a)-a rodi(e"-a
Te se >grade na,iva&u
Ekola%a.
+ecina /e istraEi-a8a u-/erena kako se :0 %osto s%oso'nosti .a u8en/e s-ake oso'e ra.-i/a ti/ekom %r-e 8etiri godine Ei-ota. 9@e :0 %osto s-a8i/eg .nan/a, niti :0 %osto s-a8i/e mudrosti. He?utim, u tim ranim godinama mo.ak d/eteta st-ara oko :0 %osto na va:ni ih ve#a i#me?u mo:danih stanica " %ute-a na ko/ima 4e se temel/iti s-o 'udu4e u8en/e. 2koliko /e to istina, tada /e dom, a ne 7kola na/-aEni/a o'ra.o-na instituci/a na .eml/i. Cada su roditel/i, a ne nasta-nici %r-i gla-ni odga/atel/i. 2s%rkos tome u mnogim na%rednim .eml/ama man/e od :0 %osto 'uducih ma/ki i mnogo man/i %ostotak 'udu4ih o8e-a sud/elu/e u nekom o'liku %ouke %ri/e dolaska d/ete ta na s-i/et. Lak i oni o'lici %ou8a-an/a ko/i %osto/e 8esto su ograni8eni na teme o samom %orodu. (oto-o uo%ce ne %osto/i o'ra.o-an/e .a roditel/st-o: nema i.o'ra.'e i. %odru8/a %o%ut onih o %rehrani neo%hodno/ .a rast mo.ga ili o na/'ol/im -rstama stimulaci/e .a mlade u8enike. 3ada 'ismo mi kao autori o-e kn/ige tre'ali oda'rati %rioritet .a cil/ano o'ra.o-an/e, a %ose'ice .a o'ra.o-nu tele-i.i/u, to 'i 'ilo o'ra.o-an/e roditel/a.
F. Briori(e(i >dra/s(/e)e skrbi $ ra)om d-e(i)-s(/$
REED D!NDT *reds-ed)ik Ameri?kog sa/e>)og *o/-ere)s(/a >a kom$)ika%i-eW

!ko /e %r-ih nekoliko godina Ei-ota na/-aEni/e .a u8en/e, tada su %r-ih de-et m/eseci i %r-ih %et godina Ei-ota -/ero/atno na/-aEni/i .a #dravl e. )o'ra %rehrana i ra.umna nutricionistika kl/u8ni su .a u8en/e, 'a7 kao 7to su -aEni i redo-ni .dra-st-eni %regledi. Prim/erice, 8ak i u 'ogatim D/edin/enim !meri8kim )rEa-ama i @o-om ,elaridu, do 20 %osto male d/ece %ati od in;ekci/e uha.ST !ko se tak-a in;ekci/a ne otkri/e i ne Ii/e8i moEe do-esti do Fsli/e%l/enoga uhaF " stan/a kada se gla-na slu7na tu'a .a8e%i t-ari ko/a naliku/e na I/e%iIo. !ko se to dogodi na o'a uha, di /ete /ed-a moEe 8uti. ! ako di/ete ne 8u/e ti/ekom godina ko/e su kl/u8ne .a ra. -o/ go-ora " od ro?en/a do 8et-rte godine " ono moEe ostati hendike%irano 8ita-oga Ei-ota. 'Ci(ira)o $ 4i"i .a(eso/o- k)-i>i The Roa" &hea" =Eut $re" nama% ko-$ -e ">dao Viki)g H"> Be)g$i) .r$*e3, NG \rig'(s La)e, Lo)do) \O JTZ, E)g"a)d.
9<
Re/o"$%i-a $ $1e)0$ Ai:l~A2 Ula IlaJuvlJRV I
Q)B]~Q &<2$Y$Y 2Xr22m(2&X+(<3 2&&&X+73DY 2X+(<3Y 2X+73U&22Y&X+73&2D":i"

2&U&X+73&2)Y2 \&;2 X+73&Y& 2U& nU 2&U&X+73&U)Y2
LLnL nU
UX+"Ù&2 UY&X+"`&U)& 2&)":i" nU 2&X+U;UU& 2&&X+"`YX+&<& X6DY \UX+"`&Uo

ritanski istraEi-a8 %ro;esor Hichael $ra#;ord -i7e /e od deset godina istraEi-ao ut/eca/ %rehrane na trudnice i n/iho-u d/ecu. >n /e .groEen s-eo%4im ne.nan/em o ut/eca/u %rehrane na mo.ak u ra.-o/u, oso'ito %ri/e d/eteto-a ro?en/a. >n kaEe: FD-aki %ol/o%ri-rednik i s-aki -rtlar -rlo do'ro .na da, ukoliko Ee li do'iti do'ar urod krom%ira, ili u.go/iti %rekrasne ruEe, ne4e istr8ati na %ol/e i %osuti ih gno/i-om samo dan %ri/e 'er'e. +rtlar .na da, kako 'i do'io %rekrasne ruEe, mora kori/en/e %ri%remiti goto-o godinu dana rani/e. Co s-i .na/u. D-i to ra.umi/u kada se radi o ku%usu i ruE ama. He?utim, mi o tome ugla-nom uo%4e i ne mislimo kada se %ri%remamo imati di/ete.F!S *edna s-eu8ili7na studi/a %oka.ala /e kako /e 22 %osto ma/ki Fri.i8noF, a 9 %osto 'i moglo %redsta-l/ati -eliku ;i.i8ku o%asnost .a s-o/u d/ecu, ako ne do'i/u dodatnu %odr7ku i i.o'ra.'u.S! 2gla-nom /e one i ne do'i/u. Cako se nasta-l/a .at-oreni krog uskra4enosti. 3ada, me?utim, ma/ke do'i/u %rakti8nu %omo4 -e.anu u. o'ra.o-an/e, /a-l/a se dramati8na %rom/ena u n/iho-im sta-o-ima. @ekoliko mili/una dolara utro7enih u %re-enci/u moEe u7ted/eti mili/arde dolara ko/i 'i kasni/e mogli 'iti %otro7eni na .at-ore i %sihi/atri/sku skr'.
J. Ra>/o-)i *rogrami $ ra)om d-e(i)-s(/$

udu4i da se :0 %osto s%oso'nosti u8en/a ra.-i/a u %r-e 8etiri godine Ei-ota, a drugih 60 %osto do osme godine, tada 'i gla-ni %rioritet tre'ali 'iti ra.-o/ni %rog rami .a ranu d/e8/u do'. 2 -e4ini /e .emal/a situaci/a o'rnuta. Potro7n/a %o studentu u -e4ini /e s-eu8ili7ta %uno, %uno -e4a od %otro7n/e %o u8eniku u osno-no/ i sredn/o/ 7koli, a s-e /e to /o7 %uno -i7e od %otro7n/e u %red7kolskom odgo/u. >'rtan/e tog om/era tre'ao 'i %ostati /edan od nacionalnalnih %rioriteta.
E. Dr$ge moDe(e s$s(i1i $ bi"o ko-em s(adi-U ra>/o-a
.LENN DOMAN a$(or k)-ige Teach Lour Ba*! To Rea"D =8au0ite va/u *e*u 0itati%
Posto/i o'il/e do'rih %rograma .a susti.an/e .aostatka u 7koli. Hnogi od n/ih, kao 7to 4emo -id/eti, %rogrami su .a osno-ne 7kole. He?utim, .a -e4inu d/ece ni/e kasno 8ak niti na %o8etku sredn/e 7kole. 2sto, mnoge od no-ih tehnika u8en/a mogu se d/elot-orno u%otri/e'iti .a u8e" n/e i %ou8a-an/e odraslih.
W6> i)(er/-$a s a$(orom )a T'e 6)s(i($(es +or ('e A%'ie/eme)( o+ S$ma) Bo(e)(ia", OO 7 5(a)(o) A/e)$e, B'i"ade"*'ia, BA 7K77O.
G. Bri"agoQa/a)-e s/akom *o-edi)a?)om s(i"$

D-i do'ro .namo kako neki 'ol/e u8e na /edan, a drugi na drugi na8in. @eki -ole 8itati sami. )rugi na/'ol/e mogu u8iti u gru%ama. @eki -ole u8iti s/ede4i na stoku, drugi rasteEu4i se na kre-etu ili na %odu.
!Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Za,"o )e )a-bo"-eP
K4
99
&udi svi8 do5i %ogu )a$?"(" doslovce sve

D-atko od nas ima omil/eni stil u8en/a i rada. @eki su od nas ugla-nom -i.ualni u8enici: -ole -id/eti slike ili di/agrame. )rugi su auditomi: -ole slu7ati. @eki su ha%ti8ki u8enici: na/'ol/e u8e koristeci s-o/ os/et o%i%a (taktilni u8enici) ili %okre4u4i s-o/ ti/elo (kinesteti8ki u8enici). @eki su ori/entirani na tiskanu ri /e8: lako u8e 8ita/u4i kn/ige. )rugi su Fgru%no interakti-niF u8enici: na/'ol/e u8e u me?ud/elo-an/u s drugima. Cradicionalne sredn/e 7kole mnogo su %ostigle %o.i-a/u4i se na d-i/e od na7ih mnogih Finteligenci/aF: ling-isti8ku inteligenci/u (s%oso'nost go-oren/a, 8itan/a i %isan/a) i logi8ko"matemati8ku inteligenci/u (ona -rsta inteligenci/e ko/u koristimo u logici, matematici i .nanosti). +e4ina na7ih susta-a is%ita temel/i se na testiran/u tih ograni8enih a-adems-ih inteligenci/a. He?utim, -e4ina d/ece ko/a %rekida 7kolo-an/e u sredn/o/ 7koli, ne u8i na/'ol/e metodama ko/e se temel/e na tim inteligenci/ama. Cehnike %ou8a-an/a ko/e se koriste .a %ou8a-an/e tako.-anih akademskih u8enika, @ID2 na/'ol/e metode .a %odi.an/e standarda onih ko/i 8ine -eliku sto%u na7e d/ece ko/a %rekida 7kolo-a n/e. @ara-no, -/ero/atno /e nemogu4e ci/elo -ri/eme n/ego-ati s-aki %o/edina8ni stil u8en/a. He?utim, 7kolske /e %rograme mogu4e o'liko-ati tako da se s-i u8enici testira/u ne 'i li se ustano-io n/iho- omil/eni stil u8en/a, ili da se nasta-nike nau8i o%aEati d/ecu i ut-r?i-ati stilo-e u8en/a, te im %onuditi odgo-ara/u4i na8in u8en/a u 7koli. *ednako /e -aEno, a danas i /ednosta-no i /e;tino, osigurati tiskani materi/al o omil/enim stilo-ima u8en/a i rada kako 'i s-atko mogao is%lanirati s-o/u o'ra.o-nu i 'udu4u radnu kari/eru.
ako i% se.dopus'i da u(e na svo& &edins'veni na(in) koris'e*i svo&e &edins'vene

4. !(i'i kako u(i'i i u(i'i kako %isli'i
snage.
Po na7em 'i mi7l/en/u srE 7kolo-an/a tre'ala %redsta-l/ati d-a F%redmetaF, a s-aki 'i od n/ih tre'ao 'iti integriran u s-e ostale %redmete. Co su: u!en e o tome -a-o u!iti i u!en e o tome -a-o misliti. Pr-o se odnosi na to da 'i tre'ali nau8iti kako radi na7 mo.ak, kako radi na7e %am4en/e, kako moEemo %ohraniti in;ormaci/e, do.-ati ih, %o-e.ati s drugim %o/mo-ima i traEiti no-o .nan/e kad god nam .atre'a i to istog trenutka. @eke od tih s%eci;i8nih tehnika na.-ane su Fu'r.ano u8en/eF, Fsu%er u8en/eF, Fsugesto%edi/aF, Fu8en/e ci/elim mo.gomF i Fintegrati-no u8en/eF. @a nesre4u s-i ti na.i-i im%licira/u sloEenost, @a/'ol/i su susta-i /ednosta-no Fistinsko u8en/eF. *o7 'ol/e, oni su .a'a-ni. >ni o%4enito ima/u sl/ede4e .a/edni8ke .na8a/ke: %oti8u -as da, kako 'i mnogo 'rEe u8ili, koristite s-e s-o/e Finteligenci/eF i os/ete: da u8i te %utem gla.'e, ritma, rime, slika, os/e4a/a, emoci/a i %ostu%aka. 2gla-nom su na/'ol/e metode u8en/a one ko/e su sli8ne onima ko/e koristimo kao mala d/eca.
@AR@ARA ;RASDING The 7o3er o2 Diversity* ('o: ra#nolikosti)

=">da/a?# Da/id 4a"ema), 3 Tarda"e .ro/e, A"ba)I, A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d.
lUl
.11 Revoluci&a u u*en&u ZaE'o ne na&5ol&e:
Ai nau*i%o
Aako /e nau8iti i s%oso'nosti mi7l/en/a, a neke od %ro-/erenih metoda su lateralno u!en e 1d#arda d/elot-ome. onoa, olu a mo#gova !leYa >s'oma, -reativno r e9avan e problema )onalda Cre;;ingera, tehnologi a
stvarala9tva 5o'erta Mrit.a, sposobnosti mi9l en a vi9ega reda Dtanleya Pogro#a, supermo#a- )ili%a Huker/ea i neograni!eni talent i $al-ina Caylora. @a/'ol/e su tehnike, %ono-no, /ednosta-ne, .a'a-ne i
N. F'o 5i se 're5alo pou(ava'i u Ekola%a:
o %,,1, od onoga E'o (i'a%o O P1W od onoga E'o sluEa%o

o 01W od onoga E'o vidi%o O :00b0 .od onoga E'o vidi%o i (u&e%o
O 91W od onoga E'o i,govori%o O N1W od onoga E'o i,govori%o i u(ini%o

(oto-o s-ugd/e na s-i/etu '/esne ras%ra-e o tome 7to 'i se to to8no tre'alo %ou8a-ati u 7kolama. Posto/e na/man/e 8etiri gla-na Fta'oraF .ago-omika odre?enih kurikuluma, a u'r.ano raste i %eti. Pr-i .ago-ara/u esenci ali#am: %rema tom konce%tu nasta-nici 'i u8enicima tre'ali %reni/eti srE .nan/a Fesenci/alnogF, ali malog 'ro/a %redmeta. 2 anti8ko/ /e (r8ko/ Platon` u s-o/o/ Republici ut-rdio kurikulum .a ;ilo.o;e"kral/e-e ili 8u-are. >n se gru%irao oko sedam F%redmetaF. @/ih 8etiri " gla. 'a, astronomi/a, geometri/a i aritmetika " kreirane su u s-rhu Ftemel/itog o'ra.o-an/aF. Preostala tri " gramatika, retorika i ;ilo.o;i/a ili logika " kreirane su u s-rhu %ruEan/a metoda %utem ko/ih 'i se tre'alo %rou8a-ati esenci/alno .nan/e. >-a /e teori/a %re-lada-ala 1uro%om u sredn/em -i/eku, ali, nara-no, nikada sa s-rhom Fo'ra.o-an/a masaF. >na /o7 u-i/ek %o%rili8no dominira 'ritanskim o'ra.o-an/em -isokoga stu%n/a. Cradicionalni 'ritanski %ristu% 7kolo-an/u odu-i/ek se temel/io na Fesenci/alisti8kornF gledi7tu: da se .aista li'eralno o'ra.o-an/e na/'ol/e moEe %roi.-esti %utem odre?enih oda'ranih %redmeta. Come su -elika 'ritanska s-eu8ili7ta %o%ut >Y;orda i $am'ridge a, kao i -elike F/a-ne 7koleF %o%ut 1atona i 5ug'ya, %ridodali /o7 i odgo-ornost .a moralnu i.o'ra.'u 'udu4ih %ri%adnika %oliti8kih i administrati-nih slo/e-a, kao i onih ko/i 4e ruko-oditi ritanskim Im%eri/em. 2s%rkos %o'ol/7an/u u .adn/ih nekoliko godina, hi/erarhi/a 'ritanskoga klasnog dru7t-a nera.d-o/i-o /e %o-e.ana s ti/ekom o'ra.o-an/a u n/emu: F/a-ne
VERONA A. AAGNESENM
A, Kini /e Konfuci e $3atini#aci a imena Kung 5u T#u, 9to #na!i K'ung u!itel ' pri e 2.REE godina predlagao ne-e teori e -o e su nali-ovaBe onome 9to /e #agovarao "laton, osobito po tome 9to e on #agovarao potrebu da vladare vi glavni sav etnici budu odabrani putem ispita. Konfuci e i n egovi sl edbenici ta-o?er su se #alagali .a i#obra#bu i# "9est um etni!-ih disciplina": rituala, gla#be, streli!arstva, vo:n e bo nih -ola, pisan a i matemati-e. *e?utim, Konfuci e e bio i prvi veli-i -ines-i u!itel -o i e te:io populari#aci i obra#ovan a. , #avr9nom poglavl u ove -n ige vratit >emo se na n egov ut eceW na suvremenu Kinu.
'Ci(ira)o $ Muantum Teaching =Hvantnom $ou0avan)u% a$(ora 4obbi-a DeBor"era, Marka Reardo)a i 5ara' 5i)ger!No$rie. 6>da/a?# A""I) i 4a%o), 7E .o$"d 5(ree(, Need'am Seig'(s, MA N7KF. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
102 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ >a2(o )e )a-bo"-eP 106
7koleF i >Y'ridge .a F-o?eF, Findustri/ska i.o'ra.'aF .a trgo-ce, te temel/na Ftri 5 i.o'ra.'aF .a :0 %osto onih ko/i su doneda-na .a-r7a-ali kao %ol/o%ri-rednici ili radnici. 2 drugim di/elo-ima ,a%adne 1uro%e /e, otkako /e 8e7ki 'isku% i %edagog %o ro?en/u i. Hora-ske *an $omenius 1<:8. godine us%/e7no u-eo su-remene udE'e nike, %re-lada-ao druga8i/i %ristu% o'ra.o-an/u. @eki ta/ %ristu% na.i-a/u enci-3opedi#mom: n/ego-a /e %remisa da sadrEa/ o'ra.o-an/a tre'a ukl/u8i-ati s-o l/udsko .nan/e, %ri 8emu o s-akom %redmetu tre'a/u %osto/ati ilustrirani FudE'eniciF. $omenius /e tako?er snaEno .ago-arao ide/u da 'i do'ro o'ra.o-an/e tre'alo %roi.la.iti i. F%rirodnih .akonaF. osmi7l/en tako da na/%ri/e ra.-i/a tak-e na8ine u8en/a. udu4i da se %rema n/ima u8en/e na/%ri/e od-i/a %utem os/etila, n/ego- /e kurikulum 'io
$o meni use-e teori/e snaEno su ut/ecale na neke as%ekte ;rancuskog o'ra.o-an/a u ra.do'l/u od Mrancuske re-oluci/e, tamo kra/em 18. stol/e4a: 'udu4i da su s-i st-oreni /ednakima, dru7t-o se ne 'i sm/elo di/eliti na -ladare i %odanike. >d 19. stol/e4a, kada /e @a%oleon ona%arte st-orio susta- nacionalnog o'ra.o-an/a, Mrancuska se usredoto8ila na kurikulum ko/i se sasto/ao od -i7e od deset o'-e.nih %redmeta. Lak i danas se od s-akog d/eteta u Mrancusko/, 'e. o'.ira na to ko/u 7kolu %oha?a, o8eku/e da istoga dana nau8i %ot%uno isti kor%us in;ormaci/a kao i s-ako drugo di/ete n/ego-e do'i. @/ema8ka /e tako?er iskoristila mnoge $omeniuso-e teori/e, ali ih /e %ridodala s-o/o/ -lastito/ luteransko"%rotestantsko/ radno/ etici. ,ato i danas %osto/i -elik 'ro/ @i/emaca ko/i %rola.e 7egrto-an/e, %o-e.u/u4i %rakti8nu i.o'ra.'u s akademskim o'ra.o-an/em. *o7 /edan euro%ski %okret dugu/e s-o/e .a8etke $omeniusu i !ristotelo-o/ ;ilo.o;i/i %rema ko/o/ u umu nema ni8ega 7to %ri/e ni/e %osto/alo u os/etilima. Cu /e ide/u dal/e ra.radio *ean"*accues 5ousseau, ;ilo.o; i. 18. stol/e4a, sugerira/u4i da kl/u8 .a u8en/e leEi u ra.-o/u s-ih d/eteto-ih os/etila, u .a%o8in/an/u s konkretnim iskust-ima. Ca/ /e %okret %roc-/etao i .au.eo %o-i/esno m/esto kada su ino-atori %o-e.a li sen#omo u!en e s ranim d e! im u!en em. Pari7ki li/e8nik *ean"Harc"(as%ard Itard i n/ego- u8enik 1douard Deguin %r-i su ra.-ili %o teEini %oredane -/eE'e ko/ima su se %osti.ali dramati8ni re.ultati s d/ecom ko/u se rani/e drEalo mental no .aostalom. N-icarski sl/ed'enik 5ousseaua, *ohann Pestalo..i, mislio /e kako 'i os/etila tre'alo -/eE'ati kro. sukcesi-ne stadi/e u8en/a ;ormalnim -/eE'ama. >nda /e sredinom 19. stol/e4a @i/emac Mriedrich Mroe'el u/edinio 5ousseauo-e i Pestalo..i/e-e ide/e i dodao im neke s-o/e, te osno-ao 7kolu .a -rlo malu d/e"
DR. WllARD DA22ETI direk'or Ae<unarodnog cen'ra ,a rukovo<en&e i obra>o/a)-e'

'U obra1a)-$ ,ko"skim admi)is(ra(orima $ Co"orad$ 7KKN.
109
Za,(o )e )a-bo"-eP
lUO
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Doro('I La9 No"(e
cu. udu4i da se temel/ila na ide/i da d/eca rastu %o%ut c-i/e4a, on /e tu 7kolu na.-ao Kindergarten (-rt .a d/ecu, o%. %re-.). Po8etkom 20. stol/e4a %r-a tali/anska li/e8nica, Haria Hontessori, /e mnoge od s%omenutih ide/a u%otri/e'ila u %raksi kako 'i %oka.ala da /e .a u8en/e na/ -aEni/e ra.do'l/e od ro?en/a do 7este godine. @/en /e re-olucionarni dodatak %rethodnim ide/ama 'ila .amisao da 4e st-aran/e %ra-e okoline, u kriti8nim Fos /etl/i-im ra.do'l/imaF ranoga ra.-o/a omogu4iti da u d/eci %otalrne Feks%lo.i/uSS samostalnog u8en/a. @/eni su re.ultati 'ili /ednako re-olucionarni kao i n/e.ine ide/e: kao 7to 4emo kasni/e -id/eti oni su se sasto/ali od toga da su F.aostalaF %red7kolska d/eca u8ila 8itati, %isati, slo-kati i o'a-l/ati sloEene matemati8ke radn/e. (la-i %rotutrend 'ritansko/ i .a%adnoeuro%sko/ tradici/i .a%o8eo /e u !meri ci, ali se 'r.o %ro7irio i na druge .eml/e. @eki ga na.i-a/u pragmati!nim kurikulumom ili konce%ci/om o'ra.o-an/a usm erenog
na di ete.
*edan od %r-ih ko/i /e u o-om stol/e4u i.no-a %osta-io %itan/e o tome ko/e /e .nan/e na/-r/edni/e, 'io /e Ger'ert D%encer. @/ego- /e odgo-or 'io: F,nan/e ko/e mladima omogu4u/e da se suo8e s %ro'lemima i ko/e ih %ri%rema na r/e7a-an/e %ro'lema ko/e 4e -/ero/atno susresti kao odrasli l/udi u demokratskom dru7t-u.F >-a/ /e odgo-or %reu.eo ameri8ki %ro;esor %edagogi/e *ohn )e#ey i %ret-orio ga u na7iroko %o%ularan %okret. He?utim, unutar te Fna%redneF teori/e ra.-ile su se d-i/e 7iroke stru/e. Prema /edno/ 'i o'ra.o-an/e tre'alo 'iti usm/ereno na di/ete, te 'i kurikulum tre'alo %lanirati tako da se nado-e.u/e na %otre'e s-akog %o/edinog d/eteta. )ruga /e stru/a Fusm/erena na dru7t-oF " n/u %romi8u %edago.i kao 7to /e Paulo Mreire i. Aatinske !merike, ko/i drEi kako /e gla-na s-rha 7kole rekonstrukci/a dru7t-a. @o-i ,eland /e 'io %ionirom ni.a inici/ati-a .a osno-nu 7kolu i %red7kolski odgo/ ko/e se o%4enito mogu sta-iti %od .a/edni8ki naslo- Fusm/erene na di/eteF. Ce su inici/ati-e, me?utim, 'ile sadrEa/no mnogo strukturirani/e od mnogih tako.-anih Fna%rednihF ameri8kih ide/a. 3ao reakci/a na uEasne re.ultate do ko/ih se do7lo u ameri8kim 7kolama %o/a-io se no-i %okret Kulturalne pismenost lQ ko/i /e %okrenuo %ro;esor G. ). Girsch mla?i. 2 n/ego-o/ kn/i.i %od istim naslo-om, 6ultural 4iteracy, on t-rdi kako %osto/i odre?eni srEni kor%us in;ormaci/a ko/i /e %otre'an s-akome da 'i mogao ra.umno ras%ra-l/ati i ra.um/eti s-i/et. >n i n/ego-i kolege *ose%h M. 3ett i *a mes Cre;il su 8ak na%isali R e!ni- -ulturalne pismenosti $The .ictionary of 6ultural 4iteracy', ko/i nosi %odnaslo-: Tto treba #nati svs-i.&meri-snsc $Jhat %very &merican (eeds to KnoS'.
D&eca $?eo)o s *i% 6ive
Ako di-e(e Di/i s kri(ikom, $?i os$Qi/a(i. Ako di-e(e Di/i s )asi"-em, $?i se ($1i. Ako di-e(e Di/i sa s(ra'om, $?i bi(i >abri)$(im. Ako di-e(e Di/i sa sami"o,1$, $?i samo sebe saDa"i-e/a(i. Ako di-e(e Di/i s ismi-a/a)-em, $?i se srami(i. Ako di-e(e Di/i s "-$bomorom, $?i ,(o -e >a/is(. Ako di-e(e Di/i sa s(idom, $?i se os-e1a-$ kri/)-e. Ako di-e(e Di/i s o'rabri/a)-em, $?i se samo*o$>da)-$. Ako di-e(e Di/i $ (o"era)%i-i, $?i se s(r*"-e)-$. Ako di-e(e Di/i s *o'/a"ama, $?i %i-e)i(i. Ako di-e(e Di/i s *ri'/a1a)-em, $?i se "-$ba/i. Ako di-e(e Di/i s odobra/a)-em, $?i /o"-e(i samoga sebe. Ako di-e(e Di/i s *ri>)a)-em, $?i da -e dobro ima(i %i"-. Ako di-e(e Di/i s di-e"-e)-em, $?i o /e"ikod$,)os(i. Ako di-e(e Di/i s *o,(e)-em i *ra/ed)o,1$, $?i da *os(o-e is(i)a i *ra/da. Ako di-e(e Di/i sa sig$r)o,1$, $?i se /-eri $ sebe i o)e oko sebe. Ako di-e(e Di/i s *ri-a(e"-s(/om, $?i da -e s/i-e( m-es(o )a ko-em -e $god)o Di/-e(i. Ako /i Di/i(e s mirom, /a,e 1e di-e(e Di/-e(i s*oko-)o. 5 ?ime Di/i /a,e di-e(eP
10<
>a,(o )e )a-bo"-eP
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
10=
F'o 're5a u*i'i : 7et glavnih teorija*

"""".
@a sre4u, no-a, %eta alternati-a ko/a se danas %o/a-l/u/e kom'inira na/'ol/e od s-ih %rethodnih. Hogu4e /e da s-i us-o/imo s-e in;ormaci/e ko/e na-ode %ro;esor Girsch i euro%ska tradici/a. )anas /e to /ednosta-no /er nam te in;ormaci/e u trenu mogu 'iti na ras%olagan/u u lako dostu%nom o'liku, na ra.ne interakti-" ne na8ine i u ko/em god trenutku to %oEelimo. Cako?er /e %oEel/no da s-atko nakon .a-r7ene 7kole .na 8itati, %isati, %ra-o%is i ra.um/eti osno-e matematike, %o-i/esti, geogra;i/e, ;i.ikalnih .nanosti, gla.'e i %uno, %uno -i7e toga. >d kl/u8nog /e .na8en/a da nasta-imo st-arati -elike akade mike i .nanst-enike. He?utim, .'og ne%rekidnih %rom/ena u dru7t-u /o7 /e i -aE" S,S ni/e da s-atko i. 7kole i.a?e sa s%oso'no74u samostalnog d/elo-an/a, samostalnog u8en/a i samostalnog u%ra-l/an/a -lastitom 'udu4no74u. Co /e mogu4e %osti4i %o-e.i-an/em na/'ol/ega od s-ih susta-a ko/i su se %oka.ali d/elot-o~ima. Hi to -olimo na.i-ati #dravora#ums-im r e9en em. He?utim, s o'.irom na to da su mnogi teoreti8ari man/ka-e teori/e i.digli na ra.inu dogmi, moEda /e to ne#dravora#ums-o r e9en e.
Ese)%i-a"i>am# Za ra>$m)o obra>o/a)-e *o(reb)a -e =ese)%i-a")a -e>gra=. O/a- *ris($* -e >a*o?eo B"a(o), a s )-im obra>o/a)-e s/o-e e"i(2 )as(a/i"a Ve"ika 4ri(a)i-a, dok -e >a 2,:22P/%e'i rad)ike $/e"a 'ra>"i?i(e s$s(a/e.'L', E)%ik"o*edi>am# _2D_V+,"-2[BU07_..aira0doa($ Br"a-22b6L"732L O/a- -e *ris($* >a*o?eo Come)i$s $/e/,i *r/e $dDbe)ike, a /e1i )a e$ro*ski' >ema"-a -o, $/i-ek s"i-edi (a is(a )a?e"a. Mode" $(eme"-e) )a os-e(i"ima i ra)om >a*o1i)-a)-$ obra>o/a)-a# Aris(o(e" -e *r/i (/rdio kako s*o>)a-a )a-*ri-e do"a>i kro> oa<g(i-a22Vari-a%i-e o/oga *ris($*a ra>/i"i s$ 6(ard, seg$i),bRos$ssea.$M Bes(a""o>i, Aroebe" i. Mo)(essori.
~"FS,,FS
7 O. U?e)-e )a ?e(iri ra>i)e
Bragma(i1)i mode" $sm-er2"0.)a di-e(e# Origi)a")o ameri?ko o(kri1e ko-em$ -e *iO)irH2e#'#=',eV8Da)as *os(o-e d/a g"a/)a *ra/%a# -eda) ko-i -e $s'm-e+e' )a *o-edi)o di-e(e, a dr$gi )a =reko)s(r$ira)-e dr$,(/a=. Zdra/ora>$mski *ris($*# 4$d$1i da is(raDi/a)-a i *raksa do"a>e do )o/i' s*o>)a-a, (e b$d$1i da (e')o"ogi-a ?i)i *ris($* i)+orma%i-ama -ed)os(a/)im, >abora/i(e dogm$ i odaberi(e )a-bo"-e od s/i' *ris($*a (e b$di(e o(/ore)i >a i)o/a%i-e.
..^ ,~_
..
= ....
3o/im god se %redmetom ili %redmetima u8enici 'a-ili u s-om o'ra.o-an/u, %ra-a %ro-/era o'ra.o-nog susta-a sutra7n/ice do4i 4e i. n/ego-e s%oso'nosti da u u8enicima %o'udi -rhunski uEitak u8en/a. Co .na8i da 4e %oticati i.gradn/u . u8eni8kog samo%o7to-an/a ko/e /e -italno .a rast i ra.-o/ s-ake oso'e.
, sva-om od usp e9nih sustava -o e smo prou!avali dil em svi eta, Lamo=X \: pou#dan e e bilo na va:ni em m/estu od sadr:a a nastavnog predmeta.
,a one ko/i 'i ina8e %rekinuli 7kolo-an/e /ednako /e -aEna %otre'a .a u8en/em s%oso'nosti suo8a-an/a sa Ei-otom. Co .na8i da/e %otre'an kurikulum ko/i ima 8etiri grane. Co /e kurikulum ko/i nagla7a-a: > Damo%o7to-an/e i ra.-o/ li8nosti, > 5a.-o/ s%oso'nosti -aEnih .a Ei-ot, > 28en/e o tome kako u8iti i kako misliti, > Cako?er i s%eci;i8ne akademske, t/elesne i um/etni8ke s%oso'nosti. @a sre4u, s-i se ti as%ekti mogu mi/e7ati tako da/edan drugoga %otkr/e%l/u/u.
'Osim )abro-a)i' ($ s*ada-$ i ko)+$%i-e/ski is(raDi/a?ki mode" ko-i -e -o, *o*$"ara) $ ki)eskim dr$,(/ima, Sirs%'o/ mode" k$"($ra")e *isme)os(i i Biage(o/a (eori-a i)(e"ek($a")og ra>/o-a kro> +a>e.
77. Tros(r$ka s/r'a $1e)-a

Nkolo-an/e 'i tako?er o%4enito tre'alo imati tri s-rhe: 1. 28en/e s%oso'nosti i .nan/a o s%eci;i8nom %redmetu, te kako se n/ih moEe nau8iti 'rEe, 'ol/e i lak7e.
.14 Revoluci&a u u(en&u
PH\Q~(Z\Q ~~Q)Q ++i"Y2Y)22 -! % U( 2&; 2Xk;DYo XM<;2&<Y 2YX-"<3;

;i"YO;2X:0< [P)""il3
% [l[!J] 2U9&
2;X"2&3U2U2 2Y& ;2;D)++i"X:0< 2Y X:0<2Y++i"i"Yo
ANNE TAY OR !reating The Future D (Stvaranje udu:nosti)
'Uredi"a Dee Di%ki)so), a i>dao A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, As(o) C"i)(o), 4$%ks, E)g"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
a4#o ne naJDolJer
2. 5a.-o/ o%cih konce%tualnih s%oso'nosti " kako se iste ili %o-e.ane konce%te moEe nau8iti %rim/en/i-ati u drugim %odru8/ima. 6. 5a.-o/ oso'nih s%oso'nosti i sta-o-a ko/e se tako?er lako mogu %rim/en/i-ati u s-emu 7to 8inimo.
.P. A gd&e 5is%o 're5ali pou*ava'i:

,\
2 %o-i/esti s-i/eta 7kolo-an/e u u8ionicama -rlo /e no-o. )o7lo /e -ri/eme da F se S.a%itamo /e li to na/'ol/i na8in i'Cli on tre'ao ostatigra~nim na8inom u8en/a. D-/edoci smo 8in/enice da 7kole %osta/u centri .a u8en/e ci/ele lokalne .a/ed nice ti/ekom 8ita-og l/udskog -i/eka, kao i centri .a .dra-st-enu i.o'ra.'u i i.o'ra.'u roditel/a. 3ori7ten/e 7kola samo man/e od 200 dana godi7n/e i to samo nekoliko sati dne-no %redsta-l/a straho-iti gu'itak -ri/ednih sredsta-a i %red" "sta-l/a iskoristi-ost ko/a /e man/a od ID %osto uku%nog ras%oloEi-og -remena. ! ako se 7kole ugla-nom koriste .a /ednosm/ema %reda-an/a, to ugla-nom %red sta-l/a gu'itak i tih ID %osto. 2 kasni/im 4emo %ogla-l/ima ra.motriti -/ero/atnu m/e7a-inu u F7kolamaF 'udu4nosti. @o, .asad /e na/ -aEni/e %ono-no naglasiti kako -e4ina nas na/'ol/e u8i kro. d/elo-an/e i sud/elo-an/e %utem .s-ih os/etila. Cako?er /e .adi-l/u/u4e 7to"seF doga?a kada ci/ele lokalne .a/ednice %ono-no ra.motre s-o/e %otre'e .a u8en/em i %o8nu %reure?i-ati 7kole u skladu s tim %otre" 'ama.
.0. @udi'e 5e, predrasuda i &asno ko%unicira&'e

Hi tako?er snaEno a%eliramo da s-atko tko /e ukl/u8en u o'ra.o-an/e, u8en/e i 7kolo-an/e 'ude 'e. %redrasuda i da s drugima ra.m/en/u/e re.ultate istraEi-a n/a ko/a su do-ela do no-ih otkri4a na %o7ten i /asan na8in i %utem i.no7en/a 8i" n/enica. 5as%rostran/ene edukaci/ske teori/e su, %ri/e nego 7to se doka.alo da su %ogre7ne, uni7tile mili/une d/e8/ih 'udu4nosti. 2 @/ema8ko/ i Itali/i Gitler i Hussolini su .at-orili i.-rsne Hontessori %red 7kolske ustano-e. He?utim, goto-o su /ednaku 7tetu u !merici na%ra-ili oni ko/i su ih %odc/en/i-ali, na 8elu s %ro;esorom Billiamom 3il%atrickom ko/i /e Fmislio kako nasta-nik mora imati totalnu kontrolu nad u8enicimaF. 7F Ceori/a 7-icarskog 'iologa i %sihologa *eana Piageta -/ero/atno /e na/ut/eca/ni/a teori/a indi-idualnog ra.-o/a u o-om stol/e4u. @a temel/u ni.a godina detal/ nih istraEi-an/a on /e t-rdio da se d/eca s-ugd/e, u s-im kulturama, od do/ena8ke do .rele do'i ra.-i/a/u kro. ne%rom/en/i- sli/ed stadi/a intele-tualnog ra.-o/a. FPa i%ak /e doka.ano kako su mnoge Piageto-e t-rdn/e na-odile na kri-e .akl/u8ke, kako su 'ile %o/ednosta-l/ene, a u nekim slu8a/e-ima /ednosta-no neto8"
110 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Za,(o )e )a-bo"-eP
111
ne.F1: Co ni/e %rekinulo n/ego- ut/eca/ na .adrEa-an/e d/e8/ih %otenci/ala u -italnim ranim godinama kada su n/iho-i umo-i 7irom ot-oreni .a %roc-at u8en/a. W
$ako 5is'e *isa"i na &ednos'avan na*in prov&eri'e svo& Indeks %agleM
DrE .nanst-ene metode leEi u tome dase teori/e %ro-/era-a/u u %raksi i to u s-im mogu4im alternati-ama. Hi -/eru/emo kako se o'il/eE/e do'rih istraEi-an/a -idi i u s%oso'nosti da se /asno %renesu re.ultati do ko/ih se do7lo, kao i da se na temel/u /ednog as%ekta istraEi-an/a, ne donose s-eo'uh-atna r/e7en/a .a c/eloku%no o'ra.o-an/e. >'ra.o-an/e /o7 u-i/ek %ati od d-ostruke 'olesti: lo7e %rakse utemel/ene na ne%ot%unim istraEi-an/ima i nes%oso'nosti da se /asno ra.m/en/u/u otkri4a ko/a o%o-rga-a/u stare mito-e. +e4i na do'rih metoda u8en/a %redsta-l/a .dra-ora.umske metode. D-ako malo di/ete %rirodno u8i mnogima od tih metoda. Pa i%ak, -elik dio %edagogi/ske teori/e skri-en /e u r/e8niku ko/i /e taka- da se roditel/i i u8enici, ko/ima su te in;ormaci/e na/%otre'ni/e, radi/e Fiskl/u8u/uF nego da ga %oku7a/ u ra.um/eti. Lini se da ta/ trend u F%edagogi/iSS ras%rostran/eni/i nego u 'ilo ko/o/ drugo/ struci, osim moEda u medicini i %ra-u. (oto-o s-akog %ro;esionalnog %isca danas u8e Indeksu magle (engl, Mog IndeY) kako 'i on s-o/a d/ela u8inio lakima .a 8itan/e. Ca/ ih indeks u8i da koriste /ednosta-ne ri/e8i, akti-ne glagole i kratke, /asne i konci.ne re8enice. D-aki do'ar /a-ni go-ornik odrasta s modelom 'i-7eg 'ritanskog %remi/era Binstona $hurchil1a. >n /e Fgurao ri/e8i u 'itkuF: FI8i 4emo do kra/a. orit 4e mo se u Mrancusko/. orit 4emo se na morima i oceanima. orit 4emo se na %laEama, na %ol/ima, na ulicama, na 'rdima. @ikada se ne4emo %redati.F )akle, mi iskreno %lediramo na one ko/i su do-eli do nekih %rom/ena ko/e su %otre'ne u u8en/u ili su ih istraEi-ali: molimo -as, s/etite se $hurchilla i gurnite s-o/e ri/e8i u akci/u " /ednosta-no i o7tro " kako 'iste s-i/et %otakli na %rom/ene.
Da bis(e *isa"i -as)o i dobro, o*1e)i(o $*o(reb"-a/a-(e kra(ke ri-e?i i kra(ke re?e)i%e. Kako bis(e *ro/-eri"i -as)o1$ /a,eg *isa)-a#
6>bro-i(e ko"iko ri-e?i *ros-e?)o koris(i(e $ re?e)i%i. Kako bis(e (o $s(a)o/i"i *ro/-eri(e bi"o ko-i' 7 Ti' 7 ri-e?i *odi-e"i(e s bro-em $*o(ri-eb"-e)i' re?e)i%a.
ri-e?i ko-e s(e )a*isa"i $ )ekom i>/-e,(a-$ i"i *ism$.
Bo(om i>bro-i(e ko"iko =s"oDe)i'= ri-e?i s(e $*o(ri-ebi"i )a s/aki' 7 )a*isa)i' ri-e?i H=s"oDe)e= ri-e?i s$ s/e o)e ko-e ima-$ (ri i"i /i,e s"ogo/a ! *ri(om )e bro-i(e ri-e?i s /e"ikim s"o/ima3. Zbro-i(e (a d/a re>$"(a(a i o)da i>ra?$)a-(e ?e(iri dese(i)e od (og re>$"(a(a. To -e /a, 6)deks mag"e. Na *rim-er# ako ima(e *ros-ek od N ri-e?i $ re?e)i%i i dese( s"oDe)i' ri-e?i )a s/aki' 7 ri-e?i, /a, -e >bro- 3 . Te(iri dese(i)e od (oga -e 7N. To -e /a, 6)deks mag"e.
Rea"er's 9igest ima 6)deks mag"e ko-i i>)osi i>meQ$ O i K. Taso*is Time ima i)deks od oko 77. Ako ima(e i)deks /i,i od 73, (e,ko /as -e ?i(a(i. Ci(ira) i C'$r%'i""o/ go/or ima s$*ro()o (ome 6)deks mag"e ko-i i>)osi 3MN. O/a k)-iga, i>$>e/,i di-e"o/e $ ko-ima se %i(ira-$ dr$gi a$(ori, ima o*1e)i(i 6)deks mag"e ko-i i>)osi i>meQ$ O i 7 .
D <utitno se slo:iti s time da "/0T/B% odre?eni stadi i u ra#vo u mo#ga, t elesnom ra#vo u -ao i u ra#vo u u!en a putem os etila, a to >emo i istra:ivati. "iageto vo na gore nasl e?e u obra#ovnom sustavu le:i u tome 'Tto se n egova teori a -oristi -ao opravdan e .a to da se mala d eca ne i#la:u is-ustvima pri e no 9to n ihova os etila nisu ra#vi ena u onom stupn u -o i e idealan .a u!en e odre?enog materi ala.
W0ose*' Bear( i 0im R. MINamara $ The 8e Nealan" Oan"*oo' o+ Eu*lic Relations =8ovo3elan"s'om $riru0ni'u >a o"nose s )avno/,u%, ko-eg s$ i>da"i Mi66s B$b"i%a(io)s, Lo9er S$(i, Ne9 Zea"a)d H7KOG3, *ri*is$-$ i>$m 6)deksa mag"e Rober($ .$))i)g$, -ed)om ameri1kom bi>)isme)$.
112
VaE *aro5ni%o,ak>
3. *og"a/"-e# U*o>)a-(e s/o- ?$des)i mo>ak ====== o 6ma (ri"i-$) mo>go/)i' s(a)i%a $k"-$?$-$1i# L 7 L K O mi"i-ardi ak(i/)i' Di/?a)i' s(a)i%a i"i )e$ro)a mi"i-ardi dr$gi' s(a)i%a ko-e =s"-e*"-$-$=, 'ra)e i i>o"ira-$ ak(i/)e s(a)i%e. mi"i-ardi )e$ro)a moDe se ra>gra)a(i do N . =gra)a=.
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Na s/akom od (i' 7
O 6ma ?e(iri ra>"i?i(a mo>ga $ -ed)ome# L 6)s(i)k(i/)i mo>ak.
L =4a"a)sira-$1i mo>ak=. L Emo%io)a")i mo>ak. L 6 /a,$ >a*a)-$-$1$ kor$ mo>ga. O 6ma d/i-e s(ra)e ko-e $sk"aQe)o rade# L Va, "i-e/i =akademski= mo>ak. L Va, des)i =krea(i/)i= mo>ak. O Vodi ''(e"e+o)sk$ ra>m-e)$= ko-a *re)osi mi"i-$)e *or$ka )a sek$)d$ i>meQ$ "i-e/e i des)e s(ra)e. O 6ma m)ogo ra>"i?i(i' =%e)(ara i)(e"ige)%i-e=. O Radi )a )a-ma)-e ?e(iri ra>"i?i(e /a" )e d$Di)e. O Nad>ire *ri-e)os)i s$s(a/ ko-i /r"o br>o ,a"-e kemi-sko!e"ek(ri?)e *or$ke $ s/aki dio /a,ega (i-e"a. O DrDi k"-UT /a,e osob)e re/o"$%i-e $ $?e)-$.
Vi s'e vlasnik na&sna6ni&eg ra%$)a"a na svi&e'u

>n ni/e %uno -e4i od -elikog gre/%a. >n /e %uno man/i od srca salate. Aako ga moEete drEati u /edno/ ruci. >'i8no teEi -i7e od tri ;unte =F.5GG grama). I%ak on /e nekoliko tisu4a %uta mo4ni/i od na/snaEni/eg ra8unala na s-i/etu. I sa/e -a7: mo.ak ko/i 8ini -as i druge l/ude toliko /edinst-enima. +inska mu7ica ima 100.000, akti-nih moEdanih stanica. Hi7 ih ima :)mili/una. Ha/mun l> mili/ardi. ! -i ih od ro?en/a imate oko 100 mili/ardi. 6 >d na/rani/ih dana -a7ega Ei-ota te stanice st-ara/u no-e -e.e .a u8en/e ili si" na%se i to ne-/ero/atnom 'r.inom od 6 mili/arde na sekundu,F Ce su -e.e kl/u8ne .a snagu mo.ga. ,a us%ored'u recimo kako su u %r-a tri dana s-emirskog %uto-an/a i.nad %o-r7ine Harsa 199=. godine, mili/uni korisnika ost-arili 200 mili/una Internet F%ogodakaF kako 'i %ratili ta/ %ut. +a7 mo.ak moEe us%osta-iti 1: %uta -i7e no-ih -e.a u sekundi nego 7to to mogli ost-ariti s-i s-/etski korisnici Interneta u tri dana. @itko ne koristi -i7e nego d/eli4 te .adi-l/u/u4e s%oso'nosti. ! s-ako " dne-no .nanst-enici otkri-a/u s-e -i7e o tome kako %o'ol/7ati ta/ %roces. $itira/u4i neuro%sihologa *eri/a *ano#skog, 5onald 3otulak, u , unutra9n osti mo#ga $Fnside the Brain', saEima ne-/ero/atnu 'r.inu istraEi-an/a mo.ga u %roteklom desetl/e4u: FD-e in;ormaci/e ko/e
ste nau8ili %ri/e d-i/e godine su danas stare. @euro.nanost ... /e u eks%an.i/i nalik na eks%lo.i/u.F Psiholog i stru8n/ak .a %am4en/e Cony u.an kaEe: F+a7 se mo.ak sasto/i od trili/una moEdanih stanica. D-aka /e moEdana stanica nalik na ;enomenalno slo Eenu malu ho'otnicu. D-aka ima sredi7te, ima mnogo grana, a s-aka grana mno"
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U*o>)a-(e s/o- 1$des)i mo>ak ../
119
go s%o/nih to8aka. D-aka od tih mili/ardi mo.go-nih stanica mnogo /e %uta snaEni/a i so;isticirani/a od -e4ine dana7n/ih s-/etskih ra8unala. D-aka od tih stanica s%a/a, o'uh-a8a, stotine tisu4a drugih stanica. 6 one %renose in;ormaci/e na%ri/ed i na.ad. @/ih su .-ali 8aro'nim tkala8kim stanom, na/.a8udni/e sloEenom, %redi-nom st-ari ko/a %osto/i. ! s-aka oso'a ima /edan taka- tkala8ki s(a).'P >d tih trili/un mo.go-nih stanica, oko /edna desetina se sasto/i od akti-nih neurona ili Ei-8anih stanica. D-aka /e s%oso'na ost-ari-ati do 20.000 ra.li8itih -e.a s drugim stanicama. 2 kn/i.i 8adivl u u>i
mo#a- $The &ma#ing Btsin%, stan;ordski s-eu8ili7ni %ro;esor 5o'ert >mstein kaEe kako /e mogu4i 'ro/ -e.a -/ero/atno -e4i od 'ro/a atoma u s-emiru.F
Dumn/ate u toT >nda ra.mislite 7to 'i se dogodilo kada 'iste u.eli samo deset s-akodne-nih st-ari " %rim/erice, %r-ih deset st-ari ko/e ste u8inili /utros " i kom'inirali ih u s-e mogu4e ni.o-e. 5e.ultat 'i 'io 6,<28.800 ra.li8itih kom'inaci/a. 2.mite 6" st-ari, %o-eEite ih i 'ro/ mogu4ih kom'inaci/a i.nosit 4e 69,91<.800! Dada %oku7a/te kom'inirati 100 mili/ardi stanica na s-e mogu4e na 8ine " %ri 8emu s-aka moEe ost-ariti do 20.000 ra.li8itih -e.a " i do'it 4ete %ri'liEnu sliku kreati-nog ka%aciteta -a7eg -lastitoga mo.ga. 3ako 4ete na/'ol/e iskoristiti n/ego-e s/a/ne s%oso'nostiT u.an %i7e: F@a/'ol/e 4ete iskoristiti s-o/ mo.ak ako na/%ri/e %rou8ite 7to on %redsta-l/a. Pr-a st-ar ko/u tre'ate u8initi /e da otkri/ete od 8ega /e gra?en. Potom kako radi. 3ako ;unkcionira %am4en/eT 3ako ;unkcionira koncentraci/aT 3ako d/elu/u kreati-ni %rocesi mi7l/en/aT )akle, -i doslo-ce %o8in/ete is%iti-ati i istraEi-ati sami se'e.F ,a%o8nite to istraEi-an/e i i.nenadit 4ete se:
VaEa (e'iri %o,ga u &edno%e
VaE %o,ak i%a .11 %ili&ardi ak'ivni8 s'anica od ko&i8 svaka i%a do P1.111 ve,a
Ilustraci/a i. kn/ige Conya Du.ana #s'oristite svo) mo3a' na)*ol)e /to mo+ete =-a'e The -ost 1f Lour -in"% kolu /e i.dao Pan, Aondon. Ilustraci/a /e %retiska na s do.-olom Conya Du.ana.
Kao prvo, imate !etiri mo#ga u ednome " na tri ra.li8ite ra.ine, od na/gorn/eg di/ela do moEdanog de'la, s 8et-rtim na7i-enirn odostraga. "otom, va9 mo#a- ima dvi e strane. D-aka nad.ire ra.li8ite ;unkci/e i o'ra?u/e in;ormaci/e na ra.li8it na8in, Te su strane pove#ane ednim #adivB u u>im ele-troni!Bdm i -emi s-im rele nim sustavom -o i sam po sebi ima 3 mili una a-tivnih :iv!anih stanica. Ca/ susta- %renosi uokolo in;ormaci/e -rlo -elikom 'r.inom, %o%ut multinacionalne automatske tele;onske centrale. *i danas ta-o?er v eru emo -a-o svat-o od nas raspolate s mnogo ra#li!itih "sredi9ta inteligenci e" u svome mo#gu. He?utim, samo ri/etki od nas ra.-i/a/u ne7to -i7e od malog d/eli4a tih latentnih
s%oso'nosti.
Ca9 mo#a-radi na na man e !etiri ra#li!ite ele.-tri!ne valne du:ine " %o%ut 8etiri ra.li8ite radio stanice ili tele-i.i/ska kanala. (a napredni i dio va9ega mo#ga ima 9est ra#li!itih slo eva.
Va, mo>ak ima oko 7 mi"i-ardi ak(i/)i' )e$ro)a i"i Di/?a)i' s(a)i%a. Kako bi mo>ak sk"adi,(io i)+orma%i-e )a s/ako- )-ego/o- s(a)i%i, kao )a dr/e($, ras($ gra)e# $ s/ako- s(a)i%i ima do
N .
de)dri(a ko-i )a"ik$-$ )a gra)e.
5/aki )e$ro) -e *o*$( mo1)og ra?$)a"a. 6 s/aki se s dr$gim s(a)i%ama s*a-a (ako da *$(em akso)a ,a"-e e"ek(ri?)o!kemi-ske *or$ke.
11<
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U*o>)a-(e sVO- %$aesm mo>a"b
;e' &edins'veni8 l&udski8 7unkci&a

Ci ta-o?er imate a-tivni sv esni mo#a- i podsv esni mo#a-. ! mnogo od .nan/a ko/aus-a/ate nau8en a su %ods-/esno.:
2. -eliki ri.ik %ret/eranog %o/ednosta-l/i-an/a moEemo re4i:
Ca9 don i mo#a- " ili motdano deblE " -ontrolira mnoge od va9ih instin-ata, -ao 9to su disan e ili rad srca. 0redi9n i dio va9ega mo#ga -ontrolira va9e emoci e. ,nanst-enici ta/ dio mo.ga na.i-a/u limbi!-im susta-om " od latinske ri/e8i limbus ko/a .na8i Fo-ratnikF ili F%rstenF " /er on %o%ut o-ratnika o'a-i/a
moEdano de'lo.
Ca9 gorn i mo#a- vam omogu>ava da mislite, govorite, re.onirate i stvarate.

,nanst-enici ta/ dio mo.ga na.i-a/u corte; " 7to na latinskom .na8i FkoraF.
/dostraga imate pri9iven i cerebellum -o i igra -l u!nu ulogu $ pohrani "mi9i>nih s e>an a": st-ari ko/e %amtite i.-o?en/ em nekih .ada4a, %o%ut -oEn/e 'icikla ili igran/a 'ilo ko/eg s%orta.
)a 'iste %ohranili, .a%amtili i dos/etili se in;ormaci/a -i istodo'no koristite mnogo ra.li8itih di/elo-a mo.ga. D-aki od tih 8initel/a ima -aEnu ulogu u tome kako -i koristite s-o/u ugra?enu snagu u us%ored'i s ko/om /e snaga 'ilo ko/eg ra8unala %atul/asta. ,adatak o-e kn/ige ni/e da se u%u7ta u religio.ne ras%ra-e. He?utim, .adi-l/u/u4a snaga -a7ega mo.ga moEe -rlo do'ro %osluEiti kao .a/edni8ka osno-ica .a kreacioniste i e-olucioniste. >ni ko/i ima/u du'oka temel/na religi/ska u-/eren/a mogli 'i sas-im o%ra-dano t-rditi da sloEenost l/udskog mo.ga i uma, .a /edno s du7om, %redsta-l/a -rhunac st-aran/a. D-a ostala 'i4a ima/u mo.go-e ko/i su krEl/a-i u us%ored'i s l/udskim mo.gom. D druge strane, mnogi .nanst-enici t-rde kako su l/udi kra/n/i re.ultat e-oluci/e ko/a /e tra/ala dul/e od 8etiri mili/arde godina.F >ni kaEu da ,eml/a %osto/i toliko dugo. Prema to/ teori/i, u %r-ih se mili/ardu godina nisu niti %o/a-ili %ri" miti-ni o'lici Ei-ota. ,nanst-enici danas -/eru/u da su st-oren/a %o8ela ra.-i/ati mo.go-e, kao i kral/eEnice i Ei-8ane susta-e ko/i ih %o-e.u/u, tek %ri/e :00 mili/una godina. Lak i danas %olu%rimiti-na st-oren/a ko/a nema/u kral/eEnicu, %o%ut kamenica ili /astoga, ima/u -rlo /ednosta-ni Ei-8ani susta- ko/i se sasto/i samo od nekoliko tisu4a Ei-8anih stanica.F He?utim, kod kral/ eEn/aka/e susta- ko/i se sasto/i od mo. ga i Ei-8anog susta-a %uno sloEeni/i. Lak i mo.ak 7takora ima na mili/une stanica ko/e su na m/estima gd/e su %o-e.ane s n/ego-im 'rko-ima /ako ra.-i/ene. D-e su to ;unkci/e kore mo.ga, te .ato kada imate o7te4eni korteks, imat 4ete i gu'itak neke od tih ;unkci/a. !ko 'iste secirali s-o/ mo.ak, na 'a.i lu'an/e na7li 'iste /edan dio ko/i /e goto-o identi8an onome ko/i %osto/i kod gu7tera, krokodila ili %tice. ,'og tog ra."
Sposo5nos' uspravnog 8oda. ;os'o&an&e opo,ici&e palca i yb ka6iprs'a.
Sposo5nos' govoren&a i pisan&a. Sposo5nos' ra,u%i&evan&a govora.2 Sposo5nos' (i'an&a. X

.LENN DOMAN >hat T? 9o >ith Lour Brain@#n)ure" 5hil"D =7to u0initi s ")etetom 'o)e ima o/tePen)e mo3ga%
'6>da/a?# T'e 5e"(er 5abI Bress, OO 7 5(e)(o) A/e)$e, B'i"ade"*'ia, BA 7K77O. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
77O Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Ra,ine %o,ga
.:
U*o>)a-(e s/o- 1$des)i mo>ak

77K
1
loga neki su ga mnogih temel/" n/iho-im n/en re%tilski sekunde %ri/e I.nad -a7eg .ato 7to naliku/e to%lokr-nih mu nadodali Ca/ kako s/e4an/a. dio 4emo 3ada
.nanst-enici na.-ali Fre%tilskimSF mo.gom. Ca/ dio mo.ga nad.ire -rlo /ednosta-ne, ali -aEne ;unkci/e %o%ut disan/a, rada srca i nih instinkata. !ko u%alite s-/etlo s-aki 4e se kukac ko/i se na?e u'li.ini uko%ati kao mrta-. *ako 4e s-/etlo odmah %oslati signal si4u7nim re%tilskim mo.go-ima. !ko se -o.ite %rema %tici ko/a sto/i na cesti ona 4e odlet/eti samo trenutak %ri/e no 7to /e udarite /er mo.ak ima ugra?eni %rogram .a 'i/eg. D/etite se toga kada sl/ede4i %ut 'udete %oku7a-ali mlatnuti muhu " ona 4e %o'/e4i samo d/eli4 no 7to /e %oklo%i muhomlat. moEdanog de'la nala.i se druga ra.ina -a7eg mo.ga. Ca/ se lim 'i8ki susta- 8esto na.i-a i Fstarim mo.gom sisa-acaF " gla-nom di/elu mo.go-a drugih sisa-aca. ,nanst-enici kaEu kako se ta/ dio mo.ga %o8eo ra.-i/ati %ri/e 200 do 600 mi li/una godina " s %o/a-om %r-ih sisa-aca ili Ei-otin/a ko/e su se hranile sisan/em. >ni kaEu kako su sisa-ci i dal/e .adrEali s-o/ Fre%tilskiF mo.ak, ali su no-i. mo.ga %rogramira no-oro?en8e " /an/e ili 7tene " da goto-o odmah %o ro?en/u instinkti-no sis a s-o/u ma/ku. Cako?er /e .na8a/no, -id/eti kasni/e, da su emociona1ni i s%olni centri -a7ega mo.ga -rlo usko %o-e.ani s di /elo-ima mo.ga ko/i se 'a-e %ohran/i-an/em ste emocionalno ukl/ u8eni 'ol/e %amtite " kao, %rim/erice, s-o/u %r-u l/u'a-.
@a -rhu lim'i8kog susta-a sm/e7ten /e d-ostrani -eliki mo.ak sa s-o/om rnoEdanom korom ko/a s-e %okri-a %o%ut .guE-anoga %okri-a8a. Ca/ korteks /e de'eo samo oko 6 milimetra (oko /ednu osminu in8a). He?utim, on ima 7est slo/e-a, od ko/ih s-aki ima druga8i/u ;unkci/u, a tako?er ima i nekoliko ra.li8itih FIo'usaF ili sredi7ta u ko/ima o'ra?u/e in;ormaci/e ko/e dola.e i. %o/edinih os/etila i na n/ih reagira. Co /e dio -a7eg mo.ga ko/i l/ude 8ini /edinst-enom -rstom. 22. Na d)$# MoDda)o deb"o, ko-e se )a"a>i $ b"i>i)i /r'a /a,ega /ra(a, )a>i/a se -o, i =re*(i"ski= mo>ak ! >a(o ,(o )a"ik$-e mo>go/ima '"ad)okr/)i' re*(i"a. O) ko)(ro"ira m)oge od /a,i' i)s(i)k(i/)i' +$)k%i-a *o*$( disa)-a. U sredi,($# 6a/ =s(ari mo>ak sisa/a%a= ! ko-i )a"ik$-e mo>go/ima os(a"i' (o*"okr/)i' sisa/a%a. O) ko)(ro"ira /a,e emo%i-e, /a,$ s*o")os(, (e ima k"-$?)$ $"og$ $ /a,em *am1e)-$. Na /r'$# 6a/ =kor(eks= Hkora3, ko-$ koris(i(e >a ra>mi,"-a)-e, govore)-e, g"eda)-e, s"$,a)-e i s(/ara"a,(/o. O/d-e )i-e *rika>a)# ?e(/r(i =mo>ak= i"i %erebe""$m. Bog"eda-(e i"$s(ra%i-$ )a s(ra)i 7NN. 6"$s(ra%i-a -e *re$>e(a i> k)-ige Lour 5hi;"'s Kro ing -in" =Ra3vo) uma va/eg ")eteta% a$(ori %e 0a)e M. Sea"I ko-$ -e i>dao Do$b"edaI, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3.
b i
Ne$ro)i, de)dri(i, gUa s(a)i%e i s$s(a/ i>o"a%i-e

D-aki od na7ih 100 mili/ardi akti-nih neurona sam /e %o se'i -irtualno ra8unalo. D-aki /e neuron s%oso'an ra.granati se u od 2.000 do 20.000 ogranaka ko/i se na.i-a/u dendritima, a -rlo su nalik granama dr-eta. D-aki od n/ih %ohran/u/e in;ormaci/e i %rima ula.ne in;ormaci/e i. ostalih stanica. D-aki neuron, .au.-rat, ci/elim mo.gom i ci/elim ti/elom %renosi s-o/e -lastite %oruke u. duE gla-nih %ute-a %o.natih %od na.i-om aksoni. D-aki /e akson %rekri-en Frni/elinskornF o-o/nicom. >na/e -rlo nalik i.olaci/i na elektri8nim Eicama. Nto /e 'ol/a o-o/nica ili i.olaci/a, to 4e se %oruke FEicamaF 'rEe %renositi:do 100 metara u sekundi.
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
120
$*o>)a0"e 5VU3 biUU=O.76 '=U .^.^^ =
)endriti su, %ak, okruEeni s 8ak i do 900 mili/ardi Fgli/aF stanica ko/e FdrEe na oku%uF ra.li8ite di/elo-e mo.ga. D-i s%omenuti di/elo-i su %o-e.ani i sa8in/a-a/u %rirodno ra8unalo ko/e /e /edinst-eno u l/udsko/ %o-i/esti " ako ga uo%4e moEemo .-ati ra8unalom, /er to -i7e naliku/e/ednom samoo'na-l/a/u4em ekosusta-u. !ko nau8ite kako koristiti s-e di/elo-e -a7eg .adi-l/u/u4eg mo.ga, re.ultati 4e -as .a%an/iti. Cony u.an kaEe kako 4ete, ako ste se .aista .a to odlu8ili, .a %o8etak mo4i dne-no s lako4om %ro8itati 8etiri kn/ige. I to ne ih samo %ro8itati, -e4 i .a%amtiti 7to ste %ro8itali. Pa sad, 8etiri kn/ige %ros/e8ni u8enik 8ita godi7n/e " ili 'i ih 'arem tre'ao %ro8itati ti/ekom /edne godine. u.an kaEe: F,amislite na8as da 8etiri 8lana /edne o'itel/i %o8nu %rou8a-ati isti %redmet, te da s-atko od n/ih dne-no %ro8ita 8etiri kn/ige i. tog %redmeta. Po tom, da s-atko od n/ih sta-i na/ -aEni/e in;ormaci/e i. tih kn/iga na 7arenu 2mnu kartu, kako 'i se lako mogle .a%amtiti gla-ne st-ari. !ko ti l/udi ra.mi/ene s-o/e 2mne karte, kra/em dana 'i s-atko od n/ih mogao us-o/iti in;ormaci/e i. 1< ra. li8itih kn/iga. ! to /e koli8ina ko/u 'i %ros/e8ni u8enik %ro8itao u 8etiri godine.F *e li to te7ko %osti4iT u.an odgo-ara da uo%4e ni/e te7ko, ako nau8ite kako mo.ak ;unkcionira. >n /e st-arno i.-rstan alat. F2.mimo, %rim/erice, l/udsko oko ko/e /e samo /edan mali dio mo.ga. Po%ut samog mo.ga i oko /e %uno mo4ni/e nego 7to smo mi to ikada sh-a4ali. )anas .namo kako s-ako oko sadrEi 160 mili/una %ri/emnika .a s-/etlo ko/i u sekundi mogu %rimiti na trili/une ;otona. Co /e %o%ut 'um! +idim no-i %ri.or %lanina i mogu ga u sekundi us-o/iti u s-o/ n/ego-o/ %ot%unosti. )akle, /edna stranica u o'i8no/ sta ro/ kn/i.i ne %redsta-l/a nikaka- %ro'lem kom'inaci/i oka i mo.ga. 5adi se samo o tome da mi nismo nau8ili kako te iste -idne s%oso'nosti iskoristiti .a 8itan/e.F
Anoge /rs(e i)(e"ige)%i-a
Br2+es2r So9ard ..222)er sa 5/e$?i"i,(a Sar/ard drDi kako *os(o-i )2-22):e osam ra>"i1i(i' /rs(a i)(e"ige)%i-a ko-e s$ *rika>a)e )a gor)-o- s"i%i. Brimi-e(i(e k2ko o.2 $-edi)-$-e =*ros(or)$= i =/i>$a")$= i)(e"ige)%i-$. N226 =' d2$g2 o(k)2", $k"-$.?$-$1i i a$(ore o/e k)-ige, kako m)ogi "-$di k2-" s$ 0aki $ -ed)o< od OVi' s*osob)os(i )is$ )$>)o -aki i $ dr$good )-i'. 5."i?2o (2m2, )eki drDe kako -e =*rirod)-a?ka i)(e"ige)%i-a= /i,e s*e%i+i?)i s#77 2%e):2. M2.2$(i2, mode" *ro+esora .ard)era i>/rs(a) -e -er *oma>e "de)(i+ika%"< 0aki' s(ra)a i s(i"o/a $?e)-a odreQe)i' *o-edi)a%a. "6$s(ra%i-a-e *re$>e(a i> k)-ige Kalina Rosea -aster tt <aster =7avla"a% *r+e% ko-$ -e i>dao A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems As(o) C"i)(o), AI"esb$rI, 4$%ks, E)g"a)d. '
Anogo vaEi8 ra,li*i'i8 2cen'ara in'eligenci&e2

!ko %itate har-ardskog %sihologa %ro;esora Go#arda (ardnera on 4e -am re4i kako /e -a7a -idna s%oso'nost samo /edna od -a7ih mnogo'ro/nih Finteligenci/aF.F >n/e godinama anali.irao l/udski mo.ak i
n/ego- ut/eca/ na o'ra.o-an/e. @/ego-i su .akl/u8ci /ednosta-ni, ali /ako -aEni.
KardF3er t-rdi -a-o svat-o od nas raspola:e s ne-oli-o ra#li!itih tipova inteligenci e. )-a od n/ih /ako se ci/ene u tradicionalnom o'ra.o-an/u. /n prvi od n ih na#iva lingvisti!-om inteligenci om i tu podra#umi eva: sposobnost !itan a, pisan a i -omuniciran a ri e!ima. Ca /e s%oso'nost, o8igledno, /ako ra.-i/ena kod %isaca, %/esnika i
go-ornika.
.rugi /e tip logi!-a i"i matemati!-a inteligenci a: na9a sposobnost rasu?ivan a i rYHunan a. >na /e na/ra.-i/eni/a kod .nanst-enika, matemati8ara, %ra-nika
i sudaca. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U*o>)a-(e s/o- ?$des)i mo>ak 7N3

ARONTALN6 i"i CEoN6 RECAN0
7NN
+e4ina tako.-anih testo-a inteligenci/e tradicionalno se usm/erila na ta d-a dara. +e4ina o'ra.o-an/a dil/em s-i/eta tako?er se koncentrira na te d-i/e s%o so'nosti. He?utim, (ardner smatra kako nam /e to dalo iskri-l/en i ograni8en %ogled na na7 %otenci/al .a u8en/e. 2 s-o/im ranim %ionirskim rado-ima on /e na'ro/ao /o7 %et drugih %o/edina8nih Finteligenci/aF:
Kla#bena inteligenci a: ta /e inteligenci/a, o8igledno, /ako ra.-i/ena u skladatel/a, dirigenata i -rhunskih gla.'enika, od eetho-ena do Auisa !rmstronga. "rostoma i vi#ua3na inteligenci a: -rsta s%oso'nosti ko/u koriste arhitekti, ki%ari, slikari, na-igatori i %iloti. >na, %rema autorima o-e kn/ige, .a%ra-o %redsta-l/a d-a od-o/ena o'lika inteligenci/e. Kinesteti!-a ili t elesna inteligenci ll: -rlo /e ra.-i/ena u s%orta7a, %lesa8a, gimnasti8ara, a moEda i kirurga. Fnterpersona3na inteligenci a: s%oso'nost odno7en/a s drugim l/udima i ko/a %redsta-l/a s%oso'nost ko/a /e i.gleda %rirodna .a %roda-a8e, moti-atore i %rego-ara8e. Fntrapersona3na ili introspe-tivna inteligenci a: s%oso'nost u-ida, %o.na-an/a se'e. +rsta s%oso'nosti ko/a nekim l/udima da/e i.-rsnu intuici/u. +rsta s%oso'nosti ko/a -am omogu4u/e da .aronite u
ogromnu 'anku in;ormaci/a %ohran/enu u -a7em %ods-/esnome umu. !li to nisu samo o'i8ne ar'itrarne ;unkci/e ko/e /e %ro;esor (ardner i.mislio .a doktorsku disertaci/u, >n kaEe kako su o%eraci/e mo.ga i istraEi-an/a %oka.ali da su neke od tih Finteligenci/aF ili s%oso'nosti locirane u ra.li8itim di/elo-ima na7ega mo.ga. !ko /ako o7tetite ta/ dio mo.ga mogli 'iste i.gu'iti tu odre?enu s%oso'nost. ,ato /e mogu4e da moEdani udari ut/e8u na s%oso'nost hodan/a ili go-ora, o-isno o tome ko/i dio mo.ga su %ogodili. Pro;esor (ardner danas misli kako %osto/i /o7 /edna inteligenci/a: F%rirodn/a8kaF, Co 'i 'ila s%oso'nost da se radi i uskla?u/e s %rirodom. !utori o-e kn/ige misle kako 'i n/u 'ilo 'ol/e gru%irati s nekoliko drugih ti%o-a stilo-a u8en/a o ko/ima se go-ori u 10. %ogla-l/u.`
Di-e"o/i mo>ga ko-i oba/"-a-$ ra>"i?i(e +$)k%i-e# BREARONTALN6 KORTEK5 ko-i se ba/i mi,"-e)-em. MOTOR6TK6 KORTEK5 ko-i )ad>ire ak(i/)os(. . TEMBORALN6 RECAN0 ko-i *reds(a/"-a govorni %e)(ar mo>ga. BAR60ETALN6 RECAN0 ko-i bara(a /a,om*ros(or)om s*osob)o,1$. OKC6B6TALN6 RECAN0 ko-i *reds(a/"-a /a, /id)i %e)(ar. CERE,4EL2U2 H:6i ma"i mP>ak3, ko-i igra k"-$?)$ $"og$ $ *ri"agoQa/a)02 dr##Ma)0a 6 2a/)2(e>e. O) (akoQer d-e"$-e *o*$( =a$(or)a(s2og .2""o.(a 2ada 6>Iod"mo )a$?e)e +$)k%i-e kao ,(o s$ /oD)-a bi%ik"a 666 *isa)-e )a *isa1er) s(ro-$. =PUVAR VR2TA=# mi $. s(/ari.im2m2 (ri =%$/ara /ra(a=# amigda"e, 222oka,2*$s 6 ka$da")$ 0e>gr$ 6 76# o)r ra>/ode /aD)e *or$ke $ ra>"iCi(e di-e"o/e mo>ga.
"6$.s(ra%i-a i> k)-ige 0a)e M. Sea"I Lour 5hi;"'s Kro ing -in" =RaN61J uma va/eg ")eteta% ko-$ -e i>dao Do$b"edaI, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3.
A*odel profesora Kardnera ne obuhva>a ono 9to mi smatramo ednom od na va:ni ih ''inteligenci a F: sposobnost stvaran a potpuno novih -oncepata putem pove#iven s informaci a i# ra#li!itih di elova mo#ga Ho tome govorimo $ :. poglavl u'. *nogi suvremeni mislioci, poput britans-og profesora 6harlesa 1andy a, -a:u -a-o posto i o9 ne-oli-o tipova inteligenci e -ao 9to e obi!ni #drav ra#um. *e?utim, istra:ivan e profesora Kardnera s a na /e po!etna to!-a #a stvaran e 9-ola -o e 4e doprinositi ra#li!itim sposobnostima i ra#li!itim stilovima u!en a.
72F
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
D/i-e s(ra)e /a,ega mo>ga

Des)a s(ra)a )ag"a,a/a
u%o.na*te ll+2* \i22lKIl:W11I :"6V,,=='''
Pogledate li elektronsku sliku s-oga mo.ga -id/et 4ete kako n/ego-i di/elo-i %rocesira/u ra.li8ite -rste in;ormaci/a. In;ormaci/e %rimamo %utem %et gla-nih os/etila: -ida, sluha, dodira, mirisa i okusa. /p>enito u#ev9i li eva strana va9ega mo#ga igra na va:ni u ulogu u procesiran u logi-e, ri e!i, FB33 temati-e i se-venci " ta-o#vanog a-adems-og di ela u!en a.
.esna strana va9ega mo.ga bavi se ritmom, rimom, gla#bom, slikama i san aren em " ta-o#vanim -reativnim a-tivnostima.
He?utim, %od/ela ni/e tako /ednosta-na. )-i/e su strane mo.ga %o-e.ane cor%usom cal1osumom ili Eul/e-itim ti/elom. Co /e /ako sloEeni susta- %reka%8an/a ko/i ras%olaEe s 600 mili/una akti-nih neurona. >n ne%rekidno ura-noteEa-a nadola.e4e %oruke i %o-e.u/e a%straktne, holisti8ke slike s konkretnim, logi8kim %orukama. ritanski 'i.nismen i istraEi-a8 $olin 5ose, autor kn/ige ,br#ano u!en e $&ccelerated 4eaming' i 8o-/ek ko/i /e osmislio nekoliko te8a/e-a .a 'r.o u8en/e stranih /e.ika, da/e /ednosta-an %rim/er toga kako ra.li8iti di/elo-i mo.ga mogu .a/edni8ki raditi na integrirani na8in. F!ko slu7ate neku %/esmu, li/e-i 4e mo.ak %rocesirati ri/e8i %/esme, a desni gla.'u. ,ato ni/e slu8a/no da -rlo lako u8imo ri/e8i %o%ularnih %/esama. ,a to -am ni/e %otre'an nikaka- na%or. 28ite -rlo 'r.o /er su -am angaEirane i li/e-a i desna mo.go-na hemis;era " kao i u lim 'i8korn susta-u sm/e7teno emocionalno sredi7te mo.ga.FT 1mocionalno sredi7te -a7ega mo.ga tako?er /e -rlo usko %o-e.ano s -a7im susta-om dugoro8nog %am4en/a. ,ato mi s-i na/ lak7e %amtimo in;ormaci/e s /a kim emocionalnim sadrEa/em. (oto-o se s-atko s/e4a s-og %r-og -elikog seksualnog iskust-a. Hili/uni l/udi se tako?er mogu %reci.no s/etiti gd/e su 'ili kada su 8uli -i/est o smrti %reds/ednika *ohna M. 3ennedya ili %rince.e )iane. !ko /e gla.'a %o-e.ana s oso'nim ushitom ili ugodnim iskust-ima, gla.'a i ri/e8i %/esama %oti8u du'oka s/e4an/a. >tkri-an/e toga kako mo.ak o'ra?u/e tak-e in;ormaci/e kl/u8ni /e %ut k d/elot-omi/em u8en/u. Harian )iamond, 66 -ode4a istraEi-a8ica mo.ga, u.ela /e slo'odan dan na 3ali;orni/skom s-eu8ili7tu u erkeleyu kako 'i %reci.no demonstrirala kako ;unkcionira mo.ak, te kako /e s-e %uno sloEeni/e od 'ilo kak-og %o/ednosta-l/enog o'/a7n/en/a o desno/ i li/e-o/ strani. Di/e8e na reEn/e-e l/udski mo.ak ko/i /o/ /e do%reml/en i. o'liEn/e mrt-a8nice .a%o8in/u4i s de'lom ili 'a.om. F>-o se malo %odru8/e na.i-a rnedullaF, o'/a7n/a-a ona. F>na regulira rad -a7ega srca i disan/e, i .ato /e nuEna .a -a7 Ei-ot. 2 l/udi /e duga8ka 2.: centimetra, a iste /e dul/ine i u mo.gu 8im%an.e.F He?utim, l/udska medulla ra.-i/a do tri %uta -e4i ka" %acitet od medulle 8im%an.i.
Dvi&e s'rane vaEega %o,ga
Li-e/a s(ra)a )ag"a,a/a
Ri-e?i Logik$ 4ro-e/e Ma(ema(ik$ 5ek/e)%e Rim$ Ri(am ."a>b$ 5"ike 6magi)a%i-$ Cor*$s %a""os$m i' ob-e *o/e>$-e.
6"$s(ra%i-a i> k)-ige 4arbare Meiser Vi(a"e 4nicorns &re Real =Je"noro3i $osto)e% ko-$ -e i>dao 0a"mar Bress, B.D. 4oR 77OJ, Torra)%e, CA K J J. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ U*o>)a-(e s/o- 1$des)i mo>ak
12<
12=
F3ra/ n/e se nala.i cere'ellum. Co doslo-ce .na8i Fmali mo.akF. >n/e odgo-oran .a koordinaci/u i ra-noteEu. Cek smo neda-no otkrili koliko /e on .na8a/an .a u8en/e i.a go-or.F >na %otom diEe gom/u %olo-icu mo.ga, dio ko/i naliku/e na gigantski na'orani orah: to /e korteks. F3ada ne 'i 'io .guE-an, .a%remao 'i oko 2,6 k-adratna metra.F ,a7to /e na'oranT FHi, dakle, -/eru/emo da se korteks ra.-i/ao tisu4ama stol/e4a. 3ako 'i %ro7ao kro. %oro?a/ ni kanal, ta/ dio mo.ga mora 'iti sloEen sam u se'e.F Prema mi7l/en/u mnogih .nanst-enika, mo.ak /e ra.-i/ao no-e ka%acitete %aralelno s time 7to su na7i %reci si7li s dr-e4a, %o8eli us%ra-no hodati, nau8ili u%otre'l/a-ati -atru, %o8eli ra'iti i i.ra?i-ati alate, te nau8ili go-oriti. Pro;esorica )iamond, .nanst-enica ko/a /e secirala dio mo.ga %oko/noga !l'erta 1insteina, kaEe: F@a/skori/e ra.-i/eni dio mo.ga na4i 4ete odmah i.a s-oga 8ela: to /e -a7 ;rontalni reEan/. >n/e kl/u8an .a -a7u li8nost, .a %laniran/e, .a redan/e ide/a. Pr-enst-eno ta/ dio 8ini su-remenog 8o-/eka ra.li8itim od n/ego-ih %redaka.F Potom ona %oka.u/e na %odru8/e ne%osredno i.a 8ela. F)a 'ih /a sada s -ama mogla ra.go-arati, mora se doga?ati elektri8no %raEn/en/e u tom di/elu moga mo.ga. @a.i-amo ga motori8ko go-omo %odru8/e. )a 'i netko ra.umio ri/e8i ko/e /a go-orim, mora mu 'iti akti-no o-o %odru8/e mo.ga (%oka.u/e na drugo %odru8/e %redn/ega mo.ga).F @e i.nena?u/e 7to %ri.ore ne o'ra?u/emo samo o8ima. Pro;esorica )iamond %oka.u/e na straEn/i dio gla-e. F>-d/e otraga 4ete na4i s-o/ -idni korteks. ,ato kada -as udare %o straEn/em di/elu gla-e -idite .-i/e.de. 2.drmali ste s-o/ -idni korteks.F )ok secira mo.ak ona o'/a7n/a-a s-aki dio: mala %odru8/a ko/a mi8u na7e ruke, noge i %rste, di/elo-e ko/i nad.iru os/eca/e, 'ol, tem%eraturu, dodir, %ritisak i sluh. D%u7ta/u4i se u lim'i8ki susta-, %ro;esorica )iamond %o8in/e iska%ati /o7 du'l/e ta/ne: di/elo-e mo.ga ko/i se 'a-e strahom, 'i/esom, emoci/ama, seksual no78u, l/u'a-l/u, strasti. Di4u7nu %ituitarnu Eli/e.du ko/a lu8i hormone. D%oso'nost mo.ga da registrira i iskl/u8i 'ol. >'/a7n/a-a nam goto-o magi8an na8in na ko/i mo.ak 7al/e %oruke unutar se'e i %o ci/elom ti/elu: %oruke ko/e se ne%rekid no mi/en/a/u i. elektri8nih im%ulsa u kemi/ske toko-e. He?utim, .a dr. )iamond s-i ti elementi .a/edno /ednosta-no doka.u/u -elik neiskori7teni %otenci/al l/udskoga mo.ga. Pitamo /e ko/u 'i %oruku o mo.gu Eel/ela %reni/eti l/udima kada 'i mogla %o/edina8no ra.go-arati sa s-akom oso'om na s-i/etu. @/e.in /e odgo-or /asan i saEet: F2%utila 'ih ih u to kako su n/iho-i mo.go-i dinami8ni, te kako se mogu mi/en/ati u 'ilo ko/o/ do'i, od ro?en/a do kra/a Ei-ota. !ko smo i.loEeni stimula"
MAR6AN D6AMOND koa$(ori%a k)-ige -agic Trees of the -in"D =Iaro*na "tve,e uma%
'6>da/a?# D$((o), Ne9 Vork Hkoa$(ori%a 0a)e( So*so)3.
.P4
Revoluci&a u u*en&u ,a n/u /e l/udska s%oso'nost komunikaci/e kl/u8ni element ko/i nas od-a/a od drugih -rsta. >so'ito, na7a s%oso'nost da komuniciramo na mnogo ra.li8itih na 8ina: go-orom,_%isan/em, slikama, %/esmama,
ti-no/ okolini, oni se mogu mi/en/ati na %o.iti-an na8in. !ko, %ak ne do'i-a/u %otica/, mogu se mi/en/ati na negati-an na8in.F %lesom, ritmom i emoci/ama. @e i.nena?u/e 7to .nanst-enici danas otkri-a/u ono 7to su mnoga dru7t-a instinkti-no .nala tisu4ama godina. Preci dana7n/ih %oline.i/skih dru7ta-a su d-i/e tisu4e godina %ri/e no 7to /e 3risto;or 3olum'o /edrio %reko !tlantika kako 'i FotkrioF @o-i s-i/et, /edrili %uno 7irim Paci;ikom. 12 ,a na-igaci/u su koristili Dunce, H/esec i .-i/e.de i tako koristili ono 7to 'i %ro;esor (ardner danas .-ao s%aci/alnu ili %rostomu inteligenci/u. ,ato nas ne tre'a 8uditi da su n/ego-i istraEi-a8i, testira/u4i stano-nike Dolomonskog oto8/a, ut-rdili kako oni ima/u /ako ra.-i/eno %odru8/e mo.ga ko/e se 'a-i Fs%aci/alnom inteligenci/omF. Isti ti istraEi-a8i Paci;ika, sa s-o/im ;antasti8nim na-igaci/skim %oth-atima, danas 'i -/ero/atno %ali na su-remenom Ftestu inteligenci/eF /er nikada nisu ra. -ili %isani /e.ik. Lak i danas %oline.i/ska d/eca od na/rani/e do'i u8e %utem %le" sa, 8ite u8i ritma i %/esme. *e.ik sam %o se'i us%osta-l/a ra.li8ite o'rasce u na7em mo.gu " kao i ra.li" o'rasce u na7o/ kulturi. !ko odrastate u 3ini ili *a%anu, u8ite %isati Fsliko-niF /e.ik, a to se -e4inom %utem desne strane -a7ega mo.ga. !ko odrastete u /edno/ od .a%adnih F%ismenihF kultura, nau8ili 4ete kako us-a/ati in;ormaci/e %utem s-ih s-o/ih ds/etila, ali i komunicirati %utem Cineamog %isma. 1ngleski /e.ik, %rim/erice, ima oko ::0.000 ri/e8i, \6 no s-aka /e od n/ih sas" ta-l/ena od -ari/aci/a samo 2< slo-a a'ecede. !ko komunicirate al;a'etskim /e" .icima -e4inom 4ete koristiti li/e-u stranu s-oga mo.ga . He?utim, ako ste odrasli, u tradicionalno/ %oline.i/sko/, melane.i/sko/ ili mikrone.i/sko/ kulturi na Paci;iku, 'e. sliko-nog ili Fsek-enci/skogF %isanog /e .ika, tada 4e se -a7a gla-na komunikaci/a od-i/ati samo %utem .-uko-a " %otkri/e%l/ena rimom, ritmom, %/esmom i %les om te, nara-no, -a7im holisti8kim os/e" tilom -ida. )anas 4e -am istraEi-a8i re4i kako %osto/e na/man/e tri gla-na %re;erirana sti" la u8en/a: 1. Ga%ti8ki stil u8en/a na.i-a se %o gr8ko/ ri/e8i ko/a .na8i Fkretati se u.duEF: l/udi ko/i na/'ol/e u8e kada su ukl/u8eni, kada se kre4u, doEi-l/a-a/u i eks%erimentira/u ima/u stil u8en/a ko/i se 8esto na.i-a kinesteti8ko"taktilni.
26. .2
!*i%o pu'e% ... onoga E'o VIDIAO onoga E'o #!JEAO onoga E'o $!FAAO onoga E'o DODIR!JEAO onoga E'o NANJ!FIAO
~F:S~ ,dK..d.
Fes' g"a/)i' *$(e/a do %o,ga>
onoga E'o !#INIAO

GORDON DRYDEN
6> *r2>e)(a%i-e di-a*o>i(i/a >a \or"d 4ook E)%I%"o*edia k 6)(er)a(io)a" Ar%'ie/ers' Co)+ere)%e, 4ar%e"o)a *a)-o"ska olovo3 7KKE. Vid-e(i (akoQer doda(ke 0ea))e((e V2s )a s(ra)i%i' 3N. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ U*o>)a-(e s/o- 1$des)i mo>ak 737 29.
73
2:.
6.
SABT6TK6# 3GZ Kre(a)-e. dodiri/a)-e, 1i)-e)-e

!uditomi stil u8en/a ima/u oni ko/i na/'ol/e u8e %utem .-uka: kro. gla.'u i ra.go-or. Aynn >S rien, direktorica t-rtke D%eci;ic )iagnostic Dtudies Ine. i. 5ock-illa u Harylandu, ut-rdila /e kako -e4ina u8enika osno-ne i sredn/e 7kole na/'ol/e u8i kada su angaEirani i u %okretu, dok -e4ina odraslih u8enika %re;erira -i.ual no u8en/e. 7F He?utim, -e4ina nas na ra.li8ite na8ine kom'inira s-a tri stila i o tome 4emo kasni/e re4i ne7to -i7e. D-i rni u8imo na/'ol/e i na/'rEe kada %o-e.u /emo mnoge
2. +i.ualni stil u8en/a ima/u l/udi ko/i na/'ol/e u8e kada mogu -id/eti slike onoga 7to u8e, a %osto/i i man/i %ostotak onih ko/i su Fori/entirani na tiskani materi/alF i ugla-nom mogu u8iti 8ita/u8i.
s/a/ne
s%oso'nosti na7ega mo.ga. >d s-ih tih .na8a/ki, .a u8en/e su na/-aEni/e sl/ede4e tri: %ohran/u/emo i do.i-amo in;ormaci/e " 'r.o, temel/ito i d/elot-omo. in;ormaci/e moEemo iskoristiti .a r/e7a-an/e %ro'lema. moEemo u%otri/e'iti .a st-aran/e no-ih .amisli. .ada8e koristimo /edinst-enu s%oso'nost na7ega mo.ga da %re%o.na/e o'rasce i -e.e. ,a tre4u .ada4u u8imo kako ra.'i/ati o'rasce " ;ormaci/e %rekom'inirati na no-i na8in. in"
1: 3ako
2: 3ako te
6: 3ako ih ,a %r-e d-i/e kako
S'il
V6ZUALN6#
u(en&a 'ipi(noga u(enika

NKZ U1e)-e i> s"ika
Kako /a,
O/o -2
mo>ak *o'ra)-$-e i""+orma%i-e

'#*ro+i:.s(i"2 $?e)-a= *ros-e?)og s($de)(a ko-i -e kom*i"ira) )a (e2e"0$ 6s(ra>i/a)-a *ro/ede)og $ 5*e%i+i% Diag)os(i% 5($dies $ Ro%'##6=.U H5D53 $ drDa/i MarI"a)d. Re>$"(a(i s$ dobi/e)i )a J.3 ame)C2"', 'P)gk22k-' i -a*a)ski' $?e)ika $ dobi od J. do 7N. ra>reda kO06 s$ is*$)i"i 5D5!o/ U*i()ik omi"-e)og ka)a"a $?e)-a HLear)i)g C'a))e" Bre+ere)%e C'e%k"is(3.
MeQ$(im, 222. )ag"a,a/a kako bi s(a(is(i?ki bi"o )eo*ra/da)o i> o/oga. 22k"-$2"(" da 3GZ $?e)ika ima samo 'a*(i?ki Hi"i (ak(i")o!k")2s(2("%k"3 s(i", 3F Z )-i' samo a$di(or)i, a NKZ samo /i>$a")i s(i" $%e)-a. B.rO+i" s/akoga s($de)(2 * k42o -e odreQe)i *os(o(ak U s/ako- od () k2(eg2)-e, a BO5(OC6 $ gor)-em gra+i?kom *rika>$ *reds(a/"-a-$ *rosiek (i' %ostotaka.F
@iti /edan ure?a/ .a st-aran/e o'ra.aca sas-im sigurno ni/e ra-an mo.gu. >n /e s%oso'an %ohraniti doslo-ce s-aki gla-ni %odatak ko/i u n/ega u?e. !ko, %rim/erice, nau8ite identi;icirati i %re%o.na-ati %sa, -a7 4e mo.ak us%osta-iti dos/e .a %se. D-aki drugi ti% %sa ko/i nau8ite %re%o.na-ati 'it 4e %ohran/en u sli8an sustav obra#aca. Isto -ri/edi .a %tice, kon/e, automo'ile, -ice-e i s-aku drugu st-ar. )anas mnogi .nanst-enici -/eru/u kako rni s-e te me?uso'no %o-e.ane in;ormaci/e %ohran/u/emo u o'lik ko/i naliku/e na grane na dr-etu. He?utim, st-ari su /o7 sloEeni/e. !ko 'i -as %itali da imenu/ete -rste /a'uka ko/e %o.na/ete, %o8eli 'iste na'ra/ati i. s-oga dr-eta .a %am4en/e F/a'ukaF: cr-e ni deli7es, .latni deli7es, (ranny Dmith itd. !ko 'ismo od -as .atraEili da na'ro/ite s-o -o4e ko/e %o.na/ete, tada 'i /a'uke imali %os%reml/ene s naran8ama, kru7kama i groE?em u s-ome dr-etu .a %am4en/e F-o8aF, !ko 'ismo -as .amolili da imenu/ete okrugle o'/ekte, tada 'iste %rilikom na'ra/an/a ukl/u8ili i naran8e i. s-oga dr-eta .a %am4en/e Fokruglih o'/ekataF. )akle, -a7 mo.ak in;ormaci/e k1asi;icira u mnogo ra.li8itih dos/ea .a %ohranu, %o%ut kn/iEnica ili indeksa u kn/i.i ili kn/iga me?ure;erenci.
lAnllnlll '8oI"lo YY ninnlA) YY.YY 8 YYYYY.Y
73N
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
*o#a- pohran u e informaci e uveli-e -oristc>i asoci aci e. *o#a- sva-e , osobe ima asoci ativni -orte-s. on mo:e pove#ati me?usobno sli!ne stvari i# ra." li!itih ban-i pohran enih s c>an a.
.,'
@a%ra-imo /ednosta-an eks%eriment s go-oren/em u /a-nosti. +e4i na l/udi to na-odi kao /ednu od na/neugodni/ih st-ari. !ko 'ilo koga u trenutku .amolite da i.go-ori s%ontani go-or u /a-nosti, n/ego-a 4e %r-a reakci/a goto-o sigurno 'iti da 4e .ani/emiti. !drenalin /uri kro. moEdane stanice. 5ad mo.ga se s%u7ta na %rimiti-nu ra.inu. Dtrah .amra8u/e -a7e 'anke s/ecan/a. +i ste u%la7eni! !li, ako %ustite da netko drugi .a%o8ne %ri8a/u4i 'ilo kaka- -ic, goto-o 4e se s-aka oso 'a u to/ gru%i %ri s/etiti smi/e7ne %ri8e ili 7ale ko/a /e s n/im asocirana. HoEete se i na .a'a-i oku%iti oko glaso-ira. 3ako netko %o8ne %/e-ati neku %/esmu, s-i 4e /e se drugi goto-o istog 8asa %ris/etiti. I. s-ega re8enoga is%ada da s-atko od nas ima straho-itu s%oso'nost %ohran/i-an/a in;ormaci/a, kao i s%oso'nost da ih se %ris/eti ako /e %otakne %ra-a asoci aci a. Co /e u st-ari u%ra-o tako. 3irur.i, ko/i su ti/ekom o%eraci/a7J ukl/u8i-ali elektrode u %o/edinim di/elo-ima mo.ga, 'ili su .a%an/eni 8in/enicom da su se n/iho-i %aci/enti %o 'u?en/u mogli u %ot%unosti s/etiti s%eci;i8nih doga?a/a, .8ak i onih i. ranog d/etin/st-a: 2%ra-o to se, nara-no, 8esto doga?a %od hi%no.orn. Gi%noti8ar Fotkl/u8a-a na7e umo-eF i omogu4u/e nam da se %ris/etimo in" ;ormaci/a ko/e su 'ile %os%reml/ene i nedostu%ne godinama.
:elite li ra#viti neot-rivene sposobnosti va9ega mo#ga, na pri e trebate nauciti pohran ivati informaci e $ obrascima i $> pomEG sna:nih asoci aci a. Co /e /edan od %r-ih kl/u8nih koraka k %o'ol/7an/u %am4en/a 'ilo 8ega: ssocira u>i to sa snaEnom predod:bom i koriste4i /ednu ili -i7e mogu4nosti s-oga mo.ga. 3ako 'iste druga8i/e s lako4om .a%amtili da tra-an/ ima 60 dana, ako ne rimom ko/a ide: Trideset dana u meni: ni su, travan , lipan i studeni " s-e to s%reml/eno u desnom Sdi/elu -a7ega mo.ga ko/i se 'a-i rimama.
0EANNETTE V_5W
Va,e ?e(iri >aseb)e /a")e d$Di)e=

.rugi -ora- e nau!iti -a-o is-oristiti va9u podsvi est.

2 o-om se trenutku susre4emo s mo.go-nim -al o-ima. !ko se s%o/ite na elektronski skener otkrit 4ete kako di/elo-i -a7ega mo.ga mogu slati i %rimati in" . ;ormaci/e na ra.li8itim ;rek-enci/ama. >ne su na odre?en na8in sli8ne tele-i.i/skim signalima. !ko s-o/ C+ %ri/emnik nam/estite na 2 ili 22 kanal, 'it 4ete u mogu4nosti %rimati %oruke ko/e su %oslane na tim -alnim duEinama.
WBor$2a.i>. )-.e)i' 2eQ$)arod)i' radio)i%a Re/o"$%i-e $?e)-a ko-e $k"0UCU0U 6 (e')ike *am1e)-a $(eme"-e)e )a +$)k%i-i mo>ga.
A"ogle?ati sl ede>e poglavl e, strana 1<8, #a ilustraci u mo#govnih valova na d elu. > ovo
se temi mnogo detal
ni e bavimo $ 9. poglavl u.
( t'='
,U 169 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U*o>)a-(e s/o- 1$des)i mo>ak
i iM'
7.7
16:
!ko snimi te s-o/ mo.ak %ri %uno/ 'udnosti on 4e oda7il/ati -al o-e odre?enog 'ro/a cikla u sekundi. !ko ga snimite kada dri/emate, -id/et 4ete da emitira na Fdrugo/ ;rek-enci/iF. Isto tako -id/et 4ete ra.like kada ste u ranim ;a.ama sna i san/an/a ili kasni/e kada ste u du'okome snu.
.anas su mnogi istra:iva!i u-/ereni -a-o informaci e motemo apsorbirati puno bde i u!in-oviti e -ada nam e mo#a- u stan u "opu9tene budnosti".
Co /e stan/e ko/e se 8esto %ostiEe ra.li8itim -rstama meditaci/e ili slu7an/em o%u7ta/u4e gla.'e. @eke od tehnika Fu'r.anog u8en/aF, ko/e 4e u o-o/ kn/i.i 'iti o%isane kasni/e, temel/e se na iskust-ima s F'aroknomF gla.'om. Cem%o mnogih 'aroknih skladatel/a sli8an /e F-alnim duEinamaF ko/e susre4emo u mo.gu ko/i /e u stan/u Fo%u7tene 'udnostiF. !ko -am se istodo'no s tom gla.'om 8ita neka in;ormaci/a ona 4e Fu%lo-iti u -a7u %ods-i/estF i mo4i 4ete %uno 'rEe u8iti. He?utim, 'e. o'.ira na to ho4ete li koristiti gla.'u ili ne, logika /e -rlo /ednosta-na. 3ada 'i -am radio a%arat 'io nam/e7ten na 8etiri radio %osta/e od/ednom, 'ilo 'i -am nemogu4e otkriti 'ilo kaka- smisao onoga 7to 8u/ete. Dli8no /e i s u8en/em. Potre'no /e da %ro8istite s-o/e -alne duEine i nam/estite ih samo na /ednu %osta/u. ,ato goto-o s-aka us%/e7na sesi/a u8en/a .a%o8in/e relaksaci/om: %ro8i74a-an/em uma na na8in da -a7e nes-/esno moEe %rimati /asne %oruke i %ohran/i-ati ih u n/iho- odgo-ara/u4i F;ileF.
&X+(3&
Va, mo>ak radi )a kisik i 'ra)-i/e (/ari
4R6AN RO4ERTA MOR.AN Brain <oo"D =Orana .a mo3a'%

+a7 mo.ak, %o%ut s-akog drugog sloEenog stro/a, .ahti/e-a energi/u. >n /e u osno-i do'i-a i. onoga 7to /edete. !ko ste odrasla oso'a, tada na mo.ak ot%ada s-ega oko d-a %osto -a7e uku%ne teEine. He?utim, on koristi oko 20 %osto energi/e ko/u ra.-i/a -a7e ti/elo. !ko ga hranite hranom niske energetske -ri/ednosti, ne4e do'ro ;unkcionirati. 2koliko ga hranite -isokoenergetskom %rehranom, -a7e 4e oso'no ra8unalo raditi d/elot-orno i 'e. .asto/a.
.a bi dobio energi u mo#a- treba puno glu-o#e. #ato s$ toli-o va:ni sv e:e -oce i $ovrce, /ni obilu u g3u-o8/FF3.
+a7 mo.ak ima /edinst-eni na8in %reno7en/a %oruka i.me?u mili/ardi s-o/ih stanica i i.me?u n/ih i ostatka ti/ela. D-aka %oruka %utu/e -a7im ti/elom ele-tii!nim i -emi s-im %utem i ne%rekidno se %ret-ara i. /ednog o'lika u drugi. D-aka %oruka %utu/e %o%ut elektri8ne stru/e u.duE aksona moEdane stanice, a %otom se %ret-ara u kemi/ski tok ko/i %reska8e %reko to8ke kontakta na drugu stanicu. Ce ra.make me?u stanicama .nanst-enici na.i-a/u sinapsama. Dina%ti8ke -e.e %redsta-l/a/u /o7 /edan kl/u8 ;unkcioniran/a mo.ga. 3ako 'i %eslao %o"
'Bremda -e o/a- %i(a( kori,(e) m)ogo *$(a ra)i-e, o) *reds(a/"-a k"-$()$ (em$ i>/rs)e k)-ige Morga)o/i' ko-$ s$ i>da"i Mi%'ae" 0ose*' L(d. i Ba) 4ooks, Lo)do).
Revoluci&a u u(en&u !po,naJ'e sVOJ cuoe/... UD! alZ D-aki od 100 mili/ardi -a7ih akti-nih neurona ili moEdanih stanica %ohran/u/e in;ormaci/e u s-o/ih nekoliko tisu4a dendrita ko/i naliku/u na grane. $Tni te in;ormaci/e %otom %renose na Sdruge stanice i u druge di/e/o-e tl/el~ %.utem el~ktri8nih im%ulsa ko/i teku duE gla-nih %ute-a ko/i se na.i-a/u aksonirna (od aYis 7to .na8i os). 3ad~ elektri8ni im%uls do?e do sina%se (%ukotine ko/a s%a/a d-i/e ~~anlce) %rema. drugo! moEdano/ stanici, on %oti8e kemi/sku reakci/u 6' neurotransrniter k>*I %reska8e %reko %ukotine i %renosi %oruku. D-aki /e: akson omotan mi/elinskom o-o/nicom ko/a d/elu/e %o%ut i.olatora. ~to /e '~l/a i.olaci/a to se d/elot-orni/e %renosi %oruka. Ho.ak ras%Tla.e s na/man/e =0 ra.li8itih -rsta neurotransmitera, a s-aki /e od n/ih %odloEan %rom/eni %utem %rehrane. ~/elTku%ni /e ta/ F~on:unikaci/ski susta-F okruEen gli/a stanicama (ko/e d/elu*u. %o%~~ I!e%lla), k~/e *o"aD$ mi/elinsku o-o/ nicu i o%4enito h~.ane akti-ne .i-cano stanice. >dgo-ara/u4a %rshrana /e -italna i .a n/iho-u n/egu (-id/eti detal/ni/e u <. %ogla-l/u).
6
.0H
ruke, mo.ak na/%ri/e mora generirati elektricitet. 3ada 'iste se sada mogli testirati, otkrili 'iste da generirate oko 2: -ata. Co /e koli8ina energi/e ko/a /e do-ol/na da 'i s-/etlila na/man/a Earul/a u -a7emu domu. I.-or tog mo.go-nog elektriciteta /esu do'ra hrana u kom'inaci/i s kisikom. 3isik, nara-no, do'i-amo disan/em. ,ato /e /ako %re%oru8l/i-o du'oko disati %ri/e i ti/ekom u8en/a: ono -a7u kr- o'oga4u/e kisikom. ,'og toga /e -/eE'an/e korisno ne samo .a -a7e ti/elo, nego i .a -a7 mo.ak. >no -a7u kr- o'oga4u/e kis ikom. !ko %rekinete dotok kisika, uni7tit 4ete moEdane stanice. !ko ga %ot%uno %rekinete, umri/et 4ete. ,a %roi.-odn/u tih kemi/skih toko-a, ko/e .nanst-enici na.i-a/u neurotransmiterima $neuro .na8i Ei-8ano i transmitiran e .na8i slan/e), -a7em /e mo.gu %otre'na odgo-ara/u4a -rsta energi/e. Ca energi/a o-isi, %ak, o ura-noteEeno/ %rehrani ko/a ukl/u8u/e mnogo %roteina. ,nanst-enici su identi;icirali oko =0 ra.li8itih -rsta neurotransmitera, ukl/u8u/u4i adrenalin i endor;ine, %rirodne moEdane analgetike ili o%i/ate. ,ato u s-o/o/ i.-rsno/ kn/i.i 1rana #a mo#a- $Brain 5ood' Isti8u rian i 5o'erta Horgan: FD-aki nedostatak u hran/i-im t-arima moEe sni.iti ra.inu odre?enih neurotransmitera i tako 7tetno ut/ecati na %ona7an/a .a ko/e su oni odgo-orni. +ri/edi i o'rnuto, neki t/elesni ili mentalni %ro'lem moEe se korigirati di.an/em ra.ine rele-antnog transmitera, a to se mo Ee %osti4i /ednosta-nim i.m/enama u sasta-u -a7e %rehrane.F >ni kao %rim/er isti8u -eliki %orast u8estalosti !l.heimero-e 'olesti me?u stari/im l/udima i doda/u: F*o7 /edna karakteristika senilnosti /est, od =0 do 80 %osto, sman/ena s%oso'nost mo.ga .a ,%roi.-odn/u acetilholina, neurotransmitera odgo-ornog .a %am4en/e.F ,a %o'ol/7an/e %am4en/a s-akoga, oso'ito starih l/udi, dr. rian Horgan, 'i-7i %ro;esor na Institutu .a l/udsku %rehranu na 3o " lum'i/skom s-eu8ili7tu u @e# Jorku, %re%oru8u/e %rehranu 'ogatu lecitinom. He?u hranu ko/a o'ilu/e lecitinom s%ada/u kikiriki, grahorice so/e i k-a78e-e gl/i-ice. >n tako?er %re%oru8u/e dodatne %re%arate lecitina i kolin klorida ko/ima se moEe %odi4i ra.ina neurotransmitera %otre'nih .a %o'ol/7an/e -a7eg %am" 4en/a. Horgano-i tako?er isti8u i druge nedostatke u %rehrani ko/i mogu naru7iti umne akti-nosti, %o%ut nedostatka -i7estruko ne.asi4ene masti ko/a se na.i-a linolei!-a -iselina i ko/u ti/elo samo ne moEe %roi.-esti. Horgano-i isti8u kako /e F@a srecu, n/u /e i.nimno lako na4i: /edna 8a/na Eli8ica kukuru.nog ul/a dne-no da/e koli8inu ko/a odraslo/ oso'i osigura-a s-e 7to /o/ tre'a. He?utim, ta /e 8a/na Eli8ica kl/u8na .a do'ro ;ukcioniran/e mo.ga. e. n/e mo.ak ne moEe o'na-l/ati s-o/u mi/elinsku o-o/nicu, a re.ultat toga moEe 'iti gu'itak koordinaci/e, .'rkanost, gu'itak %am4en/a, %aranoi8nost, a%ati8nost, tremor i haluciniran/e.F
$akopre8rana u'&e*e na /a, s$s(a/ pri&enosa

de)dri(i si)a*se
"6$s(r.a%i-a. i> k)-ige Co"i)a Rosea &ccelerate" Learning =4*r3ano ucen)e%, kO0U 0e 6>dao A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems As(o)a C"i)(o)a, 4$%ks, E)g"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
168
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
U*o>)a-(e s/o- ?$des)i mo>ak

73K
>ni kaEu kako /e nedostatak Eel/e.a gla-ni u.rok sla'og mentalnog uratka. Ca/ nedostatak /e -/ero/atno na/-e4i nedostatak me?u l/udima i" .a%adnome dru7t-u. >n Fsman/u/e ras%on %aEn/e, i.a.i-a ka7n/en/e ra.-o/a snage ra.umi/e-an/a i rasu?i-an/a, naru7a-a u8en/e i %am4en/e i o%4enito inter;erira s d/e8/im us%/ehom u 7koliF. Ho.ak tako?er .ahti/e-a ne%rekidnu o%skr'u drugim hran/i-im t-arima. He?u na/-aEni/ima su natri/ i kali/. D-aki od -a7ih 100 mili/ardi neurona moEe imati do /ednog mili/una natri/e-ih %um%i. ! one su -italne .a %ri/enos s-ih mo.go-nih %oruka. @atri/ i kali/ o%skr'l/u/u te %um%e energi/om. 3ali/ se, %o%ut gluko.e, nala.i ugla-nom u -o4u i %o-r4u. @atri/ se nala.i u -e4i ni hrane. *ednosta-no re8eno, kada 'ismo reducirali unos natri/a sman/ili 'ismo kretan/e elektri8ne energi/e kro. mo.ak, a time i koli8inu in;ormaci/a ko/i mo.ak mo Ee %rimiti. 3ada 'ismo radikalno sman/ili unos kali/a riskirali 'ismo %o/a-u anoreksi/e, mu8nine, %o-ra4an/a, %os%anosti i stu%ora. D-e 'i to 'ili sim%tomi ko/i 'i uka.i-ali na to da ne rade -a7e -italne %um%e.
0ed)os(a/)i sa/-e(i o 'ra)i >a mo>ak
@a sre4u, goto-o /e s-o -o4e 'ogato kali/em, oso'ito 'anane, naran8e, marelice, a-okado, din/e, nektarine i 'resk-e. @/ime su tako?er 'ogati i krum%iri, ra/ 8ica, 'u8a i arti8oka, @ekim as%ektima %rehrane, oso'ito .a trudnice i d/ecu, 'a-it 4emo se u narednim %ogla-l/ima. !li .a sada, ako Eelite da -a7 mo.ak d/elot-omo radi u s-im o'licima u8en/a i rada:
3. 0va-oga uua edite obilan doru!a-, na bol e s puno sv e:ega vo>a. 2kl/u8ite tu %ola 'anane radi kali/a (ci/elu ako ste trudni), naran8u ili ki-i radi -itamina $ i 'ilo ko/e drugo s-/eEe se.onsko -o4e.
!ko imate d/ecu, %o'rinite se da i oni %o/edu taka- doru8ak.
2."o edite dobar ru!a-, po mogu>nosti sa salatom od sv e:eg $ovrce. 6. (e-a ri'a, l e9l3 aci, orasi i bademi, -ao ) povttiie "mesnoce" budu -l u!ni dio va9e prehrane. 5i'l/e ul/e, kao i 'il/na ul/a ima/u -italnu ulogu u %rehrani mili/ardi moEdanih gli/a stanica.
ul/a i ko7tuni4a-o -oce gla-ni su i.-or linolei8ke kiseli ne ko/a /e mo.gu %otre'na .a %o%ra-ak mi/elinske o-o/nice oko F%ute-a .a %reno7en/e %orukaF u mo.gu.
il/na
O. Redovito v e.:ba te -a-o biste svo u -rv ops-rbi3i 3dsi-om.
:.
"ro!istite svo e ti elo od to-sina. *edan mogu4i na8in .a to /e da %i/ete mnogo -ode. 3a-a, 8a/ i ga.irana 'e.alkoholna %i4a dehidrira/u ti/elo, dok ga s-/eEa -oda reakti-ira.
R6CSARD M. RE5TAK The Brain: The Last <rontierD =-o3a': $osl)e"n)a granica%
'6>da/a?# \ar)er 4ooks $ s$rad)-i s Do$b"edaI a Co., NFJ Bark A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7G.
Revoluci&a u u(en&u upo,naJ'e svoJ cuaes% %o,a$

.[.
.[1
+i ste ono 7to /edete i %i/ete. Po.na-an/e %ra-ilne Fhrane .a mo.akF ko/om 4ete gori-om o%skr'iti s-o/ mo.ak /edan /e od %r-ih koraka k us%/e7ni/em u8en/u.
! na&5ol&e% slu(a&u) la doprinosi svega oko P1 pos'o (i%5enici%a ko&i o5&aEn&ava&u 6ivo'ni usp&e8)
Zna(a&na &e i vaEa e%ocionalna in'eligenci&a
E'o os'avl&a 41 pos'o'aka ,a druge $( -e%a-e# $( -e%a-e ko&i se &edni% i%eno% %ogu na,va'i e%ocionalno% in'eligenci&o%.
+i ste tako?er %od snaEnim ut/eca/em s-o/ih emoci/a i onoga 7to mislite. )aniel (oleman u st-ari t-rdi kako /e Fernocionalna inteligenci/aF %uno -aEni/a .a ra.-o/ %ot%une li8nosti od Fakademske inteligenci/eF. >n kaEe kako FIZ u na/'ol/em slu8a/u do%rinosi 8im'enicima ko/i o'/a7n/a-a/u Ei-otni us%/eh s-ega oko 20 %osto, 7to osta-l/a 80 %ostotaka .a druge ut /eca/eF. >n te druge ut /eca/e saEima %od imenom ko/i nosi i n/ego-a us%/e7na kn/iga istoga naslo-a: %mocionalna inteligenci a $%motionallntelligence'. Po.iti-ne i negati-ne misli tako?er mogu %rou.roko-ati -elike %rom/ene u na8inu na ko/i -a7 mo.ak %rera?u/e, %ohran/u/e i %ri.i-a in;ormaci/e: u st-ari, %rom/ene u -a7o/ s%oso'nosti u8en/a. *ednako kao 7to ra.li8ita hrana moEe %otaknuti =0 -a7ih neurotransmitera, to moEe i -a7e Fmentalno stan/eF. !ko ste u emocionalno do'rom ras%oloEen/u, %rim/erice, -a7 4e mo.ak oslo'a?ati endor;ine " kemikali/e ko/e naliku/u %rirodnim o%i/atima. >ni 4e o%et %otaknuti ti/ek acetilholina, -italnog neurotransmitera ko/i da/e nared'u .a utiski-an/e no-ih iskusta-a u ra.li8ite di/elo-e mo.ga. ,nanst-eni %isac i do'itnik Pulit.ero-e nagrade, 5onald 3outlak acetilhoIin o%isu/e kao Ful/e ko/e omogu4u/e ;unkcioniran/e stro/a .a %am4en/e. 3ada ono %resu7i, stro/ S.ari'aSF.F !cetilholin ni/e samo -italan .a utiski-an/e no-ih s/e4an/a -e4 /e tako?er .na8a/an i .a %ris/e4an/e starih. 3ada on %resu7i 8esto se /a-l/a !lt.heimero-a 'olest. @edostatak acetilholina %aci/ente ko/i 'olu/u od !lt.heimera na/%ri/e uskrati .a kratkoro8no %am4en/e, a na %osl/etku i .a dugoro8no %am4en/e tako?er.
Jedins'vo 'i&ela i u%a

'5aDe(o kao g"a/)a *or$ka k)-ige i>da/a?a 4"oomsb$rI, Lo)do).
,nanst-enici, na sre4u, redo-i to dola.e do .na8a/nih otkri4a ko/a 4e imati ogromnog ut/eca/a na u8en/e, %am4en/e, .dra-l/e i na7u s%oso'nost da ostanemo mentalno akti-nima ti/ekom ci/eloga Ei-ota. @o-i/a istraEi-an/a tako?er %ot-r?u/u anti8ka religi/ska -/ero-an/a %rema ko/ima ti/elo i um u8inko-ito d/elu/u kao /edna c/elina. >-d/e su oso'ito .na8a/na otkri4a dr. $andace Pert. Pro;esorica Per! %o %r-i %uta se istaknula ranih 19=0"ih kada /e otkrila mo.go-ne teceptore #a opi ate. >na rece%tore o%isu/e kao Fmolekule ko/e os/e4a/uF, kao mikrosko%ske, molekularne s-enere. @/ena su dugotra/na istraEi-an/a otkrila Fmolekularni temel/ emoci/aF: si4u7ne peptide ko/i se .ak"
DAN I E GO EAAN E4otional %ntelligence D (E4ocionalna inteligencija)

192
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
CANDACE 4. ;ERT -o;ecu;es of ?motion: >h! Lou <ee; The >a! Lou <ee;D =?mociona;ne mo;e'u;e: Na/to se os)e,amo ta'o 'a'o se os)e,amo%
'6>da/a?# 5imo) ] 5%'$s(er, Ne9 Vork. U*o>)a-(e s/o- ?$des)i mo>ak
196 l/u8a-a/u u rece%tore mo.ga. He?utim, re.ultira/u4e mole-ule emoci a nisu ograni8ene samo na mo.ak. >ne F%okrecu s-aki susta- u -a7em ti/eluF. FPe%tidi %redsta-l/a/u notne .a%ise ko/i sadrEe note, ;ra.e i ritam ko/i omogu4u/e orkestru " -a7em ti/elu " da s-ira kao /edinst-ena c/elina.F
Cako su s/e4an/a, ko/a su toliko -aEna .a u8en/e, %ohran/ena u s-im di/elo-i ma -a7ega ti/ela. 2-i/ek kada no-a in;ormaci/a u?e u -a7e ti/elo " %utem -ida, sluha, okusa, dodira ili n/uha " osta/u %ohran/eni trago-i %am4en/a i to ne samo u -a7em mo.gu, nego i u -a7em ti/elu. >na kaEe da ti/elo na ta/ na8in %redsta-l/a Fne s-/esni umF. Istodo'no, um i ti/elo d/elu/u kao c/elina ;iltrira/u4i, %ohra" n/u/u4i, u8e4i i %amte4i: a s-e to %redsta-l/a elemente ko/i su kl/u8ni .a u8en/e. 1= @i/e nikak-o 8udo 7to oks;ordski s-eu8ili7ni %ro;esor $olin lakemor u s-o/o/ kn/i.i ,mni stro $The *ind -sc*ine% mo.ak o%isu/e kao Fu 8ita-om s-emiru na/sloEeni/i %rim/~~k/edI1oga stro/aF. i-7i %reds/ednik osigura-a/u4e t-rtke !mericaSs Gano-er Insurance $om%any, ili >S rien, tome doda/e: F@a/neistraEeni/i teritori/ na s-i/etu /est %rostor i.me?u na7ih u7i/u.F Co i.a.o-no istraEi-an/e .a%o8in/e s u%o.na-an/em rada mo.ga. He?utim ono se na/d/elot-omi/e nasta-l/a redo-itom u%ora'om mo.ga. Dtara i.reka ko/a kaEe F!ko ga ne ra'i7, i.gu'it 4e7 gaF /ednako /e %rim/en/i-a na mi7i4e i na mo.ak. !ko ih .a/edno koristimo kao integriranu c/elinu, u8en/e 4e nam 'iti lak7e i /ednosta-ni/e.
7FF
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
P1 &ednos'avni8korakak 5ol&e% u*en&u

F. *og"a/"-e# Brir$1)ik =sam s/o- ma-s(or= ======== 1. Za*o?)i(e sa s*o>)a-ama i> s*or(a. 2. 6. 9. :. <. =. 8. 9. Us$di(e se sa)-a(i. Odredi(e s*e%i+i?a) %i"- i odredi(e roko/e. 4r>o si )aba/i(e e)($>i-as(i?)og me)(ora. Na-*ri-e *o?)i(e s %-e"o/i(om s"ikom. Bi(a-(e: TraDi(e g"a/)a )a?e"a. Bro)aQi(e (ri )a-bo"-e k)-ige ko-e s$ )a*isa"i o)i ko-i s$ $s*-e,)i *rak(i?ari $ *odr$?-$. Bo)o/)o )a$?i(e kako $?i)ko/i(o ?i(a(i.
10. Bo(kri-e*i(e s"ikama i >/$ko/ima. 11. U?i(e ?i)e1i. 12. Um-es(o *isa)-a "i)ear)i' bi"-e,ki %r(a-(e Um)e kar(e. 16. Laki )a?i)i dos-e1a)-a o)oga ,(o s(e )a$?i"i. 19. Na$?i(e $mi-e1e o*$,(e)e b$d)os(i. 1:. V-eDba-(e, /-eDba-(e, /-eDba-(e. 1<. Ra>mi,"-a-(e i *ra/i(e *reg"ede. 1=. Koris(i(e a"a(e >a *o/e>i/a)-e *o*$(, *rim-eri%e, =s*a-a"i%a *am1e)-a=. 18. Zaba/"-a-(e se, igra-(e igre. 19. Bo$?a/a-(e dr$ge. 20. U*i,i(e se )a (e?a- $br>a)og $?e)-a.
Br/i' N koraka da se bi"o ,(o )a$?i *$)o brDe, bo"-e i "ak,e

Poku7a/te .a'ora-iti s-e 7to ste ikada nau8ili o o'ra.o-an/u. !ko -am /e 7kola %redsta-l/ala gn/a-aEu, .a'ora-ite /e. !ko ste rano odustali od 7kolo-an/a, i to .a'ora-ite. !ko ste %rotr8ali kro. is%ite na studi/u, i.-rsno, o-o 'i -am %ogla-l/e tre'alo %omo4i da -am ide 8ak i 'ol/e. He?utim, 8ak iako ste .aka.ali u 7koli, %rih-atite da /e danas %otre'no c/eloEi-otno u8en/e. >-o %ogla-l/e %redsta-l/a u-od u /ednosta-ne Fsam s-o/ ma/storF metode u8en/a " 8ak i ako nemate %ristu% nasta-niku ko/i /e -/e7t u s-im as%ektima u'r.anog u8en/a. !ko ste %ro;esionalni nasta-nik s-e/edno mislimo da 4ete sa.nati neke no-e triko-e. He?utim, no-e na8ine %ou8a-an/a o'ra?u/emo u kasni/im %ogla-l/ima. >-a/ /e dio ugla-nom .a one ko/i sami %o8in/u i .a one ko/i 'i to Eel/eli.
2kratko, o-o %ogla-l/e 4e -am omogu4iti da ra.-i/ete no-a umi/e4a ili s%oso'nosti. Preni/et 4e -am /ednosta-ne sa-/ete kako 'iste lak7e us-o/ili in;ormaci/e, .adrEali ih u %amcen/u i %ris/etili ih se kad -am ustre'a/u. >no 4e -am oso'ito %omo4i da, kako 'iste to %ostigli, u%otri/e'ite no-ootkri-ene mo4i -a7ega mo.ga. Cih 20 /ednosta-nih sa-/eta su:
7. Za*o?)i(e sa s*o>)a-ama i> s*or(a

D%ort -/ero/atno nudi %uno 'ol/i model u8en/a od mnogih 7kola. I. n/ega moEete nau8iti na/man/e osam lekci/a:
3. 0vi -o i su usp e9ni u sportu ima u san. Dan/a/u o nemogu4em i 8ine da se

to ost-ari.
7FE Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Brir$1)ik Lsam s/o- ma-s(or=
19=
I%a&'e vi,i&u Os%isli'e plan Odredi'e cil&eve Do5ro 5ira&'e Do5ro regru'ira&'e Ao'ivira&'e Neprekidno u(i'e !kl&u(i'e igra(e Vrednu&'e pogreEke ;o'i(i'e darovi'os' $oris'i'e se ,dravi% ra,u%o%
Nam%ion Eeli o'oriti granicu od 6 minute i :0 sekundi u tr8an/u na /ednu mil/uo Ili Eeli os-o/iti olim%i/sko .lato. Ili Eeli 'iti u %o'/edni8kom timu s-/etske klase. 0vi ko/i su u s%ortu ne7to %ostigli, na s-im ra.inama, ima/u sno-e. Co moEe 'iti san da u gol;u nadma7e granicu od 100, 90 ili 80 'odo-a. Ili Eele %ostati 7am %ion s-oga teniskog klu'a. Ili Eele u do'i od <: godina tr8ati n/u/or7ki maraton. 2. 0vi oni ima u specifi!ne cil eve. Cako?er, oni te cil/e-e ra.laEu u dostiEne korake. )akle, u-i/ek ima/u4i na umu s-o/ san, %ostu%no mu se %ri'liEa-a/u gra de4i %ut %rema n/emu na man/im us%/esima. @e moEete %reko no4i %ostati s-/etskim %r-akom: na %utu %rema us%/ehu morate redo-no s-lada-ati %re%reke i sla-iti s-aki %ostignuti us%/eh. Q. 0vi -o i su ne9to postigli u sportu -ombinira u um, ti elo i a-ci u. >ni .na/u da s-o/e cil/e-e mogu %osti4i kada %o-eEu odgo-ara/u4u mentalnu ude7enost, t/elesnu s%remnost, %rehranu i t/elesne s%oso'nosti. O. 0vi oni ima u vi#i u i nau!ili su vi#uali#irati svo cil . >ni una%ri/ed mogu vid eti s-o/a %ostignu4a. >ni s-o/u sl/ede4u nogometnu utakmicu mogu odigrati u mislima, %o%ut %rika.i-an/a ;ilma u gla-i. +/ero/atno na/-e4i igra8 gol;a s-ih -remena, *ack @icklaus, kaEe kako 90 %osto s-oga us%/eha moEe .ah-aliti s-o/o/ s%oso'nosti -i.uali.aci/e m/esta na ko/e 4e lo%tica slet/eti %rilikom s-akog udarca.
:. 0vi su oni strastveni. Ima/u straho-itu Eel/u .a us%/ehom. <. 0vat-o od n ih ima trenera, mentora, voditel a. > %ra-om o'ra.o-an/u -/ero/atno moEemo nau8iti -i7e od us%/eha ameri8kog ;akultetskog trenerskog susta-a, nego u -e4ini 7kolskih u8ionica. !ko u
to sumn/ate, %ris/etite se koliko /e olim%i/skih s%orta7a, ko7arka7a i .-i/e.da ameri8kog nogometa %roisteklo s ;akulteta na ko/ima su treneri mentori, %ri/atel/i i -odi8i. Z. 0vi -o i su usp eli u sportu ima u fantasti!no po#itivan stav prema pogre9 tama. >ni ih 8ak i ne .o-u %ogre7kama, -e4 ih .o-u v e:bom. @a s-om %utu %rema teniskom -rhu 8ak su i /om org, *ohn Hc1nroe i Hartina @a-ratilo-a, na tisu4e %uta lo%tice .a'ili u mreEu. @iti /edan nasta-nik ni/e te udarce na.-ao neus%/esima. D-i su oni 'ili kl/u8ni dio u8en/a. Y. 0vi oni posti:u d elu u>i. D%ort /e d/elatnost u ko/o/ se tre'a 8initi. )o'ra se t/elesna s%remnost ne moEe %osti4i 8itan/em kn/ige, %remda to moEe %omo4i u teori/i. ul/e4i u tele-i.or ne4ete ra.-iti %ra-e mi7i4e. 2 u8io nici ne4ete %osti8i skok u dal/ duEi od 8 i %ol metara. D-a s%ortska %ostignu4a re.ultat su a-ci e. i-7a ameri8ka olim%i/ska %eto'o/ka Harilyn 3ing kaEe kako s-i astronauti, olim%i/ci i ruko-oditel/i u kor%oraci/ama ima/u ia/edni8ke tri st-ari: FD-i oni ima/u ne7to 7to im /e .aista -aEno, ne7to 7to .aista Eele %ostati. Hi to na.i-amo strs9!u"
Jedanaes' koraka pre%a spor'sko%e usp&e8u
0OSN SART No/o>e"a)dski meQ$)arod)i ragbi (re)erW

'5aDe(o i> k)-ige Ba$"a 5mi('a 7uccess in 8e Nealan" Business N =4s$)eh u novo3elan"s'om $oslovan)u, 'n)iga N.3 i>da/a1a Sodder Moa 4e%ke((, A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d.
llGS
l~
SeVO3UC60a $ $%e)-$ Brir$1)ik Lsam s/o- ma-s(or=
F>ni .aista /asno -ide cil/, te im se %redodE'e o na8inima Skako ga ost-aritiS kao 8udom %o8in/u same %o/a-l/i-ati. )ok im se cil/ moEe 8initi /o7 %resmionim oni mogu .amisliti %ro-o?en/e s-ih onih malih koraka na %utu %rema tom cil/u. Hi to na.i-amo vi#i om." F3ona8no, s-i su oni s%remni s-akoga dana u8initi ne7to 7to 4e ih, %rema n/iho-om %lanu, do-esti /edan korak 'liEe n/iho-ome snu. Hi to na.i-amo a-ci om." F@a7a /ednadE'a .a us%/eh glasi: strast c -i.i/a c akci/a.F! Harilyn 3ing -odi te8a/e-e i seminare na ko/ima kor%oraci/ske ruko-oditel/e %odu8a-a 7limpi s-ome mi9l en u. 3ako 'i iste tehnike %reni/ela ri.i8nim mladim l/udima u s-ome rodnom gradu >aklandu u 3ali;orni/i ona /e tako?er %okrenula %ro/ekt %od na.i-om ,sudi se #amisliti $.are To Fmagine'. )akle, kako -i moEete %rimi/eniti ista na8ela na 'ilo 7to drugo 7to Eelite %osti4i i nau8iti i kako to moEete u8initi 'rEe, 'ol/e, lak7eT
#n~ni*]
]~&ni*] 2)X+"3& i*Qcill X+i3 ] cill~lZ) H ~] P!1\QP.Z)i*QPru~

N. Us$di(e se sa)-a(i i >amis"i(e s/o-$ b$d$%)os(
!ko /e, kao 7to to mi -/eru/emo, danas goto-o s-e mogu4e: 7to 'iste -i .aista Eel/eli u8initiT Nto /e -a7a %ra-a strast@ >no 7to 'iste -ol/eli raditi -i7e od 'ilo 8ega drugogaT @a%ra-iti s/a/no -inoT Postati %r-ak u gol;u u -a7em okruguT )oktoriratiT ,a%o8eti no-u kari/eruT (oto-o /e s-ako -eliko %ostignu4e na s-i/etu .a%o8elo s -i.i/om: od Morda do )isneylanda, od Dony/a do Hicroso;ta. )akle, %rih-atite i.a.o- ko/i -am %osta- l/a 3ingo-a i usudite se #amisliti 9to biste tel eli posti>i.
3. Bos(a/i(e s*e%i+i?)e %i"-e/e i odredi(e roko/e
MAR6L VN K6N. Ameri?ka o"im*i-ka U *e(obo-$W @a/%ri/e se u%ita/te: Nto ta8no Eelim nau8itiT ,a7to to Eelim nau8itiT !ko se radi o no-om %oslu, no-om umi/e4u, no-om ho'i/u, %utu %reko mora, no-ome s%ortu, gla.'enom instrumentu ili no-om i.a.o-u, 7to 4ete %ritom tre'ati .natiT D-e /e %uno lak7e nau8iti ako imate odre?eni cil/. 3ada ste ga odredili, ra.di /elite ga u man/e di/elo-e ko/i se mogu ost-ariti. Potom si .ada/te realisti8ne ro ko-e .a s-aki korak, tako da od %o8etka moEete -id/eti s-o/ us%/eh.
=T"a)ak i> ?aso*isa 1n The Beam ko-eg s$ i>da"i Ne9 Sori>o)(s +or Lear)i)g HVo". d66, No. 7, Aa"i 7KK73 i *ri"agoQe)o i> semi)ara MariUI) Ki)g *od )a>i/om 9are To #magine =4su"i se 3amisliti%, 4eIo)d 5*ors(, FOF Lake Bark A/e., Oak"a)d, CA KFE7 .
F. 4r>o si *riba/i(e e)($>i-as(i?)og me)(ora

Nto god Eel/eli nau8iti, .na/te da su mnogi drugi to -e4 nau8ili. 3ada odredite s-o/e cil/e-e %rona?ite nekog entu.i/asta ko/em moEete do4i %o s%eci;i8ne sa-/ete. me?uso'no ra.mi/eniti s-o/e -/e7tine.
it 4e /o7 'ol/e ako moEete
7J
Oli%pi&ski i,a,ov
Ako i%a'e s'ras' i vi,i&u) ali ne podu,i%a'e akci&e
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Vi san&ari'e
Ako i%a'e vi,i&u i podu,i%a'e akci&e) ali ne%a'e s'ras'i
5i'i *e'e pros&e*ni

Ako i%a'e s'ras' i podu,i%a'e akci&e ali ne%a'e vi,i&u
do*i *e'e do cil&a) ali *e'e us'anovi'i da &e on pogreEan
MAR6L VN K6N.W
W Ameri?ka *e"obo-ka, i> s/og *rograma 1J!m$ian Thin'ing =1Jim$i)s'o mi/l)en)e%.
Brir$?)ik =sam s/o- ma-s(or=

7J7
Pret%osta-imo da ste ti%ka8ica ko/a Eeli nau8iti no-i tekst %rocesor na ra8unalu. +i ste -e4 -/e7ti u stro/o%isu. Prona?ite stru8n/aka u %odru8/u ra8unalnog i.da-a7t-a. +i n/ega nau8ite stro/ o%is dok on -as u8i radu na tekst %rocesoru. Isto moEete u8initi ako ste no-i u neko/ t-rtki. Prona?ite nekoga tko 4e -am redo-ito %omagati. @ekoga tko /e u -a7em uredu ili samo /edan tele;onski ra.go-or daleko. !ko Eelite igrati gol; u.mite %ro;esionalne sato-e gol;a. He?utim, %rona?ite i do'rog igra8a 8i/em se stilu di-ite i %ita/te ga moEete li odigrati ko/u igru .a/edno. Isto na8elo -ri/edi i ako u8ite ruko-ati no-im tehnologi/ama. @itko nikada ni/e nau8io ruko-ati ra8unalom samo na temel/u %riru8nika od =00 stranica. D-a ki /e u8enik u8io s rukama na ra8unalu i u. nekog tko ga /e -odio.
J. Na-*ri-e *o?)i(e s %-e"o/i(om s"ikom

28ite od trgo-aca %u..le slagalica. 3ada 'iste ogromnu slagalicu od 10.000 di/elo-a .a%o8eli slagati dio %o dio, moglo 'i -am tre'ati nekoliko godina da /e do-r7ite. He?utim, ako na omotu moEete -id/eti ci/elu sliku, to8no 4ete .nati 7to gradite. Cada 4e 'iti %uno lak7e s-aki dio sm/estiti na odgo-ara/u4e m/esto. @eri/etko smo .a%an/eni koliko 8esto .dra- ra.um nesta/e i. susta-a o'ra.o-an/a. Predmeti se %ou8a-a/u i.olirano. Lesto ih se %ou8a-a u malim di/elo-ima, a da u8enici %ri/e toga ne u%o.na/u ci/elu sliku. 2 st-arnom Ei-otu to ne %redsta-l/a na/'ol/i na8in u8en/a. Cre'ale 'i -am godine da u%o.nate @e# Jork 7e4u4i s-akom n/ego-om ulicom. Pa 7to -i kao turist 8initeT >dete na -rh .grade 1m%ire Dtate uildinga. Po mogu4nosti s -odi8em %o @e# Jorku. I sm/estite se u 7iru sliku. HoEete -id/eti $entral Park, tra/ekt ka otoku Dtaten, 3i% slo'ode, Ball Dtreets, d-i/e gla-ne ri/eke, gla-ne mos" to-e, road#ay, (reen#ich +illage, s/edi7te 2/edin/enih naroda i na8in na ko/i /e grad organi.iran numeriranim a-eni/ama i ulicama. ,ato kada -am netko ka Ee kako /e neka adresa 10 'loko-a /uEno od $entral Parka na Nesto/ a-eni/i, ili 8etiri 'loka isto8no od Aincolno-og tunela, -i tada imate mentalnu %redodE'u toga kuda tre'a i4i. HoEete se osloniti na s-o/u c/eloku%nu %redodE'u mentalne karte. Hnoge tradicionalne 7kole /o7 u-i/ek u%o.na/u u8enike s %redmetima %utem udE'eni8kih %reda-an/a ko/a se %roteEu m/esecima. @au8ili su -as da s-ako %ogla-l/e 8itate s%oro i nam/erno, %o /edno s-akoga t/edna, a da -am %ritom nikada nisu dali Fc/eloku%an %regled nad gradi-omF. Co /e ludo. Co /e ned/elot-orno. Poku7a/te um/esto toga s /ednosta-nim eks%erimentom. 3ada sl/ede4i %uta ne7to %lanirate, %o traEite na//ednosta-ni/i %regled. !ko %utu/ete u no-i grad una%ri/ed %ri'a-ite turisti8ke 'ro7ure u 'o/i. >ne 4e -am %oka.ati gla-na odre"
nRll\lY!I!lo)\IJV u !Z.''JRIIJ! (')r$C)"K !sam s/o0 ma0J7 r ,--
di7ta. Ili oti?ite u /a-nu kn/iEnicu, %otraEite saEetak neke enciklo%edi/e i ko%ira/te ga. Potom, kada imate c/elo-itu sliku, nadogradite /e detal/ima. ,nat 4ete gd/e oni %ri%ada/u. D/etite se %u..le slagalice.
E. Bi(a-(e:
2 r/e8niku oso'e ko/a u8i o-o /e na/'ol/a ri/e8 od sedam slo-a. @ikada se ne 'o/te %itati. I nikada se ne 'o/te %itati na/'ol/e stru8n/ake ko/e moEete %rona4i 8ak i ako ih nikada %ri/e niste susreli. @adamo se da ne4e %ro4i /o7 %uno -remena dok s-i ne 'udemo imali terminal sasta-l/en od ku4nog ra8unala, -idea i Interneta ko/i 4e 'iti %o-e.an s me?u narodnim 'ankama %odataka. He?utim, 8ak i tada 4ete morati %itati .a ono 7to Eelite. ,ato %o8nite %itati -e4 sada. ,a%o8nite s /a-nom kn/iEnicom. >na ni/e samo centar .a kn/ige. >na %redsta-l/a i.-or materi/ala .a u8en/e. 3n/iEni8ari su educirani da -am %omognu. @a.o-ite ih %ri/e no 7to ih %os/etite i kaEite im 7to to8no Eelite u8initi, te ih %ita/te .a na/'ol/i -odi8 .a %o8etnike i. tog %odru8/a. @/ega iskoristite .a %regled, a %o tom nadogra?u/te na n/ega. He?utim, 'udite s%eci;i8ni. !ko ste %oslo-ni 8o-/ek ko/i %lanira %os/etiti *a%an, traEite ih /ednosta-ne -o di 8e %o to/ .eml/i, o n/enom %oslo-an/u, kulturi i industri/i ko/om se 'a-ite. !ko lako u8ite 8ita/u4i, tada 4e ta/ materi/al ko/i 4e -am dati %regled -/ero/atno 'iti kn/iga, kn/iEica ili 8lanak. !ko na/'ol/e u8ite -i.ualnim %utem, %otraEi te -ideo ka.etu ili 'arem kn/igu s mnogo slika i gra;ikona u 'o/i. !ko na/'ol/e u8ite slu7a/u4i, na'a-ite si audio ka.ete i %u7ta/te si ih u automo'ilu. He?utim, nemo/te stati kod kn/iEnice. @a?ite nekoga s ;akulteta ko/i studira %odru8/e .a ko/e ste .ainteresirani. Pita/te ga .a ime na/'ol/ega %ro;esora " ono ga ko/i /e na/'ol/i u %o/ednosta-l/i-an/u. Potom mu tele;onira/te. HoEete tele;onirati i u s-eu8ili7nu kn/iEnicu, u na/'liEi istraEi-a8ki institut ili na/'ol/u t-rtku u nekom %oslu. I ne 'o/te se ici do -rha. 2 na/man/u ruku traEite ruko-oditel/a .a u%ra-l/an/e l/udskim %otenci/alima ili oso'u ko/a/e .aduEen a .a ra.-o/ i u-/eE'a-an/e .a%oslenih. Pritom traEite oso'u ko/a /e na/'ol/i %o/ednosta-l/i-a8 u t-rtki. eelite li nau8iti ne7to o neko/ .eml/i, na.o-ite n/iho-o -ele%oslanst-o ili kon.ulat. Ili n/iho-o trgo-a8ko %redsta-ni7t-o ili turisti8ki ured. Ili /ednu od n/iho-ih na/-e4ih t-rtki. eelite li nau8iti ne7to o radi/u, tele;onira/te neko/ radio %osta/i i u%ita/te mo Eete li %risust-o-ati nekom sniman/u. !ko ste u8enik i mislite kako 'iste Eel/eli ost-ariti kari/eru u s%eci;i8nom %odru8/u, na.o-ite na/'liEu na/'ol/u t-rtku u tom %odru8/u i u%ita/te moEete li t/edan dana -olontirati kod n/ih ti/ekom %ra.nika.
&\& &O4 &X+i3& X*3O4++i3& )&H_<r)"&&UY\r)"2)& &2& X+i3&)XB3L+))&
.ORDaN DRVDENW
W6> F. e*i>ode )o/o>e"a)dske (e"e/i>i-ske seri-e >here to 8ol8? *od )a>i/om Bac' to Real "Beslcs". 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
./[
Revoluci&a u u(en&u
2<. ,", .. M
!poEl&ava% Ees' poE'eni8) uslu6ni8 l&udi ko&i su %e nau*ili sve%u E'o ,na%> N&i8ov su i%ena F'o i ZaE'o i $ada i $ako i Gd&e i Tko.
R!DYARD $I; lNG The Ele,hant !hild (Dijete slon)
;riru*nik Ssa% svo& %a&s'or2
.//
,a%ra-o, u8inite %osta-l/an/e %itan/a s-o/om na-ikom, Co /e -/ero/atno na//ednosta-ni/a lekci/a i. no-inarst-a. Nto mislite kako s-e te in;ormaci/e s-akodne-no stiEu u no-ine, na tele-i.i/u i na radioT Putem onoga 7to no-inari na.i-a/u Fi.-orimaF. D-atko drugi ima /ednako %ra-o na n/ih. A/udi o%4enito -ole %omo4i: uEi-a/u kada ih se %ita o ne8emu i. n/iho-e s%eci/alnosti.
9. Tra6i'e glavna na(ela
u goto-o s-akom %odru8/u na4i 4ete /edno gla-no na8elo us%/eha. Ili moEda d-a do tri. @a/%ri/e %rona?ite ta na8ela " %ri/e no 7to s-o/e .nan/e %o8nete %o%un/a-ati detal/ima.
2 %odru8/u fotografi e %r-o /e na8elo .a amatere sl/ede4e: nikada ne slika/te oso'u udal/enosti -e4e od metar i d-adeset centimetara. )rugo /e na8elo: %o mogu4nosti slika/te 'e. 'lica i s %oluautomatskim ;otogra;skim a%aratom. 2. %omo4 tih d-a/u na8ela /edan si /e od koautora o-e kn/ige ;otogra;ira/u4i %latio %ut oko s-i/eta! 2 ra!unovodstvu tro9-ova gla-no /e na8elo: ne %osto/i ne7to tak-o kao 7to /e to8an tro7ak, osim ukoliko se -a7e %oslo-an/e ne od-i/a 29 sata na dan, 6<: dana u godini, %omo8u automatske o%reme i sa .a/am8enim trEi7tem .a s-e 7to %roi.-edete. )rugo /e na8elo: %rona?ite to8ku ra-noteEe. Is%od toga 4ete gu'iti no-ac. 'J I.nad n/e 4ete .ara?i-ati %ro;it. 2 -onta-t emisi ama na radi u -ri/edi na8elo: 'e. o'.ira na to koliko /e neki grad -elik ili malen, ako doma4in emisi/e %ita samo .a mi9l en a, do'it 4e 60 nein;ormiranih %o.i-a s-akoga dana. !ko .atraEi specifi!na #animl iva is-ustva, do'it 4e no-e .animl/i-e %o.i-e u ko/ima 4e se %o/a-iti %otica/ne no-e in;ormaci/e. 2 obra#ovan u /e gla-no na8elo: l/udi na/'ol/e u8e kada strast-eno Eele nau8iti, a na/ 'rEe u8e %utem s-ih s-o/ih os/etila. Prilikom novinars-og interv uiran a %r-o na8elo glasi: %ita/ 9to i #a9to. 3ako %rona4i gla-na na8elaT @a/%ri/e, %ita/te. Potom:
5. ;rona<i'e na&5ol&e 'ri kn&ige ko&e su napisali oni ko&i su usp&eEni prak'i(ari u podru(&!
@e %o8in/ite s akademskim udE'enicima. @a?ite tri na/'ol/e kn/ige i. %odru8/a ko/e -as .anima ko/e su na%isali l/udi ko/i su to radili. !ko Eelite %rou8a-ati reklamiran/e, na.o-ite Daatchi ] Daatchi ili neku -rhunsku agenci/u i u%ita/te n/iho-u kreati-nu direktoricu 7to 8itati. >na 4e -am kao %reglednu literaturu goto-o sigurno %re%oru8iti /gilvy o ogla9avan u $/gilvy on
./H ;riru*nik Ssa% svo& %a&s'or2

