l'',,,ili

r
;1 .:,ji "l1i|i:;l
. :. :f, i,,., ili .
,,;ti;,i
l],l,.,
n .':
.:
".i..l,_]:.i
ii:]1,
i] .n .,.,
! r,!::
,-.;:'
,
]:,
,

;'.,
.
,: i
:|!ffi
|l. }k
ii!
:n|
Fi;l|
J erzy Bronis aw Brojan
J an Mostowski
Krzysztof Wdkiewicz
ZBIR
ZADAN Z MECHANIKI
KWANTOWEJ
Wydanie drugie poprawione
Warszawa 1978
Pastwowe Wydawnictwo
Naukowe
T
Tytu lotowany przz
Ministerstwo
Nauki,
Szkolnictwa Wyszego
i Techniki
Ok adk projektowa
Micha Adamczyk
Redaktor
J olanta walukiewicz
Redaktot techniczny
Aleksandra korsak
@
Copyright
by Pastwowe Wydawnictwo Naukowe
Warszawa 1976
printed
in
poland
PASTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE
Wgdonle ll. Ncklad
,1850f
150 egz.
Art, u,gtl. 22,25, Alk, druk. t8.?5.
Papler offtouu kl. In,80
8,70xl00.
oddano do reprodukcjl U kuletnlB 1978 ,.
Podplsano do droku u kuletniu l9?8 r.
Druk utoczono u slerpnlu 1970 r.
Zam,4l9l:8. Cen zl 40,-
zAttAD GRAFIczNY
lvYDAwNIcTw NAUfioWYcH
Du, UL. WlRxl 2
b
PRZEDMOWA
Niniejszy zbir zadazawierablisko
pisetzadaz nierelatywistyczrej mechaniki kwan-
towej. Pierwszacz (opracowa Krzysztof Wdkiewicz prrJ udziale J ana Mostowskiego)
za:wieta cko o trzystuzada
po wiconych problemom w izanym z widmem dyskretnym.
IV cz ci tej rozwijane s cis e i przyblione metody rozwizyvvania rwnania Schrdingera.
'W
paragrafie po wiconym rachunkowi zaburze i metodzie wariacyjnej umie cili my
jedynie
najbardziej typowe zadania, ilustrujce omawiane metody. Roz'wj fizyki dopro-
wadzi do powstania wielu metod przyblionych, ktre Czytelnik bdzie mg
pozna
w miar dalszej specjalizacji.
Druga cz (opracowa J erzy Bronis aw Brojan) dotyczy
problemw zulizanych
z widnem cigm (rozpraszaniem) i rozwojem uk adu w czasie.
Otatni rozdzia (opracowa J an Mostowski) powicony
jest
kwantowej teorii pola
elektromagnetyczne
go.
Do wikszo ci zada podane s rozwiania, w wielu
jednak przypadkach rozv izania
s skrcone lub tez podany
jest jedynie
wynik. Do niektrych zada odpowiedzi nie po-
dano.
Dua cz zada to problemy oryginalne lub te specjalaie opracowane. W zadaniach,
ktrezaczerpnli my z innych rde , starali my si unika dubl6wania formufujc
problem
na nowo i podajc nowe rozwizania.
Aby u atwi Czytelnikowi korzystanie ze zbioru,
'oznaczyli my
zadania trudniejsze
(na przyk ad wymagajce lyciafunkcji specjalnych) titer (T), a zadania bardzo trudne
-
literami (TT).
Ksika
jest przeznaczona g wnie dla osb studiujcych mechanik kwantow
na
poziomie uniwersyteckim; sdzimy
jednak,
e dua liczba problemw o znaczeniu
prak-
tycznym i odsy acze do oryginalnej literatury uczyni
j poytecmtake dla
pracownikw
nauki,
jako,,zbir
rozwizywalnych problemw mechaniki kwantowej".
Zbior tenpowsta z inicjatywy Profesora Iwo Bia ynickiego-Biruli.'Wiele
cennych uwag,
ktre pozwoli y wyeliminowa wiele b dw i nie cis o ci, uczyni dr Kazimierz
Rzewski.
Bdziemy wdziczni Czytelnikom za nadsy anie nam wszelkich uwag.
Warszawa' Hoa 69
J erz1l Bronis aw Brojan
J n Mostowski
Krzysztof Wdkiewicz
SPIS RZECZY
Zadania Odpowiedzi
i rozwiZania
Rozdzia 7, Zagadnienia tacjonarne 9
1.i. Problemy
jednowymiarowe 9 77
e 1.2. Moment pdtl i spin 2|
1.3. Problemy dwu- i trjwymiarowe 26
1,4. Przyblinnie kwaziklasyczne
(WKB) 35
1.5, Rachunek zaburze i metoda wariacyjna 41
46
46
52
53
54
60
11l
124
155
|72
195
208
211
215
235
243
z48
25r,
252
263
2,15
218
Rozdzia 2. Rozpraszanie
2.1. Rozpiaszanie
jednowymiarowe
.
2,2.Rozpraszaniedwuwl'miarowe ...
j
2.3. Rozpraszanie trjwymiarowe
-
przyblienie Borna .
2.4. Rozpraszanie trjwymiarowe
-
fale parcjalne
2.5. Rozpraszanie nieelastyczne
2.6. pin i tatystyka w problemach rozpraszania
2,7, Przybli renie eikonalne
Rozdzia 3. Rozwj uk adu kwantowego w czasie
3.1. Problemy elementarne
3-2. Rwnania ruclru w obrazach Schrdingera i Heisenberga.
3.3. Metody przyblionych rozwiza rwna rrrchu
3.4. Ewolucja czasowa spinu
.
Rozdzia 4. Kwantowa teoria pola elektromagnetycznego
Dodatki
Bibliografia
62
3
5
65
66
68
7I
l5
281
300
ZADANIA
Rozdzia 1
/
?
ZAGADMENIA
STACJ ONARNE
1.1. Problemy jednowymiarowe
l. Znale poziomy
energetyczne
i unormowane
poruszajcej
si w polu si y o potencjale (patrz
rys.
funkeje falowe
czstki o nasie p
1)
[O,
x
-o,
V(x)
:
|-ro,
-a
< x < a, Vo O,
[0,
x>a.
J akzaley
liczba stanw m izanych
od parametrow
voi a charakteryzujcychjam?
Rys. 1.
2. Czstka o masie p potusza
si w studni potencjafu
o g boko ci
-Vo Qys.l).
obli-
czy warto parametru
?'vo, przy
ktrym pojawi
si w stuini tylko
jeden
siuo ,*ir"ny
majcyenergi
r:-!l.
2
3. Dowie , e operator parystosci jest
przemienny
z operatorem
energii
H
:
+
.m
*V(x), o ile V(x): V(_x).
4. znale poziomy
energetyczne
i unotnowane
funkcje falowe czstki o masie p
poruszajcej
si w polu si y o potencjale (rys.
2)
f*,
x
-o,
Z(x):|0,
-
a<x<a,
[.o,
x>a.
5. Znale poziomy energetyczne i unormorvane funkcje falowe czstki o masie p
poruszajcej si w polu si y o potencjale (rys. 3)
[.o x<0.
I
V(x\
:
l-Vo,
0 < x < a. Vo 0,
[O,
x>a.
Czy mona tak dobra charakterystyczne
parametry potencjatu, aby nie zawiera on
adnego stanu zwizanego?
-Vo
Rys, 2.
Rys. 3.
6. Dla
jamy
potencjalnej z zad. 5 (rys. 3) obliczy warto parametru alYg, prv ktrym
pojawi si w
jamie
tylko
jeden
stan zwizany i to o energii E
:
-
+.
7. Znale stany mtizane czstki o masie p poruszajcej si w polu si o potencjale
(rys. 4)
I
Vr, xl-a,
I/(x):|-ro,
-a
<x <a, Vo0, Vl> V>O.
l
Vr, xo,
;
I
10
Rys. 4.
8. Dla czstki o masie
p,
poruszajcej si
w potencjale
przedstawionym
na
rys,4,
dobra warto
potencjafu v2 tak,aby
w studni
pojar ,i si pierwszy stan zwizany,
zak a_
damy
przy tym dodatkowo,
e ?'o
:
0 i V,
=
2Y,,
9. 7,na|e stany
zwizaqe
i funkcje
falowe czstki o masie
p poruszajcej
si w polu
s o potencjale (rys, 5)
x<-b.
-b<x<a.
Y,.<Y'3<VL,
x>a.
Rys. 5.
rO.G)Zna|e poziomyenerget].czneifunkcjefaloweczstkiomasiepporuszajcej
si w polu si y o
potencjale
(rys, 6)
Y(x):
Voctg2( xla);
0 < x < a,
ll. zbada
widmo energetyczne
czstki
poruszajcej
si w potencja|e v(x\:
: Yoctg2(rcxl),
gdy
1) Y6 -+ Q,
2) Yo, a
--+ @ tak, e
Yof a2
:
cotlsl,
12 (T). Zna|epoziomy
lo.rg.,y.ro.
i funkcje falowe
cStki o masie
p poruszajcej
si w polu si o potencjale
(rys, 7)
V^
-aa
afr,
V(x):
*jcld:
2-
x
'
'
{v',.
v@)
:
|r=.
Ir,,
11
7
13. zbada widmo energetyczne czstki poruszdjcej
si w polu
si y o potencj ale v(x)
:
Vo
:
co("r/,)
,
dla
PrzYPadku
granicznego, gdy Vo i a-|
-+
oo tak, e Vo. a2: const.
14 (T). Znale poziomy
energetyczne i funkcje falowe czstki o masie p, poruszajcej
si w polu
si y o potencjale
Y(x):**-#^;
0< *.+.
15 (T). Zna|e poziomynelgetyczne
i unormowane funkcje falowe czstki o rnasie p
poruszajcej
si w polu si o p<itencjale Morse'a (rys. 8)
V(r)
:
Vo(e-
2'lo
_ze-,lo).
CrY liczba
Poziomw
energetycznych dia ustalonych parametrw
Yo i a
jest
ograniczona?
Rys. 8.
16 (T). Znale pozicimy
energetyczne i funkcje falowe czstki o masie p porusz-
cej si w polu si y o potencjale (rys,
9)
V(x)
:
-
*#-r rr
czy liczba poziomw
energetycznych
dla ustalonych parametrw potencjafu jest
ogra-
niczona?
l
1
Rys. 9.
L_
12
17 (T). Znale
PoziornY
energetyczne i unormowane
funkcje falowe czstki o masie p
poruszajcej
si w polu si y o potencjale
(rys. 10)
v(x):v"(!_I)',
x>0.
\x
a
l
18 (T).
obliczy stany zwizane i funkcje falowe czstki o masie p potuszajcej
si
w polu si y o potencjale
v61
:|kx,
x>0, k>0,
1.o, x < 0.
19, ProstYm modelem uk aclu kwantowego jest
czstka poruszajca
si po zamknitej
nici o d ugoci L, Znale poziomy
energetyczne i unormowane funkcje ialowe czstki
o rnasie p poruszajcej
si swobodnie po takiej nici.
Rys. l0.
2a. Znale widmo operatora pdu czstki z zadanla !9.
2l. Znale
Posta
stacjonarnego rwnania Schrdingera dla potencjafu
osdatora
harmonicznego
w leprezentacji pdowej.
22
G).
Znal
Poziomy
energetyczne i unormowane frrnkcje falowe czstki o masie p,
poruszajcej
si w polu si y o potencjaie
Y(x)
:
lt
2
23. W rePrezentacji
po oeniowej poziomy
energetyczne oscylatora harmonicznego
oblicza si z nastpujcego
rwnania
l h' d' ma2x2 |
|-
r, a?+-,
J (xl?'
:f (xjv),
znale rwnowane rwnanie
dla funkcji falowej w reprezentacji pdowej.
24, Zaale
Poziomy
energetyczne i rnolrnowane funkcje falowe czstki o masie p,
poruszajcej
si w polu
si o potencjale
I ua2x2
l]--,
.T > 0,
V(:|
2
[co, x < 0.
13
25. Znat. widmo energetyczne i unormorvane funkcje falowe
oscylatora harmonicz_
nego poddanego
dzia aniu sta ej, zewntrznej si l'.
26. Pokaza. e dla uk adw opisywanych potencja em
periodycznym
(I(.lr)
:
Y(x
+

operator

zdeliniowany w nastpujcy sposb
(T.d@) :
g(x a)i g(x)
-
dowolna funkcja,
jest
przemienny z operatorem Hamiltona. wykaza, e To
jest
opelatorem
unitarnyt.
27. KorzYstajc z wynikw zadania 26 udowodni, e funkcj falow
cstki o
-"ri"
p
poruszajcej
si w periodycznym polu si y o potencjale
V(x)
:
V(x+ a) mona przedsta#
w postaci
,p (x) :
"'n'u(*),
gdzie
u(x)
:
u(x a). Poda fizyczn interpretacj
.
28. zbada struktur poziomw
energetycznych
czstki o masie p potuszajcej
si
w polu si y o potencjale periodycznym
(rys. lt).
.
Rys. 1l _
29, KotzYstajc ze znalezionych w zadaniu 2.1,5 wektorw w asnych macierzy M,
Poda
funkcje falowe czstki poruszajcej
si w potencjale periodycznym
w obszarach,
w ktrych potencja
znika (rys. l1).
3o.
zbada
struktur pasm energetycznych
czstki o masie p poraszajcej
si w po-
tencjale Krniga-Penneya (rys. l2), Przedyskutowa przypadek graniczny, gdy

-
0,
Vo
-,+ qo
tak, e V6. b
:
const.
\2u
Rys. 12,
31. Wykaza, e funkcja
f(),\
:j,p*("+
).)lxrlp(x+ ),)dx
przyjmuje
minimum dla warto ci redniej po oenia, ( ) :
(rp]xlD.
obliczy warto tej
funkcji
w punkcie
ekstremalnym.
14
32. WYkaza, e funkcje w asne
jednowymiarowego
operatora energii nie s zdege_
nerowane.
33. w nieskoczenie g bokiej
studni (rys. 2) znajduje si czstka
w stanie opisanlm
funkcj falow
[1
l(x):
l/a'
[o,
Znal prawdopodobiestwo
otrzymania,
n2Tc2h2
8pa"
34. W nieskoczonej studni potencjafu
czstka zrrajduje si w stanie opisywanym funkcj
falow
,p@ :
Asin2( cxl2a).
Obliczy redni energi kinetyczn czstki w tym stanie.
35. W nieskoczenie g bokiej
studni znajduje si czstka
w stanie opisanym funkcj
falow
3
-ir
-a<x<0.
l
Znale prawd
opod obiestwo
n2ft2h2
8pa'
/T
Y;,
0<x<a,
ia, w wyniku pomiaru, warto ci energii

:
36. J ednowymiarowa
funkcja falowa
jest
dana wzorem
[o, Ixl
> a,
,p(x):|*-*o,
-<x<0,
lt
i-a**',
0<x<a.
a) Dobra sta b tak, by funkcja ta by a unormowana.
b) obliczydyspersj po oenia
o(x),
c) obliczy transformat
Fouriera
{,(p),
d) obliczy dyspersj pdu o(p).
Czy spe niona jest
relacja nieoznaczono ci?
37. W nieskoczonej jamie
potencja u znajduje si
czstka w stanie opisanym funkcj
falow
/
, @):V
Znale prawdopodobiestwo
otrzymania,
podstawowego
w
jamie.
-a<x<0,
0<x<s.
w wyniku pomiaru,
warto ci energii
:
4
"nx
3a
sln,T-.
w wyniku pomiaru, warto ci energii stanu
u(x)
:
{
15
38. ObliczY wartoci rednie, dyspersj po oenia
i pdu
czstki o okre lonej
energii
w nieskoczonej
jamie
potencja u. Poda interpretacj
uzyskanyclr
wynikw.
ioyur e,
e dla duyclr liczb kwantowych otrzymane wyniki pokrywaj
si z wynikarni
uzyskanymi
klasycznie.
39. znale prawdopodobiestwo
uzyskania w wyniku pomiaru
warto ci pdu p
dla czstki znajdujcej i w :tym stanie energetycznym
w nieskoczonej jamie
poterrc;a u.
40. Czstka poruza si w nieskoczonej studni potencja u
(rys. 2). obticzyprawdo_
podobiestwo
znalezienia czstki w obszarze
41. Pos ugujc si wynikami zadania 5 i 6 obliczy najbardziej prarvdopoclobne
po o_
enie czstki znajdujcej si w stanie o e4ergii E:
-Vol2.
,
42. W stanie oPisanYm funkcj falow tp( ), warto ci redrrie pcl oerria
i pdu
wy_
nosz oclpowiednio (x) i (p).
Udowodni, e funkcja falowa
li\
q
{x)
:.^p(
vQ)x)vG+(.y))
opisuje stan, w ktrym warto ci rednie po oenia
i pdu s rwne zeru.
43. KorzYstajc z wYnikw zadania 19 obliczy warto rednie po oenia
i pdu
oraz dYsPersj
Pdu
i
Po oenia
czstki poruszajcej
si swobodnie po zamknitej nici
o d ugo ci Z.
2 4a
-r<,'<
3
44. Obliczy warto redni pdu
w stanie w asnym
Y(x), gdzb
Y(x).
jest
dowolnym potencja em,
. r
d]
oreratora H:
*."_..
vyllLvr !!
-

zpalz-
+
45. obliczy warto redni wielko ci xp+px w stanie w asnyrn energii.
46. udowodni, e w stanie w asnym energii dyspersja pdu dana
jest
wzorem
6'(p)
:
Zp,(T),
gdzie T oznacza operator energii kinetycznej.
47, CzY istniej skoczenie wymiarowe
macierze A i B spe niajce kanoniczn relacj
komutacyjn
|A,
B]: 7x2
48.
operatory samosp.zone
A i B spe niaj
kanoniczn relacj komutacyjn
tA,
87
-
:
ih. WYkaza, e oPeratory te nie maj wektorw w asnych w dziedzinie, na ktrej okre -
lony
jest
komutator,
49. Obliczy nastpujce
komutatory :
)
If@),
p,l,
b)
V@),p?],
c)
Ix', lx,
p'*]].
50. Sprawdzi nastpujce regu y komutacyjne z operatorem energii H
:
+
+V@):
a)
lH,
p,]
:
ih#,
b)
lH,
p?! :
2th
*Y
n*
^'#
,
l6
t
v
,
i

51. operatory amosprzone

A., B, C reptezentujce
rvielkc ci
fizyczne
spe niaj
wafunek
IA,
B]
-
iC. Wykaza, e spe niona jest
zasada
nieoznaczono ci
y'o(el t@
,
.'|r'_
scharakteryzowa
stan uk adu,
dla ktrego lv zasadzie
nioznaczcno ci
zachodzi
rwno .
52, Znale zasad niaznacz<>no ci
dla operatora x i.f(p'),w
szczeglno ci
dla x i pr,
53. oblicz"v iloczyn dyspersji po o enia
i pdu
w stana
w asnych jednowymiarowego
oscYlatora
harnronic; nego,
(Przyk ad
ten pokazuje jawnie,
ze spe niona jest
relacja
ni"e_
oznaczono ci,)
54, Znale jedno'vYmiarowe
paczki
falowe,
ktre nrinimalizuj
zasad
nioznaczo_
no ci dla po oenia
i pdu.
55, CzY istnieje
Pakiet
falowy
1 (x),
ktry niinirnalizuje
zasad nioznaczono ci
dla x.
p2?
____9_! 9r.. J w,
56, Wykaza, e
|A,B-']: B-l[A,B]R-x.
Sformu owa
zasad nieoznaczono ci
dla A i B-1,
w szczegIno ci
Cla p
oraz 1,
1x.
57, Na og bada si zasad nieoznaczano ci
biorc za s!,any uk adu stany czyste.
Wykaza,
e zasada nieoznaczono ci
dla operatorw sarnosprzzo
nych A, B, C;
IA,
B] :
:
iCjest s uszna take wtedY, gd.y
stan uk adu opisywany jert
ao*oirr
macierzgsto ci
El.
58 ('|T).
Wykaza, e kady stan (opisywuny
-o.i.iri
gsto ci
p;, tto.y
-il;"|i
zasad nieozn,aczonoci
dla po o niaipdu, jest
stanem *it znalezionym
w zadaniu
54.
59. Mamy zdefiniowan
dwa operatory:
a,:
al:
ObliczY ich komutat ar oraz wYrazi
operator
energii dla oscylator a harlnonicznego
prze
operatory
i at.
60.
Obliczy
nastpujce
komutatory:
Ia,
atz1,
Iaz,
at21.
61, udowodni,
e midzy
operatorami
a i t zachodz
nasipujce
zwiry,ki:
{a,
(at)'] :
n{t1u-!,
fat,anf
: _nQn-!,
62. Obliczy
komutatory
fata,
(aI)^l,
|ata,
a-].
3, Niech/(a
,
t) bdzie funkcj
operatorw
a, at rczwilaln
na szereg. Wykaza,
k
fa,"f(a,
rt1 :
$,
fat,.f(a, ot)]
:
-
!*
2 Zbir zadari z mechaniki
kwant.
l
l
l,_.,
F-#)
7rolrutr
X
b
r-?
1,7
64. Z aperatotw a, at mona zbudowa trzy niezalene formy biliniowe:
l1
T,
:
Z(alal'+aa),
Tr:
E(aIar-aa),
r,
:
-|-afu.
Znale komutatory midzy operatorami Tr, Tr, T3. Obliczy T3
-
T1- rZ.
65. Udowodni nastpujce twietdzenie (tzw, wzr Bakra-Haussdorfa):
je li
[ lX,]:
0
:
lY, LX,I]],
to
ex+Y
:
e-IX,YJ lzeXeY .
66. Wykaza nastpujcy zwizek koinutacyjny dla, operatorw po oenia i pdu
czstki
[exp
(cx), exp (bp,)l
:
2i e xp ( x b
r,)
rir(!;},
gdzie a, -- dowolne nie-operaiorowe paramtry,
67. Udowodni, e
xat-xa
:
at+x,
rot-rol
:
a_ X,
,xa(t)m-xa
-
(at
+ x)^,
roi*
,ol
:
o_*1^,
68. Niech x i p bd operatorami po o enia i pdu czstki o rnasie p. Ob\iczy
i
p a
/
fi
s -
ipa
/
h,
i
xE
/
hp- i
l
,
ilz
t
l
lt
r
ae -
ipz l
l
2 h p
.
69. Wykaza bezpo rednio,,e
iata|a-iatala
_
,iot,
iarctal-iatala
_
riurot.
70. Wykaza, e stan
QLlo>
":1,"
jest
unormowanym stanem w asnym oscylatora harmonicznego, gdzie
lO)
:
(1ll)-"'
'
\pa l
-aoxzl2h aznacza stan podstawowy.
71. Korzystajc z definicji operatorw a i at zna! ich dzia anie na funkcje w asne
energii
|n).
72. abliczy warto redni kinetyczhej i poiencjalnej energii oscylatora harmonicz-
.
nego w stanie podstawowym.
73. Dowie , e zachodzi nastpujcy zwizek
(r.lr.):(r"'
#r.\
gdzie tp,- stany w asne operatora energii oscylatora harrnonicznego.
l8
i4. Obltczy dyspersj pdu
nicznego.
i po oenia w
75. Posfugujc si
jawn
hd
^--'_
pu oJ (
znalc wszystkie jego
wartoci rv asne i unormowane funkcje w astr (tj, funkcje falowc
stanv,r koherentnych). Korzystajc z wynikw zadania 54 wykaza, c stany koherentne
minimalizuj zasad nieoznaczono ci.
76. Wykaza, e operator al nie ma normowalnych wektorw w asnych.
77. Znal c rozk ad wektora stanu koherentnego
|z)
na wektory
|n),
Wykaza, e
prawdopodobiestwo znalezienia stanu
ir)
w stanie koherentnym podlega rozk adowi
Poissona.
78. Wykaza, e wektor
"zut
*z*a|Q)
jest
w,ektolem w asnym opeiatora a z
, arto ci
w asn z.
19. Obliczy iloczyn skalarny
(z'|:,\.
80, Udowodni, e stany koherntne tworz uk ad zupe ny, tzn.
l
f ,
-,-..
,1
-1
ia.
:a J
81. Wykaza, e macierz gsto ci oscylatora harmonicznego w stanie rwnowagi
cieplnej mona przedstawi w potaci
1 f d,l
a
:
-
}T'
zzt<w>|z)(z|,
gdzie (N) :
Tt(qIa):
--L_ Ohu
_
1
(J est to tzw. przedstawienie
P macierzy gsto ci.)
. 82. Wynik zadania 78 wskazuje, e stan koherentny mona przedstawi w postaci
|z)
:
Dk)l}),
gzie D(z)
:
exp(?t
_
z*a).
Udowodni nastpujce w asno ci optatora D(z):
a) Dt(z)D(z) :
P(D Q)
:
1,
b) D(z)D(z.')
=
exp(zz'*
-z*z')D(z')D(z),
c) D(z)D(z,) :
*(ryI
rr,
* rr.
83. Udowodnie nastpujce relacje komutacyjne operatora D(z) zoperatorami kreacji
i anihilacji at, a:
a)
[a,
D(z)l: zD(z),
|at,
D(z)]: z*D(z))
b) Dt(z)aD(z).:
a*z, DI(z)atD(z): ai+z*.
84. Korzystajc ze wzoru Bakera-Haussdorfa (zadanie
65) oruz z w asno ci iloc44ru
normalnego
udowodni:
stanie
trlasta*o11;;lTi
oscylatora harmo_
anihilacji
1,9
a) :exp(zat
*
z*a):
:
*n(*i"lr)" xp(zat
*z*a),
b) (z|:exp }"ata:lz')- .-o(
}vr
*Q,+7)z*z,
_
}vr}
"
85. Udowodni, e opfator
:exp(* cia);
jest
operatorem rzutow)/m na stan prni
|0).
86. Korzystajc z wynikw zadalia 79 udowodni nastpujcy wz,r
l, d
\. ,.
(z|aj;') :
(
*
ii-J
<,irs.
87. OscYlator harmoniczny znajduje si w stanie rwnowagi cieplnej, Znal rozk ad
prawdopodobiestwa,
e warto wsp rzdnej wynosi xa otaz, e warto pdu
wynosi
2o.
88 (T). W mechanice kla ycznej czsto do opisu oscylatora harmonicznego
u)ryy*,
amplitudy Aifazy @
x(t)
:
Acos(Q_ot),
podczas gdy w rnechanice kwantowej ywarny zav sze innegc przedstawienia
x(l)
:
/#
(ae-i''
+atei''1.
Sugeruje to, aby vprowadzi operatory samosprzone N i Q taki, c: Nl:2e-i,
t
:1',rtlz"ia"
Wykaza, rozk ad taki
jest
niemoliwy, tzn. nie istnieje operator samo-
sprzony @.
89 (T).
'W
mechanice klasycznej do hamiltonianu oscylatora harmoniczlego I{
:
P2'
7
,,
:
2u
*
,
L a2x2
. prowadza
si zmienne J , p takie, c:
H:oJ ,
/2J
-:Y
ft
rorr, p: y'2pal sin.
'Wwczas
zachodz zwizki :
d
-a- COS
9
:
tl lll p
l
d
dl
sm9 --
-Ocos9,
sugeruje to, aby w mech.anice kwantowej wprowadzi operatory c i
^9
taki, e
;-
l.rn
L)
:
-
LC,
HJ : a),S,
.1
s:+[s,f1]: _aC.
Rozwiza te rwnania,
tzn, znale operatory samosprzone C i ,S,
20
90 (T). Znale relacje komuiacyjne midzy operatorami C i S z zadania 89. ObliczY
C] +52. Wyrazi operator anihilacji aprzezN oraz Ci . Sformu owa zasad nioznaczo-
no ci dlacis.
9l. Niech hamiltonian Huk adu zaley od
parametru i. Wwczas funkcje w asne
9o
i warto ci w asne En te zale od ),, Wykaza, e
92. Sprbujmy zdefiniowa operator czasu Ijako taki operator samosprzony, ktry
spe nia kanoniczn relacj komutacyjn z operatorem energii
lT,
H]: ih, Udowodni,
e gdy operator I istnieje, to widmo energii nie moe by ograniczone od do un a zatem
operator czasu nie moe by w ten sposb wprowadzony.
tr.Z. Moment pdu i spin
i
11
l. Dowi s ulszno ci nastpujcych zwizkw
przemienno ci:
a)
lL",
x)
:
ihy,
r"L,,
x'f
:
7ihxy,
c')
{L",
yf
= -ihx,
d)
l,L",
y21
:
_ihry,,
e)
[L,.e]
:
0,
.f) IL,,
z'1
:
0.
L, oznacza z-tow sk adow rnomentu pdu.
2. Obliczy nastpujce komutatory :
a)
|Li,
ri], b)
|Li,
rzf
,
c)
LL', IL',
rif
,
l)
[L;,
pj, e)
[Li,
p'].
Li oznaczaj sk adowe momentu
pdu,
3. Urlowodni. e kanoniczne
relacje przenrienno ci
lri,
pi7
_
ih,j,
lli,
Li7
:
:
il.teii*Ll, nie ulegn zmianie,je li
przejdziemy do nowych opefatorw
pdu i
Po oe,
niaRi P danych wzorem
oraz nowych operatorrv momentu
pdu
L': R,xP,
4. Niech
f(r ,
p) bdzie skalarn funkcj skaiarw 12,
P2,
r
,
p. Dowie , e
lL,,.f(,r,P)]
:
0, i:1,2,3",
5. Niech A bdzie dowolnyrn wektorem
zbudowanym
z operatorw r i p, Dowie ,
e zactlodz nastpujce relacje kcrmutacyjne:
lLt,
Ai]: iheij A .
{, ,.):+
(l:(i,
i,(J
2l
6. korzystajc z zadania
5 udowodni
nastpu-!ce relacje
kornutacyjne:
oraz
[L',
A,]
:
2i laiipAiL*ikAi
LL",
LL',
Alf
:
-
4Il2 (A
.LL
i
-
A
iLz
-
ih tii1,,4;
L1, + h2 A
;)
.
7. Stan czstki opis3marry jest
flrnkcj faiow
?(r):.^i"^p(
-
oL}@*r*4,
a--sta a,
WYznaczry sta normalizacyjn
lY. obliczy prawdopodobiestrvo
tego,
-e
zmierzony
w tYm stanie kwadrat rnomentu pdu i rzut momentu pdu
na kierunek
jednej
z osi wynosz
odpowiednio:
h i 0,
8, MamY stan tP bdcY stai}emw asnym
L? i L"o warto ciach
w asnych /
:
1 i m
:
|,
ObliczY
PravldoPodobiestwo tego, e rzut rnomentu prJ u
na o ustarvion pod
ktem
do osi kwantyzacji
wynosi orJ powiednio
h,0,
-h.
9, Dowie, e zachodznastpujce
wzory dla warto ci rednich obliczonych
w stanie
w asnym
Z,:
)
<L,>:
(Ir) :
0,
b)
<L,Ly+LyZ*)
:
0,
c)
<L1)
:
(L3',.
10. Uk ad wsp rzdnych
obrcono w taki sposb, e nowa o e' twotzy z osi z kt 0.
Znal redrri warto tzutu momentu pdu na o z'vl stanie, ktry
iest tanon w asrrym
rzutu momentu pdu na o z.
11. Obliczy redni
warto L?, w stanie opisywanym
funkcj falow
-4"
--
Slil'@.
31T
12. Obliczy (Lr)
w stanie opisywanym funkcj
falow
1!):lsin6cosg,
0<0 -,
0 E<Zn.
13. Stan p askiego
rotatora
opisuje t"unkcja falowa
tp:
_Acos2,
gdzie
0< p<2rr.
znale moliwe
warto ci
momentu pdu tego tanu oraz prawdopodobiestwo
ich wyst-
pienia.
Obliczy redni
warto L, w tym stanie,
t4, znale
wsplne funkcje
w asne
nastpujcych
trzech operatorw:
rY]Nlm):
N]NL7,>,
L2|Nlm) :
l(l + l)}Nlm|),
L,lNlm) :
mlNlm),
tak aby N, I, m by y liczbami
ca kowitym
i N
> t,
*.
t

m
q

liczba i/- /
jest
parzygl.
15. OPeratory
momentu pdu
Z*, Ly, L" spe niaj
relacj konutacy.jn
|L,,LrS:
:
ihL,, Sformu owa
zasad
nieoznaczono ci
tlia r- i- t"r. spos.oo stanl w asnyclr
Z2
i L, wybra
te, na ktrych
mona najdok adniej
zmierzyjednocze nie
L,i Ly.
0 p<2rr.
)J
i6.
Obliczy o'(q) i or(L") tlla stanu optisywanego
funkcj fai lw
v
:/!
rio1.
17. Udowodni, e
je lijaki
operator
jest
przemienny z drviema sk adowymi rnomentu
pdu, to
jest
te przemienny z trzeci.
18
(T).
Operator <p mnoenia przez kt biegunowy g i operator z-towej sk adowej
momentu pdu L,, spe niaj kanoniczn relacj komutacyjn
IL",f
:
-ih.
Zdawa oby
si, e powinna zachodzi zasada nieoznaczono ci o (L")o()

hlL. Wiemy
jednak,
e
w stanach w asnych l," dyspersja o(L.) wnajes'. zeru, za dyspersja o(9) nie moe by
wiksza od 2r. Czy zasada njoznaczano ci
jest
wic spe niona?
19 (TT). Poniewa zasada nieoznac zono ci dla L" i

sformu owana w zadaniu 18 nie
jest
s uszna dla wielu interesujcych.stanw, wprowadzimy na miejsce opratora <p operatory
mnoenia ptzez sincp i cos p. Znale relacje komutacyjne rnidzy L,, sinq, cos p. Wypro-
wadzi zasad nieoznaczono ci dla L", cosE i L,sinE,Wykaza, e
je li
funkcja falowa
jest
zlokalizowana wok pewnego
9o
i symetrycznawzgldem
Eo,
to otrzymane relacje nieozna-
czono ci midzy L", cos(sinp) redukuj si do postaci konwencjonalnej o (L,)o()
> h12.
20. N[acierze Pauliego, oi
Q
:
1,2,3), zdefiniowane s
jako
macierz2x2 spe niajce
warunki:
Udowodni, e:
a) o!: ol: 6!:
b) C;C;: iaii7tp,
c) oro2l
:
i,
d) Tto,:
g,
e) deto;
: _1.
{l) [or,
oif
:
Zieiip,
(2)
[o,,
oj]*
:
6i6; tlitli: L.
J .'\
I,
(i
21. Dowie , e
je li
a
a) (a,er)2
:
a2,
D)
[(a.
6), (b.o)]+
:
i b s dowolnymi wektorami, to
2a,b,
c) (a, o), (b, o)
:
a, b*lo(axb),
gdzie a s macierzami Pauliego.
22. Ob|iczy
. cz ,
. 6a
elq
2
aixe-I
2'
. o2 . Cz
e| ,oL,e-|-1
'
23. Wykaza, e
exp(ao,+Pc,): cosh
/ tpT
* 'l.|{#
(ao,+o*).
|,/
a'+
'
24. Z macirzy Pauliego i z operatorw momentu
pdu oraz po oelia monazbudowa
nastpujce dwa wyrae a Lo
:
o, L i ro
:
6,
y.
Dowie , e
a) L"(L,+h): L',
b)
tL,,
to]*
: _Zhru.
23
r,
25. Niech
1p1
bdzie stanem w asnynr
kwadratu momentu pdu.
Wykaza, e funkcje
r/(1}
-
(L"+Ih+h)vt
oru,
1pQ\
:
1L"-lh)91
s stanami w asnymi'operatra
z". otrliczy odpowiadajee im warto ci w asne.
26. Uk ad kwantowomechaniczny
sk ada si z dwch czstek;
kada znich ma
spin 1/2.
Stan dowolnej czstki
jest
wyunaczony przez warto rzutu spinu na o kwantyzacji.
Znale takie kcimbinacje liniowe stanw tych dwch czstek, ktre s stanami w asnymi
kwadratu ca kowitego spinu i rzutu ca kou,itego spinu na o " kwantyzacji.
27. StanY czstki o sPinie l/2, skierowanym wzd r osi z rwnolegle
i antyrwnolegle,
oznaczlmY odPowiednio a i
P.
Zbudawa z tych stanw stan ty',, dia ktrego kierunek spinu
tworzY ktY biegunowe 0 i

z osi z. J akie
jest
prawdopodobiestwo
znierzenia w takim
stanie spinu skierowanego rwnolegle do osi z,
28. Ttzy macierze 15x15 slie, niaj zwilzki
_przemienno ci
IM,,
Mi: iei;M1,.
Macierz M, ma nastpujce warto ci w asne:
_)
l,
Znale warto ci w asne macierzry M2
:
M?+M3+M|"
29. Uk ad o spinie 1 opisywany jest
hamiltonianem
H
:
Asl +Bsj+Cs!.
Zna| poziomy
energetyczne tego uk adu.
30. Uk ad spinowy o spinie 3/2 opisywany jest
hamiltonianem
H
:
As3 +Bsj+Cs],
gdzie sta e spe niaj warunek A+B C:0.
Zna|e poziomy
energetyczne takiego uk adu.
31. IJ k ad o spinie s opisywany jest
hamiltonianem
n
:
AG2,
+sj)+Bs?.
Znale poziomy
energtyczne tego uk adu.
32. J ak zale energia oddziawania
dipol-dipol midzy protonem
i antyprotonem
od pelnego
spinu uk adu przy ustalonej odleg o ci?
33. Hamiitonian
oddzia ywania dwch czstek o spinie 112
jestclany
wzorem
H
:
A(sLt)*sj2l)1ll5ttl8
stzl;,
8dzie
str;, sQ) oznaczaj oPeratory spinu, a A i B ssta ymi. Znale poziomy energetyczn
tego uk adu,
24
J
-T
_l
-1
,
r, l,
-
+
_+,0,
0,0,
+,+,
|')
L'
)
'
?o:
Hanriltonian oddzia ywania
momentw
magnetycznych
elektronu i protonu
ma
posfac
II
:
yo,@ o,
gdzie y sta a sptzenia. Dcwie ,
e operator ten mona zapisa w nastpujcej
postaci
H:
YQP,r- ,
gdzie Fnr--,oPerator,
ktrego dzia anie poiega
na zamienianiu
spinu
elektronu
i protonu
w stanach
T.@
po.
35, Znal
Poziorny
elrergetyczne i funkcje falowe uk adu e ektron_proton
oddzla u_
jcego
monrentarni magnetycznymi
H
:
yo
"
@
a, (y
-
sta a sprzenia).
36, Znale
PozicmY energetyczne
uk adu elektron-proton
oddzia ujcego
momentami
magnetYcznYmi i sPrzonego ze sta ynr jednorodnyrrr
polem
magnetycznynr
B skierowanym
wzd u osi z,
37, Czstka o sPinie 112 (elektron)
porusza
si w polu si centrainych.
Znal te
funkcje falowe czsl.ki, ktre s funkcjermi
w asnymi operatorw przemiennyc
h J ,
:
:
L,*S,, L', J '.
3S. Uk ad sk ada si z dwch czstek, spin
wodnic, e orbitalny momerrt pdu
uk adu
39. Udowodni, e orbitalny rnolnent pdu
mezonw
)
jest
zaws:ze 1iczb parzyst.
jednej
z nich wynosi Ill2, a drugiej 0. Udo-
jest
sta ruchu,
luciru wzgldnego
dwch czstek
(tlwch
kierunek n odpowiednio hl2 oraz
na kierunek n.
40" Tarcza o
Promienin
r, gruboci
di masic M mo obraca si swoborlnie
wok osi
ProstoPad ej
do t.arczY i
Przechadzcej
ptzezjej
roCek. Na tarczy znajduje si iy' atomw
o sPinie hf2,wszYstkie
sPinY s rwnoleg e
i skierowalre wzdfuz osi. W pewnej
chwili silne
pole luagnetyczne
odwraca kierunki wszystkich
spinrv. abhczy prdko
ktow,
jak
uzyskr 7arcza.
41, Dwie funkcje sPilrowe tp,",i@,";
opisuj iclentyczne
czstki o spinie s. Zbada lI
niezalen5,ch:
a} symetrycznych ze wzglCu rra zamian spinlv,
) antYsYme trYcznYch ze wzgldu na zamian spinw stanrv uk adu monazbudorva
z lprr, i @rrL .
42, ZnaI
Poziomy
eneretyczne, funkcje w asne i degeneracj poziomw
bka kuii_
stego o mornencie bezw adno ci i
43" znal poziomy
energetyczne, funkcje
w asn i degeneracj poziomw
bka
ymetryczrrego
o momentach bezw adno ci 1, i 1r.
44, Zrual sPinow funkcj w asn i warto ci w asne rzutu spinu czstki na dowolny
kierunek rr :
(sinOcosp,
sinOsinp, cos0).
45. tan czstki opisywany
jest
funkcj spiitow
,:
{:;;fi,,9),
u,
,
sta e rzeczywiste,
Znale:
a) prawdopodobielistwo
zmirzenia rzutu spinu na
-h12,
) warto redni i dyspersj rzutu spinu czstki
25
l r.3. Problemy dwu- i trjwymiarowe tt
!. Zna|e poziomy enrget.ycz i unormowane funkcje falowe czstki o masie p
poruszajcej si rv dwuwymiarowyrn pcliu si y o potencjale
y(o\:I0
8<a,
[co 8>a,
, Znale poziomy energetyczne i funkc_ie falowe dwuwymiarowego. izotropowego
oscylatora harmonicznego o masie p i czsto ci e;. Obliczenia przeprowaclzi we wsp
rzdnych biegunowych.
3. Rozwamy dwuwymiarowy izctropovly oscylator harmonir:zny. Niech ai, a!
| {i
:
7,2) oznaczaj operatory arrihilacji i kreacji. Wprorvacl my operatory:
rr:

(alar+a|ra,\.
i
Tz:7i'n!a,-a{ar).

