I.

ANATOMIA I BIOMECHANIKA STAWU BIODROWEGO

I.1 Staw biodrowy

Staw biodrowy (articulatio coxae) czy ko miedniczn z koci udow. Jest to staw
kulisto-panewkowy, prosty i wieloosiowy.

Powierzchnie stawowe stawu biodrowego s rwne i regularne, co pozwala na mocne

spojenie ich w torebce stawowej. Tworz j powierzchnia ksiycowata panewki koci
miednicznej i wypuka powierzchnia stawowa gowy koci udowej. Panewka stawowa
utworzona przez ko miedniczn pooona jest bocznie w stosunku do osi ciaa i
skierowana nieco do przodu. Panewka pogbiona jest przez obrbek panewkowy, ktry
jest trjktnym piercieniem wknisto-chrzstnym. Ma on za zadanie przedua
panewk stawow poza jej rwnik. Odcinek obwodowy panewki ma ksztat pksiyca,
std te jego nazwa: powierzchnia ksiycowata. Ca t powierzchni pokrywa chrzstka
szklista, jedynie w dolnej czci panewki jest miejsce nie pokryte chrzstk, jest to d
panewki. W miejscu tym znajduje si warstwa tkanki tuszczowej, kosmki maziowe oraz
wizado gowy koci udowej. Tkanka tuszczowa ma za zadanie amortyzowa i osabi
ucisk koci udowej na dno panewki[1,2].
Gwk stawow tworzy gowa koci udowej o ksztacie kulistym. Caa jest pokryta
chrzstk szklist a jej promie stanowi okoo trzech czwartych powierzchni kuli.

Grubo chrzstki na gowie jest wiksza ni w panewce a najwiksza jej grubo

odpowiada miejscom najbardziej obcianym przy staniu i chodzeniu. Nieco poniej
rodka powierzchni stawowej znajduje si mae wgbienie nie pokryte chrzstk,
przyczepia si tam wizado gowy koci udowej[1,2].
Torebka stawowa w porwnaniu do stawu ramiennego jest krtsza, cianiejsza i bardziej
napita. Pod wzgldem wytrzymaoci jest to najmocniejszy staw w organizmie ludzkim.
W staniu torebka stawowa jest silnie napita i skrcona, w pozycji spoczynkowej torebka
rozlunia si a powierzchnie stawowe daj si od siebie oddali nawet na 2 cm. Na koci
miednicznej torebka rozpoczyna si przy brzegu panewki, okalajc obrbek. Na koci
udowej przyczepia si na szyjce koci udowej. Torebk stawow wzmacniaj silne
wizada [1].
1.2 Wizada
Wyrnia si trzy wizada o podunym przebiegu wkien, jedno okrne oraz wizado
wewntrztorebkowe.
Wizado biodrowo-udowe, jest najmocniejszym wizadem w ciele czowieka i nawet w
wypadku zwichnicia stawu nie ulega uszkodzeniu. Rozpoczyna si ono w okolicy kolca
biodrowego przedniego dolnego i na brzegu panewki stawowej. Wzmacnia ono przedni
cian torebki stawowej. Swym ksztatem przypomina odwrcon liter V , za spraw
dwch pasm ktre przyczepiaj si do kresy midzykrtarzowej. Wizado to hamuje ruch
prostowania uda, przywodzenia oraz rotacj zewntrzn (pasmo grne) i rotacj
wewntrzn (pasmo przednie). Odgrywa to znaczc rol w procesie poruszania, oraz w
utrzymaniu pooenia koczyny w pozycji stojcej.
Wizado onowo-udowe, biegnie po stronie przyrodkowo-dolnej stawu. Swj pocztek
ma na trzonie i gazi grnej koci onowej, koniec natomiast na krtarzu mniejszym oraz
wplata si w warstw okrn. Wizado to ogranicza odwodzenie uda i jest stosunkowo
sabym wizadem.
Wizado kulszowo-udowe, biegnie od tylnej ciany torebki stawowej. Jest to grube
wizado i rozpoczyna si na trzonie koci kulszowej a koczy si wplatajc si w

warstw okrn oraz czciowo do przedniej czci krtarza wikszego. Hamuje ruchy
rotacji wewntrznej oraz przywodzenia uda.
Warstwa okrna, przebiega dookoa szyjki koci udowej, na powierzchni wewntrznej
torebki wknistej. Jest to silny piercie wknisty w caoci pokryty przez pozostae
wizada stawu biodrowego.
Wizado gowy koci udowej, jest pooone wewntrz stawu, rozpoczyna si w dole
panewkowym i przyczepia si do doka gowy koci udowej [1,2].

1.3 Minie
Minie okalajce staw biodrowy nie tylko umoliwiaj ruchomo tego stawu i
poruszanie si, ale tez stabilizuj staw, co zapewnia odpowiedni kompresje w stawie,
oraz absorbuj cz wstrzsw powstajcych w czasie poruszania si.
Niej przedstawiam misnie dziaajce na staw biodrowy wraz z ich funkcjami w tym
stawie.

Nazwa minia
Funkcja
M.
ldwiowy
wikszy (m. psoas
major)
zgicie , rotacja zewntrzna, przywodzenie (porednio)
M. biodrowy (m.
iliacus)
zgicie , rotacja zewntrzna, przywodzenie
M.
poladkowy
wielki (m. gluteus wyprost, odwodzenie (cz. pasmowa), przywodzenie (cz. udowa),
maximus)
rotacja zewntrzna
M.
poladkowy
redni i may (m. wyprost (cz. tylna), zgicie (cz. przednia), odwodzenie (razem),
gluteus

medius, rotacja zewntrzna (cz. tylna), rotacja wewntrzna (cz.

minimus)
przednia)
M.
gruszkowaty
(m. piriformis)
rotacja zewntrzna, wyprost, odwodzenie
M.
napinacz
powizi

szerokiej

(m. tensor fascie

late)
zgicie, odwodzenie, rotacja wewntrzna
M. czworoboczny
uda
(m.

quadratus

femoris)
wyprost, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M.
zasonowy
wewntrzny
(m. obturatorius
internus)
wyprost, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M.
zasonowy
zewntrzny
(m.

obturatorius

externus)
wyprost, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M.
bliniaczy
M. gamellus
wyprost, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M. grzebieniowy
(m. pectineus)
zgicie, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M. smuky (m. wyprost, przywodzenie (przy wyprostowanym kolanie), rotacja
gracillis)
zewntrzna
M. przywodziciel wyprost (cz. tylna), zgicie (cz. przednia),przywodzenie

wielki

(m. ( cao), rotacja zewntrzna (p. kresa chropawa), rotacja

adductor magnus) wewntrzna (p. guzek przywodzicieli)