./9
Revoluci&a u u*en&u
Revoluci&a $ *os"o/a)-$
&dvertising'. !ko Eelite %rou8a-ati autorska %ra-a -/ero/atno 4e -am %re%oru8iti Ka-o da va9e ogla9avan e donese #aradu $1oS To *a-e )our &dvertising *a-e *oney *ohna $a%lesa i "tov eretie metode ogla9avan a $Tested &dvertising *ethods'. eelite li -/eE'ati no-e s%oso'nosti mi7l/en/a, .a%o8nite s %o nama na/'ol/om kn/igom o tom %ro'lemu %od na.i-om Ra#bi an e -reativnost $6rac-ing 6ieetivity' ko/u /e na%isao Hichael Hichalko. Potom di/elite karte i. Kreativnog pa-eta $6reative Jhac-pac-a' 5ogera -on >echa " on %redsta-l/a 'ril/antan %oticatel/ ide/a. )o'ra /e i n/ego-a %r-a kn/iga ,darac sa strane glave $& Jhac- /n The 0ide /f The 1ead'. , eelite li %o/ednosta-iti %oslo-an/e, %oku7a/te s kn/igama ,# ograni#aci u $,p The /rgani#ation' 5o'erta Co#nsenda, (apredovan e na -aosu $Thrieving on 6haos' Coma Petersa i Buntovni-+ $*everic-iM 5icharda Demlera. CraEite li tri kn/ige o u8inko-itom u8en/u %oku7a/te neku od mnogih kn/iga Conya u.ana, ,br#ano u!en e #a 21. stol e>e $&ccelerated 4eaming for 23st 6entury' $olina 5osea i s *a-simali#iran e va9eg potenci ala #a u!en e t*e;imi#ing )our 4earning "otential' *accueline Mrishknecht i (lenna $a%%eli/a. !ko ste nasta-nik mogli 'iste moEda %ro8itati: 0va-odnevni geni a3ac $The %veryday Kenius' Petera 3linea, 0uperpou!avan e $0uperTeaching 1rica *ensena i "ristup &6T: lu-ava uporaba sugesti e u integrativnom u!en u $The &6T &pproach: the artful use of suggestion for in tegra ti ve learning' Aynn )hority. eelite li do.nati -i7e o s-ome mo.gu, %oku7a/ te sa 8adivl u u>im mo#gom $The &ma#ing Brain' 5o'erta >msteina i 5icharda M. Chomsona, , unutra9n osti mo#ga $Fnside The Brain' 5onalda 3otulaka i %mocionalnom inteligenci om $%motional Fntel3igence' )aniela (olemana. @a kra/u kn/ige %re%oru8u/emo /o7 kn/iga .a dal/n/e 8itan/e. He?utim, u%ita/te na/'liEeg stru8n/aka da -am %re%oru8i kn/igu .a %o8etnika u %odru8/u -a7eg interesa.
Svi ,aposlenici) d&elu&u*i kao par'neri i suradnici) sa%i donose sve svo&e odluke.
O Zaposlenici oc&en&u&u svo&e r$ko/od"(e"<e svaki8 Ees' %&eseci. - Zaposlenike se (ak po'i(e da o'vara&u vlas'i'e 'vr'ke. O S po'enci&alni% rukovodi'el&i%a ra,govara&u
l&udi ko&i *e ,a n&i8 radi'i.
O Svi i%a&u pris'up poslovni% kn&iga%a 'vr'ke. - Ne%a 2gra<ana2 prvog i drugog reda. O Rukovodi'el&i sa%i odre<u&u svo&e pla*e i pre%i&e. - Ne%a 7or%alnos'i> %ini%u% sas'anaka) odo5ren&a i pro%e%ori&a. - Radnici na s'ro&evi%a pos'avl&a&u svo&e vlas'i'e cil&eve u produk'ivnos'i i odre<u&u svo& raspored. - Rukovodi'el&i se i,%&en&u&u na %&es'u glavnog ru kovod i'el &a. - 2Is'inski %oderna 'vr'ka i,5&egava ops&ednu'os' 'e8nologi&o% i na prvo %&es'o s'avl&a kvali'e'u 6ivo'a.2
N. ;onovno nau(i'e kako (i'a'i = 5r6e) 5ol&e i lakEe
RI"DARDO SEA ER 'averick* (Buntovnik;)

,a8udo, malo l/udi .na %ra-ilno 8itati. Pritom ne mislimo na su%er 8itala8ke tehnike ko/e se m/ere u tisu4ama ri/e8i u minuti. Po8nimo s d-a %itan/a: Hislite li da 'iste redo-ito mogli 8itati 8etiri kn/ige na dan i us-o/iti ono na/-aEni/e i. n/ihT` *este li o-oga t/edna %ro8itali no-ineT SPri8a o 'ra.ilsko/ t-rtki Demco: %rim/er oda'ira kn/ige ko/u /e na%isao netko tko /e us%io U %raksi. I.da-a8: !rro#, Aondon.
D Koriste>i ovd e opisane tehni-e Kordan .ryden e ti e-om gotovo osam godina, do- /e bio voditel tal-=shoS emisi a na radi u, t edno pro!itao 1: novih -n iga " to e u-upno puno vi9e od n ih GEEE " a opcenito pre3etio o9 dvi e do tri -n ige dnevno .[ ###.thelearning#e'.net
1:8 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Brir$?)ik Lsam s/o- ma-s(or= 1:9
!ko /e -a7 odgo-or na %r-o %itan/e negati-an, a na drugo %o.iti-an " %romislite %ono-no. !ko ste %ro8itali dne-ne no-ine u 'ilo ko/em gla-nome gradu, %ro8itali ste ek-i-alent od na/man/e 8etiri kn/ige. @ed/el/na i.dan/a (eS )or- Timesa, 4os &ngeles Timesa ili 'ilo ko/ih gla-nih 'ritanskih no-ina odgo-ara/u desecima %ro8itanih s-e.aka. ! kako 8itate no-ineT Litate samo one st-ari ko/e -as .anima/u. ! kako .nate 7to -as .animaT ,nate, /er su no-ine %odi/el/ene u od/el/ke, %a onda ako -as .anima s%ort 8itate samo s%ortske stranice, a ako -as .anima 'i.nis, samo %oslo-ne stranice. He?utim, 8ak niti tada ne 8itate s-aku s%ortsku %ri8u ili s-aki %os lo-ni 8lanak, @o-inski naslo-i nagla7a-a/u gla-ne %oruke i olak7a-a/u nam i.'or. Lak nam i no-inski stil olak7a-a da %oku%imo gla-ne ide/e. Ce ide/e o'i8no nala.ite saEete u %r-om od/el/ku is%od naslo-a. Cako moEete ili %ro8itati saEetak ili uEi-ati u ci/elo/ %ri8i. (oto-o %olo-ica no-ina ot%ada na oglase. +i me?utim, ne 8itate s-aki oglas. >gla7i-a8i %ri-la8e -a7u %o.ornost naslo-ima i slikama. >glasi su klasi;icirani %o a'ecednom redu. Cako 8ak i ako Eelite ku%iti ku4u, ne 8itate s-e stranice od /el/ka Hu0e na proda u. >da'irete samo one ko/e se nala.e u -ama %oEel/nom di/elu grada %ri 8emu su di/elo-i grada %oredani %o a'ecedi. *ednosta-no re8eno " -i ste ot-rili 9ifru #a novine. ,nate ;ormulu. ,nate kako s-akodne-no letimi8no %ro8itati no-ine. )akle, -i -e4 .nate kako letimi8no %ro8itati 8etiri kn/ige ili 'io 7to drugo. Ca/na /e u tome da se otkri/e 7i;ra s-ake kn/ige, da se otkri/e ;ormula s-ake %u'likaci/e. Dudski i.-/estitel/i, %rim/erice, .na/u standardni ;ormat .a %ismene %resude. Dudac o'i8no da/e %regled slu8a/a i gla- ne argumente na mnogo stranica, a %otom u %osl/edn/em odlomku i.nosi s-o/e nala.e. ,ato i.-/estitel/i nikada ne %o8in/u 8itati sudske %resude od %o8etka. >ni %o8in/u od .adn/e stranice " o'i8no od .adn/eg odlomka " .ato 7to ih .anima da i.-i/este o %resudi. Isto na8elo -ri/edi .a s-e teksto-e ko/i nisu 'eletristi8ki. @a/%ri/e se .a%ita/ (e# 8a9to a ovo !itam@ Tto i# toga 8elim dobiti@ Ko e 1$ nove informaci e ht eti nau!iti@ "otom na?ite formulu #a doti!nu
-n igu.
(oto-o s-aka kn/iga ko/a ni/e 'eletristi8ka 4e -e4 u u-odu %redsta-iti s-o/u gla-nu s-rhu. Cako /e u8in/eno i u o-o/ kn/i.i. Co 4e -am re4i moEe li -am kn/iga dati odgo-ore ko/e traEite. Cada morate odlu8iti tre'ate li %ro8itati s-ako %ogla-l/e. +i s-akako %ristu%ate %redmetu s nekim temel/nim .nan/em ko/e Eelite %ro7iriti. ,ato ne tre'ate 8itati s-e, osim ukoliko ne Eelite os-/eEiti s-o/e %am4en/e. >%4enito autori kn/iga ko/e nisu 'eletristi8ke %i7u kn/ige %o%ut go-ora: u u-odu -am go-ornik kaEe o 8emu 4e -am go-oriti, .atim -am to kaEe i na kra/u -am saEme ono 7to -am /e rekao. Lesto /e i s-ako %ogla-l/e na%isano na sli8an na8in: naslo- %ogla-l/a i %r-i odlomak ili nekoliko odlomaka na.na8u/u temu,
.H1
.1.
;rir!"nI$ Ssa% svoJ %aJs'orR
Revoluci&a u u(en&u
Kako "e(imi%e pro*i'a'ikn&iguM

%ogla-l/e /e nagla7a-a, a na kra/u se moEe .a-r7iti sa saEetkom. 3orisno /e i ako kn/iga ima %odnaslo-e. Hnoge kn/ige ima/u druk8i/e na8ine istican/a. 3n/igu moEete %relet/eti i %omo4u slika u 'o/i i n/iho-ih F%odnaslo-aF. 2 kn/i.i (apredovan e na -aosu $Thriving on 6haos' Com Peters s-ako %ogla-l/e saEima na %ose'no/ stranici na %o8etku s-akog %ogla-l/a. 2 kn/i.i ko/u sada 8itate, gla-ne su st-ari istaknute na s-ako/ drugo/ stranici. 2kratko, s-aku kn/igu ko/a ni/e 'eletristika 8ita/te %o%ut kn/ige rece%ata. !ko -e8eras Eelite skuhati s-in/e4i cho# mein, onda ne4ete %ro8itati s-aku stranicu u Kuharici s 3EEE -ines-ih tecepets. Litate samo ono 7to tre'ate .nati. Damo 4e -am o-a/ sa-/et omogu4iti da %ro8itate 8etiri kn/ige u -remenu ko/e /e %otre'no da se %relete /edne no-ine. *o7 /edan sa-/et: @1 8ita/te Fs%oro i nam/ernoF. Dada %ogleda/te kro. %ro.or. ,atim ra.mislite i o ;antasti8no/ s%oso'nosti -a7ega mo.ga da istodo'no u%i/e s-e te in;ormaci/e. D/etite se onih 160 mili/una s-/etlosnih %ri/emnika u s-akom oku i n/iho-e ma gi 8ne s%oso'nosti da %rikaEu ta/ %ri.or -a7em -i.ualnom korteksu. Co /e holisti8ka s%oso'nost -a7ega mo.ga da F;otogra;iraF c/elo-ite slike. @au8ite /e iskoristiti. Lak i o-e stranice .a ko/e mislite da morate %rocitati, sadrEa-at 4e mnogo in;ormaci/a ko/e se mogu %relet/eti. D/etite se s-o/e s-rhe i traEenih kl/u8nih odgo -ora. Cako 4e %rim/erice 7kolski u8itel/i, %oslo-ni ruko-oditel/i i l/udi ko/i se %ri'liEa-a/u Fumiro-l/en/uF o-u kn/igu -/ero/atno 8itati i. ra.li8itih ra.loga. ,ato nau8ite %releta-ati tekst nala.e4i one to8ke ko/e Eelite. ,a%o8nite tako da o-u kn/igu drEite u /edno/ ruci i na do-ol/no/ ra.dal/ini da -idite ci/elu strani cu " to 4e o'i8no 'iti na udal/enosti od oko :0 centimetara. 2%otri/e'ite kaEi %rst druge ruke ili u.mite u n/u iskl/u8enu kemi/sku olo-ku. +/eE'a/te %o-la8e4i %rst ili olo-ku dosta 'r.o sredinom stranice %rema dol/e sl/ede4i ih %ogledom. !ko to8no .nate 7to traEite, 'it 4ete i.nena?eni onim 7to moEete us-o/iti. Co ni/e samo 'r.o 8itan/e. Co /e ra.umno letimi8no 8itan/e i selekti-no 8ita n/e. !ko traEite gla-nana8ela tada letimi8no 8itan/e moEe 'iti s-e 7to -am /e %ot re'no. !ko traEite s%eci;i8ne in;ormaci/e i citate ko/e 4ete ukl/u8iti u i.-/e7ta/, 8lanak ili kn/igu, morat 4ete se .austa-iti i .a'il/eEiti ih. !ko /e kn/iga -a7a, is koristite /e kao dinami8an i.-or. >.na8ite kl/u8ne in;ormaci/e ;lomasterom .a o.na8a-an/e. !ko kn/iga ni/e -a7a, .a%i7ite si stranice kn/ige. +ratite se na n/ih i na%i7ite ili oti%ka/te kl/u8ne misli. C/elesni akt %isan/a ili ti%kan/a %omo4i 4e u n/iho-u usa?i-an/u u tre.ore %am4en/a -a7ega mo.ga /er u8ite %utem os/etila dodira i -ida. *o7 'ol/e, o.na8a-an/e teksta 4e -am olak7ati os-/eEa-an/e %am4en/a kada se kasni/e 'udete Ee1/e1i %ris/etiti tih in;ormaci/a.
o o o o
Na&pri&e de7inira&'e ko&e in7or%aci&e 'ra6i'e. ;o'o% kn&igu dr6i'e na !dal&enos'i od oko /1 c% od o(i&u> dovol&no daleko da vidi'e ci&el! s'ranicu. ;ovla(i'e kaDi *rs(om sredino% s'ranice pre%a dol&e) 'ako da o(i%a gleda'e 'ik i,nad ka6iprs'a. ;o%i(i'e prs' 'oliko 5r,o da ne%a'e vre%ena ,aus'avi'i se na svako& ri&e(i i u se5i &e i,govori'i.
'O/i se sa/-e(i o*1e)i(o od)ose )a ?i(a)-e k)-iga ko-e )is$ be"e(ris(i?ke, (-. kada 1i(a(e da bis(e >a s*e%i+i?)$ s/r'$ *rik$*i"i i)+orma%i-e. 6s(a se (e')ika moDe koris(i(i i >a ?i(a)-e be"e(ris(ike, meQ$(im ?ak i )a-bo"-i ?i(a?i be"e(ris(ik$ radi-e ?i(a-$ *o"ak,e, (ako da mog$ $Di/a(i $ a(mos+eri, >a*"e($ i s"iko/i(im ri-e?ima. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
1<2 Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Jus' do i'3M
o
Govori'i u(i'e govore*i.
o o
o
Doda'i u(i'e 8oda&u*i. Igra'i gol7 u(i'e 2gol7a&u*i se2. Tipka'i u(i'e 'ipka&u*i. Na&5ol&e u(i'e (ine*il
=H5amo (o $?i)i:3 5"oga) *roi>/oQa?a o'u8e Nike. Brir$1)"k =sam s/o- ma-s(or= 7E3
.1. ;o'kri&epi'e slika%a i ,vukovi%a

udu4i da ste %ro8itali kn/igu s-e do o-uda, o8igledno ste ori/entirani na u8en/e i. teksta i i. ri/e8i. He?utim, i -i moEete 'ol/e u8iti ako %oruku %otkri/e%ite slikama i .-uko-ima. ,ato %ro-/erite %osto/e li /ednosta-ne -ideo ili audio ka.ete o %redmetu ko/eg %rou8a-ate.
!ko imate 8lano-a o'itel/i ko/i nisu s/a/ni 8ita8i, %otaknite ih da #apo!nu u8iti s-o/im omil/enim stilom u8en/a. !ko ta oso'a na/'ol/e u8i auditornim %utem, %ret-orite n/en automo'il u s-eu8ili7te s ka.eto;onom. !ko oso'a ima -i.ualni stil u8en/a, onda %otraEite sli ke, kn/ige, -ideo -r%ce, )+)"e i interakti-ne ra8unalne %rograme.
... !*i'e *ine*i

@e moEemo do-ol/no naglasiti %otre'u da %rilikom u8en/a angaEirate s-a s-o/a os/etila. 2 drugim %ogla-l/ima da/emo -am %rakti8ne %ri/edloge. He?utim, /edna sugesti/a .a one ko/i 4e 'iti sami s-o/ ma/stor: kada traEite u-odne ili na%redne te8a/e-e, 'udite sigurni da nude i %rakti8no iskust-o. 3uhan/e u8ite kuha/u4i. Igrati tenis u8ite igra/u4i ga. Lak i kad idete na sato-e gol;a, s-aki 4e -as do'ar %ro;esionalac odmah sta-iti u akci/u. >'ra.o-an/e /e o%4enito neu8inko-ito kada teori/u od-a/a od %rakse. ,ato u8inite na%or i u8ite %utem -i7e od /ednog os/etila. !ko u8ite strani /e.ik %oku 7a/te .amisliti %ri.or o ko/em u8ite, %oku7a/ te utisnuti in;ormaci/u i drugim os/etilima. )a 'iste, %rim/erice, nau8ili 'ro/ati na /a%anskom %oku7a/te ri/e8i %o%ratiti mimikom (%ogledati %rim/er na str 69). )o'ri nasta-nici i te8a/e-i u'r.anog u8en/a koriste 'ro/ne druge tehnike o ko/ima 4emo kasni/e go-oriti. He?utim, sam"s-o/em ma/storu danas s/a/no moEe %omo4i interakti-na tehnologi/a. 2.mimo d-i/e na/sloEeni/e net/elesne igre: 'ridE i 7ah. >'/e moEete nau8iti igra/u4i " oso'ito ako imate do'rog trenera. He?utim, ma/stori 'ridEa ili 7aha nisu 'a7 s%remni %ro-esti sate igra/u4i s %o 8etnikom. ,ato su neki od n/ih sura?i-ali s %rogramerima kako 'i se n/iho-o .na n/e %reto8ilo u interakti-ne kom%/utorske igre. )akle, osim 7to moEete igrati s %ri/atel/ima, moEete se igrati i s ra8unalom. 3od 'ridEa s-o/e karte moEete -id/eti na ekranu, a ako %o'i/edite u F.-an/uF moEete -id/eti i karte s ko/ima /e igrao -a7 %artner. 5a8unalo 4e odigrati karte -a 7eg su%arnika. 3ad /e goto-a igra nakon /ednog di/el/en/a, moEete oda'rati da -idite karte s-ih sudionika i tako %ro-/erite kako su se karte na/'ol/e mogle odigrati.
1<9
Brir$1)ik =sam s/o- ma-s(or
7e
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
2 na/-e4em 'ro/u kom%/utorskih 7aho-skih igara moEete oda'rati ra.inu -/e7tine, od %o8etni8ke do na%redne, a onda 4e i ra8unalo igrati na isto/ ra.ini.
!%&es'o da pravi'e linearne 5iI&eEke =n=acr'a&'e !%nu kar'u

7N. Um-es(o *isa)-a 6i)ear)i' bi"-e,ki %r(a-(e Um)e kar(e
`Pretiskano s do%u7ten/em i. -a$$ing #nner7$ace =-a$iran)e unutarn)eg $rostora% @ancy Harguiles, i.da-a8a ,a%hyr Press, P.>. oY 16998"$, Cuscon, !ri.ona 8:=62"6998. Posto/i i -ideo ka.eta. @ema smisla us-a/ati -aEne in;ormaci/e ako ih se ne moEete %ri s/etiti kada -am .atre'a/u. Cu su tradicionalne 7kolske metode .astar/ele. )esetine tisu4a u8enika dil/em s-i/eta u o-om trenutku %i7e 'il/e7ke. Pi7u ri/e8i s-rsta-a/u4i ih u lini/e. Ili u nekim /e.icima u stu%ce. He?utim, mo.ak ne ;unkcionira na ta/ na 8in. >n ne %ohran/u/e in;ormaci/e u urednim lini/ama ili stu%cima. Ho.ak in;or" maci/e %ohran/u/e na s-o/e dendrite ko/i naliku/u granama dr-eta. >n in;ormaci/e %ohran/u/e %rema o'rascu i %utem asoci/aci/a. )akle, us%i/ete li 7to -i7e raditi %o metodi %am4en/a -a7ega mo.ga, to 4ete /ednosta-ni/e i 'rEe u8iti. ,ato ne %ra-ite 'il/e7ke -e4 %ra-ite 2mne karte. $rta/te ih s dr-e8em, slikama, 'o/ama, sim'olima, 7arama i asoci/aci/ama. Hetodu st-aran/a 2mnih karti ra.-io /e Cony u.an. )ili% Hukere/a, u.ano- suradnik ko/i Ei-i u Dinga%uru, na%isao /e i ilustrirao i.-rstan u-od u tu temu %od naslo-om 0upermo#a- $0uper= brain'. N-edski i.da-a8 Ingemar D-antesson %roi.-eo /e *apiran e mo#ga i pam>en e $*ind *apping and *emory'. 2 D/edin/enim !meri8kim )rEa-ama na/'ol/a kn/iga na sli8nu temu /e kn/iga *apiran e unutam eg prostora $*apping Fnner0pace' autori ce @ancy Hargulies. Hargulieso-a /e tako?er na%isala i.-rsnu kn/igu .a u'r.ano u8en/e .a, vi mo:ete crtsti+ $)es, )ou 6an .raS+' i i.radila %r-oklasnu -ideo ka.etu ko/a ide u. n/u. Ce kn/ige, kao i he-e od 2mnih karti u o-o/ kn/i.i, u %raksi demonstrira/u osno-na na8ela. (la-ne su ide/e /ednosta-ne: 3. 8amislite da su va9e ino:dane stanice poput drveta, od ko/ih s-aka na s-o/im granama %ohran/u/e odgo-ara/u4e %odatke.
2. 0ada po-u9a te glavne ide e bilo -o e teme rasporediti na listu papira u istom obli-u drveta. Q. "o!nite sa sredi9n om ide om " na bol e sa simbolom " u sredini stranice i onda crta te grane -o e rastu i# n e. !ko %ra-ite 2mnu kartu @e# Jorka kao sredi7n/u to8ku u%otri/e'ite 3i% slo'ode.
!ko se radi o Didneyu, neka to 'ude most u luci. !ko se radi o na7em %ogla-l/u o mo.gu, skicira/te mo.ak s d-i/e %olutke.
O. #a sva-u stvar -o e se :elite pris etiti op>enito #abil etite ednu ri e! ili /edan simbol po ednu glavnu temu #a sva-u granu. R. *e?usobno pove#ane ide e sm estite na iste glavne grane, tako da s-aka i.la.i kao no-a %od grana.
Bri"agodba )a?e"a Um)og ma*ira)-a ko-e -e osmis"io To)I 4$>a), a o/d-e )a%r(a"a Na)%I Marg$i"esW, i> 5(. Lo$isa $ Misso$ri-$, 5AD Brim-e(i(e kako -e# 1. ."a/)a (ema $ sredi,($.
2. Kako *os(o-e g"a/)e gra)e >a s/ak$ *od(em$. 6. Kako -e >a s/aki *o-am $*o(ri-eb"-e)a -ed)a ri-e?. 9. Kada god -e (o mog$1e, s/aki *o-am ima s"i?i%$. WU *o*ra()om (eks($ Na)%I Marg$i"es (akoQer *re*or$?a od/a-a)-e 3 !mi)$()i' ra>dob"-a )eome(a)og /reme)a >a /-eDba)-e Um)og ma*ira)-a, a )-e)a i"$s(ra%i-a s$mira i (a*ods-e()ik. ###.thelearning#e'.net
1<<
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Na*ela pa%e'nog *i'an&a u o5liku kar'e
$ s/o-o- k)-i>i -a$$ing #nner7$ace =-a$iran)e unutarn)eg $rostora%, Na)%I Marg$"iesW -e, kako bi i"$s(rira"a k"-$?)e *o-mo/e =*ame()og ?i(a)-a=, )a%r(a"a o/$ kar($#
1. Na-*ri-e *re"e(i(e g"a/)e *o-mo/e. 2. Bri*remi(e kos($r /e"ike kar(e. 6. Ti(a-(e )e samo brDe, /e1 i *ame()i-e. 9. Na s/o-$ kar($ $%r(a-(e k"-$?)e ?i)-e)i%e i /aD)e de(a"-e. :. Orga)i>ira-(e *o-mo/e, (e kada s(e >a/r,i"i k)-ig$ i"i )eki dr$gi (iska)i ma(eri-a", *o)o/)o )a%r(a-(e s/o-$ Um)$ kar($ $ko"iko mis"i(e da -$ -e *o(reb)o *o-ed)os(a/i(i.
L5 do*$,(e)-em *re(iska)o i> k)-ige Na)%I Marg$"ies -a$$ing #nner7$ace ">da/a?a Za*'Ir Bress, T$s%o), Ari>o)a. Brir$1)ik Lsam s/o- ma-s(or= 1<=
G. ,potri ebite ra#li!ite olov-e u bo i ili mar-ere .a me?usobno pove#ane
teme.
=.
(acrta te 9to vi9e sli-a i simbola.
Redovito nadograc3u te sva-u kartu. @a ta/ /e na8in lak7e %o8eti s %regledom %odru8/a i onda u ti/eku u8en/a no-ih kl/u8nih %o/mo-a o neko/ temi nadogra?i-ati s-o/u 2mnu kartu. .0. Jednos'avni na*ini dos&e*an&a nau*enog
udu4i da mo.ak in;ormaci/e %ohran/u/e u o'rascima i %omo4u asoci/aci/a, te 'udu4i da ih i 2mne karte 'il/eEe na isti na8in, ra.umno /e iste metode u%otre'l/a-ati i .a lako dos/e4an/e. >-d/e 4e od koristi 'iti /o7 neka .nan/a o mo.gu. +a7 mo.ak ras%olaEe kratkoro8nim i dugoro8nim %am4en/em. @a sre4u. )ola.ite na raskriE/e kada se %ali cr-eno s-/etlo i .austa-l/ate se. Pali se .eleno s-/etlo i -i kre4ete. +a7e /e dugoro8no %am4en/e nau8ilo i .a%amtilo %ra-ila o sema;orskim s-/etlima. He?utim, -a7e kratkoro8no %am4en/e ne mora %amtiti s-aki od tisu4u %uta kada se .austa -ite na cr-eno me s-/etlu. 3ako, dakle, %ohran/u/emo i do.i-amo in;ormaci/e ko/e su nam %otre'ne .a dugotra/nu u%ora'uT )i/elom u o'rascima, a di/elom %utem asoci/aci/a. Ha%iran/e uma samo /e /edna metoda. )rugi /e na8in da u%otri/e'ite s-a s-o/a sredi7ta inteligenci/e, uk1/u8u/u4i one ko/i se 'a-e rimom, ritmom, %ona-l/an/em i gla.'om. @e morate %ro-esti sate na dosadno mehani8ko u8en/e. PredlaEemo -am da nakon 7to %ro8itate o-u kn/igu, markerom istaknete kl/u8ne ;ra.e i %odnaslo-e i na%ra-ite 2mnu kartu gla-nih konce%ata, odmah u8inite i sl/ede4e d-i/e st-ari: 1. >dmah %reletite istaknute kl/u8ne %o/mo-e. 2. Pro8itate s-o/u 2mnu kartu. Co 4e -am tako?er %omo4i da %o-eEete gla-ne lekci/e: %omo4u o'ra.aca i asoci/aci/a. !ko ste %o8etnik u umnome ma%iran/u, goto-o /e sigurno da 4e -am 'iti te7ko s-aki kl/u8ni %o/am o.na8iti samo /ednom ri/e8/u. He?utim, %oku7a/ te to u8initi. +rlo /e -aEno. Potom -e8eras, nedugo %ri/e no 7to mislite da 4ete .as%ati, %ustite si neku o%u7ta/u4u gla.'u. *o7 /ednom %ogleda/te na s-o/u 2mnu kartu. Poku7a/ te mis liti o gla-nim %oukama ko/e ste nau8ili: %oku7a/ te ih -i.uali.irati. Hislite o asoci/aci/ama /er /e stan/e %red usni-an/em, ne%osredno %ri/e no 7to utonete u san -italni dio %rocesa u8en/a.
8. 9.
Kada ste dovc9ili sva-u granu, uo-virite /e u granice odre?ene 'o/e.
7EO Re/o"$%i-a $ $1e)-$
rrll!Z)\....Z.
Dali. i\.I+uJ IIISB*~.FFSI
F. De"(a
7F. Na$?i(e $m-e()os( o*$,(e)e b$d)os(i
+e4ina do sada i.loEenih st-ari %redsta-l/a logi8ne akti-nosti, akti-nosti Fli/e-e mo.go-ne %olutkeF. He?utim, %ra-i se %ut doi.nimnih mo4i -a7eg desnoga mo.ga i -a7e %ods-i/esti moEe saEeti u d-i/e ri/e8i:
opu9tena budnost " stan e va9ega uma, osobito na po!et-u bilo -o eg sata u!en a.
+e4 smo s%omenuli moEdane -alo-e. Dta-imo ih sada u ;unkci/u. +rlo sli8no tele-i.i/i ili radi/skim %osta/ama i -a7 mo.ak ;unkcionira na 8etiri gla-ne ;rek -enci/e ili -alne duEine. HoEemo ih m/eriti 11( a%aratom (elektroence;alogra" ;om).
&-o ste u ovom trenut-u potpuno budni i tivahni, ili a-o drEite govor ili r e9avate ne-i. logi!-i problem, va9 mo#a- na v ero atni e "oda9il e" i "prima" 3Q do NJ ci3da $ se-undi. (e-i to na#iva u beta ra#inom.
He?utim, to stan/e ni/e na/'ol/e .a %otican/e -a7eg dugoro8nog %am4en/a. +e4ina gla-nih in;ormaci/a ko/e u8ite 'it 4e %ohran/ena u %ods-/esnom di/elu -a7ega uma. Hnogi istraEi-a8i i nasta-nici -/eru/u kako se na/-e4i dio in;ormaci/a na/'ol/e u8i %ods-/esno. &-tivnost mo#govnih. vaFova -o a nas na bol e pove#u e s podsv esnim di elom uma predstavl a u alfa vaFovi !i a /e va3na du:ina 8 do
32 ci-ls $ se-undi.
$ol in 5ose, 'ritanski ino-ator s %odru8/a u'r.anog u8en/a kaEe: FCo /e moEdani -al ko/i /e karakteristi8an .a o%u7tenost i meditaci/u, .a stan/e uma ti/ekom ko/ega san/arite, %u7tate s-o/u ma7tu da %oleti. Co /e stan/e o%u7tene 'udnosti ko/e %oti8e ins%iraci/u, 'r.o u%i/an/e 8in/enica i %o/a8ano %am4en/e. !l;a -alo-i orno gu4a-a/u -am da dosegnete s-o/u %ods-i/est, a 'udu4i da se -a7a slika o se'i %r -enst-eno nala.i u %ods-i/esti, to /e /edini d/elot-orni na8in da se ona dosegne.ST
Kada postanete drem3 ivi " #ona sumra-a i#me?u potpune budnosti i potpunoga sna _ va9i se veiovi mi en a u u teta vaFove: va3Eve br#ine F do = ci-3a na se-undu.
3ada ste %ot%uno utonuli u du'oki san -a7 mo.ak ;unkcionira na -alno/ du Eini i.me?u 0.: i 6 cikla u sekundi: to su delta -alo-i. )isan/e -am /e du'oko, rad srca se us%ora-a, a tlak i t/elesna tem%eratura o%ada/u. 3aka- /e ut/eca/ s-ega toga na u8en/e i %am4en/eT !meri8ki %ionir u'r.anog u8en/a 5etty Byler Be'' kaEe kako su -rlo 'r.i 'eta -alo-i Fkorisni .a to da nas %ro-edu kro. dan, me?utim, kako oni %ri/e8e %ristu% du'l/im ra.inama na7ega uma. )u'l/e se ra.ine dosiEu kada %re-lada-a/u al;a i teta -alo-i, ko/i su %o-e .ani sa su'/ekti-nim os/e4a/em o%u7tenosti, koncentrirane 'udnosti i os/e4a/a da smo do'ro. , alfa
VaEi r)oDda)" valovi

7. 4e(a N. A"+a 3. Te(a
i teta stan ima postite se na ve>i napreda- $ superpamGen u, kao i po a!ana moc -oncentraci e i -reativnosti. '''Q
O/o s$ s(/ar)e s)imke "-$dski' moDda)i' /a"o/a ! odo>go *rema do"-e# 1. Kada smo *o(*$)o b$d)i ! s(a)-e s/-es)os(i, ko-e +$)k%io)ira )a 73 do NJ %ik"a $ sek$)di i )a>i/a se (>/. be(a!s(a)-em. N. 6dea")o s(a)-e >a $?e)-e -e s(a)-e =o*$,(e)e b$d)os(i=, O do 7N %ik"a $ sek$)di i"i a"+a s(a)-e.
3. Ra)e +a>e s*a/a)-a, F do G %ik"a $ sek$)di i"i (e(a s(a)-e# $m obraQ$-e d)e/)e i)+orma%i-e. F. D$boki sa)# .J do 3 %ik"a $ sek$)di i"i de"(a s(a)-e,=
5e-oluci/a u u8en/u Priru4nik Fsam s-o/ ma/storF

7G7
7G
COL"N RO5E &ccelerate" LearningD =4*r3ano u0en)e%
3ako /e mogu4e %osti4i to stan/eT Cisu4e l/udi to 8ini s-akodne-nom medita ci/om, -/eE'ama o%u7tan/a, a oso'ito du'okim disan/em. He?utim, s-e /e -i7e nasta-nika u-/ereno kako se isti re.ultati mogu %uno 'rEe i lak7e %osti4i nekim -rstama gla.'e. Be'' kaEe: F@eke -rste gla.'enoga ritma %omaEu da se ti/elo o%usti, disan/e umiri, 'eta titran/e sti7a i %o'udi n/eEno stan/e o%u7tene s-/esnos ti u ko/em smo /ako %ri/em8i-i .a u8en/e no-ih in;ormaci/a.F @ara-no da -am mnogo -rsta gla.'e moEe %omo4i da .a%amtite %oruku onda kada/e gla.'a %o%ra4ena ri/e8ima " to s-akodne-no doka.u/u reklame na tele-i .i/i i radi/u. He?utim, danas su istraEi-a8iF %rona7li kako /e neka 'arokna gla.'a idealna .a u'r.ano una%r/e?en/e u8en/a, d/elomi8no .ato /er /e n/en gla-ni ritam od <0 do =0 udaraca u minuti identi8an moEdanim al;a -alo-ima. +/e7ti nasta-nici danas koriste gla.'u kao esenci/alni sasto/ak u'r.anog u8en/a s-ake -rste. He?utim, .a oso'u ko/a /e sama s-o/ ma/stor u u8en/u, ne%osredne su im%likaci/e /ednosta-ne: kada na-e8er Eelite na%ra-iti %regled nau8enog, slu7a/te %ra-u -rstu gla.'e i -a7e 4e se %ris/e4an/e dramati8no %o'ol/7ati. )/elomi8no /e ra.log tome na8in na ko/i -a7 mo.ak na/d/elot-orni/e ;unkcionira kada tonete u san. @eki to na.i-a/u 5.1.H. snom. Inici/ali dola.e od engleskih ri e!i rapid eye movement ('r.i %okreti o8i/u). 11( -am go-ori otkuda taka- na.i-: snimke i.gleda/u kao da -a7 um " 8ak i kada ti/elo s%a-a " u%otre'l/a-a s-o/ -idni korteks kako 'i snimio ni. ;otogra;i/a na/-aEni/ih doga?a/a toga dana. Hnogi istraEi-a8i -/eru/u kako mo.ak u o-om stan/u sre?u/e no-e in;ormaci/e i %ohran/u/e ih u odgo-ara/u4e 'anke %am4en/a. !ko se u trenutku dok %regleda-ate s-o/e 2mne karte i ra.mi7l/ate o gla-nim naglascima toga dana nala.ite u stan/u mirne o%u7tenosti, ono -am ot-ara %ute-e k tim %ods-/esnim skladi7tima %am4en/a. Co -/ero/atno o'/a7n/a-a i .a7to san/ate: kako 'i sredila no-e in;ormaci/e, -a7a %ods-i/est F%o.i-aF -a7a stara s/e4an/a. ! ako ste ra.mi7l/ali o %ro'lemu, -a 7a 4e %ods-i/est, kao 7to 4emo -id/eti u sl/ede4em %ogla-l/u, %reis%iti-ati neka alternati-na r/e7en/a, !l;a/e stan/e tako?er idealno .a .a%o8in/an/e s-akog no-og ra.do'l/a u8en/a. Das-im /ednosta-no, -rlo /e smisleno ra.'istriti mo.ak %ri/e no 7to %o8nemo s u8en/em. !ko na teren .a gol; %onesete sa so'om %ro'leme i. ureda, nikada ne4ete igrati i.-anredan gol;. +a7e 4e misli 'iti negd/e drugd/e. Isto -ri/edi i .a u8en/e. !ko u sredn/o/ 7koli sa sata ;rancuskoga do?ete na sat matematike, moEe -am 'iti te7ko F%romi/eniti 'r.inuF. He?utim, ako nekoliko minuta %os-etite -/eE'ama du'okog disan/a.r%o8et 4ete se o%u7tati. Pustite si neku o%u7ta/u4u gla.'u, .at-orite o8i i mislite o na/mimi/em %ri.oru ko/eg moEete .amisliti i uskoro 4ete 'iti u stan/u o%u7tene 'udnosti ko/e olak7a-a Fu%lo-l/a-an/e in ;orma" . ci/aF u -a7e dugoro8no %am4en/e.
XM3)X+i3Xi""UY X*3&YU);) &X+i3& 2&XM3Xi"" Y&
9D&2XB3Yr)r$Y )2 XM3&%_<)UY;))& $&2) unBcMC X+i3 ) X+(<3 Y 2

SI.da-a8: !ccelerated Aearning Dystems, !ston $linton, ucks, 1ngland.
l;K/
1=2 Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Brir$1)ik Lsam s/o- ma-s(or=
Gla,5eni pri&edlo,i
!ko u8ite go-oriti ;rancuski, go-orite ga. !ko u8ite o ra8unalima, u%otre'l/a -a/te ih. !ko ste i7li na te8a/ a.i/ske kuhin/e, skuha/te a.i/sku go.'u .a s-o/e %ri /atel/e. !ko u8ite stenogra;i/u, %i7ite n/ome. !ko Eelite %ostati /a-ni go-ornik, %ridruEite se ma/storima ceremoni/ala i go-orite u /a-nosti. !ko Eelite %ostati %isac, %i7ite. !ko Eelite %ostati 'armen, s%ra-l/a/te %i4a. D/etite se s%ortske maksime: to ni/e %ogre7ka, to /e -/eE'a.
7J. V-eDba-(e, /-eDba-(e, /-eDba-(e
Za ra>"i?i(e s/r'e koris(i(e ra>"i?i($ g"a>b$. Za s(/ara)-e mir)oga o>ra1-a O*$,(a-$1a g"a>ba *o*$( E)Ii)og Vode)e "i)i-e =>atermar'a%, /e?i)e od 7N Core""i-e/i' ko)%era(a i> o*$sa bro- E, (e sek/e)%i barok)e g"a>be 3 3 i E 7 ko-e se )a"a>e )a K"asi%i o*(ima")og $?e)-a HO*(ima" Lear)i)g C"assi%s3 a"b$m$ 6)s(i($(a 4ar>ak. Za *os(i>a)-e *ra/og ras*o"oDe)-a Osobi(o >a ak(i/)os(i koo*era(i/)oga $?e)-a dobar -e 9u*o'i "oru0a' =1ee$ Brea'fast% RaIa LI)%'a. Za =gr$*ira)-e= i br>o *isa)-e Va)ge"iso/a &ntartica i"i Brasilian s a"b$ma gr$*e .e)esis *od )a>i/om 8evi"l)ivi "o"ir =lnvisi*le Touch% Ho/o *os"-ed)-e -e osobi(o *o*$"ar)o ako radi(e s m"adima3. Za =*isa)-e *oe>i-e= Erosinac =9ecem*er% .eorgea \i)s(o)a. Za *re(/ara)-e *-esama i"i %i-e"og go/ora $ ra* ob"ik Sammero/e s)imke, a"i samo )-i'o/ i)s(r$me)(a")i dio. Za =mi-e)-a)-e s(a)-a= Varira-(e g"a>b$ o/is)o o dob)o- sk$*i)i. O*1e)i(o -e dobro da -e (o bi"o ko-a i)s(r$me)(a")a g"a>ba Di/og ri(ma kao ,(o -e De$(ero/ Elanet sv)etlosti =Elanet of Light%, a >a (i)e-dDere *-esme *o*$( Bi)eg =Run & a!% gr$*e T'e Rea" M%CoI i"i Tre*am te (I 8ee" Lou% gr$*e 5a/age .arde), a >a o)e i> ra)i-e ere, g"a>ba E"/isa Bres"eIa. Za >a*o?i)-a)-e s (i)e-dDerima Odma' )ako) s(a)ka *$s(i(e 43vrati $dara% =7tri'e it Bac'% gr$*e 4"a%k 4oR i"i 7lat'i s'la" =7 eet Oarmon!% gr$*e 4e"a/ed Co)s%ie)%e. Za odreQi/a)-e %i"-e/a Va)ge"isa/e 6atrene 'o0i)e =5hariots of <ire%. Za =/i>$a"i>a%i-$= 6o"o$a"i =>aterfalls% Ba$"a L"oIda \ar)era, 7umraci =7unsets% Mi%'ae"a 0o)esa i Erosinac =9ecem*er% .eorga \i)s(o)a.
7E. Ra>mi,"-a-(e i *ra/i(e *reg"ed

3ada u8ite neku ;i.i8ko"mentalnu -/e7tinu, kao 7to /e stro/o%is ili kuhan/e, tada moEete -/eE'ati kro. akci/u. He?utim, kada st/e8ete ostale -rste .nan/a, %o'rinite se da redo-no %ona-l/ate i %ra-ite %regled. Pono-no %ogleda/te u s-o/u 2mnu kartu i ne%osredno nakon 7to ste /e .a-r7ili %ono-ite gla-ne st-ari. 2/utro s-e to %ono-no u8inite. Pa, o%et %ono-no nakon t/edan dana. @akon m/esec dana /o7 /edan%ut. ,atim, %ono-ite 2mnu kartu i druge s n/om %o-e.ane detal/e ne%osredno %ri/e no 7to -am to s%eci;i8no .nan/e .atre'a: .a neki is%it, .a %uto -an/e, go-or ili 7to drugo. Hnogi l/udi smatra/u, %rim/erice, kako /e %ri/e 8itan/a no-e kn/ige korisno na/%ri/e %ogledati u s-o/e %osto/e4e 2mne karte o to/ temi ili %relet/eti istaknute di/elo-e tri ili 8etiri %ri/e %ro8itane kn/ige o to/ temi.
1=. Koris(i(e a"a(e >a *o/e>i/a)-e *o*$(, *rim-eri%e, =s*a-a"i%e *am1e)-a=

>-o /e oda'ir ko/i koristi *eannette +as. @a stranici 180 %otraEite oda'ir gla.'e .a F%asi-neF i Fakti-neF koncerte, %o/mo-e ko/e 4emo u tekstu o'/asniti kasni/e. udu4i da %am4en/e na/'ol/e ;unkcionira na temel/u asoci/aci/a, osmislite s-o/e Fs%a/alice %amcen/aF. @o-oste8eno .nan/e asocira/te s onim 7to -e4 .nate.
&soci aci a mo:e biti fl#i!-a: %rim/erice, da nau8ite 'ro/ati na /a%anskom tako da 8e7ete -lastito kol/eno (%ogleda/te -/eE'u na strani 69). /na mo:e biti i vi#ualna: %o%ut -i.uali.iran/a %ri.ora u cil/u %am4en/a imena ko-an/a Eel/e.a u ko-a8ko/ radionici kako 'i .a%amtili gos%odina 3o-a8a, ili %redo8a-an/a krokodila is%od luko-a
Hc)onaldo-og .naka kako 'iste .a%amtili ime n/ego-og osni-a8a 5aya 3roka. &soci aci a mo:e biti i a-a vi#ualna pri!a: %o%ut .ami7l/an/a neke sek-ence kako 'iste .a%amtili, %rim/erice, redosli/ed %laneta od ,eml/e " -ru4e Dunce ko/e si/a tako /ako da ra.'i/a termometar i ci/ela se Ei-a ili Herkur (mercury, engl. Ei-a) ra.li/e-a i. n/ega i ist/e8e -an gd/e %reli/e%a Eena +enera sto/i na ,eml/i. )ok Ei-a nasta-l/a te4i %reko ,eml/e u sus/edo- -rt sa cr-enom .eml/om, %o/a-l/u/e se ratni8ki ras%oloEen sus/ed Hars i .a%o8in/e silo-ito .losta-l/an/e. !li uto se %o/a-l/u/e nasmi/e7eni di- *u%iter " na/-e4i %lanet " ko/i na s-o/im grudima ko/e ###.thelearning#e'.net
7GF
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
TDOAAS EDTSON
Brir$1)ik =sam s/o- ma-s(or= 7GJ naliku/u na Du%ermano-e ima is%isanu ri/e8 D2@, 7to %redsta-l/a kraticu imena %laneta Datum, 2ran i @e%tun, dok kra/ n/ega tr8kara sretni %as Pluton. !soci/aci/a se moEe rimo-ati i 'iti -i.ualna: %o%ut %am4en/a 'ro/e-a u. %omo4 sliko-nih ri/e8i ko/e se rimu/u i n/iho-og %o-e.i-an/a sa st-arima ko/e tre'a .a%amtiti: tako da FoneF (/edan) %osta/e FsunF (sunce), Ft#oF (d-a) %osta/e FshoeF (ci%ela), FthreeF (tri) %osta/e FtreeF (dr-o), F;ourF (8etiri) %osta/e FdoorF (-rata), F;i-eSS (%et) %osta/e Fhi-eF (ko7nica), FsiYF (7est) %osta/e FsticksF (7ta%o -i), Fse-enF (sedam) %osta/e Fhea-enF (ra/), FeightF (osam) %osta/e FgateF (-rata), FnineF (de-et) %osta/e FmineF (mo/e) i FtenF (deset) %osta/e FhenF (koko7). )a 'iste .a%amtili deset st-ari, %rim/erice deset st-ari na %o%isu .a ku%o-inu, s-aku od n/ih vi#uelno %o-eEite s numeriranim sIi/edom. Cako " ukoliko su %r-e tri st-ari ko/e tre'ate ku%iti maslac, sir i mli/eko " .amislite kako sunce (sun) ota %a maslac (one), kako /e sir (t#o) u ci%eli (shoe), te kako se mli/eko (three) %roli/e-a %o dr-etu (tree). !soci/aci/e se mogu sluEiti i na8elom %o8etnih slo-a: %rim/erice marketin7ki stru8n/aci %amte kl/u8ne elemente reklamiran/a kao !I)!"u: %ri-uci !ttention (engl. %aEn/u), %o'udi Interest (engl. .animan/e), st-ori )esire (engl. Eel/u) i %otakni !ction (engl. akci/u). He?utim, ko/u god metodu asoci/aci/a koristili, %oku7a/ te da 'ude otka8ena, .a'a-na i %o mogu4nosti emocionalna .ato 7to /e F;ilterF ko/i u mo.gu %renosi in;ormaci/e u dugoro8no %am4en/e -rlo usko %o-e.an s emocionalnim centrom u mo.gu. Cako?er, s-o/e asoci/aci/e %o-eEite sa 7to -i7e os/etila: -idom, sluh om, n/ uhom, dodirom i okusom.
.4. Za5avl&a&'e se, igra&'e igre

2%ita/te nekog %ri/atel/a ko/e mu slike %ro?u kro. misli kada se s%omene o'ra.o-an/e ili u8en/e. Pogleda/te sada kako se one slaEu s iskust-om Conya u.ana. >n kaEe: FCi/ekom moga tridesetogodi7n/eg istraEi-an/a asoci/aci/a ko/e l/udi ima/u na ri/e8 Su8en/eS %o/a-ilo se deset gla-nih ri/e8i ili %o/mo-a. Co su: dosada, is%iti, .ada4e, gu'itak -remena, ka.na, ne-aEno, .aro'l/enost, S;u/S, mrEn/a i strah.FT He?utim, u%itate li to isto d/e-o/8icu ko/a /e tek neda-no .a-r7iIa do'ar %red7kolski centar i ona 4e -am %ri8ati o tome kako se tamo .a'a-l/ala. Cako danas s-i na%redni nasta-nici nagla7a-a/u %otre'u .a %ono-nim oEi-l/a-an/em rado74u is%un/enog ranog u8en/a. I.-rstan na8in .a u8en/e /e i humor. ,ato %oku7a/te %o -e.ati u8en/e s humorom. >smislite igre ko/e 4ete igrati s nekim tko u8i isti %redmet kao i -i kako 'iste %otkri/e%ili kl/u8ne %o/mo-e toga gradi-a " 8ak i k-i.o-i %o%ut Ttivisl "ursuit mogu 'iti od -elike %omo4i.
1=<
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
tSClru$CI2I. ##ii#"""" ##iVU0 ='D0O'U'
7K. Bo$1a/a-(e dr$ge

B'i"i* arri/e Baris HL$)di3. B'i"i* s(iDe $ Bari> H*o)ed-e"-ak3.
FD-atko neka nekoga %ou8a-aF . Co /e tema ko/u .a de-edesete %re%oru8u/e kali;orni/ska istraEi-a8ica mo.ga Harian )iamond. 2sto 7to /e %ro;esorica neuroanatomi/e, ona/e i direktorica Aa#rence Gall o; Dcience ko/i /e centar .a u8en/e i .a'a-u -e.an u. 3ali;omi/sko s-eu8ili7te u erkeleyu. Feelim %redsta-iti konce%t %rema ko/em s-atko moEe nau8iti 'iti nasta-nikomF kaEe ona. F)a 'iste 'ili nasta-nikom tre'ate 'iti %reci.ni s %odacima, ali istodo'no ma7to-iti s kreati-nim .amislima .a no-e %ra-ce u 'udu4nosti. 3ada nau8imo 8in/enice, moEemo se okrenuti oko se'e i %odi/eliti ih s nekim drugim kako 'i Sasoci/ati-na %odru8/a korteksaS mogle st-arati no-e ide/e.:F )iamondo-a /e u-/erena kako i %red7kolsko di/ete moEe nau8iti 'iti u8itel/em. Posta-l/a i %itan/e: F,a7to da to di/ete %ro-ede sl/ede4ih 12"1: godina samo u tome da 'ude %ou8a-anoT >no 7to nau8i %r-og 7kolskog dana moEe %odi/eliti ne samo s ostalim u8enicima, nego i s -lastitim roditel/ima.F e. o'.ira na -a7u do', malo /e 'ol/ih na8ina da kristali.irate ono 7to ste nau8ili od toga da tim na8elima %ou8i te druge l/ude, da o tome odrEite %reda-an/e ili seminar.
B'i"i* regarde "a maiso). E"ie es( gra)de e( be""e. B'i"i* s'a**ro%'e de "a *or(e d's)(r,e. 66 so))e e( a((e)d. U)e dame agee o$/re "a *or(e. O$'es(!ee @$e /o$s /o$"e> .-e$)e 'ommeP 4o)-o$r madame. C'es( i%i "a maiso) de Mo)sie$r D$boisP O$i, %'es( i%i. 0'ai re)de>!/o$s a/e% Mo)sie$r D$bois. C'es( de "a *ar( de @$", s'U /o$s *"ai(P Mo)sie$r \es(. A' o$", Mo)sie$r \es(. E)(re>, s'(" /o$s *"ai(. Mer%i madame. B'i"i* e)(re da)s "a maiso). Madame 4rosse(o$( a**e""e Mademoise""e D$bois. O$i es(!%eP C'es( Mo)sie$r \es(. B'i"i* g"eda $ ku4u. Ve"ika -e i 6i-e*a. B'i"i* se *e)-e do $"a>)i' /ra(a. Z/o)i i ?eka. 5(ari-a gos*oQa o(/ara /ra(a. (o De"i(e m"adi1$P Dobar da) gos*oQo. 0e "i o/o k$%a gos*odi)a D$boisaP Da, -es(. 6mam dogo/ore) sas(a)ak s gos*odi)om D$boisom. (o da kaDem, (ko -eP .os*odi) \es(. A', da gos*odi) \es(. UQi(e, mo"im /as. S/a"a gos*oQo. Ai"i* $"a>i $ ku4u. .os*oQa 4rosse(o$( *o>i/a gos*oQi%$ D$bois.
N . U*i,i(e se )a (e?a< $br>a)og $?e)-a

Tko -eP .os*odi) \es(.
2 o-om se %ogla-l/u usm/era-amo na /ednosta-ne sa-/ete .a samostalno u8en/e. He?utim, na/'ol/i na8in .a u8en/e s-ih na8ela u'r.anog u8en/a /e da odete na /edan taka- te8a/ i. nekog s%eci;i8nog %odru8/a. IstraEite 7to se nudi u -a7o/ 7koli ili na ;akultetu. Ili oti?ite na te8a/ samostalnog u8en/a, %o mogu4nosti na neki ko/i se, %o%ut onoga 'ugarskog %sihi/atra (eorgi/a Ao.ano-a, ko/eg 4emo %rika.ati ne7to kasni/e, temel/i na no-im s%o.na/ama. Hnogi su tak-i te8a/e-i te8a/e-i .a u8en/e stranih /e.ika. @eki od na/'ol/ih te8a/e-a .a samostalno u8en/e su oni ko/e smo -id/eli u 1nglesko/, a ko/e organi .ira !ccelerated Aearning Dystems.F *edna australska sredn/a 7kola ko/a %okri-a trogodi7n/i te8a/ ;rancuskog /e.ika u ra.do'l/u od osam t/edana u8en/a, i to ne %uno radno -ri/eme, tako?er koristi iste metode. @a-odimo temel/na na8ela tak -og u8en/a kao i na8in na ko/i se ona koriste u ti%i8nom te8a/u .a u8en/e stranog /e.ika: a) @a s-i/etu %osto/i 2=00 /e.ika. 1ngleski /e.ik ima oko ::0.000 ri/e8i. @/ema8ki ima man/e od 200.000 ri/e8i.7 @o, ling-isti se slaEu kako oko DE posto svih e#i-a -oristi svega o-o 2.EEE do Q.EEE
ri e!i.D &-o te ri e!i la-o mo:ete ra.um eti i te!no ih govoriti, bit >ete sposobni ra.m/erno dobro -omunicirati na novom
O/o -e (i*i?)a s(ra)i%a i> dobrog $dDbe)ika >a $br>a)o $?e)-e -e>ika. Brimi-e(i(e# 1. 5/aki -e =*ri>or= )a*isa) $ s(i"$ drame od 7N ?i)o/a, kako bis(e si mog"i *reds(a/i(i ,(o radi(e. Ver>i-a )a /a,em -e>ik$ i s(ra)om -e>ik$ )a*isa)e s$ -ed)a *okra- dr$ge, )a is(o- ra>i)i.
2.
6. Ver>i-$ (eks(a )a s(ra)om -e>ik$ moDe(e ?i(a(i *o*ra1e)$ g"a>bom ko-$ s"$,a(e *$(em s"$,a"i%a i -o, $/i-ek bi(i s/-es)i *ri-e/oda. 9. Ni(i -ed)a re?e)i%a )i-e d$"-a od sedam ri-e?i. To -e dobro )a?e"o =%-e*ka)-a= >a(o ,(o -e "ak,e *am(i(i %-e"i)e ko-e )ema-$ /i,e od sedam di-e"o/a. WBre(iska)o $> do*$,(e)-e i> Te?a-a +ra)%$skog -e>ika >a o)e ko-ima -e ma (eri )-i -e>ik e)g"eski, ko-eg -e *roi>/eo A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems i> As (o) C"i)(o)a, 4$%ks, E)g"eska. Okre)i(e s"-ede1$ s(ra)i%$ kako bis(e /id-e"i s"iko/)$ /er>i-$ is(og (eks(a. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
1=8
.Re/o"$%i-a $ $1e)-$
6"$s(ra%i-e i> (i*i?)e rad)e bi"-eD)i%e >a $?e)-e s(ra)og -e>ika $br>a)im $?e)-em.W 7va'a s"ika *rika>$-e is($ se'vencu kao i *isa)i di-a"og. U?e)ike se *o(i?e da *re%r(a/a-$ i uve,a)u i"$s(ra%i-e, (e i' *o(om koris(e kao *"aka(e ko-e 1e obo-i(i. .or)-a i"$s(ra%i-a -e s"i 'ovna /er>i-a (eks(a re*rod$%ira)og )a *re('od)o- s(ra)i%i.
W6>da"i A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, As(o) C"")(o), AI"esb$rI, 4$%ks, E)g"a)d, a o/d-e *re(iska)o s do*$,(e)-em. Brir$1)ik =sam s/o- ma-s(or=
1=9
e#i-u. !a- vam i 3.EEE te!no nau!enm ti e!i mo:e pomoci da se ra#umi em na stranom e#i-u. ') ,br#ani te!a stranog e#ilm se #ato temei i na 2.EEE osnovnih ti e!i -o e s$ raspore?ene $ 12 ra#li!itih "!inova" ili pri#ora " poput drame $ 12 !inova.F1 c) 3orisno /e ako su udE'enici %ri-la8ni. @a nekim stranicama scenari .a sva-i !in /e paralelno napisan na engles-om i, na prim er, na francus-om. *e?utim, niti edna re!enica ni e dul a od sedam ti e!i, .ato /er na7e kratkoro8no %am4en/e na/lak7e u%i/a in;ormaci/e u di/elo-ima od Fsedam 'itaF, ,'og toga ra.m/erno lako %amtimo tele;onske 'ro/e-e. !ko ima/u %reko sedam 'ro/e-a u-odi se .ase'ni 'ro/
.a %odru8/e. @asta-nici o-o na8ela na.i-a/u Fs/eckan/emF. d) Hnogi %ri.ori uk1/u8u/u -as kao %os/etitel/a u no-o/ .eml/i i radn/u %letu oko ti%i8nih doga?a/a s ko/im se susre4u turisti. Radna bi3 etnica i3ustrira svs-i pri#or slikama i ta-o poti!e os eti3o vida. e) 0va-i /e pri#or na stranom e#i-u sniml en i na audio -a#etu tako da u8enik moEe u8iti slu7an/em i %aralelnim 8itan/em, t/. -i.uali.iran/em.
+3
"ri e po!et-a sva-e le-ci e u!eni-, putem slu9alica, slu9a opu9ta uGu gla#bu sniml enu na posebno -a#eti i sli edi upute .a v e:be disan a i opu9tan a. $il/ /e da se iskl/u8e s-e druge ometa/u4e
misli i da se mo.ak do-ede u stan/e Fo%u7tene %ri%ra-nostiF kako 'i no-i /e.ik lak7e Fu%lo-ioF u n/ega. .
g3 Kla#ba, da-le, igra trostru-u ulogu: (1) poma:e vam da se opustiteM (2) aktivira desnu polovicu va9eg mo#ga -a-o bi primala nove informaci eM i (6) pomaEe da se informaci e prem este u ban-e podata-a va9eg dugoro!nog pamGen a. @asta-nici " Ao.ano-l/i/anciF u-/ereni su kako do'ro orkestrirani gla.'eni koncert .a%ra-o moEe u -rlo skra4enom -remenu %ro-esti -e4inu %ou8a-an/e.S! 28enik
na/%ri/e 8ita/u4i tekst slu7a ri/e8i stranog /e.ika %o%ra4ene s%eci;i8nom .-u8nom kulisom. 5i/e8i su 8itane u tem%u i tonu gla.'e ko/a se slu7a, @akon tog Fakti-nog koncertaF sli/edi t.-. F%asi-ni koncertF ti/ekom ko/ega u8enik, dok
W 4o#anovl eva metoda u!en a i pou!avan a mnogo e -omple-sni a nego 9to to mi mo:emo pri-a#ati u ovom -rat-om pri-a#u te tehni-e. /sobito e va:an odabir gla#be .a "a-tivne" i "pasivne" -oncerte. , devetom poglavl u pove#u e mo glavna 4o#anovl eva na!ela s mnogim drugim ve> pro-u9anim tehni-ama. *e?utim, onima -o i prili-om pripreman a vlastitih programa ubr#anog u!en a e-sperimentira u s gla#bom, toplo preporu!amo da na pri e prouce gla#bena na!ela. , svom novom programu pod na#ivom Kla#bena revoluci a $The *usic Revolution', -o i e ob avl en 1999. godine, dr. Beannette Cos e na gla#benim tra-ama opse:no pri-a#ala odabrane gla#bene bro eve #a uporabu u obra#ovan u. Ti su gla#beni bro evi grupirani u 9est naslova, a popratna radna bil e:nica da e detal ne naput-e #a uporabu sva-e od gla#benih tra-a.
7O
ZA BA56VN6 KONCERT
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Brir$?)ik =sam s/o- ma0s(or'

"i
s-ira lagana gla.'a, s/edi .at-orenih o8i/u, a stan/e .a u8en/e i sinte.u, a to
%o.adini te8e go-or %rimi/en/en "i neko/ situaci/i. Co /e kl/u8ni element Ao.ano-l/e-e tehnike. (la.'a /e goto-o u-i/ek 'arokna kako 'i se odrEalo na/d/elot-omi/e
/e al;a stan/e. '3 ,!eni-e se poti!e da nave!er pri e spavan a ponovno slu9a u istu baro-nu gla#bu i da $ radno bil e:nici pregleda u sli-e odre?enog "!ine" -o eg su toga dana u8ili. @a ta na!in podsvi est
nastavl a s doto-om novih informaci a i ti e= -omno>i. i) 0l ede>eg dana u!enici, -a-o bi pot-ri epili ne-e od na va:ni ih nau!enih ri e!i, igra u igre -o e su im ponu?ene u priboru .a te!a e#i-a. /) Ta pribor sadr:i i druge pri ed3oge, u-3 u!u u>i sli-e i ri e!i .a uobi!a ene -u>ne predmete i od e>u, kao i video -a#etu .a t elesno u!en e. >na -as %ou8a-a na na8in na ko/i ste kao di/ete u8ili materin/i /e.ik, samo mnogo 'rEe. (lumac s-aku ri/e8 ili ;ra.u %oka.u/e rnirnikom i -i u8ite na ;rancuskome re4i Fs/edniF =asseye#=vous', Fhoda/F $marche#' ili Fdodimi s-o/ lakatF $touche# votre coude'. k) Ce>inu ostalih ri e!i, i.u.e-7i onih 2.000 na/-aEni/ih, mo:ete shvatiti a-o ra#umi em one "-l u!ne" ri e!i. Prim/erice, -e4ina Eenskih oso'nih imena na /a%anskom .a-r7a-a na FkoF, %a tako ako -idite ime FHichikoF .nate da /e oso'a -/ero/atno Eenskoga s%ola. .a-le, tipi!ai pribor .a samostalno u!en e e#i-a sadrEi naput-e .a sva na va:ni a na!ela novog e#i-a.
Gla,5a ,a po5ol&Eano u(en&e pre%a oda5iru Georgi&a o,anova

Me(oda .eorgi-a Lo>a)o/a >a $br>a/a)-e $?e)-a g"a>b$ korisi(i )a (ri )a?i)a# 1. U/od)a g"a>ba >a o*$,(a)-e $?e)ika i *os(i>a)-e o*(ima")og s(a)-a >a $?e)-e. 2. =Ak(i/)i ko)%er(= (i-ekom ko-ega se i)+orma%i-e ko-e se (reba-$ )a$?"(i ?i(a-$ $> eks*resi/)$ g"a>bU. 6. =Basi/)i ko)%er(= (i-ekom ko-ega $?e)ik, dok $ *o>adi)i s/ira barok)a g"a>ba ko-a *o(i?e *ri-e"a> i)+orma%i-a $ d$goro?)o *am1e)-e, s"$,a )o/e i)+orma%i-e ?i(a)e $ ob"ik$ ra>go/ora. E/o *ar (i*i?)i' g"a>be)i' bro-e/a ko-i se koris(e >a $br>a)o $?e)-e#W ZA AKT6VN6 KONCERT
4ee('o/e), Ko)%er( >a /io"i)$ i orkes(ar $ D/d$r$, O*. E7. Ta-ko/ski, Ko)%er( br. 7 $ 4!mo"$ >a k"a/ir i orkes(ar. Mo>ar(, Ko)%er( >a /io"i)$ i orkes(ar br. G $ O!d$r$. SaId), 5im+o)i-a br. EG $ A!d$r$, 5im+o)i-a br. EK $ 4!mo"$ 4ee('o/e), Ko)%er( br. J $ E!d$r$ >a k"a/ir i orkes(ar, O*. G3 H=V"adar=3 Core""i, Co)%er(i .rossi, O*. E br. N, 8,:,9. Sa)de", Vode)a g"a>ba. *. 5. 4a%', Aa)(a>i-a $ .!d$r$, Aa)(a>i-a $ C!mo"$ i Trio $ O!mo"$M Ka)o)ske /ari-a%i-e i To%%a(a.
>-e /ednosta-ne metode 4e -am %omo4i da d/elot-omi/e .a%amtite 'ilo 7to, 8ak i 'e. detal/nog %rou8a-an/a tehnika integrati-nog u'r.anog u8en/a. He?utim, st-arni /e i.a.o- kako iskoristiti s-o/e s%oso'nosti da 'i st-orili no-a r/e7en/a. 3ako iskoristiti snagu s-o/ega mo.ga .a domi7l/an/e us%/e7nih no-ih .amisli. I u o-om slu8a/u Revoluci a u u!en u nudi -am neke /ednosta-ne odgo-ore. Core""i, Co)%er(i .rossi, O*. F, br. 7 , ii, 12.
Vi/a"di, Be( ko)%era(a >a +"a$($ i komami orkes(ar.
A(isu svi programi stranih e#i-a isti. 0 ra#vo em tih tehni-a ne-i su od sv ets-ih programa e#i-a edva popra>eni gla#bom. /vd e smo pri-a#ali metodu -o u -oriste &ccelerated 4earning 0ystems &stona 6lintona i# &ylesburya u Buc-su u %ngles-o i -o u mi dr:imo na usp e9ni om #a ''pou!avan e samoga sebe". 0a #ahvalno9>u ci enimo n ihovo dopu9ten e da ovd e sa:eto pri-a:emo glavne ide e programa i -oristimo ilustraci e i# ednog od n ihovih te!a eva stranog e#i-a. *e?utim, nagla9avamo -a-o su ti te!a evi u osnovi nami en eni #a u!en e tipa "sam svo ma stor". (astavnicima -o i iste te materi ale upotrebl ava u u ra#redima preporu!amo da ih i#ravno po ve:u s metodama pou!avan a o -o ima pi9emo u devetom poglavl u.
WBrika>a)i odabir *re$>e( -e i> 7ugesto$e"i)s'og $riru0ni'a >a nastavni'e )e3i'a =Language Teacher's 7uggesto$e"ic -anual% .eorgi-a Lo>a)o/a i E/a"i)e .a(e/e i Lo>a)o/e 7ugestologi)e i osnove sugesto$e"i)e =7uggestolog! an" 1ut;ines of 7uggesto$e"ia%. Ob-e -e k)-ige i>dao .ordo) i 4rea%', Ne9 Vork. 999.('e"eami)g9eb.)e(
.4P
Revoluci&a u u(en&u
III
VaE popis koraka po're5ni8 ,a s'varan&e ide&a

De7inira&'e svo& pro5le%M De7inira&'e i vi,uali,ira&'e idealno r&eEen&e.
[il
l IskuEa&'e nove ko%5inaci&e. [IJ !po'ri&e5i'e sva svo&a os&e'ila. I@ Iskl&u(i'e se = dopus'i'e da se ide&a
2ku8a2.
] I,a<i'e i, svoga podru(&a.
6il ;rikupi'e (in&enice> speci7i(ne i op*e. [IJ ;rekini'e o5ra,ac.
UII
Iskoris'i'e gla,5u ili prirodu da 5i se opus'ili. ;respava&'e ,a%isao.
lI2l
Ilil Eureka3 Ide&a &e iskrs)$ "a. 2 ;onovno &e prov&eri'e.
/. poglavl&e> $ako s%iEl&a'i s&a&ne ide&e ----------------------
W4i"-e,ka# MoDe(e i >ami-e)i(i redos"i-ed 7. i N. koraka, moDe(e >a*o?e(i sa s/o-im s)om, *o(om de+i)ira(i gd-e s(e sadaM a o)da )as(a/i(i *remo,1i/a)-e (oga -a>a.
Novi progra%i ko&i%a *e'e se5e ili u*enike pou*i'i krea'ivno% ra,%iEl&an&u
,a8udo, u -e4ini se 7kola ne %ou8a-a na/-aEni/i od s-ih F%redmetaF: kako osmisliti -lastitu 'udu4nost i no-e ide/e. 2s%rkos tome s-i/etu su danas kao nikada rani/e %otre'ne re-olucionarne no-e ide/e. 3ao 7to 5oderic (orney kaEe u "rogram !ov e!anstva $The 1uman &genda': FPo %r-i %ut u d-a i -i7e mili/una godina imamo do-ol/no ide/a da nam s-ima 'ude do-ol/noF. He?utim, -e4ina -ode4ih s-/etskih %oliti8kih -o?a u tu 'udu4nost -o.i s retro-i.orom usm/erenim na %ro7lo do'a. 2 o'ra.o-an/u /e su%rotnost %ro7losti i 'udu4nosti/o7 i.raEeni/a. 5o'ert (ross o tome go-ori na sl/ede4i na8in: Fei-imo u %r-om ra.do'l/u u %o-i/esti 8o-/e 8anst-a u ko/em nam /e c/eloku%na l/udska 'a7tina .nan/a, mudrosti i l/e%ote dostu%na na na7 .aht/e-.F! Co nam %ruEa mogu4nost da %ono-no otkri/emo o'ra.o-an/e i na/a-imo .latno do'a otkri4a i ino-aci/a: da nano-o i.umimo na8in na ko/i ra.mi7l/amo, u8imo, radimo, Ei-imo, uEi-amo i st-aramo. Hodeli .a to -e4 %osto/e. Chomas 1dison 'io /e autorom 1096 %atenata" i elektri;icirao /e s-i/et. Ball )isney i Dte-e *o', -lasnik !%%le $om%utersa, osno-ali su s-o/a ogromna ko merci/alna carst-a na sna.i no-ih ide/a i ra.li8itih i.mi7l/enih mi7e-a. 3ada /e %r-i %uta %os/etio kali;orni/ski 'ar .a ham'urgere )icka i Haurice Hc)onald, 5ick 3ork /e 'io sredn/o-/e8ni %roda-a8 stro/e-a .a %ra-l/en/e ;ra%ea. >n /e %reu.eo n/iho- temel/ni konce%t, u/edinio ga s drugima i ost-ario na/-e4i s-/etski lanac 'r.e hrane. ugarski %siholog (eorgi Ao.ano- %o-e.ao /e /ogu, medi taci/u i gla.'u kako 'i na%ra-io re-oluci/u u %ou8a-an/u stranih /e.ika. Internet i Borld Bide Be' u %ot%unosti su i.mi/enili na8in komuniciran/a u s-i/etu.
189 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Kako smi,"-a(i s-a-)e iaele

10S.1
ili (ates /e na/'ogati/i 8o-/ek na s-i/etu %r-enst-eno .'og toga 7to su on i n/ego- %artner Paul !l1en san/ali da ra8unalo sta-e na s-aki stol u s-akome domu. )-a na/'ogati/a 1uro%l/aninaF s-o/e 'ogatst-o dugu/u s-ome ocu, 5ichardu 5aushingu. @/ega /e .aintrigirao na8in na ko/i /e n/ego-a su%ruga, %rilikom %ri% reman/a doma4ih ko'asica, da 'i umetnula sasto/ke " i.-rtala cri/e-a. Ca se .amisao, ali okrenuta u o'rnutom sm/eru, %ret-orila u susta- i.li/e-an/a mli/eka i. kartona. )anas n/ego-i nasl/ednici /o7 u-i/ek s-akodne-no do'i-a/u tanti/eme od mili/una tetra%ak kartona .a mli/eko. D-im /e -elikim %o-i/esnim ide/ama, s-im -elikim otkri4ima .a/edni8ka /edna st-ar. D-e su %roistekle i. l/udskoga mo.ga. Ho.ak ima /ednako ;antasti8nu s%oso'nost %ohran/i-an/a in;ormaci/a kao i %reslagi-an/a tih in;ormaci/a na no-e na8ine i st-aran/a no-ih ide/a. +rlo /ednosta-no: ide a e nova -ombinaci a starih elemenata. Co si .a%i7ite, %odcrta/te, naglasi te. Hogla 'i to 'iti na/-aEni/a re8enica ko/u ste ikada na%isali. >na sadrEi kl/u8 .a st-aran/e no-ih r/e7en/a. @e %osto/e no-i elementi. "osto e samo nove -ombinaci e.G Pris/etite se na trenutak tisu4a ra.li8itih kuharica dil/em s-i/eta. D-aki rece%t u s-ako/ kn/i.i ra.li8ita /e m/e7a-ina %osto/e4ih sasto/aka. 3ad god se na?ete %red nekim %ro'lemom s/etite se tog %rim/era. D-a no-a otkri4a 'ilo gd/e " radio, tele-i.i/a, stro/ s unutarn/im i.garan/em no-e su kom'inaci/e starih di/elo-a. Cu7 na %otisno dugme kom'inira na/man/e tri FstaraF elementa: -ru4u i hladnu -odu i -entil .a mi/e7an/e. @a/lon i druga Fno-aF sinteti8ka -lakna no-e su kom'inaci/e molekula ko/e su %osto/ale stotinama stol/e4a. 2 slu8a/u na/lona: %reslaganih molekula i. ugl/ena. udu4i da se no-a ide/a sasto/i od starih elemenata, na bol i su -reatori novih ide a stsluo #ao-upl eni novim -ombinaci ama. @a -e4i ni te8a/e-a .a menadEere %oku7a-a se ra.-iti dominantna %otre'a .a to8nim de;iniran/em %ro'lema ko/i Eelimo ri/e7iti. *e?utim, avl a se novi revolucionarni element. .anas unapri ed mo:emo
detinirati. idealno r/e7en/e i onda ga po!eti. stvarati.

Co %redsta-l/a re-olucionarnu %rom/enu. )ok smo rani/e, u cil/u r/e7a-an/a %ro'lema, na7e %osto/e4e .nan/e organi.irali kako 'i %ro'lem ri/e7ili u ok-irima tog .nan/a, danas .a%o8in/emo de;iniran/em onoga 7to 'ismo Eel/eli %osti4i. Potom, da 'ismo to %ostigli, organi.iramo st-ari ko/e ne .namo. 3ro/a8ke su manu;akture %ri/e sedamdeset godina ras%olagale samo s temel/nim materi/alima %o%ut -une, %amuka i s-ile. >nda /e, 196:. godine, Bal1ace $orothers sinteti.irao na/lon. Hi danas moEemo de;inirati idealni od/e-ni %redmet i %otom %roi.-esti odgo-ara/u4a -lakna i m/e7a-ine od ko/ih 4emo ga sa7iti.
O&"&)Y )& r)"&bV:& 2&XM`X_3) X+UY;))Y &$Yrr)X+$

;os'o&e sa%o nove ko%5inaci&e.
.ORDaN DRVDEN 1ut of The Re"D =#3van crvenoga%
Ì.da-a8: Billiam $ollins, !uckland, Ne9 ,ealand. ###.thelearning#e'.net
18< Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e 18=
A/udi su se umorili od %oderanih 8ara%a, %a/e .nanost st-orila m/e7a-inu na/lona i -une kako 'i uEi-ali u 'lagodatima o'a/u materi/ala: no-a m/e7a-ina starih elemenata. Ha/ke iscr%l/ene gla8an/emEel/ele su ko7ul/e ko/e 'i se osu7ile ci/e?en/em i ostale nei.guE-anima. ,ato /e .nanost st-orila %oliesterska -lakna: no-u kom'inaci/u starih elemenata. eenama ko/e su %a.ile na odi/e-an/e s-i?a la su se s-o/st-a na/lona ko/i se lako odrEa-ao, ali su Eud/ele .a %uno4om -une. ,ato /e .nanost kom'inira/u4i elemente %rirodnog %lina otkrila akril. 2 kn/i.i .oba dis-ontinuiteta $The &ge of .iscontuinity' Peter )rucker /e na gra;i8ki na8in iskristali.irao no-e ino-ati-ne tehnike. >n to na.i-a Fsusta-ni orga ni.irani skok u ne%o.natoF. ,a ra.liku od %ri/a7n/e .nanosti te tehnike se, kako on to kaEe, Fne temel/e na organi.iran/u na7ega .nan/a, -e4 na organi.iran/u na7ega ne.nan/aF.
8Ypan u u>a /e !in enica to 9to se te tehnike ne pou!ava /u u ve!iui 9-ola, %remda su one na vi9e na!ina na9 -l u! #a budu>nost.
Nto-i7e, /o7 gore: 7kolski se testo-i temel/e na na8elu %rema ko/emu s-ako %i tan/e ima samo /edan to8an odgo-or. @a/-e4a otkri4a u Ei-otu dola.e, me?utim, i. %ot%uno no-ih odgo-ora. >na se ra?a/u i. os%ora-an/a statusa cuo, a ne i. n/ego-og %rih-a4an/a. Predmeti ko/i %ou8a-a/u na8inima mi7l/en/a tre'ali 'i 'iti na -rhu l/est-ice %rioriteta u s-ako/ 7koli. 2 %roti-nom 'i u8enici. kako to u s-o/o/ kn/i.i Eou0avan e -ao podriva!-a d elatnost $Teaching &s &
0ubveisive &ctivity' sugerira ameri8ki %edagog @eil Postman, d/eca mogla Fu 7kolu ula.iti %o%ut u%itnika, a na%u7tati /e %o%ut to8akaF,
2 s-o/em d/elu ,darac u glavu sa strane 6& Jhac- /n The 0i?e >; The 1ead', kali;omi/ski sa-/etnik .a kreati-nost 5oger -on >ech %i7e: F)o kra/a s-og ;akultetskog 7kolo-an/a %ros/e8na 4e oso'a i.a4i na %reko 2.<00 testo-a, kolok-i/a i is%ita. @a ta/ na8in %ristu% ko/i se temel/i na tome da %osto/i F%ra-i odgo-orF %osta/e du'oko usa?en u na7e mi7l/en/e. Co moEe 'iti %rikladno .a neke matemati8ke %ro'leme, gd/e u st-ari i %osto/i samo /edan ta8an odgo-or. Ce7ko4a/e u tome 7to u Ei-otu ugla-nom to ne -ri/edi. ei-ot /e neodre?en: u n/e mu %osto/i -i7e to8nih odgo-ora, a s-aki o-isi o tome 7to .a%ra-o traEite. He?utim, ako ste u-/ereni kako %osto/i samo /edan to8an odgo-or, -i 4ete s %otragorn %restati 8im %rona?ete samo /edan od n/ih.F 3ako, dakle, moEemo snagu s-o/e ga uma u%otri/e'iti da 'ismo na%ra-ili )ruckero- susta-ni organi.irani skok u ne%o.natoT @a-odimo korake ko/e mi smatramo na/korisni/ima:
O IVER ?ENDE
DO AES
.. De7inira&'e svo& pro5le%
*edan od %r-ih koraka /e da una%ri/ed de;inirate s-o/ %ro'lem i to s%eci;i8no, ali ne i ograni8a-a/u4e.
.44
Revoluci&a u u*en&u $ako s%iEl&ali s&a&ne ide&e

.4N
P. De7inira&'e idealno r&eEen&e i vi,uali,ira&'e ga

)rugi /e korak odre?i-an/e onoga 7to 'iste u idealnom slu8a/u Eel/eli %osti4i. Potom organi.ira/te s-o/ih 100 mili/ardi akti-nih moEdanih neurona kako 'iste %remostili /a. i.me?u onoga gd/e ste sada i onoga gd/e 'iste Eel/eli 'iti. 2-elike %omaEe -i.uali.iran/e idealnog r/e7en/a, %redo8a-an/e na/'ol/eg re.ultata. 2.mimo kao ti%i8ni model -ode4u s-/etsku industri/u: urarst-o. )o 19=0. go dine ci/elom /e tom industri/om dominirala N-icarska. He?utim, n/en se model %oslo-an/a ni/e mi/en/ao %ola stol/e4a. )o 19=0. godine ta /e industri/a ost-ari-ala %roda/u od 10 mili/ardi ameri8kih dolara godi7n/e. He?utim, Fdo ranih 1980"ih, -e4ina te -ri/ednosti se %reselila i. tradicionalnog 7-icarskog %oslo-nog modela u no-e %oslo-ne modele ko/e su %os/edo-ali CimeY, $iti.en, Deiko i $asio. ,a%oslenost /e o%ala us%oredo s %adom -ri/ednosti. >d sredine 19=0"ih do ranih 1980"ih, 'ro/ radnika u 7-icarsko/ urarsko/ industri/i sman/io se s 90.000 na 20.000.F= ,ato /e 7-icarska industri/a u %omo4 %o.-ala sa-/etnika @icholasa Gayeka. @/ego-o iskust-o u urarsko/ industri/i ni/e 'ilo nikak-o. He?utim, Gayek /e /o7 kao d/e8ak Fu-i/ek s-o/e roditel/e i u8itel/e %itao: S,a7to st-ari 8inimo na na8in na ko/i ih 8inimoTSF >n se rodio s uro?enom i nei.l/e8i-om .natiEel/om o tome kako st-ari ;unkcionira/u i otkuda mi sami dola.imo. Pro8itao /e s-e kn/ige o ;i.ici, astronomi/i, +elikom %rasku i 1insteno-im teori/ama mase i 'r.ine, ko/e /e mogao %rona4i.F! 3ao odrasla oso'a on /e istu .natiEel/u %rimi/enio na s-o/ na/no-i/i i.a.o- i %ono-no i.umio /ednu 8ita-u industri/u. )ok on ni/e do7ao na urarsku scenu -e 4ina /e l/udi ku%o-ala sat .a 8ita- Ei-ot. >ni ko/i su se %riklan/ali no-im /a%anskim markama sato-a isto su to 8inili .'og n/iho-e niske ci/ene. He?utim, Gayek /e %o8eo %osta-l/ati no-i ni. %itan/a: FNto l/udi Eele od sataTF, F,a'a-uTF, F@a dahnu8eTF, FDti!TF, F5a.nolikostTF, FHoduTF. Ca su %itan/a i.ra-no do-ela do i.uma D#atch sata, sata ko/i ne sluEi sam kao %oka.i-a8 -remena, nego i kao stalno %rom/en/i- modni dodatak. ! s n/im /e Gayek lansirao i marketin7ki %rogram ko/i /e ku%ce u-/era-ao da u. ra.li8ite hal/ine i odi/ela nose sato-e ra.li8itih 'o/a. D#atch /e u ra.do'l/u od 1986. do 1992. godine %rodao 100 mili/una sato-a. )o 199<. godine %rodali su i s-o/ 200"mili/unti sat. Lak se i samo ime sata %o/a-ilo kao sinonim .a ino-aci/ski %roces. Co su u s-o/o/ i.-rsno/ kn/i.i o %oslo-an/u %od na.i-om 8ona dobiti $The "rofit 8one' %otanko o%isali !drian 1. Dly#ot.ky i )a-id 1. Horrison: FGayek /e s-o/e sato-e di;erencirao udahn/u/u4i im du7u. Dt-orio /e %oruku, emocionalni smisao ko/i se s-i?ao s-akome i ko/i /e %renosio smisao .a .a'a-u, stil i 'e.'riEnost. Potom /e s-e to umotao oko neos%ori-o -isoke kak-o4e i niske ci/ene.F
lTPil~P;Qn~a~PilP;2~Q ~Q CI7!C ;kQ~Q ~Q QcZ\P;2Q~n I7!]
"P-) l7 89] illll9) a~ nBPilP;i)~ ]
)22& l7illl"P-) o ;1Pil~QlTPila I7iLC

ED?ARD de @ONO i,u%i'el& Lateralnog 4i9ljenja*
lTPil~P;Qn~ailPilP;2il] il] CI7!C 7kCilC ;P")Q;killl~PilBPil 7;=LCI7iLC?I7!C I7!Iil I7iLCrkCIJJ! 8illl7illl ~ :;0
IJlJLil]CllA o
WA$(oro/ i)(er/-$ )a Radio 6, A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
190
ReVo"$%i-a $ $?e)-$
BAUL Ma%CREADV 6>$mi(e"-
Kako sm","-a(i s-a-)e ide-e 191 FGayeko-om no-om %roi.-odu samo /e /o7 nedosta/alo ime. Gayek %ri8a: S5adili smo s /ednom ameri8kom reklamnom t-rtkom. Ponudili su nam na/lu?a imena na s-i/etu, ali niti /edno od n/ih ni/e me .ado-ol/a-alo. @a%osl/etku smo oti7li na ru8ak i/edna/e Eena na %lo8i na%isala SD#iss #atchS (7-icarski sat) i Sse cond #atchS (drugi sat), a %otom SD#atchS. Pomoglo nam /e to 7to nismo do'ro %o.na-ali engleski /e.ik. @ismo .nali da Ss#atchS na engleskom .na8i ru8nik .a 'risan/e. )a smo to .nali ne 'ismo osno-ali t-rtku tak-og imena!F Pro'lem /e 'io de;iniran. +i.i/a %osta-l/ena. I to se d-o/e %o-e.alo no-om m/e7a-inom starih elemenata.
3. Brik$*i(e s/e ?i)-e)i%e
udu4i da s/a/na ide/a %redsta-l/a no-u kom'inaci/u starih elemenata, sl/ede4i /e korak pri-upl an e svih mogu>ih !in enica. *alo /e v ero atno da >ete pogoditi savr9eno novo r e9en e, a-o ne po#na ete 9iro-i raspon !in enica o ne-o situaci i ili problemu. Lin/enice mogu 'iti speciii!ne: to su one ko/e se i.ra-no ti8u -a7ega %osla, industri/e ili %ro'lema. !li one mogu 'iti i o$0e: to su 8in/enice ko/e moEete sku%iti i. tisu4a ra.nih i.-ora. +elikim %roi.-o?a8em ide/a moEete %ostati samo ukoliko ste ne.asitan traEitel/ in;ormaci/a. 2koliko %osta-l/ate %itan/a. 2koliko 8itate. 2koliko os%ora-ate st-ari. I ukoliko in;ormaci/e %ohran/u/ete u 'il/eEnice i s-o/e dendrite. @e %osto/i .am/ena .a %ersonali.iranu, k cil/u usm/erenu doma4u .ada4u. >no 7to /e i.a7lo, moralo /e /ednom u4i. Dt-ar /e u tome da se %ohran/ene in;or maci/e nekako %o-eEu. Prim/erice da se in;ormaci/a i. FmoEdane stanice 'ro/ 6<9.129F s Fdendritom 2.<19F %o-eEe s in;ormaci/om %ohran/enom u FmoEdano/ stanici 'ro/ 9,6=8.:62F ili 'ilo ko/om drugom. D%oso'nost -a7ega mo.ga da st-ara o'rasce istodo'no st-ara i %ro'leme i %rilike .a n/iho-o r/e7a-an/e. D-akog trenutka dok smo 'udni s-i mi koristimo s-o/ mo.ak kako 'ismo %odu.eli neke akci/e na una%ri/ed odre?ene na8ine " od hodan/a do tr8an/a i od -oEn/e automo'ila do .austa-l/an/a na cr-enome s-/etlu. @a7 mo.ak /e sklon in;ormaci/e %ohran/i-ati u uskim kanalima, na me?uso'no %o-e.anim FgranamaF ko/e olak7a-a/u i u'r.a-a/u dos/e4an/e, te .ato o'i8no u-i/ek dola.imo do istih r/e7en/a.
F. Breki)i(e obra>a%
He?utim, da 'ismo kreati-no r/e7a-ali %ro'leme, %otre'no /e da otvorimo nove putove, da prona?emo nova s eci9ta i da ot-ri emo nove ve#e. *oramo pre-inuti ustal ene obrasce.
192 Re/o"$%i-a $ $?e)-$
I,a<i'e i, svog podru*&a

o
O O O
eopold Aannes i eopold GodoOsk+) i,u%i'el&i $odac8ro%e kolor 7il%a) 5ili su gla,5enici.
George Es'%an Ui, Es'%an $odakaL i,vorno &e 5io ra(unovo<a u 5anci. adislo @iro) i,u%i'el& 5allpoin' olovke) 5io &e kipar) slikar i novinar. $ing "a%p Gille''e Ui,u%i'el& sigurne 5ri'viceL 5io &e pu'u&u*i 'rgovac (epova ,a 5oce.
>
Jo8n @o+d Dunlop Ui,u%i'el& gu%e *$n&ene ,rako%L 5io &e ve'erinarski kirurg.
.ORDON RATTRAV TAVLOR U The #nventions That 5hange" The >orl"D =#3umitel)i 'o)i su $romi)enili svi)et%
W6>da/a?# Reader's Diges(, NE \a(er"oo 5(ree(, 5Id)eI, N5\ N 7 , A$s(ra"ia.
Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e 7K3 Co 4emo na/lak7e %osti4i ako .a%o8nemo s %itan/ima ko/a 4e %reusm/eriti na7 um. Nto 'i se dogodilo s na7im %ro'lemom ako 'ismo ga ud-ostru8ili, %re%olo -ili, .amr.nuli, %ono-no konstituirali, o'rnuli ga, %rilagodili, %reuredili, kom'iniraliT Nto 'i se dogodilo da ga ci/eloga " ili samo /edan n/ego- dio " uklonimoT !ko 'ismo /edan dio tog %ro'lema nadom/estili drugimT !ko 'ismo ga uman/i li, skratili, olak7aliT !ko 'ismo ga %re'o/ali, moderni.irali, u-e4aliT !ko 'ismo ga %re%akiraliT !ko 'ismo ga na druga8i/i na8in ras%odi/eliliT Nto 'i se dogodi lo ukoliko 'ismo %rimi/enili s-a s-o/a os/etila i dodali mirise, .-uko-e ili ga u8inili druga8i/im na i.gled ili na dodirT
J. 6>aQi(e i>/a) s/oga *odr$1-a

Dklonite na stranu %osto/e4a u-/eren/a. ,a r/e7a-an/e %ro'lema ne smi/ete ko ristiti Usamo elemente ko/i su s%eci;i8ni .a industri/u ili %roces u ko/i ste sami uk I/u8eni. 2koliko 4ete koristiti samo te elemente do4i 4ete samo do starih i -e4 %o.natih r/e7en/a. !ko nasta-nika .atraEite da -am rede;inira o'ra.o-an/e on 4e na/-/ero/atni/e %o8eti ra.mi7l/ati o 7koli, a ne o interakti-nim -ideo disko-ima ili Ei-otu u 2010. godini. !ko od s-oga uma .atraEite da .'ro/i 1 i 1, on 4e automatski dati odgo-or 2. ,ato 7to /e tako %rogramiran. He?utim, u -a7em su mo.gu %ohran/ene i 8in/enice tisu4e drugih st-ari ko/e -as .anima/u: od kuharskih rece%ata do nogometa. 5/e7en/e %ro'lema u sto8ar st-u isto tako moEe do4i s %odru8/a lutan/a u istraEi-an/u s-emira. )akle, s-i do'ri i.umitel/i, ino-atori i st-aratel/i ra.-ili su ne.asitan a%etit .a no-a .nan/a. 0 etite se da. uvi e- treba pitati.
E. 6gra-(e se ra>"i1i(im kombi)a%i-ama
0l ede!e: buduci da /e ide a nova -ombinaci a starih elemenata, igra te se ra#nim -ombinaci ama. il/eEite ih kako -am naila.e. Isku7a/te ra.li8ita ishodi7ta. I.a'erite 'ilo 7to %o slu8a/u " neku 'o/u,
neku Ei-otin/u, neku .eml/u, neku industri/u " i %oku7a/ te /e %o-e.ati s -a7im %ro'lemom i r/e7en/em. Proradi te s-e. @eka -am 'lok .a 'il/e7ke 'ude %un. He?utim, o%re.: nemo/te se %re-i7e usredoto8iti na -a7e s%eci;i8no %odru8/e /er 4ete u tom slu8a/u 'iti ograni8eni -lastitim %redu-/eren/ima. Lita/te 7to 7ire moEete " oso'ito kn/ige o 'udu4nosti i i.a.o-ne na%ise ko/i su daleko od -a7e s%eci/alnosti. @e%rekidno %osta-l/a/te %itan/a: FNto akoTF, FNto ako o-o kom'iniram s o-imTF, FNto ako %o8nem o-d/e um/esto ond/eTF. I nasta-ite %itati.
199 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e
19:
Tko &e ovo rekao:

@adal/e, /ako /e korisno ako nam/erno %oku7ate angaEirati s-a s-o/a os/etila. !ko /e -a7 %ro'lem de;iniran matemati8ki, %oku7a/te -i.uali.irati neke od odgo-ora. D/etite se kako /e !l'ertu 1insteinu teori/a relati-iteta na um do7la dok /e san/ario .ami7l/a/u4i kako na m/ese8e-o/ .raci %utu/e s-emirom. Ha%iran/e uma tako?er /e i.-rsno kreati-no oru?e. Pomo4u n/ega moEemo in;ormaci/e %o-e.ati na no-e na8ine, u no-e ogranke, u no-e sku%ine i na ta/ na 8in ide/e ne4e 'iti /ednosta-no %oredane na /ednodimen.ionalno/ crti. 5adite na tome s-e dok -am um %lo-i. ! onda ...
O. U*o(ri-ebi(e s/a s/o-a os-e(i"a
1. 2. 6. 9. :.
=Ko)- -e o/d-e >a$/i-ek, a a$(omobi" -e samo )o/i)a ! samo *omod)i 'ir=. =Nemog$1i s$ "e(e1" s(ro-e/" ko-i s$ (eD" od >raka.= =Video se )ako) ,es( m-ese%i )e1e mo1i >adrDa(i )i(i )a 0ed)om (rD"i($ ko-e 0e da)as os/o0io. L-$di 1e se $skoro $mori(i da s/ak$ /e?er bU"-e $ dr/e)$ k$(i-$.= =5/e ,(e se mog"o i>$mi(i /e1 -e i>$m"-e)o.= =Tko bi, do/raga, De"io ?$(i kako g"$m%i go/oreP=
O. 6sk"-$1i(e se ! *$s(i(e $m$ da k$'a

Pustite da -a7i %ro'a-ni soko-i %reu.mu st-ar i o'a-e %osao, 'a7 kao kad %o /edete neki ukusan o'rok " u o-om slu8a/u radi se o %ro'a-nim soko-ima -a7e %ods-i/esti. D/etite se tehnika o%u7tan/a ko/e smo dotaknu li kada smo go-orili o u'r.anom u8en/u. Pomo4u n/ih 4ete s-o/ mo.ak do-esti u stan/e u ko/em /e na/%ri/eml/i-i/i i na/kreati-ni/i.
OD.OVOR6#
K. U s/r'$ o*$,(a)-a $*o(ri-ebi(e g"a>b$ i"i *rirod$ 1. Breds-ed)ik Mi%'iga)ske 5a/i )gs 4a)ke ko-i -e sa/-e(o/ao od/-e()ika Se)ri-a Aorda da )e $"aDe $ Aordo/$ Mo(or Com*a)I. 2. 6. 9. :. Lord Ke"/i), 7OKJ. DarI" A. Za)$%k, *reds-ed)ik +i"mskog s($di-a N (' Ce)($rI AoR, $ (e"e/i>i-sko- emisi-i 7KFE. godi)e. C'ar"es S. D$e", *o/-ere)ik ameri?kog Ureda >a *a(e)(e, $ s/om i>/-e,(a-$ *reds-ed)ik$ M%Ki)"eI$ 7OKK. godi)e $ ko-em se >a"agao >a $kida)-e Ureda >a *a(e)(e. SarrI M. \ar)er, *reds-ed)ik +i"mske kom*a)i-e \ar)er 4ross 7KNG. godi)e.
Hnogi l/udi misle kako se is%lati slu7ati o%u7ta/u4u klasi8nu gla.'u, %os/etiti um/etni8ku galeri/u ili oti4i u 7etn/u kra/ ri/eke ili mora. D-e 7to um ot-ara %rema no-im kom'inaci/ama. ,a ra.li8ite l/ude korisne su ra.li8ite tehnike. *edan od koautora o-e kn/ige u-i/ek /e drEao kako /e 7ah %o.iti-ni kreati-ni %odraEa/ " ugla-nom .ato 7to s-a ki no-i %ote. u n/emu ot-ara no-e mogu4nosti. )rugi l/udi misle da /e 7ah %re-i7e .aht/e-an. )rugi autor o-e kn/ige drEi kako su %li-an/e i 7etn/a d/elot-orni/i.
7 . Bres*a/a-(e
@e%osredno %ri/e odlaska na s%a-an/e, %ods/etite se %ro'lema i idealnog r/e7en/a. !ko imate odre?eni rok .a r/e7en/e %ro'lema i n/ega unesite u s-o/u FmoEdanu 'ankuF. Potom 4e st-ar %reu.eti
va9podsv esni um. >n nikada ne s%a-a.

He?utim, -ode4i reklamni stru8n/ak )a-id >gil-y nagla7a-a kako s-o/u %ods-i/est morate redo-ito in;ormirati. FPotom morate isk1/u8iti s-o/e misaone %rocese i 8ekati, 8ekati da -as -a7a %ods-i/est
%o.o-e i kaEe -am: SGe/, imam ide/u!S Posto/e na8ini na ko/i se to radi. Hnogi l/udi misle kako duge -ru4e ku%ke %roi.-ode do're ide/e. )ugi -i7e -ole duge 7etn/e. *a u-i/ek mislim kako -ino %roi.-odi do're ide/e 7to 'ol/e -ino, to 'ol/a ide/a.FT
19<
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
TOM BETER5 The 5ircle of #novation D =Hrug inovaci)a%

'6>da/a?# A"+red A. K)o++, Ne9 Vork. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e

19=
77. E$reka: 6de-a iska?e /a)

Dl/ede4i /e korak od s-ih na/lak7i: ide/a sama iska8e. I.nenada 4e se %o/a-iti dok se 'ri/ete, tu7irate ili s%a-ate. >-a/ /e %ostu%ak d/elot-oran d/elomi8no .ato 7to naliku/e na na8in na ko/i mo.ak i.-orno o'ra?u/e in;ormaci/e. *ednako kao 7to s-o/u %ods-i/est moEete u%otri/e'iti .a uno7en/e in;ormaci/e u o'rascima, isto tako moEete /e iskoristiti .a nam/erno %rekidan/e tih o'ra.aca i %ronalaEen/e no-ih kom'inaci/a. He?utim, samo ako speciti!no i.o7trite s-o/ %ogled i s-o/ cil/. Ta-o?er se isplati odrediti ro-, -a-o bi
va9a podsvi est i ta podata- mogla uni eti u svo u ban-u podata-a.
7N. Bo)o/o *ro/-eri(e
3ada se %o/a-i no-i odgo-or, /o7 ga /ednom %ro-/erite. 5/e7a-a li on -a7 %ro'lem u %ot%unostiT HoEete li ga dot/erati ili %o'ol/7atiT
0ustav -o i smo upravo opisali mo:e se na#vati i na!inom #a -reativno r/e7avan e problema.
!lternati-a %redsta-l/a %ristu% -i.i/e ili misi/e. >n /e sli8an r/e7a-an/u %ro'lema " osim 9to ne #apo?in ere s problemom. 8spo!in et\ s vi#i om buducnosti u -o o e danas mogu> gotovo sva-i san. !ustralski ;uturist dr. Peter 1IIyard /edan /e od mnogih ko/i da/e %rednost o-om %ristu%u. >n misli kako .a%o8in/an/e s %ro'lemom 8esto ograni8a-a r/e7e n/e. F>%asnosti %ristu%a usm/erenog na %ro'lem na/'ol/e se moEe uo8itiF, kaEe on, Fu ne%rikladno na.-ano/ S.dra-st-eno/S industri/i. 2 mnogim /e ra.-i/enim .eml/ama S.dra-st-ena skr'S doslo-ce i.-an nad.ora. 5i/e8i S.dra-st-ena skr'S .a%ra-o .na8e SIi/e8en/e 'olestiS. Industri/a se sasto/i od akti-nosti li/e8nika, 'olnica i I/ekarni. +eli8ina na7eg %rora8una .a .dra-st-o %ostala /e indeks om nacionalne 'olesti, a ne n/e.ina .dra-l/a. ,a'ora-l/a se da /e temel/no l/udsko stan/e stan/e .dra-l/a, a ne 'olesti. 2 %ristu%u .dra-l/u %rimi/enili smo %ristu% usrn/e ren na %ro'lem i na ta/ na8in .dra-l/e u-elike de;inirali odsust-om 'olesti, a .dra-u 'udu4nost kao 'udu4nost 'e. 'olesti. Pot%uno 'i 'ilo druga8i/e kada 'ismo, tcil/u %I>I;llcan*a 1 odr.a-an/a .dra-l/a, %rih-atili pristup usin eien na misi u. Ca/ 'i se %ristu% usredoto8io na %rehranu, -/eE'an/e, do're odnose, u%ra-l/an/e stresom i slo'F>du od .aga?en/a okoline. Co /e sas-im druga8i/i .ooatak. He?utim, %ro'leii1/e21ome 7to u o-om;ienutku u %ristu% usm/eren na %ro'lem i -o?en tehnologi/om, ulaEemo toliko mnogo no-ca da %reosta/e -rlo malo sredsta-a .a %ristu% usm/eren na mi7i\iFl> Hi se kao autori ne moEemo ne sloEiti s o-om anali.om " osim 7to moEemo re4i kako F%ro'lemF ni/e 'io do'ro de;iniran. 1lIyard /e naglasio -italnu st-ar: mi smo o%4enito skloni %ro'leme de;inirati %reusko. !ko s-o/ %ro'lem, %rim/e"
2
.
.. 2
198 Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e 199
S$AA;ER
rice, de;inirate kao Fne.a%oslenostF, tada 4ete s-o/e odgo-ore moEda ograni8iti na no-a radna m/esta, a ne4ete ra.motriti mogu4nost odsust-a .'og %reo'uke ili %oEel/nosti -i7ka -remena .a .a'a-u i u8en/e. 3ada /e inEen/er sa-/etnik Billiam *. *. (ordon do'io .adatak da %rona?e no-i na8in .a ot-aran/e limenki, on %rilikom in;ormiran/a s-o/ih inEen/era i di.a/nera nam/erno ni/e u%otri/e'io ri/e8 Fot-ara8 .a limenkeF. 2m/esto toga %oigrao se s %rim/ed'ama %o%ut 'anane i n/enim s-o/st-om da se lako guli. @/iho-o kona8no r/e7en/e 'ila /e om8a na %o-la8en/e ko/u danas moEemo -id/eti na -e4ini limenki s ot-ara8em na %o-la8en/e. Pristu% Fot-ara8a .a limenkeF ograni8io 'i n/iho-e re.ultate. I 1 e. o'.ira na to koristite li %ristu% usm/eren na %ro'lem ili na misi/u, o%cenito do -elikih ide/a ne4ete do4i ako una%ri/ed niste de;inirali s%eci;i8ni cil/. He?utim, nara-no da %osto/e mnoge i.nimke. akteriolog !leYander Mleming naletio /e na %enicilin kada se suo8io s 8udnom %li/esni ko/a /e rasla u 'olnici Dt. HarySs u Aondonu. 3ada /e Percy D%encer, i.umitel/ i. Hassachusettsa, 199:. godine radio na no-om radarskom susta-u, i.nenadila ga /e 8in/enica da se radi/aci/a ko/u /e ta/ susta- emitirao mogla u%otri/e'iti u kulinarske s-rhe. ,ato /e is%red megnetronskog stro/a na ko/em /e radio o'/e sio s-in/ski kotlet. Cako /e, kao 7to to i.-/e7ta-a/u i.-/estiteI/i 'ritanskog $"a Peter 1-ans i (eo;; )eehan, D%encer Fskuhao %r-i mikro-alni o'rok u %o-i/estiF. 7N 2 /o7 /ednom %o-i/esnom hiru i.um su ka%itali.irali *a%anci. F3ada /e /edna /a%anska t-rtka %o8ela %roi.-oditi magnet rone, %o miro-nom im /e ugo-oru 'ilo .a'ran/eno skla%ati -o/ne ugo-ore. ,ato su se oni koncentrirali na mirnodo%sku u%ora'u mikro-alne tehnologi/e i danas /e *a%an -ode4a .eml/a u %roda/i rnikro-alnih %roi.-oda.F Ili /e 'arem 'io dok ih nisu sustigli 3oreanci. He?utim, -e4i na /e otkri4a do7la i. 8-rstih -i.i/a 'uducnosti: s%eci;i8noga cil/a. +e4ina tih kreati-nih tehnika moEe se %rimi/eniti u na drugim %odru8/ima. Cako narn ie odru8/e reklamnog ogla7a-an/a dalo tehniku Folu/e ide/aF (engl. 'rainSstormin 6 3 originalnu ide/u !leYa >s'orna, /ednog od osni-a8a -elike reklamne agenci/e atten, arton, )urstine and >s'orne. 1-o 3ada nekih s%eci;i8nih %rim/era toga kako u %raksi moEete %rimi/eniti Folu/u ide/aF ili %roces st-aran/a ide/a: traEite no-u .amisao, moEete:
0tvari Respoloviti
kruhaT
udvostru!iti: %o%ut londonskih d-okatnih auto'usa .dou'le"deckersaT ih: %o%ut 'ikini ku%a4ih kostima ili mini sukn/eT "ro9iriti ih: %o%ut -elikih sho%%ing centara ili oinga =9== /su9iti ih: %o%ut kocki .a/uhuT Rs#te#eti ih na te:n eve: %o%ut Rastegnuti ih: %o%ut elasti8nog tra%era ili %roduEene limu.ineT -e "is(a *i(a)-a >a *o(i%a)-e ide-a. Neka od *i(a)-a s (e "is(e *r/i -e
*red"oDio A"eR Osbor), -eda) od *r/i' $?i(e"-a krea(i/)os(i. 2=. M Modi+i%ira-P U/e1a-P B E Brimi-e)i $ dr$ge s/r'eP E"imi)ira- i"i red$%ira-P Reara)Dira-P Obr)iP Kako bi $*o(ri-ebi"i 5KAMBER# 7. 6>d/o-i(e i>a>o/ i"i s(/ar o ko-o- De"i(e ra>mi,"-a(i. N. Bos(a/i(e 5KAMBER *i(a)-a o s/akom korak$ i>a>o/a i"i s(/ari i /id-e( 1e(e kako se *o-aV"-U-U )o/e ide-e. Kas)i-e -e (a *i(a)-a $ o/$ m)emo(e')i?ki "ako >a*am("-i/$ ri-e? s"oDio 4ob Eber"e# 5 5$*s(i($ira-P K ! Kombi)ira-P A f Ada*(ira-P
M6CSAEL M6CSALKO Thin'erto!sD =#gra0'e .a ra3mi/l)an)e%

W6>da/a?# Te) 5*e ed Bress, 4erke"eI, Ca"i+or)ia.
201
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e
200
(ime bis(e mog"i >ami-e)i(iP
'E$ reka:
C-rtka 4adislo Biro -r7ak olo-ke .ami/enila /e kuglicom i ro?ena /e 'all"%oint olo-ka. Cele;aks stro/ .ami/enio /e %o7tanski %ri/enos elektronskim %ri/enosom, a Internet /e .ami/enio tele;aks. @akon 7to su na kanadskom %olarnom krugu %rona7li smr.nutu ri'u, t-rtka 6larence Birdseye kon.er-iran/e /e .ami/enila .arnr.a-an/em i tako i.umila industri/u smr.nute hrane.
Neke od i)o/a%i-a ko-e s$ i>gradi"e (/r(k$ Nike

B'i" K)ig'(, s*or(a, 5/e$?i"i,(a Orego), >a (em$ -e s/og ese-a i> marke(i)ga )a 5/e$?i"i,($ 5(a)+ord, $>eo (e)isi%e >a (r?a)-e. U )-em$ -e i>)io ra>mi,"-a)-a o (ome mog$ "i -a*a)ske me(ode bi(i $s*-e,)e $ i)d$s(ri-i (e)isi%a, kao ,(o s$ bi"e $s*-e,)e $ i)d$s(ri-i )-ema?ki' sa(o/a i kamera. O) i ameri?ki o"im*i-ski (re)er 4i"i 4o9erma)W os)o/a"i s$ (/r(k$ $ ko-o- -e s/a(ko s$d-e"o/ao s J do"ara $"oga i *o(/rdi"i -e s(iskom r$k$. ."eda-$1i kako )-ego/a De)a *ra/i /a+"e, 4o9erma) -e dobio ide-$ da $"i-e (ek$1i $re(a) $ ka"$* >a /a+"e i )ako) g$mira)-a *roi>/oda >a?eo s"a/)e (e)isi%e s *o(*"a(om s i>bo?i)ama. Kada -e K)ig'( *o>/ao s($de)(i%$ s"ikars(/a Caro"I) Da/idso) da di>a-)ira o>)ak$ )a (e)isi%ama >a )-ego/$ (/r(k$, o)a -e do,"a )a >amisao o >akri/"-e)o- %r(i ko-a -e i>g"eda"a *o*$( k/a?i%e. K)ig'( -e rekao# =Ne s/iQa mi se, a"i mis"im da 1e mi *riras(i k sr%$.= Da/idso)o/a -e di>a-)ira)i >)ak >ara1$)a"a samo 3J do"ara. Bromi,"-a-$1i ime (/r(ke 0e++ 0o')so), -o, -eda) 4o9erma)o/ (rka? . i K)ig'(o/ *r/i *o/-ere)ik >a *roda-$, od"$?io -e *res*a/a(i no4 i *rob$dio se s ide-om >a Nike# gr?kom boDi%om *ob-ede s kri"ima. Kada -e K)ig'( ra>mo(rio *o)$Qe)e a"(er)a(i/e rekao -e# =Ni(i -ed)a mi se )e s/iQa. Mis"im da 1emo >a sada *ok$,a(i s Nike. Da)as -e B'i" K)ig'( -eda) od dese( )a-boga(i-i' "-$di $ Ameri%i.
Ko-e )o/e kombi)a%i-e moDe(e os(/ari(iP

Dony /e slu7alice kom'inirao s tran.istorskim radi/om i i.umio Jal-man. Piletina ku hana u eks%res loncu i %ose'ni umak dali su nam Kentuc-y 5ried 6hic-en. @a/lon u kom'inaci/i s 8ara%ama re.ultirao /e hulaho%kama. Balt )isney /e Hickey Housea s%o/io s turi.mom i i.umio .isneyland. Crgo-ine i %arkirali7ta %o-e.ali su se i st-orili shopping centre. (eneral Hotors %o8eli su kom'inirati ku%o-inu na ot%latu s 'iran/em 'o/a i st-orili na ve>u sv ets-u automobils-u tvtt-u.
Kako s(/ar moDe(e *ri"agodi(iP

3otural/ke su danas multimili/unski %osao i to samo .ato 7to su se kota8i4i %osloEili u /edan red. &meri!-i nogomet nastao /e %rilagod'om nogometa, ragbi liga %rilagod'om rag'i/a, a softbal3 %rilagod'om 'e/.'ola.
(o bis(e mog"i *o/e1a(i i"i *o-a1a(iP

In;ormaci/e i.d-o/ene i. kn/ige 7 oosh: The unauthori3e" stor! of 8i'e an" the men ho $la!e" there =7vu/: 8eautori3irana $ri0a o tvrt'i 8i'e i l)u"ima 'o)i su .a n)u igrali%, autora *. . Dtrassera i Aaurie eckland, ko/u /e i.dao Gar%er usiness, @e# Jork.
W !utor )ryden o
o#ermanu %i7e s kiselim osm/ehom. )ryden /e 19<0"ih organi.irao da ameri8ka trka8ka eki%a %os/eti @o-i ,eland i tom /e %rilikom ta/ ameri8ki trener od oklandskog trenera !rthura Aydiarda sa.nao .a /ogging. o#erman, ko/i ni/e 'io %isac, toliko /e 'io im%resioniran s Aydiardo-om i.dr" El/i-o74u da /e %ostao koautor kn/ige o /oggingu " kn/ige ko/a se u D!) %rodala u %reko mili/un %rim/eraka. Hc)onaldS s /e %o-e4ao ham'urgere i %roi.-eo Big *ac. C-rtka "ritice /e .aradila 'ogatst-o %o-e4a-a/u4i teniski reket. Isto /e %ostigao $allo#ay sa s-o/im Big Bertha gol; klu'o-ima. Jal=mart /e %ostao na/%ro;ita'ilni/ i malo%roda/ni lanac trgo-ina u s-i/etu %roda/u4i u ogromnim trgo-inama s %o%ustom. FC6 /e i.umio video -a#etu u tra an u od tri sata i %otukao Dony u us%osta-l/an/u s-/etskoga standarda i to .ato 7to /e dodatna dul/ina ku%cima omogu4a-ala sniman/e c/eloku%nih s%ortskih doga?a/a.
(o bis(e mog"i red$%ira(i, obr)$(i i"i e"imi)ira(iP

5ran- Jhittle o'rnuo /e sm/er -/etra i i.umio mla#ni mator. Bili 1amilton /e isto na8elo /o7 ada%tirao i dao nam vodeni mla#ni motor. @a sli8nom /e na8elu .asno-an i usisivs! #a pra9inu. Ketty "ac-er s australske @ine C+ @et#ork, reducirao /e -ri/eme test"utakmica i i.umio ednodnevni -ri-et, a u/edno i -rlo %ro;ita'ilnu no-u l/etnu tele-i.i/sku emisi/u. 3om%/utorski spell=che-ersi (%rogrami .a %ro-/eru %ogre7aka u %isan/u ri/e8i) reducirali su 'ro/ tiskarskih %ogre7aka. ###.thelearning#e'.net
202
o o o o o
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Jes'e li ikada po%islili )a o/oP

Da se sva ikada napisana li'era'ura na suvre%eno% englesko% &e,iku sas'o&i od o5ra,aca slo6eni8 od sa%o PH slova. Da su sve ikada naslikane slike ko%5inaci&a sa%o 'ri&u pri%arni8 5o&a. . Da se sva ikada napisana gla,5a sas'o&i od ko%5inaci&a od ne viEe od .P no'a. Da se svi %a'e%a'i(ki i,ra,i ko&e po,na&e%o sas'o&e od sa%o .1 si%5ola. Da su 5e,5ro&ni i,ra(uni digi'alni8 ra(unala provedeni sa%o na 'e%el&u ko%5inaci&a od sa%o dvi&u ko%ponen'i. 28. Dakle) kada gHdgovori%o o ne(e%u kao 2novo%2) ,apravo govori%o o originalno& ko%5inaci&i ve* pos'o&e*i8 ko%ponen'i.
D-N <A=UN
Three &oads To (3areness* (Tri ,uta k svjesnosti)
^ 6>da/a?# ."e)%oe Bress, 4e/er"I Si""s, Ca"i+or)ia. Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e
203
$akve nove o5like %o6e'e s'vori'i:

HoEete li to na%ra-iti: Tvrdim, %o%ut kocki ledaT *e-im, %o%ut lako ma.i-og maslaca ili margarinaT Tihim, %o%ut 5olls 5oyceaT Klasnim, %o%ut rock gla.'eT .ebelim, %o%ut %ot%lata ci%ela )oc Hartens (%ro;ita'ilne modne industri/e ko/a /e utemel/ena na %o8etnom i.'oru ne"modernih FskinheadsaF)T 8abavnim, %o%ut k-i.a Ttiviel "ursuit@ /-omitim, %o%ut lansiran/a raketeT Codoravnim, %o%ut naslon/a8a s naslonom .a s%u7tan/e i osloncem .a nogeT HoEete li: "omi e9ati, %o%ut 7am%ona i regeneratora .a kosuT 8eli epiti, %o%ut l/e%ila u stikuT "rodrmati, %o%ut mli/e8nog ;ra%eaT "re-riti, %o%ut sunco'ran8i4a .a dekoraci/u koktelaT /t-riti, %o%ut mini sukn/e ili sukn/e s %rore.omT /bo iti, %o%ut no-ih ruEe-a .a usne, ko.metike ili u %la-o %akirane Pe%si $oleT Komprimirati, %o%ut $)"5aH"o-aT "retvoriti u teku4inu, %o%ut %aste .a ci%eleT 0tisnuti, u %lasti8ne 'oceT Ra#ma#ati, %o%ut %a7teteT .ignuti, s 'ra7nom ko/e se samo diEeT HoEete li to %re%akirati: , limen-e s otvara!em na pote#an e, %o%ut onih na %i4imaT , plssti!ne spremni-e, %o%ut -ina u 'a8-amaT , aerosolne limen-e, %o%ut s%re/ a .a kosuT , spremni-e s -uglicom, %o%ut de.odoranaT , elegantne lini e, %o%ut ra8unala !%%le iHac i !cer !s%ireT Poslo-ne ino-aci/e %o%ut u%ra-o s%omenutih " i stotine drugih " mi/en/a/u i. gled na7ega dru7t-a. 3ada /e re-olucionali.irala na8in %roda/e ra8unala tako da ih /e %rilagodila indi-idualnim ku%cima i %o8ela ih %roda-ati i.ra-nim marketingom i s/a/nom tele;onskom uslugom, t-rtka .ell 6omputers %o-e4ala /e .aradu s <0.000 ameri8kih dolara godi7n/e na 18 mili/ardi dolara na godinu. >d kada /e /edan ne.a%osleni danski stolar 010 $hristiansen osno-ao malu t-rtku dr-enih igra8aka 4ego, ona se ra.-ila u %osao -ri/edan 1.: mili/ardi ameri8kih dolara. N-edska /e lH?& %utem 'ril/antne katalo7ke %roda/e i /ednosta-ne montaEe nam/e7ta/a, %ostala na/-e4i s-/etski do'a-l/a8 nam/e7ta/a sa =9 %odruEnica u 19 .emal/a. (d/e su sli8ne ino-aci/e na -italnom %odru8/u o'ra.o-an/a i u8en/aT ,a o-u smo kn/igu oda'rali no-ine i. ci/eloga s-i/eta. He?utim, one su o%4enito i.a'rane i. i.oliranih %odru8/a. !ko se s no-om ide/om %o/a-ite u %odru8/u elektronskih komunikaci/a, ona 4e se istoga trena %reni/eti mili/unima entu.i/asta na Internet i Borld Bide Be', a u roku t/edan ili m/esec dana u d-anaestak 8aso%isa ko/i se 'a-e oso'nim ra8unalima. I.umitel/i i oni ko/i u %o8etnim ;a.ama %rilago?a-a/u %roi.-od o'oga8u/u se i.-la8e8i %ro;it i. no-og tre4eg -ala ekonomskog ra.-itka. ,a7to i u o'ra.o-an/u ne %osto/i sli8na Ei-ostT
209
205
i rad)ike.
Hi sumn/amo da /e %re-lada-a/u4i ra.log tome na8in na ko/e su strukturirane 7kole i n/iho-i 7kolski %rogrami. >d %r-og se trenutka -e4inu d/ece u8i kako su -e4 s-i odgo-ori %rona?eni. Lak 7to-i7e: u8imo ih da /e us%/eh nau8iti ograni8enu koli8inu tih odgo-ora ko/e 4e im %reni/eti nasta-nik, te ko/e 4e oni n/ima %reni/eti natrag u -ri/eme is%ita. He?utim, to ni/e na8in na ko/i se u s-i/etu st-ara/u ino-aci/e. *ednosta-na %itan/a ko/a smo o%isali na %osl/edn/e tri stranice ona su ko/a se s-akodne-no %osta-l/a/u u %oslo-an/u u ko/em se teEi da se st-ari u8ine F'ol/e, 'rEe, /e;tini/eF. 2 s-o/o/ su kn/i.i ,niver#alni putni- $The ,niversal Traveler' )on 3o'erg i lim agnall %redloEili /o7 neke ri/e8i ko/ima 'i se mogle %oticati ino-aci/e: %om noEi, %odi/eli, ukloni, o'u.da\, in-ertira/, od-o/i, %remetni, uni;icira/, iskri-i, .arotira/, s%l/o7ti, stisni, nado%uni, %oto%i, smr.ni, omek7a/, na%uhni, .ao'i?i, doda/, odu.mi, olak7a/, %ono-i, %ode'l/a/, rastegni, ekstrudira/, su.'i/, .a7titi, ra.d-o/i, integrira/, sim'oli.ira/, a%strahira/ i secira/. *ames !dams, 7F inEen/er sa Dtan;ordskog s-eu8ili7ta %redlaEe da kao %otica/ .a ra.mi7l/an/e na%ra-ite s-o/ -lastiti %o%is F-irusaF " st-ari ko/e -as iritira/u. >n na'ra/a neke od st-ari ko/e n/ega iritira/u: 8e%o-e ko/i se lome u 'oce s -inom, automate ko/i -am ne u.-ra4a/u no-ac, nal/e%nice .a od'o/nike automo'ila ko/e se ne da/u skinuti, iskri-l/ene 'il/arske 7ta%o-e, .ahode 'e. %a%ira, sla-ine ko/e ka%a/u i F/ednu 8ara%uF. !dams kaEe: F!ko -am .a man/e od deset minuta %o nestane tak-ih -irusa, onda %atite od %erce%ti-ne ili emocionalne .ako8enosti ili imate neuo'i8a/enu kontrolu nad Ei-otomF. )ruga se tehnika sasto/i u tome da se usredoto8ite na 1.000 %osto otkri4a. Nto moEete u8initi deset %uta 'rEe, 'ol/e ili /e;tini/eT Nto /e Fu'o/ita %rim/enaF u -a 7em %odru8/u: -eliko F!ha!F ko/e moEe -a7u t-rtku, 7kolu ili industri/u do-esti do no-ih -rhunaca -rsno4eT Co /e ono 7to /e u %odru8/u ra8unalnog so;t-era %os tigao Hicroso;t, u Internet %retraEi-a8ima @etsca%e i 7to /e u ko%iran/u u 'o/i %ostigao $anon. !ko u.memo u o'.ir straho-it na%redak u tehnologi/i, u goto-o s-akom /e %odru8/u mogu4e %osti4i 1.000 %osto %o'ol/7an/a: u nekim o%eraci/ama. Prim/e rice, nekada /e da 'i se nau8io tiskarski .anat .a slagan/e oglasa i no-ina 'ilo %otre'no 7est godina 7egrto-an/a. ,a Fu7minka-an/eF stranica tre'alo /e %et godina i.o'ra.'e. )anas kada %osto/i ra8unalno stolno i.da-a7t-o, s-aki s%oso'ni/i daktilogra; moEe -e4i dio od tih nekada7n/ih Il godina o'ra.o-an/a stisnuti u t/edan dana. Nto 'i 'ilo %otre'no da se sli8an na%redak %ostigne u -a7em %odru8/uT 3ao su%rotni eks trem, a-o nau!ite samo ednu apans-u ri e! u svome :ivotu, ne-a to bude ti e! Kai#en. To #na!i tra no unapr edivan e. !li .na8i i %uno -i7e od toga. /na se odnosi na fllo#ofi u
-o a sva-u osobu u industri i poti!e da
Akonau*i'e sa%o &edno &apansku ri&e* neka 'o 5ude ri&e* $AIZEN
KA6ZEN s(ra(egi-a )a-/aD)i-i -e ko)%e*( -a*a)skog me)adDme)(a ! k"-$? -a*a)skog
kom*e(i(i/)og $s*-e'a. KA6ZEN >)a?i $)a*r-eQi/a)-e. KA6ZEN >)a?i (ra-)o $)a*r-eQi/a)-e ko-e $k"-$?$-e s/akoga# /r'$)ske me)adDere
MA5AAK66MA6 Hai3en: The He! To Ja$an's 5om$etitive 7uccessD =Hai3en: Hl)u0 'on'urentnog us$)eha Ja$ana%
W6>da/a?# Ra)dom So$se, N 7 Eas( 5o(' 5(., Ne9 Vork, NV 7 999.('e"ear)i)g9eb.)e( NN.
206
207
DAVID @!BBIN i, Bu22in Learning*

sva-odnevno dola#i s pri edlo#ima #a unapr edivan e svega: se'e, s-oga %osla, s-o/e 'lago-aonice, i.gleda ureda, na8ina /a-l/an/a na tele;on i s-o/ih %roi.-oda.
1i/i Coyoda, %reds/ednik t-rtke Coyota Hotors kaEe: F*edna /e od .na8a/ki /a%anskih radnika to 7to oni osim s-o/ih ruku koriste i s-o/e mo.go-e. @a7i radnici godi7n/e %onude 1.: mili/una %ri/edloga od ko/ih se 9: %osto %rakti8no u%otri/e'i.S:F ! u @issan Hotorsu " Fruko-odst-o o.'il/no ra.matra s-aki %ri/edlog ko/i 7tedi na/man/e 0.< sekundi " -ri/eme ko/e /e radniku %otre'no da is%ruEi ruku ili na%ra-i %ola
koraka.F!F
>gromna /a%anska elektronska t-rtka %od imenom Hatsushita, od s-oga oso'l/a s-ake godine do'i-a <.: mili/una ide/a.
1= I
-elika -e4ina n/ih se -rlo 'r.o sta-l/a u u%ora'u.
>-a kn/iga nema nam/eru o'/asniti uku%nu ta/nu /a%anskog totalnog menadEmenta i 3a.ien %okreta. He?utim, da 'iste 'arem d/elomice isku7ali u8inko-itost n/iho-e metode, is%ro'a/te u-odni 3ai.en na 'ilo 8emu u 8emu sud/elu/ete. *edna od i.-rsnih metoda /e u%ora'a 7esterokutnog Thin- Kit $"ribora .a ra#mi9l an e' )a-ida u;;ina. Dtudente ili oso'l/e %oti8e se da %redlaEu no-e ide/e. @asta-nik ili moderator s-aku od ide/a %i7e na o'o/eni magnetski 7esterokut i te 7esterokute %ri8-r74u/e na -eliku magnetnu %lo8u. Potom gru%a slaEe 7esteroku te oko ra.li8itih tema ili akti-nosti i usugla7a-a se oko gla-nih %rioriteta. Cako ras%ore?eni 7esterokuti %otom se osta-l/a/u na -idl/i-om m/estu kako 'i %redsta-l/ali stalni %otica/ na akci/u oko ko/e su se s-i sloEili (-id/eti di/agram na li/e-o/ stranici). 2 %oslo-an/u -i7e -olimo s%o/iti d-i/e metode i traEiti -eliku &ha+ ide/u .a strate7ko %laniran/e (7to /e .aista -eliko una%r/e?en/e ko/e 4e i.mi/eniti 'udu4nost na7e t-rtke ili na7e industri/ske graneT) i Kai#en (kako s-e .a%oslene ukl/u8iti u tra/nu teEn/u k %o'ol/7a-an/em s-ih as%ekata %roi.-odn/eT). +rlo %o/ednosta-l/eno, mnogi 'i o%isali &ha+ kao kl/u8 ameri8kog %oslo-nog us%/eha, a Kai#en kao /a%ansko ta/no oruE/e. @/iho-o s%a/an/e %redsta-l/a Tre>i put. *edan i.-rstan na8in .a n/iho-o %rika.i-an/e %redsta-l/a /o7 /edna ino-aci/a )a-ida u;;ina: Pri'or .a akci/u u o'liku strelice (-id/eti ilustraci/u na sl/ede4o/ stranici). Co /e /o7 /edan tra/an i 7areni %ods/etnik na us-o/ene cil/e-e i akci/e. Hnoga 'i s-eu8ili7ta, nara-no, rekla kako su ona ra.mi7l/an/e u-i/ek drEala di/elom logike, %sihologi/e i ;ilo.o;i/e. He?utim, -e4ina 7kola ne %ou8a-a ono me 7to /e 1d#ard de onoSF na.-ao lateralnim
mi9l en em: s%oso'nost da se ot-orenog uma traEe no-e ide/e, da se gleda u no-im %ra-cima .
5oger -on >ech misli kako su 8ak i termini logi8ko i lateralno mi7l/en/e %re-i7e ograni8eni. >n drEi kako smo mi s%oso'ni i .a konce%tualno mi7l/en/e, analiti8ko mi7l/en/e, s%ekulati-no mi7l/en/e, mi7l/en/e desnom %olo-icom mo.ga, kriti8ko mi7l/en/e, luckasto mi7l/en/e, kon-ergentno mi7l/en/e, 'i.arno mi7l/en/e,
Fes'eroku' ;ri5or ,a ra,%iEl&an&e na <ai#en na=in
^ Da/id 4$++i) *$)o koris(i ,es(erok$()o mode"ira)-e kao *r/i korak *rema *o(i%a)-$ krea(i/)e s*osob)os(i. Za i>obra>b$ $ kor*or2%i-2ma koris(e 2e ": 6ike og"as)e *"o?e, a"i -eo) sada >a $*orab$ kod k$%e 6 $ sko"ama *roi>/eo 6 *ribor ma)-i' dime)>i-a.
208 Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
209
re;leksi-no mi7l/en/e, -i.ualno mi7l/en/e, sim'oli8ko mi7l/en/e, mi7l/en/e na temel/u t-rdn/i, 'ro/8ano mi7l/en/e, meta;ori8ko mi7l/en/e, mitsko mi7l/en/e, %oetsko mi7l/en/e, ne-er'alno mi7l/en/e, krn/e mi7l/en/e, mi7l/en/e u analogi/ama, lirsko mi7l/en/e, %rakti8no mi7l/en/e, di-ergentno mi7l/en/e, d-osmisleno mi7l/en/e, konstrukti-no mi7l/en/e, mi7l/en/e o mi7l/en/u, nadrealisti8ko mi7l/en/e, ;okusirano mi7l/en/e, konkretno mi7l/en/e i ;antasti8no mi7l/en/e.ST He?utim, -e4ina l/udi nenam/erno ograni8a-a s-o/ %otenci/al .a mi7l/en/e. *edan /e od ra.loga s%oso'nost mo.ga da uskladi7ta-a materi/al u %osto/e4e o'rasce. 3ada se susretnemo s no-im %ro'lemom, /a-l/a se u-/eto-ana reakci/a da se sli/edi %ut ko/im su odgo-ori rani/e na?eni. D-i mi imamo %redu-/eren/a, ta'ue i %redrasude, %remda samo mali 'ro/ nas to ikada %ri.na/e. >ni mogu 'iti emocionalni, kulturalni, -/erski, o'ra.o-ni, nacionalni, %siholo7ki, seksualni ili kulinarski. Cako?er smo od 7kolske do'i u-/eto-ani da dola.imo s Fto8nim odgo-orimaF, a nismo ot-oreni i.a.o-ima traEen/a no-ih na8ina. (oto-o s-aka odrasla oso'a ko/a/e us%/ela u sredn/o/ 7koli ili na ;akultetu imat 4e 8-rste sta-o-e o na/'ol/em o'ra Snom susta-u. ! to 4e na/8e74e 'iti susta- u ko/em /e ona sama 'ila us%/e7na. Poslu7a/te 'ilo koga tko h-ali Fdo'ru 7koluF i goto-o u-i/ek 4ete i.a
toga na4i 7kolu ko/a odgo-ara oso'nom stilu u8en/a te oso'e. Co ni/e neo'i8no. +/ero/atno nikada u Ei-otu ne4ete susresti oso'u ko/a 'i u s-emu 'ila %ot%uno o'/ekti-na. I na sre4u, niti /edan o'ra.o-ni, religi/ski ili .dra-st-eni susta- ne odgo-ara s-ima. HoEda /e, dakle, %r-i korak u Fra.'i/an/u konce%tualnih 'loko-aF da u%otri/e'imo termin *amesa !damsa " %rih-a4an/e 8in/enice da s-i mi imamo s-o/ih straho-a i da smo %ristrani. @a/'ol/i na8in da ih %o8nemo %re-lada-ati /est da kom'iniramo .a'a-u i humor. Co /e %ose'no d/elot-omo kod u8enika. ,a'a-om is%un/enoo.ra8/e moEe do-esti do -elike kreati-nosti. !ko niste na-ikli na ne;ormalne sastanke na ko/ima se %ro-odi Folu/a ide/aF, -/ero/atno 4e -am .a .agri/a-an/e do'ro do4i -/eE'a ko/a %red -as %osta-l/a humoristi8ni i.a.o-. Poku7a/ te i.umiti no-u lo%ticu .a gol; ko/u /e nemogu4e i.gu'iti. Ili is%lanira/te 7to 'iste radili kada 'iste oti7li na %ra.nike na H/esec ili u %odmor/e. Ili nekome %osta-l/a/te %itan/a ti%a FNto akoTF. Po%ut onih: FNto ', se dogodilo kada 'i ku4ni l/u'imci %ostali 7kolski nasta-niciT ili FNto 'i 'ilo kada 'i ra8unala ruko-odila -ladomTF Potom u%otri/e'ite neke od de ono-ih tehni" . ka kao sto su PH,, 5DL, P ] 2, !HI i n/ego-ih FNest 7e7ira .a ra.mi7l/an/e.TF
"*8 standardi #a "lus, *inus i 8Y.nim3 ivo. >-d/e se od u8enika .ahti/e-a da oda'eru dosta nekon-encionalnu i./a-u i u tri stu%ca na%i7u s-e F%lusF strane, .atim s-e FminusF strane i kona8no s-e
ra.loge .'og ko/ih 'i ta i./a-a (ili %ri/edlog) mogla 'iti F.anin.l/i-aF.
Spa&an&e A'a!a: i Kai>e)a
O/a- mode" >a orga)i>a%i-e ko-e $?e $(eme"-e) -e )a A%(io) Ki( HAk%i-skom *ribor$3 $ ob"ik$ s(re"i%e )a mag)e(sko- *"o?i Da/ida 4$++i)a, ko-em$ -e doda) mode" krea(i/)og mi,"-e)-a o*isa) $ o/om *og"a/"-$. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
N7
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Bro/edi(e =BMZ= )a o/o- (/rd)-i#

Na%r(a-(e (ri od/o-e)a s($*%a#
5/e$k$*)a *o$?a/a)-e (reba-$ *ro/odi(i ra?$)a"a.
-eda) s )as"o/om B"$s, dr$gi s )as"o/om Mi)$s i (re1i s )as"o/om Za)im"-i/o. 5ada )abroii(e s/e =*"$s= ra>"oge H5/ako $?e)-e bi mog"o bi(i i)(erak(i/)oM odma' bi se dobi/a"a *o/ra()a i)+orma%i-a3 Za(im )abro-i(e s/e =mi)$se= HNema osob)og od)osaM kako bi ra?$)a"o $?e)ika mog"o /odi(i )aLs($di-sko *$(o/a)-eP3 Za(im )abroii(e s/e =>a)im"-i/e= ide-e ko-e /am *ad)$ )a *ame( HKako bi ra?$)a"o odrDa/a"o dis%i*"i)$P Kako bi *"a1a"i ra%$)a"oP *od$'/a(om doma i ,ko"eP3
BMZ -e -eda) od )a?i)a ko-i -e Ed9ard de 4o)o *red"oDio >a *o$?a/a)-e $ ra>mi,"-a)-$. .^ [ ^.^^^ .L6![6.! ^^^^^ [e [[ ^^^ [L... ^^^^^^
01"
MoDe "i se $?e)-e $> *omo1 kom*-$(ora $?i)i(i >a-ed)i?kim
Kako smi,"-a(i s-a-)e ide-e 211
.>>r@ f
=Mfaff'
R0H #na!i Ra#motri sve !initel e. I %ono-no ih na%i7i traEe4i no-e 8initel/e, t/. one ko/i ti odmah ne %ada/u na %amet. " a , sto i um esto "osl edice i u!inci. Aogi8no /e da 'i o'/e te -rste ishoda tre'ale 'iti na-edene %od 5DL, ali de ono kaEe kako -e4ina l/udi /ednosta-no ne ra.matra s-e %osl/edice ukoliko im
na to %ose'no ne skrenemo %o.omost.
&*F sto i um esto &lternative, moguGnosti i i#bori. Pono-no su ra.lo.i o8igledni: %o%is ko/i -as %oti8e na s%ekuliran/e.
DaEima/u4i .na8a/ke /edne druge s-o/e tehnike de ono kaEe: FCema mo/e kn/i i; Thin-ing 1ats $Test 9e9ira #a ra#mi9l an e' /ednosta-na /e. Posto/i 6 *eli 7e7ir .a neutralne 8in/enice, slike i in;ormaci/e. Posto/i cr-eni 7e7ir ko/i oso'i do%u7ta da i.ra.i os/e4a/e, slutn/e i intuici/e i to 'e. ikak-e %otre'e da ih o%ra-da-a. $rni 7e7ir sluEi logi8ki negati-nim, a Euti logi8ki %o.iti-nim t-rdn/ama. ,a kreati-nost %osto/i .eleni 7e7ir. Pla-i /e 7e 7ir nad.orni 7e7ir, i nadgleda samo mi7l/en/e, a ne %redmet ra.mi7l/an/a %o%ut dirigenta ko/i nad.ire orkestar. $il/ /e da se osigura/u sredst-a .a 'r.o %re'aci-an/e mislilaca i. /ednog na8ina ra.mi7l/an/a u drugi, 'e. i.a.i-an/a neugode.tS7" D-e su te tehnike i.-rsne. >so'ito tehnika F7est 7e7iraF %rilikom ko/e se i.-rgnete tego'ama %osti.an/a nekih 'i.arnih modela u ra.nim 'o/ama i neo'i8nim o'licima, te ih %otom 7al/ete dal/e drugim oso'ama tako da s-aka od n/ih moEe odigrati /edan dio uloge. W He?utim, /ednosta-ne ide/e ko/e smo %redloEili rani/e u o-om %ogla-l/u, u8inko-ite su u goto-o s-ako/ situaci/i: u ogla7a-an/u, %oslo-an/u, marketingu, %roda/i, i.-o.u, istraEi-an/u trEi7ta i s-im as%ektima u8en/a i o'ra.o-an/a. Hi -/eru/emo kako su te tehnike d/elot-ome /er %oka.u/u logi8nu -e.u i.me?u sek -enci/alnog i kreati-nog mi7l/en/a, 3riti8ka logika -a7eg Fli/e-og mo.gaF u-i?a .dra-ora.umski smisao u %ostu%nom %o-e.i-an/u s kreati-nom s%oso'no78u -a7ega Fdesnog mo.gaF. @ara-no, da one .a%o8in/u angaEira/u8i i.-anrednu rno4 -a7ega mo.ga. ! mo.go-ni /e %otenci/al, kao 7to 4emo u'r.o -id/eti, utemel/en na o'radi in;ormaci/e ko/a %oti8e od %o8etaka Ei-ota, 8ak od ra.do'l/a %ri/e samog -a7eg ro?en/a. 29.
60.
nom restoranu u us 1)1, 0CF 0, g svtu ,I /CF pre vem smi e9nim 9e9irima. 0va-i gost po dolas-u u restoran bira edan od n ih i to, budu 0i da u# sva-u ulogu ide odre?eni obro-, odre?u e ton urnebesno #abavno ve!eri .
)e
,lRu
ri i!)
r
r:"X
d
~ '(7'
& tisliii .
"" '
'ri
212
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
;ods&e'nik ,a5udu*e %a&ke
5
2
Ve1i)a s/i' moDda)i' s(a)i%a ko-e 1e di-e(e
V
ikada ima(i *ris$()o -e *ri"ikom )-ego/a ro! Qe)-a. Ae($s ko-eg se (i-ekom (r$d)o1e dobro )-e! g$-e, $ *ros-ek$ 1e s/ake mi)$(e ra>/i(i NJ . )o/i' moDda)i' s(a)i%a.
B$,e)-e, a"ko'o" i droge mog$ o>bi"-)o $(-e!