:
+
p\a,-:;|,a,).
I^
Znale relacje komutacyjne midzy Tr,T,

i hamiifonialrm. Wyznaczy std
widmo hamiltorrianu.
4. Znal poziomy energetyczne i funkcje falowe czstki o m.asie p dla dwuwynliaro-
wego zagadnienia Keplera
Y(p)--o
a
5. Znale poziomy energetyczne i funkcje falowe dwu- i trj vymiarowego rotatora*
o masie p i promieniu a.
6 (T). Znale poziomy energetyczne i funkcje falowe rotatora sztywngo, ktrego
moment bezw adno ci vynosi
d
poruszajcego si w polu si y o potencjaie**
V()
:
!Q-,"osAr ),
0
{
9
{
2n,
^>
0.
Ograniczy si do przypadkw:
-E )
^zvo,
E

}"Vo.
Z. Uk ua opisywany
jest
hamiltonianem l_/
:
+
*Y$),L)owie , e warto rednia
21l
operatora pdu w stanie w asnym energii rvynosi zero.
8. \Mykaza, e znalezienie rorwizania stacjonarnego rwnania Sclrrdingera
jest
rwnowan ekstremalizacji funkcjona u EIr!,,
T*]:
d, rp(r), gdzie
g(r):
rr-rr y*V(r)y,
zp4
*
Rotatorenr naz,lwariy czstk pcrruszajc si po crkrgu lub sferze o danym promieniu.
**
Poterlcja ten odgrywa pewn uteczn rol przy badaniu ruchw drobin w kryszta ach"
26
z warunldem
ubocznym

d. rTp*rp :.
1 .
Wykaza,
e dla g zahodzi rr,vrlanie
cig o ci
x
Znat wektor
s.
;
+ctivs
:0'
9, wykaza,
e
je li
czstka o masie p porusza
si w polu
si y o potencj
ale v(r)bdcym
surn potencj
a w je<lnowymiarowych
V(r,) :
V, (x)
+ Vr(y)
+ It
r(z),
to
jej
energia i funkcja
faiowa s postaci:
E
:
E't+E2+E3,
,
p(r) :,,p
r(x),ulr(y)v
lk)
.
Gdzie E'Pr, EzTz i Ez?a-odpowiednie
rozwizania jednclwymiarowego
rwnania
Schrdingera.
tra. znal poziomy
energetyczno
cztki o rnasie p. potuszajcej
si swobcdnie
w pu-
de ku o nieprzenikalnych
ciankach
o wymi arach a, b i c.
przedyskutowa-
degeneracj poziorn
ow
,,
zabno ci
ocl parametrrv
, b i c.
trl, Znal
Poziorn1'
energetyczne
i unormowane
funkcje
falowe
"urrti
o
-"ri.
p
Poruszajcej
si zerowYrn
momentm pdu
w nieskoczonej
sferycznej
studni potencja u
yb\:I0
r R,
lco
r> R,
12, W nieskoczenie g bokiej
sferycznej
studni potencja u
znajduje
si czstka
w ta_
nie.! i o energii U,:
':';r'
(zacianie
ll).
Obliczy:
a) redni
odleg o
czstki ( ),
) redni
kwadrat
odleg o ci czstki (r2),
c) dyspersj
odleg o ci
czstki o(r):
13. W nieskoczenie
g bokiej
studni (zadanie
11) znajduje
si czstka
o energii
E:
12 h2
:
,rn.,
znale
najbardziej prawdopodobn
warto r. abliczy prawdopodobie-
stwo znaiezienia
czstki w obszarzeodleg <lci
mniejszych
od odleg o ci
najbardziej prawdo_
podobnej.
trA, czstka
cl masie p znajdujc,asi
w stanie porusza
si w sferycznej jamie
potencja u
(zadailie
1l), 661;"'16
PrawdoPodobiestwo przebywania
czstki wewntrz
i na zewntrz
jamy, przedyskutowa
graniczny
przypadek
ma ej energii
czlstki w porwnaniu
z g bo-
ko ci jany.
--av!'\'
v
'l'5'
Znale
PoziomY
energetyczne
i unorrnowane
funkcje
flowe
czstki o masie p
poruszajcej
si w nieskoczenie
g bokiej
studni potencja u
r R,
r>ft.
v@
=
|r0
Ioo
27
!6. Znate
poziomy energetyczne
i urrormowane
funkc.je falowe czstki o masie
,r
poruszajcej si w potencjale sferycznej
jamy
z zerowym rn,:mentem
pdu
l_Vo r
R,
r(r):to
r>R,
czy monatak dobra charakterystyczne
parametry
jamy,
aby nie istni a adn stan zwi_
zany'I
17
(T). znale poziomy
energetyczne
i funkcje falowe czstki o masie p poruszajcej si
z zerowym
momentem
pdu w pctencjale typu Morse'a
(rys, 13)
V!r)
:
Voe-2'|o_Vle-tla,
y,
> Vo,
Rys. 13.
18 (T). Znale
p,;ziorny energetyczne
i funkcje faiowe czstki o masie p, poruszaj,
cej si z zerowyrn monlentem
pdu w polu si y o potencjale
(rys, la)
Y(r)
:
_Vge-rla,
Frzedyskutowa
powstawanie stanw zwizanych
w zaieno ci
od charakterystycznych
parametrw potencja u Yo i a.
R.ys. 14.
8
19 (T). Znal poziomy energtyczne
i funkcj falow czstki o masie p
si z zerowym momentem
pdu w potencjale Htrltna
(rys, 15)
V{r):
-I'.;#*l
20 (T). Zna| poziono_y
energetycal
i unormowane funkcje falowe czstki o masie p
poruszajcej si w polu si trjwymiarowego,
izotropowego oscylatora harmonicznego
o
potencjale
ul r
2
V{r):'r
21 (T). Rozwamy
Rys. 15,
trjwymiarowy
oscylator harmoniczny. Wykaza, e
l,,
:
!@Ioz-
aIt),
-l
),
:
aIag*a\ar,
il,:
1-
,l3
-
As:
a! ar a1 a,
,
(alrar- a!a2),
]OV.-a!r),
i.d
:
!az*a|ar,
b
:
(orrr-alar),
),"
:
#
(alar alra2-2a!a3)
s przemienne z hamiltonianem, Wykaza, e
fu
(k: l, ..., 8) rozpinaj algebr, tzn. kc_
matory
Ll"t, WtaLisi
liniowo ptzez )"i(jest to algebra sU(3)). Wykaza, e clpera_
8.
taf C
:
|
, |
jest przemienny ze wszystkimi )"i. Znale widmo opefatora C.Wytazi C
i:l
przez hamiltonian i znale std widmo hamiltonianu oraz degeneracj
poziomw,
22. Podobnie
jak
w zadaniu 1,59 dla trjwymiarowego
oscylatora
lrarmonicznego
wprowadzimy operatory
29
":/#(,-#),
Obliczy ic}r komutatary ofaz wytazi operatof energii ptzz operatory a i at.
23. Podobnie
jak
rv przypadku jednowymiarowym
(zadanie 1.70) wykaza, e.stan
rv asny energii oscylatora harmonicznego mona przedstawi wzorem
|n,,n,,
r-,
:
('!!gjY:(:
]0,,0",0,),
/
n,| nr| n"|
gdzie
|0,.0r, )
:
l0>
stan podstarvorvy oscylatora,
Przedyskutowa degeneracj poziomw energetycznych ze wzgldu na iczby n,, n, i n".
24. Wyrazi operator momentu pclu L oraz
jego
kwadrat przz operatory krcacji
i anihilacji at i a.
25. Funkcje falowe
l/t,,
t!,. r,s
:
fu('Plg,,
0u, 0,>
V
n,l.nr!n,|
s funkcjami rv asnymi operatora energii oscylatora irarmonicznego. Dla
jakich
n*,nri n.
funkcje te s funkcjami w asnymi:
a) L,,
b) L,,
c) L,i L2
i
jakim
v arto ciom w asnyrn momentu pdu oclpowiad,aj2
26. Wyniki zaciania 25 wskazuj, e w oglno ci stan.y
in*,ny,k,)
nie s stanarni
w asnymi L2 i L,.
Pos ugujc si operatoranii kreacji i anihilacji zbudowa stan
iz,
/, l ) bdcy
jednocze nie
wektorem w asnym operatora energii oscyiatora harmoniczne go H oraz momentu pdu
L2 i L,,
27. Z operatorw kreacji i anihilacji a i ai mona zbudowa biliniowe operatory
,Aii: ajai, Znale komutatory operatorw Aii, raz komutator
|A1,
H7.
Biorc lad macierzy Aii mona utworzy operator ,
*Z.Aiiorazwyiic'zy
podobny
komplet komutatorw dla operatora l,
28. Znale poziomy energetyczne i unormowane funkcje falowe anizotropowego
oscylatora harmon icznego
,
V (r) :
!
{r1*'
*-r?,y' 1- a| z2) .
29 (T). Znal stany zwizan oraz unormowane funkcje falowe czstki o masie
,re
poruszajcej
si w polu si y o potencjale kulombowskim
,.
v(r):_+ (a:ze^).
'r
Obliczenia ptzepr ow adzi we wsp rzdnych sferycznych.
30
30" Obliczy stan podstawowy i pronnie Bohra dla uk adu elektron-proton oddzia u.
jcych
wy cznie si ami gtawitacyjnymi. Porwnac otrz}mane wyniki ze sta ymi charakte_
ryrujcyrrri przypadek realuych oddzia,r ,a elektrvcznych.
31 (T). Znale poziomy energetyczne atomu wodoropoCobnego
we wsp rzdnych
parabo!icznych.
32. Dla elktronu w atomie wodoru znajdujcego si w stanie ls obliczy:
a) Najbardziej prawdopodobn odle_s o od
jdra.
) Prawdopodobiestwo zn.alzinia elektronu w obszarze odleg o ci mniejszych od
odIeg o ci naj trardziej prawdopodobnej.
c) redni odieg o od
jdra.
d) redni kwadrat odleg o ci od
jdra.
e) Dyspersj odleg o ci od
jdra.
/)
redni energi oddzia ywania potencjalrrego.
s)
reclni enelgi kinetyczn i redni kwadrat prdko ci.
33. Dla elektronw w atomie wodoru znajdujcych si w stanie 2p i 3d obliczy dys;.
persj i najbardziej prawdopodobn odleg o od
jdra.
34 (T). Wykaza, e wektor O
:
**
x L-L * p)
-;
rjest sta ruchu dla problemu
t-i
Keplera
(ruchu w potencjale V :
-
a
|.
Znale czwizkiprzemienno cidlaAiL w przy.
'
\
r|
padku ruchu eliptycznego. paraboliczne_uo i hiperbolicznego. Pokaza, e operator C
:
:!.(r'+A'2)
'.r,
r.r.*ienny
z L iA. Znalecwidmo C.Wyznaczryc sid widmo
2\- pl""
hamiltonianu i degeneracj poziomw.
35. Z operatorw momentu pdu i z operatora Runge-Lenza A mona zbudowa
nastpu_ice operatory: L"
:
L,* ieLn oraz
Z":
Obliczy nastpujce komutatory :
a)
|H,
L,],
b)
IL2,
L"l,
c)
|H,
Z"],
d)
|L,,
Z"],
e)
[L,,
L,],
_f) IL,,
Z"),
gdzie H-operator.energii
dla atomu wodoru.
36. Udowodni. e \ , potencjale Vlr\ :
-
4
nn ma stanw zwizanych.
37 (T). ZnaI poziomy energetyczne i fuqkcje falowe czstki o masie p poruszajcej
si w polu si y o potencjale (rys. l)
-+)-,,rl/
+(AxL)",
e
:
*1.
#o.[(r,- +\"
31
V(r):-.,
+r
^-
r,
38 (T). Znale poziomy enefgetyczne i funkcje falowe czstki o maie p poruszajcej
si w potencj ale Ktatzera
(rys, tr7)
V(r):
_!+y*
39. Udowodni kwantowomechaniczne
twierCzenie o wiriale; rednie w stan,ie w asnym
energii kinetycznej T i poiencjalnej |' zwizane s wzorm
<r>
:
]-<ft.pJ v>
.
h
40. Udowcdni uoglnion twierdzenie o wiriale: rednia w.stanie w asnyrn hamilto-
nianu
pochodnej czasowej dowolnego operatola ,4 rwna
jest
zeru.
Rys" 16.
Rys. 17.
41. Zastosowa twirdzenie o wiriale da znalezinia zwizku midzy redni energi
potencjaln i kinetyczn w potenc.ja ach typu I/(r)
:
Atr,, w szczeglno ci do oscylatora
harmonicznego
i atomu wodoru.
42
G).
Udowodni, e warto ci rednie
(r") w stanach rv asnych
, pnl.
hamiltonianu
atomu wodoropodobnego
spe niaj zwizek rekurencyjny Kfamersa:
2E
^{s
1)
(r
") + ze (2s + l) (r,-
1)
-
+[+,
t
+1)]
(,"-,)
:
0,
gdzie s oznacza liczb naturaln.
43 (T). Udowodni, e warto ci rednie
(r") w stanach w asnych
i lm)
trojwymiaro-
wego oscylatora harmonicznego spe niaj z ia4ek rekurencyjny :
2(s+1)
(r")
-
1,taf(s+2)(r"*')
*
hz
r|s2
-|
-
l(l+t)l(r"-')
:
0,
p
'l"
4
''"
'
^'l
gdzie s oznacza liczb naturaln.
44. oblicz:l nastpujce warto ci rednie w stanach w asnych hamiltonianu
atomu
wodoropodobnego :
. /1\
o)
\,;
/,
b) (r),
3
1
1
]
c) (r'),
d) (r-'),
e) (r-o).
45, obliczy
dyspersj
odleg o ci
elektronu
od
jdra
w atomi
wodoropodobnym
dla
dowolnego
stanu energetycznego.
46, Zak adajc,
e hamiltonian
zaley
od
,p.w
tylko popl,Zez
energi
kinetyczn,
wyprowadzi
regu
sum Thomasa-Reicha-Kuhna
:
.2u
s---l
j7
,(-)lx. l2
:
iy'.
gdzie
N- ea kowita
liczba
ezstek.
N
*"
:
(';;
"
,.,
J o)
,
e
-
dowolny
wektor jednostkowy.
Sumorvanie
przebiega
po zupe nym
uk adzie
stanw
w asnych
hamiltonianu.
47. Udowodni
nastpujce
regufu sum:
a)
I
|( lr
.e]n)I'
:
Q|ft
.e)z!n).
k
D
'I<(p.e)ik>l'
:
p'h'Z,
@,-
ro)I<,n|(r
.e)!k).|2
,
4
n'r,-Ep)z|(n|r.e]k>lr:
( l(p
.e)r]n)
,
e
-
oznacza
dowolny
wektor jednostkowy
, ln), lk)-
Stany
w asne
energii.
48. Udowodni
nastpujc
regu sum
lpr
\---l
--
)
r -el l(kle

]s)|,
: 1
kzp
49. Wykaza,
e zachodzi
nastpujcy
n izek
(r,^I#r^,-):
-u^,
gdzie
Eo i rpnr^-warto ci
w asne i funkcje
* usn.
operatora
energii
atomu
wodoro-
podobnego.
50. Poda jak
transformuje
si funkcja
falowa
J u, rooac
J ak
transtbrmuje
si funkcja
.falowa
sivobodnie
poruszajcej
si czstki
o
11sie
p pod
wpwem
transformacji
Galileusza,
i] J jr:'j*"; ]
:
rrt1-
^
7fcoso,
7:
rsinpsino
,
z: rcosq/T:F;ofr
;*"::";^: x,:::: 95,r
<:*,,o: o
n,""i,ii,'lii'iii;fi,,J ;i3i.';f,J L::
lij3*",i*":.-::*:::i":i:rh,
("p
.,y ia+c
i
:
kr i";1;;"j'.*
iffit-,-H;
klas uy-
r:T*"o
udowodni,
ze w taiich
i oe ,,ii"rJ .u*,*,"
si#J jilJ #r";:i.ffiiT
typu
(t(r)
:
v(r)+ =,=_!(B(0)
,o,::,):A(p)iB(:|_;;",'.;";ffi,dajesirozseparowa.
52, wykaza,
e dla ruchu dwctr
cstet
oddzia ujcych
ze sob przez potencja
v7rr-rr)
mona
odseparowa
w rwnaniu
schrdingeia-
ruch rodka
masy od ruchu
wzgldnego,
zbada
ten sam problem
w przypadku
i.zech
G cej)
czstek.
3 zbir zada z mecbaniki
kwant.
53. Dla stacjonarnego
rwnania
schrdinger
a znal
prawo transformacyjne
funkcji
falowej,
potencja u
i eiergii
pod wp ywem
odwzorowania
skalowania:
f,r,-+ Ar,
gdzie },
-|iczba
rzeezywta,
54.Zna| rwnanieca kowbdceodpowiednikiemstacjonarnegorwnania
Schrdinger
a w
przestrzeni
pdw,
55.Zna|e rwnanie"u to*.bdceodpowiednikiemstacjonarnegorwnania
Schrdingera
dla atomu
lvodorpodobnego
w przestrzeni
pdw,
- -5;
(r]. Niech
V, Vt oznaczaj
opratory
"fermionowe'n,_
tzn,
lltPI:rPrP :
1,
a Qt, a-operatory
bozonowe,
tzn,
|a,aIl:1,
. P"wien
(fikcyjny)
uk ad kwantowy
ma hamiltonian
H
:
M
oV
lY
+ 6
gVIY(at + a),
gdzie IuIg, a: i
8
s pewnymi
sta ymi,
znale widmo
tego hamiltonianu
oraz
jego stany w asne,
posfugujc
si metocl
transfor_
macji kanonicznych.
nkcje falowe
czstki o adunku
c_i masie pl
@
Znale
poziomy
energetyczne
i fu
poruszajcej
si w sta ym
jednorodnym
poiu magnetycznym
B,
58. Znate
,*irv
kutacyjne
rnidzy sk adowymi
operatora Pdu
kinetYcznego
n uJ ,i,
;;;
1,
i
- inru
e poru,szajcej
si w sta ym
jednorodnym
polu magnetycznym,
59.Koizystajczeznalezionych*zadaniu58zwizkwkomutacyjnychmidzyopera.
torarnipdukinetycznegoobliczypo,io*yenergetyczneczstkio adunkueiasiep
poruszajcej
si w sta ym
jednorodnym polu magnetycznym"
60. w czenie
sta ego
pola magnetycznego
znosi symetri sferyczn
uk adw fizycznych,
pozostaje
symetria
cylindryczna
wok kierunku
p,ola magnetycznego,
Rozwiza
poprzed_
nie zadanie
we wsp rzdnych
cylindrycznych,
61.Cscylatoot,u,.no,,l.,.,yo adunku",mu,i"piczsto cioumiszczonowsta ym
jednorodnympolumagnetycznymF.,Znalepoziomyenergetycznetegouk adu'
62. Zna| porio.}.n"
,g"iyrrn"i
funkcje falowe czstki o masie
p i adunku po_ru_
szajcejsiwewzu3em,,i"prostopad yclrsta ychijednorodnychpolachelektrycznymE
il
i magnetycznynr
B.
fi.''fffi;'i. uoo*unu
porusza si w staiyrn
jednorodnym
Polu
tnagnetYcznYm
B'
-ipy-v-,r>f,
Wprowadzimy
nastpujc"
oo"u'o^,r,.
^,
6r
: (uphQr'''|r,
t
_u,+(x+ )l,
pdzie
Q
_
,;
.
,nur,uru ,-::^--:^]:;".
tych operatorw
z operatorem
energii
"pc
i z rzutem mornentu
pdu Z",
64. Korzystajc
z w asno ci opera torw i }i (zadanie 63) zdiag nalizowa
jednocze nie
opefator
momentu
pdu z, i cz operatora
energii
11, prostopad
do kierunku
pola
magnety"zogo.Podadzia anioperatorwbibrnawsplnewektoryw asne.
J +
l
i
)
!-
5, Wprowadzimy
opera tary d i dt podobne
do operato w
i h, z zadaa
63:
ar:{tUl"'l.-,....
i
l :
\ai l
L(x+ry)-
y'.p
(**+i;c,l
j.
zbudowarie
z .pefatolw pdu
kinetyczn,ego
i po oenia.
obliczynastpujce
komutatory:
a)
|L",
d],
[L,,
d "1.
b)
tH,dl,
|H,d 1.
)
[b,d],
|b,dt\,
[bt,d),.
Ibr,dr].
Poda dzia anie
operatoraw
d i df na wspine tany
lN,m) operatorw
HL i L,.
66, Udowodnj,
e stan w asny
operatora
HI i L,mona
przedstawi
w rrastpujcej
posta,ci
iN ,
m) :
W(i|
,
t)l0,
0)
,
gdzie
W
-
wielomian.
Znale stan j0,0)
w reprezentacji
po oerriowej.
1.4. Przyblienie
kwaziklasycare
(WKB)
.
o
:
(*)'''|u-or-
ur*--,,/_l,
l. Funkcj
falow czstki
o
na rys. 18, mona w obszarze
x,
wi w postaci
kwaziklasycznej
cis ym r ozl,vizaniem
rwnania
znale
warunki
istnienia
stanu
masle p, poruszajcej
si w potencjale
przedstawionym.
< J f
< xr, atakew
obszarach
x
xz, x

xt przedsta-
[6], [7],
Rozwizanie
kwaziklasyczne'nalezy
zszywa
ze
Schrdingera
w poblizu
punktw
zwrotnych
x, i xr.
zwizanega
w nastpujcyclr
przypadkach
:
"Rys,
18.
a)
potencja
w otoczeniu
punktw
x, i x, mona przyb'iy
funkcj
lirriow.
,r"i?_iiffi':'
w otoczeniu punktu
x, mona prz7btiyi""r il,"irw,
za ola _
E x,
c) DIar
xr i x
xz przyj
V(x) :
a.
3+
35
2.
'W
obszarze dostpnym klasyczni
(rys. 18) funkcja falowa czstki o nrsie p w przy-
biiZeiiu kwaziklasycznym
nna posta (dla stanu zwizanego)
v(x)
:
-,n(iut,l** ),
lP
',,
gdzie: k
:+@-V!r\), p: hk.
Obliczy rzeczywist sta normaluacyjn A.
3
(T). W przyblieniu
'WKB
rozwia
jednowymiarowego
rwnania Schrdingera
poszukuje si w nastpujcej
postaci:
,p(x)
:r*r[+i
flx.',
E)dx'), gdzie A sta.
Taka posta funkcji falowj prowadzi do nastpujcego rwnania na y
du
i
*..r,'
:Zm(E_y).
Warunek aby
9(x)
-_+
0 dla r
+ * co oraz warunek
jednoznaczno ci funkcji falowej pro-
wadzdo warunku ca kowego Bohra-Sommerfelda:
J
y0-,
:
ZnhN,
Zwytde przyblenie V/KB otrzymuje si rozk adajc
y na szereg wzgldem h, y(x
,
:
-
/\n
I i + l
yu oraz roz liztfic
rwnanie na funkcj
7
z dok adno ci do wyrazw proporcjo-
n=0\
"
nalnych do , obliczy & ie nastpne poprawki oraz poda odpowiednie warunki ca kowe
Bohra-Sommerfelda.
4. Wyznaczyw
przyblieniu kwaziklayczlym
poziomy energetyc:rne czstki o masie p
poruszajcej si w polu si o potencjale
{m,
x{0,
V(x):\t<x.
x0, k>0,
otrzymany rzultat porwna z wynikiem cisrn z zadania l.!8.
5. Zlate w przyblieniu kwaziklasycznym
poziomy energii czstki poruszajcej si
w polu si y o potencjale
IVo
|_ *_r",
-a<x<0,
V(x):|+r_r",
o<x<a.
6. Zna|e w przyblieniu kwaziklasycznym
poziomy energii czstki poruszajcej si
w
polu sii y o potencjale (rys. 19):
Xl-a,
*a<x<a,
x>a,
36
i
7. Znale wpr,zyblieniukwaziklasycznympoziomyenergii
czstki omasie p,porusza-
jcej
si rv polu si y o potencjale
V(x)
:
voctg,
Przedyskutowa fizyczne znaczenie przej
a) Vo-Q.
b) Vo, a
--+
Q tak, e V6f a2
:
const.
porwna
otrzymany wynik z dok adn postaci widma energetycznego wyliczon w za-
Rys. 19.
8. Sprawdzi c, czy wyliczone w poprzednim zadaniu poziomy energii czstki ponrsza-
jcej
si w potencjale
V(x):Voctz', 0< x<a,
speri aj war unek kwan towania Bohra-Sommerfelda.
9. Wyniki zad,ania7 i zad,ania 8 upewniaj nas, e warunek kwantowania lv postaci
f
,l6:v141
dx: zntt(,t-+I, n
:0,1,2,..,
dla potencja u, ll(x): VocIgz
I!nie
prowadzi do cis ych wzorw na poziomy erlerge_
tyczn czstki. Bailey zaproponowa , aby dia tego potencja u warunel kwantowania na-
pisa w nastpujcej postaci:
r / / r\
J V
,r\u- l/octu,-:!_)_
aa#@
d.t
:
2rth\n*+), n
:
o,'|. ..
Udowodni, e takie kryteriurn ca kowe prowadzi do cis }ch wzorw na poziomy energii
czstki.
10. Sprawdzi, czy wyliczone w zadaniu l.i6 poziomy energii czstki poruszajcej si
w potencjale'
y(x):^#Id
spe niaj warunek Bohra-Sonnnrerfelda.
,
0<x<a.
granicznych:
37
1l. znale w przyblieniu
kwaziklasycznyrn poziomy
energii czsi
poruszajcej
si w polu si y o potencjale
V(x):,ffird;
otrzymany wynik porwr^a ze cis yrn rezultaten z zadania 1,.i6.
12. Vyniki zadania 10 i zadania 11 wiadcz, e warunek
kwantowania
O male
/o
w postaci
/ ,.
,;_-=^
^
-l 1\
t
/2,1@-vGIII
D
dx
:
2nhlr"
),
n
=,
a,|,2, ...
dla potencja u V(x)
:
-Yacosh-'(*lo)
nie prowadzi
do cis ych
wzorw na poziomy
energetyczne czstki, Bailey zaproponowa ,
aby dla tego potencja u
,przyj nastpujcy
warunek kwantowania
/
za(a+ygcosh,2!)
,
*#GId
dx: znh(n-+),
n: o,1,2,...
'WYkaza,
e takie icryterium ca kowe kwantowania proadzi
do cisch wzorw na po_
ziomy energii czstki.
13. obliczy w
przyblieniu
kwaziklasycznym poziomy
energii czstki o masie p,
poruszajcej
si w potencjale
y(x):#&1;
.
otrzymany wynik porwna ze cis ym rezuItatem uzyskanym w zadaniu l,i2.
14. obliczy w przyblieniu
kwaziklasycznym poziomy
energii czstki o masie p,
poruszajcej
si w polu si y o potenc.jale
v(x)
:
p,:#
,
2
Porwna otfzymany wynik ze cis ym.
15. obliczy w przyblieniu
kwaziklasycznyrn poziomy
energii czstki o masie p,
poruszajcej
si w potencjale
Morse'a
V(x)
:
n
[.*o
(-
r+)-"*
(
-
;)i
ottzymany wynik porr ma
ze cis ym rezultatem uzyskanym w zadaniu 1.15.
16 (T). Problern znalezienia stanw zlxtizanych czstki o masie p, poruszajcej
si
w
Polu
si Y o sferYcznosynetrycznym
potencjale
Y(r), sprowadza si do razrl izywania
jednowyrniarowego
rwnania Schrdingera
!#
"
+|r-
vl_
ffi]r,{,)
:
o,
z potencja em
efektywnym
38
ii
n----. *,,,,, -. , _
v",?): v1+
.
zpr
'[NYkaza,
e dla takiego problenu warunek Bolrra*Sonrmr,felda powinien rnie nastpu-
jc
posta:
gdzi
r ni si od pdu kanonicznego, sprz onego ze wsp rz
dn
r, zamia I + l)
"^('
*
))'
"
17 (TT)" Frzeprowaclzi podobne postpowanie jak
w zadaniu 3 dla problemu trj-
wymiarowego.
lZs .: sprowadzi problem do zagadnienia
jednowymiaro.wego
i wykorzysta lvyniki
zadaltia l6.
18. Obliczy w prz5lbli erriu kwaziklasycznyrn poziomy energii czstki o rnasie p,
poruszajcej
si w polu kulombowskim (problem atomu wodoru).
19 (T). Korzystajc z wynikw zada 17 i 18, obliczyc poziomy energii atomu worloru
uwzgldniajc wysze poprawki do warunku Bohra-Sonlmerfeida,
20. znale w przyblieniu
kwaziklasycznym stany zwizane czstki o masie p, poFu-
szajcej si w potencjale trjwyrniafowego oscylatora harmonicznego o czsto ci r .
21
{T).
Korzysta.jc z wynikw zadania 17 abliczy poziomy energii trjwymiarowego
oscYlatora harmonicznego o masie p i czsto ci al uwzgldniajcwysze poprawki do wa_
runku Bohra-onmerfelda.
2. Oblicry w przyblie ju
kwaziklasycz,nym poziomy energii atomu wodofu w torii
relatywistycznej,
23. Znale w pr.ryblieniu
lnvaziklasycznym stany zwizane czstki o masi p, poru-
szajnj si w polu si y o
oo1.,,.rur*
l
".
h2b
V(r):rlla2r2+aal
Otrzymany
wynik
porwna
ze cism uzyskanym w zadaniu 1.3:37,
.
M. Znale w prz_vblieniu
kwaziklasycznym stany zwizane czstki o masie
/r,
polu-
szajcej si w polu
si y o potencjale
V(r):
-
o
+ !.
r 2ur2'
25. Znale w
PrzYblieniu
kwaziklasycznym posta sferycznej funkcji falorvej.
26. KorzYstajc z kwaeiklasycznej postaci funkcji faiowej
(3ob.
zadanie 25) poda
sposb przyblionego
obliczania nastpujcej snry
t
f
|,{u,
l,f@).
m:-l
27. Wykorzystujc
wyniki poprzedniego
zadania obliczy nastpujce sumy:
l
a)
2 ly,-l',
m:-I
t'
o,0,
:
2r l
(r"-
+),
]?,
:
0, l, ..,
39
b)
Z ly,^lrm".
m:-l
l
c)
Z ly,-lrm".
m:-l
28, WYkaza, e dla duYch liczb
kwantowych rnica
rnidzy ssiecinimi poziomami
energetycznymi jest
proporcjonalna
do klasycznej czsto ci.
29, WYkaza, e w
PrzYblieniu
kwaziklasycznym. rednia
warto energii
kinetycznej
obliczona w stanie w asnym o energii

spe nia
zwizek
<T>,
30, KorzYstajc z kwantowego twierdzenia
o wiriale oszacowa
w przybtieniu
kwazi_
klasycznym poziomy
energetyczne czstki o masie p i momeucie pdu
/
:
0, porus
zajcej
si w potencjale
V(r) :
31, I(orzYstajc zkwantowego
twierdzenia
o wiriale oszacowa wptzyblienlukwazi_
klasYcznYm
PoziomY
energetyczne jednowymiarowego
oscylatora harmonicznego
o masie p
i czsto ci .l.
32, Znale w
PrzYblieniu kwaziklasyczrym poziomy
energetyczne czstki o masie p,
poruszajcej
si w polu si o potencjale
Y(x): }vo,
sprawdzi
otrzymany wynik dla przypadku
oscylatora harmonicznego.
33. Czstka o masie p potusza
si w potencj
ale Vg(x)+ AV(x). Dla ma ych warto ci ,,
:+("-+)+
Ze2
r
pozomy
energetyczne
mona oblicza przy pomocy rachunku
zaburze: E(t)
:
atwo sprawdzi,
e w pierwszym
rudzie
@
Z
a,r.
:O
E.'>
_j{gl
0 J ,
l -o
udowodni,
e poprawk
energetyczn
mona obliczaw przyblieniu
IvkB za pomoc
nastpujcego
wzoru
r
-aT
t
Q@,I'o+
J ,mdx
EQ)
|
TIr:o
*
lQ(E,d,x
gdzie
Q(E,y):
y'Ii@:V|.
34 (TT),
KorzYstajc
z wynikw zad,ania 33 obliczy rednie warto ci (r,)
w stanach
w asnych hamiltonianu
atomu wodoropodobnego.
otrzymane wyniki porwna
z rcza!-
tatami zadania
1.3..
40
1.5. Rachunek,zaburze
i rnetoda wariacyjna 3. +2
|,I,ii
oszacoiva
metod wariacyja
stan podstawowy
zstki o masie p, poruszajcej
si
w potencjale jednowymiarowyrn
postaci
,Wi .l
Uy funkcji prbnej
, (^,"l :
{l"*p
(_ },x), ] 3.
2. Czstka o masie p poruuza
si w potencj
ate V(x)
:
klxl, k > 0.Oszacowa
metod
wariacyjn stan podstawowy
czstki. ze wzgld.u na parzysto potencja u
wybra runkcji
prbn
w postaci
,l,(1, x)
:
Aexp(_ 1x2).
}-t:;t"ll
3. wyznaczy poziomy
cnergetycz.ne
czstki o masie p poruszajcej
si w
jednowymia-
rowynn potencjale
,i,
,r:| -,,
i3, k>0.
[oo,
x < 0,
r@):|kx,
0 x a, k>a,
tco,
x > ,
i.,
|t
!"
traktujc kx
jako
zaburzni.
Przedyskutowa
stosowalno rachunku zab,urze"
'
4, ObliczY metod wariacYjn
stan podstawowy jednowymiarorvego
oscylatora
harrnonicznego
o masie p i czsto ci a.lJ y funkcji prbnej ,p(1, *)
:
AetrpG ).xr).
5, Oszacowa
energi stanu podstawowego jednowymiarowego
oscylatora harmonicz_
nego o masie p i czsto ci a,l. Skorzysta z zasady nieoznaczono ci.
',
6. oszacowa
metod wariacyjn pierwszy
stan wzbudzony jednowymiarowego
oscy-
latora harmonicznego
o masie p i czsto ci al LJ y funkcji prounej
,pQ,, x)
:
Axxp(- 1x2),
",:
7, oszacowa
netod wariacyjn
stan podstawowy
atomu wodoru, uy funkcji
prbnej
!'(1 ,
r) :
f-
rlag
.
8. Rozwiza
zad,ani 7 stosujc nastpujce
funkcje prbne:
a)
v(l,r):
a
"J -.
tr2
+ (rlao)2 '
b)rp(J ,,r):Br
l xr\
'"Pl,-
^
l
9, Oszacowa stan
Podstawowy
atomu wodoropodobnego.,korzysta
z zasady nie-
oznaczono ci.
10, Oszacowa stan
Podstawowy
atomu helopodobnego.
Skorzyst a z zasady nieozna-
czono ci.
41
tl. Korzystajc z wynikw zadania 1.1.91 udowodni, dla ruchu czstki w polu si y
o potencjal sferycznosyrnetrycznym V(r) zachodzi
71 \_
p dE
\l l-
12119 n,
gdzie E
-
energia uk adu.
Przepror.vaclzi obliczenia dla potencja u atomu wodoropodobnego i dla oscylatofa har-
moniczncgo.
12. Oszacowa stan podstawowy czstki o masie p, paruszajcej
si w potencjale
Yukawy
^-^(-.t^\
V(r)
: _r^o
ex?(-rla)_
_
r
Zbada przypadek o zerowym momenci pdu. Uy funkcji prbnej postaci y(}r,r):
:
Ciexp(- r).
13. Potencja wzajemnego oddzia ywania protonu z neutronem mona w przyblirniu
opisywlr wzorem
/ _\
V(r)-
-I'oexp( -+},
gdzie a
:
2,18. 10-15 lrrt, Va
:
32,7 MY"
Oszacowa metod wariacy.in stan podstawowy uk adu. LIy funkcji prbnej postaci
,p(J ", r): l.^e(
_
+)
Porwnac otfzymany wynik z watto ci energii z:nierzon do wiadczalni
-
E
:
:
-2,23
MeV.
l4. Na aclowany dtvuwymiarowy rotator o masie p, ramieniu a i adunf<u e umieszczono
w sta ym
jednorodnym
polu elektrycznym E. Obliczy w rachunku zabutze pierwsz
i drug poprawk do energii totatora,je li w czenie pola elektrycznego mona traktowa
jako
zaburzenie.
.
@
Unoa dwu wzajemnie oddzia ujcych p askicir rotatorw opisany
jest
hamilto-
ruanem
H
:Yo(P$,t
P$r)-Yrcos(qr- qr).
Znale poziomy energetyczne w dwch granicznych przypadkach, gdy Tt
<
Iloh2 i Vt>
Yoh'.
.\ 76. Znale poprawk do poziomw energetyc ntych na adowanego przestrzennego
rotatora o momencie bezw adno ci I umieszczonego w sta ym
jednorodnym
polu elek-
trycznym d. Rotator ma moment dipolowy d.
17. abliczy poziomy
energetyzne
jednowymiafowego
oscylatora harmonicznego
oPotencjale
, t t \L
l
v(x):
++I,,(+)'+
,,(+)-
,
sdzie l: r/
h
"
Yp@
Potraktowa wyrazy proporcjonalne
do Vl i V2
jako
zaburzenia i obliczy pierwsz oraz
drug poprawk
w rachunku zaburz,
42
18. DwuwYmiarowY oscylator harmoniczny
o masie p i czsto ci al poddany
zosta
oddzia ywaniu potencja u
V(x, y) _
gdzie l
:
Znale w
PierwszYm
rzdzie rachunku zaburze poprawk
do energii oscylatora harmo_
nieznego.
79. ZnaI w rachunku zaburze po omy
energetyczn
na adowanego jednowyinia-
rowego oscYlatora harmonicznego
o rnasie p i czsto ci ro umieszczonego
w sta ym jedno_
rodnym polu elektrycztym 8
"
Forwna
otrz}many wynik ze cis,m rezultatem.
20. Oszacowa w raahunku zaburze poprawk
do stanu podstawowego
atornu wodo"
ropodobnego spowodowan skoczonyni rozmipmi jdra
atomgwego.
J dra przybliy
przez jednorodnie
na adowan kul o promieniu
.R.
2tr, PrzedYskutowa
Poprzednie
zadanie dla przypadku, gdy jdro
atomowe potraktuje
si
jak jednorodnie
na atlowan powierzchni
kulist.
22. Rozza zadanie 20 dla pierw,szego
stanu wzbudzongo
atomu wodoru,
23. Oceni energi wzajemrre-eo oddziarvania
clwch atomw wodoru odleg ych
od siebie o l?, znajdujcych si w stanach podstav,owych.
za oy, e R
jest
ouze w po-
rwnarriu z charakterystycznymi
rozmiarami
atomu.
24 (T).
H. Margenau(rhys. Rel,. 38, 747
{1931))
policzy tvrachunku
zaburzdwa
nastPne wYrazY w rozwiniciu dipolowym wzajemnego
oddzia ywania dwch atomw
wodoru znajdujcYch si w stanie podstaivo,1v_vm.
Korzystajc z wyrrikw zad,aniapoprzed-
niego obczy te poprawki.
25. Zbada zadanie 23 dla przypadku, gdy jeden
z atomyl wodont znajduje si w sta_
nie s, a drugi w stanie p.
26. znale poprawki
do energii poziomu
2s i2p atomu wodoru pochodzce
od sprz-
enia spin-orbita
w pierr ,szym
rzdzie rachunku zaburz.
27. ObliczY w rachunku zaburze stan poclsiawowy
i energi jonizacji
atomu htlo_
Podobnego.
Porwla otrzyrnany wynik z warto ciami zmierzonymi
do wiadczalnie
dla helu. Wartoci te wynosz
oa"t
:
-
78,98 eV,
on,,
:
24,58 eV.
28. Oszacowa metod wariacvjn stan podstawowy
i energi jonizacji
atomu helo-
Podobnego.
PrzeProwadzi
obliczenia numeryczne dla atomu helu i porwna
otrzymane
wyniki z wynikami poprzedniego
zadania. uy funkcji prbnej postaci
u()..r,.r,):
l1;," l i l
7
\
ao)
."p
[
-
{r,.+r,)
j.
29 (T). W drobinowym jonie
wodortl H} jeden
elektron porusza
si w polrr po-
tencjalnym drvcil jder.
Mozenry otrzyma przyblionv
opis najniszego
orbiialu dro-
biny przyjmujc"
e ma on posta liniowej
konrbinacji stanw ts dwch atomw wodoru
,
v:
Ct?l,*crylr.
W
jednostkach
atomowych mainy
,p,
:
-!.-^,.
p. : _L
e-*r.
1/
n
|rt
Znale poziomy
energetyczne takiego uk adu.
^
(i)'(+)',
43
'30.
Uk ad fizyczny opisywany
jest
hamiltonianem .t/. Niech l
-
operator samosprz-
ony taki, e
|H,
A1
:
0, z widmen
A|n)
:
aoln),
Wprowadzamy odpowiednio regularne funkcje/(l) i
sU)
operatora A. Za my e, gdy
uk ad zostaje poddanyzaburzeniu V,monaztale takie funkc.je
ig,,r
e I (I
-
dowolny
zbir wska nikw), e
|{, )vr,(l):
o,
rel
Dowie , dla przej ze stanu
|n)
do stanu
| )
pod ulp ywern zalrurznia rwno
|{or)r,{o")
:0
reI
wy lracza ogln posta regu wyboru.
31. Kcrzystajc z wynikw poprzedniego zadanla wyprowadzic regu i wyboru dla
parzysto ci pr?,},$ptycznych przej ciach dipolowych. Regu a ta nosi nazwregu y Laporte'a.
32. Korzystajc z wynikw zadania 30 wyprowadzi regu wyboru dla liczby magne-
tycznej m pod wp ywem przej dipolowych.
33. Korzystajc z"zadania 30 wyprowadzi regu wyboru dla liczby kwantowej
p
w przypadku oscylatora harmorricznego pod wp ywem przej dipolowych.
I
)
nos ugujc si rachunkiem zaburze zbada liniowe zjawisko tarka dla atomu
wodoropodobnego w przypadktl stanw stacjonarnych o g wnej liczbie kwantowej
n
:
!, 2, 3. Obliczenia przepro,Nadzj we rvsp rzdnych sferycznych.
35 (T). Obliczy pierwsz i drug poprawk do poziomw energetycznych atomu
wodoru spowodowan efektem Starka. Oblic7enia przeprowadzi we wsp rzdnych
'i
paralolicznych. Poprawk t wyliczyli G. T9entzel, I. Waller i P. Epstein w 1925 r.
I71.
(@
zauaue w rachunku zaburze efekt zeemana dla atomu.
37. W sze cinie o boku a znajdujsi dwa elektrony, ktre mog otldzia ywa ze sob
potencja em
V(rr- rr)
:
-1,o5trl(1,
_12).
Obliczy energi stanu podstawowego takiego rrk adu. Uwzgldni spin czstek.
. Mamy vk adfizyczny o dwch biisko siebie po oonych poziornach energetycznych
HoYt,z
:
Et,zTt,z
Uk ad zosta 'poddany zaburzeniu

