Professional Documents
Culture Documents
Phonetic Laws in Sanskrit - Rohana Seneviratne
Phonetic Laws in Sanskrit - Rohana Seneviratne
Phonetic Laws in Sanskrit - Rohana Seneviratne
afõofha mefkk
YdíÈl kshdu
frdayK fifkúr;ak
iïNdjH NdId wOHhkdxYh
fmardfo‚h úYajúoHd,h
1
'A Phonetic law of a language is a statement of the regular practice of that language at a particular time in regards to
the treatment of a particular sound or group of sounds in a particular setting...'
Murthy, M.S. (1984) – An Introduction to Sanskrit Linguistics (Comparative and Historical) – Delhi, D.K. Publications
– p. 118
cf. Ghosh, B. (1937) – Linguistic Introduction to Sanskrit – Calcutta, The Indian Research Institute
2
Gune, P.D. (1950) – An Introduction to Comparative Philology – Poona, Poona Oriental Book House – p. 59
3
'Within certain geographical limits and between certain dates a change of one sound in a language to another would
affect in the same way all words containing the sound in the same phonetic environment of other sounds...'
Robins, R.H. (1964) – General Linguistics, An Introductory Survey – London, Longmans – p. 311
2
jQ Yío kHdhd;aul .eg¨ i|yd ms<s;=re ,nd ÿkay' ixialD; NdIdfõ N+ñldj fulS Yío kshduhka
f.dv k.d .kq ms‚i ufydamldÍ jQ nj jd.aúoHd b;sydifhka m%;S; hs'
Yío kshdu iy Yío m%jK;d w;r uQ,sl fjkila mj;akd nj o wOHhkfha § jegyS hhs'
bÈka lsishï úfYaIs; jHqyhla ;=< mj;akd lsishï Yíohla ms;D-mq;% jYfhka NdId folla w;r
yqjudre jk kuqÿ th tlS NdId l=gqïnhg u fmdÿ jQ O¾u;djla fkd fõ kï" tfia u miqj m%kIag
j hhs kï ta jkdys Yío kshduhla fkd j Yío m%jK;djls' bkaÿ-wd¾h NdId l=gqïnfha mej;s zsZ
Yíoh" jpkhkays mQ¾jia: j mej;=K l," bkaÿ-brdŒh NdIdjkays zhZ Yíoh njg yeÍu fuks' fï
úm¾hdih bkaÿ-brdŒh NdId l=,lhg muKla wod< jQ Yío m%jK;djla jkafka bka neyer j
fjk;a lsisÿ NdId l=gqïnhl fuu m%jK;dj fkd mefkk neúks'1
;=,kd;aul jd.aúoHdfõ Yío kshdu u.ska idudkHSlrKh (generalization) lrk ,o úêu;a
NdIdka;r iïnkaO;d y÷kd .ekSu ms‚i kso¾Yk lsysmhla m%:ufhka idlÉPd lrkq ,efí'
1' .%Sl NdIdfõ uOHj¾;S iy mQ¾jia: wf>daI uydm%dK ixialD; NdIdfõ § f>daI uydm%dK njg
meñfKhs'
.%Sl ixialD;
νέφoς (néphos) nabhas
φράτηρ (phrátīr) bhrātar
ϑαρσος (tharsos) dharśati
µεϑυ (méthu) madhu
2' ixialD; NdIdfõ oka;c w,amm%dK wf>daIhka wfjia;dfõ mefkk mer‚ m¾ishdkq nfiys