2
%a(i )a ras( mo>ga.
PIl
Q) Q)
Lo,a *re'ra)a (i-ekom k"-$?)i' ra>dob"-a moDe $>roko/a(i (e,ko1e $ $?e)-$ ko-e 1e bi(i *ris$()e %i-e"og d-e(e(o/og Di/o(a. 0edi(e *$)o ribe, *o/r1a sa >e"e)im 6i,1em, /o1a, ko,($)i?a/og /o1a i $"-a bi"-)og *or"! -ek"a. Ti-ekom (r$d)o1e s/akod)e/)o *o-edi(e -ed)$ ba)a)$ kako bi dobi"i ka"i-a i +o")e ki! se"i )e.
Pil
X "
Q\
Za ras( mo>ga /a,e bebe )$D)a -e 'ra)a bo! ga(a De"-e>om i %i)kom. Ako -e mog$1e, do-i(e kako bis(e g"a/)im moDda)im s(a)i%ama doda"i /i(a")e =omo(a! ?e=. Nako) roQe)-a di-e(e *ro/-er$ s"$'a i /ida. redo/i(o /odi(e )a
E. *og"a/"-e# Od samog *o?e(ka ==========
Ra>bori( /odi1 >a s(/ara)-e bo"-i', bis(ri-i' beba

+a7e ti/elo .adi-l/u/e -i7e od 'ilo ko/eg stro/a. D-akodne-no se u n/emu istro7i oko d-a mili/una stanica. He?utim, ti/elo ih automatski .am/en/u/e no-iri1a. .O.O.. D-akih 1: do 60 dana -a7e ti/elo u %ot%unosti .am/en/u/e -an/ski slo/ -a7e ko 2 Ee. 3oEa ko/u danas -idite u ogledalu ni/e ista ona ko/u ste imali %ri/e m/esec dana. He?utim, neke stanice -a7e ti/elo nikada ne4e .ami/eniti s no-ima: to /e 7 mili/ardi akti-nih Ei-8anih stanica, ili neurona, ko/e sa8in/a-a/u koru -a7ega mo.ga.S
0va-a od tih stanica prisutna /e od dan,a va9eg ro?en a. , matemici va9e ma -e one su rasle pros e!nom br#inom od 2RE.EEE stanica na minutu.
"""""
D-aka od tih stanica nasta-l/a rasti ti/ekom %r-ih nekoliko godina Ei-ota. 3ao 7to smo -e4 -id/eli, s-aka od n/ih moEe ra.granati do 20.000 dendrita. He?utim, n~kon ro?en/a -i nikada dok god ste Ei-i ne4ete ste4i nit~dan dod6!!)i Lti-al= . nJ neuron.`
/no 9to se u sva-ome mo#gu doga?a devet m eseci pri e ro?en a #ato /e od vitalne vs:nosti .a -asni u sposobnost u!en a. 3ada /e trudnica /ako %othran/ena, di/ete se moEe roditi s -i7e nego u%ola man/im 'ro/em moEdanih stanica nego .dra-o di/ete. @euroni nisu, kao 7to smo rani/e -id/eli, /edine stanice u mo.gu. D-atko od nas ima do 900 mili/ardi gli a stanica ko/e %rehran/u/u neurone. Ce gli/a stanice D .odu9e, ra#vi at 1e vam se nove mo#govne stanice $ cerebelumu, "malome mo#gu," -o i igra veli-u ulogu u pohran ivan u ''mi9i>nog s e>an a" -o e, opet, ima vitalnu va:nost #a u!en e putem i#vo?en a.
219
Ti&eko% sl&ede*e %inu'e kod svakog *e se do5ro is8ran&enog 7e'usa na svi&e'u u pros&eku ra,vi'i P/1.111 %o6dani8 s'anica.
R6CSARD M. RE5TAK The #nfant -in"D =4m "o)en0eta%
'6>da/a1# Do$b"edaI ] Com*a)I, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3.
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
21: tako?er st-ara/u mi elin, o-o/ nicu ko/a o'a-i/a na7e a-sone. Co su Ei-8ani %uto-i ko/i 8ita-im na7im ti/elom %renose in;ormaci/e od /ednog neurona do drugog %o%ut Eica .a %ri/enos elektri8ne energi/e. >'/e o-e sku%ine stanica %o8in/u rasti u matemici, a .atim nasta-l/a/u rasti ti/ekom %r-ih nekoliko godina Ei-ota. !ko se di/ete ti/ekom tih kl/u8nih ranih godina lo7e hrani, kod n/ega ne4e nastati s-e %otre'ne %odrEa-a/u4e gli/a stanice. & a-o U prehrani budu>e ma -e nedosta e odre?ene hrane, onda tiv!ani putevi $
Od samog *o?e(ka
ci elom mo#gu i ti elu ne>e biti odgovara u>e i#olirani.

Co su, u s-o/o/ /ako %re%oru8i-ano/ kn/i.i Brain 5ood $1rana .a mo#a-', li/e%o ;ormulirali ameri8ki istraEi-a8i rian i 5o'erta Horgan: FA/udski mo.ak %o8in/e rasti u maternici, a -e4i dio n/ego-og ra.-o/a ne us%ora-a se do do'i od oko 7est godina. 5a.-o/ mo.ga ;etusa, no-oro?en8eta i malog d/eteta o-isi o -re menu. Co .na8i da se mo.ak ra.-i/a u s%eci;i8nim ;a.ama u to8no odre?eno -ri /eme. !ko u to
odre?eno -ri/eme mo.ak ne ras%olaEe s-im hran/i-im t-arima nuEnima .a n/ego- ra.-o/, mogu nastati o7te4en/a ili mal;ormaci/e ko/e se kas ni/e ne mogu is%ra-iti. Halo di/ete ko/e /e u ra.-o/u i ko/e se ti/ekom tog ra.do'l/a ra.-o/a mo.ga lo7e hrani moEe imati %ote7ko4e u u8en/u od ko/ih 4e %atiti ti/ekom 8ita-og s-og Ei-ota, 'e. o'.ira na to 7to se kasni/e 8inilo kako 'i se ta/ nedostatak u %rehrani is%ra-io. Nkotski %ro;esor Hichael $ra#;ord o-ako saEima deset godina istraEi-an/a ut/eca/a %rehrane na rast mo.ga ;etusa i male d/ece: F3ad god 'ismo se susreli s no-oro?en8adi ko/a s malom %oro?a/nom teEinorn, malim o%segom gla-e i intelektualno o7te8enim malim d/etetom, u-i/ek smo ustano-ili da su n/iho-e ma/ke %ri/e i ti/ekom trudno4e imale %rehranu ko/o/ /e nedosta/ao -elik 'ro/ hran/i-ih t-ari.ST Lak i u ra.-i/enim dru7t-ima %o%ut 'ritanskog, ameri8kog i no-o.elandskog, na/man/e deset %osto d/ece dola.i na s-i/et s niskom %oro?a/nom teEinom, Co /e ugla-nom re.ultat lo7e ma/8ine %rehrane, %u7en/a, kon.umiran/a droga ili i.loEenosti toksi8nim su%stancama kao 7to /e, %rim/erice, olo-o. $ra#;ord /e .a%an/en nedostatkom o'ra.o-an/a i. %odru8/a %rehrane i nutricioni.ma. >n nagla7a-a kako lo7a %rehrana %ri/e d/eteto-og ro?en/a ne ut/e8e samo na mo.ak. Dedam /e ne.a-isnih istra.i-an/a %oka.alo kako kasni/i sr8ani %ro'lemi, -isoki kr-ni tlak i mnogi moEdani udari ima/u s-o/e kori/ene u lo7o/ %renatalno/ %rehrani. >no 7to na/-i7e nedosta/e /esu masti. He?utim, %ose'na -rsta masti. FHi smo, naEalost,F " kaEe $ra#;ord " Fo masti %o8eli ra.mi7l/ati samo kao o salu i masti od %e8en/a. *e?utim, ono 9to /e #aista
potrebno fetusu est a-o speci ali#irana vrsta masti " ono 9to na#ivamo esenci a3nim mastima. To su masti -o e su
21< Re/o"$%i-a $ $?e)-$
R6CSARD M. RE5TAK The #nfant -in"D =4m "o)en0eta%

61. '6>da/a?# Do$b"edaI ] Com*a)I, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
\V
fi
V! M=_666U2 '=R!VR"R r..V
b..
potrebne .a i#gradn u stanica, osobito moidanih stanica, a ne ona vrsta masti -o u :ivotin e i l udi s-upl a u o-o svo ega stru-a".
F+ecina tih masti %ot/e8e i. mora. @ara-no, %o.nato /e da su /o7 i stare Eene go-orile kako /e ri'a do'ra .a mo.ak. )anas .a tu t-rdn/u imamo a%solutne .nanst-ene doka.e. ,tvr?eno /e -a-o su msstio!e -o e se nala#e u tibi i svim -rstama mors-ih plodova posebno /aD)e >a rast i ra#vo mo#ga." Te s$ masti, (a-o?er, od vitalnog #na!en a >a ra#vo imunolo9-og sustava $ ti elu.
""""""" $ra#;ord %riEel/ku/e da se s-i -ratimo na Fnera;iniranu %rirodnu hranuF: ):

onda 'i ona glasila o-ako:
, >ne su tako?er %otre'ne i .a i.gradn/u i odrEa-an/e mi/elinske i.olaci/e.
>o
%uno .elenog lisnatog %o-r4a, -o4e, ko7tuni8a-o -o4e i ul/e 'il~nog %ori/ekla. . b .S 3ada 'i $ra#;ord i n/ego-a di/eteti8arka Bendy )ole mogli %oD\Krt/Diiin<".1 /ednu %oruku s-im %otenci/alnim ma/kama na s-i/etu,
na vaini e vri eme .a ra#vo mo#ga va9ega d/erem /e ono pri e nego 9to ostanete trudnima.
eene ko/e koriste oralna kontrace%ci/ska sredst-a tre'aSe 'i 'iti %ose'no o%re.ne s %rehranom %ri/e trudno4e. FPilula %roti- .a8e8aF sman/u/e t/elesne .alihe %iridoksina (/ednog od ;olne kiseli ne, -itamina ko/i /e %otre'an .a neuralni ra.-o/. >.'il/ni/i nedostatak ;olne kiseline moEe u.roko-ati o.'il/ne mal;ormaci/e mo.ga i ostalih organa. $ra#;ord kaEe kako 'i trudnice u s-o/u redo-itu %rehranu %ose'no tre'ale u-esti 'anane. F>ne ne samo da su do'ar i.-or kali/a, -e4 tako?er sadrEe do're .alihe ;olne kiselineF. $ink i Eel/e.o su minerali neo%hodni .a rani ra.-o/ mo.ga. 3ada su trudne ma/munice hranili hranom ko/a /e oskudi/e-ala cinkom, n/iho-a su se d/eca kas ni/a man/e igrala s drugima, 'ila %o-u8ena i te7ko u8ila sloEene .adatke. eel/e.o /e %otre'o .a rast i umnoEa-an/e s-ih stanica. >no tako?er ut/e8e i na o%skr'u kr-i kisikom. +e4ina %rehram'enih stru8n/aka kaEe kako /e na/'ol/a /ednosta-na, ra.umna %rehrana %ri/e i ti/ekom trudno4e sl/ede4a: tri o'roka dne-no, %uno -o4a, %o-r 4a, ko7tuni8a-og -o4a, ri'e i nemasnog mesa. *ako se %re%oru8u/e nadom/estak Eel/e.a ti/ekom trurSno4e. Prehrana 'i tre'ala o'ilo-ati hranom ko/a /e 'ogata Eel/e.om i cinkom, kao 7to /e grah, gra7ak, 'rokula, mrk-a, kruh od integralnog 'ra7na, 'o'ice i sme?a riEa, I ne isku7a-a/ te nikak-u di/etu ko/om 'i odrEa-ali -itamina) i ;olacina ili
lini/u.
Nto /e /o7 .a'ran/eno ti/ekomtrudnoceT FPu7en/e, alkohol i drogeST kaEe n/u/or7ki istraEi-a8 lan *ames, %ro;esor %edi/atri/e, o%stetrici/e i ginekologi/e u Pre.'iteri/skom medicinskom centru 3olum'i/skog s-eu8ili7ta. 'afe: F.a sva'u
on
218
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
The Rea"er's 9igest Bo"! Boo'D =Hn)iga o ti)elu Rea"er's 9igesta%

^ 6>dao T'e Reader's Diges".
Od samog *o1e(ka
cigaretu -o u popu9i ma -a, beba popu9i dvi e". "u9en e mo#gu fetusa us-mcu /e -isi- i to u vri eme -ada /e ldsi- pri e-o potreban #a stvaran e stanica.
Crudnica ko/a dne-no %o%u7i 1: do 20 cigareta ima d-a %uta -e4u mogu4nost %o'a8a/a od ma/ki ko/e ne %u7e. 2 %r-ih nekoliko t/edana nakon ro?en/a, no-o ro?en8ad %u7a8ica umire sto%om ko/a/e 60 %osto -e4a od smrti d/ece ne%u7a8ica. e'e a%sor'ira/u otro-ne nikotinske sasto/ke i %utem do/en/a. Ca su d/eca kasni/e skloni/a di7nim in;ekci/ama, a ima/u i -e4u sto%u o'oli/e-an/a od u%ale %luca, !lkohol tako?er moEe o7tetiti ra.-o/ mo.ga. Inten.i-no %i/en/e moEe u.roko-ati ono 7to /e %o.nato %od na.i-om F;etalni alkoholni sindromF ko/i re.ultira sman/enom -eli8inom mo.ga, i.o'li8enim crtama lica, lo7om koordinaci/om i hi%erakti-nim%ona7an/em d/eteta. *ames o%isu/e koliko su ra.orni u8inci kokaina i heroina, %ose'ice na mlade trudnice i n/iho-e 'e'e. Nkolska %sihologin/a *ane H. Gealy, s +aila u $olora du, kaEe kako istra.i-an/a %roc/en/u/u da /e na/man/e /edna od s-akih de-et no-oro?enih 'e'a u D/edin/enim !meri8kim )rEa-ama %ogo?ena drogom. FHnogi duEnosnici u%o.ora-a/uF, doda/e ona, Fkako 4e s-e -e4a u%ora'a kokaina kod trudnica uskoro re.ultirati time da 4e 7kole 'iti %re%la-l/ene d/ecom ko/a ima/u %ro'leme s %aEn/orn i u8en/em, te soci/alne %ro'leme. ! ta d/eca /o7 nisu u'ro/ena u -e4 %osto/e4i %ad re.ultata na 7kolskim testo-ima.TF ,'og -isokog sadrEa/a ko;eina, ti/ekom trudno4e ni/e %re%oru8l/i-o niti %iti %uno ka-e i 8a/a. Prehrana /e i nakon ro?en/a kl/u8na .a rast s-ih stanica. Pritom, ne moEemo do-ol/no naglasiti -aEnost mi/elini.aci/e. @eke od mi/elinskih o-o/nica su na s-o/em m/estu %ri/e ro?en/a: o'a-i/a/u Ei-8ane %ute-e ko/i no-oro?en8etu omogu4u/u da sisa, %la8e i mi8e %rsti4ima. He?utim, %rilikom ro?en/a /o7 nisu mi/elini.irani %ute-i ko/i sud/elu/u u hodan/u, go-oru i kontroli mokra4nog m/ehura. F,dra- ra.um nam go-ori kako /e 'eskorisno %oku7a-ati %rido'iti no-oro?en8e da samo hodaF " kaEe Gealy/e-a i doda/e: FHe?utim, u do'i od oko /edne ~godine, kada su te -e.e mi/elini.irane, di/ete 4e 'iti te7ko u tome s%ri/e8iti.F
/-o GJ posto mi elina nast3B e i# masti " onih masti -o e 6raSford na#iva "esenci alnim mastima". /stalih NJ posto nast3B e i# proteina . .*li e-o #drave ma -e na bol i /e i#vor oba u spomenutih sasto a-a. /no /e edna-o t3B-o dobar i#vor cin-a -o i e vita3an #a stvaran e gli a stanica. Ha/8ine mli/eko tako?er sadrEi s%eci;i8na antiti/ela ko/a o'laEu d/eteto-a cri/e-a i di7ne %ute-e i 7tite ih od in;ekci/a.
>no tako?er %omaEe u .a7titi d/eteta od in;ekci/a uha, ekcema i drugih alergi/a. Ha/8ino mli/eko osigura-a kalci/ i ;os;or ko/i su %otre'ni .a 'r. rast kosti/u. ,a%ra-o, /edina st-ar ko/a nedosta/e ma/8inom mli/eku .dra-e ma/ke 'i mogao 'iti -itarnin ). ,ato mnogi li/e8nici %re%oru8u/u dodatno u.iman/e ) -i"
Ako 6ena kon,u%ira viEe od 011 %g ko7eina dnevno n&ena sposo5nos' .a8eca %o6e 5i'i osla5l&ena. Ta koli(ina unosi se kon,u%iran&e% 0 Ealice kave) H Ealica (a&a ili viEe od 9 ga>i ra)i' 5e,alko8olni8 pi*a dnevno.
!SA Toda+M
7K. *rosi)%a 7KKJ.
Revoluci&a u u(en&u
li**
i3i3l
ua sa%og poce'$a tamina. )o'ro ura-noteEena d/e8/a hrana moEe se koristiti um/esto ma/8inog mli/eka, me?utim, to mora 'iti %ri%ra-ak ko/i %oku7a-a imitirati esenci/alne elemente ma/8inoga mli/eka. D-e s%omenuto 8ini nam se na/o'i8ni/om .dra-ora.umskom logikom. He?utim, mnoge ma/ke nemogu se nositi s trudno4om 'e. %omo4i neke -rste. Nto-i7e, oko deset %osto ma/ki, 8ak i u ra.-i/enim .eml/ama, su
F-isokori.i8neF trudnice.
Prim/erice, istraEi-a8i s Hedicinskog ;akulteta D-eu8ili7ta >tago u @o-om ,elandu, do-r7ili su desetogodi7n/u studi/u trudnica u sus/edno/ )unedin 'olni ci .a %orode. olni8ko /e oso'l/e ma/ke %ri/e %oroda %italo nekoliko /ednosta-nih %itan/a %o%ut toga koliko ima/u godina, ko/i im /e 'ra8ni status, te ku4na ad resa i adresa na%oslu ti/ekom %ro7le godine. Podaci su godinama 'ili dosl/edni: =8 %osto ma/ki moEe se adek-atno suo8a-ati sa s-o/im stan/em. He?utim, 22 %osto n/ih tre'a neki o'lik %omo4i. )e-et %osto s-ih 'e'a %roci/en/eno /e -isokori.i8nima.: 2koliko se n/iho-im ma/kama ne %ruEi %omo4, tim 'e'ama %ri/eti te7ko .losta-l/an/e ili maltretiran/e. 5i.i8ne ;aktore ni/e te7ko identi;icirati: to su mlade, samohrane ma/ke ko/e se 8esto sele i ko/e su 'e. %osla. @/iho-i su roditel/i ra.-edeni, a one ima/u %o-i/est 'ora-l/en/a u hranitel/skim o'itel/ima. Ponekad /e u o'itel/i 'ilo i narkomani/e, a sama /e ma/ka u d/etin/st-u 'ila Ert-om roditel/skog nasil/a. @aEalost, na sli8an o'ra.ac naila.imo u mnogim drugim .eml/ama. D/edin/ene !meri8ke )rEa-e ima/u 22 mili/una d/ece mla?e od < godina.F Pet mili/una od te d/ece Ei-i u siroma7t-u, dok d-a i %ol mili/una n/ih Ei-i u u-/etima ko/i su tek ne7to malo i.nad granice siroma7t-a.F Pogodite ko/a 4e d/eca, ukoliko ne i.i?u i. te .amke siroma7t-a, 'iti o'ra.o-no neus%/e7na u no-om stol/e4uT Co /e ra.logom .a7to smo i mi o'ra.o-an/e roditel/a i rane .dra-st-ene %rograme u-rstili u %rioritete s-akog ra.umnog o'ra.o-nog susta-a. Hnogi istraEi-a8ki %ro/ekti uka.u/u na -italnu %o-e.anost i.me?u %rehrane i drugih akti-nosti ko/e %oti8u ra.-o/ mo.ga u %r-ih %et godina Ei-ota. 2 idealnom se slu8a/u -e4i dio ra.-o/a mo.ga od-i/a u sek-encama. )i/ete %ri/e nau8i gledati nego 7to nau8i go-oriti. >no %ri/e nau8i %u.ati %ri/e no 7to nau8i hodati. Pri/e hoda nego 7to tr8i. Pri/e nau8i %re%o.na-ati /ednosta-ne o'/ekte nego 7to nau8i rasu?i-ati. !ko di/ete i.osta-i neki od tih ra.-o/nih koraka %rim/erice ako hoda 'e. da /e ikada %u.alo " mogu se %o/a-iti %ote7ko4e u u8e n/u. 3ada 'i u%otri/e'ili kom%/utorski r/e8nik, rekli 'ismo da se to doga?a .ato 7to te rane akti-nosti %rema una%ri/ed .adanom redosli/edu %olaEu Ftemel/ne instalaci/eF ili Fhard-erF mo.ga. 3ada /e hard-er u i.-rsnom stan/u on /e s%oso'an koristiti 'ilo ko/i so;t-erski %rogram: %rim/erice, u8en/e stranog /e.ika ili no-og nasta-nog %redmeta. He?utim, ako /e 'ilo ko/i dio F%olagan/a temel/nih instala"
222 Re/o"$%i-a $ $?e)-$
PP)Q~]2~ lHl~Q~~2~U X--3& rru&&nIru]O lHl]~]~a
DR. DE@ORAD ?A@ER > Darvardskog sveu(iliE'aM

'U ?n"angere" -in"s =4gro+eni umovi%, %i(ira"a 0e)a M. Sea"I. 6>da/a?# 5imo) a 5%'$s(er, 7N3 A/e)$e o+ ('e Ameri%as, Ne9 Vork, NV 7 N .
Od samog *o?e(ka
223
ci/aF %resko8en, mo.ak moEe imati %ote7ko4a u %ro-o?en/u nekih so;t-erskih %rograma. 5ani ra.-o/ni ras%ored d/elomice /e odre?en redosli/edom mi/elini.aci/e. Prilikom ro?en/a oko aksona %osto/i tanka s%iralna o-o/nica, no %ot%una i.olaci/a kako u ci/elom ti/elu, tako i u mo.gu, %olaEe se %ostu%no. 2 ti/elu se ta/ %roces o%4enito od-i/a od gorn/ih di/elo-a ti/ela %rema dol/e. ,ato mi %ri/e moEemo %roi.-oditi glaso-e, nego 7to nau8irno hodati. @aime, dugim aksonima ko/i %re nose %oruke mi7i4ima na7ih noEnih %rsti/u i listo-a %otre'no /e duEe -ri/eme da se %rekri/u mi/elinskom o-o/nicom nego aksonima na7eg /e.ika i grkl/ana. 2 mo.gu %una mi/elini.aci/a .a%o8in/e u straEn/em di/elu i kre4e se %rema na%ri/ed. ,ato %ri/e nau8imo gledati, nego 7to nau8imo go-oriti i rasu?i-ati. @ai me, centar .a -id nala.i se na straEn/em di/elu mo.ga, dok se centar .a go-or nala.i ne7to -i7e na%ri/ed, dok /e centar .a rasu?i-an/e "i %redn/em di/elu mo.ga. Ca/ se %roces .a-r7a-a u sredi7tu mo.ga, ko/ega neki .nanst-enici na.i-a/u Fa soci/ati-nim korteksomF. Co /e dio mo.ga ko/eg koristimo kako 'ismo ra.-rstali in;ormaci/e ko/e nam %ristiEu i i.mi/e7ali ih s %odacima ko/i -e4 %osto/e u na7im skladi7tima.
3ada su a-soni u potpunosti pre-riveni mi elins-om ovo nicom, oni mogu prenositi poru-e po ti elu 12 puta br:e nego 9to su to mogli rani e. Br#ina pri enosa se #apravo mo:e -retati od 1.< do 2OE -m. na sat. Y
Ho.ak no-oro?en8eta raste na maho-e, 'a7 kao 7to raste i ;etus. +ri/eme tih 'r.ih ra.do'l/a rasta moEe 'iti od kl/u8ne -aEnosti. Prim/erice, ukoliko d-ogodi7n/aku na samo t/edan dana .at-orite /edno oko, goto-o sigurno 4ete o7tetiti n/ego-u s%oso'nost -ida. Co 4e se dogoditi .ato 7to mo.ak ko/i se ra.-i/a us%osta-l/a s-o/e gla-ne -idne %uto-e i. o8i/u %rema centru .a -id u straEn/em di/elu mo.ga. )-a se .ase'na %uta me?uso'no 'ore .a %re-last. 2koliko na 'ilo ko/e ra.do'l/e .at-orimo /edno oko, drugo 4e us%osta -iti dominantan %ut. !ko /edno oko .at-orimo oso'i u do'i od 20 godina to ne4e imati nikak-og ut/eca/a /er su kod n/e temel/ni %uto-i -e4 us%osta-l/eni. Pro;esor humane 'iologi/e sa Dtan;ord skog s-eu8ili7ta 5o'ert >rnstein kaEe: FLini se da/e kriti8no ra.do'l/e ti/ekom ko/ega d-a oka u l/udi us%osta-l/a/u s-o/a %odru8/a dominaci/e %r-ih 7est godina, dok kod ma/muna to ra.do'l/e tra/e 7est m/eseci, a kod ma8aka moEda tri m/eseca. Co /e -rlo os/etl/i-o ra.do'l/e. !ko se /edno oko ma8i8a drEi .at-orenim samo /edan dan, on 4e kad odraste imati sla' -id na to oko.F FI. ;undamentalnih istraEi-an/a na di/elu mo.ga .aduEenom .a -id moEemo i.-u4i -rlo -aEne %rakti8ne %ouke. @ikada nemo/te l/udskom d/etetu do/ena8ke do'i na duEe -ri/eme .at-arati edno oko. ol/e /e .at-oriti o'a oka /er d/eca, na%osl/etku, -elik dio -remena %ro-ode u s%a-an/u.FT
NNF
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
cl ! &edno% is'ra6ivan&u &e u'vr<eno da od P11 ,a'vorenika A' Eden ,a'vora u Aucklandu na Novo% Ze=
"a)d$#
8l Svi8 . -- >a(/ore)i,2a m2orskog , Upoline,i&skoNL pOri&ekla I%a> gu5i'ak slu8a ko&i &e dese' pu'a ve*I od na=
cionalnog pros&eka. o Osa%dese' i dva pos'o) >a(/o.re2i2a ne=%aorskog pori&ekla I%alo &e Is'I s'upan& gu5i'ka slu8a. o Ve1i )a 'i8 oE'e*en&a slu8a re,ul'a' &e i,os'anka prov&ere 26$22 i 're'%ana 'i&eko% ranog d&e'in&s'va.
Ba%i+i% Ne(9ork maga>i)eW
I.da-a8: Che Paci;ic Moundation, !uckland, @e# ,ealand, i.dan/e i. -el/a8e 1992. ###.thelearning#e'.net == ==2R=\\.. ,...!!!!!!2!
Dli8no -ri/edi i .a sluh. Premda -a7e unutarn/e uho ni/e -e4e od l/e7n/aka, ono sadrEi toliki 'ro/ elektri8nih krugo-a kao i tele;onski susta- mnogih grado-a. >no tako?er sadrEi drugu si4u7nu -italnu strukturu ko/a se na.i-a kohlea ili %uEnica. >na i.gleda %o%ut %uEe-e ku4ice, a ;unkcionira %o%ut kla-irske ti%ko-nice. He?utim, dok kla-ir ima samo 88 ti%ki, kohlea sadrEi 20.000 os/etilnih sta nica de'l/ine -lasi kose ko/e h-ata/u .-u8ne im%ulse i %renose ih u mo.ak. Lita- /e ta/ intrigantni mehani.am sluha o8igledno od %resudnog .na8a/a .a u8en/e go-ora. Cemel/ni go-omi %uto-i se, /ednako kao i -idni, tako?er us%os ta-l/a/u ti/ekom nekoliko %r-ih godina Ei-ota. )i/alekti engleskog /e.ika, %rim/erice, ima/u samo 90 do 99 ra.li8ita glasa. D-i na/-aEni/i s-/etski /e.ici ima/u ih oko =0. 3ada 'iste s-e te glaso-e /asno 8uli ti/ekom %r-ih nekoliko godina Ei-o ta, te ih nau8ili i.go-arati i koristiti, 'ili 'iste s%oso'ni strane /e.ike %uno 'ol/e i.go-arati nego kada 'iste ih u8ili kasni/e u Ei-otu. +e4i na .dra-e d/ece i. do'ro ura-noteEene okoline ti/ekom %r-e 8etiri godine Ei-ota nau8i te8no go-oriti na/man/e 2.000 osno-nih ri/e8i s-oga /e.ika. He?utim, ukoliko ta d/eca ne 8u/u, 'it 4e im %uto teEe te8no go-oriti. 2koliko %ak ne 8u/u niti ne mogu go-oriti, 'it 4e im te7ko u8iti. Prim/erice, nekoliko /e istra Ei-an/a u @o-om ,elandu ut-rdilo kako 20 %osto d/ece %red7kolske do'i ima %ro'leme sa sluhom na/edno uho, dok ih deset %osto ima te7ki gu'itak sluha na o'a uha.!F Co /e samo /edan ra.log -i7e da na/d/elot-omi/i %rogrami ranog d/e8/eg ra.-o/a ukl/u8u/u %ro-/ere sluha i -ida, te da gla-nu %aEn/u %os-e4u/u %rehrani i o'" ra.o-an/u roditel/a. Hi smo st-arno ono 7to /edemo " i ono 7to su na7e ma/ke /ele. Hi smo tako?er u -eliko/ m/eri odre?eni onim 7to 8inimo i 7to mislimo. >dgo-ara/u4a %rehrana i -/eE'e mogu osigurati ra.-o/ FEi-8anih auto%uto-aF mladog mo.ga i ra.-o/ ogranaka dendrita, /ednako kao 7to odgo-ara/u4a akti-nost, ko/a ukl/u8u/e s-ih %et os/etila, moEe %roi.-esti -i7e me?uso'nih -e.a me?u dendritima. D-o 'udu4e u8en/e 'iti 4e utemel/eno na tim -e.ama i ranim %otica/ ima uloEenim u n/iho- ra.-o/.
D-i na bol i odgo no=obra#ovni programi dil em svi eta -ombinira u elemente -o i istodobno poti!u d etetov t elesni i mentalni ra#vo , er u stvarnosti meQ$ n ima nema pod ele.
D-i smo mi kom'inaci/a onoga 7to /edemo, mislimo i 8inimo. @akon do're n/ege ti/ekom de-et m/eseci %ri/e ro?en/a, na/'ol/i se %rogrami koncentrira/u na sli/ede4ih nekoliko na/-aEni/ih godina Ei-ota: od ro?en/a do desete godine.
226
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
$ako na&5ol&e iskoris'i'i kl&u(ne godine> od a ;edese' pos'o sposo5nos'i ,a u(en&e svake 6ivo'a.
a Dr$gi' (ridese( pos'o ra,vi&a se do os%og ro= a Te vi'alne godine uspos'avl&a&u pu'eve na ko&i%a se
ro<en&a do dese'e godine oso5e ra,vi&a se 'i&eko% prve (e'iri godine

<endana. 'e%el&i svo 5udu*e u(en&e.
a Ogranci %o6danl8 s'anica kOJI nisu uspos'a=

O
vili ve,e nakon dese'e godine od$m"r$,

n&i8ovi na&5ol&i prvi u(l'el&i.
Aala d&eca su na&5ol&i vlas'i'i eduka'ori) a n&i8ovi rodi'el&i
a Aala d&eca na&5ol&e u(e kro, Iskus'va pu'e% os&e'ila.

a NaEi do%ovi) pla7e) Eu%e) IgraliE'a) ,ooloEkl vr'ovl i svi&e'u. a Jednos'avne 7l,i(ke ru'ine %ogu d&eci po%o*i u
svi8 svo&i8 os&e'ila) pa ,a'o po'i(i'e 'a

%u,e&i I ,a5avni parkovi na&5ol&e su Ekole na s'ra8ovi'o 5r,o% u(en&u.
a D&eca ras'u pre%a o5rasci%a) 'e se s'oga o5rasce.

8l !(en&e 5ilo (ega) ukl&u(uJu*l (i'an&e) pisan&e I
62.
0(00) "-?(.I@@)Al@Ioi@@Bl0)(.B@ ..
nau(i'e nadogra<lva'l na 'e ra,vo&ne

ra(unan&e) %ole I 're5a 5i'i ,a5avno.
>? ,oglavlje5 $l&u(ne godine -----------------------------------
$ako unapri&edi'i in'eligenci&u d&e'e'a od

>'ra.o-ni %rioriteti s-ih .emal/a %ot%uno su nao%aki. IstraEi-a8i su nesumn/i-o ut-rdili da mi oko :0 %osto s-o/e s%oso'nosti .a u8en/e %ri/e na-r7ene osme godine. * Co ne .na8i da mi do s-og 8et-rtog ro?endana us-o/imo :0 %osto s-oga 3nan a ili :0 ti/ekom tih %r-ih nekoliko godina u s-ome mo.gu us%osta-l/amo gla-ne %ute-e u8en/a. D-e tih ranih godina mi tako?er us-a/amo i.-anrednu koli8inu in;ormaci/a. D-e 7to 4emo kasni/e 2s%rkos tome goto-o s-e .eml/e tro7e %uno man/e od deset %osto %rora8unskog no-ca
ro<en&a do dese'e godine

ra.-i/amo ti/ekom %r-e 8etiri godine Ei-ota. >stalih 60 %osto te s%oso'nosti ra.-i/amo %osto s-o/e mudrosti ili :0 %osto s-o/e inteligenci e. Co /ednosta-no .na8i da mi drugo 7to 4emo u8iti ti/ekom s-og Ei-ota 'it 4e utemel/eno na to/ osno-ici. Ci/ekom u8iti i.rast 4e i. te /e.gre. nami/en/enog o'ra.o-an/u na d/ecu u do'i u ko/o/ se od-i/a :0 %osto ra.-o/a.
ritanski %siholog Cony u.an kaEe: F)i/ete /e u trenutku ro?en/a -e4 'ril/antno. >no u samo d-i/e godine %oh-ata go-or %uno 'ol/e nego 7to doktor ;ilo.o;i/e moEe a%sol-irati 'ilo ko/u temu. ! u do'i od tri"8etiri godine di/ete /e -e4 ma/stor u go-oru.ST u.an t-rdi kako /e s-ako ro?eno di/ete, %od u-/etom da nema o.'il/no o7te4en/e mo.ga, geni/e u %u%ol/ku. Ca/ rani %ori- .a u8en/em on demonstrira komadom %a%ira. F,amislite da sam/a sada trom/ese8na 'e'aF " smi/e se on. F)ali ste mi o-a/ komad %a%ira. ,nate da on ne4e dugo %otra/ati. Go4u li se /a o-ako %o na7atiT (>n sada o%ona7a malo di/ete ko/e %asi-no gleda u %a%ir i %otom ga ig norira.) Ili 4u se %ona7ati o-akoT (>n %oku7a-a %oderati %a%ir, .guE-ati ga, tresti ga, %a 8ak ga i ugurati u usta.) >8igledno /e da 4u se %ona7ati na o-a/ drugi na"
228
Re/o"$%i-a
$ $?e)-$
66.Ra,like
Kod ma"i' se d-e/o-?i%a )a do)-o- s"i%i r)o>ga3. D-e/o-?i%e o*%e)i(o brDe /e%i)a d-e/o-?i%a, ,(o im da-e
M$,ki mo>ak
i,%e<u De)skog i %uEkog %o,ga
%or*$s %a""os$m Hos:e2?a)o. *odr$?-e 2a gor)-o- s"i%i mo>ga3 ra>/i-a ra)i-e )ego kod d-s1aka H6s(o *odr$1ie ra>/i-a-$ s*osob)os( Po/2ra, a"i ?i2i se da d-e?a%i bo"-e ra>/i-a-$ s*osob)os( da"-i )s koga Vida 6 *er%2*%"0$ *ro2(ora )ego *red)os( $ )ekim 5*Or(OV6!
Learning Brain =-o3a' 'o)i u0i%, autora 1rica *ensena, ko/u /e i.dao Curning Point ;or Ceachers, P.>.
ma.
Ilustraci/e %reu.ete i. kn/ige The oY NJJ7, De" Mar, CA KN 7F, U5A. ###.thelearning#e'.net
K"-UC)e gODi)e
8in. ! to 7to to malo di/ete 8ini /est da se %ona7a kao mali Isaac @e#ton " sa-r7e ni .nanst-enik. 3ak-u -rst gla.'enog instrumenta mogu na8initi od o-og materi/ala (trese ga)T 3ak-a /e sociolo7ka, ekonomska -ri/ednost o-og materi/ala (sta-l/a ga u usta)T eeli li netko malo toga (nudi ga uokolo)T 3ak-a /e gra?e-in ska, mehani8ka i -la8na snaga o-og materi/ala (trga ga)T 2'aci te ga u kemi/ski la'oratori/ (E-a8e ga). Pro-/eri gla.'eni instrument, %a se -rati na sl/ede4i %okus. Dada 'e'a u%otre'l/a-a sa- s-o/ mo.ak. AogikaT )a. !nali.aT )a. 5itamT )a. D-eT )a.F ,nanst-enici su tu do/en8eto-u s%oso'nost testirali na mnogo na8ina. en/amin D. Ioom, %ro;esor o'ra.o-an/a na Lika7kom s-eu8ili7tu, /e 19<9. godine o'/a-io saEetak gla-nih nala.a istraEi-an/a. 2 tim/e istraEi-an/ima on %rou8a-ao %et gla-nih l/udskih .na8a/ki u do'i i.me?u ro?en/a i 1= i 18 godina: -isinu, o%4u s%oso'nost u8en/a, 7kolski us%/eh, agresi-nost kod mu7karaca i o-isnost kod Eena.S Pre-lada-a/u4i re.ultat n/ego-ih istraEi-an/a /e da ra.-o/ 'r.o na%redu/e ti/ekom %r-ih nekoliko godina, a %otom sla'i. >%4enito gleda/u4i ra.-o/ /e dosti.ao s-o/u %olo-inu %ri/e %etog ro?endana. >n /e ut-rdio kako su d/e8aci do s-og tre4eg ro?endana dostigli :9 %osto s-o/e maksimalne -isine, dodatnih 62 %osto dostigli su i.me?u tre4e i d-anaeste godine, a %osl/edn/ih 19 %osto do 18. ro?endana. >n /e tako?er .akl/u8io kako se i me?u d/e-o/8icarna i me?u d/e8acima oko :0 %osto inteligenci/e, m/erene testo-ima inteligenci/e u do'i od 1=. godina, ost-aru /e i.me?u .a8e4a i 8et-rte godine, oko 60 %osto i.me?u 8et-rte i osme godine, a %osl/edn/ih 20 %osto i.me?u osme i sedamnaeste godine. Lak 'i i istraEi-a8i ko/i do-ode u %itan/e -al/anost standardi.iranih testo-a inteligenci/e -/ero/atno %ri. nali o-a/ o%4eniti nala. " ali ukoliko se ri/e8 inteligenci a .ami/eni ri/e8ima sposobnost u!en a. loom/e tako?er anali.irao r/e8nik, ra.umi/e-an/e %ro8itanog i o%4i 7kolski us %/eh od ro?en/a do 18. godine. Co ga /e u-/erilo kako se 66 %osto akademskih s%oso'nosti osamnaestogodi7n/aka st/e8e do do'i od 7est godina, 92 %osto i.me?u .7este i trinaeste godine, a ostalih 2: %osto i.me?u trinaeste i osamnaeste godine. He?utim, od -remena loomo-a istraEi-an/a, ut-r?eno /e da se u rano/ do'i %ronala.e neke ra.like i.me?u Eenskog i mu7kog mo.ga. Prim/erice, kod malih /e d/e-o/8ica cor%us callosum o%4enito de'l/i nego kod d/e8aka. Co d/e-o/8icama %omaEe da ugla-nom 8ita/u rani/e nego d/e8aci, )/e -o/8ice o%4enito rani/e go-ore i 'rEe u8e go-oriti nego d/e8aci. I.gleda da d/e8aci ima/u 'ol/i -id .a dal/inu i 'ol/u %erce%ci/u du'ine nego d/e-o/8ice, 7to ih 8ini 'ol/ima u nekim s%orto-ima.F @akon loomo-e studi/e, d-i/e na/ temel/iti/e studi/e %ro-edene su na/uEnom otoku @o-og ,elanda. Pr-a /e %ro-edena %utem Hedicinskog ;akulteta D-eu8i"
230
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ K"-$?)e godi)e '6>da/a?# Kramer, T$b$r(o), Ca"i+or)ia. li7ta >tago u )unedinu, gradu s ot%rilike 100.000 stano-nika. (odine 1 t/ )unedinu /e ro?ena 1.<<1 'e'a. @/iho- na%redak se od tada redo-ito %rati .O nas ih se istraEu/e /o7 u-i/ek -i7e od 1.000.
)irektor istraEi-an/a, dr. Phil Dil-a, kaEe kako istraEi-an/e nagla7a-a -eliku -aEnost %r-ih nekoliko godina Ei-ota.F FCo ne .na8i kako su druge godine ne-aE ne, -e4 na7e istraEi-an/e %oka.u/e kako kod d/ece ko/a se s%oro ra.-i/a/u na %o8etku, ti/ekom %r-e tri godine Ei-ota, %osto/i -elika -/ero/atnost %o/a-l/i-an/a %ro'lema ti/ekom d/etin/st-a i adolescenci/e.F >n kaEe kako /e tako?er nuEno identi;icirati s-aki %ose'ni %ro'lem ti/ekom %r-e tri godine Ei-ota, %o%ut o7te4en/a sluha ili -ida F/er ako d/eci ne %omogne mo u tim ranim ra.do'l/ima ra.-o/a tada /e -/ero/atno da 4e ona doEi-l/a-ati dugoro8ne te7ko4e ti/ekom ci/eloga Ei-otaF. )rugo /e istraEi-an/e %ratilo na%redak 1.20< do/en8adi ro?ene 19==. u gradu $hristchurchu. *edan od gla-nih re.ultata tog istraEi-an/a /e da 1: do 20 %osto d/ece .aosta/e u ra.-o/u /er im u ranom d/etin/st-u ni/e redo-ito %ro-/era-ano .dra-l/e i nisu %ruEena iskust-a neo%hodna .a ra.-o/.F u.an se slaEe sa s%omenutim. F>sigura/te d/etetu da od na/rani/e do'i do'i /e 7to -i7e iskusta-a ko/a su mu %otre'na i to sa 7to slo'odni/im ti/elom: slo'od nim ru8icama, sto%alima, %uno %u.an/a i %en/an/a. Pustite mu da gri/e7i kako 'i u8ilo na -lastitim %oku7a/ima i %ogre7kama.F Posto/i 7est gla-nih %ute-a u mo.ak: %et os/etila (-id, sluh, dodir, okus i miris) i 7esti %ut ono 7to ;i.i8ki 8inimo. >8igledno /e da d/eca u8e %utem s-ih os/etila. D-aki dan %redsta-l/a /edno iskust-o u8en/a. )/eca -ole eks%erimentirati, st-arati, otkri-ati kako st-ari ;unkcionira/u. I.a.o-i %osto/e da 'i ih se %rih-a4alo, a odrasli da 'i ih se imitiralo.
(a va:ni e od svega /e da di ete u!i !ine>i. "u#ati. ono u!i $u3e0i. 1odati. ono u!i hoda u>i, a govoriti. govoreGi. D-aki %ut kada d/eca to 8ine ona us%osta-l/a/u no-e mo.go-ne %ute-e " ako se radi o no-om iskust-u " ili nadogra?u/e ili %ro7iru/e %osto/e4e %ute-e, ako se radi o %ona-l/an/u iskust-a.
)/eca su s-o/i na/'ol/i edukatori, a roditel/i n/iho-i na/'ol/i %r-i u8itel/i. @a7i domo-i, %laEe, 7ume, igrali 7ta, .a'a-ni %arko-i i ci/eli s-i/et su gla-na o'ra.o-na sredst-a " s-e dok u n/ima d/ecu %oti8emo da ih istraEu/u %utem s-ih s-o/ih os/etila i na siguran na8in. IstraEi-a8i nagla7a-a/u %otre'u .a %o.iti-nim ohra'ren/ern, $o1lin 5ose, ritanski %ionir u'r.anog u8en/a, kaEe: FLita-og Ei-ota -ri/edi to da ako misli7 da lo7e u8i7 da 8e7 -/ero/atno lo7e i u8iti.F Pra-o /e %itan/e kako se %rogramira taka- o'ra.ac ra.mi7l/an/a. *edno /e ameri8ko istraEi-an/e %oka.alo da -e4ina d/ece od -rlo rane do'i na s-ako %o.iti-no ohra'ran/e %rimi %o na/man/e 7est nega"
$ada 5i8 ponovno %ogla odga&a'i svo&e di&e'e

Kada bi' *o)o/)o mog"a odga-a(i s/o-e di-e(e, /i,e bi' bo-a"a *rs(ima, a ma)-e $*ira"a *rs(om. Ma)-e bi' ga is*ra/"-a"a, a /i,e s )-im /e>e $s*os(a/"-a"a. 5ki)$"a bi' *og"ed sa sa(a, a /i,e ba%a"a *og"ed )a )-ega. Bobri)$"a bi' se da ma)-e >)am, a da mi /i,e b$de s(a"o. 6,"a bi' )a /i,e i>"e(a i *$,(a"a /i,e >ma- e/a. Bres(a"a bi' iZigra/a(i o>bi"-)os( i OZbi"-)o bi' se igra"a. Tr?a"a bi' kro> /i,e *o"-a i g"eda"a $ /i,e >/i-e>da. Vi,e bi' ga gr"i"a, a ma)-e /$k"a. Ri-eQe bi' bi"a s(roga, a *$)o bi' m$ /i,e (oga *ri>)a/a"a. Na-*ri-e bi' m$ gradi"a samo*o$>da)-e, a kas)i-e k$1$. Ma)-e bi' ga *o$?a/a"a o "-$ba/i *rema mo1i, a /i,e o mo1i "-$ba/i.
DIANE OOAANS Full Estee4 (head* (7uni4 sa4o,o9tovanje4 na,rijed)
232
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Nes'i%ulirani i s'i%ulirani %o,ak
Gorn&a slika> Aodel nes'i%uliranog %o,ga s %alo %e<uso5ni8 ve,a. Don&a slika> Aladi %o,ak 5oga' ve,a%a ko&e su nas'ale na 'e%el&u po'icaJni8 ak'ivnos'i.
O/o s$ *ri"agoQe)e i"$s(ra%i-e i> k)-ige ?nriching Oere"it! =1*oga,eno nasli)e.e% *ro+esori%e Mariam Diamo)d. 6>da/a?# Ma%mi""a), Ne9 Vork. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
(b60$%)e goo")e
ti-nih %rim/ed'i.S Pro'lem %o8in/e s %rim/ed'ama %o%ut: F@e 8ini to!F ili F@isi to 'a7 do'ro u8inio.F IstraEi-a8i su tako?er 'e. sumn/e ut-rdili da /e -aEno da s-ako di/ete raste u o'oga4eno/ okolini. IstraEi-a8i sa D-eu8ili7ta erkeley u $ali;omi/i godinama su eks%erimentirali sa 7takorima i us%ore?i-ali n/iho-e mo.go-e s I/udskima. Pro;esorica Harian )iamond kaEe: F*ednosta-no re8eno, ut-rdili smo da su kod na7ih 7takora s-e Ei-8ane stanice u kl/u8nim, -an/skim slo/e-ima mo.ga %risutne %rilikom ro?en/a. Po ro?en/u %o8in/u rasti %o-e.u/u4i dendriti. 2 %r-om m/esecu ta/ rast na%redu /e, a %otom %o8in/e o%adati.F
S~o 9ta-ore stavimo u obogeceau o-olinu mo:emo odr:ati rast dendrita. *e?utim, a-o ih stavimo u osiroms9etiu o-olinu tada rast dendrita br#o opada. "
F2 o'oga4enim ka-e.ima 7takori Ei-e .a/edno i ima/u %ristu% igra8kama. Ima/u I/est-ice, kota8e i ostale igra8ke. Hogu se %en/ati, istraEi-ati i 'iti u inte rakci/i sa s-o/im igra8kama. ,atim ih us%ore?u/emo sa 7takorima i. osiroma7e ne okoline: /edan 7takor u ka-e.u 'e. igra8aka i 'e. interakci/e. Pono-no smo -rlo /ednosta-no ut-rdili da se moEdane stanice 7takora i. o'oga4ene okoline %o-e4a-a/u, a 'ro/ dendrita dramati8no raste. 2 osiroma7eno/ okolini doga?a se su%rotno.F
Tta-ori se potom podvrgava u "testu inteligenci e": stavl a u ih u labirint i pu9ta u da prona?u hranu u drugom kra/u labirinta. Tta-ori i# "oboga>ene" o-oline to !ine s la-o>om, a ostali ne. ,nanst-enici, nara-no, ne smi/u re.ati l/udske mo.go-e kako 'i ut-rdili ut /eca/e rane stimulaci/e. He?utim, oni to mogu %ro- /eriti u. %omo4 radioakti-ne gluko.e. )iamondo-a kaEe: FCe %ro-/ere %oka.u/u da /e -italna %otro7n/a gluko.e ti/ekom %r-e d-i/e godine Ei-ota kra/n/e 'r.a, %od u-/etom da di/ete ima do'ru %rehranu i do'ru stimulaci/u. Ca %otro7n/a ras te -elikom 'r.inom do %ete godine Ei-ota, a %otom nasta-l/a -rlo s%oro rasti od %ete do desete godine. >ko desete godine rast mo.ga dostiEe s-o/ -rhunac. !li imamo i do're -i/esti: l/udski mo.ak moEe nasta-l/ati %roi.-odn/om dendrita do kra/a Ei-ota, do tada do kada /e stimuliran. *ednosta-no re8eno, l/udske moEdane stanice su, kao i 7takorske, st-orene da %rima/u stimulaci/u i da se %od n/e.inim ut/eca/em ra.-i/a/u.F To ne #na!i da e potrebno dom do en!eta pretvoriti $ slu:benu 9-ols3ru u!ionicu. (aprotiv: do en!e u!i i -ro# igru i istra:ivan e. 8apravo slu:bene u!ionice s$ te -o e treba preurediti.
2 s-o/o/ i.-rsno/ kn/i.i ,!en e -ro# igru $4earning Through "lay' *ean Har.olIo i *anice Aloyd kaEu: F@ekad smo mislili da su igra i o'ra.o-an/e d-i/e su% rotne st-ari. )anas .namo 'ol/e. Pedago7ki
stru8n/aci i s%eci/alisti .a rano d/e"
N3F
K"-$?)e godi)e
26:
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
R!TD R6CEW
tin/st-o otkrili su da igra e u8en/e, 8ak 7to-i7e, da /e igra /edan od na/d/elot-orni/ih na8ina u8en/a.F
K3 u!no /e pretvoriti igru u is-ustvo u!en a i pobrinuti se da /e u!en e ve>inom#abava.

!kti-nosti ko/e do'ri roditel/i u.ima/u .dra-o .a goto-o %ruEa/u neke od na/'ol/ih %rilika .a 'ol/e u8en/e. Pritom mi ne mislimo na FakademskeF u8en/e. "rim/erice, #nanstvenici su do-a#ali da redovito 3 ul an e bebe mo:e a-o doprini eti ra#vo u n enog mo#ga. A/ul/an/e stimulira -esti'ularni susta-. Co /e Ei-8ani susta- sa s/edi7tem u moEdanom de'lu ko/i /e -rlo usko %o-e.an sa cere'elumom i me " hani.mom d/eteto-og unutarn/eg uha, ko/i tako?er igra kl/u8nu ulogu u ra.-o/u ra-noteEe i koordinaci/e. ,nanst-enici kaEu da /e to /edan od %r-ih di/elo-a mo. ga ko/i %o8in/e ;unkcionirati u matemici " -e4 u 1<. t/ednu nakon .a8e4a. !utor kn/iga *o#a-: posl edn a granica $The Btsin: The 4sst 5rontier' i ,m do en!ets $The Fnfant *ind', li/e8nik 5ichard H. 5estak kaEe: FCo rano sa.ri/e-an/e 8ini -esti'ularni susta- tako -aEnim .a rani ra.-o/ mo.ga. Pluta/u4i u amnioti8ko/ teku4ini ;etus registrira s-o/e %r-e %erce%ci/e %utem akti-nosti s-og -esti'ularnog susta-a. ,adn/ih su se godina akumulirali doka.i ko/i uka.u/u na to da/e -esti'ularni susta- kl/u8 an .a normalan ra.-o/ mo.ga. )o/en8ad ko/o/ se %ruEa %eriodi8ka -esti'ularna stimulaci/a %utem l/ul/an/a, 'rEe do'i-a na teEini, rani/e ra.-i/a -id i sluh i u rani/o/ do'i iska.u/e ra.lu8i-e cikluse s%a-an/a.:F )r. 5uth 5ice, sa Ceksa7kog s-eu8ili7ta, u kontroliranim /e testo -ima %oka.ala da 4e samo !etiri. puta dnevno po 1: minuta 3 u3 an a, tr3 an a, -otr3 an a i g3a?en a prerano ro?eno bebi uveli-e
pomo>i da ra#vi e svo u sposobnost -oordinaci e po-reta, a time i u!en a.D

Pro;esorica %edagogi/e sa )rEa-nog s-eu8ili7ta Binona u Hinnesoti, dr. Aylle Palmer, /e %ro-ela o%seEnu studi/u -rti4ke d/ece` kako 'i demonstrirala kl/u8nu -aEnost /ednosta-ne stimulaci/e .a %etogodi7n/ake.ST )/eca su u ok-iru kl/u8nog di/ela ranog o'ra.o-an/a s-akodne-no i7la u gimnasti8ku d-oranu. Camo su %oticana da %ro-ode ni. /ednosta-nih akti-nosti: da se -rte, ska8u %reko uEeta, da 'alansira/u, da se %reme8u, kotrl/a/u i hoda/u %o gredi. @a igrali7tu su ih %oticali da se l/ul/a/u na %en/alicama, da se %en/u, -o.e na kotural/kama, da rade koluto-e i da se okre4u. 2 u8ionicama su igrali ra.li8ite igre ko/e su tako?er osmi7l/ene kako 'i %oticale n/iho-e os/ete -ida, sluha i dodira: D-e su akti-nosti osmi7l/ene da 'i ra.-i/ale ra.inu s%oso'nosti ti/ekom godine i tako %ri%omogle s-e 'rEi ra.-o/ mo.ga.
#ak sa%o *e'iri pu'a dnevno po ./ %inu'a I&ul&an&a) 'rl&an&a) ko'rl&an&a i gla<en&a prerano *e ro<eno& 5e5i uvelike po%o*i da ra,vi&e svo&u sposo5nos' koordinaci&e pokre'a) a 'i%e i u*en&a.
'5aDe(o i> )-e)e diser(a%i-e *od )a>i/)om The ?ffects o+ Tactile@Hinesthetic 7timulation on the 7u*seQuent 9evelo$ment o+ Erema ture #nfants =40ine2 ta'tilno@'inesteti0'e st;mula ci)e na 'asni)i ra3vo) $rerano ro.ene ")ece%, U)i/ersi(I o+ TeRas H7KGJ3.
D , 0 edin enim &meri!-im .r:avama vtti!i #apo!in u s pet godina. (a (ovom 8elandu i $ ne-im drugim #eml ama, vrti>i su nami en eni #a d ecu $ dobi od tri i !etiri godine.
236
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Delikop'erska vr'n&a
Za d&ecu od 'ri g2di)e na+3Ee .. pod uv&e'o% da ,na&u 'oda(i I tr8an
Zamo"i(e d-e%$ da s(a)$ i ra,ire r$ke od (i-e"a. Re%i(e im da se 7J sek$)di /r(e ,(o brDe mog$' $ s(o-e1em *o"oDa-$. Re%i(e im# =Mi smo 'e"iko*(eri ko-i "e(e $ >ra?)$ "$k$.= Dok se /r(e *$s(i(e im g"as)$ m$>ik$. Bo(om im re%i(e# =5TAN6TE i >aDmiri(e. DrDi(e ra/)o(eD$. Os(a)i(e s(a-a(i.= HNemo-(e re1i# =Nemo-(e *as(i.= Nag"asi(2 ,(o (reba $?i)i(i, a )e ,(o )e (reba.=3 D-e%a s(o-e NJ sek$)di dok im se )e *res(a)e /r(i(i. Za(im se *os($*ak *o)a/"-a. Vr(i(e se dese( *$(a. To 1e (ra-a(i oko *e( mi)$(a. Vr(i.(e se 72 sek$)di, odmara-(e 7J sek$)di, /r(i(e se 7J sek$)di "(d. 4r>i)a -e /aD)a. O)a odrDa/a (ek$1i)$ $ $'$ $ giba)-$. Na*os"-e(k$ 1e se d-e%a /r(i(i Dr)ire1i, *o/reme2o o(/ara-$1i o?i kako bi *ro/-eri"a -es$ "i )a sig$r)om. HNemO-(e se /r$) $ -ed)om sm-er$ i *o(om odma' $ dr$gom sm-er$ -er.i e /aD)2 da se (ek$1i)a $ *o"$kr$D)im ka)a"i1ima $'a )as(a/"-a kre(a(6. Ako se *o?)e(e /r(i(i $ dr$gom sm-er$, okre(a)-e (ek$1i)e *res(a-e i s(im$"a%i-a se sma)-$-e.3 U> d-e%$ ko-a ima-$ *o(e,ko1a, odras"a osoba (reba s(a-a(i i *omo1i im (ako da im $'/a(i -ed)$ r$k$ i br>2 -$ *o/$?e oko (i-e"a kako bi di-e(e >adr>a"o ko)(i)$ira)$ /r()-$. To -e -ed)a od /-eDbi ko-$ *ro+esori%a LIe""e *2"m#r s. /e"ikim $s*-e'om koris(i >a $)a*reQe)-e s*osob)os(i $%e)-a ma"e d-e%e.'
'-ats i #rene 8i'lasson i3 /ve"s'og 6esti*ularisa tra+e o" ")ece "a ovu v)e+*u i3vo"e vrte,i se mnogo s$ori)e no /to $re$oru0u)e $rofesorica Ealmer, ali 'a+u "a $ritom $osti3u )e"na'o $ovol)ne re3ultate.
K"-UC)e goo")e 3ra/em s-ake godine mnogo te d/ece /e %od-rgnuto *etropoliten Readiness Test $*etropoWitan testu spremnosti' kako 'i se %roci/enilo /esu li se do-ol/no ra.-ili da krenu u %r-i ra.red osno-ne 7kole. (oto-o s-i su %ro7li testo-e i 'ili me?u na/'ol/ih deset %osto u drEa-i, a -e4ina ih /e 'ilo me?u na/'ol/ih %et %os to. (oto-o s-a ta d/eca %ot/e8u i. radni8kih o'itel/i. Palmero-a, 'i-7a %reds/ed nica )ru7t-a .a u'r.ano u8en/e i %ou8a-an/e nagla7a-a da ono 7to d/eca u tom %rogramu rade ni/e /ednosta-no hodan/e, tr8an/e i skakutan/e " Fnormalne moto ri8keF akti-nosti. >na kaEe kako su %otica/ne akti-nosti ko/e oni %re%oru8u/u s%eci;i8no o'liko-ane da 'i akti-irale %odru8/a mo.ga .a ko/a se .na da 4e %otaknuti n/iho-a os/etila -ida, dodira i sluha, kao i n/iho-u s%oso'nost %riman/a .nan/a. 6 6 Prim/erice, 8ini se da -e4ina roditel/a instinkti-no s%o.na da d/eca -ole da ih se 8-rsto %rimi .a ruke i -rti %o%ut heliko%terske e*ise. IstraEi-an/e u /a-no/ 7koli @e# +ision Dchool u Hinnea%olisu ko/e /e %ro-ela Palmero-a %oka.alo /e da tak-e akti-nosti re.ultira/u .na8a/nim ra.-o/em mo.ga. Nto /e -e4i inten.itet te akti-nosti, to se 'ol/e -ide re.ultati rasta mo.ga u %odru8/ima ko/a su rece%ti-na .a dal/n/e u8en/e. 3ra/n/i /e re.ultat -eliki na%redak u kom%etenci/i i samo%ou.dan/u, %o-e8ano/ %aEn/i, 'rEern reagiran/u i s%oso'nosti da se uh-ati u ko7tac s kom%leksnim akti-nostima u8en/a. Palmero-a nagla7a-a kako akti-nosti tog %rograma nisu onak-e kak-u 'i -e4ina 7kola smatrala FakademskimF. !li, s-aka %os/eta ra.redu %oka.u/e da su d/eca angaEirana u Feks%lo.i/iF istinskog u8en/a. Po8etno 8itan/e %ou8a-a se igrama s kartama na ko/ima su na%isane ri/e8i. 5ani u-od u matematiku d/eca do'i-a/u igra/u4i se domina i s -elikim kartama ko/e ima/u to8ke um/esto 'ro/e-a. >na tako?er igra/u igre ko/e ra.-i/a/u s%oso'nosti %red"%isan/a. PomaEe li to FakademskomF ra.-o/uT Itekako. U /ednom drugom istraEi-an/u ri.i8ne d/ece ko/a su imala lo7 us%/eh u 7koli Palmeri8ine metode su %roi.-ele drarnati8an na%redak u s%oso'nosti 8itan/a. )/eca i. eks%erimentalne gru%e 8itala su tri do deset %uta 'rEe od d/ece i. kontrolne gru%e.ST 3oristeci tehnike sli8ne Palmeri8inima d-o/e /e 7-edskih stru8n/aka .a -esti'ularnu stimulaci/u, Hats i Irene @ik1asson, %ostiglo s/a/ne re.ultate. U s-o/o/ su organi.aci/i +ista'ularis oni otkrili da su s%ora -rtn/a i kretan/e idealni .a mnogo d/ece, oso'ito .a one s di/agno.om o.'il/nih %ote7ko8a u u8en/u. Hats @iklasson kaEe: F@ala.im da /e -e4ina %ro'lema u8en/a %o-e.ana s nedostatkom ra-noteEe i %ote7ko4ama s re;leksima.F @ik1assono-i kro. -rtn/u i druge motori8ke akti-nosti F%res%a/a/uF mo.ak.F >ni se tako?er slaEu da d/e*ot-orno u8en/e %o8in/e od trenutka ro?en/a. (la-ne su odrednice tog u8en/a sl/ede4e:
238
K"-$?)e godi)e
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
239
7. K"-$1)a /aD)os( kre(a)-a korak *o korak
$ako '&elesna ak'ivnos' . i,gra<u&e d&e'e'ove %en'alne sposo5nos'i

Bre(iska)o i> <48"amentals Kui"e*oo' =6o"i0a <48"amentalsa%, a$(ora .ordo)a DrIde)a i Co"i)a Rosea ko-$ -e i>dao A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, E)g"a)d. Tab"i%a kom*i"ira)a )a *re*or$k$ 0eromea i 5o*'ie Sar(iga), a$(ora *rograma 0$m*i)g 4ea)s i> A$%k"a)da, No/i Ze"a)d.
. eca rastu prema obrascima. /na su ro?eni istra:iva!i. .a-le, poti!ete ih da istra:u u u sigumo o-olini.
)-o/e irskih usel/enika na @o-om ,elandu, *erome i Do%hie Gartigan, udruEili su s-o/e talente i u-eli %rogram .a d/ecu u ko/em sud/elu/u i roditel/i i ko/i /e u -eliko/ m/eri utemel/en na d/e8/em %rirodnom t/elesnom ra.-o/u. *erome /e 'i-7i olim%i/ski %eto'o/ac, ko/i /e magistrirao na Ithaca $ollege u @e# Jorku te /e .nanst-enik i stru8n/ak .a t/elesnu kulturu. Do%hie /e us%/e7na nasta-nica gla.'enog odgo/a. @/iho-i centri .a d/e8/i ra.-o/ %od na.i-om (ests9ni grahi>i =Jum$ing Beans% ni8u dil/em @o-og ,elanda i angaEira/u roditel/e u redo-itim /ednosatnim trenin.ima. *erome Gartigan kaEe da Ft/elesno, motori8ko
u8en/eF 8ini temel/ s-og u8en/a ukl/u8u/u4i 8itan/e, %isan/e, aritmetiku i gla.'u. F e. motori8kog u8en/a,F kaEe on Fmo.ak se /ednosta-no ne4e ra.-iti.F!F >n kaEe da s%eci;i8ni o'rasci %okreta FumreEa-a/uF mo.ak.
Gartigano-i na-ode da /e -aEno da su ;i.i8ke rutine %o-e.ane s na8inom na ko/i raste mo.ak. D tim se slaEe i *anet )oman, direktorica Instituta .a ost-aren/e l/udskih %otenci/ala u Philadel%hi/i. D tim-/eE'ama tre'a .a%o8eti od %r-og dana. >na kaEe: FPruEite d/eci %riliku da u 7to /e mogu4e rani/o/ do'i %uEu. e'e u st-ari mogu %u.ati od ro?en/a, ali su o'i8noograni8ene s %re-i7e od/e4e tako da tu s%oso'nost ra.-i/a/u tek kasni/e.S:F >na isti8e da roditel/i ne 'i tre'ali ograni8a-ati d/e8/e %okrete s %re-i7e od/e4e dok god im /e to%lo. F*ednosta-no, 7to -i7e %uEu na tr'uhu, to 4e %ri/e %u.ati 8et-erono7ke, a 7to -i7e %uEu 8et-erono7ke to 4e 'iti s%oso'ni/i hodati. D-aka od o-ih ;a.a osigura -a da sl/ede4a ;a.a do?e u %ra-om trenutku, te da /e do-r7eno neurolo7ko sa.ri/e-an/e ko/e /u %rati.F F!ko su d/eca toliko dugo .amotana da uo%4e ne %uEu %otr'u7ke -e4 odmah %uEu 8et-erono7ke, onda to sku%o mogu %latiti %et godina kasni/e kada tre'a/u %ostati s%oso'na da idealno i.o7tre s-o/ -id.F !li kako, .a'oga, %u.an/e ut/e8e na d/eteto- vidt *anet )oman kaEe: F@o-oro?ena d/eca nema/u s%oso'nost uskla?i-an/a o'a oka. He?utim, kada di/ete %o8ne %u.ati /a-l/a se %otre'a .a uskla?i-an/em o'a oka /er se di/ete i.nenada kre4e %rema na%ri/ed, u %rostoru, i %o8in/e se sudarati s kau8em ili stolcem. Priroda /e %omalo stroga u8itel/ica te di/ete s-aki %ut kada se to dogodi misli: SLeka/ malo, 'ol/e da gledam kuda idem.S 2 tom trenutku di /ete %o8in/e uskla?i-ati ta d-a luta/u4a oka i %o8in/e se %itati: S(d/e samto /aTS @akon toga s-aki %ut kada se di/ete kre4e ukl/u8it 4e s-o/ -id, %ogledati kuda ide
O)o ,(o di-e(e (-e"es)o radi (i-ekom *r/i' )eko"iko godi)a Di/o(a ima /e"ik$ U"og$ $ (ome kako 1e o)o ra>/i(i dr$ge s*osob)os(i. O/d-e -e -ed)os(a/a) mode" ko-i ob-a,)-a/a kako (o +$)k%io)ira# Do/ode do# 1. 6)s(i)k(i/)i Ak(i/)os(i#
re*(i"ski mo>ak
S/a(a)-e B$>a)-e Soda)-e Bose>a)-e Okre(a)-e Dodiri/a)-e Bokre(i r$k$ i )og$ .$ra)-e Bo/"a?e)-e Ok$"omo(or)e koordi)a%i-e V-e,(i)a kr$*)e mo(orike 5*osob)os(i *red!*isa)-a
2 4a"a)sira-$1i Ak(i/)os(i# . %erebe"$m Vr()-a 2

4a"a)sira)-e
Do/ode do#
Bre/r(a)-e B"esa)-e Ra/)o(eDe 5*or(ski' s*osob)os(i
5"$,a)-e
VoD)-e bi%ik"a 5*osob)os(i *isa)-a Ai)e mo(ori?ke koordi)a%i-e 5*osob)os(i ?i(a)-a
22
2 #/
L-$"-a)-e Ko(r"-a)-e
3 Emo%io)a")i Ak(i/)os(i . mo>ak ."aQe)-e

MaDe)-e
Do/ode do#
L-$ba/i
5ig$r)os(i
Bo/e>i/a)-a Za-ed)i?ko igra)-e
5o%i-a")i' s*osob)os(i
5$rad)-e
5amo*o$>da)-a
9. Mis"e1i
Ak(i/)os(i
5"aga)-e igra?aka 5*a-a)-e s"aga"-ki Bre*o>)a/a)-e obra>a%a Kreira)-e obra>a%a 6gra)-e igara ri-e1ima Re*e(i(i/)a igra UDi/a)-e $ g"a>bi
Do/ode do#
Ma(ema(ike, "ogike R-e,a/a)-a *rob"ema A"$e)()og ?i(a)-a i s"o/ka)-a Bisa)-a, s"ika)-a 4oga(og r-e?)ika Bam1e)-a ."a>be)i' s*osob)os(i
mo>ak i kor(eks
240
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
;riroda &e s'vorila %o,ak (ak/im da on 'i&eko% prvi8 Ees' godina 6ivo'a %o6e usva&a'i in7or%aci&e ogro%no% 5r,ino% i 5e,
i%alo napora.
.LENN DOMAN a$(or k)-ige Teach Lour Ba*! To Rea"D =8au0ite svo)u *e*u 0itati%
`2 ra.go-oru s autorom, Philadel%hia, P!. ###.thelearning#e'.net
6b60$%)e goo"m#(
i uskladiti o'a oka. Ci/ekom kon-ergenci/e d-a oka n/iho- -id %osta/e s-e 'ol/i i 'ol/i. He?utim, ako %ro%ustite tu kl/u8nu ;a.u ra.-o/a, %ro%ustiti 4ete kl/u8nu ;a.u ra.-o/a mo.ga.F
Bedan od ra#loga #a to /e vrlo ednostavan: da. bi di ete pu#alo treba upotri ebiti sva !etiri uda. Ti po-reti a!a u puteve tristo mili una :iv!anih stanica -o i -ro# corpus ca3losum pove#u u dvi e strsue mo#ga. . eca -o a pres-a!e pu#an e potrbu9-e ili retverono9-e " 9to /e !esto -od d/ece s o#bil nim o9te>en em mo#ga od ro?en a " ta-o ne mogu u potpunosti -oordinirati ob e mo#govne hemisfere.
N. U*o(ri-ebi(e >dra/ ra>$m

(oto-o s-e 7to nau8imo o s-i/etu oko nas dola.i %utem na7ih %et os/etila. )/eca -rlo rano u Ei-otu %oku7a-a/u dodimuti, %omirisati, okusiti, 8uti i -id/eti s-e 7to ih okru.u/e. ,ato ih %oti8ite na to od samih %o8etaka. *anet )oman kaEe: F)i/ete dola.i na s-i/et u ko/em /e ono u st-ari sli/e%o, ne moEe do'ro 8uti, a os/etila su mu daleko od sa-r7enst-a. ,ato /e d/etetu s-i/et -rlo neudo'no m/esto .a %re'i-an/e, >no %oku7a-a sh-atiti gd/e /e, 7to se doga?a, 7to 4e se sl/ede8e dogoditi. ,ato 7to ne moEe -id/eti, ono ne 8u/e i ne os/e4a se /ako do'ro. ,ato /a mislim da /e .adatak roditel/a -rlo /asan: %ruEi ti do-ol/no -i.ualnih, auditi-nih i taktilnih %odraEa/a kako 'i di/ete ra.ri/e7ilo s-o/e d-o/'e ko/e %osto/e i. ra.loga 7to ni/e s%oso'no -id/eti, 8uti ili os/etiti.F
'To ne mora biti slo:euo. "rim erice, novope!eni roditel i !esto d ecu stavl a u $ o-olinu -o a e pasteBnih bo a. To e #a di ete -atastrofalno. .i ete treba vid eti -ontraste, van s-e obrise obli-a i sli-a, treba vid eti crno=bi ele -ontraste. &-o ga stavite u sobu bli eda ru:i!aste ili bli eda plave bo e, to e -ao da ste ga stavili $ svi et $ -o em se nema 9to vid eti " pa ono i ne mo:e vid eti."
Ili u.mite, na %rim/er, okus. )omano-a kaEe da /e to /edno od na/ .anemareni/ih os/etila. F!ko se st-ari ra.-i/a/u uo'i8a/enim ti/ekom, di/ete 4e ti/ekom %r-ih nekoliko m/eseci Ei-ota -/ero/atno okusiti samo d-i/e st-ari: mli/eko i 'l/u-otinu. Co ni/e /ako .animl/i- -ari/etet okusa. ,ato mi %oti8emo na7e ma/ke da u-edu malo ra.nolikosti: malo okusa limuna, naran8e ili mu7katnog ora78i8a.F Ili .-uk: FHa/ke intuiti-no d/eci go-ore malo glasni/e i /asni/e i to /e s/a/noF kaEe )omano-a. F*o7 /e 'ol/e ako d/etetu ne%rekidno go-orite 7to se doga?a, n%r. go-ore4i: SDada te o'la8imS, S>'la8im ti desnu 8ara%icuS, SHi/en/amti %elenuS.F Dlu7an/e umiru/uce %o.adinske gla.'e tako?er /e %re%oru8l/i-o, kako %ri/e, tako i nakon ro?en/a. ,na8a/no /e da d/eca na %aci;i8kim otocima Poline.i/e, He lane.i/e i Hikrone.i/e goto-o 'e. i.nimke rastu sa s%oso'no7cu harmoni8nog %/e-an/a, %ri 8emu ima/u goto-o sa-r7en os/e4a/ .a -isinu tono-a. Lini se da /e tako?er s-aki PolineEanin ro?eni %lesa8. Isto tako i.gleda kako /e s-aki no-o.e"
NFN
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
NF3
K"-$?)e godi)e
landski Haor s%oso'an sa-r7eno %/e-ati. Dtru8n/aci 4e -am re4i kako /e ra.log tome to 7to su oni to %uno 8inili %uno %ri/e no 7to su krenuli u 7kolu. >ni su od rasli u kulturi u ko/o/ gla-nu ulogu igra/u %/e-an/e i %les. D-e su te in;ormaci/e oni o'liko-ali ti/ekom kl/u8nih ranih godina Ei-ota. @a sli8an na8in tisu4e trogodi7n/aka i 8et-erogodi7n/aka dil/em s-i/eta danas .na s-irati -iolinu " mnogi od n/ih u s-o/im -lastitim orkestrima " .ah-al/u/u4i %rogramu ko/i /e .a%o8ela *a%anka Dhinichi Du.uki.
ZaE'o 5e5e 're5a&u gleda'i oE're kon'ras'e:

U *r/im m-ese%ima mo>ak beba $s*os(a/"-a s/o-e g"a/)e =/id)e *$(o/e=. D-e(e(o/ kor(eks ima ,es( s"o-e/a s(a)i%a ko-e *re)ose ra>"i?i(e sig)a"e od re(i)e $ ok$ $>d$D /id)og Di/%a $ mo>ak. Brim-eri%e, -eda) s"o- (i' s(a)i%a *re)osi sig)a"e >a /odora/)e %r(e, a dr$gi >a okomi(e. Dr$gi s"o-e/i i"i s($*%i s(a)i%a ba/e se kr$go/ima, k/adra(ima i (rok$(ima. Kada bi di-e(e /id-e"o samo /odora/)e %r(e, *rim-eri%e, (ada bi se o)o *ri"ikom *$>a)-a i"i 'oda)-a )e*rekid)o s$dara"o s )ogama s(o"o/a i s(o"a%a -er )-ego/i =/id)i *$(o/i= )e bi mog"i *ro! %esira(i okomi(e %r(e. Ameri?ki >)a)s(/e)i%i Tors(ei) \iese" i Da/id S$be" dobi"i s$ Nobe"o/$ )agrad$ -er s$ *oka>a"i kako -e (ako ra)o se)>or)o isk$s(/o k"-$?)o >a *o$?a/a)-e Di/?a)i' s(a)i%a )-i'o/im >ada! 1ama. Ro)a"d Ko$("ak kaDe# =Tak i $ s"$?a-$ da -e mo>ak )eke osobe sa/r,e), (a osoba )e1e mo1i /id-e(i $ko"iko )e *ro%esira /i>$a")e *odraDa-e do dr$ge godi)e, i )e1e )ikad )a$?i(i go/ori(i, $ko"iko do dese(e godi)e )i-e ?$"a go/or.'= To -e ra>"og >bog ko-eg ."e) Doma) /e1 (ridese( godi)a *re*or$?$-e da se bebe od roQe)-a ">"aD$ ob"i%ima -aki' %r)o!bi-e"i' ko)(ras(a, a )e da im >ido/e ob"aDemo -ed)o"i?)im *as(e")im (a*e(ama. =RONALD KUTLAK #nsi"e The Brain
0. Gradi'e na 'e%el&i%a pe' os&e'ila
=4 unutra/n)osti mo3ga% 6>da/a?# A)dre9s i M%Mee" H7KKE3, FJN Mai) 5(ree(, Ka)>as Ci(I, Misso$ri EF777, U5A.
3ako di/ete raste mnogi roditel/i os/e4a/u kako /e s-e lak7e %oticati u8en/e %utem s-ih os/etila i to .ato 7to odmah mogu uo8iti %o-ratne in;ormaci/e. Har.ollo i Aloyd u kn/i.i ,!en e -ro# igru $4eaming Through "Bay', nagla7a-a/u kako d/eca u8e i. iskusta-a ko/a su konkretna i akti-na. F)a 'i di/ete sh-atilo a%straktni %o/am FokruglostiF, ono na/%ri/e mora doEi-/eti %uno iskusta-a s okruglim st-arima. Cre'a mu -remena da os/eti okrugle o'/ekte, da kotrl/a lo%te, da ra.mi7l/a o sli8nosti i.me?u okruglih o'/ekata i da gleda slike okruglih st-ari. Ci/ekom igre d/eca uEi-a/u u guran/u, -u8en/u, 'ockan/u, lu%an/u i na mani%uliran/u o'/ektima na ra.ne druge na8ine, 'e. o'.ira na to /esu li to igra8ke, kuti/e od /a/a ili kamen8i4i. Ca kom'inaci/a d/elo-an/a i konkretnosti
8ini igru tako d/elot-ornim o'ra.o-nim %rocesom.F
[. $oris'i'e ci&eli svi&e' kao u(ionicu
D-aki i.la.ak %ret-ori te u iskust-o u8en/a. *otete tre:iti obli-e Har.ol1o i Aloyd kaEu: F>'lici su s-uda oko -as. PokaEite ih s-o/em d/etetu i ono 4e ih uskoro %o8eti %oka.i-ati -ama.F PokaEite im krugo-e kao 7to su ko ta8i, 'aloni, sunce, m/esec, stakla nao8ala, .d/ele, tan/uri, sato-i, no-8i8i, PokaEite im 8et-erokute kao 7to su -rata, %ro.ori, .grade, kuti/e od %ahul/icaK kn/ige, kre-eti i dosta-na -o.ila. PokaEite im i k-adrate kao 7to su %a%irnate sal-ete, ma ramice, %ro.ori i stoln/aci. PokaEite im trokute kao 7to su kro-o-i, %lanine, 7atori, 'oEi4na dr-ca i /edra.
0vugd e motete vid eti suprotnosti

Co /e s/a/an na8in .a u8en/e ri/e8i asoci/aci/ama: ako lo%ta ide gore, mora se -ratiti dol/e. Isto to rade i klackalice u %arku. D-/etla se %ale i gase, -rata ot-ara /u i .at-ara/u, a no4 %ret-ara u dan.
0va-i pos et samoposlutivan u predstavl a studi s-a putovan e

,amolite s-o/e di/ete da -am, %ri/e no 7to krenete u ku%o-inu, %omogne u hladn/aku i smo8nici %ro-/eriti 7to -am /e %otre'no ku%iti: .a di/ete samo i osta"
299
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
0ed)os(a/a) *o?e(ak u(en&a engleskog &e,ika
Engleski ukupno i%a //1.111 ri&e*i. Ae<u'i%) C,,1, govornog &e,ika sas'o&i se od P111 ri&e*i [11 ri&e*i *ini ve*inu pisanog 'eks'a. Engleski i%a PH slova i sa%o [[ glasa. ;os'o&i sa%o 91 glavni8 ko%5inaci&a pisan&a slova. ;olovica 5ro&a kl&u*ni8 ri&e*i su +o)e(ske, a polovica nisu.
GORDON DRYDEN
'Bri"agoQe)o i> s"a-d!*re>e)(a%i-e *rika>a)e )a ko)+ere)%i-i T'e Beo*"es Ne(9ork Mas(ermi)d $ Da""as$, TeRas, $ 6i*)-$ 7KKE. 999.('e"eami)g9eb.)e( K"-$C)e gom)e
tak o'itel/i. Potom u samo%osluEi-an/u krenite u %otragu .a onim 7to /e %otre'no d/etetu i ra.go-ara/ te o tome od kuda to dola.i. He?utim, od toga na%ra-ite igru: FGa/de da -idimo tko 4e %r-i ugledati kukuru.ne %ahul/ice.F
(au!ite bro ati na stvarnim ob e-tima

,a%o8nite sa st-arima ko/e -a7e di/ete moEe dodimuti: F>-o /e /edna Elica, a o-o su d-i/e Elice.F Potom od toga st-orite .a'a-nu igru: FCi ima7 /edan nos, ali koliko ima7 o8i/uT Ci ima7 /edna usta, ali koliko ima7 u7i/uT ! koliko %rsti/u ima7TF 2kl/u8ite di/ete u %osta-l/an/e stola .a d-o/e, tro/e ili 8et-ero l/udi. )a/te mu da u trgo-ini %re'ro/i no-ac.
8abavite se u# -lasifi-aci u
3ao 7to smo -e4 naglasili, mo.ak in;ormaci/e %ohran/u/e %utem asoci/aci/a i u o'rascima. ,ato rano .a%o8nite ta/ %roces. 3ada %erete ru'l/e di/ete moEe s-r sta-ati 8ara%e u %aro-e, od-a/ati ko7ul/e .a gla8an/e, a ma/ice .a slagan/e i %os%reman/e.
/. Velika u%&e'nos' ko%unikaci&e

(o-or /e, nara-no, /edinst-ena l/udska s%oso'nost. )/eca ga u8e slu7a/u4i, o%ona7a/u4i i -/eE'a/u4i. ,ato im od %o8etka go-orite. (o-orite im 7to radite. 2%o.na/ te ih s n/iho-im ro?acima. 5edo-ito im 8ita/te, I.nad s-ega .a%amtite -aEnost %o.iti-nog %otican/a. 2koliko di/ete kaEe: FIdeo sam u du4an.F " nemo/ te mu re4i kako /e to kri-o. 2m/esto toga %oku7a/ te re4i o-ako ne7to: FI7ao si u du8an, .ar neT I /a sam i7la. Dutra 4emo %ono-no i4i u du4an.F Pono-no, od s-ega na%ra-ite .a'a-nu go-ornu igru, na/%ri/e u-ode4i neku temu, a %otom /e %ret-ara/u4i u igru %itan/a: F>-o su mo/e o8i, a o-o /e mo/ nos. Ima7 li ti o8iT (d/e su tiT Ima7 li ti nosT (d/e /eSTF
)/e8/e %/esmice su s/a/ne, /ednosta-no .ato 7to se rimu/u, a rime /e lako .a%amtiti. D-ako di/ete od %o8etka tre'a i.lagati 7arenim sliko-nicama i tre'a mu redo-ito 8itati.
@o-o.elandska stru8n/akin/a .a 8itan/e i autori ca )orothy utler kaEe: F)rEite sliko-nice nadoh-at ruke i st-orite o'i8a/ da ih %oka.u/ete s-o/em d/etetu od dana kada ste ga %o %r-i %ut doni/eli ku4i. @aslo-nice su -/ero/atno ilustrirane Earkim 'o/ama, te is%r-a di/ete moEete ohra'ri-ati da ;okusira o8i na te slike. Ci/ekom %r-ih nekoliko m/eseci Ei-ota moEete s-o/e di/ete mnogo nau8iti o kn/igama.F!F atlero-a %re%oru8a %rika.i-an/e ni.a stranica %rikladnih sliko-nica 8ak i -rlo malo/ d/eci: F e'e tre'a/u l/ude: tre'a/u %ri8an/e, smi/eh, to%le l/ude ko/i 4e ih stalno u-oditi u s-o/e Ei-ote i nuditi im ci/eli s-i/et kao igrali7te. )a/ mo im kn/ige ko/e 4e 'iti %aralelne s n/iho-im iskust-imaK kn/ige u ko/ima /e.ik
246
K"-$?)e godi)e 29=
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
i ilustraci/e akti-ira/u n/iho-a os/etila te .na8en/a glatko us-a/a/u u. %ratn/u odgo-ara/u4ih os/e4a/a.F
;rvi korak k (i'an&u

W6>da/a?# Be)g$i), Lo)do).
,!en e !itan a trebao bi biti prirodan i #abavan proces.

Pono-no su na8ela /ednosta-na. 1ngleski /e.ik ima oko ::0.000 ri/e8i.ST He?utim, -e4ina onoga 7to se go-ori sasto/i se do 2.000 do 6.000 ri/e8.F ! <: %osto s-ih kn/iga sasto/i se od s-ega 900 do 9:0 ri/eci.ST !ko d/ecu na %rirodan na8in u%o.nate s tim ri/e8ima, 8itan/e 4e im se ra.-i/ati /ednako %rirodno kao i go-oren/e. 2 st-ari, na8elo /e tako /ednosta-no da /e .a8u?u/u4e da uo%4e %os to/i nekak-a ras%ra-a. 5i/e8i su, %o%ut slika, samo sim'oli st-arnosti. Dlika /a'uke sim'ol /e st-arne -o4ke /a'uke. Co isto -ri/edi i .a glaso-e S/a'ukaF. 3ao i .a na%isanu ri/e8 S/a'ukaF. 2koliko d/eca mogu 8uti i -id/eti ri/e8 /a'uka, ukoliko /a'uku mogu okusiti, %ornirisati i dodirnuti, oni 4e uskoro nau8iti i.go-arati i 8itati tu ri/e8. (lenn )oman to doka.u/e /o7 od %ri/e 19<9. godine kada /e na%isao kn/igu Teach )our Baby to Read $(au!ite svo u bebu !itati'. @o, n/ega su mnogi i kriti.irali. 2s%rkos tome, mnogi su n/ego-i kriti8ari .a%ra-o %re%oru8i-ali mnogo /ednakih tehnika, a )omana su 8esto kriti.irali .a st-ari ko/e on nikada ni/e niti %ro%oru8i-ao.P )oman kaEe: F@au8iti 8itati /ednako /e /ednosta-no kao i nau8iti go-oriti. 2 st-ari, -/ero/atno /e /o7 i lak7e " /er se s%oso'nost gledan/a ra.-i/a %ri/e od s%o so'nosti go-oren/a. @o, ne morate mi -/ero-ati na ri/e8. Pita/te 'ilo ko/eg %roducenta tele-i.i/skih reklama. >ni koriste iste /ednosta-ne komunikaci/ske tehnike. Pogledate li tele-i.i/u 'ilo ko/e -e8eri 8ut 4ete nekoga kako -ri7ti $>$! $>A! ili Hc)>@!A)Ss " a istodo'no se imena tih t-rtki na ekranu %o/a-l/u/u na%isana -elikim o'o/enim slo-ima, te su 8esto %ra4ena %/esmicom ko/u /e lako .a%amtiti. Cako su d-ogodi7n/aci otkrili ta/nu 8itan/a. Dada i oni mogu 8itati /er su %oruke do-ol/no -elike da ih se moEe inter%retirati.tSSF
8ato /e .oman uv e:bao roditel e da ne samo da svo o d eci nove ii e!i asno i glasno i#govara u, ve>" i da im istodobno te ri e!i po-a#u u napisane veli-im slovima, upravo -ao 9to to 8ine TC re-lame ili re-lamni panoi.
2 mnogim su di/elo-ima s-i/eta roditel/i sh-atili da /e /ednosta-no i .dra-ora.umsko r/e7en/e to da sta-e nat%ise na 7to -i7e st-ari, kako 'i d/eca mogla %isane ri/e8i %re%o.nati /ednosta-no kao i one i.go-orene. Cako su imeno-ali mnogo toga, %o8e-7i od imena s-ih -aEnih st-ari: od d/eteto-og -lastitog imena do ri/e8i mama i tata, di/elo-a ti/ela i s-ega u ku4i. Pre%oru8u/e se u%ora'a tiskanih slo-a -isokih oko = crn. 2 -rti4ima i centrima .a o'ra.o-an/e roditel/a na %aci;i8kom otoku 5arotonga %ri/e su 20 godina sta-ili nat%ise na st-ari kako na engleskom, tako i na s-om
Od dana kada ga i, rod i" i,(a donese'e ku*i poka,u&'e svo%e d&e'e'u slikovnice &arki 8 5o&a. I svakog %u dana *i'a&'e.
5aDe(o i> DOROTSV @!T ER Ba*ies 8ee" Boo's D =Be*a ma su $otre*ne 'n)ige%
298
Re/o"$%i-a $ $1f)-$
Drugi korak k (i'an&u
!koliko di&e'e %o6e neku s'var vid&e'i) dodirnu'i) okusi'i) (u'i ri&e( ,a n&u i vid&e'i 'u ri&e( napisanu) ono &e %o6e nau(i'i i,govara'i i (i'a'i. Za'o) pove,u&'e (i'an&e sa svi% os&e'ili%a. 69.
GORDaN DRYDEN
I. sla/d"%re.entaci/e o kn/i.i The Learning Revolution =Revoluci)a u u0en)u% na kon;erenci/i Borld ook International !chie-ers odrEano/ u arceloni, N%an/olska, u kolo-o.u 199<.
###.thelearning#e'.net materin/em %oline.i/skom @ury Institut u Hale.i/i /e
6b60$%)e goa")e
/e.iku. >tkrili su da /e to s/a/an na8in da se d/ecu %otakne na8itan/e i go-oren/e o'a/u /e.ika. stotine roditel/a u-/eE'ao da s-o/e d-ogodi7n/ake i trogodi7n/ake u8e go-oriti, kako na mala/skom tako i na engleskom, koriste4i )omano-u tehniku.M 1ngleskin/a, nasta-nica i autorica Melicity Gughes sli8ne /e metode koristila u8e4i malu tan.ani/sku d/ecu da 8ita/u engleski i s-ahili /e.ik.26 Posli/e toga su mnoga od te d/ece s-o/im roditel/ima %omagala 8itati. Melicity Gughes i autori o-e kn/ige se slaEu, .a ra.liku od (lenna )omana, da ;onetika ima /ednaku ulogu u %ou8a-an/u kao
metoda Fci/ele ri/e8iF. 2 engleskom %osto/i oko %olo-ica ri/e8i ko/e su ;onetske " ko/e se %i7u %ri'liEno isto kao 7to i.-u8e:
hat, tough, cough, Shere, tight, Seigh i bridge.
sat, mat, hit, tit, sit. )ruga %olo-ica ri/e8i nisu ;onetske, a neke od n/ih se -rlo sloEeno %i7u kao, %rim/erice, through,
!ko nau8ite samo ;onetske ri/e8i .nati 4ete slo-kati set, bet, get i met . Cako?er 4ete 'r.o nau8iti %re;ikse i su;ikse kao 7to su un, de, dis, re, ing i ed. He?utim, necete mo4i %ro8itati once upon a time (;oneti8ki: vans apon e ta m'. Cako?er ne 8ete mo4i %ro8itati ri/e8i .a 'ro/e-e od /edan do deset (;oneti8ki se one i.go-ara/u van, tu, tri, for, fa v, si-s, seven. e t, na n, ten'. ,a%ra-o ne4ete mo4i %ro8itati niti ri/e8 phonetical3y (;onetski). 2 engleskom se, %rim/erice, duga8ko FeF moEe %isati na d-anaest ra.li8itih na8ina: >n the ]uayA Se could see one o; these people sei#e the -ey to the green machine and give it
to the chief officer Sho threS it in the sea. ,ato 'i karte s ri/e8ima tre'ale sadrEa-ati na/8e74e kori7tene ri/e8i, 'e. o'.ira %i7u li se one ;onetski ili ne.
Pr-e karte 'i tre'ale 'iti ri/e8i ko/e sluEe kao o.nake imenice st-ari ko/e d/eca %r-e -ide i o ko/ima im roditel/i %r-o go-ore: FCo /e t-o/a 'o8ica, Co /e t-o/a hal/inica. Co su t-o/i noEni %rsti4i.F 3ada d/eca %o8nu %u.ati, %reokretati se i hodati ona mogu %o8eti u8iti i.go-orene i %isane ri/e8i .a radn/e: F)a -idim kako se okre4e7. ra-o, ti .na7 hodati.F Potom dola.e %rilo.i: FPreokreni se %olako. +idi7 kako 'r.o moEe7 hodati.F Potom dola.e i %rid/e-i: F3aka- -eliki crni %as.F Pitan/e /e, me?utim, da li %re-i7e ranog %ou8a-an/a krade d/eci n/iho-o d/etin/st-oT (lenn )oman da/e /ednosta-an odgo-or:
"*i imamo nepogre9ivo pravilo -o emu pou!avamo sve ma -e. &-o se do- pou!avate svo e di ete i#vrsno ne #abavl ate, te a-o se va9e di ete i#vrsno ne #abavl a, prestanite s pou!avan em er ne9to !inite -rivo. To /e to nepogre9ivo pravilo." D , "engles-om engles-om" ri e! ]uay $mol' pi9e se -ao "]uey". 'Beginner Boo-s' $Kn ige >a po!etni-e' dr. 0eussa i#vrsne s$ #a rimovan e ri e!i -o e edna-o #vu!e, ali se druga!i e pi9u, poput
ri e!i "iun" i "dane".
250
2:1
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
K"-$?)e godi)e
5ana do' /e tako?er idealno -ri/eme .a u8en/e /ednog /e.ika, oso'ito ako Ei-ite u %odru8/u u ko/em se drugi /e.ici redo-no go-ore. )oman kaEe: FD-a d/eca su ling-isti8ki geni/i. Pogleda/te samo n/iho-u s%oso'nost u8en/a /e.ika ti/ekom %r-e tri godine Ei-ota. !ko d/eca Ei-e u 'iling-alnom domu, nau8e d-a /e.ika, a ako su ro?ena u triling-alnom doma4inst-u, ona nau8e go-oriti tri /e.ika.F @euro.nanst-enica, %ro;esorica )iamond, u%o.ora-a da /e Fl/u'a-F na/-a.ni/i sasto/ak ranog d/e8/eg o'ra.o-an/a. F*a mislim kako su to%lina i n/eEnost na/-aE ni/i .a .dra- ra.-o/ mo.ga. @akon toga moEete i.lagati d/ecu na/ra.li8iti/im iskust-ima. )o%ustite d/etetu da i.a'ere 7to ga .anima i %otom krenite dal/e u %ou8a-an/e.FWS
Tre*i korak k *i'an&u> o,na*i'e ono E'o di&e'e %o6e vid&e'i
nos 6
e"""""
66[k[r[e[/e[([' [
"""""""""""
*"o?a
!
prs'i o*i
kada
.ocrta8
E. Rodi(e"-i kao *r/i $1i(e"-i
3ako, dakle, s-aki roditel/ moEe %ostati 'ol/im F%r-im u8itel/emFT Ili, /o7 'ol/e, %r-i trener i mentorT @ara-no, moEete 8itati kn/ige o o-om %itan/u, kao 7to to 8inite sada. He?utim, kao i kod u8en/a drugih st-ari, /o7 /e 'ol/e iskust-o s mentorom. D-i/et .ato nudi mnogo modela.
Pr-i ko/i /e uta'ao sta.u u D!) 'io /e %rogram Hisuri/ski roditel/i u ulo.i nasta-nika (Che Hissouri Parents !s Ceachersi.F Ca/ /e %rogram %o8eo kao %ilot %rogram 1981. %od na.i-om 5oditel/i kao %r-i nasta-nici (Che Parents as Mirst Ceachers ili P!C), i n/ego-i su %r-i re.ultati %omno istraEeni. 3ada su s-a d/eca i. %ilot %rograma do7la u do' od tri godine, %o slu8a/u oda'rana %odgru%a
te d/ece /e us%ore?ena s 'riEl/i-o u%arenom us%orednom gru%om. (ru%a ko/a /e 'ila u P!C %rogramu %osti.ala /e 'ol/e re.ultate u s-im .na8a/nim %odru8/ima: /e.iku, r/e7a-an/u %ro'lema, .dra-l/u, intelektualnim s%oso'nostima, odnosima s drugima i samo%ou.dan/u. )anas /e P!C od drEa-e ;inancirana usluga ko/u nude s-a :96 /a-na 7kolska okruga u Hissouri/u. ,adn/ih /e godina u %ros/eku oko <0.000 o'itel/i i. Hissou ri/a s d/ecom do tri godine sud/elo-alo u tom %rogramu. @/ima /e %omoglo oko 1.:00 u-/eE'anih honorarnih Froditel/a"%edagogaF. D-akog m/eseca roditel/e %os/e4u/e roditel/"%edagog ko/i im da/e in;ormaci/e osl/ede4o/ ;a.i d/e8/eg ra.-o/a i %redlaEe %rakti8ne na8ine na ko/e mogu %oticati .dra- ra.-o/. 5oditel/i %edago.i tako?er da/u sa-/ete o sigurnosti u ku4i, d/elot-ornim disci%linskim tehnikama, konstrukti-no/ igri i drugim temama. Prilikom s-akog %os/eta, roditel/"%edagog sa so'om donosi igra8ke i kn/ige %rikladne .a sl/ede4u o8eki-anu ;a.u d/eteto-a ra.-o/a, ras%ra-l/a o tome 7to ro ditel/i mogu o8eki-ati i osta-l/a im na /edno/ stranici na%isane sa-/ete o tome kako %oticati d/eteto- interes ti/ekom te ;a.e.
cipela
.LENN DOMAN Teach Lour Ba*! To Rea" Hit =Eri*or .a u0en)e 0itan)a va/e *e*e%
'6>da/a?# 5e"(er 4abI 6)s(i($(e, B'i"ade"*'ia, BA, U5A. 5"i?)e o>)ake >a ri-e1i )a/ede)e s$ <48"amentals, ko-e -e i>dao A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, L(d., E)g"a)d.
252
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
#e'vr'i korak k (i'an&u> i%enu&'e sve ono E'o di&e'e %o6e u(ini'i
6
8oda'i s&edi'i 'r*a'i plesa'i ko'rl&a'i se govori'i sporo 'i8o
GORDaN DRYDEN D "O lN ROSE F/*da4entals *
Ì.da-a8 !ccelerated Aearning Dystems, 1ngland. Program sadr:i. ka~e s -elikim %la-im slo-ima na ko/ima su na%isane %r-i kl/u8ni glagoli 6 %rilo.i. ###.thelearning#e'.net
6b60UC""(" IUU"""("
*oy 5ouse, ko/i /e roditel/"%edagog, kaEe kako o'itel/i %rima/u tri -rste %omo4i.2< FPrimarni /e dio m/ese8na ku4na %os/eta. @udimo i gru%ne sastanke na ko/ima roditel/i ima/u %riliku sastati se s drugim o'itel/ima ko/e ima/u d/ecu iste do'ne sku%ine. 3atkad su to sastanci .a akti-nosti d/ece i roditel/a, katkad sa- /etnici go-ore o d/eteto-om ra.-o/u ili roditel/st-u, a katkad se samo .a'a-l/a mo. Cre4u kom%onentu %redsta-l/a tri/aEa i ona /e kl/u8na kom%onenta. )/eci %ro-/era-amo ra.-o/ go-ora, o%4i ra.-o/ te sluh i -id. Cako?er imamo mreEu us tano-a u ko/e moEemo u%utiti o'itel/i sa s%eci/alnim %otre'ama.F Hnoge 7kole u Hissouri/u %o-e.u/u s-o/ P!C %rogram s drugim %rogramima. *edan od -ode4ih okruga /e Nkolski okrug Merguson Mlorissant u Eu%ani/i Dt. Aouis.F >ni %ro-ode 7est ra.li8itih %red7kolskih %rograma: P!C, AI@3 %rogram u ko/em d/eca i roditel/i .a/edni8ki %oha?a/u sato-eK FDu'otn/u 7koluF ko/a %red sta-l/a %oludne-nu 7kolu .a 8et-erogodi7n/ake ukl/u8u/u4i i gru%ne %os/ete n/iho-im domo-imaK %rogram .a trogodi7n/akeK d/e8/i -rti4 s d/ecom od d-i/e do %et godina i ko/i %la4a/u roditel/iK te o'ra.o-ni %rogram .a %red7ko1ce s %ose' nim %otre'ama. +rti4 d/elu/e %ri lokalno/ gimna.i/i, te sluEi kao dio o'ra.o-nog %rograma .a sredn/o7kolske u8enike. Po8etkom 1990"ih u P!C %rogramu /e sud/elo-alo trideset %osto missouri/skih o'itel/i s d/ecom mladom od tri godine. $i/ena tog %rograma %o o'itel/i i.nosila /e oko 2:0 ameri8kih dolara godi7n/e, %ri 8emu /e drEa-a osigura-ala 180 dolara, a 7kolski okrug ostatak. )a 'i se, dakle, ta usluga %ruEila s-ako/ ameri8 ko/ o'itel/i s d/ecom mladom od tri godine, .a 12 mili/una d/ece 'ilo 'i %otre'no 6 mili/arde dolara godi7n/e. Co /e ot%rilike samo d-a %uta -e4i i.nos od onoga ko/i si4u7ni Dinga%ur (ko/i ima %o%ulaci/u /ednaku ono/ ameri8ke drEa-e >regon) tro7i na o%reman/e s-o/ih 7kola ra8unalima. He?utim, 'i-7i /e har-ardski %ro;esor urton A. Bhite, ko/i /e igrao -eliku ulogu u us%osta-l/an/u o-og %rograma, %rekinuo s-o/ angaEman u P!C %rogra mu /er kaEe kako /e on F'e.nade.no sla'o
o) ta-o?er doda e -a-o samo edno od desetoro emeii!-\ d/ece dobiva ade-vatni potica #a ra#vo ti e-om -l u!ne prve tri godine :ivote: F>-ak-o stan/e st-ari moglo 'i %redsta-l/ati tragedi/u, ko/a ni u kom slu8a/u ni/e tragedi/a d-adesetog stol/e4aF " kaEe
;inanciranSt.iF >n kaEe kako 'i .a %ra-ilno %ro-o?en/e %rograma tre'ala %uno -e4a ;inanci/ska sredst-a, te kako 'i to tre'ao 'iti na/-aEni/i %rogram. on. F2 %o-i/esti .a%adn/a8kog o'ra.o-an/a ni/e 'ilo dru7t-a ko/e 'i %re%o.nalo o'ra.o-nu -aEnost na/rani/e do'i, niti s%on.oriralo 'ilo kak-u -rstu susta-ne %ri%reme i %omo4i o'itel/ima ili 'ilo ko/im drugim instituci/ama .a -o?en/e ranog ra.-o/a d/ece.F29 Pro;esor Bhite drEi kako /e ra.do'l/e od kada di/ete %rohoda, %a do d-i/e godine Ei-ota na/ -aEni/e. FD-ako od 8etiri temel/na o'ra.o-na %odru8/a " ra.-o/ go"
2:9
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
;e'i korak k *i'an&u> igran&e 7one'ski8 igara
B!NDAAENTA S
5a' ca' sa' %a'
GORDNON DRYDEN ^ "O lN ROSE F/*da4entals *
'6>da/a? A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, E)g"a)d. Brogram sadrDi d/a sk$*a B'o)i% A$) kara(a, *r/i >a -ed)os(a/)e, =kra(ke=, samog"as)ike, a dr$gi >a =kombi)a%i-e= *o*$( =a"=, Kar(e se mog$ koris(i(i >a B'o)i% 5)a* i"i >a igr$ )a *"o?i *o*$( o)e *rika>a)e $ gor)-o- (ab"i%i.
go' po' 8o'
'rain 5rain drain
4i"-e,ka# U e)g"eskom -e>ik$ oko *o"o/i)a ri-e?i -e +o)e(ske )ara/i, (-. *i,$ se *rib"iD)o is(o kao ,(o se i i>go/ara-$. K"-$?)e godi)e
NJJ
-ora, .natiEel/e, inteligenci/e i dru7t-enosti " ugroEeno /e u ra.do'l/u od osmog m/eseca do d-i/e godine Ei-ota.F >n ot-oreno kaEe kako Fna7e dru7t-o ne os%oso'l/a-a l/ude kako da odga/a/u d/ecuF. >n danas -odi model %rogram u s-om -lastitom $entru .a o'ra.o-an/e ro ditel/a u Ba'anu, u drEa-i Hassachusetts, te san/a o danu kada 4e i drEa-ama sli8ni %ro/ekti %ostati na/-aEni/i %rioriteti. I mi tako?er san/amo o tom danu. He?utim, %ro;esorica )iamond, u%o.ora-a: F rine me kada l/udi go-ore st-ari %o%ut S!ko ne u8ini7 ne7to do tre4e godine, meEe7 s-e .a'ora-iti. Pro%ustio si %riliku %oticati mo.ak tog d/eteta.S Hi ne Eelimo da l/udi st-ore do/am kako /e sa- kortikalni unos -aEan tako rano, %remda neke ;unkci/e, %o%ut -ida, sluha i %o8etaka go-ora, .aista dostiEu o%timalni ra.-o/ u to/ do'i.F6o Pro;esor 5o'ert Dyl#ester doda/e: F@a/'ol/e -ri/eme .a sa-lada-an/e neke -/e7tine %o-e.ane s nekim susta-om /e u%ra-o -ri/eme u ko/e ta/ no-i susta- sti Ee na red u -a7em mo.gu. *e.ik /e do'ar %rim/er. ,a s-akog d-ogodi7n/aka ili trogodi7n/aka -rlo /e lako nau8iti 'ilo ko/i /e.ik. He?utim, ako ta oso'a 8eka do osamnaeste ili tridesete godine, u8en/e no-og /e.ika 'iti 4e mnogo teEe /er se sus ta-i ko/i time
ruko-ode u%otre'l/a-a/u .a ne7to drugo. Hnoga umi/e4a %o%ut u8en/a i s-iran/a gla.'enih instrumenata ili ra.-i/an/e ;inih i kru%nih motori8kih -/e7tina na/'ol/e se ra.-i/a/u 7to /e rani/e mogu8e.TF Dli/ede4i %rogram edukaci/e roditel/a ko/i se od-i/a kod ku4e, a ko/i ima i.-r stan us%/eh .a d/ecu od 8et-rte do 7este godine, .o-e se GIPPJ: Gome Instruc ti on Program ;or Preschool Joungsters (3u8ni o'ra.o-ni %rogram .a %red7kolsku d/ecu). Program /e .a%o8eo u I.raelu 19<9. godine i danas d/elu/e u %reko d-adeset drugih .emal/a ili drEa-a i godi7n/e %ruEa usluge d-adeset tisu4a o'itel/i i.-an I.raela. D-o/ na/-e4i %o8etni %rodor u !meriku -/ero/atno .ah-al/u/e s-om us%/ehu u !rkansasu gd/e su ga %odrEali 'i-7i gu-erner, i %reds/ednik $linton i n/ego-a su%ruga Gillary $linton. Preds/ednik $linton to%lo /e %oh-alio GIPPJ: F>-a/ /e %rogram, %o mom mi7l/en/u, na/'ol/i %red7kolski %rogram na s-i/etu /er rodite l/ima da/e %riliku da 'udu %r-i u8itel/i s-o/e d/ece, 'e. o'.ira na to koliko sla'o 'ilo n/iho-o o'ra.o-an/e.-7T GIPPJ /e kreirao %ro;esor ! -ima Aom'ard i is%r-a /e 'io nami/en/en .a %ri'liEno 200.000 i.'/eglica ko/e su 19<0"ih u I.rael do7le i. !;rike i !.i/e. Ci su l/udi 'ili siroma7ni i /ednosta-ni i n/iho-a d/eca %onekad .anemarena /er su se roditel/i 'orili .a us%osta-l/an/e n/iho-og no-og doma. Po%ut P!C"a i GIPPJ do -odi o'ra.o-an/e i.ra-no u dom, me?utim on /e nami/en/en .a roditel/e d/ece u do'i od 8etiri i %et godina. Ha/ke ukl/u8ene u %rogram %os/e4u/e se /edan %uta
2'+
Revoluci&a u u*en&u
6:.
Fes'i korakk *i'an&u>igra s kl&u*ni% ri&e*i%a
B!ND an any but can fun hand )o )e now
do hat once
NJ!Z.Ill'J 2UU"""(0
even must slow

GORDON DRYDEN D "O lN ROSE F/*da4entals*
SI.da-a8: !ccelerated Aearning Dystems, 1ngland. %rogram sa~rEi D+i.h 9:~ na/8e74e %isanih engleskih ri/e8i i tri sku%a He! >or" Bingo kartica ko/e nallku/u karticama .a tom'olu. >drasla oso'a ili stari/e di/ete %oka.u/e /ednu %o /ednu ri/e8, a ~Ia?a T/e~~ %oku7a-a/u %rona4i odgo-ara/u4u ri/e8 na s-o/o/ kartici. ~o.'/ed~l~ Igre *e dilete ko/e %r-o %o%uni red ili stu%ac ri/e8i na s/o-o- kar(i%i, ###.thelearning#e'.net s-aka d-a t/edna, a one se s-aki drugi t/edan susre4u s drugim ma/kama na gru%nim sastancima.P I o-d/e su re.ultati 'ili i.-rsni, a u !rkansasu nisu %ro;itirala samo d/eca -e4 /e %rogram %o-e4ao %ismenost i me?u roditel/ima.F )oktor @oor Aaily )atoS !'u akar i Hansor Ga/i Dukaimi su u Hale.i/i %rograme edukaci/e roditel/a u-eli na selu. >ni su to na.-ali @ury %rogram %re ma ri/e8i ko/a .na8i F'li/e7te4e s-/etloF. Ci/ekom %r-ih deset godina oni su o'ra.o-ali d-adeset tisu4a roditel/a u Hale.i/i i d-i/e tisu4e roditel/a u Dinga%uru.P
=. Rodi'el&i u vr'i*i%a
@o-i ,eland /e /o7 /ednom 'io %red-odnik, %r-i %ro-ode4i i istraEu/u4i %rogram kako P!C u Hissouri/u tako i GIPPJ %rogram. 2 Hissouri/u /e P!C %rogram /ako %o-e.an sa 7kolama, no u @o-om ,elandu -lada ga /e %o-e.ala s t.-. Plunketo-im %rogramom (ko/i /e na.-an tako %rema 'i-7em %reds/edniku drEa -e) ko/i /e %r-i u-eo .dra-st-ene %ro-/ere d/ece, i.o'ra.'u roditel/a i %omo4 o'itel/ima ti/ekom -e4eg di/ela o-og stol/e4a. Hnogo /e godina Plunketo- %rogram 'io na/.asluEni/i .a to 7to /e @o-i ,eland imao na/niEu sto%u smrtnosti do/en8adi na s-i/etu. *o7 /e temel/iti/i %rogram u-ela i istraEi-ala @o-o.elandska %aci;i8ka ;ondaci/a.F Ca /e ;ondaci/a ranih 1990"ih osmislila i i.gradila kom'inirani %red7kolski centar i centar .a i.o'ra.'u roditel/a u 7koli 3e-in 5oad u Pa%akuri, u sredi7tu %odru8/a s -elikim de%ri-aci/skim %ro'lemima. $entar /e usko %o-e.an i s -e4inom drugih %odru8nih centara ko/i %ruEa/u .dra-st-ene i soci/alne usluge. Pred7kolski centar nudi %ot%un ra.-o/ni %rogram .a malu d/ecu i n/iho-e roditel/e utemel/en na GIPPJ %rogramu. I.-r7ni direktor te ;ondaci/e, Aesley HaY, 8ita- %ro/ekt o%isu/e kao Ftrgo-a8ki centar .a roditel/e i %red7kolske uslugeF.F 5e.ultati su toliko i.-anredni da -lada danas ;inancira sli8ne centre u drugim di/elo-ima .eml/e. @a ino-ati-nom @o-om ,elandu od 1991. godine d/elu/e %okret roditel/ skih suradni8kih $entara .a igru. Pokret /e .a%o8et kao %ro/ekt ko/i /e %ruEao %odr7ku ma/kama 8i/i su su%ru.i 'ili odsutni .'og rata. Ha/ke su se me?uso'no i.m/en/i-ale 8u-a/u4i sku%ine d/ece, kako 'i druge ma/ke mogle o'a-iti ku%o-inu ili se rekreirati. Pokret se 'r.o %ro7irio, te /e /edna od n/ego-ih .a8etnica, (#en Do merser, organi.irala 7ire %rograme ko/ima /e mlade ma/ke o'ra.o-ala u -/e7tinama %otre'nima .a d/e8/i ra.-o/. )anas u ci/elo/ .eml/i %osto/i <00 $entara .a igru, ko/i %ruEa/u usluge .a 26.000 d/ece. I dal/e /e kl/u8an angaEman roditel/a. >ni se i.m/en/u/u %omaEu4i 7kolo-anim, honoramim su%er-i.orima ko/i ruko-o"
2:8
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Igra &e d&e*&i posao. D&eca u(e i, svega E'o (ine.

'$ i)(er/-$$ .ord)$ DrIde)$ $ (e"e/i>i-sko- seri-i \'ere To No9P HKamo sadaP3, a *re(iska)o $ Eacifie 8et
K"-$?)e godi)e
"ARO YN DOO;ER NeO Zealand ;la+cen'er Aove%en'M UNovo,elandski pokre' cen'ara ,a igruL
or' ?aso*is$ $ bro-$ od /e"-a?e 7KKN. B"aI%e)(er -e s$rad)i?ki rodi(e"-ski *okre( )a No/om Ze"a)d$ ko-i /e1 *reko J godi)a *red/odi *io)irski *okre( kombi)ira)-a i>obra>be rodi(e"-a i ra)og d-e?-eg ra>/o-a.
2:9 de centrima. I.o'ra.'a samih roditel/a, %ak, %omaEe im da 'udu kom%etentni/i roditel/i. N-edska /e druga .eml/a s /ako na%rednim ra.-o/nim %rogramima .a malu d/ecu, no n/eni su %ore.i toliko -isoki da ih u -e4ini drugih .emal/a drEe %re-i sokima. ,a s-ako di/ete ro?eno u N-edsko/ /edan roditel/ moEe imati godinu dana goto-o u %ot%unosti %la4enog do%usta, da 'ude %ro;esionalni roditel/.F @akon tih godinu dana N-edska nudi i.-rsne %red7kolske ra.-o/ne centre. 2 to/ .eml/i %osto/i i /edan od na s-i/etu na/'ol/ih %rograma %ot%ore .a i.'/eglice, .a imigrante i. 119 ra.li8itih .emal/a. ,akonski /e odre?eno da s-aki %red7kolski centar mora .a%o7l/a-ati odrasle ko/i .na/u go-oriti 7-edski /e.ik i materin/i /e.ik s-akog d/eteta. 2. to, oni tako?er o%4enito go-ore i engleski /e.ik. He?utim, .asluga .a i.-rsnost u ranim %rogramima d/e8/eg odgo/a moEe se %ri%isati %okretu ko/eg /e %ri/e %reko 90 godina u Itali/i .a%o8ela %r-a Eena li/e8nica, Haria Hontessori.P +e4i na Hontessori -rti4a /e %ri-atna, a 8esto su i -rlo sku%i. He?utim, no-o .elandska tele-i.i/ska eki%a /e, snima/u4i na/'ol/e ide/e .a u8en/e u 1990. godini, u Mrench $am%u u 'li.ini Dtocktona " na samo /edan sat -oEn/e od Dan Mrancisca " %rona7la Hontessori centar ko/i se 'rine .a na/siroma7ni/e ameri8ke radni8ke o'itel/i. Co su o'itel/i meksi8kih 'era8a -o4a i %o-r8a.; ,a o'itel/ski %rihod u -i sini od oko =.000 dolara godi7n/e, o'a roditel/a u tim o'itel/ima s-akodne-no rade na %ol/ima od 9.60 ili :.00 u/utro. Mundaci/skog centra .a ;enomenolo7ka istraEi-an/a. W @a terenima Mrench $am% $entra C+ eki%a /e snimila d/ecu imigranata kako %le7u, %/e-a/u i igra/u se. 2 $entru druga su d/eca 'ila .aoku%l/ena ra.li8itim akti-nostima %rilago?enim i. i.-ornih Hontes~ori ide/a. )/eca su s/edila na malim stolcima .a malim stolo-ima koriste4i alate i sred st-a %ose'no o'liko-ane .a male ru8ice. 3oriste4i dr-ene 7ta%i4e ra.li8itih duEi na i 'o/a .a %rika.i-an/e 'ro/e-a do 2.000 d/eca su tako?er na Hontessori na8in u8ila na%rednu matematiku. 2s%rkos tome, n/iho-a d/eca %rola.ila su %red7kolski odgo/ ko/i /e u rangu na/'ol/ih na s-i/etu. >-a/ centar 'io /e /edan od 18 centara ko/i su osno-ani u ok -iru istraEi-a8kog eks%erimenta kali;orni/skog
D "oput mnogih pionirs-ih pothvata, nedostata- nov!anih sredstava prisilio e 5ondaci s-i centar da #atvori mnoge od svo ih pred9-ols-ih centara, u-3 u!u u>i i spomenuti u 5rench 6ampu. (e-e su centre preu#ele druge grupe. 0redinom 3DDD. godine 5ondaci s-i centar i#gradio e !etiri nova centra u 0acramentu -o a su utemel ena na ovd e opisanim na!elima.
260
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
;rva NF koraka k v&eE'o% pisan&u

1. >d ;a.e %u.an/a igran/e s -elikim lo%tama. 2. Dlagan/e %lasti8nih 8a7ica od 9 do 18 m/eseci. 6. 3ori7ten/e %lo8a s ru%icama u ko/e se sta-l/a/u 8a-li4i od 12 do 18 m/eseci. 9. *ednosta-ne slagalice s -elikim di/elo-ima od 18 do 29 m/eseca. :. @i.an/e -elikih %erlica s 18 do 29 m/eseca. <. DloEeni/e r$1)e slagal/ke od 2 godine. =. Preli/e-an/e na/%ri/e riDe, a %otom -ode i. %osude u %osudu. 8. 5ano 7aran/e. 9. Puno igran/a u -odi. 10. Dlikan/e dlano-ima, s%uE-om i %rstima. 11. Prela.ak na male lo%tice. 12. 16. 19. 1:. 1<. 1=. 18. 2%ora'a male skolske %lo8e. @i.an/e t/estenine i.me?u 2. i 6. godine. Presa-i/an/e %a%irnatih u'rusa od trideset m/eseci. +elike slagalice od 6. ro?endana. $rtan/e u slo-aricama s 7irokim crtama od 6. godine. Potom kori7ten/e slo-arica s uEim crtama. Pra4en/e %rstom %reko slo-a na%isanih to8kicama.
19. Li74en/e ci%ele i.me?u 6. i :. godine. 20. Pre%isi-an/e -lastitog imena do 9. ro?endana. 21. ,a%i7ite d/eteto-u %r-u %ri8u i neka ono %i7e %reko n/e. 22. Pomo.ite d/etetu na%isati %o%is .a ku%o-inu. 26. Igran/e igara s %isan/em na k$%)om ra?$)a"$. 29. )i/ete %ri/e :. godine %o8in/e %uno %isati.
.ORDON DRVDEN ] COLL"N RO5E <48"amentals Kui"e*oo'D =<48"amentals vo"i0%

SI.da-a8: !ccelerated Aearning Dystems, 1ngland. il/e7ka: +e4inaakti-nosti sluEi .a ra.-i/an/e s%oso'nosti ko/e su %otre'ne .a %isan/e. ###.thelearning#e'.net
2<1
K"-$?)e godi)e Hontessori/e-a/e i.me?u ostalih ino-aci/a u-ela i i. 'rusnog %a%ira i.re.ana slo-a kako 'i d/eca mogla u8iti i dodirom, a ne samo -idom. )/eca u Mrench $am%u doEi-l/a-ala su %un o%seg sli8nih os/etilnih iskusta-a. 2 s-ako/ %rostori/i 'ilo /e nekoliko Ei-ih Ei-otin/a i ri'a kako 'i se u'r.ao %roces u8en/a. Cu su .a %omo4 u-i/ek 'ili %risutni i do'ro os%oso'l/eni roditel/i, me?utim d/ecu se o%8enito %oticalo da sama u8e. !ntonia Ao%e., kao /edna od tada7n/ih organi.atorica Mondaci/e, C+ gledatel/ima /e rekla: F(la-ni .adatak odraslih /e da d/eci %ruEe 7to -i7e %rilika u s-im %odru8/ima, od kulturnog, .nanst-enog, um/etni8kog, gla.'enog, matemati8kog ili /e.i8nog. ,adatak im /e da d/eci %ruEe 7to /e mogu4e -i7e do'no %rikladnih i %ostu%no s-e sloEeni/ih mogu8nosti.STF D-aka d-a sata ser-irali su ne7to .a/elo, %ri 8emu /e s-aki o'rok %ratila %ouka o %rehrani i nutricioni.mu: /uhe s malo masno4e, kru78i4i od crnog 'ra7na um/esto 'i/elih. )ok su d/eca %osta-l/ala sto lo-e u8ila su 'ro/ati Elice, -ilice i tan/ure. D-aki o'rok 'io /e kulturni doEi-l/a/. Program se ni/e .austa-io kod %rehrane. D-im/e 8lano-ima o'itel/i " rnu7kirn, Eenskim, d/eci " s-ake godine is%iti-ano .dra-l/e. >ni ko/i kriti.ira/u (lenn )omano- %rogram !itan a -/ero/atno 'i ostali 'e. daha od i.nena?en/a kada 'i 8uli da su d/eca u Mrench $am%u do'ro pisala %ri/e s-og %etog ro?endana. > tome /e Ao%e.o-a rekla: FHontessori/e-a nas u8i kako d/eca oko 8etiri i %ol godine starosti naglo %o8in/u %isati. Co /e sluE'ena -er.i/a %isan/a ko/u 'ismo mogli na.-ati S*a .nam na%isati ri/e8 i re8enicuS. He?utim na7u d/ecu u%o.na/emo s %isan/em i 8itan/em %uno rani/e. Lak smo i malene od d-i/e i %ol godine ukl/u8ili u iskust-a %red%isan/a: tako da 8ine st-ari s li/e-a na desno i odo.gora %rema dol/e i da u8e o odnosima. Cako?er ih i.laEemo rimama i %ri8an/u %ri8a i s-im -rstama %ri8an/a, tako da su s%remni Feks%lodiratiF u %isan/u %uno %ri/e %ete godine.F +/ero/atno /e .na8a/no istaknuti kako su %o8etna istraEi-an/a Hontessori/e-e i )omana .a%o8eta s d/ecom ko/a su imala o.'il/na o7te4en/a mo.ga. >ni su sh-atili da ta d/eca, nakon multisen.ornog %otican/a, 'i-a/u 'ol/a od FnormalneF d/ece. Hontessori/e-a/e osmislila materi/ale i iskust-a u. %omo4 ko/ihsu 8ak i Fintelektualno hendike%iranaF d/eca %ri/e %olaska u 7kolu lako mogla nau8iti 8itati, %isati i ra8unati. @/en /e us%/eh 'io s/a/an: n/e.ini u8enici s o7te4en/em mo.ga us%/e7no su %rola.ili standardi.irane testo-e.;
*e?utim, *ontessori metodom malu se d ecu ne "u!i" pisati. ( ih se i#la:e speciii!nim -on-retnim is-ustvima -o a im. omogu>ava u "a ra#vi u "motori!-e" i droge sposobnosti -o e dovode do toga "a sama ot-ri u pisan e. 1-o kako stru8n/akin/a u Hontessori metodi, Pauline Perta' i. !ucklanda na @o-om ,elandu
2<2
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
;isan&e pe'ogodiEn&akin&e
U>orak r$ko*isa H*isa)o kemi-skom o"o/kom3 *e(ogodi,)-e $?e)i%e (a"i-a)ske *edagogi)-e Marie Mo)(essori i> 7K K. godi)e. Bri-e/od# =6)De)-er$ Ed$ard$ Ta"am$ i *ri)%e>i Mari-i De"imo rados(a) Uskrs. Mo"imo i' da do/ed$ s/o-$ 6i! -e*$ d-e%$. Os(a/i(e (o me)i# 0a ?$ *isa(i >a s/e. G. (ra/)-a, 7K K.''' WBre(iska)o i> k)-ige Mari-e Mo)(essori The -ontessori -etho" =-eto"a -ontessori%, ko-$ -e i>dao 5%'o%ke) 4ooks, 6)e., Ne9 Vork. K"-$?)e godi)e
263
to o'/a7n/a-aK F+e4 s d-i/ei %ol godine di/ete 4emo %oticati da li/e-a -odu i ug la8a-a, te mi ta/ na8in ra.-i/a koordinaci/u i.me?u o8i/u i ruku. 2. to 4emo ga %oticati da slika i crta, da ra.-i/a kontrolu nad olo-kom, a kasni/e da radi s o'licima i u.orcima, da sli/edi unutarn/e i -an/ske ru'o-e 7a'lona, te da 'arata slo -ima od 'rusnog %a%ira du'okima oko de-et centimetara, kako 'i do'ilo os/e4a/ .a o'like.F96 F1ks%lo.i/a %isan/aF nastu%a u trenutku kada di/ete samo otkri/e kako .na %isati.
Kao 9to /e Haria *ontessori do-a#iva3a 3DEE=ih godina, r e9en e .a ranu d e! u us-ra>enost dominantno le:i u tome da se svo d eci pru:i podupiru>a o-olina -a-o bi ra#vila svo e talente.
3ao re.ultat toga ona /e %oka.ala da d/eca ko/a rastu u okolini strukturirano/ da %oti8e n/iho- %rirodan, %ostu%an ra.-o/ 4e Feks%lodiratiF u u8en/u: oni 4e %ostati samostalni re;erenti ko/e ne4e 'iti %otre'no moti-irati i.-ana, te ko/i 4e imati samo%ou.dan/a da se nose s 'ilo ko/im %ro'lemom ko/i iskrsne u n/iho-om Ei-otu. Pa i%ak, 100 godina kasni/e rni smo %rona7li samo d-a centra .a malu d/ecu ko/a kom'inira/u goto-o s-a kl/u8na na8ela i.nesena u o-om %ogla-l/u. Pr-i ta ka- centar /e Hontessori International u sla'o nasel/eno/ ameri8ko/ drEa-i Hontani.F Camo nema suludih s-a?a o tome ko/a /e metoda %ou8a-an/a engleskog -aEni/a: ;onetska ili Fc/elo-itaF. )/eca u tom centru u8e o'/ema metodama: Hon tessori ili )oman metodom " ko/a god 'ila us%/e7na. Cu d/ecu %ou8a-a/u u rano/ do'i. >ni .na/u da se glaso-i engleskog /e.ika mogu %isati %omo4u =0 ra.li8itih kom'inaci/a slo-a, %a .ato igra/u igre s tim glaso-ima i kom'inaci/ama slo-a.
Camo .na/u da gla-ni koraci k do'rom %isan/u ukl/u8u/u desetke akti-nosti %red%isan/a, tako da n/iho-a d/eca %uno -/eE'a/u te korake. >ni .na/u da su gla. 'a i ritam neo%hodni .a u8en/e %a su i oni tako?er kl/u8ni sasto/ci n/iho-og do'ro ura-noteEenog %rograma. >ni tako?er .na/u da su t/elesne -/eE'e utemel/ene na %ristu%u )oman"Palmer"Gartigan, kl/u8ne .a ra.-o/ mo.ga tako da ihn/iho -a d/eca %rola.e s-akodne-no.
"ri e po!et-a prvog ra.reda sva ta d eca #na u dobro govoriti, te!uo !itati, dobro pisati, -onstruirati pri!e, bro ati, #bra ati, odu#imati i umo:iti. D
D .anas u 0&. d elu e o-o G.EEE ra#li!itih vrti>a i 9-ola -o e rade pod na#ivom *ontessori, no ve>ina n ih ne sli edi model i# *ontane. "rim erice, *ontessori Fnternational sli edi .omanovu filo#ofi u upo#navan a s !itan em mnogo rani e nego 9to to preporu!u e *ari a *ontessoii, a sva-a-o puno rani e od 9-ola -o e sli ede "iagetov model $vidi
usporedbu na sl ede>o stranici'. *ontessori Fnternational e dio edne religi s-e #a ednice. "remda niti edan od autora ove -n ige ni e dovol no stru!an da -omentira religi s-u filo#ofi u te #a ednice, n en pristup u!en u e i#vrstan.
2<9
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
!spored5a dvi&u ra,vo&ni8 'eori&a

Maria Mo)(essori, Ta"i-a)ka i ra)i.d-2?-i *eda@o@, i 0e2). BiaM2222i2#22 ski ra>/o-)i *si'o"og, obo-e s$ dr>a"i da se .d0e%a ra>/@ai$ $d= . (i' i)i' >dob"-a. MeQ$(im, )is$ se s"aga"i $ /reme)"22 o /$ar$a . 22i2Ob22. Biage( -e /-ero/ao kako. d-e%a im2-$ s*e%"+"%)2D2ar22222 =kog)i(i/)og= i"i i)(e"ek($a")og ra>/o-a, (e da d-.e%a )e dos( .. 0' e .. = d sedme godi)e Mo)(essor"-e/a , 6-e =ko2kre2)i' o2e2a2"2e%s2e *r#mda ima-$ s*e%i+i?)a =os-e("-i/2 ra>! 2222-222V2aV2#2222, od /r"o ra)2 dobi (reba *o(i%a(i. )a ra>/i-a2:e s/i' 2s.2 -e(i"a, *ri ?em$ bi samos(a")o $?e)-e bi"o $(eme"-e)o )a )a%i)$ )a o-( se os-e(i"a ra>/i-a-$. Ukra(ko#
Aon'essori>
>d ro?en/a do tri godine: 2m ko/i u%i/a. Den.orna iskust-a. 18 m/eseci do 6 godine: 3oordinaci/a i ra.-o/ rnl7i4a. ,animan/e .a male o'/ekte. 2 do 9 godine: D-e ;ini/i %okreti. ,aoku%l/enost .a istinu i st-arnost. D-i/est o redosli/edu u -remenu %rostoru. 2.: do < godina: D-e istan8ani/a os/etila. 6 do < godina: Pri/em8i-ost na ut/eca/ odraslih. 6.: do 9.: godina: Pisan/e. 9 do 9.9 godine: >s/etilo dodira. 9.: do :.: godina: Litan/e. >%4enito: 3oraci u %red%isan/u %rika.ani na stranici 2<0 do'ar su %rim/er su~~emene %rilagod'e Hontesson teorue.
;iage'>
Den.omotori4ko ra.do'l/e, od ro?e" n/a do 2 godine: . Cemel/no .nan/e st/e8e se %utem 0:/etila. Predo%eracionalno ra.do'l/e, od 2 do ot%rilike = godina: 5a.-i/a se go-or i /-e,(i)e crtania, ali /e di/ete usm/ereno na se'e S. ~e r~umi/e a%straktno rasu?i-an/e Ih lociku. 5a.do'l/e konkretnih o%eraci/a, od = do 11 godina: )i/ete %o8in/e mi.s!it! logi8k!, org~ni~i~ rati .nan/e, k"asi+i%ira(" o'/ekte 6 r*e 7a-ati misaone %ro'leme. 5a.do'l/e ;ormalnih o%eraci/a, od 11 do 1: godina: )/eca %o8in/u realisti8no ras$Qi/a(" o 'udu4nosti i nositi se s a%strakcl*a"
ma.
>%4enito: Piaget /e t-rdio kako 8itan!~, %isan/e i matematiku tre'a osta-iti .a ra~do'i/e od =. godine nadal/e, dok *e Hontessori/e-a smatrala da Ih tre'a u8iti %uno rani/e. ###.thelearning#e'.net
:
6
b6
rZ..IJ!uII"II 2UU666C'
Hontessori %okret i u 1nglesko/ /e %red-odnik ranog d/e8/eg ra.-o/a, a %red-odi ga energi8na -oditel/ica Aondonskog Hontessori centra, Aesley ritton. Hontessori Marm u racknellu, erkshire, ko/u -odi /uEnoa;rikanka Gelen Batkins, /edna /e od na/'ol/ih u
ritani/i.F He?utim, +elika ritani/a o%4enito, .a/edno s D!)"om, di/eli rekord ra.-i/enog s-i/eta u sla'o ra.-i/enom ranom d/e8/em odgo/u. 2 @o-om,elandu 82 %osto s-e trogodi7n/e i 8et-erogodi7n/e d/ece ukl/u8eno /e u rane odgo/ne %rograme, a -lada /e i./a-ila kako /o/ /e cil/ do 2001. godine ta/ %ostotak %odi4i na 9: %osto.F Hnoge euro%ske
.eml/e ima/u sli8ne -isoke %ostotke d/ece ukl/u8ene u %red7kolske ustano-e. He?utim, s-euku%ni ameri8ki us%/eh u ranom d/e8/em odgo/u/e uEasan. Prim/erice, u 3ali;orni/i samo 91 %os to d/ece ko/a go-ore engleski i 1: %osto ameri8ke d/ece meksi8kog %ori/ekla "i %eto/ godini dola.e u 7kolu s nekim iskust-om %rethodnog %oha?an/a %red7kolskih centara.F
8. Nas'avi'i is'i ,a5avni pris'up u*en&u u Ekoli

Nto /e /o7 gore, u -elikom 'ro/u drEa-a F;ormalno akademsko o'ra.o-an/eF /e norma od %r-ih ra.reda osno-ne 7kole. )/eca nema/u %riliku u8iti na .a'a-an na8in i %utem iskusta-a, 7to /e temel/ .a st-arni ra.-o/. ,ato %re8esto radost u8en/a 'li/edi i d/eca u8e ne u8iti. !lternati-u tak-om %ristu%u moEemo -id/eti u /o7 /edno/ 7koli ko/a se .alaEe .a .a'a-om i akti-nostima is%un/eno u8en/e od %red7kolske do'i do osno-ne 7kole. Ime te 7kole /e Che $lassical. !cademy, a nala.i se u Dt. Aouis Parku u Hinnesoti gd/e /u /e osno-ao Institut HaYin Aearning. (odine 1991. oku%ila se mala sku%ina nasta-nika i roditel/a i anali.irala neke od na/'ol/ih s-/etskih me toda %ou8a-an/a. )o7li su do sli8nih .akl/u8aka kao i autori o-e kn/ige, te su ustano-ili ne7to 7to se danas na.i-a HaYino-im %rogramom F@a/'ol/eg oda'ira i. susta-a integriranog u8en/aF (F est o; the Integrated Aearning DystemsF). )o 1999. godine n/iho-a /e !kademi/a narasla toliko da /e o'uh-a4ala u8enike od %red7kolske do'i do de-etog ra.reda. Letiri na/-aEni/a osni-a8a te akademi/e " @ancy @ickolson Cerry, @ora Mlood, *anet >li-er i !mira De#ll " do'ro su o'ra.o-ani u Hontessori %ristu%u. @akon toga oni su %ro7irili s-o/e .nan/e na temel/u te solidne osno-e, koriste4i mnoge modele i. %r-og i.dan/a na7e kn/ige i sadrEa/a radionica *eannette +os. Che $lassical !cademy koristi %rogram 5onalda D%aldinga "re-o pisan a do !itan a $The Jriting Jay to Reading'. Co /e integrirani ;onolo7ki %rogram ko/i , /e !kademi/a %o-e.ala s mnogo )omano-ih metoda (kao 7to /e to u8inila i Hontessori International 7kola), matemati8kim %rogramom *a%anca 3umona, meto"
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
266
Ra,vo& %o,ga u rani% godina%aM

Bri"ikom roQe)-a# Ve1i)a d-e%e ima 7 mi"i-ardi ak(i/)i' moDda)i' s(a)i%a, a o)e ima-$ oko J (ri"i-$)a /e>a s dr$gim moDda)im s(a)i%ama i dr$gim di-e"o/ima (i-e"a. Ti-ekom *r/og m-ese%a Di/o(a# Kako d-e(e(o/a os-e(i"a reagira-$ )a )-ego/$ oko"i)$, o)o ra>/i-a )o/e =si)a*(i?ke= /e>e i>/a)red)om br>i)om od ?ak 3 mi"i-ardi /e>a )a sek$)d$. Ti-ekom *r/i' ,es( m-ese%i# Di-e(e 1e brb"-a(i koris(e1i sve g"aso/e s/i' -e>ika )a s/i-e($, )o kas)i-e 1e )a$?i(i go/ori(i koris(e1i samo g"a sove i ri-e?i ko-e ?$-e $ s/o-o- oko"i)i, osobi(o od s/o-i' rodi(e"-a. D-etetov 1e mo>ak i>g$bi(i s*osob)os( da go/ori -e>ike ko-e )e ?$-e. Do osam m-ese%i# 9)etetov mo>ak ima oko 7. (ri"i-$)a ve3a H7. . . . . 3: Uko"iko di-e(e )i-e i>"oDe)e *o(i%a-ima *$(em s/i' s/o-i' os-e(i"a, bro- /e>a )ako) (og *o?i)-e o*ada(i. (ri"i-$)a.
Do o(*ri"ike dese(e godi)e# Kod *ros-e?)og d-e(e(a oko *o"o/i%e *os(o-e1i' ve3a -e od$mr"o, meQ$(im -o, $/i-ek i' >a os(a(ak ve,i )e Di/o(a os(a-e oko J
Do d/a)aes(e godi)e# =Da)as se )a mo>ak g"eda kao )a s$*er s*$D/$ ko-a )a-bo"-e $*i-a od roQe)-a do o(*ri"ike 7N. godi)e. Ti-ekom (og ra>dob"-a, a osobi(o $ *r/e (ri godi)e, $s*os(a/"-a-$ se (eme"-i >a mi,"-e)-e, govor, /id, s*osob)os(i, s(a/o/e i os(a"e >)a?a-ke. Nako) (oga se *ro>ori >a(/ara-$ i ve,i dio (eme"-)e ar'i(ek($re mo>ga -e do/r,e).=WW
W5aie(o i> ra>"i?i(i' i>/ora od ko-i' /e?i)$ )a/odi Ro)a"d Ko$("ak $ k)-i>i #nsi"e The Brain =4 unutra/n)osti mo3ga%, i>da/a?a A)dre9s i M%Mee", Ka)>as Ci(I, Misso$ri. WWTo?a) )a/od i> saDe(ka Rober(a Ko$(iaka.
2<= dama gimnastike .a mo.ak Paula )ennisona (ko/e o%isu/emo u 11. %ogla-l/u), %r~gramom klasi8ne kn/iEe-nosti Har-e $ol1ins ko/i /e multimedi/ski %rogram k~*i ~o-e.u/e %o-i/est i um/etnost, te ni.om drugih %otica/nih metoda u'r.anog ucen/a. Nkola 2%%er /e 1996. godine s-e u8enike %od-rgnula testiran/u FoSa testom #a. temel ne sposobnosti $The FoSa Test o; Basic 0-il3s', te testiran/e %ono-ila u s-i'n/u 1999. ~8enici su u ra.do'l/u od 7est m/eseci %oka.ali %ros/e8an na%redak ~d 1.< godina, @ekoliko /e u8enika 8ak u gla-nim akademskim %odru8/ima %ostiglo na%redak od 8etiri do %et.godina.F @a sre4u ima i drugih %rim/era ko/i %oka.u/u 7to se moEe dogoditi kada se .~r~- ra.um udruEi s do'rim istraEi-an/ima i angaEiranim ra-natel/ima i nasta- mcima, te kada se 7kolski %rogrami usm/ere %rema us%/ehu, a ne neus%/ehu.
K"-$?)e godi)e
O. *og"a/"-e# Ta-)a bi( $?e)-a [[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[-
$ako u o5ra,ovan&u planira'i usp&e8 kao i u poslovan&u

3atkad -am se -elika istina ureEe u mo.ak. Ili /edna kratka re8enica %renese neku misao d/elot-orni/e nego tisu4e kn/iga. Ili -am se 8ini kao da -am /e netko i.nenada skinuo %o-e. s o8i/u, te ne7to -idite tako /ednosta-no da -am na%rosto ni/e /asno .a7to to rani/e niste tak-im -id/eli. Cak-e /ednosta-ne istine %o/a-ile su se u s-ako/ %ri8i o us%/ehu ko/u smo anali.irali u o-o/ kn/i.i:
O (a bol i sv ets-i sustavi programirani su #a usp eh. O Ce>ina obra#ovnih sustava programirano e #a neusp eb.
)odu7e, o'ra.o-ni susta-i nisu %rogramirani tako da s-atko %od'aci. He?utim, %rogramirani su tako da u n/ima ne us%i/e -elik %ostotak u8enika. 2 nekim slu8a/e-ima 8ak do :0 %osto n/ih. ! o'i8no ono 7to is%laniramo, to ugla-nom i %ostignemo. D-/etske .rako%lo-ne t-rtke s-akoga %uta %lanira/u sli/etan/e s-o/ih .rako%lo-a sa sto %ostotnom sigurno74u. !ko se dogodi /edno neus%/e7no sli/etan/e na n/ih mili/un, ri/etko tko to moEe drEati tragi8nim. @a/'ol/i s-/etski %roi.-o?a8i automo'ila tro7e %ra-o 'ogatst-o kako 'i sman/ili sto%u %roi.-odnog ot%ada s 2 %osto na 1 %osto.
*e?utim, veciaP 9-ols-ih sustava o!e-u e i planira stopu odbi an a -o a bi sva-o poslovan e dovela do ban-rota.
2 %oslo-an/u se, kako 'i s-ako na%isano %ismo i.a7lo 'e. %o gre7ke u %isa n/u, .a %ro-/eru %ra-o%isa koriste ra8unala, 5a8uno-odst-ene t-rtke koriste elek"
2*, Revoluci&a u u*en&u
SOAERSET AA!GDAA
Ta&na 5i' u*en&a