. Obliczy poziomy energetyczne takiego uk adu.
39. Swobodnie poruszajca si czstka umieszczona zosta a w polu o potencjale
periodycznym
V(x)
:
(eie'+e-**).
Zbada poziomy energetyczne czstki.
40
Cr).
Relatywistyczny wzr na energi kinetyczn czstki mona rozwin w szereg
kolejnych potg Llc.
,.
: (I:,zc.
+ pzc4)ttz
-
rgz
:
*
-
#-'
(rl-)
44
Ze wzofu tego wynika, e pierwsz relatpvistyczn poprawk jest
wyraz rzda llc2.
Hamiltonian atomu wodoru wraz z t poprawk ma
posta:
u_
P' P4
e2
"
-
2lr- 8F7- r'
Traktujc poprawk relatywistyczn
jako
ma e zablrzenie obliezy przesunicie energii
stanu podstawowego atomu wodoru.
41. Czstka poruszajca si w potencjale symeirycznym Vr(x) znajduje si w stanie
podstawowym
-Eo o unormowanej funkcji falowej y"(x}, Bdziemy badali poziomy energ-
tyczne czstki w potencjale:
V(x)
:
Vr(x)+Vr(x),
gdzie
Vr(x)
:
Vr(x-d) (patrz
rys,
20).
Rys, 20.
.ZakJ adamy, e warto funkcji rp.
jest
niedua rv obszarze studni ssiednie.i oraz,e stan
w asny w drugiej studni , uG):
,,(x-d),
jest
niezdegenerowany. W studni opisanej
potencja em Y(x) pojawi si dwa podpoziomy, ktre w miar oddalania si studni dy
bd do warto ci
.
Rozszczepienie tych poziomw spowodowane
jest przekrywaniem si
funkcji falowych. Obliczy AE midzy tymi poziomami, poszukujc razwizania pe nego
hamiltonianu w postaci kombinacji liniowej funkcji yo.i tpt.
l
I
Rozdzia 2
ROZPRASZAI\{IE
2.1. Rozprazanie jednowyrniarowp
1. Fala p aska opisujca wizkelektronw
a pdzie pi energii r
:
p"
l2ppada
z lewej
strony prostopadle
na prg potencja u*
(rys. 2t)
, ,
oblicz} wsp czyrrniki
odbicia -
'
r;:;l
*u*uon," w wynikach dokona przej cia
klasycznego
h --r 0. Dlaczego
nie otrzymamy rezultatu klasycznego:
R
:
0, T
:,l?
2.. obliczy wsp czynniki
odbicia i przej cia
fali p askiej
od podwjnego progu po-
tengja u (rys.
22) i porwna
z rezultatami poprzedniego
zadania.
3
(T).
obliczy wsp czynnik
odbicia fali p askiej
od progu potencja u**
(rys. 23)
V(r)
:
-
Z"
[exp
(x
la)
+ 1]-
l
.
*
Taki
Prg oPisuje w przyblieniu potencja
dzia ajcy na elektrony w pobtiu powierzchni
metalu,
wwczas Vg
jest
tzw. prac
wyj cia.
**
J est to szczeglny przypadek potencja u
Eckarta Y(x) :
|A+
Bexp( /a)]/tl
+exp( /a)]z, dla ktrego
tak e mona poda
rozwizanie cis e,
46
V(,):|-' ,
iii ]]3
l_t
Zbi da granice:
a
-
0, a
--+
{n
oraz granic
klasyczn h
--,
0.
4. Fala p aska pada z lewej strony na prg potencja u podany
w zad.
problem w trzech wymirach, wyprowadzi prawa
odbicia i za amania,
a
wsp czynni k za amania.
1. Rozwa ajc
take znale
Rys. 22.
5. RozwamY rozQraszanie fali p askiej
na potencj ale rnym od, zera w ograniczonym
obszatze O*, Na lewo od .f2 funkcja falowa ma posta
Aeik'+ B-ik', anaprawo
ma posta
Cikx+D-ik', Rozpraszani mona scharakteryzowa podajc
macierz M, ktra wie
ze sob wsp czynniki A, B, C, D
(^,):
WYrazi wsP czynniki odbicia i przej cia
dla fali padajcej
z lewej strony i fali padaj-
cej z
Prawej
stronY
Przez
elementy macierzy M. Iaki ograniczenia narzucajna macirz M
nastpujce warutrki:
a) symetria wzgldem sprzenia zespolonego**,
b) zachowanie prdu prawdopodobiestwa,
c) symetria wzgldem odbicia przestrzennego**
(o ile potencja jest
parzysty)?
Znale ogln posta
macierzy M spe niajcej warunki a), b) i warunki a), b'1, c).
*
Warunektenmonaos abi,
dajcjedynie, aby potencja
dostatecznie szybko dy do zera, gdy
,+
tco.
**
J eli
Potencja
jest
rzeczywisty (parzysty)
i rp(x) jest
rozwizaniem rwnania Schrdingera, to rpt(x)
(tp(-;))'
jest
te tozwizaniem
tego rwnania. Sprawdzi to stwierdzenie.
-("rJ : (Y',',r,'"Irr]'
Rys. 23.
47
. Obliczy maeietz M oraz wsp c7ynniki odbicia i przej cia dla rozpraszania
na
prostoktnej barierz potencja u (rys. 2. Rarway dwa przypadki:
a) E>Vg,
b) E < I/a.
7. Pokaza,e wsp czynnik przej cia oraztlacierz M ottzymane w poprzednim zbdaniu
maj dobrze okrelone granice, gdy Vo -+ @, a
--+
a araz Vga
:
const
:
Q
l2.
Pokaza,
e wynik ten mona otrzyma rom izujc rwnanie Schrdingera z potencja em
Y(x)
:
:
l](;r). J akiego typu niecig o w zerze tna funkcja falowa w takim potenc.jale?
y(x)
-,-a)
E--
-_
. Rys. 24.
8. Przeprowadzi analiz
Podan
w zadaniu 5 dla macierzy

gdzie
fi:"6)
:
(i;;i;;)6)
Pokaza te, e S(-k)
:
*( ).
9. J ak zmieni si macierze M i ,
je li
potencja rozptaszajcy przesuniemy o odcinek a
w prawo?
10. Przedyskutowa w asno ci macierzy ,
je li
'r1),:**Va,
Y+
+
V_.
tl. Za omy, e rom izania rwnania Schrdingera oraz macierz S mona analitycz-
e przed uy na obszar zespolonych warto ci k. Wykaza, e stany zwizane odpowiadaj
biegunom macierzy ,S lecym na dodatniej p osi urojonej.
12. Wykaza, e macierz
^
nie ma biegunw w punktach k
:
*i, a i
B
rzeczywiste;
P
> a,d
+ 0.
13. Obliczy ma,cierz S dla rozpraszania na prostoktnej
jamie
'potencja u
(rys, 25).
Pokaza, e stany z- vizane odpowiadaj biegunom macietzy ,S lecym rra dodatniej p osi
urojonej zmiennej k. abficzy wsp czynnik przej cia i dok adnie opisa
jego
zachowanie si
w funkcji k,
jeeli jama jest g boka i szeroka.
48
Rys. 25.
f-
lli
l
l
14. Dla rozPraszania
na g bokiej
i szerokiej prclstoktriej j;imie
potencja u
(zob.
PoPrzednie
zadanie) pokaza, rnacierz rna bieguny w pobii u rezonansw i zale
posta
elementu ,,
jako
funkcji energii w pobiiu fezonanu.
15. Macierz S ma w punkcie E
:
Eo-iI'12 biegun, odpowiadajcy rezonansowi (z,rb,
PoPrzednie
zadanie). Skonstruorva i przedyskutowa
rozwizanie rwnania Schrdingera
z tak zespolon energi. zbada
jego
zaleno czasow i przestrzerul.
16. W
PrzYblieniu
WKB obliczy wsp czynnik przej cia przez
barier potencja u,
ktrej brzegi rnona przybliy
funkcj liniow (rys.
26). Zbada granice
stclsowalno ci
przyblienia,
v(x
\
\
Ry. 26.
17. Pos ugujc si przyblieniem WKB obliczy rvsp czynnik przej cia przez barier
potencja u, ktra na brzegaeh ma skok (rys. 27). Frzyj, e bariera
jest
wysoka i szeroka.
Rys. 27.
18.
W
przyblieniu TVKB obliczy wsp czynnik zimnej emisji,
przej cia
elektronw przez barier potencja u na powierzchni
metalu
elektrycznego
o nateniu E (rys, 28)
v(x):f':
dlax<0,
|-e6x,
dlax>0.
Zastanowi si nad cis ym rozwizaniem problemu.
czyli wsp czynnik
, w obecno ci pola
Rys. 28,
4 Z}it ada z mechaniki kwant
49
19 (T). Z klasycznej elektrodynamiki wiadomo, e potencja dzia ajcy na elektron
w pobliu powierzchni metalu ma posta
-e?l4x
(metoda obrazw). Bariera poteneja u
(rys" 29) dla zimnej emisji dana
jest
wic wzorem
V(r) :
Sytuacja przedstawiona na lys, 28
jest jedynie
przybli eniem, dobrym w granicy ma-
ych E (bariera jest
wtedy bardzo szeroka, a potencja e2l4x zak ca tylko nieznaczn
je,.j
cz ). Znal pierwsz poprawk dc wynikw poprzedniego zadania, zwizan z wy-
stpowaniern obrazu elektrycznego.
20. W
przyblierriu
WKB znale wspo czynnik przej cia przez barier potencja u
(rys. 30 i 31)
a)
b)
Rys. 30.
*
Taki-w przyblieniu-potencja dzia a na protony i czstki a w pobliu jdra
o promieniu a.
Wsp czynnik przj cia gra istotn rol w teorii rozpadu a. Zob, t zad. 2.4.25,
50
l
i
l
Li
D2
_e6x_
-
4x
t0,
x<a,
Vlx)*:\rrlx,
xa,
a>0.
|0, lxl
> a,
Y(x)
:
irr_ krl1], lxi
< ,
>
lJ '
Rys. 29.
Rys. 3i.
21
G)'
obtriczYc
wsP czYnniki
przej cia
i odbicia
dla par;rltllic
znej 1sarierypotencjafu
I/(x) :
-,kx2,
porwna
wyniki
z rachunkiem
klvaziklasycznyn
(ztlb.
poprzc.dllic
zad nie).
wsk,: zbada
asymptotyczn
posta
rozwitlzait
rw,nania
suilrdingera.
22 (T).
a) Dla rozpraszania
na
;nmi"
potellclalu
(r;,.s. 9)
V(x):
-Vocosh*2(xfa)
znale
macirz
i pokaza,
e ma ona bieguny
odpor,viadajcc
st.IllOnl
zr,,,izanynt
(zob
zad. 1.1.16),
Obliczy
tvsp czynnik
przejjcia.
) Iiladc Vo'
-Y"
w o]rzYm'nY.l'
rvyniki clr
poclaci
rvspci czyrlnik
pl.zej cia
di;,r
bariery potencja u
V(x) :
Vocosh-2(xla),
Nastpnie
obliczy
ten wsp czynnik
w przyb'ieniu
WKB i por<irvnac
wi,.,niki.
23 (T),
W przyblizeniu
WI(B
zrlal i
wsp czynnik
przej c,ia
plcz
s},Inel rycztl
ba-
rier
Potencja uPrzedstawion
na rys. 32.
przyjwszy, e
baricly
s l.vystlkie
iszerokie
Pokaza' zaleno
wsP czYnnika
przej cia
od encI,gii lrrlr rljllrr..kter
rczona}ls.wv.
Znale
szeroko
rezonansw,
oclstp
miary nimi, a tak}c
recilri
*"rli.',,l^;'';;-
dzy barierami
Qob. rczwizanie
,ui.
lSi,
Rys. 32.
24
G\
ObliczYwsP czYnnik
przej cia
czstki przez prcrstoktn
barier przeclstalvio_
n na rys. 33.
|Vsk,:
znale elemelrt
Mr2
macierzy
M.
5l
25. Fala p aska pada na -krotnie pericldycznie powtrzon barier potncja u (por.
tad, 1.1.29). Obliczy wsp czynnik przej cia:
a) gdy energia ley rv
jednym
z pasm dozwolonych,
) gdy energia ley w iednej
z przrw wzbronionych.
26. Znal, funkcj Grena G(x_x') rwnania Schrdingera w
jednym
wymiarze"
Wybra
j
tak, aby opisywa a fal rozchoelzc si, tzn. idc w prawo dla x > ;r', a w lewo
dla x < x' , abliczy wsp czynniki przej cia i crdbicia w najniszym rzdzie w potencjale
rozpraszajcym (przyblienie Borna). Dok adni
przedyskutowa ottzymane wzorY.
Sprawdzi zgodno z
jakim
wynikiena cis ym
(np. zad. 6).
v (X)
E**-
-a
a b
X
Rys. 33.
27
(T), Za my, e znamy dwa liniowo niezalen rozwizania.rwnania
Schrdin-
gerazpotencja em Vo@) znikajcym w x: too.
Zapomoctychtozwiza
skonstruo_
wa funkcj Greena G(x, x') pe nego rwnania Schrdingera z potencja em I/o, Nastpnie
rczway i*ouni" Schrdingera z potencja em Y(x): ,,o(x)*Vr(x),
gdzie Vr(x) me.
Poda procedur pozwalajc zna! poprawki pierwszego rzdu w potencjale V, do
wsp czynnikw ,R i T. (Nazywamy to przyblieniem Borna w fali od szta conej,)
2.2. Rozpraszanie dwuwymiarowe
1 (T). Znale funkcj Greena dla <lwu,wymiarowego
rozpraszania
potencjalnego
i obliczy amplitud razptaszania rv przyblieniu Borna.
2 (T). Roz oy na fale parcjalne amplitud rozpraszania na potencjale sferYcznie sY-
etrycznym w dr ch wymiarach. Zastosowa otrzymane wyniki do rozpraszania wizki
czstek na nieprzenikalnym walcu potencja u o promieniu a, tzn. obliczy
przesunicia
fazowe izbadazachowanie si arnplitudy rozptaszania
i przekroju czynnego w granicy
k'-. O.
3 (T). Uywajc wsp rzdnych
parabolicznych
:
q*x,
: Q-x
(gdzie p2
:
:
x2 +y2) rozxza rwnanie Schrdingera dla potencja" Y(p)
:
lQ i znale 'tontcz,
kowy
przekrj czynny.
4. Znal posta twierdzenia optycznego w dwch wymiarach.
2.3. Rozpraszanie
trjwyrniarowe *
przyblienie
Borna
od?, a.Ltl
l' W
PrzYblieniu Borna oticzy rzniczkowy
i ca kowity przekr.,
czynlr}.na
rozpra_
szltltic,
na nastpujcych
potencja aclr;
u) L'{r): /o, gdy , . a} V(r):0, gdy r > ,
hl V(r):
j
e''/" (potencja
Yukarvy)*,
c) VQ) :
|ro"-,,.,
d'l L'(r)
-
'"oe*Ql)}.
l)i'zcrl-vskutilwa
cltrzymalre
rvy riki.
Zbacta zakres stosowalno ci
przyblienia
Eorna
cJ llr tych
l)()lcn(jltl\v.
2, Rcgularny
potcncja
Y(r) dla duych r ma posta
asympto(yczn
A7-i]. W przybli-
clriu Bcll-na
zba<la,
dla
jakich
B
a) aniplitutjl1
rozpraszania jest
skoczona,
) calkowity
przekrj
czyrmy
jest
skoczony.
3' W
Prz,v'blizi iu Borna obliczy roniczkowy
i ca kowity przekrj
cz,y,lny n.l roz_
praszanic
ila nastpujcych
potencja ach:
u) l
It,):
,+
t,l
'tyl, rl:
'rf]'
Dla jakich
y'
odpowiednie przekroje
s skoczone?
4. (T).
U Ywajc
wsp rzdnych
parabolicznych
: t z,
n:
r-z, rp:
arctg(ylx)
rozwiza,rl 'nanie
Schrdingera rjla potencjalu
kulombowski.go
V(r)
:
af r**. Wybra
rozlvizanie
oPisujce
fal padajc
w kierunku
osi z i rozchodzc
si kuli cie. Znale
amPlitud
rozPraszania
i wskaza
odpowiednio
midzy.jej
biegunami
a stanami
zwiza_
nYnri r ' tYm
Potencjale
(zob.
zad. 1.3.29), obliczy rzniczkcwy przekrj
czynny ci le
i
,
przyblieniu
Borna.
5' Fala
P aska,
znormalizowana
do
jednostkowej
gsto ci
prtwdopodobiestwa
Iu(r)l' w nieskoczono ci,
ulega ."rp.ur.uniu
na potenc;af
a/l,. Korzys tajc zwynikw
poprzedniego
zadania,
obliczy tzw. czynnik
Gamowa
ly,@)Y,charakteryzujcy penetracj
barierY
kulombowskiej
i
Porrvna
z rachunk ie^ prrybl'iz"rr*-ooa"rym
w rozwizaniu
zadania
2.1.20a.
J -- (
6, wizka
na a<jowanych
czstek punktowych
ulega rozpraszaniu
na ograniczonym
w przestrzeni
rozk adzi
adunkw
(na adowanej
czstce rozcig ej).
pos ugujc
si p.ry-
blieniem
Borna i zaniedbujc
efekty relatywistyczne
przecistaw
amplitud rozpraszania
jako
iloczYn
amPlitudy
Ruthrforder_
(z,ob.
zad," i i
"rynnilr.ut,ur,
.F. Kiedy czyirnik
struktury
rrlona prz5lbli,y
przez
sta ticzb?
znatrz ten czynnik
dla
c)
jednorodnie
na adowanej
kuli o promieniu
a,
) atomu
wodclru
w stanie podstawowym.
W przypadku
) wyliczy te ca kowity przekrj
czynfly.
*,J rali,]""""
pola
wskazuje n am, rc takipotencja
opisuje w przyblizeniu
potowe
oddzia ywanie
**
J e li cztki
o adunku
Zre srozprazane
na czstkach
o aclunku
Z2e, to : ZtZze. (w jed-
nostkach Gaussa).
53
7. Korzystajc z wynikw poprzedniego zadania zbada lv przyblieniu Borna roz-
praszanie na adowanych czstek rozcig ych na na adowanej czstce rozcig cj.
8. (T). Pos ugujc si przyblieniem Borna obliczy rrriczkorvy przekrj czyllny na
rozpraszanie szybkich neutronw w polu kulombowskim.
Wsk,: momnt magnetyczny neutronu wynosi
Fo
N -_1,9
^n,|'_-.
2]|Ic'
9. Opisa
jakociowo rozpraszanie na siatce krystalicznej rv plzyblreniu Bolnlt.
10. Wizka czstek o wektorze falowym k pada na dwa celttrl l,tlzpraszajcc o roz-
miarach a odleg e od siebie o R, przy czym -R a k-1. Kicdy amplituda rozpraszirnia
jest
sum amplitud tozpraszania na obu centrach oddzielnie?
Wsk.: sprawdzi, kiedy rny
jest
od zera wyraz opisujcy w II przyblieniu Btlt,ira
rozpraszanie, ktre zachodzi pocztkowo na
jednym
a nastpnie na drugim centrum.
11. W twierdzeniu
4;
optycznym our:
-k
Imfi(k) podstawmy po lewej stronie przekrj
czynny w I przyblieniu Borna, Czy twierdzenie bdzie spe nione,
je li po prawej stronie
podstawimy amplitud rozpraszania:
a) w I przyblieniu Borna?
) w II przyblieniu Borna?
Odpowiedzi sprawdzi bezpo rednim rachunkiem.
2.4. Rozprazanie trjwymiarotl,e
-
fale parcjalne
t. Wyrai przcz fazy rozpraszaniawsp czynniki rozwinic ia rniczkowego przekroj u
cz,ynnego na wielomiany Legendre'a Pl(cos6),
2. Wizka elektronw o energii 0,4 eV ulega rozproszeniu elastycznemu na atomie
orozmiarachoko o 1 A: 1,10-8cm. Stwierdzono,eca kowityprzekrj czynny wynosi:
a) 10-12 cmz,
) 10-13 cm2,
c) 10-1a cm2.
ktr z tych wielko ci naley uzna za moliwe, a ktre nie, i dlaczego?
3. Obliczy przesunicia fazow dla rozpraszania wizki czstek na nieprzenikalnej
kuli o promieniu
a (V
:
co dla r a, V
:
0 dla r > a). Zbada rozpraszanie w granicy
ma ych pdw czstek.
4. Rozwijajc na szereg w zmiennej k wyraenie ctgo(k)
kctgo(k)
:
-
*
+
|
rok' + ...,
zna|e d ugo rozpraszania ao i promie zasigu efektywnego 16 dla rozptaszania na
nieprzenikalnej kuli.
5. NaPisa i zrealizowa na komputerze* program na wykre lenie rniczkowego
i
ca kowitego przekroju
czynnego na fozpraszanie na nieprzenikalnej kuli (zob. zad. 3).
RozwaY przypadki ka
:
2 i ka
:
6 i uwzgldni tylko pierwsze dziesi fal parcjalnych.
Ktre fale parcjalne
daj istotny wk ad do rozptaszania?
-
Dl"
"tLYch
wartoci ka (np,
/ca
:
1 lub 2) rachunki mona wykona na zwyk ym kalkulatorze.
54
W oparciu o rrzyskane rezultaty przeclyskutowa rozpraszanie
w granicy ka
_+ gc
i porwna z wynikami teorii klasycznej.
IVsk: program upro ci si,
je li
skorzysta z tablic sferyczuych funkcji Bessela,
6, Znal pierwsz poprawk do fali s dawan przez wysze fale parcjaln dla rnicz_
kowego i ca kowitego przekroju czynnego, je li
ka
q
1, gdzie a-zasig potencja u.
'7.
Znal r niczkowy i ca kowity przekrj czynny na rclzpraszanie wizki czstek
na kuliste.j studni potencja u (V(r):
-Y odlal
{Q,V(r)
-0
dlar > o) * przypadku,
gdy prdko czstek
jest
rna a, tzn. d ugo fali de Broglie'a
jest
znacznie wiksza ni a.
Pokaza, e otrzymany przekrj czynny,
jako
funkeja V6 i a, nra bieguny (rezonanse)
w punktach, w ktrych w studni pojawia si nowy stan zwizany. Znale zachowanie si
przekrojrr czynnego
jako
funkcji energii czstek padajc;,cb 'i energii stanu zwizanego E'
w pqbliu rezonansw
[rozpraszanie
rezonansowe].
(t) Znale C przekrj czynny na rozpra zanie na kulistej barierz potencja u przedsta-
wionej na
rysunk r
34a w granicy ma ych pdw. Czy wykazuje on tezonans?
,
Ry. 34,
9. Pokaza, e wyniki zada'l lub 8 i z,adania2.3,1a s zgodne ze sob w obszarze
stosowalno ci obydwu ptzyblie.
10. Zbada efekt Ramsauera-Townsenda, polegajcy na znikaniu przekroju cz}rnnego
dla ma ych
pdw czstek rozpraszanych*. Przyj, e potencja mata przybliy przez
studni prostoktn dan w zadaniu 7,
Czy efekt tn moe wystpi dla bariery potencja u z zadania 82
11. Przesunicie fazowe o( )
jest
cig funkcj , Udowoclni, e przesunicie fazow
wyliczone w zadanlu 7 spe nia w asno
lrir.-l1Q:
ftr|, gdzie n-|iczba stanw
zwizanych o rnomencie pdu /
:
0, Powtrzy razwaania dla bariery patencja u z za-
dania 8
[twierdzenie
l.evinsona],
|2. D|a studni potencja u danej w zadaniu 7 pokaza, e ,Su
:
e2ido
jako
funkcja
znriennej & ma bieguny na dodatniej p osi urojonej i zera na ujemnej p osi urojonej,
odpowiadajce stanom zwizanym o momencie pdu i
:
0.
A
v(,)
l
i
I
l
l
*
Efekt ten zaobsorwowano dla pewnych gazw jednoatomowych.
55
13. Dla g bokiej i szerokiej studni potencja u danej w zadaniu 7 zbada zaleno
g od przyjrnujc, e Vg
E. Pakaza, e ma ona charakter rezolransowy,
Pokaza, e w pobliu rezonansw amplituda funkcji falowej we,ilntrz studni
jest
szczeglnie dua, a
^S9
:
2jo ma biegun, Znale posta ,S9 i o"o w pobli u rezonansw.
Czy rezonanse wystpi dla bariery potencja u z zadania 8?
14. Obliczy przesunicia fazowe

dla rozpraszania na studni potencja u
danej w za-
daniu 7 i znal ich posta dla ka
1.
15 (T). Przyjmujc, e studnia potencja u jest g boka i szeroka, a E
< Vo, zbada
zalno od przesuni fazowych 1, wyliczonych w poprzednim zadaniu i pokaza,
e ma ona charakter rezonansowy.
Znale szeroko rezonansw i posta

:
e2', w ich pobliu.
16. Obliczy p esunicia fazowe o dla rozpraszania na potencja ach przedstawionych
na rysunku 34. Kiedy rnica midzy rozpraszaniem na
jednym
i na drugim potencjale
jest
ma a, a kiedy dua?
17 (T). Obliczy 6
:
92'o dla tozpraszania na barietz potencja u przedstawionej
na rysunku 35. Pokaza, e
je li
bariera
jest
wysoka i szeroka, to zaleno o od ma
charakter rezonanowy, Pokaza, e w pobliu rezonansw amplituda funkcji falowej
w obzarze 0 < r < b
jest
szczeglnie dua, o ma biegun oraz znal posta 9 i prze-
kroju czynnego oo w tej okolicy.
Rys. 35.
18
G).
Dla potencja u przedyskutowanego w poprzednim zadaniu zbada vyyp yw
przez barier paczki falowej, ktra w chwili pocztkowej byla zlokalizowfila w obszarze
0<r<b,
19. Badajc ewolucj czasow trjwymiarowych paczek falowych nroemy zastosowa
razk ad na fale parcjalne, podobnie jak
w problemach stacjonarnych.
Opisa ruch paczki falowej o momencie pdu /: 0, padajcej na potencja centralny
(tzn. schodzcej si kuli cie). Ile czasu up ynie od momentu wej cia paczki w obszar dzia-
ania si do momentu wyj cia fali rozproszorrej? Obliczy ten czas dla:
a) nieprzenikalnej bariery potencja a z zad,ania 3,
) studni potencja u z zadania 7.
20 (T). Udoweidni, e razproszona paczka
falovra nie pojawia
si przed wej ciem
paczki padajcej w obszar dzia ania si (zasada prz;,czynowo ci).
Wsk.: skatzysta z wynikw poprzedniego
zadania.
21. Zbada rozpraszanie paszki faiowej o momencie pdu /: 0,
je li
pd p czki
ley
w okolicY rZonansu. Przyj, e sz*rr ko rezonansu jest
znacznie mnie.jsza, ni rrrznrycic
energii w paczce.
22, abficzY
Przesunicia
fazow dla rozpraszania na sferycznej barierze potellcja u
typu delta (v(r)
:
a Q
-
a)) i pokaza, e gdy bariera jest
ma cl przepu szczalna ( J due).
to ich za|no od nosi charakter rezonansowy.
7s .: dyskusja potencja w typu delta zosta a przeprowadzona
w zadauiu 2.1.7,
23. Pos ugujc si
Przyblieniem
WKB obliczy przesunicia
fazowe ; dla r rzprasza_
nia na oclpychajcej barirze potencja u (rys. 36).
Wsk,: skotzysta z wynikw, zadania 1.4.16.
Rys. 36.
24 (T)" Pos ugujc si przyblieniem
WKB obliczy

:
e2', dla rozpraszania
na
barierze
Potencja u
przedstawionej
na rysunku 37. Wykaza wystpowanie rezonansw.
znale ich szeroko oraz redni czas ycia czstki wewntrz bariery.
V
e tU)
Rys. 37. Potencja efektywny V"rr
:
Y(r) + "
('*
})"
f
'r .
57
,-l
25. Potencja dzia ajcy na czslk a w
jdrze
mona przybliy przez prostoktn
studni, a na zwnirz
jdra
ptzez potencja kulombowski (rys. 38). Emisj czstek a
z
jdramona
traktowa za Gamowem
jako
przej cie tunelowe ptzezbarier kulombowsk.
korzystajc z wynikw zad,2,1.2oa obliczy sta c i D wystpujce w empirycznym prawie
Geigera-Nutalla
|og,oT
:
C+

y'E,
gdzie T-okres po owicznego rozpadu
jder
(w s), ,e'-energia czstek c (w MeV)
i porwna z danymi do wiadczalnymi C x
*52,
D x l40. Przyj moment pdu /
.=
0,
a x 8, 10-13 cm, Yo x 3O MeV, adunek
jdra
Zz
:
92 (uran).
6 (T). Dokona przej cia granicznego "-+ 0 we wzorze na rozk ad amplitudy roz_
praszania na faie parcjalne i pokaza, e w wyniku otrzyrnujemy klasyczny wzr na kt
rozproszenia i przekrj czynny.
27. Dla klasycznego rozptaszaniana pewnym potencjale dwie warto ci momentu pdu
"I
odpowiadaj
jednemu
ktowi rozproszenia 0. Zbad,a kwaziklasyczn granic przekroju
zynnego dla kwantowego rozpraszania na tym potencjale.
Wsk.: skorzysta z wynikw poprzedniego zadania.
28 (T). Dla klasycznego rozpraszania na pewnym potencjale kt rozproszenia 0(/)
ma maksimum dla pewnego momentu pdu ,I
:
J ,. zbada kwaziklasyczn granic
przekroju czynnego dla kwantowego tozpraszania na tym potencjale przyjmujc, e kt 0
jest
w pobli u maksimum.
Wsk.: skorzysta z wynikw zad. 26.
29 (T). Rozwizac radialne rwnanie Schrdingera dla potencja u
kulombowskiego
V(r)
:
uf r i przedyskutowa jego
posta aymptotyczn.
30. Rozwiza radialne rwnanie Schrdingera dla potencja u
Kratzeru (zob. zad.
1.3.38) i przedyskutowa jego
posta asymptotyczn.
31. Obliczy przesunicia fazowe 1 dla rozpraszania na potencja|e I/(r): Alr2.
ObliczY amplitud rozpraszania dla ma ych l, W oparciu o uzyskane vyniki wskaza
granice
stosowalno ci ptzyblienia Borna (zob. zad. 2"3,3).
58
A
4|
l
"L
Rys. 38.
32. w grnicy
ma ych e'lelgii czstek padajcych,
obliczy przekrj
czyrrny
na roz-
praszaIlie na piltencjal tr
(r'):
lr dla
B:
4, a > 0.
33
(I),
Uoglni wl'iril.;ipoprzedniegozadanian;rprzypadekdowolnych
fr.Dlajakich
B
lno tla to zrobi?
34 (]'),
'Znale
6
:
2io dla rozpraszania
lra potencjale przycigajclm
V(r):
=
-
i/r,e''/o.
Dok adnie zbada zwiz,ek midzy biegunami i zerami o a stztnami zwiaza-
uyrni
[la szl,wc
bieguny].
35. w granicy
ma ych energii czstek padajcych
obliczy przekrj
czynny na fozpra-
szanic na
Potcilcjale
danym w poprzedninr
zadaniu. Pokaza, e nra on biegunv (rezonan_
se) vl punktacJ l.
w ktrych w
jamie
pojawia si nowy stan zwizany.
36. J ak zrrricni si wylriki dwch ostatllich zada (tzn. przesunipie
fazowe, funkcja
J osla
j
rl ugo c rozpraszania), je li
potencja jest
oclpychajcy (Zo < 0)?
37" Ii-tlrzYst jc
z wYnikw zad. 2.1.22 nl,ale przesunicie
fazowe r),, dla rozpra szamia
na polcnc,jale V(r):
-
Zocosh-'(rlo),
38
G).
Znale 9
: g2io
dla rozpraszania
na potencjale
Hulthna (zob.
zad. 1.3.19)
V(r):
-V
l
O
a.'r- 1
'
Z,ba.da zwizek midzy stanarni zwizanymi w tym potencjale
a zrami i biegunami
funkc,li Su( ).
39
o).
Kor-zystajc z wynikw zadania 1.3,17 obliczy,So: 2'o dla rozpraszania
Ira polel]tjalc
lvtorse'a
V(r)
:
Vg-z'l"
_|/r-tia.,
wskaza zlvizek lnidzy stanami zwizanymi a zerami i biegunami funkcji
^o( ),
40 (T). Udowodni tosamo
sin,:
_
V(r) R{r)
j{kr')r2dr
,
gdzie ,t,(r) jest
rozwizaniem rwnania radialnego, ma_icynr posta
asymptotyczn
}
'i"
(n"-
T,
"
U, Nastpnie pod,a wyraenie na przesunicia
fazowe 1 w pierwszynr
,rzdzie
wzgldenr potencja u rozpraszajcego
V(r) (tzn. w przyblieniu
Borna).
41. ObliczY
Przesunicia
fazowe w przyblieniu
Borna (zob. poprzednie
zadanie)
dla rozpr szania
na potencja ach:
a) |'(r):
-Vo
dla r < a, V(r): O dla r > a,
b) V(r)
:
Qr\(r_a|),
c) V(r)
:
alrts.
Dla przypadkw
a) i ) porwna
rezultaty z wynikami cis ymi (zad.
14 i 22),
42. Znal zmian
Przesunicia
fazowego l przy nieznacznej zmianie potenja u
lz(r).
43. Sprawdzi, funkcja* Gl(r,r'): krr'jl(kr<)n{krr}
(sdzie r.: min(r,r'),
7o :
ma,x(l,. r')) jest
rozwizarriem
rwnania
4*T
n,3
l#
* o'
-
]!#]Gl(r,
r,)
:
(r
_
r,),
funkcja, by a rozpatrywana w zadaniu 2.t,27
*
Podobna
59
pe niajcym warunek brzego y G1(0, r')
:
a. Za pomoc tej funkcji napisa rwnanie
ca krrwe rwnowa n rwnaniu radialnemu
L r*o'-
ry-#rur7l,(r):0,
rr(0)
:
0.
Rozwiza otrzynnane rwnanie dla potencja u V(r)
:
Q (r
-
a)
j
znale przesunicia
fazowe,
44. Dla potencja w nielokalnych rwnanie radialne przybiera posta
I a,
-
ftl+lll 2u, 7
|-1,
*o.-
U*]x{r)
:
#T
r,U, r')
71(r')dr',
Przyjujc,,e potencja Vl(r,r') separuje si, tzn. Y1(r,r'): qr(r)qr') i zak adajc,
e 7;Q) szybko znika w nieskoczono ci, wyprowadzi wzr na przesunicia fazowe dla
rozpraszania na tym potencjale.
trIs*": skclrzysta z rvynikw poprzedniego zadania.
2.5. Rozprazrlnie nieelasezme
1. stwier,lzono, e przekrj czynny na tozpfaszade nieelastyczne dla mach k za-
chowuje si
jak
k-l (zak adamy, e energia
jest
powyej progu, a si y s krtkozasigowe).
Czym naley t umaczy ten efekt? J ak zmieni si on dla oddziawania, ktre na duycb
odleg o ciach maleje
jak
alr?
2 (TT). R.ozpraszanie nieelastyczne, elektronu na atomi
jednoelektronowym,
w wy-
niku ktrego elektron atomowy przechodzi do innego stanu zwizanego, motra opisa
w przyblieniu Borna za pomoc z otej regu y Fermiego (zob, np.
[6]
str. 302),
je li
przyj,
e stany pocztkor y i kocowy maj posta eik,'p,(r\ (gdzie eik,.,
jest
funkcj falow
elektronu rozprazanego, lp,(rz)-zwizanego), a potencja oddziawania sk ada si
z energii oddzia ywania elektronu rozprazanego z
jdrenn
-Zefr,
i elektronu tozpta-
szanego z elektronem zv izanym e2
l| r-rr|.
Zaniedbujc efekty wynikajce z nieroz-
rnialno ci elektronw wyprorvadzi wzt na przekrj czynny fr.a rozpralzanie elastyczne
i nieelastyczne. W przypadku elastyczrym pokaza, e otrzymany wynik
jest
zgodny
z rezultaten, zadania 2.3.6b.
3 (T). \M przyblieniu opisanym w poprzednim zadaniu obliczy rniczkowy przekrj
czynny na tozpraszanie nieelastyczne wizki elektronw na atomie
jednoelektronov/ym
ze wzbudzeniem elektronu atomowego ze stanu podstawowego d stanu 2s. Przedyskuto*
wa otrzymany wynik. W granicy duych energii obliczy ca kowity przekroj czynny.
4 (T). W przybli eniu opisanym w zad. obliczy r niczkowy przekrj czynny na
rozpraszanie wizki elektronw na atomie
jednoelektronowym
z wzbudzenim elektronu
atomowego ze stanu podstawowsgo do dowolnego stanu zna"jdujcego si na r-tej pow oce.
'W
granicy wysokich energii zbada przebieg rniczkowego i ca kowitego przekroju
czynnego i porwna z wynikami poprzedniego zadania.
Wsk.: tl wsp rzdnych parabolicznych i skorzysta z wynikw zad. 1.3.3l.
5 (T). Pos ugujc si metod opisan w zadaniu 2 w}prowadzi wzr na przekrj
czyllny na rozpr !zani elektronw na atornie
jednoelektrono}vym
znajdujcym
si rv stanie
podstawowym, w wyniku czego atom ulega
jorrizacji.
obliczy ten przekr_i
czynny, przy1-
rnujc flale p askie jako
stany swobodnego elektronu i ponrijajc
efekty zwizan z nie-
rozrnialno ci elektronw*"
Pokaza, s dla duychprzekazw pdu elektron atomowy mona traktowa tak,
jakby
by on swobodny.
6. W przyblieniu opisanym w zadaniu 2 zsumo,,va rniczkor ry przekrj czynny na
rozpraszanie nieelastyczne na atomie
jednoelektronowym
znajdujcym si w stanie pod_
stawowym po wszelkich moliwych stanach kocowych atomu. Znale te ca kowity
(elastyczny i nie9|351yg2ny) przekrj czynny.
7. Wsp czynnik hamowania, cz,yli rdnia strata energii elektronu na
jedncstk
d u-
go ci toru. dany
jest
wzorem
-
+r
:
,r'i"'(
-
e)dI, ds,
Gr
?
nlr^
aq
gdzie N
-
liczba atomw na
jednostk
objto ci, wska, nik n przebiega stany kocowe
atomw (o enrgii E,), a donf dq
jest
odpowidnim nieelastycznym przekrojem czynnym.
Korzystajc z uoglnionej regu y sum Thomasa-Reiche-Kuhna (zob. zad. 1.3.48) znal
dla duych energii przelrieg wsp czynnika hamorvania w atomowyrn wodorze w funkcji
energii elktron,;.
8 (T). Do rozpraszania elektronw na atomie
jednoelektronowym
daje wk ad wy_
miana elektronu, tzn. proces polegajcy na wyrzuceniu z atomu elektronu pocztkowo
rvvizanego i zwizaniu elektronu padajcego. W przyblieniu Borna przekroj czynny
na t reakcj mona przedstawi podobnie jak
w zad. 2, przyjmujc, e stan pocztkowy
ma posta ik9,rlv,(r2), kocowy
-ikt,rzyn,(rl)
a potencja oddzia ywania
jest
rwny
e"f|rr-rri**. abliczytniczkowy przekrj azynny natozptaszanie elastyczne z wymian
dla atomu wodoru w stanie podstawowym dla duych energii (wtedy przyblienie
Borna
jest
s uszne). Porwna wynik z analogicznym przekrojem czynnym na rozpraszanie
wprost (tzn."bez
wymiany).
9. Na rotator sferyczny (zob.zad. t,3.5), znajdujcy si w stanie podstawowym, pada
wizka czstek, oddzia ujcych z rotatorem si ami kulombowskimi. W przyblieniu Borna
obliczy rniczkowy przekrj czynny na rozptaszanie nieelastyczne z wzbrrdzeniem
/-tego poziomu rotatora. Zbada granice duych i ma ych przekazw pdu.
10. Nieelastyczne razpraszanie czstek mona czasem opisywa
jako
ich absorpcj
w polu potencja u zespolonego. korzystajc z formy rwnania cig o ci w tym przypadku,
(zab.
zad. 3.1.4) znale przekrj czynny na absorpcj ci le i w przyblieniu
Brrrna.
11 (T). Przeprowadzi rozk ad na fale parcjalne d.'!,a rozpraszania na sferycznie sy-
metrYcznYm potencjale
zespolonym (por. poprzeclnie zadanie). Wyrazi przekroje
czynne
na absorPcj i na rozpraszanie elastyczn przez przesunicia fazowe. Przedyskutowa
przypadek
na ,vch energii.
*
Dla lpygg(igh
energii efekty te s ma e
-
por. zad. 8.
**
Przyjcie takiego potencja u
oddzialywania (u
ni. np.
--
"'
-
1)
'".'
spraw dyskusyjn.
Kwestia ta
jest
omawiana w
[8l
43.
\ lr'-r'l
rt
l
61
2.6. Spin i staska czstek w problenach
rozpraszania
1. Dwie identyczne czstki o spinie l
12
oddziafuj ze sob si ami niezalenymi
ocl
sPinu. Poda wzory na przekrj cTynny na ro)r 7anie tych czstek na sobie w nast-
pujcych przypadkach:
a) obie wiki s spolaryzowane w
) w przeciwnych
kierunkach,
c)
jedna
wizka
jest
spolaryzow2na,
d) obie wizki s niespolaryzowane.
t}rm sam}m kierunku,
a druga nie
jest,
2. W
Problemie
danym w poprzednim
zadaniu rczsl affprzypadek, gdy obie wizki s
spolaryzowane,,a
kt midzy kirunkami polaryzacji wynosi
B.
Wsk.: skorzysta z wynikw zad. 1.2.27,
3. KorzYstajc z wynikw zad. 2.3,4 obliczy przekrj czynny na rozpraszanie
kulom-
bowskie czstek a na czstkach a i nispolaryzowanych
elektrongw na eiktronach. Zbada
granic
klasyczn otrzymanych wzorw,
l sk.: spin czstki fi
jest
rwny zeru.
4. Przeprowadzi rozkJ ad na fale parcjalne amplitudy rozpraszania dwch identycz-
nych czstek oddzia ujcych poprzez potencja centralny v(!rr-rr|), zbada granic
mach energii.
5. W obszarze x > 0 wystpuje
jednorodne
pole magnetyczne B skierowane wzd il
osi z; w obszarze x < 0 pola nie ma. Na p aszczyznQ x
:
0 pada zobszaru x < 0 wizka
"
sPolaryzowanych neutronw o pdzie p. Znale wsp czyrnik przej cia neutronw przez
powierzchni graniczn.
przedyskutowa
zmian polaryzacji wizki' przy przej ciu.
6 (T). Proton i neutron oddziafuj ze sob poprzez potencja Y: V{lrt-rrl)+
*V'(|rr-rzl)orar, gdzie llarll,1lo-1 s to wektorowe opIatory spinu protonu i neu-
tronu*. Pokaza, e amplituda rozpraszania (dca operatorem w zmiennych spinowych,
ktry przekszta ca
spinor fali padajcej
w spinor fali rozproszonej) ma posta
f
cgl:
:
f(0)+f'(0)6t.rlz.
J ak znale funkcje
f(0)
i
f'@)?
7. J ak zmieni si wyniki poprzedniego
zadania,je li pcidany potencja oddzia ywania
opisuje rozpraszanie neutronw na neutronach?
8. Wizka
Protonw
spolaryzowana w kierunku osi z ulega rozpraszaniu na neutro-
nach spolaryzowanych
w kierunku przeciwnym.
Potencja rozpraszajcy
jest
dany w za-
daniu 6. obliczy prarvdopodobiestwo
tego, e po rozproszeniu o kt 0:
a) spiny protonu i neutronu bd skierowane wzd u osi z,
) kierunki spinw nie ulegn zmianie,
c) kierunki spinw wymieni si.
9. Potencja oddzia ywania neutron-proton jest
dany w zad,.6. Za omy, ze amplituda
rozPraszanta
neutronu na dwch protonach czsteczki wodoru
jest
sum amplitud roz-
Praszania
na
Pojedynczych
protonach**.
Protony w czsteczce mog si znajdorva rv stanie
o spinie ca kowitym rwnym jedno ci
(ortowodr) lub zeru (parawodr). wyznaczy
przekroj
czynny na rozpraszanie
neutronw na para- i ortowodorze.
*
Podane oddzia ywanie midzy protonem
a neutronem
jest
uproszczone.
**
J est to bardzo grube przyblienie,
usprawiedliwione w granicy ma ych energii przez zgodno otrzy-
manych wynikw z do wiadczeniem.
6
2)
10 (T). Znale najoglniejsz posta amplitudy rozpraszania czstek o spinie 1/2
na czstkach bezspinowych, ktra
jest
zgodna z synetri wzgldem obrotw i z zachowa-
niern parzysto ci (tzn. z symetri rlzgldem inrversji r
- -r).
11 (T). Wizka elektrcrnw ulega rozpraszaniu na potencjale*
V: V,(r)
1trl"(r)l.s,
gdzie hl i s s to crperatory orbitalnego i spinowego momntu pdu, Roz oy
amplitud rozpraszalia na fale parcjalne,
Wsk.: warta ci odpowiednich r ,sp cz_r,nnikw Clebscha-Gordana s podane w toz-
wizanilt zadania 1.2,37.
2.7. Przyblienie eikonalne
W przybli eniu eikonainym Glaubera** zak ada si. e s spe nione warunki
ka>L
ElV
>
|.
(a-zasig potencja u, V
-jego
wielko )
Ampiituda tozpraszania dana
jest
wtedy przyblionym wzorem
kI
,fft,.
t;
:
.- \
-t<,)
b[irG)-
l]dz, (1)
,a
l^
gdzie
7ft)
:
-T;
\
Z(b+ne;)dz, nr.: k/ , o z-rvybrano w kierunku" pdu pada-
jcego k, a rvektor
,,parametru
zderzenia" b lezy rv p aszcry nie xy. DIa potencja w osiowo
symetrycznych, ca kujc po kcie. otrzyrnujemy
L-r 0
ft0,1
:
7
\l r}[ix,l,-
l]d.
a
:
Zksinr. (2)
Wzory te s s uszne dla ma ych ktw rozproszenia:
a

l/-|k,
dla Vl n;

l,
0
s
/VE.
dla valhv-
l
l,
Rozprasani e zachodzi na og wewntrz tl,ch granic.
1. Sprawdzi, e amplitudatozpraszania w przyblieniu eikonalnym spe nia twierdzenie
optyczne.
2. W przybli eniu
eikonalnym obliczy r niczkow.v i ca kowity przekrj czynlly na
rozpraszanie na silnie absorbujcym (zespolonym) potencjaie kulistym o promieniu a.
Obiiczy te przekroj czynny na absorpcj (zob. rozwizanie poprzedniegtl zadania).
*
Potencja taki wystpuje
jako
relatywistyczna popra,ka do hamiltonianu elektronu w polu
zwyk ego potencjalu
centralnego.
**
Zob.
[E]
str.339, a take R.J . Glauber w Lectures in Theoretical Ph.v-sics vol. I, ed. W. E. tsrittin,
L. G. Dunham, lnterscience Publishers, New York 1959.
3. Korzystajc z t:wietdzenia optycznego (zob. zad. l) obliczy w przyblieniu
eiko-
nalnym ca kowity przekrj czynny na rozpraszanie na potencjale
Y(r)
:
Voe-,zloz (Yo rzeczywiste)
Zbada granice Voalha -+ 0 i Vgalh?J
-)
oo. Porwna wyniki z rachunkiern, przepro_
wadzonym w przyblieniu Borna (zad. 2,3.1d).
4 (T). Korzystajc z twietdznia optycznego obliczy w przyblieniu eikonalnym
ca kowity przekrj czynny na tozptaszanie na potencjale rzeczywistynn
Y(r): l1r0.
'
Dla
jakich
B
ten przekrj czynny
jest
skoczony?
T
I
tl
i
Rozdzia 3
ROZWOJ
IJ KADU KWANTOWEGO
W CZASIE
3.1. Problemy
elementarne
1, J ak zmieni si wartoci i wektory w asne hamiltonianu, je li
dodamy
do niego
liczb rzeczYwisl?
J ak zmieni si ewolucja czasowa stanw czystyclt i micszalrych?
2, Znale ewolucj czasow stanlv czystych i miesar.lych, je li
hanriltonian
uk adu
ma posta H: ap, gdzie
ajest sta o wymiarze energii a
p
operatorenr.rutowym-
3, Pokaza, e
je Ii
funkcja
v$,
t) spe nia rr ,nanie
Schrdingera,
to funkcja ,p*(r,
-
t)
te spe nia to ru,nanie
4, Znalc rwnanie
cig o ci dla funkcji falowej, je li
potencj
a zawira
cz uro_
jon,
Zbacl;t charakier
rozr,viza'rwnania
Schrdingera-
dla potencja u
V:
-i|'o.
Vo E.
5, W eksPer;'rnencie
Fra,ncka-Hertza
uy,"van]y rrtonoenergetycznej
wizki elektronlv
do wzbuctzenia
Pewnego
poziomu
atomowego,
ktrego czas zjciawynosi
10-1o s. oszaco_
wa rozmYcie
energii clektronrv,
ktre uleg y rozproszeniu
nieelastycznemu,
wzbudzajc
ten poziom,
Wynik poda w eV.
6.
przyjmuje
si, e si y oddzia,wania
nukleonw
ze sob s powodow
ane przz
wy-
mian mezonlv z. W akcie emlsji lub absorpcji
mezonu ,, ener.gia
nie
jest
zachowana,
ale
-
w my l zasady nieoznaczono ci
-
nukleony,
ktre wyemitowa
mezon n mog
istnie pTzz
czas Al ni przekraczajcy
wielko ci
hlA,E, gizie
^E-niedobr
"n.rgii.
oszacor,va
mas mezonrr z wiedzc, e zasigsi jdrowych
wynosi ok, 1,4 fermi :
1,4x
x 10-13
cm. Wynik poda
w MeYlc2.
.
7, Na og rv teorii rozPraszania
zak ad,a si, e w obszarz rozptaszania
mona ptzy-
bliY
Pakiet
falowY
Przez
fal p ask.
J est to zwykie spe nione
w do wiadczeniach.
Roz_
wamy przeciwny
skrajny przyparJ ek,
w ktrym ,orury pakietu
s znacznie mniejsze
ni d ugo,
na ktrej zrnienia si potencja (czyli
potencja
nie rna skokw).
po
rozpro_
szeniu
Pakiet
taki
Pozostanie
dobrze zlokalizowany
i mona wyznaczy
kt rozproszenia.
zdefiniujmy
przekrj
czynny tak,
jak
si to robi w mechanice
klasycznej: 2ngdg :
66
(gdzie
g
-parametr
zderuenia),
J ak wielko przekroju
czynego
otrzymamy?
Pomin
rcrzp ywanie
si pakietu.
5 Zbi6r zada z mechaniki kwant,
65
3.2. Rwnania ruchu w obrazach Schrdingera i Heisenberga
1" Dla uk adw zachowa rtczych udowodni nastpujce twierdzenia:
a) J e li stan rp5(l) jest
stanem w asnym operatora l5 o warto ci w aslrcj a{t), to stan tp11
jest
stanem w asnym operatora A6(t) o warto ci w asnej a(l).
b) J eti stan rpg
jest
stanem w asnym, operatora l5 o warto ci w asnej a, to stan r25(l)
jest
stanem w asnym clperatora Aa(-t) o warto ci w asnej a.
Wska niki
5
i
5
oznaczaj obtazy chrriingera i Heisenberga.
_
2. IJ dowodni, e
je li
w abtazi Heisenberga rwno
LA(t),
B(t)]
:
c( ),
zacho<lzi w pewnej chwili fo, to zachodzi ona w kadej innej chwili t.
3. Udowodni,. e w potencjale oscylatora harmonicznego kady pakiet falowy po
pwnym czasie powraca do stanu wyj ciorvego. Dla
jakich
innych uk adw kwantowych
zachodzi ten efekt?
4. Dla p askiego rotatora (zob" zad. 1.3.5) znale ewolucj czasow paczki falowej,
ktra w chwili pocztkowej mia a posta
v(v)
:
Asin2p,
5. Funkcj falow w ehwili t nonawyrazi przez funkcj falow w chrvili t',zapo-
moc wzoru
,p(x, t):