fhfokafka uydm%dK wf>daIdlaIr f,isks'
wfjia;d ixialD;
ϑwam tvam
ϑri tri
miϑra mitra
caϑwara catvāra
3' ixialD; NdIdfõ mohkays mQ¾jia: odka;H ziaZ ldrh .%Sl NdIdfjys o wfjia;dkq nfiys o zyaZ
ldrh njg meñfKhs'
Yío kshduhka wjYH jkafka fun÷ NdIdka;r {d;s;ajhka y÷kd f.k idudkHSlrK
O¾u;djka bÈßm;a lsÍfï WmlrK jYfhks'
ixialD; NdIdjg wod< jQ Yío kshduhka w;ßka z.%sïf.a kshduhZ (Grimm's law) m%:ufhka
u úu¾Ykh lrkq ,efí' fuu Yío kshduh ms<sn| uQ,sl j u újrKd;aul woyia m< lrk ,oafoa
Rasmus Rask úiske hs ie,fl;;a" Yío kshduhla jYfhka úêu;a j ilid jd.aúoHdkql+, j fuh
bÈßm;a lrk ,oafoa Jakob Grimm (1785- 1863) úiska u he hs ie,flhs' zgHqfgdksla jHdlrKhZ
(Deutsche Grammatik) hk lD;sh rpkd lrñka .%sï c¾udkq NdId ms<sn| ;=,kd;aul wOHhkhla
lf<a h' tys § Tyq y÷kd .;a m%Odk Yío kshdu folla ù h'
1
Murthy – op.cit. – p. 117
3
úia:dmkh (laut-ver-schiebung) hk Yío kshduh" z.%sïf.a kshduhZ f,i jd.aúoHd lafIa;%fha
jHjydrhg meñŒu muKla jqj ;=,kd;aul jd.aúoHdjg Tyqf.a odhl;ajh iksgqyka lrkakla
f,i i,lkq ,efí'
z.%sïf.a kshduhZ hkafkka m%d:ñl j woyia lrk ,oafoa c¾udkq NdId iy bkaÿ-hqfrdamSh
NdIdjkaf.a Yío úm¾hdihka idudkHSlrKh flfrk Ydí§h O¾u;dj hs' ta wkqj"
Bloomfield olajk wdldrhg .%sïf.a kshduh fufia újrKh l< yels h'1
1' m%d.a bkaÿ-hqfrdamSh (Proto Indo-European = PIE) NdIdfõ wf>daI iam¾Y (p, t, k) Yío
mQ¾j c¾udkq (Pre-Germanic = PGmc.) NdIdfõ wf>daI W!Iauka (f, th, h) Yío njg
meñfKhs'
2' PIE NdIdfõ f>daI iam¾Y (b, d, g) Yío PGmc. NdIdfõ wf>daI iam¾Y (p, t, k) Yío
njg meñfKhs'
3' PIE NdIdfõ f>daI uydm%dK iam¾Y (bh, dh, gh) Yío" PGmc. NdIdfõ f>daI w,amm%dK
iam¾Y (b, d, g) Yío njg o" m%d.a-.%Sl NdIdfõ wf>daI uydm%dK iam¾Y (ph, th, kh) Yío
njg o" m%d.a-,;ska iy m%d.a-b;d,shdkq NdIdjkays zf, ϑ, hZ Yío njg o meñfKhs'
(i)
(ii)
(iii)
1
Bloomfield, S. (1933) – Language – London, George Allen and Unwin – p. 350
4
.%sïf.a kshduhg wkqj m%:u Yío úia:dmkfha § PIE NdIdfõ jH[ack Yío .%Sl" ,;ska iy
ixialD; wd§ bkaÿ-hqfrdamSh NdIdjkays iq/lS mej;sh o c¾uka" f.d;sla iy bx.%Sis hk c¾udkq
.Kfha NdIdj, PIE NdIduh Yío imqrd fjkialïj,g Ndckh ù ;sfí' ls;=iufha my< ùug
fmr isÿ úKe hs ie,flk fuu Yío úia:dmkh fufia o ms~q fldg oelaúh yels h'1
wka;¾cd;sl jd.aúoHd úYajfldaIh olajk whqßka m%d:ñl Yío úia:dmkh jvd ixlaIsma; f,i