M. przywodziciel
dugi
(m.

adductor

longus)
zgicie, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M. przywodziciel
krtki
(m.

adductor

brevis)
zgicie, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M. prosty uda (m.
rectus femoris)
zgicie, odwodzenie, rotacja zewntrzna
M. krawiecki (m.
sartorius)
zgicie, odwodzenie, rotacja zewntrzna
M. dwugowy uda
(m.

biceps

femoris)

gowa

duga
wyprost, przywodzenie, rotacja zewntrzna
M. pcignisty
(m.
semitendinosus)
wyprost, przywodzenie
M.
pboniasty
(m.
semimembranosus) wyprost, przywodzenie

1.4 Biomechanika stawu biodrowego

Jako, e staw biodrowy jest stawem kulistym, panewkowym, ruchy mog si w nim
odbywa w niezliczonej liczbie osi. Wyrniamy jednak trzy gownie osie: pionow,
poprzeczn (czoowa), oraz strzakow. W osi poprzecznej odbywaj si ruchy zgicia i
prostowania w stawie biodrowym, w strzakowej natomiast ruchy odwodzenia i
przywodzenia a w pionowej ( o obrotowa) rotacje. Poprzez kombinacj ruchw w osi
czoowej i strzakowej powstaje ruch obwodzenia bdcy poczeniem wszystkich ruchw
stawu biodrowego.

Niej przedstawiam tabelk przestawiajc moliwe ruchy w stawie biodrowym oraz ich
normy zakresw (wg. Zembatego)[4].
Normy zakresw
18-40
41-60
61-85
Ruch
Zgicie
Wyprost

lat
lat
120-125 110
15
10

lat
100
5

Odwodzenie

40

35

25

Przywodzenie 30
Rotacja

25-30

25

zewntrzna
Rotacja

30-35

30

25

wewntrzna

30-35

25-30

20-25

Warto jednak wspomnie, i zakresy te mog si zmienia wraz z ustawieniem ciaa

czowieka w odpowiedniej pozycji. Ruchy zgicia s wiksze przy biernym zginaniu
stawu biodrowego mniejsze przy czynnym. Pozycja stawu kolanowego rwnie decyduje
o wielkoci zgicia, z kolanem wyprostowanym, bowiem zgicie osiga zakres okoo 90 a
ze zgitym dochodzi nawet do 120 lub wicej. Ruch bierny zgicia zawsze przekracza
120, ale jest tez uwarunkowany pozycj kolana. Dzieje si tak, poniewa ugicie kolana
rozlunia cigna podkolanowe pozwalajc tym na wikszy zakres zgicia w biodrze. Gdy
oba biodra s zginane biernie (np. przy siedzeniu ze zgitymi kolanami) zakres ruchu jest
jeszcze wikszy gdy do ruchu wcza si przodopochylenie miednicy oraz lordozowanie
odcinka ldwiowego [3].
Wyprost biodra jest wyranie mniejszy ni zgicie, wynika to z ograniczajcego ten ruch
napicia wizada biodrowo-udowego. Gdy kolano jest wyprostowane, czynny wyprost
biodra ma wikszy zakres, (20)ni gdy jest zgite. Wynika to z faktu, e cigna
podkolanowe trac efektywno jako prostowniki, poniewa zapracoway one, by zgi
kolano. Bierny zakres jest wikszy ( 30),gdy koczyna dolna jest przytrzymywana w
wyprocie. Du role w powikszeniu tego zakresu odgrywa przodopochylenie miednicy
oraz wyprost w odcinku ldwiowym krgosupa.

Maksymalne odwodzenie w obu stawach biodrowych pozwala osign kat prosty miedzy
koczynami dolnymi, jeli bowiem nastpuje symetrycznie kada koniczyna osiga zakres
45. Duy udzia w odwodzeniu w pozycji stojcej na pochylenie miednicy pod katem 45
do stojcej koczyny oraz boczne wygicie krgosupa w stron wyprostowanej.
Odwodzenie porednio jest ograniczone poprzez ustawienie szyjki koci udowej, ale
przede wszystkim przez przywodziciele, m. biodrowy oraz przez wizado onowo-udowe
[1,3].
Czyste przywodzenie, jako takie, w stawie biodrowym nie istnieje, wynika to z faktu, i w
pozycji stojcej obie koczyny s zczone. Jednak z drugiej strony wzgldne
przywodzenie istnieje, gdy koczyna porusza si przyrodkowo z jakiejkolwiek pozycji
odwiedzenia. Istniej ruchy wsplne, czce przywodzenie z wyprostem bd ze
zgiciem oraz poczenie odwodzenia w jednym biodrze z przywodzeniem w drugim (np.
kiwanie si na boki stojc obun). Ma to tez zwizek z ruchami miednicy oraz
krgosupa, wyczajc jednak te skadowe maksimum ruchu przywodzenia dla biodra
wynosi 30. Najczciej przywodzenie czy si z ruchem zgicia oraz rotacji zewntrznej
(np. siedzenie ze skrzyowanymi nogami). Jest to pozycja maksymalnej niestabilnoci dla
biodra.
Rotacje najlepiej wyodrbni, gdy pacjent ley na brzuchu ze zgitym kolanem do pozycji
pionowej. Skrcenie nogi do rodka odpowiada rotacji zewntrznej (60) a skrcenie do
boku to rotacja wewntrzna (30). Poniewa kolano jest w pozycji zgicia, rotacje
zachodz tylko w stawie biodrowym. Rotacje mona tez bada w pozycji siadu z biodrem
zgitym do 90. W tej pozycji cakowity zakres rotacji wewntrznej moe by wikszy
gdy rozluniony jest wwczas wwczas m. biodrowy oraz wizado onowo-udowe.
Zakres rotacji zaley od wielkoci kta antetorsji szyjki koci udowej, czyli kat miedzy
paszczyzn szyjki i gowy a paszczyzn styczna do powierzchni obu kykci. Jest on
zwikszony u dzieci, natomiast w miar rozwoju osiga prawidowy kt. Zakres ten moe
si jednak stale zwikszy, gdy dziecko czsto przybiera pozycje siadu na pitach z
nogami rozstawionymi do zewntrz. Ta pozycja pogbia skrcenie osiowe koci

zwiksza kat antetorsji. Defekt ten mona korygowa sadzajc dziecko w odwrotnej
pozycji czyli ze skrzyowanymi nogami lub pozycje lotosu [3] .