C1*, t
,
x'
,
t')y(x'
,
t')dx' .
Znal funkcj Greena (propagator) G(x,t, x',l') dla ruclru
o) swobodnego,
) (T) pod wp ywem sta ej si, Y:
..Fx,
c) (T) w polu oscylatora harnnonicznego V
:
|
r'xz
(zob. zad. 1.1.22).
6. Korzystaj
c
z tezu|tatw poprzedniego zadania znale
v@,
t) i g(x, l)
:
|y(x ,
t)|2,
ie li
,p(,r:0) - Aexpl*-* }
Rozway ruch swobodny i ruch pod wp ywem sta ej si y,
7" Znile ewolucj czasow paczki falowej
l ipnx
l&) , ," l
l(x, t
:0) :
A*^p
['?.
-
;
(r-- 'I
lv
poltl oscylatora harlnoniczne go V
:
-1; or'.r'"
8 (T). Uoglni vlyniki poprzedniega zadania na przypadek, gdy w chwili pocztkowej
T{x,
t
:0) :
.4explry
_
#(*-*.)'l.
-dowolne.
9" W mchanice klasycznej
-
jak
wiadomo
-
ruch w
jednorodnym
polu magnetycz-
nym przebiega pc} spira,li z czsto ci al: eBlpc.
66
_=-
Pckaza,
e rv meciranice
kr 'antowej
istniej
roz$,izania
odpow_ieclniego
rwnania
'.'1:1,'.r::11::]:::
posta paczki
falowej poruszajcej
si po spiraii z t czsto ci.
,l J -.: skorzvsiac
z wynikw
z,ldania
7.
10' Na adowana
czStka
Poruszil
si w polu przestrzennie jednoro.1nego,
zale nego
oC czaslt potencja u
wektorolvego
A(r).
) Znale
zupe ny
uk ad rozwiza
rivnania
Schrdingera,
b) z
jego
pomoc
oblicz,v
funkcj
Greena G(r, t,l'
,
t'),
c) znal
funkcj
ialor,v r , chrvili l. je li
w chwili to' t
g(r. l9): lexp
(_
"
ipo,,\
t- r
--
t,
l.
11. W obrazie Heisenberga
znalec
operator},
x(t), p(t)
dia ruchu:
a) srvobodnego,
}) pod wp yrvem
sta ej si _v, |-:
-Fx,
c) w poiu
oscyiatora
harmoniczne ga V
=
1
=
1!ru'x,.
Wynik poda
w przedstawieniu
po ozeniowym.
|x(t),
x(t')],
[x(t),
p(t')],
12" Korzystajc
z wvnikr.v poprzednie,e
o zadania
((Ar)') :
(("- (,x))r)
dla ruchu;
a) swobodnego,
) w polu
oscylatora
harmonicznegcl.
13. W obrazie Heisenberga
znal
operatory
x(t),
-,-(t)dla
ruchu
rv jednorodnym
polu
magnetycznym
skierowanym
wzd osi z.
potencja
wektoro wy wzi
w postaci
A
:
B
:
7
(-l," .t, 0). Obliczy
komutatory
|x(t),
x(t')],
Iy(t),
y(t')],
[x(t),
y(t')].
obliczy
komutatory
[p(t),
p(t')].
znale zalezno
od czasu
dyspersii
14. W mechanice
klasycznej
twnania
postac:
o/,
:
(L
_'\r,r..
dJ ,
_
(
t
*
dt-\-Irl"'""
di:\ -
gdzie
J r, J r, J s s to rzuty momentu pdu
na
1.
-
odpowiednie
mom enty bezw adno ci.
swobodnego
ruchu
cia a sztywnego
inaj
*)",, *:(+
_*)r,r,,
_osie.g wne
obracajcego
si cia a, a Ir, 12,
Napisa
analogiczne
rwnania
.u.rru
Oiu
mechaniki
kwantowej.
t5" Znal
kwantoury
opisujcych
ruch czstki
w polrr
76. Zbada,
dla
jakiej
klasy
paczki
falowej (tzn.
zaleno
od
w mchanice
klasycznej.
odpowiednik
klasycznych
rwne
Lorntza
drr e An
F
dp
:
eE(r)+
#
rur.l,
elektrornagntycznyrn.
peitencja w
skala,rnyeh
i rvektororvych
ruch
centrum
czasu
wielko ci (r)) pokrywa
si ci le z tuchem
czastki
17. J ednowymiarowy
clscylator
harmoniczrry
w chwili pocztkorvej
by w stanie pod-
stawowym.
Gdy nagle w czono pole
sta ej si y, minirnu* p"r""":"zu
uleg o przesuniciu.
obliczY
PrawdoPodobiestwo znalezienia
przesunitego
oscylatoia
w n-tymstanie
wzbu_
dzonym.
5*
67
ls (TT). W chwili l
:
0
jednowymiaro*y
oscylator harmoniczny znajdowa si
w m-tyfr, stanje wzbudzonym. W czono
jednorodne,
zmienne w czasie pole si y/(r). Obli-
czy prawdopodobiestwo tego, e w chrvili t oscylator majdzie si w z-tym stanie wzbu-
dzonym, W granicy s abego zaburzenia sprawdzi zgodno wynikw z rachunkiem za-
burze.
Wsk,: romliza rwnartie, ruchu operatora a w obrazi Heisenberga.
19. obliczy warto redni i dyspersj energii oscylatora w stanie kocowym w pro-
blemie opisanym w poprzednim zadaniu.
20. W
problemie opisanym, w zaC. 18 stan pocztkowy by stanem koherentnym,
tzn. stanem w asnym operatora a o warto ci w asnej z. Zbada stan uk adu w ch vili l,
21. W chwili pocztkowej oscylator harmoniczny znajdowa si w z-tym stani wzbu-
dzonym. W czono
jednorodne pole si _v
/(r),
ktre po pe\ilnym czasie ustali o si, przyj-
mujc warto
.
Minimum potencjafu uleglo przy tym przesuniciu.
Pos ugujc si metod zastosowan rv zad. 18 obliczy prawdopodobiestwo znalezienia
przesunitego oscylatora
w n-t!,m stanie wzbudzonym. Forwna wynik z pierwszym
rudem rachunku zaburze*..
22. Pokazac, e problem wyznaczenia ruchu oscylatora w zewntrznym
jednclrodnym
polu si y
f{t)
mana sprowadzi Co prostszego problenru wyznaczenia flrehu oscyiatora
swobodnego,
je li wprowadzi si now mienn .Tr
:
;r*
(r),
gdzie
{t)
spe nia klasyczne
rwnanie
i'r,t1
:
fft)-
ucf
!(t).
23 (T). Rozwiza problem podany w zad. 18, korzystajc z wynikw zad.22.
) tri.
Czsto w asna oscylatora zmienia si w czasie, dc do @t,8dy 1-+ tco.
W odteg ej
przesz o ci (t
--
_
oc) osc1,lator znajdowa si w stanie podstawowym.
Obliczy prawdopodobiestwo, e w odleg ej przysz o ci oscylator znajdzie si w r-tym
stanie wzbudzonym.
Porwna wynik z rezultatami otrzymanymi przy uyciu rachunku zaburze (z,ob.
zad. 3'.3.5).
Wsk.: przedyskutowa rwnanie ruchu operatora x w obrazie Heisenberga.
3.3. Metoily
przyblizonych rorwiza rwna ruchu
1. Hamiltonian Hg ma dwa stany w asne
]1)
i
i2)
o energiach El i E2. W chwili po-
cztkowej uk ad znajdowa si w stanie
|1).
W czono sta y potencja zaburzajcy V.
Obliczy
prawdopodobiestwo zlalezienia uk adu w stani
12)
w chwili r:
a) ci le,
) wed ug rachunku zaburze.
Kiedy rachunek
,zaburze
daje poprawny r.vynik?
[6]
str. 298).
*
w pierwszyrn rzdzie rachunku zaburze (zob.
","
:
l
j_+r,i(E,-E)
t
|h
!-
.nlv(tll
at|
68
2. Hamiltonian lro ma dwa zdegenerowane tany w asne
||')
i
]2>
o energii '. W chwili
pocztkowej uk ad znajdowa si w stanie
|1).
W czono potencja zaburzajcy, zaleny
od czasu paprzez czyntrik
f(t):Y(t)
:
f(t)V.
Obliczy prawdopodobistwo
znalzinia
uk adu w chwi]i l w stanie
|2):
c) ci le,
) wed ug rachunku zaburze,
Kiedy rachunek zaburze daje poprarvny wynik?
3. Atom wodoru, znajdujcy si midzy ok adkami konderrsatora, w dalekiej przeszlo ci
by w stanie podstawowym.
'W czono
jednorodne
pole elektryczne E o przebiegu
czao-
wym a(l)
:
Eoxp(-t'lr').W najniszym tzdzie rachunku zabltzen obliczy prawdo-
podobiestwo znalzienia atomu w dalekiej przysz o ci w stanie 2s i w kaclym ze stanw 2p.
Przedyskutowa przypadek przej cia nag ego (r --+
0) i adiabatycznego (z
-+
oo).
Wsk.: funkeje falowe atomu wodofu s podane w dodatku B.
'
4. W dalekiej przesz o ci oscylator harmoniczny znajdowa si w r l-tym stanie wzbu_
dzonym. W najni szyrn rzdzie rachunku zabvrz obliczy prawdopodobiestwo
przej-
cia oscylatora w dalekiej ptzysz c cl do n-tego stanu, pod wp ywem zewntrznego, jedno-
roclnego pola si y o przebiegu, czasowym
f(t): folIQlt)2+1].
Przedyskutorva przypadek przejcia nag ego (r +
0) i adiabatycznego (z
-
.o).
Wsk.: skorzystaz wynikw zad, 1.5.17"
l
:
'.
5. W dalekiej przesz o ci oscylator harmorriczny znajdolva si rv ru-tym stanie wzbu_
dzonym. Czsto w asna oscylatora zaley od czasu:
alz
1t)
:
azo +
fo
arctg{t
l
r) _
W najni szym rzdzie rachunku zaburze obliczy prawdopodobiestwo
tego, e
w odleg ej przysz o ci oscylator znajdzie si w l-tym stanie wzbudzonym.
Przedyskutowa przypadek przej cia nag ego (z
-+
0) i adiabatycznego (z
-,
oo).
6. Atonr wodoru w stanie podstawowym znajduje si w
jednorodnym,
zmiennym
w czasie polu elektrycznym* E
:
E
acostst,
ptzy czym ha;
jest
wiksze od energii
jonizacji
J
:
p,ea
l2h2.
W najniszyrn rzdzie rchunku zaburze obliczy prawdopodobiestwo przej cia do
stanu zjonizowanego na
jednostk
czasu,
Przedyskutowa rozk ad ktowy emitowanych elektronw.
Ptzyj, e stany zjonizowane elektronw mona opisywa przez fale p askie.
7 (T). Wyprowadzi wzr na elektryczny moment dipolowy atomu znbjdujcego si
w s abym,
jednorodnym
polu elektrycznym sinrrsoidalnie zalenym od czasu*.
Znal wsp czynnik podatno ci dielektrycz nej gazu atomowego.
Wsk.: zastosowa zaleny od czasu rachunek zaburze, przyjmujc stan podstawowy
atomu
jako
stan niezaburzony.
8. Na adowana czstka, traktowana
jako
obiekt klasyczny, przelatuje obok atomu,
ktry ulega wzbudzeniu pod wp ywem zminnego pola elektrycznego Ruch czstki uwa-
amy w przyblieniu za
jednostajny,
prostoliniowy i szybki (tzn. czas przej cia czstki
jest
znacznie krtszy od charakterystycznych czasw atomowych).
*
W praktyce
mona przybly w ten sposb fal elektromagnetyczn,
je li jj
d ugo przewysza
znacznie rozmiary atomu.
69
W
PrzYblieniu
dipolowym poda wzr na prawdopodobiestwo przej cia atomu ze
stanu
|ru)
do stanu
|n) |wzbudzenie
kulombowskie].
Wypisa wszystkie przyblienia przyjte w tym zad,aniu i zbada, w
jakich
warunkach
onc s uszne.
9. Czstka przelatuje przez orodek o gsto ci N atomw najednostk objto ci i traci
energi na wzbudzenie kulombowskie atomrv. Korzystajc z wynikw poprzedniego
zadania i z regu y sum Thomasa--Reiche-Kuhna (zob. zad. 1.3.46) oszacowa redni
strat errergii czstki na
jednostk
d ugo ci toru.
Porwna wynik z rezultatm zadania 2.5.7.
10 (TT). Dodatnio na adowana czstka, traktowana
jako
obiekt klasyczny, przelatuje
obok
jdra
atomowego, ktre ulega wzbudzeniu pod wp ywem zmiennego pola elektrycz-
nego, KorzYstc ze znanego w mechanice klasycznej tozwizania problemu
Keplera
(zob. rys. 39), obliczyc w przyblieniu
dipolowym prawdopodobiestwo przej cia
1dta
ze
stanu
|lz)
do stanu
l ).
Znale take przekrj czynny na t reakcj,
Rys. 39, Rozwizanie problemu
Keplera dla si odpychajcych:
X(r): a1"or},4+,
y(t):
ay'u,-tsinh ,
lR(/)l
:
a(ecosh 1),
a
r
:
-
(asinh +
),
t
*-
mimo rd,
o
1 0
;:'i';,
e:
ay' l-parametr zd.erzenia,2a-rninimalna
odleg o ptzy zderzeu czo owym
(e:1),
a= ZtZzelpa2, il-prdko czstki w nieskoirczono ci.
11. J dro trytu H3 ulega przemianie

przechodzcw jdro
helu He3, pfzy czymemito-
wany
jest
elektron o energii maksymalnej 18 keY. Pokaza, e w stosunku do elektronu
atomowego pfoces ten
jest
dobrze opisywany ptzez przyblienie
nag ej zmiany hamilto-
nianu.
Obliczy prawdopodobiestwo
znalzinja otrzymanego
jonu
helu w stanie !s, 2s,
2p,
je li
atom trytu by pocztkowo
w stanie ls.
Przedyskutowa jako ciowo
bilans energii w tym procesie, Pomin efekt odrzutu
jdra
i efekty wynikajce z nierozrnialno ci elektronw.
12 (T).
W
Problemie
danym w poprzednim zadaniu ztale prawdopodobiestwo
znalezieniajonu lrelu w n-tym stanie wzbudzonym.
13 (T). W problemie danym w zad. 1l obLiczy prawdopodobiestwo
wyrzucenia
Z atomu elektronu z pdem k, przybliajc
tany swobodne elektronu ptzez fale p askie.
PowtrzY ten rachunek, biorc z zaania 2,3.4 dokladne funkcje falowe swobodnego
elektronu i porwna
rvyniki.
Zbada granice
k
-t
O t k
--, q.
7a
!4. Zbadacwp yw efektu odrzutu
jdra
na wyniki trzech ostatnich zada, Dla przejcia
t5
--+
1s wykona rachunki do koca.
15 (T). Atom wodoru w sianie podstawowym znajdu.je si w s abyrn,
jednorodnym
polu elektrycznyr17,
Obliczy
prawdopodobiestwo
jonizacji
atomu na
jednostk
czau"
Wsk.:
jonizacja polega na przej ciu lektronu Drzz
barit potencjafu, Uy zrnin-
nych parabolicznych
(zab. zad.1.3.31)
i zastosowa przyblienie WKB.
16 (T). Hamiltonian
uk adu tl(r)
jawnie
zaley od czasu,a wraz z rrim
jego
firnkcje
w asn *(t) i warro ci w asne El,(t)*. Napisa rwnanie ewolucji czasorvej w obrazie
Schrdingera,
w feprezentacji
y1,{t). abbczy wsp czynnilr
przejcia ze stanu m,tega
w chwili ,
:
0 do n-tega w chwili t, w przyblteniu powc,lnych zmian harrriitonianu
[adia-
b aty czny r achune k zabut zef .
17. w chwili
pocztkowej czstka znajdowa a si w m-tym stanie wzbudzonym nie-
skoczenie
g bokiej, prostoktnej
jamy potencja u cl szerokaci a. Nagle
jedna
ze ciank
jamy zmieni a swoje
po oenie. abliczy
prawdopodobiestwo zna|ezinta czstki w ft-tym
stanie wzbudzonym
nowo
powta ej
jamy
o szeroko ci ,
18. W clrwili
pocztkowej czsika znajdowa a si w ru-tym stanie wzbudzonym nie_
skoczenie
g bokiej prostoktnej
jamy potencja u. J edna ze cianek
jamy przesuwa si
wed ug darlej zaieno ci
czasowej.
pos ugujc
si opisan metod w zadaniu 16 obliczy
w pfrblieniu acliabatycznynr
prawdopodobiestwo
znalezienia czstki w n_tym stanie
wzbudzonym w chwili t. Rozway
przypadki duych i ma ych r,
19 (T).
proton
przelatuje obok atomu wodoru, znajdujcego si w chwili pocztkowej
w stanie podstawowy m, Za my, oba protony mona traktowa
jako
czstki klasyczne,
przy czym ich ruch wzgidny
jest prostoliniowy,
jednostajny i powolny, a minimalna od_
Lg o zb:iieniajesi znacznie wiksa od promienia pierwszej orbity Bohra, W najniszym
rzdzre przyblienia adiabatycznego,
otlliczy
prawdopodobiestwo
przej cia elektronu
do stanu podstav owego, zwizanego
z przelatujcym protonem,
Wsk.: mona skorzysta z wynikw zad.I.5,29,
3.4. Ewolucja czasowa pinu
1. Kiedy mana przedstawi funkcj falow czstki ze spinein, bdc rozwizaniem
zalenego od czasu rwnania Schrdingera, w postaci iloczynu funkcji spinowej i funkcji
zalenej od wsp rzdnych
przestrzennych?
Przyj, e czstka
jest
na adowana i ma moment magnetyczny,
2. Napisa spinowe l:wnanie ruchu Heisenberga dia elektronu
por szajeego si
w polu elektromagnetycznym
l rozutiza
je
w przypadku, gdy pole rnagnetyczne
jest
skierowan wzd u o,si e i zmienne co do wielko ci.
3. Rozwiza w obtazie Schrdingera
prr:blem postarviony w poprzednirn zadaniu
i sprawdzi zgodno wynikw.
@spolu.y"owana
wizka nutronw
porusza si w.jednorodnyrn
polu magtetycznym
Boieiolrany
rwnolegle do kierurrku
polaryzacji. Tor wizki
przecina obszar, w ktrym
*--'-
*
Dla uproszczenia zak adamy, ze hamiltonian nie ma widma cig ego,
i
l
7I
dziadadatkowe pole magnetyczne B'prostopad e dc kierunku polaryzacji;
neutrony prze-
bywaj w tym obszarze w cigu czaL t. Obliczy prawdopodobiestwo
zmiany kirunku
spinu neutronw na
przeciwny.
'@O
Czstka o spinie 1l2 znajduje si w polu magnetycznym Bo rwnolegm do
osi z" w chwili r
:
0 w czono pole magnetyczne B' obracajce si w p aszczy nie xy
z czsto ci cl:
B'*
:
B'cost t, Bi
:
B'sinat, B'
:
0.
Przyjmujc, e w chwili pocztkowej spin czstki by skierowarry zgodnie z kiertinkiem
osi z, obliczy prawdopodobiestwo tego, e w chwili t btlzie on skierowany przeciwnie
[rezonans
magnetyczny].
l,
RozdziaI
4
KWANTOWA,trEORIA
POLA ELEKTROMAGNETYCZNEGO
1. Zespolone
wektory polaryzacji
eG, ) i e*(k, ) dane s ptzez
e(k, l)
:
f
0,tr+it,(k)),
e*(k, 1)
:
f
0,cul-,l,(k)),
e(k, 2)
:
]^(',tUl-rl,(k)),
exft, 2)
:
-
l
\--.
-/
y'7
t,,l^l-,
/T(l,(k)+il,(k)),
gdzie
I'ft) i l,ft)
s rzeczYwistYmi
unormowanymi
wektorami
tworzcymi
wraz z k uk ad
prawoskrtny:
Irxtr:ft,
11.k:0:lz.k.
,
Wykaza, e
,
a) e(k, i.e(k,,i) :0:
e*(k, ),e*(k,
),
b) e(k, l).e*k,
p) :
l,
c) e(k, ),)xe*(k,
p) :
l,(_l)r,
a
4
reigr,
).ei6,
i) :
,j_
k,rL
.
7:l
k2
2' WYkaza,
e koce wektorw
E i B odpowiadajce
poszczeglnym
sk adnikom
w surnie
AG,l):
X
/T
*ft,
;g-i.,+ik"a(k, )+h.c.)
w ustalonym
punkcie poruszaj
si po okrgach.
3. Wyrazi ca kowit energi, ca kowity pd oraz ca kowity moment,pdu poia elektro_
rnagnetycznego poprzez operatory kreacji i anihilacji.
4. Zna\e redni warto energii, pdu oraz sk adowei momentu ptiu wzd u kie-
runku pdu w stanie
jednofotonowym,
af(k, , )O.
5. Wykaza, e rednie warto ci pi E i E w stanie o okre lonej |iczbie fotonw rwne s
7,erv,
. Niech Koznacza kul o promieniu R, O
-
jej
ob;to , Niech:
1C
(E(r,
t)\
:
o }
E(r, t)d.r,
,KR
1r
(B(r, l))
:
n )B(r"
r)d3r
bd rednimi polami w kuli. Znal dyspersje (E) i (B) w stanie prni.
Pakaza, e dyspersje te d do nieskoczono ci dla R -+ 0; poda interpretacj
fizyczn tego wyniku,
7. Wanym przyk adem stanu pola elektromagnetycznego
jest
stan rwnowagi termo-
dynamicznej z termostaiem o tmperature T" Macirz gstoci
opisujca ten stan
jest
dana wzorem
p
:
-Fr
fTre-E ,
gdzie
B:
llkT, fl
jest
hanriltonianem pola. Znale redni liczb fotonw o wektorze
falowym k i polaryzacji w tym stanie.
8. Czsto interesujemy si redni liczb wszystkich fotonw o czsto ci zawaftej
midzy a aal*w, Znale t liczb dla rozk adu ciepinego, omawianego w poprzednim
zadaniu. Zna7e przyblion posta tego wzoru dla przypadku wysokich i niskich tempe-
ratur.
9. Korzystajc z rwna Heisenberga znale ,
jak
zmieniaj si vr czasie operatory
kreacji i anihilacji. Pokaza, e regu y komuiacyjne nie zmieniaj si w czasie.
10. Obliczy komutatory:
lEl(rr,
tr), E.i( r, r)],
[Br(r, ,
t,), tsr(rr, tr)f ,
|Ei(rr,
tr), Bi(rr, tr)f .
11. Obliczy prawdopodobiestwo przej cia na
jednostk
czasu uk adu kwantowego
ze tanu tp; do stanu rp1 z emisjjednego fotonu o pdzie hk i polaryzacji ,tr w pierwszym
rzdzie rachunku zaburze,
.je li
w stanie pocztkowym poie elektromagnetyczne
jest
rv stanie n-fotonowym i wszystkie fotony maj pd hk i polaryzacj )..
12. Romviza poprzednie za,danie dla dowolnego stanu pocztkowego
magnetycznego. Przedyskutowa dok adniej stan koherentny i stan cieplny.
13. Obliczy. w przyblieniu dipolowyrn, prawdopodobiestwo przej cia
czasu oscylatora harmoniczngo ze stanu
lnr,nr,nr'2
do dowolnego stanu,
tej liczby
jest
czasem ycia stanu
|nr,n2,n3)),
pola elektro-
na
jednostk
(Odwrotno
14, Dla elektronu
Poruszajcego
si w polu
si centralnych
znale prawdopodobieir_
stwo przej cia
na
jednostk
czasu ze stanu
ln ,
t') do stanu
jrz',
i ') z emisj fotonu o dowolnym
pdzie
i polaryzacji
(w pierwszym
rzdzie raclrunku zaburze).
.
15, ObliczY stosunek nate dwch pierwszych
linii widnrowych
serii Balmera
w ato_
mie wodoru.
16, Na atom
wodoru w stanie podstawotvym
pada
foton o energii wikszej od energii
jonizacji.
znate w przyblieniu
Borna przekrj
czynny na
jonizacj
atomu, za oy,
e foton padawzd u
osi z i
jest
spolaryzowany
liniowo wzd uz osi ,v.
.}
l
}i
ODPOWIEDZI
I ROZWIZANIA
Rozdzia 1
ZAGADMENIA. STACJ ONARNE
1"1. Froblenry
jednowymiarowe
1. Oglne rozwizanie rwnania Schrdingera ma
potac
, (x)
:
A,k'+Bek*, x <
-a,
Csinxx+Dcosxx,
-a
< x < a,
p"-kxap"kx
x > a,
gdzie: k2
:2LrlEllhr,
x2
:
p(Vo_:EDlh.. Energia
jest
ujemna, gciy w obszarze
gdzie
potencja znika, energia kinetyczrra
jest
mniejsza od Vo. A zatem, aby funkcja fatowa, bY a
skoczona dla x -+
*oo sta e A i F musz znika,
TVarunki cig o ci f'unkcji falowej i
jej
pierwszej pochodnej w punktach
-
a i a ptowadz,
do uk adu rrvna:
lr-o'
sinxa
-cosx
0
\ iB\ /0\
(-i
-'
".:ii::,.i*:*
;-::)(l]
(l)
Warunek znikania wyznacznika prowadzi do rwnania
k2+2xlcctgLxa-x2: O,
ktrego rozwizaniami s ?+ t*,V"ek'au
*
a
=0
k: Xtg%a,
k
:
-rrc:ga.
Odpowiednie funkcje falowe dane s wzclrami:
{Beo*,
X1-o,
|
^_*o
,ptr(x):i coszx*;;,
-
< x <a.
Ir"-o*,
x>a,
Ihu,i-,
x _o,
l e-&a
,t-l(x): {-Bsinzrk,
-a<x
<a,
[_r.-o*,' ,ro.
J ak wida, warunek k
:
xtgxa prowadzi
do funkcji falowej parzystej,
oraz k
:
:
-l ctT?{a
do funkcji nieparzystej. Wprclwadzajc oznaczeni?

_
xa i ,]
:
ko rrtrzymu_
jemy
rwnania przestpne :
1
:
tg,
Tr+'
lub
ctg,
,]'+
'
:
r,
Korzystajc z tych rwna obliczamy warto energii czstki
h2
E:
-
z,rrlr.
Rwnania przestpne mona rom iza, na przyk ad, graficznie (rys, 40), Charaktery-
Stycznym, bezwymiarowym parametrem
studni
jest
promie okrgu na plaszczy nie

i 17
)ua2
- -
R2
:
"T*Vo.
R,ys. 40.
leSri
f
<
R
<
#*,to
studnia zawieral/+l poziomw.Zwykresu
wida, e stany
parzyste i nieparzyste wystpuj kolejno na przemian.
Sta
"8
obliczamy z warunku unormowania
.tt
k2 k\-'
l|rp|l':
l+ 82: e2t4|}+a+j
+ l
. \K
2|. x'l
-2
^
1,,
l, Il
l. Q,yCr
lt ll,
4. DIa
Punktw
x<
-a
j
x>a funi<cja falorva czstki rwna si tosarno ciowo zeru.
DlaPunktw-e<x<aromizaniemstacjonarnegorwnaniaSchrdingerajestfunkcja
y:(x)
:
Aeik'+ B-ik,
,
78
2pa',,
:
-7,
'o
=- cls
?t,
gdzic kZ
--
!;
E. Warunek cig o ci funkr-ji falowej lv punklach
-\.: ri i .{:
-4
pro-
wadzi do nastpujcego uk du rwna:
lJ klad tcn
uk nrl u
l
eiko a_
i a,
(,-'o"
"U,
/
ma niczerow l,ozwizanla lvtedy i
"2,ika
__
r_2iks
_
?,(r):
1/

'*;:"r,
r
-
nieparzyste,
/*
sitt-!! r, i,
-
parzyste,
(),
wyznacnlik
nacierzy
*<X<,
*a<.Y<a,
l- l
> a.
opisywany bdzie funkcj falow nalec do wi<lma
E < 0, oglnynr rozwiza_niem rwnania Schrdirrgera
funkcja
0,
-rr < 0,
,4,i"+3"-i,x,
0 < r < a,
Ce-k'4-slr*,,
x> al
,
wynikir,
cig o
ffi):fi)
tylko wtedy. gdy znika
2isjn2k :
a.
*
Rtlwllanie to posiada tozwlzania
2ka
:
-n.
Il
:
1,2. ...
*
St td otrzymujenry rvzr na poziomy energetyczn czstki
,,:
T:'''l:
. n
=-
],2,...
ll'
ptlniewaz
haniltoniarr tlk adu
jest
przemienny
z operatoreIn parzystrl e
i
[F1,,n1
:
6,
a Zaten furlkqje w asne ener'gii ntona klasyfikowa wecl ug ich parzyslo ci.
Stany o pa-
lzysto ci doclatnie.j rcprczelrtuje funkeja
*t+l(,r)
:
Bcos/rx
a t; parzysio ci
ujeirrnej
yt-l(x): Csin x.
Wobc lego unormowane funkcje falowe czstki s postaci
5. J e li E > 0, t() stan czilstki
cig ego ilall-tillon ialru. Dla energii
rv odpowiednich obszaraclr bdzic
,r(x)
:
- 2U ),,
gdzte
r.'
:
irrrr--ll}.
t,'
-
f.-lE].Z
war lnku rcgularno ci
ftulkcji lalowe.1
,D:0. Warunki cig o ci fulrkcji falowej w punktach x:0 i x: o{az
pierwszcj pclchoclnej
w, punkcie ,
:
# prowa dz do uk aclu rivna
(
,.:, ,.;,':).
_-;;)
(;)
fi)
0 odrzucanry, gdy wtedy fullkcja falorva znika aby tosanro ciowo.
*
Przypadek
:
79
Wyznacznik tego uk adu znika wtedy, gdy
,,lctgza
- -|.
Poziomy energetyczne wyznaczam}- z uk adu rwna przestpnych:
ctg:
-y1.
'+'
:
vo,
l7-
gdzie-xa,:ka.
Rwnania te mona rom ia graficznie (r:s. al). Z wykresu wida, e mona tak dobra
charakterystyczne parametry potencja u. aby nie pojawi si aden stan zwizany, warunek
ten
jest
spehriony,
gdy
a'|'o 1+,
8p
Rys.41,
Sta normalizacyjn C wystpujc w funkcji
I
0, x.<
!
--ta-
v(x):i6_:-sinzx,
0<
l sln)Q
l
l
ce-*". J r >
0,
X a,
a,
wyznaczamy z wafunku
la
k2
llrpllr:
l
+
C2
:
r'o"\ +
b
\.
/c 1\
+
z,:* X]'
6.
9r,2h2
-W,
Rozwizaniem rwnania Schrdingera
jest
funkcja
Ae*r'
, 4:
PV,-
,
Bsin( 'x+c), k''
:
ff{Vo+,
De*,,,, ,i:
r-r1.
80
, (x):
tany zwizane
wytpi
clla energii
^Yo E < Vr, lVarunki
cig o ci
oraz pierwszej
pochodnej
prowadz
do zwizkw:
funkcji
faiowej
xt :
k' ctg(* k'a
* c),
*
x2 :
k' ctg(k'aa
c\.
Eliminujc
sta c otfzymanny
Wprowadza
my oznaczenia
:
nft-2k'g:
arctgl+arctg
24r -
2t2
^_ir+Vo\rl'
"-\v;1
,
1
:
(Y,*1,o\,,,
\I',+Vn I
StanY zwizane
znajdujemy,
w identyczny
sposb jak
w zadatiu
1. rozwizujc
*rafiezni*
rwnanie plzestpne
nr-y'VJ
eza:
atcsine*arcsins ,
n
=
1,2,..,
Warunek
istnienia
stanw
nvizanychma
posta
( l*l)n*arccos
<
y'V;y;rol
l: 7,2,.,,
Ieli Y': V2, t0
Problem sProwadza
si uo. studni potencjalnej
e;a ,!r;;iia.
1. I)la tegc
':T:o "
J ,
:
1, arccos
i
:
0 i warunek
istnienia
stanw
, ;ruor,r:,;,,rt
,o.i-*r';;;
8. V. : E*
''
128pa2'
9. Rozwizanim
rwnania
Schrdingera jest
funkcja:
{
Ae"',
x <
-b,
(x):
{
Bsin(k'x+c),
-b<x<a.
ID"-"",
x>,
gdzie:
x! :
ff{rr-
E), k,'
=
ffrr_v,),
,?.
:
fftrr-n
Stany zwizane
otrzymamy
dla warto ci
energii
Y, < E < u. \ 'arunki
cigjo cj
f"urrkcj!
falowej
oraz pierwszej
pochodnej
w punktach
-h
i aprowadz
d* zrvizkiv:
1!*
: n*n,
k,
-,o
(- '+c),
-
?
=
ctg(k'a+c).
Eliminujc
sta c uzyskamy'
ttrc-k'{a+b):
ar,
k' k'
^tsi,
+arctg--.
Wprowadzam
y
oznaczenia
i E_V" \1lz
':\v11
6 Zbir zatla z mechaniki
kwant.
l
,I
r
****_---
8t
^:tffi}'''
Pozi<rmy energii s rozwizaniami
rwnania
""*
{1vr*lls{a+b)
:
arcsinetarcsinei,
n
:
I,2,
",
J est to rtiwnani
przestpne, ktre najpro ciej rozrviza metod
graficzn (rys, 42),
L,eWa stfona rwna,nia
przedstawia rodzin
prostych, ktre przecinaj o e w punktach
nT
*
|i {/;
_
l
)
(+ i.-Warunkim
aby istnia y stany zwizane
jest przecinanie si prostych
z wyk"resami,
funkc.ii cyklometrycznvch,
J :st to moliwe wtedy,
gdy
(lr-l)r*arccos <
l,/V3-V2
(a b), n: |,2,
",
Warr,rrlk ten pozwala lok adni
prze le J zi
powstawanie pozionw energetycznych, J esli
arccos 1 <
Yllr:6
(,a
+
zc*arccos i,
to istnieje tylkel
jedno rozlvizanie
s, rrvnania
przestpnego. Nastpny
poziom energe_
tyczny
pojawi si, gdy
arcco+n
/V;V;
(a+)
2rg+arccos,
Rys. 42.
Oczywi cie El < t:2. Stany zwlzane twor lv ten sposb rosncy cig numerowany
triczb kwantaw n. s,tan zwizany o maksymalnej energii oclpowiada najwikszej liczbie
ca kowitej mniejszej od
t +
{v
V.-V,
{a+b)-
arccos i)/n.
10. W stac_ionarnym rwnaniu Schrdingera
(*-
?!!3-lg,:
-T)!:o
wprowar.lzamy now zmienn
!
:
cos2Y
[l{r
-l)
#
-(+
-r)
fi
*,-,"fi),
:
o,
gdzie
pEa'
FYoa|
'
:
T h
Uo:
Ehz
.
82
i{)
Rwnanie to ma regularny punkt osobliwy dla
!
:
1. Rozwiza poszukiwa
bdziemy
w postaci
p(y) :
(1_y)^"f(y).
Podstawiajc i dobierajc parametr ), tak, aby sprowadzi rwnalrie clo postaci rwania.
hipergeomet ry czn go, o trzynramy
r l
-ll{{t
"
(
-
r-
14 jf
- (u
o-
i,tr)
/
:
0.
l
gdzie ),:
4
(t
- /|+1Su"').
J e li oznaczymy: y: |l2, u: 2+/U"+; i
:
A- y''O *, to rt ,lrallie przyjrrric
standardow posta rwnania rniczkowego na funkcj hipergeornetryczn
yQ-#
+Ly-
y(|+d+fi!-a.f :
a,
Rwnanie to posiada dwa liniowo niezalene rozwizania (zobacz B-55):
f1
:
AlF(u,
,
y, y),
_fz
:
Azyl-Y F{a-y + 1,

*
y * 1, 2- y, y).
Funkcja
(l)
jest
regularna lv punkcie y :
0(x
:
al2),
Funkcja
(y)
znika dla y :
g.
MusimY
jeszcze
spe ni warunek brzegc,vry znikania funkcji falowej rv punkcie
:
0
i x: a (obydwu
tym punktom odpcwiada y:
|), W tynr celu, korzystajc ze wzorw
8-56 rozwizania rwnania mna zapisa w nastpujcej'postaci:
f,(y)
:
A,(I- y)'O(,o,,
-
, T,/
r),
',
f,(y)
:
A.yl-r(1_!)o-Y+l
r(,_y+l, I.-.2-y.r]r)
KorzYstajc z asymptotyczngo
zachowania si funkcji hipergeolnetrycznej
{zobacz
[6l])
dostajemy
.f,t.v)
..-,o,IY,)!'"-
8- u\,
!al!:!)
1_,,1-,"
n(1 _
flv--,.
y-!
,1\y_p)r(:r_r,,(-l)-"+A,
|@)fffi)
\ /
f,U)
;,
O,
\fffiff
y1
-
y
(_ y)-
d 1,
y
-
l
+
+ e
rffi
;-
r
(I
_
f).-
y
+
p
(_
,)-
l +
p
.
"-'
I(a-T+l)r(l-y+P)''
Ze wzarw tych wida, e aby zapewni normowalno funkcji falowej araz
jej
znikanie
W punkcie
!:1
naly przyj, e
T-:
-n,
n
_
O,tr,2,,., dla
(y),
l-
:
-r,
n:0,!,2, ... dla
fr(y),
lub
83
Fierwszy warunek
prowadzi do vlzoru
F
:
!:'J :,
IQn+1)2_2(2n+I)2jl+211,
n
:
o, 1,2, ...
Ln
*
2'ra2
.\
Funkcja
l, fu)
opisujc nieparzyste stany energetyezne. Podobnie dla drugiego warunku
E,:
#I(2n)2-2(2n)D"+2)"),
n
:0,1,2,
...
Funkcja
.(.y)
oclpowiada stanom parzystyrn, Wzr na poziomy energii mona zapisa
w.icdrrcllily sposb
r-2-2
E,:
'!-''
. |n'-47n+D,]
:
lpa-
,**T)
dla n patzystych,
*
(,'"'#)^
r(l,+
l/
uo+ u,
_,,
!,.",,+)
dla n nieparzystych.
:,#|r
-.(I
_
/
1;w) -
+
_
+Fw],
n: lr2,,..
Funkcja flllowa czstki opisywana
jest
wzorem
tp,(x)
:
Sta e normalizacljne A,, i B, wyzrLacza si z warunku
l l v l l':
t .
11. l) J eeli Vo
u
0, to
E,_
ffin',
tl: !,,...,
w tym przypadku otrzymujemy zaleno charakterystyczn dla widma enefgetycznego
czstki poruszajcej si w nieskoczonej
jamie potencja u (zad,1) o szeroko ci a.
2) Ieeli Y() i a
---,
oo tak, e Yof a
:
b, to
',:',(,-
),
n: !,2,...
J est to wic widmo oscylatora armoniczno o czsto c i r,
:
*!/T .
12. Dokonuj
c
zamiany zmiennej
./
:
sin2
jl
w stacjonarnym rwnaniu Schrdingera
t*-
rffi6-#]lt:0,
otrzymamy
L,,-,,, #
-
(+ -,)
+
-
#
+
f,
:
o,
84
gdzie
1_2 _
2pEa2
rr _
FVoaz
:-
h2-1
vO--2 rr.
Rwnanie to ma regularny
punkt osobliwy dla
!
:
|, RozwizaIi poszukirvac bdziemy
w
postaci
u
:
(|-y}^f .
podstawiajc
do rwnania i dobierajc tak parametr l,, aby rwnanie sprowirclzi do rw-
nania hipergeometrycznego,
otrzymamy
o
-*ff
*
(| -,-z^#
+
f,
u,,
-u,,)f
:
0
"
l,:f,Q+/|taO ),
O znaczajc o dpowie dni o
y:
+,
-":
+@-2;i),
p :
+@+2^).
dostajemy
lo_gff
+$-l{t""*ilf,W-'af(D
:
a.
Rwnanie to posiada dwa liniowo niza|en rozwizania
_fr:
AtF(,
,T,!),
fz:
Azyl-YF(a-y+l,
-y*1,2-Y,Y).
/ \
Abyspehriwarunekregularno cifunkcji
orazznikaniejejnabrzegach
frl*:
t+)
:
\
- l
: ,(*: *_.11\
:
O,przeprowadzamy analizasymptotycznego
zachowania si funkcji
-
,r\^
- -
2
l-
v)ylLvylv sr4*l,!l
falowej podobnie
jak
w zad.10. Warunki brzegowe ol rz warunek normowalnoci
Prowadz
do rwna