fufia j.=jl oelaùug o yels h'2
pl%Sh ixiaÓ;shl ish kshduh msysgqjd olajñka m%d:ñl Yío úia:dmkh meyeÈ,s lsÍug o .%sï iu;a
ù h' flfia o h;a"
T
bkaÿ-hqfrdamSh T > c¾udkq A
bkaÿ-hqfrdamSh A > c¾udkq M
bkaÿ-hqfrdamSh M > c¾udkq T
M A
;=,kd;aul j bkaÿ-hqfrdamSh NdId l=gqïnfha c¾udkq NdId yd wfkl=;a NdId w;r {d;s;ajhla
fuka u úm¾hia;;d o wOHhkh ms‚i ixLHdkdu iei£u o m%dud‚l fj;s hs .%sïf.a kshduh újrKh
lrk we;eï jd.afõ§yq fhdackd lr;s'3 tfla isg oyh olajd ixLHd i|yd fhfok kduhka Wmfhda.S lr
f.k ixikaokhla l< fyd;a th my; mßÈ oelaúh yels jkq we;'
1
Lehmann, Winfred P. (1992) – Historical Linguistics ; An Introduction – London, Routledge – p. 10
2
Bright, William (ed.) (1992) – International Encyclopedia of Linguistics – Oxford, Oxford University
Press – p. 70
3
Lehmann – op.cit – p. 12
cf. Burrow, T. (1973) – The Sanskrit Language – London, Faber & Faber
5
.%sïf.a kshduh hgf;a mefkk oaú;Shsl Yío úia:dmkh jkdys ixialD; NdIdj yd
iïnkaO fkd jQj o Wvrg c¾uka NdIdfõ oka;c Yío ms<sn| jeo.;a ;;= fy<s lrkakls' PIE uQ,
NdIdfõ zt, dhZ iy zdZ hk oka;c iam¾Y Yío m%d.a c¾udkq zth, d, tZ f,i mej;sh o Wvrg c¾udkq
NdIdj, zd, t, tzZ f,i fjkia jk nj wkdjrKh lr .kq ,eì‚' weka.af,da ielaika iy bx.%Sis
hk my;rg c¾udkq NdId fï Yío úia:dmkfhka ñ§ isá nj o m%lg hs' kso¾Yk lsysmhla
olajf;d;a fufia h'
u;= oelafjkafka .%sïf.a kshduh ;=< újrKh jk mßÈ m%:u iy oaú;Shsl Yío úia:dmk
i|yd kso¾Yk lsysmhls'
Yío úia:dmk fofla u kS;s ir, j ix.%y fldg olajf;d;a my; mßÈ fõ'
.%sïf.a kshduh u.ska myod .; fkd yels jQ Yío úm¾hdi ms<sn| wjOdkh fhduq ùu
jd.aúoHdfõ ;j;a jeo.;a mshjrla jQ w;r th fjk;a Yío kshdu y÷kd .ekSu i|yd u. mE§ula o
ù h' úfYaIfhka u u;= oelafjk Yío úm¾hdi meyeÈ,s lr .ekSfuys ,d .%sïf.a kshdufhka
msájy,la fkd ,efnk nj wkdjrKh jQfha h'
.%sïf.a kshduhg mßndysr fun÷ Yío úm¾hdi újrKh lrkq ms‚i bÈßm;a lrk ,o
úi÷ï iy fjk;a Yío kshdu uQ,sl m%j¾. ;%hhlg fnod oelaúh yels h'
1' c¾udkq NdIdj, W!Iauka Yíoj,g miqj msysá hk wf>daI iam¾Y Yío úia:dmkh fkd
fõ' by; wxl 02 hgf;a olajk mo Yío úm¾hdih fuu.ska idOdrŒlrKh flß‚'
fï wkqj c¾udkq NdIdj, wf>daI W!Iauka Yíohlg mr jQ wf>daI iam¾Y Yíohka fkd
fjkia j mj;skafka h hk kshduh y÷kd .kq ,eì‚' fuu.ska .%sïf.a kshduhg wf.dapr jQ tla
úm¾hdihla úi|kq ,enQ w;r yqÿ flaj, iaÓ;shla ;=< fkd j m%lrK (contexts) ;=< Yío Ndú;