P9.
tronska ra8unala i ra8unalne %rograme kako 'i osigurale da ;inanci/ska i.-/e74a i %ore.ne %ri/a-e n/iho-ih kli/enata 'udu 100 %osto to8ne. 3ada negd/e .a%ne, s-atko tko se u8i radu na ra8unalu " o'ra4a se %ri/atel/ima .a %omo4. He?utim, na 7kolskim se is%itima u8enici ko/i koriste iste .dra-ora.umske tehnike kako 'i %ostigli i.-rsne re.ultate disk-ali;icira/u .'og -aran/a. @agla7a-amo kako se @1 %roti-imo -redno-an/u i oc/en/i-an/u. )aleko od toga. Prema na7em su mi7l/en/u, standardi %ostignu4a -e4ine 7kola a%surdno niski. 2 s-akom 'i se %oslu, s-ugd/e na s-i/etu, sto%a od 20 %osto %roi.-odnog ot%ada smatrala ;inanci/skom katastro;om. Nkole su /edine organi.aci/e ko/e taka- re.ultat drEe us%/ehom. ` > Prema i.-/e74u D$!@D"a`` %od na.i-om Tto posao #ahti eva od 9-ola $Jhat Jor- Re]uires o; 0chools', 6 -i7e od %edeset %osto ameri8ke mladeEi Fna%u7ta 7kolu 'e. .nan/a ili temel/a %otre'nih .a %ronalaEen/e i .adrEa-an/e do'rog radnog m/estaF. !meri8ke 8itatel/e molimo da se .austa-e i %ono-no %ro8ita/u %osl/edn/u re8enicu i .a%la8u nad 'udu4no74u %olo-ice d/ece na/'ogati/e naci/e na s-i/etu, ko/a i.la.e i. 7kolskog susta-a nes%remna da na?u %risto/an %osao. > FCi 4e mladi l/udi %latiti -rlo -isoku ci/enu. >ni se suo8a-a/u s tuEnom %ers%ekti-om 'es%ers%ekti-nog rada ko/i 4e 'iti %rekidan samo ra.do'l/ima ne.a%oslenostiF " kaEe se u istom i.-/e74u. > "06&(0 %roc/en/u/e kako /e man/e od %olo-ice s-ih mla?ih odraslih oso'a %ostiglo te (%ro%isane) minimume u 8itan/u i %isan/u. *o7 /e man/e n/ih ko/i .ado-ol/a-a/u standarde .a matematiku, a dana7n/e 7kole samo se indirektno 'a-e s%oso'nostima slu7an/a i go-oren/a.F > F ritanska /e radna snaga nedo-ol/no o'ra.o-ana, nedo-ol/no u-/eE'ana i nedo-ol/no k-ali;iciranaF " na-odi se u sli8no/ -eliko/ studi/i sir $hristo%hera alla %od na.i-om *ore *eans .ifferent $Ci9e #na!i dru-!i e'.2 > aG i.-/e7ta-a kako 8etrdeset i sedam %osto %otenci/alnih 'ritanskih .a%oslenika u industri/i ne moEe .ado-ol/iti %ro%isane s%oso'nosti. !ko ste 'ritanski 8itatel/, molimo +as .astanite, %ro8ita/te %ono-no o-u re8enicu i %la8ite.
ABedini nama po#nati posao -o i e i#u#eta- od ovog pravila est proi#vodn a sirovih sili-ons-ih !ipova. Budu>i da se sva-i od n ih mo:e masovno proi#vesti #a ci enu od ne-oli-o cen ti, ne-e tvrt-e planira u ve>u stopu otpada -ao #am enu #a br#u proi#vodn u. *e?utim, oni potom prov erava u sva-i od tih !ipova -a-o bi bili sigurni da rad be# gre9-e, -ao 9to bi trebalo raditi i vi9e tisu>a dolara vri edno recunelo -o e 4e on po-retati. AAThe 0ecretary's 6ommision on &chieving (ecessary 0-ills $*inistars-o pov erenstvo #a posti#an e nu:nih v e9tina' -o e e, unutar programa biv9eg pre ds edni-a Busha, '&merica 2EEE', osnovao ameri!-i ministar rada.
2*2
Revoluci&a u u(en&u
DENRY BORD
IWJIII-A % OO.OOOOOOOOO
1 I*FF
1konomski su re.ultati sami %o se'i do-ol/no lo7i. He?utim, ono 7to /e /o7 gore /e to 7to I/utiti l/udski ot%adnici o-og ludog susta-a 8esto nose o.naku od 'i/enih %o%ut doEi-otnih etiketa neus%/eha, srama, o8a/a i
srdE'e,
He?utim, mi -/eru/emo kako odgo-or na to ni/e isti taka-. >n s-akako ne leEi u susta-u ko/i /e .a%ra-o %rogramiran da %roi.-ede neus%/eh. ilo 'i na/gore t-rditi kako 8ak i i.-rsne no-e tehnike u8en/a u 7kolama mogu u %ot%unosti kom%en.irati u8inke dru7t-a ko/e /e i samo tako?er %rogramirano tako da mnogo n/ego-ih 8lano-a ne us%i/e. e. osiguran/a t/elesne i emocionalne sigurnosti, nemogu4e /e %ro-esti o%timalno %ou8a-an/e. ! 8ak i na/'ogati/a .eml/a na s-i/etu ne %ruEa tu sigurnost mili/unima s-o/ih na/mla?ih 8lano-a. >d <: mili/una !merikanaca mla?ih od 18 godina, n/ih %unih 16 mili/una, ili /edan od %et, Ei-i u siroma7t-u. @/ih oko 19.6 mili/una Ei-i u ku4anst-u sa samo /ednim roditel/ em, a goto-o tri %osto n/ih Ei-i 'e. roditel/a.S )/eca samohranih roditel/a su na/ri.i8ni/a. 2 !merici n/ih tri 8et-rti ne Ei-i u 'i/edi ti/ekom na/man/e /ednoga di/ela s-o/ih kl/u8nih %r-ih osam godina Ei-ota. )/eca i. samohranih o'itel/i u %ros/eku d-a %uta 8e78e ima/u %ro'lema u %ona7an/u i emocionalnih %ro'lema, te :0 %osto 8e74e %ote7ko4a u u8en/u, nego d/eca i. o'itel/i s d-a roditel/a. >na su tako?er d-a %uta skloni/a %ri/e-remenom na%u7tan/u sredn/e 7kole. D-akog /e dana 6.9 mili/una ameri8ke 7kolske d/ece %osli/e 7kole %re%u7teno samostalno/ 'ri.i o se'i.F !merika ima /ednu od na/-i7ih sto%a tine/dEerske trudno4e u ra.-i/enom s-i/etu. !merika i @o-i ,eland ima/u i -isoki %ostotak d/ece ro?ene i.-an 'raka. Pro%orci/a tako ro?ene d/ece -e4a/e me?u man/inskim sku%inama: d-i/e tre4i ne a;roameri8ke i maorske no-o.elandske d/ece ro?eno /e i.-an 'raka.S +e4ina n/ih odrasta u o'itel/ima s /ednim roditel/em. Cako se nasta-l/a ne%rekidni ciklus us kra4enosti. Cak-o stan/e 'ugarski %sihi/atar i /edan od .a8etnika u'r.anog u8en/a, dr.
(eorgi Ao.ano-, na.i-a Fdru7t-eno sugesti-nom normomF. >n drEi kako uku%no dru7t-eno okruEen/e u-/etu/e to ho4emo li us%/eti ili necemo.F )io te /ednadE'e /e %ri/e mnogo godina /ednosta-nim ri/e8ima saEeo Genry Mord: F!ko mislite da moEete, ili mislite da ne moEete, u %ra-u ste.F Hnogi su drugi autori %rera?i-ali tu %oruku: Hi smo ono 7to mislimo da /esmo. Posta/emo ono 7to mislimo da 4emo %ostati. >-d/e ne go-orimo o ono/ -rsti ;anta.i/e ko/u moEemo na.-ati Fsrce%ara/u8orn, /e;tinom, s-e"7to"tre'a7" u8initi"/ e"samo".amisliti " i "o'ogatit "8e7"seF. Prema na7em mi7l/en/u, s-ako samo%o7to-an/e mora 'iti 8-rsto utemel/eno na %o.iti-nom %ostignu4u. ! s-ako st-arno %ostignu4e /e utemel/eno na samo%o7to-an/u. 3ako 'iste ost-arili s-o/ %ot%uni %otenci/al, morate %osti4i ne7to s%eci;i8 no.F>s/e4ati se do'ro u -lastito/ koEi ni/e do-ol/no, %remda /e dio ta/ne us%/eha.
2=9
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
5i'i.
I,a,ov &e u 'o%e da se s'vori 'akvo radno %&es'o na ko&e% *e (ov&ek 5i'i na&5ol&i E'o %o6e
AREDER6CK \. 5M6TS $ k)-i>i The Boo' of Lea"ershi$ >is"omD =Hn)iga o mu"rosti vo"stva%
'Uredio Be(er Krass, a i>dao 0o') \i"eI a 5o)s, Ne9 Vork.
Ta-)a bi( $1e)-a
275
D-o/e os/e4a/e morate temel/iti na ne8emu 7to .nate do'ro raditi: na matematici, .nanosti, kuhan/u, 7i-an/u, 8itan/u, karateu, s-iran/u glaso-ira, s%ortu, %/e-an/u, %lesan/u, 'ilo 8emu.F He?utim, Ao.ano- t-rdi kako %osto/i /o7 /edan /ednako -aEan as%ekt: pte!esto posta emo ono 9to drugi od nas o!e-u u. 3ada roditel/i i nasta-nici s-akodne-no oda7il/u ta o8eki-an/a %utem ri/e8i, sta-o-a, o.ra8/a i /e.ika ti/ela, tada n ihova o!e-ivan a %osta/u u!eni-ovim ograni!en ima. D%ort nudi 'e.'ro/ne %rim/ere su%rotnih u8inaka. 5anih 19<0"ih tri su atleti8ara u /ednom di/elu !uck1anda na @o-om ,elandu, os-o/ila .latne medal/e ili sru7ila s-/etske rekorde u s-im sredn/e%ruga7kim nat/ecan/ima: na 800 /ardi, 800 metara, 1.000 metara, 1.:00 metara, /ednu mil/u, :.000 metara i na tri mil/e. Damo /e /edan od n/ih, trostruki os-a/a8 .latne medal/e, Peter Dnell, 'io s%orta7 %o %rirodi. *edan od n/ih, os-a/a8 .latne olim%i/ske medal/e na :.000 metara, Hurray Gal'erg, imao /e sakatu ruku. >ni su us%/eli /er im /e n/iho- trener, !r thur Aydiard, %omogao ra.-iti samo%ou.dan/e i osigurao trening da os-o/e s-i/et. F@/iho- talent ni/e 'io i.nimanF " rekao /e Aydiard. FCo 'i mogao %osti4i s-atko. itna /e moti-aci/a. F= @ara-no da ne moEe s-aki s%orta7 %ostati $arlom Ae#isom, *ohnom Balkerom ili Hichaelom *ordanom. He?utim, nitko ne 'i tre'ao 'iti %rogramiran .a neus%/eh. HoEda/e samo dru7t-o moglo tolerirati taka-, na neus%/ehu utemel/en susta-, :0 godina rani/e. Cada /e s-i/et 'io druga8i/i. Cada su 7kole sluEile druga8i/em dru7t-u. 2 -e4i ni ra.-i/enih .emal/a 7kole su 'ile us%/e7ne u %ri%reman/u l/udi ko/i 4e %ostati 'udu4i ruko-oditel/i i stru8n/aci: ekonomisti, %ra-nici, li/e8nici, nasta-ni ci, u%ra-itel/i, akademici moEda 20 do 60 %osto %o%ulaci/e. Nkole su tako?er dosta us%/e7no %ri%remale one ko/i 4e %ostati k-ali;icirani ili %oluk-ali;icirani o'rtnici i trgo-ci, ili %ogla-ito daktilogra;kin/e i ra8uno-od st-ene sluE'enice ko/e 4e %odrEa-ati ugla-nom mu7ke timo-e ruko-oditel/a. 2 mnogim su .eml/ama d/ecu rano od-a/ali u nekoliko gru%a Ftehni8ke i.o'ra.'eF .a stolare, -odoinstalatere, elektri8are, tiskare, stro/are i druge o'rtnike. >sno-ne su 7kole sredinom d-adesetog stol/e4a, u na/'ol/em slu8a/u, s-u ostalu d/ecu %odu8ile da mogu o'a-l/ati nek-ali;icirane %oslo-e ko/i su se tada traEili. Podu8ile su ih temel/ima 8itan/a, %isan/a i aritmetike. @a7e su 7kole 'ile %rogramirane da %roi.-edu gra?ane ko/i su 'ili %otre'ni industri/skom gos%odar st-u. Cako su one i %roi.-odile ono 7to su %lanirale i 7to su o8eki-ale. @/iho-i susta-i is%ita tako?er su 'ili o'liko-ani tako da %roi.-ode odgo-ara/u4u m/e7a-inu stru8nosti, tehnike i rada. Lak su i /ako h-al/eni %red-odnici u ranom o'ra.o-an/u, %o%ut @o-og ,elanda, godinama nam/erno FskaliraliF gla-ne sredn/o7kolske is%ite kako 'i osigurali da 4e :0 %osto u8enika na n/ima %asti. Premda /e o%4i nacionalni %ros/ek dra"
276
Revoluci&a u u(en&u
do5ro
Novikl&u(evi ,a5udu*nos' S!
ra,vi&eni u%) s'ras' ,a u(en&e% i sposo5nos' upora5e ,nan&a.
S"ANS RE;ORTM
$hat $ork &e@uires o2 Schools (Ato ,osao #ahtijeva od 9kole)
'U.5. Aa'or DecretarySs $ommission on !chie-ing @ecessary Dkills.
~({
I aJna DI' ucen&a
mati8no %orastao, :0 %osto u8enika ko/i su sredn/u 7kolu %oha?ali na/man/e tri godine imali su u susta- ugra?eni neus%/eh kao .a/am8eni re.ultat. neodo'ra-an/em.
udu4e 4e generaci/e na tu /am8e-inu gledati sa stra-om i
He?utim, tada /e -ecina tih Fneus%/e7nihF u8enika mogla na4i nek-ali;icirane %oslo-e ko/i su 8esto 'ili do'ro %la4eni. )anas ih s-e -e4i 'ro/ ne moEe na4i tak-a radna m/esta. >ni su ne.a%osleni, o'eshra'reni, ;rustrirani i 8esto nasilni. D-e %ou.dane %rogno.e o 'udu4nosti ko/e smo %rou8ili, u-/era-a/u nas da to ni/e /edina mogu4nost. )anas Ei-imo u s-i/etu u ko/em /e goto-o s-e mogu4e, gd/e /e mogu4e %osti4i i.-rsnost. He?utim, kako 'i -elika -e4i na l/udi imala koristi od tog no-og do'a, %otre'no /e da na7i o'ra.o-ni susta-i .a vecinu l udi ima u obre#ovnere#ultste edna-e onima -o i su rani e bili #a am!eni .a "vrhuns-ih" N do 3 posto studenata. 2 s-om /e 'ritanskom i.-/e78u al! to ;ormulirao na o-a/ na8in: F@ara- rada se mi/en/a. >n %osta/e s-e -i7e misaonim, -o?en -ri/ednostima i ne%red-idl/i-im. )isci%liniranu snagu mi7i8a .am/en/u/e k-ali;icirana snaga mo.ga. 5a%idno o%ada %otre'a .a nek-ali;iciranim ili niskok-ali;iciranim radom. Posloda-ci um/esto toga na n/iho-a m/esta traEe -i7e l/udi sa stru8nim, tehni8kim i ruko-od st-enim k-ali;ikaci/ama. 3onkurentna gos%odarst-a 4e u 'udu4nosti o-isiti o tome mogu li n/iho-i o'ra.o-ni susta-i %roi.-esti -isok %ros/e8an stu%an/ o'ra.o-an/a i i.o'ra.'e, a ne samo malo'ro/nu -ode4u elitu.F allo-o /e i.-/e74e %otaklo ritani/u da %o-e4a 'ro/ studenata u -isokom o'ra.o-an/u na -isokim 7kolama, %olitehni8kim 7kolama i s-eu8ili7tima .a .adi-l/u/u4ih :0 %osto. Co /e, .au.-rat, .ahti/e-alo .natno -e4e %o-e.i-an/e %rakti8ne i.o'ra.'e s akademskim o'ra.o-an/em. Hi smo, %o%ut alla, u-/ereni kako F-i7e .na8i druk8i/eF. 2 %rethodnim smo %ogla-l/ima istaknuli mnoge na8ine .a %osti.an/e re.ultata tak-e -rste. He?utim, to se ne moEe %osti4i niti u /ednom 7kolskom susta-u ko/i /e %rogramiran da u n/emu ne us%i/e makar i /edna oso'a. Co, kao i u s%ortu, ne .na8i da 4e s-i .a-r7iti s %r-ora.rednim akademskim re.ultatima. He?utim, to .na8i kako 'i svat-o trebao imati prili-u da se u ne!emu ista-ne, te da tedovito u ne!emu uspi e va. @ara-no, da mi ne kriti.iramo i.-rsne 7kole s-ih ra.ina ko/e %osto/e dil/em s-i/eta. Hi go-orimo o onome 7to /e norma. !, ono 7to dru7t-a ili 7kole o8eku/u 7to %rogramira/u da 4e %osti4i to 4e o'i8no i %osti4i. Planirate li negati-ne oc/ene ili neus%/eh, do'it 4ete ih. 2s%oredite to s drugim susta-ima ko/i su %rogramirani .a us%/eh i ko/i re.ultira/u i.-rsno74u: > Prim/erice, s ameri8kom -o/skom u ko/o/ se sto%a od :0 %osto neus%/eha nikada ne 'i mogla tolerirati. Nto god mislili o ,al/e-skom ratu i. 1990. godine, morate %ri.nati da su elektronski nad.irane rakete ko/e su .asu le oruEane snage
278
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
;os'o&e*i sus'avi proi,vode ve* pos'o&e*e re,ul'a'e. Ako se 'ra6i neE'o drugo) po're5no &e pro%i&eni'i sus'av.
56R CSR65TOBSER 4ALL -ore -eans 9ifferentD =6i/e 3na0i ra3li0ito%
=4ri(a)sko i>/-e,1e o Bro,iri/a)-$ dos($*)os(i /isokog obra>o/a)-a, ko-eg -e i>da"o RoIa" 5o%ie(I +or ('e E)%$rageme)( o+ Ar(s, Ma)$+a%($res a)d Commer%e, O 0o') Adam 5(ree(, Lo)do), E)g"a)d,
Ta-)a bi( $1e)-a
279 Daddama Gusseina, slale %oruku -rsno4e u -o/no/ tehnologi/i, %laniran/u, d/elot-ornostii kom%etenci/i. > D )isneylandom u ko/emu 8ak i 8ista8 %o8etnik ne moEe %o8eti 'risati %odo-e 'e. /ednot/ednog inten.i-nog te8a/a o ;ilo.o;i/i, -ri/ednostima i atrakci/a"o ma tog tematskog %arka,F 2 n/emu se na s-akog %os/etitel/a gleda kao na gosta, a na s-akog .a%oslenika kao %artnera ko/i se o'-e.ao da 4e 'iti -italnim di/elom s-akodne-ne ekstra-aganci/e ko/a na s-akom koraku isi/a-a -rsno4u. > D %ionirom Dilici/ske doline, t-rtkom Ge#lett"Packard, gd/e niEek-ali;icirani sasta-l/a8i ra8unala rade, /edu, -/eE'a/u i igra/u se .a/edno s doktoriranim di.a/nerima susta-aK gd/e se s-e, 'e. i.u.etka, %oti8e da nose ra8unala ku4i i sa s-o/im o'itel/ima istraEu/u no-e ide/eK gd/e su s-i %artneri u %osti.an/u -rsno4e, te gd/e -e4ina 8ak ima %ot%unu slo'odu da s-o/e t/edno radno -ri/eme odradi kad god im to odgo-ara i 'e. %ot-r?i-an/a kartica.F > D /a%anskim Hatsushita"Panasonicom u ko/em .a%oslenici godi7n/e da/u 7est mili/una %ri/edloga: 90 %osto n/ih se ost-aru/e s-akodne-nim istraEi-an/em kako 'i se s-e %otaklo da i dal/e %redlaEu u cil/u stalnog %o'ol/7an/a %roi.-odnih re.ultata. 7 > D Hc)onaldSsom i n/ego-im 90 mili/una dolara -ri/ednim s-eu8ili7tem .a ham'urgere, ko/e /e %odloga .a o'uku na/-e4eg s-/etskog lanca .dra-e hrane.
66
> D /a%anskim Dony/em i n/ego-om %olitikom .anemari-an/a 'i-7ih o'ra.o-nih k-ali;ikaci/a s-akog .a%oslenika nakon 7to ga se /ednom .a%osli. Co se 8ini .ato 7to u Dony/u Eele da s-aki .a%oslenik 'ude os%oso'l/en kao us%/e7an 8o-/ek, kao ino-ator, FistraEi-a8 ne%o.natogF, a s-e u cil/u .a/edni8kog do%rinosa u i.gradn/i 'ol/eg s-i/eta. 7N > D !ndersen $onsultingom, na/-e4om s-/etskom kon.ultantskom t-rtkom .a ruko-oditel/e ko/a s-ake godine na -lastito s-eu8ili7te u Dt. $harles u u Illinoisu tro7i -i7e od 900 mili/una dolara. Ca/ /e no-ac utro7en u dal/n/e o'ra.o-an/e 10.000 no-o.a%oslenih di%lomiranih 'i.nismena ko/i su .a-r7ili na/'ol/e s-/etske ;akultete. l* > Ili s (eneral 1lectricom, na/-e4om s-/etskom t-rtkom, ko/a godi7n/e na ra.li8ite treninge i o'ra.o-ne %rograme tro7i 800 mili/una dolara. !ko *acka Belsha i. $1>"a u%itate 7to misli 7to 4e (eneral 1lectric 'iti .a 20 godina, on 4e odgo-oriti: F@adam se da 4e 'iti na/-e4a o'ra.o-na ustano-a na s-i/etu.F!F Ili kao %rim/er teEn/e k vrsno>i -ao normi u.mite 'ilo ko/i ra8unalni susta-. Prim/erice, %rogram ko/i /e kori7ten .a %isan/e o-e stranice. >n dola.i u kom%letu s automatskim Fs%ell"checkerom,F 3ada /e s-ako %o/edino %ogla-l/e do-r7eno, ta/ ra8unalni %rogram, ako to od n/ega .atraEimo, automatski %regleda-a s-aku ri/e8 i do-odi u %itan/e s-aku mogu8u %ogre7ku. /!e-u e se da /e 100 %osto us%/e7an. ,'og tog o8eki-an/a, i susta-a ko/i ga %roi.-odi, goto-o su s-e 'n)ige
280
us'anovu u ko&i%a l&udi%a ni&e dopuE'eno da 5udu ,na'i6el&ni i oni ne*e 5i'i ,na'i6el&ni.
TOA ;ETERS Li*eration -anagementD =1slo*o"ila0'i mena"+ment%
W6>da/a?# A"+red A. K)o*+, Ne9 Vork. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
S'vori'e
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
I aJII2 un
!)2)R"IIIJO
tiskane 'e. i /edne %ogre7ke u %isan/u. Nto /e na/'ol/e, kom%/utori.irani is%ra-l/a8 %ra-o%isnih %ogre7aka /e u8itel/ ko/i /e ugra?en u susta- i ko/i sam se'e is%ra-l/a. Lak i autori ko/i ne .na/u do'ro %ra-o%is mogu n/ego-om u%ora'om uo8iti %ogre7ke i odmah na ekranu -id/eti to8nu ili alternati-nu.ina8icu s-ake ri/e8i. >ni o8eku/u 100 %ostotni us%/eh. ,ato 7to ga o8eku/u i .na/u kako ga do'iti, oni i us%i/e-a/u. >ni .na/u kako su us%/e7ni u s-om kra/n/em re.ultatu, a ne u %ogre7kama na ko/ima su u8ili na %utu do us%/eha. Cako oni na us%/e7an na8in u8e %ra-o%is. 3ada/e Comasa 1disona %ri/atel/ %oku7ao ut/e7iti /er n/ego-ih 10.000 eks%erimenata s generatorom .a %ohran/i-an/e energi/e ni/e dalo re.ultate, on /e rekao: F,a7to me t/e7i7, nisam %od'acio. 2%ra-o sam %rona7ao 10.000 na8ina ko/i .a to nisu d/elot-orni.F +e4i na dana7n/ih 7kolskih susta-a oci/enila 'i 1disona neus%/e7nim. Premda /e on, u st-ari, imao samo tri m/eseca ;ormalnog 7kolo-an/a, sa s-o/ih /e 1.096 %atenta %ostao -/ero/atno na/-e4im i.umitel/em u %o-i/esti. HoEda s-i ne moEemo 'iti 1disoni. He?utim, 8ini se da s-ako to%lo %oticano di/ete ima /ednako ne.asitni os/e4a/ .a a-anturu i istraEi-an/e ko/i moti-ira i -elike i.umitel/e i .nanst-enike.
!utor kn/ige Bu?en e prirodne geni alnosti ve9eg d eteta $&Sa-ening )our 6hild Ss (atural Kenius', dr. Chomas !rmstrong, go-ori o Fi.nimno/F d/e8/o/ ot-orenosti k u8en/u no-ih st-ari ti/ekom %red7kolske do'i. >n kaEe kako se u do'i od d-i/e ili tri godine kod %ros/e8nog d/eteta Fras%lamsa-a/uF go-or i u8en/e. )i/ete na/'ol/e u8i u idealnom o.ra8/u n/eEnosti, to%line, ohra'ren/a i %odr7ke. !ko se isto o.ra8/e nasta-l/a i u 7koli, odrEa-a/u se i ista ugoda i 'r.ina u8en/a. 3ao 7to 4emo to %oka.ati kasni/e, %osto/i mnogo na8ina .a %osti.an/e -elikih %omaka u u8en/u. He?utim, ono 7to /e od s-ega na/-aEni/e: s-aki %o.iti-ni o'ra .o-ni %reokret u s-i/etu ko/eg smo istraEili .a%o8in/e sa samo%o7to-an/em ili slikom o se'i. Co se samo%o7to-an/e %oti8e kada 7kola, %o%ut -ode4ih t-rtki, teEi k -rsno4i i kada s-akog u8enika %oti8e na us%/eh. ritanski %odu.etnik $olin 5ose, ko/i /e i.radio %rograme u'r.anog u8en/a stranih /e.ika ko/i se %roda/u na/'rEe na s-i/etu, kaEe: "/d svih stvari -o e su proi#i9le i# na9ih istra:ivan a, v ero atno /e na va:ni a sl ede>a: na9a sli-a o sebi v ero atno /e na va:ni i !initel -o i odre?u e ho>emo li biti dobri u u!en u ili ne>emo, ili, da budemo is-reni, ho>emo li biti dobri u bilo !emu drugome."F0 D tim 'i se sloEio s-aki ra-natel/ 7kole s%omenut u o-o/ kn/i.i. D-i oni koriste ni. tehnika kako 'i %ostigli da slika o se'i s-akog d/eteta c-/eta i temel/i se na %rakti8nim %ostignu4ima:
282
Anogi u 6ivo'u neusp&eEni l&udi su oni ko&i) u 'renu'ku kada su odus'a&ali) nisu s8va*ali koliko su 5ili 5li,u usp&e8u.
TDOAAS EO" 5ON
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Ta-)a bi( $?e)-a 283
o )r. )an Junk` /e, do7a-7i 1986. godine .a no-og ra-nate*/a u >sno-nu 7kolu @orth-ie# u Hanhattanu u 3ansasu, .atekao lo7e testo-ne re.ultate u8enika, sla'u disci%linu i 'e.-ol/no oso'l/e.
1ki%a P D tele-i.i/e /e sedam godina kasni/e u to/ 7koli ustano-ila %ot%unu %rom/enu o.ra8/a i no-e re.ultate. 28enici 8et-rtog ra.reda u8ili su di/el/en/e %ra-e4i %i..e, 7%an/olski /e.ik %/e-a/u4i, ameri8ku %o-i/est kro. igru i %/esmu. DloEeni su i %aro-i u8enika 8et-rtog ra.reda i d/ece i. -rti4a u ko/ima su 8et-rta7i d/eIo-ali kao u8itel/i, te su .a%isi-ali %ri8e ko/e su %ri8ali %etogodi7n/aci. )/eca su od = sati u/utro 'ila akti-na u 7kolsko/ d-orani. @asta-nici su u ra.redima s-ima nudili ra.li8ite stilo-e u8en/a: s %uno -i.ualnih, .-u8nih i %okretnih %odraEa/a. Nkola, u ko/o/ /e -e4ina u8enika s-irala neki gla.'eni instrument, imala/e nasta-ni %rogram 'ogat um/etni8kim sadrEa/ima. 5adni stil nasta-nika 'io /e taka- da 'i ga -e4ina nasta-nika u drugim .em l/ama drEala .'rkanim, a 1986. godine Junk /e %rona7ao i nasta-nike ko/i Fti/e kom 20 godina nikada nisu 'ili /edni drugima na satuF. 1< >n /e u8inio da suradn/a me?u nasta-nicima %ostane %ra-ilo. 3ada /e Junk %r-i %uta do7ao u 7kolu Froditel/i se u n/o/ nisu os/e4ali ugodno. )anas oni d/elu/u kao tutori, %omo4nici i mentori, a/edan od n/ih /e 8ak %reds/ednik kom%/utorskog klu'a.F >d s-ih osno-nih 7kola u drEa-i 3ansas, 1986. godine /e samo /edna tre4ina u8enika 8et-rtog ra.reda @orth-ie# 7kole dostiglo o8eki-ane ra.ine kom%etenci/e. )o 1990. godine te ra.ine /e doseglo n/ih 9= %os to i %o tome su 'ili i.me?u na/'ol/ih tri %osto 7kola. 2 nekim su %odru8/ima 8ak 'ili me?u /edan %osto na/'ol/ih. 3o/i /e Junko- rece%t .a us%/ehT *ednak onome ko/ega u %oslo-an/u koriste ilI Ge#lett i )a-e Packard: F5uko-o?en/e o'ilaEen/em.F F>snaEiti u8enike, roditel/e i nasta-nike /er oni mora/u os/e4ati da su oni -lasnici 7kole.F > Nkola Che $ity Hagnet u Ao#elIu u Hassachusettsu, nala.i se u sredi7tu tradicionalnog staroengleskog industri/skog grada. >t-orena /e ranih 1980"ih go dina, a roditel/i i %edago7ki -oditel/i osmislili su /e kao /ednu odna/neo'i8ni/ih 7kola na s-i/etu. *er ta /e 7kola mnogo -i7e od 7kole: ona /e mini/aturno dru7t-o. Ima s-o/u -lastitu sredi7n/u 'anku, trgo-a8ku 'anku, sudo-e, -alutu, %ra-nike, i.da-a8e i %oslo-e. Nkola tiska -lastite no-ine, 8aso%ise i godi7n/ake tako da n/eno Foso'l/eF u8i %isati i. uloge i.-/estitel/a i i.da-a8a, te %roducirati i. uloge i.da-a8 a i ra8unalnih o%eratera. ,a u.a/amnu ku%n/u i %roda/u do'ara i usluga, n/eni Fgra ?aniF koriste -lastitu -alutu. Cako?er oni u8e o kamatnim sto%ama, 'anko-nim %olo.ima, %ro;itu i gu'icima na ra8unima.
D .r. )un-
e od tada napredovao - vi9em stupn u stari eg supeivi#ors.
25&
Za%isli'e
Ekolu ko&a i%a /"as(i($ ba)k$ , valu'u) 'rgovine) 'rgovce) pravnike) sudove i novine> po'puno %ikrodruE'vo. M
S>-ako /e u s%eci/alno/ emisi/i B45 tele-i.i/e o%isan a Che $ity Hagnet Dchool u Ao#ellu, Hassaachusetts. F@ormalnaF ,ko"a u/utro, a %o%odne Fdru7t-o u malomeF. ###.thelearning#e'.net
Revoluci&a u u(en&u
I D.JIID. !I
!Z)IRII\n
IJV
5oditel/i su /ako ukl/u8eni u rad 7kole. *edan sa-/etnik .a kom%/utore tamo %ro-odi d-a sata dne-no. >n o 7koli ne misli kao o 7koli. 3aEe: FHi smo o'itel/, .a/ednica 7kole, roditel/a i u8enika.FT Due"1llen Gogan, ko/a /e 1990. godine 'ila ra-natel/ica 7kole, s%eci/alno/ /e i.-/estitel/sko/ eki%i P D tele-i.i/e rekla: Feelimo da 7kola 'ude /edno interak ti-no dru7t-o.F 5edo-na nasta-a tra/e 8etiri sata dne-no, a nakon toga 7kola se %ret-ara u Fmikrodrust-oF. @o, 8ak/e i nasta-a usm/erena %rema st-arnom Ei-o tu. *edna nasta-nica kaEe: F*a %ou8a-am i.da-a7t-o, a ne engleski /e.ik.F He?u tim, u8enici u8e o'a ta %redmeta. Nto /e s disci%linomT @e i.nena?u/e 7to /e u8enici ugla-nom sami odrEa-a/u. Dami -ode s-o/e sudske slu8a/ e-e, %ro%isu/u ka.ne, %ro-ode o%tuE'e, o'rane i 8ine %orote. )rEa-no ure?en/e i gra?anske duEnosti kao 7kolski %redmetT F>ni nisu samo dio nasta-nog %rograma, -e4 su dio s-akodne-nog Ei-ota 7kole.F 28enici o-e 7kole na s-im standardi.iranim testo-ima %ostiEu i.nad%ros/e8ne oc/ene. He?utim, n/iho-i roditel/i iF nasta-nici, i sami u8enici, misle kako /e to samo man/i dio n/iho-a %ostignu4a. Nkola /e 8-rsto utemel/ena na na8elu %rema ko/em /e iskust-o na/'ol/i u8itel/, te %rema ko/em /e o'ra.o-an/e temel/no %ostignu4e i samo%o7to-an/e na d/elu. > >tkad /e ra-natel/ica @ancy 1. (ir-in u 7kolu 1merald Hiddle Dchool u 7kolskom okrugu $a/on +alley 2nion u Eu%ani/i Dan )iego u-ela ra.li8ite %rog rame o'ra.o-an/a i. moralnih -ri/ednosti, ra.-o/a oso'nosti i druge s/a/ne ino-aci/e, do7lo /e do /o7 'rEeg i .na8a/ni/eg na%retka u standardima. Pri/e deset /e godina koautorica o-e kn/ige, +oso-a, smatrala da /e 7kola 1merald toliko lo7a da s-o/o/ mla?o/ k4eri ni/e do%ustila da/e %oha?a. He?utim, danas /e 7kola 1merald nacionalni model. ,ah-al/u/u4i %reure?en/u -ri/edno me 1.2 mili/una dolara, ko/e /e %ro-edeno 1999"9:. godine, kam%us te 7kole danas ima 9: %rekrasno %reure?enih u8ionica, ukl/u8u/u4i tu sedam %ot%uno o%reml/e nih .nanst-enih la'oratori/a, %et la'oratori/a s kom%/utorima i 7kolsku ra8unalnu mreEu s %ristu%om Internetu. D-aki 7kolski dan .a%o8in/e s interakti-nom tele-i .i/skom emisi/om ko/u -ode u8enici. 5a.redi i hodnici 7kole 'lista/u od s/a/nih %lakata, a u8enici dne-nim C+ %rika.ima doda/u s/a/ne gra;ike, i.ra?ene u Gy%erDtudio Dtack tehnici, ko/e %rika.u/u 7kolske -ri/ednosti i %rogram i.grad" n/e oso'nosti. Nkola 1merald ima s-o/ -lastiti s-emirski la'oratori/, ko/ega -odi nasta-nik *im Gamilton, i u ko/em u8enici simulira/u s-o/a -lastita s-emirska is%iti-an/a. 28enici sami ruko-ode s-o/im uredima i %oslo-an/em. >ni %okri-a/u 8ak*> %osto sluE'eni8kih %oslo-a ci/ele 7kole. Cako?er, u8enici s Gome )e%otom, %oslo-nim %artnerom 1meralda, rade na ra.li8itim %rogramima ul/e%7a-an/a 7kole. Program -ri/ednosti integriran /e u s-e as%ekte nasta-nog %rograma. Hnogi u8enici redo-ito do'ro-ol/no rade na %oslo-ima %omo4i u lokalno/ .a/ednici.
286
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Fes' kl&u*ni8 sas'avnica sa%opoE'ovan&a

5amo*o,(o/a)-e -e kom*o>i( ,es( k"-$?)i' sas(a/)i%a2o-e mog$ o-a?a(i i"i ome(a(i /i(a")os( )a,i' Di/o(a. Ti' ,es( sas(a/)i%a s$#
1. 2. 6. 9. :. <.
T0ELE5NA 56.URNO5T Ods$()os( (-e"es)e *a()-e. EMOC6ONALNA 56.URNO5T Ods$()os( >as(ra,i/a)-a i s(ra'o/a. 6DENT6TET Bi(a)-e =Tko sam -aP= BR6BADNO5T Os-e1a- *ri*ada)-a. KOMBETENC60A Os-e1a- da -e osoba s*osob)a. BO5LAN5TVO Os-e1a- da Di/o( )eke osobe ima smisao i *ra/a%. 5ET6"E 5. VOUN.5
The < 6itallngre"ients of 7elf@?steem Oo to 9evelo$ Them #n Lour 7tu"entsD =Rest 'l)u0nih sastavnica samo$o/tovan)a: 'a'o ih ra3viti 'o" svo)ih u0eni'a%
'6>da/a?# 0a"mar Bress, B.O.' 4oR 77OJ, Torra)%e, CA K J J.
Ta-)a bi( $?e)-a
287
(os%o?a (ri-in kaEe: F udu8i da se oso'l/e 1meralda o'-e.alo na kori7ten/e tehnologi/e, mi stalno sluEimo kao modeli n/enog kori7ten/a. D-i nasta-nici, suradnici u nasta-i, uredo-no i %omo4no oso'l/e, %omo4nik ra-natel/ice i ra-natel/ica, ima/u -lastita stolna ra8unala ko/a ti/ekom dana koriste .a elektronsku %o7tu, %isan/e teksto-a i do.i-an/e %odataka. @a7i u8enici koriste tehnologi/u kako 'i istraEi-ali %o Internetu, %isali .adace, %ristu%ili stolnom i.da-a7t-u kada st-ara/u na7 godi7n/ak, u8eni8ke %oslo-ne -i.it"kartice i %isma, st-arali 'a.e %odataka i gra;i8ke %rika.e .a %ro/ekte i. matematike, te kom%ilirali elektronske ma%e.F ogatu multimedi/sku o%remu nakon nasta-e u -eliko/ m/eri koriste roditel/i, nasta-nici i u8enici, a ona se u%otre'l/a-a i u ok-iru uloge 1merald 7kole kao /ednog od modela edukaci/skih centara .a 'udu4e nasta-nike u Dan )iegu. Nkola 1merald ra.-ila /e d-a konce%ta ko/e danas %reu.ima/u mnoge druge 7kole: radnu 'il/eEnicu.a kurikulum .a nasta-nike %od na.i-om (a na!in 9-ole %mera3d $%m'erald Jay' i %rogram %od na.i-nom *o>ni u!enici $"oSerful 4eamers' ko/i %oti8e rigoro.ne akademske i %ona7a/ne cil/e-e %utem 7iroko ras%rostran/enog %rograma i.gradn/e oso'nosti. D-e se to doga?a u 7koli u ko/o/ =9 %osto u8enika %oti8e i. siroma7nih o'itel/i, te o'itel/i ko/e .a/edno go-ore 20 ra.li8itih /e.ika. > @a su%rotno/ strani Paci;i8kog oceana od Dan )iega sli8na dostignu4a 4ete na4i u no-o.elandskom gradu Palmerson @orthu i 7koli Honrad Intermediate Dchool. *o7 %ri/e samo nekoliko godina 7kola i okrug u ko/em se ona nala.i 'ili su temom o7trog tele-i.i/skog %riloga o sni;an/u l/e%ila, drogama i soci/alno/ 'i/edi. )anas 4e %os/etitel/i/ed-a %re%o.nati istu 7kolu. 2 n/o/ se nala.i /edan od na/su-remeni/ih ra8unalnih susta-a u .eml/i. D-akoga se dana/edanaestogodi7n/aci u8e s-lada-ati -/e7tinama rada na ra8unalu kao 7to su na%redno stolno i.da-a7t-o ili skeniran/e slika s -ideo -r%ci i ;otogra;i/a .a %otre'e na ra8unalu i.ra?enih 7kolskih no-ina. >stali ra8unalne %rograme u%otre'l/a-a/u .a st-aran/e gla.'e, r/e7a-an/e %ro'lema i nadokna?i-an/e 7kolskog gradi-a ko/eg su %ro%ustili. )a 'i radili na ra8unalu u8enici s-akoga dana dola.e -rlo rano, a ukoliko to Eele, mogu nasta-iti s radom i ti/ekom odmora .a ru8ak. He?utim, -/ero/atno na/-e4e %rom/ene u to/ 7koli %roi.la.e i. %rom/ene u sta-o-ima, te i.gradn/e 'liskih -e.a s roditel/ima i n/iho-im lokalnim .a/ednicama. Hini"auto'us /e na/ -aEni/e sredst-o od s-ih no-ih tehnologi/a u 7koli. @/ime d/eca s-akoga t/edna odla.e u %os/ete lokalnim domo-ima .a umiro-l/enike i drugim ustano-ama ko/e %ruEa/u usluge l/udima u .a/ednici. )anas s-aki od u8enika sud/elu/e u %rogramima Ei-otnih umi/e4a. $r-eni kriE ih %ou8a-a kako se 'rinuti o 'e'ama. 28e osno-e %o%ra-l/an/a automo'ila, odr Ea-an/a od/e4e, kuhan/a i na8ela .dra-e %rehrane. Nkolski %od-ornik 8ak drEi sato-e na ko/ima d/eca u8e 8istiti. I s-e su te akti-nosti %rakti8ne nara-i. )/eca u8e ku%ati %ra-e 'e'e i mi/en/ati gume na %ra-im automo'ilima.
288
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
R$ada u(enici pos'i6u svo&e cil&eve)

mo(i/a%i-a i d-e" o(/o r)os( dosi6u neslu*ene
visine.
'6>da/a?# 0a"mar Bress, B.O. 4oR 77OJ, Torra)%e, CA K J J.
4ETT6E 4. VOUN.5 The < 6ital #ngre"ients of 7elf@?steem Oo to 9evelo$ Them #n Lour 7tu"entsD =Rest 'l)u0nih sastavnica samo$o/tovan)a: 'a'o ih ra3viti 'o" svo)ih u0eni'a%
t((
=2M
6
i,
6L
6
(=
I F*I I OO 2Il 2FSSSSS*$1
Honrad /e tako?er multikulturalna 7kola, a taka- /e i n/en nasta-ni %rogram. >ko 2: %osto u8enika te 7kole /e maorskog %ori/ekla, te su %rogrami kulturalnog o'oga4en/a n/iho-om kulturom igrali -aEnu ulogu u %ri-la8en/u maorskih roditel/a k 7koli. 2 st-ari, 7kola Honrad %redsta-l/a klasi8nu studi/u slu8a/a o %o-e.anosti i. me?u samo%o7to-an/a, u8en/a Ei-otnih umi/e4a, te s-euku%nog nasta-nog %rograma ko/i /e -rlo du'oko ukori/en/en u 7irok ras%on akti-nosti u 7koli samo/ i ci/elo/ lokalno/ .a/ednici.
O )a 'i u%ot%unili F%aci;i8ki trokutF ot%uto-at 4emo s/e-ero.a%adno do *a%ana u ko/emu 4emo na4i /ednako .animl/i-e modele.
)/eca i. /a%anskih 7kola %ostiEu testo-ne re.ultate i. matematike i %rirodnih .nanosti ko/i su me?u na/-i7ima na s-i/etu. +i7e od 90 %osto u8enika maturira. U *a%anu goto-o da nema ne%ismenih. Pa i%ak, *a%an " u us%ored'i s -e4inu drugih ra.-i/enih .emal/a " tro7i na /a-no o'ra.o-an/e man/e no-ca: samo :.6 %osto 'ruto nacionalnog dohotka u us%ored'i s =.8 %osto koliko tro7i 3anada, <.2 %osto koliko tro7i ritani/a i < %osto koliko tro7e D/edin/ene !meri8ke )rEa-e. 7K Hnogi .a%adn/aci ko/i .ago-ara/u F-ra4an/e temel/ima o'ra.o-an/aF ta/ us%/eh %ri%isu/u kra/n/e krutom 7kolskom susta-u s %uno sati nasta-e i u8en/a na %amet. Premda /e to gla-na metoda %ou8a-an/a u
niEo/ i -i7o/ sredn/o/ 7koli, u s-ako/ /a%ansko/ osno-no/ 7koli ko/u %os/etite nai8i 4ete na %ot%uno su%rotne metode.rF 2 %r-ih nekoliko ra.reda, o.ra8/e /e goto-o kao u d/e8/em -rti4u. 2 /edno/ smo u8ionici
drugog ra.reda na .ido-ima -id/eli %redi-ne um/etni8ke rado-e, dok su se d/eca na %odu igrala s -elikim kuglama od gline i i.gledala o%u7tenima, te t/elesno i emocionalno sigurnima. 2koliko %os/etite 'lago-aonicu u >sno-no/ 7koli >da u okrugu Hito, %ono-no 4ete nai4i na os/e4a/ dru7t-ene i emocionalne do'ro'iti: dok d/eca s higi/enskim maskama na licima ser-ira/u ru8ak drugo/ d/eci ko/a sto/e u redu, u %o.adini s-ira %red i- na klasi8na gla.'a. >d -rti4a do tre4eg ra.reda /edan od gla-nih cil/e-a /a%anske 7kole /e ona/ dru7t-ene nara-i: %ou8a-an/e d/ece da 'udu di/elom gru%e. !meri8ka istraEi-a 8ica 3atherine Ae#is, ko/a /e na%ra-ila istraEi-an/e u 16 toki/skih osno-nih 7kola, i.-/e7ta-a kako se me?u s-im cil/e-ima istaknutima u ra.redima, samo n/ih 12 %osto odnosi na akademski rad. >stali cil/e-i %okri-a/u %odru8/a %rocedural nih umi/e4a, soci/ali.aci/e s -r7n/acima, d/e8/ih os/e4a/a, ra.-o/a li8nosti, t/elesne energi/e, higi/ene i oso'nih na-ika. Ae#iso-a isti8e kako /e c/eloku%ni do/am %o-remeno -i7e naliko-ao na sastanak i.-i?a8a ili na ned/el/nu 7kolu, nego na u8ionicu %r-og ra.reda.F >sta/e %re-lada-a/u4i do/am kako /e s-rha /a%anskog -rti4kog i osno-no7kolskog odgo/a i o'ra.o-an/a postaviti emocionalne i soci alne temel e #a -asni e
290
;re%a
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
%iEl&en&u &apanski8 nas'avnika) n&i8ova se 5riga pro'e6e na c&elokupne 6ivo'e n&i8ovi8 u*enika.
'6>da/a?# Ba).
YY n YYYYY.Y.
RO@ERT ". "DRISTO;DER The Ja$anese -in"D =Ja$ans'i um%
^=. YYY % .... / __ _%... _-. .
Ta-)a bi( $?e)-a

291
a-adems-a u!en e. @a o-a/ na8in to moEe 'iti /edna od na/'ol/ih osno-ica na s-i/etu .a kasni/e u'r.ano u8en/e.
Cako?er, kako 'i %otakle gru%nu samodisci%linu i odgo-ornost, /a%anske osno-ne 7kole delegira/u nad.or nad ra.redom malim gru%ama d/ece. Prim/erice, d/eca %reu.ima/u kolekti-nu odgo-ornost .a uklan/an/e 'ilo kak-og gra;ita. Posl/edica toga /e da nema gra;ita, 7to /ako sman/u/e tro7ko-e odrEa-an/a. 2 /a%anskim osno-nim 7kolama tako?er nema F%racen/aF. 2 s-akom su ra.redu u8enici ko/i s%ori/e u8e %omi/e7ani s onim nadareni/ima. Promican/e i. ra.reda u ra.red /e automatsko. *a%an /e -rlo homogen i u n/emu -lada kulturalno o.ra8/e ko/e %oti8e os/e4a/ .a/edni7t-a i o'itel/i. ,ato 'i se Fsru7i tiF di/ete u os no-no/ 7koli, od-o/iti ga na temel/u s%oso'nosti ili 'ilo ko/eg drugog kriteri/a, smatralo antisoci/alnim 8inom. Cako?er, /a%anski nasta-nici uEi-a/u /a-no %o7to-an/e ko/e nedosta/e u mnogim drugim .eml/ama. >ni tako?er ima/u kulturalnu tradici/u ko/a od n/ih o8eku/e da da/u FEi-otno -odst-oF u8enicima s %ose'nim %ro'lemima. i-7i ino.emni urednik (eSsSee-a, 5o'ert $. $hristo%her, ko/i /e dugo godina Ei-io u *a%anu kaEe: FPrema mi7l/en/u /a%anskih nasta-nika, n/iho-a se 'riga .a u8eni ke %roteEe na c/eloku%ne Ei-ote n/iho-ih u8enika. !ko /a%ansko di/ete i.nenada %od'aci u 7koli, ili ga uh-ate kako %u7i ili se i. ne8ega drugoga moEe .akl/u8iti kako kli.i %rema delink-enci/i, n/ego- 4e nasta-nik goto-o automatski %o.-ati d/eteto-e roditel/e kako 'i ut-rdio 7to to di/ete mu8i i ra.-io sredst-a .a uklan/an/e %ro'leme.FW @ara-no, *a%an /e .eml/a konsen.usa, .eml/a u ko/o/ ima malo kra/n/eg 'o gatst-a i siroma7t-a. Hnogi i.-an n/ego-ih granica rekli 'i kako /e to %re-i7e kon;ormisti8ko dru7t-oK ili ri/e8ima /edne od n/iho-ih na/%o.nati/ih %oslo-ica da 4e F8a-ao ko/i i.-iru/e 'iti 'r.o .a'i/en natragF. He?utim, $hristo%hor kaEe kako /e Fna8in na ko/i se u *a%anu %ostiEe konsen.us ono 7to /e %o.nato %od imenom nemaSashi ili S-e.i-an/e kori/enaS. Co /e na.i- %reu.et i. bonsai kulture u ko/o/ se mini/aturnim dr-cima %rilikom s-akog %resa?i-an/a 'riEl/i-o o're.u/u i nam /e7ta/u kori/eni na na8in ko/i 4e odrediti 'udu4i o'lik tog dr-eta.F>8igledno /e kako to F-e.i-an/e kori/enaF ima -elikog ut/eca/a na /a%anski susta- ranog odgo/a i o'ra.o-an/a. @aEalost, ta/ se susta- u -i7o/ osno-no/ i sredn/o/ 7koli mi/en/a u susta- ko/i o'ilu/e u8en/em na%amet. 1ngleski se %ou8a-a metodama ko/e 'i staromodnim smatrale.8ak i 7koleko/e nisu"niti 'li.u re.ultatima ko/i se %ostiEu u'r.anim u8en/em ko/e 4emo %otanko o%isati u sl/ede4em %ogla-l/u. Posl/edica toga /e da s%o so'nost go-oren/a stranih /e.ika u *a%anu o%4enito /ako .aosta/e .a onom ko/a se nala.i u @i.o.emsko/ i N-edsko/. He?utim, kritika tih metoda ne 'i nikoga tre'ala u8initi sli/e%im .a %rednosti ko/e %roi.la.e i. F-e.i-an/a kori/enaF i da-an/a %rioriteta o'itel/skim -ri/ednostima i suradn/i.
2C2
Skr5i'i se ,a l&ude) ,a %a&ku Ze%l&u

su'raEn&icu.
*e3 7aradig4 7ioneer* (7redvodnik nove ,aradig4e)
S@a8ela -odil/e 3ineskog centra .a %rodukti-nost ko/a /e %osta-io n/ego- 'i-7i %reds/ednik dr. $as %er Dhih. 3$P /e -ode4i ta/-anski centar ko/i nudi %oslo-ne %rograme i.o'ra.'e ko/i su s%eci/a!i.irani .a automati.aci/u i %ot%unu kontrolu k-alitete. ###.thelearning#e'.net
Revoluci&a u u*en&u
I za
^
Ta&na 5i' u*en&a

2CE i-7i %remi/er Dinga%ura, ministar Aee 3uan Je#, ;ormulirao /e to na o-a/ na8in: FCemel/na ra.lika i.me?u .a%adn/a8kog i isto8noa.i/skog %oiman/a dru7 t-a i -lade /e u tome 7to isto8n/a8ka dru7t-a -/eru/u kako %o/edinac eg.istira u kontekstu -lastite o'itel/iSt.7S )ok .a -ri/eme i.'ora ameri8ki -o?e %uno go-ore o Fo'itel/skim -ri/ednostimaF, mnogi a.i/ski -o?e drEe kako slom o'itel/i -odi .a%adno dru7t-o u %ro%ast. 3ishore Hah'u'ani, ko/i /e stalni ta/nik u singa%urskom Hinistarst-u -an/skih %oslo-a kaEe: F>d 19<0"ih stano-ni7t-o D/edin/enih !meri8kih )rEa-a /e %oraslo .a 91 %osto. 2 istom tom ra.do'l/u nasilni kriminalitet /e %orastao .a :<0 %osto, 'ro/ neleTalno ro?ene d/ece .a 919 %osto, sto%a ra.-oda .a 900 %osto, 'ro/ d/ece ko/a Ei-e u o'itel/ima s /ednim roditel/ em 600 %osto, a sto%a samou'o/sta -a kod tine/dEera .a -i7e od 200 %osto. Istodo'no /e na Cestu 7kolskog %ostignu4a .a'il/eEen %ad od goto-o 80 'odo-a.STS Hah'u'ani drEi kako 'i ,a%ad s dos/eom o-ak-e -rste tre'ao F%restati da-ati lekci/e !.i/iF. *ohn @ais'itt u kn/i.i &#i s-i megatrendovi $*egatrends &sia', ko/a ugla-nom %okri-a %odru8/a i.-an 3ine, kao na/-aEni/e oso'ne -ri/ednosti u !.i/i na' ra/a Fna%oran rad, %o7to-an/e .a u8en/e, samodisci%linu, samo%ou.dan/e i %o7ten/eF, i to u%ra-o tim redosli/edom. >'itel/ska /e .a/ednica dugo temel/ a.i/skog dru7t-a. @ais'itt kaEe: F>'itel/i u !.i/i se i.nad s-ega drugoga 'rinu .a se'e, a nagla7a-a se oso'na odgo-ornost. ,a !.i/ate /e i sama ide/a da 'i se sredi7n/a -lada u%litala u o'itel/ski Ei-ot kulturalno ne.amisli-a i .astra7u/u4a. Ide/a o tome da /e 'riga .a o'itel/ na/-aEni/a ra.logom /e da %ostotak 7tedn/e u goto-o s-im a.i/skim .eml/ama i.nosi 60 i -i7e %osto. !.i/a Ei-i o'itel/ske -ri/ednosti i samodostatnost. !.i/ati -/eru/u kako su tro7ko-i soci/alne drEa-e teEak teret .a kom%etiti-nost, te kako kom%etiti-nost uman/u/e -aEnost o'itel/i i -odi k ra?an/u d/ece i.-an 'raka (u D!) /e 60 %osto d/ece ro?eno i.-an 'raka, dok u Hale.i/i ta/ %ostotak i.nosi 2 %osto), k -isoko/ sto%i ra.-oda, gu'itku samo%u.dan/a i niEem 7kolskom us%/ehu.F @asu%rot tome, kineske o'itel/ske mreEe ko/e danas %redsta-l/a/u %re-lada-a/u4u ekonomsku snagu !.i/e, tako?er do%rinose n/iho-im a.i/skim i o'itel/ skim -ri/ednostima i n/iho-om tradicionalnom nagla7a-an/u -aEnosti u8en/a kao na/-aEni/eg cil/a s-akog d/eteta. 2nutar s-o/e n/egu/u4e kulturalne mreEe, a.i/ ske su .eml/e -e4 %oka.ale kako mogu %reu.eti na/'ol/a s-/etska tehni8ka dostignu4a i una%ri/editi ih, a da %ritom ne mi/en/a/u s-o/e kl/u8ne -ri/ednosti. +ode4i ta/-anski %ro i.-o?a8 ra8unala, Che !cer (rou%, -e4 /e daro-ao = mili/una dolara kao %o8etnu in-estici/u .a us%osta-l/an/e !cer ;ondaci/e ko/a 'i %o%ulari.irala no-e %oslo-ne metode. !cer /e -e4 %okrenuo -lastiti d/e8/i 8aso%is .a ra8unala i elektronske igre i to na kineskom /e.iku. Cako?er nas ne4e i.nenaditi ako satelitski o'ra.o-ni %rogram na mandarinskom /e.iku, ko/i %o-e.u/e
299
! 5udu*nos'i *e o prosperi'e'u neke ,e%l&e odlu*iva'i u*inkovi' ra,vo& snage %o,gova n&enog naroda.
5TAN 5S6S -e@ Too ls 8ot MI 7t!leD =Ja@ta'o.er ni)e mo) stil%
=(>da/a?# T'e A%er Cor*ora(io), Tai9a), .os*odi) 5'i' -e *reds-ed)ik i g"a/)i i>/r,)i direk(or A%era.
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Ta-)a bi( $1e)-a
295 %odru8/a dil/em !.i/e, 'ude igrao -aEni/u ulogu u ra.r/e7a-an/u ra.mirica i.me?u Ca/-ana i kineskog ko%nenog %odru8/a, nego 7to 4e to imati %oliti8ari. ,nako-ito /e da /e /edna od -ode4ih singa%urskih me?unarodnih 7kola %red-odila u narudE'ama .ra8ne is%oruke %r-og i.dan/a Revoluci e u u!en u .a s-akoga 8lana s-og oso'l/a. 2 Pekin7ko/ eks%erimentalno/ 7koli 21. stol/e4a na4i 4ete m/e7a-inu tradicionalnih -ri/ednosti .i interakti-ne tehnologi/e. 2koliko %o?ete u 'ilo ko/i ti%i8ni ra.red, .ate4i 4ete osmogodi7n/ake kako -ode iscr%nu ras%ra-u o -ri/ednostima u %ona7an/u. Co im /e s-akodne-ni F%redmetF. 2 sus/ednom 4e ra.redu de-etogodi7n/aci kro. igru u8iti engleski. @a drugim 4e m/estima druga d/eca raditi na ra8unaIima, %rou8a-ati %o-i/est na ;osiIima u 7kolskome mu.e/u, u8iti klasi8nu gla.'u ili roditel/e i -an/ske %os/etitel/e .a'a-l/ati na %ot%uno nes-/estan i %ri/a tel/ski na8in. Lak i ruko-ode4a struktura te 7kole odraEa-a do'a %rom/ene. @a 8elu 7kole /e %ro;esor ,hang Muci, direktor 2druge redo-itih %ro;esora 3ineK 7kolske .gra de su ;inancirane donaci/om n/ego-og sina %odu.etnika, dok /e .eml/u %oklonila lokalna u%ra-a. D-e se to doga?a u gla-nome gradu na/-e4e komunisti8ke .eml/e na s-i/etu. I dok 7kola teEi %o-e.i-an/u -aEnih metoda u8en/a i %ou8a-an/a, od ko/ih su neke dre-ne %o%ut kineske ci-ili.aci/e, a druge no-e %o%ut 'udu4eg elektronskog pagera, u n/o/ nema %ote7ko4a sa samo%o7to-an/em i samo%ou.dan/em.
296
1.
OD.OVARA0U gE =5TAN0E=
L L L L L L L
Fes' korakak pou(avan&u
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Usk"aQi/a)-e oko"i)e. Bo>i(i/)o ras*o"oDe)-e )as(a/)ika i $?e)ika. Bo(/rQi/a)-e, *r$Da )-e $*ori,(a i $sredo(o?i/a)-e Bos(a/"-a)-e %i"-e/a i is'oda# (o $ (ome ima >a me)eP Vi>$a"i>ira)-e /"as(i(i' %i"-e/a. Tre(ira)-e *ogre,aka kao *o/ra()i' i)+orma%i-a. Beri+emi *"aka(i. Na-*ri-e dobi/a)-e ,ireg $/ida $k"-$?$-$1i i i>"e(e )a (ere). U*oraba s/i' s(i"o/a $?e)-a i s/i' /rs(a i)(e"ige)%i-e. Cr(a)-e, $m)i >em"-o/idi, /i>$a"i>a%i-a. Ak(i/)i i *asi/)i g"a>be)i ko)%er(i. Krea(i/)o mi,"-e)-e. Kri(i?ko mi,"-e)-e ko)%e*($a")o, a)a"i(i?ko, re+"eksi/)o. Krea(i/)o r-e,a/a)-e *rob"ema. Te')ike d$bi)skog *am1e)-a >a (ra-)$ *o'ra)$. Ra>mi,"-a)-e o s/om mi,"-e)-$.
2.
OD.OVARA0UgA BREZENTAC60A
L L L L
6.
RAZM65L6TE O TOME
L L L L L
9.
AKT6V6RA0TE KAKO 465TE 6ZVUKL6 NA BOVR6NU

L Koris(i(e ga i /-eDba-(e. L 6gre, ske?e/i, ras*ra/e, igroka>i, $k"-$?$-$1i s/e s(i"o/e $?e)-a i s/e /rs(e i)(e"ige)%i-e.
:.
BR6M60EN6TE
L Brimi-e)i(e ga i>/a) ,ko"e. L U?i)i(e (o. L Bre(/ori(e $?e)ike $ )as(a/)ike. L Kombi)ira-(e ga s o)im ,(o /e1 >)a(e. BONOV6TE, EVALU6RA0TE 6 BRO5LAV6TE L Z)am da >)am. L 5amoe/a"$a%i-a i e/a"$a%i-a ko-$ /r,e /r,)-a%i i )as(a/)i%i. L Ne*rekid)o *o)a/"-a)-e )a$?e)og.
O/o -e *o*is ko-i -e >a )as(a/)ike i (re)ere ko-i (reba-$ i>radi(i mode" i)(egra(i/)og $br>a)og *rograma $?e)-a i>radi"a 0ea))e((e Vos. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
<.
K. *og"a/"-e# 6s(i)sko $1e)-e# )a br> i >aba/a) )a1i) ====
Novos'ol&e'ni pu'oka,i ,a nas'avnike i 'renere 5udu*nos'i

Pametni nasta-nici i treneri dil/em s-i/eta danas se %ri%rema/u .a i.a.o-e 21. stol/e4a.
>ni to 8ine na /ednosta-an na8in: kom'inira/u4i s%o.na/e o ranom d/etin/st-u, istraEi-an/ima mo.ga, sho# 'i.nisu, reklamiran/u, tele-i.i/i, gla.'i, %lesu, ;ilmu, s%ortu, um/etnosti i elektronskim multimedi/ima. @adas-e, oni u %roces u8en/a -ra4a/u .a'a-u. *edanaestogodi7n/i u8enici 7kole Dimon (uggenheim, ko/a se nala.i u /ednom od na/siroma7ni/ih di/elo-a $hicaga u ameri8ko/ drEa-i Illinois, nau8ili su te8no go-oriti 7%an/olski /e.ik u. %omo4 -i.uali.aci/e, igroka.a s lutkama i %/esama.S 2 /ugoisto8no/ !.i/i laici u ra8uno-odst-u %utem d-odne-ne igre u'r.anog u8en/a u8e na8ela ra8uno-odst-a,T 2 !ustrali/i su se sredn/o7kolci %o/a-ili kao F;rancuskiF glumci na -ideo-r%ci ko/u su sami %roi.-eli i ko/a /e -italni dio u8en/a trogodi7n/eg %rograma stranog /e.ika u samo osam t/edana.S 2 si4u7no/ euro%sko/ drEa-ici Aihten7ta/nu, /edan /e trener osmislio 290 igara .a %ou8a-an/e doslo-ce 'ilo 8ega od .akona o %atentima do geogra;i/e, %o-i/esti i ;i.ike.F 2 !ucklandu na @o-om ,elandu, am'icio.ni su %oline.i/ski ruko-oditel/i t-rtki u samo 90 minuta nau8ili gla-na na8ela marketinga igra/u4i Celi-u pecifl!-u stol etnu mar-etin9-u igru $/reat "eciiic
6entury *ar-eting /ame', s ananasima, 'ananama i igra4om kockom.F
298
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Keli'e li neE'o nau*i'i 5r,o i u*inkovi'o) %ora'e 'o vid&e'i) *u'i i os&e'i'i.
TONV 5TOCK\ELL &ccelerate" Leaming in Theor! an" Eractice D =4*r3ano u0en)e u teori)i i $ra'si%
=">da/a?# EAAECT HE$ro*ea) Ao$)da(io) +or Ed$%a(io), Comm$)i%a(io) a)d Tea%'i)g3, Lie%'(e)s(ei).
#stins'o $1e)-e# )a br> i >aba/a) )a1i)
299
He?u -elikim kom%ani/ama ko/e u%otre'l/a-a/u sli8ne tehnike %ou8a-an/a kako 'i sre.ale -ri/eme i tro7ko-e i.o'ra.'e s-og oso'l/a u %ou8a-an/u s-ega (od n/ema8kog i /a%anskog /e.ika do treniran/a %osade .rako%lo-a i u-/eE'a-an/a tele;onskih sluE'enika) su Intel, I H, !%%le $om%uters i eli !tlantic i" D!), Che urton (rou% i ritish !ir#ays u +eliko/ ritani/i, te Dhell >il i !ir @e# ,ealand. Pritom oni koriste gla.'u, relaksaci/u, -i.uali.aci/u i igre. 2 Dkandina-i/i /e dosad kro. radionice u'r.anog u8en/a i seminare ko/e -odi koautorica o-e kn/ige 1. +os, %ro7lo -i7e od 60.000 nasta-nika, roditel/a, te %oslo-nih trenera i menadEera.F D-e osno-ne 7kole na @o-om ,elandu .a %ou8a-an/e temel/a matematike koriste 7arene slagalice i igre. 2. %omo4 tehnike u'r.anog %laniran/a menadEeri i. ra.li8itih %odru8/a %oslo-an/a u /ednom danu nau8e kako %ri%remiti %ot%uni marketin7ki %lan.F 2 $am'ridge $ollegu u Hassachusettsu nasta-nici st/e8u magisteri/ i. %odru8/a o'ra.o-an/a nakon samo d-a semestra nasta-e i %etot/ednog I/etnog inten.i-nog treninga ko/i ih i.ra-no ukl/u8u/e u integrati-ne tehnike u'r.anog u8en/a. Nto /e na/'ol/e, oni u ra.redima, na nasta-nicima modelima, -ide tehnike ko/e mora/u us-o/iti kako 'i u rekordnom -remenu .aradili s-o/u titulu. 4 @eke od no-ih tehnika %o/a-l/u/u se %od ra.li8itim imenima: sugesto%edi/a, neuroling-isti8ko %rogramiran/e i integrati-no u'r.ano u8en/e. He?utim, s-e na/ 'ol/e tehnike kom'inira/u tri st-ari: .a'a-ne su, 'r.e i is%un/a-a/u4e. Cako?er, na/'ol/e metode ukl/u8u/u i o%u7tan/e, akci/u, stimulaci/u, emoci/e i uEi-an/e. Istaknuti .a%adnoaustrali/ski nasta-nik i -oditel/ seminara (lenn $a%e1li kaEe: F,a'ora-ite sa- stru8ni Eargon. ,a'ora-ite s-a -elika imena. >no 8ime %o8in/emo st-amo o-lada-ati moEe se saEeti u d-i/e ri/e8i: istinsko u8en/e.FT Cony Dtock#ell, 'ritanski %edago7ki %siholog ko/i Ei-i u Aihten7ta/nu, kaEe: F)anas .namo da, ukoliko ne7to Eelimo nau8iti 'r.o i u8inko-ito, to moramo -id/eti, 8uti i os/etiti.F!F 3asni/e 4emo -id/eti kako ci/eli s-i/et moEemo koristiti kao s-o/u u8ionicu, He?utim, /asno /e da 4e se -elik dio o'ra.o-an/a i dal/e kretati oko 7kola, ;akulteta i seminara u t-rtkama. @a temel/u na7ih -lastitih istraEi-an/a dil/em s-i/eta i %rakse i" 7kolama, ;akultetima i u %oslo-an/u, moEemo re4i kako se s-e do're i.o'ra.'eio'ra.o-ni %rogrami temel/e na 7est gla-nih na8ela. +i 4ete, kao oso'a ko/a 4e u8iti u s-im do'ima i ci/eloga Ei-ota, 'rEe i lak7e u8iti ukoliko /e -a7 nasta-nik s/a/no orga ni.irao s-ih tih 7est na8ela, te ako /e on sudioni- " ne predava! " ko/i %ostu%a kao moderator u8en/a us%/e7no orkestrira/u4i te 8initel/e: 1. @a/'ol/e Fstan/eF .a u8en/eK
E,,
Revoluci&a u u(en&u
; !TARDM
S(r8ki 'iogra; i ese/ist ko/i /e o-o na%isao %ri/e goto-o 6.000 godina. ###.thelearning#e'.net
Is'ins$O ucen&e> na Dr, I ,aDavan nacin \&!l

2. >'lik %re.entaci/e ko/i ukl/u8u/e s-a -a7a os/etila i istodo'no /e o%u7ta/u8i, .a'a-an, 7arolik, %oti8u4i i 'r.og tem%aK 6. 3reati-no kriti8ko mi7l/en/e u cil/u %o'ol/7an/a Finternalne o'radeFK 9. F!kti-iran/eF sudionika kako 'i se %ristu%ilo materi/alu i to %utem igara, ske8e-a, igroka.a i mnogo %rigoda .a -/eE'an/eK :. Preno7en/e .nan/a na %rim/enu u st-arnome Ei-otu i %o-e.i-an/e s drugim st-arimaK <. 5edo-ito %ona-l/an/e i e-aluaci/a, a %utem n/ih i %rilika .a sla-l/en/e u8en/a.
.. Na&5ol&e 2s'an&e2 ,a u(en&e

@e 8udi da /e s-ako od s%omenutih na8ela na/ %rikladni/e .a odrasle, /ednako kao 7to /e %rikladno u ranom d/etin/st-u, kada se u8en/e od-i/a 'r.o i lako kro. istraEi-an/e i .a'a-u.
"rkestriranje okoline
HoEete li .amisliti d-o godi7n/e di/ete kako u8i mimo s/ede4i u ra.redu ci/e loga danaT @ara-no da ne moEete. >no u8i rade4i st-ari, isku7a-a/u8i ih, dodiru /uci, n/u7e8i, l/ul/a/u4i, go-ore4i, %ita/u4i i eks%erimentira/u4i. 2.a s-e to di/ete u8i i.-anrednim tem%om. )i/ete /e /ako %odloEno sugesti/i i u%i/a in;ormaci/e i. s-ega 7to se oko n/ega od-i/a i. s-o/e c/eloku%ne okoline. He?utim, kada di/ete /ednom %reraste -rti8, o'ra.o-an/e %re8esto %osta/e dosadno. ,a'a-e nesta/e. 2 mnogim su ra.redima dil/em s-i/eta d/eca %risil/ena s/editi mirno, u ra-nim redo-ima, te slu7ati nasta-nika, a ne istraEi-ati, ras%ra-l/ati, %itati i sud/elo-ati. )o'ri nasta-nici .na/u kako to ni/e na/'ol/i na8in u8en/a. ,ato oni ure?u/u ra. redno okruEen/e ko/e 4e %otaknuti lak7e u8en/e. ,a mirise i 'o/e koriste s-/eEe c-i /e4e. udu4i da /e /ako -/ero/atno kako se -e4ina u8en/a od-i/a %ods-/esno, oni .ido-e %rekri-a/u 7arenim %lakatima, na ko/ima ri/e8ima i slikama istaknuto o.na8a-a/u s-e gla-ne st-ari nasta-ne /edinice ko/a sli/edi. 6 *@a ta/ na8in u8enici us-a/a/u
sadrEa/ nasta-ne /edinice, a da 8ak s-/esno niti ne misle o n/emu. 2 cil/u us%osta-l/an/a do'rog ras%oloEen/a s-e -i7e nasta-nika %rilikom ulaska u8enika u ra.red %u7ta gla.'u. )a 'i st-orili o.ra8/e goto-o nalik neko/ .a'a -i, mnogi od n/ih u%otre'l/a-a/u 'al one i mo'ile ko/i se l/ul/a/u sa stro%o-a. Hary *ane (ill, i. Harylanda u D!), ko/a /e nekada 'ila .aduEena .a o'ra.o-an/e oso'l/a u eli !tlanticu, kaEe: F2ku%na atmos;era ne smi/e 'iti %ri/ete4a i tre'a 'iti srda8naF.S! @/e.ine su tehnike na/ednom seminaru u'r.anog u8e"
602
5e-oluci/a u u8en/u
$ada sa% /o>a?e ka%iona *o$?a/ao novi% 'e8nika%a sigurne vo6n&e) do*ekivao sa% i8 gla,5o% Doll+ Bar(o) i 'o i% se &ako svid&elo. Gla,5a i% &e od%a8 *or$?""a da su dobrodo,"",
"DAR ES S"DAID osniva( Ins'i'u'a .NDM
DLearning i~ a 8e 9imension (28en/e u n~-o/ dim.en.i/.i). 3omentar i. autoro-og inter-/ua, Dan Mranclso, $ali;ornia.
Istinsko u8en/e: na 'r. i .a'a-an na8in
303
n/a skratile -ri/eme os%oso'l/a-an/a .a 92 %osto, a na drugom .a := %osto. @o, %r-a st-ar ko/u su te tehnike u8inile /e 'ila %rom/ena o.ra8/a. D n/om se slaEe i -rhunski 7-edski nasta-nik, %oko/ni $hrister (udmundsson: F>d trenutka ulaska u8enika u ra.red o.ra8/e mora 'iti %ot%uno srda4no.tS5Po, ko/ni $harles Dchmid, i. Dan Mrancisca u 3ali;orni/i, ko/i /e s-/etski %ionir no-ih metoda %ou8a-an/a, otkrio /e kako /e gla.'a .a us%osta-l/an/e ras%oloEen/a /edan od kl/u8nih 8initel/a .a %osti.an/e 'r.ine u8en/a ko/a /e na/man/e %et %uta -e4a nego rani/e. FCo /e %rim/en/i-o s-ugd/e, od %red7kolskih ustano-a do %os lo-nih seminara ko/i %ou8a-a/u kom%/utersku tehnologi/u.tSP *edan od u 1uro%i -ode4ih %ou8a-atel/a no-oga stila, kako u 7kolo-an/u tako i u %oslo-an/u, Dtock#ell i. Aihten7ta/na, drEi kako se ne moEe do-ol/no istaknuti -aEnost do'ro di.a/niranih, 7arenih %lakata. F(ra;o;oli/e, 6: mm sla/do-i i -eliki %a%iri .a %isan/e t.-. S;li%chartsS, su u reduF kaEe on, Fali %lakati su daleko 'ol/i. 6 s-i oni mora/u 'iti %osta-l/eni na .ido-ima %ri/e %o8etka 'ilo kak-og sata %ou8a-an/a, >ni %redsta-l/a/u %eri;erne %odraEa/e. @/iho-a stalna na.o8nost ure.u/e n/iho- sadrEa/ u na7e %am4en/e, 8ak i kada nismo s-/esni n/iho-e %risutnosti.F >n tako?er kaEe kako /e -aEna %siholo7ka -aEnost 'o/a. F$r-ena /e 'o/a u%o.oren/a, %la-a /e hlada 'o/a, Euta se drEi 'o/om inteligenci/e, .elena i sme?a ima/u umiru/u4i u8inak, te su to%le i %ri/atel/ske. @ikada nemo/te .a'ora-iti da u8inko-iti %lakati osta-l/a/u snaEan do/am na dugoro8no %am4en/e. Premda ih nikada nismo s-/esno u8ili, oni st-ara/u slike %am4en/a ko/e /e mogu4e do.-ati kada /e to %otre'no.F 19 @a seminare ko/e drEi u D!) Dtock#ell 8ak donosi s-o/e %ose'no o'liko-ane stolce ko/i su idealni .a o%u7teno u8en/e. Dli/ede tako?er neke od %ouka ko/e s-e o'ra.o-ne instituci/e mogu nau8iti od na/us%/e7ni/ih %oslo-nih grana: > Aanac trgo-ina od/e4om %od na.i-om @ordstrom, ko/i ima s/edi7te u Deattleu, na desetinama se seminara .a ruko-oditel/e isti8e kao %rim/er %ro;ita'ilne usluEne d/elatnosti. Ca t-rtka u ka'inama .a %res-la8en/e s-o/ih ku%aca u-i/ek ima s-/eEe c-i/e4e. > Pri/e nego 7to .a%o8nu %re.entaci/u sigurnosnih m/era, s-aka me?unarodna .rako%lo-na t-rtka %utnike do8eku/e s 'lagom, umiru/u4om gla.'om. > Pos/etite li u turisti8kom %aket"aranEmanu Ga-a/e, gla-no turisti8ko odredi7te sredn/eg Paci;ika, u'r.o 4ete se na4i u %ra.ni8kom ras%oloEen/u /er su -as do8ekali s -i/encem oto8noga c-i/e4a. > Pos/etite li )isneyland ili )isney#orld, odmah 4ete 'iti .a%an/eni 8isto4om i s-euku%nim o.ra8/em.
01[
@udu*i da mo>ak
ne %o6e o5ra*a'i pa6n&u na sve ... ne,ani%l&ive) dosadne ili e%ocionalno nepo'ica&ne lekci&e &ednos'avno ne*e 5i'i ,apa%*ene.
A!NA E lSON
Revoluci&a u u(en&u
$hat Does The Brain

'T"a)ak ob-a/"-e) $ ?aso*is$ 1olistic %ducation RevieS, -ese) 7KK7. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
1ave To "o $ith LearningB* (<akve ve#e i4a 4o#ak s u=enje4B)
IS'inS$O ucenJe> na %, I Fi/lUi/lVi/l%I lIi/%l.i%l%
D/etite se o-ih %rim/era kada sl/ede4eg %uta %os/etite so'u .a seminare u 7koli ili neko/ t-rda. >ni i dal/e ustra/u u kori7ten/u neudo'nih dr-enih stolaca s ranim naslonom i o.ra8/em ko/e /e hladno, 'eEi-otno i 8esto 'e.'o/no.
Us*os(a/"(e odgovara&u*e raspolo6en&e i prido5i&'e pa6n&u u(enika $ s-o/o/ i.-rsno/ kn/i.i (a na!in onoga -o i u!i $The 4eamers' Jay', kanadske nasta-nice !nne Morester i Hargaret 5einhard %i7e o Fkreiran/u o.ra8/a odu7e-l/en/aF u s-ako/ 7kolsko/ u8ionici.
>ne na-ode kako su .a %osti.an/e tak-og o.ra8/a %ri/eko %otre'ni ra.nolikost, i.nena?en/e, ma7ta i i.a.o-. FPoga?an/e i.nena?en/a, ta/no-ita %uto-an/a, i.leti na teren, s%ontani %ro/ekti (dani starina, i."
loE'e ku4nih l/u'imaca, istraEi-an/a ko/a su inicirala d/eca) o'oga4u/u 8itan/e, %isan/e i ras%ra-u. >no 7to d/eca 8ita/u %oti8e st-aran/e igroka.a i lutkarskih %redsta-a, a 7to -i7e u n/ima d/eca sud/elu/u to su
one s-e 'ol/e.F F2 -a7em 4e ra.redu ri/etko 'iti %ot%una ti7ina. He?uso'na interakci/a i ra. m/ena -italne su sasta-nice o.ra8/a odu7e-l/en/a. >tkrica, no-o nau8eno gradi -o i sama radost %ostignu4a .ahti/e-a/u i.raEa-an/e.F !ko i -as %rilikom dolaska na do'ro is%laniran seminar ili nasta-ni sat %re%la-i Fo.ra8/e odu7e-l/en/aF, to /e %r-i korak u us%osta-l/an/u ras%oloEen/a ko/e %oti8e u8inko-iti/e u8en/e.`
Na&va6ni&a &e rana ak'ivnos'
Dl/ede4i /e korak akti-nost: u%ra-o ono 7to u8enike ili sudionike seminara %oti8emo da !ine. Nareno okruEen/e, %lakati i mo'ili su -e4 %o8eli %oticati one ko/i %reteEito u8e vi#ua3nim putem. (la.'a /e %otakla one ko/i u8e ugla-nom putem sluha. 5ana akti-nost u8init 4e one ko/i u8e -inesteti!-im putem da se odmah 0:/e4a/u ugodno. Hi/e7an/e tri/u stilo-a u8en/a osigurat 4e, tako?er, da se akti-ira/u s-e tri ra.ine mo.ga: na7 misle>i mo.ak, na7 os e>a ni mo.ak i na7 d elatni mo.ak. He?utim, %osto/i /o7 do'rih ra.loga .'og ko/ih sudionike tre'a 'r.o akti-irati:
""ri e po!et-a sva-og seminara i"i treninga, -oautorica Cos na man e edan sat provede i#la:u>i potica ne materi ale, pre-riva u>i #idove 9arenim pla-atima i prov erava u>i rad sve sudio=vi#uelne opreme, u-3 u!u u>i i $) aparat -o i 4e svirati gla#bu dobrodo9lice #a slu9atel e. Koautor .ryden sudioni-e svo ih inovativnih seminara poti!e da pri e sud elovan a u n ima doru!-u u obro- #a ra#gi= bavan e mo#ga: banane, -ivi e, naran!e i drugo sv e:e vo>e. "otom, na po!et-u seminara, a na-on v e:bi #agri avan a u# gla#bu, on onima -o i su #aboravili doru!-ovati podi eli banane -ao "hranu #a mo#a-".
306
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
&udska (om bo"a

NaQi(e )ekoga (ko -e $1i)io s"-ede1e i )-ego/o ime )a*i,"(e $ k/adra( Ki)es(e("1k" -e (i* $ $oo)-$ Bos-ed$-e dio Ve"ikoga >ida Bre)o1io -e $ >ra1)o- "$%i A$di(i/)i -e (i* $ $?e)"$ Vo"i g"a>b$ 4io -e )a (eC'#a-$ Da"ea Camegi-a 6>/rs(a) -e sred)-o5ko"ski )as(a/)ik 6gra L-$dske (ombo"e i)a?i%a -e igre ko-$ s$ >a =2robi-a)-e .. "eda= )a -ed)om semi)ar$ godi,)-e ko)+ere)%i-e 6)(er.)a%".2)a")e a"i-a)se >a $?e)-e $*o(ri-ebi"i LibIa) Labiosa!Casso)e 6 B'i"i* Casso)e. O/$ (e')ik$ redo/i(o $*o(reb"-a/a i 0ea))e((e Vos, *rim-eri%e )a sa(o/ima dr$s(/e)i' >)a)os(i. Brim-eri%e, s/aki s($de)( dobi-e ko*i-$ *i(a)-a o )eko- (emi *o*$( Ki)e i"i 0a*a)a, (e )a *2?e(2$ sa(a (r.2ba kr$Di(i *o $?io)i%i kako bi dobio odgo/ore )a (a *i(a)-a od s/o-i' ko"ega. O)a o/$ igr$ koris(i i kako bi is(ak"a /aD)os( $s*os(a/"-a)-a *o/-ere)-a i sk"ad)i' od)osa kao (eme"-a >a $?e)-e i *o$?a/a)-e. 6s(i)sko $1e)-e# )a br> i >aba/a) )a?i) Ae)ome)a")o k$'a 4io -e $ 4$garsko5$d-e"o/ao -e )a smi-e,)om *os"o/)om r$1k$ Dobro *-e/a "r)a ?ama% >a /es"a)-e 5/ira 'armo)ik$ Na s/o-im radio)i%ama koris(i gra+ik$ Vi>$a")i -e (i* $ $oo)-$
307
C e:be tipa plesa u# dte#, poti!u pove!sn doto- -isi-a u mo#a-, a mo.ak -e4inom radi na kisik i gluko.u. .ruge v e:be u# gla#bu poput ednostavnog :ongBiran a i po-reta tipa li eva noga=desna ruka i desna noga=li eva ruka mogu, kao 7to 4emo detal/ni/e %rika.ati u Il. %ogla-l/u, trenuta!no pota-nuti -omuni-aci u i#me?u "desnog" i "li evog" mo#ga.
@eke druge -/eE'e mogu o%ustiti u8enike mentalno i t/elesno i %omo4i im da se relaksira/u. Hnoge tak-e -/eE'e u s-o/o/ kn/i.i "umpan e ione " Fgre i v e:be #a ra#gibavan e i iste#an e va9ega uma
$"umping Fons Kames and %;cerci#es to 53e; )our *ind', o%isu/e kanadski %siholog i astronom Com Bu/ec. (e-e a-tivnosti mogu "ra#biti ledF i sudionicima pomo>i da upo#na u edni druge, te da uvide talente -o e sudionici ima u -a-o u, ta-o i i#van, tog speeiii!nog o-ru:en a.
Creneri u %ou8a-an/u i. Hinnea%olisa, Ai'iyan Aa'iosa"$assone i Phili% $as sone 8esto s-o/e me?unarodne seminare .a%o8in/u igrom FA/udske tom'oleF (-id/eti su%rotnu stranicu). Dudionici ti/ekom d-i/e minute tre'a/u u%o.nati 7to -i7e drugih l/udi. @eke a-tivnosti vas mogu dovesti u dobro raspolo:en e. !ustrali/anac $a%elli 8esto od s-o/ih sudionika traEi da: > D/ede u %aro-ima s nekim koga nikada rani/e nisu sreli i 9: sekundi %ro-edu na'ra/a/u4i na/.animl/i-i/e as%ekte s-o/e %ro7losti. @a ta/ na8in s-aka oso'a .a%o8in/e sat ;okusira/u4i se na %ro/ekte u ko/ima /e 'ila oso'no us%/e7na i time %otkre%l/u/e s-o/e samo%o7to-an/e. > Hasira/u /edan drugome mi7i4e -rata i ramena kako 'i %otakli o%u7tan/e. > D-i %/e-a/u %ose'no skladanu %/esmu &ttitude sang $" esmu o stavu' F+eliko ! u mome Ei-otu (%ola.nici i.go-ara/u s-ako slo-o ri/e8i !"C"C"I"C"2")"1 diEu8i ruke u ritmu gla.'e).S:F @ara-no, u%otri/e'l/ene tehnike o-i sit ê o tome sud/elu/ete li na redo-nom 7kolskom satu, -odite li seminar o neko/ s%eci;icno/ temi ili .a%o8in/ete neki me?unarodni sim%o.i/,
1ric *ensen, autor kn/ige 0uperpou!avan e $0uperTeaching' i suosni-a8 Du%er$am%a, u-/eren /e kako d-a kl/u8na elementa ut/e8u na u8en/e: to su stan e i strategi a. Cre4i /e element, o8igledno, sadrta . FDtan/eF st-ara odgo-ara/u4e ras%oloEen/e .a u8en/e. FDtrategi/aF se odnosi na stil ili metodu %re.entaci/e. FDadrEa/F /e tema. 2 s-ako/ do'ro/ nasta-no/ /edinici %osto/e s-a ta tri elementa .
. *e?utim, mnogi tradicionalni 9-ols-i sustavi #anemaru u "stan e". Fpa-, ono /e na va:ni e od tri u elemenata. "ri e no lto mote do>i do istins-og u!en a, mo"
3 O
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Je li %ogu*e nau*i'i ..P11 s'rani8 =ri&e*i dnevno:

Na-)eobi?)i-e (/rd)-e o $br>a)om $?e)-$ s(ra)i' -e>ika do"a>e od dr. .eorgi-a Lo>a)o/a. O) i>/-e,(a/aW kako s$ b$garski $?e)i%i >ak"-$?i"i da im -e "ak,e >a*am(i(i od 7. do 7.N O/d-e s$ re>$"(a(i dobi/e)i )a (eme"-$ OKE (re)i)ga i> =s$ges(o*edi-e=# 4ro- ri-e1i i>)ese)i' )a )as(a/)om sa($ 4ro- $1e)ika )a )as(a/)om sa($. Z ri-e1i >a*am1e)i' *o )as(a/)om sa($
Do 7
)o/i' ri-e?i d)e/)o, )ego )-i' J
!N
N 7!F
F 7!E
3NF 398 93 :6 28
!7N
KN.3Z 9<.8R K3.7Z 90.9R
9<.1R
WRe>$"(a(i dr. Lo>a)o/a s$ $ *o(*$)os(i )a/ede)i $ )-ego/o- k)-i>i 7uggestolog! an" 1utlines of 7uggesto$e"! =7ugestologi)a i osnove sugesto$e"i)e%, ?i-i -e i>da/a? .ordo) a)d 4rea%', Ne9 Vork H7KGO3. Oba a$(ora o/e k)-ige )a>o?i"a s$ *"e)ar)om *reda/a)-$ dr. Lo>a)o/a Dr$,(/$ >a $br>a)o $?e)-e i *o$?a/a)-e $ 5ea(("e$, \as'i)g(o), 7KK7. godi)e. MeQ$(im, *o(reb)o -e i>/i-es(i(i kako $ )i(i -ed)om )a,em is(raDi/a)-$ )ismo )ai,"i )a re>$"(a(e i>/a) 4$garske ko-i bi bi"i makar i b"i>$ o)i ma ko-i s$ gore )a/ede)i. Dr. C'ar"es 5e' mid i> 5a) Ara)%is%a -e i>/i-es(io kako s$ $?e)i%i, ko-ima -e d)e/)o bi"o i>"oDe)o 900 s(ra)i' ri-e?i, (i-ekom (ri da)a bi"i s*osob)i koris(i(i i' $ ra>go/or$ H/idi s(ra)i%$ 3N33. 6 2o -e /e1 do/o"-)o i>/a)red)o *os(ig)$1e.
6s(i)sko $%e)-e# )a Dr> 6 >aDa/a) )a%i)
ra u biti otvorena edna "vrata". Ta su "vrata" emocionalne naravi, ona su F-ratsr prema u!en u", dio stan a potpune spremnosti .a u!en e.
Odgo/ara-$1a /a")a d$Di)a moDda)i' /a"o/a

*edan od gla-nih koraka .a %osti.an/e tak-og stan/a /e do-o?en/e s-ih sudionika na Fodgo-ara/ucu -alnu duEinu. "ritom dola#i do v ero atno na ironi!ni e -ontradi-ci e: da bi br:e u!ili mo#amoramo usporiti. *edna od F-alnih duEinaF na7ega mo.ga /e na/d/elot-omi/a .a du'oki san. )ruga /e d/elot-omi/a .a nadah nu4e. Cre4a, ona ko/e smo na/-i7e s-/esni, %ot%una /e 'udnost s-akodne-nog Ei-l/en/a. He?utim, danas mnoga istraEi-an/a otkri-a/u kako /e 8et-rta -alna duEina mo.ga na/d/elot-omi/a F;rek-enci/aF .a lako i u8inko-ito u8en/e: ona ko/u neki na.i-a/u al;a" stan/em.!F
U/edi(e g"a>b$
@ekoliko desetaka istraEi-a8kih %ro/ekata %oka.alo /e kako /e gla.'a -rlo u8inko-ito sredst-o .a %osti.an/e te al;a ;rek-enci/e.
7G
3ratko %ri/e s-o/e smrti kali;omi/ski ino-ator u %odru8/u u'r.anog u8en/a $harles Dchmid nam /e rekao: F2%ora'a gla.'e .a u8en/e s-akako ni/e no-ost. !'ecedu smo nau8ili na gla.'eni na8in ! $) 1M( GI*3 AH@>P. He?utim, u .adn/ih 2: godina na7e gla.'e no .nan/e /e straho-ito %ro7ireno. >tkrili smo kako /e u oso'itom stan/u o%u7tenosti, ko/e se moEe i.a.-ati gla.'om, na7 mo.ak na/ot-oreni/i i %ri/eml/i-i/i .a nadola.e4e in;ormaci/e. Co ni/e ona -rsta relaksaci/e ko/a nas s%rema .a s%a-an/e. Co /e stan/e opu9tene budnosti ili kako mi to %onekad na.i-ano opu9tene sv esnosti."'Y +elik dio na7eg sada7n/eg .nan/a u o-om %odru8/u nadogra?en /e na %ionirska istraEi-an/a ko/e /e 19:0"ih .a%o8eo 'ugarski %sihi/atar i %edagog (eorgi Ao.ano-. Ao.ano- /e Eeli o ut-rditi .a7to neki l/udi ima/u su%er"%arn8en/e.
(a-on ni#a godina istra:ivan a, #a-l u!io e -a-o svat-o od nas ima "optimalno stan e .a u!en e". /no se avl a, -ale on, "-ada su puls, ritam disan a i mo:dani valovi sinhroni#irani, a ti elo opu9teno, no -ada /e um usredotocen i spreman .a pri em novih informaci a. "3D
2 %retakan/u tih istraEi-an/a u %raksu, Ao.ano- /e %ostigao neke .adi-l/u/u4e re.ultate, oso'ito u u8en/u stranih /e.ika. 5anih 19<0"ih godina /e tada na/-e 4a s-/etska 7kola stranih /e.ika erlit., s-o/im %ola.nicima o'e4a-ala kako 4e, nakon nekoliko da)a u-/eE'a-~~/;1 ..O ~~iti 200 ri/e8i dne-no. He?utim, Ao.ano-l/e-i istraEi-a8ki i.-/e7ta/u %oka.i-ali su kako 'ugarski u8enici u8e 1.200 ri/e8i dne-no i %amte i.nimnih 9<.1 %osto n/ih.No
37
Gla,5a s%an&u&e s'res) olakEava '&esko5u) pove*ava energi&u i po5ol&Eava dos&e*an&e. Gla,5a *ini l&ude pa%e'ni&i%a.
0EANNETTE /as The -usic Revolution D =KJa3*ena revoluci)a%
'6>da/a?# T'e Lear)i)g \eb L(d., A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d.
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
6s(i)sko $?e)-e# )a br> i >aba/a) )a?i)

377
Hnogi su drugi nadogra?i-ali na re.ultate n/ego-ih istraEi-an/a. Prema Dchmidu: F)anas .namo kako -e4ina l/udi to idealno stan/e u8en/a moEe %osti4i ra.m/erno lako i 'r.o. *edan od %r-ih %ute-a %rema tom stan/u /e du'oko disan/e. )rugi %ut /e gla.'a " s%eci;i8na gla.'a s odre?enim ritmom ko/i %omaEe na7em us%ora-an/u. Ca/ ritam i.nosi negd/e i.me?u :0 i =0 otkuca/a na minutu.F >'i8no se .a %osti.an/e toga stan/a koristi gla.'a 'aroknih ma/stora i. 1=. i s %o8etka 18. sto1/e4a: Cali/ana !rcangela $oreIli/a, !ntonia +i-aldi/a, Mrancu.a Mrancoisa $ou%ertina i @i/emaca *ohanna De'astiana acha i (eorgea Mriedericha Gandela.
4o#anov e utvrdio -a-o baro-na gla#ba us-la?u e ti elo i mo#a-. "reci#ni e, ona otvara emociona3na vrata -a super pamGen u: -: limbi!-om sustavu mo#ga. Ta sustav ne samo da obra?u e emoci e, veG e i spona i#me?u sv esnog i nesv esnoga $ma.
>-u su 8in/enicu s/a/no i.ra.ili Cerry Byler Be'' i )ouglas Be'' u s-o/o/ kn/i.i ,br#ano u!en e u. pomo> gla#be: "titu!ni- #a nastavni-e $&ccelerated 4eaming Jith *usic: & Trainer's *anual': F(la.'a /e me?ustan/e ko/e %redsta-l/a autocestu ka susta-u %am8en/aFTS +i-aldi/e-a Hetiri godi9n a doba su /edno od na/'ol/ih di/ela 'arokne gla.'e s ko/im se moEe .a%o8eti %uto-an/e tom autocestom. 2. n/u s lako4om iskl/u8u/e mo s-e druge misli i -i.uali.iramo godi7n/a do'a. Gandelo-a Co?ena gla#ba tako?er du'inski umiru/e. @asta-nicima ko/i su u-/eE'ani u no-im tehnikama u8en/a, .a olak7a-an/e na%etosti omil/eno /e d/elo *ohanna Pachel'ela Kanon u.. Hnogi od tih nasta-nika .a .a%o8in/an/e s-akog nasta-nog sata tako?er koriste %ose'no %ri%reml/ene audio"ka.ete. Ce ka.ete sadrEe ri/e8i"slike ko/e su uskla?ene s gla.'om i %o ti8u o%u7tan/e, !ko ste -/e7ti u gla.'i, te ka.ete moEete i.radili sami ili ih moEete ku%iti. @/iho-a na/-aEni/a u%ora'na -ri/ednost u o'ra.o-an/u /e da u8enike mogu do-esti u stan/e o%u7tenosti i %ri/eml/i-osti 8ime 4e se usredoto8iti na u8en/e. .
5r$,i(e *re*reke k $1e)-$

Ao.ano- drEi kako %osto/e tri gla-ne %re%reke k u8en/u: -riti!-o=logi!-a %re%reka (FNkola ni/e laka, %a kako onda u8en/e moEe 'iti .a'a-no i lakoTF), intuitivno=emotivna %re%reka (F*a sam glu% i ne4u to mo4i u8initi.F) i -riti!-o=mora3na %re%reka (F28en/e /e teEak %osao " na/'ol/e da se %rikri/em i -idim 7to 4e se doga?atiF.). Dh-atite li ko/u od o-ih %re%reka ima neki -a7 u8enik, us%osta-it 4ete 'ol/i odnos s n/im. 2?ete li u n/ego- s-i/et, 'r.o i lako 4ete slomiti n/ego- ot%or.
Bo(ak)i(e *os(a/"-a)-e osob)i' %i"-e/a i is'oda $?e)-a

Potaknite u8enike da odrede s-o/e cil/e-e i %lanira/u -lastitu 'udu4nost. !ko .na/u kuda idu, onda 4e im i %ut 'iti odre?en. @a7e /e iskust-o da 4e -e4ina l/u"
37N
)IS$ORA$
$IB:
ReVO"UCi0a U $%e)-U
1.
2. 6. 9.
MO0 VLA5T6T6 BLAN A6(T6VNO5T6
BROV0ERA OKOL6NE# Kak/im sreds(/ima ras*o"aDemP (o -e $ (ome me)i >a)im"-i/oP (o -e $ (ome >a)im"-i/o >a mo- s/i-e(P O4VEZ6VAN0E# 0esam "i s*rem)a $"oD"(" s/e *o(reb)e )a*ore >a *os(i>a)-e s/oga %i"-aP AKC60A# Br/i korak# 5"-ede1i korak# Bra1e)-e koraka#
:. <. =. 8.
OTEK6VANE BREBREKE# NADZOR# Kako se )ad>iremP Kako )a*red$-emP Tko mi moDe bi(i me)(oromP BODRKA# Kak/$ *odr,k$ (rebamP REZ6M6RAN0E# Trebam "i kako bi *os(ig"a s/o- %i"- )e,(o *ri"agodi(iP
9.
5AMOBROC0ENA# U ko-o- sam m-eri *os(ig"a s/o- %i"-P

0ed)os(a/a) *o*is ko-i 0ea))e((e Vos koris(i kako bi $?e)i%ima *omog"a *ri"ikom odreQi/a)-a i $sredo(o?i/a)-a )a s/o-e %i"-e/e. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
65(i)5KO $%e)-e# )a Dr> 6 L("U67V"777 66"7/"""
di nadma7iti oso'ne cil/e-e ko/e su si sami %osta-ili to /e -/ero/atno na/8-r78e na8elo u ruko-o?en/u. 2 ra.rednom okruEen/u, mi o'o/e %oti8emo igru FDtanica NCH,Fili Nto /e u tome meni .animl/i-oT (FDtation BIIMHS~, BhatSs In It Mor HeT) kako 'i se us redoto8iIi na ono 7to /e u sadrEa/u u8en/a na/.animl/i-i/e .a s-akog %o/edinca. Pritom se ne misli na se'i8nu korist, -e4 igrom %oku7a-amo sudionike %rido'iti da, rade4i u %aro-ima %rim/erice, kaEu /edan drugome i nasta-nicima 7to oni s%eci;i8no o8eku/u da 4e do'iti od nasta-noga sata, dana ili godine. @a8in na ko/i se %redsta-l/a %osta-l/an/e cil/e-a -rlo /e 'itan, oso'ito u 7kolama. Hnogi se ri.i8ni u8enici -rlo ra.l/ute na tradicionalni u-od ti%a F)anas 4ete nau8iti sl/ede4eF. )o'ar 4e nasta-nik um/esto toga %o.-ati u8enike da odmah na %o8etku sami %osta-e s-o/e cil/e-e, kao i re.ultate ko/e o8eku/u od nasta-noga sata. 28enici 8esto dola.e na sat sa Fskri-enim nam/eramaF i nisu u-i/ek s%remni %rih-atiti nam/ere nasta-nika. Dt-ar /e u tome da se us%osta-i tak-o %artnerst-o u u8en/u u ko/em 4e nasta-nik %ri%remiti F7-edski stolF s mogu4im Fd/eli4irna nasta-nog %rogramaF na meni/u, dok 4e u8enici imati gla-nu ri/e8 u onome 7to oni Eele s tog stola.
Bok$,a-(e /i>$a"i>ira(i s/o- %i"+i.uali.aci/a/e mo4no sredst-o u8en/a. @ed/elot-oran nasta-nik 8esto 4e re4i: F@e .a'ora-ite u8iti /er 'iste mogli lo7e %ro4i na sl/ede4em testu.F i tako u8e nicima dati negati-no
%otkri/e%l/en/e. 1ric 0 ensen %redlaEe d-a 'ol/a na8ina. *edan /e da se u8enike %otakne da /asno -i.uaIi.ira/u kako 4e u 'udu4nosti u%otri/e'iti s-o/e no-o .nan/e. )rugi /e usaditi im %o.iti-no ra.mi7l/an/e ko/e 4e u8enike %otaknuti da u s-o/im udE'enicima %otraEe s%eci;i8ne odgo-ore ko/i 'i im u 'udu4nosti mogli koristiti. @e moEemo do-ol/no naglasiti -aEnost s%omenutoga, /er mnogi nasta-nici ne sh-a4a/u koliko negati-na sugesti/a moEe 'iti 7tetna.
N. K"-$?)i e"eme)(i dobre *re>e)(a%i-e Ervi su elementi $o3itivnost i $ove3ivan)e

D-e do're %re.entaci/e mora/u 'iti usredoto8ene na one ko/i u8e i %o-e.ane s n/iho-im -lastitim cil/e-ima i %osto/e4im .nan/ima. FNto -i7e %o-e.u/ete, -i7e u8ite.F Da-r7ena meta;ora .a %o-e.i-an/e s %o.iti-nim .ami7l/an/em /e c-i/et: SNto /e -a7em c-i/etu %otre'no da 'i rastaoTSF
37F Re/o"$%i-a $ $1e)-$
@O@@I De;ORTER 6uantu4 Learning* (<vantno u=enje)

'6>da/a?# De"" B$b"is'i)g, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3,
6s(i)sko $1e)-e# )a br> i >aba/a) )a1i)

37J
)ruga tehnika ko/a /am8i angaEiranost u8enika od samog %o8etka sasto/i se u tome da u8enici i nasta-nik 'aca/u meku, 7arenu lo%tu %rema drago-ol/cima ko/i 4e re4i 'itnu st-ar ko/u -e4 .na/u o temi nasta-noga sata, te nacrtati 2mne karte ko/e se odnose na iste st-ari. 2 tome 4e im %omo4i una%ri/ed %ri%reml/ene karte ko/e na'ra/a/u gla-ne Fgrane u8en/aF. Dli/ed /e .ami7l/en tako da one ko/i u8e o s-im mogu4im temama %otakne da u8en/e .a%o8nu identi;iciran/em onoga 7to Eele .nati, a %otom nasta-e od onoga 7to -e4 .na/u, a to /e ugla-nom .adi-l/u/u4a koli8ina .nan/a. $/eloku%na %re.entaci/a tako?er mora 'iti %o.iti-na. Hoderator nikada ne 'i tre'ao ni na ko/i na8in dati naslutiti da 4e nasta-ni sat 'iti ne7to drugo osim %uke .a'a-e. @e smi/e 'iti onoga Fsada /e stanka goto-a, %a se moEemo -ratiti o.'il/nom %osluF. Ao.ano- /e ta/ %roces 'r.og u8en/a na.i-ao Fsugesto%edi/aF (suggesto%edia), 7to dola.i od Fsugestologi/eF(suggestology). He?utim, to /e nes%retan %ri/e-od na engleski /e.ik. Dtock#elI kaEe: FIme /e .aista neo'i8no, ali ako na glagol Fto suggestF (sugerirati) sh-atite u smislu F%redloEitiSS ili F%re%oru8itiF, tada /e /asni/e ra.um/eti n/ego- i.-or.F22 3ao 7to smo -e4 u %rethodnom %ogla-l/u to s%omenuli, mo4 sugesti/e od na/-e4e /e -aEnosti u u8en/u: s-i mi 'ol/e u8imo kada mislimo da ne7to moEemo, a ne us%i/e-amo ako o8eku/emo da 4emo doEi-/eti neus%/eh. D-aka /e odrasla oso'a -id/ela kako d/e8/e s%oso'nosti u8en/a c-atu u o.ra8/u ko/e /e %rikladno i %o.iti-no. )o'ri moderatori ko/i rade lo.ano-l/e-skim stilom %oku7a-a/u us%osta-iti /ednako %o.iti-no i .a'a-no o.ra8/e u ra.redu. >ni " %o%ut do'rih stru8n/aka .a reklame " isti8u kako /e %ro/ekt na ko/em se radi /ednosta-an. @asta-nik /a%an skog /e.ika moEe %ritom u%otri/e'iti FItchy kneeK sun, she ge rock!F, -/eE'u ko/u smo %rika.ali na stranici 69. Poslo-ni seminari mogu .a%o8eti s %ri8om 5aya 3raka, %edesetd-ogodi7n/eg %roda-a8a stro/e-a .a ;ra%e, ko/i /e 19:2. godine %o %r-i %uta %os/etio /edan ka li;orni/ski restoran s ham'urgerima i -idio .a8etak /edne ide/e ko/a /e .a-r7i!a kao Hc)onaldSs. Co /e %rim/er ko/i 4e %oka.ati kako -eliki %ro/ekti mogu i.rasti i. -rlo skromnih %o8etaka. Ao.ano- nagla7a-a -aEne s%one i.me?u s-/esnih i %ods-/esnih %re.entaci/a. >n -/eru/e kako s-atko od nas ima ogromne re.er-e umne mo4i ko/e samo 8eka/u da ih se na8ne. >n /e u-/eren kako /e daleko na/-aEni/i dio u8en/a ona/ %ods-/esni, te da do'ri nasta-nici, time 7to s-o/e %re.entaci/e 8ine logi8nima, eti8nima, ugodnima i o%u7tenima, uklan/a/u s%omenute %re%reke k u8en/u. >tuda -aEnost %lakata i F%eri;ernih %odraEa/aF kao di/ela s-euku%ne %re.entaci/e.
37E
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
"sk$,a"(e ova& 'es' s ba"o)"r)a kako 5is'e svo&e sposo5nos'i usporedili s 'u<i%a
Kako bi bi"o ko-o- gr$*i demo)s(rira"i )-i'o/e *o-edi)a?)e *red)os(i $ $?e)-$ i rad$, da-(e s/akom ?"a)$ gr$*e *o ?e(iri ba"o) a ra>"i?i(e bo-e. Bo(om )eka s/a(ko od )-i' i> do)-i' k/adra(a odabere osam s/o-i' g"a/)i' *red)os(i i"i -aki' s(ra)a. Krea(i/)os( H%r/e)o3 hiroki' *og"eda La(era")o $?e)-e O"$-a ide-a Vi>io)ars(/o Admi)is(ra%i-a HD$(o3 Ai)a)%i-ska 5(r$k($ra")a Logi1ka 5ek/e)%i-a")a Kom$)ika%i-e H*"a/o3 Bisa)-e .o/ore)-e 5"$,a)-e Vi>$a"i>ira)-e Orga)i>a%i-a H>e"e)o3 VoQa Bo-ed)os(a/"-i/a1 De"ega(or 5amos(a")i i)i%i-a(or
Bo(om )eka s/aka osoba )a*$,e ?e(iri ba"o) a $ sk"ad$ s )-i'o/im odabra)im g"a/)im *red)os(ima. Tako, ako -e )e(ko i>abrao s/e ?e(iri *red)os(i i> %r/e)oga k/adra(a, a samo -ed)$ i> *"a/oga, (ada 1e (a osoba s/o- *"a/i ba"o) )a*$'a(i samo do ?e(/r(i )e /e"i?i)e %r/e)oga ba"o)a. Bo(om *odi-e"i(e s/o-$ mom?ad $ ?e(/ero?"a)e gr$*e (ako da se $ s/ako- )a"a>i kombi)a%i-a osoba s *red)os(ima i> s/a ?e(iri k/adra(a# =O/die *rika>a)o s"aga)-e ba"o)a *ri"agoQe)o -e i> i>/or)og ko)%e*(a A"is(aira RI"a""a, direk(ora ER%e" S$ma) Reso$r%e De/e"o*me)(, B.O. 4oR 7EF, Ne9(o9) N FN, N5\, A$s(ra"ia. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
2
=
(FF ... =
s
2.
i-
6s(i)sKo UCe)-e# )a Dr> 6 >aDa/a) )a%i)

6 f
Br$Da)-e ,ireg $/ida )a *o?e(k$
+aEna %re.entaci/ska tehnika sasto/i su u tome da se na/%ri/e da F-elika slikaF da se %ruEi 7iri u-id u temu. Co /e /ednako gledan/u ci/ele slike %ri/e no 7to %o8nete slagati slagalicu, to /e nuEno da 'i s-i n/eni di/elo-i kasni/e do7li na %ra-o m/esto. I o-d/e %lakati i drugi ra.redni %eri;emi %odraEa/i mogu %ruEati c/eloku%nu sliku " oni su stalno %risutni kao Eari7na to8ka. Pri8an/e %ri8e tako?er /e s/a/na tehnika da-an/a %rethodnog %regleda. Cerenski i.leti su tako?er -rlo %re%oru8l/i-i .a .a%o8in/an/e %rou8a-an/a 'ilo 8ega. Pritom moEemo -id/eti 7iri ok-ir st-ari na d/elu. $rtan/e 2mnih karti na %o8etku %rou8a-an/a neke teme, ukl/u8u/u4i %ritom s-e gla-ne Fudo-eF, omogu4u/e u8enicima da kasni/e ucrta/u man/e grane.
Uk"-$1i(e s/a g"a/)a os-e(i"a
D-e do're %re.entaci/e %ri-la8ne su s-im %o/edina8nim stilo-ima u8en/a. 2 goto-o s-im 7kolskim susta-ima, na/.anemareni/i stil u8en/a /e ona/ %utem %okreta ili kinesteti8ki. D-ako do'ro iskust-o u8en/a ima mnogo -er'alnih %oti ca/a, %uno gla.'e, %uno -idnih %odraEa/a, me?utim, samo .aista i.-rsni nasta-nici ti/ekom tih iskusta-a osigura-a/u %uno akci/e, %uno sud/elo-an/a i %uno kretan/a. Lak i ako su u8enici -i.ualni ti%o-i, s-atko us-a/a in;ormaci/e 8ine4i.
6>aQi(e i> $"oge *reda/a%a
2
>-o /e -/ero/atno na/-e4a .aht/e-ana oso'na %rom/ena stila %ou8a-an/a. D-i na/'ol/i Fu8itel/ iF su akti-atori, ;acilitatori, treneri, moti-atori, orkestratori.
U/i-ek orkes(rira-(e =)es/-es)o= *ro%esira)-e
>tkad su .ago-ornici Ao.ano-a ust-rdili kako /e -e4ina u8en/a Fnes-/esnoF, ure?en/e %rostori/e, %lakati, /e.ik ti/ela, ton go-ora i %o.iti-an sta- %ostali su -italni di/elo-i %rocesa u8en/a.
B$)o igra)-a $"oga i =ide)(i(e(a=
Ao.ano-l/e-i nasta-nici u8enike tako?er %oti8u da Fodigra/u uloguF. Halo /e 'rEih na8ina .a u8en/e .nanosti od igran/a uloga sla-nih .nanst-enika, ili u8en/a %o-i/esti od sta-l/an/a samoga se'e u %o-i/esno okruEen/e.
Orga)i>ira-(e m)ogo =*rom-e)a s(a)-a=
@a/'ol/i nasta-nici organi.ira/u mnogo F%rom/ena stan/aF tako da u8enici %rela.e s %/e-an/a na akci/u, %otom na go-oren/e, %a na gledan/e, na rimu, na i.radu 2mnih karti ili na gru%nu ras%ra-u. Co ima d-ostruku s-rhu:
37O Re/o"$%i-a $ $1e)-$
@udu*i da gla,5a %o6e i u%iri'i i po'aknu'i) ona &e &edno
od na&5r6i8 sreds'ava ,a u'&ecan&e na raspolo6en&e neke grupe.

0EANNETTE /as The -usic Revolution D =Kla3*ena revoluci)a%
W6>da/a1# T'e Lear)i)g \eb L(d., A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d.

37K
1. Potkre%l/u/e in;ormaci/e u s-im stilo-ima u8en/a i 2. @asta-nu /edinicu di/eli na di/elo-e ko/e /e lako nau8iti. >'o/e ima -elikog ut/eca/a na to u ko/o/ 4e se m/eri in;ormaci/e us-o/iti. Prim/erice, danas /e do'ro doka.ano kako u s-ako/ %re.entaci/i u8enici o%4enito na/lak7e %amte in;ormaci/e i.ni/ete na %o8etku i na kra/u, kao i s-e druge Fi.nimneF %rim/ere ko/i su %otakli n/iho-u ma7tu. 5edo-ita F%rom/ena stan/aF %ruEa %riliku .a %uno -e4im 'ro/em F%r-ihF, F.adn/ihF i gra;i8kih %rim/era.
U s/aki *redme( kao k"-$?)i sadrDa- $k0-$?i(e $?e)-e o (ome kako $?i(i
Co /e -/ero/atno gla-ni s-eo%4i %oEel/ni ishod s-akog u8en/a. ,ato 'i te tehnike tre'ale 'iti ukl/u8ene u s-e akti-nosti.
Lo>a)o/"-e/i =ko)%er(i=
+/ero/atno /e Ao.ano-l/e- na/-e4i do%rinos o'ra.o-an/u %ono-no u %odru8/u gla.'e. >na nam ne sluEi samo tome da o%ustimo na7 um i do-edemo ga u /ako %ri/eml/i-o stan/e, -e4 nam koristi i da unesemo no-e in;ormaci/e u na7 .adi-l/u/u4i susta- %am4en/a. Ao.ano- %re%oru8u/e d-a -oncerta. @/ego-u /e teori/u i %raksu %ono-no uredno saEeo $harles Dchrnid: F!ko ra.red, %rim/erice, u8i neki strani /e.ik, nasta-nik 4e kao %r-i korak no-e ri/e8i sloEiti u o'lik dramskog teksta, a %rika.at 4e ih i na slikama. 28enici 4e s/editi i gledati Smentalni ;ilmF tog sadrEa/a. >dmah %otom sli/edi %r-i koncert ili, kako ga/e Ao.ano- na.-ao, a-tivni -oncert. )ok u8enici gleda/u tekst, nasta-nik %u7ta oda'ranu gla.'u i u ritmu gla.'e 8ita tekst na stranom /e.iku. Pritom nam/erno dramati8no isti8e ri/e8i u ritmu s gla.'om. 2 tome nema nikak-e 8aroli/e. 2%ra-o /e .ato lak7e nau8iti tekst neke %ro.ne %/esme nego .a%amtiti s-e ri/e8i na listu 'il/eEaka. (la.'a na neki na8in sluEi kao nosa8, a nasta-nik kli.i ni. gla.'u goto-o kao /aha8 na -alo-ima ko/i h-ata -alo-e. F26 )ruga ;a.a u8en/a %o Ao.ano-u na.i-a se pasivnim -oncertom. $harles Dchrnid %ono-no go-ori: F)rugi koncert sli/edi ne%osredno nakon %r-oga. I o-d/e se koristi -rlo s%eci;i8na 'arokna gla.'a -rlo %reci.no, ona s oko <0 udaraca na minutu. )ok/e %rilikom %r-og 8itan/a go-or 'io -rlo dramati8an, drugo 8itan/e od-i/a se %rirodni/om intonaci/orn. Dada se u8enike %o.i-a da, ukoliko to Eele, .aEmire %remda to ni/e nuEno. >ni odlaEu tekst i .ami7l/a/u da su, %rim/erice, u ka.ali7tu u .eml/i /e.ika ko/i u8e, te da netko glumi %ri8u ko/u slu 7a/u. Co /e na/8e74e .adn/i dio nasta-nog sata nekog /e.ika. 28enici %otom idu ku8i i -/ero/atno 4e ne%osredno %ri/e s%a-an/a /o7 /ednom %reletiti S%redsta-uS sa
E2,
ReVOl!"IJa ! !cen&!
"7&2Yr)"&\M2 69] [9)[; n~BQ(Z\QP;i/
!!G [A) [ill XIl ?Il ["#)ll Il $ _]I7i&.LC !G

TERRY ?Y ER ?E@@ > DO!G ASOA ?E@@OA (cellerated Learning $ith 'usic5
7riru=nik za nastavnike)
( TrainerCs 'anual* (/ r#ano u=enje u# ,o4o: gla# e5

W6>da/a?# A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, Nor%ross, .eorgia 3 KN.
sata s-og stranog /e.ika.F Pods-i/est se akti-ira ti/ekom no4i 8ime, 8ini se, automatski .a%o8in/e %ri/enos sadrEa/a u skladi7te dugoro8nog %am4en/a. Ao.ano-l/e-i o'oEa-atel/i t-rde kako se %omo4u o-ak-e u%ora'e gla.'e u samo : %osto -remena moEe nau8iti <0 %osto gradi-a.F Horamo 'r.o dodati kako 8ak i na/-e4i %o'ornici Ao.ano-a ne %re%oru8u/u u%ora'u c/elo-ite FkoncertneF tehnike na s-akom nasta-nom satu. Lak i kada se radi o ne8emu tako /asno de;iniranome kao 7to /e u8en/e stranog /e.ika, %re%oru8u/u se samo ot%rilike tri FkoncertaF t/edno. He?utim, na drugim 4e se nasta-nim sato-ima koristiti n/ego-a druga -aEna na8ela u8en/a.
E. Ra,%iEl&an&e o nau(eno% i spre%an&e u du5insko pa%*en&e

@ara-no da o'ra.o-an/e ni/e samo st-ar us-a/an/a no-ih in;ormaci/a. >no ukl/u8u/e ra.mi7l/an/e o us-o/enom i n/ego-o s%reman/e u du'insko %am4en/e. @au8iti kako misliti -eliki /e dio s-akog o'ra.o-nog %rograma i .ato do'ri moderatori u8en/a .a sinte.u in;ormaci/a i F%rom/enu stan/aF u%otre'l/a-a/u Fmi saone igreF. >tkrili smo kako /e na %oslo-nim seminarima to na/'ol/e i.-esti %utem .a'a-nih %ro/ekata: di.a/niran/em Fgol; lo%tice ko/a se ne moEe i.gu'itiF ili igran/em igre FNto akoTF na teme ko/e su /ako daleke uo'i8a/enim akti-nostima doti8ne gru%e. ,a du'insko %ohran/i-an/e u %am4en/e na/'ol/i su Ao.ano-l/e-i akti-ni i %asi-ni koncerti. >ni su osmi7l/eni tako da do%iru do susta-a dugoro8nog %arn8en/a, a u cil/u %ods-/esnog %o-e.i-an/a no-ih in;ormaci/a s -e4 %ohran/enim %odacima.
[. Ak'ivira&'e kako 5i po'akli u*en&e

Pohrana in;ormaci/a tako?er /e samo /edan dio %rocesa u8en/a. In;ormaci/ama tre'a mo4i i %ristu%iti. ,ato /e sl/ede4i korak Fakti-aci/aF. Igre, ske8e-i, ras%ra-e i igroka.i i o-d/e mogu 'iti u%otri/e'l/eni kako 'i se Fakti-iralaF 'anka %am4en/a i %otkri/e%ili %ute-i u8en/a. Co, me?utim, ne mora %redsta-l/ati -i7e %osla .a nasta-nika. ,a%ra-o, na%roti-. 28enici -ole organi.irati s-o/e igroka.e, %re.entaci/e, de'ate i igre. PruEite im %riliku da na 'ilo ko/i na8in %rikaEu no-ootkri-ene in;ormaci/e ostatku ra.reda ili gru%e. Dchmid o%isu/e ti%i8no akti-aci/sko %reda-an/e nakon 7to su u8enici ;rancuskog /e.ika ods%a-ali nakon koncertno ga sata: F28enici dola.e sl/ede4e /utro, ili unutar 98 sati, i /o7 nisu i.rekli
niti ri/e8 ;rancuskoga ili 'arem ne koriste4i no-i -oka'ular. Dada nastu%a tri iIi 8etiri sata onoga 7to mi na.i-amo akti-aci/om.F
322
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
o,anovl&anska gla,5a ,a dva 2koncer'a2M

AKT6VN6 KONCERT 4ee('o/e), Ko)%er( >a k"a/ir i orkes(ar br. J $ 4!d$r$. Mo>ar(, 5im+o)i-a $ D!d$r$, 'Sa++)er= i 5im+o)i-a $ D!d$r$, =Brag=. SaId), Ko)%er( br. 7 $ C!d$r$ >a /io"i)$ i orkes(ar, Ko)%er( br. N $ .!d$r$ >a /io"i)$ i orkes(ar. SaId), 5im+o)i-a $ C!d$r$ br. 7 7, =L'Sorioge= i 5im+o)i-a $ .!d$r$ br. KF. Mo>ar(, Ko)%er( >a /io"i)$ i orkes(ar $ A!d$r$ br. J, 5im+o)i-a $ A!d$r$ br. NK, 5im+o)i-a $ .mo"$ br. F . 4ra'ms, Ko)%er( >a /io"i)$ i orkes(ar $ D!d$r$, O*. GG. BA56VN6 KONCERT Vi/a"di, Be( ko)%era(a >a +"a$($ i komor)i orkes(ar. Sa)de", Ko)%er( >a org$"-e i orkes(ar $ 4!d$r$, O*. G, br. E. *. 5. 4a%', Bre"$di- $ .!d$r$, =Dogma(ski kora" i=. Core""i, Co)%er(i .rossi, O*. E., br. F, 7 , 77, 7N. *. 5. 4a%', Aa)(a>i-a >a org$"-e $ .!d$r$, Aa)(a>i-a $ C!mo"$. Co$*eri), 5o)a(e >a k"a/ir?emba"o# =Le Bar)asse= HKore"i-e/a a*o(eo>a3, =L'Es(ree=M 0. A. Remea$, Ko)%er()a d-e"a >a k"a/ir?emba"o =Bie%es de %"a/e%i)= br. 7 i J. '6> k)-ige .eorgi-a Lo>a)o/a i E/a"i)e .a(e/e The <oreign Language Teacher's 7uggesto$e"ic -anuaJ =7ugesto$e"i)s'i $riru0ni' .a nastavni'e stranih )e3i'a%. 6>da/a?# .orda) a)d 4rea%', Ne9 Vork, 7KOO. 0o, *ri-ed"oga /idi )a s(ra)i 7O .
323
FDada igramo igre s no-im ri/e8ima. Granimo n/iho-e mo.go-e na ra.li8ite na8ine. @a s-/esni na8in smo ih nahranili %oka.u/u4i im ri/e8i i slike ;rancuskog igroka.a. Potom smo ih, u. %omo4 gla.'e, u'acili i u n/iho-u %ods-i/est. Dada oni akti-ira/u s-o/e mo.go-e kako 'i 'ili sigurni da/e sadrEa/ u n/ima %ohran/en. 3aEem -am: sada -i7e ne 'ih Eelio %ou8a-ati na druk8i/i na8in.F Dchmid, ko/i /e naEalost %reminuo u'r.o nakon na7eg ra.go-ora, imao /e di%lome i. gla.'e, %sihologi/e i metodike stranih /e.ika. Pri/e no 7to Fse na-ukaoF na no-e tehnike, godinama u. %omo4 tradicionalnih metoda %ou8a-ao /e na D-eu8ili7tu CeYas i D-eu8ili7tu @e# Jork. FCim sam no-im tehnikama %o8eo %ou8a-ati ;rancuski, n/ema8ki, a katkada i tali/anski /e.ik. eelio sam -id/eti /e li ta/ susta- d/elot-oran, /e li .aista s-e ono 7to se o n/emu %ri8alo. io sam .adi-l/en. Pou8a-ao sam u8enike na %reda-an/ima ko/a su tra/ala tri i %ol sata. Pr-og dana 'i im da-ao oko 900 ri/e8i, %rim/eri ce i. ;rancuskog /e.ika. 3ra/em tre4ega dana u8enici 'i 'ili s%oso'ni %ono-iti ih u o'liku ra.go-ora. !, to mi se rani/e nikada ni/e dogodilo.F F3ada 'ih rani/e na s-eu8ili7tu studentima starim na8inom %ou8a-an/a da-ao 2: ri/e8i dne-no, 'io sam u-/eren da 'i 'ili sretni ako su sl/ede4eg dana .nali n/ih deset.F F2 st-ari, kada sam %o %r-i %uta sam %o8eo koristiti o-e tehnike, oko tre4eg sam dana %o8eo san/ati na /e.iku ko/i sam u8io. @ikada rani/e nisam imao tak-u %o-ratnu in;ormaci/u o nau8enom.F
0chmidovo is-ustvo nesumn ivo mu e po-a#alo prednosti novih metoda pou!avan a: "Re-ao bih -a-o /e ubr#an e procesa u!eF.+ia negd e i#me?u pet do dvadeset puta " mo:da !a- NJ puta " $ odnosu na tradicionalne metode. *e?utim, ne radi se samo o ubr#avan u u!en a, poveGava se i n egova -a-v.â. Ta-o?er ima i vi9e povratnih informaci a. ,!enici govore.' '/vo /e #abavno. ,to na ova-av na!in nismo u!ili $ sredn o 9-oli@"
F@eda-no su u @o-o/ 1nglesko/ %ola.nici /edne tele;onske kom%ani/e o-e metode koristili kako 'i u8ili o o%ti8kim -laknima i nekim tehni8kim telekomu nikaci/skim %oslo-ima. Pola.nici su s/edili na %odu, igrali se dr-enim kockama, s%a/ali ih i sh-a4ali 7to se doga?a u o%ti8kom -laknu. +oditel/ seminara im /e re kao: S)o'ro, sada /e -ri/eme .a stanku.S @o, %ola.nici su odgo-orili: S+i u.mite %redah, mi se .a'a-l/amo, mi u8imo i kona8no o-o sh-a4amo.S Co /e ono 7to sam rekao. Hetoda d/elu/e i .a'a-na /e.F
:. ;ri%i&eni'e
@a7e /e mi7l/en/e da st-arni test .nan/a ni/e %ismeni is%it %utem %itan/a -i7estrukog i.'ora. Dt-ar /e u tome da se nau8eno u%otri/e'i i %rimi/eni u s-rsishodnim situaci/ama, %o mogu4nosti u st-arnome Ei-otu.
Brim-er ed$ka(i/)e igre

;o'ican&e u(enika da os%isle svo&u vlas'i'u eduka'ivnu igru sa%o po se5i %o6e 5i'i d&elo'vorno% %e'odo% u(en&a. Evo &edne igre ko&u &e Gordon Dr+den kreirao kako 5i pou(avao 'e%el&na na(ela inovaci&e> 2A8a3 igra2 UT8e A8a3 Ga%eL.M $oris'e*i se pri%&eri%a i, [. poglavl&a) napravi se kra'ka pre,en'aci&a krea'ivnog %iEl&en&a i r&eEavan&a pro5le%a *ra%e)a sla&dovi%a u 5o&i. Igra se 'e%el&i na osa% kriEki ananasa) pri (e%u svaka kriEka preds'avl&a &edan od sl&ede*i8 aspeka'a %arke'inEkog ciklusa> proi,vod ili !Slugu) kli&en'e) pre,en'aci&u) odre<ivan&e ci&ene i pro7i'a5ilnos'i) dis'ri5uci&u) pro%oci&u) ra,vo& ,adovol&ni8 kli&ena'a) 'e ,au,i%an&e di&ela 'r6iE'a pu'e% %arke'inga na &edno% n&egovo% odre<eno% di&elu. ! &edno& ")a?"%" ove igre) u radno& &e 5il&e6nici kod svakog od seg%ena'a navedeno .. na&va6ni&i8 %arke'inEki8 sav&e'a. !(enici 5aca&u dvi&e igra*e kocke) 'e s o5,iro% na n&i8ov ,5ro&) raspravl&a&u i%plikaci&e odre<enog sav&e'a ili igra&u kvi, u ko&e% 're5a&u prona*i odgovara&u*e pri%&ere ,a n&i8. Druga se i)a?"%a igra na plo(i u, po%o* kara'a sli(ni8 oni%a i, kvi,a Trivial ;ursui' i Roger von Oec8Rs "rea'ive ?8ack ;ack=a. 2A8a3 igra2 op*eni'o u(enike provodi kro, ,a%iEl&eni pro5le% ve,an u, neki *roi>/od Ukao E'o &e proda&a viEka 5ananaL. Osa% n&eni8 seg%ena'a osigurava dovol&no 2pro%&ena s'an&a2 i pau,a> i,%e<u gra7i(ke vi,ualne pre,en'aci&e) grupni8 radionica) rasprave u parovi%a i kvi,ova. Ona is'odo5no pou(ava %arke'inEki% )a?e"ima i %iEl&en&u i sposo5nos'i%a 2eEavan&a pro5le%a.
WT'e A'a: .ame -e >a,(i1e)o ime T'e Lear)i)g \eb L(d!a, A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
DeVOI!"IJa u ucen&u
Pra-i test nakon te8a/a ;rancuskoga /e u tome koliko do'ro .nate go-oriti. Pra-i test trgo-a8kog te8a/a /e to koliko do'ro .nate %roda-ati. 3la-ir se u8i s-irati s-ira/u4i, stro/o%is ti%ka/u4i, -o.iti 'icikl -o.e4i ga, go -oriti u /a-nosti go-ore4i u /a-nosti. ,ato na/'ol/i seminari, kako nasta-ni tako i %oslo-ni, sadrEe mnogo akti-nosti ko/ima se %odu%ire teori/sko .nan/e i %utem ko/ih %ola.nici mogu s-rsishodno u%otri/e'iti i %rimi/eniti nau8eno.
I5llll5lZ! uv'lllJ'l. II"l /%L I
"l!"lV"lII II"lv!I
;re'vori'e svo&e u(enike u nas'avnike

Lini se ra.umnim da u8enici, kao i u ;a.i akti-aci/e, rade u %aro-ima ili gru %ama %ri 8emu ima/u odri/e7ene ruke da %ri%reme -lastite %rika.e gla-nih teEi7 ta gradi-a. Cako se od gru%a 'udu4ih nasta-nika, %rim/erice, moEe traEiti da s-aka iskristali.ira %o /edan s%eci;i8ni as%ekt %sihologi/e o'ra.o-an/a. D-e -i7e 7ko la koristi susta- F%ri/atel/aF u ko/emu stari/i, ili k-ali;icirani/i student %omaEe nekome drugome i o'o/e od toga ima/u koristi.
;o'akni'e s'varan&e !%ni8 kar'i

+e4 smo go-orili o na8elima 2mnih karata i %redloEili -am da ih koristite %ri/e %ou8a-an/a. He?utim, one su tako?er i.nimno do'ar na8in .a %ona-l/an/e i %ra-l/en/e 'il/eEaka. /vd e se stvarno radi o onome 9to i samo ime -a:e: stvaran u -arte -o a bil e:i glavne naglas-e ne-og gradiva na na!in na -o i mo#a- pohran u e informaci e poput grana na "ive0u. >ne su -aEno sredst-o i u
sl/ede4em %rocesu.
H. ;onovi'e) proci&eni'e i proslavi'e

Lak i /ako us%/e7ni u8enici ne4e u-i/ek 'iti s-/esni toga F.na/u li oni ono 7to .na/uF. *edan od na8ina na ko/e kod u8enika to moEemo os-i/estiti /e 'r.o 'aca n/e meke i 7arene lo%te na kra/u neke nasta-ne /edinice. Co 4e %otaknuti s/e4an/e -a7ih u8enika na s-e -aEne nau8ene st-ari ti/ekom dana. )rugi na8in /e da %o na-l/ate %utem F%asi-nog koncertaF ko/i tako?er %okri-a s-e gla-ne ta8ke ko/i" ma ste se 'a-ili. Dada dola.imo do /ednog od na/-aEni/ih koraka: samo%roc/ene. 2 tom %rocesu u8enik istinski Fko%a %o se'iF kako 'i otkrio .latne grumene ste8ene toga dana. Damo%roc/ena /e sredst-o -i7ih o'lika mi7l/en/a: re;leksi/e, anali.e, sinte.e i %rosu?i-an/a. Proc/ena suu8enika i nasta-nika tako?er su -aEni di/elo-i nasta-ne /edinice, ali samo%roc/ena/e n/e.in na/-aEni/i dio. )rugi na8in na ko/i moEete %ona-l/ati /e letimi8no %rolaEen/e kro. -a7e 2mne karte ili F%odcrtane 'il/e7keF, ili kro. o'o/e i to:
326
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Novi na(ini ,a ,avrEavan&e se%inara

Brika>$-emo samo d/a od m)ogi' )a?i)a )a ko-i se )a )a?e"ima =2.b2>a)og $?e)-a=W moDe >a/r,i(i semi)ar i"i )as(a/)a -edi)i%a. To s$. )a%ir) >a >ak"-$?i/a)-e semi)ara $ /isokome s(i"$, s *$)o >aba/e, (e $> 6s(odob)o *o(i%a)-e s$dio)ika )a bis(re)-e g"a/)i' as*eka(a )a$?e)oga#
~a.
Od s/akog s$dio)ika >a(raDi(e da )a -ed)om "is($ *a*ira )a*i,e -ed)$ re?e)i%$ $ ko-o- 1e saDe(i g"a/)$ *or$k$ )a$?e)ogo Za(im se s$dio)i%i *odi-e"e $ *aro/e i s/aki ?"a) *ara ima FJ sek$)di da dr$gog ?"a)a *ara $/-eri kako -e )-ego/a g"a/)a *or$ka o)a )a-/aD)i-a. Ta- se *ar sada $*ar$-e s dr$gim *arom i radi *od is(im $/-e(ima. Za(im se )-i' ?e(/ero s$%?a/a s dr$gi' ?e(/ero i (ako s/e dok *o"o/i%a gr$*e )e i>abere g"as)ogo/or)ika ko-i 1e bra)i(i )-i! 'o/$ g"a/)$ *or$k$ *red dr$gom *o"o/i%om gr$*e. Uko"iko >a s/aki dio o/og *ro%esa da(e oko d/i-e mi)$(e /reme)a, a >a s/e$k$*)$ deba($ )a kra-$ )e,(o /i,e, (ada gr$*a od 3 "-$di o/a- *ro%es moDe do/r,i(i >a ma)-e od N mi)$(aM '. d.
c.
~a.
Da-(e s/im s$dio)i%i ma *e( mi)$(a da )a*i,$ saDe(ke od -ed)e re?e)i%e >a s/e g"a/)e as*ek(e )a$?e)oga i )eka s/ak$ od )-i' )a*i,$ )a >aseba) "is( *a*ira. '. Bo(om )eka s/a(ko od )-i' *ri?/rs(i s/o-e *a*ire )a /e"iki *a)o. $. Bo(om )eka s/i *o?)$ *rem-e,(a(i *a*ire (ako da gr$*i ra-$ o)e s"i?)e i *ri(om ras*ra/e o ra>"o>ima >a (ak/o gr$*ira)-e. Ve"i?i)a s/ake sk$*i)e g"a/)i' as*eka(a )a$?e)og *omo1i 1e da se iskris(a"i>ira-$ >ak"-$?%i odreQe)e gr$*e, a /odi(e"-$ omog$1i(i da s$mira semi)ar. WOba o/a *rim-era /iQe)a s$ )a radio)i%ama ko)+ere)%i-a MeQ$)arod)e $dr$ge >a $?e)-e $ Ameri%i.
3NG
W Pri/e s%a-an/a na dan kada ste ne7to nau8ili, W Dl/ede4ega /utra, W ,a t/edan dana,
W ,a m/esec dana te
W @e%osredno %ri/e nego 7to 4ete to .nan/e tre'ati u%otri/e'iti, ili %ri/e is%ita. !ko ste na /ednot/ednom te8a/u na kra/u ko/ega sli/edi is%it, onda s-ake -e8eri %otro7ite na/man/e 1: minuta na 2mne karte i na >no 7to ste u 'il/e7kama %odcrtali (oga dana, te na/man/e %et minuta na karte i 'il/e7ke od %rethodnih dana.
2koliko %i7ete 8lanak ili 8ak kn/igu, .adi-l/u/u4e /e koliko se toga moEete s/etiti %rola.e4i kro. s-o/e 2mne karte i istaknute di/elo-e u kn/igama. @e .a'ora-ite u-i/ek %rosla-iti s-aku %o'/edu 'a7 kao 7to 'i /e %ostigao s-aki s%ortski %o'/ednik. Poh-alite na%ore ci/eloga ra.reda, te kad god /e to mogu4e %ret-orite tu %oh-alu u reka%itulaci/u gla-nih nau8enih to8aka.
Sklapan&e svega ,a&edno

3ako onda s-a ta teori/a d/elu/e u %raksiT Pogleda/mo 8etiri %rim/era: /ednu ci/elu 7kolu ko/a /e %re7la na metode u'r.anog u8en/a, /edan sredn/o7kolski ra. red ko/i /e isto to u8inio .a /edan %redmet, %ose'ni -o/ni %ro/ekt u8en/a stranog /e.ika, te nasta-nika ko/i /e na%ra-io istu %rom/enu, i to s i.nimnim re.ultatima.
Eksperi%en' Ekole Si%ona Guggen8ei%a

@a/%ri/e /edan %rim/er %otenci/alno -elikih %rom/ena ko/e su mogu4e na temel/u ino-ati-nog 7kolo-an/a. Co /e istodo'no otr/eEn/u/u4i %rim/er toga kako se ta/ %otenci/al ne moEe u %ot%unosti reali.irati ukoliko se istodo'no ne %romi/eni ci/ela soci/alna klima neke .a/ednice. 3"8 7kola Dimona (uggenheima nala.i se u /ednom od na/siroma7ni/ih okruga $hicaga u IIlinoisu. (oto-o s-e o'itel/i ko/e tamo Ei-e su a;ri8ko"ameri8kog %ori/ekla, 8: %osto n/ih /e sluE'eno is%od granice siroma7t-a /er im /e godi7n/i %rihod i.me?u 9.000 i 11.000 dolara, a -elik dio n/ih Ei-i na soci/alno/ %omo4i.
Pri/e petnaest godina budu>nost n ihove d/ece bila /e tmurna. ( ihova /e 9-ola imala edno od na slabi ih 9-ols-ih postignu>a u ci elim 0&.=a. .anas se mnogo toga promi enilo. T-ola Kuggenheim danas se dr:i prim erom toga -a-o se 9-ols-a -atastrofa mo:e pretvoriti u usp eh.
3ada /e Hichael !leYander 1989. godine %o %r-i %uta do7ao u tu 7kolu .a ra-natel/a, ona /e 'ila neus%/e7na i %ri/etilo /o/ /e .at-aran/e od strane lokalnog Ob!
0P4
Revoluci&a u ucen&u
>NaE -e %i"- &oE uvi&ek da naEa Ekola 5ude na&5ol&a ... ) da 5ude Ekola u ko&o& ne%a neusp&e8a) ko&u *e svako di&e'e napus'i'i s iden'i7icirani% 'alen'o%) sposo5nos'i%a ili in'eligenci&o% u, po%o*u ko&i8 %o6e pos'a'i E'o god 6eli.
AI"DAE A EÀNDER @ivEi ravna'el& Ekole Si%on Guggen8ei%M
W A$(oro/ i)(er/-$ $ C'i%ag$, 66"i)ois.
%H;%% %%%H;%@))))) WVWIBJ@@B@ IIB@ ....... ) .. _%%.
ra.o-nog sa-/eta. !leYander /e na/%ri/e odlu8io o/a8ati moral i -/e7tine demorali.iranih 7kolskih .a%oslenika. 3oriste4i %ose'ne drEa-ne ;ondo-e .a 7kole s %ose'nim %otre'ama, on /e .a%oslenicima 7kole %onudio 60"satni te8a/ .a dodatno o'ra.o-an/e ko/i /e -odio Peter 3line, 8o-/ek ko/ega on danas o%isu/e kao Fgeni /alnog %okreta8a integrati-nog u8en/aF. !ngaEirali su .am/ene, te /e na te8a/ i7la na/%ri/e /edna %olo-ica .a%oslenika, a %otom i druga. !leYander se s/e4a: F>ni su is%r-a 'ili, 'lago re8eno, ske%ti8ni. )ogo-orili smo se kako ih nitko ne4e siliti da u%otre'l/a-a/u na8ela i tehnike integrati-nog u'r.anog u8en/a. >sta-l/eno im/e na -ol/u da %rimi/ene ono 7to im se 8inilo korisnim.F2: >stalo /e, kaEe on, ugodna %o-i/est. 2?ete li u /edan ra.red, .ate4i 4ete /edanaestogodi7n/ake ko/i na -lastiti .ah t/e- u8e 7%an/olski i to %/e-a/u4i i sud/elu/u4i u lutkarskim %redsta-ama. 2?ete li u drugi ra.red, nai4i 4ete na trinaestogodi7n/ake ko/i ameri8ku %o-i/est u8e %reu.ima/u4i uloge !'rahama Aincolna ili Chomasa *e;;ersona. 27e4ite u %rostori/u s kom%/utorima i .ate4i 4ete roditel/e i u8enike ko/i .a/edno u8e. 2 sl/ede4em 4ete ra.redu susresti -eselu sku%inu mladih !;roamerikanaca ko/i o higi/eni u8e na satu Fra%aF, Nkolski hodnici %lamte od 7arenih %lakata. Motogra;i/e us%/e7nih cr naca ukra7a-a/u .ido-e mnogih u8ionica. 2koliko !leYandera .a%itate 7to /e toliko neo'i8no u to/ 7koli, on 4e -am od go-oriti -rlo i.ra-no: F2 o-o/ /e 7koli .a'a-no. Co /e m/esto na ko/emu l/udi od 'acu/u s-e uloge ko/e se o%4enito %o-e.u/u u. o'ra.o-an/e u ko/ima se nasta-nici %ona7a/u na/edan, a u8enici na drugi na8in. >-d/e se s-i trude d/eci st-oriti o.ra8 /e radosti i u8en/a, te s-atko %reu.ima 'ilo ko/u ulogu ko/a /e nuEna da 'i se to 7to lak7e %ostiglo.tS"F
Prom/ene ne sta/u u u8ionicama. Nkola ima s-o/ %rogram doru8ka i ru8ka s o'rocima -isoke hran/i-e -ri/ednosti. 2 kra/n/o/ lini/i, ne moEe7 u8iti ako si gladan. F28enici sada hodnicima %rola.e -rlo %risto/no i s %uno %o7to-an/aF kaEe !leYander. @a igrali7tu sam na8uo kako u8enici go-ore da 4e n/iho-a 7kola %ostati 7kola 'udu4nosti. >ni s-o/im %ri/atel/ima s u.'u?en/em go-ore: SHi koristimo u'r.ano u8en/e. 2. %omo4 kom%/utorske tehnologi/e %ostat 4emo na/ so;isticirani/a 7kola u gradu. Hi u na7o/ 7koli u8imo 7%an/olski. Hi u na7o/ 7koli imamo tai chi.SF 2.'u?eni su i n/iho-i roditel/i. 2 %ros/eku dne-no n/ih d-adesetak dola.i %omagati u 7kolu.
F'o &e s re,ul'a'i%a:

!leYander kaEe kako se 7kolski us%/eh dramati8no %romi/enio. F(odinu dana %ri/e no 7to su na7i nasta-nici os%oso'l/eni u tehnikama integrati-nog, u'r.anog u8en/a, samo /e 2= %osto na7e d/ece ti/ekom godinu dana nasta-e %osti.alo /ed"
33
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Na&vri&edni&a ko%ponen'a &ednog od naEi8 nas'avni8 (e?a"e/a &e 7a,a ak'ivaci&e. Na n&u o'pada oko 9/ do 41 pos'o vre%ena. Igra%o igre na plo(i) kar'aEke igre) igre lop'o%) igre s papirna'i% lu'ka%a i papiro% ,a gra<en&e) a igra%o se i igre gla,5eni8 s'olaca. Sve su 'o igre vrlo sli(ne oni%a ko&e %o6e'e kupi'i u 'rgovini igra(aka) ali su prilago<ene 'o%e da u(en&e u(ine ,a5avni%.
.@YAN A@IOSA="ASSONEM
L5a/-e()i%a >a dr$gi s(ra)i -e>ik i $br>a)o $1e)-e $ ,ko"i 5imo)a .$gge)'eima. 6)(er/-$ s a$(o ri%om, C'i%ago, 6"6i)ois.