: _r, n:0,1,2,.,.
-y+|': -l7,
n:0,1,2,
"..
Pierwszy warunek daje.
E,:
{2n 2^Yf_
zpa-
a drugi
En: (2n 1+2^)r#-,
Wida std, e
(y)
opisuje
parzyste poziomy energetyczne, za
f2(
nieparzyste. Wzr
na poziomy energetyczne zapisujemy wic w postaci
.
^^,^
h2
En: (n*2},)'
2;;r,
n
:
0,1,2, ,..
85
Funkcja falowa dana
jest
wzorem
,p,(x)
:
o,r(-
*
n
^,
-,,
}-,-,,'*)
(.",,
;
)'
dla n parzystych"
oo
(
-
*
n
^
*
,
-,,
*,,,,, )("",, ;)',,^l
dla n nieparzystych.
Sta e ln i B,wyznacza si normujc funkcj falow:
llr ,ll':
t.
13. Przechod zc do granicy z Vo i a-
|
--+ oo tak, e Voa,
:
otr.zymujerny
korz,ystajc
z wynikrv zadania 12
t.: z,,/T
14. W stacjonarnyn rwnaniu Schrdingera
{
d'
_ 2!
vp 2p. V, 2l
_'\
\a;'-
h' co,sx
-
t,, sini,t;
+
,rEJ P( )
:
0,
wprowadzamy now znrienn
),-
sinzax
|,.
,d, .lt \a
{J o
(J l
.krl
1.1(1-1)7
+V
-r)
ir--'i
o

jv0i:o,
gdzie
,,,:
Ti,y.
(I1 : ? i;,
"
:
#,:,
Rwnanie rna regularne punkty
osobliwe dla y :0
i y :
l. Fodstawiajc
v
:
y'(1-y)^,f
,
rwnani to mona sprowadzi do rwnania hipergeometrycznego
a
-l)lff
+W -
y0
+
-+
nxff
-
d.f
:
0,
gdzie:
,:rr*),
o:
r*r*-!,
[: p v- k.
2uQu-1)
:
U,
,
2^Q},-1): Uo.
Analiza warunkw brzegowych, analogiczna jak
w zadaniach 1 l i 1 3, prowadzi do wniosku,
e dru gie r azw i
zanie
rwn an ia hipergeorrletryczne go
.fz
:
Czyl-YF(u-,
7,
*l,

_
y
*1, 2_y,
},)
naley wykluczy.
Funkcje falowe
s wic nastpujc
86
,p(x)
:
A,(sin2ax)'(cosrax)^F(
+, *
+,
-
n, 2u
+
!
,
,;nror) .
Pozi omy energetycIre w y- zftaczarr\!, *..un::
.
b
=
_,
=o E,
:
''ri,-(J l,*22
*2 t12,
I)ot]anic polencja u
V,lsinza.t znosi synretri ukladu ze wz:-tlcJ u lla odbicia.
I5. T)okonlr.jc zanliany zniiennej
1ll
:
"-:r;a rv stacjonarrl_v,m
rr,vnaniu Schrdingeri
I
l ,o'
-
ZP,].'o
("-2la-
2c--xlel*
2/irl1,1,;:
rl,
l
d.r- lt:
'
l
ll2
L
|\
\,,| -
tlirymam,y rwnanie
Il-'J ,--7, _",l,
2\ x,I
[","
a.,'
*
dr,'
-''l'-
)
]-
1,,;;],i,l]"1
:0,
gdzie
, ,, _
21tL'ra'
^.,
lta [.'
U:-.-1rz-- :
-
t.h,
DIa
,l,'
+ |o normowalnym rclzwizaniem tego rwnania
jest
funkcja
VQ')
:
e-I]oy"
Rlvrral-'ie to ma
jeszcze
regularny osobliwy ptlnkt dla
,y'
*
0, Rozrviza szuka bdziem,v
w postaci z
jarvnie
wydzielonymi cz ciarni osobliwynri
y(l,')
:
e-',,,
t}")^,f(y,}
.
Paramelr 2 dobieramY tak, aby sprowadzi rwnanie do postaci rwnania hipergcorne-
trycznego konflLleill1lego, Wwczas otrzynujerny rwnanie
. d2f
r"{ 1- l.QA+l - 2Lro.|,')
F_-
+
(
- Zi,U,- I]n 2L)'J .f
:
a,
,dl.,:
-"U,,J d|l
t"i
:
,..
Dokoiluje zlrmiany z
v'
nllennJ
l
:
-zr;" dtlsl-ajemy inn posta tego rrvnania
d2"
1
l l l
,
;
*
Q)-+l_r
:;n
(_,
_
2
+t/o//,)
:
0
Oznaczajc?':2),+1
i
g:
),+1l2-
rwnanietozapisujemywstanrJ ardowej,postaci
(zobacz
8-64,65):
,1'i+(7-1)
ff,-u:o
Rwnanie to posiada
dwa liniowo niezaln tozwizania
fr:
AtF(u,T,!),
fz
:
Azf-YF(a-y t,
2-y, y)
"
Drugi9 rozwizanie
naleY odrzuci jako
nie spe niajce warunku regularno ci v zefze.
AbY
Pierwsze
rozwizanie
by o ca kowaln
z kwadratem, funkcja hipergeonretryczna po-
vrinna by wielomianem
w zmiennej y,
co onacza e
d,:
-n,
n:a,1,2,,,.
a
i
,
!
1
87
r
I
I
I
rorzystajc zfaktu,e a
:
^*
+
-
Uoizezwizku
12
:
x2 llzyskujemy
wzrna poziomy
L
i
energetyzne czstki
_Eo:
lf { t /,,!\'
.
W|rn+
2
-V
'r,
t
.
Z definicji r > 0. Waruirk Len nak ada ograniczenie na ilo poziomw
energetycznych.
Widnno
punktowe
otrz:y,maffry wtedy, gdy
1a
' T<
^1"2pVn,
Funkcje falowe dane s natpujcpn
wzolem
pn( )
:
Aoe-uol,
r,l,
ri_ r, r^* r,
;)
i;,rjil-il#
**aczy
norrnujc funkcj falow :
ljy,iiz
:
,1
'
,*
'''.
16. Pozir .ny nergetyczne i funkcje fatr*rrye czstki s razwizaniami stacjonarnego
'
::lnania chr idinEera
l a'
Y
'" -*
\p(x)
:
0.
l nrr'+ ?'
"".h,
,
+ -vr
Iv(x)
:
o,
1.'ol
I} kol;ujc za,nriar,,y rrnienr,.i r,
-".
liti,t2_ dochodzimy do rwnania
[t,-,r;r$- {j
" *-
#
-x,fv'):
,
gdlde:
u,*#, %2:-q:.
Rdwn;ellie tf, m, regularny punkt osobliwy dla y
:
-l.
Rozwiza takiego rwnania
szuka si vi, postaei
Pefa'Tretf dobiera si tak,
"r,
J XiJ :*i]#i,pergeometryczne.
Naley zamini
j*szcee
y na
-y.
[t,-r;rS
-
(+ -, -o,^}*-u",-,l]f(r):o,
"g<lzie
l
:
f,G
-
y'T+tsu,
),
J e }i wprclwadzimy oznaczetlia u: }t+x,
,3
:
},-x,
T
:
tl,to rwnanie sprowadza si
ei$ standardowej postaci rwnania trripergeo;.netrycznego
tl -
yly
#
+
Iy
- @+
*
D
#
-
f
:
o.
Rwnanie tci posiada dwa liniowo 1-1izalene rr:zwizania
.:
AtF(a,,T,!),
fz
:
Azyl-YF(a- y + l
)
*
y + 1, 2- y, y).
Ze wzorw B*57, 58, 59 (dodatek
B) wynika, e obydwie funkcje s skoczone
dla x,:
:
O (j :
0). Aby furrkcja falowa by a ca kowalna zkwad,ratem,
naley sprowadzi funkcj
hipergeornetryazn do wielomianu k adc odpowiednio dla
f,
i
f,
CL:
-n,
n:a,tr2r...,
-y+7
:
-tl,
n
:
0,I,2,...
Warunki te prowadz do wzorw na poziomy
energii
E-
h2
En:
*
1o
(ht+2),)2,
En
:
- +-{2n+1+2^)2.
zpa,
'Wida,
e pierwszy wzr odpowiada parzystym
stanorn energetycznym,
a clrugi odpowied-
nio
-
nieparzystym. Obydwa te wzory mona zapisa lcznie
E.
:
-
-rr"[+{;ry
_
P*+)]',
n
:
0, 1,2, ...
Liczba poziornw
energetycznych ri
jest
skoczona
0 n <
_ *+/;WF
ObYdwa
jiniowo
niezalene rozwizania
odpowiaclaj parzystyrn
i nieparzystym stanom
nefgetycnym
|'"('* "rnn'L)'o(_n,
7_k,
+,_r'nn'i),
n parzyst,
,p,(")
:
| '
|
"('
- r',r1,'
')'rin n
*
r(-,, ),-'k+
+,+,-
r'nn'i),
n nieparzyste.
17. Normowalnym r ozwizaniem stacjonarnego rwnania chrdingera
t*-
+,,(+-+)'*T7,:o
dla x
-*
oo jest
funkcja
l
/2|r
--,\
r(x):.*e(
,-;: r"*'l,
l
Dokonujc zalniany zmiennej
,
:1#" 2
i poszuk ujc rozwizania w postaci
u(y}:"-e(_
)r^rcrr,
p,(x)
:
Sta l, wylicza si z
18.
{J znaczajc
dochodzimy
do rwnania
-.
d'f
,
{rl. ,I=_ ,\
q{
_|,.* ! _
lE!]u_,)_|
,'Ofu,
,,lo,
L'-4-
zh/pr;
i/:O'
gdzie
^:+(/gTi-,)
J e li wprowa dzimy oznaczenia
:
1
?,l_
ra(E+ZVu)
y
:
2i,
r,
a
:
i
4-
r,/"
.
to rwnanie
sprowadzi
si do standardowej
postaci rwnania rzniczkowego na funkcj
hi
per geomet ty czfL konf luen tn
,#*o-1{-df
:0,
Dwa liniowo nizaln
tozwizania
tego rwnania to
,ft:
ctF(,y,y),
fz
:
czyl-YF(a-y +1,
-y,
y),
ze wzorw dodatku
B wynika, e aby funkcja falowa by a regularna w punkcie x
:
0
potrzeba, aby cr: 0.
pozionry
energetyczl\e
wyzlaczamy
z warunkusprowadzajcego
fllnkcj
hipergeometryezn
do wielomianu
zmiennej
y,
(N:
-n,
n:0,Ir2,.,,
Sld
u.:
{W|,-
+
-
fu/ i;
_/
ry'n,
n
:
a,L,,
"
Ie Ii oznaczyy
rl_.l
:
/ #
to widrrro energetyczne
czstki w potencjale V{x)
:
vo*
!
-
-,',2
"
la
-
'
}
j.rt
takie samo
jak
dla oscylato.ra
harmonicznego,
\x
a
l
Funkcje falowe czstki nraj posta
, ".^n(
_
#**)-,^rt-,,r^*
|,
warunku:
ilp"ll':
l.
2 !:
y,,
:
,r'
i dokonujc w stacjonarnym
rwnaniu Schrdingera
lhzdz\
\-;ifr+kx]v$):E, (x)
90
zamiany zmiennej
,
:
-
,,
otrzymujemy
ld, \
1o7-1)v0):0,
Warunki
brzegorve znikania funkcji falowej
dla
:
0 i x
-, oo przybieraj

terazposta
nastpujc
?'(--e)
:
0,
v(cc)
-*
0.
W zalenoci
od znaku zmiennej
-}'mamy
do czlnienia
z clwona przypadkami.
Dodatnim
warto cion.
7
odpowiada
obszar niedostpny
klasycznie.
ujemnym
warto ciom
-u
odpo-
wiada obszar dostpny klasycznie.
Rozwizaniem
rwnania Schrdin-eera
dia y > a
jest
kombinacja
funkcji F{ankela pierw_
szego i dlugiego rodzaju
b)
:
,
L'i
H }!t ,r,,)
+s/fnli1|1,r,,,),
korzystajc
ze wzorw
na asymptotyczne
zachowanie
si funkcji Flankla
dla duych
argumentw (wzory
B-88, 92, l0i) otrzymujemy
H!i)(+b,,,)
-
/:Fe-2/3,"
-,(
;
-+),
11 \ / 1
-
a!i (!i,,t.) -
},
* ==,-:'y3
2-'(
;
-
;)
Wida,
na to abY zaPewni znikanie
funkcji falorvej dla y --
oo, naley pa oy
sta!
B
:
0, Ze wzorw tYch wYnika te. e na to aby rozwizanie
by o rzeczywisie,
nale y sta
A wybra w postaci
2_
.
A
:
eT'A',
gdzie
sta a A'
jest ju
tzeczywista.
Rozwizanie
w obszarze
Y
< 0 uzyskamy przed u
ajc anatitycznie
funkcj Hankela dla
ujenrnych warto ci
1..
, (y) :
A
/, il(?r,,'
*',}
KorzYstajc z tosamoci
zachodzcych
miCzy funkcjami Hankela a funkcjami Bessela
rozwizanie
to mozna przedstawi
w nastpujcej
postaci
v(:
n_E|r,,.(],r,.,,)
*J -,
,{-] il.,,)]
SlnT
Aby spe niony
by warunek
znikania
funkcji falowej
rv punkcie
!
:
,potrzeba
aby
t,,,(1,,,,)
+,/
,,.
(3..,,)
:
o ,
\J
l
I
9I
Rozwiania
D tego rwnania zwizane s z poziomami energii czstki worem
E,:
e^l-',
zp,
Rwnanie na poziomy energetyczne mona tozwizywa metodami numerycznymi,
Analityczn
posta poziomw energii mona uzyska w przyblieniu duych liczb kwan-
towych,
gdy wtedy funkcje Bessela mona zastpi iclr asymptoiyczn
postaci (B_88)
a,({".,,
L1+oo*(}, ,-#)
:
o
Rozwizujc
to rwnanie uzyskamy
*u'''
:
Q.n*r> * ,
n
:
0,1,2,...,
skd poziomy energii
,.:
#,-,(*)"[+(,"-+)]
!9. Razwizaniem
stacjonarnego rwnania Schrdingera dla ruchu elektronu na nici
jest
funkcja
,p(x)
:
o"it" aBe-ik*,
gdzie k2
: ?frz,
Poniewa ni o d ugo ci .
jest
za:mknila, funkcja rp musi by periodyczna z okresm L
p(x+L)
:
! {x),
skd:
E,-
? y:!'
.
g,L' '
gdzie n
-|iczba
naturalna.
IJ normowane funkcje falowe stanw
zwizanych s postaci
,p^(x):
i*n(+),
ll: +7, +2,.,.
20. Rozwizaniem rwnania
pyn: p,9,, (x+L)
:
v(L),
'
2th
'
en-liczbanaturalna.
J estPs -
-fll
EdZl
21. Funkcjafalowa
r (p)w reprezentacji pdowej zwizanajest
z funkcj
tp(x) wre-
prezentacji po oeniowej transformacj Fouriera
p(x)
:
\"r ''''''
{r).
Fodstawiajc do stacjonarnego rwnania Schrdingera
l h? d u1,9rz\
l _,"
*
*
:: _lrp@) :
hp(x),
\
Zpdx''
,z
l
9
otrzymujemy
(+_*+fi) r,,:
r @).
(zobacz
|6])
23. Korrystaj
c
z faktu, e
(xltp)
i z faktu, e
QlD
:
t
dx
(p|x) (xlv),
dostajemy
I
P"
_
pa2h2 dz
1
La
- --T-
67
]
<llv>
:
E
(pl,D,
24. Rozwizaniem rwnania Schrdingera, tak
jak
w przypadku oscylatora harmo-
nicznego, s funkcje
(x)
:
"-,.*l'ft
H,(l+\" -)
datny, aby by spe niony dodatkowy warunek
?(0)
:
0,
Z definicji wielomianw Hermite'a wynika, e warunek taki mog spe nia tylko takie
Ho, dlaktrych wsk nik n
jest
liczbnieparzyst: n
:
Zk*l, k
:
0, 1,,.. Z warunku
tego wynika od razu posta funkcji falowych i widmo energii
ro
:
n,(zl,+1++)
:
n,(a, **), k
:
0, l,, ...,
,p,(x):(#)''-rrr|/iz,nl\-t!z"-aox2l"r"((+)':'-)
25. Wprowa dzaia7 do stacjonarnego rwnania Schrdingera
l
n, d2 pa2-2
\
l
inff
+
T
-Fx)v:
Ev
now zmienn y :
x-Flpa2, otrzymamy rwnanie oscylatora harmonicznego drgajcego
wok nowego po oenia rwnowagi
(-##-#r),:(u*
#),
22.
r.
:
n,(o+
!),
v o(x)
:
(+)'
-
n2,
n
l)-
1
l
2
"-
,
",*
r,((+)"'-
)
)
l
93
Std
E,: h.,(,*'^)
j|,
\
21 2p,c,l2 '
,;,(x) :
(+)'
-,r,
"
Z,tt
|.|
l
tz,,- ;
(,-
-i,)'
r.((+)
":
(-
_
#))
7. Z Warunku
fTo,
fi]
:
0 wynika, e wektory w asne energii s
jednocze nie
stanami
w asny.rni operatora translacji
Hyl: Etp,
T,T
:
Al ,
Z ultitarno ci operatora

wynika,
l1l2
:
1. Warunek ten pozwalazapisa w postaci
1
:
xplik1.
Aby zwizek ten by
jednoznaczrty,
warto ci liczby rzeczywistej k nale-y ograniczy np"
i
do obszaru
-Tcl
< k < nla.
Zdefiniujmy funkcj zr(x) nastpujcym wzorem
u{x)
:
,-'u"p(,),
Korzysta.jc z tej postaci, z definicji operatora To oraz z wzoru na ),, otrzymujemy
u{x+a)
:
T,u(x)
_
To-'u'rp(x)
: g-i 1*1')y(x+
a)
:
:
*i lx,.") T,rt:(x)
:
e-'
1x+al"ikay{x,)
:
e,i ,r,l(r)
:
(. ).
Wynika std, e funkcja a(x)
jest
funkcj periodyrzn z okrsem a, skd
v(x)
:
eik'ux1.
Interpretacj fizyczn uzyskamy podstawiajc funkcj rp(x) do stacjonarnego rwnania
Schrd ingera
H,p
:|-
:; ::r*,r,)j?(r)
:
"r!v
,,,,
:
E,l6),
Na mocy tego wzoru wielko hk mona in{erpretowa
jako
kwazipd. To, e nie nona
uto sami hk wprost z pdem wynika z faktu, e zakres zr ienno ci k
jest
ograni czony przez
warunek
-Tla<k<rla.
28. Rozwizaniem stacjonarnego rwnania Schrdingera w
,,do ku
potencja u" jest
funkcja
p(x)
:
Ao'k'
*Bo-ik',
-a*L
4 x 1
-a,
sdzie k2
:
2Pr
"h
korzystajc z periodyczno ci potencja u,
moemy przy pomocy tej funkcji otrzyma
rc:zwizanie rwnania Schrdingera w dowolnym punkcie x takim, e V(x)
:
Q
,p(x)
:
Areik('-nl-) a Boe-ik<x_,t}
,
a (n-I)L<x<
- nL.
94
Wykorzystujc wyniki zadania 2.1.5 widzimy, e sta e (Anrr, B,*r) zwizane s z wsp
czynnikami (A,, B^) macietz M:
(',):
'( ;:,I,rI")
Korzystajc z oglnej postaci macierzy M zndujemy
(i;;;)
:
(:.-;,",'#;:,-.
il;Tj;.,)
( \:
r( .)
Wykorzystujc wielokrotnie t rwno dostajelny
ffi:o"(^,:l
Dla niskoczonej sieci potencja u
musimy zbada granic
wyra enia l it'. w tym
celu obliczymy warto ci w asne i odpowiadajce im wektoryw asne macierzy , Rwnanie
charakterystYczne
Ar_),+tril+detfu:0,
prowadzi
do warto ci ,i
_ ll - /" l
}.l.z:
2IL,
M
-F
!'(tr
M)r-4
],
OdPowiednim wilko ciom w asnym odpowiadaj dwa liniolvo nizalen wektory w asne
(AL.
B i (A3, Bil.
Dla tych szczeglnych rozwiza
( ',
:',)
:
li,
z (u:r:',',)
Normowalne rozwizania otrzymainy tylko wtedy, gdy
tti{
42.
Wprowadzajc rzeczylvisty parametr
cos:1
-
,-tr
M,
otrzymamy
Lt,z: eri6,
Warunek na istnienie granicy
Lim t'przyjmuje
wtedy posta
'.1i
U
:
cos(a
+ I)cosh
B.
Po lewej stronie tego rrvnania rnamy cosinus argumentu
narazie dorvolnego.
prawa
za
strona jest
funkcj
wy cznie energii
cos
:
/(Z').
Aby rwnanie takie by o spe niqne,
musi by
-
1
<
/(U') l; otrzymujemy wic wi,J mo
energii sk adajce si na przemian
z odcinkw zabronionych i dozwolonych, zwanych
pasma
mi energetycznymi.
29. Na podstawie wynikw za,dania 28
6l])
:"*(i;']),
Z warunku
^,
,(!i',,,',)'
M
mona otrzyma
A ,,) e-', sinh
6
e'k'
E{7
-
cos ecoPsin Z,-sirracostr19cokrisin,i-'
Zwizek ten pozwala opisa funkcje falowe w dowolnym do ku potencja u
,po,r(x)
:
+irO{e- sinhB ei*Ix-l,-+)L1 +
* (cos acoshBsinkZ
-
sin acoshBcoskI$ sin )e-i tl-(n-*)1-1},
dla a-L< x-nL <
-0.
Funkcje falowe mona te zapisa w nastpujcy sposb
,trt(x)
:
"*o(4:")
.*L
_

{*_nr)]
e-,,u;nt
f"i [x-( -{)L]1
+
(cos acoshP sin Z
-
sin a cosh
Pcos
kl,
-
sin ) e-
i k|x
-
(n-
*)
Ll
:
.-o
( -"
)
r"'("),
,p, (x)
-
.-o
(
-
9,
)
*n
|*,,
_
r r||
{"-
"rurn
0.
i k|x
-
{n
-
!,1
L!
1
*(cosacoshBsin Z-sinacoshBcos I+sin)e-i tx-(u-*) 1
:
exn(
_
+r)
u<?)(x).
Funkcje u<')(x) i u<z>!x) s periodyczne z okresem Z
'
u<l'2> (x
-
L)
: y{t,2)
(x),
Otrzymany wynik
jest
zgodny z oglnym rezultatem otrzymanyrn w zadaniu 2'l .
30. Korzystajcz
jawnej postaci macierzy M dla takiego potencja u
Q,ad.
2I.6) warunek
istnienia poziomw energetycznych (zal. 28) przyjmuje nastpujc posta
cos
:
cosh2xacos1kb+
+r
sinhbuasin2kb.
Poniewa
|cosh2na|
1, a zatembr:zegipasm dozwolonych. wyzn aczone s przez warunek
.
2kb: llft, n--ca kowite.
J e li E V6, w&tunek na poziomy energii przyjmuje posta
,
cos
:
cos2k'acos2kb-
k'::r:'
sin2k'asinkb,
KK
gdzie hk'
:
/rE:V
Energie spe niajce warunek
(2k'a*2kb)
:
nrt s zabronione.
96
lV
granicy Vo+ @, -r0 tak, e bvo: c, dla energii 0<E<F9 namy
cos1k,: cos2za:
Y sin2xa.
l1- 7.a
Rwnanie to mona roz- iza metod graficzn (ri,s. 43).
]p:p
Rys. 43,
Warto zauwy, e szeroko dozwolone,eo pasma energetycznego ro nie wfaz ze
wzrostem 2ua, tzn, wraz ze wzrostem energii. Przy tym szeroko pasma dozwolonego
maleje wrazz powikszaniem
si parametru 2pcallt, Wynika std, e parametr
ten moe
chaiakteryzowa si wizania elektronu w potencjale. Dla ustalonych warto ci tego para-
mtru obserwuje'my, e czstce coraz atwiej udaje si przeskoczy przezbarierpotencja u.
Dla
PrzYPadku
graniczne go, tzn. gdy 2za + co, czstka zachowuje si
jak
czstka swoboclna.
J eli za mviksza bdziemy Zpaclh, to szeroko pasma bdzie si zmniejsza. J e li
Zpcalh -+ @, dozwolone s tylko energie dla ktrych 2x:7t7t, n: !,2,... czyli
u^:
"!='|-'
.
8pa'
'Wzr
ten
Pokrywa
si z widmem czstki w nieskoczonej
jamie
potencja u o szeroko ci 2a.
Ruch czstki odbywa si wtedy tak, jakby
nie
,,czu a"
ona pozostach
obszarw potencja u
periodycznego.
Te
Proste
modelowe graniczne przypadki posiadaj swoje odpowiedniki fizycznew za-
chowaniu si elektronw w krysztale. W pierwszym przypadku mwimy o prawie swobod-
nych elektronach, za w drugim o przyblieniu
silnego sprzenia.
31. Dokonujc w ca ce zamiany zmiennej x 2-+ x otrzymujerny
f(,)
:
v*(xXx-
),)'y(x)dx : (xr)-2(x)+ ),2.
Funkcja ta przyjmuje
minimumwpunkcie
df(l)ldA
=
0, co ozrl&cz&; e
,l^ro:
(x). Std
f(1^,,):
(x')
_(x)'
:
o2(x).
Funkcja
w punkcie
ekstremalnym rwna si dyspersji po oenia czstki.
32.'Dowd
nie wprost. Za my, e operator energii ma warto ci w asr, zdegene-
rowane:
Ca! ly.a+- -- s n Zilo
^l
zbit zada z mechaniki kwant.
Hr ,
:
Er!, i Hgr,
:
Elpz.
97
$/ykorzystujc
jawn posta operatora energii otrzymanly
I d'r r, 1 d'rp,
,l,,
-d;r
*
-a;',
Po sca kowaniu tego rwnania dostajemy nastpujce wyrenie
, dw, dw,
_a*
,pr-
tr ,
:
collSt.
Z faktl, e funkcje falowe stanw zwizanyclt znikaj w nieskoczono ci wylrika, e sta
naley
poloy rwn zeru, czyli ca kujc raz
jeszcze przekonamy si, e r1l,
jcst
proporcjo-
nalne do
9z,
co oznacza ich liniow zalno i co
jest
sprzeczne z pocztkowl n za o-
eniem.
33. w zaleno ci od tego czy mierzymy
parzysl"y, czy rricparzysty pozit,m cl]cl'p,c-t}cn}.
prawdopodobiestwo wynosi
Pzn-l
:
a:ry7
l
t!
:
1,2"
""
pr^: ,tl+(-l)nn,]. n
:1.2....
n,TC-
atwo sprawdzi warunk unormowania
prawdopodobiestvga
25- I
*2 !(-t)"*r*aY,=
1,-:l.
7

",
-
",
L-7-
-
o
A
i1n_I),
Tak
jest, gdy
\-
|
_ltz Yr_l'n+t
1__T2
Y
'
:-"_
47:
6' L\
l'
n2
-
12'
k(n-1)2
8
34. Warunek unormowania funkcji falowej daje A2
:
4l3a, std
l n2 \ r2h2
,o:\vlv)
: iF,
35. Z symetrii funkcji falowej wynika, e prawdopodobiestwo otrzymania w wYniku
pomiaru nieparzystych poziomw energetyczn,ych
jest
rwne zeru. Dla parzystYch stanw
energetycznych opisanych funkcj falow postaci
, ,:
cor#r,
|/a
prawdopodobiestwo wynosi
p,:
|( |v,)1'
:
a*D_ft^
. tl
:
1,2" ...
Prawdopodobiestwo to spe nia warunek unormowania

nu-:t
L (Zn-I)ara
98
36.b_/,
'p(p):1/ *!ff,io'W
,
o(x):,/+
:\
o(p)
:
*lr(natezv
skorzysta,

+
o-
:
+)
37. p : ]
z l1i,
38. Korzystajc z postaci funkcji falowej czstki w nieskoczonej
jamie (zadanie 4)
dostajemy:
(x) :
kxr n)
:0,
o2(x)
:
(,p (x
-(x\)'tp,)
:
lp,lx2t|)
:
+l1
_
+l.
J
L
n-Tc,
]
n,: *1, +2, ...
Dla duych liczb kwantowych dyspersja po oenia dy do warto ci a213.Interpretaa
uzyskanego wyniku
jest
oczywista, rednia warto p oenia czstki znajduje si w geo_
metrycznym rodku studni potencja u czyli w r
:
0.
Aby poda klasyczn interpretacj dyspersji po oenia, ktra by aby zgodna ze sta_
tystycznym charakterem mechaniki kwantowej naley rozpatrzy statytyczny uk ad wza-
j.irr.ri.
nie oddzia ujcych czstek o masie p, zamknitych w pojemniku o szerok o ci 2a.
Klasyczn warto redni i dyspersj po o enia wyliczamy z sumy statystycznej
z
-
j"\r-o'lz r 6o dx
:
2a/riTr,
a@
(x)o, :
z-'
S \
"- 'l\ kr
*axar
:

Uzyskane wyniki potwierdzaj ,"r;;; uzyskane tra gruncie

mechaniki kwantowej.
podobne
ronl aania dla pdu daj
(p)
--
( ,lprp,)
:
0,
o'(p): (,p^l(p_(p;),v,1:
!!t!1
:
:
39. Wartoci w asne pdu tworz zupe ny uk ad uoglnionych wektorw w asnych
1
ir*lh
Vi:
,
r*
e'
'
@J r 'r)
:
(p-p').
Rozwijajc funkci falovl czstki na uoglnione wektory w asne pdu obliczymy szukan
amplitud prawdopodobiestwa
v,(x)
:\apc@)prlx!,
Fl,olr ,)
:
C(p).
7*
99
w zaleno ci od tego a4
n
opisuje parzysty czy nieparzysty stan energetyczny,
otrzymu-
jemy:
l( ,|r ^)!,
:
y:--.--_-_i_
I"'"'*'
n
-
Parz,ste,
tpU' ll .ro
\-n-
-r'n"
l I
cos':f-, n
-nieparzyste.
40.p:+-+=0,6l.
41. Najbardziej prawdopodobne po oenie bdzie dla x
:
2l3.
a. Ob|iczamy:
(x)o :

a"o*1";"o(r)
:

d,xtp*(x (i2)xdx+(x)) :
:
tdxrp*(x)xrp(x)-(x) ,( lrp)
:
( ),l,_(x)* :
0.
Podobnie
(p)

:

a" O-
1x1
lv,O
x1
:
-

ax,p* (x
+
(x))(p)
* !t(x
+
(x))
+
(
*\arv-!*Y*9
_Q)l,+Q)u
:
o.
43. Korzystajc z wynikw zadania 19 mamy:
(x) :
(p,|np,) :
+
i (x') :
9o|x2y^)
:
+,
std otrzymujemy dyspersj po oenia
o(x): ((x-(x))') : (x')-(x)' :
+
Podobnie uzyskujemy dla pdu
<p):
(rp,lpr .\:
+
i
Q):
(pJ p2v,):4r2 2n2
,
skd
o'(p)
:
o,
44" stosujc
zwizki
przemienno ci
dla p lu i po oenia, pd czstki mona zapisa
w nastpujcy sposb
e:
+lH,xf,
gdzie H- hamiltonian uk adu. Std
(rpr|prp") :
{rrlLr,
xfvi :
Qrrlrrr)
-
{vrl*rvg)
:
0.
l00
46. Z definicji dyspersji:
,' (p)
:
(v
rl@
-
( p))'
u u1
:
(,
rl
p',
r)
:
2 pl(p
tl
*
r'
:
2 p (y, p|7 l1,
)
.
Korzystali my tutaj tylko z faktu, e warto rednia pdu w stanie w aslrl.m energii
znika (zadanie 44)
(p\ :0.
47. Dowd nie wprost. Niech istrliej dwie macierze nxn A i B spe niajace relacj
komutacyjn
LA,
s]
:
it, ,
Obliczajc lad obu stron i wykorzystujc w asno TI(AB): Tr(BA)^ otrzymujelny
ihn
:
0.
Sprzeczno .
48. Podamy dowd nie wprost. Niech tp bdzie unormowanym wektorem w asnym l:
Alp
:
kt:, (lplr| :
t.
J est wic
czyli
Sprzeczno .
49. Korzystajc z kanonicznego zwizku komutacyjnego
[.v.
p,j
--
ih, dostajerny
tf(x),pJ :
irr#,
b)
If(x),ptr]
:
ZinlLo-+ h'
:.
xr,
,
''
di,
.
c)
Ix',
Lx,
pil} :
_4h2x.
51. Definiujerny operatory
:
A-<A>, b
:
r_(B2.: Oczywi cie
|i,
1: 1g
Dyspersje A,B wyraal si przez ) i B wzorami :
o2(A)
: (2s,
o2(s1
:
|Ezs.
Zmy, e uk ad kwantowy znajduje si w stanie rp. Wwczas
o2 (A)62 (B) : (v|7'
@|b'
.
Operatory A i B s samosprzone, wic
o2 (A)o2 (B)
:
(irplrp)
@r lbrp)
Z nierwno ci Schwartza dostajemy
6,ileq(b,pl D
>
I@lb,Dl,,
Rwno zachodzi tylko dla lrl,
:
,br!, gdzie c
jest
liczb zespolon. Poniwa 7b
:
:
1
l
2I(A B + B A) + (A B
-
B A)l
:
l
|
2(, B + E A) + l
|zic
otrzymujemy
o2 (A)o2 (B)
>
l(,pl

Q
+ E il,p) +
}
iplc,ps1' >
}
K, lcv>r
.
ostatecznie
v
ai@"(,
rcrpril.
.(rplIA,
B]r )
=
ih(rp|rp),
),( Brp)- ),(piBtfi
:
rh
l01
Znajdziemy stan, dla ktrego w zasadzie nieoznaczono ci zachodzi rwno . Musi to by
taki stan, dla ktrego
plli+4?)
:
0 oraz
jednocze nie
ip:
"!,.Std
(pp fi+
+
Q lbirp):
(c*cx) (,, lE',,p)
:
O.
Zatem c musi by czysto urojone: c: iT. Ostatecznie rp musi spe nia warunek
(A-a),p: iy(B-)v,
gdzie a,
,
y s liczbami rzeczywistymi.
Z:wromy uwag, e korzystali my z faktu, e lp naley do dziedziny operatorw l, B
oraz AB, J e li rp nie naley do dziedziny ktrego z operatorw, to tak sformu owanazasada
nieoznaczono ci moe nie zachodzi (zadanie 89).
. o(x)o(f(rD,
+|(#)l
,
o@)cQlz)
>
hlQ)l,
h
53. a(x\"o(1l1^
:, (2n+1).
54. Minimalne
paczki falowe, ktre minim alizuj zasad nieoznaczono ci, spe nia
musz rwnanie
Qlatn
zadanie 5l)
(x
-
a)lp(x)
:
r
(+
*
-
) v{-),
gdzie a,
,y
s liczbami rzeczywistymi.
Unormowane rom izanie tego rwnania ma posta
v@):
#*r|-
#*-"-p'1-
J est to wic funkcja Gaussa.
56. Zasada nieoznaczono ci dla
p i llx
"c,l "(*)
:
+<r,)
57. Oznaczmy i: A-<A>,b: B-(B), gdzie (A) :
Tr(q,a).
Rozwamy operator i+tLb, gdzie }.jest liczb rzeczywist.'Wyraenie
T
r{g(A+i}.)x
x@-iX}
:Tr{(A-tlB)p(A+i},B)} jest
dla kadego nieujemne na mocy dodat-
no ci macierzy gsto ci. Oznacza to, e
rr
|pi
+ },2p2 + il,(nA- AB)g| > O.
Zatem
. o2(A)* 1zo2(B)+ },(C> > o
dla kadego , . Wyrnik tego wielomianu kwadratowego musi by wic niedodatni, skd
l
o(A)o(B) >
l<C>|
Zasada nieoznaczono ci pozostaje prawdziwa.
58. Musimy znale macirz gsto ci p tak, dla ktrej wielomian zmiennej l
k{p(i+i},.fi)(x-i)}
ma wyrnik rwny zeru (patrz zadanie 57). Wtedy wielomian ten ma pierwiastek
:
l
: _
,11.
Larcm
0
:
Tr
{- [(,-
*,)
lr
-
+]\:
;
(*l(,-
*r),(r
_ r,
,
r),
gdzie y1, tworz zupe ny ortonormalny uk ad stanw. Przedstawmy p w postaci
e
:
I
r"r",

tworz uk ad ortogonalnych operatorw.J utowy" , na
jednowymiarowe
podprzestrzenie

:
",P".
p" s liczbami dodatnimi.
Niech g" oznaczaj wektory w asne operatorw P.:
.Wwczas
P"E,: ,,q,. (rP,|q") :
"".
0
:
I (*
l
(,-
r),"),"(,"
(o_
!r,),r):

(,"
lF
-
+

(o
*
}
r),"),"
Wystpujcy tu szereg
jest
surrr wyrazw nieujemrrych, a r,vic kady wytaz musi by rwny
zeru. zatem albo
P"
:
0, albo
(o-
*a)r"
:
t,
Ostatnia rwno nro e by spe niona tylko dla
jednej
funkcji qrzezbiorufunkcjiw asnych
operatorw P". Zatem dla niezerowej rnacierzy gstoci tylko
jeden
W}f tZ szre$u q
:
:
I
p"P. jest
rny od zeru;
Q
:
P, . Awic p reprezentuje stan czysty, Operator

rzutuje
rra kierunek wyznaczonyprzez funkcj spe niajc rwnanie
(,r-
! )r:
0, a zatem na
funkcj Gaussa (por. zadanie 54).
59. Zwizek przemienno ci midzy operatorami i aI oblicza si wprost z definicji
korzystajc z faktu, e
|x,p]:
ifu:
fa,
all
-
l,
Ia,
a]
:
|at,
al]
:
g.
Hamiltclnian oscylatora harmonicznego przyjmuje nastpujc posta:
,:*-e;:
+l#(--h)F-h)-
*
#(-*#)F-
#)]:
+|ata+aalf
:
:
n,fo,o-
+l
60.
[a,
ar2): )l
,
|a2,at21:
)(t4l).
6l,. Z definicji komutatora dostajemy:
Ia,
(aI)']
:
fa,
arf(ar)"
-'
+ at
la,
lf(ar)"
-
2
* ., . *
(ct)n-
t
fa,
atl.
103
Warto kadego sk adnika sllmy w;mosi (ot)n-r,
sk adnikw jest
z, a zatem
fa,
(at)\ :
n(at)'-'.
62.
|a a,(ct)']
:
m(at)n,
|ata,
a^f
:
-ma-.
64.
lTr,Tr7:
_iTr,
lTr,
Tr7
:
iTr,
tTr,
Tr]
:
iTr,
Ti-r _r:0,
65. Omaczany
f(t):
tXgtr i obliczamy
lI
:
yr'*r'!
+ e'*yrrr
:
Xf(t) + 'X Ye-rxf(t).
dt
2 J \/
,
J \-,
Poniewa
txYe-tx
:
,*+w
n+*V,tX,f+
..,: Y t|X,Y1.
Zatem
df
6,:
rx+Y+t|X,)f(t).
Rwnanie to ona atwo rozwizac:
f(t)
:
,(x+n e+,,[x,
)a.
DIa
':
l otrzymujemy ostatecznie
ex+y
_
e- tx,y]exey,
\ 'szczeglno ci dla operatorw kreacji i anihilacji
ez'a+
za+
:
- iziz'a r;a1.
6j$, iealr*ipalh
_
x Q,
ixlhp-ixlh : p_,
eipztlzhpx-ip'tlp :
,+
!_r.
p
69. Rozk adajc funkcje wyk adnicze na szeregi dostajemy
i@tataate-i@tata :
at
+ff[ou,a]+
(iltY
fata,fata,ot]J +
...
Wszystkie wystpujce tu wielokrotne komutatory rwne s al. Zatem
i@talaQte-i@tata
:
iatr .
Dowd drugiego wzoru przebiega
analogicznie.
70. Mamy
H|n)
:
hco|a a++)rr:
r,Wio>+V> :
:
_!?=-or7^
(at)"]lo)
*
*v>.
ln!
lu
SkorzYstalimY zfaktu, e operator a dzia ajc
na stan podstawowy
oscylatora harmonicz-
nego daje zero:
1 o,
:
ti
tr#(--
h*J n-,,,,-
#
"
_
:
n_,1o*/
#"-
#-*
-.n-''-,|/r-r}
*'
:
O.
J ak
ju
wiemy (pattz zad. 61), komutator
|a,@\'l:
n(a1)"-1, std
II|n)
:
,g,11o>
*
w>
:
h.(,*
],
)
l,>,
y'r!