ùu ms<sn| úNd. lsÍug jd.afõ§yq fufyhjkq ,enQy' ikaëh Yío úoHdj (articulatory phonetics)
j¾Okh jQfha fuys m%;sM,hla jYfhks' Otto Jespersen, Maurice Grammount, Eduard Sievers iy
Henry Sweet wd§yq tlS jd.aúoHd m%YdLdfõ m%uqLfhda jQy'
2' c¾udkq NdIdj, f>daI W!Iauka Yío iy iam¾Y Yío bkaÿ-hqfrdamSh fjk;a NdIdj,
f>daI uydm%dK iam¾Y Yíohkag jvd f>daI w,amm%dK Yíohkag wúêu;a f,i
{d;s;ajhla olajk nj wkdjrKh úh'
fufia c¾udkq NdIdj, mohkays zb, d, gZ hk mQ¾jia: f>daI iam¾Y Yío ixialD;fha zbh,
dh, ghZ hk f>daI uydm%dK Yíohkag iudka;r fkd fõ' tfia u" .%Sl zph, th, khZ hk Yíohkag o
{d;s;ajhla fkd olajhs' tfy;a zb, d, gZ hk Yío ixialD;fha o" zp, t, kZ hk Yío .%Sl NdIdfõ o
yuqfjhs'
PIE *didōmi
ixialD; dadāmi
.%Sl didomi
3' PIE NdIdfõ zp, t, kZ hk wf>daI iam¾YdlaIr m%d.a c¾udkq NdIdj, zf, th, hZ jYfhka
wf>daI W!Iauka Yío njg yefr;s hs hk .%sïf.a m%d:ñl Yío úia:dmk kshduhg
úreoaO jk wjia:d olakg ,eì‚'
f.d;sla nfiys zfaderZ hk moh .%sïf.a kshduhg wkqj fhfof;d;a zfatharZ f,i mekS hd
hq;= h' tfy;a zthZ YíÈuh fjkqjg zdZ YíÈuh tys fhfokafka ukaoe hs m%:u Yío úia:dmk
kshdufhka meyeÈ,s fkd fõ'
iajrKh (accent) ms<sn| j wjOdkh fhduq lrñka Karl Adolf Verner (1846-1896) fï
úm¾hdih újrKh lf<a h' ta wkqj bkaÿ-hqfrdamSh wf>daI iam¾Y Yío" f>daI Yío iys;
mßiaÓ;shl iajrKh fmrgq fldg fkd isà kï f>daI W!Iauka Yío njg m;a jk nj wkdjrKh
úh' tfia iajrKh mQ¾jia: fkd jQ l, wf>daI iam¾Y Yío f>daI iam¾Y Yío njg m;a fõ'
.%sï iy .%diauka úiska meyeÈ,s fkd lrk ,o Yío úm¾hdi fndfyduhla újrKh lr .kq
ms‚i j¾k¾f.a Yío kshduh u.ska wdf,dalh ,eì‚' zYío kshduhkaf.ka neyer jQ widudkH
úm¾hia;;d ke;Z hkqfjka hqjjHdlrK{hka úiska k.k ,o ;¾lh ;jÿrg;a ia:djr jQjd fuka
u ixialD; NdIdj PIE uQ,NdIdfõ iajrKh kshudldrfhka wdrlaId lr f.k isák nj o ;yjqre
úh' NdIdfõ w;sLKaãh (suprasegmental) YíÈu flfrys wjOdkh o iajrKfha N+ñldj wOHhkh
lsÍu ksid jeäÈhqKq jQ nj o m%lg hs'
ixialD; NdIdj ixl,ams; uQ,NdIdj h<s f.dv k.d .kq ms‚i ufydamldÍ jQ nj NdId
fofla YíÈu wOHhkfhka uekúka úYo fõ' ixialD; NdIdfõ mefkk Yío úm¾hdi y÷kd .kq
ms‚i m%udKj;a ;j;a Yío kshdu lsysmhla u;= idlÉPd flfrhs'
Yío úm¾hdi ixl; (conditional) iy wixl; (unconditional) jYfhka j¾.SlrKh fldg
jd.aúoHdfõ § idlÉPd lrkq ,efí' wixl; Yío úm¾hdifha § iómia: Yíohkaf.a iajNdjhkays