Kat ten wykazuje jednak du zmienno. U dorosych os szyjki odchyla si do przodu od

paszczyzny kykci o 4-20, przecitnie o 12. Przypadkach kracowych odchylenie do
przodu moe dochodzi do 37, do tylu do 25. Jeeli kat skrcenia szyjki jest powikszony
ko udowa znajduje si w pooeniu nawrconym, jeeli zmniejszony- w odwrconym.
Osoby o duym skrceniu koci udowej staraj si wyrwna ta nieprawidowo poprzez
sta rotacje wewntrzn w stawie biodrowym.

Wszystkie stawy majce trzy stopnie swobody, w tym biodro, moe poczy
poszczeglne ruchy skadowe w tzw. obwodzenie. Obrys ruchu odwodzenia nie jest
regularnym koem a stokow krzyw poczon z trzech paszczyzn, w ktrej porusza si
biodro i, ktra swa dug osi ustawiona jest pionowo[ 3,6].

Gowa koci udowej opiera si na szyjce, ktra czy si z trzonem koci. Kt szyjkowotrzonowy zawarty jest midzy lini przechodzc przez rodek gowy koci udowej i
rodek najbardziej bocznie pooonej zwonej czci szyjki koci udowej, a lini
przechodzc przez o anatomiczn trzonu. Wykazuje on do du zmienno osobnicza.
Kat ten zmienia si wcigu ycia, u noworodkw wynosi ok. 150, wraz z rozpoczciem
obcienia statycznego u czowieka zmniejsza si do ok. 120. Prawidowa warto wynosi
okoo 135. Gdy kat jest nadmiernie zwikszony, szyjka ustawia si stromo i powstaje
biodro kolawe. Bardzo may kt generuje biodro szpotawe, co czy si czsto z silnie
rozwinitymi miniami.
Kolejnym wanym aspektem jest skone ustawienie panewki. Panewka ustawiona jest
bocznie, ku doowi i do przodu. O panewki tworzy z paszczyzn poprzeczn kt 30-40,
co za tym idzie grna cz panewki zwiesza si nad gow koci udowej. Stopie
nachylenia wynosi 30 i jest nazywany ktem Wiberga. Strop panewki przenosi
najwiksze obcienia, tam chrzstka jest najgrubsza i robi si ciesza ku doowi.
Przy pozycji poredniej stawu wszystkie wkna torebki stawowej s rozlunione, udo
znajduje si wwczas wwczas pozycji lekkiego zgicia, odwiedzenia i rotacji
zewntrznej. W pooeniu tym torebka stawowa jest najbardziej pojemna, dlatego tez przy
wysikach dostawowych koczyna pod naporem pynw jest zmuszana do takiego
ustawienia. W pozycji poredniej wierzchoek gowy koci udowej odpowiada

najgbszemu miejscu panewki, i stwarza to najwikszy docisk gowy do panewki.

Odpowiada to pozycji czworacznej i jest uwarunkowane przez proces ewolucji czowieka.
W pozycji wyprostowanej natomiast biodro znajduje si w pooeniu kracowym.
Wwczas gowa koci udowej nie jest w peni przykryta przez panewk, pokryta jest
wtedy tylna i grna cz natomiast przednia jest odsonita, tutaj gowa przylega do
wizada biodrowo-udowego. Przejcie z podporu czworononego na dwunony osabio,
wic nieco staw biodrowy, gdy zmniejszya si jego zwarto.
Staw biodrowy jest poddawany siom czsto bdcym wielokrotnoci ciaru ciaa,
wymaga to wiec odpowiedniego przygotowania ze strony ukadw kostnych,
wizadowych oraz miniowo-powiziowych. Struktura kostna koci udowej oraz
miednicy przez wieki ewolucji przystosowaa si jednak do pozycji dwunonego
podparcia.
Podczas stania w pozycji wyprostowanej ciar ciaa jest rwno rozkadany na obie gowy
i szyjki koci udowych. Kady staw biodrowy przenosi okoo 33% ciaru ciaa, (czyli 50
% ciaru samego tuowia). W fazie jednononego podparcia sia obcienia koczyny
podporowej jest zbliona do czterokrotnej wielkoci masy caego ciaa. Wynika to z
ukadu dwigniowego zoonego z koci udowej oraz minia poladkowego redniego
( misie utrzymujc miednice w pozycji poredniej kompresuje staw z obcieniem
czterokrotnie wikszym). W cyklu jednego kroku staw biodrowy przenosi wiec kolejno
obcienie rwne: 0 kg przy fazie lotu koczyny, 33% masy ciaa przy fazie
dwunonego podparcia oraz czterokrotno masy ciaa przy fazie jednononego
podparcia. Zdrowy staw biodrowy radzi sobie ze zmiennym obcieniem dziki w peni
zachowanej chrzstce stawowej oraz dziki specyficznemu ukadowi beleczek kostnych.
System ten efektywnie wzmacnia struktur koci, dziki czemu nie pozwala na zamania
w obrbie szyjki koci udowej. Blaszki koci gbczastej s uoone w dwa systemy,
analogicznie do rozkadu si dziaajcych na staw biodrowy. Pierwszy system zaczyna si
na bocznej czci trzonu koci udowej a koczy w dolnej i rodkowej czci gowy koci
udowej. Druga wizka biegnie od wewntrznej czci szyjki oraz czciowo od trzonu
koci udowej i biegnie do grnej czci gowy. Dodatkowe wizki rozchodz si
promienicie do krtarza wielkiego, od wewntrznej czci trzonu oraz od zewntrznej
jego czci, pionowo w gore. ukowato biegnce beleczki tworz tzw.
uk gotycki na przebiegu, ktrego ko udowa jest bardziej gsta, a co za tym idzie
bardziej wytrzymaa na obcienia. Luk biegncy do gowy koci udowej oraz ten

biegncy do krtarza krzyuj si. Miejsce to uwaa si za najbardziej wytrzymale na siy

zginajce i cinajce. Tuz pod nim jest jednak strefa sabej wytrzymaoci, gdzie w
wyniku zmian osteoporotycznych moe dochodzi do zama szyjki koci udowej
[1,3,5,6,7].

W strukturze miednicy rwnie mona wyrni podobne wizki beleczek kostnych.