\ -/
czYli rzeczYwicie stan
|r)
jest
stanem w asnym operatora energii oscylatora harrnonicz_
nego. Sprawdzimy, czy
jest
on unormowany
anatn
(n|n,, :
<ot-Fto>
:
ao1"'|
'-9)"_'
l0)
: (0l0) :
l,.
(w rachunkach wilokrotnie zastosowano kornutator
|a,
(at)| :
ntpt)'-r).
7l. arln;
:
rr9:p> :
/n+l | l+l)
Vn!
a|n)
:
'(lto>
-I',|9l
l0)
:
(o])"-'
lb
:
ll/n
(ot)'-'
to> :
y'
r! y'
r; y'r|
/G;_Dl.
'-'
: y'nln-l2.
I tak oPerator a obnia, ru5,4t podwysza
o 1 liczb kwantow charakteryzujcliczb
wzbudz oscylatora harmonicznego, Ich dzia anie usprawiedliwia nazwy operatorw
kreacji i anihilacji.
12. Stan
Podstawowy
oscylatora harmonicznego
dany
jest
wzorem (zadanie 22):
p> :
(4!\-''n
r-
*," .
\p. l
,
skad
(0I,"l0) :
+,
,4y+p>:+
,h
,,
74. oz(x)
i
'''
2pr'
or7 : !!2!
.
2
75. Rwnanie rniczkowe
y,(x)
:
zy,(x)
ub
l
(/
#--
/#$)v"r"l
_
np.(x)
l05
mona
atwo rozwiza. Unormowane rozwizania s postaci
?t(x)
:
l/#*
-
+i
",
-'r|'|.
r,r-
gdzie a:V
-r
76. I sposb. Dowd nie wprost. Niech istnieje taki wektor
p"),
e at|}t)
:
},|1).
Skorzystarny
z rwno ci
(n|at|},)
:
/n
<r-lli>
:
^(n|}
Rozwamy wszystkie
przypadki. J e li ,tr
:
0, to dla n
>-
L
/i("_1|)
:
g,
adla :0
(0l >
: (1|at|)
:
/,(1l )
:
0.
Zatem
ll):0,
gdyrzuty
p,}
na wszystkie wektory bazy
|n)
znikaj.
J e li ,tr
*
0, to
(0ll,)
:
<oia:lp
:0,
(lii>:
9+ :
E:!a :
<ul^r:
o,
(nl:)
:
/r|
#:0.
Zatm
ir")
:
0. Ostatecznie
aJ ' nie ma vrektorw w asnych,
II spasb. Rozwizujemy rwnanie
rniczkorve
(/
#
--
/ #$)vx"l
-:
Atp{x)
Dostajemy
1l l,\2
pl(x)
:
C"*,\o*-
ol
,
/"-
gdzie a
:1/
+,
a C
jest
sta dowoln. Funkcja ta nie
jest
ca kowalna z kwadratem,
zatem at nie ma normowalnych wektorw w asnych.
17. Zak adamy, e
|z>
:
Z
a,|n>. Z rwnanta a|z)
:
217'1 otrzymujefiry
n:O
@
ZU,,
,|r-|)
:
,|t^ln>.
El r:0
Dostajemy std z-l izek rekurencyjny
l06
y'n+t
t"*t
:
zb,,
ktry mona atwo rom ia
b,: C
/n|'
gdzie Cjest sta dowoln. Sta t
wnlacza
si z warunku unormowania
wektora
|z)
1*C:r- "",
ostatecznie
|.._^-jl,r'*-
J I
)
'
-::ln>.
l ful,ll'
Prawdopodobiestwo znalezienia stanu
1 r),
w stanie
|z)
wynosi
. - lzl2'
,(n,:)i:
-
-
I:|:
'1]
J est to rozk ad Poissona ze redni
j:]2.
78. Z formu y Bakera-Haussdorfa dostajemy (zadanie 65)
"za|-z.a|Q)
=
g- }|zl2:ata;.o|0,)
:
e-
1:l'gza116;.
Poniewaz
(pa z
zad. 84)
]
i
l
I
I
zatem
79. Poniewa
zatern
^^za+
_
^,at(a :),
g!-l
a(al
- z'ai}>)
:
-
izli zzat|O)
:
Zezal-.a|o>
|z)
-
zcf-zla|Q),
(z'
iz ;, =
(0!e-
"'"t
+,''orza1, z alQ)
.
Wykorzystujc formu Bakera-Haussdorfa (zadanie
64) dostajemy
(:'',:2 .: g- *l:-:'|'*tzz' -z'z,)
.
80. Wl,starczy udowodni. e dla dowolnych
l,p), lr)
zachodzi w izek
1f
itllq l
:
-
\dr:
(lp|z)(:l
.
Ca k t obliczymy przedstawiajc
|:,>
rv postaci szeregu
|:):-+''f{,r'.
n-_o
y'
n',
LSo,,,rn)Ql
:
+
d2 z-
lzlzX,r','
#
<q>7:il
Dostajepy
l07
Ca kujc we wsp rzdnych biegunowych znajdujemy
+ \a,rpl,Y2rlr>
:
I
pfu)(l):
(, |)
7l .|
-o
na mocy zupe no ci stanw
|n).
Zatem
|I
UrOrrrz|
jest
operatorem
jednostkowym,
Powy szy rozk ad
jedno ci
rni si istotnie od rozk adw
jedno ci
danych prznz
frrnkcje w asne opefatolw samosprz onych; gdy po pierwsze wektory
|z)
nie s orto-
gonalne, a po drugie stany
|z)
tworz uk ad ponadzupe ny, co oznacza e kady stan
|z)
moe by przedstawiony
jako
kombinacja liniowa pozosta ych stanw koherentnych.
81.
'IViemy,
e p
- ="-U'r-
.
Tr e-FE
'
lad operatota e-PE mona obliczy w bazie wektorw w asnych energii:
Zatem elementy macierzowe operatora
e
wynosz
Sprawdzimy czy operator
l
tdrz
-E
}#"
<|,)("|
ma te same elementy macierzorve.
Rzeczywi cie, rozk adajc
lz>
na szefeg i ca kujc we wsphzdnych biegunowych
dostajemy
Tr e-fg
:
,r,"-u"ln)
:,
i
"
':0
z:0
e- Ffunlz
1
-
e-Fhq
'
*,#s+; |,z)(z|m)
:
# 7
1_1]\*]
"..
'
\ll'
(<ry
* ,
)
Podstawiajc (N) :
=:-
otrzymujemy
'^
\ +
"-#
ps1*) :
o^e-
han(l _
-
Bna).
ostatecznie
'aE
'
,\*"-#ps,1
, Q:-tr;=F-:(^)J ,,
"
\"/|z)\z|
8il. Gsto prawdopodobiestwa,
e watto operatora po oenia przyjmie warto
xo, w5mosi
f{xd
:
Tr(q(x-x9)),
a gsto prawdopodobiestwa,
e warto operatora pdu przyjmie warto p6, wynosi
|"|'
( v)
,a-
l08
g(p :
Tr(p(p-pr)).
Obliczymy funkcj
f(xo).
Korzystajc.z przedstawienia
P macierzy gsto ci
(zadanie 81)
widzinry, e
f(xo)
:
Y,,,rr"-
..,,,,.-#fr
Wykorzystujc rozk ad Fouriera |unkcji d oraz fakt, x: y(a a|), y
=
otrzymujem1
f(x.)
:
5
*
J e.
ik-"(:Ieiky(+at)l->e-
]z|'/(n.>.
Do obliczenia wystpujcego tu'elementu macierzorvego korzystamy z formu y Bakera-
Haussdorfa (zadanie
65\ i z tego, e a|z)
:
z|z), Po obliczeniu ca ek otrzymujemy
/("o)
:
J est to wic rozk ad normalny Gaussa. Podobnie obliczamy
g(pJ :
Teraz
z n,(<x>
+
!)
p3
J st to take rozk ad Gaussa..
88. I sposb. Gdyby rozk ad biegunowy
-
-ilYt12 by moliwy, to N by oby rwne
ta. Zachod,zi aby
wwczas tosamo
e_
ioNel.D
_
_iN1l2N1l2ei
_
l
:
t.l
:
N+l.
OPerator unitarnY -i@ powinien
okre la wzajemnie jednoznaczne
odwzorowanie prze-
strzeni Hilberta w siebie. Powysza tosamo pokazuje jeclnak,
e wektor
|0)
nie
jest
obrazem adnego wektora przy ptzekszta ceniu
e'io.7atem operator -i@ nie
jest
uni-
tarny, a wic @ nie moe by samosprzony.
:
II sposb. Poka emy,
e e-l@|O)
:
0, a zatem *i@ nie
jest
operatorem odwracalnym.
Rzeczywi cie
mamy
,\ilidzimy
std, e e-,,ln)
:
|n_rrT:;
!:,|:,
.|,' ,r^lr
:
0 wektor e-i@l0) rnoemy
roz oy w bazie
|n)
e-lrlo):|a;r>,
,
z:0

e 'ln)
=
|
(m|e1@|n)|rn)
.
n:0
lewo" dostajemy
ero|ns:
|n+1)+d In).
,rad
l-
Dzia ajc
operatorene
e'o
109
Zatem
{
"io.-
io|0)
:
|
{r,,l,,n
l,. +
]4,;rl0>).
n
=,0
AIe, o ile eio
jest
unitarny, to eioe-'ojO)
:
0, skild d,
:
a di kadego n. Zalem e-io|0;
:
:
0 i e-i@ nie
jest
operatorem unitarnym.
_89. K adc H
:
halN dostajemy rwnania:
[C,
N1
:
,'5,
[S,
1V]
:
_
rC,
TVygodniej bdzie znale konrbinacje liniowe C i S:
f+
:
C+iS,
,_
:
C*.is.
Sprawdzamy, e
[E*,N]
:
E+,
stddlan)l
NEn|n): Et(Ntl)in';
:
(n+l)E*|n).
Dla n
:
0
jest
E-
|0)
:
0. Zatm
E*|n),:
ln*l),
lln-|),
n > O.
r'-|r):io,
n:0.
Operatory.E* nie s unitarne.
'*T::_r:rl,-
zwizki
Ea E_
:
1_
l0XOi.
90.
poniewa
C:
rr-+E_)
i s:
}rr
--,)
clostajemy
IC,
s]:
+,
gdzie Pg:
|0X0|
jest
operatorem rzutowania na tan podstawowy.
podobnie
obliczamy C2+32
:
,_
*r".
Z definicji E_ (,adanie 89) widzimy, e
a: (N+|)'l'E_
:
E_N|l,,
at
:
E+(N *1)112
:
N1lzE+.
PiSzc @c
:
tfccos C, @r: arcsin,S dostajemy
a: (N+ tl'n|}
{"*"+e')
+
}
{.-r"-"-,*)]
.
Relacje nieoznaczono ci mona uzyska przy pomocy oglnej metody (zadanie 5l):
t
o(N)o(C)
>;l(S)l,
110
o(N)o(^s)
,
,rrr,.
o(c)o(.)
,
!l<r">l,
lub
"r ##r*
C i
^
mog bY
jednoczenie
mierzone tylko w stanach, ktre nie zawieraj
sk adowei
w kierunku prnl
91. Rniczkujc rwnanie w asne Htp, :
Ey:, po dostajemy
w_,.l
:
(+
_ !#),.
Zatem, biorc iloczyn skalarny z y,
(v,.lra
-
rr*I :
*
Qp , .)
-
(r.lr.)
z lewej strony dostajemy zero, bo hamiltonian jest
samospr zony, zatem
dE,
l larl \
i
:
\V^|
6lV')
92, Zdefiniujrny
operator {Io: e
ior,
gdzie
a
jest
liczb rzeczywist"
Operatot Un
jest
urlitarnY dla kadego . Niech Yi bdzie stanen rv asnym hamiltonianu
o warto ci
w asne.i E. Zachodzi zwizek (zadanie
68).
Std
U;lHU,Yu:
(r--
ha)y,
HU,YE:
(E-ha)L/"V;.
Widzimy, e wektor IJ ,VB jest
wektorem
w asnym hamiltonianu
o energii Ii-hx. Po-
niewa a
jest
dowolne, to widmo energii
nie moe byc ograniczone
od do u.
1.2. Nloment pdu
i spin
2. a)
|L1,
rif
:
,iftei.11,r1,.
b)
IL,,
/2] :
0,
a
fL',IL',
r,]7 :
4h2fL2ri-&.r)Lt+ihei;aL;r1,*hr;f
,
d)
ILt,pi]: iheii,p1^
e)
l,Li,p']:0.
3, kanoniczn relacj
komrltacyjn
sprawdzamy przy pomocy
bezpo rcclniego
ra-
chunku
:
l+
(,,+p,), p,-,,f : [R,,
P;]
|ri,
pi] :
i l 4.
1ll
Podobnie sprawdzamy, e nie zrnieni si sk adowe omentu pdu
Li
:
ei.ipR;Po:
|r,ioQ'i*p;)(p -r)
:
rr;oripo- *u,,ur,rn:
ei;yf
ip1
:
Li.
Zatem
lL',,
Lj]
:
ILi,
Lj7.
4. Funkcja
f
zaley tylko od niezmierinikw r
,
p, p', f
'
.Na mocy wynikw zadania 2
ILi,p'): lLi,r']
:0.
Aby si przekona, e
|Li,r.p]
:0
najprociej
jest
skorzysta z wynikw zadania 3,
wstawiajc do otrzymanej rwno ci
lL,,r'f
:
0, w msce r wyraenie (r+p)lz
[I,;,
(r+p)']
:
6,
[t;,
r,p]
:
g.
Zatem, rozk adajc funkcj
/
na szercg niezmiennikw
widzimy. e
|Li, _fJ
:
O.
5.
'Wektor
A musi by postaci
A
:

+pfz+L,
gdzie
f1 ,.fr, f,
s skalarnymi
funkcjami skalarw zbudowanych z r, p, L,
Korzystajc
z warto ci komutator ry |Ll,ri], lLi,pi7, IL,,L_
i z wynikw zadania 4
otrzymujemy
.,;._ l_
lLr,
Ai7
:'ihei;xAt,
7. Korzystajc z definicji funkcji kulistych
(wzr B-45) dostajemy:
,p(r)
:lrr"rp
(,
*)
r."r rrinO
+ sin p sinO + cos0)
:
/ Tc ;
-\
:
''f
T
,"ot-;)(I,o-
Y"e-i"|4+y,_,einl 1,
Sta normalizacyjn wyzlacz.amy z warunku
ilpii
:
1:
":
!::.
l3r'
Amplitud
prawdopodobiestwa obliczamy rzutujc unormowan, ktow cz funkcji
falowej lp na Yro. td dostajemy P
:
Il3.
8. Funkcja falowa g
jest
postaci
'
/a
/-
g1
:
f(r)y11(0,E): -fol/
*
sinoei*
:
-f )l/'*
+
Dokonujc obrotu wok osi x o kt a,otrzymujemy
A
-
l
y: ylcos,x- z'sinu,
Z
:
z'cosa+y'sina,
gde x', y', z! s wsp rzdnymi punktu w uk adzie obrconym.
Funkcja falowa y wyraa si przez x',
!',
z' wzorem
II
",
,_ rT
(x'-lly')cosa-iz'sin,a
'P:-J ?)V8n_'
ktry mona take przedstawi w postaci
V,=
.
,
r ( '.--ll")
sln-
2r
iV

"Y]
:
rr,,l[,".u"
q,}cos,-j,- },,_,,(ll" ,l")sin,*

-
!,=
silr a I,"tal'.
s')l
1/z
'
'|
Zatm szukane prawdopodobiestwa wynosz :
P(l): coso{.
P(0)
:
|
sin'e"
P(-l)
:
sinu-\.
9. a) Wykorzystujemy fakt, e operatory Lx i Ly mona przeclsll..vlc
v pt>staci
niL-
stpujcych komutatorw,
1
-7w,, L*7
:
L, oraz
,
try
L,]
:
I_.,.
skd
<L,>
i podobnie dla Lr.
Dowody w asno ci b) i c) mona przeprowadzi
analogicznie,
10. operatof momentu pdu transformuje si pod
wp yw*m obrotrv
jak
wektor.
Macierz transformacji utworzona
jest
z cosinusw kierunkowyclr
(i;:) : (:::;;::il; :::i;)
rfi)
\L,,l \cosz'e
cosz'.y cosz'z
f \L, !
Korzystajc z faktu. e (L*)
i (Lr) obliczone rv stanie w asnym L, znikaj, otrzymujemy
o
(Lr,} :
(1 ^ll",1t).) :
mcosz'z: rru cos0.
ll.
<L?>:
3hr.
t2"
11z\
-
2 t2.
^,l[-
/*
"u,,}-(11 2
vt*
:
Itv.ltt,L,-
L,L,lp,^: :
!
t<r,)-<rJ ,>)
: ()
13. Sta normalizacyjn
yiyznaczamy
Przekszta cajc
funkcj falow do postaci
z warunku
|l,pll
:
1; std
^:tr/
1
:
Acos2l
:
/ {+
+
!e,,,+*"-,")
8 Zbir zada z mec]:aniki kwant.
1l3
odczytujemy ,
r,n
:
0, 2h lub
-2h
z odpowiednimi
prawdopodobiestwami
P(0)
:
2l3,
p(+2h)
:
t16,
p{*zh)
:
l16.
14. Funkcje w asne
|Nlrn)
musz by
jednorodnymi wielomianami rzdu i{
|Nlm):
rNym(a,),
'Warunek
aby N-/ by o parzyste zapewnimy k adc
"
|N
! m)
: (r.r)'rlY1^(0,
),
gdzie N
:2n+l.
h
15. Zasada nieoznaczono ci
brzmi o (L,)o(Lr)
>
;
I<L,>l
(zadanie 1,5 l),
Znajdziemy
stany w asne L2 i L, na ktrych
jednoczesny pomiar L, i Ly
jest
najdo-
k adniejszy"
J ak wierny
o2 (L,)
:
{l
nLtr|l m\
-
(t m|L,|l m)2,
Poniewa
(tm|L,|lm): 0 (zadanie 9'), zatem (L")
: (lm|L?,|lm),
Podobnie
6'(L,)
: (lm|Lj|lru,),
J ednoczesny
pomiar L, i Lyjest najdok adniejszy
na takich stanach, w ktrych warto
o (L,) + 62 (Lr) bdzie najmniejsza. Foniewa
o2
(
L,) + o2
{Lr\
:
l
mlLtr|l m) +
(l ml Lrll m)
:
: (lm|Lz|lm)
-
(lm|L?|l m)
:
:
l(l+l)-m'.
zatern minimum wystpuje,
gdy m: *l, gdy wtedy o2(L,)*q2(Ly)
:
l. J ednoczesny
dok adny
pomiar L,, L, i t"
jest
mo|iwy tyiko na stanach o zerowym ca kowitym mo-
men_cie pdu.
_ l
,
16. o2(E):
(',-(g,':',
_
i
oz{L,\
:
1z,
17. Niech
lA,L,j:0:
IA,Lr].
Poniewa
l
L,
:
-.h
tL* ,
Ly],
a wic
1
IA ,
L,)
:
i,
to.
[L*,
L,]f .
Korzystajc z tosamo ci J acobiego :
tA,lL,,
L,]j+{Lr,
|A,
L,,1]+lt",
|L,,,4]]:0,
otrzymujemy
l,A,
L,]
:
-
nlL,la,
L,J J -
+lLlL,,
A]!
:
0,
1i4
l8. Przy wyprorvadzaniu
zasady nieoznaczono ci
korzysta sil 7 faktu, c rozpatry_
wany stan nirIey do dziedziny operatorw L",9,
[L", ).
W tym przypadku
do dziedzlny
tYch oPcratorw nale funkcje zmiennej p, rniczkawalne po
r,
okresowe z okresem 2rr
l takic, e
Po Pomnoeu
przez p pozostaj
okresowe. Mona wykaza,
e funkcje takie
istrrie.j i s gsle W przestrzetli
wszystkich
funkcji. Na takiclr stanach (funkcjach) jest
sPe tritrn zasada lrieoznaczono ci
o(I")o(9)
> h12. Natomiast funkcje w asne opratora
Z" nie ltalc do dziedzinY oPeratora

i na nich zasada nieoznaczcrno ci
nie
jest
spc niona.
l9. Relacje komutacyjne dla L,, sintp, cosg s postaci
I
7 dl
fsincp,
L,]
:
l
sin q,
L
i' do,l
:
,ficos.,,,
r
h dl
[cos
g, L"]
:
|co,
9, {
;l
: _
i sin
7,.
[sinp,
cosE]
:
0.
Wynikaj td naslpujce zasady nieoznaczono ci: (zadanie
1.5l)
o(I")o(sin9)
>

Krorv>l,
o(L,)o(cos p)'
+|(sin7)l
.
Obie te zasady nieoznaczono ci
mona opisa
jednym
wzorem
Q)!"'"re)+g,l
)]
_
h'
-
<r'n91**--
?
4,
Za omY teraz, e funkcja falowa
jest
zlokalizowana
wok pelvnego go i
jest
symetryczla
wzgldem
g.
Oznaczmy 9
: r-
o,
zatem (9) :
0.
7
dok adno ci do wyrazw kwadratowych wzgldem (9>
mamy:
(cosq7=
.o,roI l
-
}<rael'>],
(.
I l 1
,slng) -
s'n7oIl-
j((ae)'),l,
(cos2p)
=
cos296
[1
-
(()r)
+ sinrgo(()r)],
(sin2p)
-
sin2pg
[l
-
(()r)
* cos2go((9)2)j.
Std, w tym samym przybli eniu:
a2(cosp)
-
sin2po(()r)
=
(sinrp)((d9)r2,
a2(sinE)
-
cos296((d)r)
=
(cosrg)(()r).
Przyjmijmy wyraenie (()r)
za kwadrat dyspersji
kta
9
or(9) : ((d)r).
Z relacji o?(L,)o2(cos
>
<sing)2
dostajemy, z dok adno ci
do wyrazw kwa-
dratowych w (()')
o2(L,)o2()'
+,
czyli konwencjonaln zasad nieoznaczono ci (zadanie
l8).
8
1l5
20. a) Poclstawi i:/w (2)
}) Doda stronami
(1) i (2),
c) Zb) otrzymujemy ot6z: ior,zatem korzystajc z a) dostajemy wynik.
d) Oblicz_v lad (l).
e) Z a)widzimy, e
(det oi)'
:
l,zatemdet 6i
:
1. Warunekdet o;
:
1
jest
sprzecz-
ny z d) zatem det oi:
_l.
2l. a) Z poprzedniego zedania otrzymujemy
_ -.l
\.
{o,a):
:
Ioialoial
:
Loioioiai /rOiaioiai
:a2
iEij*ot oioi
:
2,
i,jii*j
)
[a"o,
b,o]*
:
aioibj6j*bioiaio:
:2iiaibi:2a,b,
c) Ze wzarow'. 6idi
:
ii;yo1, (i
+
j)
oraz oi
:
l
(zadanie
20) dostajemy
a
\-
(o " a)1 o,bl
:
L,
oia10
ibi
/
o
iaio
ib i
:
atbi ii1l,aibi o1,
:
a,bt io, (a x b).
I
2. Zachodzi zwizek
"''?
o,r-'rZ: t
x* (+)+ lo,,
o,1-( )'
,,\to",lo",d-]]+
..
lVystpujce tu komutatory atwo mona obliczy:
lo,,
c,]
:
2io,"
Io,,lo,,
o"]]
:
2'6,,
|o=.|o"..:._.___.[o=.
rJ .]]
:
22no,.
-
2n razy
[o..
[o".
.,.._
__[o=.
o,] ..]]
:
i'22n*Lo .
' :rl+l razy
:
ox CoS
?
-
o, sin g . Podobnie mona obliczy, e
61
lq-
Lalem e
q,
,2
a- d.
"''-i
or"-'o
:
oycosg*o,sin9.
24. a) Karzystc z w asno ci macierzy Pauliego otrzymujemy
(o.L)(o
.L+h) :
L2 ie
ii1,o1,LiLi*hol,Ly.
Ale ei;iLiL,i
:
ihLr,zatm
(o.L)(o
.L+h) :
7z.
Dowd w asno ci )
jest
podobny.
25. Dzia ajc na l'unkcje y)(|) i
v(2) operatorem
J o dostajeny
Loty(ll
:
(L2
+ hlLo+ hL)w,
Lotp(zl
:
(L2-hlL)lp1.
Korzystajc z wynikw zadania 24:i z definicji funkcji t/,t otrzymujemy
116
L,y{tl
_
hly{tl, L|VQ)
:
_(l+l)fup<2l.
to
2. Niech
x^(m:
+'1,12,
-l12)
oznaczaj stanjednej czstki, a!s-,tm'
:
I12,
_'ll2'r-
stan drugiej czstki. Przestrze stanw uk adu dwch czstek rozpita
jest
przez wektory
x,nyn,.
Aby znale stany w asne operatora kwadratu spinu, musimy najpierw znal
wynik dzia ania operatora (st1) +stzl;2 na wektory bazy. J e li oznaczymy
,,(1,2) _ .<r,2} J _;.<1,2
.)1
-
J x
_L!J y ,
sf)J (,l,
:
0, St))(-rt,
:
)(tlz,
'9'xrt,
:
X-l1z,
s!)1_r,,
:
0,
sf)Yrtr: O, sf'rl-
rtr: Ytlz,
s9)rprlr:
T_ltz,
s|')rp_ltz: a.
Ponadto
(('
)
+ (2))2
:
5(1)2 -r-5(2)2 + 2.(
t
)8.$(2) :
1
-
}
+ zr;r,or1:l a5f
l@s!2l
4 5tr)65!2).
Korzystajc z tegoprzedstawienia atwo mona znale wynik dzia aniaoperatora (stl)*
+(2))2 na wektory bazy
(st1) +stzllz1
|
t
z9 t
tz
:
ZXt
tz?
t
t
z,
(s6
+ s))2
xl
1zY
l tz
:
Xt
1z!-
t
1z*
X_ llz9 l
lz,
((1) + (2))2/
-
t
1zT
t
1z.
:
X- t
1z9
t
1z
*
Xt t zp
-
l
1z,
(stl)+stzllz'
-
l
1zy-
l
lz
:
l*
r,ry- l
1z.
Zatem (sr1) 4stz))z
jest
macierz postaci
J ej warto ciami w asnymi s 0 (iednokrotna warto w asna) i 2 (trzykrotna warto
w asna). Zatm uk ad sk adajcy si z dwch czstek o spinie 1,l2 moe mie ca kowity
spin 0 lub 1.
'Wektorem
w asnym o warto ci w asnej 0
jest
Voo
:

(Xl
1zl -
t
1z -
X- t pY l
tz).
|,
Ttrektory w asne odpowiadajce warto ci w asnej 2 wybierzemy tak, by by one
jedno-
cze nie wektorami w asnymi operatora sj1l451zl (oznaczymy je przez yrp)
Ytt 7 XltzYtlz,,
l
9rc
:
,
(Xtlz|l)-l1z X-rp9rl),
9r- r
:
X,-tlzT-ttz.
fiiil)
I17
27. Wprowadzimy wektor
jednostkow1,
n, ktry z osi z tworzy kty 0,
9.
Rzut spinu
na ten kierunek wynosi
n.sv,-
*r*noyr
- *.
Rozk adajc stan t/ na stany a i

,t"akie,
e
otrzymujemy
1t:: }'d+A2'
(n,_-'
":,,,_,)
(1;l
:
(3),
gdzie n*
-_
n,linr. Korzystajc z definicji wektora n
ffi""]:::;,_,)
fi.)
:(;)
h.ozwizujc to rwnanie dostajemy
, ,
:.or{
i )2
:sin_!-eo,
skd
0 0,_
, =
cos -2- r -r sin
7
e'f .
Poszukiwane prawdopodobiestwo wynosi .or'
$,
28.
o, 314, 3l4, 2, 2, 2, 15l4, t5l4, 15l4, 15l4, 6, 6, 6, 6, 6.
29. Biorc standardow reprezentacj macierzy .,, r, z dla spinu 1 :
,.:4(
; iil
,,:ft(
li
il
s,:hfil
l)
dostajemy
l
! *c
o
-n '
\
l.r|
u: h'| o A+B o
|.
\
-
T'
g .4:!
ac|
'Wartoci
w asne tej macierzy, czyli dozwolone poziomy energetyczne s dane wzorami:
E,
*
h!(A+B),
E,
:
h2(A+C),
Ez
:
hz(B+C).
1l8
30. Biorc standardow reprezentacj macierzy spinowych dla spinu 3/2
/
0
/Ttz
0 0
\
.:rllTp
0 l
:}
'
l0
l a
/lp|
\|
' 0 o
/Ttz
0 '
l
0
/liz
0 0
\
., l_/ltz
0 l o^}
':-'t1
\
:
--1
:_^
/ll,},
0 0
-|'3l2
0
lstz
0 0 0\
,":,{3
'o'_\,r
3}
\o
0 0 3i2l
znajdujemy po atwym rachunku
:
xl
X,\
s' aD.
31. Harniltonian mona przedstawi w pcstaci
H,, A(s',+ s +si)+ (B_ A)s}
:,1s2
+
(B_,ils
"
Stany w asne kvradratu spinu i rzutu spinu na o z s sta-uami w asnymi hanriltonianu.
Odpowiednie energie wynosz
E
:
Ah s(s * 1)
-
h
{B
-
A) n,
m: --s,
-s*1,
... s.
32. Energia oddzia ywania dipol-dipol
jest
dana w.porem
l
l
^
3(t-l,.r)@(p,.r)l
V:iLv,8$r,--_-l
gdzie p,
-
nromenty niragnetyczne czstek,
Dla protonu
P1
:
PoS(t),
dla antyprotonu
1L2
:
-
poS<z),
gdzie s, i s, oznaczaj spiny, a po
-
warto momentu dipolowego. Zatem, wybierajc
o kwantyzacji wzd|u linii czcej proton i antyproton, rnamy
V
:
(3sj1l65;zl-s(l)
8(2)).
Iloczyn (1}8s(2) rnona przedstawi w postaci wyraenia
s(t)
8(2)
:
|1r,r,+.<2))2_
L
s<19
_ !(2)2
}
{.,,,n.,,,r
_
+.
119
Podobnie
,t!L6.9tzl : *l_1,,r''
+ r!r\'
-
*.
Zatem energie oddzia ywania Vr* w stanach o okre lonych ca kowitych spinach i ich rzu-
tach wynosz
v,o: a. ,,,, :
!+.
v|": --':3,
,
v,_, :_ol,
33. Uk ad
jest
niezmienniczy wzgldenr obrotw wok osi z, zatem stany w asne ca ko-
witego spinu i rzutu spinu na o z s stanarrri w asnymi hamiltonianu. Przedstawi ajc H
w postaci
H: Al,s|,+.s),)+rl
]
,oll45tzl;]- ]_s,'l'-
l
.r,r,'l
:
/,s
L
, 2"
]-
^;"+)ns'-'ou,
otrzymu.jemy na energie f5, uk adu w stanach o okre lonym spinie i
jego
rzucie wzory
euo:
_ ]^
,
+
E,,: A*r,
cl_,:
-,rn)u.
35. Wprowadzimy w przestrzeni snirw bazy
ill:t8?, uz:1@I, as:J 81, :J 8J
{kirunki strza ek oznaczaj moliwe kirunki spinu). W bazi tej hamiltonian staje si
macierz
il
0 00\
ff:l0
-y
2y 0l
'':1o
2y
-y
0|
\000yl
Warto ci w asne tej maeierzy to f,
:
T
i E,
-
-3y"
Poziom E, iest
trzykrotnie zdege-
nrowanY.
Odpowiednie funkcje t-alowe wyznaczamy szukajc podprzestrzeni niezmien-
niczych -Y;
(11-g)"X :
0 ( -kr<itno war o ci w asnej).
Fo lprzestrze w asna zwizana z warto ci energii En
.:
-3
rozpita
jest
na wektorze
{., r.-. ur).
OdPowieeinia
tur,I 2*u3,uo)
rozpina trjwymiarow pudprzestrze stanw o energii
E:
T.
36" ,k ad taki opisywany
jest
hamiltonianem
H
:
Tg u @c
o+
p,ra".B+poo,
" B.
Korzystajc z wynikw zadania 34 i zadariia 35 znajdujemy:
E,
:
y*fu"+p.)B,
Ez
:
T-{g,"+p}E,
1o
,,:
_rfr"r/
1--tr],
E:T[_,*r/;Wl
Porwnujc z zadaniem 35 widzimy, e oddzia ywanie znios o degeneracj poziomu
E
:
T.
Im silniejsze
jest
pole magnetyczne, tym bardziej rozdzielone s poziomy
energetyczne
r.lk adu (rys,
,l4).
Tl
:
ft(r,ol*n[;(--
+)-],
yz
:
fz(r,ol.-n
[i(,,+
+)rj
Aby funkcje te by y
jednoznaczne,
rn musi by liczb po wkow (tzn. po ow liczby
nieparzystej) *,
(;;)
by funkcj rv asn operatora.L2, musi on mie posta
(
l )
:
(x,,,i]i,:::|Z,,I]l,
o czym atwo mona si przekona,
wykorzystujc posta operatora 12.
Rys. 44.
37. Funkcje w asne s spinoram'
fi;)
Operator J , ma posta
',:|#n'=: a-
i(i
-?)
Rwnanie w asne dla tego operatora
l+*-+
'
+)
fi)
:',',,)
\,
+*-
ma rozv izania:
Musirny dobra
jeszcze lR,(r) i Rr(r) tak, aby
operatorir
"I2.
-Iak
'wiemy
otrzymany spinor by stanem w asnym
(,-
-
m Rrr1
_
g,
+s2+2L,s.
h(L,- iL,|
\
I
,, *
1o
h'_ltL=]
;i3: ;])
:
h,
u
+,,
(i;[]I;:;
r,:i?,Ii)
"/':(L+s)z-L2
Z
jawnej postaci operatorw spinu dostajemy
lr'nr,,r.*
',
u,,
,,:|
+
\h(L-+
iLyl
"
Rwnanie w asne dla oBeratora J 2
!r
*nt,*
'orr.
lr,-ir,l\
|R,,(r)y,__
\,,,..*r.",.
,, *'olt2
_ltL,/
'\^,t'l',--
jest
rwnowane uk adowi rwna:
I
n,*,,-r9
+
D
+ m+
l-]o,
u,u
:),
/F ;R,
(r)+
[,1,*,;-ir7
+ l)_ m }]
^,u'
:
o
Aby rrvnania te mia y nizerowe rozwizania, rnusi znika wyznacznik
g wnY tego uk adu.
Std <losraje ny
i
:
t+! lub
7 =
'_'"
Dla warto ci w asnej odpowiadajcej
7
:
l+
}
aosta.iemy
R,(r):
7/,
**
^i,l.
R,(r):
I
r,"-'
-@.
a dla warto ci w asnej odpowiadajce1
i
:
/-
|
dostajemy
t-l/-l
,
Rl@:f l-rn*i
^(rl,
R,(r):
-f
t+m+r ('"),
J e ti za oymy, e R(r)
jest
unormowan funkcj radialn, to unormowane
funkcje w asne
J 2, L2 i
"/,
s dane wzorami
t- t
9t+ +.t^(r.
0
.
v,l
: -,,,(v, -- (e,
r)),
\/*y,^*n(O,E)l
12
t_.+
!
-TT
y,-_
(0,
,r.)
4t. Z funkcji rpr", i @".; mona zbudowa
Qs+1)2
niezalenych funkcji iloczynowych
9".. @@""i.
a) Symetryzujemy indeksy s, i sj. takich stanw
jest:
(2s+ l)(s+ 1).
) Antysymetryzujemy indeksy s, i s,,. Takich stanw
jesi:
s(2s + 1).
42. Operator Hamiltona dla bka tr<ulistego ma posta (zobacz
[6]).
,:li *-L'r*L?
" --2I
-1T-
u'
Poniewa warto ciami w asnymi operatora L?+L?+L! sliczby hzl(t-r l), (/: 0, 1, ...),
wic poziomy
energetyczne bka wynosz
n,:
h'l(!!l)
,
2I
Funkcje w asne dane s przez
vLl,@.,0,y)
:
T
D'.o(,
,y),
Y
Tc,
m,k:0,
tl,..,l, ,O,y oznaczaj kty Eulera, a Dl*o(u,,y) s uoglnionymi
funkcjami kulistymi
[6].
Degeneracja poziomw
wynosi
Qi+t)r.
43. Operator Hamilto a nla w tym przypadku posta
u:
tt
*.L?
Mona go przekszta ci
do postaci
2I' 2I'
u :
L?!
-(+
_
+\
Std wida, e warto ci energii wynosz
Ell:
(ryP_
,
x,p,(J _-
1
\
?I,
'
" '-
\2l, 2I,l,
Energie zale ocl liczby kwantowej , ale nie zale od liczby kwantowej rr. Funkcje
w asne s takie,
jak
w przypadku
bka kulistego
1p|_+,l^(r,0,
9)
:"U'
(
1 t^k@,
,
y) :
/
#
'Lr(u,
,
y),
m,k:0o
tl,... tr.
Degeneracja
kadego poziomu
wynosi 2/11.
13
44. warto ci w asne i funkcje
-'::r:"i:r,r;^,
,**rzujc rwnanie
Korzystajc
z
jawnej postaci macierzy Pauliego
+(:il,,
,:::;-)
(3,)
:,,(1:)
Rozwizaniem rwnania charakterystycznego
jest
s"
:
+112, odpowiednie funkcje spi_
nowe to:
dlas,:}
@,z:(; ")
l0
dla ,":
-
|-
_t::1"",
l
\,-.o,{.'-/
45. a) Amplitud prawdopodobiestwa zmierzenia
rzutu spinu lr/2 i
-hlz
na kieru_
nek n znajdziemy rozk adajc funkcj w bazie @1l2i@_112 znalezionej w zadaniu 44
' ,
:
Ao,t,+B_|l2,
Std
prawdopodobiestwa:
ptl,
:
lAl'
:
l{,t,1,1,)|':
cos2
(r-
)-r'"2sinOsinz
'+"
P-ttz
:
lBl'
:
l(@*,t,l,DI':
1-cos,('-
+)+sin2sin0s
in'L--E!,
)
(n.s)
:
(rp|n.stp)
:
(or,,,+BoLlz|,T*,,,-
r,7*_,,,}
:
-onr-l8l')
-
:
!
{r,,,
-
P _,
t,)
:
*
[.",*'
-
0)
-
2sin2 , cos 0 si n2'+"],
o2(n.s)
: ((n._ (n.s))')
:
+[sn'(Z-9)*4cos(2-O)sin2sin0
x
* rin,
o-
*
Y
-
4rin 2rin20 sirto
"+r]
1.3. Problemy dwu- i trjwynniarowe
1. Dla g > c funkcja falowa czstki lwna si zeru. Rwnanie Schrdingera
w ob_
szatz r
{
a romtiemy we wsp rzdnych biegunowych
g i
9.
Szukamy rozwizaa
w postaci , (p,q)
:
v,,(dvz(v).
Ia
Funkcje
9l,?z
spe niaj rwnania:
[.'#r
*o* r(k'Q'-,')W,(p)
:
0.
[J ,
l
,ort
+m'lv,(v)
:
o,
gdzie m-- sta a separacji, za k2
:
+P
danie
jednoznaczno ci
funkcji
vr(v)
przy zamianie

--+
*2r,
prowadzi do unormo-
wanego rozwizania
Tr(g)
:
-!_
"'^*,
m
:
0, +l, +2, ...
V
7l
Regularnym w zefz rozwizaniem rwnania radialnego
jest
funkcja Bessela
rpr(s)
:
AJ ^(kp).
warunek brzegowy dla p
:
a prowadzi do rwnania:
J ^(ka)
:
g,
Rwnanie to mona rozlviza numerycznie lub za pomoc tablic funkcji Bessela.
Kolejne tozsvizan.ia X^n rwnani"
':rr:'i_*):""-"ru
odpowiednie stany zwizane
Lnn
-
rz
^nn.
Sta normalizacyjn A wyznaczamy z warunku
il,pll':
l. Std
T^,(Q,
:
--:+
._. ,J -(*.,n_\r'-r.
al/rJ ^*r(X.) \
al
2. Separujemy stacjonarnd rwnanie Schrdingera we wsp rzdnych biegunowych
p i p szukajc funkcji falowej w postaci
v@,): v(dvz().
Podstawiajc do rwnania
falowego dostajemy
[#
-
* *
-
T,
-
TF_ +)],,rnl
:
o,
vr(il
:
-}:-r'^r,
m
:0,
+l, +2, ...
|/Llt
Asymptotyczn postaci ca kowalnego z kwadratem romlizania rwnania radialnego
dla g --' co
jest
funkcja
"-o
(-
+),taka
posta sugeruje wprowadzenie nowej zmien-
. aual
neJ
].
:
= _
[d]dmEvl
Lrar
+-
*tm-t|v,tl:o
J ,__
15
Ze wzgldu na biegun w punkcie
_r,
:
0" rozwizania poszukiwa bdziemy w nastpujcej
postaci
/ ,\
},:(_y)
:
.^p
(
)
v,ro,1.
Podstawiajc, dostajemy rrvnanie na E(y)
[a. d l
Lrir,
-
ly-
y|
-,]r(;
:
o,
gdzie: y
:2),+1,u :
7*
} -
,
l,:
+
Normowalne i regularne
w zrz rozwizanie tego rwnania istnieje tylko dla a.:
-n
i dane
jest przez wielomian hipergeometryczny
F(.-lt,y.y).
Std
E^: hol(]ml+2n+1). n
:
0,1.2...
3. Dla
przyk adu obliczymy
lT,.
T.]
:
Ilrrra.+anra,,
ala,
-
l,r]
:

v\or-alor) -
iTs.
Podobnie
|T.,
Tr]
-
iTr,
lT.,
Tr]
:
iTz,
LT,,
H]: 0
:
lT..H]: [T,.
H]
Zaten Tr, Tr,, T, rozpinaj aigebr StJ (2), identyczn z algebr operatorw spinu. odpo-
wiednik kwadratu ca kowitego spinu rvyraa si przez operatory kreacji i anihilacji wzorem:
T'
:
T +T'+r
:
+la\a,+ar,a,l
[}
trr
a,+a|,a,)+lf,
Mona wic wyrazi T2 poprzez hamiltoniari H
,,__|l!
l t H
'
Lh*-']Z^
poniewa
widmo operatora 12 sk ada si z liczb t(t + I)
(,
:
o,
+.
r .
+,...),
o
"rr*
wiemy
z teorii momentu pdu. wic widmo hamiltonianu
jest postaci
E,: htu(Zt+l\. r:0.
+,r.+
I)egeneracja pozioruw
jest
taka
jak
dla spinu. tzn, 2r+l.
4. Separujerrry dwuwl,miarowe rwnanie Schrdingera we wsp rzdnych bieguno-
wych (zadanie l ).
l a' l d m2 2uE 2ulf
[n"
*
;_ e
*
i-
"
rt;]t/l(c)
:
0.
I
}'.z(9) = -1-:-
'^v, m
:
0,
-rI-
+....
yz-
I6
Normowalne romvizanie tego rwnania ma dla
Q
*
co posta asymptotyczn
exp(_kg),
gdzie k2:
-#E.
Ze wzgldu na biegun w pllnkgi"
Q:0
rozwia poszukiwa
bdziemy w postaci
yl (g) :
exp(
-kp)p'F(p).
Podstawiajc to do rwnania i wprowadzalc
norr, zmienn y
:
zkQ, dostajemy
[o, d l
Lratr
+Q-y)
d-
-d|O(r)
:
o,
gdzie y
:2^+1,
c.:
^*+
-
ffi.
l,:
lml.
Normowalne romvizalie tego rwnania istnieje tylko dta 1.
:
-n
i wyraa si przez
wielomian hipergeometryczny
F(-n^ y, y}.
Z warunku tego wyznaczamy poziomy
energetyczne czstki
E-P2
zh'(n+mo
+)'
h2
1
5. En:
_L,
m2 _ 1 ^:
-
_l,
ai.r
zpa-
y'2=
W trzech wymiarach mamy;
r,
:
h' |!,:tl
.
!,t^
:
I,m(a. q\.
zp,
m:0,+1,+2,...
_
6. W stacjonarnym rwnaniu Schrdingera
{#
-
#l,
-
!
t,
-,o,ir)]} rrol
:
o,
wprowadzimy now zmienn
,
:
+,
Dostajemy wtedy
[a,
l
LzF
nr+2Uocos2lt)p0)
:
0.
gdziie a:
#(r-+),
uo:
ffr,
Rwnani to
jest
rwnaniem r niczkowym Mathieu. Rwnanie to posiada periodyczne
rozwizania dla pewnych dyskretnych warto ci w asnych an. Funkcje bdce rozwiza-
niami tego rwnania nazywaj si funkcjami Mathieu. Warto ci w asne a, mona obliczy
numerYcznie. Przyk adowe cztry pierwsze warto ci an dla wybranych warto ci

podane
s
w tabeli I (E. B. Wilson Chetn. Re,-.21,3l) (1940),
l27
T
I
Tabela
En6lW Eg
I
E666 W Eg
H-
|
l,j25
|
1,05
He|6,125|5,807
Li+|15,12
l14,56
Be*n
|
28,12
|
27,31
B++
|
45,12
|
44,06
C++r+ |
66,12
|
61,8|
Zbadajmy dwa graniczne przypadki:
) a
)
2Ug, Wtedy w przyblieniu
(#,
-"|r0): o,
Periodycznymi rozwizaniami tego
]*r:::
sa fu;j<c.ie
l (y)
:
e*'|Y
-
e*
z
'Ze
wzgldllna symetri
potencja u y,(d
:
v(v*
*},
*rh Qn: ll2, gdzie n ca kowit
liczby parzyste:
E,
:
V
n
*'r', '-
1
n
:
0,2, 4, 6..,
Dla )" > 1 dozwolonych
jest
tylko 1/i poziomw energii swobodnego rotatora (zadanie 5).
b\ a
<
2.t/o, W*tym przyblieniu funkcja falowa przyjmuje wartoci rne od zera
tylko w otoczeniu
.y
:
0. zachowujc wyrazy kwadratowe w potencjale dostajemy:
|fr
*, *ru,(l
-
zy,
1], U)
:
o.
J est to rwnanie oscylatora harmonicznego
l 1\
E,: ho\r*
l,
n
:0,1,?,...
gdie ul
:
^/
+
7. Operator pdu mona przedstawi w postaci komutatora
o
:
jr[H,r],
Std w stanie w asnym energii
(,,l,,lpvr)
:
!
k a r, ,p r)
:
#
u
l,arr,)
*
(p
olrr
")}
:
0,
l0. Korzystamy z wyniku zadania 9:
E,*,,,,,,
: r;';{#
-
#
-
o;l.
n,. fiy, k,
:
1,2,3...
Odpowiednia funkcja falowa ma
posta
Gdy a
+ b
+
c poziomy enfgetyczne nie s zdegenerowan*.
Gdy a
:
b
:
c grup symetrii potencja u jest
grupa
On.
Grupa ta posiada jednowymiarowe,
drvu,lvypiarorve i trjwymiarowe reprezentacje
nie_
przywiedlne, Dlatego te mog wysipowa p<rziomy
o dwukrotnej i trzykrotnej dege:
neracji,
ltr. Radialna funkcja falowa dla stanu s spe nia rrvnanie
(#
--|x,t): a, r
(
, o,
:
#,_
Z warunkw, e
{,0)
:
x(R)
:
0 znajdujemy posta funkcji falowej i widmo energetyczne
czstki:
ft2h2n2
I]-
Ln-
2p,R2 '
n: Ir2,,,,n
1 sinkr
v,@):
/a
IP,,,n,,n,(r):
/
I
rn,x ftn,v ftn.z
_
|ca3-----:
cos*-- ios:|, rlla r nieparzystych,
8J
b c
;#
|r'"
!!!Ls,rr rr,n
dla .parzystych.
!, a)
(r'> :
R
2"
b)
{r2;:{1(,
#r)
c) f(r)
* (?-(r )'' :
+b- #\
13. Najbarrlziej prawdopodobna odleg o wynosi Rl1, a szukane prawdopodobie-
stwo rwna si l12.
14. Korzystajc z wyr ikw zadania 1! prawdapociolrilistrvo
znalzienia czstki dla
r
) R wynosi :
Ztr F'o
)
",
:
T
x'{r)d,t,:
.&
Prawdopodobiestwo przebyrvania czstki wwntrz
jamy
wynosi
Pz.:1-Pt"
Dla energii czstki bliskiej zefu mamy
p,
_T_/ n'
-TV
py;'
x2h2
GdY
,-+
0,
Prawdopodobiestwo
znalezienia czstki na
w pewno ,
9 zbit zada z meciraniki kwant.
zewntrz
janry przechodzi
I29
15. Cz6 radialna funkcji falowej ,p(r)
:
Rl(r)Y6(0,
E\
dla r
> R znika tosamo-
ciowei. Dia r < R funkcja
^Rl(r)
spe nia rwnanie
lji*
2! _l(I-|l)
+i.,ln,(.):o,
|dr''
r dr rz
,,-l",t,/
",
gdzie
ZpE
k2:
h2
Rownanie to posiada dwa liniowo niezalene rozwizania
/-
j,(kr):
f
#J ,*+(tr),
n{kr)
:
l/
#
r
-,
*
(kr)(- 1)'+1.
Warunek regularno ci
funkcji falowej w r
:
0 prowadei do funkcji
j{kr).
Z kolei znika-
nie funklji dla r

R prowadzi do warunku
;l( R)
:
o,
poziomy
energetyczne czstki s zerami kulistej funkcji Bessela. G wn liczb kwantow n
jest
indeks numerujcy kolejne wzrastajce pierwiastki tego rwnania. I tak dla przyk adu
jo(ka):0+ka:r.
Std
ft2hnz
E,o:
ffi,
ft.: 7,2,
",
(zadanie ll),
pozosta e
poziomy energetyczne mon znale rozwizujc rwnanie numerycznie albo
korzystajc z tablic funkcji Bessela. Funkcja falowa czstki In pc,Stac
y,l^
=
N,lj
11kr)Y,^(0,
q),
gdzie
1
-
sta a normalizacyjna;
16. Regularnyn w zrze (x(0)
*
0) i normowair"rm lozrvizantenr ratlialnego rW-
nania Schrdingera
(#
-r'l)t?)
-
o, dla r

R,
W-*\r(r):0,
dia r} R,
gdzie k'
:
#
rr"+E}
i x2
= -+
jest
funkcja
{Asink'r,
r

R,
)dr):lr.--,
r>,R.
Cig o funkcji falowej i
jej pierwszej pochodnej w punkcie r
:
R prowadzi do warunku
ll(kR)
:
o.
t30
k'ctgk'R
- -24.
Postpujcidentyczniejakwrozwizaniuzadania
Ll oznaczm!