337
nogodi7n/i na%redak u u8en/u. +e4 sl/ede4e /e godine ta/ %ostotak narastao na :9 %osto, a u matematici 8ak na :8 %osto.F` @akon godinu dana %rim/ene no-ih tehnika dr. Aarry Hartel, %reds/ednik Interlearn Integrati-e Aearning Dystems u Gilton Geadu u *uEno/ 3arolini, istraEio /e kak-i su %ostignuti re.ultati. 2t-rdio /e 106 %ostotno %o-e4an/e re.ultata 8itan/a i 86 %ostotno %o-e4an/e kom'iniranih re.ultata matematike i 8itan/a. ,a d-i/e /e godine 7kola Dimona (uggenheima s dna l/est-ice od 1< 7kola u %odokru gu $hichago do7la na drugo m/esto odo.gora. ilo 'i s/a/no da se moglo i.-i/estiti kako su na%ori 7kole u %ot%unosti %romi/enili ci/elu .a/ednicu. He?utim, ta/ okrug Si dal/e ima /edno ud na/-i7ih sto%a u'o/sta-a u .eml/i. I dal/e %osto/i siroma7t-o. 28enici ko/i osta/u u 7koli, o%4enito ima/u tra/no do'ar us%/eh. He?utim, mnogi u8enici osta/u u n/o/ %rekratko da 'i se us%/elo do'iti ne7to -i7e osim kratkog u-ida u n/iho-e %ra-e %otenci/a le. Dus/edst-o ko/e okruEu/e 7kolu s-akodne-no s-/edo8i o tome kako !merika Eumo tre'a ino-ati-ne %ristu%e soci/alnim %ro'lemima ko/i 4e 'iti sli8ni onima ko/e /e 7kola (uggenheima u-ela u 7kolo-an/e.
Te*ni 7rancuski ,a osa% '&edana

)emonstraci/u %rim/ene u'r.anog u8en/a u ra.redu da/e s/a/ni %rim/er )/e-o/a8ke sredn/e 7kole e-erley GiIls u Dydneyu u !ustrali/i. 2 to/ su 7koli %o8etkom 1990"ih u-eli u'r.ani te8a/ ko/i /e trogodi7n/u nasta-u i. ;rancuskog us%/e7no saEeo na osam t/edana. Dyl-ia Dka-ounos kaEe: F ila sam .a%an/ena. Pri/e no 7to smo %o8eli d-i/e smo trecine godine drEali nasta-u i. ;rancuskog na standardni na8in. +e4 nakon d-a t/edna od %o8etka, u8enice su nau8ile na/man/e 200 no-ih ri/e8i i mogle su ih glatko i.go-aratiF %uno 'ol/e u ta d-a t/edna nego i %ri/a7n/ih nekoliko m/eseci.F Ce8a/ ko/eg /e 7kola i.a'rala %roi.-eo /e engleski !ccelerated Aearning Dystems i to ugla-nom .a samostalno u8en/e. 2. n/ega dola.i kom%let .a nasta-nike .a u%ora'u u ra.redu. 3ada/e eki%a australske C+ stanice $hannel = %os/etila sat ;rancuskoga u e-erley GiIls 7koli, .atekli su kako u8enice rade u%ra-o ono 7to /e o%isao $harles Dchmid: .a%o8in/u s -/eE'ama o%u7tan/a, %ro8i74a-a/u s-o/e umo-e .a nasta-u ko/a sli/edi, u8e %rola.e4i kro. a-tivne i pasivne koncerte, reakti-ira/u nau8eno kro. igre i ~lumu 7to snima/u na -ideo ka.ete.
A"remda *ichael ≤ander vi9e ni e ravnatel 9-ole Kuggenheima, nova e ravnatel ica, (ancy %llis, nastavila s pro9irenim programom.
332
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Nau*i'e &e,ik u rekordno% /reme)$

5red)-a ,ko"a 4rid"eI Moor i> Reddi(%'a $ E)g"esko- 7KK3. -e godi)e (es(ira"a ko"ika -e $?")ko/"(os( me(oda $br>a)og $?e)-a >a $?e)-e s(ra)og -e>ika. 0ed)a -e gr$*a $?e)ika )-ema?kog -e>ika bi"a $k""$?e)a $ dese(o(-ed)i *rogram rada me(odama $br>a)og $?e)-a, a re>$"(a(i )-i'o/i' is*i(a $s*oreQe)i s$ s re>$"(a(ima dr$gi' $?e)ika )a is(om s($*)-$ $?e)-a ko-i s$ radi"i ko)/e)%io)a")im me(odama. 44C (e"e/i>i-a -e 7E. sr*)-a 7KK3. godi)e ob-a/i"a re>$"(a(e is*i(a# U*oraba o%-e)a od O Z (e?)i' odgo/ora i"i /i,e EJZ U*oraba )o/i' me(oda )orma")i' me(oda
11R
o%-e)a od K Z (e?)i' odgo/ora i"i /i,e 3OZ 3Z Dak"e, $> $*orab$ )o/i' me(oda, /i,e od dese( *$(a /i,e $?e)ika -e *os(ig"o re>$"(a(e od K Z (o?)"' odgo/ora.
6>/ori#
Re>$"(a(i ,ko"skog is*i(i/a)-a dobi/e)i od gos*ode Va" D$++I!Cross, *omo1)i%e ra/)a(e"-a $ sred)-o- ,ko"i 4rid"eI Moor $ Reddi(%'$, Ve"ika 4ri(a)i-a. Te"e/i>i-ska emisi-a ob-a/"-e)a )a 44C Mid"a)d (e"e/i>i-i, 7E. sr*)-a 7KK3. Ma(eri-a"i i me(ode >a (e?a- od A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, As(o) C"i)(o), 4$%ks, E)g"a)d. Te?a- -e o*isa) )a s(r. 7GG, a >a +ra)%$ski ga -e>ik koris(i i s*ome)$(a sred)-a ,ko"a $ 5id)eI$ ?i-i s$ re>$"(a(i i>)ese)i $ o/o- k)-i>i )a s(ra)ama 337. do 333. Te?a- -e )ami-e)-e) samos(a")om $?e)-$ kod k$1e, a"i se moDe dobi(i i kom*"e( >a )as(a/)ike.
666
6s(i)sKo $?e)-e# )a br> i >aba/a) )a?i) 3ako 'i %ro-/erila na%redak u8enika tele-i.i/a /e sa so'om %o-ela *ean"Phili%%ea de +oucoYa, stru8n/aka i. !lliance Mrancais. >n /e 'io .adi-l/en time Fkoliko su 'r.o oni mogli go-oriti 'e. 8itan/aF te kako /e Iako 'ilo ra.go-arati s n/ima. $hannel = /e to saEeo o-ako: to /e eks%eriment ko/i 'i australski susta- o'ra .o-an/a mogao okrenuti Fnagla-a8keF. @aEalost, su%ami8ki /e $hannel @ine @et#ork kasni/e snimio /o7 /ednu emisi/u otom eks%erimentu u ko/o/ se -rlo kriti8ki os-rnuo na Fu'r.ano u8en/eF, te /e -lada @o-og /uEnog Ballesa reagirala .austa-l/a/u4i mnoge od tih no-ih metoda.
Ameri1ka /o-ska $1i s(ra)e -e>ike $ rekord)om /reme)$

> 'ilo kak-om se doga?a/u radilo, no-inarska %ri8a ni/e .nanst-eni doka.. ,ato smo se o'ratili !meri8ko/ -o/sci i /ednom od na/'ol/ih korisnika o-ih no-ih tehnika %ou8a-an/a, 'ostonskom %ro;esoru Mreemanu Aynn )hority. )r. )hority /e i %ri/e no 7to /e kod Ao.ano-a studirao metodu sugestopedi e 'io -rlo us%/e7an %ro;esor n/ema8kog /e.ika. @akon toga %ruEila mu se %rilika da isku7a tu metodu i us%oredi /e s re.ultatima %ostignutim standardnim metodama %ou8a-an/e n/ema8koga. D-i materi/ali .a te8a/ una%ri/ed su temel/ito %ri%reml/eni %rema Ao.ano-l/e-im na%ucima: F%eri;erni %odraEa/iF, ukl/u8u/u4i %lakate, gla.'a, igre, %/esme, akti-nosti i scenari/i. udu4i da/e dr. )hority 'io akademski o'ra.o-an, on /e mogao osigurati dokumentiran/e %ostignutih re.ultata. @/ego-a /e Fkontrolna gru%aF od Il studenata u Mort )e-ens -o/no/ 'a.i u8i la osno-e n/ema8kog /e.ika, koriste4i tehnike u'r.anog u8en/a, 108 sati ti/ekom tri i %ol t/edna (18 dana). @/iho-i su re.ultati
%otom us%ore?eni s re.ultatima gru%e od 69 -o/na studenta ko/e ni/e %ou8a-ao dr. )hority, a ko/i su tako?er u8ili osno-e n/ema8koga u. %omo4 uo'i8a/ene metode Fau dio drilaF. >ni su u8ili 6<0 sati ti/ekom 12 t/edana. ,a'il/eEeni su us%oredni re.ultati stu%n/a Fslu7an/a, ra.umi/e-an/a, 8itan/a i go-oren/aF. @/ih /e %otom %ro-/erila dr. Ayelle Palmer, %ro;esor i. %odru8/a .nanosti o odgo/u na )rEa-nom s-eu8ili7tu Binona i. Hinnesote. 5e.ultati su %oka.ali kako /e samo 29 %osto %ola.nika Fredo-itog te8a/aF .a 6<0 sati dostig lo .aht/e-ani F%r-i stu%an/F .nan/a osno-nog n/ema8kog. @/ih =6 %osto %ostiglo /e o8eki-ani stu%an/ Fra.umi/e-an/a, a <9 %osto n/ih /e .a 120 sati %ostiglo o8eki-ani stu%an/ s%oso'nosti 8itan/a. )r. Palmer /e statisti8ki .a'il/eEila %ostignute re.ultate i o'/a-ila ih u .a/edni8kom 8lanku %od naslo-om: R e9en e <<1 R: statisti!-a evaluaci a i#nimne u!in-ovitosti ubr#anog te!a a n ema!-og e#i-a 4ynna .horotty a u Co sci 0 edin enih &meri!-ih .r:ava $The <<1 Z 0olution: & stsiisticel eva3uation of the e;traordinary effectiveness of 4ynn .hority's ,.0. &nny acce3erated 3eaming
33F
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
$ako u, po%o* ovi8 'e8nika pove*a'i 5r,inu u*en&a ,a HH. W:

o
4i/2i bos(o)ski *ro+esor i> *oQr$?"a >)a)os(i o odgo-$, Areema) LI)) D'ori(I s2e2i-a"i>iraP se >a )as(a/2 s(ra)i' -e>ika m)ogim krea("/mm (e'mkama *o$?a/a )-a *rika>a)ima $ o/o- k)-i>i. U -ed)o- dobro osmi2"-e)o- s($di-i#
Tri s$ gr$*e ameri?ki' /o-)ika (i-ekom 7N (-eda)a $?i"e os)o/)e )-ema?koga koris(e1i s(a)dard)e me(ode *o$?a/a)"a HE da)a, 3E sa(i3. Te(/r(a -e gr$*a $?""a is(i *redme( (i-ekom 7O d22a H7 O sa(i3 koris(e1i *ri(om (e')ike 2$br>a)og $?e)-a . >a 3E sa(i $?e)-a samo -e NK *os(o /o-2ika i>. =s(a)dard)i' gr$*a= dos(ig"o o?eki/a)i s($*a)- >)a)-a. MeQ$(im, $ 7 O sa(i $?e)-a, EF *os(o =$br>a)e gr$*2= *os(ig"o -e is($ s*osob)os( ?i2)-2, a G3 *os(o ra>$rr$-e/a)-a go/omog )-ema?kog 0e>ika. To -e s(a(is(i?ki EE7 *os(o /e12 br>2)2 $?e)-a# /2,e od d/a *$(a bo"-i re>$"(a( $ -ed)o0 (re16 )i /reme)a.
o o o
=O/o s$ saDe(i re>$"(a(i i> ?"a)ka# T'e EE7 Z 5o"$(io)# A 2a2is(i%a" e/a"$a222 (raordi)a e++e%(i/e)ess o+ Areema) LI)) D'o)(I s U.5. Arm. I . o##6#2a2Md "eami)M .erma) %"ass HR-ese)-e EE7 >b~: 2(a(is(i?ka e/a6UaC"-2a"# )im)e $?i)ko/i(os(i $br>a)og (e?a-a )-ema?kog 0e>ika LI))a D'oro((I- . Vo-s%i 5-edi)-e)i' Ameri?ki' DrDa/a3, a$(ora LI""e 2. Ba"me2a, *ro+esora22 *odr$?-a >)a)os(i o odgo-$ i s*e%i-a")og obra>o/a)-a )a Dr>2/)om s/e$ "is($ \i)o)a $ Mi))eso(i i koa$(ora *ro+esora D'o)(Ia.
66:
Kerman c3ass.'.2Y >na /e .a nas te re.ultate saEeo /o7 kra4e: FAynn )hority /e %ostigao re.ultate ko/i su -i7e od d-a %uta 'ol/i, a ost-areni su u man/e od /edne tre4i ne -remena. Dtatisti8ki to i.nosi <<1
%ostotno %o-e8an/e.-"F >st-arene su i -elike u7tede u -remenu i tro7ko-ima .a nasta-nika, dne-nicama .a %ola.nike i -remenu odsutnosti %ola.nika s %osla.
Nas(a/)ik Ubr>a)og i)(egra(i/)og $?e)-a

eelite li na d/elu -id/eti nasta-nika o-e no-e -rste, %os/etite %o8etkom ti%i8ne 7kolske godine sat kemi/e Aea Booda u sredn/o/ 7koli Cem%ere u !ri.oni. 3ada u?ete u u8ionicu %r-o 4ete 'iti .a%an/eni slikama i ;otogra;i/ama: Honet, scena %lanina, %ortreti !l'erta 1insteina i Ainusa Paulin ga, te gra;ike i. %odru8 /a kemi/e i 8uda Ei-ota. Da stro%a -ise %lakati i modeli molekula i %oliatomskih iona. 28ionica /e is%un/ena o%u7ta/u4om 'aroknom gla.'om. 5a.red /e 7aren, .animl/i- i o%u7ta/u4i. Bood u%otre'l/a-a tehnike ko/e /e u D!) donio drugi ugarin, dr. I-an ar.ako-, i usa-r7io ih sa s-o/om %artnericom glumicom Pamelom 5and. ar.ako- /e, 'a7 kao i Ao.ano-, rano eks%erimentirao s /ogom i tehnikama relaksaci/e. Pri/e 'i/ega i. ugarske 'io /e na/%o.nati/i u8itel/ u Ao.ano-l/e-o/ eks%erimental no/ 7koli u Do;i/i. @akon toga on /e u suradn/i s 5ando-om nadogra?i-ao na te mel/na Ao.ano-l/e-a na8ela, te /e s/a/no u%otri/e'io mnogo -rsta gla.'e, liko-ne um/etnosti i meta;ori8kih %ri8a. @/ih su d-o/e, s gru%om nasta-nika i %siholo ga, 19=8. godine osno-ali ar.ako- o'ra.o-ni institut u @o-ati u 3ali;orni/i. >d tad /e ar.ako-a eki%a os%oso'ila -i7e od 10.000 l/udi u 1= .emal/a. D-o/u metodu I-an ar.akona.i-a >%timalno u8en/e. )ok /e Ao.ano- s-o/e tehnike u%otre'l/a-ao ugla-nom .a u8en/e stranih /e.ika, ar.ako- s-o/a na8ela %rim/en/u/e na s-e %redmete. >n Ao.ano-l/e-a Fd-a koncertaF u8inko-ito kom'inira u /edan. >n /e tako?er st-orio 'riEl/i- oda'ir gla.'enih ka.eta ko/e se ne koriste samo .a u8en/e i %am4en/e, -e4 i .arna7tan/e, kreati-nost, r/e7a-an/e %ro'lema i dono7en/e odluka. udu4i da Fra.nolikost stimulira na7e umo-e i odrEa-a nas 'udnimaF, on 'riEl/i-o kom'inira ra.li8ite ti%o-e gla.'e kako 'i do'io su%rotnosti.P Cako?er mi/en/a FteksturuF gla.'e, od -ioline do ;laute, %reko mandoline, kla-irkorda i kla-ira. 5e.ultat /e /edinst-en sli/ed ko/i donosi mir, o%u7tan/e i i78eki-an/e. Dud/elo-an/e na satu na ko/em se %u7ta gla.'a >%timal nog u8en/a, -rlo naliku/e gledan/u klasi8nog ;ilma u ko/em /e gla.'a snaEan %ods-/esni nositel/ uku%ne teme, dok se slike tek sta%a/u s n/ome. @a satu kemi/e Aea Booda u'r.o 4ete 'iti u-u8eni u neku -rstu %redsta-e. 2o'i8a/eno /e da %rilikom demonstraci/e nasta-nik ugasi s-/etla, %usti %ose'nu gla.'u ko/a 4e %otaknuti kreati-nost i rna7tu, te %o8ne u e%ru-eti mi/e7ati kemi kali/e. )ok na%etost raste s gla.'om, s-/etle4e iskre %o8in/u /edna .a drugom is"
;reporu*l&ivi gla,5eni vodi*i

Hultimedi/ska re-oluci/a da/e u%ora'i gla.'e u u8en/u ogromni %otenci/al. >nima nasta-nicima ko/i su /ako -/e7ti u u%ora'i gla.'e, te liko-ne i dramske um/etnosti ona omogu4u/e da s-o/e talente sta-e na ras%olagan/e ci/elome s-i/etu. Pr-o se otkri4e dogodilo u listo%adu 1989. godine kada /e t-rtka +oyager $om%any i.dala $) .a 9. sim;oni/u Aud#iga -an eetho-ena u. %rate4i ra8unalni %rogram. Po %r-i %uta /e i.dano ne7to 7to /e %o-e.i-alo audio $) i ra8unalni %rogram kako 'i se st-orio multimedi/ski %rogram .a 7iroku %otro7n/u. Co otkrice s-o/e %o8etke dugu/e %reda-an/ima i. %odru8/a gla.'e ko/a /e 1982. godine na 2$A! s-eu8ili7tu -odio %ro;esor 5o'ert Binter, a ko/a /e %oha?ao suosni -a8 +oyagera, o' Dtein. )a 'i de" monstrirao um/etnost -elikih kom%o.itora, Binter /e u%otre'l/a-ao sla/do-e, ka.ete i %er;ormanse. Dedam godina kasni/e Dtein /e 'io u mogu4nosti %ret-oriti to Bintero-o nasta-no umi/e4e u ino-ati-ni $)"5>H. >n sadrEi snimku e8ke ;ilharmoni/e, so%ran *oan Dutherland i kontraalt Harilyn Gome i i.-rsne Bintero-e komentare. $)"5>H sadrEi /edan ese/ o 2m/etnosti slu7an/a, r/e8nik gla.'enih %rim/era, u.orke gla.'e, te %ruEa mogu4nost da slu" 7atel/ u 'ilo ko/em trenutku %rekine gla.'u i %o-eEe se s rele-antnim materi/alom na nekom drugom m/estu na disku. >tada /e Binter .a +oyager %roducirao /o7 nekoliko re mek"d/ela, a 1999. godine %ostao /e suosni-a8em -lastite interakti-ne t-rtke %od na.i-om $alio%e Hedia. @asta-nicima ko/i koriste metode u'r.anog u8en/a i Eele mogu4nosti interakti-nih gla.'enih $)"5aH"o-a, %re%oru8u/emo da %ro8ita/u 1ntertainment In the $y'er ,one (,a'a-a u ki'erneti8ko/ .oni) autora $hrisa Hc(o#ana i *ima Hc$ullaugha, u i.dan/u 5andom Gouse, @e# Jork (199:). )anas %osto/e mnogi drugi i.-rsni nasta-nici gla.'e ko/i su se s%eci/aIi.irali u u'r.anom u8en/u, a me?u n/ima su i: (lenn $a%elli i. australskog Crue Aearning $enterK a u D!) I-an ar.ako- i Pamela 5and i. ar.ak 1ducationallnstitute, )on $am%'ell i. Institute ;or Husic, Gealth and 1ducation, te $hris re#er i dr. !rthur Gar-ey i. AI@) Institute u Dan Mranciscu. @a/no-i/i %rogram /e Che Husic 5e-olution ((la.'ena re-oluci/a) koautorice o-e kn/ige, dr. *eannette +os, ko/i /e i.a7ao 1999. $i/eli %rog ram i.nosi 7est gla-nih na8ina u%ora'e gla.'e u u8en/u i i.o'ra.'i, te nudi %ot%un %o%is gla.'enih ka.eta i %re%oru8l/i-ih akti-nosti .a s-aki od tih na8ina. ###.thelearning#e'.net
ntl+2I2l.iI*Z O.O FSSSSSSSSS*SSS
kakati i. e%ru-ete. Bood %o8in/e go-oriti o s-/etlu i Ei-otu, te o n/iho-om me?uodnosu. 3l/u8an/e u e%ru-eti %osta/e s-e 'rEe, a iskre %uno s-/etli/e. @asta-nik na/a-l/u/e temu: Fei-ot /e 8udo, a ti i /a smo dio tog 8uda.F Bood odla.i do stola .a demonstraci/e, uli/e-a sadrEa/ e%ru-ete u -eliku %osudu i kaEe: F@au8it 4emo koliko /e Ei-ot st-arno 8udesan.F )ok gla.'a dosiEe s-o/ -rhunac i. %osu de %r7ti -eliki %lamen. D-/etla se %ale, gla.'a %resta/e, a u8enici u ti7ini ra.mi7l/a/u o onome 7to se u%ra-o dogodilo. Bood kaEe: FCime /e %redsta-l/ena tema .a tu godinu, a %otom i ras%ra-l/ena s-o/st-a i gusto4a u%otri/e'l/ene tri kom%onente. )emonstrirane su i otkri-ene i -e.a i interakci/a i.me?u s-/etla i Ei-ota i s-e to .a oko 1: minuta.F!S Hogu4e /e da Bood s-o/e u8enike %otom i.-ede -an, da sto/e sklo%l/enih o8i/u okrenuti %rema Duncu, a %otom se -rate u ra.red i %i7u o s-o/im do/mo-ima u. )e'ussuye-u gla.'enu kulisu. Potom nasta-nik .akl/u8u/e %ou8a-an/em o reakci/i ;u.i/e ko/a se doga?a na %o-r7ini Dunca. He?utim, u tu s-rhu ne koristi %reda-an/e -e4 s-aki u8enik %os ta/e atom -odika, a sto/e4i u krugu i drEe8i se .a ruke u8enici %oka.u/u ;u.i/u /e.gara. F@a kra/u sata imamo mali usmeni k-i., i s-i u-i/ek da/u 100 %osto to8nih odgo-oraF kaEe Bood. 5e.ultati kasni/eg is%ita su s%ektakularni. Pri/e uvo?en a ovih tehni-a ubr#anog u!en a, oc ene :,
.= .... -.)= ==-.))- ... = -.=. -----_ ..
__
)@
9 i 6 /e posti#elo :6 posto u!eni-a Tempe 9-ole. D novim metodama te ih oc ene posti:e n ih 96 post/.Q2
)anas /e dostu%an c/eloku%ni ar.ako- i.'or gla.'enih ka.eta.
F'o &e ,adr6avalo velika o'kri*a:

!ko se u.mu u o'.ir doka.ani re.ultati no-ih nasta-nih tehnika, one su se s%o ro 7irile. Co /e -/ero/atno /ednako tako re.ultat Fhladnorato-skeF atmos;ere 19<0ih i 6 9=0"ih kao i kon.er-ati-i.ma u o'ra.o-nim strukturama. Pr-i neto8ni i.-/e7ta/i o Fu8en/u u snuF u tada7n/em komunisti8kome 'loku .emal/a, %otakle su ilu.i/e o tome da se radi o Fis%iran/u mo.gaF. Ao.ano-l/e-e tehnike u'r.anog u8en/a imale su na/%ri/e na/-e4eg ut/eca/a na %ou8a-an/e stranih /e.ika odraslih. 5a.lo.i su 'ili /ednosta-ni: 1. Pr-i me?unarodni re.ultati ko/e /e on o'/a-io 'ili su u%ra-o na tom %odru8/u. 2. +/ero/atno /e o-o 'ilo %odru8/e u ko/em /e %osti4i s%ektakulame re.ultate 'ilo lak7e nego u drugim%odru8/ima. A/udi ko/i nisu imali nikak-o .nan/e o dru gom /e.iku nao8igled su u8ili %uno 'rEe i u8inko-iti/e.
U s-o/o/ kn/i.i "sychic .iscoveries Behind the Fron 6urtain $"sihi!-a ot-ti 4a i#a <eW e#ne #av ese' Dheila >strander i Aynn Dchroeder su o'/a-ile neke od
668
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
The Everyday Genius* (Svakodnevni genija/ac)

'6>da/a?# .rea( O%ea) B$b"is'ers, 7ON3 Nor(' Li)%o") 5(ree(, Ar"i)g(o), VA NN G.
;ETER $!NE
6s(i)sko $?e)-e# )a 5r, i >aba/a) )a?i)
339
tih i.nimnih %ostignu4a ranih 19=0"ih godina. @/iho-e u%ora'e ri/e8i F%sihi8kiF -/ero/atno su od-ratile /ednako mnogo l/udi kao i Feel/e.na .a-/esaF. 2'r.o na kon toga Ayall Batson/e dao odgo-or na mnoge od tih sumn/i u d/elu 7u$emature $(ad priroda'. 2 to/ /e kn/i.i on ni.ao 8in/enicu .a 8in/enicom kako 'i doka.a da/e ono 7to mnogo l/udi drEi Fnadnara-nimF .a%ra-o Fnad%rirodaF, l/. da s-i mi imamo skri-ene re.er-e s%oso'nosti.F 2 D/e-erno/ se !merici .animan/e .a no-e metode na/%ri/e /a-ilo u 3anadi, u ko/o/ se mnogo o'ra.o-an/a od-i/alo d-o/e.i8no. )r. *ane ancro;t, i.-anred na %ro;esorica ;rancuskog /e.ika na D-eu8ili7tu Coronto, do-ela /e Ao.ano-a u 3anadu 19=1. (odinu dana kasni/e, dr. )onald Dchuster, %ro;esor %sihologi/e s )rEa-nog s-eu8ili7ta Io#a, i n/ego- kolega 5ay enite." ordon s )es Hoinesa, .a%o8eli su neke od %r-ih eks%erimenata te -rste u D!). )o 19=:. godine enite." ordon /e i.-/e7ta-ao o ra.redima ko/i su u8e8i 8etiri sata dne-no ti/ekom 10 dana nau8ili gradi-o 7%an/olskog /e.ika ko/e se ina8e u8ilo ci/elu godinu.F He?utim, mnogi od ranih ameri8kih re.ultata ni/e dugo %reEi-io ugla-nom .'og nes%ora.uma oko uloge gla.'e u ci/elom %rocesu. Hnogi rani entu.i/asti su -/ero-ali kako /e %ogodna 'ilo kak-a o%u7ta/u4a gla.'a. Lita-o/ st-ari oko us%/e7nog u8en/a nisu %ridoni/ele niti mnoge %reuran/ene %retencio.ne t-rdn/e o s%ektakularnim re.ultatima. @a sre4u, kao 7to 4emo kasni/e -id/eti, rana ;a.a ra.-o/a o-ih tehnika od-i/ala se u isto -ri/eme kada i neka -elika otkri4a u istraEi-an/ima mo.ga. 2. to su se /a-ila i druga otkrica o kl/u8no/ -aEnosti indi-idualnih stilo-a u8en/a.
3F
$l&u(ne s'vari o s'ilovi%a u(en&a

Svaki *ov&ek i%a svo& s'il u*en&a i svaki *ov&ek i%a neke &ake s(ra)e. 7 Ta& &e s'il oso5an 5aE kao i *o(*"s., Ni'i &edan s'il ni&e 5ol&i ili gori od drugi8 s(i"o/a. 6 ! svi% grupa%a = kul'uralni%) akade%ski%) %uEki%) 6enski% pos'o&e svi s'ilovi $?s)"a,= !nu'ar svake kul'ure i socio=ekono%skog slo&a) pos'o&i &ednako 'oliko ra,lika kao i %e<u grupa ma.F
RevOlu"i&a u u*en&u
Navodi i, is'ra6ivan&a pro7esora $ena i Ri'e DunnM

Ì.-ori .a na-ode na o-o/ stranici citirani su u 'il/e7kama .a 10. %ogla-l/e, na ko/e se i odnose. eelite li do'iti detal/e o stilu %ou8a-an/a i rada )unno-ih, kontaktira/te Aearning 8tyles @et#ork Dchool o; 1ducation and Guman Der-ices, Dt. *ohns 2ni-ersity, (rand $entral and 2to%ia Park#ays, *amaica, @J 11969. ###.thelearning#e'.net
.1. poglavl&e> !*i'e sa s'ilo% ===========
$ako o'kri'i vlas'i'i s'il u(en&a i iskoris'i'i %nogo vrs'a svo&e in'eligenci&e
!l'ert 1instein /e 'io san/ar. @/ego-i nasta-nici u @/ema8ko/ su mu rekli kako nikada ni7ta ne4e %osti4i, kako n/ego-a %itan/a uni7ta-a/u ra.rednu disci% linu, te kako 'i mu 'ilo 'ol/e da na%usti 7kolu. He?utim, on /e i%ak nasta-io dal/e i %ostao /edan od na/-e4ih .nanst-enika u %o-i/esti 8o-/e8anst-a. Binston $hurchill /e 'io lo7 u 7koli. Hucao /e i 7u7ka-o i.go-arao glas SsS. Pa i%ak, on /e %ostao /edan od na/-e4ih -o?a i go-ornika 20. stol/e4a.
Chomasa !l-u 1disona nasta-nik /e u 7koli tukao te7kim koEnirn remenom /er ga /e, .ato 7to /e %osta-l/ao toliko %itan/a, smatrao =m$%kom=. Coliko su ga kaEn/a-ali da ga /e ma/ka is%isala i. 7kole nakon samo tri m/eseca ;orrnalnoga o'ra.o-an/a. >n /e %ostao -/ero/atno na/%lodonosni/i ino-ator s-ih -remena. @a sre4u, 1disono-a/e ma/ka i sama 'i-7a u8itel/ica 'ila %ionirka u istinskom %ou8a-an/u. 0v ets-a enci-lopedi a $The Jorld Boo- %ncyc3opedia' na-odi: F>na /e imala .a to -ri/eme neo'i8nu ide/u, da u8en/e moEe 'iti .a'a-no. >d %ou8a-an/a s-oga sina ona /e na%ra-ila igru ko/u /e na.i-ala istraEi-an/em u. 'udl/i-oga s-i/eta .nan/a. )/e8ak /e is%o8etka 'io i.nena?en, a %otom odu7e-l/en. 2 skoro /e %o8eo u8iti tolikom 'r.inom da ga ma/ka -i7e ni/e mogla %ou8a-ati.F He?utim, on /e sam nasta-io istraEi-ati, eks%erimentirati i u8iti. 1instein, $hurchill i 1dison imali su stilo-e u8en/a ko/i nisu odgo-arali stilo-ima n/iho-ih 7kola. Isto se neslagan/e i danas /a-l/a kod mili/una druge d/ece. >no /e -/ero/atno na/-e4i %o/edina8ni ra.log 7kolskoga neus%/eha.
3FN Re/o"$%i-a $ $1e)-$
ViEes'ruke in'eligenci&e
N-i'o/a osob)a i *ro+esio)a")a $*oraba 7. Li)g/is7i?ka i)(e"ige)%i-a.
Obi?)o -e )a"a>imo kod# *isa%a, *-es)ika, *isa%a s%e)ari-a, go/or)ika, *o"i(i?ki' /oQa, $red)ika, *$b"i%is(a, )o/i)ara i *isa%a go/ora. Brim-eri s"a/)i' osoba# \i)s(o) C'$r%'i"", bri(a)ski )o/i)ar ko-i -e *os(ao go/or)ik, *o"i(i?ki /oQa i *isa%. V-ero-a()e osobi)e#
W Os-e("-i/i )a obras%e W Vo"e red
Kako i' o-a?a(i >a $?e)-e#
W 5$s(a/)i
W 5*osob)i ras$Qi/a(i W Vo"e s"$,a(i
^ Vo"e ?i(a(i W Vo"e *isa(i W Dobro im ide *ra/o*is W Vo"e igre ri-e?ima W Dobro *am(e (ri/i-a")e s(/ari L Mog$ bi(i dobri -a/)i go/or)i%i i deba(a)(i, *remda )eki s*e%i-a"is(i >a -e>ik mog$ /i,e *re+erira(i $sme)i i"i *isme)i )a?i) kom$)ika%i-e W Bri?a(i *ri?e W 6gra(i se igara *am1e)-a s ime)ima i m-es(ima W Ti(a(i *ri?e i ,a"e W Bisa(i *ri?e i ,a"e W ">raQi/a(i ske?e/e s ra>"i?i(im ri-e?ima L U*o(reb"-a/a(i )o/i)arski s(i" *isa)-a L 6)(er/-$ira(i L 6gra(i se s"aga"i%a i *ra/o*is)i' igara L Bisa)-e i ?i(a)-e i)(egrira(i s os(a"im *odr$?-ima L 6>raQi/a(i, $reQi/a(i i )ad>ira(i ra>red )i ?aso*is L 5$d-e"o/a(i $ deba(ama W Ras*ra/"-a(i
W Koris(i(i (eks(!*ro%esor kao $/od $ ra?$)ars(/o
ZASVALE#
O/a s(ra)i%a i s(ra)i%e 3FF, 3FE, 3FO, 3J , 3JN i 3JF (eme"-e se i *ri"agoQe)e s$ i> i>/or)i' is(raDi/a)-a So9arda .ard)era, Da/ida T'or)b$rga, T'omasa Arms(ro)ga, Da/"daLa>"era. Li)de Cam*be"", 4r$%ea Cam*be""a, Dee Di%ki)so) i 0ea))e((e Vos.
U1i(e sa s(i"om 3F3 *ednako /e tako o8igledno da s-atko ima ra.li8itih talenata. >8igledno /e da /e Pa'lo Picaso 'io s/a/an slikar, Billiam Dhakes%eare ;enomenalan %isac, *oe Auis i a'e 5uth i.-rsni s%orta7i, 1nrico $aruso s/a/an tenor, !nna Pa-lo-a i.nimna 'alerina, a 3atharine Ge%'um do'ra glumica. D-atko tko 8ita o-u stranicu ima druk8i/i #ivotni stil i druk8i/i radni stil. 2s%/e7ni %oslo-i o-ise o n/iho-o/ s%oso'nosti %onude l/udima s ra.li8itim Ei-otnim stilo-ima. Da-/etnici .a l/udske %otenci/ale %ro-ode 8ita- s-o/ Ei-ot u%aru/u4i radni stil i talente oso'a s odgo-ara/u4im radnim m/estima. ,spr-os tome, mnoge na9e 9-ole pona9a u se -ao da su svi B udi edna-i.. *o7 i gore: -e4i na ih ima susta- oc/en/i-an/a ili testiran/a ko/i nagra?u/e samo ograni8en 'ro/ s%oso'nosti. Ce nagrade rano u Ei-otu 8esto di/ele na-odno daro-ite i inteligentne od onih .a ko/e se t-rdi da su man/e inteligentni i neus%/e7ni. Cako.-ani testo-i inteligenci/e -/ero/atno su na/gora o'ra.o-na ino-aci/a o-og stol/e4a. )-a ;rancuska %sihologa, !l;red inet i Cheodore Dimon, st-ori li su %r-e su-remene testo-e 190:. godine. )-o/ica ameri8kih %sihologa, Ae#is H. Cerman i Haud. !. Heril, o'o/ica sa D-eu8ili7ta Dtan;ord, kasni/e su %rilago dili te ;rancuske testo-e u ono 7to /e %ostalo %o.nato %od imenom Dtan;ord" i neto-im testo-ima inteligenci/e. Ci su testo-i do'ro testirali odre?ene s%oso'nosti. He?utim, nisu testirali sve s%oso'nosti. *o7 gore, oni su %otakli ide/u o tome da /e inteligenci/a ne%rom/en/i-a od ro?en/a. Fnteligenci a ni e
neprom en iva.
Nto-i7e, s-atko od nas ima %ristu%a mnogim ra.li8itim Finteligenci/amaF ili crtama inteligenci/e.
&-o bi autori ove -n ige trebali i#abrati edan -ora- -o i e potrebno podu#eti .a transfonnaci u sv ets-og sredn o9-ols-og sustava, onda bi to trebalo biti s1ede>e: prona>i -ombinaci u stila u!en a i talenata sva-og u!eni-a i pm:iti mu ono 9to mu e potrebno. Fstodobno e potrebno poticati c elo-upan ra#vo svih potenci alnih sposobnosti. (la-ni nedostatak testo-a t.-. I.Z., ili k-oci/enta inteligenci/e, /e u tome da oni br-a u logi-u s c elo-upnom inteligenci om. Aogika /e, kao 7to smo -e4 -id/eli, samo /edan o'lik mi7l/en/a ili /edan stil
u8en/a. Cako?er, neki testo-i /e.i8nu s%oso'nost 'rka/u s o%4om s%oso'no74u. Go#ard (ardner, %ro;esor s %odru8/a o'ra.o-an/a na D-eu8ili7tu Gar-ard, .adn/ih /e godina /edan od mnogih ko/i.su na%ra-ili %ionirske korake u naru7a-an/u mita o Fne%rom/en/i-ome I.Z"u.F, (ardner /e u. %omo4 -rlo %lodonosnih istraEi-an/a doka.i-ao kako s-aka oso'a ima na/man/e sedam, a -/ero/atno i -i7e, ra.li8itih Fcentara inteligenci/eF. 3ao 7to smo -e4 %ri/e s%omenuli, on /e de;inirao:
ViEes'ru kei n'eligenci&e

N-i'o/a osob)a i *ro+esio)a")a $*oraba
N. Logi1ko!ma(ema(i1ka i)(e"ige)%i-a Obi1)o -e )a"a>imo kod# ma(ema(i?ara, >)a)s(/e)ika, i)De)-era, "o/a%a, *o"i%i-ski' is"-ed)ika, *ra/)ika i eko)omis(a. Brim-eri i>)im)i' osoba# Maria) Diamo)d, *ro+esori%a )e$roa)a(omi-e )a Ka"i+or)i-skom s/e$?i"i,($ $ 4erke"eI$. V-ero-a()e osobi)e#
W Vo"e a*s(rak()o mi,"-e)-e W Vo"e bi(i *re%i>)i
W UDi/a-$ $ ra?$)a)-$ W Vo"e bi(i orga)i>ira)i
n'>RV!I!ZiIJV u !Zi'>RIIJ!
W Koris(e "ogi?ke s(r$k($re W UDi/a-$ $ ra?$)a"ima
W UDi/a-$ r-e,a/a(i *rob"eme W UDi/a-$ eks*erime)(ira(i )a

"ogi?ki )a?i) W Vo"e $red)o /odi(i bi"-e,ke Kako i' o-a?a+ >a $1e)-e# W Bo(i%a(i r-e,a/a)-e *rob"ema W 6gra(i ma(ema(i?ke ra?$)ske igre
W A)a"i>ira(i i i)(er*re(ira(i *o!
da(ke
W Koris(i(i ras$Qi/a)-e W Bo(i%a(i /"as(i(e -ake s(ra)e W Bo(i%a(i *rak(i?)o eks*eri!
me)(ira)-e W Koris(i(i *red/iQa)-e
W Orga)i>a%i-$ i ma(ema(ik$ i)(egrira(i i $ dr$ge ,ko"ske *redme(e

W 6ma(i odreQe)o m-es(o >a s/e s(/ari
W Do*$s(i(i da se s(/ari ?i)e korak *o korak W Koris(i(i ded$k(i/)o mi,"-e)-e W Koris(i(i ra%$)a"o >a +i)a)%i-ske obras%e i ra?$)a)-e
6
2
F (
N
"1
11
4ingvisti!lru inteligenci u kao s%oso'nost do'rog go-oren/a i %isan/a ko/a /e 'ila /ako ra.-i/ena kod l/udi kao 7to su Binston $hurchill, *ohn M. 3ennedy i s-i s/a/ni %isci. 4ogi!-o=matemati!lru inteligenci u kao s%oso'nost rasu?i-an/a, ra8unan/a i logi8kog mi7l/en/a ko/a /e /ako 'ila ra.-i/ena kod l/udi kao 7to su ertrand 5us seli i kineski %remi/er i ekonomski
stru8n/ak ,hu 5ong/i.
Ci#ualno=spaci a3nu inteligenci u kao s%oso'nost slikan/a, sniman/a s/a/nih ;otogra;i/a ili st-aran/a skul%tura. TWelesno=-inesteti!lru inteligenci u kao s%oso'nost kori7ten/a ruku ili ti/ela ko/a /e ti%i8na .a us%/e7ne s%orta7e i s/a/ne glumce. Fnterpersona3nu inteligenci u ili ono 7to 'ismo mi -i7e -ol/eli .-ati Fsoci/alnomF inteligenci/om kao s%oso'nost odno7en/a s drugima.
I intrapersona3nu inteligenci u kao s%oso'nost dostu%nosti -lastitim unutarn/im os/e4a/ima. W 5a.lika ni/e samo semanti8ke %rirode. +rlo rano u Ei-otu d/ecu /o7 u-i/ek s-rsta-a/u u mitske Fdaro-iteF i Fnedaro-iteF i to ugla-nom na temel/u testiran/a samo d-a/u as%ekata inteligenci/e. Hi smo u-/ereni kako (ardnero-a otkricaF ima/u kl/u8ni ut/eca/ na %laniran/e 'udu4nosti o'ra.o-an/a. D-ako /e di/ete %otenci/alno daro-ito di/ete, me?utim, 8esto na mnogo ra.li8itih na8ina.
Cako?er, s-aka oso'a ima s-o/ -lastiti na/draEi stil u8en/a i rada, kao i tem%erament. N-icarski %sihi/atar $ari *ung /e /o7 da-ne 1921. %rimi/etio kako l/udi st-ari ra.li8ito %erci%ira/u. >n ih /e klasi;icirao kao one ko/i doEi-l/a-a/u %utem 8u-sta-a, one ko/i misle i one ko/i doEi-l/a-a/u %utem os/etila ili intuici/e. 3oliko .namo, *ung /e 'io %r-i ko/i /e l/ude tako?er kla si;icirao kao intro-erte i ekstra-erte. Nteta /e da su mnoga *ungo-a gledi7ta do 1960. na%u7tena i ignorirana s-e do neda-no. D-i mi %o.na/emo l/ude ko/i ut/elo-l/u/u mnoge od n/ego-ih konce%ata, a no-o.elandski %ro;esor teologi/e Aloyd (eering saEeo ih /e u s-o/o/ i.-rsno/ kn/i .i %od na.i-om .anas u svi etu (In The
Jorld To"s!%? u ko/o/ %oku7a-a %remostiti /a. i.me?u religi/e i .nanosti: %-strovertirani mislioci, ko/ih /e mnogo me?u ruko-oditel/ima, -o/nim strate.ima i nekim -rstama .nanosti. A/udi kao 7to su autor strategi/e .a i.la.ak i. AKao 9to smo ve> rani e spomenuli, 1oSard Kardner, e nedavno pretpostevio posto an e osme inteligenci e: ''prirodn a!-e ili naturalisti!-e" inteligenci e. .rugi autori, u-3 u!u u>i tu i britans-og sav etni-a #a ru-ovo?en e i profesora 6harlesa 1andya, -a:u -a-o posto e o9 mnoge druge "inteligenci e", u-l u!u u>i tu i "#drav ra#um".
3FE Re/o"$%i-a $ $1e)-$
3. Vi>$a")o!s*a%i-a")a i)(e"ige)%i-a.L Obi?)o -e )a"a>imo kod# ar'i(eka(a, s"ikara, ki*ara, )a/iga(2ra, igra?a sa'a, *rirod)-aka, (eore(i?ara +i>ike, s(ra(ega )a /o-)or)e *odr$?-$. Brim-er s"a/)e osobe# s"ikar Bab"o Bi%asso. V-ero-a()e osobi)e# Kako i' o-a?a(i >a $?e)-e#
W Za
$?e)-e koris(i(i s"ike W 5(/ara(i ski%e, ma*e
W Um-e()os( i)(egrira(i s dr$gim *redme(ima

W
Koris(i(i Um)e kar(e
W Bro/odi(i ak(i/)os(i /i>$a"i>a%i-e W ."eda(i /ideo s)imke i"i i' samos(a")o s(/ara(i W Koris(i(i *eri+er)e *odraDa-e )a >ido/ima# >)ako/e *o*$( *"aka(a $ o/o- k)-i>i W Koris(i(i *a)(omim$
W Mi-e)-a(i m-es(o $ sobi kako bi
AKao 9to smo ve> rani e spomenu= se dobi"e ra>"i?i(e *ers*ek(i/e li, autori ove -n ige dr:e -a-o se W Koris(i(i kar(e >a *os(a/"-a)-e vi#uelne i spaci alne osobine ne %i"-e/a i"i *re('od)e orga)i >a! mora u $ vi e- a vl a ti s-upa. (e-i %i-ske ski%e a-e vi#uelni tipovi l udi mogu W Koris(i(i gr$*ira)-e imati pote9-o>a $, prim erice, pre= O 6s(i%a(i bo-ama >en u sm era na -artama, premda te
-arte'mogu biti vi#ualno to!ne.

W Mis"e $ s"ikama
W Koris(i(i kom*-$(orsk$ gra+ik$
W 5(/ara-$ $m)e *redodDbe W Koris(e me(a+ore W 6ma-$ smisao >a %-e"i)e W Vo"e $m-e()os(# %r(a)-e,
s"ika)-e i ki*ars(/o
W Lako ?i(a-$ >em"-o/ide, kar(e i
di-agrame
W Bam(e $> *omo1 s"ika
W 6ma-$ dobar os-e1a- >a bo-e W Za >ami,"-a)-e koris(e s/a os-e(i"a
U1i(e sa s(i"om 69= kri.e automo'ilskih t-rtki Aee Iacocca ili 'ritanski ratni -o/ni -o?a ernard Hontgomery.
Fntrovertirani mislioci, ko/e ide/e 8esto .anima/u .'og n/ih samih. Cu se mogu u'ro/iti ;ilo.o;i %o%ut $harles a )ar#ina.5enea.)escartesa i samoga lunga. %-strovertirani !uvstveni tipovi, ko/i su du'oko .ainteresirani .a druge l/ude kao, %rim/erice, Eena s-i/eta Ha/ka Cere.a. Fntrovertirani !uvstveai tipovi, tu se u'ra/a/u oni ko/i se .graEa/u nad s-/etskim %ro'lemima, ali ih internali.ira/u i smatra/u ih -lastitim o%tere4en/em. %-strovertiraili os etilni tipovi, l/u'itel/i s%orta, oni ko/i traEe u.'u?en/a i uEitke. Fntrovertirani os etilni tipovi, Foni ko/i S-an/ski s-i/et drEe ne.animl/i-im i ne.ado-ol/a-a/u4im i okre4u se u %otra.i .a is%un/en/em k se'i samimaF. Cu s%ada/u neki -eliki mistici. %-strovertirani intuitivni l udi, Fko/i u no-e odnose ula.e s -elikim uEitkom, ali se ne %oka.u/u u-i/ek %ou.danima. >ni mogu 'iti skloni 'r.o %rela.iti s /ed nog no-og interesa na drugi, oso'ito ako on odmah ne donosi re.ultate, >ni ima/u -i.i/e no-ih s-/eto-a ko/e tre'a os-o/iti ili i.graditi. >ni %romo-ira/u no-e u.roke, ,a %rim/er moEemo na-esti !leksandra +elikog, *uli/a $e.ara, @a%oleona, Gitlera, Genrya Morda i graditel/e dana7n/ih ekonomskih carsta-a.F Fntrovertirani intuitivni l udi, ukl/u8u/u4i -i.ionare i san/are ko/i se nadahn/u/u i. s-o/ih -lastitih skri-enih i.-ora.
(eering kaEe kako /e F%ri.na-an/e %siholo7kih ti%o-a nuEan %o8etni korak, ukoliko Eelimo ra.um/eti *ungo- konce%t indi-iduaci/e, t/. %roces %utem ko/ega s-atko od nas %osta/e /edinst-eno i c/elo-ito l/udsko 'i4e s iskori7tenim s-im s-o/im %otenci/alima.F Hnogi se stru8n/aci u o'ra.o-an/u oslan/a/u na te konce%te, Prim/erice, 7kole 5udol%ha Dteinera da/u -eliku teEinu identi;ikaci/i indi-idualnih tem%eramenata i %ruEan/u s-ega 7to /e n/ima %otre'no.
OdreQi/a)-e /a,eg s(i"a $?e)-a

)anas %osto/i oko 20 ra.li8itih metoda .a otkri-an/e stilo-a u8en/a. IstraEi-a n/e %ro;esora 3ena i 5ite )unn, sa D-eu8ili7ta Dt. *ohns u @e# Jorku, nudi /e dan od na/s-eo'uh-atni/ih modela .a tu s-rhu. >%4enito u.e-7i, -a7 /e stil u8en/a kom'inaci/a sl/ede4ih 8im'enika: > @a8ina na ko/i na/lak7e %erci%irate in;ormaci/e " /este li ugla-nom -i.ualni, auditi-ni, kinesteti8ki ili taktilni ti%, u8ite li na/'ol/e gledan/em, slu7an/em,
ViEes'ru kei n'eligenci&e

F. ."a>be)a i)(e"ige)%i-a. Obi?)o -e )a"a>imo kod# i>/oQa?a g"a>be, sk"ada(e"-a, dirige)a(a, g"a>be)e *$b"ike, (o)ski' i)De)-era, i>raQi/a?a g"a>be)i' i)s(r$me)a(a, $gaQi/a?a g"aso/ira, k$"($ra be> (radi%io)a")og *isa)og -e>ika. Brim-er s"a/)e osobe# Mo>ar(. V-ero-a()e osobi)e#
W Os-e("-i/os( >a /isi)$, ri(am i bo-$ (o)o/a
W
Se/o"UC60a $ $%e)-$
N-i'e/a osob)a i *ro+esio)a")a $*oraba
Os-e("-i/os( >a emo%io)a")$ s)ag$ g"a>be >a s"o>e)$ orga)i>a%i-$ g"a>be
W Os-e("-i/os(
W Mog$1a d$boka *rod$'o/"-e)os(
W 5/ira(i g"a>be)i i)s(r$me)( Kako i' o"a?a(" >a $?e)-e#
W U?i(i $> *omo1 *-esama

W Za
$?e)-e koris(i(i ak(i/)e i *asi/)e ko)%er(e
W U?i(i $> *ra()-$ barok)e g"a>be

W V-eDba(i $> g"a>b$
W B-e/a(i $ >bor$ i"i *-e/a?ko- gr$*i

W 5k"ada(i g"a>b$
W ."a>b$
i)(egrira(i s dr$gim )as(a/)ir) *odr$?-ima
W ."a>bom mi-e)-a(i ras*o"oDe)-e
W ."a>b$ koris(i(i >a o*$,(a)-e W U> *omo1 g"a>be s(/ara(i i"i >ami,"-a(i s"ike
W U?i(i $> k$%ka)-e, %-e"o/i(e -e>i?)e *-esme i"i kora"e

W 5k"ada(i g"a>b$ ra?$)arom
699
UCi(e sa s(i"om
kretan/em ili dodiri-an/em. (Premda os/etilo okusa i mirisa mogu 'iti -aEni .a neke %oslo-e, kao 7to su ku7an/e -ina i mi/e7an/e %ar;ema, ta se d-a os/etila ne u'ra/a/u u gla-na os/etila u stilo-ima u8en/a.) > @a8ina na ko/i organi.irate i o'radu/ete in;ormaci/e " 8inite li to ugla-nom li/e-om ili desnom stranom mo.ga, analiti8ki ili Fglo'alnoF, %ri 8emu Fglo'alnoF .na8i da niste 'a7 oso'a ko/a misli susta-no, -e4 se ne .amarate detal/ima. > 2-/eta ko/i su nuEni da 'i -am %omogli %ri unosu i %ohrani in;ormaci/a emocionalnih, soci/alnih, ;i.i8kih i okolinskih.
> @a8ina na ko/i do.i-ate in;ormaci/e " ko/i moEe 'iti %ot%uno druk8i/i od na8ina na ko/i ih unosite i %ohran/u/ete.
Kako *rima(e i)+orma%i-e

)unno-i su u s-o/im istraEi-an/ima ut-rdili da: > Damo 60 %osto u8enika %amti 8ak =: %osto onoga 7to su 0uli ti/ekom normalnog nasta-nog sata. > Letrdeset %osto ih %amti tri 8et-rti ne onoga 7to su pro!itali ili vid eli. )-i/e su -rste tih -i.ualnih ti%o-a u8enika: neki in;ormaci/e o'radu/u u o'liku ri/e8i, dok drugi ono 7to su -id/eli %amte u o'liku di/agrama ili slika. > Petnaest %osto u8enika na/'ol/e u8i ta-ti3nim %utem. @/ima/e %otre'no da ru-u u materi/alom, da %i7u, crta/u i da su angaEirani u konkretnom iskust-u. > )rugih %etnaest %osto l/udi su kinesteti8ki ti%o-i. >ni na/'ol/e u8e fi#i!-i rade>i sud/elu/u4i u st-arnim iskust-ima ko/a o%4enito ima/u i.ra-nu %rim/enu u n/iho-im Ei-otima. Prema )unno-ima s-atko od nas o'i8no ima/edan %re-lada-a/u4i na/%rikladni/i na8in u8en/a i /o7 /edan ko/i /e sekundaran. !ko u 7koli ili na seminaru -a7 na/%rikladni/i na8in ni/e uskla?en s metodom %ou8a-an/a, onda 'iste mogli imati %ote7ko4a %ri u8en/u. @/ih moEete i.'/e4i samo ako to moEete kom%en.irati -a7im drugim na/%rikladni/im na8inom %erce%ci/e. Co ima -elikih %osl/edica na r/e7a-an/e %ro'lema %rekida sredn/o7kolskog 7kolo-an/a. "rema na9em is-ustvu, glavni -andidati .a neusp eh u tradicionalnom 9-ols-om sustavu su u!enici
-o i na bol e u!e -inesteti!-im i ta-tilnim putem. @/ima /e %otre'no da se kre4u, da os/e4a/u, da dodiru/u, da 8ine, a ukoliko im nasta-na metoda to ne omogu4u/e os/e4a/u se iskl/u8enima,
neangaEiranima i dosadno im /e. Hichael (rinder, stru8n/ak .a neuroling-isti8ko %rogramiran/e, kaEe kako 4e u ti%i8nom ra.redu od 60 u8enika, n/ih 22 imati ra.m/erno u/edna8ene s%oso'"
350
5e-oluci/a u u4en/u
N-i'o/a osob)a i *ro+esio)a")a $*oraba :. C/elesno"kinesteti8ka inteligenci/a.
>'i8no /e nala.imo kod: %lesa8a, glumaca, s%orta7a i s%ortskih d/elatnika, i.umitel/a, %antornlrni8ara, kirurga: trenera. ~~ratea, ~~.a8a trka4ih automo'ila, terenskih radnika 6 mehanicki daro-itih oso'a. Prim/eri: 3o7arka7ka .-i/e.da Hichael *ordan i igra8 gol;a Ciger Boods. +/ero/atne oso'ine: L I.nimna kontrola -lastitoga ti" /ela L 3ontrola o'/ekata W )o'ar os/eca\ .a -ri/eme W 2-/eE'ane reakci/e u8e kre4u4i se +ole ;i.i8ke s%orto-e +ole dodiri-ati +/e7ti u rukot-orinama W +ole glumiti +ole ruko-ati 28e sud/elu/u4i u %rocesu u8en/a W D/e4a/u se onoga 7to. se .radilo, %ri/e nego onoga sto *e re8eno ili 7to su -id/eli L *ako reagira/u na ;i.i8ko okruEen/e L )ok slu7a/u %oigra-a/u se s o'/ektima L @er-o.ni ako ima malo %au.a L Hehani8ki s-/esni 3ako ih o/a8ati .a u8en/e: L L L L L L 2 ti/eku u8en/a o se'i koristiti ;i.i8ke v)e+*e W ,a u8en/e koristiti %les ,a u8en/e koristiti %okret L >dglumiti u8en/e L 3oristiti se ruko-an/em tiiekom u8en/a o %rirodnim .nanostima i matematici L 2%otre'l/a-ati %uno F%rom/ena stan/aF i %au.a L 2 s-e %redmete integrirati %okret L Pona-l/ati u mislima ti/ekom %li-an/a ili tr8an/a W 3oristiti modele, stro/ e-e, Cechnic Aego kocke, rukot-orine L ,a usredoto4i-an/e koristiti ka rate L l4i na terenske i.lete
W W @a/'ol/e
L 3oristiti ra.redne igre L 3oristiti dramu i igran/e $"oga= Pucketati %rstima, %l/eskati, ta%kati, skakati, %en/ati se
24ite sa stilom
6:1
nosti %riman/a in;ormaci/a na ra.li8ite na8ine. >ni 4e se o%4enito sna4i kada su in;ormaci/e %re.entirane 'ilo -i.ualnim, auditi-nim ili kinesteti8kim %utem. )-o/e do tro/e d/ece 4e imati %ote7ko4a u u8en/u .'og ;aktora i.-an ra.reda. Preostala d/eca do < n/ih u ra.redu od 60, ili 20 %osto 'it 4e Fiskl/u8i-o -i.ual niF, Fiskl/u8i-o auditi-niF ili Fiskl/u8i-o kinesteti8kiF ti%o-i u8enika. >ni 4e imati -elikih %ote7ko8a u %riman/u in;ormaci/a ukoliko im se one ne %re.entira/u na .a n/ih na/%rikladni/i na8in. (rinder /e to/ d/eci dao nadimke I+, l! i I3. >n kaEe: F@i/e slu8a/no da inici/ali SI3S mogu %redsta-l/ati skra4enicu od Si.'a8en klinacS. Co su d/eca ko/a su Si.'a8eni klinciS i. 7kolskog susta-a. 2 s-akom su istraEi-an/u o Sri.i8no/ d/eciS ko/e sam -idio, kinesteti8ki ti%o-i 8inili -eliku -e4inu od 2< %osto d/ece ko/a su %ri/e-remeno %rekinula 7kolo-an/e.F!
Kako orga)i>ira(e i obradU-e(e i)+orma%i-e

A/udi s /ako i.raEenim oso'inama li/e-e %olo-ice mo.ga in;ormaci/e %rima/u logi8ki. >ni ih lako mogu us-o/iti ako su %re.entirane na logi8an na8in i u linearnom sli/edu. A/udi s dominaci/om desne %olo-i ce mo.ga o%4enito na/%ri/e -.ole do'iti 7iru, o%8enitu sliku. 2godni/e se os/e4a/u kada %re.entaci/e ukl/u8u/u -i.uali.aci/u, ma7tu, gla.'u, slike i intuici/u. >so'a ko/a moEe %o-e.ati mo4i o'i/uhemis;era i iskoristiti te Fcentre -i7estruke inteligenci/eF 'iti 4e, nara-no, s%oso'na in;ormaci/e us-o/iti i o'raditi %uno u8inko-iti/e.
U/-e(i ko-i d-e"$-$ )a /a,$ s*osob)os( $1e)-a

>8igledno /e da fi#i!-a o-olina ut/e8e na u8en/e. +aEni su i .-uko-i i s-/etlo i tem%eratura i na8in s/eden/a i drEan/e ti/ela. A/udi tako?er ima/u ra.li8ite emocionalne potrebe. 1moci/e ima/u -aEnu ulogu u u8en/u. >ne su na mnogo na8ina kl/u8 .a susta- %am4en/a -a7ega mo.ga. Cako?er, emocionalni sadrEa/ 'ilo ko/e %re.entaci/e moEe igrati -eliku ulogu u tome koliko s%remno u8enici mogu u%i/ati in;ormaci/e i ide/e. A/udi tako?er ima/u ra.li8ite soci alne potrebe. @eki -ole u8iti sami. )rugi -ole raditi s %artnerom. Cre4i u eki%i. @eka d/eca -ole raditi samo s odraslom oso'om ili Eele da /e ona samo na.o8na %rilikom n/iho-a u8en/a. )unno-i kaEu kako se -e4inu d/ece ko/a ima/u sla' us%/eh /ako do'ro moEe moti-irati u. %omo4 -r7n/akaT
352
N-i'o/a oseb)a!( *re+esio)a")a $*oraba
E. 6)(er*erso)a")a i"i Uso%i-a")a= i)(e"ige)%i-a Obi?)o -e )a"a>imo kod# *o"i(i1ara, )as(a/)ika, /-erski' /oQa, sa/-e(o/a(e"-a, *roda/a1a, r$ko/odi(e"-a i "-$di >ad$De)i' >a kom$)ika%i-$ s -a/)o,1$. Brim-er s"a/)e osobe# O*ra' \i)+reI, /odi(e"-i%a (a"k!s'o9a .. V-ero-a()e osobi)e# L Z)a-$ dobro *rego/ara(i L 6ma-$ dobre od)ose i "ako se dr$De s "-$dima L Mog$ dobro dok$?i(i ($Qe )am-ere
W UDi/a-$ $ dr$,(/$ s dr$gima W 6ma-$ m)ogo *ri-a(e"-a
W Dobro kom$)i%ira-$, a ka(kada i ma)i*$"ira-$
Se/O6UC60a $ $%e)-$
L UDi/a-$ $ gr$*)im ak(i/)os(ima

W Vo"e *osredo/a(i $ )es*ora>$mima W Vo"e s$raQi/a(i
L Dobro =k$De= so%i-a")e si($a%i-e Kako i' o-a?a(i >a $?e)-e# L Ak(i/)os(i $?e)-a *ro/odi(i $ s$rad)-i s dr$gima
W Bra/i(i *$)o *a$>a >a dr$De)-e s dr$gima
W Koris(i(i ak(i/)os(i $?e)-a =ra>m-e)om $ *aro/ima= W Koris(i(i od)ose
i $mi-e1a kom$)ika%i-e L Bro/odi(i (e"e+o)ske =*ar()erske ra>go/ore= L U ?as( $?e)-a orga)i>ira(i >aba/e i *ros"a/e W U?i)i(i $?e)-e >aba/)im L Dr$De)-e $k"-$?i(i $ s/e ,ko"ske *redme(e
L L L L Radi(i $ eki*ama U?i(i kro> s"$De)-e dr$gima Bo$?a/a(i dr$ge Koris(i(i $>roke i *os"-edi%e
999.('e"eami)g9eb.)e(
W Kada -e ! da bi se dobi"i odgo/ori ! *o(reb)o ra>go/ara(i s dr$gima, $*o(ri-ebi(i ak(i/)os( =TraDe)-e "-$di=
Ai>i1ke i bio"o,ke *o(rebe ko-e $(-e1$ )a $1e)-e

@a u8en/e isto tako moEe ut/ecati -ri/eme u.iman/a o'roka, ra.ina energi/e u %o/edino do'a dana, kao i %otre'a .a kretan/em. Prim/erice, %oku7a/te u8iti kada ste gladni. Co /e -e4ini nas te7ko. @eki l/udi ima/u %otre'u .a ne%rekidnim grickan/em. @eki su l/udi /utarn/i ti%o-i. )rugi su no4ne so-e. .unnovi su ut-rdili -a-o . u!enici bol e napredu u a-o vri eme n ihove nastave odgovara n ihovom vlastitom "vremens-om satu".3/ ,na8a/no /e da su oni ustano-ili kako -e4ina u8enika i studenata nisu /utarn/i ti%o-i. >ni i.-/e74u/u: FDamo /edna tre4ina od -i7e od mili/un u8enika i studenata ko/e smo testirali, %re;erira u8iti u %r-om di/elu %ri/e%odne-a. +e4ina ih %re;erira kasno %ri/e%odne ili %osli/e%odne. 2 st-ari, mnogi od n/ih nisu s%oso'ni %o8eti se koncentrirati na te7ko gradi-o s-e do %osli/e 10 sati u/utro.F )unno-i .a u8en/e %o danu %re%oru8u/u ra.do'l/e od 10 do 1: sati. He?utim, tko kaEe da .a no4ne %tice sredn/e 7kole ne 'i tre'ale 'iti ot-ore" ne i na-e8erT )unno-i %ot-r?u/u kako Ftaktilno kinesteti8kiF ti%o-i u8en/a ima/u na/-i7e %ote7ko4a u tradicionalnim 7kolama.!S >ni 8esto %rekida/u 7kolo-an/e /er se s/e de4i satima ne mogu do'ro usredoto8iti. >ni ko/i ne na%uste 7kolu 8esto Fu%ada/u u ne-ol/eF i 'i-a/u sus%endirani. )ruge, naEalost, 8esto k1asi;icira/u kao d/ecu s F%ote7ko4ama u u8en/uF i sta-l/a/u ih u ra.rede sa s%eci/alnim %rogramima u ko/ima se radi na ugla-nom isti na8in: %uno se akti-nosti %ro-odi s/ede4i i malo %aEn/e o'ra4a n/iho-im st-arnim %rednostima i stilo-ima u8en/a. D-aka -rhunska okolina .a u8en/e ko/u smo do sada -id/eli, nudi %one7to .a ra.li8ite -rste inteligenci/e i ra.li8ite stilo-e u8en/a. He?utim, mnoge, oso'ito sredn/e 7kole, /o7 u-i/ek su sklone FakademskomF d-odimen.ionalnom %ou8a-an/u %rim/erenom ugla-nom ling-isti8kim i logi8kim ti%o-ima u u8en/u. Co ni/e 8udno. Hnogi od l/udi u 7kolsko/ administraci/i i sami su 'ili /ako us%/e7ni u 10gi8ko"matemati8kim i ling-isti8kim s%oso'nostima, te /e .ato %rirodno da n/ima ta -rsta okoline .a u8en/e i.gleda na/'ol/om.
Kako odredi(i omi"-e)e s(i"o/e $?e)-a s/o-i' $?e)ika

Pono-no /e na//ednosta-ni/i na8in da ih se /ednosta-no %ita. *ednosta-no %itan/e i ras%ra-a o stilo-ima i %re;erenci/ama u u8en/u, 8esto /e i /edan od na//ednosta-ni/ih na8ina .a ru7en/e %re%reka i.me?u nasta-nika i u8enika. @eri/etko ne8i/i omil/eni stil u8en/a lako moEete ut-rditi na temel/u na8ina na ko/i on go" -ori.
6:9
V",es(r$ke in'eligenci&e
G. 6)(ra*erso)a")a i"i i)($i(i/)aW i)(e"ige)%i-a. Obi?)o -e )a"a>imo kod# *isa%a, sa/-e(o/a.(e"-a, m$dri' s(ari-i' osoba, +i"o>o+a, g$r$a, osoba s d$bokim os-e1a-em /"as(i(oga -a i mis(ika. Brim-er s"a/)e osobe# +i"o>o+ B"a(o). V-ero-a()e osobi)e#
W Z)a)-e o samo- sebi
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Kako i' o-a?a(" >a $?e)-e#
W Os-e("-i/os( *rema /"as(i(im /ri-ed)os(ima
W D$boka s/-es)os( /"as(i(i' os-e1a-a W Dobro ra>/i-e) os-e1a- /"as(i! (oga -a W 6)($i(i/)os( W 5amo!mo(i/ira)os( W D$boka s/-es)os( /"as(i(i' *red)os(i i s"abos(i W Vr"o %i-e)i *ri/a()os( W Ce"i bi(i ra>"i?i(a od /e1i)e dr$gi' D7r+na s$oso*nost "intra$erso@ D nalne" inteligenci)e )est s$oso*nost "osi3an)a vlastitoga unutarn)eg )a. 8e'i misle 'a'o )e intuici)a $ose*na vrsta inteligenci)e: nai3gle" uro.ena s$oso*nost 3nan)a o "rugima i o "oga.a)ima. W Vodi(i osob)e ra>go/ore W 6>meQ$ ra>dob"-a $?e)-a *ro/odi(i ak(i/)os(i ko-e *o(i?$ osob)i ras( W Ra>go/ara(i o ak(i/)os(ima W Ra>mi,"-a(i o /"as(i(om mi,"-e)-$ $> *omo1 ak(i/)os(i =U*ari se i *odi-e"i= i =Mis"i i s"$,a-= W U>e(i si /reme)a >a ra>mi,! "-a)-e o sebi W 5amos(a")o $?i(i W 5"$,a(i /"as(i($ i)($i%i-$
W Ra>go/ara(i, ra>mi,"-a(i i"i *isa(i o o)ome ,(o -e doDi/-e"a i kako se os-e1a"a

W Do*$s(i(i
-o- s"obod$ da b$de dr$k?i-a od gr$*e 6>raQi/a(i =Mo-e k)-ige= i d)e/)ike o /"as(i(ome Di/o($ W Bre$>e(i )ad>or )ad /"as(i(im $?e)-em W Bo$1a/a(i -e o osob)o- a+irma%i-i W Bo$?a/a(i -e o is*i(i/a)-$
U1i(e sa s(i"om 6::
&-o u!eni-a -o i e 6iN4aJni tip upitate #a upute, on 4e biti s-lon nacrtati vam -artu. Po8in/e li sh-a4ati neko ina8e te7ko gradi-o, ta 4e oso'a re4i: F+idim 7to misli7.F 2koliko /o/ u restoranu %ro8itate
/elo-nik, morat 4e ga sama %ogledati. 3ada /o/ ku%u/ete %oklon, s kn/igom ne4ete %ogri/e7iti, ali %ro-/erite /e li ta oso'a sklona tekstu ili -i7e -oli slike. !ko -i7e -oli slike, moEda 'i /o7 'ol/e 'ilo ku%iti /o/ -ideo ka.etu. +e4ina -i.ualnih ti%o-a u u8en/u, iako ne s-i, o'i8no su organi.irani, uredni i li/e%o se o'la8e.
&uditivni tip u u!en u nimalo ne "rti do !itan a -n iga ili uputa #a upotrebu. on mora pitati #a informaci e. >n ne ku%u/e auto .'og n/ego-a i.gleda, -e4 .'og n/ego-og stereo susta-a. >n 4e u
.rako%lo-u odmah .a%o8eti ra.go-or sa s-o/im no-im sus/edom. 3ada us-a/a no-e in;ormaci/e kaEe ne7to %o%ut: FLu/em 7to go-orite.F !ko to/ oso'i ku%u/ete %oklon, neka to 'ude ka.eto;on, a ne kn/iga.
Kiuesteti!-i, ta-tilni tip u u!en u uvi e- :eli biti u po-retu. !ko se slu8a/no s -ama sudari, imat 4e %otre'u /o7 -as ohra'ru/u4e .agrli ti. 3ada %o8in/e sh-a4ati neko no-o na8elo, ta 4e oso'a re4i kako
Fos/eca da 'i to moglo 'iti takoF. oEi8ni %oklon .a tak-u oso'u: %ri/enosno ra8unaloT
Va, -edi)s(/e)i rad)i s(i"

ar'ara Prashnig, ko/a Ei-i u @o-om ,elandu i %reds/ednica /e t-rtke $reati-e Aearning, od ranih 1990"ih s -elikim us%/ehom u-odi u no-o.elandske osno-ne i sredn/e 7kole, te me?u studente D-eu8ili7ta !uckland ide/e i modele )unno-ih. 2 kn/i.i Ra#noli-ost e na9a snaga: revoluci a u u!en u na d elu $.iversity Fs /ur 0trenght: the leaming revolution in action' ona %i7e: F2koliko im do%ustimo da to 8ine na s-o/ /edinst-eni na8in, %utem s-o/ih oso'nih /akih strana, l/udi s-ih do'i mogu nau8iti doslo-ce 'ilo 7to.F >na /e s-o/ %rakti8ni %rogram .a anali.u indi-idualnih stilo-a u8en/a, rada, %ou8a-an/a i i.o'ra.'e, tako?er i.gradila na istraEi-an/ima )unno-ih. >na kaEe: F5adni se stil moEe de;inirati kao na8in na ko/i l/udi ko/i rade, o'i8no us-a/a/u i .adrEa-a/u no-e i sloEene in;ormaci/e, kako misle ili se kon centrira/u, kako o%4enito o'a-l/a/u s-o/ s-akodne-ni %osao, te na ko/i na8i u8inko-ito r/e7a-a/u %ro'lemeFT D-atko tko malo %retraEi Borld Bide Be' moEe 'r.o do'iti ra8unaIni is%is ko/i %rika.u/e n/ego-e /ake strane i sla'osti ko/e tre'a %re-ladati. u.ima/u u o'.ir te %odatke %rilikom %ri/a-e .a s-aki %osao.F
l*
>na kaEe kako /e: F,ato idealno da i %o/edinci i t-rtke
356
vlas'i'og &edins'venog s'ila u(en&a ili rada) kl&u( &e usp&eEnog u(en&a i rada.
4AR4ARA BRA5S6N. The Eo er of 9iversit!D =-o, ra3noli'osti%
'6>da/a?# Da/id 4a(ema), A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
;o,navan&e
Re/O"UC60a U $%e)-U
UCi(e sa s(i"om
357 @/eni %rogrami .a odre?i-an/e stila u8en/a, stila rada i stila %ou8a-an/a danas se d/elot-omo u%otre'l/a-a/u u @o-om ,elandu, +eliko/ ritani/i, Minsko/, N-edsko/ i u nekoliko drugih .emal/a.
Te(iri /rs(e s(i"o/a mi,"-e)-a

>sim 7to imamo omil/ene stilo-e u8en/a i rada, mi tako?er imamo i omil/ene stilo-e mi7l/en/a. @/ih /e !nthony (regorc, %ro;esor kurikuluma i %ou8a-an/a na s-eu8ili7tu $onneticut, %odi/elio u 8etiri .ase'ne sku%ine: 7F
o 3onkretno sek:-enci/ano mi7l/en/e. > 3onkretno nasumi8no mi7l/en/e.

> !%straktno nasumi8no mi7l/en/e. > !%straktno sek:-enci/ano mi7l/en/e.
,ah-al/u/emo sa-/etniku u Du%er$am%u, *ohnu AeCeilleru, ko/i /e %rilagodio (regorco- model i %ri'a-io nam u%itnike i na8ine 'odo-an/a %rika.ane na sl/ede4e tri stranice. ID
*e?utim, moramo naglasiti -a-o niti edan stil mi9l en a ni e bol i od drugih: samo /e ra#li!it. 0va-i stil mo:e biti u!iu-ovit na svo na!in. +aEno /e da %ostanete s-/esni ko/i /e
na/d/elot-orni/i stil u8en/a i mi7l/en/a .a -as same. 3ada /ednom .nate -a7 -lastiti stil, onda moEete anali.irati i druge stilo-e. Co 4e -am %omo4i da 'ol/e ra.urni/ete druge l/ude. 28init 4e -as ;leksi'ilni/ima. Cako?er, -/ero/atno s-i mi moEemo /edni od drugih nau8iti kako 'iti d/elot-orni/ima. 3ada na stranici 6<0 na%ra-ite gra;i8ki %rika. s-oga stila, ra.motrite sl/ede4a o'/a7n/en/a u cil/u %o'ol/san/a -lastite s%oso'nosti u8en/a, mi7l/en/a, studiran/a, rada i uEi-an/a u Ei-otu:
"rema suosniva!u 0uper6ampa, Bobbi u .e"ortem, -on-retno se-venci eni mislioci su utemel eni u stvarnosti. oni informaci e obradu u po redu, se-venci aBnim, linearnim na!inom.
,a n/ih se Fst-arnost sasto/i od onoga 7to mogu otkriti %utem s-o/ih ;i.i8kih os/etila -ida, dodira, sluha, okusa i mirisa. >ni do'ro %rim/e4u/u i s/e4a/u se detal/a, te s lako4om %amte 8in/enice, s%eci;i8ne in;ormaci/e, ;ormule i %ra-ila. ,a te /e l/ude do'ar na8in u8en/a da ne7to konkretno 8ine.F!F !ko ste i -i konkretno"sek-encionalni ti% (3D) nadogra?u/te na s-o/e organi.aci/ske -/e7tine. >%skr'ite se detal/ima. D-o/e %ro/ekte ra.di/elite u s%e ci;i8ne korake. 2redite si mirnu radnu okolinu.
358
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
U?i(e sa s(i"om
359
Nakon ispun&avan&a upi'nika s li&eve s'rane>
Tes'ira&'e svo& vlas'i'i s'il %iEl&en&a

Bro1i(a-(e s/aki sk$* ri-e1i i o>)a1i(e o)e d/i-e ko-e /as )a-bo"-e o*is$-$
1.
a. b. %. d. 2. a. b. ma,(o/i( is(raDi/a? rea"is( a)a"i(i?ar orga)i>ira) *ri"agod"-i/ kri(i?a) >)a(iDe"-a) rado ras*ra/"-am *re"a>im )a s(/ar s(/aram $s*os(a/"-am od)ose osoba) *rak("?a) a/a)($ris( *re%i>a) +"eksibi"a) s$s(a/a) i)/e)(i/a) di-e"im s dr$gima /o"im red ra>$ma) )e>a/isa) kom*e(i(i/a) *er+ek%io)is( koo*era(i/a) "ogi?a)
$ do)-im s($*%ima >aokr$Di(e s"o/a kra- ri-e?i ko-e s(e >aokr$Di"i kod s/a!
koga bro-a. Zbro-i(e >aokr$De)a s"o/a $ s($*%ima 6, 66, 666 i 6V. Zbro- s/a! koga s($*%a *om)oDi(e s F. K$1i%a s )a-/e1im bro-em o*is$-e )a?i) )a ko-i /i nal8e74e obrad$-e(e i)+orma%i-e.
9.
a. b.
/o"im ?i(a(i /o"im "-$de r-e,a/am *rob"eme *"a)er sam *am(im as o%i ram (eme"-i(o *romi,"-am *okre1em s(/ari mi-e)-am *ros$Q$-em s*o)(a) sam De"im $sm-era/a)-e kom$)i%iram o(kri/am o*re>a) sam ras*ra/"-am do/odim s(/ari $ *i(a)-e *rak(i%iram bri)em is(raD$-em do/r,a/am *os"o/e /idim mog$1)os(i sk$*"-am ide-e i)(er*re(i ram UKUBNO#
c.
1
7. N.
77
> $
A
i"i
A
6V
d.
10. a.
b.
$
A
c.
d.
c.
d.
6.
F. J.
>
A A
6.
a. b.
11. a.
b.
<.
G. O.
$ $ $ >
A A
> $ > >

D A
c.
d. F. a. b. d.
c.
d.
$ >
A
> $ > $
A A
12. a.
b.
9.
7 . 77. 7N. 73. 7F. 7J.
c. akademski $sm-ere)
:.
a. b. %. d.
c.
16.
d. a.
> $
A A
$ 4 > > $ $
'.
%. d. 7F. a. '. %. d.
) )
<.
a. b. %. d,
=.
a. b. d.
c.
1:. a. ?i)im '. ! os-e1am
6 66 666
dFe dFe dFe
Ko)kre()o sek/e)%i-a")o HK53 A*s(rak()o sek/e)%i-a")o HA53 A*s(rak()o )as$mi?)o HAN3
c.
mis"im
8~
6=. 6<. 69. 68.
a. i)(e"ek($a"a)
'. %. d. os-e("-i/ radi,a) /o"im ri>ik
d.
eks*erime)(iram
6V
dFe
Ko)kre()o )as$mi?)o HKN3
5ada $%r(a-(e s/o-e re>$"(a(e )a gra+iko) )a s"-ede1o- s(ra)i%i.
)("VU6U"M6067 $ U"M("660U
Nakon E'o s'e ispunili upi'nik svog oso5nog s'ila %iEl&en&a na pre'8odno& s'ranici) ucr'a&'e svo&e re,ul'a'e na don&e% gra7ikonu
K5
90. <0
AN
KN
$%r(a"i $ gra+iko) s/o- =s(i" mi,"-e)-a= )a bro- ko-i odgo/ara /a,em re>$"(a($ )a s/ako- od A5 -e *rika>a)o )a ma"om di-agram$.
Da bis(e k"asi+ika%i-a sa s(ra)i%e 3JK. s(a/i(e (o?k$ i *o/eDi(e (o?ke kao ,(o
Za'/a"-$-emo 0o')$
Muantum Learning =Hvantno u0en)e% 4obbi-a
LeTe""ier$ i De"" B$b"is'i)g$, EEE Ai+(' A/e)$e, Ne9 Vork, NV 7 7 3, ,(o s$ )am do*$s(i"i da o/a- (es( *re(iskamo i> k)-ige DeBor(era. Tes( se (eme"-i )a "s(raDi/a)-ima *ro+esora A)('o)Ia .regor%a. 999."'e"ear)i)g9eb.)e(
Kon-retno nasumi!ni mislioci $K(B su

s%remni/i su isku7ati %ristu% %oku7a/a i %otre'u .a %ronalaEen/em alternati-a i %otre'u /e do'ro st-ari -id/eti i. -i7e %ers%ekti-a.
e-sperimentatori. )ePorter kaEe: Po%ut konkretno sek-enci/alnih mi7l/en/a i oni su 8-rsto u st-arnosti, me?utim %ogre7aka, ,'og toga oni 8esto %ra-e intuiti-ne skoko-e nuEne .a istinski kreati-no mi7l/en/e. >ni ima/u /aku
da rade st-ari na s-o/ na8in. F2koliko ste 3@, iskoristite s-o/u s%oso'nost di-ergentnoga mi7l/en/a. +/eru/te kako Dta-l/a/te se u situaci/e r/e7a-an/a %ro'lema. He?utim, .ada/ te si roko-e. Prih-atite s-o/u %otre'u .a %rom/enom.F &pstra-tno nasumi!ni mislioci infoFZ.B6i e organi#ira u putem refle-si e i tete - nestru-turiran.im, prema l udima ori entiranim o-olinama. )ePorter kaEe: FSDt-arniS s-i/et a%straktno nasumi8nih mislilaca s-i/et /e os/e4a/a i emoci/a. 2mo-i !@"o-a u%i/a/u ide/e, in;ormaci/e i do/mo-e i organi.ira/u ih %utem re;leksi/e. >ni in;ormaci/e na/'ol/e %amte ako su one %ersonali.irane. >s/e4a/u se s%utanima kada su %od-rgnuti -rlo strukturiranom okruEen/u.F !ko ste i -i !@, iskoristite s-o/u s%oso'nost rada s drugima. Pre%o.na/te u ko/o/ m/eri emoci/e ut/e8u na -a7u koncentraci/u. >slonite se na s-o/u s%oso'nost u8en/a %utem asoci/aci/a. Pr-o %ogleda/te o%8enitu sliku st-ari. Po'rinite se da si osigurate do-ol/no -remena da do-r7ite %osao. Pods/etite se da st-ari 8inite u. %omo4 mnogo -i.ualnih %otica/a kao 7to su o'o/ene nal/e%nice .ali/e%l/ene tamo gd/e 4ete ih -id/eti. &pstra-tni se-venci aBni mislioci vole svi et teori a i apstra-tnih misli. >ni -ole ra.mi7l/ati u %o/mo-ima i anali.irati in;ormaci/e. >ni su s/a/ni ;ilo.o;i i .nanst-enici"istraEi-a8i. Pono-no go-ori )ePorter: F@/ima /e lako usredoto8iti se na ono 7to /e -aEno, kao 7to su kl/u8ne to8ke i .na8a/ni detal/i. @/iho-i %roce si mi7l/en/a su logi8ni, racionalni i intelektualni. >mil/ena akti-nost a%straktnih sek-enci/alnih mislilaca /est 8itan/e, a kada neki %ro/ekt tre'a istraEiti oni su u tome -rlo temel/iti. >ni o%4enito -i7e -ole raditi sami nego u gru%ama.F 2koli ko ste !D, %riu7tite si -/eE'e i. logike. @ahranite s-o/ intelekt. 2sm/erite se %rema /ako strukturiranim situaci/ama.
I%plikaci&e po Ekole i po&edince

2-/ereni smo kako s-aki as%ekt o-og istraEi-an/a moEe u-elike una%ri/editi u8en/e i 7kolo-an/e. ima smisla .nati -lastite s%oso'nosti, .nati stilo-e u8en/a -a7ih 8lano-a o'itel/i i oslan/ati se na n/ih. !ko -am /e te7ko dugo s/editi, -/ero/atno ste goto-o sigurno kinesteti8ki ti% u u8en/u. ,ato ra.mislite ne 'iste li s-o/e u8en/e mogli .a%o8eti %regledom gradi-a u. %omo4 goleme 2mne karte i.ra?ene na -elikom arku %a%ira. Dta-ite /e na %od i dok radite koristite s-o/e ti/elo. @akon %regleda-an/a gradi-a, %ustite neku klasi8nu gla.'u i kre4ite se u n/enome ritmu. Potom u8inite ne7to t/elesno. >ti?ite u 7etn/u, na %li-an/e ili,
#a osobno u!en e -od tu?e,
362
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
$ako i, o(i&u %o6e'e u'vrdi'i s'il u(en&a

Nas(a/)i%i ko-i s$ /-e,(i $ )e$ro!6i)g/is(i1kom *rogramira)-$ HNLB3 kaD$ kako ?es(o mog$ $(/rdi(i omi"-e)i s(i" $1e)-a s/o-i' $2)ika 2a (eme"-$ o*aDa)-a )-i'o/i' *okre(a o?i-$ i )a (eme"-$ s"$,a)-a )a?")a )a ko-i o)i go/ore.W
U?e)ik ko-i s-edi mimo i g"eda ra/)o )a*ri-ed, i"i ko-i *ri"ikom *ri-ema i)+orma%i-a g"eda. *rema gore, (e go/ori br>o, obi?)o -e /i>$a")i (i* $?e)ika, U?e)ik ko-i *ri"ikom *ri-ema i)+orma%i-a g"eda s -ed)e s(ra)e )a dr$g$, i"i g"eda *rema do"-e )a s$*ro()$ s(ra)$ od s/o-e domi)a)()e s(ra)e (i-e"a H$?e)i%i de,)-a%i ko-i g"eda-$ )a 6i-e/o3, /-ero-a()o -e a$di(i/)i (i* $?e)ika. O) obi?)o go/ori ri(mi?kim g"asom. U?e)ik de,)-ak ko-i se *$)o kre1e, *ri"ikom *ri-ema i *o'ra)e i)+orma%i-a g"eda )a des)o i *rema do"-e, (e s*oro go/ori, /-ero-a()o -e ki)es(e(i1ki (i* $?e)ika.
'6"$s(ra%i-e *o(i?$ sa %i-e)om *o/o"-)e +i"mske ka>e(e Bo$?a/a)-e moda"i(e(o)im *red)os(ima# Zdra/ora>$mski *ris($* $?e)-$ HTea%'i)g (o Moda"i(I 5(re)g'(s# A Commo) 5e)se A**roa%' (o Lear)i)g3, a$(ora \a"(era 4. 4arbea i RaImo)da S. 59assi)ga, a moDe se )aba/i(i od Za)er!4"o>era, 6)e., Co"$mb$s, O'io. Co*Irig'( 7KGK. '5"i?a) sadrDa- m)ogo -e de(a"-)i-e obraQe) $ k)-i>i Mi%'ae"a .ri)dera Rig'(i)g T'e Ed$%a(io)a" Co)/eIor 4e"( HBo*ra/"-a)-e obra>o/)e *okre()e (rake3 ko-$ -e i>dao Me(amor*'o$s Bress, B. O. 4oR 7 E7E, Bor("a)d, Orego) KGN7 . 4i"-e,ka# 4arbara Bras'i)g )a/odi kako se -ake (ak(i")e (i*o/e $?e)ika o*1e)i(o moDe *re*o>)a(i *rema )a?i)$ )a ko-i=)-i'o/e
o8i, kada ra>mi,"-a-$ o )ekom *i(a)-$, obi?)o g"eda-$ *rema gore.
U?i(e sa s(i"om 6<6 dok u mislima %utem -i.uali.aci/e %ona-l/ate ono 7to ste u%ra-o s%remili u s-o/ mo.ak, kre4ite s-o/e ti/elo. !ko ste kinesteti8ki ti% tada %ose'no 'udite slo'odni %osta-iti se u s-o/u omi l/enu atmos;eru i %oloEa/ .a u8en/e. !ko ste auditi-ni ti% u u8en/u, tada s-o/e 'i l/e7ke nasnimite %reko .-uka 'arokne gla.'e. 2koliko ste -i.ualni ti%, %o'rinite se da nacrtate 2mne karte, skice, sim'ole ili slike ko/e 4e %redsta-l/ati ono 7to u8ite. ,a -i.ualni ti% u8enika slika %redsta-l/a na tisu4e ri/e8i. Prema mi7l/en/u dr. 5o'erta Dtern'erga, %ro;esora %sihologi/e i %edagogi/e sa D-eu8ili7ta Jale, s-i l/udi #a preu#iman e nad#ora nad vla0titim :ivotom ima/u ono 7to on na.i-a stilovi ru-ovo?en a. F@a8ini na ko/e u8enici na/radi/e koriste s-o/e inteligenci/eF " kaEe on " F/ednako su -aEni kao i n/iho-a s%oso'nost. )/eca, .a% ra-o i s-i l/udi, tre'a/u u%ra-l/ati s-o/im akti-nostima, a 8ine4i to oni 4e oda'irati Sstilo-e ruko-o?en/a samima so'om ko/i su im ugodniS. 2m %ro-odi s-o/e akti- nosti -rlo sli8no neko/ -ladi. 8a-onodavna ;unkci/a uma 'a-i se st-aran/em, ;unkcioniran/em, .ami7l/an/em i %laniran/em. F#vr9na ;unkci/a uma 'a-i se im%lementaci/om i %ro-o?en/em. "ravosudna ;unkci/a uma 'a-i se %rosu?i-an/em, e-aluaci/om i us%ored'om. Hentalno u%ra-l/an/e samim so'om ukl/u8u/e s-e te tri ;unkci/e, ali s-aka oso'a ima /ednu od n/ih ko/a %re-lada-a.F!F @adamo se da /e %ouka /ednako -idl/i-a 9-ols-im nastavnicima i voditel imP seminara: anali.ira/te stil u8en/a s-akog u8enika i o%skr'ite ga odgo-ara/u4im %odraEa/ima. Co ne4ete mo4i 8initi ci/elo -ri/eme .a s-akoga od n/ih. He?utim, moEete osigurati da /e s-aki stil redo-i to o%skr'l/en ti/ekom s-akog nasta-nog rada. 28inite li to, 'it 4ete i.nena?eni kako l/udi lako u8e i na koliko man/e ot %ora 4ete naila.iti. *edna od %r-ih ameri8kih 7kola ko/a /e goto-o u %ot%unosti utemel/ena na na 8elima Go#arda (ardnera /e 3ey 1lementary Dchool u lndiana%olisu. 2?ete li u 7kolu 3ey, na4i 4ete d/ecu ko/a u8e u. %omo4 s-ih ra.nih Finteligenci/aF. @ara-no da 4ete tu na4i s-a tradicionalna nasta-na %odru8/a kao 7to su 8itan/e i matemati ka. He?utim, isto 4ete tako otkriti da su s-i ukl/u8eni u gla.'eni, slikan/e, crtan/e, t/elesne akti-nosti i ras%ra-e. Letiri %uta t/edno, d/eca se sasta/u u gru%ama heterogenima %o do'i ko/e se na.i-a/u Fkomu7kamaF, te u ko/ima istraEu/u ra.li 8ite st-ari kao 7to su ra8unala, -rtlarst-o, kuhan/e, S.ara?i-an/e no-caS, arhitektura, ka.ali7te, multikulturalne igre i ostala .nan/a %otre'na u st-arnome Ei-otu.
(ardner kaEe: F*ednom t/edno 7kolu %os/e4u/e -an/ski stru8n/ak i %redsta-l/a neko .animan/e ili .anat. Lesto /e ta/ stru8n/ak netko od roditel/a, a tema odgo-a ra 7kolskim sadrEa/ima ko/i se u to -ri/eme
o'ra?u/u.S:F
>-a 7kola tako?er usko sura?u/e s $entrom .a istraEi-an/e u Hu.e/u lndiana%olisa. F28enici mogu na nekoliko m/eseci 'iti -/eE'enici u mu.e/u, %ri 8emu mogu %omagati %ri animaci/i, gradn/i 'rodo-a, no-inarst-u ili %ra4en/u -remenskih %rilika.F
3EF
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
$ako govor 'i&ela uka,u&e na s'ilove u8enla
Ti-ekom *ri-ema i)+orma%i-a

Vi>$a")i (i* $?e)ika obi?)o s-edi /r"o $s*ra/)o i )as(a/)ika *ra(i *og"edom. A$di(i/)i (i* $?e)ika ?es(o *o(i'o i >a sebe *o)a/"-a ri-e?i )as(a/)ika i"i *$)o kima g"a/om kada o) *re>e)(ira go/or)e i)+orma%i-e. A$di(i/)i (i* $?e)ika ?es(o kada se De"i dos-e(i(i i)+orma%i-a =$ g"a/i /r(i ka>e($=, (e *ri(om moDe g"eda(i $ *ra>)o. T-e"es)o!ki)es(e(i?ki (i* $?e)ika ?es(o (i-ekom s"$,a)-a *o(o)e $ s-eda"i%$. Tak(i")i (i* $?e)ika /o"i se (i-ekom s"$,a)-a igra(i *redme(ima# ba%aka o"o/k$, *reme1e *a*ire, igra se "o*(i%om dok )ekoga s"$,a kako go/ori.
0EANNETTE V_5W
'es(od)e/)i (re)i)g Te')ika $?e)-a i *o$?a/a)-a >a N7 s(o"-e1e# 5$mmer 6)s(i($(es. Za de(a"-)i-e i)+orma%i-e o (re)i)g$ *i,i(e )a B.O. 4oR 73 999."ear)i)g!re/o"$(io).%om. 999.('e"ear)i)g9eb.)e( E, La 0o""a, CA KN 3K!3 EE, U5A i"i *og"eda-(e 9ebsi(e )a adresi#
vOO
U"06"E
sa smem
2 7koli 3ey tako?er ima mnogo %ro/ekata. (ardner kaEe: SSCi/ekom s-ake 7kolske godine 7kola %ro-odi tri ra.li8ita tematska %ro/ekta, ko/i se od-i/a/u u %ri'liEno desetot/ednim inter-alima. Ceme mogu 'iti -rlo 7iroke (%o%ut S>'ra.acaS ili S+e.aS) ili mnogo uEe (S5enesansa nekada i danasS ili SHeksi8ka 'a7tinaS). @asta-ni sadrEa/i se usm/era-a/u na te teme, a kad god/e to mogu4e u-ode se %oEel/ni teksto-i i %o/mo-i ko/i sluEe kao %rirodan dodatak istraEi-an/u odre?ene teme.F D-i se %ro/ekti snima/u, tako da na kra/u s-aki u8enik ima s-o/u .'irku -ideo materi/ala ko/i %oka.u/e ono 7to /e on u8inio i otkri-a n/ego-e /ake strane. 2kratko, 7kola 3ey %oti8e s-e s-o/e u8enike da u8e u. %omo4 s-ih s-o/ih inteligenci/a: kako onih u ko/ima su /aki, tako i onih ko/e /o7 tre'a i.gra?i-atiK us redoto8u/e se na n/iho-e stilo-e u8en/a, %oti8e mi7l/en/e i eks%erimentiran/e, te gradi modele mentorst-a i -/eE'eni7t-a. Nkola Che @e# $ity u Dt. Aouisu u Hissouri/u, oti7la /e /o7 dal/e. udu4i da 7kolske akti-nosti temel/e na na8eIima -i7estrukih inteligenci/a, nasta-nici te 7kole .a/edni8ki su na%isali kn/igu o to/ temi. 3n/iga 0lavl en e vi9estru-ib inteligenci a: "ou!avan e .a usp eh $6elebrating -ulti$le Fntelligences: Teaching 5or 0uccess' %rakti8ni /e -odi8 .a nasta-nike na s-im stu%n/e-ima o'ra.o-an/a ko/i o'/a7n/a-a kako, %rilikom %ou8a-an/a gla-nih 7kolskih %redmeta, o%skr'iti s-e %o/edina8ne F-rste inteligenci/eF. Nto /e na/'ol/e, o'/e 7kole, @e# $ity i s%omenuta 7kola u Indiana%olisu, /as no %oka.u/u 7to se moEe dogoditi kada neka .eml/a kona8no u%otri/e'i s-o/e i.nimne akademske istraEi-a8ke s%oso'nosti i sto%i ih s do'ro %laniranim 7kolama, ino-ati-nim nasta-nicima, i.nimnim resursima neke .a/ednice, te gledi7tem ko/e s-u d/ecu drEi daro-itom.
77. *og"a/"-e# MeQ$(im, ,(o ako kas)o *o1)e(eP [[[[[[[[[[[[[[-
Na&5ol&i sv&e'ski progra%i ,a nadoknadu propuE'enog i ,aE'o su u*inkovi'i

)o s-o/e desete godine Gelen 3eller /e 'ila gluha, sli/e%a i ni/ema. He?utim, da 'i mogla %oha?ati ;akultet, do 1<. /e godine morala do-ol/no do'ro nau8iti 8itati railo-o %ismo, %isati i go-oriti. D -elikim /e us%/ehom di%lomirala 1909. godine. @a srecu, n/ena %r-a u8itel/ica nikada ni/e 8ula .a %o/am Fhednike%irana .a u8en/eF. udu4i da ni/e mogla koristiti s-o/a os/etila -ida i sluha, Gelen 3eller /e na/ %ri/e u8ila dodirom, )o'ro /e .nati da moderna dostignu4a danas osigura-a/u sredst-a %omocu ko/ih se s-i mi moEemo F%reko%8atiF na /ednosta-ni/e u8en/e, 8ak i oni ko/e se na.i-a F.aostalim aF ili Fs%orimaF,
"oru-a 1elen Keller /e i gotovo edno stol efe na-on n enog diplomiran a asna: svat-o /e na ne-i na!in potenci alno dsrovit.
@ara-no, 7to rani/e %o8nete ra.-i/ati te s%oso'nosti, to 'ol/e. *edno istraEi-an/e 8aso%isa 5orume do7lo /e do .akl/u8ka kako s-aki dolar %otro7en na do'ru n/egu %ri/e ro?en/a 7tedi 6.68 dolara %otro7enih na inten.i-nu n/egu na 'olni8kim od/elima .a no-oro?en8ad. Cako?er, s-aki dolar %otro7en na na/'ol/e %rog" rame ranog odgo/a i o'ra.o-an/a %ri/e 7kole F.a < dolara sniEa-a tro7ko-e s%eci/alnog o'ra.o-an/a, soci/alnih
sluE'i, malol/etni8ke trudno4e i .at-orskih ustano -aF.S He?utim, ako su iskust-a i. ranog d/etin/st-a -rlo oskudna, mogu li d/eca /o7 u-i/ek susti4i s-o/e -r7n/ake u osno-no/ 7koliT @a sre4u, 8in/enice da/u o%4enito %ot-rdan odgo-or na to %itan/e, Co ne .na8i %orican/e 8in/enice da neki l/udi
SOVO6UC60a $ $C"#6)0$
DE EN $E
ER
ima/u %ote7ko4a u u8en/u. He?utim, ako ih o.na8imo kao Fhendike%irane .a u8en/eF onda 8inimo /ednako lo7u st-ar .a o'ra.o-an/e kao i ono 7to su u8inili IZ testo-i. Dam 8in o.na8a-an/a oso'e do%rinosi n/eno/ ne-ol/i. (a9a nas istra:ivan a uv erava u -a-o sva-a osoba mo:e u!iti na svo
vlastiti na!in. & ti su na!ini mnogobro ni i ra#nolild.
Dva osnovna na(ela> ve,a i,%e<u u%a i 'i&ela i ve,a i,%e<u u%a i %o,ga
Pr-o na8elo ko/e %ono-no Eelimo naglasiti odnosi se na t-rdn/u kako u8en/e ni/e samo akademski %roces. a7 kao i do/en8e, i d/eca i odrasli ra.-i/a/u s-o/ mo.ak %utem sisan/a, doh-a4an/a, %u.an/a, gmi.an/a, hodan/a, %en/an/a, l/ul/an/a i okretan/a. Premda se %osli/e ro?en/a kod -as ne mora ra.-iti niti /edna no-a moEdana stanica, ci/eloga 4e -am Ei-ota rasti dendriti " mo.go-ni ogranci ko/i sluEe .a %o-e.i-an/e stanica i F%ohranuF in;ormaci/a. Pro;esorica )iamond i n/eni kolege istraEi-a8i s erkeleya doka.ali su kako s d/elot-orno74u t/elesne i umne stimulaci/e rast moEdanih dendrita %osta/e s-e -e4i i 'ol/i.T 2 Hinnesoti /e %ro;esor Palmer doka.ao kako t elesne -/eE'e u -rti4u mogu dramati8no %o'ol/7ati a-adems-i uradak .ato 7to te koncentrirane t/elesne akti-nosti .a%ra-o ra.-i/a/u mo.ak.S 3ao drugo, mo.ak i um nisu ista st-ar. *ako %o/ednosta-l/eno re8eno, kada 'ismo ih us%oredili s ra8unalom, mo.ak 'i 'io hardver, a um soitvete. Ho.ak /e 'iolo7ka i neurolo7ka st-ar: on ima neuro" ne, gli/a stanice, dendrite i mi/elinske o-o/ nice ko/i .a/edno 8ine 'iolo7ki mehani#am. 2 kontekstu o-e kn/ige, um /e sadr:a mo.ga. @e samo da /e mogu4e, nego /e i /ako %oEel/no um stimulirati i %utem ti/ela. 3lasi8nu studi/u slu8a/a %redsta-l/a %ono-no Gelen 3eIler. 9 @/o/ /e tre'alo tri godine samo da nau8i a'ecedu. @/ena /e u8itel/ica !nne Dulli-an 'ila s%oso'na komunicirati s n/enim mo.gom i umom %utem os/etila dodira. 3asni/e /e ona ri/e8i %isala na s-o/em dlanu. Potom /e Gellen samostalno nau8ila 8itati i %isati raillo-im %ismom. Pet /e gla-nih 8im'enika ut/ecalo na sposobnost u8en/a 3ellero-e: -ri/eme, kultura, kontekst, %odr7ka i slo'oda i.'ora. +ri/eme /e o8igledno 'ilo -italni 8im'enik. ,a n/eno /e %r-o u8en/e tre'alo %uno -remena. He?utim, kada /e na%ra-ila %r-e %omake, 'ila /e s%oso'na 'r.o na n/ih dal/e nadogra?i-ati.
28en/e ni/e imalo nikak-e -e.e s n/enom Fnes%oso'no74u da u8iF, ali/e u %ot%unosti 'ilo %o-e.ano s hendike%ima i %otre'om .a n enom vlastitom -oli!inom vremena da ih %re-lada. )a /e %o8ela u dana7n/em susta-u 7kolo-an/a %o ra.redima, Gelen nikada ne 'i us%/ela.
370
5e-oluci/a u u8en/u
!kloni'e
41 pos'o po'eEko*a ! u*en&u pov !"#o $ sa s'reso%. li s'res) ukloni' *e'e i po'eEko*e.
GORDON STO$ES preds&ednik T8ree in One "oncep'sM
S>-a/ /e citat gla-na tema kn/ige 1ne Brain: 9!sleSic Learning 5orrection . an"Brain@lnteT)ratien =Je"an mo3a': #s$ravl)an)e "isle'ti,'og na,ina u,en)a
$oncee%ts, 2001 B.
mo3govna integraci)a%, ko/u /e i.dao Chree in >ne
Hagnolia16l-d., Duite '., ur'ank, $! 91:0<"1=09. HoEemo /e /ako %re%oru8ltl .a u%o.na-an/e s%eci/ali.irane kine.iologi/e.
He?utim, 7to ako kasno %o4neteT

6=1
3ultura /e tako?er 'ila -aEna. 3ultura Gelen 3eller /ako /e ci/enila s%oso'nost go-ora i 8itan/a. ,a us%ored'u, u neko/ kulturi 'e. %isanog /e.ika, s%oso'nost na-igaci/e mogla 'i se ci/eniti %uno -i7e nego 8itan/e. @a ta/ na8in kultura odre?u/e kontekst u8en/a, ali i %ro'leme u u8en/u. @asta-nik Fs%eci/alnog o'ra.o-an/aF i %isac Chomas !rmstrong saEima to o-ako: F3ultura odre?u/e tko /e Shen" dike%iranS ... di/ete ko/e /e na.-ano dislekti8nim, hi%erakti-nim ili nes%oso'nim .a u8en/e u na7em dru7t-u moEe se istaknuti u neko/ drugo/ kulturi.F! 3elleri8ina ko' 'ila /e to 7to /e 'ila sli/e%a, gluha i ni/ema. >na /e morala u8i ti unutar tog ograni8enog konteksta. )a su /o/ %oku7ali testirati inteligenci/u IZ testom, u. n/enu /e.i8nu osno-icu n/en 'i re.ultat 'io i.nimno ni.ak, ako 'i ga uo%4e mogla i %osti4i. )a ni/e 'ilo DulIi-ano-e, ona se ne 'i ra.-ila u /ako daro-itu oso'u, -e4 /e mogla 'iti sm/e7tena u instituci/u .a retardirane. )akle, %odr7ka u8itel/ice ko/a /e s%oso'na i 'riEna /ednako /e takonei.osta-an 8im'enik. Dulli-ano-a nikada ni/e digla ruke od Gelen, %remda /e d/e-o/ka imala -rlo di-l/e is%ade 'i/esa. Gelen 3eller /e tako?er imala slo'odu i.'ora. D deset godina ona /e odlu8ila da Eeli go-oriti. @i/e 'ilo Eur'e. >na /e u tome us%/ela u s-om -lastitom roku i kontekstu. Pono-no /e %oruka /asna: u tradicionalnom o'ra.o-an/u %re-i7e /e l/udi, s-/esno i nes-/esno, sta-l/eno u situaci/u u ko/o/ nema/u i.'ora. !nne Dulli-an /e otkrila -e.u i.me?u mo.ga i ti/ela, kao i uma i ti/ela .ato 7to /e i sama doEi-/ela %ote7ko8e u u8en/u. @a sre4u, danas %osto/i 8ita-o 'ogatst-o drugih istraEi-an/a ko/a mogu %odu%ri/eti n/ena otkri4a.
Speci&ali,irana kine,iologi&a
@eka od na/.animl/i-i/ih istraEi-an/a i %rakti8nih %rim/ena do7la su s %odru8/a s%eci/ali.irane kine.iologi/e. Kinesteti-a ili %okret /edan /e od -aEnih as%ekata mnogih stilo-a u8en/a, a to su i
-ine#iologi a ili .nanost o kretan/u, te -ineste#i a ili os/e4a/ %oloEa/a, kretan/a i na%etosti %o/edinih di/elo-a ti/ela.
2 nekim /e .eml/ama kine.iologi/a %ostala -rlo %o.nata .ato 7to /e %omogla %o-e4ati s%ortske us%/ehe. rigitte Gaas !llroggen s minhenskog Instituta .a kine.iologi/u go-ori o u8inko-itosti te .nanosti u olim%i/skim eki%ama: FDt-ari su se i.nenada ra.-ile. Po8eli smo raditi s -rhunskim austri/skim s%orta7ima ko/i su kas ni/e os-o/ili olim%i/ske medal/e i s-/etska nat/ecan/a. @akon toga nam /e do7ao nor-e7ki olim%i/ski tim, a %otom i Cali/ani. D-i su %ostigli i.nimne re.ultate.F )anas sli8ne tehnike %omaEu u o'ra.o-an/u, i to ne samo l/udima s %ote7ko8ama u u8en/u. 3ineste.iologin/a 3athIeen $arroll i. Bashingtona ).$., ko/a s-o/e treninge %o-e.u/e s tehnikama u'r.anog integrati-nog u8en/a, kaEe: F3ine.iologi/a sva-ome %o'ol/7a-a akademski us%/eh.FT
$ako *e'e ovi% Xed)os(a/)"m v&e65a%a po5ol&Ea'i vaE pravopis) pisan&e) *i'an&e i sluEan&e>
%. !s'ani'e i nai,%&eni*no di6u*i kol&ena) dodirni'e svaki svo& dlan supro'ni% kol&eno%. 2. $ad god s'e pod s'reso% u(ini'e v&e65u dese= 'ak pu'a. Vari&aci&e> %. Napravi'e v&e65u 6%ire*i. 2. Napravi'e v&e65u di6u*i nai,%&ence s'opala i,a le<a i dodiru&u*i svako s'opalo supro'ni% dlano%.
1vo -e (i*i?)a /-eDba ko-$ *edago,ki ki)es(e>io"o>i *re*or$?$-$ >a i)(egrira)-e d/i-$ s(ra)a mo>ga, sma)-e)-e s(resa i o"ak,a/a)-e $?e)-a. Ako s ovim /-eDbama ima(e *o(esko%a, a$(ori o/e k)-ige /am *re*or$?$-$ da i' $> *omo1 di*"omira)og ki)es(e>io"oga *reradi(e. V-eDbe s"i?)e o/ima *rika>a)e s$ $ s"-ede1im k)-igama ko-e /am -ako *re*or$?$-emo# Brain K!m =Kimnasti'a >a mo3a'%, i>da/a?a Ed$!Ki)es('e(i%s 6)e., B.O. 4oR 33KE, Ve)($ra, CA K3 E!33KE i 1ne Brain: 1!sleSic Leaming 5orrection an" Brain #ntegration =Je"an mo3a': #s$ravl)an)e "isle'ti0'og na0ina u0en)a i mo3govna integraci)a% i>da/a?a T'ree 6) O)e Co)%e*(s, N 7 \. Mag)o"ia 4"/d., 5$i(e O., 4$rba)k CA K7J E!7G F. Di*"omira)o- ki)es(e>io"ogi)-i Ka('"ee) Carro"", s$rad)i%i T'ree 6) O)e Co)%e*(s!a i> \as'i)g(o)a D.C., >a'/a"-$-emo )a *omo1i *ri *isa)-$ o/oga di-e"a k)-ige.
SeVO6UC60a $ $%e)-$
6=6
Ae<u'i%) ,(o ako kas)o *o1)e(eP
)/elomi8no /e ra.log tome na8in na ko/i mo.ak ele-tri!nim i -emi s-im %utem %renosi %oruke, te na8in na ko/i stres u.roku/e %rekide u tom %ri/enosu. *ed nosta-nim r/e8nikom re8eno, %edago7ki kine.iolo.i kaEu da /e kada smo %od stresom na7 mo.ak u kratkome s%o/u, t/. FEiceF se me?uso'no s%a/a/u. >ni nagla7a-a/u kako /e to gla-ni u.ro8nik %ote7ko4a u u8en/u. @a.i-an/e tih %ro'lema Fdisleksi/ornF ili nekim drugim imenom, samo do%rinosi na7em stresu i s%omenutom s%a/an/u. Lesto odgo-or leEi u /ednosta-nim -/eE'ama ko/e Fod s%a/a/uF 'lokadu i.me?u li/e-e i desne strane mo.ga. 2koliko se ri/e7ite te 'lokade, 8esto 4ete se ri/e7iti i s n/om %o-e.anog %ro'lema. @eki od na/.naca/ni/ih re.ultata dola.e nam od (ordona Dtokesa i )aniela Bhitesidea, s%eci/ali.iranih kine.iologa istraEi-a8a i %rakti8ara, %utem n/iho-e or gani.aci/e Chree In >ne $once%ts ko/a ima s/edi7te u ur'anku u 3ali;orni/i. >ni isti8u kako /e 80 %osto te7ko4a u u8en/u %o-e.ano sa stresom. ! te te7ko4e mogu se ukloniti u. %omo4 kineste.iologi/e.F 3ori7ten/em to8aka %ritiska, testiran/em mi7i4a i o'ra.aca koordinaci/e oni su ra.-ili t/elesne -/eE'e ko/ima se elektri8ni o'rasci mo.ga mogu %reusm/eriti i tako neutrali#irati stres, ra78istiti F'lokirani elektri8ni krugo-iF i %ono-no %okrenuti s%oso'nost u8en/a. )/elu/u4i kro. ti/elo, oni su %ostali s%oso'ni %romi/eniti stan/e i mo.ga i uma. udu4i da mo.ak na/d/elot-omi/e ;unkcionira kada li/e-a i desna %olo-ica d/elu/u uskla?eno, mnoge od o-ih kine.iolo7kih -/eE'i -am %omaEu da %ostanete usredoto!eni i, koordirani/i, man/e %odloEni stresu, te da lak7e i %rirodni/e u8ite. @a isti na8in olim%i/ci ti/ekom %ri%rema .a nat/ecan/a koriste -/eE'e usredo to8a-an/a. Hnoge od na/'ol/ih i na//ednosta-ni/ih -/eE'i ra.-ili su %edago7ki kineste.io lo.i Paul i (ail )ennison, a %rika.ali su ih u %riru8niku Kimnasti-a .a mo#a- $Brain KymD' ko/eg -am /ako %re%oru8u/emo. Ce /e -/eE'e dr. Paul )ennison i.-orno osmislio .a l/ude ko/e se na.i-a Fdi sleksi8arimaF " l/ude ko/i na-odno na%isan tekst -ide o'rnuto, kao u ogledalu. He?utim, te -/eE'e %omaEu i drugima, a ne samo l/udima s hendike%ima. >ne se mogu u%otri/e'iti kod 'ilo ko/e do'ne sku%ine, %a 8ak i kod l/udi ko/i ne misle da ima/u %ro'lema u u8en/u. I.-rsne su, %rim/erice, .a F%rom/enu stan/aF u ra.redima 'ilo ko/e do'i.
@aEalost, -e4ina 7kola /o7 ne koristi ta sredst-a, ali tamo gd/e se ona koriste re.ultati su i.-rsni. Ci%i8an /e %rim/er kali;orni/ska Dierra +ista *unior Gigh Dchool, u ko/o/ /e t-rtka Chree In >ne $once%ts radila s 11 u8enika ko/ima /e %ro%isan Fs%eci/alni 7kolski %rogramF /er su .aosta/ali tri do sedam godina i.a s-o/e do'ne sku%ine. D%eci/alista kine.iolog s tim /e u8enicima radio /ednom t/edno ti/ekom osam t/edana. @a kra/u tog ra.do'l/a =6 %osto u8enika %oka.alo
374
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Ako insis'ira%o da dugu in'eligenci&e pro%a'ra%o kro, sa%o &edan 7il'er) %nogi *e O na% $mo/i pogreEno i,gleda'i liEeni%a sv&e'la.
.
RENEE B!
ER
i,u%i'el& %e'ode pou(avan&a pod na,ivo% lop'aTE'apTp'ica M

'.or)-i %i(a( *reds(a/"-a *od)as"o/ -ed)og ?"a) ka Re)eea A$""er (iska)og $ ?aso*is$ #n 5onteSt $ >im$ 7KOO. *od )a>i/om Be!on" #M =1n'ra) 'voci)enta inteligenci)e%.
MeQ$(im, ,(o ako kas)o *o?)e(eP
375 /e F.na8a/an na%redakF (na/man/e /ednu godinu na%redo-an/a .a osam t/edana) u tri od 7est testiranih s%oso'nosti .a u8en/e, :0 %osto n/ih %oka.alo /e na%redak u /edno/ s%oso'nosti, a 2= %osto u d-i/e. 2 s-i/etu %osto/i mno7t-o drugih i.-rsnih %rograma .a nadoknadu. 2t-rdili smo da su me?u na/'ol/ima sl/ede4i:
10
;rogra%i Do%an=;al%er=Niklasson=Dar'igan
2 mnogim se di/elo-ima s-i/eta s us%/ehom u%otre'l/a-a/u -ari/aci/e %rograma t/elesnih rutina ko/e su ra.-ili (lenn )oman, Ayelle Palmer, Irene i Hats @iklas son i *erome i Do%hie Gartigan. +rti4 Hontessori International u Hontani, s-akodne-no s-o/u d/ecu stari/e %red7kolske do'i %oti8u da %rola.e -/eE'u ko/a se sasto/i od kotrl/an/a na de'lima, %u.an/a %o%ut krokodila, 'r.e -rtn/e i l/ul/an/a na %re8" kama. 2 %rogramu (esta9ni grahi>i $Bumping Beans', ko/eg su osmislili Gartigano-i -e4 i d/eca od 18 m/eseci na-i7e %rola.e kro. ni. rutina u. gla.'u, %o8e-7i od n/eEnog kotrl/an/a i us%osta-l/an/a ra-noteEe, %rela.e4i %otom na -/eE'e l/ul/an/a -ise4i na rukama na Ss%ra-ama i. dEungleS ili Sma/munskim %re8kamaS . Gartigano-i %ri/e do'i od tri godine %re%oru8u/u mnogo .a'a-e i %lesa u. gla.'u. @akon tre4e godine moEe se .a%o8eti sa strukturirani/im %rogramima. 2 Dhidchidi u *a%anu danas 4ete na4i -i7e od 100 centara u ko/ima roditel/i sa s-o/om d/ecom mogu %ro-oditi na%redne ra.-o/ne akti-nosti.
Ae'oda lop'aTE'apTp'ica
)ok/e radila na >ds/eku .a %sihologi/u 5ose#ood Gos%ital $entera u Harylandu u D!), dr. 5enee Muller /e %ostigla i.-anredne re.ultate. >na/e radila s 2< oso'a ko/e su 'ile institucionali.irane .'og retardaci/e. @/iho-a /e do' -arirala od Il do 98 godina, a IZ od 28 do =2. Mullero-a ih /e nau8ila 8itati. Co /e %ostignuce u-elike %o-e4alo n/iho-u s%o so'nost u8en/a i n/iho-o samo%o7to-an/e. >na i.-/e7ta-a: F>sim 7to su nau8ili s ra.umi/e-an/em 8itati sloEene %ri8e, oni su %oka.ali i neke neo8eki-ane emocionalne %rom/ene i %rom/ene u %ona7an/u.FT @au8i-7i 8itati oni su nau8ili misliti. ! kada su nau8ili misliti, %romi/enilo se n/iho-o %ona7an/e i n/iho- i.gled. Mullero-a im /e dala u ruke alat s ko/im su otkrili 7i;ru .a 8itan/e: metodu lo% tab7ta%b%tica. 2 to/ metodi lo%ta %redsta-l/a s-a slo-a a'ecede ko/a ima/u u se'i krug, 7ta% s-a slo-a ko/a ima/u crtu, a %tica s-a FkrilaF na slo-ima %o%ut onih na slo-u FrF.
A'J!!IIIII) 'i ! "!Z! IZD.aII!
SeVO6UC60a $ $%e)-$ 'J!)2)IIR"lI.).II\II r
>na /e s-o/im u8enicima %oka.ala kako se s-a slo-a a'ecede sasto/e od samo ta tri /ednosta-na konkretna o'lika. D tom F7i;rornF i %ri8ama 'r.oga ritma, 8ak su i na/.aostali/i u8enici uskoro u8ili i na%redo-ali.
$orisni 'rikovi ,a u*en&=e =pisanJa ri&e*i

Nadok)aQi/a)-e *ro*$,(e)og $ *ra/o*is$ i"i sri%a)-$ 6sk$,a-(e o/o s d-e%om ko-a ima-$ (e,ko1a s =*rob"ema(i?)im= ri-e?ima $ e)g"eskom i"i )ekom dr$gom -e>ik$ ko-e se koris(i abe%edom. TraDi(e od )-i' da#
)ruga d/eca nadokna?u/u %ro%u7teno u srican/u ili %ra-o%isu koriste4i metode o%isane u tri i.-rsne kn/ige: Krilatice $6atchS rds', autora $harles a $ri%%sa i Hargaret A. PetersK /d a3fe do omege $&lpha to /mega,' autora e-ea Goms'ya i Mrule DhearK te "re-o pisan a do !itan a $The Jriting Road to Reading', autorice 5omalde isho% D%alding. 3n/iga &lpha to /mega da/e oso'ito do'ar u-id u na8ine gru%iran/a ri/e8i i to kako ;onetski tako i %o sli8nim o'rascima. Co /e %otre'no /er /e %re%o.na-an/e o'ra.aca oso'ito -aEno .a %o'ol/7an/e %ra-o%isa. 3n/iga 6atchSords u.ima kl/u8ne ri/e8i i. nasta-nih %rograma .a osno-nu 7kolu u !ustrali/i, @o-om ,elandu i +eliko/ %redsta-iti s-o/o/ d/eci na %rirodan, logi8an i akti-an na8in. ritani/i, te nasta-nicima i rodite l/ima %oka.u/e kako ih mogu
a. '. c. d. e. ;.
Zamis"e =*rob"ema(i?)$= ri-e? $ s/o-o- omi"-e)o- bo-i. 5/ako )e-as)o s"o/o )ekako is(ak)$ da )a )eki )a?i) b$de ra>"i?i(o od dr$gi'. Brim-eri%e, da ga )a*i,$ /e1e, s/-e("i-e, b"iDe i"i $ dr$go- bo-i. Ri-e? *odi-e"e $ gr$*e od *o (ri s"o/a, (e i>grade s"ik$ (e ri-e?i $ s"ikama od *o (ri s"o/a. 5"o/a s(a/e )a *o>)a($ *o>adi)$. Neka >amis"e )e,(o kao ,(o -e )eki *o>)a(i ob-ek( i"i +i"mska s%e)a, a o)da *reko (oga s(a/e s"o/a ko-a De"e >a *am(i(i. Ako -e =*rob"ema(i?)a= ri-e? d$ga?ka, )a*is$ -e s"o/ima ko-a 1e bi(i (ako ma"e)a da se %i-e"a ri-e? "ako moDe /id-e(i. Bra(e s"o/a ri-e?i *rs(om *o >rak$ i is(odob)o >ami,"-a-$ s"ik$ s"o/a ko-a =*i,$=.
Drican/e /e, .a%ra-o, /edna -elika Ert-a 'esmislene de'ate i.me?u glaso-nog i neglaso-nog %ristu%a. >8ito /e da glaso-i mogu s-akom d/etetu %omo4i da nau8i ri/e8i i slogo-e utemel/ene
na FkratkimF samoglasnicima: get, set, betM sit, hit, tit. *ednosta-ne igre i liste ri/e8i na %lo8i mogu d/eci %omo4i da identi;icira/u na/uo'i8a/eni/e o'rasce ri/e8i i slogo-a: fate, mate i plate
$!arobni 'e''M ligbt, might i sightM bridge, tidge, sledge i dredge.