Ko ta przenosi obcienie z tuowia rozkadajc je rwno na dwa stawy biodrowe. Jeden
z systemw beleczek jest odpowiedzialny za przenoszenie obcienia ze stawu krzyowobiodrowego w stron panewki, a drugi do koci kulszowej. Uwaa si, ze za taki wanie
rozkad istoty gbczastej w koci miednicznej i udowej s odpowiedzialne obcienia
stawu biodrowego wynikajce z aktywnoci fizycznej, a w szczeglnoci chodu oraz, ze
s one wynikiem poczonym oddziaywa ukadu wizadowego i miniowego.
Obecnie istnieje wiele modeli obcienia stawu biodrowego. Wraz z rozwojem wiedzy
modele staway si coraz bardziej zoone. Jednym z pierwszych modeli obcienia by
model Pauwelsa. Model ten uwzgldnia dziaanie jedynie dwch grup miniowych
stabilizujcych staw w paszczynie czoowej. Pauwels uzna, e obcienia powstajce w
trakcie stania na jednej koczynie s jednymi z najwikszych, jakie dziaaj na staw
biodrowy. Autor rozwaa ukad rwnowagi momentw si wok rodka gowy koci
udowej, bdcy rodkiem obrotu stawu. Sia zewntrza jest w tym przypadku ciar ciaa
czowieka. Jest on rwnowaony jednak przez napicie misni poladkowych reakcja
powstajca na rodku gowy koci udowej to suma tych oddziaywa [3,7].

Praca zasugujc na uwag jest rwnie dowiadczenie Bergmana. Zbada on

rzeczywisty rozkad si dziaajcych na staw biodrowy w czasie chodu. Badania
prowadzone byy przy uyciu specjalnych implantw stawu biodrowego wbudowanymi
czujnikami telemetrycznymi.
Z obu tych bada zgodnie wynika, i najwiksze obcienia przenoszone s przez staw w
wyniku podporu na jednej nodze. Na drugim miejscu plasuje si faza odbicia. Obcienie
w momencie fazy przenoszenia jest natomiast niemal zerowe [3,14].

1.5 Zmiany zwyrodnieniowe

Zmiany zwyrodnieniowe ( osteoarthrosis) staww s bardzo czste u osb dorosych a
czsto ta wzrasta wprost proporcjonalnie do wieku. Jest to choroba polegajc na
przedwczesnym zuyciu i zwyrodnieniu tkanek tworzcych staw. Zmiany mona
podzieli na pierwotne ( osteoarthrosis primaria) oraz wtrne ( osteoarthrosis secundaria).
Pierwotne wystpuj w prawidowo zbudowanych stawach na tle bliej nieznanej
etiologii, przypuszcza si jednak, e przyczyna mog by nieprawidowoci krenia
miejscowego w obrbie staww, nadmierne obcienia spowodowane uprawieniem
sportu, lub czynniki genetyczne. Wtrne natomiast posiadaj pierwotn przyczyn.
Wynika mog z nieprawidowej budowy stawu, zmian wrodzonych, przebytych urazw,
procesw zapalnych i nowotworowych, zaburze metabolicznych, hormonalnych,
przecie itd. [8].
Z wiekiem chrzstka stawowa staje si mniej elastyczna, gorzej amortyzuje wstrzsy, co
za tym idzie jest bardziej podatna na uszkodzenia. W zwizku z tym, e chrzstka szklista
wykazuje minimalne zdolno regeneracyjne, w miejscu jej uszkodzenia powstaje
chrzstka wknista o gorszych waciwociach biomechanicznych. Pod wpywem
cigego nacisku, mikrourazw, bezruchu czy dugotrwaego stanu zapalnego chrzstka ta

staje si podatna na uszkodzenia i atwiej ulega zmianom zwyrodnieniowym, czyli

matowieniu, pokryciu mikrokosmkami, pkaniu i cieraniu.
Choroba zwyrodnieniowa rozpoczyna si wolno i bezobjawowo, poniewa pierwsza
warstwa uszkadzanej chrzstki jest odnerwiona. Zmiany te w cigu lat mog ulec
stabilizacji, niewielkiej poprawie, lub szybkiej destrukcji powierzchni stawowych.
Dopiero, gdy nacisk osiowy przenoszony jest na ko podchrzstn pojawiaj si
dolegliwoci blowe. Dolegliwoci bolce pochodz rwnie z przecienia wizade,
obkurczenia torebki stawowej lub mini, procesw zwyrodnieniowych i towarzyszcemu
im procesowi zapalnemu bony maziowej z wysikiem do jamy stawu. W tym stadium w
stawie kr zapalne substancje przyspieszajce proces zwyrodnieniowy stawu.
Wystpujcy bl jest pocztkowo wysikowy, dolegliwoci nasilaj si podczas ruchu i
obciania a ustpuj po odpoczynku. Charakterystyczne dla choroby zwyrodnieniowej
s: ograniczenie ruchomoci, ble poranne ustajce po rozruszaniu oraz trzaski w
stawie. Ostatecznie choroba i regeneracja organizmu stopniowo powoduj przykurcze i
usztywnienia staww [8,10].
Choroba zwyrodnieniowa staww jest niezwykle popularna, a do jej rozpoznania
wystarczy prawidowo wykonane zdjcie RTG, w ktrym charakterystyczne bd:
zwenie szpary stawowej, zagszczenie podchrzstnej warstwy koci (janiejsze
zabarwienie) wyrola kostne (osteofity) i rdstawowe ciaa wolne. W stawach
naraonych na dziaanie duego asymetrycznego nacisku dochodzi do wikszych zmian w
tkance kostnej. W takich miejscach beleczki kostne zaamuj si, powstaje osteoliza i
tworz si torbiele zwyrodnieniowe. Dookoa nich w miejscach mniejszego nacisku
zachodz procesy wzmacniania struktury kostnej, tworzc zgrubienia beleczek i
nawarstwianie tkanki kostnej zbitej. W pniejszym okresie ciany duych torbieli mog
ulega zamaniu, co powoduje deformacje staww i kolejne ograniczenia ruchomoci [8].
1.6 Zwyrodnienia bioder
Przyczyna choroby zwyrodnieniowej staww biodrowych ( coxarthrosis) moe mie
charakter statyczny lub dynamiczny. Statyczne wynikaj z budowy i ksztatu samego
stawu i dotycz panewki oraz gowy koci udowej, dynamiczne za dotycz wizade,
misni i torebki. Tak jak ogln chorob zwyrodnieniowa, t dotyczc stawu biodrowego
rwnie mona podzieli na pierwotn oraz wtrn. W przypadku zmian pierwotnych

etiologia jest niejasna, natomiast wtrn posta moe by wywoana zmianami

wrodzonymi w stawie biodrowym. Najczciej wystpujce to:

Dysplazja

Niedorozwj panewek

Wrodzone zwichniecie stawu

Wrodzone biodro szpotawe

Biodro kolawe

Modziecze zuszczenie gowy koci udowej

Choroba Perthesa

Zamania szyjki koci udowej

Zwichnicia

Zmiany zapalne swoiste i nieswoiste

Dystrofie

Znieksztacenia pourazowe

Przebieg wyej wymienionych chorb zwizany jest z nieprawidow czynnoci stawu,

utrata gadkoci powierzchni stawowych, niezborno, zmiany gruboci tkanki chrzestnej,
tworzenie wyroli kostnych oraz ubytkw koci podchrzstnej. Stawy zostaj trwale
uszkodzone, co najczciej w warunkach intensywnego ruchu doprowadza do ich dalszej
destrukcji. W prawidowo wyksztaconym stawie naciski przypadajce na okrelon
powierzchni stawow, s zredukowane do takiego poziomu, e nie oddziaywaj
negatywnie na staw. W wyniku wczeniej wspomnianych chorb w stawach, dochodzi do
zmniejszenia

powierzchni

nonych

a dziaajce

siy przekraczaj

kilkakrotnie

dopuszczaln wytrzymao chrzstek (zwyr).

Pocztki choroby mog wystpi ju w 20 roku ycia i dotyczy to a 20% populacji, w
tym w wikszoci dolegliwoci wystpuj u kobiet. Szczyt zachorowania okrela si
zazwyczaj na pit i szst dekad ycia. Rozwj zmian zwyrodnieniowych moemy
podzieli na trzy fazy [8,10,17,18,19]:
1. Faza wstpna (wczesne zmiany zwyrodnieniowe) uszkodzona zostaje macierz
chrzstki, rozerwane wkna kolagenu, gromadzenie si zogw krysztaw w
chrzstce i torebce stawowej, chondrocyty uwalniaj mediatory komrkowe,
nastpuje rozrost warstwy podchrzstnej. Pierwsze oznaki s zwykle ignorowane
przez pacjentw a s to zazwyczaj niewielkie ble w pachwinie, poladku lub na

udzie. Pocztkowe objawy s zazwyczaj tumione przez zaywanie doustnych

rodkw przeciwblowych. W obrazie RTG koksartroza rozpoczyna si
sklerotyzacj podchrzstnej oraz zweniem szpary stawowej.

2. Faza postpu (zaawansowane zmiany) - powstawanie torbieli srdkostnych,

osadzenie si fragmentw chrzstki w bonie maziowej, dochodzi do
postpujcego uszkodzenia chrzstki stawowej i rozprzestrzeniania si tkanki
kociotwrczej na powierzchni stawowej.

3. Faza nasilenia (zmian utrwalonych) powstaj ogniska martwicy koci, odczyn

wytwrczy

bony

maziowej,

sklerotyzacja

powierzchni

stawowej

stwardnieniem koci, tworzenie osteofitw, nasilenie zapalenia bony maziowej.

ze

Pocztkowo wrd objaww dominuje uczucie zmczenia i osabienia koczyn dolnych.

Pojawiaj si tez niewielkie dolegliwoci blowe, ktre zazwyczaj trwaj podczas wysiku a
ustpuj po odpoczynku. Bl moe pojawia si te w okolicy kolana lub staww krzyowobiodrowych, co moe spowodowa postawienie bdnej diagnozy [18,20].
Jednym z charakterystycznych objaww s tzw.: ble rozchodowe tzn. takie, ktre
wykonane po wypoczynku mog sprawia trudnoci i bl. Dolegliwoci te ustpuj lub
zmniejszaj si po kilkunastu ruchach, aby powrci ponownie po wysiku.
Wraz z rozwojem procesu chorobowego objawy blowe ulgaj nasileniu. Pojawiaj si ble
spoczynkowe oraz nocne ( 95 % chorych) oraz ograniczenie ruchomoci ( ok. 85 % chorych).
W pierwszej kolejnoci zauwaalna jest ograniczona ruchomo rotacji zewntrznej i
wewntrznej oraz odwodzenia uda. Zgicie, a przede wszystkim wyprost, ujawniaj si
dopiero po pewnym czasie, cho staw biodrowy nie ulega cakowitemu zesztywnieniu. W
stawie biodrowym coraz czciej dochodzi do staych blw zwanych coxalgiami. Utrwalaj
one ze ustawienie i powoduj ujawnienie si w trakcie chodu tzw.: dyskretnego utykania.
Koczyna dolna znajduje si w rotacji zewntrznej, przywiedzeniu i niewielkim zgiciu w
stawie biodrowym. Odpowiada to tzw. wzorcowi torebkowemu dla stawu biodrowego.
Ruchomo stawu jest znacznie ograniczona, przez co w trakcie chodu wcza si
kompensacja przez dodatkowe ruchy w stawach ldwiowego odcinka krgosupa. Pojawia
si utykanie, ktre jest wynikiem czynnociowego skrtu koczyny. Ustawienie takie

zmniejsza coraz bardziej powierzchnie podparcia gowy koci udowej w panewce, zwiksza
sily nacisku, co przyspiesza jeszcze bardziej zmiany zwyrodnieniowe [15,16,18,19].
Powodem zgoszenia si pacjenta do lekarza jest uciliwy bl, zwykle w okolicy poladka,
pachwiny, stawu kolanowego, bocznej czci stawu kolanowego, lub nawet w okolicy
krgosupa ldwiowego. Tak niejasne miejsca objaww mog by przyczyna bdu
diagnostycznego.

Uwzgldniajc czas trwania choroby, stopie bolesnoci i dysfunkcji stawu biodrowego,

zakres ruchomoci, wielko przykurczw

i zanikw

miniowych

oraz stopie

zaawansowania zmian w badaniu RTG wyodrbniono trzy typy kliniczne koksartrozy:

Wczesny: o krtkotrwaym przebiegu (zwykle krtszym ni 2 lata), nasilonej

bolesnoci wysikowej, dobrej ruchomoci stawu i braku przykurczw, wydolnym
chodzie. W badaniu RTG stwierdza si zwenie szpary stawowej, zagszczenia
tkanki kostnej podchrzstnej, brak znieksztace gowy koci udowej.

rednio-ciki: o 2-10 letnim przebiegu, bardzo nasilonych blach wysikowych

dolegliwociach okresowo wystpujcych dolegliwociach w spoczynku. Zakres
ruchw czynno-biernych nie przekracza 75% prawidowego zakresu ruchomoci
stawu. Ruchom towarzysz nasilone ble. Chorzy utykaj. W badaniu RTG stwierdza
si znaczne zwenie i nieregularny przebieg szpary stawowej, torbiele kostne,
wyrola kostne, gowa koci udowej jest znieksztacona.