:
Rk' i r]
:
R*, Wte,iy
E2t-2 _
2P,VyR2
|'l
-,-'T-,
q
= -ctg
Rwnanie te rozwizujesi graficznie
albo numery cznie, Zgraficznego rozwizania (rys. 45)
wida, e dla
W
.
t
* studni potencja u
nie wytpuje aden stan zwiazany,
Gdy Yq
:
#mamy
tylko
jeden
poziom
o energii rwnej zeru.
Rys, 45.
17. W radialnym
1wnaniu
Schrdingera dla zerowego momentu pdu
V #
#
-voexp(_i)_v,exp(
_
il
_
E]xb) :
a,
wprowadzamy now zmienn z
: ,exp(-
}).
Otrzymujemy wwczas
I#
-
+ *
-
(Ioa.
+
!
-
+]xG)
:
0,
gdzie

*#Vo,(J r:ft-rr,?c2:
-ffr.Rwnanie
to podobnie jak
to by o
w
PrzYPadku
jedhorvYmiarowym
(zadanie
1.15) mo:na.sprowadzi do rwhania hiper_
geometrycznego
szukajc romlizania w postaci
x,k)
:
z^ exp(* a
y'
z) F(z),
IVprowadzajc now zmienn:
3,'
:
2al/Uoz,po prostych rachunkach dostajemy rwnanie
na funkcj.F(y)
V:;+@-y)#--],,,,:
o,
gdzie y:2},+l,
il,: il- -
:+,12:
a2u2. Radialna funkcja falowal(r) musi
l
2l/ Uo
znika w punkcie r
:
0. korzystajc z definicji wprowadzonych zmienny ch z i y, warun-
9'
131
kowi r
:
0 odpowiada
y
:
2ov/. Warunek regularno ci w zerz spe niony
jest
wtedy,
gdy
F(o,y,Za/): O.
Rwnani ta wyznacza dozwolone poziomy energii, ktre moemy ottzyma stosujc
obliczenia numeryczne. Funkcja faiowa stanu w asnego ma nastpujc posta
P'nm(r,a.}:
:
,,
.*p
(
-';
)
"-,
[
-
a y'To exp(
-
;)l,
n|-. z ;, + l, a
tr'
I}l ex,
(
_
;)]
y
m(0,,p),
Sta
,
mona wyznaczy z warunku
llrp*^ll'
:
l,
1S. Radialna funkcja falowa stanu spe nia rwnanie
l a: l
L;.,
-o' lJ oe-"la
Iz(,):
o,
2u _.
2tt
gdzie k2
:
_
;,
Ei IJ o:
:-,i
r". Taka postac rr.vnaniasugeruje wprowadzelrie nowej
zrniennej
})
:
-rl2a, wwczas
[-*;
-
: *
"
(oo,,"-
#1]ru)
:
0
N or m owalny tl t azwizaniem tego rwnania
jest
funkcja Bessela
xU):
AJ ,*,(2aylm).
Warunek. aby fLrnkqja znika a w punkcie,1
:
0, prowadzi do rwnania
J r,"(2al/)
:0.
Fclziomy energetyczne wyznacza si rozwizujc to rwnanie ze wzgldu na indks funkcji
Bessela. Dla du},ch rvarto ci parametrw jamy
a2Uo
y
1, funkcj Bessela mana zastpi
je.j
postaci asymptotyczn
,or(roy-lEy"a_;)
:.
Std
,.
:
-
ffi(/+;-lltl-
+|,
n
:
0,I,2...
Dta Illllych l ,arto ci a2LIo 1 pos uymy si asymptotycznym przedstawieniem |'ulrkcii
Bcssela dla rna ych argumentw (dodatek 876)
J
2,.o(2a /)
";*r(az
tj
}""f
-
I
(,2x
+ 1)
:
0 .
Z wlasilo ci funkcji ,X wynika, rwnanie to bdzie spe nione, gdy
xa1-|
- -n,
n:0,1-2...,
Snd
h1
E":
-
-;,,----;
(tt ]l
}lo,
I
-1
lr:0, l.:...
19. W stacjonarnym rwnaniu Schrdingera wprowadzamy now zmienfi y
:
-
."o
( -
;}
"*
wprowadzimy oznaczeni e }l2
:
-
T,otrz},mamy
|, #
*,
*
-
x2a2
"
#?]z0)
:
0.
,"
:
rr{'
.
poniewa
x0:0):0
i
x(y -
1):0,rozwizania
poszukiwa bdzierny w postaci
x:
y^(|-y)'F(y).
Podstawiajc dostajemy rwnanie na F( )
[lrr
-l)
#
-(2xa*l)-(2xa+3)r:,
-{xa+r -
U*a'l]rtl)
:
0,
gdzie ),: ?da) 1,: 1. Potpujc
podobnie
jak
w zadaniu 1.1,14 przekonujemy si, e
ca kowalnym z kwadratem
rozwizaniem tego rwnania
jest
funkcja hipergeome ryezll l
F(y)
:
F(xa* 1 y, xa * 7
-
y, Na * l, y),
gdzie y
:
1/
x2a2 *
(}ga2,
?da-y
:
-n.
A zatem
En:
_y,{9,:4\
''\Znal/Uo
l
20. Radialna funkcja falowa spe nia rwnanie
|_
Yro
#
-
*#
-
ry?-
rl
z,(,)
:
o
Normowalnym rozwizarriem tego rwnania dla r
--
co
jest
1,1.;,-*.*p( -
#}
Zalno ta sugeruje wprowadzenie zmiennej , y
:
|'?r'
Rwnanie radialn ma regularny punkt osobliwy lv r
:
0, a wic pe nego rozwizania
poszukiwa bdziemy w postaci
/ ,, \
xl,y):
y.*p(_tlr*r.
Farametr 1 dobieramy w taki sposb, aby rwnanie sprowadzi do postaci rwnania hiper-
geometrycznego
|,
-h +
(zl, -
y
+
-S
-
( *-
r-
*)].,/)
:
0,
l,(l,
_}) :
,un ,, .
L
733
Rwnani to posiada
dwa liniowo niezalene rozwizania:
F(a,y,y) i yr-rF(a-y*1,2-y,
y),
1lE
gdzl y
:
l/,i
T,
o
:
-4 ^-
z*i,
Warunk regularnoci funkcji falowej w zetze prowadzi
do wniosku,
e dntgie roz-
wizanie naley odrzuci. Natomiast ca kowalno z kwadratem funkcji falowej zapewni
rvarunek
u.
=
-ll
,
t?
:
0, 7r2, ,.,
korzystajc z tlefinicji u i i otrzymujemy widmo energetyczne
oscylator a
/ lt
E,t: hol\Z"+t+:;),
il,l
:0,1,2,
.."
Radialna funkcja falowa stanu stacjonarnego rha posta
xft): ,"*p
(
-
#l
-, F(- n,, -
*,
o#)
Czynnik normalizacyjny i/"l wyznaczamy z warunku
llv ,-Ilz
:
I.
21. Relacje przemienno ci
rnidzy operatorami i1 sQ posta
"i[|
lr,
},
l, *
'
*
"
)- lr*io,
gdzie
fii
jest
ca kowicie antr,,ymetryczne:

-1

1
"
l
J tzl
:
I, jzad :
a,
J sa-l
:
-
2,

-1
,
1
"
3
t+'l:-1 , lzsl:-1 , } sa:1-,
,
1 t
_3
}tse
':
-
1,
J l+s
:
-1
, |ua
:
;,
Pozosta e fay
znikaj. Zaulvamy, e A,, 1r", Lr,s rwne odporviednio 2T|,2T2,2T3
z zadania 3. Oznacza to, e w grupie symetrii trjwymiarowego oscylatora harmonicznego
zawarta
jest
grupa symetrii dwuwymiarowego oscylatora.
ponadto,
opertory A+, Ls,
l ,_ t ,_
:1
{},,
+
y'
l lr) oraz lu, i,
,
,T
(y' I 1"- l,.) maj te same w a ciwo ci, co 2T,
,2T2, 2Tg.
WidzimY, e gruPa
symetrii oscylatora trjwymiarowego zawiera grupy symetrii oscyla-
torw dwuwYmiarowych
w
,,p aszczyznach" 72, 13,23" Wygodnie
jest
zatem wprowadzi
opratory,,podnosce"'
i,,obniajce'' :
r-
:
+
Llxi^,),
u-
=-
+
(},6)-i^ , v-
:
+Q.4+iA5)
oraz
134
T.: i.,
y: ,rlr,
,
V5
operatory
te mona atwo wyrazi
przez operatory kreacji i anihilacjl:
.I
T*
:
a!a2, T-
:
aLat, T.
:
}(atrar-o!.ar'},
'U+
:
lzas, U_
:
alsaz,
V.,: Utra3, Y_: allat,
1
Y
:
;
(a|a1 a+2a2-,2a\a j).
poniewa
lT.,y]:
0, stany w asne harniltonianu mona wybra tak, by by y one
jedno-
cze nie stanami w asnymi TgiY, z warto ciami w asnymi /3,
y. Stany w asne mona wic
przedstawi
jako
punkty na p aszczy nie 13, y, Z zwizkw kornutacyjnych,
[,
7*]
:
-
T*,
[I,
T*]
:0
wnioskujem!, e Tal ,tl,r: clpt3*,l, .Czynniki
11 o rzYmujemY
z unormowania stanw. Z,e zwizkow kornutacyjnych
[7.,
U*j
*
* U,, l,Y,
Ux,):
:
* U* wnioskujemy, e
U*Yroy
-
d*9,.
T+,y+|'
gd,zie da s czynnikami nornauj cymi, Ze zwizkw
fTr,
V+]
:
+
+P'="
[r.
V*J --
-
*1/

wynika, e
V
*.9rr,
y
:
e
T
t"
+,
y_|
'
gdzie eajest czynnikiem normujcym. Dzia anie operatorw
Ta,Ua,I/3 moemy wic
przedstawi na wykresie przy pomocy strza ek
(rys. 46). Aby znale wszystkie stany,
naley na
jeden
wybrany stan pocJ zia a wielokrotnie operatorami
Ta,
(J +,
V*, Naj_
Rys. 46.
pro ciej
jest
wybra stan o maksymalnyrn /3 i na niego podzia a T+,IJ *, /a. Wybieramy
wic stan tpu o maksymalnym fu. PoniewaU.
,V+
i T., podwyszaj tr, stan rp6 musi
spe nia rwnania:
7+
?o
:
0,
(J ,r ro
-
0, V
+To
:
0
lub
azYo
:
0, a3Pg
*
0,
i35
1
Ponadto
oto,
ma przyjmowa na lpo warto maksymaln n. Zatem yo:
|n2,0,0)
(ti.ruu
nzwizanajestzenergi E:h,,(r-*)) Ponadto y:+l.,Nastantpo
dzia amy
operatoram.i T-. Otrzymujerny n*l starrw, ktre zwizane s z
lnr,nr, l3)
wzorami:
T_r!,
:
ata|n,0,0; :
/n|n-l,,
1,0),
T?rpo
:
{aIrar)z|n,0,,0)
:
n(n-1)/I
ln_7,2,0>,
TT|r ,o
:
{a\a)"+ll ,0
0)
:
/d/n1.10,
n,OY
(czynniki
normujce rno na atwo wyznaczy),
Tetana rp6 dzia amy
y_,
dostc stan o roniejszym ro i mniejszyrn y, oznaczamy go
przez y)1. J st on zwigany z
|nr,n2,nr):
Vt
:
lft-
1,0, l).
Nu p, dzia annyoperatorami Tu,T*. Ale
[7_u ,V_]:
-[/_,
wic T*Y_,r1,o: Y_T+To_
*U_upo:
0*0
:
0.
Nu
?,
mona wic podzia a n razy cpratorem 7_ dostajc
wrazy
niezerowe. S one
zwizane z
ln, ,
xz, tz) wzorami
T _ rl,,
- Y'(n
-
in
-2,
1, 1>,
T2_ l
l
:
|/a':T 6-u |n
-
3, 2, 1).
T!y,,
- { {r:Dtlo,
n_1,, 1),
Rys, 47.
Dzla ajc na 1l1 operatorem 7-n otrzymarny z powrotem
y,o (z
dok adno ci do czynnika
normujcego), co wynika z wartoci komutatora
LV*,V-J :
*r
rTr.Dzia ajc na
vr

operatorem U_ dostajemy zero, bo

[U_ ,Y_7:0.
Natomiast
(J +Tt
jest
prop<rrcjonalne
do 7-Ta, co wynika z warto ci kornutatora
IU.,V_l:f,_.
W ten sposb mona si
puekona.
e stany na p aszczy nie
r.,y uk adaj si w trjkt (rys. 47).
Degeneracja jest
rwna oczywi cic
(,,o
l){n+z) (jest to ilo punktw w trjkcie
l
o podstawie
l+l).
136
Warto w asn operatora C
=
naniu oblicze otrzymujemy
naj atwiej jest
obliczy na wektorze
?o. o
wyko-
C:: tl2+1n.
*1
,atwo te wyliczy, e C:
-3+
nrr.
A zatem widmo }I wyraa si wzorem -
i,
*
;).
a degeneracja jest
rwna
l
\ J /
1@+1)
{n+2).
22. Korzystajc ze zwikw przernienno ci
|r,,
px] :
ihi , otrzymujerny
[a;,
a}]
:
i1,
Ia,,
a;)
:
Io!,4j]
:
0.
Operator energii w zmiennych a i at
je:it
nas pu.,icy
H
:
h*:lo o,*o o, -a!a.+
1]:
rr["-"n
j-l.
L--
!)
"-,"
2l
'*i--'2l,
23. Stan podstawovly nra t w asno , ze
a*jO,, 0r, 0,}
:
ar|O*, 0r, 0,)
:
a,|0,,0r, 0")
:
6.
Std:
H}n, r r, nr) :
gdzie n
:
nx+ny+n".
KclrzYstalimy tutaj z iaktu, e hamiltonian trjvlymiarowego oscylatora liarmonicznego
mozna
Przedstarvi
jako
slrm trzech
jednowymiarowych
oscylatorw, o ktrych wiemy,
ze tany o okre lonym n,,nrhlb n, s ich stanami w asnymi (zadanie 9).
Do dyskusji ciegeneracjl najleplej pos uzy i geometrycznym
modeiem trjkta
rwnobocznegr: o wysokoci l. W trjkcie rwncbocznyn suma oclleg o ci dowolnego
Purrktu,
lecego wewntrz trjkta, r:d
jego
bokw jest
wielko ci sta i rwna si wysrr_
koci trjkta. Przy takiej konstrukcji stopieri degeneracji
jest
rrvn_v licz'oie punktw lez_
cych wewntrz trjkta (rys. a8). A zatem stopie degeneracji wynosi
r
fu
-r2|
(n
+ 1)
/t:-r-,
8
I. l
(rI,+ Hy+ H,)ln", ft,, n,}
:
(r-*

-ln,+
*r,*
j)
|l1,,
nn, r,'
:
(n*
+)r,,
lly,llz',
,
Rys. 48.
l37
Stan
|0)
niejest zdegenerowany, ale stan
|
1)jestju trzykrotnie zdegenerowany (zadanie 20).
4. Z, wzorw definiujcych operatory a i at znajdujemy, e
,:/#(a+aq,
_/t"n
p:
_iv
'T_
(a*at).
Korzystajc z definicji momentu
pdu L: rxp oraz wykorzystujc w asnoci iloczynrr
wektorowego i zwizki przemienno ci dla operatorw kreacji i anihilacji, dostajemy
L:
-i(atxa).
Aby obliczy kwadrat momentu pdu, wygodnie bdzie pos uy si notacj wska rrikow
L2
:
L Li
:
(-ih e
iplakiat)(-ih
e,i"a!,a,1
:
.

-h'Gr
i
-
iT) r a' aldn
:
-
h2(a^ta"a!a,- a"ta-a|a,)
Wyraenie to rnolna przekszta ci do wygodniejszej
postaci, wykorzy tujc zwizki prze-
nnienno ci
la,,
al
:
o,.
L2
:
-h2|N(N
+ l)- (at)'(a)'].
gdzie
jV
:
at
,a.
25, a) Korzystajc z wynikw zadania 24, oftzymujemy
L,:
-ih(tar-aja,\,
L,|nr, n, nr)
:
-
ih(alar* a!a*)in*, rur, n,)
:
-
ih/
+
|
y'
",
|r,*
1, nr- 1, n,) +
+ ih/
";*r'
ln,-
|, nr* |, n,) .
Z drugiej s.trony, aby stan
|n, ,
fir, n,) naleal ilo widrna Z,
,
musi zachodzi nastpujca
relacja:
L"|n*, n, nr)
:
hmln, nr, ?r).
Wida, e obydwie rwno ci mog by spe nione
jednocze nie
tylko wtedy,
Edy
n,
:
0
:
7ty.
Wtedy L,|0,0,n,)
:0.
'
b) Korzystajc z wynikw,poprzed,niego zadania dowodzimy, podobnie
jak
w punk-
cie,a), e stany
|ni,fly,n,)
s4 stanami v, asnymi kwadratu momentu
pdu
wtedy,
gdy
'
n,
:0,
1, n":0rl, nr: Orl.
Warto moEentu pdu wynosi l
:
n,*ny n,,
c) wynikow punktw a) i b) otrzymujemy, e
|n,,lly,fi")
jest
stanem w asnym Z2
i L, wtedy,
Edy
nr:'0
:
nr,, n"
:
0, l.
/ \
26. W operatorach H
:
ha
("ta
+
i)
orurL
:
-ihat
xa, dzia ajcych na wielomian
,.zbudowany
z operatorw kreacjin operator anihilacji a dzia a
jak
roriczkowanie. Wyko-
rzystujc t w asno moemy skorzysta z wynikw zadania 2.t4. Funkcji falowej
|n,
I, m)
poszukiwa bdziemy w nastpujcej postaci
in,
l, m)
:
N,t(ala)'u,(at)|0),
gdzie ul-funkcja harmoniczna, u{.r)
:
r'Y,^(O, p).
l38
Stan ten
jest jednorodnym
wielomianem stopnia 1/
-
2n*l z czynnikiem
normaliza-
cyjnym. iy'n;. Sprawdzamy bezpo rednim rachunkiem, e
H|n, l
,
^>
: (*
*
})
urrr, ,, *,
,
\
Lz|n, l, m)
:
hzt(t +l)|n, l, m),
L,|n,I,m): hmln,l,m).
7, Korzystajc z podstawowego
zwizku komutacyjnego
lai,al]:
,.i otaz z to-
samcl ci
|A,
BC):
|A,
BIC+BIA, C] zachodzcej dla dowolnych- trzech operatorw
przekonujemy
si, e
|Ail, :
O,
|A;t,
Al
:
tiAj,,- irArr.
operatory te tworz algebr Liega dla grupy
u(2).
podobnie
otrzymujemy, e
I, ,
Ailj
:
0,
|A,
H1
: g,
A
-
#"-+
28.
poziomy
energtyczne s um wynikw
jednowymiarovlych
(zadanie
9)
,,:
ha)*(,,-
\
+h*,(,,+
!}
*o,,(:"o
'),
frxrftyrftz:0, lr 2, ...
Odpowiednie funkcje falowe dane s wzorem
Vn,n",,(x, !,
z)
:
(,w)
(r ;irr:#)"
"
",..(thr"
r
r,
((+)'',)''
.
r...((T\'
",)
n
*
"*o
[
-
ft
@,*'
+a,f' +u,z'1].
29. Funkcja radialna
1(r)
spe nia rwnanie
I n' d2 a h2 l(l+l| 1
L-iF-;*T
-E|1xtl):a,
Normowalne rozwizanie tego rwnania
ma posta
asymptotyczn
X(r),-_expt-k;r1,
k'
: _Tr.
Osobliwo
biegunow dla r
:
0 wyetinninujemy
dobierajc odpowiednio parametr ,i,
w oglnej postaci
rcmtiania
n{r):
r^exp(-kr)F(r).
139
:
'i__.j
Pod stawi aj
c
za o on posta r oz.w izania dos tajemy
l. {/,\
Wprowadzajc now zmienn
!:2kr
oraz oznaczajc a':
{ *
)
'
y
=
)) drzv-
mujemy dwa liniowo niezaln tozwizania tego rwnania:
F(u',y,y) i y'-'F{o'-y+1,2-y,y).
Drugie rozwizanie odrzucamy
jako
niezgodrte z warltnkiem reguJ alno ci funkcji falowc1,
Pierwsze, aby by o normowalne, musi sprowadza si do wielomiallu, co oznacza ze
Std
'
:
-/l"
,: 0, l, ]",
Eu:
-#*,
g<lzie g wna liczba kwantowa l
:
nr*l*l
Odpowiednie funkcje faiowe dane s wzorern
T nt^(t',
0,
E)
:
N,, r' e-
k'
F(,^ n, }", 2lcr) Y,,n (a,
,l,
Sta normalizacyjn wyznacza si z warunku
|,l, ,,t.i|' :
1 (zob.
[6], [7]).
ostatecznie
T,t^(l
,0 .
q\
:
-
1o"1-,"t'7-,fftlt-U
gdzie ag: h2lap.
3tr. We wsp rzdnych
parabolicznych
a
: y'
cos, y
:
1/P7'
sin9n,,
:
}
G-d,
),
65z
: g,*dxidx ,
gdzie
[,
f,,
+(2A-2kr)
o{u
*,r,
*: ll]r"rrl
:
o.
),Q,_i)
:
ttl+t), ,,
_ Tr?.
,l"
\
1-1Y,,,(0,
?)
aon
l
,,-:(
lZ
0 0,,
4\
+,l,
0 0
l'
x':, x2:T, x3:.9.
Std laplasjan we wsp rzdnych parabolicznych wynosi (zob. A-5)
"- hd,g,oy'io:+[*(-*)
-+(,+)
-+#]
140
W stacjonarnym rwnaniu Schrdingera rozdzielamy funkcj falow
y(,,q):
v(ilxt)r()'-r,
m_O,
Xl ,
+2,..-.
Oznaczajc sta separacji przez s otrzymujemy
la_d E. m2 1
[a6
o
n
z
-
6
+s|v,(6)
:
o,
[a d, E m2 l
Lr
+
TT-
k
nl-sJ v:( )
:
0,
gdzie dla uprrrszczenia rachunkw przyjto,
e.jednostkanri cl ugo ci i energii s:
' ;
. d.z Lt,
li,,
'Wprwadzajc
nowe zmienne
ll: i-*Zr
i yr: r1/-_2E ,3iostajemy
Id'_
1 d__[_l
_1llnil+t
"\
,r'1lr
iol* nE
*L-a*
r;\
t',+P,1-6]irp,(y,):
C.
gdzie
P,:
_
|#
-
T+.
Identyczne rwnani otrzymujerny na funkcj
vz(y),
wstawiajc zatmiast
, ,
, l+l
l-s
r
l
z
1/
_2E
W standardoivy sposb rwnanie to mona razwiza poszukujc_rozwiza w postaci
V ,(v r)
:
-
ttzl
F( y
) "
Podstawiajc dostajemy: :
|mil2
i
V,#
+Qm|+-l
-y,)
#
-
,fotr,)
:
0.
Norynowalnym rozwizaniem tego rwnania
jest
funkcja hipergeomettyczna
czc obydwa r azwizania
F(-
r,|rui+1,
yr)
t:
n, n:0,7.2...
n:
r*r |m|+l,
cvyli E:
-|l2n2,
co w
_iednostkach
bezwymiarowych daje widmcl wyiiczone w zada-
niu 29.
Unormowana funkcja falowa czstki ma posta ([6],
[7])
,/i oiuE
Vp,E,:
!fr
vo,(tv
-2E )rpB,(nJ /
-2E )
_,^L
,
-
|2n
gdzie
v:
fi
1
141
32. a) odleg o najbardziej prawdopodobna
rwna si orbicie Bohra ao.
b) P
:0,645.
1
c) (r):
ro.
d) (r') :3at.
e) o2(r):
+
ao
8) <Eo>
:
-#.
q,2
r.\ +
-
\v /
-
,..
33. Dla stanu 2p: o2(r)
:5afr,
odleg o najbardziej prawdopodobna*4ag.
odpowie-
dnio dla stanu 31 otrzymujerny warlo ci: 15,75a1u,9ag, gdzie oo:
J '!,,.
|.
34. J ak wiemy, spe nione s nastpujce zwizki komutacyjne;
tLi,
Li]
:
ihe;;1,L1,,
[Ar,
Al:
-i!Hr,;oLo,
IA;,
Ll
:
ihei;l,A1,,
gdzie H oznacza hamiltonian.
operatory L i A nie tworz wic algebry ze vzgldu na wystpowanie czynnika .F/.
'W
Podprzestrzeni
o ustalonej energii mona hamiltonian H zamieni liczb E. W tej pod-
przestrzeni operaiory A i L tworz algebr.
W przypadku ruchu eliptycznego (E < 0) przyjmujemy
oznaczenie A'
: y'l;,
wtedy
[Lr,
Lil
:
iheilL1,,
tA',,
Ajl
:
iheirl,L1,,
lAL
Lil: iheiil,A1,"
J est to algebra O (4).
W przypadku ruchu paraboliczneco (E :
0) rnamy
|Lr,
Li]: ihe;ilLy,
[A,,
A11
:
g,
IAl,
Li]
:
iheiilA1,.
J est to algebra Ir{(2).
,W
przypadku
ruchu hiperbolicznego (li>0)
wprowadzamy oznaczenie s'
:
1t'pl2EA,
wtedy
[Lr,
L)
:
ihtiil,Ly,
IA't,
Li1
:
iheiilrA'y,
IA:r,
Ajy
: _iheii*Ai,.
14'
J est to algebra SO(3,1). W dalszym cigu zajmiemy si tylko przypadkiem eliptycznym,
Algebr mona ptzekszta ci wprowadzajc kombinacje liniowe operatorw L i A':
ll
I
:
(l,+A'),
x
:,(L-A').
Wtedy
|Ii,Iil
:
ihe;i1,Ip,
[K,,
Kj]
:
iheiipK1,,
[4,
Kr,]
:
0,
Dostali my dwie niezalene algebry mornentu
pdu. Zatem
.
I?
:
h2i(i*|), K2
:
hk(k+|),
1
gdzie i, k
:
0,
,
r,-r-,... Poniewa L, A
:
0 (sprawdzi!), wic 12
-
K2
:
L, A'
:
0.
Zatmi,: . Operatot C wyraa si przez I2 i K2 wzorem
1
C:
+(Lr+A,r) -
12+Kz,
,,
a wic widmo operatora C stanowi liczby: zk{k+l)h2, k
:
o,
+,l,
... Std dostajemy
wartoci energii
E:
--ffi#Tr.-,
a oznaczajc Zk+l przez n otrzymujemy
E:
-#v,
a zatem wzr Balmera. Degenpracja poziomw
jest
rwna 2k+1 wzgldem K2 i 2i+1
wzgldem 12, a zatem pe na degeneracja wynosi
(2k+1)(2k+|)
:
n',
35. a)
IH,
L"]
:
0.
b)
IL",
L,7
:
0.
c)
lH,
Z"|
:
0.
d)
lL",
ZJ
:
0.
e\
|L,,
L,f
:,ehLr.
,
i
t .,, . :,' z,l.(t'
-
+\'''
",+f
_16. w rntJ ialn._].:-,j.-,ir;ii|;iiiL] Sr",i]rodlil_{f& potenc_ia ten mona w czy do potencja u
rl i rtldknwtg{:
l
d,
l )
](i + 1)- 2pA,h'
I
[r,
"
kz
-
,-:-
'i,'
-lzl(rl
:
u
Podstawiajc zmienn tl
:
kr widzimy, e ptzekszta cone rwnanle nle zawiera
1u
energii
jako
swobodnego parametru. Nie mona wic stosow a zwyk ej
procedury prowadzeej
|43
L
do stanw zwizanych, tzn. wybra takiego rozwizatia, ktre spe nia oby
jeden
z wa-
runkw brzegowych (w zerze) i dopasclwa energi ta,k, aby spe ni drugi warunek btze-
golvy (w nieskoczono ci), Rozwizaniem
jest
funkcja rj,
{kr),
gdzie pQl+ 1)
:
/(/+l)-
-Zp,Alh2,
spe niajca
jedynie
warunek brzegowy w zrz (o ile p >
-
i).
37. Radialna funkcja
11(r)
spe nia rwnanie
|-
_
: !: +
,'
n
l*t
+ !'
!!!+_u _
Elr,(r1
:
0,
|
2p dr=
'
rz 2
'
2p 12
"J ^l\
Wprowadzimy now zmienn z
:
r?.wtdy
f a,
* l ?
_
y,
_
u_ tU+|\
*
Llyt(z):o,
|.'ar'*zdz-4z
4-
n
o1rU
gdzie
u,:'|,roo,. ,,:+ i k2:itr"
Dla z -, oo normowalnym rozwizanim rwnania radialnego
,iest
exp(- ,y'U7Z1 . Ze
wzgldu na biegun w punkcie z
:
0 rozwizania rwnania poszukiwa bdziemy w po-
st aci
x{z):
:exp (
-
z1/ U
, l2)
F(:) .
Podstarviajc. otrzymamy rrvnanie na - -
=r"
+(z "+
+
*
/\, -(,la
^*--
+iF:
0,
2),(u,- 1)
:
t/, +/(/+ l).
Wprowadzajcnowzmienn
t/U;r:
yioznaczajc:y: rl,*;, a'
:
7+ -
,
,
dostajemy
I d'

-r,lr,y):
(),
Lror+(l-.t,);, ]
,..
Rwnanie to posiacia dwa liniowo niezalene rozwizania
F(a', y, y) i y'-'F(o"'
-y+I,2*y,
y).
'Warunek
regularno ci funkc_ii falowej prowadzi do wniosku, e drugie rozwizanie naley
oCl,zucic i r'
:
-lr.
Std
r.: n*l;
tr /
-;fu?6_1"
t
:
a,l,z. ...
,,
Ll *l*)f
rU*r}',
h2
J ,
Funkcja falowa stalru zwizango rna posta
v,t^it,.
a
",I
l
:
Nutl,:-'.nn(
rri,ir\
r(-,,,
r,,
l#,,')
l',.1O.
9 ;,
Sta
1
wyz.naczyc i-nona z warunku
llr *-||'
:
l.
144
38. Radialna cz funkcji falowej yl(r,0, ,fl :
+Ym(0,
)spe nia
jednowymiarowe
rwnanie Schrdingera
l _
r' d] Vo:/.' h2 l(t+l|
..l
L,
an-i*--,,--+ '-r] (r):o,
Z postaci potencia u wynika, e stany zwizane pojalvi si dla E < 0. Dla r -+ co funkcja
radialna moe mie posta
Z,(r),-n""',
gdzie ,':
-T,
Warunek aby funkcja falowa by a ca kowalna z kwadratem spe nimy, je li
71@)
"-_"-,',
Poniewa rwnanie radialne ma regularny punkt
osobliwy dla r
:
O, rozwiania szuka
bdziemy w postaci
r{r)
:
r^e-"F(r).
Parametr dobieramy w taki sposb, aby wyeliminowa osobliwo w rwnaniu radial_
nym. Poclstawiajc, dostajemy rwnanie na F
[,#
- (zl-zx!
*
(
I_/,
_Z),x\l.,.)
:
o,
),U.- 1)
:
U,+/(/+ l),
gdzie
,,:+, u,:2$voo,.
Wprowadzajc now zmienn
!
:
2xr oraz oznaczc: '
:
(r_
+l
i y
:
2A, otrzy-
mujemy
\
f a, d l
L'
aF
Q-l)
,
-a']F(y)
:
0.
Rwnanie to
Posiada
dwa liniowo niezalene rczwizania w postaci funkcji hipergeo_
metrycznych
. F(a',y,y) i yr-rF(o'-
y+1,2-y,y).
Warunek regularno ci funkcji falor,vej prowadzi
do wniosku, e drugie rozwizanie na|ey
odrzuci, za z funkcji lripergeomet
rycznej
naley uczyni wielomian k adc
c,'
:
-
,l, gdzie
n
-
liczbanaturalna.
Std:
F:-2"rlzr*l*
Ln-
-

1
,
ll:0rto2,...
Funkcja falowa stanu zwizanego ma posta
1
nt.(r,
0,.?)
:
N
nt
r
A
-
1
e-'' F(
-
n, 2 )", 2xr)Y6(0,
),
a sta normalizacyjn4
N,t mona wyznaczyz
warunku
lllp.t,ll'
:
t.
lo zbir zada z mechaniki kwant.
]
]
]
J
l
t
l
a
{
n
t
l
:
l
I
!
t

5
l
ry-Hi],
l45
39. Z rwna Heisenberga dostajemy
dl
r.,p,
:
i([r.p,
i1])
:
6.
gdy rednia brana
jest
rv stanie rv asnym hamiltonianu. Ale
[r.p,
H]:ZihT*G.p)r,
i
zattm 2(,T
:
n-
,(r
,
p)I/).
40. Z rwna Heisenberga
.,. dl\
,\
/)
: (IA, //]):0,
gcly rednia brana
jest
w stanie w asnym hamiltonianu. Wybierajc rne operatory
moem,v dosta ciekawe zwizki midzy warto ciami rednimi (zadanie 39).
41. Na podstawie wynikw zadania 39 moemy wnioskowa, e
2(T'
:
n(V).
Dla oscvlatora harmonicznego n: 2, wic
(T) : (V)
"
dla atomurvodoru n
: -_1,
wic
,/'f' t _
\ ,/
_
42, I-larniltonian uk adu
jest
postaci
_
|
<v>.
a
:
_'p?* !'L:
z|l, zpr,
hld
g('lzle p, :
-:-
-:-iF.
*
''
l r r
Stosujc uoglnione twierdzenie o witiale (zadanie
,l
*l,
{p.r"Il)
:
0.
d1
",
Ale
td
d
,_ _"*r,
-
tr,
<,Prr- '
'l :
Poniewa
Lro,
p,} :
ihkrk-l
poprzednio vryraenia :
40) do operatora p"f" t, dostajemy
d
"_
dt'-
|r'
d h2L2 Zez
dtP,:
*r -
,z
.
( ,/"n')
lp,rr')*(p,rr
r"-1) + .., (p,rui)
:
0.
,
sum t mona obliczy wstawiajc w miejsce
1,
i i zna|ezione
Zez
14
\ffi,'-')
-
(T ,"-')
-
+
Q?r")-+!+(1,ro-1)
:0. (1)
Aby pozby si p, z ostatniego cz onu, stosujenny uoglnione twierdzenie
o wiriale dla
operatofa r",*(r") :
0, czyli
(ir"*1)+(ri
rr-
2)
+ ...(r'i; :
p.
'wstawiamy

-
*
i przenosimy p, na lew tron we wszystkich sk adnikach sumy.
p
Sum mona wtedy obliczy
.L
(p,r"-,)a,lG:
X
rr"-',
:
o.
IVstawiamy tak obliczone
{p,r"-l)
do wzoru (1)
oraz wyra amy p} przez harniltonian.
Porzdkujc
w
r azy otrzym ujemy
zE,(s+1)(r")
+ ze2(2s+ l)(r.-t) -
#t+
_
(/+ l)] (f
-2,2
-
g.
43. R.ozw,izanie polega na niewielkiej modyfikacji zadania 42.
44. W rrvnaniu rekurencyjnym Kramersa (zadanie 42) k adziemy koiejno s
:
0, 1, i 2:
,)(+)
**#:##.
b-
b)
(r) :
vI3n'-I(l-Dl.
o4
c) (r2) :
tftr
|5n2
+ 1- 3/(/+ l)jr?,
pozosta edwie,warto ci rdnieobliczymyk adc:-li_2iki rzystajczwyej
obliczorrych warto ci rednich :
,} (*)
:
|#-,,
t{t +iJ
r,-,l1-',
,) (i)
:
|3n2
*I{ +rrIa#-",+.!\t r;
[zl l+,,-
+]}
'
45, Dyspersja po o enia o(r): ((r-(r))') : (r2)-(r)2
na ntocy wynikw otrz.v-
manych w zadaniu 42 wynosi
cz(r)
:,#rrl*
- *
-6 12!{,!
li +
i'r$)'J
46. Obliczmy kornutator
,
UH,
x], x],
gdzie
,:
u.,,,
H:
I i-r.
[[t1,
xl,
:
*
+
.
Otrzymujemy
wrc
Z drugiej trony"
[[a,
xl, x]
:
fl-r.t- xHx_ xax*xxH,
(sl[[fl, xj, x]is)
:
-(s|llr-2 -2xHx
*
xzHi",.
:
-
N,1
p
Wstawiajc zu,pe ny uk ad stanw w asnych hamiltonianu
| ),
dostajemy
rY
h2
-
uGlxlk)
( |x|s,-(sl.vlA-) ( l.rIs)E* :
- -.l,,
k - "
lub
Il-r*,l'{-r,)
:
r/" .
T )tt
49. Poziomy energetyczne atomu r ,odoru dane s zorem
En
:
-
#
:
(r,^l
(* -
4\
n.,|.) -- (r*-lrr,^)
-
z,,(v*^l
+",
Na podstawie wynikw otrzymanych rv zadaniu 44
l lt
l:-.z
[v",,
|7
"r,
l
:
-
nt
,
Std dostajemy
b-"l#",):
-u,:
##
50. W pewnym uk adzie inercjalnym 0 stan czstki swobodnej opisyrvany
jest
fai
p ask
li l
y{r) :
exl|70 r-rt)J .
Niech wzgldem tego uk adu porusza si ze sta prdko ci v uk ad 0'. Stan czstki
w uk adzie 0' opisywany
jest
funkcj
rl,(r'l
:
."o
[7
o'
.r'
-
r',,] .
gdzie r'
:
r-yt, p' : p-Hy, E'
:
_,
,
_
+
std
l i (r+r')
l
p'(r) :, (.}s*pl _
h
p,
-'r'.].
IdentYczny wynik uzyskaliby my, gdyby my
zamiast.fali p askiej wybrali paczk falow.
51. Stacjonarne rwnanie Schrdingera
|_ #
^-utr)],, trl
:
Ep(r\.
148
napizemy we wsp rzdnyc'lr r, 0 i g,. Aby obliczy operator Laplace'a lv tych wsp rzd-
nych, skorzystamy z postaci tensora lnetrycznego dla
rysp rzdnych xi
-
(r,O,q)
Qob.
dodatek A)
ds2
-
g;6dxidxu
:
dr2+r2(k2sin2+k'2sinzr!=#-
i_#Frl
A zatm mamy
l
l
,-:
{o
\0
0
r
2
7k2
sinz tp + k'
2
sinz 0)
l
*
kzcos2q
'0
0
0
r2(k2 slnzcp +k'2 sin20)
---t--7'cosT-
J ak wienry
n:
--1_
u,r,u/iar,
/s
Rozdzielajc funkcj falow czstki tp(r
,
0
,
p)
:
R(r)@(p)@(0) dostajemy:
{+-#("*)
_!+!
*?$w-n(,ll}or,l: o,
Ir,o'.
ll-
!,l\+
),i,+ l)/c2sin2g *r]*1
:
o.
|oro'',
os
-
#
sl
+ i-(^ + 1\k,
2
sin20
-
1,11
ra,
:
o.
gdzie oznaczona
D(k,,
E)
*
v/T:
k, cos.. q