He?utim, %ro'lemati8ne ri/e8i %rema samo/ s-o/o/ de;inici/i nisu /ednosta-ne ri/e8i: spatial i facialM session i factionM cougb, through i bough. @e mogu se u-i/ek niti %rimi/eniti 8esto citirana Fna8elaF srican/a u engleskome /e.iku %o%ut onoga Fi %ri/e e osim nakon cF, kao na %rim/er u ri/e8ima: ancient, conscience, deticient, glacier, science, society, financier, sufficient i u mnogim drugima. Hnogi do'ri nasta-nici danas misle kako /e %ra-o%is na/'ol/e %ou8a-ati %utem %isan/a. $ri%%s i Peters o tome kaEu: FPra-o%is se na/'ol/e %amti -r7cima %rsti/u. >no 7to ut/e8e na to8no %isan/e /e %am4en/e %okreta olo-ke dok %i7emo slo-a.F 5a.log tome /e 7to /e Fmi7i8no %am4en/eF, ko/ega o'ra?u/e mali mo.ak, /edna od na/u8inko-iti/ih -rsta %am4en/a. Pisan/e neglaso-nih ri/e8i tako?er /e -i.ualna s%oso'nost, a ne s%oso'nost slu7an/a. +e4ini /e d/ece te7ko u8iti neglaso-ne ri/e8i samo na temel/u i.go-ore nih %rim/era. ,ato ih %oti8ite da u8e i gledan/em i os/e4an/em ri/e8i. Cako?er ih %oti8ite da ri/e8i %i7u %o s/e4an/u, a ne da ih ko%ira/u. @a ta/ 4e na8in oni morati
RO4ERT D6L T5 6 TODD A. EB5TE6N 9!namic LearningD =9inami0no u0en)e%

'6>da/a?# Me(a B$b"i%a(io)s, B.O. 4oR 7K7 , Ca*i(o"a, Ca"i+or)ia KJ 7 , U5A. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
6=8
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
$ako pisan&e po le<i%a r&eEava pro5le%e
=Bisa)-e *o "eQima= me(oda -e ko-$ Be(er Vo$)g i Co"i) TIre $ s/o-o- k)-i>i 8au0ite svo)e "i)ete 0itati =Teach Lour 5hil" To Rea"% *re*or$?$-$ >a o)$ d-e%$ ko-a ima-$ (esko%a $ ra>"iko/a)-$ )eki' s"o/a. Bri?/rs(i(e /e"iki arak *a*ira )a g"a(ki >id $ /isi)i rame)a /a,eg d-e(e(a. Da-(e m$ debe"$ *as(e"$ i"i debe"$ o"o/k$, (ako da moDe *i sa(i *o (om *a*ir$ $ /isi)i s/o-i' r$k$. Bo(om, dok di-e(e g"eda *rema *a*ir$, )a*i,i(e s/o-im kaDi *rs(om )a )-ego/im "eQima *r/o ma"o (iska)o s"o/o H)e /e"ika (iska)a s"o/a3. 4$di(e sig$r)i da di-e(e os-e1a /a, *rs(, re%i(e m$ ko-e -e (o s"o/o i >a(raDi(e od )-ega da ga )a*i,e )a *a*ir$. MeQ$(im, *i,i(e samo -ed)o *o -ed)o s"o/o. O/a me(oda -e d-e"o(/or)a >bog s)age =mi,i1)og *am1e)-a= i"i s*osob)os(i *am1e)-a *$(em (-e"es)i' *okre(a. 6"$s(ra%i-a -e i> <48"amenta2s, .ordo)a DrIde)a i Co"i)a Rosea,
MeQ$(im, 2(o ako kas)o *o1)e(eP
379
angaEirati s-o/u s%oso'nost -i.ualnog i mi7i4nog %am4en/a, a ne4e %oku7a-ati na%isati glaso-e. 2 s-o/o/ i.-rsno/ @AP kn/i.i .inami!no u!en e $.ynamic 4eaming', 5o'ert )ilts i Codd !. 1%stein tako?er da/u i.-rsne sa-/ete .a %ou8a-an/e onih ko/ima /e srican/e te7ko. Preci.ni/e, oni .a sa-lada-an/e te7kih ri/e8i %re%oru8u/u u%ora'u F-i.ualne imaginaci/eF: -i.uali.iran/e s-ake ri/e8i tako da se istaknu te7ke kom'inaci/e slo-a, 'ilo da ih se u8ini -e4ima, s-/etli/ima ili ih se .amisli u dru go/ 'o/i (-id/eti triko-e na str. 6=<).
;isan&e po le<i%a ,a pro5le%e ,rcalnog okre'an&a slova u pisan&u

,a 7kolsku d/ecu ko/a nasta-l/a/u imati %ro'lema u ra.liko-an/u slo-a kao 7to su * i ", te $ i Q, 'ritanski %edago.i Peter Joung i $olin Cyre u s-o/o/ s/a/no/ kn/i.i (au!ite svo e di ete !itati $Teach )our 6hild To Read' %re%oru8u/u F%isan/e %o le?imaF. @a8ela te metode su /ednosta-na: %ri8-rstite -eliki arak %a%ira na .id u -isini d/eteto-ih o8i/uK %osta-ite di/ete tako da gleda %rema %a%iru, a -i ka Ei%rstom na n/ego-im le?ima Fna%i7i teF slo-o b istodo'no go-ore4i ne7to %o%ut: F kaEe 'u. Pr-o ra-na crta kao .a %alicu i onda krug kao .a lo%tu,F, @eka di/ete i.a toga na%i7e to slo-o na %a%ir koriste4i de'elu olo-ku i %ona-l/a/u4i -a7e ri/e8i. Pou8a-a/te ga %isan/u samo /ednog slo-a istodo'no.F Joung i Cyre kaEu kako Fo-a metoda godinama ni/e %od'acilaF. Po-la8en/e %rstima %reko Hontessori slo-a i.re.anih od 'rusnog %a%ira tako?er d/eci %omaEe da ra.liku/u Fsli8na, ali su%rotna slo-aF. )anas se mogu na'a-iti i kom%leti %er;oriranih %lasti8nih slo-a.
Novo,elandska pos'ignu*a
>stala %ostignu4a 8esto %redsta-l/a/u m/e7a-inu ili ra.radu tehnika ko/e smo %redsta-ili u %ogla-l/u o Istinskom u8en/u. Prim/erice, no-o.elandski %rogrami nadoknade %ostali su tako us%/e7ni da gru%e ameri8kih i 7-edskih nasta-nika danas redo-ito %utu/u %reko Paci;ika kako 'i se os-/edo8ili kako oni ;unkcionira/u. @o-o.elandski se nasta-nici 8ude kako d/eca u mnogim ameri8kim 7kolama i danas ti/ekom dana i.m/en/u/u nekoliko ra.li8itih nasta-nika: %rim/erice, nasta-nika /e.ika i nasta-nika gla.'enoga.
&meri?3d su pos etitel i (ovom 8elandu impresionirani onim 9to na#iva u "c elo e#i?nim" poutavan em. *e?utim. ta/ /e na#iv %re-i7e ogranitava u>i. Bol i bi na#iv bilo "c elo:ivomo" pouaBvan e. 6i ela stru-tura se temel i na narelu prema -o em su utenici na prvome m estu.
680
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
U?e)"%"r)a b", kad god &e 'o %ogu*e)

're5alo pru6i'i %ogu*nos' i,5ora i odgovornos'i ,a vlas'i'o o5ra,ovan&e.
E lZA@ETD S"D! ZM
'6>-a/i"a -e o/o $ /e"-a?i 7KK3 %i7u4i >a &merican Teacher -aga3ine o s/ome *os-e($ )o/o>e"a)dskim ,ko"ama. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
ME $$m, J"U i#"6bU :bi#""366U I*2V.i1 FF OO ,
@o-i ,eland ima Fnacionalni kurikulumF, ali on o'ra.o-nu ;ilo.o;i/u i nasta-ne cil/e-e oslika-a samo u gru'im crtama. @asta-nike %o/edince, ko/i su di% lomirali na %edago7kom ;akultetu ko/i /e s%eci/ali.iran .a i.o'ra.'u nasta-nika, smatra se samostalnim stru8n/acima. Ci/ekom trogodi7n/eg 7kolo-an/a .a nasta-nike studenti ima/u duEe 'loko-e %rakse u 7kolama. +/ero/atno /e i samo ime nacionalni -uri-ulum %ogre7no /er sugerira ;rancuski susta- u ko/emu s-ake godine s-a d/eca u8e isti kor%us .nan/a. 2 Hasopisu ameri!-ih nastavni-a $&merican Teacher *aga#ine' 1li.a'eth Dchult. %i7e: F@o-i nacionalni kurikulum ne %ro%isu/e nasta-nicima kako da vo"e s-o/u nasta-u, -e4 nagla7a-a kako /e 7kola nami/en/ena u8enicima, te stoga tre'a 'iti organi.irana tako da im %ruEi .nan/a, s%oso'nosti i umi/e4a ko/a su im %ot re'na da u8inko-ito i %rodukti-no sud/elu/u u dru7t-u. Nkolsko u8en/e tre'a 'iti rele-antno. 5a.redni %ro/ekti 'i u8enicima tre'ali ras-i/etliti me?uso'nu %o-e.anost ra.li8itih %redmeta. Cako?er, kad god /e to mogu4e, u8enicima 'i tre'alo %ruEiti mogu4nost da 'ira/u i 'udu odgo-orni .a -lastito o'ra.o-an/e.TST *o7 su 8etiri 8im'enika ko/a igra/u -eliku ulogu u /ako us%/e7nim no-o.elandskim %rogramima nadoknade: I. Premda no-o.elandsko o'ra.o-an/e ;inancira sredi7n/a -lada, a sredst-a se 7kolama ras%od/el/u/u na temel/u 'ro/a u%isanih u8enika, .a 7kole u siroma7nim %odru8/ima ili %odru8/ima s %ose'nim etni8kim %otre'ama osigura-a/u se dodatna sredst-a. 2. Hinistarst-o o'ra.o-an/a ;inancira s-/etski %o.nati %rogram /porav-a !itan a $Reading Recovery' (%remda mnoge 7kole t-rde kako su n/iho-i -lastiti %rogrami mnogo d/elot-orni/i). 6. >d/el .a nasta-na sredst-a tog Hinistarst-a s-im 7kolarna osigura-a i.-anredan i.'or 'es%latnih materi/ala. 2 ta/ su i.'or ukl/u8eni "o!etni 9-ols-i matemati!-i program $Beginning 0chool
*athematic "rogram', 'r.a i 7arena seri/a %o8etnica 0premni #a u!en e $Ready To 4earn', te redo-iti T-ols-i !asopis $0chool Bournal', ko/e sadrEe -rhunske na%ise o na/ra.li8iti/im temama nami/e"
n/enim d/eci. Ca/ se 8aso%is i.da/e godinama. D-i 8lanci u n/emu indeksirani su %rema do'nim sku%inama i %redmetima. Co ih 8ini idealnim i.-orom materi/ala .a tematsko %ou8a-an/e. 9. @asta-nike se %oti8e da koriste s-o/e -lastite ide/e. He?u dostignu4a ko/a su re.ultat o-ak-og %ristu%a mogu se u'ro/iti:
#e'vero%inu'ni progra% (i'an&a

@o-i ,eland, %o%ut mnogih drugih .emal/a, ima -elik 'ro/ usel/eni8kih o'itel/i ko/ima /e engleski drugi /e.ik. ,ato ne 8udi 7to mnoga d/eca ko/a kre4u u
3ON Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Sve E'o &e po're5no &esu (e'iri %inu'e dnevno u Ekoli i (e'iri %inu'e dnevno kod k$%e, 'e sna6na pove,anos' i,%e<u do%a i Ekole.M
=O/ako -e k"-$?)i dio )o/o>e"a)dskog =?e(/eromi)$()og *rograma ?i(a)-a= *reds(a/"-e) $ (e"e/i>i-sko- seri-i >here To 8o ? =Hamo sa"a?% ko-$ -e .ordo) DrIde) *roi>/eo >a T'e Ba%i+i% Ao$)da(io) i emi(irao )a (e"e"0i>i-i Te"e/isio) O)e.
MeQ$(im, ,(o ako kas)o *o1)e(eP 686
7kolu u do'i od %et godina ima/u s%oso'nost 8itan/a engleskoga ko/a odgo-ara do'i od tri ili 8etiri godine. )anas mnogi od n/ih to nadokna?u/u .a nekoliko t/e dana. D-e 7to /e .a to %otre'no su 8etiri minute dne-no i 8-rsta -e.a i.me?u 7kole i doma. $i/eli /e %ostu%ak /ednosta-an i temel/i se na .dra-om ra.umu. 3ada di/ete kre4e u 7kolu nasta-nici %ro-/era-a/u n/ego- stu%an/ ra.umi/e-an/a /e.ika. Prim /erice, ukoliko o''y moEe %re%o.nati na%isano s-o/e -lastito ime i druge ri/e8i ko/e.a%o8in/u slo-om F F, ali ne %re%o.na/e ri/e8i ko/e %o8in/u slo-ima FPF, FBF ili F3F, tada nasta-nik i.ra?u/e d/eteto- oso'ni dne-ni %o%is ri/e8i ko/e .a%o8in/u tim slo-ima. Ca/ %o%is 4e sadrEa-ati %r-ih %re%oru8enih 600 na/8e74e ko ri7tenih ri/e8i u engleskome, te ostale ri/e8i ko/e su d/etetu do'ro %o.nate %o%ut, %rim/erice, imena 8lano-a o'itel/i i lokalnih ulica. D-akog se dana d/etetu %ra-i no-i %o%is, %isan rukom na %a%iru .a 'il/e7ke. )i/ete nosi %o%is ku4i na u8en/e, a ko%i/a %o%isa osta/e u 7koli. D-akoga /utra nasta-nik sa s-akim d/etetom %ro-odi samo 8etiri minute kako 'i %ro-/erio n/ego- na%redak i ohra'rio ga. He?utim, -rlo -aEan dodatni sasto/ak /e angaEman o'itel/i. FNkolski d/elatnik i. sus/edst-aF nosi ku4i %r-i %o%is ri/e8i s-akog d/eteta i o'/a7n/a-a roditel/ima, 'akama i d/edo-ima ili 'ra4i i sestrama 7to o''y tre'a nau8iti, te kako su mu .a na%redak %otre'ne samo 8etiri minute dne-no. 2koliko roditel/i i sami ima/u %ote7ko4a s engleskim /e.ikom, s d/etetom radi -olonter i. sus/edst-a. 2 ra.-itku o-og %rograma -eliku /e ulogu igrala %edago7ka %sihologin/a )onna !#atere ko/a /e danas 8lan %arlamenta. >na kaEe kako /e -e.a s d/eteto -im domom na/-aEni/a. F e. toga %rogram ima samo %olo-i8nu -ri/ednost.F!F )rugi /e 'itni element F%o.iti-no %otkre%l/en/eF ko/e %roi.la.i i. s-akodne-nog us%/eha. Premda /e %rogram %ri/e 18 godina .a%o8eo s %etogodi7n/acima, danas se us%/e7no u%otre'l/a-a u 7kolama sa stari/om d/ecom. @eke 7kole nisu samo s-akodne-no slali roditel/ima no-e %o%ise, -e4 su i roditel/e"%omaga8e do-eli u 7kolu. 2 ruce HcAaren Intermediate Dchool u !ucklandu, %rim/erice, 12 roditel/a honorarno %omaEe u %rogramu. Iskusna nasta-nica 8itan/a eth Bhitehead 'ila /e %omalo sumn/i8a-a kada/e n/e.in ra-natel/ .atraEi o da u-ede o-a/ %rogram, te /e rekla: FNto se moEe na%ra -iti u 8etiri minuteTF He?utim, is%ro'ala /e %rogram i rekla: FPr-o sam mislila kako 8u doka.ati da on ni/e d/elot-oran. He?utim, kada sam ga .a%o8ela d/eca su uskoro /ako %o'ol/7ala 8itan/e. ila su a%solutno 8udesna.TF Bhiteheado-a nagla7a-a kako se %rogram temel/i na F%oh-alama i %o.iti-nom %otkre%l/en/u .a s-e 7to di/ete do'ro u8ini, 'e. o'.ira kako to malo 'iloF.
689
;rs'ovno=glasovni progra%
Aea!!7II) lSl! l>lIZ! .Zl>ll>i2! 7J!vl
ReVOl!"IJa ! !cen&!
@)BIJ r
Glavni di&elovi;#;$=a> ;rogra%a (i'an&a u, po%o*ka,e'aM

2 o'liEn/o/ su )on uck 1lementary Dchool u ,a%adnom !ucklandu, nasta-nica Hary !sh'y"(reen, n/ena kolegica Aynne Gailey i ra-natel/ica *ennice Hurray %ostigle i.niman us%/eh s 'ritanskim %rogramom K3asovni ptsti!i $5inger "bonie%. Ca/ /e %rogram kreirala Due Aloyd u Boods Aake Dchool u Du;;olku u 1nglesko/ i danas /e u s-i/etu %o.nat %od na.i-om Ceseli glasovi $Bolly "honies'. >-a/ kra/n/e /ednosta-an %ristu% %ou8a-an/a glaso-nog 8itan/a s-aki glas engleskog /e.ika %o-e.u/e sa s%eci;i8nom kretn/om i %okretima %rsti/u. I d/elot-oran /e. )/eca ko/a su kinesteti8ki ti%o-i i ko/a su /ako .aosta/ala u 8itan/u na %o8etku 7kolo-an/a sada 'r.o na%redu/u /o7 /ednom doka.u/u4i snagu Frni7i8nog %am4en/aF i %rilago?a-an/a ra.li8itim stilo-ima u8en/a. Pri/e u-o?en/a tog %rograma 90 %osto 7estogodi7n/aka u 7koli )on ack ni/e .nalo 8itati. ,a %et m/eseci s-i 7estogodi7n/aci su nau8ili 8itati, a na/ 'istri/i me ?u n/ima 8itali su 12 do 18 m/eseci 'ol/e od %ros/eka .a s-o/u kronolo7ku do'. Hary !sh'y"(reen tako?er kaEe kako %rogram ti/ekom %r-ih nekoliko t/edana u 7koli %oti8e %o8etne korake d/e8/eg %isan/a. He?utim, ona nagla7a-a da 7kole ne koriste Bolly "rogram i.olirano. D-i nasta-nici /ako %a.e da identi;icira/u indi-idualne stilo-e u8en/a s-o/ih u8enika i da/u im odgo-ara/u4e %otica/e. >na kaEe kako se sli8ni re.ultati o-og susta-a .a%aEa/u dil/em s-i/eta.
Osigura&'e Eirok raspon kn&iga i pri(a sa ,ani%l&ivi% 7o'ogra7i&a%a i slika%a gradi ra)im pre%a s'upn&evi%a (i'an&a odre<eni8 do5ni8 skupina. ;o'akni'e svako di&e'e da oda5ere pri(e o 'e%a%a ko&e n&ega ,ani%a&u. Na ka,e'e sni%i'e rodi'el&e) nas'avnike ili s'ari&e u(enike kako (i'a&u 'e pri(e. Neka di&e'e is'odo5no dok (i'a) kod k$ 1e i u Ekoli) na Oalk%anu sluEa 'e pri(e. $ada se di&e'e os&e*a sposo5ni%) neka pro(i'a pri(u 5e, ka,e'e. Na kra&u neka di&e'e pro(i'a neke di&elove pri(e svo&o& $?i(e"- i%i, neke ko&e *e sa%o i,a5ra'i) a neke po n&eno% i,5oru.
2 drugom su di/elu @o-og ,elanda 7kole us%/e7no %o-e.ale /ednu od na//ednosta-ni/ih /a%anskih ino-aci/a s no-o.elandskom kn/iEnicom T-ols-og !asopisa (Dchool *ournal)!F i u%otri/e'ili /e .a
%osti.an/e s%ektakularnog na%retka u %re-lada-an/u %ote7ko4a u 8itan/u u osno-no/ 7koli.
Ino-aci/a o ko/o/ /e ri/e8 /est Dony Balkman ili %ri/enosni ka.eto;on. 2 malom no-o.elandskom %redgra?u MlaYmera, %edago7ki /e %siholog dr. *ohn Hedcal; u.eo #alkman i u%otri/e'io ga .a r/e7a-an/e -elikih %ro'lema u 8itan/u. Hetoda se .o-e PL3P (engl. C!5P): Program 8itan/a u. %omo4 ka.eta (engl. Ca%e"assisted reading %rogram). D-ako se di/ete %oti8e da 8ita %ri8e %o -lastitom i.'oru i na temel/u -lastitih interesa. He?utim, ti/ekom 8itan/a s-ake kn/ige, kod ku4e ili u 7koli, on istodo'no istu %ri8u moEe u. %omo4 slu7alica #alkmana 8uti na ka.eti.
Hedcal; kaEe: FLita8i sami 'ira/u %ri8e ko/e Eele 8itati, o temi ko/a ih .anima i 8ita/u ih kada to Eele i koliko god %uta Eele %ri/e no 7to ih %oku7a/u %ro8itati nekome drugome.F!F
;#;$ = progra% (i'an&a u, po'poru ka,e'a ! pros&eku d&eca po%o*u ovog progra%a ,a osa% do dese' '&edana os'varu&u 'rogodiEn&i napredak.
`)etal/i su %rika.ani u TARB# The Ta$e &ssiste" Rea"ing Erogram =T&RE: Erogram 0itan)a u3 $omo, 'a3eta% *ohna Hedcal;a, koordinatora i.o'ra.'e u D%edal 1ducational Der-ice, Gastings, @e# ,ealand. 1mail: medcal;/Qses.org.n. ###.thelearning#e'.net
73OE
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Na*ela vrEn&a*kog ($(o rs(/a# W

P* X:<
X:< X3 Q\ Q\
+:< Q\
Na&pri&e 're5a prov&eri'i s'upan& *i'an&a o5a&u u(enika. !(enike 're5a upari'i 'ako da &e 'u'or sa%o %alo 5ol&i 8lta8 od drugog (lana para. Tre5a i,a5ra'i kn&ige ko&e odgovara&u s'upn&u ra,vi&enos'i (i'an&a i in'eresi%a u(enika. Tu'ore se *omo%$ &ednos'avni8 popisa uv&e65ava kako koris'i'i 'e8nike 2s'anka) po'ica& i po8vala2. Rodi'el&i su u po'punos'i in7or%irani) kn&ige se svakoga dana nose ku*i) a vodi se i popis savladani8 kn&iga. ;ou(avan&e se 're5a odvi&a'i svakodnevno ili na&%an&e 'ri pu'a '&edno. Svaki par 're5a pra'i'i svo&e u(en&e na pridru6eno% i% ka,e'o7onu. Nas'avnik pra'i 'e sni%ke kako 5i prov&erio napredovan&e kako u (i'an&u) 'ako i u pou(avan&u (i'an&a. Ti&eko% Ees' %&eseci pros&e(an napredak u (i'an&u 'u'ora i,nosi (e'iri godine) a ,a spori&e u(enike neE'o i,nad dvi&e godine.
WDe(a"-e moDe(e *ro?i(a(i $ Eeer Tutoring i) Rea"ing =6r/n)a0'o tutorstvo $ 0itan)u% 0o')a Med%a"+a, koordi)a(ora i>obra>be $ 5*e%ia" Ed$%a(io) 5er/i%e, Sas(i)gs, Ne9 Zea"e)d. Emai"# med%a"+-&ses.org.)>
68=
3ada se di/ete os/e4a do-ol/no sigurnim, nasta-nik %ro-/era-a n/ego- na%redak. Hedcal; kaEe kako su Fneki od na/'ol/ih re.ultata 'ili na ra.ini 8et-erogo di7n/eg do %etogodi7n/eg na%retka u 8itan/u ti/ekom osam t/edana %rograma.F >%4enito dokumentirani re.ultati %oka.u/u trogodi7n/i na%redak u 8itan/u ti/ekom osam do deset t/edana %rograma.P >-a/ /e %rogram u @o-om ,elandu 'io od -elike %omo4i, oso'ito u. %omo4 stu%n/e-anog materi/ala i. T-oWs-og !asopisa ko/i /e %o%ra4en redo-itim katalogom s no-im materi/alima %odi/el/enim %rema sadrEa/ima, %redmetima i do'nim ra.inama. 28enici mogu 'irati i. %onude %ri8a sniml/enih na ka.ete ko/e /e s -re menom %riku%ila sama 7kola, ili mogu .amoliti nasta-nika ili roditel/a da na ka.etu snime %ri8u ili 8lanak ko/i ih oso'ito .anima. 2 ameri8kim 7kolama u ko/ima /e o-a/ %rogram kori7ten re.ultati su tako?er 'ili .a%an/u/u4i. Harie $ar'o, direktorica @acionalnog instituta .a stilo-e 8ita n/a, o-u metodu na.i-a Fmetodom sniml/enih kn/igaF. 3ao glasna .ago-ornica uskla?i-an/a metoda 8itan/a i materi/ala d/e8/im stilo-ima u8en/a, ona kaEe da se o-a metoda moEe %rilagoditi d/eci s /akim kinesteti8kim stilom. ,a n/ih ona %red laEe 8itan/e kn/ige %osta-l/ene na stalak .a note u. istodo'nu -oEn/u stati8kog 'icikla i slu7an/e ka.ete. !ko -am to .-u8i Fotka8enoF, %o slu7a/te odgo-ore d-a/u d/e8aka ko/a su isku7ala o-u metodu: F3ada 8itate na to/ s%ra-i, s-e ri/e8i dola.e same %o se'i. >.'il/no mislim!F F3ad sam se %o%eo na 'icikl, dakle ... kad sam %o8eo 8itati, mislim, ne .nam, to /e -/ero/atno neko 8udo. Po8eo sam se nekontorolirano smi/ati /er sam 8itao goto-o sto %osto 'ol/e nego ina8e.F!F
VrEn&a(ko 'u'ors'vo
Hedcal; /e nasta-io rani/i rad %ro;esora Ceda (1ynna sa D-eu8ili7ta >tago, ra.-i-7i us%/e7an %rogram -r7n/a8kog tutorst-a u 8itan/u u. %omo4 tehnika Fstanka, %otica/ i %oh-alaF. 2 o-o/ metodi /edan u8enik osno-ne 7kole /ednosta-no d/elu/e kao mini"nasta-nik drugome u8eniku. >%cenito /e mini"nasta-nik samo malo na%redni/i u 8itan/u kako 'i tutor i n/ego- %ri/atel/ imali %od/ednako koristi. Cutor sas-im sigurno ni/e na/'ol/i 8ita8 u ra.redu, %remda on to na kra/u moEe %ostati. Co /e .a%ra-o indi-idualno %ou8a-an/e 'e. angaEiran/a -remena odrasloga nasta-nika. D-aki FtutorF u-/eE'a-a tehnike Fstanka, %otica/ i %oh-alaF: kako 'i -ri/edan rad nau8io %oh-aliti s-akodne-nim /e.ikom (FD/a/noF ili FCa ti /e do'ra!F), kako 'i na%ra-io stanku od deset sekundi dok 8ita8 ima %ote7koca (i tako imao -remena smisliti kako mu %omo4i), te kako 'i ga s-o/im sugesti/ama %otakao na dal/n/e 8itan/e.
044
Revoluci&a u u*en&u
$ako rodi'el&i %ogu upo're5l&ava'i %e'odu 2Gleda&) sluEa&2
L L L L L L L L
I,a5eri'e vrlo ,ani%l&ivu kn&igu. Tisak %ora 5i'i velik. F'o &e di&e'e %an&e) 'o slova 're5a&u 5i'i ve*a. ;o*e'nici . vole slike ne *re/i ,e ri&e*i na &edno& s'ranici. Ne 'ra6i'e od d&e'e'a da va% *i'a naglas. Vi *i'a&'e n&e%u. Dok *i'a'e pra'i'e 'eks' prs'o% ili neki% drugi% poka,iva*e%. #i'a&'e u re*enica%a) s naglasko% na ,na*en&u. !skladi'e 5r,inu vaEeg *i'an&a s d&e'e'ovo% sposo5noE*u pra*en&a 'eks'a. Ti&eko% *i'an&a vi i vaEe di&e'e 're5a'e 5i'i radosni i opuE'eni.
Sa6e'o i, BOR@ES RO@INSONOVE ook) is'en> Learning To &ead ls %ncredi ly Si4,le M (GledajD slu9aj5 *evjerojatno je lako neu,iti =itati)
'Dis(rib$ira *. K. Marke(i)g, B.D. 4oR 3EE, Ne"so), Ne9 Zea"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
@asta-nica 5honda (od#in i. MlaYmere Primary Dchool o-ako saEima re.ultate o-e tehnike: FImali smo tutore ko/i su u o-a/ %rogram ula.ili s re.ultatom 8itan/a ko/i /e 'io godinu do godinu i %ol is%od n/iho-e kronolo7ke do'i, a ti/ekom deset t/edana %rograma na%redo-ali su .a d-i/e godine.F2o Ci/ekom 7est m/eseci %ros/e8an na%redak tutora i.nosi 8etiri godine, a s%ori/ih u8enika ne7to i.nad d-i/e godine.F
Ae'oda 2Gleda&) sluEa&2

*o7 /e /edna no-o.elandska ino-aci/a na%ra-ila sli8an dramati8an %omak u %ou8a-an/u 8itan/a ci/elih ra.reda istodo'no. @asta-nik Mor'es 5o'inson /e godinama . %oka.i-ao n/e.inu us%/e7nost, a ona se doka.ala i u %raksi dil/em !merike, ritani/e i 3anade. >n /e na.i-a metodom F(leda/, slu7a\F (FAook, AistenF). 5o'inson /e o'oEa-atel/ )omano-e teori/e ko/a t-rdi kako d/eca, ukoliko su eks%onirana -elikim slo-ima, lako mogu nau8iti 8itati. ,a ra.rednu situaci/u 5o'inson %re%oru8u/e na%ra-u ko/a /e %rethodila tele-i.i/i: e%idi/asko%. F1%idi/asko%, .a ra.liku od gra;osko%a, ne .ahti/e-a ;oli/e. a ratan/e n/ime ne .ahti/e-a nikak-u %ri%remu.tS7T 3ada ga koristite .a %ou8a-an/e 8itan/a, samo i.a'erete %rikladnu kn/igu, umetnete /e u e%idi/asko%, ukl/u8ite ga i on %ro/icira stranice kn/ige u 'o/i, 'ilo /ednu ili d-i/e istodo'no, na ekran /um'o-eli8ine: %o mogu4nosti dimen.i/a 2:0 Y 2:0 cm. 2. e%idi/asko% se moEe koristiti i F8aro'ni %oka.i-a8F ko/ega nasta-nik moEe 'r.o %omicati %rate4i ri/e8i ko/e . 8ita i ko/e su %ro/icirane na ekranu. Camo gd/e su istraEi-ani, re.ultati 5o'insono-e tehnike 'ili su i.-rsni: 2 "utaruru Fntermediate 0chool na (ovom 8elandu, metoda F(leda/, slu7a/F u%otri/e'l/ena/e na 190 u8enika =. i 8. ra.reda u do'i od *l"16 godina. D-i su oni imali F8itala8ku do'F d-i/e do 7est godina is%od s-o/e kronolo7ke do'i. @/ih 190 %odi/el/eno /e u gru%e od %o 60, te su imali %olusatne radionice 8etiri %uta t/ edno ti/ekom 12 t/edana. Ne.deset i tri u8enika sedmih ra.reda testirano /e %ri /e i %osli/e %rim/ene o-e metode. ,a 12 t/edana n/ih 90 /e na%redo-alo i.me?u d-i/e i tri godine, n/ih 1= i.me?u /edne i /edne i %ol godine, a n/ih %etoro .a %ola godine. Nkolu su se re.ultati toliko da/ mili da /e ta/ %rogram %o8ela koristiti i .a odrasle.P , Be#i!nom ra#vo nom centru u 6helmsford 1all 0chool u %astboumeu u %n gles-o ista /e metoda kori7tena .a %ou8a-an/e 10< d/ece u do'i od 8etiri do 8etr naest godina ko/a su imala o.'il/nih te7ko4a u 8itan/u. D-ih 10< d/ece /e .a 7est t/edana u %ros/eku u 8itan/u na%redo-alo .a osam rn/eseci.7F
, ne-oli-o 9-ola u T-ots-o , 5o'insono-a /e metoda kori7tena kako 'i se %omoglo %etnaestoro d/ece u do'i od 11 do 16 godina ko/ima /e di/agnosticiran -rlo
3K Re/o"$%i-a $ $1e)-$
!(en&e &e na&s&a&ni&a i na&,a5avni&a igra u 6ivo'u. Sva d&eca v&eru&u u 'o od ro<en&a pa sve do onda dok i8 %i ne uv&eri%o da &e u(en&e vrlo 'e6ak i neugodan posao. Neka d&eca nikada 'o ne nau(e) pa kro, 6ivo' prola,e v&eru&u*i da &e u(en&e ,a5avno i da &e ono &edina igra ko&u vri&edi igra'i. Za 'akve l&ude i%a%o pose5an na,iv. Na,iva%o i8 geni&i%a.
.LENN DOMAN Teach Lour Ba*! -athD =8au0ite svo)u *e*u matematici%
'6>da/a? 4e((er 4abI Bress $ T'e 6)s(i($(es Aor T'e A%'ie/eme)( o+ S$ma) Bo(e)(ia", OO 7 5(e)(o) A/e)$e, B'i"ade"*'ia, Be))sI"/a)ia 7K77O, U5A.
MeQ$(im, ,(o ako kas)o *o1)e(eP 3K7
ni.ak IZ: od 90 do =0. >ni su ti/ekom ne7to malo man/e od 7est t/edana 'ili u %rogramu 9: do :0 minuta dne-no i ost-arili desetom/ese8ni na%redak u 8ita )-$.= 2 gradsko/ multirasno/ 7koli 5airban- *emorial #unior 0chool u Torontu u Kanadi, u ko/o/ -elik 'ro/ d/ece u8i engleski kao drugi /e.ik, %rogram se %ro-odio d-a %uta dne-no %o 20 minuta i to samo deset
dana. )/eca 2. do <. ra.reda .a to su -ri/eme na%redo-ala u 8itan/u od %et i %ol m/eseci do /edne godine.F
5a-natel/ $. 1. Be'ster *unior Pu'lic Dchool u Corontu, ). . 5outIey /e, -id/e-7i re.ultate o-e metode u s-o/o/ 7koli, na%isao: FCi/ekom 29 godina %rak se u %ros-/eti nikada nisam -idio niti /edan %rogram .a nasta-nike ko/i /e %roi.-eo tako %o.iti-an u8inak na u8enike kao %rogram gos%odina 5o'insona.STT
No/o>e"a)dski *rogram O*ora/ka 1i(a)-a

D-ih 7est s%omenutih %rograma mogu %ro-oditi uo'i8a/eni ra.redni nasta-nici. He?utim, na/%o.nati/i no-o.elandski %rogram nadoknade organi.ira/u nasta-nici ko/i su .a n/ega %ose'no o'ra.o-ani. Ca/ /e %rogram %o.nat %od imenom /porav-a !itan a $Reading Recovery' i %r-a ga/e ra.-ila %ro;esorica Harie $lay sa D-eu8ili7ta !uckIand. Premda /e u @o-om ,elandu sIuE'eno -ri/eme %o8etka 7kolo-an/a 7est godina, goto-o s-a d/eca u 7kolu kre4u s %et godina. )o do'i od 7est godina mnogo se d/ece s te7ko4ama u 8itan/u identi;icira i ukI/u8u/e u %rogram /porav-a !itan a. @/ima s-akodne-no %o %ola sata %omaEe .a /porava- !itan a %ose'no educirani nasta-nik. /porava- !itan a se od 1989. godine %ro-odi u ci/elom @o-om ,elandu, a %rogram ;inancira -lada. )/eca u %ros/eku dostignu -r7n/ake unutar ra.do'l/a od 1< t/edana. @/ih 9= %osto s-o/u s%oso'nost .adrEi i una%ri/edi ti/ekom na%redo-an/a u 7kolo-an/u. >-a/ %rogram %okrenut /e i u nekim di/elo-ima !merike, ritani/e i !ustrali/e. 2 /ednom se sluE'enom 'ritanskom o'ra.o-nom i.-/e74u o-a/ no-o.elandski %rogram /ako h-ali, ali se nagla7a-a/u i d-i/e dodatne st-ari: 1. 2 no-o.elandskom o'ra.o-nom susta-u %ismenosti se %rida/e Fi.nimno -aEnoF m/esto. F,ato ni/e neo'i8no da /e identi;icirana odgo-ara/u4a cil/na sku %ina i kao %omo4 n/o/ ra.-i/en %rogram /porav-a !itan a." 2. F+e4 /e /asno da /e no-o.elandski susta- daleko odmaknuo u identi;iciran/u sl/ede8e ;ronte, tre4eg -ala d/ece, te male /e.gre onih ko/i nisu s%oso'ni na%redo-ati 'r.inom -e4ine drugih u8enika .a ko/u /e o-a metoda %rikladna. F28 2nato8 me?unarodnim %oh-alama, mnogi osno-no7kolski nasta-nici u @o-om ,elandu kaEu kako /e kom'inaci/a drugih %rograma, %o%ut onih o%isanih u
nHVOI!"IJ(l u !I)\'>lIIJ!
SY VIA ASDTON=?ARNER autorica knjige Teacher* (/=iteljica)
6
o-om %ogla-l/u, mnogo u8inko-iti/a, a sas-im sigurno mnogo is%latl/i-i/a .a u8en/e d/ece 8itan/u.
'Brema LI)"eI Sood -eda) od k"-$1e/a As(o)!\ar)eri1i)a $s*-e'a. Brika>a)o $ )-e)o- k)-i>i The Biogra$h! of 7!;via &shton@>arner =Biografi)a 7!;vi)e &ston@>arner% ko-$ -e i>dao Viki)g, A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
\=
Oso5ni kl&u*ni r&e*nici

>sim Harie $lay i 'i-7eg direktora >ds/eka .a %ros-/etu, dr. $.1. ee'ya, na/%o.nati/i %edago7ki ino-ator u drugim .eml/ama -/ero/atno /e %oko/na Dyl-ia !shton"Barner. @/e.in %r-i %rodor k me?unarodno/ sla-i 'ila/e kn/iga Teacher $,!itel ica' o'/a-l/ena 19<6. godine. >na se u-elike temel/ila na n/enom nasta-ni8korn radu u osno-nim 7kolama u ruralnim %odru8/ima @o-oga ,elanda gd/e /e %o%ulaci/a ugla-nom maorskog %ori/ekla. @/eni %rista7e` 'i rekle da ta kn/iga %ruEa na/u8inko-iti/e odgo-ore na ta/ %ro'lem 8itan/a Ftreceg -alaF. Po8etkom 19:0"ih @o-i ,eland /e u s-o/e 7kole u-eo seri/u 8itanki Banet and Bohn, 7to /e 'ila 'ritanska modi;ikaci/a ameri8ke seri/e &lice and Fetty, He?utim, 8ak se i tada nasta-nike %oticalo da osmisle -lastite kn/ige ko/e 4e se temel/iti na Ei-etima n/iho-ih u8enika. Dlu7a/u4i malu maorsku d/ecu !shton" Barnero-a /e Fsh-atila da neke ri/e8i " .a s-ako di/ete ra.li8ite ri/e8i " ima/u -i7e smisla i lak7e se %amte nego neke drugeF. 3ad /e od malog d/eteta traEi!a da %i7e o F-lakuF ono /e %isalo o =ka)$$=, >na /e %osli/e toga %o8ela slu7ati s-ako di/ete i 'irati kl/u8ne ri/e8i Fko/e su .a di/ete imale taka- smisao da ih /e ono 'ilo s%oso'no .a%amtiti i kad 'i ih -id/elo samo /ednomF. 3ao 7to Aynley Good %i7e u kn/i.i 0ylvieM s-o/o/ 'iogra;i/i Dyl-i/e !shton" Barner: F@/eni su u8enici nau8ili 8itati i. s-o/ih -lastitih kl/u8 nih r/e8nika. (oto-o s-akoga dana Dyl-ia /e s-akom d/etetu %omagala da, i. -lastitih iskusta-a kod ku4e i u 7koli, oda'ere no-u kl/u8nu ri/e8. >na 'i tu ri/e8 na%isala de'elom %astelom na -elikom komadu kartona i dala ga d/etetu. 3arte s ri/e8ima %ostale su d/eci oso'ne i -ri/edne /er su %redsta-l/ale n/iho-e %redodE'e. )/eca ko/a 'i se ina8e m/esecima mu8ila nad FDee D%ot runF u no-im 8itankama Banet and Bohn, 'acila 'i samo /edan %ogled na ri/e8i Sle7S, S%i-oS ili Sskri-an/eS i od/ednom 'i .nala 8itati. FPri8e i. ko/ih su se i.rodile kl/u8ne ri/e8i 'ile su is%ri8ane na sliko-itom maorskom"engleskom /e.iku. Dyl-ia ih /e -/erno 'il/eEila na -elikim arcima %a %ira i %ri8-r74i-ala na .ido-e: S2h-atila sam stri8eka Hontya kako %i7ki i.a dr" D /ni -o i :ele po prvi put !itati radove 0ylvie &shton= Jarner, trebali bi biti sv esni -a-o e ona, osim 9to e imala mnoge i#vanredne osobine, bila egocentri!na i s-lona pret erivan u. "remda sebi mo:e pripisati #aslugu #a i#um -oncepta -l u!nih r e!ni-a, mnogi n eni radovi pogre9no navode na #a-l u!a- -a-o e ona bila usaml eni glas -o i e #agovarao na di ete centrirana obra#ovan e u novo#elands-o pedago9-o divl ini. , stvari e Beeby, -ao na!elni- /ds e-a #a prosv etu, bio pionir tog pristupa " -a-o na racionalan ne!in, ta-o i u pra-si.
3KF
..^
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
DER@ERT $OD &eadingD 1o3 To D (<ako =itati)
'6>da/a1# Be)g$i), Lo)do).
395
-eta. 5a.'/esnio se kad sam mu se smi/ala.S, SHo/ tata /e mami dao 7l/i-u is%od oka.S Premda to ni/e 'a7 'ilo ono 7to /e >d/el .a %ros-/etu imao na umu kada /e .ago-arao u%ora'u d/e8/ih iskusta-a %rilikom %ou8a-an/a 8itan/a, ali /e s-akako 'ilo d/elot-orno. 2.'u?en/e i os/e4a/ slo'ode st-orili su dotad ne.a%am4eno odu7e-l/en/e .a 8itan/em.tS"T >na/e sh-atila da su d/ecu -i7e .animale n/iho-e -lastite %ri8e, nego n/e.ine. ,ato /e u8enicima %omagala na%isati ih. Potom /e %ri8e %reto8ila u gla.'u. ,atim /e kreirala s-o/e -lastite %rika.e d/e8/ih sno-a i iskusta-a. >na/e s-u d/ecu smat rala /ako kreati-nima i %oticala ih da rade s glinom i 'o/ama. I.nad s-ega ona /e s-o/u ;ilo.o;i/u saEela u /ednu ne.a'ora-nu re8enicu: 08 lobodite uro?enu ma9tu svoga d eteta i is-oristite /e -ao radni materi al. @eke od tih tehnika koristili su Melicity Gughes, .a %ou8a-an/e engleskoga u Can.ani/i.P i Ger'ert 3ohl .a d/elot-orno %ou8a-an/e d/ece man/inskih kultura u 3ali;orni/i.
;o*e'na Ekolska %a'e%a'ika

@o-o.elandski us%/eh s o'no-om 8itan/a, %o%ra4en /e nekim ino-ati-nim %ristu%ima u %ou8a-an/u elementarne matematike. Po8etni 7kolski %rogram ma tematike (PNPH, eninning Dchool Hathematics), %rim/erice, sadrEi Earko o'o/ene slagalice i igre. 2 nekim 7kolama d/eca ti/ekom %r-e d-i/e godine u8en/a matematike koriste ta sredst-a, ako i druge mani%ulati-ne materi/ale .a u8en/e gla-nih odnosa ko/i se nala.e u temel/ima matematike. !meri8ka s%isatel/ica Dchult. o-ako saEima s-o/e do/mo-e o tom %rogramu: F+e4 i %o-r7an %ogled na 7estogodi7n/ake i sedmogodi7n/ake %ri ulasku u u8ionicu moEe nam re4i kako /e PNPH u %unom .amahu. Let-ero u8enika rasteEu4i gumice %reko 7ta%i4a na %lo8i %ra-i geometri/ske liko-e. )/eca .a stolom crta/u slike koriste4i kartonske krugo-e, k-adrate i trokute. *edan d/e8ak na -agu -/e7a st-ari i. ku4anst-a, a %ritom se ruko-odi listom %itan/a %o%ut, %rim/erice, onoga ko/i se odnosi na to /e li %luteni 8e% teEi od s%a/alice .a %a%ir. Nest u8enika sto/e %oredani u -rsti %o -isini i odgo-ara/u na %itan/a nasta-nice o tome tko /e %r-i, drugi i tre4i u lini/i, te tko sto/i i.me?u koga.F!S He?utim, mnogi no-o.elandski nasta-nici misle kako /e o-a/ %ristu% %re-i7e -e.an u. Piageto- ra.-o/ni Fras%oredF, te da se mnogo 'ol/i re.ultati mogu %osti4i ra.li8itim %ro/ektima ruko-an/a u /o7 rani/o/ do'i, ukl/u8u/u4i tu i -ari/aci/e Hontessori %rograma.
Ra*unalni progra%i nadoknade

. @eke su 7kole ost-arile -elik us%/eh koriste4i internacionalni Technic 4ego %rogram. )ruge koriste neke od i.-rsnih danas ras%oloEi-ih ra8unalnih matema"
69=
ReVO"UCi0a U $%e)-U MeQ$(im, :"(o ako kas)o *o1)e(eP
396
D&eca na&5ol&e u*e onda kada

ti8kih %rograma. He?u na/'ol/im %rogramima su oni ko/e /e %r-e %o8ela i.radi-ati t-rtka $om%uter $urriculum $or%oration, a ko/i se temel/e na -i7egodi7n/im istraEi-an/ima D-eu8ili7ta Dtan;ord i. 3ali;omi/e, i to ne samo .a matematiku, nego i .a ni. drugih %redmeta. 2 3ini /e t-rtka $le-er Do;t#are $om%any ra.-ila %rograme Ra!unalni tutor $6omputer Tutor' ko/i su na $)"5>H"u, a /am8e us%/eh na 7kolskim is%itima.
Aa'e%a'i*ki progra% SEED
l% se po%ogne ko&a le6e
da sa%i o'kri&u )a?e"a u 'e%el&i%a po&ava.
@a/'ol/i ameri8ki ne"ra8unalni %rogram nadoknade .a matematiku ko/i smo mi -id/eli na.i-a se D11): D%ecial 1lementary 1ducation ;or the )isad-anta ged62 (Pose'ni %rogram osno-nog o'ra.o-an/a .a soci/alno .a%osta-l/ene) . @asta-nici u )allasu, Ceksasu, Philadel%hi/i, Pensil-ani/i i >aklandu, 3ali;omi/a, s us%/ehom su koristili D11) metodu .a %ou8a-an/e na%redne sredn/o7 kolske matematike desetogodi7n/e a;roameri8ke d/ece i. siroma7nih o'itel/i, ko/a su samo nekoliko m/eseci %ri/e i. matematike .aosta/ala do d-i/e godine.
Tri 2%edicinsko=pedagoEka2 progra%a
;ETER $!NE The ?ver!"a! KeniusD =7va'o"nevni geni)a;ac%
Premda o-o ni/e kn/iga o medicinskim %ro'lemima, niti /edno istraEi-an/e u8inko-itih %rograma nadoknade ne 'i 'ilo %ot%uno 'e. %regleda tri %rograma s /akim Fmedicinsko"%edago7kimF -e.ama. prvi program metoda /e ko/u su ra.-ili (lenn )oman i n/ego- tim s Instituta .a %ostignu4a u l/udskim %otenci/alima u Philadel%hi/i, a u s-rhu %omo4i d/eci s o.'il/nim o7te4en/ima mo.ga. @asta-l/a/u4i %ionirski rad %ro;esora Cem%le Maya, )omanno- tim /e mnogu sli/e%u d/ecu d/elot-omo nau8io -id/eti, gluhu d/ecu slu7ati, a hendike%iranu d/ecu i.-oditi akti-nosti na Fnormalno/F ra.ini. Co im /e us%/elo tako da su druge di/elo-e mo.ga ;i.i8ki F%re o'liko-aliF " .a %reu.iman/e ;unkci/a o7te4enih mo.go-nih stanica i %odru8/a. @/ego-a re-olucionarna kn/iga Jhat To )o &bout )our Brain= Fn ured 6hild $Tto u!initi s vlastitim d etetom -o e ima o9te!eni mo#a-' i danas /e /ednako ins%irati-na i i.a.o-na kao 7to /e 'ila i 19=9. godine kada /e %r-i %uta i.dana. .rugi program /e Comatiso-a metoda, ko/u /e %ri/e :0 godina, ra.-io ;rancuski li/e8nik, %siholog i %edagog dr. !l;red Comatis. >-a metoda .a F%ono-no u8en/eF s%oso'nosti slu7an/a i o'rade .-uko-a, %utem sloEenih mehani.ama unutarn/eg uha i ci/eloga ti/ela, koristi ;iltrirani i ne;iltrirani .-uk. Comatiso-a metoda koristi se u -i7e od 2EE centara dil/em s-i/eta. @eki od tih re.ultata su i.nimni, te uka.u/u ne samo na %o'ol/7an/e s%oso'nosti slu7an/a, -e4 i na ra.-o/ su%eriornih s%oso'nosti go-ora, 8itan/a, %isan/a, s%ortskih -/e7tina, soci/alne interakci/e, motomi ra.-o/ i ra.-o/ mu.ikalnosti.
'6>da/a?# .rea( O%e a) B$b"is'ers 6)e, 7ON3 Nor(' Li)eo") 5(ree(, Ar"i)g(o), VV NNN G. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
398
Revoluci&a u u(en&u
Ako su va% rekli da vaEe di&e'e pa'i od sindro%a nedos'a'ka pa6n&e) pro*i'a&'e 'ko %u sve %ogu 5i'i u,ori3
Vrville ?rig8') &edan od prvi8 l&udi ko&i su *o"e( -e"i, ,5og loEeg &e vladan&a i,5a(an i, Ekole. udOig van @ee'8oven &e 5io pros') loEe se ponaEao i 5io podlo6an divl&i% ispadi%a 5i&esa. ;apu Ivana `ÌII poslali su ku*i s poruko% u ko&o& se ka6e kako neprekidno dola,i na nas'avu nepripre%l&en. On 'u poruku ni&e predao. ouis Ar%s'rong) veliki &a,, p&eva( i sakso7onis') 5io &e u us'anovi ,a delinkven'ne d&e(ake. Slikar ;aul "e,,ane &e i%ao prgavu narav i kad god 5i se os&e*ao 7rus'rirani% u 8is'eri(no% 5i 5i&esu lupao noga%a o pod. ;&esnika ?illia%a ?odsOor'8a su &oE pri&e n&egova os%og ro<endana opisali kao 2'vrdoglava) sa%ovol&na i neukro'iva d&e(aka2. Sara8 @e%8ard' &e 'ri pu'a 5ila i,5a(ena i, Ekole. ?ill Rogers &e u Ekoli 5io nepopravl&iv i 5&e6ao &e od ku*e. Ar'uro Toscanini &e 5io sa%ovol&an i neposluEan d&e(ak. $ada 5i &edno% odlu(io da neE'o ne 6eli u(ini'i) niE'a ga ne 5i %oglo na'&era'i da pro%i&eni %iEl&en&e.
TDOAAS ARASTRONG The 'yth o2 the (?D?D?S? !hild* ('it o djetetu sa sindro4o4 ,ore4e:aja ,a8nje)
'6>da/a?# Be)g$i), Ne9 Vork.
Ae<u'i%) E'o ako kasno po*ne'e:
399 Cre4i %rogram, ko/ega /e ra.-io Chomas !rmstrong, %okri-a %rirodne alternati-e medicinskom tretmanu sindroma %oreme4a/a %aEn/e (!ttention )e;icit )isorder Dyndrome ili !).).D.) ko/i na-odno %oga?a oko d-a mili/una ameri8ke d/ece. !).).D. karakteri.ira/u tri gla-ne .na8a/ke: hi%erakti-no st (-r%ol/en/e, %ret/erano tr8an/e i %en/an/e, na%u7tan/e m/esta u 7kolsko/ klu%i), im%ul.i-nost ('r.o%leto da-an/e odgo-ora u ra.redu, %rekidan/e drugih, %ro'lem s 8ekan/em na red) i nedostatak %aEn/e (.a'ora-l/i-ost, de.organi.iranost, gu'l/en/e st-ari, %ogre7ke i. nemara). Posl/edn/ih su godina %sihi/atri dil/em !merike .a t.-. !).).D. %ro%isali na rnili/une do.a 5italina, li/eka .a ko/i /e i.-orno doka.ano da kod odraslih kontrolira 'lagu de%resi/u i senilnost. @ara-no, nitko ne moEe %ore4i 8in/enicu da mnoga d/eca redo-ito iska.u/u s%omenute tri karakteristike, t/. hi%erakti-nost, im%ul.i-nost i nedostatak %aEn/e. He?utim, dr. !rmstrong, ko/i /e godinama is traEi -ao ra.li8ite stilo-e u8en/a, /asno i.raEa-a gledi7te ko/ega di/ele i autori o-e kn/ige. 2 kn/i.i The *yth of the &.....0. 6hild $*it o d etetu sa sindromom poreme>a a pa:n e' on %i7e: F!.).).D. ne %osto/i. Ca d/eca nisu %oreme4ena. >na moEda ima/u druk8i/i stil ra.mi7l/an/a, %aEn/e i %ona7an/a, ali ona ne st-ara/u ta/ %oreme4a/. Dt-ara/u ga 7iri soci/alni i o'ra.o-ni ut/eca/i.F 3n/iga dr. !rmstronga o%isu/e F:0 na8ina .a una%e?en/e %ona7an/a i ras%ona %aEn/e -a7eg d/eteta 'e. u%ora'e li/eko-a, etiketiran/a ili %risileF. Ci na8ini -ari ra/u od %rom/ena %rehram'enih na-ika do %rograma t/elesnog o'ra.o-an/a, od 'ra8nih um/etni8kih te8a/e-a do u%ora'e o%u7ta/u4e %o.adinske gla.'e, te od kanali.iran/a energi/e u kreati-nu um/etnost do te8a/e-a i. ra8unarst-a. D-e su to ra.umne, .dra-ora.umske akti-nosti ko/e se mogu %re%oru8iti s-im roditel/ima i 7kolama i to ne samo kao %omo4 neus%/e7no/ d/eci kako 'i 7to rani /e sustigla s-o/e -r7n/ake, -e4 i kao na8in s%r/e8a-an/a %reranog %rekida 7kolo-an/a u 'udu4nosti.
Revoluci&a u u(en&u
$akori&eEi'i pro5le% prekida Ekolovan&a

.P. poglavl&e> R&eEavan&e pro5le%a prekida Ekolovan&a ===
o ! Ekoli pri8va'i'i &apanske poslovne %e'ode. o $oris'i'i ci&eli svi&e' kao $?"o)"%$, 'e sve pred%e'e u(i'i ,a&edno u o5liku in'egrirani8 pro&eka'a. O !(i'i u suradni(ki% grupa%a. O Na&pri&e s'e*i o*%$ sliku) a (ek -e po'o% nadopun&ava'i de'al&i%a. O !(i'i u kra*i% ra,do5l&i%a s ugra<eni% usp&eEni% koraci%a na 'o%e pu'u. O ;ri%i&eni'i pouke i, Super"a%pa. $ako se visoko pope'i *omo%$ o5ra,ovan&a) a ne po%o*u droge) 5andi i kr"r)")a""(s(a
)a li /e .aista mogu4e da goto-o s-i u8enici us%i/u u sredn/o/ 7koliT Posto/e li .aista .a/am8ene metode ko/ima se moEe %osti4i da tine/dEeri %ostiEu -isoke us%/ehe, a ne da 'udu FhighF .'og droge ili sud/elo-an/a u 'andama i kriminaluT Posto/e li na8ini .a re.an/e sto%e %rekida 7kolo-an/a 8ak i me?u onima ko/i u sredn/u 7kolu ula.e %uno .aosta/u4i .a drugimaT *e li .aista mogu4e da goto-o s-i u8enici vole sredn/u 7koluT @a sre4u na7a istraEi-an/a da/u %ot-rdne odgo-ore. I.nimne sredn/e 7kole -e4 %ostiEu s%omenute re.ultate koriste4i: > ,dra-ora.umske %ouke i. na/'ol/ih s-/etskih %oslo-a. > Hetode ko/e %li/ene emoci/e u8enika, tako da oni :ele ostati u 7koli. > Promi7l/eno %o-e.i-an/e re.ultata s-eu8ili7nih istraEi-an/a, kom%etentnih sredn/o7kolskih nasta-nika i no-e tehnologi/e. > @o-e gru%ne tehnike u8en/a ko/e one ko/i su 'ili neus%/e7ni na is%itima %odiEu na ra.inu /ako us%/e7nih u8enika. > Hetode ko/e se usredoto8u/u na ono 7to mladima Eelimo, a ne ono 7to im ne Eelimo. > 3ratke i stu%n/e-ane 7kolske %redmete na ko/ima s-atko, i u s-ako/ do'i, moEe %osti4i us%/eh korak %o korak. > I.-anredne, konden.irane i.-an7kolske Du%er$am%o-e ko/i re.ultira/u .na8a/nim %orastom akademskih re.ultata, moti-aci/e i samo%ou.dan/a.
999.:'e"ear)i)g9eb.)e:
ii*-i .. iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiieeee2!##!!!!!!!!!!!! 6
902
Inova'ivne %e'ode pou*avan&a Ekole A'. Edgecu%5e *o("?$ $?e)ike i i,a,iva&u oduEevl&en&e poslovni8 rukovodi'el&a.
Rea"ing, >riting an" 5ontinous #m$rovementD =Iitan)e, $isan)e i stalno una$re.ivan)e%
'T"a)ak i> ?aso*isa 5om$etitive Times ko-eg -e ob-a/io .OAL0_BC Hbro- 7, 7KK7.3
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a
F 3
o @o-e tehnike %ou8a-an/a ko/e mogu .ado-ol/iti s-e %o/edina8ne stilo-e u8en/a.
3ao radne modele %ri8e o us%/ehu tine/dEera oda'rali smo %rim/ere 8ak s /ugoisto8nog %oluotoka !l/aske, %rekrasnih i .adi-l/u/u4ih nacionalnih %arko-a @o-og ,elanda i Du%er$am% %okreta ko/i se danas %ro7irio od 3ali;orni/e do Dinga%ura.
7. Kori,(e)-e -a*a)ski' *os"o/)i' me(oda >a *obo"-,a)-e ,ko"e

3ada 'iste neku ameri8ku drEa-u morali nominirati .a re-olucionarnu ulogu u sredn/em 7kolst-u, !l/aska ne 'i 'ila na -rhu lista nominaci/e mnogih. Po s-o /o/ /e %o-r7ini ona na/-e4a od :0 s/edin/enih drEa-a, 8ak /e d-a%ut -e4 a od Ceksasa. He?utim, %o 'ro/u stano-nika ona /e druga odostraga. 2 n/o/ Ei-i oko %ola mili/una l/udi, a /edino -elegradsko %odru8/e %redsta-l/a !nchorage ko/i ima 200.000 stano-nika. Cu Ei-i ra.noliko staros/edila8ko stano-ni7t-o: 'i/elci, 1skimi, 1leuti i nekoliko indi/anskih %lemena od ko/ih /e -e4ina koncentrirana oko malih gradi4a od oko samo 1:0 do 200 stano-nika, ko/i Ei-e od -rlo niskih %ri man/a i u klimatskim u-/etima u ko/ima .imi tem%eratura dostiEe "1= stu%n/e-a Mahrenheita ili "20 stu%n/e-a $el.i/usa. Co te7ko da 'i mogli 'iti u-/eti .a rastu4i o'ra.o-ni us%/eh. Pa i%ak, /edna /e 7kola na !l/aski .adn/ih godina .asluEila na.i- -ode4e 7ko le u s-i/etu. >na /e tako?er %oka.ala kako -elike .amisli mogu %ote4i i. drugih %odru8/a " u o-om slu8a/u i. /a%anske k-alitati-ne re-oluci/e ko/u /e i.-orno ins%irirao !merikanac B. 1d#ards )eming. CZH (Cotal Zuality Hanagement ili Pot%uno u%ra-l/an/e k-alitetom) i $IP ($ontinous Im%ro-ement Process ili Proces tra/nog una%re?i-an/a ili 3ai.en) 'ili su me?u gla-nim %rocesima ko/i su *a%an .a 90 godina %ret-orili i. o%usto7enog, u.drmanog i %oraEenog dru7t-a u s-/etsku gos%odarsku silu. )anas /e %red-odnica sli8nih metoda u o'ra.o-an/u sredn/a 7kola Ht. 1dgecum'e i. Ditke na !l/aski.S Ht. 1dgecum'e /e /a-na 7kola internatskog ti%a u ko /o/ ima 210 u8enika i 16 nasta-nika. >samdeset i %et %osto n/enih u8enika %ot /e8e i. malih sela. +e4ina n/ih su Indi/anci ko/i su %otomci %lemena Clingit, Gai da i Csim%shean, kao i eskimskih %lemena i !leuta. Letrdeset %osto u8enika te 7kole imalo /e %ote7ko4a u drugim 7kolama. He?utim, u %osl/edn/ih nekoliko godina ta /e 7kola %ostigla /ednu od na/-i7ih sto%a u%isa maturanata u -isoko7kolske ustano-e. Ca/e 7kola na mnoge na8ine trans;ormirana .ah-al/u/u4i -i.i/ama d-o/ice l/udi: u%ra-itel/a Aarraea 5ocheleaua i 'i-7eg nasta-nika )a-ida Aang;orda. Ht. 1dgecum'e 7kola ot-orena /e 199=. godine kao 7kola .a
arneri8ke Indi/ance. He"
F F
ReVO"UCi-a $ $1e)0$ R-e,a/a)-e *rob"ema *reKida 5KO"OVa)-a
.[ TO#A$AZA !NA;REaENJE $VA ITETE ?. ED?ARDSA DEAINGA
?utim, 1989. godine %ret-orena /e u Falternati-nuF eks%erimentalnu 7kolu ko/om /e u%ra-l/ao 5ocheleau. Pos/etitel/i 7kole o%isi-ali su ga kao %rakti8nog idealis ta. *edan od n/ego-ih %r-ih cil/e-a 'io /e F%ret-oriti te u8enike u %odu.etnike ko/i 4e se -ratiti u s-o/a sela i %romi/eniti ihF.2 Ci su sno-i d/elomi8no us%/eli, me?utim, 7kola se .aista %o8ela isticati 8etiri godine kasni/e kada /e nasta-nik Aang;ord ti/ekom s-o/eg %os/eta PhoeniYu u !ri.oni %risust-o-ao %oslo-nom sastanku Pot%unog u%ra-l/an/a k-alitetom. >n /e %ostao u-/eren da 'i isti %roce si ko/i su trans;ormirali *a%an, mogli %reo'ra.iti i 7kolu. 2-/erio /e 5eocheleaua da %oha?a isti seminar i nakon toga 7kola Ht. 1dgecum'e nikada -i7e ni/e 'ila ona stara.
600 5(/ori(i s(a")os( s/r'e >a $)a*reQi/a)-em. 2 Us/o-i(i )o/$ +i"o>o+i-$ k/a"i(e(e.
6<0 Breki)$(i o/is)os( o maso/)om is*i(i/a)-$.
X:< Za/r,i(i s *raksom >ak"-$1i/a)-a *os"o/a )a (eme"-$ *rora?$)a kra(koro1)i' (ro,ko/a.
PI* Ne*rekid)o $)a*reQi/a(i %i-e"i s$s(a/.

*omo1i.
Q\ U/es(i ">obra>b$ ko-om 1e(e d-e"a()ike )a$?i(i da dobro oba/"-a-$ s/o- *osao.
XZ0 U/es(i r$ko/ods(/o ko-e 1e se sas(o-a(i od "-$di ko-i s$ od

X:< Odag)a(i s(ra' od *os(a/"-a)-a *i(a)-a.
XX< Uk"o)i(i *re*reke i>meQ$ d-e"a()ika ra>"i1i(i' *odr$1-a. PIZ* Uki)$(i s"oga)e, o*ome)e i %i"-e/e rad)e s)age. 2 Uk"o)i(i *re*reke *rema *o)os$ rad)ika.
!IC* Uki)$(i )$meri1ke k/o(e.
++X< Us*os(a/i(i Di/ *rogram obra>o/a)-a i i>obra>be. Pill Bod$>e(i m-ere >a *os(i>a)-e (e *reobra>be.
3ako 'ismo mogli ukratko o%isati 7kolu ko/a /e nagla-ce okrenula s-e druge o'ra.o-ne susta-eT Poku7a/mo:
> (astavnici i u!enici smatra u se su=ru-ovoditel ima. oni individualno i -ole-tivno odre?u u svo e vlastite mete i cil eve. Redovito sami se'e proc en u u u odnosu na dogovorene standarde vrsno>e. , 9-oli %dgecumbe ne posto e oc/ene "neprola#an" i "nedovol an". (iti /edan #adata- ni e #avr9en do- ne #adovol i standarde vrsno>e -o i su dale-o vi9i od onih -o i su i-ad postignuti na ne-om 9-ols-om ispitu.
> Pr-i ra8unalni te8a/ %ou8a-a 'r.om stro/o%isu. D-i u8enici s-o/e doma4e .ada4e %i7u na ra8unalu, koriste4i %rograme .a %isan/e, .a ra8unan/e i gra;i8ke %rograme kako 'i %ostigli 100 %osto sa-r7ene re.ultate. Co /e %ot%uno /ednako situaci/i u ko/o/ 4e n/iho-i 'udu4i %oslo-i .ahti/e-ati i.-rsnost u stro/ o%isu, %ra-o%isu, ra8uno-odst-u, te ;inanci/skim i trgo-a8kim i.-/e7ta/ima. > Nkola /e .a/edni8ki identi;icirala s-o/e Funutarn/eF (u8enike, nasta-nike, administratore i drugo oso'l/e) i F-an/skeF mu7teri/e (s-eu8ili7ta i ;akultete, -o/ ne, industri/ske i usluEne d/elatnike, domo-e i dru7t-o u c/elini). > D-e akti-nosti u 7koli %lanira/u se u suradn/i s tim Fmu7teri/amaF. > 28enici i oso'l/e sloEili su se oko s-o/e Fi./a-e o%oslan/uF. >na, i.me?u ostalog, nagla7a-a kako: FNkola %red u8enike, administrati-ne d/elatnike i nas ta-nike %osta-l/a -isoka o8eki-an/a. Program i nasta-ni %lan utemel/eni su na u-/eren/u da u8enici ima/u -elike i 8esto neost-arene %otenci/ale. Nkola u8enike %ri%rema .a %ri/ela. u odra sio do'a %omaEu8i im da odrede 7to Eele raditi i ra.-i/a/u4i s%oso'nosti i samo%ou.dan/e nuEno .a %osti.an/e n/iho-ih cil/e-a. >d u8enika se .ahti/e-a da sli/ede rigoro.ne akademske %rograme ko/i ih %oti8u da rade na s-o/o/ na/-i7o/ mogu4o/ ra.ini.FT
> prvi t edan 9-ole sva-e /e godine posve!eti i#gradn i samopou#dan a i uv e:bavan u -valitete. *edan .a/edni8ki i.-/e7ta/ u8enika i nasta-nika %i7e: FCime 7to se %r-i t/edan 7kole 'a-imo ra.lo.ima .'og ko/ih u8enici %oha?a/u 7ko" `B. 1d#ards )eming, 1ut 1f 5risis =#3la3a' i. 'ri3e%, Hassachusetts Institute o; Cechnology $enter ;or !d-anced 1ngineering Dtudy. ###.thelearning#e'.net
90<
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
Tra-)a s/r'o/i(os(W sred)-e ,ko"e M(. Edge%$mbe
PI* L-$dski s$ od)osi (eme"- >a s/ako $)a*reQe)-e k/a"i(e(e. cg\ 5/e se sas(a/)i%a $ )a,o- orga)i>a%i-i mog$ $)a*ri-edi(i. Q* Uk"a)-a)-e $>roka *rob"ema $ s$s(a/$ )ei>b-eD)o
/odi k $)a*reQe)-$.
Ci"- sred)-e ,ko"e M(. Edge%$mbe i> 5i(ke )a A"-aski -es( da s(/ori KVAL6TETNE *o-edi)%e. 8a/e se a'tivnosti temel)e )a sl)e"UVim uv)eren)ima:
$) Osoba ko-a oba/"-a )eki *osao )a-/i,e o )-em$ >)a.

Q\ L-$di se De"e a)gaDira(i i dobro oba/"-a(i s/o- *osao.
Pg\ 5/a(ko se De"i os-e(a(i kao osoba ?i-i se do*ri)os %i-e)i. !I* >a-ed)i?kim radom )a $)a*reQe)-U s$s(a/a moDe se *os(i!
1i /i,e )ego i)di/id$a")im radom oko s$s(a/a. XX< Bro%es s(r$k($ra")og r-e,a/a)-a *rob"ema $> *omo% s(a(is(i?ki' gra+i?ki' (e')ika r-e,a/a)-a *rob"ema, omog$1$-e /am da /idi(e gd-e s(e, gd-e s$ mog$1e i)a?i%e, kak/a -e re! "a(i/)a /ri-ed)os( *rob"ema ko-e (reba ri-e,i(i, (e -es$ "i $/ede)e *rom-e)e re>$"(ira"e De"-e)im $?i)kom. 2 Ne*ri-a(e"-ski od)osi s$ ko)(ra*rod$k(i/)i i >as(ar-e"i. 2 5/aka orga)i>a%i-a ima )eo(kri/e)o drago kame)-e ko-e ?eka da ga se i>br$si.
!.!CI. Uk"a)-a)-e *re*reka *rema *o)os$ rad)ika i rados(i $?e)-a os"obaQa-$ is(i)ske i )eiskori,(e)e *o(e)%i-a"e orga)i>a%i-e.
Pg* Briori(e( ko-i omog$1$-$ (ra-)o $)a*reQ6Va)-e -es$ *erma)e)()a i>obra>ba, $?e)-e i eks*erime)(ira)-e.
i6>da/a?# M(. Ed@eo$r)be Sig' 5%'oo" H3 . "is(o*ada, 7KK 3.
R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a 90= lu, oni -e4 %osta/u s%remni u8iti i nestr%l/i-i su da %o8nu. 2sredoto8u/emo se na to 7to smo st-arno s%oso'ni %osti4i, a ne samo o'a-iti.F > 3ao dio inici/aci/e s-i u8enici i d/elatnici sud/elu/u u Ce8a/u -e.i-an/a ko/i /e -rlo sli8an nekim te8a/e-ima +an/ske -e.e i nekim akti-nostima i. Du%er$am %a. >ni ga o%isu/u kao te8a/ na ko/em se s/a/no i.gra?u/e samo%ou.dan/e. D%eci/alist u Cotalnom u%ra-l/an/u k-alitetom, Hyron Cri'us, kaEe: FCa/ te8a/ .a s-e u8enike 8ini ono 7to s%ortska nat/ecan/a 8ine samo .a neke. Damo to 8ini 'ol/e. Prema mome mi7l/en/u, tako 7kola %oku7a-a ra.-iti ne.a-isne timske igra8e.FT
> Budu>i da. su u!enici #a-l u!ili -a-o /e neu!in-ovito imati sedam -rat-ih ra#dobl a u!en a dnevno, 9-ola se prebacila na DK=minutne satove. Ta-av raspo red osigurava vri eme .a
laboratori s-i rad, #a pro e-te -o e u!enici i#vode svo im rukama, #a i#lete na teren, temel ite rasprave, ra#li!ite stilove pou!avan a i temel ito u!en e. /va-o reorgani#iran raspored nastavnicima ta-o?er osigurava tri dodatna sata t edno .a vlastiti ra#vita- i pripreme.
> udu4i da se na u8enike gleda kao na mu7teri/e, 7kola im %oku7a-a %ruEiti ono 7to oni Eele. 3ako su u8enici o%eto-ano .ahti/e-ali -i7e tehni8kih %omagala, 7kola /e na'a-ila desetke ra8unala, te s-im u8enicima omogu4ila da no4u koriste ra8unalni la'oratori/, kn/iEnicu i .nanst-ena %omagala. 2 /ednom i.-/e7 4u sto/i: F3-alitetna im%lementaci/a .ahti/e-a mnogo resursa /er sa- rad i u8en/e o'a-l/a/u u8enici, a ne nasta-nici. Pros/e8an 'ro/ sati .a i.radu doma4ih .ada4a narastao /e na 1: sati t/ edno. 28en/e, .a/edni8ki rad i us%/eh, %ostali su na-i kom.FW
> "roces tra nog unapre?ivan a nastavni-e /e pots-so da. ra#misle o svo im stilovima pou!avan a. *edan /e nastavni- i# prirodnih #nanosti rekao -a-o se i# YE postotuog predava!a pretvorio $ KJ postotnog moderatora u!en a.
> Nto /e s disci%linskim %ro'lemimaT F2na%re?en/e c/eloku%nog o'ra.o-nog susta-a tako da su na %I+S> m/esto sta-l/ene %otre'e u8enikabmu7teri/a, doslo-ce /e uklonio disci%linske %ro'leme u ra.redima ... u8enici st/e8u os/e4a/ %ri%adnosti i u s-akom nasta-nom satu -ide n/ego-u -ri/ednost. 28enici %utem %o.iti-nog -r 7n/a8kog %ritiska %omaEu u kontroli i %re-enira/u disci%linske %ro'lerne.TF
> 0vi u!enici si postavl a u cil eve .a unapre?en e, -ao 9to su prim erice posti#an e samih peticeM i#b egavan e opomena .a pona9an e i sman en e -a9n en a. O 0vi u!enici poha?a u DK=minutni t edni trening i# unapre?en a -valitete i r e&avan a ta#li!itih 9-ols-ih problema.
> D-i nasta-nici u-/eE'ani su u i.radi di/agrama toka. )i/agrami toka dugoro8nih %ro/ekata %osta-l/eni su tako da s-atko moEe -id/eti kako se n/ego- dio ukla%a u c/elinu %ro/ekta.
408
)emingo-ih 19 (o?aka CZH"a %rimi/en/eno /e na mnoge grane %oslo-an/a. He?utim, o-d/e -am na-odimo kako ih /e /edan ra.red u sredn/o/ 7ko li Ht. 1dgecum'e na !l/aski, %rilagodio %otre'ama o'ra.o-an/a: 1. Dt-orite tra/nu ori/entiranost %rema una%re?en/u u8enika i usluga. @eka -am cil/ 'ude da st-orite u8enike na/ -i7e k-alitete ko/i 4e 'iti s%oso'ni %o'ol/7a-ati s-e o'like %rocesa i .au.imati smislene %olo.a/e u dru7t-u. 2. 2s-o/ite no-u ;ilo.o;i/u. Pedago7ko ruko-odst-o mora odgo-oriti na i.a.o-, mora .nati s-o/e odgo-ornosti i %reu.eti -odst-o k %rom/enama. 6. 5adite na uklan/an/u oc/en/i-an/a i 7tetnih u8inaka %roc/en/i-an/a l/udi. 9. Prekinite o-isnost o testiran/u kao na8inu %osti.an/a k-alitete. 2klonite %otre'u .a is%iti-an/em na maso-no/ osno-i (standardi.irane testo-e %os tignu4a, is%ite .a minimum %rola.nosti, itd.) na na8in da osigurate iskust-a u8en/a ko/a st-ara/u k-alitetan uradak. :. Dura?u/te s o'ra.o-nom ustano-om i. ko/e dola.e -a7i u8enici. Po'ol/7a/te -e.e s i.-orima ko/i -as mogu o'a-i/estiti o u8eniku i %omo.ite u %o'ol/7an/u k-alitete u8enika ko/i dola.e u -a7 susta-. <. @e%rekidno i .au-i/ek una%re?u/te angaEiranost u8enika i usluga kako 'iste %o'ol/7ali k-alitetu i %rodukti-nost. =. 2-edite o'ra.o-an/e i i.o'ra.'u na %oslu kako .a u8enike, tako i .a nasta-nike, strucno i administrati-no oso'l/e. 8. 2-edite ruko-o?en/e. $il/ nad.ora tre'ao 'i 'iti %omo4i l/udima %ri u%ora'i stro/e-a, ure?a/a i materi/ala u cil/u 'ol/eg o'a-l/an/a %osla. 9. >dagna/te strah kako 'i s-atko mogao u8inko-ito do%rinositi radu 7kolskog susta-a. Dt-orite o.ra8/e ko/e 4e l/ude ohra'ri-ati da ot-oreno go-ore. 10. Dru7ite %re%reke i.me?u ra.li8itih od/ela. A/udi ko/i *o$?a/a-$, ko/i %ou8a-a/u d/ecu s %ose'nim %otre'ama. o'a-l/a/u ra8uno-odst-ene, %rehram'ene i administrati-ne %oslo-e, ko/i osmi7l/a-a/u nasta-ni %rogram i ko/i is(raD$<$, s-i mora/u d/elo-ati kao /edan tim. 5a.-i/te strategi/e .a %o-e4an/e suradn/e me?u gru%ama i %o/edincima. 11. 2klonite slogane, o%omene i cil/e-e ko/i od nasta-nika i u8enika .ahti/e-a/u sa-r7en uradak i no-u ra.inu %rodukti-nosti. Dtroge o%omene st-ara/u ne%ri/atel/ske odnose. +elika -e4ina u.roka niske k-alitete i niske %rodukti-nosti leEi u susta-u, te /e stoga i.-an mogu4nosti nad.ora nasta-nika i u8enika. 12. 2klonite standarde rada (k-ote) .a nasta-nike i u8enike (n%r. da se testo-ni re.ultati %o-e4a/u .a 10R, a %rekidi 7kolo-an/a sman/e .a 7JZ3. ,ami/enite vo"stvo. 16. 2klonite %re%reke ko/e u8enicima, nasta-nicima i ruko-odst-u uskra4u/u n/iho-o %ra-o na %onos i uEitak u radu. 19. 2-edite dmarnl8an %rogram o'ra.o-an/a i samouna%re?i-an/a .a s-e.
1:. D-e l/2de u 7koli angaEira/te u %osti.an/u o%isanih trans;ormaci/a. Co /e %osao s-i/u n/ih. D#3"ava0: Ht. 1dgecum'e Gigh Dchool (60. listo%ad, 1990).
.[ De%ingovi8 (o?aka TVA=a ko&e su u(enici prilagodili o5ra,ovan&uM
5e-oluci/a u u8en/u
5/e7a-an/e %ro'lema %rekida 7kolo-an/a
o Budu>i da /e
edan od cil eva ove 9-ole ra#viti "podu#etni-e "acifl!-og -ruga" u!enici su morali uspostaviti !etiri pilot "tvtt-e": Ditka Dound Dea;oods, !laska Premier ait $om%any,
!laskaSs Dmokehouse and Mish $o., i !laska Pul% $or%oration ko/e su s-e %od okril/em 1dgecum'e 1nter%rises"a. Cemel/na t-rtka osno-ala /e s-o/u %r-u centralu .a %reradu lososa 198:. godine i -odili su /e u8enici. $il/ /e 'io da se u8enici nau8e -/e7tinama i steknu iskust-a ko/a su im %otre'na .a -o?en/e u-o.no"i.-o.nih %oslo-a usm/erenih na a.i/ska trEi7ta. )o 1988"89. godine ta /e t-rtka u *a%an i.-o.ila 8etiri godi7n/e 'rodske %o7il/ke diml/enog lososa. D-ako %odu.e4e unutar te gru%e danas %o-e.u/e %rakti8nu nasta-u i akademske nasta-ne %rograme. Cako u8enici na matematici ra8una/u te8a/ dolara na%rema /enu. 2 dru7t-enirn se %redmetima u8i geogra;i/a %aci;i8kog %odru8/a. @a sato-irna um/etnosti u8enici di.a/nira/u %romoti-ne 'ro7ure i etikete .a %roi.-ode. 28enici na sato-ima %oslo-an/a i ra8unarst-a u8e kako i.ra?i-ati liste .a anali.u tro7ko-a i ci/ena ci/elog %ro/ekta.S > Hyron Cri'us s-i/etu %rika.u/e kako su ti %oslo-ni %ro/ekti %o-e.ani s drugim %redmetima %rou8a-an/a: F@a satu %odu.etni7t-a, ko/e %ou8a-a Harty *ohnson, gledao sam kako u8enici %ri%rema/u i %akira/u dirnl/eni losos .a %roda/u u *a%anu. 3ako 'i odredili okus i teksturu los osa ko/a se *a%ancima na/-i7e s-i?a, u8enici su %ro-eli istraEi-an/e ukusa lokalnih *a%anaca. ,a %osti.an/e Eel/enog okusa morali su u%otri/e'iti to8no odre?enu -rstu lososa, odre?eno ga -ri/eme i na odre?eno/ tem%eraturi drEati u %ose'no/ oto%ini rasola, .a ko/u su eks%eri mentalno ut-rdili da %ostiEe odgo-ara/uci okus, %otom ga odre?eno -ri/eme dirniti na odgo-ara/u4o/ m/e7a-ini dr-enog tri/e74a, a s-e to koriste8i ri'u i.re.anu na komade to8no odre?ene -eli8ine i de'l/ine. Prou8a-a/u4i omote diml/ene ri'e ko/a se
%roda/e u *a%anu, osmislili su atrakti-no %akiran/e ko/e odgo-ara malim /a%anskim hladn/acima, >smislili su i -lastitu u%e8atl/i-u etiketu na /a%anskom /e.iku. ,atim su %ro-eli marketin7ko testiran/e s-og %roi.-oda u *a%anu.F Co /e %odra.umi/e-alo studi/ska %uto-an/a u *a%an i druge .eml/e u %aci;i8kom %odru8/u.
> 0vi u!enici u!e -ines-i ili apans-i e#i-, a u n ihovim nastavnim programima posto i puno sadF:a a -o i se bave povi e9>u, -ulturom i e#icima pacifi!-og podru! a, englesldm e#i-om,
dru9tvenim #nanostima, matemati-om, prirodnim #nanostima, pomorsldm #nanostima, ra!unalima, poslovan em i f elesnim odgo em.
409
> Nkolska i./a-a o %oslanst-u nagla7a-a kako su F%rigode .a ruko-o?en/e, /a-nu sluE'u i %odu.etni7t-o integrirane u n/e.in %rogram, kako ti/ekom tako i nakon redo-ite 7kolske nasta-e.F
910
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a [..
Aodel sredn&e Ekole A'. Edgecu%5e

o D-akom se u8eniku %omaEe, -odi ga se i %oti8e da i.a'ere s-o/e 'udu 4e akademsko ili tehni8ko o'ra.o-an/e i alternati-ne metode .ara?i-an/a .a Ei-ot. 2?ete li na sat %oslo-an/a -id/et 4ete u8enike ko/i %ri%rema/u liste ko/e odraEa-a/u koliko 4e ih, nakon 7to di%lomira/u, ko7tati oda'rani Ei-otni stil ukl/u8u/u 8i tu ot%latu kredita .a stan, %ore.e, %rom/ene u tro7ko-ima Ei-ota i %ro/ekci/e .a -ari/a'le kao 7to su tro7ko-i %ri/e-o.a i 7kolo-an/a.
> êsto ci/eli ra.redi rade 'e. nad.ora " kao 7to 4e to /ednoga dana tre'ati 8initi u st-arnome Ei-otu " tako da nasta-nicima osta/e dodatnog slo'odnog -remena .a u8en/e i dal/n/u %ri%remu nasta-e. > D-aki nasta-ni %rogram se ne%rekidno re-idira. 2 7koli su na temel/u istraEi-an/a u8eni8kih .aht/e-a u-edeni ruski /e.ik, ;i.ika, -i7a matematika i na%redni trening k-alitete. > @a nasta-i Procesa tra/nog una%re?i-an/a ($IP"a) medi/a u8enici %ou8a-a/u s-o/e suu8enike. 2 ra.redu nema nasta-nika niti n/ego-a %omo4nika. )-adeset i %et u8enika"trenera %reu.elo /e odgo-ornost .a o'ra.o-an/e drugih u8enika u .nanostima o k-aliteti.
> F#obra#ba nastavnog osobl a ima na ve>i prioritet. (astavni-e se nepre-idno poti!e da sami dovode u pitan e i opravdava u sva-i proces u!en a. Nkola /e u-ela d-a %redmeta i. istraEi-an/a i ra.-o/a, %rirodne .nanosti i tehnologi/u, te $IP"a medi/a. @a n/o/ se ne%rekidno eks%erimentira s no-im tehnologi/ama u o%remi i l/udskim odnosima.
> D-aki nasta-nik ima s-o/e -lastito ra8unalo i os%oso'l/en /e u mnogim n/ego-im %rim/enama. Nkola /e tako?er me?u %r-ima u-ela -i7estruku u%ora'u multimedi/alne tehnologi/e kao 7to su laserski disko-i, a%likaci/a hi%erkarti i %re. entaci/ski so;t-er. > D-aki u8enik do'i-a %riru8nik FDtatut us%/ehaF. @/ega koriste da 'i 'il/eEili doma4e .ada4e i t/edne %lano-e, organi.irali s-o/e -ri/eme i gra;i8ki 'il/eEiti s-o/ na%redak. $/eloku%ni naglasak /e na samodisci%lini i sarnomoti-aci/i.
Ka-va e stopa usp eha@ Bednostavan cil *t. %dgecumbe 9-ole asno e postavl en: stvoriti KC&4FT%T(% po edince. Kotovo RE posto svih maturanata upisalo se na fa3rultete i o9 su uvi etamo ili su diplomirali. To /e mnogo vi9e od nacionalnog pros e-a. Kotovo uop>e nema d ece -o a pre-ida u 9-olovan e pri e vremena. , 9-oli su sigurni da >e svi n ihovi u!enici nastavit i dal e
u!iti i rasti. 9 Laso%is 6ompetitive Times %i7e: FIno-ati-ne tehnike %ou8a-an/a 7kole Ht. 1dgecum'e %redsta-l/a/u i.a.o- .a u8enike i i.a.i-a/u odu7e-l/en/e me?u %oslo-nim ruko-oditel/ima.F!F Cri'us
tome doda/e: F+olio 'ih kada 'ih u ci/elo/ .eml/i mogao nai4i na istu glad .a .nan/em.F!S
o Nas'avnici i u*enici su su=rukovodi'el&i. O I,vrsnos' se dr6i nor%o%.

O ;rvi '&edan svake godine slu6i gradn&i sa%opou,dan&a. O Nas'avnici su u N1 pos'o slu*a&eva %odera'ori) a ne predava*i. O !*enici odre<u&u i vrEe nad,or nad disciplino%. O Svi $?e 5r,i s'ro&opis. O O O $ako 5i proi,veli radove ko&i ,adovol&ava&u pro7esionalne s'andarde) svi koris'e ra%$)a"a. $ako 5i 'eori&u os'varila u praksi) Ekola vodi *e'iri *"lo'='vr'ke. Na ,a8'&ev u*enika u nas'avni progra% dodani su ruski &e,ik) 7i,ika) viEa %a'e%a'ika i napredni 'rening i, kvali'e'e.
O Svi u*enici u*e kineski ili &apanski &e,ik. O Ra,redi rade 5e, nad,ora. O I,o5ra,5a nas'avnog oso5l&a &e vr8unski priori'e'. O Svaki nas'avnik i%a svo&e ra%$)a"o, O Nas'avnici i u*enici $?e kako ra,vi&a'i i koris'i'i %ul'i%edi&ska sreds'va kao E'o su laserski diskovi) 8iperkar'e i pre,en'aci&ski so7'ver.
O /1 pos'o $?e)ika upisu&e se na 7akul'e'.
[.P
Revoluci&a u u(en&u
S'ara %e'oda rada u sredn&i% Ekola%a odvo&ena &e od s'varnoga svi&e'a.

;AT NO AN direk'or ;rogra%a in'egriranog pou(avan&a u sredn&o& Ekoli Bre+5ergM
'$ ra.go-oru s autorom u sredn/o/ 7koli Mrey'erg u Palmerson @orthu na @o-om ,elandu (1991.). )r. @olan /e -i7i %reda-a8
na D-eu8ili7tu Hassey u Palmerson @orthu i direktor s-eu8ili7nog $entra .a %edago7ka istraEi-an/a i ra.-o/.
[.0
R&eEavan&e pro5le%a prekida Ekolovan&a @ara-no, Ht. 1dgecum'e /e 7kola internatskoga ti%aT ali n/ena su na8ela CZH"a i $IP"3ai.ena u%ora'l/i-a .a o'ra.o-ne susta-e na s-ako/ ra.ini, a %ose'no su %rikladna .a %ret-aran/e rani/e Fneus%/e7nihF 7kola u us%/e7ne.
P. I7l'egrirano%pou*avan&u ci&eli svi&e' slu6i kao u*ionica

!ko /e Ht. 1dgecum'e na !l/aski ne-/ero/atno m/esto .a %o8etak re-oluci/e, onda .elen, do'ro %o7uml/en nacionalni %ark i -isoke %lanine @o-og ,elanda i. gleda/u /o7 udal/eni/e od tradicionalne 7kolske u8ionice. He?utim, ako n/ih s%o/ite s na/no-i/om kom%/utorskom tehnologi/om, %redanim timom s-eu8ili7nih ino-atora i nekim ;leksi'ilnim nasta-nicima i. sredn/e 7kole Mrey'erg u malom gradi4u Palmerson @orthu, %ono-no 4ete do'iti i.nena?u/u4e re.ultate. D-aka ino-aci/a ima s-o/u -i.onarsku %okreta8ku silu. 2 7koli Mrey'erg to /e 'io dr. Pat @olan, -i7i %reda-a8 i. %odru8/a o'ra.o-an/a na D-eu8ili7tu Hassey u %redgra?u Palmerson @ortha. Hassey /e i.-orno 'io F%ol/o%ri-redni ;akultetF i 'lisko /e %o-e.an s nekoliko o'liEn/ih sto8arskih istraEi-a8kih instituta. )akle, ima dugu tradici/u %rakti8noga rada. Pat @olan udruEio /e s-o/u l/u'a- %rema o'ra.o-an/u sa stra74u .a istraEi-an/ern %rirode @o-oga ,elanda: n/ego-ih im%o.antnih -ulkanskih sn/eEnih %ol/a, 8istih iskri8a-ih ri/eka i 7uma 'ogatih i.-or" nim dr-e4em i %ticama. >n /e tako?er i o'oEa-atel/ ra8unala, ko/i sada %red-odi $entar .a %edago7ka istraEi-an/a i ra.-o/ na D-eu8ili7tu Hassey, a ta/ /e centar %r-i ko/i /e nudio usluge 'a.e %odataka drugim o'ra.o-nim ustano-ama. 2 Fintegrirani %rogram %ou8a-an/aF na Mrey'ergu @olan /e udruEio s-e s-o/e strasti. He?utim ta/ %rogram ni/e samo san. @olan ga drEi -rstom alternati- nog o'ra.o-nog %rograma ko/i FmoEe na%ra-iti korak dal/e u osigura-an/u s-im sredn/o7kolskim u8enicima onih re.ultata ko/e su %ri/e %osti.ali samo na/'ol/ih 60 do 90 %osto.S:F >n kaEe kako /e Fstara metodaF sredn/o7kolskog %ou8a-an/a od-o/ena od st-arnoga s-i/eta. FD-i smo mi %ro7li ta/ 7kolski susta-. >no 7to smo iskusili 'ili su me?uso'no odi/el/eni ili rasc/e%kani nasta-ni %rogrami u ko/ima su %redmeti .akl/u8ani u s-o/im malim od/el/cima, s 8-rstim malim ogradama oko n/ih. Cako smo mi %ose'no u8ili matematiku, ;i.iku i engleski.
5i/etko smo -id/eli -e.u me?u %redmetima. He?utim, u%ra-o me?uso'nim %o-e.i-an/em %redmeta i u-i?an/em -e.a me?u n/ima moEemo 'ol/e ra.um/eti st-arni s-i/et. Co /e u osno-i ono 7to %redsta-l/a integraci/u: ra.-i/an/e na8ina %ou8a-an/a i doEi-l/a-an/a .nan/a na na8in ko/i u umo-ima u8enika us%osta-l/a me?uso'ne -e.e, te ih %oti8e da to .nan/e u%otri/e'e u st-aran/u no-ih r/e7en/a.F Dli8ni su se doka.i, nara-no, i.raEa-ali ti/ekom mnogo godina. 2 ra.do'l/u od 1996. do 198=. samo /e na @o-om ,elandu %et ra.li8itih %edago7kih istraEi -an/a istaklo do'ro'iti integriranog %ou8a-an/a.P He?utim, mnogi ra-natel/i
919 91:
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ R-e:"a/a)-e *rob"ema *rekida :"ko"o/a)-a
Zani%l&ive i,vanEkolske pro&ek'ne ak'ivnos'i ko&e ko%5inira&u is'ra6ivan&a i prou(avan&a. !(enici koris'e ra?$)a"o kao sreds'vo ,a o5radu i anali,u in7or%aci&a. ;ovi&es') ,e%l&opis) prirodne ,nanos'i) %a'e%a'ika) ekono%i&a) pisan&e) ra?$nan&e i os'ali pred%e'i se pove,u&u) a ne pou(ava&u svaki ,ase5no.
7kola i nasta-nici nisu u-i/ek -/ero-ali tim argumentima. Hnogo godina na/'ol/i su osno-no7kolski nasta-nici na @o-om ,elandu 'ili Fna di/ete usm/ereniF mo deratori, ali mnogi tradicionalni sredn/o7kolski i s-eu8ili7ni nasta-nici 'ili su F%reda-a8i /ednog %redmetaF. Integriran/e nekoliko %redmeta .na8i %rom/enu, a %rom/ena 8esto donosi strah i stres. He?utim, isto /e tako mogu4e da ra8unalo ko/e t/era na Fintegraci/uF mi/en/a ono 7to su %oticali mnogi rani/i i.-/e7ta/i. +e4ina ra8unalnih %rograma /e, nara- no, -rlo s%eci/ali.irana. He?utim, danas s-ako ra.umno %oslo-an/e u cil/u r/e7a-an/a me?uso'no %o-e.anih %ro'lema integrira mnoge od tih %rograma. Minanci/ski direktor koristi ra8unalne ra8uno-odst-ene 'a.e %odataka kako 'i kom%ilirao godi7n/e i.-/e74e s-o/e t-rtke, di.a/ner koristi istu tu 'a.u %odataka kako 'i na%ra-io gra;i8ke %rika.e .a isto to i.-/e74e, a koristi i druge ra8unalne %rog rame kako 'i st-orio s n/im %o-e.ana um/etni8ka d/ela i stranice s%remne .a sniman/e. $i/eli %oslo-ni %lano-i i 'r.e i.m/ene %roi.-oda danas se %o/a-l/u/u na 'ar"kodo-ima 'l/eska/u4i dil/em tisu4a ra.li8itih samo%osluEi-an/a istodo'no crta/u4i gra;ikone trendo-a trEi7ta u 'a.ama %odataka o%skr'l/i-a8a na drugom kra/u kontinenta. @arudE'enice kli/enata u trenu se %ret-ara/u u %lano-e %roi.-odn/e i narudE'enice .a ku%n/u siro-ina. Poslo-i se -rte oko integriranih s%eci/alista, kako onih samostalnih, tako i onih ko/i rade u gru%ama. )anas in;ormaci/ska re-oluci/a integrira rad tih s%eci /alista. @olan kaEe kako st-arni s-i/et .ahti/e-a %rom/ene u tradicionalnom 7kolo-an/u %o %redmetima. >n /e u-/eren kako su %rom/ene /o7 nuEni/e /er /e s-e man/e radnih m/esta ko/a rani/e nisu .ahti/e-ala nikak-e k-ali;ikaci/e.
", pro9losti su" " -a:e on " "l udi -o i su u 9-oli 'ili ra.m/erno neusp e9ni, ra#m erno ne-valiticirani i ra.m/erno neobra#ovani, mogli i9etati u svi et obil a, dobiti posao i dovol no dobro :iv eti. .anas su ta vremena pro9la " ali ne samo . ta, pro9la su i vremena us-og profesionalnog obra#ovan a. "3O
,ato @olano- %rogram integrati-nog o'ra.o-an/a %o-e.u/e istraEi-an/a s %odru8/a o'ra.o-an/a ko/a se %ro -ode na D-eu8ili7tu Hassey s %ro/ektima teren skih studi/a, s ra8unalnim studi/ama ko/e s%on.orira I H i no-o.elandskim sredn/o7kolskim kurikulumom. @/ego- %ilot %rogram .a%o8eo /e 198<. godine sa 7estom generaci/om u 7koli Mrey'erg. Pr-a nasta-a integriranog o'ra.o-an/a kom'inirala /e 'iologi/u, ra8unarst-o, engleski i geogra;i/u. Ci elementi 'ili su %o-e.ani oko sredi7n/e teme %ro'lema o8u-an/a i ruko-o?en/a s ko/ima se su 08a-a/u no-o.elandski nacionalni %arko-i. Ca /e tema 'ila .a/edni8ka nit ko/a /e %o-e.ala %redmete u koherentan %rogram. (la-ni dio %ro/ekta sa8in/a-ali su i.-an7kolske istraEi-a8ke ekskur.i/e. Prema @olano-im ri/e8ima: FCa terenska istraEi-an/a %o nacionalnim %arko-ima suo8ila su u8enike ne samo s ;i.i8kom a-anturom i i.a.o-om, -e4 su generirala iskust-a, %odatke i in;ormaci/e ko/i su
Tri kl&u(na ele%en'a in'egriranog o5ra,ovan&a

5aDe(o i> 5ase 7tu"! of 5urriculum #nnovation in 8e Nealan": The <re!*erg #ntegrate" 7tu"ies Ero)ect =7t4"i)a slu0a)a inovaci)a u 'uri'ulumu na 8ovom Nelan"u: Ero)e't integrirane nastave u /'oli <re!*erg% a$(ora C. *. Ba(r%ka No"a)a, (ada *omo1)ika direk(ora Ce)(ra >a *edago,ka istraEi/a)-a i ra>/o- )a 5/e$?i"i,($ MasseI $ Ba"merso) Nor('$ )a No/om Ze"a)d$, i Da/ida S. M%Ki))o)a, gos($-$1eg is(raDi/a?a )a Ods-ek$ >a *edagogi-$ )a 5/e$?i"i,($ MasseI. 6>da/a?# MasseI U)i/ersi(I HN3. (ra/a)-, 7!KK73.
91<
Dakle i
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
'o &e Ekola> '&edan dana p&eEa*en&a i vo6n&e kanui%a kro, neke od na&l&epEi8 pred&ela na svi&e'u.M
S28enici %rograma integriranog o'ra.o-an/a SS sred~/o/ Nk~li Mrey'erg u. Palmerson @orthu na @o-ome ,elandu, 8esto Idu na *ednot*~d~a %uto,:,an*a ni. %rekrasnu no-o.elandsku ri/eku Baganui i %ritom kom'lnlr~*2 ~ro~ca-~ n/e %o-i/esti, geogra;i/e, ekologi/e, oko"i,a, iskori7ta-~n/a .e~I*lsta .1 %.nro~n*h .nanosti. Potom 8ita- %ro/ekt integrira/u korn%/utorskirn anali.ama I %lsan*.em i.-/e7ta/a. In;ormaci/a do'i-ena u ra.go-oru autora. o.-~ k~/ige s nasta-ruci" ma, u8enicima i direktorima %ro/ekta u sredn/o/ skoli Mrey'erg. ###.thelearning#e'.net
S0esa/a)0e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a 91=

'ili %otre'ni .a odrEa-an/e %rograma integriranog o'ra.o-an/a ti/ekom ci/ele go dine. 5a8unala su tako?er igrala sredi7n/u ulogu u %odrEa-an/u %rou8a-an/a sre di7n/e teme. >na su omogu4a-ala anali.u -elikih i ra.m/erno sloEenih sku%o-a %odataka ko/i se o'i8no ne ra.matra/u i ne o'ra?u/u na o-om stu%n/u o'ra.o-a n/a. 5a8unala su tako?er omogu4ila %ro7ireno %rou8a-an/e s%eci;i8nih %redmeta i %ri%omogla moti-iran/u u8enika.F Ci/ekom tog %ilot %rograma re.ultati is%ita tih u8enika us%ore?eni su s us%orednom gru%om u8enika ko/i su %oha?ali standardnu sredn/o7kolsku nasta-u %o %redmetima. F@adali smo se %oka.ati kako ti u8enici u integriranome %rogramu %ostiEu 'ol/e re.ultate nego oni ko/i %oha?a/u normalnu sredn/o7kolsku nasta-u. 6 u%ra-o smo to i %oka.ali.F udu4i da /e o-a/ %ilot %ro/ekt %ro-eden s u8enicima .a-r7nog ra.reda ko/i su i ina8e us%/e7ni u8enici, @olan 'i 'io sretan da moEe re4i kako gru%a u %ilot istraEi-an/u ni/e %ostigla lo7i/e re.ultate od uo'i8a/e nih. FHe?utim, mogli smo do-a#ati da e a-adems-i usp eh te grupe bio #na!a no bol i. Ti su u!enici posti#ali re#ultate -o i su u engles-om i geograii i bili EEl iA #a 20 do 60 bodoveM a u matematici i prirodnim #nanostima u pros e-u #a FG do 7J bodova."3R Potom /e c/eloku%ni %rogram nasta-l/en s u8enicima ko/i su %o8in/ali s %r-im ra.redom sredn/o7kolskog o'ra.o-an/a. 5ani/a su istraEi-an/a %oka.ala da /e mogu4e koristiti 8etiri ra.li8ite -rste %ristu%a integriranom kurikulumu. Cim u 7koli Mrey'erg koristio /e s-e 8etiri -rste %ristu%a".a ra.-i/an/e istraEi-an/a centriranog na u8enike, .a ra.-i/an/e s%oso'nosti %rakti8nog mi7l/en/a, .a tematska istraEi-an/a i koreliran/e ra.li8itih %redmeta. @o-o.elandski sredn/o7kolski kurikulum tako?er %oti8e u8enike da ra.-i/a/u %o.iti-ne sta-o-e, .nan/a i s%oso'nosti u %odru8/u s-akog %redmeta. Nkola Mrey'erg iskoristila /e ista ta na8ela kao srE s-oga %ristu%a. >ni su te srEne s%oso'nosti %o-e.ali u 8etiri integraci/ske teme i to %utem i.-an7kolskih akti-nosti i ra8unarst-om. @olan i.-/e7ta-a: FCi/ekom sl/ede4e tri godine imali smo i.-an7kolske i.lete ko/i su u %o8etnim godinama tra/ali od /ednog do d-a sata %a do tri dana, a u .a- r7nim godinama sedam do osam dana.F *edan /e ra.red %ro-eo t/ ed an dana na ri/eci Baganui. He?utim, %ri/e %olaska ra.red /e %odi/el/en u studi/ske gru%e. *edna /e gru%a istraEi-ala me?uso'nu %o-e.anost ri/eke i %ol/o%ri-rede, druga /e saku%l/ala in;ormaci/e .a i.-/e74e o ut/eca/u na okoli7, tre4a se %ri%remila .a testiran/e kemi/skog sasta-a ri/eke i -odenih toko-a, a 8et-rta /e istraEila %o-i/est Haora na tom %odru8/u. FLita- %rogram
ruko-odio se nasta-nim kurikulumomF " kaEe @olan " Fali -e4ina /e akti-nosti sadrEa-ala kom%onente %ustolo-ine i te"
D (a ve>ini novo#elands-ih 9-ols-ih ispita u!enici se proc en u u s ob#irom na ma-simalni mogu>i ra#ultat od 3EE. "/c ene" se da-le da u u obli-u postota-a.
F7O Re/o"$%i-a $ $?e)-$ R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida 5ko"o/a)-a 919
BAT NOLAN MasseI U)i/ersi(IW

renske nasta-e, u8en/a -/e7tina snalaEen/a u %rirodi i %reEi-l/a-an/a, kam%iran/a, kao i u8en/a rada u gru%ama, istraEi-an/a s%eci/ali.iranih %ro'lema i n/iho-og in tegriran/a u uku%no i.-ie78e.SSF Pat @olan -/eru/e kako se eks%erimentom integrirane nasta-e na kocku sta-l/a/u -elika %itan/a. F(odinama smo Ei-/eli u susta-u u ko/em su nek-ali;icirani l/udi mogli na4i %osao, 8ak i ako su %ali na 7kolskim is%itima. Ca se situaci/a %romi/enila i ne -/eru/em da 4e se ikada %ono-no -ratiti, >no 7to dru7t-o danas .ah ti/e-a -rsta /e .nan/a i s%oso'nosti .a ko/e smo u-i/ek t-rdili da ih Eelimo ra.-i ti kod na7ih u8enika. eel/eli smo da 'udu o'ra.o-ani u %rirodnim .nanostima, matematici i s%oso'nosti komuniciran/a, te da ra.umi/u %olitiku i dru7t-ene %ri like. eel/eli smo da 'udu originalni mislioci " da u%ra-l/a/u s-o/om 'udu4no74u i donose odluke sa samo%ou.dan/em u -lastite s%oso'nosti. )anas su te Eel/e im%erati-. Potre'ni su nam u8enici ko/i o st-arima mogu ra.mi7l/ati na .aokruEen na8in, ko/i su holisti8ki mislioci, ko/i kada se nose s nekim %ro'lemom ili %itan/em mogu ukl/u8iti .nan/a i ide/e i. mnogo ra.li8itih disci%lina.F!F >n tako?er kaEe kako se dru7t-o Fsuo8a-a s danom kada 4e, u -rlo 'lisko/ 'udu4nosti, ra8unala 'iti uo'i8a/ena kao 7to su to danas dEe%ni kalkulatori, a 'it 4e %ri'liEno /ednako i ;inanci/ski dostu%na. @e samo to, nasta-nici ne4e mo4i u8inko-ito %ou8a-ati ukoliko ne 'udu -/e7ti i samo%ou.dani u kori7ten/u ra8unala u doslo-ce s-im nasta-nim %redmetima 7kolskog %rograma. D-o/u st-arnu mo4 ra 8unalo 4e %osti4i kada %ostane sredst-o u8en/a ko/eg 4e nad.irati sam u8enik. @a7 Mrey'er7ki %ro/ekt d/elomi8no antici%ira ta/ dan.F 5e.ultati su -e4 %risutni. @o-i ,eland ima nacionalne is%ite .a 7kolske s-/edodE'e i. s%eci;i8nih %redmeta na ko/e u8enici mogu i.i4i nakon tri godine sredn/e 7kole. 3ada su u8enici integriranog %rograma i. 7kole Mrey'erg i.a7li na te is%ite i. %o/edinih %redmeta, %ostigli su .na8a/no 'ol/e re.ultate od u8enika ko/i nisu 'ili u tom %rogramu " 8ak do 60 %osto 'ol/e. ID D-i u8enici i. tog %rograma s ko/ima smo ra.go-arali rekli su nam kako /e ci/eli integralni %rogram terenskih i.leta 'io .a'a-an i kako im /e %odigao samo%ou.dan/e. >no 7to @olana 8ini /o7 .ado-ol/ni/im /e da su goto-o s-i u8enici ukl/u8eni u integrirano %ou8a-an/e %ostigli isto-/etan na%redak. +e4ina onih ko/i 'i rani/e %ali na is%itima, sada su 'ili us%/e7ni. >d 1991. godine s-i u8enici %r-og i drugog ra.reda sredn/e 7kole Mrey'erg u8ili su dru7t-ene .nanosti i engleski kro. integriranu nasta-u. @a s n/ima %o-e .anim terenskim i.letima ukl/u8ene su i %rirodne .nanosti, matematika i drugi rele-antni %redmeti. @o-i ra-natel/ 7kole 5ussell Crethe#ey kaEe: FHi nemamo .ase'an ods/ek .a ra8unalne .nanosti, ali rad na ra8unalima i terenski i.leti igra /u kl/u8nu ulogu u c/eloku%no/ nasta-i. 2 tre4em se ra.redu u8enici -ra4a/u na
Svo&u s'varnu %o*
ra%$)a"o *e pos'i*i kada pos'ane sreds'vo u(en&a ko&ega kon'rolira u(enik.

="> i)(er/-$a s a$(orom, Ba"merso) Nor(', Ne9 Zea"a)d.
420
6ivo'u odrasli nikada ne 5i 'olerirali s'opu neusp&e8a ko&a se o(eku&e u Ekola%a.

DON 4RO\N )o/o>e"e)dski *ros/-e()i sa/-e()ikW
'6> i)(er/-$a s a$(orom, Ka*i(i Co""ege, Bara*ara$m, No/i Ze"a)d. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
U s'varno%e
Re/o"$%i-a $ $1e)-$
F*lt:K8l.+8l.ll/tl **I22ltlllli:I **Stl@2i:I FI\2I2+i:lII*i:I
nasta-ni %rogram %o %o/edinim %redmetima kako 'i mogli %olagati nacionalne is%ite, a re.ultati su im do'rano 'ol/i od nacionalnog %ros/eka.:FT Dkola Mrey'erg tako?er /e %ostigla na/-e4i %orast u ci/elom @o-om ,elandu u 'ro/u u8enika u%isanih na ;akultete: goto-o d-ostruki %orast ti/ekom 8etiri godine.
.. =
3. .r$*)o $?e)-e i (e')ike =%i-e"e s"ike=

Ista moti-aci/a t/era %ros-/etnog sa-/etnika )ona ro#na ko/i /e u-eo druge d-i/e Fus%/e7neF ino-aci/e u sredn/u 7kolu u 'li.ini Palmerson @ortha: u 3a%iti $ollege. F(odinama /e 60 %osto no-o.elandske %o%ulaci/e na%u7talo sredn/u 7kolu 'e. ikak-e k-ali;ikaci/eF " go-ori ro#n " Fi godinama smo imali is%it .a 7kolsku s-/edodE'u ko/i /e .a%ra-o nam/erno ru7io :0 %osto d/ece. 3ad 'ismo isto to 8inili u st-arnome Ei-otu, tada 'i morali re4i da 60 %osto %o%ulaci/e nikada ne4e do'iti -o.a8ku do.-olu, dok 4e :0 %osto n/ih ne%rekidno %ona-l/ati is%it kako 'i /e do'ili. >drasli to nikada ne 'i tolerirali, no to /e susta- ko/i imamo u 7kola ma.F20 3ako 'i to s%ri/e8io 3a%iti $ollege /e u-eo d-i/e .ase'ne ameri8ke inici/ati-e 8i/a/e s-rha %re-enci/a %reranog %rekida 7kolo-an/a.
"rva se na#iva suradni!-o u!en e. ro#n kaEe: FCo -rlo /ednosta-no .na8i da um/esto da radi7 %o/edina8no i nadme4e7 se sa s-ima ostalima, ra.-i/a7 me?uo-isnost unutar timo-a.F .ruga inovaci a dola#i i#ravno i# slaga3ica i prim era "ci/ele sli-e"M na pri e pogleda ci elu sli-u i onda 4e ti biti la-9e spo iti di elove. )akle, ra.redi u 3a%iti/u rade u suradni8kim gru%ama i nasta-nici im %ri/e %o"
8etka nasta-e %ruEe c/eloku%nu sliku neke teme. >ni tu tehniku na.i-a/u "rethodnim organi#iran em. Pono-no go-ori %o8etku.F ro#n: FPrethodno organi.iran/e da/e ti sliku %ri/e no 7to tre'a7 %ogledati u n/ene di/elo-e, a %otom te %o.i-a da sklo%i7 te di/elo-e kako 'i na%ra-io sliku ko/a ti /e %rika.ana na
Co /e, nara-no, st-ar ko/u 'i u8inio s-aki s%oso'an %oslo-ni menadEer: una%ri/ed 'i na/%ri/e %rika.ao godi7n/i %rogram kako 'i n/ego-i .a%oslenici .nali gd/e se oni u n/ega ukla%a/u. 2 3a%iti $ollege ta d-a susta-a da/u oso'ito do're re.ultate kod onih ko/i 'i ina8e 'ili na/sla'i/i u ra.redu. ro#n kaEe: F3ada smo se usm/erili na tu gru%u d/ece, %oka.ali smo d-i/e st-ari: %r-o, da su oc/ene ci/e le gru%e %orasle, ali i da su na/'rEe %orasle oc/ene onih i. don/e trecine.F 2 /edno/ od 7kola ko/e koriste ta d-a susta-a F%ros/e8niF su u8enici %o-e4ali s-o/e oc/ene na standardi.iranim nacionalnim is%itima s :0 na =0 %osto. @ekada lo 7i u8enici %o-e4ali su s-o/ %ros/ek s 6= %osto na -i7e od <6 %osto.7!
922
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a
[. Fes'o'&edni 'e*a&evi ko&i i,gra<u&u usp&e8 korak po korak
423
91 pos'o usp&eEnos' na ispi'i%a. Nekada loEi u*enici

*o7 /e /edna no-o.elandska sredn/a 7kola dramati8no %o'ol/7ala i.glede .a .a%o7l/a-an/e nude4i -elik 'ro/ koncentriranih te8a/e-a ko/i .ahti/e-a/u nasta-u u tra/an/u od samo 7est t/edana. Dredn/a 7kola Ciki%unga nala.i se u s/e-ernom gradu Bhangarei ko/i /e sm/e7ten u sredi7tu regi/e s -isokom ne.a%osleno74u. Camo %reko =8 %osto o'i tel/i Ei-i na soci/alno/ %omo4i, 7to /e ti%i8an rece%t .a o'ra.o-nu katastro;u. Ciki%unga /e ta/ ishod %reokrenula %lanira/u4i %osti.an/e us%/eha korak %o korak. i-7a ra-natel/ica 1dna Cait kaEe: F@a7e nam/e iskust-o %oka.alo da 8ak i na/s%oso'ni/i u8enici %o.iti-ni/e reagira/u na kratkoro8na ra.do'l/a u8en/a, na u8en/e s -rlo /asnim cil/e-ima ko/i su o%isani tako da ih oni mogu %osti4i, te na s%o.na/u da 4e nakon 7est t/edana do'iti %ot-rdu ko/a 4e -rlo /asno o%isi-ati us %/ehe ko/e su %ostigli u odre?enom %odru8/u nasta-e.F22 2 ni.u 7estot/ednih te8a/e-a u8enici %rola.e standardne %redmete kao 7to su engleski, matematika, %rirodne i dru7t-ene .nanosti, i temel/ne s%oso'nosti rada na ra8unalu. Potom ima/u 7iroke mogu4nosti i.'ora: mogu %oha?ati 7estot/edne te8a/e-e .a-ari-an/a, kuhan/a, automehanike, %roi.-odn/e -ideo ka.eta i stolar st-a ili, ukoliko ih .anima turisti8ka usluEna d/elatnost, %oha?ati 7estot/edni te8a/ i.rade su-enira o'liko-an/em slono-a8e. Nkola se /ako .anima .a um/etnost. I.-orni rado-i lokalnih slikara %oredani su duE n/enih hodnika. Ciki%unga 7kola ima .adi-l/u/u4u 90 %ostotnu %rola.nost u8enika na nacionalnim is%itima i. um/etnosti. 1dna Cait nagla7a-a kako susta- oc/en/i-an/a u Ciki%ungi ni/e ti%a %rola.%ad. Pot-rda na kra/u s-akih 7est t/edana to8no o'/a7n/a-a 7to /e s-aki u8enik %ostigao. D-atko moEe %oha?ati 'ilo ko/i te8a/./rnao 1: ili :0 godina. FImali smo /ednu Eenu od 82 godine u tre4em ra.redu maorskog i s n/om /e 'io uEitak raditi.F *edna -elika %rednost 7estot/ednih modu la /e sl/ede4a: ukoliko os/e4ate da -am /e %otre'no -i7e iskust-a, modul moEete lako %ono-iti.F @a o-a/ na8in ci/ela 7kola radi na na8in sli8an %oslo-an/u u ko/em, %rim/erice, .a%oslenici redo-ito odla.e na kra4e te8a/e-e kako 'i sa-ladali no-e kom%/utorske %rograme ili %re7li na -i7i stu%an/. Caito-a kaEe: F*edna od st-arnih %rednosti leEi u na8inu na ko/i u8enici st /e8u samo%ou.dan/e. *edan se us%/eh nadogra?u/e na drugi.F 3ak-i su %rakti8ni re.ultatiT F3ada smo anali.irali 7to se dogodilo s na7im 'i-7im u8enicima sa.nali smo da samo -rlo mali 'ro/ n/ih ni/e nasta-io 7kolo-a n/e ili neki drugi o'lik o'ra.o-an/a, ili ni/e .a%oslen.F
;ros&e*ni u*enici napredovali su s /1 na napredovali su s 09 na H0 pos'o.

'Re>$"(a(i >a-ed)i?kog *rograma 5$rad)i?kog $?e)-a i =Bre('od)og orga)i>ira)-a= *rika>a)i $ )o/o>e"a)dsko- (e"e/i>i-sko- seri-i \'ere To No9P HKamo sadaP3 7KK7. godi)e i (iska)i $ ?aso*is$ Eacifie 8et or' ?i-i -e i>da/a? Ba%i+ie A$)da(io), A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d H/e"-a?a, 7KKN.3.
I .NY!I AZ.IlJV
A !Z.'gIIJ!
J. 5/e (o ob-edi)-$-e 5$*erCam*
%o6e
Nto 'i se dogodilo kada 'i se s-i o%isani %ristu%i %o-e.ali s na/u8inko-iti/im s-/etskim tehnikama %ou8a-an/a i ra.-itka samo%o7to-an/a i kada 'i u8enici %o 8eli -ol/eti %oha?ati 7koluT >dgo-or na o-o %itan/e de;initi-no /e i /asno dan u %rogramu ko/i /e .a%o8eo u 3ali;orni/i, a u-eden /e i u Dinga%uru, 5usi/i, 3anadi i Gong 3ongu. Ca/ se %rogram .o-e Du%er$am%. >n %oka.u/e kako se dramati8ne %rom/ene ne mogu dogoditi %reko /edne no4i, ali se s-akako mogu dogoditi %reko deset n/ih. Du%er$am% %redsta-l/a inten.i-ni o'ra.o-ni i ra.-o/ni %rogram ko/i /e ugla-nom nami/en/en tine/dEerima, ali i stari/im studentima. @eke u8enike u n/ega 7a l/u roditel/i " ugla-nom .'og niskih oc/ena i sla'e moti-aci/e. )rugi ga Eele %oha?ati /er se /ako s-idio n/iho-im %ri/atel/ima. @akon samo deset dana %o-e4a-a/u se moti-aci/a, samo%o7to-an/e, a kasni/e i -rlo .na8a/no %ostignu4a u aka" demskim re.ultatima.
Celi-o sedmogodiLn e do-tors-o istra:ivan e'BQ na u#or-u od GEO2 u!eni-u", utvrdilo /e -a-o na-on samo deset dana OF posto n ih i#v e9tava da im /e o a!a3E samopoLtovan e, 81 posto n ih da su samopou#dani i, a -od <8 n ih porasla /e motivaci a. 5e.ultati tu ne %resta/u. 2 ameri8kim sredn/im 7kolama oc/en/u/e se oc/enama od ! do M. (a-on samo desetodnevnog poha?iS. a 0uper6ampa rani e lo9i u!enici su pove!sli svo e oc eoe .a 1 pros e!ni oc ens-i. 'odo ,!enici s M oc enom postali su u!enici s oc enom )K .=ovci su postali 6=ovci, do- su 6sovci svo usp eh pobol 9ali .a pola pros e!ne oc ene.
)akle, u 8emu /e ta/na Du%er$am%aT Ca/ %rogram, ko/i /e temel/en na /edinst-enom %rototi%u i. 1982. godine, d-ostruki /e kurikulum ko/i se sasto/i od (l) akademskog kurikuluma ko/i se odnosi na u8en/e o tome kako u8iti i (2) kurikuluma oso'noga rasta i Ei-otnih s%oso'nosti. >n koristi s-e tehnike ko/e smo o%isali kao metode Fistinskog u8en/aF, t/. model integrati-nog u'r.anog u8en/a. Ca/ /e %rogram doista u'r.an. )esetodne-ni akademski kurikulum ukl/u8u/e s%oso'nsoti kreati-nog %isan/a, kreati-nosti o%4enito, 'r.og 8itan/a, -/e7tine %ri%reman/a .a testo-e i u-/eE'a-an/e %am4en/a, a s-e to u kontekstu u8iti"kakou8iti. 3urikulum i. oso'nog rasta i Ei-otnih s%oso'nosti ukl/u8u/e akti-nosti ko/e ra.-i/a/u t/elesne-/e7tine, -ri/ednosti i s%oso'nosti komuniciran/a s -r7n/acima i roditel/ima. >'a %rograma, akademski i oso'nog rasta i Ei-otnih s%oso'nosti, uron/eni su u gla.'u, igru i emoci/e.
$ o/o- sredn&o& Ekoli sva'ko

po8a<a'i Ees'o'&ednu nas'avu> od pe'naes'ogodiEn&aka do osa%dese'dvogodiEn&aka.
EDNA TA6T bi/,a ra/)a(e"-i%a sred)-e ,ko"e Tiki*$)ga i> \'a)garei )a No/om Ze"a)d$W
A.o danas /e 0uper6amp pohsaslo vi9e od 2R.EEE u!eni-a.
W5kra1e)o i> a$(ori?i)a i)(er/-$a. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
92<
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ R-e,a/a)-e *rob"ema *rekida ,ko"o/a)-a 92=
Osigurava%o okolinu u ko&o& &e %ogu*e %aksi%alno u*en&e. To se pos'i6e i,gradn&o% odnosa pov&eren&a i,%e<u svi8 sudionika i ra,vo&e% sa%opou,dan&a. $ako 5i svi u(enici %ogli s8va'i'i gradivo) pou*ava%o ra,li*i'i% s'ilovi%a pou*avan&a. Ai pola,nike u*i%o sposo5nos'i%a ko&e su i% po're5ne ,a u*en&e svakog pred%e'a) a ne ,a speci7i*no gradivo.
$/eloku%ni desetodne-ni %rogram, %o na7em /e mi7l/en/u, idealan model .a u-od u s-aku 7kolsku godinu " %remda dan u Du%er$am%u tra/e od = do 22.60 sati. 1. "an: dola.ak, u-odi, st-aran/e timo-a, sigurnost. 2. "an: )an %am4en/a " u-odni dan ko/i gradi samo%ou.dan/e, sigurnost, %o-/eren/e i sta- da /e u8en/e .a'a-no " s akti-nostima ko/e se kre4u od /utarn/e gla.'e do tehnika i.rade 2mnih karti. W. "an: )an komunikaci/e ko/i %okri-a 7irok ras%on komunikaci/skih s%oso'nosti ko/e se ti8u u8en/a o tome kako u8iti. X. "an: )an akademske nasta-e ko/i ukl/u8u/e 'r.o 8itan/e, akademske strategi/e, kreati-nost, %isan/e, matematiku i stilo-e u8en/a. 5. "an: Ce8a/ %o-e.i-an/a " ko/i d/eci %ruEa %riliku da doEi-e otkri4a, %ro7ire samonametnuta ograni8en/a, te da, u cil/u i.-r7en/a .adatka i do'i-an/a %odr7ke, rade u timu. <. "an: )an akademske nasta-e. =. 9. "an: )an odnosa " kada se u8i raditi na odnosima sa samim so'om, -r7n/acima i roditel/ima i na %odi.an/u samo%o7to-an/a. "an: Integraci/ski dan ti/ekom ko/ega se i.ra?u/u i./a-e oso'noga %oslan/a, -/eE'e .a rast samo%ou.dan/a, odre?i-an/a cil/e-a i 7kolsko %otican/e. 8. "an: )an akademske nasta-e ukl/u8u/u4i i gru%ne %ro/ekte.
FG. "an: Pregled na%ra-l/enog i di%lomiran/e.
ZaE'o &e Super"a%p 'oliko usp&eEan

Super"a%p d&elu&e ,5og naEe posve*enos'i 'o'alno% iskus'vu. ! sr6i naEeg progra%a 'ri su va6na koncep'a>
'6> i)(er/-$a s a$(orom. He?utim, o-a/ 7turo na%isani saEetak ras%oreda ne o%ra-da-a t-rdn/e da/e to desetodne-ni te8a/ .a'a-e, igre, sud/elo-an/a i akti-nosti. He?utim, ukoliko %ro 8itate sl/ede4e 'il/e7ke koautorice +os, ko/a /e 'i-7a moderatorica u Du%er$am%u, %o8et 4ete do'i-ati st-arnu sliku o.ra8/a toga kam%a: > (ole su u8ionice %reko no4i %reo'liko-ane, ukra7ene Ei-im 'il/kama, urednim %a%irom %res-u8enim klu%ama, -r8e-ima ledene -ode s limunom, %eri;ernim %lakatima %o s-im .ido-ima, /akim %renosi-im ka.eto;onom, nat%isom F)o'rodo7liF i nasm/e7enim licem na -elikome %a%iru, /ednom ri/e8/u -e4 uskla?enim o.ra8/em. > 2 10 sati dola.e u8enici. @ema .-ona, s-ira samo rock gla.'a i to glasno i energi8no, onako kako to tine/dEeri -ole. > ,a %o8etak dana 8ita se %/esma $Krila .a let Dte-ena (amera) kao u-od u %o/edina8no odre?i-an/e cil/e-a. Potom se od samog %o8etka od d/ece traEi i.rana ukl/u8enost/er tre'a/u identi;icirati s-o/e o%4e cil/e-e u kreati-nom %isan/u.
@O@@I De;ORTER preds&ednik Super"a%paM

o- K.
-lo#.. .. % ... / .... L... ....
... 0
DJNsavanJN prODls%a prSlZll!I. /IZ!I!Vi.I.Ji.
.......
(#lVUIUl.ilJ9 0 Ul.i#lllJU
*re(iska)o s do*$,(e)-em
o @asta-nica, nose4i kuharsku ka%u, u-odi d/ecu u tehnike F-i.uali.aci/eF tako da .ami7l/a/u da -e8era/u u %rekrasnome restoranu.
> Pro-odi se akti-nost FNto /e u tome meni -aEnoTF i time se .ah-a4a/u Fskri-ene nam/ereF u8enika: F!ko 'i mogao 'irati ne7to i. c/eloku%nog %odru8/a %isan/a, 7to 'i 'ilo ono 7to 'i ti .aista %omogloTF 28enici da/u i./a-e o Eel/enim ishodima u8en/a, a da %ritom ne sh-a4a/u kako se na su'liminalno/ ra.ini F%eca/uF na s-o/u skri-enu nam/eru. @asta-nik gru%ira Eel/ene ishode u Fgro.do-eF %utem tehnike olu/e ide/a ko/u /e u "isan u na prirodan na!in $Jriting The (aturaW Jay' %rika.ala (a'riel 5i$>. >-d/e se ne %rou8a-a neko odre?eno kn/iEe-no d/elo -e4 u8enici u8e %isati i. s-o/e -lastite st-arala8ke %ers%ekti-e. > Ishodi %rika.ani u Fgro.do-imaF %ri8-r78u/u se na .id kako 'i /o7 -i7e %o/a8ali %ods-/esne %oruke. > Potom Fodm/era-an/e 'udu4nostiF " d/eca -i.uali.ira/u kako 'i se Eel/ela os/e4ati na-e8er kada nasta-a 'ude goto-a i kada %ostignu s-o/e cil/e-e. Pritom u %o.adini s-ira gla.'a i. ;ilma Catrene -o!i e $6hariots o; 5ire'. > *o7 /edna stanka, a %osli/e n/e, %rika. tehnika 'r.og %isan/a i Fgro.do-aF /er mnogi u8enici go-ore kako se te7ko os/e4a/u kada tre'a/u %o8eti kreati-no %i sati. Ce se tehnike %rika.u/u kro. -i7estruke inteligenci/e. > He?utim, uskoro %osta/e o8igledno kako, kao i mnogi no-o%e8eni kreati-ni %isci, u8enici %i7u ri/e8ima ko/e su stati8ne, a ne sliko-ite. ,ato nasta-nica s ka%om kuhara %e8e %i..u nato%l/enu sirom i %ikantnim umacima kako 'i se Fsliko-ite ri/e8iSS mogle FokusitiF. > )o ru8ka /e nasta-a kreati-nog %isan/a %ostala /edna od ugodnih akti-nosti. @asta-nica %riku%l/a %o-ratne in;ormaci/e od u8enika, a .atim sli/edi kratko %ona-l/an/e i %rika. .amamnih st-ari ko/e sli/ede. > @akon ru8ka d/eca su Fhi%erakti-naF, ali nakon tog nei.'/eEnog ra.draganog ras%oloEen/a u.roko-anog unosom 7e4era sli/edi rano%o%odne-ni %ad akti-nosti. 3ako 'i ga s-ladala nasta-nica 8ita Ei-o%isno d/elo %od na.i-om .ama i pile $4ady and the 6hic-', i. kn/ige 5e'ecce 3a%lan "isci na nau-ovan u $Jriters in Training'. )ok %oku7a-a/u odglumiti %o/edine di/elo-e te %ri8e u8enici se .a'a-l/a/u. 1moci/e ih odrEa-a/u ukl/u8enima u u8en/e. > *o7 kreati-noga %isan/a " ali tek nakon F%rom/ene stan/aF " %utem iste.a n/a. Potom se 'acamo na st-aran/e Fgro.do-aF i tehnika F'r.og %isan/aF ko/e se %ro7iru/u na demonstraci/u us%ored'e i kontrasta %utem akti-nosti s mekom 7arenom lo%tom. ,atim /o7 /edna stanka. Dtanke i %rom/ene stan/a igra/u -aEnu ulogu u %rocesu u8en/a. >ne st-ara/u -i7e F%r-ihF i F%osl/edn/ihF sadrEa/a i tako %o.'ol/7a-a/u %am4en/e materi/ala.
$rila ,ale'
5$di(e Di/o(e "-$di Brema o)ome ,(o ?i)e Brema (ome gd-e s$ bi"i. Bres(a)i(e *i(a(i Za,(o )eki "-$di 'oda-$ Dok dr$gi "e(e. Neki Di/e sa s/o-om imo/i)om O)i Di/e s/o-e Di/o(e i s/akod)e/)e s*"e(ke Ti-ekom ko-i i' )e /odi )i(i gore )i(i do"-e Ve1 i' -ed)os(a/)o /odi $ kr$g Dok se dr$gi )ada-$ da )e1e s(a(i Zbog osred)-os(i $ "-$dima 6 s/akod)e/)o (eDe /i,e, kre1$ se da"-e. Odbi-a-$1i smr(, i s/e ,(o -e smr()o, Bo)o/)o se samo *i(a-$ Za,(o )eki "-$di 'oda-$ Dok dr$gi mora-$ "e(ie(i.=
S'even E. Garner
WTi*i?)a *-esma ko-a se koris(i )a *o?e(k$ sa(a odreQi/a)-a %i"-e/a )a )as(a/i krea(i/)og *isa)-a ko-$ -e $ 5$*erCam*$ /odi"a 0ea))e((e Vos. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
430
[0.
Revoluci&a u u(en&u R&eEavan&e pro5le%a prekida Ekolovan&a
udu4i da /e %rekrasan dan, -/eE'u %isan/a i.-odimo na ot-orenom. Pri/e toga u. %o.adinsku gla.'u ra.go-aramo o ;ormuli %ri8e i -i.uali.iramo mogu4e .a%lete, liko-e i okruEen/a.
> @akon -/eE'e %isan/a na ot-orenom u8enici %roc/en/u/u s-o/ do tada7n/i rad i os/e4a/e. @/iho-a nasta-nica 8ita te n/iho-e %roc/ene kako 'i %ro-/erila kako na%redu/u i %okr%a Fru%eF ko/e /e nuEno %o%uniti, kao i %otre'e ko/e tre'a .ado-ol/iti nakon -e8ere. > @akon -e8ere s-i se sti7a-a/u. 2mro /eS otac /ednog u8enika. @asta-nica stoga mi/en/a tem%o i 8ita u8enicima u8eni8ki sasta- i. %rethodne gru%e o d/e -o/8ici ko/o/ /e umro d/ed. FHoEda 'i %omoglo samo %isan/e o na7im o'itel/imaF " kaEe ona " koriste4i ;leksi'ilnost utemel/enu na %otre'ama u8enika ko/a tre'a 'iti sasta-ni dio s-akog do'rog %ou8a-an/a. > Potom ra.m/en/u/u %ri8e i tr8e oko .grada da 'i se is%uhali " ti%i8ni na8in F%rom/ene stan/aF ugra?en u s-aki sat. > 2 20 sati -ri/eme /e .a 8itan/e %oe.i/e i -lastitih %/esni8kih %oku7a/a u. laganu %o.adinsku gla.'u. > 2 20.1: sati -ri/eme /e da ra.m/ene s-o/e kn/iEe-ne %oku7a/e. @akon 7to /e %r-i u8enik %ro8itao s-o/u %/esmu nastu%a ta/ac. Nesnaestogodi7n/ak %o8in/e %lakati %red 6: drugih u8enika. I.a n/ega sli/edi drugi, a %otom s-i dok u8enici em%ati8ki nasta-l/a/u ra.m/enu na%isanih teksto-a i s-o/ih os/e4a/a. > 2 20.9: /asno /e da ra.m/ena ne moEe %otra/ati ci/elu noc, nego da /e tre 'a %rekinuti radi .a/edni8kog oku%l/an/a ci/eloga kam%a na ko/em se reka%ituli ra %rotekli dan i ra.go-ara o u-/eren/ima, -ri/ednostima i %ona7an/u.
> )o 22.60 sati u8enici su oci/enili s-o/e nasta-nike, s%remili se .a s%a-an/e i s-/etla se gase. @asta-nica se osm/ehu/e: n/ene oc/ene .a ta/ dan su do're. Co /e ti%i8an dan u Du%er$am%u, ako se 'ilo ko/i dan moEe uo%4e na.-ati ti%i8nim. D-akodne-no nasta-nici %redsta-l/a/u modele kl/u8nih na8ela samo%o7to-an/a i -isokomoti-iranih %ostignu4a. 5e.ultati su, kao 7to smo -e4 i.-/estili, tra/ni. Nto o tome misle roditel/iT )e-edeset i d-a %osto roditel/a i 98 %osto u8enika i.raEa-a o%4enito %o.iti-ne sta-o-e %rema d/e8/im iskust-ima u8en/a u kam%u.F 5oditel/ska t-rtka Che Du%er$am% organi.aci/e, Aearning Morum, danas radi s ra.li8itim ameri8kim 7kolama i s nekoliko ci/elih okruga na inkor%oriran/u %rog rama ko/i /e o%isan u kn/igama suosni-a8a Du%er$am%a, o''i/a )ePortera, Kvantno u!en e $7uantum 4earning' i Kvantno pou!avan e $7uantum Teaching'. 3-antno u8en/e .a nasta-nike (Zuantum Aearning ;or Ceachers) %rogram /e %ro;esionalnog ra.-o/a .a edukatore ko/i .a cil/ ima F-ra4an/e radosti u %roces u8en/aF. @/ego-i re.ultati go-ore sami .a se'e:
I,rada 2g ro,dova2 ,a krea'ivnos'

6>rada "gro3"ova" -e, kao i i>rada Um)i' kar(i, )a?i) )a ko-i mis"i moDemo bi6-eDi(i $ ma)iri "a)?a)e reak%i-e. To -e i>/rs(a) )a?i) >a *o(i%a)-e krea(i/)os(i, osobi(o $ *isa)-$. T$ -e (e')ik$ i>$mi"a .abrie" Ri%o i *rika>a)a -e $ )-e>i)o- k)-i>i >ritting The 8atural >a! =Eisan)e na $riro"an na0in% ko-$ -e i>dao *. B. Tar%'er, Los A)ge"es, CA.
NJZ J Z GJZ 7 Z
)2VU6Ubi60i#6 $
0l);#l(J0
o Dredn/o7kolski 7kolski okrug Chornton Co#nshi% u Douth Gollandu u IIlinoisu ima tri sredn/e 7kole, a s-aku %oha?a oko 2.200 u8enika. +elik %ostotak tih u8enika %ori/eklom /e i. o'itel/i s niskim %rihodima, a n/ih 86 %osto /e a;roameri8kog %ori/ekla. Aeaming Morum /e od 1992. godine -i7e %uta organi.irao /ednodne-ne treninge kako 'i se u 7kolski rad u-ela na8ela Du%er$am%a. )etal/na istraEi-an/aF su do 1998. godine %oka.ala kako su i nasta-nici i u8enici dramati8no %o'ol/7ali s-o/u u8inko-itost,
> 2 %rol/e4e 199=. godine otkri-eno /e kako u8enici ko/i dola.e u 9. ra.red u Chomton ima/u is%od%ros/e8ne re.ultate i. matematike i engleskog. @/ima /e %ruEena %rilika da %oha?a/u d-adesetd-odne-nu l/etnu 7kolu 3-antnog u8en/a. @akon toga mnogi su %ostigli d-ogodi7n/i na%redak u matematici (oni ko/i nisu dosegli ra.inu oc/ena), a oni ko/i su dosegli ra.inu oc/ena %ostigli su 7estogodi7n/i na%redak. )ramati8no su se %o'ol/7ale i oc/ene i. engleskoga. > Dredn/o7kolski 7kolski okrug (rossmont u Aa Hesi "i 3ali;orni/i, %otro7io /e -i7e od d-i/e godine traEe8i u8enike ko/i su 'ili %ou8a-ani metodama Kvantnog u!en a. 5e.ultat: 18 %osto u8enika ko/i su imali oc/ene $ ili niEe, sada/e 'itno %o%ra-ilo s-o/e oc/ene. > Aori rickley, nasta-nica godine, ko/a ima i.o'ra.'u i. metoda k-antnog u8en/a, a radi u kali;omi/sko/ sredn/o/ 7koli 5ancho emardo, kaEe: FHetode k-antnog u8en/a omogu4u/u da se s d/ecom doga?a/u ne-/ero/atne st-ari. ,a 7est t/edana tak-e nasta-e mo/i su Fri.i8niF u8enici %ostigli skok od /ednog oc/enskog 'oda.F
I,v&eE*e sa Super"a%pa
2koliko s%o/ite s-e te sasto/ke %o8et 4ete otkri-ati rece%t ko/im 4ete st-oriti 7kolu kak-u .ahti/e-a 'udu4nost.
is(raDi/a)-U >a dok(orsk$ diser(a%i-$ 0ea))e((e VosW de(a"-)o -e is*i(a"a E FN $?e)ika $ dobi od 7N do NN godi)e ko-i s$ >a/r,i"i 5$*erCam*. Neki od )a-bo"-i' re>$"(a(a *rika>a)i s$ )a gor)-em gra+iko)$. Nada"-e. KOZ $?e)ika s *ro sXe?)"m o%-e)skim bodo/ima sred)-e ,ko"e od 7.K i"i ma)-e, s/o-e s$ o%-e)e *obo"-,a"i >a *ros-e1)o -eda) o%-e)ski bodo WA) A%%e"era(edU")(egra(i/e.Lear)i)g Mode" Brogram E/a"$a(io)# 4ased o) Bar(i%i*a)( Ber%e*(io)s o+ 5($de)( A((i($di)a" a)d A%'ie/eme)( C'a)ges HE/a"$a%i-a mode"!*rograma $br>a)og i)(egra(i/)og $?e)-a $(eme"-e)a )a *rom-e)ama $ *er%e*%i-i $1e)i1ki' s(a/o/a i *os(ig)$1a kod s$dio)ika *rograma3, diser(a%i-a 0ea))e((e Vos!.roe)e)da", ER6C a)d Nor('er) Ari>o)a U)i/ersi(I, A"agsa++, Ari>o)a H7KK73.
F3F
Revoluci&a u u*en&u
Fkole 're5a organi,ira'i kao c&elo6ivo'ne i c&elogodiEn&e cen're resursa ,a ci&elu lokalnu ,a&ednicu. Na&pri&e 're5a sa,na'i 6el&e svo&i8 %uE'eri&a> u(enika i rodi'el&a. AuE'eri&a%a &a%(i'i usp&e8 i ,adovol&s'vo. ;ru6i'i odgovara&u*e po'ica&e svi% vrs'a%a in'eligenci&e i svi% s'ilovi%a u(en&a. !po'ri&e5i'e na&5ol&e sv&e'ske %e'ode pou(avan&a) u(en&a i prou*avan&a. Inves'ira'i u kl&u*ne resurse> nas'avnike kao %odera'ore. !*ini'i svakoga kako nas'avniko%) 'ako i u*eniko%. Isplanira'i kurikulu% ko&i *e i%a'i (e'iri ko%ponen'e> oso5ni ras') 6ivo'ne sposo5nos'i) ,nan&a o 'o%e kako u(i'i i sve pove,a'i sa svi% sadr6a&i%a u*en&a. ;ro%i&eni'i sus'av oc&en&ivan&a. !po'ri&e5i'i 'e8nologi&u su'raEn&ice.
l.ill Svako%e da'i pravo da 5ira.

Q\ 2 PI\ Xf PT* rI\
Iskoris'i'i ci&elu svo&u lokalnu ,a&ednicu kao resurs ,a u*en&e.
.0. poglavl&e> ;laniran&e Ekole su'raEn&ice --------------------
.P koraka pre%a i,vrsno% Ekolsko% sus'avu
.P koraka u preo5ra,5i nacionalnog o5ra,ovnog sus'ava

)anas /e mogu4e goto-o s-e 7to .amislimo.
Co se odnosi i na 7kole i na o'ra.o-an/e. ,ato 'i s-aki %lan .a una%re?en/e 7kolskog susta-a tre'ao .a%o8eti s -i.i/om onoga kaka- 'i on tre'ao 'iti, 8ak i ako 'i tu -i.i/u tre'alo redo-ito osu-remen/i-ati. D-aka .a/ednica ras%olaEe %osto/e4im o'ra.o-nim resursima " .eml/i7tem, .gradama, nasta-nicima i administrati-nim oso'l/em, a na/'ol/a 4e se odgo/no o'ra.o-na %ostignu4a, kao u s-ako/ %ri8i o -elikom us%/ehu, ost-ariti kre4u4i od -lastitih resursa, de;iniran/a -i.i/e i kreati-nog %laniran/a n/iho-og me?uso'nog %o-e.i-an/a. @ama se tako?er 8ini da 'i s-aka ra.umna -i.i/a tre'ala ukl/u8i-ati sl/ede4e 8im'enike: > $/eloEi-otno kontinuirano u8en/e 'it 4e kl/u8na Ei-otna 8in/enica s-ih l/udi. > 2nutar tog konteksta, s-akoga 'i tre'alo ohra'riti da %lanira s-o/ -lastiti kurikulum .a ci/eli Ei-ot. > Premda ne %osto/i samo /edan %ra-i na8in %ou8a-an/a ili u8en/a, %osto/i mnogo tehnika ko/e s-akome mogu omogu4iti da u8i 'rEe, 'ol/e, %ametni/e.Potraga .a no-im ide/ama ko/a 4e 'iti 7irokih na.ora na/-aEni/a/e .a s-i/et i .a 7kolu sutra7n/ice. > D-aka drEa-a ili .eml/a ima ra.li8ite odnose i.me?u 7kolskog i .dra-st-enog susta-a, administrati-nih susta-a i %rograma i.o'ra.'e nasta-nika. ,ato 4e, kao i na mnogim drugim %ol/ima, na%redak 8esto o-isiti o -i.i/i i nadahnu4u %o"
WWW ('26,#"o0#""r)i))bA"_' no'
&E+
Revoluci&a u u(en&u
>Aise ,aklin&e%o
/edina8nih l/udi na -ode4im m/estima: ra-natel/a, nasta-nika, roditel/a, administratora i %oliti8kih -o?a.
u 'o da 6eli%o pros&e(ne.
Hi smo u-/ereni da u tak-im u-/etima i.-rstan 7kolski susta- moEe nastati ako se %odu.me sl/ede4ih 12 gla-nih koraka:
%. Fkole kao c&elo6ivo'ni i c&elogodiEn&i cen'ri resursa ci&eli8 lokalni8 ,a&ednica
3ako su, .a'oga, 7kole %ostali centri %ou8a-an/a ko/i rade od 9 do 1: sati, %et dana u t/ednu i 8esto man/e od 200 dana godi7n/eT >ne su -/ero/atno na/sla'i/e iskori7teni -eliki resursi s-ake .eml/e. 2 mnogim di/elo-ima s-i/eta -lade se, %o%ut %oslo-an/a, decentrali.ira/u, a na ras%oredu .a decentrali.aci/u su i susta-i u%ra-l/an/a 7kolst-om. Plan .a 7kol st-o tre'ao 'i ukl/u8i-ati %ret-or'u tradicionalne 7kole u c/eloEi-otne i c/elogodi7n/e centre resursa lokalnih .a/ednica u ko/ima se nala.e. 2 do'a 'r.ih in;ormaci/a s-aka 4e .a/ednica tre'ati /edan centar i.-ora in;ormaci/a. )o'ro organi.irane 7kole mogle 'i %reu.eti tu ulogu. Lak i ako se ra.grana/u interakti-ne elektronske metode u8en/a, u8en/e kod ku4e i u8en/e indi-idualnim tem%om, a mi -/eru/emo da 4e se to dogoditi, centri resursa lokalnih .a/ednica 'it 4e /o7 %otre'ni/i. *edan od %rim/era .a st-aran/e tak-oga centra /e m/esna 7kola 3imi >ra u Best MlaYmeru u Ga#kes ayu na @o-om ,elandu, %remda ona /o7 tre'a %osti4i akademsku ra.inu ko/a /e %otre'na da 'i se mogla nositi sa s-o/im i.-rsnim konce%tom m/esne %artici%aci/e. Nkola se nala.i u srcu no-o.elandskog %odru8/a ko/e /e de-astirano 'li.inom -elikih industri/a. @a ta/ na8in ona /e ti%i8an %rim/er mno gih soci/alnih %ro'lema ko/i i.rasta/u i. dru7t-a ko/e se 'r.o mi/en/a. @eka se %redgra?a i.gra?u/u oko industri/skih %odru8/a ili trgo-a8kih centa ra. 5e-itali.aci/a MlaYmera od-i/a se oko n/ego-e 7kole. He?utim, ta /e 7kola mnogo -i7e od 7kole same. Pr-i direktor 7kole Aester Minch kaEe: F3irni >ra na maorskom .na8i: SCraEiti o%4u do'ro'itS.F! FA/udi i. lokalne .a/ednice na.-ali su /e 3imi >ra .ato 7to odgo-ara konce% tu 7kole kaka- /e 'io na %o8etku n/e.inog %laniran/a da to tre'a 'iti centar, 7ko la, ko/a 4e teEiti s-euku%no/ do'ro'iti i 'iti usredoto8ena na o'itel/i, a ne na %o/edince. 3imi >ra /e %rim/er %ristu%a ko/eg /e n/e.ina lokalne .a/ednica od n/e i o8eki-ala: holisti8kog %ristu%a ko/i o'ra.o-an/e smatra %rocesom ko/i tra/e 8ita -og Ei-ota i ukl/u8u/e ci/ele o'itel/i.F @o-i ,eland /e %osl/edn/ih godina nagla-ce i.mi/enio s-o/ susta- u%ra-l/an/a 7kolst-om. Dredi7n/i -ladin >ds/ek .a %ros-/etu .ami/enilo /e .natno man/e Hi nistarst-o %ros-/ete. Co ministarst-o ugla-nom sluEi kao sa-/etoda-no ti/elo -la"
i,vrsne Ekole) a ,apravo se
,adovol&ava%o 'i%e da su one

DAVID GARDNERM 2Na'ion A' Risk2 "o%%ission U;ov&erens'vo 2!gro6ena naci&a2L
=Oi(ira)o $ 8e s ee'u H7K. travan), 7KK3.3, dese( godi)a )ako) ,(o -e o) *reds-edao Ameri?kom )a%io)a")om komisi-om >a vrsno,u o*ra3ovan)a HAmeri%a's Na(io)a" Commissio) o) ER%e""e)%e i) Ed$%a(io)3. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
F3O
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e
439
...^ '.
di, ali da/e i o% 4e na%utke .a nasta-ni %rogram. 2kinuta su Pros-/etna -i/e4a 7kolskih okruga. Dada 7kole Fu%ra-l/a/u same so'omF " na 8elu s-ake /e 2%rani od'or ko/eg su ugla-nom i.a'rali lokalni roditel/i, ali 8i/i su 8lano-i i ra-natel/ 7kole, te %redsta-nici nasta-nika i u8enika. Plano-i Best MlaYmera .a no-u 7kolu ne%osredno su %rethodili u-o?en/u no-og susta-a samostalnog ruko-o?en/a 7kolama na nacionalno/ ra.ini. ,ato /e ta 7kola 'ila modelom .a mnoge druge 7kole,
3imi >ra .a%o8in/e s %red7kolskim do'om u ko/u su ukl/u8ena -e4 i d/eca od d-i/e godine. >na .a%o8in/e s mogu4nostima i.'ora. udu4i da <0 do =0 %osto u8enika 8ine Haori, d/eca u %red7kolskom odgo/u mogu, ako to Eele, raditi u %ot%uno maorskom okruEen/u ukohanga reo ili maorskom /e.i8nom gni/e.du. He?utim, d/eca mogu %o8eti s-o/e o'ra.o-an/e u iskl/u8i-o englesko/ gru%i, ili %ak u 'iling-alno/ gru%i. Pred7kola ima do'ru %onudu o%reme .a d/e8/i ra.-o/ ko/a /e %rilago?ena %o/edinim do'nim sku%inama: mnogo 7arenih kn/iga, slagalica i mani%ulati-nih %edago7kih igra8aka. )/eca rastu u8e4i o higi/eni %eru4i ruke nakon s-akog odlaska na .ahod i %ri/e s-akog o'roka. 28e o %rehrani, .a ru8ak u 'es%ri/ekorno 8isto/ k2,hin/i %eru i s/ecka/u -o4e i %o-r4e. Pred7kolski dio 7kole u %ot%unosti iskori7ta-a /edan od na/sla'i/e iskori7tenih resursa: 'ake i d/edo-e. Pos/etite li -rti4 .a -ri/eme 'ilo ko/e akti-nosti 'ilo ko/e ga dana i na4i 4ete 'ake i d/edo-e ko/i %red-ode %/esmu, %les i druge akti-nosti. )o'rodo7li su, tako?er, i roditel/i, %a 8ak i male 'e'e. Nkola ni/e samo centar .a igru. >na ima %ot%uno o%reml/en .dra-st-eni centar. Hedicinska /e sestre u-i /ek na doh-at ruke. Aokalni se li/e8nici i.m/en/u/u u deEurst-u u medicinskom centru. Cu /e i stomatolo7ka medicinska sestra s %unim radnim -remenom. 2 osno-no/ 7koli u8enici mogu 'irati 'iling-alnu nasta-u, na engleskom i maorskom /e.iku, ili mogu u8iti samo na engleskom. @a ras%olagan/u im sto/i dosta ra.ne ra4unalne o%reme. )ruge usluge ukl/u8u/u medicinsku sestru s%eci/ali.iranu .a /a-no .dra-st-o, a ko/a se 'a-i o'itel/ima, ;i.iotera%euta i homeo%ata. 3imi >ra ima i s-o/e m/es ne no-ine, s-og m/esnog s-e4enika, -odi s-o/ m/esni susta- trgo-ine ra.m/enom
A, me?uvremenu od rani ih i#dan a ove -n ige, novo#elands-e prosv etno vlasti -iiti#irele su 9-olu Kimi /re ei ni e #adovol avala nacionalne a-adems-e standarde. "rihva>an e te -riti-e, prema na9em mi9l en u, ne poni9tava ulogu te 9-ole -ao modela u-l u!enosti lo-alne #a ednice. *nogi su se drugi modeli opisani $ ovo -n i#i promi enili s dolas-om novih ravnatel a, ali mi smo ih odlu!ili pri-a#ati #bog -oncepata -o i #aslu:u u prim enu, -ao i pobol 9avan e, i $ drugim 9-olama.
Ta& cen'ar resursa nudi predEkolsku nas'avu u 'ri &e,i*ne vari&an'e) osnovnu sko"$, 'e*a&eve ,a odrasle) li&e*nike) %edicinske ses're) 7i,io'erapeu'a) 8o%eopa'a) 7i'ness cen'ar) progra%e ,a s'&ecan&e rodi'el&ski8 ,nan&a) vlas'i'og sve*enika i vlas'i'e novine.
WM-es)a sko"a Kimi Ora, \es( A"aRmere, Sa9kes 4aI, Ne9 Zea"a)d.
HA(A(A.
Q8 Y..Y I YYY.Y..YY.Y.Y i Y.Y.
)...l.I. ..
8 Y.Y.YY.Y
o")
)("VU6UC60a
$ $%e)-$
;ru6i'e svo&i% u(enici%a i rodi'el&i%a &a%s'vo pro'iv neusp&e8a
1vo -e (eks( 0ams(/a >a $s*-e' $ ?i(a)-$ HCommi(me)( To 5$%%ess 6) Readi)g3, ugovora ko-i se da-e rodi(e"-ima i $?e)i%ima ,ko"skog okr$ga 5o$(' 4aI U)io), 6m*eria" 4ea%', 0$D)a Ka"i+or)i-a. Eravo -e )amstvo )a*isa)o )a *ergame)($ i ima $(is)$(i >"a()i *e?a(. O)o -am?i da 1e do >a/r,e(ka dr$gog ra>reda sva d-e%a ?i(a(i )a ra>i)i i"i i>)ad ra>i)e )a%io)a")og *ros-eka. Okr$g osig$ra/a s(r$k($rira)i i)di/id$a")i *rogram akademskog )ad>ora kako bi osig$rao da di-e(e ostvari *rogramira)i %i"-. Me)(orski *rogram SO5T5 HSe"* O)e 5($de)( To 5$%%eed i"i Bomo>i(e -ed)om $?e)ik$ da $s*i-e3 osig$ra/a odgo/ara-$1$, ,(o -e mog$1e ra)i-$ i)(er/e)%i-$. Da bi -ams(/o bi"o *rim-e)-i/o rodi(e"-i se mora-$ o*ve3ati da 1e $?e)i%ima *omaga(i s/akod)e/)o im ?i(a-$1i, (e da 1e )adg"eda(i i *o(*isi/a(i sve )-i'o/e >ada%e.
r)#"" 666 D6 60'e0 ))@BViM ~,.nI2FFII*I+FF
i s%ortsku eki%u, ima s-o/ ;itness centar, te8a/e-e .a o'ra.o-an/e odraslih i te8a/e-e i. ra8unarst-a, ruko-odi -lastitim ka;i4em u ko/em se s-akodne-no druEe roditel/i, nasta-nici i odrasli u8enici.
2. Bi(a-(es/o-e2koris)ike $s"$ga
3ako /e /edna siroma7na lokalna .a/ednica do7la do tak-og s-eo'uh-atnog konce%ta kaka- /e 3imi >raT @etko se dos/etio %itati l/ude ko/i u n/~/ ~i-e! )a: to /e skoro tako /ednosta-no. ,a'rinut .'og rastu4eg %ro'lema uli8nih 'andi maorske mladeEi u no-o.elandskom gla-nom gardu Bellingtonu, tada7n/i /e %reds/ednik -lade 5o' Huldon %os/etio neke od 8lano-a tih 'andi i u%itao ih .a sa-/et. @/iho- /e odgo-or 'io /ednosta-an: )a/te nam %riliku da se dokaEemo. 3ada /e Huldon sa.nao .a %lano-e .a no-u 7kolu u MlaYmeru, %o.-ao /e lokalnu administraci/u 7kolskog okruga da is%ita mi7l/en/e .a/ednice. !ko se tako ne7to moEe dogoditi kad se od ci/ele lokalne .a/ednice .atraEi da od samoga %o8etka is%lanira 7kolu, 7to 'i se tek dogodilo kada 'i se .a mi7l/en/e %italo drugu gla-nu sku%inu
n/enih korisnika usluga: u8enikeT Dredn/a 7kola Ht. 1dgecum'e /e u%ra-o to i u8inila i %ostigla ins%irati-ne re.ultate.
6. Za-am1i(e m$,(eri-ama da 1e bi(i >ado/o"-)e

D-ako se us%/e7no %oslo-an/e na s-i/etu temel/i na i.gradn/i i .adrEa-an/u .ado-ol/nih mu7teri/a. (oto-o s-aki do'ro %roi.-eden %roi.-od dola.i s %ismenim /amst-om. He?utim, samo -rlo ri/ete 7kole nude istu -rst /amst-a. ,a7to /e to takoT Feelimo li da /a-ne 7kole %reEi-e, moramo 'iti odgo-orni .a %roi.-od ko/i i. n/ih is%oru8u/emoF " kaEe ino-ator PhG (rignon, 'i-7i u%ra-itel/ osno-ne 7kole Douth ay u Dan )iegu u 3ali;orni/i, gd/e 89 %osto o'itel/i Ei-i is%od sa-e.ne granice siroma7t-a. ,ato /e ta/ okrug %o8eo s-im s-o/im u8en.icima, :.n/i~ /~ oko 10.:00, nuditi %ismeno /amst-o %od na.i-om F*amst-o us%/eha u 8itan/uF. Co /amst-o o'e4a-a da 4e s-a d/eca do kra/a drugog ra.reda ra.-iti .~ .eml/u ~ros /e8nu ili i.nad%ros/e8nu ra.inu s%oso'nosti 8itan/a. 2koliko u~emk ne. dostIgn~ ta/ stu%an/, okrug F4e mu %ruEiti indi-idualnu %odukuF kako 'i mu osigurao ta/ minimalni re.ultat. 6 eeli li imati koristi od toga /amst-a, s-aki roditel/ ili skr'nik .au.-rat mora %ristati kod kuce u8eniku 8itati na/man/e 20 minuta dne-no, %ro~/e~a-.ati i %ot%~ si-ati n/ego-e .ada4e, te k-artalno na.o8iti radionicama ~a ro~ltel*e 6 ~a~.t~-~lke. Isto se /amst-o da/e i .a 6: %osto u8enika u okrugu ko/ima *e matenn/i *e.ik 7%an/olski.
992
Planiran/e !lkole sutra!ln/ice

996
5e-oluci/a u u8en/u
Fkola &a%*i %a&s'ore u*en&aM

,a/am8eni %rogram /edna /e od nekoliko ino-aci/a u okrugu Douth ay. )ruge su: Inter-entni %rogram rane %ismenosti i indi-idualni tutorski %rogram na.-an G>DCD (Gel% >ne Dtudent Co Ducceed ili Pomo.ite /ednom u8eniku da us%i/e). >'a ta %rograma .a%o8in/u %ri/e 7kole, a re.ultati Cesta osno-a 8itan/a ( asic 5eading In-entory Cest) *errya *ohnsa, %oka.u/u da oni re.ultira/u na%retkom od /edne do tri godine. *o7 8-r74e /amst-o da/e Ha/storska akademi/a i koledE u $algari/u u !l'erti u 3anadi. >no o'e4a-a da 4e u8enici do do'i od 12 ili 16 godina %ostati Fma/stori u8en/aF.F FCo akademski .na8i /amst-o da 4e 9: %osto na7ih u8enika u s-om 7kolskom radu %o sti4i stu%an/ ko/i odgo-ara oc/eni !F " kaEe -i.ionar u%ra-itel/ Com 5ud miko >n -e4 godinama istraEu/e mnoge modele u8en/a, a %ro7ao /e i desetodne-nu radionicu 5e-oluci/e u u8en/u koautorice +os. >n /asno i.raEa-a s-o/e cil/e-e: F udu4nost Ha/storske akademi/e i koledEa nadahn/u/e se snaEnom i .aht/e-nom -i.i/om. @a7e /e %oslan/e st-aran/e ma/sto ra u8en/a ko/i 4e 'iti o'ra.o-ani d/elatnici 21. stol/e4a, i.-rsno o'ra.o-ani i %lemeniti mladi I/udi.Fs 2 kanadskom 7kolskom susta-u G0 %osto ta8no ri/e7enih .adataka na is%itima smatra se %ros/e8nim, 80 %osto i.-rsnim, a 90 %osto -rlo ri/etkim re.ultatom. 5udmiko- /e cil/ da 9: %osto u8enika %ostigne 80 %ostotnu ili -i 7u to8nost re.ultata na is%itima. Ca/ se koledE u -eliko/ m/eri temel/i na -ri/ed nostima, ra.-o/u oso'nosti, k-alitete, -isoke tehnologi/e i /akom nagla7a-an/u %o.iti-nog, /asnog i kreati-nog mi7l/en/a. $il/ mu /e i da ra.m/en/u/e na/'ol/a na8ela u8en/a s ostalim 7kolama u s-i/etu.
o O O O O O O O
Do do5i od .P ili .0 godina svaki *e u(enik pos'a'i %a&s'or u(en&a. !(enici se %o*i na svo&e% vlas'i'o% u(en&u sli&edi'i i pri%&en&iva'i 7ilo,o7i&u neprekidnog unapre<ivan&a. N/W u(enika *e u svo%e Ekolsko%e radu pos'i*i ra,inu na&viEe oc&ene UAL. !(enici%a *e u svako% (asu na raspolagan&u s'a&a'i napredna 'e8noloEka sreds'va. Aa'uran'i *e i%a'i sposo5nos'i %iEl&en&a i procesiran&a ko&e *e nad%aEiva'i one ko&e i%a&u %nogi ko&i su ve* diplo%irali. !(enici *e 5i'i okru6eni kul'uro% 'e%el&eno% na pravi% vri&ednos'i%a. Ai *e%o nad%aEi'i sve pos'o&e*e s'andarde ko&e &e pos'avila prosv&e'a Al5er'e.
Sve *e%o u(enike) ko&i *e 5i'i o5ra,ovani radnici) opre%i'i skupo% ,nan&a) sposo5nos'i i u%i&e*a ko&i *e i% o%ogu*i'i usp&e8 u neprekidno pro%&en&ivo%e svi&e'u. [. ;ru6i'i odgovara&u*e po'ica&e svi% vrs'a%a in'eligenci&e i svi% s'ilovi%a u(en&a
il/e7ka: Ha/storska akademi/a >a*o?e(a /e kao osno-na 7kola, me?utim, s-ake godine doda/e /edan ra.red i tako s-e do 12. ra.reda. >-o /e -/ero/atno na/-aEni/a %o/edina8na ino-aci/a ko/a 'i u-elike mogla sman/iti sto%u %rekida 7kolo-an/a. @a7e /e mi7l/en/e da istraEi-an/a Go#arda (ardnera, )unno-ih i ar'are Prashnig i.-an s-ake sumn/e %oka.u/u kako -e4ina u8enika ko/a %rekida 7kolo -an/e ne moEe u 7koli na/'ol/e u8iti /er se one goto-o u %ot%unosti ruko-ode samo d-/ema od sedam ili -i7e F-rsta inteligenci/eF. +e4ina te d/ece tako?er /e ne%ra-edno uskra4ena u 7kolsko/ okolini ko/a o'eshra'ru/e kinesteti8ko u8en/e. Nkola 3ey u Indiana%olisu i 7kola @e# $iry u Dt. Auisu u Hissouri/u %oka.u/u 7to se moEe dogoditi kada /e ci/ela 7kola osmi7l/ena tako da s-akog u8enika %oti8e na ra.-i/an/e s-ake Finteligenci/eF i kad %ruEa %otica/e s-im stilo-ima u8en/a. SPrilago?eno i. Che HasterSs Promise ili *amst-a roditel/ima, HasterSs !cademy and $ollege, 9919 $ro#child Crail DB, $algary, !l'erta, $anada C2C :*9. 1mail: tomrudmikQmasters.a'.ca
..!
nevor!GIJa u !GenJu
Ekola
2Rla%ranJe S$Ole S!lrasnJIGH
Dli8an %rim/er dola.i i i. osno-ne 7kole $ascade u 7kolskom okrugu Ha" . rys-ille u drEa-i Bashington. @asta-nik ruce $am%'ell, ko/i /e -e4 dugo .ago-ornik (ardnero-e teori/e, ra.radio /e ra.redno okruEen/e sa sedam centara u8en/a: .a kinesteti8are centar gradn/e i kretan/a, centar .a 8itan/e, centar .a matematiku i .nanost, centar .a .a/edni8ki rad (.a ra.-o/ inter%ersonalne inteligenci/e), oso'ni radni centar (.a intra%ersonalnu inteligenci/u), gla.'eni centar i um/etni8ki centar.F $am%'ell /e FtematskiF nasta-nik i n/ego-i u8enici se o'i8no di/ele u sedam ra.li8itih gru%a kako 'i istraEi-ali temu s-akog %o/edinog dana, te se s-akih 20 minuta %rem/e7ta/u s /ednog centra na drugi. @/ego-o /e iskust-o %oka.alo kako %ristu% sedam centara d/eci %omaEe u ra.-i/an/u s-ih n/iho-ih s%oso'nosti. Po8etkom 7kolske godine -e4ina u8enika na-odi samo /edan centar kao s-o/ omil/eni. Dredinom godine -e4ina ih ima tri ili 8etiri omil/ena centra, a kra/em godine s-aki u8enik kao s-o/e omil/ene na-odi na/man/e 7est centara.
Osnovna
%odel ,a
@a/no-i/a (ardnero-a ide/a o %osto/an/u osme inteligenci/e (F%rirodn/a8keF), nasta-nicima %ruEa %riliku da %onudi doda/u i centar .a istraEi-an/e %rirode. Co su mnoge 7kole -e4 u8inile.
Jo8n Elio' na&5ol&i &e a%eri(ki

/. Na&5ol&e sv&e'ske 'e8nike pou*avan&a
JEANNETTE Na4
@iti /edna 7kola, c/eloEi-otni centar resursa ili %oslo-ni centar .a i.o'ra.'u i %reo'uku ne mogu %osto/ati 'e. s%oso'nih nasta-nika"moderatora. Isto tako, niti /edna %rom/ena u o'ra.o-an/u ne4e 'iti us%/e7na ukoliko gla-ni naglasak ne sta-l/a na i.o'ra.'u i tra/no usa-r7a-an/e nasta-nika. >sno-na 7kola *ohn 1liot u @eedhamu u Hassachusettsu %redsta-l/a ti%i8an %rim/er onoga 7to /e %otre'no. Co /e na/multikulturalni/a 7kola u okrugu. @/eni su u8enici !;roamerikanci, Gai4ani, Gis%an/olci, +i/etnamci i mnogi drugi i. !.i/e i drugih %odru8/a, a %ros/e8ni %rihodi n/iho-ih o'itel/i su niski. ,a ra.liku od 3imi >rae, ta /e 7kola %osto/ala i %ri/e s-og -elikog .aokreta. Pet godina kas ni/e n/eni su u8enici imali na/'ol/e oc/ene u Hassachusettsu. *edan od katali.atora te %rom/ene 'ila /e ra-natel/ica Hiriam 3ronish. He?utim, drugi /e katali.ator 'io n/e.in su%rug Ger'ert, ko/i /e 'io arhitekt. 3ada /e on odlu8io -ratiti se na ;akultet kako 'i stekao stu%an/ magistra %edago7kih .nanosti to /e, sre4om, %odra.umi/e-alo %oha?an/e i u-odnog kolegi/a o tehnikama integriranog u'r.anog u8en/a ko/eg /e -odio dr. *ohn (rassi. F io /e toliko odu 7e-l/en, da/e .ara.io i meneF " %ris/e4a se Hiriam 3ronish. )akle, /o7 /edan katali.ator /e 'io (rassi. 3ada tele;onom ra.go-arate s ra-natel/icom 3ronish n/en entu.i/a.am %r7ti kro. o%ti8ke ka'lo-e tele;onske mreEe: F*ohn (rassiT >n /e renesansni 8o-/ek, 8o-/ek 'udu4nosti. >n /e gla.'enik, %/es"
in'egra'ivno u5r,ano pou(avan&e.
999.('e"ear)i)g9eb.)e"
99<
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e 99=
;ro5le%i
nik, 8aro'n/ak. >n o%lemen/u/e, ins%irira, mi/en/a. 2. to on ras%olaEe .nan/ima sa s-ih o'ra.o-nih ra.ina: %red7kolske, osno-no7kolske, sredn/o7kolske i ;akul tetskekao i i. -e4ine o'ra.o-nih %odru8/a: matematike, geogra;i/e, .nanosti.F 3ronisho-a kaEe da /e n/ena 7kola doEi-/ela dramati8ne %rom/ene. Nto /e 'io kl/u8 tih %rom/enaT FPr-enst-eno o'ra.o-an/e nasta-nika. D-i su na7i nasta-ni ci imali redo-ite seminare s *ohnom (rassi/em. He?utim, tu ne mislim na %reda-an/a. >'i8no 'i organi.irali %et d-osatnih susreta ko/i su 'ili ras%ore?eni ti /ekom d-a m/eseca. @a ta/ na8in s-aki /e sastanak 'io %rakti8ni model ko/i se od mah mogao %rimi/eniti u %raksi. ,ato imamo /edan sastanak o ide/ama i. matematike, drugi o dru7t-enim .nanostima, tre4i o /e.iku, te ih odmah ost-aru/emo u %raksi. 1ks%erimentiramo.F I u 8emu /e ra.likaT F2 u.'u?en/u nasta-nika. 2 u.'u?en/u u8enika. @asta- nici su istoga 8asa %o8eli %isati igroka.e i ske8e-e, te skladati gla.'u. >d samo ga su %o8etka %oticali identi;ikaci/u i %ersoni;ikaci/u: u8enici 'i tre'ali glumiti ulogu s-ih oso'a i %redmeta o ko/ima su u8ili. )/eca su %roc-/etala.F 2koliko danas odete u ra.red u 7koli *ohn 1liot -/ero/atno 4ete -id/eti u8enike 8et-rtog ra.reda kako u8e gramatiku tako da de'atira/u kao 8lano-i 'e/.'ol eki%e: neki igra/uci ulogu imenica, drugi glagola, tre4i %riloga i %ri/edloga, a s-i ras%ra-l/a/u4i o tome tko /e na/-aEni/i .a eki%u. !ko se -ratite sl/ede4ega dana -id/et 4ete kako ista ta gru%a %ona-l/a 8ita- %roces u nekom drugom ra.redu. FD-aki /e u8enik %ostao nasta-nikF " kaEe 3ronisho-a. FPre%reke su uklon/ene. $i/eli /e %rogram %romi/enio s-akoga u 7koli.F *edan od kl/u8nih elemenata %rom/ene 'ile su tehnike u'r.anog, integrati-nog %ou8a-an/a. 3ako 'i ih 3ronisho-a o%isalaT F3ao %r-o, tak-o /e %ou8a-an/e integrati-no. >no gla.'u, um/etnost, %oe.i/u i dramu integrira sa s-im drugim 7kolskim %redmetima. >no integrira s%oso'nosti kriti8kog mi7l/en/a %reko granica ra.li8itih %odru8/a. Hislim da /e to gla-ni ra.log na7eg %rema7i-an/a kriteri/a H1!P` is%ita: kod s-akog se d/eteta ra.-i/a/u s%oso'nosti kriti8kog mi7l/en/a -i7eg stu%n/a. Co se 8ini od -rti4a nadal/e, tako da im to do 8et-rtog ra.reda u?e u %rirodu. @au8ili smo koristiti s-a na7a os/etila, na7a ti/ela, kao dio %rocesa u8en/a.F
i,os'anaka: Ne%a%o i8. D&eca ne 6ele i,os'a&a'i) (ak ni kada su 5olesna.