Ciki: o dugotrwaym przebiegu (powyej 10 lat), staych dolegliwociach

blowych.Chd jest niewydolny pacjent porusza si o kulach. Zakres ruchw zgicia
i wyprostu nie przekracza 40-60 przy prawie cakowitym zniesieniu ruchw
rotacyjnych, odwodzenia i przywodzenia koczyny dolnej. Stwierdza si nasilone
zaniki miniowe. W badaniu RTG stwierdza si cakowite zniesienie szpary
stawowej, liczne torbiele kostne, due wyrola kostne i znaczne znieksztacenie gowy
koci udowej.

Chd chorego z kokartroz jest do charakterystyczny. Cechuj go due wychylenia

wahadowe i rotacyjne tuowia, okrelane jako objaw Duchennea. Dodatkowo zauwaa si
powstawanie kolawoci kolana jako kompensacji ograniczenia zgicia w stawie biodrowym ,
rotacj zewntrzn podudzia oraz zwikszon ruchomo odcinka ldwiowego krgosupa.
Chory moe porusza si z lekko zgitymi kolanami, co grozi zwichniciem kolana.
Koczyny dolne w takim ustawieniu przejmuj wiksze obcienia na zewntrzne krawdzie
stop zmniejszajc paszczyzn podparcia, przez co chd jest bardziej chwiejny
[8,10,15,17,18,19].
1.7 Profilaktyka i leczenie
Procesu chorobowego nie da si cakowicie zahamowa, mona jednak zmniejszy
szybko zwyrodnienia chrzstki stawowej, Do tego celu wana jest odpowiednia
profilaktyka. Polega ona na dokadnym wyleczeniu wad wrodzonych i rozwojowych ju
w okresie dziecicym bd na cakowitym wyleczeniu procesw zapalnych. Jeeli mamy
do czynienia ze zmianami pierwotnymi mona je opni poprzez racjonalny tryb ycia,
leczenie innych chorb zaburzajcych procesy przemian tkanki kostnej, unikanie nadwagi
i mechanicznych przecie stawu (dwiganie), rekreacyjne uprawianie sportu ( np.
pywanie).
Leczenie objawowe polega na stosowaniu rodkw zapobiegajcych dolegliwociom
blowym oraz ograniczeniu ruchomoci. O doborze leczenia decyduje wiek chorego,
posta kliniczna choroby, okres przebiegu, ogln wydolno pacjenta oraz jego stan
psychiczny. Stosuje si gwnie:

wiczenia w odcieniu (tzw. podwieszki)

wiczenia kinezyterapeutyczne zwikszajce sile miniow

Fizykoterapia ( gwnie krioterapia, termoterapia, ultradwiki, magnetoterapia,

laseroterapia, akupunktura, elektroterapia, wodolecznictwo)

Edukacja i poradnictwo

Obnienie masy ciaa

Witaminy i skadniki mineralne

Farmakoterapia (rodki przeciwzapalne i przeciwblowe)

Leczenie sanatoryjne

Zaopatrzenie ortopedyczne

Bardzo wane jest odcianie zmienionego chorobowo stawu biodrowego. W tym celu
stosuje si odpowiednio noszone kule i laski. Kula trzymana po stronie przeciwnej do
zmienionego biodra bdzie je odcia. Dzieje si tak ze wzgldu na to, i kula w tym
ukadzie zastpuje druga nog, dziki temu biodro nie przenosi wwczas obcie
zblionych do czterokrotnych wartoci masy ciaa. Wielko odcienia biodra zaley od
wielkoci obcienia kuli. Warto wspomnie tez o uyciu wszelkiego rodzaju zaopatrze
ortopedycznych majcych na celu stabilizacje oraz odcienie stawu, zarwno
biodrowego

jak

kolanowego

(stabilizatory

staww,

aparaty

odciajce)

[8,10,15,17,18,19,20].
Jednym z nowszych doniesie w walce ze zwyrodnieniami staww s prby
wykorzystania tzw. inynierii tkankowej. Bada si stosowanie wolno dziaajcych lekw
modyfikujcych

chrzstk

stawow

oraz

preparatw

kwasu

hialuronowego

(wiskosuplementacja). Celem takiej terapii miaoby by zahamowanie degradacji

chrzstki a nawet jej odbudowa poprzez uzupenienie niedoboru glukozaminy i
stymulowanie procesu biosyntezy kwasu hialuronowego proteoglikanw niezbdnych do
odbudowy. Zaleta podawania kwasu hialuronowego maja by jego waciwoci zblione
do naturalnego pynu maziowego, wpyw na osabienie receptorw blowych,
waciwoci przeciwzapalne. Prowadzone s tez badania nad syntez czynnikw
hamujcych aktywno enzymw degradujcych skadniki chrzstki (metaloproteinaz).
Daleka przyszoci moe tez by zastosowanie tzw. terapii genowej.
Tymczasem na rynku pojawiaj si preparaty rzekomo odbudowujce chrzstk stawow,
daje to chorym poczucie szansy na przezwycienie choroby, co skutkuje utrudnieniem
procesu waciwej rehabilitacji. Produkty, ktrym przypisuje si waciwoci regenerujce
chrzstk to:
1. Siarczan glukozaminy - stymulowanie aktywnoci chondrocytw i hamowanie
enzymatycznej destrukcji chrzstki
2. Kwas hialuronowy -normalizacja reologicznych waciwoci pynu stawowego, osabienie
aktywnoci receptorw blowych.
3. Amid kwasu nikotynowego