n,mEula úm¾hdihkag m;a jk Yíohkg fkd ,efí' by; ú.%y lrk ,o Yío úia:dmkdÈfhys §
isÿ jQfha tn÷ wixl; Yío úm¾hdihka nj meyeÈ,s úh hq;= h' ixl; Yío úm¾hdifha § lsishï
Yíohla mohl uq," ueo fyda w. isàfï iy jdlHhl mo folla iïnkaO ùfï T!Ñ;Hh i,lkq
,efí' tu.ska wdikak Yíohkag n,mEï we;s jk fyhsks' ikaê kS;s tys § úfYaI jeo.;alula
.kakd Yno úm¾hdi úêl%uhla jYfhka ie,lsh hq;= h' .%Sl NdIdfõ zν(n), σ(s), ρ(r)Z hk Yío
yefrkakg mohl wka;ia: jH[ack Yíofhda f,dma fj;s' zabharan (ixialD;), έφερον=epheron
(.%Sl)Z hk mo kso¾Yk hs' ixialD; NdIdfõ o mohl wka;fha zk, ṭ, ḍZ iy ztZ Yío yereKq l,ays zrZ
Yíofhka mrj jH[ack Yío folla fkd mj;shs'
ixialD; m%dlD;
paścāt pacchā
yāvat jāva
punar puṇa
samyak sammaṃ
ixialD;fha b;d jeo.;a j¾K úm¾hdihka lsysmhlg u fya;= jkafka wmY%e;s Yío
kshduh (ablaut) nj wkdjrKh lr .kq ,eîu o jeo.;a mshjrls' iajr Yíohkaf.a úm¾hdih
(vowel gradation) hk wre;a we;s wmY%e;sh hk ixisoaêh PIE uQ,NdIdfõ jeo.;a ,laIKhla f,i
i,lkq ,efí' .=Kd;aul iy m%udKd;aul jYfhka iajrhkaf.a úm¾hia; ùu wmY%e;sh i;=
rEmdldr folls'1 ixialD;fha m%udKd;aul wmY%e;sh muKla fhfo;e hs jd.afõ§yq olaj;s'
uQ,NdIdfõ w¾Oiajr" fi!uh Yío iy kdislH jYfhka wmY%e;shg Ndckh jk iajr
mÙla;s yhla mefkhs' tla tla mÙla;sfhys ÿ¾j," ia;íO iy §¾> jYfhka fY%a‚ ;%h ne.ska o
we;'
m%:u mÙla;sh -e
oaú;Sh iy ;D;Sh mÙla;s - a, o
p;=¾Ó" m[apó iy IIaÀ mÙla;s - ē, ā, ō
ÿ¾j, ia;íO
iajrKh oaú;Shsl j kshu wmY%e;sh
rys; iajrKh iys; iajrh
A pure vowel zero (a) á ā
A pure vowel zero (o) ó ō
1
'When there is change of a vowel from one series to another it is called qualitative ablaut. And in the case of the
gradation from one grade to another in the same series, it is called quantitative ablaut...'
Murty – op.cit. – p. 169
9
3' p;=¾Ó" m[apó iy IIaÀ mÙla;s (ē, ā, ō)
ÿ¾j, ia;íO
iajrKh oaú;Shsl j kshu wmY%e;sh
rys; iajrKh iys; iajrh
ē mÙla;sh
A pure vowel zero ə, e ḗ ō
B e+i ī, e ḗ ō
C e+ ū, e ḗ ō
ā mÙla;sh
A pure vowel zero ə, a ó
B ā+ ī, a ó
C ā+ ū, a ó
ō mÙla;sh
A pure vowel zero ə, o ṓ -
B ō+ ī, o ṓ -
C ō+ ū, o ṓ -
iajrKh rys; fyda oaú;Shsl j iajrKh fhfok iajr ÿ¾j, jk nj o" uQ,sl iajrh
(radical vowel) imqrd f,damYa ù hk kuqÿ oaú;Shsl iajrKhla iys; iajr zZ njg ,>q jk nj o"
iajrKh iys; Yíohkays úêu;a iajr yqjudrejla mj;akd nj o fï wkqj meyeÈ,s fõ'