To &e naE pro5le%)
a ne i,os'a&an&e.
^ 6> (e"e+o)skog i)(er/-$a s a$(ori%om. 3ak-a /e ti%i8na u8ionicaT F>%u7ta/u4a, s-/etla, mirna, %una .a'a-e. 2 s-akom /e ra.redu ka.eto;on i mi redo-ito %u7tamo o%u7ta/u4u gla.'u, a kada /e to %rikladno 'aroknu gla.'u, te gla.'u .a mnoge druge s-rhe.F 3ako 'i se no-e integrati-ne tehnike mogle %rimi/eniti na, %rim/erice, nasta -u %rirodnih .nanostiT FPa, mogli 'i u8enike -id/eti kako igra/u ulogu molekula ili nekih ugroEenih -rsta. Co internali.ira u8en/e, a i .a'a-no /e.F Nkola *ohn 1liot ukl/u8u/e u s-o/ rad ci/elu lokalnu .a/ednicu. 3ako to ona 8iniT 3ronisho-a to o%isu/e na s-o/ /ednosta-an, i.ra-an i entu.i/asti8an na8in:
AIRIAA $RONISD ravna'el&ica Osnovne Ekole Jo8n Elio') Need8a%) Aassac8use''sM
n'lV!I!Z\IJi>l u !Ii'IIJJ!
rlO.llllDllJ" OIRZVIV
\\J! I!IOJIIIJIV)22
F2 %ot%unosti. Prim/erice, 7kola /e neda-no %osta-ila 90"minutnu %redsta-u o .namenitim crnim !merikancima. *edan /e nasta-nik glumio ulogu inter-/uera s ka'lo-ske tele-i.i/e, dok su u8enici igrali uloge sla-nih l/udi. Po.-ani su s-i roditel/i i 'ili su .adi-l/eni, u.'u?eni, odu7e-l/eni, %onosni. Cako su %o-i/est u8ili ne samo u8enici, -e4 i n/iho-i roditel/i. 5oditel/i i ina8e %omaEu na ra.li8ite na8ine. Hi nismo 'ogata .a/ednica daleko od toga. He?utim, roditel/i nam %os-e 4u/u s-o/e s%oso'nosti i -ri/eme, dola.e u 7kolu u s-o/e slo'odne dane. >ni su -italni dio 7kole /er ne moEete imati do'ru 7kolu 'e. ukl/u8enosti lokalne .a/ednice u n/u.F
"e'iri %i'a o u(en&u Fkola &e na&5ol&e %&es'o ,a u*en&e.

udu4nost o'ra.o-an/a u !mericiT F*o/!F " kaEe 3ronisho-a " F3ada 'i mi imali mo4, a imamo /e, na %r-om 'i m/estu, -/ero/atno, do7lo o'ra.o-an/e nas ta-nika. > o-im no-im tehnikama ni/e do-ol/no samo 8itati. 2 n/ima se morate i.-/eE'ati, 'a7 kao 7to se mora/u i.-/eE'ati glumci ili %/esnici. Cek ih nakon toga moEete %renositi drugima. ,ato s-e na7e ;akultete i s-eu8ili7ta moramo %oticati da u-edu na8ela integrati-nog u'r.anog u8en/a. Co /e trend 'udu4nosti.F F!meri8ka %ros-/eta tako?er mora %os-etiti %uno -i7e %aEn/e istraEi-an/u i ra.-o/u. Cre'a iskoristiti i s%o.na/e do ko/ih se -e4 do7lo.F F,atim, %otre'no /e mnogo -i7e suradn/e i.me?u nasta-nika u ra.redima i stru8n/aka kako 'i se uklonile %re%reke me?u n/ima. Potre'no /e i da /e ukl/ucena ci/ela lokalna .a/ednica: roditel/i, gos%odarst-o, s-atko.F 3ako su reagirali nasta-niciT Hiriam 3ronish %rakticira ono 7to n/u odu7e-l/a-a. >dmah tele;onsku slu7ali cu %reda/e u8itel/ ici 8et-rtog ra.reda 5osemary (reene: F*a sam u8itel/ica -e4 20 godina, a sada se os/e4am istinski %re%oro?enom. 28enici su se %o8eli Sda-atiS, u.'u?eni su i ukl/u8eni.:F 5e.ultati, nara-no, go-ore sami .a se'e` )/elomi8no 4ete ih na4i u re.ultatima is%ita: s-euku%no na/'ol/i u drEa-i ko/a /e %o.nata %o edukaci/skim ino-aci/ama. He?utim, st-ar ne re.ultate moEete -id/eti na licima u8enika, nasta-nika i roditel/a ukoliko ih -e4 niste os/etili u ri/e8ima n/iho-e ra-natel/ice. ", prvome i#dan u o-e -n ige -oautorica Cos /e 9-o3u Bohn %3iot nominirala #a na bol u u &merici, a 'Kronisbovu #a ne bol u ravnatel icu. /!igledno /e da se s n om danas sla:u i
"
drugi. Kronishova e 7KKJ. godine osvo ila dr:avnu $*essachusetts' i nacionalnu nagradu #a F#nimnog ravnatel a osnovne 9-o3e. /vu posl edn u nagradu dod e3 u u ,red #a piosv etu 0&.=a i (acionalno udtu:en e tevnate3 a osnovnih 9-o3a. /tada, ona e osvo ila o9 dvi e nagrade: nagradu 5ondaci e Kolden, -o a nagra?u e i#nimna dostignuce u obra#ovan u i 3DDG. nagradu #a pedagoga godine -o u dod el u e me?unarodna po!asna udruga Bostons-og sveu!ili9ta -o a se #ove "i 4ambda Theta. /d tog su prvog i#dan a -n ige 9-olu Bohn %liot pos etile stotine nastavni-a i# ci eloga svi eta.
In'eligenci&a &e nepro%&en&iva. !*en&e &e re,ul'a' pou*avan&a. Svi $?"mo na is'i na*in.
JEANNETTE VVSM
'Na?e"a o ko-ima se ras*ra/"-a )a i)(er)a%io)a")im radio)i%ama Re/o"$%i-e $ $?e)-$. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
FJ Re/o"$%i-a $ $?e)-$
FJ7
B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e
E. 6)/es(ira-(e U s/o-e g"a/)e res$rse# $ )as(a/)ike
I u o-ome iskust-o 7kole *ohn 1liot sluEi kao model. !merika, -/ero/atno, ima na s-i/etu na/temel/iti/e istraEene o'ra.o-ne ino-aci/e, ukl/u8u/u4i tu meto de u8en/a i %ou8a-an/a ko/e smo %rika.ali na stranicama o-e kn/ige. Pa i%ak, 8udno /e to 7to se -e4i na tih metoda ne %ou8a-a na s-eu8ili7no/ ra.ini kako 'i se o'ra.o-ali nasta-nici .a 'uducnost, a /o7 man/e se %rim/en/u/e u osno-nim i sredn/im 7kolama. *edan ;akultet .a o'ra.o-an/e nasta-nika ko/i %o.iti-no %red-odi o-a/ %ut /e $am'ridge $ollegeT u Hassachusettsu. >ni ima/u %rogram ko/i /e .a%o8eo dr. *ohn (rassi, sa suradnici ma .a8et nicima dr. Hanesh Dharmom i koautoricom +os, i ko/i danas s-akoga l/etnog semestra %rola.i 6:0 nasta-nika kro. %ostdi% lomsku nasta-u .a stu%an/ magistra .nanosti. I.-rstan /e model i ono 7to radi $harlotte Aa Gecka na D-eu8ili7tu Guston, kao i He?unarodna akademi/a .a re -oluci/u u u8en/u *eannette +os ko/u danas $am'ridge $ollege i %odruEnica D-eu8ili7ta 3ali;orni/e u Dan )iegu %ri.na/u .a 'odo-e i. kolegi/a u'r.anog integrati-nog u8en/a na %ostdi%lomskom magistarskome studi/u.
G. U1i)i(e s/akoga i $1i(e"-em i $1e)ikom
MAR6AN D6AMOND ?"ucation #n The 9eca"es &hea"D =1*ra3ovan)e u sl)e"e,im "esetl)e,ima%

Pono-no /e model 7kola *ohn 1liot: s-akog u8enika, s-akog roditel/a i s-akog nasta-nika ohra'ru/e se da 'ude ne samo u8enik, nego i u8itel/. Hnogi %ro'lemi %reo%tere4enosti nasta-nika 'ili 'i ri/e7eni /ednosta-nim %ostu%kom ukl/uci-an/a roditel/a, 'aka i d/edo-a, .a/ednice i samih u8enika u %roces %ou8a-an/a.
O. 6s*"a)ira-(e 1e(/erod-e")i k$rik$"$m

'Ese- i> 5reating The <uture =7tvaran)e *u"ucnosti%. Ured)ik Dee Di%ki)so), i>da/a? A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems, As(o) C"i)(o), 4$%ks, E)g"a)d. Dr. Diamo)d -e *ro+esori%a )e$roa)a(omi-e )a Ka"i+or)i-skom s/e$1i"i,($ $ 4erke"eI$. Ta?a) )a/od g"asi# =EACS ONE TEACS ONE is mI ('eme +or ('e %omi)g Iears.= H5/a(ko )eka )ekoga *o$?i# (o -e mo-a (ema $ godi)ama ko-e s"i-ede.3
5a8unalni %rogrami, interakti-ni -ideo disko-i i %ersonali.irane telekomunikaci/e %ruEa/u s-akome s-e -e4u mogu4nost da is%lanira s-o/ -lastiti %lan kontinuiranog u8en/a. Nkole kao centri resursa %ruEit 4e 7iroku %aletu te8a/e-e i i.-ora u8en/a .a s-e do'ne sku%ine, oso'ito kada 4e %laniran/e kontinuiranog o'ra.o-a n/a neke oso'e %ostati toliko uo'i8a/eno i /ednosta-no kao i gledan/e tele-i.i/e. He?utim, 7kole 4e i dal/e tre'ati nasta-iti s-o/u sada7n/u ulogu, a to /e %ruEan/e temel/nih nasta-nih %rograma. @a7e -lastito istraEi-an/e snaEno uka.u/e na %otre'u .a 8et-erod/elnim kurikulumom. >n /e /ednako .na8a/an u kontinuiranom o'ra.o-an/u kao i u d/etin/st-u i mladena8ko/ do'i: 3. Kuri-ulum osobnog rasta i ra#vo a, ukl/u8u/u8i tu samo%ou.dan/e, moti-aci/u, s%oso'nosti komuniciran/a i us%osta-l/an/a i odrEa-an/a odnosa.
DeVOI!"IJa u ucen&u ;laniran&e S$Ole su'rasn&ice
Osmis"i"a 0ea))e((e Vas, a demo)s(rira se )a )-e>i)im meQ$)arod)im semi)arima.
2. Kurikulum ivotnih sposobnosti, ukl/u8u/u8i tu u%ra-l/an/e samim so'om, kreati-no r/e7a-an/e %ro'lema, %laniran/e i re%laniran/e kari/ere, ekonomi/u, r/e7a-an/e suko'a i tehnologi/u utemel/enu na ra8unalima. Q. Kurikulum uenja-kako-uiti i uenja-tako-misliti, uk1/u8u/u4i tu s%oso'nosti ko/e su kom%ati'ilne s ;unkcioniran/em mo.ga, a detal/no su o%isane u o-o/ kn/i.i, tako da c/eloEi-otno u8en/e moEe 'iti is%un/eno .a'a-om, te 'r.o i u8inko-ita.
X. Sad%8ajni kurikulum, s integriranim temama.
Premda su s-i o-i kurikulumi me?uso'no %o-e.ani, sadrEa/ smo nam/erno sta-ili na .adn/e m/esto 7to /e o'rnuto od %rakse -e4ine dana7n/ih 7kola. 3urikulum oso'nog rasta i ra.-o/a sta-ili smo na %r-o m/esto i. nekoliko gla-nih ra.loga: > (oto-o s-atko ima 'loko-e ili .asto/e u u8en/u, ali se tradicionalni o'ra.o-ni susta- s time nosi na /edan gla-ni na8in: isk1/u8i-an/em l/udi i. 7kolo-an/a u -ri/eme kada /e entu.i/a.am .a u8en/e -italan. > 1moci/e su ula.na -rata k u8en/u. 1mocionalno stan/e s-ake oso'e %od ut/eca/em /e n/e.inih komunikaci/skih s%oso'nosti, umi/e4a odrEa-an/a odnosa, moti-aci/e i samo%o7to-an/a, odnosno -/e7tina oso'nog rasta i ra.-o/a. !ko se ne 'a-imo tim as%ektima, ula.na 4e se -rata .at-oriti. > Dt-arne -/e7tine slu7an/a i go-oren/a -rlo su -aEne u s-im as%ektima Ei-ota i rada, %a i%ak se u mnogim o'ra.o-nim instituci/ama %rika.u/u ne-aEnima. > ,a s-ako u8en/e -italno /e samo%ou.dan/e i samo%o7to-an/e, te nikak-o o'ra.o-an/e ko/e se n/ima ne 'a-i ne4e us%/eti u s-o/im drugim .adacima. 2 s-i/etu u ko/em s-atko tre'a 'it s-o/ -lastiti menadEer, u s-ako o'ra.o-an/e, od %red7kolskog do na%rednih %oslo-nih studi/a, tre'a 'iti ukl/u8eno i u-/eE'a-an/e Ei-otnih s%oso'nosti. Ce -/e7tine ukl/u8u/u: kreati-no r/e7a-an/e %ro'lema, kriti8ko mi7l/en/e, -/e7tine ruko-o?en/a, glo'alnu %ers%ekti-u, samo %ou.dan/e .a igran/e %ot%une uloge u odre?i-an/u 'udu4nosti dru7t-a, te s%oso'nost %laniran/a -lastitoga Ei-ota u do'a ne-/ero/atnih %rom/ena. 28en/e"o"tome"kako"u8iti tra/na /e tema o-e kn/ige i most /e %rema s-akom u8en/u sadrEa/a. !ko nau8ite kako u8ite, ta na8ela moEete %rimi/eniti na 'ilo 7to. He?utim, ta se na/-aEni/a od s-ih s%eci;i8nih s%oso'nosti u 7koli ri/etko %ou8a-a. Prema na7em mi7l/en/u, u s%eci;i8no/ sadrEa/no/ nasta-i %osto/i -elika %otre'a .a integraci/om: .a %o-e.i-an/em um/etnosti i .nanosti i ostalim %redmetima, .a integriran/em s-og gradi-a u o%4eniti/e ra.umi/e-an/e, tako da, %rim/erice, nasta-a i. ruskog ili ;rancuskog /e.ika, ili kineskog ili tali/anskog kulinarst-a %ostane %o-e.ana s ra.umi/e-an/em drugih kultura. @a ta/ na8in, kao 7to su to u
Aodel ,a %e<uso5no pove,ani (e'verod&elni kurikulu%
%. 2.
$urikulu% oso5nog ras'a i ra,vo&a) ukl&u*u&u*i sa%opoE'ovan&e i i,gradn&u sa%opou,dan&a. $urikulu% 6ivo'ni8 sposo5nos'i) ukl&u*u&u*i krea'ivno r&eEavan&e pro5le%a i upravl&an&e sa%i% so5o%. $urikulu% $?e)-a!kako!$?i(i i u*en&a=kako=%isli'i) kako 5i u*en&e %oglo 5i'i c&elo6ivo'no i ,a5avno. SadlKa&ni kurikulu%) op*eni'o s in'egrirani% 'e%a%a.
6.
&.
FJF
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e
9::
%raksi %oka.ale 7kole Ht. 1dgecum'e, Mrey'erg i *ohn 1liot, s-i/et se %omal/a kao /edna interakti-na c/elina.
N. ;ro%&ene u sus'avu proc&en&ivan&a
Cre'ala 'i /o7 /edna kn/iga, ili 'arem -eliki dio kn/ige, da 'i se i.-i/estilo o kretan/ima ko/a se 8ine %rema 'ol/em susta-u %roc/en/i-an/a u o'ra.o-an/u. 2 saEetku kl/u8nih na8ela .a %ro-o?en/e 7kolske re;orme, mi drEimo na/-aEni/ima sl/ede4e to8ke: > Pre-i7e /e tradicionalnog %ou8a-an/a i tradicionalnog testiran/a usm/ereno na samo d-a segmenta c/eloku%ne inteligenci/e. > +e4ina l/udi ko/i su us%/e7no %ro7li kro. 7kolski susta- 'ili su /aki u te d-i/e Finteligenci/eF. >ni su %otom nasta-ili 'iti ar'itri 'udu4ih metoda %ou8a-an/a i testiran/a. > @o-e metode %roc/en/i-an/a tre'ale 'i, 'a7 kao i no-e metode u8en/a, ukl/u8i-ati ci/elu oso'u. > Potraga .a -rsno4om o%ra-dani /e cil/ u oso'nom Ei-otu, 7koli i %oslu, ali /e -elik dio na7eg sada7n/eg 7kolo-an/a usm/eren %rema kriteri/ ima Fus%/e7nostiF ko/i su daleko od -rsno4e. > Cesto-i ti%a %a%ir"olo-ka testira/u samo -rlo mali dio 'ilo 8i/ih s%oso'nosti i. goto-o s-ih %redmeta, i.u.e-7i, moEda, mentalnu matematiku ili ruko%is. > 2 s-i/etu u ko/em 4e s-atko morati u%ra-l/ati sam so'om, %otre'na /e i kontinuirana samo%roc/ena. Co /e /o7 /edan ra.log .a7to 'i i.gradn/a samo%ou. dan/a tre'ala ukl/u8i-ati i %ou.dan/e u to da stalno %roc/en/u/emo s-o/ -lastiti na%redak. > +rsno4a 4e 8esto 'iti re.ultat udruEenih na%ora s drugima, tako da /e %otre'no %oticati i -r7n/a8ku %roc/enu. >na, .a%ra-o, 8esto moEe 'iti %o-e.ana sa samo%roc/enom: na/%ri/e e-aluiramo sami se'e, a %otom ras%ra-l/amo o to/ %roc/eni s l/udima s ko/ima radimo. > *edna od -elikih istina /e da s-i u8imo i. -lastitih %ogre7aka, te /e .ato %o.iti-an sta- %rema %ogre7karna i riskiran/u %o.iti-an dio ra.-o/a: gledan/e na %ogre7ke kao na korake na %utu k i.-rsnosti. @iti /edan susta- is%ita ne 'i tre'ao %enali.irati riskiran/e ili kreati-nost, kao niti im%licirati da %osto/i samo /edan %ra-i odgo-orna 'ilo ko/i %ro'lem, osim moEda /ednosta-nih aritmeti8kih %ro'lema. (He?utim, da ni/e do-eo u %itan/e temel/nu matematiku 1instein u tom slu8a/u ne 'i do7ao do s-o/e teori/e relati-iteta.) > 3riti8ko /e mi7l/en/e -italna s%oso'nost. 2 s-im as%ektima Ei-ota na/-aEni/e /e da r/e7a-an/u %ro'lema %ristu%imo slo'odno i 'e. %redrasuda. D-e 'i me"
GORDON DRYDEN "ut "2 The &ed* (%#van crvenoga)

'''5'/a1a)-e /aD)os( i o/e re?e)i%e i )-e)a *rim-e)a, )a$?i"i s$ me o *os"o/a)-$ /i,e od dese(ak dr$gi' $dDbe)ika o $*ra/"-a)-$.= K)-iga ko-$ -e i>dao \i""iam Co"i)s L(d., A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d.
DNVOI!"lJa u ucen&u r IVIIlI !IIJRliiiR YYY 2 YYY.YYYY.YYY. - YYY =-. CECFF
Sus'av proc&ene preporu*l&iv ,a P.. s'ol&e*e

tode %roc/ene to tre'ale %oticati, a ne ni7ta s-rsta-ati u %retinac Fsamo /edan to8an odgo-orF. > Proc/ena nasta-nika 'arem /e /ednako -aEna kao i %roc/ena u8enika. D-aki %ro;esionalni -oditel/ seminara na kra/u di/eli listo-e .a e-aluaci/u. >ne da/u -aEne %o-ratne in;ormaci/e .a korekci/u samih -oditel/a. D-i nasta-nici ko/i to 8ine %ruEa/u model %o.iti-nog sta-a %rema ne%rekidnom rastu i ra.-o/u u. %omo4 slo'odne, ;er i iskrene ra.m/ene mi7l/en/a. > 3om%etentni 7kolski nasta-nici i adrninistrati-ci ista 4e na8ela %rimi/eniti i na odnos s roditel/ima: redo-no 4e slati roditel/ima ku4i liste .a e-aluaci/u nas ta-nika i to 4e 'iti dio i.gradn/e %o-/eren/a i.me?u 7kole i o'itel/i, dio no-og konce%ta usluga mu7teri/ama. > 2 %odru8/ima u ko/ima se kom%etenci/a moEe m/eriti na s%eci;i8nim ra.inama o'i8no se .ada/u %rakti8ni .adaci: oti%kati <: ri/e8i u minuti, odre?enom 'r.inom s-irati glaso-ir, -o.iti 'icikl, tr8ati ili %li-ati. 2 s-im /e slu8a/e-irna st-arni test kom%etenci/a %oka.ana na .adatku, a ne %isan/u o n/emu. > )a 'i %roi.-eli i.-rsne automo'ile i elektronske di/elo-e, *a%anci su koristili i.-rsne, u !merici ra.-i/ene, )emingo-e metode totalnog u%ra-l/an/a k-ali tetom. Dredn/a 7kola Ht. 1dgecum'e %oka.ala /e kako se ta na8ela mogu inter%retirati u 7kolskom o'ra.o-an/u i u ra.li8itim metodama %roc/ene. ,a s-e 7kolske susta-e 'ilo 'i do'ro da to u.mu u o'.ir.
/1W sa%oproc&ene 01W proc&ene ko&u vrEe vrEn&aci P1W proc&ene nas'avnika ili nadre<enoga
.1. !po'ri&e5i'e 'e8nologi&! su'raEn&ice
JEANNETTE VVSM
+e4 smo se /ednom i./asnili oko /edne st-ari: no-e metode 'r.og komuniciran/a sa so'om nose na/-e4e ci-ili.aci/ske %rom/ene %osl/edn/ih stol/e4a. Ca 4e re-oluci/a uskoro s-akoga o%skr'iti sa sredst-ima %ri'a-l/an/a s-ih in;ormaci/a ko/e Eeli, u s-ako -ri/eme i u s-akome o'liku: tiskanome, ;otogra;skome, na tele-i.i/skom ekranu ili o'liku tele ;aks %oruke. 2 7koli 5i-er >aks u >ntari/u u 3anadi moEe se -id/eti ono 7to 4e se uskoro doga?ati u s-im 7kolama. Co /e osno-na 7kola ko/a /e osno-ana s -i.i/om da u8e nicima %omogne sa samo%ou.dan/em u8i u do'a 'r.ih komunikaci/a. 7 D-aki u8enik na s-akom satu ima %riliku %o-e.ati se na 7kolsku ra8unalnu mreEu. $)5>H"o-i su Ei-ome 8in/enice. Nkola uo%4e niti nema tiskanu enciklo%edi/u. @/e.ina c/eloku%na -elika re;erentna 'i'lioteka nala.i se na interakti-nim -ideo disko-ima i $)"5aH"o-ima te su trenuta8no %ristu%a8ne s-akome u 7koli i to u s-akom o'liku. Cako se slike i 8in/enice mogu kom'inirati radi tiskan/a, a ;oto" gra;i/e se s%a/ati s in;ormaci/ama.
'Kako se *rika>$-e )a )-e)im meQ$)arod)im semi)arima. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
9:8
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ B"a)ira)-e ,ko"e s$(ra,)-i%e
FJK
ko&u *e provodi'i
D-aki u8enik te 7kole -e4 /e kom%/utorski %rogramer i kreator -lastitog kurikuluma. Hodel .a ra8unalno do'a %redsta-l/a i kanadska sredn/a 7kola Aester . Pearson. ,a s-o/ih 1.200 u8enika ona ima 600 ra8unala. Cako?er ima /ednu od na/ni Eih kanadskih sto%a %rekida 7kolo-an/a: 9 %osto u us%ored'i s nacionalnim %ros/ekom ko/i i.nosi 60 %osto.S! *o7 /e s%ektakularni/e re.ultate %ostigla sredn/a 7kola $hristo%her $olum'us i. 2nion $ity u @e# *erseyu. 3asnih 1980"ih d/eca i. tog 7kolskog okruga %os ti.ala su tako niske re.ultate na drEa-nim testo-ima, a sto%e i.ostanaka i %rekida 7kolo-an/a 'ile su toliko -isoke da /e drEa-a ra.matrala %reu.iman/e u%ra-l/an/a n/ime. 7N +i7e od 90 %osto te d/ece %oticalo /e i. o'itel/i u ko/ima /e engleski 'io drugi /e.ik. Podru8na tele;onska kom%ani/a eG !tlantic %ristala /e %omo4i osigura-a/u4i ra8unala i mreEu ko/a /e %o-e.i-ala domo-e u8enika s u8ionicama, nasta-nicima i 7kolskom administraci/om. D-i su imali %ristu% Internetu, a nasta-nici su 'ili os%oso'l/eni u kori7ten/u oso'nih ra8unala. @asta-nici su .au.-rat organi.irali -ikend te8a/e-e .a roditel/e. ,a d-i/e godine sto%a %rekida 7kolo-an/a i i.ostanaka o%ali su goto-o na nulu, a u8enici na standardi.iranim testo-ima %ostiEu re.ultate goto-o tri %uta -i 7e od %ros/eka s-ih gradskih 7kola u @e# *erseyu. +rlo na%redna ra8unala s%oso'na su istodo'no sluEiti kao tutori i kao kn/iE nice, %ruEa/u4i u8enicima ra.ne in;ormaci/e i %o-ratne in;ormaci/e. Cehnologi/a F%ri-idne st-arnostiF -e4 s-akome omogu4u/e da sud/elu/e u iskust-ima kao 7to su %uto-an/a kro. %o-i/est ili u s-emir. Cehnologi/a o-e -rste s-akom 4e u8eniku 'ilo ko/e do'i omogu4iti da si iskro /i kurikulum %o -lastito/ m/eri i na%osl/etku da u st-arnosti iskusi s-aku nasta-nu /edinicu. Interakti-no ra8unalo"satelit" -ideo"tele-i.or i tehnologi/a elektronskih igara .a/edni8ki su katali.ator ko/i 4e na%osl/etku %risilno do-esti do toliko %otre'ne %rom/ene u nasta-ni8ko/ ulo.i: od uloge infonniran a k ulo.i transfonniran a. D-aki 7kolski susta- na s-i/etu 'i, ukoliko to -e4 ne 8ini, tre'ao, %o%ut s-ake na%redne t-rtke, drEati korak s c/eloku%nom tehnologi/om i n/enim ut/eca/ em na dru7t-o i o'ra.o-an/e.
Gd&e god 5ili l&udi *e %o*i po8a<a'i na&5ol&u nas'avu s&a&ni nas'avnici.
@I
W6>da/a1# Viki)g, Ne9 Vork.
GATES The &oad (head (7ut ,re4a na,rijed)
... Iskoris'i'e ci&elu svo&u lokalnu ,a&ednicu kao resurs

Hi -/eru/emo kako 4e nadola.e4e %rom/ene 'iti diktirane /o7 /ednom nei.'/eEnom Ei-otnom 8in/enicom: rastu4om glo'alnom ekonomi/om i %otro7a8e-im %ra-om na i.'or.
O -_. _. __ .))- - ______) BJI I!IIII I!.IIJIIii. 2\R.RVlllii.
);li@B@ ??I IJRRRRRRR
Svi&e' se )a"a>i )a *rag$ revoluci&e kakva ni&e vi<ena od do5a kada -e pri&e /11 godina Gu'en5erg 'iskao prvu @i5li&u.
*o7 /ednom *ohn 1liot, 3imi >ra, Ht. 1dgecum'e, Mrey'erg, 3ey 7kola u Indiano%olisu, i mnogi drugi modeli ko/e smo na-eli, %ot-r?u/u .a/edni8ku s%o. na/u da se 7kolo-an/e moEe ost-ari-ati i i.-an tradicionalnih u8ionica, Pra-a /e misteri/a to kako su l/udi uo%4e %o8eli mi/e7ati ra.redno %ou8a-an/e sa st-arnim u8en/em. HoEda /e /edino entu.i/asti8ka %os-e4enost nasta-nika, ra-natel/a i administrati-nog oso'l/a 7kole omogu4ila da se ta/ sistem odrEi tako dugo us%rkos n/emu samome kao tak-om. !li tradici/a se 'r.o %ri'liEa-a s-om kra/u. ! lekci/e su /asne i. drugih industri/a ko/e su %ogri/e7ile u s-o/im anali.ama -lastite 'udu4nosti u s-i/etu 'r.ih %rom/ena. Prim/erice, nakon 7to su se %ro7irile %o ci/elom s-i/etu, Eel/e.ni8ke kom%ani/e %o8ele su %ro%adati /edna .a drugom i to .ato 7to su mislile da su u Eel/e.ni8kom %oslu, a ne u %oslu %ri/e-o.a l/udi. Golly#ood /e goto-o %ro%ao nakon %o/a-e tele-i.i/e " .ato 7to /e %ogre7no drEao da /e u ;ilmskom 'i.nisu, a ne u industri/i .a'a-e. Dtoga ako 7kole ne 'udu %red-odile o'ra.o-ne %rom/ene i ako se ne %ret-ore u no-e resursne centre .a doEi-otno u8en/e, tada 4e s-i/et us%/e7no sluEiti drugi ino-atori ko/i u%ra-o 8eka/u da is%une %osto/e4i /a..
.P. Za svakoga = pravo na i,5or

$i/eli s-i/et ni/e danas samo /edno ogromno trEi7te elektronske o%reme, automo'ila, ;as";uda i ;inanci/skih uslugaK on /e tako?er -eliko s-/etsko o'ra.o-no trEi7te. +e4 /e sada mogu4e da se rado-i na/'ril/antni/ih %edagoga i 7kola F%re-eduF u o'like ko/i mogu 'iti dostu%ni trenutno 'ilo kome tko ih Eeli i to 'ilo gd/e u s-i/etu, u s-ako do'a. +ri/eme mono%ola 7kole na o'ra.o-an/e 'r.o ist/e8e. Co suo8a-a kako kor%oraci/e tako i o'ra.o-ne organi.aci/e s na/-e4im s-/etskim %oslo-nim i.a.o-om " i mogu4e na/u.'udl/i-i/im 'rakom u %o-i/esti 8o-/e8anst-a.
GI @ERT ?ONG Getting $ired* (/8i=avanje)

'C"a)ak *$b"i%ira) $ 8e 999.:'e"ear)i)g9eb.)e: Naelan" Oeral", A$%k"a)d, Ne9 Zea"a)d, 10. sr*)-a, 1996.
&+2
Revoluci&a u u(en&u
In'erne' &e pli%ni val. On *e o'plavi'i ra%$)arsk$ i %noge druge indus'ri&e i po'opi'i one ko&i ne )a$?e pliva'i na n&egovi% valovi%a.
.[. poglavl&e> ;oslovni svi&e' su'raEn&ice
Velike prilike ,a ra,vo& Rorgani,aci&a ko&e $?e'

@I
@a d/elu /e neo'i8no no-o .druEi-an/e. Partneri su mu Golly#ood i Dilici/ska dolina. He?utim, na/%oEel/ni/i su im %otenci/alni %ratioci " o'ra.o-an/e i %oslo-an/e. I.a.o- /e st-oriti neke od na/ -e 4ih s-/etskih %rilika .a udruEi-an/e talenata -elikih edukatora i ino-ati-nog %oslo-an/a. 5a.lo.i .a to su /asni, a modeli %osto/e i" %et %o-e.anih %odru8/a:
GATES preds&ednik Aicroso7'aM
1. %le-trons-i. ituere-tivni, multimedi s-i softver predstavl a gotovo neogteni!en potenci al #a u!en e i obra#ovan e.
2. 0posobnosti ubr#anog u!en a osobito su te -o e pru:a u doslovce neis-o ti9tetie poslovne prili-e. Q. ,sp e9ne proi#vodne tvit-e i lanci maloproda nih tvtt-i mogu o9 bol e prospeiiteti proda u>i usluge: osigurava u>i -upcima i#obra#bu nu:nu #a u!in-oviti u uporabu n ihovih proi#voda. O. 0va-a usp e9na tvrt-a mora postati organi#aci a -o a -ontinuirano u!i, a sva-i po edinac treba ci eloga :ivota tra no u!iti. R. T-ole i fa-ulteti mogu sli editi istrY<iva!-e od ele sveu!i3i9ta -oriste>i n ihovo stru!no #nan e -a-o bi ostvarili strate9-o udru:ivan e s poslovnim tvrt-ama.
=Ci(irao RaI Sammo)d $ k)-i>i 1igilal Business =9igitalna $oslovan)e% ko-$ -e i>dao Sodder ] 5(o$g'(o), 4ri(ai).
HA(A(AB '8.alool2RninnZJIl.o.8 (o#
2eVOlucIJa ! !cen&!
rU26UV666 2V60=," 2U""
@BBBBIBJl0@)
;rilike elek'ronski8 %ul'i%edi&a
VINTON "ERB "<et*er o2 the lnternet"

@a/u%e8atl/i-i/e %rim/ere 7iren/a re-oluci/e interakti-noga u8en/a %ruEa/u audio i -ideo ka.ete, kom%aktni disko-i, $)"5aH"o-i, elektronske igre, laserski disko-i i sam Internet. >ni goto-o s-akome %ruEa/u mogu4nost trenutnog %ri/enosa in;ormaci/a. Prim/era /e mnogo, a %otenci/ali su ogromni: > +/eE'a/u4i u. -ideo ka.etu lane Monda Jor-out, -i7e od deset mili/una l/udi %o'ol/7alo /e s-o/e .dra-l/e i ;i.i8ku s%remnost. Hili/uni su %ro7iri li ta %r-a ku4na iskust-a i %o8eli redo-ito -/eE'ati u ;itness centrima. * > ritanski su -o.a8i taksi/a tradicionalno %ro-odi li 8etiri godine Fnauko-a n/aF u8e4i kretati se .a-o/itim, .a'a8enim ulicama gla-noga grada %ri/e no 7to 'i do'ili do.-olu .a -oEn/u /ednog od .namenitih crnih london skih taksi/a. )anas no-o%e8eni -o.a8 moEe instalirati na-igaci/ski susta- Travel"i3ot, uni/eti Eel/eno odredi7te i odmah 'iti do n/ega do-eden u%utama s malog ekrana. +i7e od mili/un /a%anskih automo'ila o%reml/eno /e sli8nim na-igaci/skim %omagalima. Polo-ica od =0.000 no-ih Hercedesa D"klase %ro danih s-ake godine u @/ema8 ko/, tako?er /e o%reml/ena isto-rsnim susta-om.7 > Pri/e 8etrdeset godina 'ilo /e %otre'no 7est godina nauko-an/a da 'i se nau8io stro/ o%is na stro/u Aynoty%e ko/i se danas -i7e ne u%otre'l/a-a. )anas no-inari ko/i se %ridruEe i.da-a8ko/ t-rtki %aci;i8kog kruga Crends International, mogu %ostati -/e7ti u stro/ o%isu i slagarst-u u ednome denu.' Ca /e t-rtka o%seEan %riru8nik .a ra8unalni %rogram !do'e Pagemaker kom %rimirala na de-et stranica /ednosta-nih u%uta. C-rtka Crends danas %roi.-odi 2= ra.li8itih luksu.nih godi7n/ih i.dan/a 8aso%isa .a ure?en/e doma. Cako no-o.a%osleni no-inari danas mogu 'irati i. ni.a -e4 %ri%reml/enih stranica %rika.anih na .aslonima n/iho-ih ra8unala i odmah %o8eti %roi.-oditi sli8ne stranice .a Trendove u ure?en u -uhin e $Kichen Trends' ili (ove trendove u ure?en u doma $(eS 1ome Trends'. >ni u danu nau8e osno-ne st-ari ti%ogra;i/e, slagarst-a, i slagan/a stranica .a 7to /e rani/e tre'alo nekoliko godina. Dtudenti nasta-ni8kih ;akulteta i u8enici u %o/edinim ra.redima dil/em s-i/eta imat 4e i.ra-an %ristu% sli8nim 7a'lonama .a u8en/e na Internetu i tako 4e s n/ih mo4i skidati s-e od 2mnih karti do modula .a u8en/e. @o-inarst-o, nara-no, u s-o/im osno-ama 7kolo-an/a sadrEi i -/e7tine stro /o%isa. He?utim i s-i drugi mogu lako nau8i ti stro/ o%is koriste4i Ha-is eacon ili sli8ne te8a/e-e .a 'r.o u8en/e ko/i dola.e s goto-o s-akim no-im oso'nim ra8unalom.
Uo*%e se ine us'ru*ava%

predvid&e'i da *e do P11/.
godi)e 6)(er)e( 5i'i &ednako velik kao
i danaEn&i 'ele7onski sus'av. M

WU i)(er/-$$ >a The >all 7treet Journal, 7G. 6i*)-a 7KKE. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
9<<
9<=
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-i%e
na&ve*e 7il%ske
o eelite li nau8iti ne7to %uno sloEeni/e, %o%ut %rodukci/e ;ilmo-a ili -ideo ka.eta, isku7a/te neki od -ideo disko -a s nekim od na/-e4ih ;ilmo-a i ugra?enim -i.ualnim ese/ om o i.radi toga ;ilma.
Aaserski disko-i i )+)"o-i da/u %uno o7tri/u sliku nego standardna -ideo ka.eta. >ni tako?er nude mogu4nosti nasumi8nog %ristu%a: moEete una%ri/ed oda'rati 'ilo ko/i %ri.or i. ;ilma i odmah usko8iti na n/ega, 'a7 kao i na gla.'ene 'ro/e-e na kom%aktnome disku. (odine 1989. t-rtka +oyager i.dala /e %r-u od s-o/ih anotiranih lini/a $riterion $ollection s ;ilmo-ima Kra?anin Kane i King Kong. @akon toga su nasta-ili s klasicima %o%ut Blis-i susreti tre0e vrste, CeBi!anstveni &mbersonovi, &Bien, Bi esni bi- i Fgra!. )anas /e na laserskim disko-ima %ristu%a8no -i7e od 8.:00 naslo-a, ukl/u8u/u4i tu i mnoge na/ -e4e s-/etske ;ilmo-e s %o%ratnim komentarima. Ci%i8an /e %rim/er remek"d/elo 3irka )ouglasa 0partako/e /e %o%ra4eno komentarima samoga )ouglasa, %isca Go#arda Masta, %roducenta 1d#arda Ae#isa, di.a/nera %rodukci/e Daula assa i ;ilmskog restauratora o'a Garrisa. Cu /e i -ideo inter -/u s glumcem Peterom 2stino-im, anali.a %o/edina8nih scena scenarista )altona Crum'a, komentari kn/i.i sniman/a i anali.a i.'a8enih scena Daula assa, dodatna gla.'a !leYa @ortha, kratki ;ilm o %remi/eri ;ilma, arhi-ski inter-/ui i dodatne us%omene. 3o/i 'i 'io 'ol/i na8in da se nau8i kako na%ra-iti ;ilm nego o-aka- te8a/ na/ -e4ih s-/etskih %roducenata, oso'ito ako sami odmah moEete eks%erimentirati s -ideo -r%cama, ;ilmom ili o%remom .a montaEuT > Ili 7to mislite o gla.'iT D/a/ni interakti-ni $)"5aH"o-i su %ostali nasta-nici Fci/ele no-e generaci/e am'icio.nih %/e-a8a, %isaca teksto-a, dirigenata, skladatel/a i gla.'enika.TF @a $)"5aH"u )orling 3indersley, %od na.i-om Kla#beni instrumenti $*usical Fnstruments', moEete 8uti .-uk i 'o/u oko 200 instrumenata: od australskih didgeridoosa do /a%anskih sha-uhachi s-irala. Cu 4ete na4i oko 1.:00 .-u8nih %rim/era, -i7e od :00 /ako k-alitetnih ;otogra;i/a i o%7iran tekst. Prika.ane instrumente moEete istraEi-ati na 8etiri na8ina.
;o8a<a&'e O se%inare ko&e vode na&ve*i sv&e'ski producen'i) reda'el&i i pisci.
=">da/a?# Ra)dom So$se, Ne9 Vork.
*ladala!-i vodi! -ro# or-estar $The )oung "erson's Kuide To The /rches tra% en/amina rittena dugo /e 'io klasik kako na audio tako i na -ideo ka.eti. @/ego-a $)"5>H -er.i/a nudi Fgla.'ene 'il/e7ke o s-ako/ melodi/i, ci/elo -ri/eme -as o'a-/e7ta-a ko/i instrument s-ira, a sadrEi i :0 audio %rim/era. Cako?er u. n/ega moEete glumiti i dirigenta.FT 2koliko Eelite %ou8a-ati /a.., rock, -estem ili 'ilo ko/u drugu -rstu gla.'e, lako moEete %rona4i interakti-ni $)"5>H ko/i 4e -am omoguciti ne samo da nau8ite i ci/enite tu gla.'u, -e4 da /e us%ut i s-irate.
$ ^^^^^^^YYYYYYY
-I Y.YY.YY.Y.Y > Y.Y.Y.YYYY ==. .. Y.YY.Y.Y.
CSR65 M%.O\AN a 06M M%CULLAU.S ?ntertainent #n The K!*er None D =Na*ava u 'i*erneti0'om $o"ru0)u%
;ogled u b$d$%)os(# sada

*eki interaktivni !DF&"'Fovi
ER*"ora 7# Be(er .abrie"'s 5e%re( \or"d HTa-)i s/i-e( Be(era .abrie"a3 sadrDi 7 mi)$(a /ideo ma(eri-a"a i /i,e od 7 s"ika. Uko"iko k"ik)e(e )a bi"o ko-$ od %r(a *reba%i( 1e(e se )a /ideo. 6"i si *o>o/i(e i)(er/-$e s .abrie"om i"i )-ego/im *rod$%e)(ima kako bis(e ras*ra/i"i o i)(er*re(a%i-i s/ake *-esme. Bos"$,a-(e di-e"o/e *-esama i> .abrie"o/a ka(a"oga. Bog"eda-(e s)imk$ s)ima)-a *-esama. Ra>g"eda-(e i)s(r$me)(e i> dr$gi' >ema"-a. Bos"$,a-(e m$>i?ke *rim-ere s FN a"b$ma g"a>be)ika i> %i-e"oga s/i-e(a. Bos-e(i(e 5/-e(ski g"a>be)i +es(i/a"# .abrieUo/$ *rob$ >a )agrad$ .rammI i"i b$b)-are i> 4$r$)di-a. Kom$)i%ira-(e s *ro%eU-em )a disk$ ko-e /am omog$1a/a da sami s"oDi(e /i>$a")$ *o>adi)$ $> g"a>b$# >/$k egi*a(skog darab$ka b$b)-a s )-ego/im g"i)e)im kor*$som ko-e *"$(a i>)ad >em"-e >/i-e>de, o%ea)i, )ebo. A $ko"iko s(e >a/r,i"i sa s/o-im *rogramom, o*$s(i(e se i *re"is(a-(e *rekras)$ k)-iDi%$ $ bo-i ko-a se )$di $> (a- CDROM. & -acEla!llnter$la! 59@R1-. 0a>># A M$"(imedia Sis(orI HBo/i-es( m$"(i medi-a3 ob$'/a1a ra>dob"-e od 7KN3. do 7KK7. i da-e *oda(ke, bro- ke, s"ike i >/$ko/e od Lo$isa Arms(ro)ga do Mi"esa Da/isa, od D$kea E""i)g(o)a do Serbiea Sa)%o%ka. =6>/rs)o i)(erak(i/)o *$(o/a)-e kro> )a-/e1i ameri?ki i>/or)i g"a>be)i ob"ik.= &n ?*oo';5om$ton 8e @-e"ia 59@R1-. Sear(# N Iears o+ ro%k ] ro"" H.r$*a Sear(# N godi)a ro%k a)d ro""a3. 6)(e rak(i/)a g"a>be)a biogra+i-a. Bred/od)i%e gr$*e, ses(re A)) i Na)%I \i"so), go/ore o gr$*i Sear( ko-a -e -ed)a od )a-d$go/-e?)i-i' rok gr$*a ko-a -e *roda"a /i,e od 3 mi"i-$)a a"b$ma. 5adrDi di-e"o/e i> /i,e od 7 *-esama, N mi)$(a /ideo is-e?aka i (ri sa(a i)(er/-$a. Dok s"$,a(e bi"o ko-i od Sear(so/i' a"b$ma, )a ekra)$ moDe(e *)(i(i (eks( *-esama i )-i'o/$ *o/i-es(. =T'e B"aIero/ *rim-er /-ero-a()o 1e $ b$d$1)os(i imi(ira(i m)ogi g"a>be)i disko/i.= The 8e 59 -usic 7ho l5om$ton's 8e @-e"ia 59@R1-.
r!'\I!YIII OYIJ")2
GG HHCCCCCCCCCCCCCCCCCECCC u UVH*;lIBJU @@@H% 9.B@JIBIIHoIBBIi-iB
eelite li istraEiti 'aroknu, klasi8nu i romanti8arsku gla.'u ko/a se %re%oru8u/e .a %o'ol/7an/e s%oso'nosti u8en/a, isku7a/te trod/elnu seri/u !lana 5icha Ta-o sam na!uo $0o F've 1eard'. $)" 5>H Bach i prethodnici $Bach and Before' -odi -as, u. :0 gla.'enih %rim/era i desetke detal/nih 'il/e7ki ko/e na ekranu moEete ili ne morate %rika.i-ati, od anti8ke (r8ke i 1gi%ta do sla-nih 'aroknih d/ela acha i Gandela. $)"5>H Fdealni -asici $The 6lassical Fdeal' -odi -as kro. Gaydna, Ho.arta i klasi8nu euro%sku gla.'u ugla-nom 18. stol/eca. $)"5>H Beethoven i sl edbenici
$Beethoven and Beyond' -as -odi kro. Fhra'ro, nemirno i strast-eno do'a romanti.maF.F
> (eogra;i/aT (odine 198:. d-a su o'oEa-atel/a tri-i/alnih igara i. Io#e, )oug i (ary $arlston, /ednu od s-o/ih igara %ret-orili u hit na ra8unalno/ diske ti na.-an Kd e se na svi etu nala#i 6armen 0andiego@ $Jhere Fn The Jorld Fs 6armen 0andiego@'. Co /e 'io %ionirski %oth-at na %odru8/u ko/e /e kasni/e %ostalo %o.nato kao FedutainmentF: s%o/ o'ra.o-an/a (engl. education) i .a'a-e (eng. entertainment). >d 198:. godine nao-amo $arlstono-i i n/iho-a t-rtka %rograma na ra8unalnim disketama. Auksu.no $)"5>H i.dan/e %o/a-ilo se 1992. godine, te danas stotine tisu4a d/ece i n/iho-ih o'itel/i u8i osno-e geogra;i/e traEe4i %o s-i/etu $armen u. %o mo4 6.200 natuknica .a na-o?en/e, ukl/u8u/u4i tu i n/ih :00 na stranim /e.icima. Cu /e i 160 ;otogra;i/a, na stotine animaci/a i 1:0 is/e8aka tradicionalne gla.'e. (odine 1992. roder'und su i.dali $)"5>H 0amo ba-a i a $Bust Krandma and *e' ko/i od tada %red-odi seri/u <ive -n ige $4iving Boo-s' nastalu u suradn/i s t-rtkom 5andom Gouse. Ca seri/a u-odi d/ecu u interakti-na 8uda sla-nih %ri8a: na engleskom, 7%an/olskom i /a%anskom, i to s-e na /ednom disku. Hladi slikari mogu -/eE'ati u. roder'undo- . ec e sli-e $Kid "i;', mladi gla.'enici se mogu .a'a-l/ati s Phili%so-im . e! im gla#benim -a#a+i9tem $6hildren's *usical Theater' i u8iti 8itati sa 8e-om !ita!em $Reader Rabbitom' t-rtke Che Aeaming $om%any. Dtari/a d/eca i odrasli mogu %omo4u 0imgradom 2EEE $0im6ity 2EEE' is%lanirati ci/eli /edan grad 'udu4nosti, nau8iti o s-im as%ektima 7aha ili igrati s-/et sko %r-enst-o u 'ridEu na temel/u i.-rsnoga $)"5>H"a Tahovs-i ma stor OEEE turbo $6hessmaster OEEE Turbo'. > @a/-e4i komerci/alni us%/eh %ostigle su -ideo i ra8una1ne igre. @intendo- *ario i Dega"in 0oni!ni- eiom $0onic the 1edgehog' %ostali su s-/etskim hito-ima. @intendo /e do 1996. godine %rodao -i7e od 100 mili/una %atrona s-oga 0uper *ario Bros=a. )o sredine 1999., nakon -elike recesi/e u /a%anskome gos"
Time \ar)er's A$dio No(es HA$dio>a*isi Time \ar)era3 *o*$(, *rim-eri%e, CD!ROMA 0o'a))es 4ra'ms# .erma) Re@iem ko-ega i>/odi 5im+o)i-ski orkes(ar i >bor i> A("a)(e. J *$(o/a)-a $ *o/i-es)e, g"a>be)e i biogra+ske (eme, F *rim-era >/$ko/a i g"a>be. Times >arner 59@R1-. O/o s$ skra1e)e bi"-e,ke i> i>/rs)e k)-ige ENTERTA6NMENT 6N TSE CV4ER ZONE# ER*"ori)g ('e 6)(era%(i/e U)i/erse o+ M$"(imedia HZA4AVA U K64ERNET6TKOM BODRUT0U# 6s(raDi/a)-e i)(erak(i/)oga s/i-e(a m$"("med""a3 a$(ora C'risa M%.o9a)a i 0ima M%C$""a$g'a. 6>da/a?# Ra)dom So$se, Ne9 Vork. Vidi dr$ge bi"-e,ke )a s(r. 33E. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
roder'und Do;t#are i.dali su osam naslo-a u to/ seri/i, te %rodali goto-o 8etiri mili/una $armen Dandiego
9=0
9=1
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-i%e
RAV SAMMOND 9igital Business D =9igitalna $oslovan)e%

%odarst-u, n/iho- su%arnik Dony /e na s-o/im -ideo igrama "lay0tation .ara?i-ao 92 %osto s-oga uku%nog %ro;ita. > eelite li sami na%ra-iti s-o/u interakti-nu, animiranu ra8unalnu igru, moEete in-estirati u ci/enom %rih-atl/i- %aket Kli-ni i igra $Klic- a "lay' ko/eg /e %roi.-ela 'ritanska gru%a 1uro%ress, a kreirali /e Mranois Aionet i J-es Aarnoureu. ,a /o7 man/e no-ca moEete is%ro'ati %rogram .igitalna dli eto $.igital 6hisel' t-rtke Che Perian D%ring. >n ko7ta mnogo man/e od mnogih i.-rsnih %ro;esionalnih %rograma %o%ut -rhunske seri/e .irectortvrt-e Hacromedia. (Pogleda/te na Internet: ###.%ierian.comi-id/et 4ete 7to u8enici st-ara/u %omo4u n/ega.) >-i %rogrami %ruEa/u samo mali u-id u rastu4i %otenci/al interakti-nih %rograma. Hnogi su se no-i i.umi %o/a-ili ti/ekom .adn/ih %et godina. ,na8a/no /e da su s-i nastali u %oslo-nome s-i/etu, a ne s-i/etu Fo'ra.o-an/aF. Hnoge od na/-e4ih s-/etskih us%/e7nica %roi.-eli su oni ko/i su %rekinuli 7kolu ili su tek di%lomirali. D%a/an/e Golly#ooda, Dilici/ske doline i Hicroso;to-e 'a.e u drEa-i Bashington /e od ranih 1990"ih /ako %roc-/etalo. (la-ne .na8a/ke o-e no-e re-oluci/e do4i 4e s dal/n/im mi/e7an/em s %odru8/a ;ilma, ra8unarst-a, gla.'e i industri/e elektronskih igara, ko/e 4e te mogu4nosti %o-e.ati u k-alitetnu o'ra.o-nu %raksu. He?utim, .asad tradicionalni 7kolski susta-i /ako .aosta/u u to/ trci. ili (ates kaEe: FPros/e8na osno-na ili sredn/a 7kola u D!) %o ras%oloEi-o/ no-o/ in;ormati8ko/ tehnologi/i .na8a/no .aosta/e .a %ros/ecnom ameri8korn t-r tkom. Pred7kolci ko/i su u%o.nati s mo'itelima, 'i%erima i oso'nim ra8unalima dola.e u -rti4e u ko/ima -rhunac tehnologi/e %redsta-l/a/u 7kolske %lo8e i gra;osko%i.FT *ednako /e .na8a/na i 8in/enica da struktura -e4ine 7kolskih susta-a ni/e o'liko-a na .a -i7estruke 'ril/antnenasta-ni8ke s%oso'nosti. )o'ri su nasta-nici -/e7ti u mnogim %odru8/ima: %o.na-an/u %redmeta %ou8a-an/a, em%ati8ni su, komunikati-ni, to%li, interakti-ni, %o.na/u gla.'u, um/etnost, gra;iku i neke as%ekte multimedi/ske %re.entaci/e.
, 9-oli 4e se sve te sposobnosti ograni!iti na 20 do 90 u!eni-a od ednom, a mogle bi biti na raspolagan u ci elome svi etu.
@asta-nici ri/etko do'i-a/u %riliku %o-e.ati s-o/e na/i.nimni/e s%oso'nosti s ra.li8itim -/e7tinama drugih. Prim/erice, samo da 'i se na%ra-ila do'ra -ideo ka .eta, %otre'a /e 7iroka m/e7a-ina talenata: %roducent, redatel/, %isac scenari/a, kamermani i tonski snimatel/i, -ideo i.da-a8, skladatel/ gla.'e, gla.'enici, mik ser tona, gra;i8ki di.a/ner i mnogi drugi. Ima li Fo'ra.o-an/eF ikak-e mogu4nosti da se nat/e8e s no-im s%o/e-ima multimedi/skih tehnika, osim da se %reustro/i i s%o/i istu kom'inaci/u ra.li8itih talenata, digitalno %ohrani re.ultate n/iho-a rada, a %otom ih F%re%akiraF u neki interakti-ni o'likT
OVO S! ,na(a&ke In'erne'a
ko&e *e pro%i&eni'i vaE 6ivo'> on &e glo5alan) oso5an) in'erak'ivan) &e7'in i ru%rekidno *e ras'i.
'6>da/a?# Sodder a)d 5(o$g'(o), Lo)do). Bo*ra()o iZda)-e bes*"a()o ras*o"oD"/o )a 6)(er)e($.
n'lV!I!IiIJi. !
ucen&u
;rilike ,a posao s u5r,ani% u*en&e%
;oslovni svi&e' su'rasn&ice
Aas'eri'Bas'er ili 5a/"ada< 5r6e

"O lN ROSE 'aster it Faster* (Savladaj r8e)
)oslo-ce s-ako dostignu4e u u8en/u i %ou8a-an/u istaknuto u o-o/ kn/i.i %redsta-l/a %riliku da se te no-e metode u8en/a %ret-ore u %riliku .a komerci/alni %osao. D-aki us%/e7an 8o-/ek na s-akom %ol/u ima stru8no .nan/e ko/e se danas, %utem interakti-nih multimedi/a i umreEenih komunikaci/a, moEe urnnoEiti nekoliko mili/una %uta. 2 teori/i /e taka- s%o/ /ednosta-an. 3ao 7to smo -e4 %isali u u-odnom di/elu o-e kn/ige, %osto/e %rilike da se: > Iskoristi .nan/e na/-ecih s-/etskih F%odrucnih s%eci/alistaF u matematici, kemi/i, engleskom, /a%anskom, geogra;i/i ili 'ilo 8emu drugomeK > @/iho-o .nan/e udruEi s eks%erti.om na/'ol/ih s-/etskih s%eci/alista .a u'r.ano u8en/e l/udi 8i/e ide/e 'lista/u na stranicama o-e kn/igeK > Co %o-eEe sa s%oso'nostima na/'ol/ih s-/etskih stru8n/aka u interakti-nim multimedi/skim tehnikama " %rogramerima, di.a/nerima, urednicima i um/etnicimaK > Ci konce%ti %o/ednosta-e i %ret-ore u osno-ne o'rasce ko/e s-aki do'ar nasta-nik ili trener moEeu%otri/e'iti .a st-aran/e interakti-nih %rograma .a u8en/eK > 2%otri/e'e na/u8inko-iti/i s-/etski susta-i elektronske distri'uci/eK > 2s%ut u%otri/e'e iste no-e interakti-ne tehnike .a o'ra.o-an/e roditel/a i nasta-nika ko/i 4e 'iti u srcu te no-e re-oluci/e u d/e8/em ra.-o/u, kao i menadEere, tren ere i .a%oslenike ko/i %ono-no %romi7l/a/u i %lanira/u s-o/u -lastitu %oslo-nu 'udu4nost.U Lo-/ek ko/i /e iskoristio te %rilike 'ritanski /e ino-ator $olin 5ose. @/ego-a gru%aci/a !ccelerated Aeaming Dystems -e4 se -i7e od /ednog desetl/e4a s%eci /ali.irala .a %rograme samostalnog u8en/a /e.ika Ao.ano-l/e-og ti%a. Dada /e 5ose iskorn'inirao s-a na/'ol/a na8ela ko/a /e nau8io %ou8a-a/u4i /e.ike i %reto8io ih u no-i te8a/ engleskog kao stranog /e.ika .a *a%ance. 28enici sami mogu i.a'rati s-o/u metodu u8en/a: u o'liku %riru8nika, -ideo ka.ete, audio ka.ete ili interakti-nog $)"5>H"a. @a/no-i/a kn/iga $olina 5ose"a .o-e se 0avlada br:e $*aster Ft Eester%, %ose'no /e o'liko-ana kako 'i stari/im u8enicima i odraslima %omogla da u8e %uno 'rEe, da donose do're odluke i da kreati-no misle. )a 'i i.dao -odi8 %od na.i-om 0tvaran e *&0T%R organi#aci e $6reating a *&0T%R /grani#ation', on se %o-e.ao i s 'ritanskom 3am%an/om .a u8en/e. H! ViC15 /e ri/e8 ko/a %redsta-l/a skra4enicu i mnemotehni8ko %omagalo od ri/e8i: Hislite na us%/eh (usredoto8ite se na n/ega), &mo s in;ormaci/ama %ri'a-ite in;ormaci/e, Dmisao traEite (%ot"
$ Aisli'e na usp&e8 A A%o s in7or%aci&a%a S S%isao 'ra6i'e T Tra6i'e u pa%*en&u E Evo E'o ,na% R Ra,%isli'e kako s'e u(ili
'6>da/a?# A%%e"era(ed Lear)i)g 5Is(ems L(d., J AI"esb$rI Road, As(o) C"i)(o), AI"esb$rI, 4$%ks, E)g"a)d SBNN 5AS. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-i%e
474
475
Idu*eg dese'l&e*a usp&eEne 'vr'ke 5i'i *e one ko&e *e koris'i'i digi'alna sreds'va ,a ponovno os%iEl&avan&e na*ina na ko&i rade.
raEite smisao u onome 7to u8ite), CraEite u %am4en/u (%otak:nite s-o/e rani/e .nan/e), 1-o 7to .nam (%okaEite 7to .nate), 5a.mislite kako ste u8ili. (odine 199<. 5oseo-a /e t-rtka lansirala s-o/ no-i %rogram %od na.i-om Temel i $5,(damentalsA' , ko/a /e o'liko-ana s cil/em da roditel/ima %rikaEe desetke akti-nosti ko/e 4e omogu4iti n/iho-o/ d/eci da %ri/e %olaska u 7kolu8ita/u, %i7u, nau8e osno-e ra8unan/a i /o7 mnogo toga. >-a/ %rogram sadrEi -ideo ka.ete, -i7e od 1.000 akti-nosti, detal/an %riru8nik i ci/eli ni. karata s ri/e8ima, karata s glaso-ima, igre 8itan/a, matemati8ke igre i Da'lone .a %isan/e. @a drugom kra/u s-i/eta Hale.i/ac i o-la7teni racuno-o?a Peter Ga, ko/i danas Ei-i u !ucklandu na @o-om ,elandu, i 'i-7i stru8n/ak .a 'u7en/e di/arnanata $olin 2IC, ko/i danas Ei-i u !delaidu u !ustrali/i, osmislili su te8a/ u'r.anog u8en/a na.-an Ra!unovodstvo s la-o>om $&ccounting is %#y'. Ca/ %rogram laike u ra8uno-odst-u u d-a dana us%/e7no %ou8a-a na8elima ra8uno-odst-a, Pametni %odu.etnici s-o/e s%oso'nosti %rim/en/u/u i na ;inanciran/e elektronske re-oluci/e u 7kolama. 2 s-o/o/ na/no-i/o/ kn/i.i %od na.i-om "ostovan e & br#ina misli $Business Q The 0peed >; Thought' ill (ates isti8e %rim/er 7kolskog nasta-nika rucea )iYtona i. Hel'oumea u !ustrali/i ko/i /e imao 'itnu .amisao o ;inanciran/u. (ates %i7e: F3ao re.ultat mnogih ras%ra-a, sastanaka i olu/a ide/a s kolegama nasta-nicima rodila se radikalna .amisao o tome da s-aki u8enik ;inancira s-o/e -lastito ra8unalo. )iYton, ko/i /e do tada 'io tehnolo7ki sa-/etnik .a 7kole, i.radio /e ;inanci/ski model. 28enici .a m/ese8nu naknadu una/ml/u/u ra8unalo i so;t-er, %roda-ac osigura-a odrEa-an/e i nadogra?i-an/e, a kada u8enik maturira n/ego-a o'itel/ moEe ra8unalo .adrEati.F
!, vlas'i'i proi,vod prodava'i usluge i i,o5ra,5u
@I
GATES
Business C The S,eed "2 Thought* (7ostovanje
r#ina 4isli)
D-e -i7e -elikih t-rtki sh-a4a kako n/iho- %ut u 'udu4nost leEi u doda-an/u no-ih usluga s-o/o/ tradicionalno/ ulo.i %roi.-o?a8a ili %roda-a8a na malo. Lesto su to -isokok-alitetno os%oso'l/a-an/e. +/ero/atno /e na/drasti8ni/i %rim/er t-rtke %o -ri/ednosti druge na s-i/etu`: ameri8ki (eneral 1lectric $o. @/ena trEi7na -ri/ednost kra/em 1998. godine 'ila /e 6<0 mili/ardi dolara. @/e.in %romet u 1998. godini i.nosio /e -i7e od 100 mili/ardi dolara, a %ro;it 9.6 mili/arde.
6>da/a?# Viki)g, ogra)ak Be)g$i) 4ooks!a.
66
", tis-ovini The 5ortune REE, i#dano u travn u 1999. godine, *icrosoft e nadma9io Keneral %lectric i bio tvrt-a s nav e>om tr:i9nom vri ednosti na svi e tu: 918 mili ardi ameri!-ih dolara. "o!et-om 1999. *icrosoft se preustro io u osam #asebnih grupa pri !emu se sva-a usm erila na servisiran e ra#li!itih grupa -upaca.
'ROSIOVnI SVIJ'll >\!lI "l>\IIJIZ\'3
.. "
n"V!I!l.iIJ"l ! !Z\HIlJ!
GeneralElec'ric &e ,a i,gradn&u na&suvre%eni&eg cen'ra ,a i,o5ra,5u u ko-em *os(o-i i TV s'udio ,a i,radu o5ra,ovni8
Premda godinama -o de4i %roi.-o?a8, (eneral 1lectric Fni/e -i7e mogao %ros%erirati samo %roda/u4i s-o/e %roi.-odeSt.7 I.-r7ni %reds/ednik t-rtke *ack Belch kaEe: F@a7 /e %osao %rodati -i7e od same kuti/e.F Belcho-a se ;ormula temel/i na nekoliko kl/u8nih trendo-a ko/e smo istaknuli u %r-om %ogla-l/u o-e kn/ige: od dru7t-a usluga %rema glo'alno/ ekonomi/i. (o dine 199:. me?unarodni %rihodi (eneral 1lectic"a " narasli su na 2= mili/ardi dolara. Ca/ na/s%ektakularni/i rast u D/e-erno/ !merici i na ci/elome s-i/etu re.ultat /e %o-e.i-an/a %roi.-odn/e i i.-rsnog ser-isiran/a. )anas goto-o 80 %osto %ro;ita (eneral 1lectic"a dola.i i. usluga, 8ak do 1<.9 %osto kao 7to /e 'ilo 1980. +elik dio toga %ro;ita dola.i i. Minanci/a (eneral 1lectic"a i. ;inanciran/a 7irokog ras%ona usluga i %roi.-oda, a ne samo %roi.-oda ko/e /e %roi.-eo (eneral 1lectic. Po'liEi do/am -eli8ine o-ih %rom/ena ste4i 4ete ukoliko %os/etite s/edi7te (eneral 1lectic Hedical Dystems"a u Hil#aukee/u. Ca/ dio t-rtke -e4 godinama organi.aci/ama %o%ut $olum'ia*G$! Gealthcare $or%. i n/enih -i7e od 600 'olnica %roda/e skenere .a kom%/utorsku tomogra;i/u, ure?a/e .a sniman/e magnetskom re.onancom i drugu o%remu .a medicinsko sniman/e. 2 oEu/ku 199:. godine (eneral 1lectic /e u-/erio organi.aci/u $olum'ia da n/ima %re%usti ser-isiran/e c/eloku%ne o%reme .a sniman/e, ukl/u8u/u4i i onu ko/u su %roi.-eli n/iho-i su%amici. )o 199<. godine (eneral 1lectic /e u ta/ dogo-or us%io ukl/u8iti s-e do'a-l/a8e medicinske o%reme, %ri 8emu -e4i na n/ih uo%4e niti ne nudi %roi.-ode (eneral 1lectic"a. Pa i%ak, to /e samo %o8etak. (eneral 1lectic Hedical %otro7io /e 80 mili/una dolara .a i.gradn/u na/su-remeni/eg centra .a i.o'ra.'u u ko/em %osto/i i C+ studio .a ra.-o/ o'ra.o-nih %rograma.F ,a naknadu ko/a -arira od 6.000 do 20.000 dolara 'olnice se mogu ukl/u8iti u i.ra-an %ri/enos seminara o ra.li8itim temama %o%ut, %rim/erice, %ra-ilnim tehnikama mamogra;i/e. C-rtka redo-i to odrEa-a seminare i. ruko-o?en/a .a ruko-oditel/e 'olnica. Ceme %okri-a/u strate7ko %laniran/e, oc/en/i-an/e .a%oslenika i u%ra-l/an/e -remenom. Pute-ima ko/ima (eneral 1lectic ide danas, -e4 sutra idu druge t-rtke. >tkad /e heroY os-o/io nacionalnu nagradu .a k-alitetu Halcom %roda/e i .nan/e .a %o'ol/7a-an/e k-alitete.
10
aldrige, t-rtka %ara lelno sa s-o/im %roi.-odima
2 t-rtki >tis 1le-ator, d-i/e tre4ine n/enog %rometa ko/i i.nosi : mili/ardi, %oti8e i. ser-isiran/a i odrEa-an/a. 66 C-rtke )ell i (ate#ay utemel/i1e su
s-o/ rast na nu?en/u i.nimnih usluga %utem o'ra.o-an/a .a%oslenika s-o/ih ku%aca. Hichael Gammer, Fguru .a %reustro/F kor%oraci/a o-ak-e trendo-e u ra.-o/u -idi kao Fsl/ede8i -eliki -al %rom/ena u ameri8ko/ industri/iF.S! Ce %rom/ene %risil/a-a/u t-rtke da u %ot%unosti ra.motre s-o/u -lastitu ulogu: 3o/a /e s-rha %oslo-an/a u s-i/etu %rom/ena ko/e se od-i/a/u nad.-u8nom 'r.inomT
progra%a = po'roEio 41 %ili&una dolara.

RJA"$ ?E "DRS EN"ORER
-
U@is Jacka ?elc8aL clanak u (asopisu Business $eek*

WNO. "is(o*ada 7KKE. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
9=8
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-"%e &*C
Tvr'ka kao organi,aci&a ko&a u(i @eli A'lan'ic " ^ ; T8elep8one "o.>.
5ottune Fnternational %i7e: F,a'ora-ite s-e s-o/e stare ide/e o -odst-uF. F@a/us%/e7ni/a kor%oraci/a 1990"ih 'it 4e ne7to 7to se na.i-a organi.aci/om ko/a u8i (1earning organi.ation).F
16
He?utim ona 4e 'iti mnogo -i7e od toga. ilI >S rien, 'i-7i i.-r7ni %reds/ednik ameri8koga Gano-er osiguran/a, sta-l/a %red nas st-aran i.a.o-: F3ako 'i .aradili i.nos ko/i -e4ina nas danas .aradi do utorka %o%odne, na7i su d/edo-i morali raditi 7est dana u t/ednu. Pre-iran/e me?u ruko-odst-om nasta-it 4e se dok ne i.gradimo organi.aci/e ko/e 4e 'iti 'ol/e uskla?ene s 8o-/eko-im as%iraci/ama ko/e nadma7u/u samo hranu, stan i imo-inu.F!F Com Peters go-ori o Forgani.aci/i kao s-eu8ili7tuF.F D-e -i7e t-rtki odgo-ara tome modelu. > Ciskarska t-rtka Zuadb(ra%hics i. Bisconsina, 8i/i godi7n/i %romet i.nosi :00 mili/una dolara, osno-ana /e s nam/erom da 'ude organi.aci/a ko/a u8i. D-i se .a%oslenici u%isu/u kao studenti. @/iho- radni t/edan tra/e 8etiri dana, 90 sati i radno -ri/eme im /e ;leksi'ilno. Poti8e ih se da se %etoga dana %o/a-e u t-rtki no/ u8ionici " 7to ne mora/u %latiti " i oko %olo-ica n/ih se st-arno i %o/a-l/u/e. D-akoga se u t-rtki %oti8e da 'ude i student i nasta-nik. @itko ne moEe na%redo-ati, a da %ri/e toga ni/e %ou8a-ao s-oga nasl/ednika.F > 2 drugo/ t-rtki "i Bisconsinu, "i *anson-il1e Moods, goto-o s-aki radnik ide na te8a/ i. ekonomi/e u lokalnom koledEu ko/eg mu %la4a t-rtka. Hnogi rade na %ro/ektima u malim gru%ama. D-akoga se %oti8e da 'ude samostalni ruko-oditel/. *edan -oditel/ %ostro/en/a kaEe: FHi smo nasta-nici. PomaEemo l/udima da se ra.-i/a/u. Co /e mo/ gla-ni cil/. D-aka /e oso'a s-o/ -lastiti ruko-oditeli.F!S > (odine 199<. -ode4i su euro%ski menadEeri %o tre4i %ut .a kom%ani/u -ri/ednu na/-e4eg di-l/en/a i.glasali 7-icarsko"7-edsku inEen/ersku gru%aci/u ! , a n/enog %reds/ednika Percya arne-ika .a na/c/en/eni/eg euro%skog %oslo-noga lidera. IG Ca /e t-rtka, -i7e od i/edne druge, %red-odila na%redo-an/e .a%adne 1uro%e u .eml/e 'i-7ega komunisti8kog 'loka. erne-ik kaEe kako /e cil/ o-e gru%aci/e Fmaso-ni %ri/enos .nan/a sa .a%ada na istokF. @akon %ada erlinsko ga .ida, ! /e 'r.o in-estirala u Pol/sku i 5e%u'liku Le7ku. Dada 8e7ke i %ol/ske inEen/ere koriste kao trenere .a no-oosno-ane %oslo-e u 2kra/ini i 5usi/i. @/enim %odruEnicama u man/im .eml/ama %o%ut @or-e7ke, N-edske, )anske i Minske, %o-/ereno /e da %odu%iru %oslo-e ko/i se ra.-i/a/u u Ait-ani/i, Ait-i i 1stoni/i. Isti /e o'ra.ac %ono-l/en i u !.i/i. > 3ineski centar .a %rodukti-nost (3$P) u Cai%eiu igra gla-nu ulogu u teEn/i Ca/-ana da %rihod %o oso'i u 2000. godini %o-isi sa =.900 dolara, koliki /e 'io 1990. godine, na 20.000 dolara.ST 3$P /e %r-i %o8eo koristiti no-e metode u-o?en/a automati.aci/e i tehnike totalnog u%ra-l/an/a k-alitetom "i Ca/-an. Dada im /e na/-e4a Eel/a da -e4 -elikom ras%onu umi/e4a %ou8a-an/a ko/e 3$P koris"
Re,ul'a'i i,o5ra,5e po%o*u %e'oda u5r,anog u(en&a

Trening ,a preds'avnike proda&e u 'ra&an&u od [ i H '&edana i .P=dnevni 'e8ni(ki 'e(a&. S%an&en&e vre%ena i,o5ra,5e ,a [P) /9 i /1 pos'o. ;rekid po8adan&a i,o5ra,5e s%an&en ,a 011 pos'o. !E'eda 'roEkova i,o5ra,5e 911.111 dolara godiEn&e.
Nor'8eas' Aedical "ollege>.

Na ,avrEno% ispi'u i, ana'o%i&e palo &e [1 pos'o s'udena'a prve godine %edicine. $olegi& &e preraden pre%a na(eli%a in'egra'ivnog u(en&a i prola,nos' na ispi'u pos'ala &e .11 pos'o'na.
In'el "orpora'ion>2
Na &edno% su 'e(a&u sudionici os'varili napredak u ,nan&u ko&i &e i,nosio /19 pos'o) a na 'e(a&evi%a s 'radicionalni% %e'oda%a do5i'ak &e o5i(no .[ pos'o.
1. 2.
6)+orma%i-e dobi/e)e od La$re)%ea D. Mar(e"a, *reds-ed)ika Na%io)a")e akademi-e >a i)(egra(i/)o $?e)-e, Si"(o) Sead, 5o$(' Caro"i)a. 6)+orma%i-e i> Ce)(ra >a $br>a)o $?e)-e, Lake .e)e/a, \is%o)si).
DeVOI!"iJa u $?e)"$
'tO
6
Aodel organi,aci&e ko&a u*)iM
Sve &e us%&ereno na 5udu*nos'
2kl/u4u/u4i teme: >'lik nadola.e4ih st-ari (Che Dha%e o; Chi t $~~.e), Ge-oluci/~ u ,u8en/u (Che Aearning 5e-olution), 5e-ol~K~a >u misl/en/u (Che Chinking 5e-olulion) i 5e-oluci/a 'r.ih komunika~i/a (Che lnstant $ommunications 5e-olulion).
Dvos'ruka us%&erenos' viEi8 r!kovodi'el&a

Poslo-odst-oS odr dltl S , .. k + d F .. e I I 6 %osti$I ra(koro?)s cil/e-e %utem drugih l/udiS o st-o: kreirali I nadahnuli no-u 'udu4nost ko/u 4emo sami %o li .. F O.... ., D $I I $I*I ce cil/e-i 'iti /o7 ve,i.
$orporaci&ska kul'ura
D-a Iko /e od$,e/"-e)i u8enik, D-atko /e nasta-nik, mentor, trener. D-atko /e kreati-an mislilac, D-a Iko %o.iti-no do%rinosi. D-atko samostalno u%ra-l/a. D-aki /e %o-/erenik ukl/u8en.
I,o5ra,5a i ra,vo&
D-akome tre'~ %omo4i ~a o~redi : %ostigne oso'ne i t-rtkine cil)eve. @e mora s6('a i.o'ra.'a Imati .a, cil/ ra3vo) s%eci;i8nih .nan/a i umi/e4a -e.anih u. %osao. Do/o')o *e %ro7iriti s%oso'nosti i nau8iti u8iti.
$o%unikaci&ska pe'l&a
VT,Iak7a!te st:S~ran/e, %o/ednosta-l/i-an/e i %ohranu s-ih -italnih intorrna" $I*a, te Ih u~lnl:e odma~ do~tu%nima svima. @agra?u/te l/ude .a ra.m/e" nu Ide/a, 2klonite sindrom FCo o-d/e /o7 ni/e i.uml/enoF. ~~ode: .. ko/eca /e .a 'rit~nsku Che urton (rou% Plc. ra3vio (ordon )ryden
eme *I se na ra.go-onma s gla-nim direktorom gru%e *ohnom Goernerorn

I !Z\'IVYIII
2222J-2 ![ ^. [[ .. 2!!!
ti doda/u i na/'ol/e s-/etske tehnike u'r.anog u8en/a. i-7i %reds/ednik $as %er Dhih nema nikak-ih sumn/i oko o'ra.o-nih %rioriteta: FIdealna s-rha o'ra.o-a n/a tre'alo 'i 'iti usa?i-an/e s%oso'nosti u8en/a. !ko l/ude %ou8imo kako u8iti, a ne 7to u8iti, n/iho-e 4e s%oso'nosti u8en/a 'iti neograni8ene.F2o >n -idi 7iroku mogu4nost %rim/ene no-ih metoda u8en/a kao kl/u8 .a ula.ak Ca/-ana u N7. stol/e4e
ukl/u8u/u4i tu i na8elo Fu8iti srcem kao i gla-omF. C-rtka In-etec ti%i8na /e ta/-anska industri/a utemel/ena na no-im na8inima u8en/a. *edan od n/iho-ih na/no-i/ih so;t-erskih %roi.-oda /e .o-tor /-o $.r. %ye', %rogram ko/i engleski tekst %re-odi na kineski /e.ik, a kineski tekst na engleski /e.ik. @/iho-i se %roi.-odi %roda/u tolikom 'r.inom da /e In-etec .a%oslio dodatnih 1.<00 so;t-erskih inEen/era kako 'i eki%irao s-o/e o%eraci/e u 3ini. > U ritani/i, u Jorkshireu, /edan /e od na/stari/ih mlino-a .a 'ra7no u .eml/i %ostao modelom su-remene u8inko-itosti tako da /e no-e metode i.o'ra.'e %o-e.ao s Fo'rnutimF ruko-o?en/em. Hlin 5ank Go-isSs Del'y /e 1990. godine 'io na/sla'i/i u gru%aci/i, ne%ro;ita'ilan i s uEasnim odnosima, te na %utu da 'ude .at-oren. )anas s-i n/ego-i d/elatnici se'e drEe ruko-oditel/ima suradnicima, %roi.-odn/a mu se %o-e4ala 8: %osto %o oso'i, %rituE'e ku%aca se sman/ile .a << %osto, a mlin donosi do'it. Ca/ /e mlin os-o/io @acionalnu nagradu .a i.o'ra.'u i s%eci/alnu nagradu Industri/skoga dru7t-a .a Foslo'a?an/e l/udskih %otenci/alaF. )a-id u;;in, 'i-7i ruko-oditel/ nacionalnog treninga u 5ank Go-isu, nagla7a-a kako /e ta/na u tome da se Fs-akoga ukl/u8i u strast-enu %rim/enu /ed" nosta-nih st-ari.FTS > I.-r7ni %reds/ednik 'ritanske Che urton (rou%, *ohn Goerner, .asigurno 'i se s time sloEio. >n %reds/eda-a /ednim od na/-e4ih 'ritanskih malo%roda/ nih lanaca ko/i ima -i7ak %rometa od 6 mili/arde, 99.000 .a%oslenika i -i7e od <00 trgo-ina u 7est trgo-a8kih lanaca, ukl/u8u/u4i tu i ogromni )e'enhams ko/i ima 88 ro'nih ku4a. Goerner /e 199:. godine %okrenuo %rogram .a %rom/enu kor%oraci/ske kulture urton gru%e. Ce su godine on i 900 -ode4ih l/udi i. drugih 'ritanskih t-rtki %ro-eli /edan dan na seminaru .a %laniran/e Fno-og tisu8l/e8aF ko/ega /e organi.irala t-rtka D%eakers International. Co /e /edna od 'ritanskih organi.aci/a .a i.o'ra.'u i ra.-o/ ruko-o?en/a ko/a se s%eci/ali.irala u metodama u'r.anog in tegrati-nog u8en/a. @a tom su seminaru i.lagali: (ordon )ryden s temom /bli- nadola#e>ih stvari $The 0hape >; Things To 6ame' i Dte%hen $o-ey s temom s-o/e kn/ige 0edam navi-a a-o u!in-ovitih l udi $The 0even 1abits o; 1ighly %ffective "eople'. )ruga gla-na akti-nost na seminaru /e 'ila interakti-na %oslo-na igra u'r.anog u8en/a %od na.i-om 8lato pustin s-oga -ral a $The Kold of the .esert King' ko/a sluEi i.o7tra-an/u s%oso'nosti dono7en/a odluka, a %rilikom igre s-e su eki%e o'u8ene u kostime sa Dredn/eg istoka. ###.thelearning#e'.net
982
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ Bos"o/)i s/i-e( s$(ra,)-i%e FO3
Osa% koraka pre%a organi,aci&i ko&a u*i

5oemer i n/ego-i suradnici i. ruko-odst-a u urtonu odlu8ili su 199<. godine %ono-iti seminar .a s-e s-o/e -i7e ruko-oditel/e. >d tada su u-eli %rograme 7iren/a te kulture na ci/elu t-rtku. Prim/erice, lanac Eenske od/e4e )orothy Perkins, ko/i /e 8lan te gru%aci/e, ima -i7e od :00 %odruEnica. D-i ruko-oditel/i %odruEnica i s-i %odru8ni i regio nalni ruko-oditel/i %ro7li su kro. i.o'ra.'u -rhunskog u8inka organi.aci/e D%eakers International. 2?ete li na sat i.o'ra.'e -/ero/atno 4ete -id/eti sitne ruko-o ditel/ice kako golim rukama lome de'ele %lo8e, kako u8e Eonglirati i kako ra.-i /a/u no-e tehnike .a -/eE'an/e %am4en/a. )irektorica kadro-skog od/ela 3im Horton isti8e: Feelimo da s-i na7i l/udi sh-ate kako mogu ra.-iti s%oso'nosti ko/e su i.nad onoga 7to su mislili da /e mogu4e.F22 3ako 'i %o-e4ala dotok ide/a od s-ih <.000 .a%oslenih, n/ena t-rtka koristi i druge seminare i. ino-aci/skih tehnika kao i i. 3a.ien metoda tra/nog una%re?i-an/a. @akon tri od-o/ena %oku7a/a kori7ten/a metoda u'r.anog a u8en/a 199<. godine, %roda/a te t-rtke u tri /e m/eseca %orasla .a 10 %osto. Ci/ekom ;inanci/ske godine 199:"9<. t-rtka )orothy Perkins s-o/ /e %ro;it %o-e4ala sa <.< mili/una dolara na 2: mili/una. $i/ela gru%aci/a urton %o-e4ala/e s-o/u godi7n/u .aradu .a :9 %osto, tako da/e ona i.nosila 29< mili/una dolara.P *ohn 5oemer kaEe: F@ara-no da s-e to ne moEemo %ri%isati i.o'ra.'i na seminarima. He?utim, s%oso'nost kori7ten/a no-ih metoda .a %o'ol/7an/e .nan/a, s%oso'nosti i umi/e4a ruko-odst-a i oso'l/a 'e. sumn/e su gla-ni 8im'enik. Pod time na %r-om m/estu mislim na to 7to su s-i -i7i ruko-oditel/i kom'inirali dugoro8no -odst-o i kratkoro8ne ruko-oditel/ske uloge. ,atim, to ukl/u8u/e kor%oraci/sku kulturu u ko/o/ se s-e %oti8e da ci/eloga Ei-ota u8e, da 'udu kreati-ni i samostalni menadEeri. ,na8a/ni su i %rogrami u-/eE'a-an/a i ra.-o/a ko/i %roi. -ode s%eci;i8ne re.ultate kako .a na7u gru%aci/u, tako i .a s-e %o/edince ko/i u n/o/ rade. @a%osl/etku, to im%licira i u8inko-itu komunikaci/u ko/a namomogu4u/e umnoEa-an/e d/elot-ornih ino-aci/a.CF 7. korak# Bro/-eri(e kak/a moDe bi(i %-e"o/i(a s"ika. Bog"eda-(e mode"e b$d$1)os(i. N. korak# (o se dogaQaP Bro%i-e)i(e s/o-$ sada,)-$ s(/ar)os(. i>ba%i(e )ega(i/)os(i. (o /am )e koris(iP Ne$s*-esi da-$ *o/ra()e i)+orma%i-e. 3. korak# (o -o, De"i(e i"i ,(o De"i(e $m-es(o (ogaP 5a): 5(/ori(e /i>i-$: Usredo(o?i(e se )a )-$: F. korak# Bro/-eri(e oko"i)$. Kak/i s$ /a,i res$rsiP 0e "i /a,e rad)o m-es(o Hi"i /a, Di/o(3 sig$r)o >a ra>mi,"-a)-eP Bri"agodi(e s/o-e *o)a,a)-e )am-erama. J. korak# Kre)i(e: Ra>-as)i(e is'ode, $?i)i(e i' s*e%i+i?)ima. Vi>$ a6i>ira-(e koris(e1i s/a s/o-a os-e(i"a. BLAN# Berso)a" Lear)i)g A%(io) B"a) HOsob)i *"a) ak%i-e >a $?e)-e3. E. korak# Usk0adi(e se s dr$gima. 5(/ori(e oko"i)$ meQ$sob)e o/is)os(i. Bridobi-(e *o(*or$. 6>gradi(e s(r$k($r$ (ima. =Neka s/a(ko *o$?i )ekoga.= G. korak# Vred)$-(e, *o)o/i(e, *ros"a/i(e. 0es(e "i *os(ig"i s/o- %i"-P 0es(e "i bi"i $s*-e,)iP Ko"iko $s*-e,)iP Ako -e O. korak# Re%ik"ira-(e. Um)ogos(r$?i(e s/o-e $s*-e'e.
nuEno " *regr$*ira-(e se.
ko"a i"i +ak$"(e( kao *os"o/)i *o('/a(
0EANNETTE V_5W
!l-in Co;;ler /e .nan/e o%isao kao F-rhunski %oslo-ni resursF.2: Camo gd/e se s-eu8ili7no .nan/e -e4 udruEilo s ino-ati-nim %oslo-an/em, re.ultati su %ro mi/enili s-i/et. @a/u%e8atl/i-i/i %rim/eri su -elika 'a.a mo.go-a u Dilici/sko/ dolini ko/a /e udruEena sa D-eu8ili7tem Dtan;ord, Hedia Aa' D-eu8ili7ta H.I.C., te -e.e i.me?u ogromnih /a%anskih t-rtki i n/iho-ih s-eu8i!i7ta. )anas se neke 7kole i ;akulteti kre4u u istome sm/eru. *edan od modela /e sredn/a 7kola Ht. 1dgecum'e na !l/aski. )rugi /e %rim/er 'ritanskih 'li.anaca
'Radio)i%a T'e Lear)i)g Orga)i>a(io), .a""i/are, /edska, 7K=KE.
r!\>'I!VIII OYIJV
~2Al2.\K*II*IFFS,FF
%odu.etnika Petera i Paula Cr i%letona, @/iho-a o'itel/ -odi d-a %ri-atna londonska ;akulteta, Aandsdo#ne i )u;; Hiller, u ko/ima su u-edene metode u'r.anog u8en/a. >ni su i. s-o/e 7kolske 'a.e -e4 %okrenuli nekoliko Fstrate7kih %o" -e.i-an/aF . )anas su oni su-lasnici 'ritanske %odruEnice $enter ;or Princi%led Aeadershi% Dte%hena $o-eya. D ino-atorima !ndre#om Gughes"Gallet i !leYom HacPhai lom %artneri su u D%eakers International, organi.aci/i ko/a/e s%eci/ali.irana .a ra.-o/ kor%oraci/a i organi.aci/u F-elikih doga?a/aF. PodruEnica Mast Mor#ard %roi.-odi audio ka.ete i 'il/e7ke .a u8en/e ko/e i.ra?u/u gla-ni is%iti-a8i ko/e sredn/o7kolcima %omaEu da %oloEe s-o/e maturalne is%ite. A/udi s ;akulteta i i. D%eakers Internationala .a/edni8ki rade na ra.-o/u drugih %rogramK Fco/i koriste tehnike u'r.anoga u8en/a. PridruEena t-rtka D%eakers International"a, Che $atalyst (rou%, ima ne%osredan %ristu% 'a.i %odataka s-ih kn/iga ko/e su trenuta8no u tisku, tak da ona moEe odmah locirati i %ri'a-iti kn/ige, ka.ete i druga sredst-a .a samostalno u8en/e, una%re?i-an/e i u%ra-l/an/e. Aansdo#ne $ollege /e 199<. godine %o-eo s-o/ih de-et 8lano-a nasta-nog oso'l/a na kon;erenci/u International !n: tce ;or Aearning u >rlando na Mlori di. >-a/ ;akultet u -o?en/e seminara i radionica ukl/u8u/e i s%eci/ali.irane moderatore i. s-o/ih %ridruEenih t-rtki. D-akom odli8nom studentu na Aansdo#neu nudi se %roc/ena indi-idualnog stila u8en/a. 3olegi/i su %rilago?eni indi-idualnim s%oso'nostima. ,a%oslenici ma suradni8kih t-rtki nudi se %ro-/era n/iho-og stila rada. Ci%i8nu suradn/u ko/a ukl/u8u/e Cem%leton gru%aci/u moglo se -id/eti u = sati u/utro /ednoga dana 199<. godine kada se nekoliko stotina kli/enata te t-rtke %o/a-ilo na interakti-no/ satelitsko/ %re.entaci/i u irminghamu u 1nglesko/. @a %re.entaci/i emitirano/ i. D!)"a sud/elo-ali su Dte%hen $o-ey, Com Peters i Pe ter Denge, ko/i su go-orili o s-o/im gledi7tima o i.a.o-ima sutra7n/ice i odgo-arali na %itan/a i. na desetke .emal/a. 2 to/ /e interakti-no/ ra.m/eni sud/elo-alo oko ::S20.000 %oslo-nih l/udi i. ci/eloga s-i/eta. Paul Cem%leton kaEe kako /e to ti%i8an %rim/er mogu4nosti angaEiran/a na/'ol/ih s-/etskih nasta-nika .a %ou8a-an/e u8enika s-ih do'i i 'ilo gd/e na s-i/etu.2< 2 s-i'n/u 199<. Cem%letsono-i su %o-eli 20 na/-aEni/ih 8lano-a s-oga ;akulteta i suradni8kih t-rtki na %etodne-no F%o-la8en/eF u N%an/olsku s cil/ "m da ut-rde kako 'iti na/'ol/im katali.atorom no-ih metoda u8en/a. Peter Cen elton /e skicirao o'ra.ac .a %o-e.i-an/e Fs-ih ko/i Eele ot%uto-ati u -irtualnu t-rtku .a u8en/eF.F @akon %et dana, ta /e eki%a %o%unila ta/ o'ra.ac na8ini-7i srE %o%isa kl/u8nih koaka dogo-orenog %oslan/a ko/e se moEe saEeti u moto: FPromi/eniti na8in na ko/i s-i/et u8i.F
AOTO ;OS ANSTVA EARNING GR!;EM

S)o ovog su ~ota 8!anT~! mislilaca l.andsdo#ne $olledge"a do7li na %etod nevnom *o/"a?e)-$ U Doto (rande U D%an/olsko/ u s-i'n/u 199<. ###.thelearning#e'.nel
486
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Na, )a-/e1i s(ra' )i-e (o da smo )es*osob)i.
7J. *og"a/"-e# U?i)i(e (o:
Na, -e )a-/e1i s(ra' da smo mo1)i i>)ad s/ake m-ere.
6e,inu )as )e *"a,i )a,a (ama, /e1 )a,a s/-e("os(.
$ako svaka ,e%l&a %o6e predvodi'i revoluci&u u u*en&u = a %o6e'e &e predvodi'i i sa%i
Bi(amo se# Tko sam -a da bi bi"a s-a-)a, *rekras)a, (a"e)(ira)a i )e/-ero-a()a osobaP U s(/ari, (ko si (i da (o )e b$de,P Ti si boD-e di-e(e. 5/i-e( )ema koris(i od (oga da se *ra/i, ma"e)im. Nema )i,(a *ros/i-e("-e)oga $ (ome da se ogra)i?a/a, kako se "-$di oko (ebe )e bi os-e1a"i )esig$r)ima. Dok do*$s(amo da )a,e s/-e("o s-a mi )es/-es)o i dr$gima da-emo do*$,(e)-e da ?i)e (o is(o.
Dada /e na -ama red. +i tre'ate o'liko-ati re-oluci/u u u8en/u. )anas /e mogu4e goto-o s-e 7to su idealisti8ni san/ari ikada .ami7l/ali. Posto/i .nan/e ko/e nam omogu4u/e da st-orimo %r-o s-/etska istinsko dru7t-o ko/e u8i. 3ada se s%o/e s-i sl/ede4i elementi, re-oluci/a u u8en/u 'rEe 4e %roc-/etati: > 2-esti i.-rsne %rograme ra.-o/a male d/ece i %rograme roditel/ st-a. > Po-esti s-i/et u interakti-nu komunikaci/sku tehnologi/u. > I.a'rati i.me?u na/'ol/ih doka.anih metoda u8en/a. > Po-e4ati %artnerst-o i inici/ati-u 7kola i %oslo-an/a. > >sigurati daleko-idno -odst-o -lade. > >d c/eloEi-otnog u8en/a i.graditi ;ilo.o;i/u. > (raditi na %rednostima nacionalne kulture s-ake .eml/e. > Poticati u8enike da 'udu i nasta-nici i u8enici. 2.'udl/i-i %osto/e4i modeli uka.u/u nam na 8in/enicu da /e re-oluci/a -e4 u ti/eku.
RoQe)i smo da iska>$-emo s"a/$ boD-$ ko-a -e $ )ama. A o)a )i-e samo $ )ekima, o)a -e $ s/ima. Kad se os"obodimo )a,eg /"as(i(og s(ra'a )a,e 1e *ris$s(/o a$(oma(ski os"obodi(i i dr$ge.
5i)ga*$rski mode" %e)(ra"i>ira)og /ods(/a
MAR6ANNE \6LL"AM5ON & Return <or Love D =Eovrata' 3*og l)u*avi%
'6>da/a?# Sar*erCo"i)s, Ne9 Vork. H4i"-e,ka# O/a- se (eks( ?es(o *ri*is$-e Ne"so)$ Ma)de"i ko-i ga -e *ro?i(ao 7KKF. godi)e $ s/om i)a$g$ra%i-skom go/or$ kao *r/i %r)i *reds-ed)ik 0$D)e A+rike.3
(a centrali#irano ra#ini upravl an a, na ve>i /e i#a#ov postavila vlada 0ingapura.

(la-ni dio n/ego-a %lana -e4 smo i.loEili: ulagan/e 1.: mili/ardi ameri8kih dolara u %rogram ko/i 4e u 7kole i u dru7t-o u-esti na/'ol/u s-/etsku o'ra.o-nu
Jedan %odel Ekole ,a P.. s'elJeee

tehnologi/u. Ca/ %rogram %ou8a-a no-im umi/e4ima %ou8a-an/a s /akim naglaskom na kreati-no mi7l/en/e i u8en/e ti/ekom ci/eloga Ei-ota. Program /e i.gra?en na %o.iti-nim koracima kako 'i se omogu4ilo da s-i u8enici i" siroma7ni/ih o'itel/i od n/ega mogu imati koristi. Dinga%ursko /e dru7t-o. nara-no, /ako centrali.irano: ima /aku -ladu i -isok stu%an/ disci%liniranog kon;ormi.ma l/udi. Damo -rlo mali 'ro/ 7kola u Dinga%uru ima ne.a-isno ruko-odst-o. *edna od n/ih, 5a; ;les (irls Dchool, -/eru/e kako /e -e4 %ostigla -e4inu cil/e-a ko/e /e -lada odre dila .a 2002. godinu. 3ada 'i s/edili s energi8nom ra-natel/icom $armee Aim u n/e.inom uredu, u%o.nali 'iste entu.i/a.am ko/i /e 7kolu 5a;;els u8inio na/'ol/om sredn/om 7kolom u .eml/i. Pre'aci-7i se na ra8unalo, ona 4e %ro-esti %ola sata %oka.u/u4i -am Be' stranicu 7kole 5a;;les: ;otogra;i/e u 'o/i stotina u8enika na nasta-i i.-an 7kole, na studi/skim %uto-an/ima u 3ini ili !ustrali/i, kako i.ra?u/u na/ra.no-rsni/e ra8unalne %rograme, slike ci/ele 7kole na %ro/ektima %ruEan/a usluga lokalno/ .a/ednici ili slike u8enika kako %retraEu /u Internet. $armee Aim /e, 'a7 %o%ut Hiriam 3ronish i. 7kole *ohn 1liot u Hassachusettsu, ut/elo-l/en/e 7kolskoga -o?e sutra7n/ice: oso'e sa .dra-im ra.umom i iskri8a-im nagonom ko/i /e %otre'an da se 7kola %ret-ori u centar .a samostalno usm/era-a/u4e u8en/e.
aa
a Od samo2a *o2e(ka osmis"i(e ,ko"$ kao sredi,(e o(kri/a)' .

samo$sm-era/a-$1eg is(raDi/a)-a. -a 6 4riD"-i/o odaberi(e i)s*ira(i/)og ra/)a(e"-a. #2#r2222222 ,22G#ere osob"-e )a-/i,e k/a"i(e(e ko-e 1e bi(i
a U*o(ri-ebi(e os)i/a1k$ s(i*e)di-$ $ i>)os$ od F

2e22)0'#22e k"do"ara kako bi si osig$ra"i i)+ormaCi-5k$' (e')#2222 ase,
a a
>a.*o(B62r$ +i".P>o+i-i $?e)-a osig$ra-(e ra?$)a"a /ideorekorde! re * m$ ("med"-ska sreds(/a. '
2a2o.bi da"i odgo/ara-$1e *o(i%a-e s/akom s(i"$ $?e)' 26>2ra-(2 %e)2r2 >a ra>/o- ra>"i?i(i' /i,es(r$ki' i)(e"ige22i-22ra! >e2(2 I* ra>/m krea2i/)e s*osob)os(i, $ ra)o- d-e?-o- dobi >a(t(:(e s de 4o)o/i' Rest /e/ira 3a ra3mi/l)an)e =7iS Thin'ing
a 6s/a2o" K )as(a/)ika o*remi(e s *ri-e)os)im osob)im ra?$)aom 6 )(er)e( /e>om. a 2M22ii2O#akOg $?e)ika $?i(e"-em i, obr)$(o, s/akog $?i(eU-a [ a
2s2os(a/i(e (o*"$ .osob)$ i m$"(imedi-sk$ /e>$ >a i>/0'e,1i/a)-e 6>meQ$ doma 6 ,ko"e. Us*os(a/i(e *os"o/)o *ar()ers(/o. Bo/eDi(e se sa ,ko"ama $ %i-e"om s/i-e($, od Ki)e do Amerike.
aa
De%e)(ra"i>ira)i )o/o>e"a)dski mode"
Os)o/)a ,ko"a Ta'a(ai Coas(, No/i Ze"a)dW

(e-i od na bol ih modela #a decentrali#irana gospodarstva po avl u u se na (ovome 8elandu. Da s-ih 2. Y=J=J avnih i privatnih 9-ola na (ovom 8elandu ru-ovode ne#avisni upravni odbori !i e su !lanove i#abrali roditel i. Bavnu politi-u predstavl a nat ecan e u vrsno>i.
eelite li -id/eti 7to se moEe dogoditi kada se no-a osno-na F7kola 'udu4nostiF o'liku/e od samoga %o8etka, oti?ite u 7kolu Cahatai $oast u Pa%amoi u regi /i ay o; Planty na D/e-ernom otoku @o-oga ,elanda. 3ada se do-e.ete do n/enoga ula.a, %omislit 4ete da ste stigli u %ri-atni luksu.ni a%artmanski kom%leks u ran8erskom stilu u 3ali;orni/i. 2 'ilo ko/o/ od u8ionica .ate4i 4ete u8enike kako rade u gru%ama %odi/el/enim na na8elima -i7estrukih inteligenci/a Go#arda (ardnera i nasta-nike ko/i da/u %otica/e ra.li8itim indi-idualnim stilo-ima u8en/a. 2 s-ako/ 4ete %rostori/i na4i de ono- materi/al Test 9e9ira #a ra#mi9l an e $The 0i; Thin-ing 1ats'. D-aka /e u8ionica %o-e.ana sa ci/elim s-i/etom: satelitom, ka'lo-skom i interak" ti-nom elektronskom -e.om.
Ino-ati-ni ra-natel/ te 7kole, Hark each i n/ego-i d/elatnici, %uno su %uto-ali %o D!)"u i 3anadi kako 'i sku%ili no-e .amisli. >n kaEe kako 7kola Caha tai $oast ima sre4u da ima /o7 /ednu -eliku %rednost: di.a/nirana /e kao 7kola .a no-o stol/e4e. Hogla /e i.a'rati stru8no oso'l/e ko/e 4e odgo-arati no-o/ ;ilo.o"
WBa*amoa, 4aI o+ B"e)(I Ne9 Z6' 7r:.ecial &*out Tahatai 5oast? ;Z(oa:"t G#g"as%" saDe(i i> ?"a)2a >hat's 7o kO06 s$ $ "i*)-$ 7KKG god6' )e ) . 6' o # o $ose*no u Tshetei 5oast@u?'% . a*isa 6 ra/)a(e"- ,ko"e M k 4 . 4a"d9i)!De)(o), (e )eko"iko a$( r k .. .ar .. ea%' 6 Rea9I) E!mai" adresa Ma k 4 ' o a O-" s$ *os-e(i i" ($ ,ko"$. r a ea% a# markb&(a'a(ai.s%'oo".)> 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
990 U?i)i(e (o"
991
/
Re/o"$%i-a $ $?e)-$
Svedski %odel ,a 5udu*nos'

;i/i. 5a-natel/ kaEe: F,a %r-ih smo deset radnih m/esta imali 200 %ri/a-l/enih, tako da smo mogli oda'rati i.nimne l/ude.SF Cahatai $oast /e kao no-a 7kola do'ila osni-a8ku %omo4 od 21<.000 dolara. +e4i na tog i.nosa %otro7ena /e na Fsku%e %roi.-ode -isoke tehnologi/eF. He?utim, .a mnogo drugih st-ari 7kola /e sama morala osigurati no-ac. Cako /e i ona %ostala /edna od mnogih 7kola ko/a /e u7la u .a/edni8ki %osao s Celecomom, na/-e4om tele;onskom kom%ani/om na @o-ome ,elandu. Cahatai /e Celecomo-a -e.na 7kola. Co .na8i da se :R %rihoda od me?unarodnih %o.i-a odre?enih Fo 'itel/i i %ri/atel/aF donira 7koli. He?utim, te donaci/e dola.e samo i. domo-a i t-rtki ko/e /e odredila 7kola. Cako %rogram istodo'no %omaEe u ;inanciran/u 7kolskih ra8unala i oso'no angaEira lokalnu .a/ednicu u %rocesu ;inanciran/a i u8en/a. (odine 1999. 7kola Cahatai %ostala /e /edan od 26 7kole"modela ko/e /e no-o.elandsko Hinistarst-o %ros-/ete i.a'ralo kao nasta-ni8ki -/eE'o-ni centar .a in;ormaci/sku tehnologi/u. Ci su centri ras%r7eni dil/em @o-og ,elanda " .eml/e ko/a /e -elika kao ameri8ka drEa-a >re gon " tako da .a/edni8ki mogu .ado-ol/i ti %otre'e ra-natel/a i nasta-nika ci/ele te oto8ke naci/e. >-a/ model %redsta-l/a %rilagod'u modela F@a-igator DchoolsF ko/i /e s -elikim us%/ehom u%otri/e'l/en u australsko/ drEa-i +iktori/i.
6>gradi(i ,ko"$ >a d-e%$ od (re1e godi)e Di/o(a# =Neobi?)$ ,ko"$ >a obi?)$ d-e%$.= Neka )-e)o ges"o b$de# =ko"a ko-a %i-e)i *i"i1e i ra%$)a"a= mi-e,a)-e *rirode s )a-bo"-om s/-e(skom (e')o"ogi-om. 6>gradi(e -e )a ko)%e*($ /i,es(r$ki' i)(e"ige)%i-a (ako da obra>o2a)2e b$de *rim-ere)o s/akom $?e)ik$ i da *o,($-e )-ego/e 0edi)s(/e)e (a"e)(e i s*osob)os(i. Us*os(a/i(e =L$k$ >)a)-a= kao i)+orma%i-ski (e')o"o,ki %e)(ar s (ri ogra)ka# L L L L L Ce)(ar >a m$"(imedi-ske kom$)ika%i-e i *rod$k%i-$. M$"(imedi-ska i>da/a?ka (/r(ka s*e%i-a"i>ira)a >a obra>o/)e ma(eri-a"e. Ce)(ar >a i>obra>b$ )as(a/)ika, i os(a"i' ko-i rade s d-e%om, s osobi(im )ag"askom )a )o/im (e')o"ogi-ama. =ko"$ be> >ido/a= kako bi $?e)i%i mog"i $?i(i i> ra>"i?i(i' isk$s(a/a. M$0(imedi-ski %e)(ar ko-i 1e bi(i i>/or ma(eri-a"a >a obi(e"-i i "oka")$ >a-ed)i%$.
Bokre)i(e d/a doda()a *ro-ek(a >a *romi%a)-e ko)%e*%i-e %-e"oDi/o()oga $?e)-a#
Tveds-i inovatori po-u9ava u -ombinirati podu#etni?-e sposobnosti s na bol im. elementima decentrali#irane soci alne dr:ave.
Prim/erice, 7-edski su i.da-a8i Ingemar i (unilla D-antesson kn/igu Revoluci a u u!en u u%otri/e'ili kao Fkro-nu kn/iguF .a lansiran/e drugih kn/iga. @akon nekoliko us%/e7nih turne/a +oso-e, n/iho-a /e t-rtka u N-edsku do-ela nekoliko drugih me?unarodnih stru8n/aka. Gelena B. Ballen'erg oti7la /e /o7 korak dal/e i osmislila %lan .a Frenesan su soci/alne skr'iF. >n %romi8e F/ednu alternati-u ko/a mi/en/a ;ilo.o;i/u soci/alne %omo4i od %ra-a na %omo4 k odgo-ornosti .a %omo4, od o'ra.o-ne o-isnosti k o'ra.o-nom o/a8a-an/u.ST >na /e s kolegom Hichaelom D. ogoleaom i drugima osno-ala .akladu Che $ar%e +itam Moundation. Ca /e .aklada osno-ala u.ornu 7kolu 'udu4nosti, multimedi/sku i.da-a8ku t-rtku, /a-ni o'ra.o-ni centar integriran u %oslo-nu .a/ednicu i centar .a i.o'ra.'u nasta-nika. @/iho-a no-a 7kola .o-e se Aemshaga ari1akademi i osmi7l/ena/e kao Fneo'i8na 7kola .a o'i8nu d/ecuF " kao 7kola ko/a Fci/eni i %ili4e i ra8unalaF i tako %o-e.u/e %rirodu s na/'ol/im st-arima u tehnologi/i. Poha?a/u /e u8enici od tri do %etnaest godina. +e4 od tre4e godine d/eca se i.laEu /e.icima, matematici i %ri"
o o o o
No/i ,/edski mode"i The >elfare Renaissance:
The 8e 7 e"ish -o"elD =Renesansa soci)alne s'r*i: 8ovi /ve"s'i mo"el%

L A$(ori S2"e) S. \a""e)berg i Mi%'ae" 5. 4ogo"ea. 6>da/a?# T'e Car*e Vi(am Ao$)da(io), Lems'aga, 73FE7 6)garo, 59eede), ko-i i *ro/odi o/a- *ro-ek(.
\!n!n!S
"?ol).@@ .. @@i . ) .....
) l%ii%PUIUH@;IJ9 U
Ul..i#"IJJU
!*ini'e 'OI
V&eE'ina pou(avan&a sve se viEe pre'vara u u%i&e*e pou(avan&a d&ece da sa%a se5e pou(ava&u.
rodnim .nanostima. Hnogi as%ekti te 7kole utemel/eni su na konce%tima -i7estrukih inteligenci/a Go#arda (ardnera. @/iho- sl/ede4i %ro/ekt /e FAuka .nan/aF " 7kola 'e. .ido-a u ko/o/ se sedmi, osmi i de-eti ra.red %oku7a-a/u integrirati sa sredn/om 7kolom, te u8enike %omi cati s /ednog radnog m/esta na drugo, u ra.li8ite d-orane .a u8en/e, /e.i8ne institute, gimnasti8ke d-orane i sl. kako 'i n/iho-o o'ra.o-an/e 'ilo F'ol/e utemel/eno u st-arnosti.F ,aklada tako?er radi na Fmedi/skom centru lokalne .a/ednice ko/i 4e 'iti %ristu%a8an s-ima. ,amisao /e da on 'ude sredi7te ko/e %o-e.u/e s-e 7kole i o'itel/i u lokalno/ .a/ednici.F Gelena Bal1en'erg sada %riti74e t-rtke da da/u kredite .a in-estiran/e u F%odu.etni8ka %odru8/aF ko/a 4e 'iti sagra?ena oko centara .a c/eloEi-otno u8en/e. 2 gradu Aundu na /ugu N-edske, %osto/i 68 ra.m/erno no-ih %red7kolskih centara i tri kom'inirane rane i osno-ne 7kole ko/ima ruko-odi gru%a %od na.i -om Pysslingen. Pro/ekt -ode %ri-atni %odu.etnici ko/i rade u suradn/i s lokalnim -lastima i cil/ im /e %ruEan/e -isokok-alitetne skr'i i o'ra.o-an/a .a d/ecu. +oditel/ica %ro/ekta Honica Aund'erg kaEe: F$il/ /e %o-e.ati na/'ol/e i. /a-nog sektora, a to /e ra-no%ra-na ras%od/ela, s na/'ol/im i. %ri-atnog %odu.etni7t-a, a to /e Su8inko-itost. SSS6 Honica Aund'erg t-rdi kako se model %oslo-an/e"7kola %oka.ao toliko u8inko-itim da se mnoge lokalne -lasti ko/e su u N-edsko/ odgo-orne .a 7kolo-an/e sada .a -o?en/e s-o/ih -ladinih %rograma o'ra4a/u Pysslingenu. Pysslingen tako?er osni-a integrirani m/e7o-iti -rti4ko"osno-no7kolski centar .a hendike%iranu d/ecu u ko/em kom'inira metode u'r.anoga u8en/a s no-im metodama t/eles" nog -/eE'an/a.
Aodel ovlas'i
DE ENA D. ?A
ci e $ u!en u".
EN@ERG AI"DAE S. @OGO EA M
TCeds-a ta-o?er utire put $ i#obra#bi nastavni-a $ -ombinaci i na bol ih metoda opisanih $ ovo -n i#i, da bi oni mogli postati ovla9teni pra-ti!ari "revolu=
+oso-a, koautorica o-e kn/ige, dosad /e os%oso'ila -i7e od 2:.000 7-edskih nasta-nika. +e4ina ih /e .a%o8ela s kratkim radionicama, ali mnogi su nasta-ili s /ednot/ednim te8a/e-ima. Prim/erice, 199=. godine %r-i /e stu%an/ +osi8inog %rograma .a do'i-an/e o-la7ten/a %oha?alo 9: nasta-nika i. 7kola u (ulli-areu, na 7-edskom %olarnom krugu. @/ih %etnaest /e do7lo na drugi stu%an/, na ko/em se u8i o gru%no/ dinamici, i na tre4i stu%an/, o o'liko-an/u nasta-nih %rograma. (odine 1998. oni su %oha?ali d-a .a-r7na stu%n/a o na%rednim tehnikama %ou8a-an/a. >ni ko/i su se k-ali;icirali nasta-l/a/u os%oso'l/a-ati druge nasta-"
W6> The >elfare Re((issance: The 8e
'.
7 e"ish -o"el 6>da/a?# T'e (enes(?sa soci)alne .s'r*i: 8ovi /ve"s'i mo"el% ar*e "(ar) Ao$)da(io), Lems'aga, 73FE7 6)garo 59ed , e). 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U?i)i(e (o"
494
99:
nike u istim metodama. *eannettina Aearning 5e-olution !cademy sada s-ake godine sli8ne te8a/e-e -odi u Dan )iegu u 3ali;orni/i, kao i u N-edsko/.
Aodeli upravl&an&a korporaci&o%

, svi etu -orporaci a ta-o?er posto e bro ni modeli:
DAVID ". DO+er Educa'ion D Tec8nolog+M UO5ra,ovan&e i 'e8nologi&aL
> *ako im%resi-no s-eu8ili7te t-rtke !ndersen $onsulting %od na.i-om Dt. $harles u Illinoisu, gd/e na/-e4a s-/etska kon.ultantska t-rtka .a ruko-o?en/e, godi7n/e tro7i 900 mili/una dolara .a internu i.o'ra.'u s-o/ih .a%oslenika. Pri tom koristi na/no-i/e multimedi/ske modele i modele interakti-nih studi/a slu8a/e-a. > !cer gru%aci/a Dtana Dhiha dala /e = mili/una dolara .a osni-an/e organi.ci/e Che !cer Moundation. > ritish Celecommunications, na/-e4a t-rtka u +eliko/ ritani/i, .a%o8in/e %etogodi7n/i 'asnoslo-no sku% %ro/ekt ko/i 4e <0"mili/unsko/ 'ritansko/ %o%ulaci/i omogu4iti 'ol/e komuniciran/e. > !%%le $om%uters su 'ili %r-i ko/i su us%osta-ili /edno od na/duEih %artnerst-a i.me?u s-i/eta kor%oraci/a i s-i/eta 7kole. Pro/ekt !%%leo-e u8ionice 'udu4nosti (!$>C ili !%%le $lassrooms o; Comorro#) u !merici tra/e od 198:. godine. @eki od re.ultata tog %ro/ekta su s%ektakularni.F I.-orni !$>C model moEe se -id/eti u Best Gigh Dchool u $olum'usu u drEa-i >hio. Cu on d/elu/e kao 7kola unutar 7kole. >n s-ake godine skr'i .a 120 od 1.200 u8enika koliko %oha?a tu 7kolu. >d s-ih u8enika u%isanih u 7kolu samo n/ih 1: %osto u%isu/e ;akultet. He?u onima ko/i sud/elu/u u !$>C %ro/ektu ;akultet ih u%isu/e 90 %osto. 28enici 7kole eli Gigh, u/ako siroma7nom/ugoisto8nom okrugu Aos !ngelesa, os-o/ili su -i7e od 100 nagrada .a %rodukci/u -lastitih -ideo ka.eta, 7to /e /edna od kl/u8nih kom%onenti multimedi/skog !$>C %rograma. 3ako 'i %ostala %ionirom u digitalno/ ;otogra;i/i, sredn/a 7kola Aincoln u Dan *oseu u 3ali;orni/i, usko /e sura?i-ala s lokalnom tele-i.i/skom i %olici/skom %osta/om. 28enici te 7kole su 8ak sura?i-ali sa .nanst-enicima @!D!"e u %roi.-odn/i interakti-nog o'ra.o-nog $)"5>H"a o u8incima s-emira na srce. He?utim, us%rkos tim s/a/nim %rim/erima, !merika, na/'ogati/a .eml/a na s-i/etu, i dal/e da/e na/ -e4e mogu4e kontraste: -ode4e kor%oraci/ske stru8n/ake u in;ormati8kom so;t-eru i hard-eru, a i%ak susta- /a-nih 7kola ko/e -arira/u od s/a/nih do o8a/nih. @asu%rot tome, t-rtke %o%ut Hicroso;ta, >raclea, Ge#lett "Packarda i @etsca%ea re-olucioni.ira/u ci/elo %odru8/e trenutnih komunikaci/a. @eke od tih t-rtki re-olucionali.ira/u s-o/e %oslo-an/e %ret-ara/u4i se u organi.aci/e ko/e u8e.
Apple ,a u*enikal
Sredn&a Ekola ?es' u Golu%5usu) O8io) SAD) pri%&er &e i,= . vornog %odela ,a Apple=ov pro&ek' u*ionica 5udu*nos'i UAGOn ko&i se provodi od .N4/. godine i cil& %u &e 'es'ira'i u'&eca& ra*unala u ra,li*i'i% okolina%a pou*avan&a. Svake godine od ..P11 $?e)ika 'e Ekole n&i8 .P1 po8a<a pose5ne AGOr sa'ove na ko&i%a su vr8unske %e'ode pou*avan&a pove,ane s na&5ol&o% sv&e'sko% in7or%a'i*ko% 'e8nologi&o%. ;o'vrdu 'og progra%a vidi%o u sl&ede*e%. Od os'ale d&ece u Ekoli sa%o n&i8 ./ pos'o %a'urira i upiEe 7akul'e') dok n&i8 01 pos'o rani&e prekida Ekolovan&e. Ae<u $?e)i%ima i, A"Or progra%a n&i8 N1 pos'o upisu&e 7akul'e') a ni'ko od n&i8 pri&evre%eno ne prekida Ekolovan&e.
'Kako bi s$mira"i *r/o dese("-e1e ACOT *rograma ! i>da"i 0osseI!4ass *$b"is'ers, 5a) Ara)%is%o i A**"e Bress. Dr. D9Ier, ko-i -e /e1i dio dese("-e1a r$ko/odio *rogramom i )-ego/im is(raDi/a)-em, -eda) -e od $red)ika (e k)-ige.
5a) ge)era")og direk'ora o 5udu*nos'i General Elec'ric=a>

2Nada% se da *e on pos'a'i na&ve*a o5ra,ovna us'anova na svi&e'u.2
(eneralni direktor (eneral 1lectric"a, *ack Belch, se u /ako ra.granato/ kor%oraci/i ko/u /e %ri/e 100 godina osno-ao Chomas 1dison, u%leo u ono 7to on na.i-a kulturom u8en/a, 5o'ert Dlater ga citira u kn/i.i Bac- Jelch i put Keneral %lectrica $Bac- Jelch and the K% Jay': F(eneral 1lectric se isti8e %o kuturi ko/a tu 7iroku ra.nolikost koristi kao 'e.grani8an i.-or %rilika .a u8en/e, kao ro'nu ku4u .amisli 8i/a o%seEnost i 'ogatst-o u %oslo-nome s-i/etu nema/u %remca. 2 srcu te kulture /e sh-a4an/e da /e s%oso'nost /edne organi.aci/e da u8i i nau8eno 'r.o %ro-odi u d/elo, n/e.ina na/-e4a konkurentna %oslo-na s%oso'nost.F Belcha n/ego-e kolege ne%rekidno i.a'iru .a na/c/en/eni/eg kor%oraci/skog ruko-oditel/a u !merici. Pri/e n/ego-og %reu.iman/a t-rtke, %unih /e 80 %osto .arade (eneral 1lectric"a dola.ilo i. tradicionalne i.rade elektri8nih i elektronskih a%arata. )anas, kao 7to smo to -id/eli u %rethodnom %ogla-l/u, -i7e od 80 %osto %rihoda dola.i i. usluga %roda/e, i.o'ra.'e i ;inanci/a. 3ada ga /e Dlater u%itao ho4e li (eneral 1lectric i .a 20 do 60 godina i.gledati kao i danas, Belch /e odgo-orio: FDumn/am. @adam se da 4e on 'iti na/-e4a o'ra.o-na ustano-a na s-i/etu.F
%&&&&&&&&&&&&&'
[[[[[ 2!2..#...##!2!2!!.0e[e![e!!!###:.# .. *":__ ____________________________
Aodel 5espla'nog davan&a
JA"$ ?E "D generalni direk'or General Elec'ric=aM

C6(irao Rober( 5"a(er. 6>da/a?# M%.ra9 Si"0, Ne9 Vork. '
WU
k)-i>i Ja?( >elch an" The K? >a! =Jac' >elch i $ut Keneral ?lectrica%
,v ereni smo -a-o 4e (etscape=ova -oncepci a davan a besplatnog softvera putem Fnterneta ta-o?er postati edno od glavnih ot-ri>a -o a 1e revolucionali#irati isporu-u obra#ovnih programa. To /e model: da besplatno i onda proda dodat-e.
$i/ela intemetska kultura i.gra?ena /e na ot-oreno/ okolini u ko/o/ l/udi i. ci/eloga s-i/eta slo'odno ra.m/en/u/u .nan/e. udu4i da s-eu8ili7ni istraEi-a8i -e4 godinama ima/u tu kulturu ra.m/ene in;ormaci/a, o'ra.ac .a 'udu4nost -e4 %osto/i. 2-/ereni smo da 4e u skoro/ 'udu4nosti i na/sloEeni/i kom%/utorski %rogrami 'iti %ohran/en i na sredi7n/im Internet Be' stranicama, te da 4ete im 'r.o mo4i %ristu%iti %utem FmreEnog ra8unalaF " ili kako god ga .-ali " ko/e 4e 'iti %rik o%8ano na -a7 tele-i.or ili kom'inirani C+"P$ ure?a/. Cako?er smo u-/ereni kako /edan %ut u 'udu4nost %redsta-l/a udruEi-an/e na/'ol/ih s-/etskih nasta-nika i n/iho-o sta-l/an/e na ras%olagan/e ci/elom s-i/e tu %utem interakti-nih multimedi/skih i.-ora. D-aki 7kolski susta- ko/i ne4e ra.-i/ati tu konce%ci/u, .aostat 4e i nadma7it 4e ga indi-idualne i kor%oraci/ske ini" ci/ati-e.
Aodel proda&e preko In'erne'a

Fnternet ni e samo i#vrstan #a ra#m enu informaci a. on se po avl u e -ao mo>an novi na!in proda e proi#voda #a u!en e.
498
U?i)i(e (o" Re/o"$%i-a $ $?e)-$
999
o 5"a-do/e moDe(e kombi)ira(i s dr$gim *rogramima, *o*$( e)%ik"o*edi-skim %"i* ar( *rim-e)ama.
O 5/o-e s"a-do/e moDe(e os/-eDi(i s )o/im i)+orma%i-ama s 6)(er)e(a. O 5adrDa- o/oga CD!ROM!a moDe(e $?i)i(i dos($*)im s/im $?e)i%ima )a )-i'o/im *o-edi)a%)im osob)im ra?$)a"om, a *$(em i)(er)e ,ko"ske mreDe. O Kom*"e( o/e k)-ige i CD!ROM!a -e m$"(imedi-ski ob"ik idea"a) >a =$dDbe)ike b$d$1)os(i=. U> ma(eri-a" >a $%e)-e $ o/ome ob"ik$, )as(a/)i%i i s/e$?i"i,)i *reda/a?i mog$# O U?i)i(i $dDbe)ik i> =$br>a)oga $?e)-a= dos($*)im s/im s($de)(ima odreQe)og ko"egi-a. O 6ma(i *ris($* *ro+esio)a")im s"a-do/ima $ bo-i i /ideo *re>e)(a%i-ama >a g"eda)-e )a /e"ikome ekra)$. O 6>radi(i *o*is k"-$?)i' (o?aka gradi/a kao *"aka(e $ bo-i ko-i 1e bi(i (ra-)i *ods-e()i%i. O 5/im s($de)(ima osig$ra(i *ris($* %i)-e)i%ama i i"$s(ra%i-ama ko-e mog$ koris(i(i >a s/o-e /"as(i(e *ro-ek(e $%e)-a. 5/e se (o )$di >a si1$,)i dio (ro,ko/a i>rade *o-edi)a?)i' 3Jmm s"a-do/a i"i =gra+o+o"i-a=.
C-rtka )ell $om%uters /e do s-i'n/a 199=. godine %osti.ala do 1 mili/un dolara %roda/e %reko Interneta dne-no, a do %ocetka 1999. godine %romet /e i.nosio do 18 mili/una dolara dne-no. FPri-idne kn/iEarske t-rtkeF %o%ut !ma.on"a u D!) i Internet ook Dho% i lack#ellsa u 1nglesko/, danas nude mili/une naslo-a ko/i se mogu naru8iti %re ko Interneta. Hi %red-i?amo kako 4e o-a/ model 'iti /edan od na/us%/e7ni/ih komerci/alnih %rim/ena re-oluci/e u u8en/u.
Aodel revoluci&e u(en&a ,a ud65enike i "D=ROA=ove 5udu*nos'i

O/a k)-iga sama *o sebi $(-e"o/"-$-e )eko"iko )a%e"a $br>a)oga $%e)-a. 5(ra)i%e )a 6i-e/o- s(ra)i k)-ige ob"iko/a)e s$ (ako da )$de *reg"ed s/i' )a-/aD)i-i' mis"i i> (eks(a, a is(odob)o mog$ bi(i re*rod$%ira)e i kao *"aka(i. CD!ROM T'e Lear)i)g Re/o"$(io), ko-i -e *roi>/ede) kao *o*ra()i ma(eri-a" $> o/$ k)-ig$, od/odi o/$ ko)%e*%i-$ -o, da"-e. Ta- CD!ROM sadrDi *re>e)(a%i-$ s(ra)i%a!*"aka(a i> o/e k)-ige $ *$)o- bo-i, a sadrDi i s"-ede1e ma(eri-a"e# O 7E ra>"i?i(i' *re>e)(a%i-a sa s)im"-e)im kome)(arima 3 s"a-do/a $ bo-i O moDe se $*o(reb"-a/a(i )a bi"o ko-em BC!-$ i"i A**"e Ma%!$ ko-i ima-$ CD!ROM -edi)i%$. Bomo1$ o/og CD!ROM!a moDe(e# O 5/ak$ a$dio/i>$a")$ *re>e)(a%i-$ g"eda(i )a /a,em ra?$)a"$ i"i, >a *re>e)(a%i-$ $ ra>red$ i"i -a/)os(i, $*o(ri-ebi(i m$"(i medi-ski *ro-ek(or. O 6>abra(i bi"o ko-i s"a-d i is*ri)(a(i ga $ bo-i )a "aserskom i"i (i)()or) *isa %$. O Bre)i-e(i ma(eri-a"e s CD!ROM!a )a (/rdi disk s/oga ra%$)a"a. O Uko"iko i>raQ$-e(e *re>e)(a%i-$ $ Mi%roso+(o/om Bo9erBoi)(!$, moDe(e kombi)ira(i )a,e s"a-do/e sa s/o-im /"as(i(i ma.
Aodel poslovan&e=nas'avnik=%ul'i%edi&i
"repre-e i#me?u poslovan a i obra#ovan a drasti.!no se tu9e, pa /e i to bitni dio veli-oga napret-a.
Pono-no nekoliko inici/ati-a na ino-ati-nom @o-om ,elandu %oka.u/u sl/ede4i modeli: > I.da-a8ica Bendy Pye %ostala /e /edna od na/'ogati/ih %oslo-nih Eena na @ o -om ,elandu. 3ada /e, %rilikom %reu.iman/a t-rtke od strane /edne in-estici/ske kuce, ot%u7tena i. @e# ,ealand @e#s Atd., osno-ala /e t-rtku Dunshine ooks. Poslo-na ;ilo.o;i/a t-rtke 'ila /e nau8iti d/ecu 8itati. Ceori/ska osno-ica %oduh-ata: detal/na no-o.elandska istraEi-an/a 8itan/a. !utori: neki od na/'ol/ih na s-i/etu, %o8e-7i s *oy $o#ley i *une Helser. +elik us%/eh %oduh-ata " u. 'ril/antnost %odu.etni7t-a Bendy Pye " /e: us%osta-a tele-i.i/skog %rodukci/skog %artnerst-a n/e, riana $uttinga stru8n/aka .a 8itan/e i 'i-7eg %reda-aca na ;akultetu .a i.o'ra.'u nasta-nika te starog tele-i.i/skog stru8n/aka Coma Parkinsona. Co /e do-elo do %roi.-odn/e tele-i.i/ske seri/e Harobna -uti a $The *agic Bo;', ko/a se danas na 2nited Dtates Aearning $hannel .a auditori/ od oko 1: mili/una gledatel/a, emitira od %oned/el/ka do %etka i %romi8e %roda/u kn/iga ko/e %rika.u/e. )osada7n/a %roda/a t-rtke Dunshine ooks i.nosi 8: mili/una/edinica.F Dunshine tako?er -odi u %ou8a-an/u %reko Interneta. )anas na Internet stranicama t-rtke d/eca "i .eml/ama ra.li8itima %o%ut *uEne !;rike, !l/aske, @o-oga ,elanda, Dinga%ura, Pol/ske, 3anade i !merike, di.a/nira/u s-o/e -lastite kn/ige. > *erome i Do%hie Gartigan, ko/i su tako?er i. !ucklanda, %ret-ara/u s-o/e t/elesne %rograme .a ra.-o/ d/e8/eg mo.ga %od na.i-om (ests9ni grahi>i $Bumping Besns', u mreEu %odruEnica, te st-ara/u lik eaniea kao lik i. kn/iga i tele-i.i/skih emisi/a ko/e o'ra?u/u gla-na na8ela u8en/a. > $reati-e Aearning $om%any ar'are Prashnig, ko/a ima 'a.u u !ucklan du na @o-ome ,elandu, da/e ti%i8ni %rim/er nadola.e4eg %o-e.i-an/a i.me?u do'rih o'ra.o-nih istraEi-an/a, ino-ati-nih interakti-nih multimedi/skih %roi.-oda i Interneta. @/e.ina no-a &nali#a radnoga stila $Jor-ing 0tyles &nalysis+,
I !\\YVI!Z.IIJV
!Z.i'JlIJ!
-e4 /e %ristu%a8na na Be'"u. eelite li %ro-/eriti s-o/ -lastiti radni stil moEete s Be'a skinuti u%itnik, is%uniti ga i naru8iti /e;tini kom%/utorski is%is. > )a-id Perry, /o7 /edan no-o.elandski %odu.etnik, na mnogo /e na8ina s-o/ talent iskoristio u ino.emst-u. @akon 7to /e u Dinga%ur %o.-an da od 'ankrota s%asi /ednu me?unarodnu 7kolu, kasni/e se tamo -ratio da 'i osno-ao %uno -e4u 7kolu, )anas n/ego-a >-erseas Mamily Dchool, ko/a /e sm/e7tena u .gradama 'i-7ega singa%urskoga nasta-ni8kog ;akulteta, ima 1.=00 u8enika, te ras%od/elu ruko-o?en/a ko/a moEe 'iti u.or ci/elome s-i/etu. 3ako 'i ih se u%o.nalo s o%4om ;ilo.o;i/om te 7kole, nasta-nicima ko/i se %ri/a-l/u/u .a %osao 7al/e se %rim/erak kn/ige Revoluci a u u!en u. He?utim, )a-id Perry nagla7a-a: FHi ne %oku7a-amo go-oriti do'rim nasta-nicima kako da %ou8a-a/u. 2m/esto toga mi %ra-imo -rlo /asnu ra.liku i.me?u %ou8a-atel/skih i ruko-oditel/skih ;unkci/a. Pro-odimo mnogo -remena 'ira/u4i s%oso'ne nasta-nike i. ci/eloga s-i/eta. Potom ruko-odst-o 7kole osigura-a s-a sredst-a %otre'na kako 'i ti i.-rsni nasta-nici i.-rsno o'a-l/ali s-o/ %osao.F= Co .na8i da se s-aki nasta-nik moEe 100 %ostotno usredoto8iti na ra.-o/ %rirodnih s%oso'nosti s-akog d/eteta. D u8enicima i. ci/eloga s-i/eta o-a 7kola i.gleda %o%ut mini/aturnih 2/edin/enih naroda. ! to i /est. Nkolu >-erseas Mamily Dchool %oha?a/u u8enici od ranog d/etin/st-a do sredn/o7kolske do'i, a u suradn/i s )rEa-nim s-eu8ili7tem 3ali;orni/e, ra.-i/a se i kam%u s na ra.ini ;akulteta ko/i 4e 'iti na/-e4i s-/etski ;akultet .a i.o'ra.'u nas" ta-nika.
~QZ*\~Q#Qn Z*\ > CI7'Ln lrrCnn

Aodel ,aklada
DAVID ;ERRYM
Bavl a u se i ra#li!ite ma!ice "*odela #a-lada" " one su !esto osnovane na temel u donaci a i. poslovnoga svi eta, a sli ede o'ra.ac -o ega su i#vorno #spo!ele 8a-lada 5ord i 8a-lada 6amegie i. 0 edin enih &meri!-ih .r:ava.
> 2 ritani/i /e 3ral/e-sko dru7t-o .a %otican/e um/etnosti, o'rta i trgo-ine %okrenulo 8et-erogodi7n/u s-enacionalnu 3am%an/u .a u8en/e. Preds/eda-a/u4i /e Dir $hristo%her aG. $il/ te kam%an/e /e: FPromi/eniti kulturu i 2/edin/eno 3ral/e-st-o %ostu%no %ret-oriti u Sdru7t-o ko/e u8iS(1earning society).F aG tome doda/e oso'nu -i.i/u: F)a s-aki %o/edinac ima s-o/ >so'ni akci/ski %lan u8en/a (PA!@ _ Personal Aearning !ction Plan), s-aka organi.aci/a da %ostane organi .aci/a .a u8en/e, da s-akome 'ude dostu%an %ristu%a8an %onu?a8 %rilika .a u8en/e _ 'ila to 7kola, ;akultet, s-eu8ilite, radno m/esto ili -lastiti dom.tF > 2 cil/u %romican/a %otrage .a no-im metodama u8en/a, ameri8ka /e ,aklada *ohnson, ko/u ;inancira *ohnson BaY, uno-a8ila *ohna !''otta i. ritanske .aklade %ducation 2EEE.
'Os)i/a? O/erseas Aami"I 5%'oo" $ 5i) ... .eorgea 4er)arda 5'a9a# =O)' k ga*$r$, .)adograd"o 0e 6>/or)i %i"a(
oo
. ~ >/S. mog$
?i)e. O)i ko-i )e mog$
*o$?a/a-$.= ' 999.('e"ear)i)g9eb.)e"
:02
U?i)i(e (o"
5e-oluci/a u u8en/u
503
kako
o @a temel/u 'r.ih %rom/ena u ;inanci/ama, 'ankarst-u i internacionali.aci/i i. @o-oga ,elanda dola.i /o7 /edan neo'i8an hi'rid. Ci/ekom -i7e od 100 godi na .a/ednice @o-oga ,elanda imale su F.akladni8keF 7tedionice ko/e su s-o/e %ro;ite ras%ore?i-ale .a/ednicama ko/ima su sluEile. He?utim, kada /e 1980"ih -lada no-o.elandsko 'ankarst-o ot-orila me?unarodno/ konkurenci/i, %o-/erenst-a !uckland Da-ings ank doni/elo /e /asnu odluku: da =: %osto s-o/e 'anke %roda/u $ommon#ealth ank o; !ustralia. >ni su uloEili 6:0 mili/una no-o.elandskih dolara u )o'rot-ornu .akladu !D i in-estirali ih dil/em ci/eloga s-i /eta. Co /e danas daleko na/-e4a no-o.elandska .aklada ko/a godi7n/e distri'uira mili/une dolara u ugla-nom o'ra.o-ne, kulturne i do'rot-orne %ro/ekte. W
Novi &e %odel>

Mode" meQ$)arod)i' ko)+ere)%i-a
ne%ogu*e u*ini'i
Bo9 edna u3a#na vrata u budu>nost su i me?unarodne -onferenci e o novim metodama ucBen a i obra#ovan a.
Dinga%ur /e 'io /edna od 99 .emal/a ko/a /e 199=. godina %oslala s-o/e delegate na kon;erenci/u !rthura !ndersena ,!en e #a 21. stol e>e $4eaming for the 23st 6entury' ko/a se odrEa-ala u Likagu. ,na8a/no /e da su singa%urske %redsta-nike na to/ kon;erenci/i i.a'rali n/iho-o Hinistarst-o %ros-/ete i @acionalni ra8unarski od'or. Dredinom 199=. singa%urska/e -lada tako?er s-im 7kolskim ra-natel/ima i n/iho-im .am/enicima u .eml/i %latila sud/elo-an/e na /ednot/edno/ He?unarodno/ kon;erenci/i o mi7l/en/u. Po%is %reda-a8a ko/i su drEali %o.-ana %reda-an/a i.gledao /e kao T-o e t-o me?u %ionirima kreati-nog mi7l/en/a: Go#ard (ardner s Gar-arda, 5o'ert Dtern'erg s Jalea, 1d#ard de ono i. 1ngleske, I.raelac 5eu-en Meuerstein, 'i-7i -enecuelanski ministar .a ra.-o/ l/udske inteligenci/e Auis Hachado, )a-id Perkins sa Gar-arda, te %ioniri u s%oso'nostima mi7l/en/a %o %ut Paula Hac$readya, 5o'erta Dly#estera i 5icharda Paula. D-i su oni do-edeni u Dinga%ur kako 'i %otakli nagon .a kreati-nim mi7l/en/em.
%ogu*i%.
I %i ga provodi%o.
=A$(oro/ i)(er/-$, Nor/e,ka.
Mode" =orga)i>a%i-e ko-a $?i=

Ka-o bi svo e -orporaci e pretvorile u organi#aci e #a ucBen e, stotine tvrtld ta-o?er -oristi prednosti novih metoda uiRen a. A.onaci a .obrotvorne #a-lada &0B u i#nosu od 2 mili una novo#elands-ih dolara, omogu>ila e -oautoru .rydenu i 4esley *ay da 3DDE. godine osnu u "acifi!-u #a-ladu. Ta /e #a-lada finacirala ve>inu tro9-ova televi#i s-e seri e "Jhere To (oS@" $Kamo sada@' -ao i ni# novo#elands-ih programa #a obra#ovan e roditel a u-l u!u u>i tu i pilot pro e-t -o i /e obra#ovan e roditel a -ombinirao s pred9-ols-im i #dravstvenim centrom.
SAN5 SAAKON5AN )or/e,ki Te"e)orW
OU4
SeVO6UC60a $ $%e)-$
o )a 'i o'ra.o-alo s-o/e oso'l/e ko/e 'ro/i 18.000 l/udi, nor-e7ka telekomunikaci/ska t-rtka Celenor koristi tehnike u'r.anog u8en/a. Ca t-rtka kao modele u%otre'l/a-a nor-e7ki %ri/e-od Revoluci e'u u!en u i kn/igu Petera Dengea "eto podru! e $The 5ifth .iscipline'. Celenor /e s-o/a d-a -i7a direktora Gansa Gaakonsana i 1earnsta 5isana %oslao na desetodne-nu radionicu koautorice +os u Dan )iego. C-rtka /e tako?er ku%ila %o %rim/erak Revoluci e u u!en u .a s-akog .a%oslenika ukl/u8enog u %red"testiran/e n/iho-og uku%nog %rograma. (odinu dana kasni/e Celenor /e %oslao /o7 sudionika na +osi8inu"
radionicu. Gaakonsan kaEe kako se danas Celenor Fusredoto8u/e na -ri/ednosti, a ne na %ra-ilaF.F Temel ne vri ednosti su Fodgo-ornost, %o7to-an/e, kreati-nost i integritetF. ! -l u!ne vri ednosti su F.ado-ol/st-o ku%aca, do'ra osno-ica, do'ar tim" ski rad i usredoto8a-an/e na dugoro8ni ra.-o/F. >n kaEe kako /e /edan od -elikih i.a.o-a i.gradn/a %rikladnih mentalnih mo" dela. Prim/erT F3ako nemogu4e u8initi mogu4im i mi to 8inimo.F Hetode u'r.anog u8en/a s-e se -i7e %rih-a4a/u i u ameri8kome %oslo-an/u. $entar .a u'r.ano u8en/e na Aake (ene-a u Bisconsinu, %rim/erice, i.-/e7ta-a o u o-ak-im re.ultatima: > *udy !uthier i. t-rtke $oo%erators Insurance kaEe: F@a7e nam se ulagan/e u'r.ano u8en/e desetorostruko -ratilo.Flo > 5andy !tkins i. t-rtke 3im'erly"$lark isti8e: FI.o'ra.'a i. u'r.anog u8en/a na/'ol/a /e o'ra.o-na in-estici/a ko/u /e na7a organi.aci/e ikada rrnala.F! 6 > @a/ednom te8a/u u'r.anog u8en/a u Intelu, sudionici te8a/a %ostigli su do'itak u .nan/u ko/i /e i.nosio :0= %osto u us%ored'i s 26 %ostotnim %o-e4an/em ko/e se %ostiEe FnormalnimF metodama i.o'ra.'e. 12 > >d %redsta-nika Cra-elers Insurance ko/i su u8ili o ra8unalnom susta-u, od onih ko/i su u8ili metodama u'r.anog u8en/a n/ih =< %osto .a-r7ilo /e te8a/ s oc/enama u na/-i7em k-artilu, "i us%ored'i sa s-ega 19 %osto onih ko/i su u8ili tra" dicionalnim metodama.73
91.
$las'erski %odel ,a 2indus'ri&u u*en&a2

Aodel =k"as(era=
.a sva-u malu #eml u -o a teli profitirao od revoluci e u u!en u edan od na bol ih modela uop>e /e model
''-3astera'' ili gro#dova.
Co /e konce%t ko/i /e /ako %romicala Gar-ardska %oslo-na 7kola, a %ose'ice %ro;esor Hichael Porter ko/i t-rdi kako se industri/a na/'ol/e ra.-i/a oko Fklas" tera -rsno4eF.!F I.-rstan /e %rim/er toga kali;omi/ska Dilici/ska dolina. >na se %ro7irila na temel/u s/a/noga -odst-a D-eu8ili7ta Dtan;ord, a %ose'ice Mred Cerrnan, iG Ge#lett, )a-id Packard, o' @oyce i drugi inEen/eri ko/i su i.-orno osno-ali
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ U1i)i(e (o"
506
:0=
;onovno nau*i'e na&5ol&e i, naEe proElos'i

Mairchild Demiconductor. Po%ratna %o/a-a n/iho-og %rim/era .a8etak /e goto-o s-ake t-rtke u Dilici/sko/ dolini, a i mnogih drugih dil/em !merike. Dinga%ur %ruEa /o7 /edan %rim/er. @/ego-a /e -lada u%otri/e'ila s-o/ nacionalni miro-inski ;ond ko/i ima -i7e mili/ardi dolara -ri/ednosti kako 'i ;inancirala mnoge industri/e -isoke tehnologi/e, te osigurala -elikodu7no sman/en/e %ore.a kako 'i u s-o/u grad"drEa-u %ri-ukla 6.000 me?unarodnih t-rtki.
Ki)eski mode" *o/ra(ka kori-e)ima
$ao E'o &e $on7uci&e rekao pri&e P./11 godina>

CSEN. 06N.BAN 5onfucius as a TeacherD =Honfuci)e 'ao u0itel)%
@a/u.'udl/i-i/i od s-ih modela /e ona/ ko/i se temel/i na %ono-nom otkri-a n/u -elike snage -lastite kulture -lastitog dru7t-a. ,ato /e 3ina /edna od na/ u. 'udl/i-i/ih .emal/a ko/u danas moEete %os/etiti. +/ero/atno niti /edno dru7t-o nema /a8u Fetiku u8en/aF od 3ine. @iti /edna -elika .eml/a u ra.-o/u ne trudi se /a8e %ridruEiti se s-i/etu komunikaci/e s-emirske ere. @aime, do 2001. godine 3ina 4e se %o 'ro/u Internet %rikl/u8aka rangirati odmah u. D!). He?utim, 3ina se istodo'no trudi s%o/iti do'a FmreEne inteligenci/eF s -lastitom tradici/om i kori/enima. Line4i to ona %ono-no otkri-a kako su mnoge od danas na/u8inko-iti/ih metoda u8en/a one ko/e su %ri/e 2.:00 godina koristili 3on;uci/e i n/ego-i sl/ed'enici, oso'ito Henci/us. Hnogi kriti8ari 3on;uci/a drEe .asluEnim .a kinesku .aoku%l/enost is%itima, .a'ora-l/a/u4i kako ih/e on s%eci;i8no %re%oru8i-ao .a oda'ir, %o .aslugama, gla-nih sa-/etnika -ladara. He?utim, neki od n/ego-ih drugih konce%ata danas su /o7 -redni/i nego 7to su 'ili kada /e on %ostao na/.nameniti/i kineski u8itel/: > 3on;uci/e /e %oticao rni/e7an/e no-ih .amisli sa starim, doka.anim konce%" tima. > >n /e 'io demokrata i Eelio /e %utem o'ra.o-an/a u-esti soci/alne re;orme. > >n /e /ako -/ero-ao u Fu8en/e kro. d/elo-an/eF. > 3on;uci/e /e ci/eli s-i/et koristio .a s-o/u u8ionicu. >n ni/e %ou8a-ao unutar granica 7kole. > 2 u8en/u i %ou8a-an/u o'ilno /e koristio gla.'u i %/esni7t-o. > +/ero-ao /e kako /e u8en/e o tome kako u8iti /ednako -aEno kao i u8en/e in;ormaci/a. > +/ero-ao /e kako s-i ima/u ra.li8ite s%oso'nosti u8en/a, te da s%oso'ni u8itel/i tre'a/u s-akome dati ono 7to mu /e %otre'no. > *ako /e -/ero-ao u -aEnost -ri/ednosti i ul/udnog %ona7an/a, ko/i su i danas d-i/e kl/u8ne .na8a/ke kineskog 7kolo-an/a.P
Kombi)ira-(e )a-bo"-e od )o/oga s )a-bo"-im od s(aroga. O U1i(e 1i)e1i. O Ci-e"i s/i-e( koris(i(e kao $1io)i%$. O 22 $1e)-e i *o$?a/a)-e koris(i(e g"a>b$ i *oe!
Z60U.
O 5*a-a-(e akademsko i (-e"es)o. O Na$1i(e kako $1i(i, a )e samo 1i)-e)i%e. O BriUagodi(e *o$1a/a)-e ra>"i1i(im s(iUo/ima $1e)-a. O 6>gradi(e *ra/e /ri-ed)os(i i *o)a,a)-a. O 5/ima osig$ra-(e -ed)ake mog$1)os(i.
=6>da/a?# Aoreig) La)g$age Bress, 4ei-i)g, C'i)a.