4. S-adenosylometionina - suplementacja kompensujca deficyt tego zwizku, niezbdnego

do prawidowej syntezy proteoglikanw
5. Selen - obnia aktywno cytokin prozapalnych w przebiegu procesu zwyrodnieniowego.
6. Rifamycyna - zmniejszajc aktywno kolagenazy, hamuje degradacj chrzstki.
7. Tuszcz rybi
8. Skadniki awokado i soi 9. Diaceryna (preparat z rabarbaru)
10. Wycig z imbiru
[19]
1.8 Leczenie operacyjne
Leczenie operacyjne jest zarezerwowane osb w postaci cikiej choroby
zwyrodnieniowej oraz w rednio-cikiej z uciliwymi blami nocnymi oraz
spoczynkowymi gdzie ruchomo jest ograniczona w wicej ni 75 % zakresu
ruchomoci. Leczenie zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej jest wyczne
operacyjne. Zabiegi te maja na celu przywrcenie zbornoci i poprawienie stosunkw
biomechanicznych stawu oraz przede wszystkim ulenie pacjentowi w blu.
W leczeniu operacyjnym choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego stosowane s
zabiegi:

osteotomii koci udowej ( obecnie rzadko wykonywana)

operacje w obrbie panewki stawu biodrowego (np. nadbudowanie panewki)

usztywnienie stawu biodrowego (artrodezy ? )

endoprotezoplastyka bezcementowa

endoprotezoplastyka cementowa

zabiegi paliatywne u osb z przeciwwskazaniami do zabiegw radykalnych

Cz zabiegw pozwala jedynie na zniesienie dolegliwoci blowych, umoliwiajc przy

tym na zachowanie wasnego stawu biodrowego (osteotomie) inne za powoduj rwnie
znaczn popraw ruchomoci (protezoplastyka). Wybr leczenia jest uwarunkowany
gownie od: wieku chorego, zaawansowania zmian, aktywnoci fizycznej, stanu oglnego
oraz wytrzymaoci biologicznej koci.
Osteotomia polega na przeciciu koci dla poprawy ustawienia osi, ksztatu, stosunkw
anatomicznych biomechanicznych dla wyduenia bd skropienia koczyny, koci [15].
Dotyczy to przede wszystkim modziey i modych dorosych (poniej 25-30 roku ycia), u
ktrych nie obserwuje si patologicznych zmian w obrbie powierzchni stawowych, a
pierwotnym problemem jest zaburzenie osiowoci koczyn. Usztywnienie stawu nastpuje w
ustawieniu umoliwiajcym czynno koczyny. Do usztywnienia uywa si zespole
metalowych.
Cakowita endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest metod z wyboru w leczeniu
zaawansowanej koksartrozy u osb po 60 roku ycia oraz modszych. Obecnie rozrniamy
dwa sposoby osadzania elementw protezy w tkance kostnej. Metoda cementowa,
wykorzystujca cement akrylowy chirurgiczny oraz metoda bezcementowa, gdzie
wykorzystuje si zjawisko dopasowania si waciwoci metalu do biologicznych waciwoci
koci ( wasnoci osteoindukcyjne powierzchni porowatych, w ktre wrasta tkanka kostna).
Endoprotezy cementowe zalecane s dla pacjentw po 70 roku ycia. To ograniczenie
stosowania wynika z faktu, i tylko nieliczne protezy wytrzymuj ponad 25 lat i wymagaj
wtrnej rewizji. Zakres stosowania bezcementowych protez poszerza si. Zalecane s m.in.
dla pacjentw w wieku 60-70 lat po wykluczeniu zaawansowanych zmian osteoporotycznych.
Zarwno protezy cementowe jak i bezcementowe posiadaj dodatkowy podzia na cakowite
wymagajce wymiany obu powierzchni stawowych oraz poowicze gdzie wymiana zachodzi
tylko w obrbie panewki, lub czciej koci udowej [ 8,18,19,20].
Rodzaje protez stawu biodrowego wykorzystywanych obecnie w alloplastyce:
1) Endoprotezy cementowe- Taper-Lock, Austin-Moore (polowicza), Muller( calkowita),
De Puy (calkowita),
2) Endoprotezy bezcementowe- Elitica (poowicza), Parhofer-Munch ( cakowita)

Zastosowanie znajduje rwnie hybrydowa metoda HTA polegajca na poczeniu panewki

bezcementowej z trzpieniem zamocowanym w jamie szpikowej koci udowej przy pomocy
cementu.
Naley jednak pamita, i s to due zabiegi inwazyjne, ktre s nieodwracalne i nios ze
sob ryzyko powika takich jak: zakaenia, zwichnicia, odleyny, zakrzepica y gbokich,
uszkodzenie nerww, a take: obluzowanie protezy, zamanie implantu, kostnienia
okoostawowe, protruzja panewki, zamanie koci udowej a w niektrych przypadkach nawet
mier. Dlatego tez decyzja o operacji powinna by dobrze przemylana oraz wykonywana w
ostatecznoci, a gdy tylko to moliwe pacjent powinien wspomaga si wszelkimi sposobami
by operacje t odoy w czasie.
1.9 Terapia manualna
Cigy postp bada nad przyczynami dysfunkcji narzdu ruchu spowodowa w ostatnich
dziesicioleciach rozwj rnych metod leczniczych [ 11]. Dla przykadu, jedn z takich
metod s techniki bezporednio oddziaujce na tkanki miniowe, nerwowe, czy tez
stawowe. Z racji tego, i s one wykonywane rkoma terapeuty okrela si je mianem
terapii manualnej. Wiele z nich funkcjonuje od wielu lat w praktycznym zastosowaniu
fizjoterapeutw.
Metoda Ortopedycznej Terapii Manualnej wg Kaltenborna-Evjentha (OMT Kaltenborn
Evjenth Konzept )to metoda postpowania fizjoterapeutycznego opracowana przez
dwch norweskich fizjoterapeutw: Freddyego M. Kaltenborna oraz Olafa Evjentha.
Przedstawili oni caociowy system badania i leczenia pacjentw z ortopedycznymi
dysfunkcjami narzdu ruchu [21]. Zaoenia metody zostay czciowo zaczerpnite z
dorobku J.Cyriaxa.
1.10

Charakterystyka metody

Metoda ta poprzez rne oddziaywania na stawy oraz minie czowieka jest

ukierunkowana na leczenie dysfunkcji somatycznych takich jak:

leczenie blu

leczenie hypomobilnoci

leczenie hypermobilnoci

Leczenie przeciwblowe polega gownie na stosowaniu unieruchomienia (pierwsza faza) oraz

na wykonywaniu technik trakcyjnych, wibracyjnych i oscylacyjnych w ustawieniu bolesnego
stawu trjpaszczyznowo w przestrzeni. W celu zmniejszenia odczuwania blu terapeuta
stosuje techniki trakcyjne uywajc tylko niewielkiej siy tj. w stopniu I i II. Uyta sia,
powoduje zmniejszenie tonusu spoczynkowego mini okoostawowych i przez to
wyrwnanie

fizjologicznie

ujemnego

cinienia

wewntrz

stawu

cinieniem

atmosferycznym. Powoduje to:

odbarczenie mechanoreceptorow w stawie

pobudzenie proprioreceptorw, czyli specyficznych receptorw czucia gbokiego,

znajdujcych si w tkance cznej wkna miniowego, torebki stawowej, wizada
itp.

rozcignicie tkanki skrnej nad bolesnym stawem, ktre powoduje aktywno

neuronw czuciowych typu A beta i na zasadzie bramki blowej moduluje
odczuwanie blu [22,12]