ixialD;fha wmY%e;s Ndú;h by; újrKh wkqj i,lf;d;a ÿ¾j," uOHu iy ia;íO rEm
jYfhka kdu iy l%shd jrke.Sfï § y÷kd .efkkafka fulS wmY%e;sfha n,mEu u; we;s jQ
úm¾hdi nj úYo fõ' ixialD; NdIdfõ iy .%Sl NdIdfõ mo lsysmhla iei£u im%fhdack h'
iucd;ShdlaIr iys; (tautosyllabic) z*aiZ (PIE NdIdfõ *a, *e, o) iy z*auZ (PIE NdIdfõ
*a, *e, *o) ms<sfj<ska zeZ iy zoZ njg m;a ùu o úcd;ShdlaIr iys; (heterosyllabic) z*aiZ iy
z*auZ ms<sfj<ska zayZ iy zavZ njg m;a ùu o ixialD; NdIdj ;=< wmY%e;sh ksid isÿ jQ jeo.;a
úm¾hdihka jYfhka i|yka l< yels h' tfyhska by; lshk ,o mßÈ" m%udKd;aul iy
.=Kd;aul wmY%e;s m%j¾. foflka ixialD;fha yuq jkafka m%udKd;aul wmY%e;sh muKle hs
ie,lSu iqÿiq nj ;yjqre fõ' .=K-jDoaê úm¾hdih iy iïm%idrK kshduh fï m%udKd;aul
wmY%e;sh ;=< yuq jk Wmm%fNao oajhhla f,i ie,lsh hq;= h'
zaZ iy zāZ Yío iys; iajr fY%aŒkaf.a idudkH" .=K iy jDoaê jYfhka wmY%e;sfha mshjr
;=kla mj;sk nj md‚kSh iïm%odhg wkql+, j ixialD; jd.afõofha § y÷kd .efkhs' tlS mshjr
;=fka § zi, u, ṛ, ḷZ hk uQ,sl" idudkH iajr Yla;su;aNdjhg m;a fjhs' zaZ YíÈufha .=K rEmh tu
idudkH rEmh u jk w;r jDoaê rEmh zāZ ùu ie,lsh hq;= kshduhls' ^jDoaêrdffoÉ wfoÙ.=K# -
md‚kS 1.1.1.2&
10
1' m%:u fY%a‚h ^idudkH& (a) i(ī) u(ū) ṛ(ṛ) ḷ
2' oaú;Sh fY%a‚h ^.=K& (a) e o ar al
3' ;D;Sh fY%a‚h ^jDoaê& (ā) ai au ār āl
wmY%e;sh ms<sn| kQ;k jd.aúoHdkql+, oDIaáh iy md‚kSh iïm%odfha ú.%yh w;r uQ,sl
fjkila we;' .=K-jDoaê iy iïm%idrK kshduhka foi ixialD; jd.afõ§ka neÆfha ÿ¾j,
fY%a‚h (weak grade) uQ,h f,i;a ia;íO iy §¾>SN+; fY%a‚ tys ;okka;r úm¾hdi f,i;a i,ld
f.k h' kQ;k jd.afõ§yq ia;íO fY%a‚h (strong grade) u uQ,sl fldg i,ld" §¾>SN+; fY%a‚h
(lengthned grade) hkq tu fY%a‚h tla mshjrlska Yla;su;a ùula f,i o" ÿ¾j, fY%a‚h hkq ia;íO
fYa%‚h tla mshjrlska ÿ¾j, ùula f,i o f.k ta ta fY%aŒka iqÿiq mßÈ kdulrKh l<y'
ixialD; NdIdfõ mefkk Yío úm¾hdihka meyeÈ,s lrkq iu;a ;j;a Yío kshduhka
lsysmhla b;d ieflúka my; olajkq ,efí'
1
Murty – op.cit. – p. 173
11
1' iurEmSlrKh (assimilation)
fuys m%fNao folls' m%.dó iurEmSlrKh (progressive assimilation) iy mYapd;a.dó
iurEmSlrKh (regressive assimilation) jYfhks'
m%.dó iurEmSlrKh
mQ¾jia: YíÈuh ;okka;r YíÈuh fj; n,mdñka th ;u j¾.fha Yíohla njg m;a lr
.ekSu hs' ixialD; NdIdfõ md‚kS iïm%odh wkqj i,lf;d;a fuh m%;Hydr l%uh hgf;a meyeÈ,s