###
('o"o:#"r)i))$.U.o.'
"==62.
77!!!!!!!!!eeeee
)=VU6U$'0C7 $ $%e$-$
&udski %o,ak
&e odsko(na daska

>n /e na mnogo na8ina na/a-io i.-ornu 5e-oluci/u u u8en/u, a mi smo /e samo %ono-no otkrili. !ko se mnoge od tih tradicionalnih istina %o-eEu s na/no-i/im istraEi-an/ima mo.ga i na/no-i/im 'r.im komunikaci/ama, 3ina 4e imati %otenci/al da %ono-no %red-odi s-i/et. Co -/ero/atno ne i.nena?u/e. 3ine.i su -i7e od 2.000 godina u8ili matematiku %omo8u na/stari/eg FalataF .a u'r.ano u8en/e, %orno8u a'aka ili suanpana. (ra?en od stu%aca %omi8nih kuglica, a'ak se moEe koristiti .a .'ra/an/e, odu.iman/e, mnoEen/e i di/el/en/e " od osno-nih 'ro/e-a do nekoliko mili/ardi. )ruga d-a s/a/na Falata .a u8en/eF i %ou8a-an/e matematike, igra4e karte i domino, tako?er su stol/e4ima %ri/e i.uml/eni u 3ini. 3ao 7to /e i.uml/en i %a%ir i tiskan/e.
I,u%i'e svo& vlas'i'i %odel
DI l; AA$!RJEA Su,er rain D (Su,er4o#ak)

*e?utim, !emu !e-ati druge -ad sami mo:ete stvoriti vlastiti model@
> )ili% Hakur/ea, 'i-7i -isoki ruko-odilac u %omorst-u i. Dinga%ura, %ostao /e toliko ;asciniran no-im metodama u8en/a da danas /am8i kako 4e s-akoga .a %et dana nau8iti da %ostane slo'odni slikar i to koriste4i metode etty 1d#ards ko/e su %rika.ane u 6rta ti na pravo strani mo#ga $.raSing on The Right 0ide o; the Brain.' >n /e %rih-atio -ladin i.a.o- .a sud/elo-an/em %ri-atnog sektora u n/iho-o/ Fre-oluci/i u u8en/uF tako da u8enike, roditel/e i nasta-nike %ou8a-a kl/u8nim na8elima i.rade umnih karti, su%er%am4en/a, d/elot-omog 8itan/a i kreati-nosti. > *edan od na/u8inko-iti/ih moderatora na s-i/etu, (lenn $a%%eli, !ustralac i. Pertha, iskoristio /e mnoga istraEi-an/a s %odru8/a re-oluci/e u u8en/u i %reto8io ih u %/esme, tele-i.i/ske scenari/e i interakti-ne o'ra.o-ne %rograme .a 7kole i t-rtke. @/ego-e gla-ne teme %ou8a-an/a ilustraci/a su n/ego-a /edinst-enog %ristu%a: > humoru i .dra-l/u: 9to mo:emo nau!iti od abu!noga so-aM @o7en/e s %rom/enama: 9to mo:emo nau!iti od -i9nih -apiM Cra/no una%re?i-an/e: 9to mo:emo nau!iti od :abaM 1ntheos snaga entu.i/a.ma: 9to mo:emo neu!iti i# optimi#maM !ko smo tako %ametni, kako to da smo tako glu%iT: 9to mo:emo nau!iti od -itovPM 2m/etnost i .nanost
odnosa: 9to mo:emo nau!iti od -uti a #a pahu= l ice.F5

> 28itel/ica 3ristine !. HcAaren i. !ucklanda na @o-ome ,elandu, ra.-ila /e %ot%uni Integrirani %rogram .a 8itan/e .a malu d/ecu i, sa s-o/im su%rugom ko/i /e ekonomist, %roda/e ga u ino.emst-u. > 2 )unedinu na @o-om ,elandu nekoliko na/-aEni/ih 8lano-a D-eu8ili7ta >tago %omo4u ra8unala i Interneta sku%l/a neke od na/'ol/ih %rim/era u8en/a u s-o/o/ .eml/i. Dada ih %utem >tago 2ni-ersity Press"a i.da/u kao seri/u kn/iga. @a/no-i/a im /e kn/iga: Rad na mre:i: "ou!avan e, u!en e i profesionalni ra#vo
*omo%$ ko&e %o6e%o usko(i'i
u (aro5ni svi&e' geni&a.

'6>da/a?# OR+ord U)i/ersi(I Bress, 5i)ga*ore. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
J7
Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U?i)i(e (o"
/..
putem Fntemeta $(et= Jor-ing: Teaching, 4earning a "rofessiona3 .evelopment Sith the Fntemet', 8i/i /e urednik ro?en u Gong 3ongu dr. 3#ok"Bing Aai, ina8e -i7i %reda-a8 na Pedago7kom ;akultetu tog
s-eu8ili7ta. > 3ana?anka Aane $lark, s-o/u me?unarodnu re%utaci/u gradi kao stru8n/akin/a ko/a /e s%eci/ali.irana .a i.o'ra.'u nasta-nika u kom'iniran/u na/'ol/ih s-/etskih metoda u8en/a s na/'ol/om s-/etskom interakti-nom digitalnom tehnologi/om. @/e.in /e model .a i.o'ra.'u nasta-nika u -eliko/ m/eri utemel/en na istraEi-a8kom u8en/u utemel/enom na %o/edinim temama, me?utim, 8ini to %o ka.u/u4i kako u8enici .a %ri.i-an/e in;ormaci/a mogu koristiti digitalnu tehnologi/u. Das-im /e uo'i8a/eno da se n/e.in ti%i8ni radni m/esec sasto/i i. -o?en/a ra.-o/nih te8a/e-a .a nasta-nike i. 7kola u 3anadi i D!)"u, .a nasta-nike no-o.elandske 7kole Cahatai $oast i %ro7irene te8a/e-e .a $entar .a -rsno4u u o'ra.o-an/u i. ,a%adne !ustrali/e. > *o7 /edan %rim/er ogromnoga iskoraka ko/i se moEe u8initi kada se u8enike %oti8e da u8e na s-o/ na8in, s-o/im stilom i s-o/im tem%om, dola.i i. no-o.elandskog grada $hristchurcha. 3ada/e 1991. godine koautorica +os %roi.-ela 7est/ednosatnih dokumentarnih tele-i.i/skih e%i.oda o no-im otkri4ima u %odru8/u o'ra.o-an/a, /edan od na/s%ektakularni/ih %o/edina8nih %rim/era dola.io /e i. $hristchurcha. Ce /e godine Hichael Can, sedmogodi7n/e di/ete male.i/sko"kineskih roditel/a, u8io matematiku ko/a se u8i u stari/im ra.redima sredn/e 7kole. )ok /e u slo'odno -ri/eme igrao stolni tenis, ko7arku, s-irao kla-ir i radio na o'itel/ skom ra8unalu, on /e do kra/a te godine %oloEio na/teEe no-o.elandske sredn/o7kolske is%ite. @/e go- otac $hoon Can, skromni inEen/er, rekao /e da se F.aista, s-e s-odi samo na l/u'a-F. 6P
S'o si
+rati-7i se 1999. godine u $hristchurch kao gostu/u4a %reda-a8ica i moderatorica radionice .a gradski Pedago7ki ;akultet ($anter'ury $ollege o; 1ducation), *eannette +os /e -e8erala s /ednom od
sudionica s-o/e radionice, $hrystal Bitte, ma/kom /edanaestogodi7n/eg )aniela Bittea. Hnogi su nasta-nici drEali kako /e )aniel disci%linski %ro'lem u 7koli. He?utim, ti/ekom -e8ere otkrilo se ne7to sas-im druga8i/e. 2 do'i od 8etiri godine )aniel /e sasta-io %lo8u s elek tronskim krugo-ima. 2 do'i od de-et godina neo-la7teno /e u7ao u uredsko ra 8unalo s-oga oca. )a n/ego-i roditel/i nisu %rona7li -entile .a n/ego-e .nanst-ene sklonosti on 'i u osno-no/ 7koli nasta-io u%adati u ne-ol/e. Prema *eannettinom mi7l/en/u on /e 'io daro-it, ali se dosa?i-ao. @ara-no da su se $hrystal i n/e.in su%rug s time sloEili. +elik se %omak dogodio kada /e sredn/a 7kola Pa%anui %ristala )aniela "i .12. godini u%isati "i !etvrti ra#red sredn/e 7kole,
danas u(inio) a da 'o ni&e u(inio ni'ko drugi na svi&e'u:

'Na(*is *os(a/"-e) $ A**"eo/o- $1io)i%i s$(ra,)-i%e HACOT3 $ (o- ,ko"i.
)o kra/a 199:. godine on /e %oloEio 7est is%ita .a sti%endi/e i os-o/io 7kolsku nagradu i. ;i.ike. @a %o8etku 199<. godine The "ress, na/-aEni/e no-ine u $hris"
Na'pis u ?es' Dig8 Sc8ool) "olu%5us) O8io) SADM
.a%o8eti sredn/u 7kolu. )aniel Bitte 4e %o8eti ;akultet. Premda /e %remlad da ima %ra-o glasa, 8eko-nu kn/iEicu ili -o.a8ku do.-olu, )aniel /e u%isao elektro tehni8ki ;akultet na D-eu8ili7tu $anter'ury. Postiga-7i na/'ol/e oc/ene na %ri/emnome is%itu, do'io /e -isoku sti%endi/u.TF )o sredine 1999. godine $hristal Bitte /e mogla i.-i/estiti: F)aniel radi %unom %arom, i nasta-l/a 8et-rtu godinu studi/a elektronike i elektrotehnike. ,ais ta /e di-no -id/eti i os/etiti n/egoentu.i/a.am, strast i moti-aci/u .a %osao ko/i /e oda'rao.:FF Po%ut $oona Cana, 8i/i /e stari/i sin )a-id rani/e %ostao na/mla?i no-o.elan dski doktor .nanosti u %o-i/esti, i Bitteso-i kaEu da n/iho- sin Fni/e geni/e, -e4 samo strast-en 8o-/ek.F >ni -/eru/u kako 'i mnogo d/ece imalo 'ol/i us%/eh u 7koli kada 'i im se do%ustilo da na%redu/u s-o/im -lastitim tem%om. Dte%hen Bitte kaEe: F)a /e on nasta-io 7kolo-an/e %rema tem%u 7kolskog susta-a, -/ero /atno 'i mu di/agnosticirali %oreme4a/ nedostatka %aEn/e ili ne7to sli8no tome.F >'o/ici d/e8aka, Hichaelu Canu i )anielu Bitteu, %r-u /e %riliku da u8e na sredn/o7kolsko/ ra.ini %ruEio Gagley $ommunity $ollege u $hristchurchu. I.-rsna kn/iga $hristine Bard i *ana )aleya %od na.i-om ,!iti -a-o u!iti $4earning To 4earn', utemel/ena /e na n/iho-om u-o?en/u metoda u'r.anoga u8en/a u sredn/u 7kolu $ashmere u $hristchurchu. Pr-o i.dan/e Revoluci e u u!en u %romo-irano /e na *uEno%aci;i8ko/ kon;erenci/i marketin7kih %edagoga na o'liEn/em D-eu8ili7tu Aincoln. )akle, s-atko i s-ugd/e moEe 'iti katali.ator: u %oslo-an/u, u 7koli u lokalno/ .a/ednici ili u o'itel/i. I tre'a to 'iti /er su doka.i %remo4ni: > D-i/et /uri u interakti-no do'a ko/e 4e %romi/eniti s-e as%ekte na7eg komuniciran/a, u8en/a, Ei-ota, rada i igre. > Ce %rom/ene .ahti/e-a/u %ot%uno %romi7l/an/e na8ina na ko/i u8imoK kako moEemo %ono-no %otaknuti odu7e-l/en/e .a u8en/e ko/e smo %rigr1ili kao mala d/ecaK kako 8ita-oga Ei-ota moEemo nasta-l/ati u8iti i %ono-no u8itiK kako moEemo isti %otica/ osigurati i .a one ko/i dola.e i.a nas, te kako moEemo %o.iti-" no %reo'liko-ati s-i/et. > Dredst-a su tu. +ri/eme /e sada. @a -ama /e da na%i7ete scenari/ ili da ga od%le7ete, ot%/e-ate, odglumite, nacrtate ili i.orkestrirate. D-atko moEe %o-esti s-i/et u 21. stol/ece. ,a7to to ne 'iste 'ili -iTS
CSASL2h $RA!TDAAAER "asopis Ti4e

4i"-e,ke *o *o-edi)im *og"a/"-ima :1:

grative 4earning *odel "rogram %valuation: Based on "articipant "erceptions of 0tudent &ttitudinal and &chievement 6hanges $%valuaci a model=programa ubr#anog integtstivnog u!en a utemel ena na prom enama $ percepci i u!eni!-ih stavova i postignu>a -od sudioni-a programa', neo'/a-l/ena doktorska disertaci/a, 15I$ and @orthem !ri.ona 2ni-ersity (1991).
@il&eEke P- po&edini% poglavl&i%a -----------------------------
Camo gd/e /e isti literatumi i.-or kori7ten -i7e nego /edan%ut, kasni/e su re;erence skra4ene na sl/ede4i na8in: <. 1.2 7to .na8i: -idi %ogla-l/e I, 'il/e7ka 'ro/ 2. (.). /e skra4enica .a (ordon )rydena, a *. +. .a *eannette +os. >stali literaturni na-odi %o stranicama odnose se na o-o i.dan/e Revoluci e u u!en u.
U/od
I. I. 5o'ert 5eich, The Jor- /f (ations, Dimon ] Dchuster (1991). 2. 3e-in 3elly, (eS Rules 5or Che %conomy, 8lanak o'/a-l/en u 8aso%isu Jired (ru/an, 199=). 6. Aarry )o#nes and $hunka Hui, ,nleashing Che KiBler &pp, Gar-ard usiness Dchool Press (1998). 9. )on Ca%sco1t, KroSing ,p .igital, Hc;lra# GiIl (1998). :. 2-od. 9. <. ,a c/elo-ite 'i'liogra;ske 'il/e7ke %ogleda/te <. i =. %ogla-l/e Z. 5orume REE Rich 4ist $3DDZ'. 8. In;ormaci/e su do'i -ene od Che $enter Mor !ccelerated Aearning, Aake (ene-a, Bisconsin, 2.D.!. (199<). 9. 5e.ultate *.+."u osigurao Aeo Bood (199<). 10. *ohn Hedcar;, T&R": The Tape &ssisted Reading "rogram, saEeto u o-o/ kn/i.i na str. 689"68:. I I. @a temel/u (.)."o-e %os/ete Pekingu (1998). 32. 6elebrating -ulti$le Fntelligence: Teeching for 0uccess, @e# $ity Dchool, Dt. Aouis, Hissouri (1999). 16. )etal/ni/e na str. 902. 19. I. go-ora Cea $hee Geana, ministra %ros-/ete, u ko/em /e na/a-io Dinga%urski in;orrnaci/sko"tehnolo7ki %lan .a ci/elu .eml/u (28. tra-n/a, 199=). 3R. The 0traits Times, Dinga%ore (61 sr%an/, 199=). 1<. )etal/ni/e na str. 661. 1=. Podaci 1uro%ske .a/ednice o ne.a%oslenosti: The %conomist (28. ru/an 199<). 18. *eremy 5i;kin, The %nd of Jor-, CarcherlPutnam (199:). 19. IstraEi -an/e ,aklade dru7t-enog trEi7ta (Docial Harket Moundation) %ro-edeno 199:. godine, a ko/e se temel/i na is%iti-an/u :00.000 u8enika. 5e.ultate saEeo The 0unday Times (2:. kolo-o.a, 199<). 20. )a-id lunkett, od tada %osta-l/en na m/esto ministra %ros-/ete i .a%o7l/a-an/a. @a%ori .a %osti.an/e s%oso'nosti 8itan/a $4abor to target reading ability' $ The Timesu (60. s-i'n/a, 199<). 21. 2-od. 10. 22. D%oso'nosti i .nan/e %roci/enilo Hinistarsko %o-/erenst-o .a %osti.an/e nuEnih s%oso'nosti (DecretarySs $ornrnission on !chie-ing @ecessary Dkills " D$!@D), Tto rad #ahti eva od ameri!-ih 9-ola $Jhat Jor- Re]uires of &merica's 0chools', Hinistarst-o rada D!) (1991). 26. 2-od. 18. 29. ,a detal/ni/a istraEi-an/a %ogledati u =. %ogla-l/e. 2:. 3n/iga 1li.a'eth (. Gainstock The %ssential *ontessory $/snove *ontessori pristupa', PlumebPenguin, re-idirano i.dan/e (199=), da/e i.-rstan %regled %o-i/esti, kritika i na8ela Hontessori %ristu%a. 2<. )a-id Good, u %ducation Fn 6hange, ridget Billiarns ooks (1996). 2=. IstraEi-an/e Du%er$am%a %ro-ela *eannette +os"(roenendal. &n &cceleratedlFnte=
7. *og"a/"-e# 4$d$1)os(
I. I.-ori .a -ecinu in;ormaci/a citirani su u dnu stranice 68. 2. ill (ates, The Road &head, +iking Penguin (199:). 6. *ohn @ ais 'itt and Patricia !'erdene, *egarrends 2EEE, Billiam Horro# (1990). 9. Prema Dtatisti8kom godi7n/aku 2@1D$>"a i. 1992. godine (2nesco Dtatistical Jear'ook, 1992) uku%ni 'ro/ kn/iga o'/a-l/enih u s-i/etu 1990. godine i.nosio /e 892.000. :. +idi 8lanak o'/a-l/en u 5inancial Timesu 16. s-i'n/a 199<. godine %od naslo-om: Bro -orisni-a Fnterneta 1e do 2EEE. godine v ero atno doseci REE mili una $Fnternet users 'Fi-ely FG reach REEm by 2EEE''. <. 5e%ortaEa o Revoluci i u u!en u s naslo-ne stranice t/ednika Business Jee-, o'/a-l/e)a 28. -el/a8e 1999. =. Prema kn/i.i Hichaela !. $onsumana i 5icharda B. Del'ya, *icrosoft 0ecrets t*icrosoftove ta ne', Gar%er"$ollins (199<) Hicroso;to-a %roda/a Z")>D"a i.nosila /e =:.000 dolara, dok kn/iga 5o'erta h. $ringleya, &ccidental %mpites $0lu>a na carstva', Penguin (no-o i.dan/e, 199<) na-odi 'ro/ku od :0.000 dolara. 8. ili (ates, The Road &head, +iking Penguin (199:). 9. )a-id Dhe;;, Kame /ver, $oronet (1996). 10. 5ay Gammond, )igital Business $3DDG'. I I. Llanak u Timeu %od na.i-om: Jinner ta-e all $"ob edni- odnosi sve' o'/a-l/en 1<. ru/na 199<.
12. @icholas @egra%onte, Being 9igitsl, +intage ooks (199:).
16. 22.
19.
.8
(odi7n/e i.-/e78e o in;ormaci/sko/ tehnologi/i %od na.i-om The Fnformation &pplian=

YYYYYYYYY )^. ... Y.Y I -- YY -l -- YYY _L __ ....
ce $Fnformaci s-a prim ena' o'/a-l/eno 29. li%n/a 199. u Business Jee-u. 1:. 2-od. 2. 1<. 1.1:. 1=. Inter-/u ko/i /e Dtan Dhih dao (.)."u u li%n/u 199<. godine u Ca/-anu. 18. )odatak The %conomistu od 28. ru/na 199<. godine %od na.i-om The Jorld %conomy 0urvey $"regled sv ets-e e-onomi e'. 19. 2koliko nisu i. neke kn/ige, s-a %red-i?an/a *ohna @ais'itta s%omenuta u o-om %ogla-l/u na-edena su u n/ego-om inter-/uu (.)."u u $am'ridgeu u Hassachussetsu, u 'r.o nakon 7to /e 1990. godine o'/a-l/ena kn/iga *egatrends 2EEE. 20. Llanak (ordona )rydena %od na.i-om 1oS to Become an %ducationaB 0ilicon Calley $Ka-o postati obra#ovnom 0ilici s-om dolinom' o'/a-l/en 2<. kolo-o.a 1998. godi)e $ (eS 8ealand 1erald. 21. )io naslo-ne re%ortaEe u (eSsSee-u od 9. studenog 1998. %od na.i-om Jired Fs a Jay of 4ife $,:i!even e e na!in :ivota'. 22. 1.20.
26. 1.20.
29. 1.21. 2:. Dterling Deagra-e, 4ords of the Rim, $orgi (199<). 2<. )aniel urnstein i !rne de 3ei/.er, Big .ragon $Celi-i #ma ', Dimon ] Dchuster (1998). Cako?er, *im 5oh#ero-a, &sia Rising $,spon &#i e', @icholas realey (199<) 8i/a i.-rsna kn/iga koristi %red-i?an/a D-/etske 'anke ko/a %oka.u/u kako 4e 3ina %o8etkom 21. stol/e4a i.'iti na %r-o m/esto na s-i/etu. >'/e %rogno.e se temel/e na onome 7to ekono misti na.i-a/u F%aritet ku%o-ne mo4iF, a ne na 'ruto nacionalnom dohotku koriste4i us%ored'u me?unarodnih te8a/nih kurse-a: %aritet ku%o-ne mo4i /e to8ni/i indikator onoga 7to l/udi .a%ra-o mogu ku%iti sa s-o/im %rihodima. 2=. Progno.e Petera )ruckera su i. (eS Reslities $(ove stvarnosti', Gar%er ] 5o# (1989)K %rogno.e *ohna @ais'itta i. *egatrends 2EEE $*ega trendovi 2EEE' i *egatrends &sia $&#i s-i mega trendovi'M %rogno.e 3enichi/a >hmae i. The Botthetless Jorld $0vi et be# granica', Montana (1990)K a %rogno.e 5o'erta 5eicha i. The Jor- of (ations $Rad naci)a%, Dimon ] Dchuster (1991).
- -- - ~. __ .," - ________________________________________________ o B)_
28. IstraEi-an/e 5inancial Timesa %od na.i-om %urope's *ost Respected 6ompanies $(a c en eni e europs-e tvrt-e', o'/a-l/eno 18. ru/na 199<. godine, os-/eEa-a/u 'ro/ke Coma Petersa, ukl/u8u/u8i tu i sman/en/e 'ro/a ! %oslo-nih centara. arne-ik /e od tada odstu%io s m/esta generalnog i.-r7nog direktora, te /e sada ne"i.-r7ni %reds/eda-a/u4i te t-rtke.
"o-ih
29. Pred-i?an/e .a ;ran7i.e su i. kn/ige Dte-ena D. 5aa'a i (regorya Hatuskya Blueprint 5or 5ranchising a Business $/bra#ac #a fran9i#iran e u poslovan u', *ohn Biley (198=). 60. DaEetke o ;ran7i.iran/u da/u Aouise 1. oone i )a-id A. 3urt. u 6ontemporary Business $0uvremeno poslovan e' i 6ontemporary *ar-eting $0uvremeni mar-eting', Garcourt race (199<). Cako?er: *ohn !. Zuelch i @athalie Aaider, *esy Kay 6osmetics: &sian *et-et %ntry $,la#a- Hary Kay -o#meti-e na a#i s-o tr:i9te', u kn/i.i Klobal *ar-eting *anagement: 6ases and Readings $Klobalno upravl an e mar-etingom: slu!a e vi i !lenci', !dison"Besley (199:). 61. 1.19. D-/etska turisti8ka %red-i?an/a: *ohn @ais'itt ] Patricia !'urdene, *egatrends 2EEE, Horro# (1990). 66. *a%inski turisti8ki cil/e-i i. Haarten Be-ers, Bapan, its 5uture and (eS 8ealand $Bapan, n egova buducnost i (ovi 8eland' +ictoria 2ni-ersity Press (1988). 69. $harles Gandy, The &ge o; ,nreason, Gutschinson (1989). 6:. 1.19. 6<. Llanak i. The %conomista %od na.i-om TomorroS's 0econd 0e; $.rugi spol sutra9n ice' o'/a-l/en 28. ru/na 199<. 6=. I. inter-/ua Conya u.ana (.)."u danog u Harlo#u, 1ngleska (1990). 68. do 92. 1.18. 96. +e4ina %odataka o staren/u stano-ni7t-a /e i. kn/ige 3ena )ycht#alda, &ge Jave $.obni val', antam (1990).
62.
N. *og"a/"-e# >a,(o )e )a-bo"-eP
1. 5ichard. A. Heasel1e i Horton 1gol, Transforrning %ducation: Brea-through 7ualityat 4oSet 6ost $"reobra#ba obra#ovan a:"rodor -valitete u# ni:e tro9-ove', !rthur !ndersen (199<). 2. I.-/e7ta/ 3andskog kral/e-skog %o-/erenst-a, The 4ove o; 4eaming $4 ubav prema u!en u' =F[[5%. 6. )on Ca%scott, KroSing ,p .igital, Hc(ra# GiIl (1998). 9. 2.6. ali tako?er: The .igital %conomy $.igitalno gospodarstvo', Hc(ra# GiIl (199<) i kn/iga 8i/i /e on urednik a na.i- /o/ /e BBueprint to the .igitsl %conomy $/bra#ac #a digitalno gospodarstvo', Hc(ra# GilI (1998). :. *ohn @ais'itt, *egatrends &sia, Dimon ] Dchuster (199<). <. $itirano u 2.6. =. )on Ca%scott, The .igital %conomy, Hc(ra# GiIl (199<). 8.2.6. 9. )etal/ni/a istraEi-an/a o ranom ra.-o/u d/e8/eg mo.ga -idi na stranicama 22="261. 10. > %ro'lemima sluha u @o-om ,elandu: 6hild 1earing in (eS 8ealand, 0trategic .irections $0luh d ece (ovog 8elanda, 0trate9-e sm ernice', @... Gealth )e%artment (1991). !meri8ke 'ro/ke su i. urton A. Bhite, The 5irst Three )ears $"rve tri godine :ivota', Prentice Gall (198<). Il. I. inter-/a %ro;. $ra#;orda s (.)."om u Aondonu (1990). 12. D-eu8ili7na studi/a ko/a uka.u/e na %ostotak 'udu4ih ma/ki ko/e su Fri.i 8neF re.ultat /e i. desetogodi7neg istraEi-a8kog %ro/ekta ko/eg /e %ro-eo >ds/ek .a %sihologi/u, Hedi cinske 7kole D-eu8ili7ta >tago i. )undina na @o-om ,elandu, a saEeto /e %rika.an u "acific (etSor-u, Paci;ic Moundation, !uckIand, @e# ,ealand (-el/a8a, 1992). 16. G.). Girsch, 6ultural 4iterecy, antam, !ustralia (1988). 19. 1li.a'eth, (. Gainstock, The %ssential *ontessory, Plume, @e# Jork (199<). 2 kn/i.i Paule Polk AiIlard, *ontessori: & *odern &pproach, Dchocken ooks, @e# Jork dane su dodatne in;ormaci/e o ulo.i %ro;esora 3il%atricka u ko8en/u Hontessori %okreta u !merici. ID. *ohn Horss, KroSing ,p, Aongman Paul, @e# ,ealand (1991). Hargaret )onaldson u kn/i.i 6hildrn Ss -in"s, Montana*$ol1ins, (1asgo# (19=8), tako?er %i7e o kritici rada *eana Piageta.
3. *og"a/"-e# U*o>)a-(e s/o- ?$des)i mo>ak

1 5onald 3otulak, Fnside The Brain $, unutMa9n osti mo#ga', !ndre#s and HcHeel (199<). 2.6.1. 6. 1.6=. 9. 5o'ert >mstein i 5ichard M. Chom%son, u. ilustraci/e )a-ida Hacauleya, The &ma#ing Brain $8adivl u u>i mo#a-'. Goughton Hi;;lin $om%any (1989). :. 2-od. 18. <.6.9. =.6.9. .. 8. Paul ). HacAean, The Triune BrLn Fn %volution $%voluci a mo#govnog tio stve', Plenum (1990). 9. Go#ard (ardner. 5rames o; *ind $/-viri uma', asic ooks (1986). 10 I. inter-/ua $olina 5osea s (.)."om u !sSton $lintonu. u ucksu, 1ngleska (1990). 11. I. inter-/ua Harian )iamond s (.~."om u erkeleyu, $! (1990). ,a .na~st-eru*e %oU datke -id/eti Harian $lee-.es ~Iamond, ?nriching 1eredity $/bogacuBuce naslF e?e', Hacmillan (1988). 12. ,a i.-rstan %rika. %o-i/esti. istraEi-an/u Poline.i/skog Paci;ika %~gledT*te. tele+I,I*sku seri/u *an /n The RFm $6ov e- u pacLfi!-om -rugu', oso'ito Il. e%l.Tdu %Sod na.i" . The 4ast 1ori#ont $"oslBedn'l ob#or',
V m ..
!ustralian roadcasting $ommlsDl>n. 16. Prema $"e-o/ tele-i.i/sko/ seri/i The 0tory o; %nglish $"ri!a o engles-o:ne': en,gleski /e.ik ima %reko ::0.000 n*e8I: a' n*Iho- 'ro/ nasta-l/a rasti. T-a C+ "sen/a %ret-orena /e u i.-rsnu kn/igu: 5o'ert. $rum, Billiam $ran and 5o'ert Hac'leil, The 0tory of %nglish, Ma'er and Ma'erb $ ooks (198<). 19. 3or%oraci/a D%eci;ic )iagnostic Dtudies Ine, anali.ira u8eni8ke %ro;ile u. %o~o4 s-o/eg 2%itnika omil/enog kanala u8en/a (Aearning $hannel Pre;erence $hecklist). 3or%o" .. . do sada %riku%ila re.ultate :.600 raci/a *e . S u8enika od :. do 12. ra.reda I, D!)"a, ong 3onga i *a%ana. . 1:. Bider Pen;ield and Ger'ert *as%er, %pllepsy and the 5unctional. &Latomy . of the 1uman Brain $%pilepslBa 1 fun-6F/nalna
anatomi a l uds-og mo#ga', Aittle ro#n (19:9). 1<.6.1. 1=. $andace . Pert, *oBecules o; %motiLn, Jhy )ou 5eel The Jay )ou 5eel $%mocF/nalne mole-ule: 8a9to se os e>amo ta-o -a-o se os e>amo', Dimon ] Dchuster (199=).
F. *og"aV"-e# Brir$?)ik =sam s/o- ma-s(or=

1. Harilyn 3ing, i. 8lanka ~o~ ~a.i~om.)are To Fmagine $,sudi se #a.mFsl3tBL, o'*a-l*eno~ u kn/i.i /n The Beam, I.da-aca @e# Gori.onts ;or Aearning (/esen 1991). 2. $olin 5ose, &ccelerated 4eaming (2'r.ano u8en/e), )ell (198:). 6. Cerry Byler Be'' u ~uradn~i s )ouglas Be'', &ccelerated 4eamFng JFth *,0F6 " a, Trenet's *anual $,br#eno u!en e $> pomoc gla#be " "riru!ni- .a nastLvni-e', !ccelerated Aearning Dystems, (eorgia (1990). 9. (eorgi Ao.ano-, 0uggestology .LnL_ /utBines o; 0uggestopedy $0ugestologFBa F osnove sugestopedi e', (ordon and ~each 19=8)S )onald Dchuster and $harles (ntton, ,. 4 . and 0uggestive &cceleratFve eamFn++. . Teaching $0ugestivno ubr#ano ucen e 3 pou!avan e', (ordon and reach (198:)K Aynn )hority, The &6T &pproach: T.he &rtful ,se o; 0uggestion for FntegratFve 4eaming $"ristup &6T: lu-a.va uporaba sugesti e u integrativnom u8en/u), (ordon and reach (1991)K 5ichard andler and *ohn (rindler, ,sing )our Brain 5oL a 6hangL $,potri ebite svo mo#a- da biste' F8a#val+ prom ene', 5eal Peo%le Press (198<)K (eorgi Ao.ano- and 1-alina (ate-a, The 5oreign 4anguage Teachers 0uggestopedic *anLal $0ugestopedi s-i priru!ni- .a nastaCnF-e stranog e#i-a', (ordon and reach \1988~K Cony Dtock#ell, &ccelerated 4ea:FlFng: FL Theory and "ractice $,br#ano u!en e u teon i i pra-si', 1MM1$C (1992). :. Cony u.an, *a-e The *ost. /f. )/,ur *ind $Fs-oristite svo mo#a- na bol e sto mo:ete', Ainden (1989). ( <.6.11. =. !ccelerated Aearning Dystems, :0 !yles'ury 5oad, !ston $linton, !ules'ury, urkc, GP22 D!G, 1ngland. 8.6.16.
:18
Re/o"$%i-a $ $1e)-$ 4i"-e2ke *o *o-edi)im *og"a/"-ima J7K
9. *.!. -an 1k, The Treshold 4evel for *odem 4anguage 4eaming in 0chools $Kteni!na ra#ina suvremenog u!en a e#i-a u 9-oli', Aongman Paul (19=<), na%isano .a $ouncil o; 1uro%e. I. o%7irnog !yreso-og %o%isa 1.=00 na/8e78e u%otre'l/a-anih ri/e8i engleskog /e.ika i.d-o/ila /e 5omalda isho% D%alding u kn/i.i The Jriting Road to Reading $"re-o pisan a do !itan a', ZuilllBiIliam Horro# (1990).
10. Dusta- 12 dramskih 8ino-a koristi !ccelerated Aearning Dystems, 2.3.
!l. *og"a/"-e# Kako smi,"-a(i s-a-)e 6de-e

1. ^lanak The &dult 4eeruer $/drastao u!eni-' o'/a-l/en u %rol/e4e 1996. godine u 8aso%isu (eS 1ori#onts for 4eaming. 2. Che Borld ook 1ncyclo%edia.
*.
Il. 9.9.
Mrank 5ose, %ast of %den: The %nd of Fnnocence at &pple 6omputer $Fsto!no od ra a: Kra nevinosti &pple ra!unala' !rro#
ooks (1989).
9. *ohn M. Ao-e, *c.onald's: Behind The &rches $F#a *c.onald'sovih lu-ova', antam (198<). R. The 0unday Times Rich 4ist $"opis bogatih !asopisa The 0unday Times' $3DDG'. <. )i/elo-i o-og %ogla-l/a %o %r-i %uta su o'/a-l/eni u kn/i.i (ordona )rydeny /ut /f The Red $F#van crvenoga', Billiam $ollins (19=8). =. Dly#ot.ky, !drian *.K and Horrison, )a-id *., The "rofit 8one $8ona dobiti', Cimes ooks (1998). 8.:.=. 9. >gil-y, )a-id, /gilvy on &dvertising $/givly o ogla9avan u', $ro#n Pu'lishers (1986). 10. I. go-ora Petera 1llyarda no-o.elandskim ra-natel/ima 7kola (1992). Il. Billiam 1.1. (ordon /e utemel/itel/ Dynetics 1ducational Dystems Ine. 12. Peter 1-ans.and (eo;; )eehan, The Keys to 6reativity $Kl u! .a -reativnost', (ra;ton (1988). 16. !leY >s'orn, &pplied Fmagination $"rimi en ena ma9ta', $harles Dchri'nerS s Dons (19:6).
19. *ames A. !dams, 6onceptua3 Bloc-busting $Ra#bi an e -onceptualnih blo-ata', Penguin (198=). 1:. Hasaaki Imai, Kai#en: The Key To Bapan's 6ompetitive 0uccess $Kai#en: Kl u! -on-urentnog usp eha Bapana', 5andom Gouse (198<). 1<.:.1:. 1=. Coshihiko Jamashita, The "anasonic Jay $(a na!in "anasoni-a', 3ohansha International (198=). 18. 1d#ard de ono, .e Bono's Thin-ing 6ourse $.e Bonov te!a mi9l en a', $ ooks (1982).
19. 5oger -on >ech, & Jhac- /n The 0ide /f The 1ead $,darac $ glavu sa strane', Jarner ooks (1986). 20.:.19. 21. :.18. 22. 1d#ard de ono, Teaching Thin-ing $"ou!avan e mi9l en a', Penguin (19==). 10. Cele-i.i/ska seri/a (.)."a Jhere To (oS@ $Kamo sada@'. Producent: Paci;ic Moundation, @e# ,ealand (1991), scenari/i tiskani u "acific (etSor-u (-el/a8a, 1992).
E. *og"a/"-e# Od samog *o?e(ka
I. 2 s-o/em %ismu autorima o-e kn/ige od li%n/a 1996., %ro;esorica Harian )iamond isti8e kako se nakon ro?en/a kod nikoga ne ra.-i/a niti /edna no-a kortikala moEdana sta nica, ali da se moEdane stanice nasta-l/a/u multi%licirati i nakon ro?en/a i to u: dentalno/ 'ra.di susta-a hi%okam%usaK .rna tim stanicama u cere'ellumu i Ei-8anim stanicama 01;aktornog e%itela. 2. I. inter-u/a s (.)."om (1990). 6. I. inter-/ua dr. lana *amesa s (.)."om u @e# Jorku (1990). 9. *ane H. Gealy, )our 6hiNd's KroSing *ind $Ra#vo uma va9eg d eteta', )ou'leday (198=). :.2.12. <. I. 8l anka %od naslo-om 6hildren in 6tisis $. eca u -ri#i', o'/a-l/enog 10. kolo-o.a 1992. u 8aso%isu 5ortune. =.<.<. 8. Che )iagram (rou%, The Brain: & ,ser's *anual $*o#a-: "riru!ni- #a -orisni-e', erkley ooks (1986)K 5ichard H. 5estak, The Brain: The 4est 5rontier $*o#a-: "osl edn a granica', Barner ooks (19=9). 9.6.9 .
G. *og"a/"-e# K"-$?)e godi)e

1. en/amin D. loom, 0tability and 6hange in 1uman 6haracteristics $0tabilnost i prom ene u l uds-im osobinama', *ohn Biley (19<9). 2. 1.6=. 6.=.1. 9. IstraEi-an/a o mo.go-nim ra.likama mu7karaca i Eena saEeta u The 4eaming Brain $*o#a- -o i u8i), autora 1rica *ensena. I.da-a8: Curning Point ;or Ceachers (1999). :. I. inter-/ua dr. Phila Dil-e, direktora )undinske multidisci%liname .dra-st-ene i ra.-o/ne istraEi-a8ke /edinice Hedicinske 7kole D-eu8i1i7ta >tago, s (.)."om u )undinu na @o-om ,elandu (1991). <. IstraEi-an/e u 7koli $hristianchurch ;inancirao /e @o-o.elandski sa-/et .a medicinska istraEi-an/a. Postotke /e, u ra.go-oru s (.).om 1991. godine, na-eo dr. )a-id Mergusson, direktor %rograma. =. IstraEi-an/e, ko/e /e 1982. godine %ro-eo *ack $an;ield, ukl/uci-alo /e 100 d/ece ko/a su s-ako %ro-ela ci/eli /edan dan s istraEi-a8em. 5e.ultate /e saEeo o''i )ePorter u 7uantum 4eaming $Kvantnom u!en u', )ell (1992). 8. 5ichard H. 5estak, The Fnrant *ind $,m do en!eta', )ou'1eday (198<). 9. 5uth 5ice, The %ffects of TsctileKinesthetlc 0timuNation on the 0ubse]uent .eveloptnent of "rema ture Fnfants $,cinci ta-tilno=-inesteti!-e stimuNaci e na -asni i ra#vo prerano ro?ene d ece', 2ni-ersity o; CeYas (19=:). 10. Pro;. AyelIe A. Palmer sa Nkole Best#ood u Ir-ingu, Ceksas, (19=1"=:) Kindergaten *a;i=0timulation: Results o-er "our Jears $Hetverogodi9n i re#ultati ma-si=s timulaci e $ vrti>u'M & 6hance to 4eam: Fntensive (euro=0timuNation in Transition Kindergarten $Fnten#ivna neurostimulaci a $ pri ela#nom vrti>u' u osno-no/ 7koli Dhingle $reek u Hinnea%olisu (1989"90) i 0mooth %ye "ursuit 0timulation Readiness in Kindergarten $0premnost #a stimulaci u glat-og
YY. n Y.YYY.YYY.
.=. YYY . YYYY.YYY -l -- .Y. -
. [[ ^.
sl e?en a pogledom u vrti>u' u osno-no/ 7koli Dhingle $reek u Hinnea%olisu (1990"91). II. I. Palmero-og inter-/ua i kores%ondenci/e s *.+. (1996). 12. In;ormaci/e ti/ekom %os/ete Hinnesoti 199:. godine %riku%io (.). 16. I. inter-/ua s (.)."om (199:). 19. il/e7ke (.)."u %ri'a-io *erome Gartigan (199:). 1:. I. inter-/ua *anet )oman s (.)."om
$ Philadel%hi/i (1990).
1<. )orothy utler, Babies (eed Boo-s $Bebama su potrebne -n ige', Penguin (1989). 1=.6.16. 18.9.9. 19. Peggy 3aye, Kames for 4eaming $Fgre #a u!en e', @oonday Press (1991). 20. ( B. /e (lenna )omana %r-i %ut inter-/uirao 19=9. godine u Hel'oumu, u !ustrali/i, .a @o-o.elandsku radiotele-i.i/u. >n /e )omano-u metodu %rou8a-ao na d/elu u !ustrali/i, @o-om ,elandu, te %ose'ice na Institutima .a %ostignu4a u l/udskim %otenci/alima u Philadel%hi/i 1988. godine (/edan t/edan), 1989. (/edan t/edan), 1990. (ti/ekom trodne-nog tele-i.i/skog sniman/a), te ti/ekom %ri%reme o-e kn/ige. )ryden /o7 ni/e u%o.nao nekog o'/a-l/i-anog )omano-og kriti8ara ko/i /e st-arno %os/etio Institute ili i. %r-e ruke %rou8io n/ego- rad. ,a%ra-o, /edan /ako stru8ni %ro;esor i %red-odnik /edne su- remene 7kole, s ko/im /e )ryden ra.go-arao .a o-u kn/igu, /a-no /e kriti.irao )omano-e metode, a istodo'no %ri.nao da ih u -eliko/ m/eri i sam koristi. 21. I. inter-/ua (lenna )omana s (.)."om u Philadel%hi/i, P!, (1990).
22. )r. @oor Aaily )atoS !'u akar and Hansor Ga/i Dukaimi, The 6hild o; %;cellence $.i ete i#vrsnosti', Che @ury Institute, Halaysia (1991). 26. Melicity Gughes, Reading and Jriting Before 0chool $6itan e i pisan e pri e 9-ole', *onathan $a%e (19=1). 29. 6.11. 2:. D-e detal/e o %rogramu The Hissouri "arents &s Teachers $*isuri s-i roditel i $ ulo.i nastavni-a' (.). /e %riku%io ti/ekom -ideo"sniman/a s-o/e %os/ete Dt. Aouisu, Hissouri (1990).
2<.=.2:.
nlRV!I!"IJa
u ucen&u
T=. Podaci ko/e /e .a -ri/eme s-o/e %os/ete Dkolskom okrugu Merguson Mlorissant %riku%io (.). (1990). 28. I. tele;onskog inter-/ua s (.)."om (1999). 29. urton A. Bhite, The 5irst Three )ears >; 4ife $"rve tri godine :ivota', Prentice Gall (198<). Primi/etite kako se, us%rkos tome 7to /e to s-euku%no s/a/na kn/iga, mnogi stru8n/aci u %odru8/u d/e8/eg ra.-o/a ne slaEu s dr. Bhite oko u%ora'e FskakalicaF i FhodalicaF .a 'e'e. )r. Bhite %ra-ilno %re%oru8u/e kako se te s%ra-e ne 'i tre'alo ra'iti duEe od 1: minuta od/ednom, a drugi kaEu kako 'ilo kak-a u%ora'a tih s%ra-a neke roditel/e %oti 8e da ih koriste kako Fdadil/eF. >ni doda/u i kako n/iho-a dugotra/na u%ora'a moEe u.roko-ati ra.-o/ne %ro'leme, oso'ito ako ih se koristi kao .am/enu .a -aEan neurolo7ki stadi/ %u.an/a. 60. Inter-/u %od na.i-om The Brains Behind The Brain $*o#govi i#a mo#ga' o'/a-l/en u %ducational 4eadership u studenom 1998. godine. 6 I. =.60 62. Llanak, 5orSard (9. Iisto%ad, 1992). 66. GIPPJ %rogram /e u @o-i ,eland u-ela Paci;i8ka .aklada. )etal/e smo do'ili od generalnog direktora te .aklade, Aesleya HaYa. 69. !my *. A. aker and $yaya D. Piotriko#ski, u The %ffects o; "articipation in 1F"") on 6hildren s 6lassroom &daptation: Tbeecber Ratings $,!inci sud elovan a u 1F"") programu na d etetovn prilagodbu u ra#redu: "roc ene nastavni-a' ko/eg /e i.dao @acionalni sa-/et Eido-skih Eena, $entar .a di/ete, @e# Jork. 6:.=.22. 6<. Pr-i generalni direktor Paci;i8ke .aklade 'io /e koautor o-e kn/ige )ryden. 6=. I. inter-/ua s (.)."om (199=). 68. (.)."o-a %os/eta N-edsko/ (1990). 69. 3n/iga Paule Polk Ailliard, *ontessori: & *odern &pproach $0uvremeni pristup *ontessori metodi', Dchocken ooks, i.-rstan /e -odi8 kro. d/elo Harie Hontessori.
. UJB@BB-HBIBBBB #@- r2=R==2.2==
r= ! ^^^.^
90. )etal/i o ,akladnom centru .a ;enomenolo7ka istraEi-an/a do'i-eni su .a -ri/eme (.)."o-a %os/eta !rtesia II Hontessori cen" tru u Mrench $am%u, $!. (1990). In;ormaci/e su aEurirane tako da /e ,akladni centar autorima %oslao e"mail (1999). 91. =.90. 92. Haria Hontessori, The *ontessoti *ethod $*ontessori metoda', Dchocken ooks (19<9): na engleskom %r-i %uta o'/a-l/eno 1912. godine. 96. I. inter-/ua (.)."a s Pauline Perta' u !ucklandu, @o-i ,eland (1996). 99. (.). i *.+. su .a/edno %os/etili Hontessori International 199:. godine i tom %rigodom snimili %ilot tele-i.i/sku emisi/u o n/enim metodama. 9:. (.). /e %rogram Hontesssori 7kolske ;arme snimio 199:. godine .a 5,(damentals. 9<. @o-o.elandsko ministarst-o %ros-/ete, %ducation for 23st 6entury $/bra#ovan e #a JF. stol)ece%, (li%an/, 1996). 9=. ro/ke o %oha?an/u ranih %rograma d/ece u 3ali;orni/i /ednake su onima u 1992. godi ni. 98. In;ormaci/e /e *.+. dosta-ila !kademi/a (199<).
8. poglavl&e> Ta&na 5i' u(en&a I. 2-od. 22.
6.
2. I.dao 5.D!, Aondon (1990). 6hildren in 6risis ieports $F#v e9!e . eca $ -ri#i', 5ortune Fnternational (10. kolo-o., 1992).
9.8.6. :.<.10. <. (eorgi Ao.ano-, 0uggestology and /utlines of 0uggestopedy $0ugestologi a i osnove sugestopedi e', (ordon and reach (19=8). =. *ose%h 5omanos, *e-ets of 6hampions: Kreet (eS 8ealand 6oaches $0tvaratel i 9ampiona: (ovo#elands-i treneri', Hil1s Pu'lications, Ao#er Gutt, @e# ,ealand (198=). 8. Com Peters, Thriving on 6haos $(apredovan e na -aosu', Pan (1989). 9. Ge#lett"Packard, na temel/u oso'nog %os/eta (.)."a stoEeru Dilici/ske doline (1981). 10. Coshihiko Jamashita, Che "anasonic Jay $(a na!in "anasonica', 3odansha (198=).
1 I. 8.8.
12. !kio Horita, *ade in Bapan $"roi#vedeno u Bapnu', Dignet")utton (198<). 16. @a temel/u %os/ete (.)."a i *.+. D-eu8ili7tu !ndersen $onsulting, Dt. $harles, III. (1998). 19. 5o'ert Dlater, Bac- Jelch and the K% Jay $Bac- Jelch i put Keneral %lectrics=a', Hc(ra#"GiIl (1999). 1:.6.10. 1<. In;ormaci/e o osno-no/ 7koli @orth-ie# na-edene su na temel/u dokumentame C+ emisi/e P D tele-i.i/e %od .nas10-om 0Lhools in &merica, ko/u /e %roducirao Hac@etl ~ehrer (1990). Podatke o %o'ol/7anom %ros/eku oc/ena autorima %ri'a-io dr. Junk (1996).
1=.8.1<. 18. D-e in;ormaci/e %ot/e8u i. oso'nih ra.go-ora s (.)."om (1991). 19. 5o'ert $. $hristo%her, The Bapanese *ind $Bapans-i um', Pan (1989). 20. D-a /a%anska iskust-a su, ukol~~o to n~/e druk8i/e na.na8eno, %riku%l/ena ti/ekom IDtraEi-a8kog 'ora-ka *eannette. +os *a~anu. >na /e tamo 'ora-ila 1991. godine u s-o~s.t-u suradnika na *a%anskom %ro/ektu D-eu8ili7ta Dtan;ord. 21. 3atherine Ae#is, 6ooperation and 6ontrol in Bapanese (ursery 0chools $0urLdn a i nad#or u apans-im vrti!ime', o'/a-l/eno u 8aso%isu 6omparative %ducation RevieS (s-. 28, 'r. 1, 1989). 22.8.19. 26. *ohn @ais'itt, *egatrends &sia $*egatrendovi u &#i i', Dimon ] Dchuster (199<). 29.8.26.
N. poglavl&e> Is'insko u(en&e

1. In;ormaci/e o 7koli (uggenheim %rik~~io /e (.). ti/ekom sniman/a tele-i.i/ske e.mlsl*e Jhere To (oS@u Likagu (1990), dok /e kasni/i inter-/u s @ancy 1llis, no-om ra-natel/icom (uggenheima %ro-ela *.+. (1996). 2. &ccounting is %#y $Ra!unovodstvo be# mu-e' %redsta-ili su @imai ] Partners, 26 (rand $entral !-e., Gallet $o-e, !delaide :1:8, !ustralia. 6. Ce8a/ ;rancuskoga u sredn/o/ 7koli e-erly Gills u Didneyu, !ustrali/a, %rene sen *e. I, %rograma C+ 8aso%isa 0even (etSor-, Didney (1990).
9. Cony Dtock#ell i. Aihten7ta/na/e 290 igara .a u8en/e osmislio .a %o/edina8ne kli/ente. @/ego- saEetak moEete na4i u &cce3erated 4eaming in Theory and "ractice $f+br#ano u!en e u teori i i pra-si', 1M1$C, A~echtenstein (1992). 3n/iga /e na%isana u o'liku %re.entaci/a Ao.ano-l/e-og ti%a. R. Kreat "aciflc 6entury *ar-eting Ksme $Celi-u pacifl!-u stol etnu mar-etin9-u igru' osmislio /e (.)., a danas /e ona %rilago?e~.a kao dio Che Fdeas Revolution $Revoluci e ide a'. <. Podaci su kom%i1irani na temel/u %ri/a-a na seminare. . =. >smislio !ndre# Dmith i. Personal 1;;ecti-eness $onsultants Atd., P.>. oY 6668:, Caka%una, !uckland, @e# ,ea1and. 8. *.+. /e /edna od moderatorica u o-o.m %rogramu ko/ega organi.ira dr. *ohn (rassi. 9. I. seminara ko/eg /e (lenn $a%elli odrEao na D!AC kon-enci/i u Hinnea%olisu, H@. (1992). 10.9.9. 11. I. inter-/ua s (.)."om u Bashingtonu, ).$. (1990). 12. I. inter-/ua s (.)."om u sredn/o/ 7koli Doderta1/i u N-edsko/ (1990). 16. I. inter-/ua s (.)."om u Dan Mranciscu, 3ali;orni/a (1990). 19. 2 Dtock#ello-o/ kn/i.i, 9.9. 1:. 1<.9.6. 1=. 9.6. saEima 18.9.16. 19.9.6. 20. 3n/iga Dheile >strander i Ayn~ Dchroeder, 0uperlearning $0uperu!L.nBe', )el~ (19<9), na-odi t-rdn/e %rern~ k~*.lm.a su neki u8enici u8ili i do 6.000 stranih >*e8I dne-no. Ao.ano- u 8.<. 'il/eEi u8en/e 1.000 do 1.200 ri/e8i dne-no, %ri 8emu /e sto%a %ris/e4an/~ 9<.1 Z (-id/eti ta'licu na str. 608). 3oauton o-e kn/ige nisu -id/eli autenti8ne ~straEi-a.8ke %odatke ko/i 'i %otkri/e%ili t-rdn/e o 'ro*~a ma -i7im od s%omenutih, kao nin doka.a I,-an ugarske ko/i 'i %otkri/e%ili 'ro/ke od 1.000 do 1.200 ri/e8i. 21. 9.6. $a%elli/e-a ka.eta &ttitude $0tLv' /e i. Crue Aeaming $enter, Perth, !ustralia,
'22
Revoluci&a u u*en&u @il&eEke po po&edini% poglavl&i%a
523
22. 3n/iga, 9.9. 26.9.16. 29.9.6. 2:. I. inter-/ua s (.)."om (1990). 2<.9.1. 2=.9.6. 28. Pismenu anali.u re.ultata dr. )horitya osigurala /e dr. Palmer. 29. I. ra.go-ora s *.+. (1996). 60.I. inter-/ua s *.+. (199<). 61. I. inter-/ua s *.+. (199<). 62. DaEetak 7kolskih re.ultata osigurao Aeo Bood (199<). 66. Ayall Batson, 0upemature $(adpriroda', $oronet. Inici/alni %otica/ .a istraEi-an/a (.)."a, ko/a su na%osli/etku re.ultirala i o-o~ kn/igom, %roistekli su i. trosatnog in ter-/ua Ayall Batson s (.)."om na 5adio I u !ucklandu, na @o-om ,elandu, 19=6. godine (kao i i. inter-/ua s (lennom )omanom u Hel'umeu, !ustrali/a, 19=9. godine). 69.9.20. .1. poglavl&e> !(ini'e 'o sa s'ilo% I. I. 4earning and Teaching 0tyles and Brain Behavior $0tilovi u!en a i pou!avan a i pone9an e mo#ga', glasnika 2druge .a su%er-i.i/u i ra.-o/ kurikuluma i Hinistarst-a %ros-/ete drEa-e >klahome, >klahoma (1988). 2. 0urvey o; Reserch on 4earning 0tyles $"regled istm:iven e o stilovima u!en a', $ 8aso%isu %ducational 4eadership (s-. 9<, 'r. <, oEu/ak 1989). 6.do:.10.1. <. Go#ard (ardner, 5rames >; *ind $/-viri uma', asic ooks (1986). =. AIoyd (eering, Fn The Jorld Today $.anas u svi etu', !llen ] 2n#in and Port @icholson Press, BeIlington (1988). 8. Hichael (rinder, Righting The %ducational 6onveyor Belt $"opravl an e obra#ovne po-retne tra-e', Hetamor%hous Press (1989). 9. 5ita )unn, *e;;rey D. eadry and !ngela 3la-as, 0urvey of Research on 4earning 0tyles $"regled istre:ivsn e o stilovima u!en a', u 8aso%isu %ducational 4eadership (s-. 9<, 'r. <, str. :6":8). 10.10.9. II. I. saEetka )unno-ih istraEi-an/a 4eaming and Teaching 0tyles and Brain Behavior $0tilovi pou!avan a i pona9an e mo#ga', ko/eg /e u s-om glasniku i.dala 2druga .a su%er-i.i/u i ra.-o/ kurikuluma i Hinistarst-o %ros-/ete drEa-e >klahome (1988). 12. I. inter-/ua s (.)."om (1999).
16.
Be'site $reati-e Aearning $om%any: ###.clc.co.n..
19. !nthony (regorc, &n &dult's Kuide to 0tyle $0tils-i vodi! #a odrasle', (a'riel Dystems, Haynard, Hass. (1982). 1:. )ok ga ni/e %rilagodio !nthony (regorc, o-a/ se test %o prvi %uta %o/a-io u o-om o'liku u kn/i.i: o''i )ePorter s Hike Gernacki, 7uantum 4eaming $Kvantno u!en e', )ell Pu'lishing (1992). 1<. Prilago?eno i. kn/ige %od 10.1:. 1=. 5o'ert Dtern'erg, Beyond F.7. $/n-ra -voci enta inteligenci e', $am'ridge 2ni-ersity Press, 2.D.!. (198:). 18. Go#ard (ardner, The ,nschooled *ind $(e9-olovani um', asic ooks (1991). graci a', Chree In >ne $once%ts, ur'ank, $!. (1989). 9. Paul and (ail )ennison, Brain Kym $Kimnasti-a #a mo#a-', 1du"3inesthetics, +entura, $!. (1988). 10. 5e.ultati 7kole Dierra +ista *unior Dchool i.neseni su u 8lanku .iffusing .ysle;ia $Rasprostran ivan e disle-si e', 8i/i /e autor nasta-nik s%eci/alnog o'ra.o-an/a Aee Basser#ald, a o'/a-l/en /e u 3DYR Krant ResuFt Report, ko/i se moEe na'a-iti %reko Chree in >ne $once%ts, ur'ank, $!. ... I. na -ideo sniml/enh inter-/ua (.)."a s Gartingano-ima (199<). 12. 5enee Muller, Fn 0earch of the F.7. 6otrelation $, potra#i #a -orelaci om -voci enta inteligenci e' i Ball=0tic-=Bird 0eties $0eri e 4opta=Ttap="tica', al1"Dtick" ird Pu'lications, SDtony rook, @e# Jork i Mulleri8inog clanka Beyond F.7. $/n-ra -voci enta inteligenci e' o'/a-l/enog u 8aso%isu Fn 6onte;t u ko/em ona saEima s-o/ rad (.ima, 1988). 16. Llanak 1li.a'eth Dchult. %od naslo-om & 4ong Jay To (o $Fspred nas /e o9 dug put', o'/a-l/en u 8aso%isu &merican Teacher (-el/a8a. 1996). 19. Let-erominutni %rogram 8iran/a i citat )onne !#atere i. "acific 8e s\, 8aso%isa 5adio Paci;ic"a, !uckland, @e# ,ealand (1981). 1:. I. inter-/ua s (.)."om (1991). 3G. The (eS 8ealand 0chool Bournal i.da/e Aearning Hedia Atd, Bel1ington, @e# ,ealand. 1=. *ohn Hedcal;, na-od i. inter-/ua s (.).om (1991) i neki materi/ali saEeti i. n/ego-e kn/ige, T&R": The Tape &ssisted Reading "rogram $T&R": "rogram !itan a u# pomo> -a#eta', D%ecial 1ducation Der-ice, MlaYmere, Gastings, @e# ,ealand. 18. 11.1=. 19. I. 8lanka Harie (ar'o, Fgniting The 4itetecy Revolution Through Reading 0tyles $"otican e revoluci e $ pismenosti putem stilova !itan a', o'/a-l/enog u %ducational 4eedership !ssociation ;or Du%er-ision and $urriculum )e-elo%ment, !leYandria, +!. (listo%ad 1990). 20. I. inter-/ua 5honde (od#in s (.)."om (1991).
... poglaVl&e> Ae<u'i%) E'o ako kasno po*ne'e:

I. I. 6hildren in 6risis $. eca u -ri#i', 5ortune Fnternational (10. kolo-o. 1992). 2.6.11.
6.=.10. 9. Gelen 3eller, The 0tory >; *y 4ife $"ri!a mog :ivota', )ou'leday (19:9)K Gelen 1. Baite, Caliant 6ompanions: 1elen KeFFer and &nne 0u3Bivan *acy $Cailant priru!nici: 1elen Keller i &nne 0uFFivan *acy', Hacrae (19:9)K @orman 5ichards, Relen KeFFer, $hil dmS s Press (19<8). :. Cho~as !rmstrong, Fn Their /Sn Jay $(a n ihov vlastiti na!in', *.P. Carcher (198=). <. rigette !llroggen, *unich Fnstitute o; TechnoFLgy $*inhens-i tehnolo9-i institut', u Three tn /ne 6oncepts (eSsieuer, glasniku Chree in >ne $once%ts"a, ur'ank, $!. (1996). =. I. inter-/ua 3athy $arroll s *.+. (1996).
8.
(ordon Dtokes and )aniel Bhiteside, /ne Brain: .ysle;ic 4earning 6otrection and Brain Fntegration $Bedan mo#a-: Fspravl an e disle-ti!-og na!ina u!en a i mo#govna inte=
21. IstraEi-a8ke %odatke /e %riku%io *ohn Hedcal; i 6" ra.go-oru ih %renio (.)."u H7KK73. 22. Mor'es 5o'inson, 4oo-, ,sten: 4earning To Read Fs Fncredibly 0imple $Kleda , slu!a : (ev ero atno e la-o nau!ili !itati', * .3. Harketing, @elson, @e# ,ealand. 26. 11.22. i i. dokumentarne emisi/e @o-o.elandske tele-i.i/e The "uturaru %;periement $%-speriment "uturam', arhi-a C+@,. 29. 11.22. D%oso'nost 8itan/a d/ece u 1ast'umu testirana /e %ri/e i nakon eks%erimenta u. %omo4 Dchonell (raded Bord 5ecognition Cesta (Dchonello-og stu%n/e-anog testa %re%o.na-an/a ri/e8i). 2:. 11.22. Nkotski su re.ultati e-aluirani u. %omo4 urto-og testa 8itan/a ri/e8i ( urt Bord 5eading Cest). 2<. 11.22. 3anadski su re.ultati i.-edeni i. Dchonell (raded Bord 5ecognition Cesta (Dchonello-og stu%n/e-anog testa %re%o.na-an/a ri/e8i). 2=. 11.22. 28. Reading Recovery in (eS 8ealand $/porava- !itan a na (ovom 8elandu', i.-/e74e 2reda gla-nog7kolskog ins%ektora @/e.ina -eli8anst-a (>;;ice o; Ger Ha/estySs $hie; Ins%ector o; Dchools), ko/e /e o'/a-io ritan ski -ladin ured .a standarde u o'ra.o-an/u ( ritish (o-erment >;;ice ;or Dtandards in 1ducation), Aondon (1996). 29. Aynley Good, 0ylvia: Che Biography o; 0ylvia &shton= Jarner $0ylvia: Biografi a 0ylvi e &shton= Jamer', +iking, !uckland, @.,. (1988). Dyl-ia !shton"Barner, Tescbet $,!itel ica', Penguin (19<<). 60.=.26. 61. 11.16. 62. In;ormaci/e o D11)"u ugla-nom /e %riku%io (.). %rilikom s-o/eg %os/eta uredu D11)"a u >cklandu, $!. (1989).
.P. poglavl&e> R&eEavan&e pro5le%a prekida Ekolovan&a

I. .ah-al/u/emo se Che Hanagement 1dge L(d!$, P.>. oY 129<1, Bellington, @e# ,ealand, a oso'ito direktoru 5ossu Peddleru ko/i /e na%isao ra.li8ita i.-/e78a o sredn/o/ 7koli Ht. 1dgecum'e.
2. Hyron Cri'us, The &pplication of 7uality *anagement "titiciples in %ducation at *t. %dgecumbe 1igh 0chool, 0it-a, &las-a $"rim ena na!ela -valitetnog upravl an a $ obra#ovan u na prim eru 9-ole Ht. %dgecumbe, u 0it-i na &l as-i' (1990). Pretiskano u &n Fntroduction to Total 7uality for 0chools $,vod u popuno upravl an e -valitetom #a 9-ole', !merican !ssociation o; Dchool !dministrators (1991). 6. I./a-u o %oslanst-u nam /e dala sama 7kola. 9.12.2. :. I.-/e74e sredn/e 7kole Ht. 1dgecum'e od 60. listo%ada 1990. godine %od na.i-om /pportunity and 0olution /vervieS $"regled prili-a i i c9en s', dostu%no /e u samo/ 7koli. <.12.:. =. 12.2. i organi.aci/ske gra;ike %ilot"t-rtke do'i -ene od same 7kole. 8.12.2. 9. $il/ da se st-ore k-alitetni %o/edinci %roi.la.i i. 7kolske i./a-e 6onstancy of "urpose $0talnost svrhe' (60 listo%ad, 1990). 9< %osto u8enika ko/i su maturirali %oha?a i 7kolu nakon sredn/e 7kole. 10. Llanak Reading, Jriting and 6ontinous Fmprovement $Hitan e, pisan e i stalno unapre?ivan e' o'/a-l/en /e u 6ompetitive Times=u, glasniku Totsl 7uality *anagement (eSsletter, ko/ega i.da/e (>!AlZP$ ('r. I, 1991). 11. 12.2. 12. I. inter-/ua dr. @olana s (.)."om u Palmerson @orthu (1991). 16. $.*. Patrick @olan i )a-id G. Hc3innon, 6ase 0tudy of 6urriculum Fnnovation in (eS 8ealand: The 5teybetg Fntcgrsted 0tudies "ro ect $0tudi a slu!a a inovaci a $ -uri-ulum$ na (ovom 8elandu: "ro e-t integrirane nastave u 9-oli 5reyberg', D-eu8ili7te Hassey (26. tra-an/ 1991). 19. do 18.12.12. 19. 20. 21. 22. I. inter-/ua s (.)."om (199=). I. inter-/ua )ona ro#na s (.)."om u 3a%iti $olledgeu, Para%araum, @e# ,ealand (1991). 12.20. I.. in~e~/ua 1dne Cait s (.)."om u sredn/o/ 7koli Ciki%unga, Bhangarei, @e# ,ealand (1991).
26. 2-od 1:. 29. I. 'il/e7ki l+. o n/e.inom %r-om danu u ulo.i instruktora u Du%er$am%u. 2:. 12.26., u. s%eci;i8ne komentare roditel/a i. dos/ea Du%er$am%a. 2<. DaEetak i. magistarskog rada Dara' Dinger"@ourie i. 1998. >na /e /edna od koautorica 7uantum Teachinga $Kvantnog $ou0evan a'.
.[. poglavl&e> poslovni svi&e' su'raEn&ice

1. $hris Hc(o#an and lim Hc$ul1ough, %ntertainment in the 6yber 8one $8abava u -ibemeti!-om podru! u', 5andon Gouse (199:). 2. ritansko i.dan/e 8aso%isa Jired (ru/an 199<). 6. I. oso'nog iskust-a (.)."a kao i.da-a8a Trends=a. 9. do <. 19.1. =.1.2. Y. Bac- Jelch's %ncote $Bis Bac-a Jelcha' re%ortaEa s naslo-ne stranice u me~unarodnom i.dan/u Business Jee-=a (28. listo%ada 199<). 9. do 12. 19.8. 16. Peter H. Denge, The 5ifth .iscipline $"eto podru! e', 5andon Gouse (1992). 19. 19.16. 1:. Com Peters, 4iberation *anagement $/slobodi3a!-i menad:menr', 3no%; (1992). 1<. 19.1:. 1=.19.1:. 18. )odatak 5inancial Timesu=u (18. ru/an 199<). 19. I. inter-/ua $as%era Dhiha s (.)."om u Ca/-anu (li%an/, 199<) i ~os/e~ 'il/e7ki .a go-ore ko/e nam /e dao 3ineski centar .a %ro" dukti-nost. 20. 19.19. 21. In;ormaci/e i citate 5anka Go-isa (.). /e %riku%io kada /e 199<. godine %os/etio Del'y. 22. Che Burton Jay $(a Burtonov na!in', saEetak ko/eg /e, nakon ras%ra-e s * ohnom Goemerom i -i7im direktorima urton gru%e, %ri%remio (.). (sr%an/ 199<). 26. I. ra.go-ora s (.)."om (ru/an 199<). 29.19.26. 2:. !l-in Co;;ler, poSer 0hift $0m ena mo,i%, antam (1990). 2<. I. inter-/ua s (.)."om (ru/an 199<).
2=. I. inter-/ua s (.)."om (ru/an 199<).
.0. poglavl&e> ;laniran&e Ekole su'= raEn&ice .

1. I. inter-/ua Aestera Mincha s (.)."om u Best MlaYmeru, @o-i ,eland (1991). 2. I. 8lanka u 4os &ngeles Times=u od 1. li%n/a 1992. godine %od na.i-om 0outh Bay 0chools .o %;tra *ile 5or Reading 0ucess. PhG (rignon -i7e ni/e nad.omik okruga. 6. In;ormaci/e i. ra.go-ora l+. s dr. Dusan Dchmidt, i. 7kolskog okruga Douth ay, Dan )iego (1992), aEurirao /e !l Balters, direktor lokalnog 1/0T0 %rograma 7kolskog okruga Douth ay u s-i'n/u 1999. 9. I. o'e4an/a Ha/storske akademi/e i koledEa ~o/e /e *" +. %utem e"rnaila dosta-io u%ra-itel/ Com 5udnik (s-i'an/ 1999). :. 16.9. <. In;ormaci/e o osno-no/ 7koli $ascade su i. 8lanka rucea $am%'eIla & Teucbers "erspective $(estavni!-o glediste' o'/a-l/enog u kn/i.i 6resting The 5uture $0tvara u>i budu!nost' 8i/i /e urednik )ee )ickinson, !cclerated Aeaming Dystems, 1ngland (1991). =. I. tele;onskog inter-/ua Hiriam 3ronish i. @eedhama u Hassachusettsu s (.)."om i *.+. (1996). *.+. ima tako?er i iskust-a i. %r-e ruke s u'r.anim integrati-nim %rogra mom u8en/a 7kole *ohn 1liot. 8. I. tele;onskog inter-/ua 5osemary (reen i. @eedhama u Hassachusettsu s (.)."om (1996). 9. *.+. /e -e4 dugol/etni stari/i suradnik $am'ridge $ollegea. 10. In;ormaci/e o 7koli 5i-er >aks %o ti8u i. %re.entaci/e !%%le $om%uter"a u !ucklandskom $olledge o; 1ducation, @o-i ,eland, (1992).
Il. 1.2.
12. 1.2.
./. poglavl&e> !(ini'e 'ol

1. I. inter-/ua s (.)."om (sr%an/ 199=). 2. (199=). $itati i. kn/ige Gelene G. Balden'erg. i Hichaela D. ogolea, The Jelfare Renlllssance: The (eS 0Sedish *odel $Renesansa soci alne s-rbi: (ovi 9veds-i model', $ar%e +itam Moundation, Aamshaga, D#eden
6. I. %isma *.+. (si/e8an/ 1999). 9. D-i %rim/eri o !%%le !$>C"u citirani su i. -n ige %ducation ] TeLhnology $/bLovan e i tehnologi a', urednika $harlesa Mishera, )a-ida $. )#yera i 3etha Jocama. I.da-a8: !%%le ooks and lossey" ass Pu'lishers (199<). :. (la-ne in;ormaci/e o Bendy ~e u.ete su i. kn/ige Paula Dmitha 0uccess F. (eS ,eaànd Business $,sp eh u novo#elands-@F@ poslovan u', Godder Hoa eckett (199<) lI, no-inskih %odataka. <. 5a.-ili ar'ara Parshing i %ro;e~or 3en )unn, a %roducirao $reati-e Aearrung $o., @e# ,ealand. =. I. inter-/ua s (.)."om (s-i'an/ 199=). $hristo%her all u 5or 4ife: a .. viLoL. for leaming in the 23 st century $8a ci eli Z6Vo(# vi#i a u!en a u 21. stol e>u', 5D!, Aondon, 23 (199<). 9. I. %isma *.+. (199<).
8.
10. In;ormaci/e %ri'a-io Che $enter ~or !ccelerated Aeaming, Aake (ene-a, BID., 2D! (199<). Il. do 16. 1:.10. 19 (raham C. $rocom'e, Hichael *. 1nright and Hichael 1. %orter, ,pgrading (eS. 8ealand's 6ompetitive &dvantage $"odF8an e -ompetitivnih prednosti (ovog 8elanda', >Y;ord 2ni-ersity Press (1991). 1:. $hen *ing%an, 6onfucius as a Teacher $Konfuci e -ao u!itel ', Moreign Aanguage Press, ei/ing (1990). 1<. I. %re%iske s (.)."om (199<). 1=. I. inter-/ua $hoona Cana i Hichaela Cana s (.)."om (1991). 18. Llanak u The "ress=u, $histchurch, @e# ,ealand (2<. si/e8an/ 199<). 19. 1"mail autorima (s-i'an/, 1999).
Bri>)a)-a i >a'/a(e
527
(orve9-a: !nne i @eil $are;ootK 5ins-a: $amilla @e#lander i Hartin (ri%%en'ergK 4ihten9ta n: Cony Dtock#ellK ( ema!-a: 5udol; Dchulte i $laudie HonnetK (i#o#ems-a: Peter Dchade i @ick -an den I*sselK Wu:noafri!-a Republi-a: !ntony Ao-ell i Pita Bard.
;ri,nan&a i ,a8vale ----------------------------------------
W I* !.i/i i Paci;iku: 0ingapur: )a-id Parry, Irene $hee, him *o#oomdar, )ili% Huker/ea, $armee Aim, Ceo $hee Gean, Honica Jee, Ceddy !ng, Cetsuo @ishi.a#a i Aim CiatK Kina: Dong $haodi, hie *in, hue *ianguo, $hen *ianYiang, Dun in, Dte-e Jan, Jan *ie, *iang hin, )enis (uo, i ostatku tima ;irme $le-er Do;t#are i direktorima na 7anga/sko/ o'ra.o-no/ tele-i.i/iK &ustrali a: Aindy $a%elli, 3eith Hc)onald, !listair 5ylattK *ale#i a: Cerry @etto, @oor Aaily )atoS !'u akar, Hansor Ga/i DukaimiK Ta van: $as%er Dhih, Dtan
Dhih i *ohn Bang. >'o/e autora .ah-al/u/u:
H `. P~nirima u.mnogim %odru8/ima na 8i/em se radu temel/i o-a kn/iga. Cu se u'ra/a/u: ana. ontes~on, Tlenn )oman, (eorgi Ao.ano-, *ean Piaget, 5o'ert D%erry, 5o'ert . D rnstem, Hanan )*amo~d, Paul HacAean, Cony u.an, Go#ard (ardner, 5o'ert tern'erg, arto~ A. BhIte, B. 1d#ards )eming, )on Dchuster, *ohn (rassi, Ayelle Pal~er, Pe~er ~lme, Aaurence Hartel, 5ita i 3en )unn, Paul i (ail )ennison $1 )ame.1 B~Iteslde, (ordon Dtokes, o''i )ePorter, 1ric *ensen, )on $am%':1I $h:I:: 'J, Dchnut, 5ichard and~er, *ohn (rinder, Hichael (rinder, Mreeman Aynn )horiK !nthon (regorc, *ohn Ae Celher, Peter H. Denge, $harles Gandy, $hristo%her all $olr~ 5ose y Cony Dtock#elI, (lenn $a%elli, ar'ara Prashnig, ettie . Joungs, I-an ar.ako-, Pa:nela 5and, ~etty Dhoemaker, Ch~mas !rmstrong, )onald Cre;;inger, Cim erners"Aee !lan $ ~ay, ~lll (~tes, Dte~e *o's I s-i oni 8i/a se imena %o/a-l/u/u na dnu s-ih F%lakat s~anicaF ~a I*e-o* straru o-e kn/ige,
W I* @o-om ,elandu: @oel Merguson .a #e' stranicu Che Aeaming Be'a, .atim Hark each, 3irsty Gayes, *erome i Do%hie Gartigan, Aesley HaY, ,aklada Paci;ic, )o'rot-orni trust !D , *oe Billiams, 1dna Cait, *ohn Mleming, Pat @olan, Phil Dil-a, Aester Minch, ruce 3irk, Cony Ge#ett, Hike (i;;ord, *ohn Hedcal;, Aloyd (eering, Hurray ro#n, )on ro#n, o' 1lliott, )a-id Mergusson, 3ay rad;ord, Patrick 1isdelI Hoore, Pita Dhar%les, Pauline Perta', (lenda >#en, $olin MolIas, 3en ooth, *oy $lark, (raye Dhattky, $hoon Can, $hrystal, )aniel i Dte%hen Bitte, $olin urr, Peter Go i 3ate Bhitley.
,ah-al/u/emo s-ima ko/i su 'ili ukl/u8eni u o-a/ i.da-a8ki %oth-at, oso'ito randleyu Binchu Dr., *eanne Iler, Dusanna Polmares, Dusan 5ernkus, 5eg irch;ield, lan i )iane (rant, )iane 5ose, a tako?er i na7im %re-oditel/ ima u 3ini, Ca/-anu, N-edsko/, Minsko/, ra.ilu i 3ore/i. W D-im drugim l/udima 7irom s-i/eta ko/i su %omogli s inter-i -$rr)a 6 .na mnoge druge na8ine, a oso'ito: Feennettc Cas #ahval u e: H:~ o~em.a !merikama " u 0 edin enim &meri>-im .r:avama, to su: *ohn @ais'itt omsh, Aeo Bood: Hary 1lIen Haun., @ancy Hc@a'', Ais'eth Dchorr, )anS D$.horr, *ane GeaIy, 3aren Pitrnan, *anet i 3atie )oman )a#n Price Hary *a (S1I Hlcha~l ~leYander, Ai'yan Aa'iosa"$assone, Phili% $a~sone, *oy 5~#se DuenKre~eison )eet ).lckiAonson, @ancy Hargulies, Harilyn 3ing, Aily Bong"Milmore Du~an Dchrnidt S n oma %e. +IS F (re . A ,ynn >S S nen, a ene arlous, )iane Aoomans, 3im ,olIer $orte%assi, 3athleen $arrolI Dte-en (amer H5S . ,g 1lIis PeterS ! 3 .S , ary egnrer, +an I )onna Dtocking, @ancy , I nne enyTn I Hahesh DharmaK u Kanadi: Paul 5uta, Com 5udmik, Aane $lark, )oreen !gostino 1 1d (irn%el/K u Bra#ilu: 1liana 5ocha IS 1 DSI. 6 -a.
W Llano-ima s-o/e uEe o'itel/i i %ri/atel/ima: 1d, Aeisha i Dummer (roenendal, 1lly i *ohn +an ame-eld, *ake i *enny (roenendal, 5ie i *erry 3a.imer, $arol )em%sey, Harilyn (ili, Pat Canagon, Harina Dmith, )on Aucas, 5o'ert *ones, *an Hc3ittrick, Dandi Gendrickson, Gelene i (eorge ar;us, )onna 5omanick, $arol 3ennington, 1d Dtracher, Cheresa Hendi-il, *e;; Gae'ig, 3atharine 3erte., )onna $hester i Penny Benger. .W I* +eliko/ ritani/i: *oanna 5ose, Dheila 3it.inger, @orman Hacrae )a-id A . HIchael $ra#;ord + d @ rth P , leBID, G S. an a o , eter, Paul, 3atie i $laire Cem%leton *ohn !''ott *oh oemer, Aesley ntton, Gelen Batkins, !ndre# Gughes"Gallett +al.S H 1dS n > id ;;i Phi S I argaret munds a+I u m, ili% $ham'ers, *im i Pat AennoY i oso'l/e Aansdo#ne $ollegea. S
W I* ostatku 1uro%e i !;rici: Tveds-a: Ingemar i (unilla D-antesson $hristo h ~~~mund~on, am, /orling, Dtein ~inde'erg, Dte;en i Aola Golm, Po~ttlD Ped:rs::, 2Ga @ ston, gnetta @ilsson, engt"1nc !ndersson, engt Aingcuist ar'ara Hartin aes and, ~gneta org, ar'ro Hartensson, !nders Aarsson, Gele~a Ballen'er Hic~ael ~golea, itte *ohnnesson, (unilla (arde, !nnike !iri/oki Cim De;ton 2l; A gd' ~I$k~ ~>~'~d, Hats .>l/ons, Chomas )ahlc-ist, IngridS /orkegren"Mrode t~me~Kode nn" ane e as, Homca Aund'erg, 3erstin Palmn >nni , +arg i Hats . I I rene 6 @ikl assonK S
W D-o/im %ri/atel/ima i kolegama u struci, kao i onima ko/i su dali do%rinos na oso'no/ ra.ini, a to su: 5ichard Packard, Hary )ereshe#sky, !nne @e-in, 5ol; Parta, 3atherine 3erte., 5o'in Drnith, !llison Ae#, *onathan Hichell, Mran.ika 3arlan, 1lsie egler. Cako?er h-ala (ordonu )rydenu ko/i /e %artnerst-o u o-o/ kn/i.i u8inio istinskom re-oluci" /om i oso'nim iskust-om u8en/a.
Kordan .ryden #ahval u e:
W Hargaret )ryden na 91 godini l/u'a-i, mudrosti, toleranci/e, %odr7ke, s/a/nog
roditel/ st-a i do're .a'a-e. Dir 5o'ertu Hahatuai, Cainui i H$) In-estments"u na %artnerst-u u Che Aeaming Be'"u. Cako?er i *eannetti +os .a to 7to /e %redloEila %isan/e o-e kn/ige, .a saEiman/e i.nimnog nasta-nog iskust-a na o-im stranicama te .a toleranci/u uredniko-a i.'aci-an/a i %o/ednosta-l/en/a na -olumene ra.li8itih materi/ala, a s-e u nasto/an/u da se akademska istraEi-an/a u8ine ra.uml/i-ima ohi8nirn 8itatel/ima.
OOO #?AIA//l;(i((Q)//l? (o#
G AZ@A> !VOD
` Dy1#ester, 5o'ert, & 6elebration of (eurons: &n %ducator's Kuide to the 1uman Brain, !D$), !1eYandria, +! (199:). ` )iamond, HarianK and Go%son, * anet, *agic Trees of the *ind: 1oS to (urture )our 6hild' s Fntelligence, 6reativ= ity, and 1ealthy %motions from Birth Through&dolescence, Plume, @e# Jork (1998). ` German, @ed, The 6reative Brain, rain ooks, Aake Aure, @$ (1989).
AA;IRANJE !AA
`Huker/ea, )ili%, 0uperbrain: Train )our Brain To ,nleash the Kenius Jith in By ,sing *emory Building, *ind *apping, 0peed Reading, >Y;ord 2ni-ersity Press, Dinga%ore (199<). ` Huker/ea, )ili%, Brain inity, >Y;ord 2ni-ersity Press, Dinga%ore (199=). ` u.an, Cony, The *ind *ap Boo-RadiantThin-ing, $, Aondon (1996).
RAZVOJ !AA I "RTANJE

` Hargulies, @ancy, *apping Fnner 0pace, ,e%hyr Press, Cucson. !,. (1991). ` Hargulies, @ancy, )es. )ou6an.raS+, !ccelerated Aearning Dystems, 1ngland (1991), #ith -ideota%e. ` etty 1d#ards, .raSing /n The Right 0ide /f The Brain, *eremy P. Carcher, @e# Jork (1989).
STVARANJE NOVID IDEJA

` Hichalko, Hichael, 6rac-ing 6reativity, Cen D%eed Press, erkeley, $! (1998). `-on >ech, 5oger, & Jhac- /n The 0ide /f The 1ead, Barner, @e# Jork (1990).
l
;reporuke ,a na&va6ni&e i,vore in7or%aci&a ----------------------
` !dams, *ames A., 6onceptual Bloc-busting, Penguin, @e# Jork (198=). `-on >ech, 5oger, 6reative Jhac- "ac- (%laying cards), 2.D. (ames Dystems, Dtarn;ord, $C. Hichalko, Hichael, Thin-ertoys, Cen D%eed Press, erke1ey, $! (1991).
@i5lio'eka Revoluci&e u u(en&u

!
!kT na/'ol/e u8ite i. tiskanog materi/ala, a Eelite %o8eti u8iti 'ilo ko/i %redmet, tada -am a~tori o-e kn/ige %re%oru8u/u da na/%ri/e %ro8itate tri ili 8etiri u-odne kn/ige ko/e su o tom %redmetu na%isali us%/e7ni %rakti8ari, a da %otom 8itate detal/ni/e materi/ale. D~~/ede %re%oruke, %ri 8emu su na//ednosta-ru/e u-odne kn/ige. -ideoka.ete ili %ri'or o.na8eni .nakom`. @ar~-no,. da se stalno tiska/u no-e kn/ige, %a o-a/ %>%iD moEete aEurirati tako da odete na Be' stranicu: ###.thelelearning#e'.net !eannette .. +os tako?er redo-i to aEurira s-o/e in;ormaci/e, oso'ito one ko/e se odnose na seminare i treninge, na adresi: ###.learning"re-olution.com
GDJE DA ;O#NEA:
`5ose, $olin, *aster Ft 5aster, !ccelerated Aearning Dystems, 23 (1999). Àoomans, )ianeK and 3ohl'erg 3aren T':e 4aughing 6lassroom, 3ramerS Ci'uron, $! (1996). S `Dta;!S o; @e# $ity Dchool, *ultiple FnLelllgences: Teachingfor 0uccess, (eS 6ity 0chool, Dt. Aouis, Ho. (1999). `~ePorter, o''iK 5eardon, HarkK and ~I)ger"@ourie, Dara', 7uantum Teach#ng, !llyn ] acon, oston (1999). `+os, *eannette, The *usic Revolution Aeaming Be', !uck1and @e# ,ea1and (late 1999). S ` $am%'ell, )on, The *o#art %ffect !-on ooks, @e# Jork (199=). S ` ar.ako-, I-an and !ssociates %ssence ] Fmpact (includes 1oS td ,se *usic', @o-ata, $! (199:). `!ndersen, >leK Harsh, HarcyK and Gar-ey, !*:tltur, 4eam Sith the 6lassics, AI@) Institute, Dan Mrancisco (1999).
!@RZANO !#ENJE
`5ose, $olinK and (olI, Aouise, &ccelLrate )our 4earning, !cce1eratedAearning Dystems, 23 (1996): a kit. `)e Porter, o''i, 7uantum 4eaming )ell, @e# Jork (1992). S `5ose, $olinK and @icholl, Ha1colm. *., &ccelerated 4eaming 5or the 21 st 6entury, !ccelerated Aearning Dystems 23(199=). S ` Mrischnec~t, .*~ccuelineK and $a%elli, (lenn, *a;imi#ing )our 4eaming "otential, 3enda1I1Gunt, Io#a (199:).
AOZA$
`>rnstein, 5o'ertK The &ma#ing Brain Goughton Hi;;lin, oston (1989). S `5o'ert 3otu1ak, Fnside The Brain, !ndre#s and HcHee1, 3ansas $ity Ho (199=). S .
Huker/ea, )ili%, Braindancing, Che rain#are Press, Dinga%ore (1998).
;AAGENJE
`Je%son, 5oger ., 1oS to Boost )our Brain"oSer, Chorsons, 1ngland(198=). `Hinninger, *oan, Total RecalN, Chorsons, 1ngland (1989). `Dcuire, AarryK and 3andel, 1ric, *emory: 5rom *ind to *olecules, Ddenti;ic !merican Ai'rary, @e# Jork (1999). `Gig'ee, 3enneth A., )our *emory:
1oS it Jor-s and 1oS to Fmprove it, Piatkus, Aondon (1989).
!r%, )a-e and $laudie, GE /ne=*inute *emory *a-ers, Chomas @e1son (1996). enson, Ger'ert, )our *a.;imum *ind. !-on, @e# Jork (198=). Aorayne, GarryK and Aucas, *erry, The *emory Boo-M a1lantine, @e# Jork (19=:). u.an, Cony, ,se )our "er+ect*emory, Plume"Penguin, @e# Jork (1991).
INTE IGEN"IJA
` (oleman, )aniel, %motional Fntelligence, looms'ury, Aondon (199<). ` Diler, Codd, Thin- 4i-e a Kenius, antam, @e# Jork (199=). `(ardner, Go#ard, 5rames /f *ind, asic ooks, @e# Jork (1986). ` (ardner, Go#ard, The ,nschooled *ind, asic ooks, @e# Jork (1991).
ZA UTEN6KE
` $ross, 5onald, "ea- 4eaming, *eremy P. Carcher, @e# Jork (1991). `Hartel, Aaurence, 0chool 0uccess, Aearning Hatters, !rlington, +! (1992). ` Dun'eck, )e'oralt, Fnfinity Jal-: "reparing )our *ind To 4eam, *a1mar Press, Corrance, $! (199<). `1llis, )a-id ., Becoming a *aster 0tudent, $ollege Dur-i-a1, 5a%id $ity, D) (198:).
ZA RODITE JE
` 3line, Peter, The %veryday Kenius,
J37 Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Bre*or$ke >a )a-/aD)i-e i>/ore i)+orma%i-a
530
(reat >cean Pu'lishers, !rlington, +! (1988). ` !rmstrong, Chomas, Fn Their /Sn Jay, *eremy Carcher, A! (198=). `$lark, Maith and $ecil, 1assle=5ree 1omeSor-, )ou'leday, @J (1989).
;O!#AVANJE STRANID JEZI$A
W *ensen, 1ric, 0uperTeaching, 3endallb Gunt, )u'ucue, Io#a (1988).

ZA ODGOJ DOJEN#ADI
ZA NASTAVNI$E
W *ensen, Teaching Jith The Brain Fn *ind, !D$), !leYandria, +! (1998).
W $aine, 5enate @ummela and (eo;;rey, ,nleashing the "oSer of "erpetual 6hange: The "otential of Brain=Based Teaching, !D $), !leYandria, +! (199=).
` )ryden, (ordonK and 5ose, $oli~, 5,(damentals, !ccelerated Aeaming Dystems, 23 (199<): com%lete kit. ` eck, *oan, 1oS To Raise a Brighter 6hild, Montana, Aondon (198:). W Har.olla, *eanK and Aloyd, *anice, 4eaming Througn "lay, Gar%er ] 5o# (19=2). Gealy, *ane, )our 6hild's KroSing -in", )ou'leday, @e# Jork (198=). Gealy, *ane, ?n"angere" -in"s, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (1990). Bhite, urton A., The 5irst Three )ears of 4ife, Prentice, Gall, @e# Jork (198<). Bhite, urton A., Raising a .elightful ,nspoiled 6hild, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (1999). .
RANO #iTANJE
` HcAaren, 3ristine !., Fntegrated Reading "rogram, 3mac Mor 3ids, !uck1and 1008, @e# ,ealand (1999). `Gughes, Melicity, Reading &nd Jriting Before 0chool, *onathan $a%e (19=1). `Joung, PeterK and Cyre, $olin, Teach )our 6hild To Read, Montana (198:). ` )oman, Kienn,Teach )our Baby to Read, etter a'y Press, Philadel%hia (19=9).
RANO ;ISANJE
` Hartin, *ohn GenryK and Mried'erg, !ndy, JritingToRead, Bamer(l98<). ` D%alding, 5omalda isho% and Balter C., The Jriting Road To Reading, Zuillb Billiam Horro#, @e# Jork (1990).
$REATIVNO ;ISANJE
` 5ico, (a'riel, Jriting The (atural Jay, *.P. Carcher, Aos !ngeles, $!.
SRI"ANJE I I ;RAVO;IS
`$ri%%s, $harlesK and Peters, Hargaret A., 6atchSords, $ollins, Aondon (1996). `Gorns'y, e-eK and Dhear, Mrula, &lpha to /mega, Geinernann, 23 (1996).
` *ohnson, +irginia, 1ands=/n -ath, $reati-e Ceaching Press (1999). ` )oman, (lenn, Teach )our Baby *ath, etter a'y Press, Philadel%hia (19=9).
D 1elp )our 6hild Jith *aths (the 'ook o; the

IGRE ZA !#ENJE
AATEAATI$A
$ C+ series),
$ ooks, Aondon.
` 3aye, Peggy, KamesforReading, Pantheon ooks (1999). ` 3aye, Peggy, Kamesfor 4earning, Che IS/oonday Press (1991). ` Perry, Dusan 3, "laying 0mart $four to 19 years', Mree D%irit (1990).
IGRE ZA NASTAVNI$E I ()*N *)* G AZ@A ZA !#ENJE

` +itale, Har'araHeister, ,nicoms &re Real: & Right=Brained &pproach to 4eaming, *almar Press, Corrance, $! (1982). ` re#er, $hris oydK and $am%'ell, .on,Rhythmsof4eaming, ,e%hyr Press, Cucson, !, (1990). `$am%'ell, )on, 3EE Jays to Fmprove Teaching Sith )our Coice and *usic, ,e%hyr Press, Cucson (1992). ` Herritt, Dte%hanie, *ind, *usic and lmagery, !sian Pu'lishing, Danta 5osa, $! (199<). ar.ako-, I-an, 1oS to Read Sith *usic, ar.ak1ducationalInstitute,@o-ato, $! (199:).
AONTESSORI
`1li.a'eth (. Gainstock, The %ssential *ontessori, Plume, @e# Jork (199=).
` ritton, Aesley, *ontessori: "lay &nd 4eam, +ermilion (1992). ` Aillard, "aula"ol-,*ontessori: & *odem &pproach, Dchoken ooks, @e# Jork. Gainstock, 1li.a'eth (., Teaching *ontessori Fn The 1ome $the preschool years', Plume, @e# Jork (19<8). Gainstock, 1li.a'eth C., Teaching *ontessori Fn The 1ome $the school years'. Plume, @e# Jork (19=1). Hontessori, Haria, The *ontessori *ethod, Dchocken ooks, @e# Jork (19<9). Hontessori, Haria, The &bsorbent *ind, )elta, @e# Jork (1989).
W Ao.ano-, (eorgiK and (ate-a, 1-alina, The 5oreign 4anguage Teacher's 0uggestopedia *anuel, (ordon and
` Ao.ano-, (eorgi, 0uggestology and /utlines of 0uggestopedy, (ordan and reach, @e# Jork, (19=8). `Dtock#ell, Cony, &ccelerated leaming in Theory and "ractice, 1MM1$C, Aiechtenstein (1992).
OZANOV?EVA AETODA
reach, @e# Jork (1988).
62
2
6
:
(
`Chiagara/an, Di-asailam (Chiagi), 9iversity 0timulation Kames (1999)K TeamSor-Kames$3DDO'M 6ash Kames (1999)K *ore 6ash Kames $3DDR'M*atri; Kames $3DDR'M 4ecture Kames (1999)K Fnstructional "u##les (199:)K
6reativity Kames (199<), ali %u'lished 'y G5) Press.
;OTEF$OGE ! !#ENJ!
`2oman,_(lenn, Jhat To .o &bout )our Brain=Fn ured 6hild, etter a'y Press, Philadel%hia (19=9). ` !rmstrong, Chomas, The *yth of the &.....0. 6hild, )utton, @J (l99:). `)hority, Mreernan AynnK and *ensen, 1ric, Boy ul 5luency: Rrain=6ompatible 0econd4anguage&c]uisition, Che rain Dtore, Dan )iego, $! (1998). ` )hority, Aynn, The &6T approach: The &rtful ,se of 0uggestion for Fntegrative Leaming, (ordon ] reach, @e# Jork (1991, eY%anded edition).
!#ENJE STRANID JEZI$A

`$olin 5ose, &ccelerated 5rench, !ccelerated Aearning Dystems, !ston $linton, ucks, 2.3. (;ull %rogram). ` $olin 5ose, &ccelerated 0panish, !ccelerated Aearning Dystems, !ston $linton, ucks, 2.3. (;ulI %rogram). `$olin 5ose, &ccelerated Fralian, !ccelerated Aearning Dystems, !ston $linton, ucks, 2.3. (;ull %rogram) ` $olin 5ose, &ccelerated Kerman, !ccelerated Aearning Dystems, !ston $linton, ucks, 2.3. (;ull %rogram). STI OVI !#ENJA I RADA `Prashnig, ar'ara, The "oSer /f .iversity, )a-id aternan, !uckIand, @e# ,ealand (1998), `Harko-a, )a#na, 1oS )our 6hild Fs 0mart, $oncari (1992). ` $ar'o, HarieK )unn, 5ita and 3en, Teaching 0tudents to 4eam Through Their Fndividual 4eaming 0tyles, !llyn and acen, oston (1991).
;O!#AVANJE ! AIF?ENJ!
` )e ono, 1d#ard, Teaching Thin-ing, Penguin, Aondon (19==). ` )e ono, 1d#ard, %dSard de Bono' s Thin-ing 6ourse, $ ooks, Aondon (1982). ` Mrangenheim, 1ric, Reflections on 6lassroom Thin-ing 0trategies, 5odin, Aoganholme, Zld, !ustra1ia (199:).
SAAO;OFTOVANJE
` Aoomas, )iane #ith *ulia, 5ull %steem &head, 3ramer, Ci'uron, $! (1999). `Joungs, ettie, The Cital <Fngredients of 0elf %steem: 1oS to .evelop
n"Y!!.IZ)iIJV u !Z)&VIIIJ!
Them Fn )our 0tudents, *almar Press, Corrance, $! (1992). Mor teachers.
` or'a, Hichele, %steem=Builders, *almar Press, Corrance, $! (1989). Mor elementary teachers. `Hc)aniel, DandyK and ielen, Peggy, "ro ect 0elf=%steem, *a1mar Press, Corrance, $!.
NE!RO lNGVISTI#$O ;ROGRAAIRANJE

` andler, 5ichardK and (rinder, *ohn, ,sing )our Brain 5or a 6hange, 5eal Peo%le Press, Hoa', 2tah (198<). `(rinder, Hichael, %(Co): )our "ersonal Kuide to 6lassroom*anagement, Hichael (rinder, Bashington (1996). `(rinder, Hichael, Righting The %ducational 6onveyor Belt, Hetamor%hous Press, Portland (1989). ` )ilts, 5o'ertK and 1%stein, Codd !., .ynamic 4eaming, Heta, $a%itola, $! (199<).
O@RAZOVANJE I TEDNO OGIJA

` Misher, $harlesK )#yer, )a-id $.K and Jocam, 3eith (editors): %ducation ] Technology: Reflections on 6omputing in 6lassrooms, !%%le Press and *ossey ass, Dan Mrancisco (199<). `.Hc(o#an,. $hrisK and Hc$ullaugh, *im, %ntertainment Fn The 6yber 8one, 5andom Gouse, @e# Jork (199:). `Dchank, 5oger $.K and $leary, $hi%, %ngines 5or 4earning, Aa#rence 1rl'aum, Gillsdale, @* (199:). Aai, 3#ok" Bing, (et= Jor-ing= Teaching, 4earning and "rofessional .evelopment, 2ni-ersity o; >tago Press, )unedin, @e# ,ealand (1999).
ED!$A"IJS$A $INEZIO OGIJA

` )ennison, Paul and (ail, Brain Kym:
0imple&ctivities 5or Jhole Brain4eaming, 1du"3inesthetics Ine., +entura, $ali;ornia (198:).
` Dtokes, (ordonK Bhiteside, )aniel, /ne Brain: .ysle;ic 4eaming 6orrecnon and Brain lntegration, Chree In >ne $once%ts, ur'ank $! (198=). `)ennison, Paul 1. and (ail 1., %du=K for Kids+ The Basic *anual on %ducational Kinesiology for "arents and Teachers of Kids of &ll &ges, Ed$3inesthetics, +entura, $! (198=). )ennison, Paul 1. and (ail 1., Brain Kym: Teacher's %dition, 1du"3inesthetics, +entura, $! (1989). !Tennison, (ail 1. and Paul 1K and Ce%lit., *erry +., Brain Kymfor Business, 1du"3inesthetics, +entura $! (1999).
;OVEZANOST IZAEa! !AA I TIJE A ` Pert, $andace, * olecules of %motion: Jhy )ou 5eel the Jay )ou 5eel, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (199=). ` Ganna;ord, $arla, The .ominance 5actor: 1oS KnoSing )our .ominant ?!e, %ar, Brain, 1and ] 5oot 6an Fmprove )our 4earning, (reat >cean Pu'lishers, !rlington, +! (199=).
` Promislo#, Dharon, * a-ing The Brain Body 6onection, 3inetic Pu'lishing, Best +ancou-er, $, $anada (1998). Ganna;ord, $arla, 0mart *oves: Jhy 4eaming is (ot &, in )our 1ead, (reat >cean Pu'lishers, !rlington, +! (199:). Ganna;ord, $arlaK Dhaner, $herokeeK ,achary, DandryK and (rinde, Ainda, %ducation in *otion, 1di'le 1le%hant Pu'lications, Gonaunau, Ga#aii (1991). Gartley, Ainda, Jisdom of the Body *oving: an introduction to body=mind centering, @ort' !tlantic ooks, erkeley, $! (199:).
W Comatis, !l;red, The %ar of 4anguage, Dtoddard, @e# Jork (199=).

`(ilmor, Cimothy H.K Hadaule, PaulK and Chom%son, illie (1ditors)K #ith Bilson, Tim,&boutThe Tomatis *ethod, Aistening $enter Press, Coronto, >nt., $anada (1989).
AETODA TOAATIS
;O!GAVANJE VRIJEDNOSTIAA ` 1yre, Ainda and 5ichard, Teaching )our 6hildren )alues, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (1996).
` 1yre, Ainda and 5ichard, Teaching
)our 6hildren Jo!, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (1999).
`(lenn, G. Dte%henK and @elson, *ane, Raising 0elf=Reliant 6hildred in a 0elfFndulgent Jorld, Prime Pu'lishing (1989).
;REDRANA I !#ENJE
` Horgan, rian and 5o'erta, Brain <oo", Pan, Aondon (198=). `5o'erts, (#ilym, Boost )our 6hild's Brain "oSer: 1oS To ,se Kood (utrition, Chorsons, 1ngland (1988).
;OS OVNI TRENING

` 5 ylatt, !listairK and Aohan, 3e-in, 6reating Training *iracles, *olley" ass, Dan Mrancisco, $! (199=). ` o''i )ePorter, 7uantum Business, )ell, @e# Jork (199=). ` Gayes, 3irsty, & "ractical Kuide to 4eadership 6oaching, Che Aearning !ttitude, Bellington, @e# ,ealand (1998).
ORGANIZA"IJE $OJE !#E W Denge, Peter H., The 5ifth .iscipline, 5andom Gouse, Dydney (1992).
` Denge, PeterK 5o'erts, $harlotteK 5oss, 5ichard .K Dmith, ryan*.K and 3leiner, !rt, The 5ifth .iscipline 5ieldboo-, @icholas realey, Aondon (1999).
@!D!GNOST RADA
` 5eich, 5o'ert ., The Jor- /f (ations, Dimon a Dchuster, @e# Jork (1991). ` 5i;kin, *eremy, The %nd of Jor-, CarcherlPutnam, @e# Jork (199:).
@!D!GNOST
`)a-is, DtanK and Heyer, $hristo%her, Blur: The 0peed of 6hange in the 6onnected %conomy, !ddison"Besley, 5eading, H! (1998). ` Gamel, (ary, and Prahalad, $.3., 6om$eting 5or The 5uture, Gar-ard usiness Dchool Press, oston (1999). W Gandy, $harles, Beyond 6ertainty, Gutchinson, Aondon (199:). ." IM..)@B% %oRi%BBBBB .. F"*F" .. S~" .-- "" " " 999.('e"ear)i)g9eb.)e(
DIGITA NO GOS;ODARSTVO
W 3elly, 3e-in, (eS Rules 5or The (eS %conomy, +iking Penguin, @e# Jork (1998).
` Ca%scott, )on (1ditor), Blueprint to the.igital%conomy, Hc(ra#"Gill,@e# Jork (1998). ili, Business Q The 0peed of Thought, Bamer ooks, @e# Jork (1999). Ca%scott, )on, KroSing ,p .igital, Hc(ra#"Gill, @e# Jork (1998). @egro%onte, @icholas, Being .igital, +intage, @e# Jork (199<). )o#nes, AarryK and Hui, $hunka, 4nleashing The Killer &pp., Gar-ard usiness Dchool Press, oston, Hass (1998).
W Hartin, $huck, The .igital %state, Hc(ra#"Gill, @e# Jork (199<). (ates,
W $o-ey, Dte%hen, The = 1abits /f1ighly %ffective "eople, Dimon aDchuster, @e# Jork (1989). `Demler, 5icardo, *averic-+, !rro#, Aondon (1999). ;OT;!NO !;RAV JANJE $VA ITETOA `)eming, B. 1d#ards, /ut /f 6risis, H.I.C, oston, Hass (198<). W Imai, Hasaaki, Kai#en: The Key to Bapan's 6ompetitive 0uccess, 5andom Gouse, @e# Jork (198<). `Bilson, Hary, The .eming *anage, meni -etho", )odd Head (198<).
;OS OVNI RAZVOJ
` oone, Aouis 1.K and *urt., )a-id A., 6ontemporary Business, )ryden Press, >rlando MI. (regularly u%dated). ` oone, Aouis 1.K and *urt., )a-id A., 6ontemporary *ar-eting, )ryden Press, >dando MI. (regularly u%dated). ` 5a%%, DtanK and $ollins, Com, Beyond *a;i=*ar-eting, Hc(ra#"Gill, @e# Jork (1999).
R!$OVOaENJE ! ;OS OVANJ! `Dly#ot.ky, !drian *.K and Horrison, )a-id, *, The "rofit 8one, Cimes ooks, @e# Jork (199=).
!dams, *ames A., The 6are and <ee"ing of Fdeas, Penguin, Aondon (198<). !ndreas, $onnie and Dte-eK 1eart /f The *ind: %ngaging )our Fnner "oSer to 6hange, 5eal Peo%le Press, Hoa', 2tah (1989).
andler, 5ichardK and (rinder, *ohnK Transformations, 5eal Peo%le Press, Hoa', 2tah (1981). eadle, Huriel, & 6hild's *ind, Hac(i''on ] 3ee, Aondon (19=1). ee'y, $.1., The Biography of an ldea: Beeby on %ducation, @e# ,ealand $ouncil ;or 1ducational 5esearch, Bellington, @e# ,ealand (1992). lakemore, $olin, The *ind *achine, $ ooks, Aondon (1990), accorn%anies tele-ision series. loom, en/amin (1ditor), .eveloping Talent Fn )oung "eople, Hc(ra# Gill, @e# Jork (1981). loorn, en/amin, 0tability and 6haracteristics in 1uman 6hange, *ohn Biley, @e# Jork (19<9). . re#er, $hris oyd, *usic and 4eaming: 0even Jays to ,se *usic in the 6lassroom, Ai;eDounds, 3alis%el1, HC (1996). utler, )orothy, Babies (eed Boo-s, Penguin, Aondon (1989). $aine, 5enate @ummela and (eo;;rey, *a-ing 6onnections: Teaching and the 1uman Brain, !ssociation ;or Du%er-ision and $urriculum )e-elo%ment, !IeYandria, +irginia (1991). $am%'ell, )on, *usic, "hysician for Times to 6ome, Zuest ooks, Bheaton (1991).
Os(a"a *re*or$1e)a "i(era($ra i i>/ori i)+o)i7a%i-a

$am%'el1, AindaK $am%'ell, ruceK and )ickinson, )ee, Teaching and 4eaming Through *ultiple Fntelligences, !llyn ] acon, oston, Hass (199<). $arroll, 3athleen, 0cience 0ongs and 0tories 5or the Big 7uestion, rainMriendly Ceaching and Aeaming, Bashington )$ (1999). $arroll, 3athleen, 0ing a 0ong of 0cience, rain"Mriendly Ceaching and Aeaming, Bashington )$ (199:). $herry, $lareK (od#in, )ouglasK and Dta%les, *esse, Fs The 4eft Brain &lSays Right@ Mearon Ceacher !ids, elmont, $ali;ornia (1989). $hristo%her, 5o'ert $., The Bapanese *ind, Pan, Aondon (1989). $lay, Harie, The "atterning /f 6omple; Behavior, Geinemann, !uck1and (19=9). $osta, !rthur, 0upervisionfor Teaching Thin-ing, Paci;ic (ro-e, $ali;ornia (1989). $rum, 5o'ertK $ran, BilliamK and Hac@eil, 5o'ert, The 0tory of %nglish, Ma'er ] Ma'erl $ ooks, Aondon (198<), #ith C+ series o; same name, $siks.entmihalyi, Hihaly and Isa'el1a, 5loS: The "sychology of /ptimal %;perience, Gar%er ] 5o#, @e# Jork (1991). )a-en%ort, (.$., &n Fntroduction to 6hild aevelopment, $ollins, 23(1999). )e ono, 1d#ard, 4ateral Thin-ing, Gar%er ] 5o#, @e# Jork (19=9). )iagram (rou%, Che, The Brain: & ,ser's *anual, erk1ey ooks,@e#Jork (1986). )iamond, Harian, %nriching 1eredity, Hacmillan, @e# Jork (1988). )ickinson, )ee, "ositive Trends in 4eamingM ;;iH 1ducational Dystems, !tlanta, (eorgia (1991). )ilts, 5o'ertK and Hc)onald, 5o'ert, Tools of the 0pirit, Heta Pu'lications, $a%itola, $!. )reikurs, 5udol%h, 1appy 5hil"ren, Montana, Aondon (19=2). )rucker, Peter A, The (eS Realities, Gar%er ] 5o#, @e# Jork (1989). )ryden, (ordon, /ut /f The Red, $ollins, !uck1and (19=8). )unn, 5ita and 3enK Cre;;inger )onald, Bringing /ut The Kiftedness in )our 6hild, *ohn Biley, @e# Jork (1992). )unn, 5itaK and (riggs, Dhirley !., 4eaming 0tyles: 7uiet Revolution in &merican 0econdary 0chools, @ational !ssociation o; Decondary Dchool Princi%als, 5eston,+irginia (1988). )ycht#ald, 3en, &ge Jave, antam, @e# Jork (1990). 1-ans, Peter, and )eehan, (eo;;, The Keys To 6reativity, (ra;ton, Aondon (1988), #ith $ radio series. Ma'un, )on, Three Roads to&Sareness, (lencoe Press. e-erlyGills, $! (19=0). Morester, !nne ).K and 5einhard, Hargaret, The 4earners' Jay, Peguis, Hanito'a, $anada (1990). Muller, 5eneeK Dhuman, *oyceK Dchmell, *udithK Autkus, !nthonyK and @oyes, 1li.a'eth, Reading as Therapy in "atients Sith 0evere F7 .eficits, *ournal o; $linieal $hild Psychology (19=:, D%ring, +olume I+, @o. I). (all#ey, B. Cimothy, The Fnner Kame ofKolf, Pan, Aondon (19=9). (all#ey, B. Cimothy, The Fnner Kame of Tennis, 5andom Gouse, @e# Jork (19=9). (oleman, )anielK 3au;man, PaulK and 5ay, Hichael, The 6reative 0pirit, )utton, @e# Jork (1992). (oodlad, *ohn, & "lace 6alled 0chool,
Os'ala preporu(ena li'era'ura i i,vori in7or%aci&a --------------999.('e"ear)i)g9eb.)e(
535
Hc(ra#"Gill, @e# Jork (1989). (orney, 5oderie, The 1uman &genda, (uild o; Cutors Press, Aos !ngeles (19=9). (rassi, *ohn, Fntroduction to Keometry: & 6urriculum Kuide 5or %lementary Teachers, !APD Produets, Mramingham, Hass (198:). (rassi, *ohn, The &ccelerated 4eaming "rocess in 0cience, !APD Products, Mramington, Hass (198:). (regorc, !nthony, &n &dult' s Kuide To 7t!le, (a'riel Dystems, Haynard (1982). Gandy, $harles, The &ge o/f,nreason, Gutchinson, Aondon (1989). Gar-ey, @eil, Kids Jho 0tart &head, 0tay &head, !-ery, (arden $ity Park, @J (1999). Ger'ert, @ick, 7uantum Reality, )ou'1eday, @e# Jork (198=). Girsch, 1.). *r, 6ultural 4iteracy, antamlDch#art., Hoore'ank, @DB, !ustralia (1988).
Golt, *ohn, 1oS 6hildren 5ait, Pitman, @e# Jork (19<8). Good, )a-id, /ur 0econdary 0chools .on't Jor- &ny *ore, Pro;ile, !uckland @, (1998). Good, Aynley, 0ylvia: The Biography of 0ylvia &shton= Jamer, +iking, !uckland, @e# ,ealand (1988). Gutchinson, Hichael, *ega Brain, allantine, @e# Jork (198<). Israel, Aana, Brain "oSer 5or Hi"s, u.an $enter, 1ngland. *ung, $ari, *an &nd 1is 0ymbols, )ou'leday, @e# Jork (19<9). 3ao, *ohn, Bamming, Gar%er usiness, @e# Jork (199=S. 3antro#it., ar'araK and Cakayarna, Gideko,In Bapan, 5irst Krade b sn 't Boot 6amp, @e#s#eek (!%ril 1=, 1989). 3antro#it., ar'araK and Bingert, Pat, &n "5" in Jorld 6ompetition, @e#s#eek (Me'ruary 1=, 1992). 3eller, Gelen, The 0tory of *y 4ife, )ou'leday, @e# Jork (19:9).
:6<
3halsa, 7., ?"u@Hfor?ver!*o"!, 1du3.inesthetics Pu'lications, (lendale, $!. 3ohl, Ger'ert, Reading, 1oS To, Penguin, Aondon 0.9=6). 3o-alik, Dusan, FTF: The *odel, Fntegrated Thematic Fnstruction, $o-ington, 3ent, Bashington (1999). 3riegel, FB Ft &in 't Bro-e ... Brea- Ftl, Bamer ooks, @e# Jork (1992). Ae-ering, 5o'ertK Hosko#it., HiltonK and 3at., Hichael, The 3EE Best 6ompanies To Jor- 5orFn &merica, Dignet (198:). . Ae#is, )a-id, )ou 6an Teach )our 6hild Fntelligence, Dou-enir Press, Aondon (1981). Ae#is, 3atherine, 6ooperation and 6ontrol ln Bapanese (ursery 0chools.6ota%arati-e 1ducation 5e-ie#, (+ol 28, @o. 1, 1989). Aindgreen, Genry, %ducational "sychology Fn The 6lassroom, *ohn Bi1ey, @e# Jork (19<2). HacAean, Paul )., The Triune Brain in %volution, Plenum, @e# Jork (1990). Hacrae, @orman, The 2E2O Report, Didg#ick ] *ackson, Aondon (198<). Haguire, * ack, 6are and 5 eeding of The Brain, )ou'leday, @e# Jork (1990). Halt., HaY#ell, "sycho=6ybemetics, Pocket ooks, @e# Jork (19<<). Herritt, Dte%hanie, *ind, *usic and Fmagery, !slan, Danta 5osa $! (199<). Hartel, Aaurence, & Jor-ing 0olution 5or The (ation 's 0chools (-alidation re%ort on integrati-e leaming at Dimon (uggenheim Dchool), Interleam, Gilton Gead Island, Douth $arolina (1989). Hartel, Aaurence, Testimonials and 6omments from 6orporate 6ustomers, Interlearn, Douth $arolina (1991). Hadaule, Paul, Jhen 4istening 6omes &live: & Kuide to ?ffective 4eaming and 6ommunications, Houlin, u;;alo, @J (1999). HaY,Aesley, 6hiNdren: %ndangered0pecies@ Penguin, !uckland (1990). Hedcal;, *ohn, "eer Tutoring in Reading, MlaYmere D%ecial 1ducation Der-ice, SGastings, @e# ,ealand. Hedcal;, *ohn, C.!.5.P.: The Tape &ssisted Reading "rogam, M1aYmere D%ecial 1ducation Der-ice, Gastings, @e# ,ealand. Horita, !kio, *ade Fn Bapan, Dignet)utton, @e# Jork (198<). @ash, Hadeleine, 5ertile *inds, Cime maga.ine D%ecial 5e%ort, Me'ruary 6, 199=. @ais'itt, *ohn, *egatrends, Barner ooks, @e# Jork (1982). @ais'itt, *ohn, *egatrends &sia, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (199<). @oor, Aaily )atoS !'u akarK and Dukaimi, Hansor Ga/i, The 6hild of %;cellence, @ury Institute, Halaysia (1991). >hmae, 3enichi, The Borderless Jorld, Montana, Aondon (1990). >mstein, 5o'ert, *ultimind, Goughton Hi;;lin, oston (198<). >rnstein, 5o'ert, The (ature of 1uman 6onsciousness, Mreeman, @J (19=6). >rnstein, 5o'ert, The "sychology of 6onsciousness, Penguin, @J (19==). >rnstein, 5o'ertK and Do'el, )a-id, The 1ealing Brain, Dimon ] Dchuster, @e# Jork (198=). >s'orn, !leY, &pplied #magination, $harles Dcri'nerSs Dons (19:6). Packard, )a-id, The 1" Jay, Gar%er usiness, @e# Jork (199<). Pames, Didney, 6reativity: ,nloc-ing 1uman "otential, )ok Pu'lications, @e# Jork (19=2). Pen;ield, BilderK and *as%er, Ger'ert, %pilepsy and the 5unctional &natomy of the 1uman Brain, Aittle ro#n, oston (19:9). Peters, Chomas *.K and B aterrnan, 5o'ert G. Br,Fn 0earch of %;cellence, Gar%er ] 5o#, @e# Jork (1982). Peters, ComK and !ustin, @ ancy, & "assionfor %;cellence, $ollins, 23(198:). Postman, @eit, and Beingartner, $harles, Teaching as a 0ubversive &ctivity, )ell, @e# Jork (198=). Pri'ram, 3arl, The (europhysiology of Remembering, Dcienti;ic !merican (*anuary 19<9). Pri'ram, 3arlK and (oleman, )aniel, 1olographic -emor!, Psychology Coday (Me'ruary 19=9). 5a%%, DtanK and $ollins, Com, *a;i*ar-eting, Hc(ra#"Gill, @e# Jork (198=). 5estak, 5ichardH., The Brain: The 4ast 5rontier, Bamer, @e# Jork (19=9). 5estak, 5ichard H., The Fnfant *ind, )ou'leday, @e# Jork (198<). 5oddick, !nita, Body and 0oul, 1'ury Press, Aondon (1991). 5ogers, $ari, 5reedom to 4earn, $harles 1. Herrill, $olum'us, >hio (19<9). 5oh#er, *im, &sia Rising, utter#orthGeinemann, Dinga%ore (199:). 5ussell, Peter, The Brain Boo-, 1.P. )utton, @e# Jork (19=9). Dchuster, )onald G.K and (ritton, $harles E., 0uggestive &ccelerated 4eaming Techni]ues, (ordon and reach, @e# Jork (198<). Dhe;;, )a-id, Kame aver: (intendo's Battle To .ominate an #n"ustr!, Godder ] Dtoughton, 23 (1996). Dheridan, Hary, 0pontaneous "lay Fn %arly 6hildhood, 5outledge, 23 (1996). Dhih,Dtan, *e= Too Fs(ot *y 0tyle, !cer, Cai#an (199<). D%erry, 5oger, The Kreat 6ommissure, Dcienti;ic !merican (*anuary 19<9).
. Re/o"$%i-a $ $1e)-$ Os(a"a *re*or$1e)a "i(era($ra i i>/ori i)+orma%i-a
Drnith, Paul, 0uccess Fn (eS 8ealand Business, Godder Hoa eckett, !uckland, @.,. (199<). Dtem'erg, 5o'ert, Beyond F.7., $am'ridge 2ni-ersity Press, @e# Jork (198:). Du.uki, Dhinichi, (urtured By 4ove, 1Y%osition Press, @e# Jork (19=:). D-antesson, Ingemar, *ind*apping and *emory, D#an, !uckland (1989).
~J~F9S~I*,
W((fi
'''1((2lfhl ,2 5ellJtlT Chorn'urg, )a-id, *ultiple Fntellige 6FB& Fnventory, Chom'urg $enter ;or $reati-e )e-elo%ment. Co;;ler, !l-in, Eo er/hift, antam, @e# Jork (1990). Co#nsend, 5o'ert, 5urther ,p The /rgani#ation, HichaeI*ose%h, 23(1989). Creacy, HichaelK and Biersema,Mred, .iscipline of *ar-et 4eaders, !ddisonBesley, 5eading, H! (199:). +ance, HikeK and )eacon, .iane,Thin- aut /f The Bo;, !d-antage Zuesl, 3uala Aum%ur, Halaysia (199:). +os"(roenendal, *eannette, &n &cceleratedNFntegrative 4eaming *odel "rogram %valuation: Based on "articipant "erceptions of 0tudent &ttitudinal and &chievement 6hanges, un%u'lished dissertation, 15I$ and @orthem !ri.ona 2ni-ersity, Mlagsta;;, !ri.ona (1991). P2HI )issertation Der-ices @um'er: 9226=62K)!I: :609!K at###.uni.com\ Baite, Gelen 1., Caliant 6ompanions: 1elen Keller and &nne 0ullivan *acy, Hacrae (19:9). Ballace, 5osella 5., &ctive 4eaming: Rappin' and Rhymin', 2%'eat Pu'lishing, !nchor Point, !laska (1990). Bard, $hristine, and )aley, *an, 4earning to 4eam, %u'lished 'y the authors, $hristchrch 2, @e# ,ealand (1996). Batson, Ayall, 0upernature, $oronet, Aondon (19=6). Benger, Bin, .iscovering the /bvious, Pro/ect 5enaissance, (aithers'urg, H) (1999). Benger, BinK and Poe, 5ichard, The %instein 5actor: & "roven(eS *ethod for Fncreasing )our Fntelligence, Prima Pu'lishing, 5ocklin, $! (199<). Benger, Bin, Beyond Teaching and 4eaming, Pro/ect 5enaissance, Dinga%ore (1992). Bu/ec, Com, "umping Fons: Kames and %;ercises To 5le; )our *ind, )ou'leday, Coronto (1990). 92.
`~~~ F,.F,~ \,
==

Revolucija U Učenju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Revolucija U Učenju

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Revolucija U Učenju

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

535

EDUCA, NAKLADNO DRUTVO, d.o.o. Zagreb, Miramarska 3 E!mai"# ed$%a&emai".'()e(.'r

GORDaN DRYDEN i DR. JEANNETIE vas

REVO !"IJA ! !#ENJ!

f'ihead, y Park, 4RO0# eality,

56.N+2TUR+7.# iJ5.". #''#8.

$ako pro%i&eni'i na(in na ko&i) svi&e' u(i

ichools !!uck" Kids, nbols, siness,

Rekli su o kn&i,i -----------------------------------------

>-o %ot%uno re-idirano i osu-remen/eno me?unarodno i.dan/e o'/a-l/eno /e 1999.

Gordona Dr+dena i Jeanne''e Vos

< Revoluci&a u u*en&u

- -_ . "." .OOOO I*~ . WVo;;JllJU

$ako ,a ./ do 01 %inu'a 2Ie'e*i2 pro*i'a'i ovu kn&igu

$ako ,apa%'i'i sve glavne . 'e,e ove kn&ige

Ako s'e s'uden' 5ilo ko&eg pred%e'a

Ali) d&elu&e li 'o:

1e ob"iko/a(i s$(ra,)-i s/i-e( .......................'#2M . ......................................3G 7. Doba br>og kom$)i%ira)-a ................................................................3K

19.BPg"a/"-e# U*o>)a-(e s/o- ?$des)" mo>ak ............................................773

1=6 1=6 1=: 1== 1==

19: 19= 19=

I,a,ov seda% r)""""$)a *i'a'el&a os'a'ku *ov&e*ans'va

;redgovor ">da/a?a novo% %e<unarodno% i,dan&u ====

Na&novi&a revoluci&a u povi&es'i> %o* %i&en&an&a vlas'i'oga 6ivo'a

Re/o"$%i-a $ $1e)-$ U/od

#aostat-u tri godine@

22 U/od N3 Re/o"$%i-a $ $1e)-$

PETER KUNE The Everyday Genious* (Svakodnevni genija/ac)

2&22U& 22 X-"3&2U& X-"3YM22U22 X+(3Y) X*3 X+2)&

marketing, %oslo-an/e, ekonomi/u i /a%anski /e.ik. 16

RO@ERT ". S"DAN$ Engines For Learning (Strojevi za u0en)e%"

2.: mili/una dolara.

Aodel s'are Ekole &e %r'av

Aul'i%edi&ski %odel ,a su'raEn&i svi&e' u*en&a

Re/o"$%i-a $ $?e)-$ U/od

VaE vlas'i'i %odel novoga svi&e'a u(en&a

Za dvi&e %inu'e doka6i'e sa%i se5i

$ako gleda&u*i) go/o re1i i *ine*i nau*i'i 5ro&a'i na &apansko%

6< Re/o"$%i-a $ $?e)-$

.. poglavl&e> 4$d$?)os( [[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[[Do5a 5r,i8 ko%unikaci&a.

.H kl&u(ni8 'rendova ko&i%a %o6e'e o5likova'i svo&u b$d$%)os(

.. Do5a 5r,og ko%uniciran&a

Na-ra)i-a abe%eda *o-a/i"a se oko 7G

. godi)e *ri-e Kris(a.

lZ)Q Qlli[ ~crQ~~#QQ\~ PP)QP%)llil1! Qllil1!QPH[Q~~~]

Business Q The 7$ee" of ThoughtD =Eoslovan)e Q Br3ina misli%

Aodeli ,a novo in7or%a'i*ko do5a

77 \es( 7K(' 5(ree(, Ne9 Vork, NV 7 7, U5A. 999.('e"ear)i)g9eb.)e(

9< Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 4$d$1)os(

Binanci&ski %odel ,a su'raEn&i svi&e' u*en&a

N. 5/i-e( be> eko)omski' gra)i%a

Re/o"$%i-a $ $?e)-$ 4$d$1)os(

3. (e(iri skoka *rema -edi)s(/e)o- s/-e(sko- eko)omi-i

'6>da/a?# Viki)g!Be)g$i), Ne9 Vork

Re/o"$%i-a $ $1e)-$ 4$d$1)os(

F'o -e *o(reb)o da bi dos'igli Silici&sku dolinu:

<. Odgovara&u*i s'av be> bo-a>)i da se riskira

LA\RENCE *. 4RASM 5hina &s 8o. 1 W =Hina 'ao *ro) 1)

$ako ,a ./ do 01 %inu'a 2Ie'ei2 proi'a'i ovu kn&igu

I,a,ov seda% r)""""$)a i'a'el&a os'a'ku ov&e*ans'va

$ako gleda&ui) go/o re1i i inei naui'i 5ro&a'i na &apansko%

LA\RENCE . 4RASM 5hina &s 8o. 1 W =Hina 'ao ro) 1)

Revoluci&a u uen&u @udunos'

$%&ED '(G()%E (+aso,is $ired)

LUnV QQ (y) #Q~~~&n mrunQP;~ 1(y)P;1)~&~&P;1)~P;]1l~ ~]Q ~ilQ nB 1(y)P;1)~&~QP;1)~P;]~] ~

3. Drama(i?)a o(reba >a $)areQe)-em obra>o/a)-a rodi(e"-a

REED D!NDT reds-ed)ik Ameri?kog sa/e>)og o/-ere)s(/a >a kom$)ika%i-eW