Leczenie hypomobilnoci nastpuje poprzez mobilizacje. Mobilizowa mona zarwno

minie, jak i struktury nerwowe oraz torebki stawowe.
Mobilizacje tkanki mikkiej

masa funkcyjny

masa poprzeczny

bierne rozciganie napitych mini

metoda poizometrycznej relaksacji (PIR)

wiczenia miniowe utrzymujce osignity zakres ruchu

Mobilizacje stawowe

Mobilizacje jednego stawu lub segmentu ruchowego za pomoc technik trakcji oraz
lizgu w aktualnej pozycji spoczynkowej

Mobilizacje danego stawu poza pozycj spoczynkow

Translatoryczne chwyty mobilizacyjne z szybkim pobudzeniem (mobilizacja linijna

wg Kaltenborna)
Mobilizacja tkanki nerwowej:

adaptacje struktur nerwowych do napicia oraz ruchomoci (np. w kanale krgowym)

Leczenie hypermobilnoci polega na stabilizacji czynnej wiczenia treningu miejscowego

dla mini utrzymujcych staw, oraz stabilizacja bierna, czyli stabilizatory zewntrzne.

Ruch translatoryczny w stawie

Translatoryczny oznacza dosownie prostoliniowy. Jest to prostoliniowe przesunicia
ciaa, tak ze wszystkie punkty ciaa poruszaj si wzdu linii prostej o t sam odlego
taka sama prdkoci, i w tym samym kierunku [11]. Wyrnia si tzw.: translacje
prostopad, gdzie nastpuje oddzielenie od siebie dwch cia (separacja) oraz translacje
paraleln, czyli lizg pomidzy ciaami. W odniesieniu do ukadu ruchu czowieka ruch
prostopady prostoliniowy bdzie oznaczony jako trakcja a ruch paralelny jako lizg.
Translacje staww mona wykonywa tylko biernie, nie s ona moliwe do wykonania za
pomoc mini, a kada translacja wykonywana w zdrowym stawie okrelana jest jako
tzw.: gra stawowa, czyli fizjologiczny luz torebki stawowej.

Luz torebki i wizade (inaczej slack) jest niezbdny do prawidowego funkcjonowania

stawu. Zmiana dugoci tych struktur moe wiec wpywa znacznie na ruchomo samego
stawu ( skrcenie torebki czy mini moe prowadzi do hypomoblinoci a zbytnie
rozcigniecie do hypermobilnoci). Si, ktra wybiera luz torebki szacuje si jako stopie
II trakcji.

Istniej trzy stopnie napicia torebki stawowej. Sia, z jak fizjoterapeuta wykonuje dan
technik lecznicz, dobrana jest zalenie od tego, co chcemy osign [22]:
Stopie I: rozlunienie tkanek mikkich (wyrwnanie cinienia wewntrzstawowego

spowodowanego tonusem spoczynkowym mini okoostawowych), dziaanie

przeciwblowe
Stopie II: napinanie, wybranie luzu tkanek mikkich okoostawowych, dziaanie

przeciwblowe, oraz wykonywanie testw trakcyjnych

Stopie III: rozciganie: zwikszenie ruchomoci, mobilizacja, wykonywanie testw

lizg
lizg w terapii manualnej jest zawsze wykonywany rwnolegle do paszczyzny leczniczej
danego stawu, czyli linii czcej os ruchu z najgbiej pooonym punktem powierzchni
wklsej.
Regua wklso-wypuka
Uywa si jej do ustalenia, w ktrym kierunku jest ograniczony ruch lizgowy oraz do
ustalenia kierunku mobilizacji potrzebnej do poprawy zakresu ruchomoci. Okrelenie tego
ruchu zaley od tego czy staw lecy bardziej obwodowo jest wklsy czy wypuky. Jeeli
porusza si wypuka powierzchnia stawowa, to ruch lizgu w stawie (fizjologiczny) oraz ruch
koci odbywaj si w kierunkach przeciwnych, dlatego tez, gdy ten ruch jest ograniczony
naley mobilizowa w przeciwnym kierunku ni sam ruch ograniczony. Jeeli za porusza si
wklsa powierzchnia stawowa, to ruch lizgu i ruch koci odbywaj si w tym samym
kierunku [11,12].

Regua wklso-wypuka okrela nam tez pooenie paszczyzny leczniczej stawu, a co za tym
idzie kierunek wykonywanej translacji. Paszczyzna lecznicza przemieszcza si wraz z
czonem o wklsej powierzchni stawowej ( zmienia si kierunek dziaania przykadanej siy,
np. staw kolanowy), a stoi nieruchomo, gdy porusza si czon stawu o wypukej powierzchni
stawowej( np. staw biodrowy).

W terapii manualnej bardzo wane jest zbadanie tzw. jakoci ruchu, poniewa nawet
niewielkie odchylenia od normy mog by wskazwk dla prawidowego ustalenia diagnozy.
Zwraca si szczegln uwag na:

jako ruchu od rozpoczcia do pierwszego oporu

jako ruchu od pierwszego oporu do oporu kocowego

Ruch bada si czynnie a pniej stosuje si dopenienie bierne. Podczas wykonywania

ruchu moe wystpi bl. Jeeli pojawia si on na pewnym zakresie ruchu a pniej
zanika, okrelany jest jako luk bolesny. wiadczy to o tym, e tkanki mikkie w tym
zakresie s ciskane przez tkanki twarde i stanowi podstaw do dalszego diagnozowania i
prby mobilizacji. Badanie oporu kocowego to wykonanie ruchu biernego od pierwszego
zatrzymania do zatrzymania kocowego. Mona wyrni tu opr fizjologiczny oraz opr
patologiczny. Kady staw zgodnie ze swoja budowa posiada charakterystyczny dla siebie
opr kocowy, ktry fizjologicznie powinien by elastyczny i bezbolesny. Opr kocowy
mona podzieli na:

Mikki, elastyczny - jest to wynik ciskania tkanek mikkich, lub ich rozciganie

Mocny, elastyczny -jest to opr stawiany przez napinanie torebki stawowej i

wizade

Twardy, elastyczny- wystpuje wtedy, gdy chrzstka stawowa napiera na ko

Opr patologiczny wystpuje, gdy:

Wystpuje wczeniej na torze ruchu ni fizjologiczny

Zmienia si jako oporu kocowego np. w miejscu gdzie spodziewamy si

oporu mikkiego wystpuje opr mocnoelastyczny.

Bl powodujcy napicie [11].