l< yels h' m%;Hydr l%ufha § wlaIr fm< .iajkq ,en we;af;a Yla;su;aNdjh wjfrdayKh jk
ms<sfj<g wkqj h' tfyhska mQ¾jia: YíÈuh bÈka Yla;su;aNdjfhka by< kï ;okka;r ÿ¾j,
YíÈuh iajlSh j¾.fha wlaIrhla njg m;a lr .ekSula isÿ fõ' fuu úm¾hdih ikaêkS;s hgf;a
ú.%y l< yels fjhs' ^rIdNHdx fkd K# iudkmfo - md‚kS&
ixialD; m%dlD;
cakra cakka
vajra vajja
vyāghra vaghgha
takra takka
mYapd;a.dó iurEmSlrKh
miqj msysá YíÈuhla úiska Bg fmr msysá YíÈuhla fj; n,mdñka th ;u .=Khkag
iurEmS jk f,i ilid .kq ,eîu hs'
ixialD; mohkag wkqrEm m%dlD; mohkays o fï Yío kshduh oel .; yels h'
ixialD; m%dlD;
ixialD; ffjÈl
ixialD;fhka ìf|k m%dlD; mo o fndfyda wjia:dj, iajrNla;s Yío kshduhg hg;a h'
ixialD; m%dlD;
prakāra parakāra
bhrama bharama
pṛthvī pṛthivī
svar suvar
svarṇa suvarṇa
dharma dharama
ixhqla; jH[ack Yío folla w;rg ;j;a jH[ack YíÈuhla meñŒfuka yg .kakd Yío
úm¾hdih o fï hgf;a u oelaùug we;eï jd.afõ§yq reÑ fj;s'1 tfy;a m%.dó iurEmSlrK
jYfhka o fï úm¾hdih ie,lsh yels h' uydrdIaá% ^urdÀ& m%dlD;fhka kso¾Yk oelaúh yels h'
1
Gune – op.cit. – p. 56
13
ixialD; urdÀ
tumula tumbala
kamala kambala
tāmra tāmbaḍā
āmra āmbā
iajrNla;shg úreoaO Yío kshduh hs' modka;hl msysá jH[ack Yío folla w;ßka
iajrj;a j mej;s mQ¾jia: jH[ack YíÈufha iajrh f,damYa ù hdu hs'
fuf;la ú.%y fldg ieflúka olajk ,o Yío kshdufhda ish,a, kQ;k jd.afõ§ka úiska u
wOHhkh fldg wkdjrKh lr .ekqKq kshdufhda fkd fj;s' we;euqka olajk mßÈ1 md‚kSg fmr
hdial úiska o hf:dla; Yío kshduhka iuyrla yd iudk jdÙkshdu m%;sIagdmkh lrkq ,en
;sfí' hdial úrÑ; ksrela;fhys fojk wOHdfhys oelafjk wkaoug bka lsysmhla b;d ieflúka
fufia h'
1
Gune – op.cit. – p. 58
14
1
1' zw:dmHiaf;¾ksjD;a;sia:dfkIq wdÈf,dfmd Nj;s ia;# ika;S;sZ
by; idlÉPd lrk ,o mßÈ" iajrKh Ydí§h úm¾hdihka i|yd n,mdk idOlhla
jYfhka y÷kd .ekqKq nj fuu.ska m%;S; hs' zwia;sZ hkafkys wdÈiajrh jk zwZ YíÈufha f,dma
ùfuka zia;#Z wd§ mo isoaO jkakd fia hs' ^wYakfidar,af,dm# - mdKskS 6.4.111&
ixialD; NdIdfõ fhfok fndfyduhla Yío úm¾hdi" mqrd;k jd.afõofha fuka u kQ;k
jd.afõofha o iïuq;s.; Yío kshduhkag wkql+, nj fï wkqj meyeÈ,s h'
1
lafIaurdc Y%S lDIaKodi ^ixia'& ^1847& - ksrela; ^ks>KagqmdG iuqfma;& - fndïndh" Y%S fjÙlfÜYajr uqøK
hka;%d,h - 2.1.6
2
ksrela; - 2.1.7
3
ksrela; - 2.1.8
4
ksrela; - 2.1.9
5
ksrela; - 2.1.12
6
ksrela; - 2.1.13
7
ksrela; - 2.2.2