( ,cw
fi),
a sta e separaeji 7i p zwizane s z pewnyrni.wielko ciami fizycznymi :
*
D(k,,
vl -
2#
arv) + D(k,2,
a
-
!
n1o1
2p
k2 sin2cp +k'2 sin20
k2sin2E +k'zsinE
-
lc'' sin'o|n{l<'
52. J e li wprowadzimy wsp rzdne r: rr-r, i 1:
Ftr'IY'zrz
opisujce odpo-
11l
i-
|ll
wiednio wzglgdne po oenie czstek oraz po oertie rodka masy, to rwnanie Schrdin-
gera przyjmie nastpujc posta:
,
-
ft
,ar)]- ',ln,uf,
n,,,r)_
#rrrf
|- *
^-

a,+ r(,)]v(., R)
:
f,rp(r, R),
149
ll1
gdzie
1 n
:
lll

llz,
j-
= -i- .'-
-'-.
Rozdzielajc
funkcj falow na funkc.ie falowe opi_
lt Fl l|:
sujce ruch rodka masy i ru,clr wzgldnv,(r,
Ri
*
9r,{r)tpr(R}
dostajemy:
1a
"-
i.-Ail{':tR) -
Ezrl':(R),
Frl
it:
*
-
j,
^,n',(r),tllr), 1,,(r)
:
E,9,,(r).
53. P rcl wP _vwem przekszta c*nia skalorvanie otrzyurujeirry funkcj faioiv
v'{lr)
:
: (v)(r),
Opera{or 7i rvyznaczym.v z
..lj lunku
lip'|i
:
ilpll
="
T.,:ql{u} -,,
S,zi tp(}.r),
AbY rwnanie Schr:dirigera by o ,ti*zriii* lnicze wzgi lem przek*zia cenia
skaioi,r,airia.
potrzeb;l, ahy
i'ir) *n
},zV(ir},
E -" },zE.
lVzorY te atrvo mtl*l:a by o odgadne z warunku" e pd cz. stki
jest
c,dwrotnie proporcjo-
nalny do dfugo i faii de tsrogiie'a"
54" Stacjclnarne rwnanie chrdingera f{jtl-\
jemy
na
..kierr,inr:k'"
(pj;
,=
i l,), gdzie ll :
i;
orqr1" zrzu,tu-
,pill
i{,,
-=
.ip,
},\
.
KrrrrYsrajc r rnrkfu "d ;,
j*rl *ei:
r&z" 7. f,tklu, ;ie rvetrlr
ip)
jest
r oglnionym stanem vr a_
nym operatora
Belu,
rl stajt
]...iejnc
i:r'|r 1"
d:il' _'' .r ,.\
f
'p'
i," ,,
n2
\Pii,
9',):
)
c;i;,r'.P
J i'P',)(p': ,
:
}iir
!r;,,(vl ')
ip'lv,) =-
l,-<p;,p)"
;' i\ r'
tpi(r)i,.p.'
-
}
ii,
\il*.1;1.1,1r),n),ir;p'..
(p'itp,. :
:
I
#
}
cl3re;n[;
,_, o,,]u*,
(p,| ,) ,
5
,r!rii,
(p_r,,,,(p,hu).
td dostajemy:
.[ {$]
--
fr
a<o'
*
-,"r*;, !. {p --p')fi(p'},
gdzie (p]rp\ :
y(p).
. AbY
Poda
rrvnanie ca kowr na {"unk j
f {p)
naley o :liczy transforma,l Fouriera
P rtencjaiu
*uir
{zaanie
5a), Ca k w iranslbrmacie oh|iczamy mnoc potencja
kuiom-
rcwski przez
czy,nnik -l... Ne kocu raclrunkw p* :l rvm_vit :
*,
r(k) : _c[de1.6-i ,laI!'
=
_ T::
!__!
_ _ _\i
_
)
r
rl
i ;t-, *--* !i
Cyli ostatec rie 'i
n
lb:a
Ep(p) :
r rr,
-
*ri
a ,r]l-
150
4reuh
56. Pos uymy si tu metod transformacji kanonicznych, Dokonujc przelrszta ccni;i
unitarnego U: ei, gdzie ,
:
YrV'
or:o,
znajdujem,y
l
VQ)
:
e,isrpe-,, s,
=
{!_e"t -a1
a(),)
:
eiiae-i^s
:
a_ LV|V.
Zatm
e"siy'e-
ii
:
(M
o
1- 12 u
-- 2 g })YtV
+ o at 1-
{g
_
).a
)VtY {a + af),
Biorc )"
:
sl@
otrzymujemy hamiltonian diagonalny
eisst@He-igSia
_ (r"_ l\UrtY+
o,oto.
\
u|
Zatem widmo hamiltonianu
jest
takie samo
jak
widmo oscylatora harmonicznego i uk adu
dwupoziomowego. l wyniku od lzia ywania sta a Mo zmienia si na ]v{: M -s2
lo.
tany w asne hamiltonianu dan ptzz
ip at- o .
-- -..-y|V
_
8
v qo|
_o\
e
@
' ln,o):e
-
ln,c>
(o: 0, 1; n:= a,1,2,...).
Rozk adajc ten stan na stany
|lzl,
o) dostajemy
-
c@t-,

-l',ol'
l l l
-
\,, !, < |2\ l
e
@ 'ln,o):
A"
|,-l
7h 76,fT
(_,i
"l
rri
i;,|
)i^,,
"
,
gdzie Li aznaczaj stowarzyszone wielomiany Laguerre'a (zob. B-48).
57. Skierowujemy o e uk adu wsp rzdnych wzd u poia magnetye:ztregcl B
=.
:
(0,0,.B).
W rwnaniu chrdingera
(n- lro}'
H,v:Ev;
':---7_r,
1
podstawiamy
A:,Bxr:
|-
ro-fi
ao,-rr-l+
ffit
,+y,)1
7l(r):
Ep(1)
.}e li dokonamy nastpujcego podstawienia
, ( ) :
" {o***o,

r-
#
{','d'
plr1,
gd ieprip,-odpowiednie
warto ci w asne z widma cig ego operator*, p, i
sl,,
to
otrzymamy.
|- #*
*
*(o,*
r:--j"]ts(x)
:
1r_
1r)rt-l
l51
J est to
jednowyrniarowe
rwnanie Schrdingera dla oscylatora harmonicznego drgajcego
eB
, D,,c
z czsto ci .u
: 3*
wok punktu /o
: _
.
sra
l t\ nj
,: haa\n*
1)- 1i,
ii
:0,7,2,
...
Funkcja falowa czstki
,wvraa si przez wielomian
Hermite'a
{r*r">J ,
a sta normalizacyjn mo na lvyznaczy z warunku
iip,]l
:
1.
58.
pd
kinetyczny czstki na adorvanej poruszajcej si w polu
magnetycznym dany
jest
wzorem
gdzie w cechowaniu prornieniowania
A
:
(,-
^),
"-r.
Std
fni,ni7:
[r,-
1o,.o,-:^,1:
-
*eik|B*Irt,pi]* *r'o'lo,,rl]B:
i'!
u''ogo,
59. J eli wybierzemy o : skieror an wzd u pola magnetycznego, wtedy (zadanie
58)
. [^,.^,]:'*U,
L
[rc_,
rt*]
-
S,
[n,,.
_-]
:
6.
Na mocy tych zwizkw hamiltonian uk adu mona przedstawi w
postaci
sumy dwch
wzajernnie przemiennych operatorw :
Hl:-',-= 1 H:l:+
-2p"2ll
Warto ci w asne Hr1 tworz l,,,iclmo cig e. Poniewa dla tej sk adowej ft,: p., widmo
to pokrywa si z widmem operatora pdu w kierunku z,; E"F pl2p.Widmo
opratora
H znajdujemy wprowacizajc nowe operatory q i p zdefiniowan wzorami
/"
s:",|
i,
p:Ty
atwo sprawdzi. e:
Is.r]:
ih. H, :
'B-(l_' * :1\.
c
\2p
2pl
WProwadzenie nowych operatorw q i p sprowadzi o operat or H
1
do operatora oscyia_
tora harmonicznego,
ktrego i ,idmo dane
jest
\!,zorem u,
:
u#(, -
+).
Std osta-
tecznie
c.
ets
,i(,-+)-*,
l5
En: EI+r
:
tl
:
0,1,2, ...
60. Stacjonarne rwnanie Schrdingera we wspkzdnych
cylindrycznych
ma posta
(zob, dodatek A)
|_n,lu, *j. *1
d*1 d\ ieh^ e2B2,
^l
L- \r,
*;a*?
- v
dl- zpcBi
+
8r9'-E]y(a,v.z):0,
Rozwiza tego rwnania poszukiwa
bdziem;- w postaci
1t)l9. q, _-)
: J _
Rlplei^eu,,,n.
Y
Ltt
Rwnanie radialne przyjmuje wtedy nastpujc posta:
d2 l d_*l3uu__!!___r-B
^,
eB^_ mr\
dp'
*
s
aa
*
1-n.
-'l,,- -
-o71, u'-
,.vm
-
7f
n{c)
:
o,
Wprowadzamy now zmienn
,
:
#n
t,*
*
*
*
(_
+
-,_
#)]^(l,)
:
o,
gdzie e
:
QpE
-p?)rh -
.
OO,
!
-
c.normowalnymrozwizaniem
tego rwnania
jest
exP(-y/2). Poniewaz dla
.r,
:
0 rrvnanie ma regularny punkt osobliwy, rozwizania
poszukiwa bdziemy w postoci
Podstawiajc dostajemy
l,:
lwl,
,#+(l+l/,il-rt} *
(,_
YY!)ru)
:
0.
NormowalnYm i regularnym rozrvizaniem tego rjwnania
jest
wielomian
hipergeometrycz-
ny
o(_,+!+1 .l ?l+l.l).
\ 2
,l"-|,-|:l1
lntl + 1
gdzie
-+
,
: _Il.
Std
2najdujy
po.io.y energtyczne czstki
n:
!!!
{,*
!,|+ ll+l
\ .
p?
ltc \
2
--
l*
-r.,
Odpowiednie funkcje falowe czstki dane s wzorem
p(Q,
,
z)
:
||i-, 'o'"' r*v(
#
n|r:'
11-' t,
!m,,+
l,
ff6
e).
Sta N monawyznaczy
z warunku unormowania
llpll
:
1.
R(y)
:
*o(-
)/'rt

153
6l.
E
n,,,n,
:'
{
-*F;
(2n,
+
|
n,i +
D
+
#;,,
+ h,,
(,.-
+),
gdzie nr:0, i
,2,.,., ltz:0, tI, ijz,.,.
lxz:0o1,2,.,..
62. Skierujmy o x zgoclrrie z kierunkiern pola elktrycznego, za o z wzd l pola
ffilagnetycznego. Wybieramy potencja wektorowy w postaci A
:
(0, Bx,0). Hamiltonian
uk adu przyjmuje wtedy nastpujc posta:
H:*'_*
!1 _!r!s'*
2p 2p 2Bz
'
2p'
gdzie
*:
*,_r,,_lf
Operator .I1
jest
sum dwch wzajernnie przemiennych operatorw :
,,:
!Ln'
i H,:
_*_bg.
2p 2p 2p, 2B2 B
Widlntl czstki dane
jest
wzorem (zadanie 59)
Enp,,.
:
,"#(,*
'rll
--*
-
q;
-
IIF
Odpowieclnie funkcje faiow czstki dane s wzorem.
prp,p"(X,
!,
z}
*
:
.,o[*
r, ,r+l"]ex,|-
#(,- #
-
#r1
".i{
#{,- ?o
-
#})
63.
|b,btr: Ibt,
f]
:
0,
[b,br]:
1,
IH,bt)
:
hQbt,
{,b}
:
*hb,
tL,,
btl
:
hbt,
[L",,b]
: _hb.
64. Korzystajc z definicji operatorw b i bt, cz prostopad operatora energii
HI:
+[(,,-
#,)'
*
(o,-
*-|'J
mana zapisa w nastpujcy sposb:
,._.
i
\
n,
:
nr \t t*
,}.
SPrclr,vadzili my zatem problem do teorii oscylatora harmonicznego. Sprawdzamy, e
|Hl,
L,}: a.
Wynika std, e operatory E
L
i L, nraj wsplne wektory w asne:
/ l\
fl
rlN,
m>
:
h }\N +
-rJ tu ,
n>.
L,|N, m)
:
hmlN, m).
Ze wzorw tych i ;: regu komrrtacyjnyclr obliczonych w zadaniu 63 wynika nastpujce
154
dzia anie operatorw b i br na stany w asne lN
,
m):
fi|iN, m)
: (N+ l)'/rlN+ l. lzl+ l)
biN, m)
: (/V)'/2lN-'l,
m-tr}.
5. a}
tL,.
dl
:
--hd.
IL,.
dr]
:
hdt.
b}
U],d]: tH,dt]
:0.
c,)
lb,d): $^at1: |br,d]: [bt,dt}: Id,d]: |dt,(tr]:
a,
[d,dr]:
l.
Postprljac podobnie jak
w zadaniu 64 dosta.lemy:
jr)N,
nl)
=
(N
-
m)rlzll, , n+ 1).
dlN, n)
:
(N-m+ 1)'/2;N, m_|)
6. Korzystajc z w asnoci operatorw b, bt i d, dr udowodnionych !v zadaniu 63
i zadaniu 65, dzia anie ich na stany
IN.
,ll) przedstawi
mona na rysunku 49.
i2,
_>
12,
_|)
12"
0)
12,
|>
i2,2>
u/t
t //
il,
-2)*-:il.
-l)
|1.0) ll,
i>
i1,2)
d
/ .
b/ / bl
//
l0,0)
Rys. 49.
Ytuac.ja
-|est
identyc zna
jak
w teorii oscylai,ora harmonicznego.
Dodatkowym ele_
mentem
jest
dzia anie operatora dt ktory
,,kreuje
morriellt pdu'' poruszajc
si po pozio-
mYch
ProstYch
na rysunku. Przej cie do wyszych poziomic
uzyskamy dzia ajc opsrato-
ranni }t. Czyli, tak
jak
dla oscylatora harmonicznegrr,
lN
"
m)
:
{Nt(N
_
m}!]-'lr(dt)N-,16tlv|0,
0).
starr podstawowy
w reprezentacji ptr oeniowej
wyznaczymy
z dwch nastpu.icych
wartlnkw
(r|d|o,., :
[{;
(
r9o
-,
rjo)
-
]
t** ,l]
.lo.
0>
:
0.
Q.|b!o,0):
-ilrtB-,jo)
-
#,--,rf(rlo
0):0.
Rwna,nia te atwo rozwiza wprowadzajc
nowe zmienne z: x*iyiz* :
x-iy
(r|0,0) :/;#.-e(-
'';ffJ :/
#.-e[- i ,ru+/,)]
tr.4. Frzyblienie
kwaziklasyczne (WKts)
1. a'} ZszYjemY razwizanie
kwaziktasyczne ze cis ym rozwizaniem
rwnania Schr-
dingera w otoczeniu punktu x
:
xr,
lffprowad my
oznaczenia;
I
155
^
2Lt
L2
-
-r. lE-V(x)),
n
-
h'\L-r\^)),
,,
:

(v(x)-
E)
"
-
h2\
Rozwiniemy potencja oddzia ywania wok punktu x,
V(x)
:
E
-
Vg(x
-
x
r)
+ 0 ((x
-
x
r)2)
.
Rwnanie ruchu czstki
l t, d] l
L-
av
-Vo(x-x,)]v(x-x,)
:
t_)
najwygodnie.i jest
rozwizywa, zapisujc funkcj falow w postaci transformaty Fouriera
, (x-x,, :
#
"*"*-"'i?(r).
Fl
l r-,n,"fi] rr,:
o,
,p(p):.^o(
#;l
zmienn
,
:
(+l"',*,
-
11, rozwizanie rwnania Schr,din-
y,
postaci
T.,|
:lr
.*n
[-,(r-
+)]r,
Otrz-ynrujerrril rvteciy
a std
Wprowadzajc now
gera mona zapisac
Ca ka ta wyznacza funkcj specjalrr zwan funkcj Airy'ego
Ai(ys
:- (
cos
{,y
+
+)
o,
y'r
J
\
J l
W zaleno ci od znaku zmiennej
1
funkcja ta wize si z innl,mi
nastpujco:
Ai(y)
:
funkcjami specjalnymi
y>0
W duej odleg o ci od punktu
zwrotnego wzory t mona zastpi asymptotyczn.postaci
funkcji K,,. i ,J ,t,
i(y)
=
l'-"-,-o(,-
-1
,,\,
y
|,
-
[,r,-,,-,;n
({ul.,,
*
+),
1,
(
-
| .
l56
Korzystajczfaktu, e dla -T).\,l
,
A-:(.r-):}l!_Yto-.)i
2|

-;i(.r-x,)
i
i
lyl'l'
:
\
klx7dx oraz
11.1|-n,
,.2 1l.
*
J l
dla x < xr, x2(x):
T
(.rr
-,r)
i
,
1,3t1
:
iz(.r,)dx. otrzyrnujemy rozwizanierwna-
nia Schrdingera- w nastpujcej postaci:
*r(-
.[,,.-,o-;,
x { x,,
.|sinl( i9a..*;1.
x)r
Vp
'.:,
+-
tp(,t)
:
y,(r)
:
,Rozrvizani a krvaziklasl,czne
v(x):
oraZ
pl(x)
:
, w"o(-
j,H,o,),
-\:
j
.in(i^r";o.-#),
Vp
\J +
r , odpolliednich obszarach
l#,*(-i',1"lo,,),
I } -du,
,r < xa.
maj postacie;
X{Xr,
#,-(!
(.t)d,t+r), .,, _..,
j_.*o(_
i,(r)ax).
,t) T;,
V|pl
t
;i
9rin([
1*la,r-B), ,T { xz.
VP
':
l
Sta e C, D, F, G, z i
B
dobieramy w taki sposb, aby rozwizanie
kwaziklasyczne w otp-
czeniu punktw z,vrotnych x, i x, przechodzi o w sposb cig y w cis e rozwizania
rwnania Schrdingera. W otoczeniu punktu .r,, warunek zszycia funkcji falowej
jest
spe niony.
je li
A:2C, D:A, ,:},
OdPowiednio W otoczeniu punktu ,r, warunek regularno ci jest
spe niony,
j li
funkcja
#,"(j, (x)dx+
+)
:
-
#,^(\k(x)dx+
;-+*ut"lo,)
l57
przec lodzi g adko w rozwizanie kwaziklasyczne,
co oznacza, e
T
*(")O,"-
-
:
,n, tl
:0,
1,2, ...,
;;l
a z-ateln odpowiednie sta e wynosz;
fr
:
;.
B
:2F,
B
:
G
:
(*1),+1A.
warunek ca kowy daje kryterium
kwalrtowania Bo]rra-sommerflda
.l
a.:2-1t(; -,), n:0,1,2....
) W ottlczerriu punktu ,r
:
-yr funkcja falowa powinna
b5r rwna zeru, tzn. a
-
0.
Z kolei funkqja kwaziklasyczna
2
y(x)
:
.|_,'^ii
*(9d"+
; )
/p
\., 4l
Powinrra Przechodzi
w sposlr cig y lv funkc_i falow z otocztnia prinktu x
:
,l
,
a za1em
"\2 f :
-ir,,"(l 1oo,*
+)
:*,,,(.[
*(x)rl,i
r-,,,"no"_
j _")
Std dostajemy
\
O,..r.'"-
} --
:
,,n, n
:
a, !,2, ...
]r,
4
J est to kryterium ca kclrve Bohra-Sommert'elda
i
pdr :
2rl,(,,*
l''
'
\
4],
ll:0,
l",,
c) W tym przypadku
funkcja kwaziktrasyczna powinna znika jla x
:
-r, i
"r;
:
x..
czyli
+r,-(
*(.rd") :
;i_*"(ifr( )ti.lc+
[
o,"o--").
l/p
,i
'
lp
j
Cig e
Przejcie
funkcji falolvej z otaczenia puirktu;r, vi l'unkcj z otoczenia punktu r,
uzy-skamy, gdy

O("rn**rr:
r,.,, :0, l,...,
co ozmacza, e
_
pd* :2rh(fi+l).
n
:0,1,,...
l58
2. Sta A wyznaczamy
z warunku
1: (, ly,):!,r,,^,(j
ou,o,*
)o"
(Wk ad
do ca ki z obszarw
n'.J orr*orrr"n
"i.rurr.rnr"
pomi.jarny,)
Po podstawieniu
11
sln,fi:
-T
cos2a, ca k zawierajc
cos2a rnona.pomin
ze wzgldu
na szvbkie
oscylacje
funkcji podca kowej;
zatem
,_r '(dx
A2 T'
L
:
2
J ,
=
2
,
gdzie
T-klasyczny
okres ruchu.
Std
o,
:
(+)-'
*
3.
I
rr-v},l,dx-#o
l
(v,),(E*v)-s
z6*-
gr#

vrv,re-L,1-1ltzu
-!6V,V,,,.(E-V)-7tz]o-
-:,
gdzie
v, :
ff
4, Na mocy wynikw zadania
1 poziomy
energetyczne
wyliczamy
z warunku
f
,O,
:
2rch(r"+)s
fl
:
0,1,2,...
Std
e.:
(,*-'-)'''(#+r''
5. Korzystajc
z warunku
Bohra-Somrnerfelda
dostajemy
r ,-_-_ 'o' /-
j

lr6.v6rdx
=-
4

/
;; dx :
2lth(,-
+),
*:[4!]:,l*
:
L-t zi
J
-Vo,
n
:
0, l,
"
6. Poziomy
energetyczne
obliczamy
z warunku
{
pa* :
r*r(r*}},
n: a,!,2,...
,:(,*+}r/ffi-,".
2,p,
l
Std
L59
1. Poziomy energii czstki wyliczamy z warunku Bohra-Sommerfelda
ca ka fazowa
"1/
2p(E+Vo)
skd
I(E): zal z[@V+c.
Sta ,ca kowania wyznaczymy z warunku, e dla E:a obszar fazowy wynosi zero
1(0)
:
0.
ostatecznie
I(E)
:
+zay' zn+)-2ayp,
:Zlth(,-
]),
n:0,1,.,.
f
1/
rr(e-v,oz,!!-)a*
jest
rwna
I(E):rT/l""u,,
xL
dzie
punkty x, i x2 s punktami zwrotnymi czstki. Ca k wyliczymy rniczkujc
j
po parametrze i wprowadzajc now zmienn: cos (ltxla): y
x
dI(E|
-1a,:
dE
),m
yz
f
dy Zpa
J
l-E::
^
2p(E vg)'
"
Y
''*
-''
po
Std
czy|i
/#
,
h:0,1,2,...
a) J e li Vo
-
0,
n2h2 l 1 \'
E,,
:
fu\r+
T)
. n
:0,
1, ...
J est to posta widma energetycznego czstki w nieskoczonej
prostoktnej
jamie po-
tencjalnej.
) J e li Vo i a
+ co tak, e Vofaz: b, ta
En
:
hoir-+)
,
n
:0,
l, ..,,
\
,/
grlzie o,
:
nl/2b
llr.
J est to posta widma enrgetycznego oscylatora harmonicznego.
8. Aby sprawdzi, czy zachodzi warunek Bohra-Sommerfelda, obliczamy ca k fazow

f
,r(r,-ro"rr,#\u,,
160
gdzie E^,- ci le wyliczone poziomy
enefgeryczne
czstki.
Ca kujo (zob.
rczwizanie
za-
dania 7) otrzymarny

/;6;'..-qdx
:
2n1.1
("
-
+)
-,(/
;ry!
_
-/ry),n:a,1,2,",
Wida std, e warunek Bohra-Sommerfelda
nie
jest
spe niony
w sposb
cis y. Dla duvch
liczb kwantowyclr lub gdy h--0, cz on
'(/;W
-/VF)
"nitu.
"
9, Obliczanie ca ki fazowej przebiega
identycznie jak
w rozwizaniu
zadania poprzec1,
niego
I(E)
:
zay'7p@TtQ+c.
zmienia si tylko warunek, wyznaczajcy
sta c. obszar fazowy znika, je li
,(tl:\
\ilpa,-)
:
0,
std
I(E):za/[@T-r,i;ffi
Korzystamy
z warunku kwantowania
I(E)
:
z*h(r_
+\
. .n
:
1,2. ....
\
2,
,.:#ln,-,(r-
,
n: 7r2, ...
Porlvnujc
z rozwizanim
zadania 1.1.16 wida, e
jst
to cis a posta
widma energe_
tycznego czstki.
10. Podstawiajc
do ca ki fazowej posta
widma energii uzyskamy
^tr
!
y',,Lu,-
*k,]*
:
znn(,+
il
-r(l;W _
/W)
V/Ynik ten dla duYch.liczb
kwantowych sprowadza
si do tradycyjnego
warunku Bollra_
sommerfelda
!
lL Poziomy
energii wyliczamy z warunku
I(E)
:
2h(,-
+),'ll
:
O,.l,2, ...,
gdzie
x2
c
I(E):2\
l
xt
Ll Zbit zada z nechaniki kwcnt.
E+
cos#Dld'
ll
Ca k t mona ob1riczy, rniczkujc
j
po paramtrz E i podstawiajc zmienn
sinh(x/a)
: y. Po wykonaniu dzia otrzyrnujerny
I(E)
:
_zay' _2rE
,
",
Sta C
.vqyznaczamy
z warunku, e dla E
- -
Zo pole obszaru fazowego wynosi zero.
A zatem
I(E)
- -2a,f -2rg*2atty' [,
skd
En:
-
hl?-+)- {ry],
n
:
0,t,2,
12, Oblicznie ca ki fazowej przebiega identycznie
jak
w zadaniu 11
I (E)
:
-2a1/ -2rg
* a .
Sta C
.vqvzrlaczamy
z warunku
'
'_\
:
o. I\-'o-
srr"
I
Std
I (E)
:
-2ary' -2rg
*r,*pffin$.
Poziomy energetyczne wyliczamy dajc, aby
I(E)
:
z"n("+
|\,
skd
E.
:
--
#lb-+)
_
+{;ry]",
n
:
a, !,,
Porwnujc otrzymany rzu|tat z wynikiem zadania 1.1.16 widzinry, e uzyskany tu wynik
jest
cis y.
13. Ca k fazaw
I(E)
:
rl
\
Vo
_ox
obliczamy to czkujc po energii i podstawiaj4c
!
:
sinax
I(E)
:
2na1/ 21, E + C,
Sta C
:vq1znaczamy
z warunku, e dla E
:

pole obszaru fazowego wynosi zero
I (V
:O + I (E)
:
Znal/ 2l,t E
-zrtay'zpVo.
Majc wyliczon ca k fa,zow vqyznaazamy poziomy energii czstki:
I(:znn(,++) * ,:#l(,-+) -1/T]",
n:0,1,2,...
1,62
14. Poziomy energetyczne otrzymarny z warunku Bohra-Sonlnerfelda
rl:9,I,2,3,...
Purrkty zwrotne x, i x2 obliczarny z warunku znikania wyraerlia pccl pierwiastkiem:
' -l-
L,
:\/Zue-u2ul2-y2dx:
_,
x1
czvli
t
:
n,,(r+
|^\,
lr
:
0. 1.2, ...
\
2l-
Wyrrik
jest
identyczyy z rezaltatm otrzymanyn]. w sposb cis y.
15. Obliczamy ca k fazow
rG):zli\ryo,.
roniczkajc
j
po energii i podstawiajc zmienn: -xlq
:
l,
otrzynujemy
dl(E)_
,n,.^'(
dy
_r_
dE
- -V'ro
),;mffi:
-,'a|i -
E
Std
I (E)
:
zrca
1/
_z1,1r
+ c .
Sta C
\,yyzruaazymy
z lvarunku, e dla E:
-Vo
pole obszaru fazowego wynosi zero
I(-Vo)
:
0,
I(E)
:
ra1/
-21la-2rca/zpltl..
Poziomy energetyczne czstki wyznaczynly z warunku
I:(E)
:
Zrn(r+
!),
n
:
0,1,2, ...
A wic
Porwnujc z ronvizaniem zadania 1.1.15 widzimy, e
jest
to wynik cis y.
16.
potencja
efektywny
jest
funkcj osobliw dla r
:
0. z tego powodu nie rnona
stosowa bezporednio przyblienia
WKB do rwnania na funkcj radialn
1(r).
Osobli-
wo eliminujemy podstawiajc r
:
expy:
+P
-
o' ?
+
""
#f,
-, {",> -
#,
u*1)"-"] x{!)
:
o.
f-
163
Aby usun conzawierajcy pierwsz pochodn funkcji falowej, dokonamy nastpujcgo
podstawienia
F,U): *r( )r,cr>,
czyli:
W
+
ff",,|r_rt*>_
#(,-
*}'
u",]r,(y)
:
0,
Rwnanie to nie posiada osobliwo ci i moemy zastosowa metod WKB do obliczenia
poziomw energetyczny, cryli
",|/rffidy:znh("_ )
Powracajc do zmiennej r clostajemy nastpujce wyraenie
f/WW|dr:znh(n,*+)
17.
h,
f,
lart'"t'
;p
J
{r_r_[(,-+)'
|v,<r-rn|
|)'r'trr,,f1,'''
,^
o,-fu
/[,_
,_(,*
^,f"
dr*
_
h4
srI
o,|*v,<,-un|-
__
-EJ r\M'-
,
,u,{f;
r,.,(r-E)]}(
,{)'t,rr-u)\,
^
,
(**
-})
-
rr:
z'lTl1
(2[fiT-.
18. Warunek Bohra-Sommerfelda dla atomu wodoru ma nastpujc
posta
t'orr,r)d,r: t'
o,: r*r(,,*|\.
Kontur ca kowania obejmuje punkty rozga zienia odpowiadajce punktom
2wrotnym
potencja u (rys. 50). Funkcja podca kowa jest
osobliwa w punktach r
:
0 i ,,
:
oo. Moey
zdeformowa kontur C, do konturw C, pokazanych na rysunku, Obliczajc residuum
w oo i w zerze dostajemy
!,rrr,r)dr
:
!
oru,r)rt -
{
o,{r,r)d,r -
r*rrr),,,{&-
[r(,-
)!er'
'11
Std obliczamY
Eo:
-,v,
gdzie n: n,*l+l i ag: h'lpr'.
164
Rys. 50.
19" Korzysta ny z rozwiza dwu poprzednich zada, atwo sprawdzi, e poprawki
proporcjonalne do h2 i do a w funkcjach podca kowych nie zav ier adnych osobli-
wo ci. Czyli ca kowanie tych funkcji po kontulz Cz daje,warto tlvn zeru.
20. V/yliczamy ca k fazow
I(E):,!,/
gdzie r, i r,
-"
punkty zwrotne czstki. Ca kowanie mona wykona toniczkujc I(E) po
energii i wprowadzajc zmienn w
:
12. Otrzymujemy wtedy
I(E)
ar+c,
ta C wy:aaczymy z wafunku, e dla n: n*(t+*) .Orr- fazowy sprowadza sido
punktu; l(n*|*+))
:.
A zatem
-I(E)
:
zr_"r(,*
*).
Poziomy energetyczne czstki wyzr,aczamy z rwnania
I(E):Zrth(,.-+)
Std dostajenny
p:n*(z,
3\
\
"*,*
TJ ,
21. Wszystkie cz ony wystpujce w wy szych poprawkach mana sprowadzi do
trzech klas ca ek:
*? _
|r,
(, *
)'
l
rr,1|o,,
165
In
Obliczymy dodatkowo
J :
{..
....},,,d.
:-L*^-r(,-*))
atwo sprawdzi,
e ca ki I^, S1, oraz T^ wyraaj si przez pochodne po parametrach
.Ca ki
,I. Obticzajc dostajemy:
,,-
* nr:
o,
r,
-
-foSr: o,
-#J :0,
.
dlk| d6+&
k
-
W 66a rJ :
O dla :
-2, -l,a,
"--ffiffi':O
dlak:1,2,
T,
)lml 4+m
aWF E r-
J
:0,
czyli poprawki
wyszego
rzdu
nie daj wk adu do wzoru na poziomy energetyczn.
22,
we wsphzdnych
biegunowych
energia czstki poruszajcej
si w polu
kulombow-
skim
wyraa si nastpujcym
wzorem:
E:c/W)
gdzie
P: PrzP.
warunek Bohra-sommerfelda
zastosowany
do takigo uk adu ma posta
f
o,0,
:
2lch\,-+),
n,
:
0,1,2...
wyznaczajc
ze wzoru na energi pd p, otaz korzystajc z defin icji p, otrzymujemy
l ,
Zze4
\1/2
f
\5
-,,
*,?z,,,
+)
o,
:
Zth(,,-
+)
I66
W$rowad my
oznaczenia:
A:
|r'c=-,
U:
+
i
g:
pi-+ Ca k
I(E):1y:;:$*
obliczamy
w identyczny sposb
jak
w zadaniu 18
1(E):
^WT-/e)
z warulrku
otrzymujemy
a^:u,,|t-ffi)-''''
gdzie u
:
e'
!hc-
sta a truktury subtelnej, za n
:
n, + l *1
_-
g wna liczba kwantowa,
23. Poziomy enetgetyczne
wyznaczamy z warunku
I(E):r*^(,,*})
Std dostajemy
r^
:
n.|zn*,-*
[(,*
)'nr]"'1,
gdzie n
:
n, l+l.
24. Poziomy energetyczne wyznaczamy
z warunku
Std dostajemy
Eo:
-
#\"-;
-
[t-
)'
*uf'''1-' ,
gdzie n: n, l+1.
25. Funkcja Legendre'a zwi'zana z funkcj O.,l",":_ wzorm
ym(b,
q\
:
r-
ri,
[ ffi'''p!n(coso)e,,?
spe nia nastpujce rwnanie rniczkowe (dodatek B)
[,,
-,1# -2,*
+l+D-
#]pi@)
:
0,
I67
Sta
Wprowadzajc funkcj
Qi@)
zdeflniowan wzorem Pi"fu)
:
-+
Qi'@),rwnanie
to sprowadzamy do postaci
Y
l
lji -
l!l+1)
_m2_]orr,>:
o.
l_du''7-u
]
Otrzymane rwnanie mona rozwizywa metod WKB. Z dok adno ci do wyrazw
rzdu lll2 zacb,odzi
Qi,(u)
:
ib
"*(,\,^,-
"),
k,(u)-.5[(,-+)'_
+r1
i u, wyznaczamy z warunku zerowania si funkcji k(a)
Lll,z
:
*
V'
,-L,,,
lt,*+)']
normalizacyjn wyznaczamy z rvarunku
+l
5ror'rrrrr"(u)ldu
:
#ffi
,,,^^,.
Zastpujc kwadrat funkcji cosinus rvarto ci redni mamy
!'T
du A2 1 a
r..,.
t ),
tt-r,*:
2
II+(Il
, \k(u)du,
Korzystajc z definicji funkcji (a) dostajemy
'!,o{u)ou:
(,- wl+}|*.
std
Ar:2
(l+m)l
.
rc (l-m)l.
'
ostatecznie
pi@)
:Iz
g,,**!:
l"'--L
"o,(T
oo,_
l'|
, L
t (l-m)l
J
yt:d
l/E
'""
\
l,
'"
.^
4
l
dla u,
{ rz
uz.
26. Zamieniajc
sumowanie po r l ca kowaniem oraz k adc w miejsoe kwadratu funkc;ji
cosinus
jej
warto redni (zadanie 25) otrzymujmy
gdzie
Punkty zwtotne u,
gdzie
mr,,
-
168
l
\-_f
z
\.lr,^{a,p.f@) =#
S
m__l
, ml
f( n)d l
+ (l+
})r,*ur.
Wprowadzic now znrienn: t
:
nTffiffi,l,egu
sum moemyeapisac
w zgrab-
ny sposb
\,v,^to,, )j,
f
(m) :
+"
j,
#
r
(,(,
*-j,),,^r)
m:-l
27" Obliczenie surn sprowadza si do znaleenn warto ci ca ek
jX-
r(,(,* ,,",),
gzie
fQn)
=
l, n2,n1o,
Po prostych raclrunkach otrzymujemy:
l
2l+l
)
/,|Yu :
4=-
m:-I
I
b)
Y V,_lrr,
_
U+(|i2)]3
sin,,.
+i,
m:_l
l
c)
|
ly,,,l,rro
_
3!l!_gl2)J '
sjno, .
-Tt
28, Zgodnie z mechanik klasyczn czstka zamknita w skoczonytn obszarze po_
rusza si z resem
,:
f+
Rniczkujc po liczbie kwantowej n wyraenie przedstawiajce warunek Bo.hra-Somrner-
felda dostajemy:
2nh:dE {p,dx
_dE
f dx dE
dnJ p
=dnJ
":
dnT'
td
#:
h@k,
29. kwazik|asyczna posta funkcji falowej stanu zwianego ma posta
lx
?,(x):
*,^(\rlm;V6no"
*
),
VP
\ru +|
,skd z
^dok adno ei do wyrazw rzdu lln
{,*o,")
=
+)1dx
-
#^r0-
+)
z kolei sta

podstawiamy
korzystajc z vrynikw zadanla 2, a zatem
(T).=
+b-+\*
t69
30. Dla omentu
pdu l
:
0 problem sprowadza si do problemu
jednowymiaro-
wego. W przyblieniu kwaziklasycznym
(due liczby kwantowe) zchodzi (zob. zadae 29)
1d.E"
(T)":rft, n:1,2,.".
Korzystajc
z kwantowego
twierdzenia o wiriale dla potencja u kulombowskiego mam}
1ldE
(r):
-ril-)
:
-zra.
Std dostajemy
E,:
(T)-2(r)
:
-(r): -+r#.
Rozwizaniem tego rwnania
jes
t Eo
:
A
lnz
, Sta A wyznaczamy z zasady odpowiednioci
di,
:
_4 :
h,r:
2!
,
dnn'l
Okres ruchu dany
jest wzorem
rL
-ZeZIE"
_i
d,
_., f
d'
_ _ (.)-\l z
Zez
':r)
:-:2
rer :(;):zaE;E@y-'
Std dostajemy
En--;#
31. Z kwantowego twierdzenia o wiriale, (D
:
+
<-#>,
wnioskujemy
,
e dla
potencja u oscylatora harmonicznego
(7)
:
{V).
Std na podstawie wynikw zadaa29
mamy
E,-
(E),:2<T>,:("-+\#
Z kolej z zasady odpowiednio"'
#
:
hal
Wka,
e
En:hal(,-+)
32. Z kvlzntowego twierdzenia o wiriale wynika, e
2<T>,: k<V>.,
Std mamy
, _2+k
/7,\:1cI-1
t\ap
., tr
J
t\,*zl'#
Rozwizaniem tego rwnania
jest
t l \2 l(2+ )
En: A
|,,*
z/
I70
Sta
.wyznaczamy
z warunku
{ 1l6-x )-dx
:
2lthn.
Ca k t obiiczamy wprowadzajc now zmienn:
!
:
V'oxk,
^:|,r,o,,r!]'-"'--'
Dla oscylatora barmonicznego k:2, Yo:
+,
skd ,4
:
hu i E,:ha(r-+)
33. Dla czstki poruszajcej si w potencjale Vg(x) warunek na poziomy
energetytzne
jest
nastpujcy
f
QG",vg)dx
:
,*r(,-
+)
po
uwzgldnieniu oddzia ywania ),v(x), warunek ten modyfikuje si do postaci
f
otr{ll,vo+
l,v)dx
:
Zrh(,-
+)
Rozwijajc to wyraenie wok punktu
:
0 w szereg dostajemy dany zwizek.
34. Dodajemy do potencja u
kulombowskiego cz on ),(r'\, i rvykorzystujemy wyniki
zadaa poprzedniego.
(
rr
'
:
(- Er)'l' r rn+z dr
gdzie
\t /---;zv-t
,
-,-,
f l2ll l ll t1\l21
,'
:
|u,'
-
r2v(r)
_ r!#!?!1
Ca k obliczymy W identycznf sposb
jak
w zadaniu 18. Residuum w punkcie zero wynosi
{
+
*
:
;,-,
-,.
(*)-"-' r-,i,
=
o
:
:[#T(*)-"-'
f-
v.+a]?l'n'
+ze2r+,""l-"'|,:o, n

_2,
[o, n >
-
2.
Residuum w punkcie oo wynosi
!
#
+
:
i#(".h)*'
(+)-'i.,,.,=.
:
:Ii#(*)"-'
|u**,",,
-
|l+
(l
l2]2hzs2]
-"'l,,,=.,
ll
}_
_
|,
[o,
J |Ll'
n<- l.
t-,
17L
Poclrodne wyliczymy korzystajc ze wzoru
#
(*),
(a bx * cx2),
l_=.
=, (+\'
(:
_
)(,
;r
|(trlr
ostatecznie dostajemy
(rn)
=
..i;l-T,),-'x(.;,){,-;--)(i)'-, n l.
#Lt ]"-X(;:
r)r"-:-1(*)'-,
n -2
gdzie N- g wna liczba kwantowa, do
-
prornie Bohra. Kilka pierwszych momentw
ma nastpujc posta:
(r,) :
o,|sv"
-
zryI!+ t
tzl,
],
I
ll ,_(l+llD,1
r):aoL-f]'
(r-,): ,u'{3*r\,
|-z2 l
(r-2'2 :
'a'lwr*rtzl ]'
fz'l
(r-3> :
";'|17*l7ry]].
1.5. Rachunek zltze i metoda wariacyjna
1. Sta A wyznaczamy z warunku
llrpl|'
:
1; A
: y'
41',Sturpodstawowy znajdziemy
badajc minirnum funkcji
(),):QplH, ):ff*T,
li:o-
),:(#\'''
Std
'
o'r!:t,\""
"- \'r,
t
1,7
2. Eox+(#l"
3. Wpierwszym rzdzie rachunku zaburze
E:,')
:
(rp,lk*r ,): k(x)
:
+.
korzystali my tutaj z faktu, e (x):
al2. Pierwszy rzd rachunkuzaburzestosuje si
wtedy, gdy
E:,)

[Eno* ,-
E l.
ft2h2n2
Poniewa niezaburzone rvartcl ci energii dane s wzorem: E":#,zatemotrzy-
mujemy warunek
3r2h2
ka3 4t
4. Sta A
1yyznaczymy
z warunku normalizacyjnego
llvll':
1; A:i/ffi. Sta
EQ):(,|(r--+),):+3-+
'Warunek
na minimum E(i) daje
dE ua)
d7
:0
=+
,li
:
ar
Std
Eo=h*
o-
2
Fakt, e tezultat ten
jest
identyczny z rezultatem cis ym wynika z odpowiedniego wyboru
funkcji prbnej rpU., x).
5. W stanie podstawowym
vo(x)
mamy
l 1 l
^z
,,,,,2-2 \
Eo:
(r,l(#-*-)?")
:
r-rr,,a
!!6,s.
Poniewa dla oscylatora harmonicznego (p) : (x) :
0, a zatem 6'(p)
: (p2)
i oztx)
:
:
x').
Z zasady nioznaczono ci oz(x)o2(p) h'la wynika, e
2r:
9'!
*
p,a'|'G)
-
|"
*
g2] _(x,)
=-Tl, *
2
o
8po\-
-2
Minimaln warto ensrgii otrzymamy wtedy, gdy
a'(x)
:
h
czyli gdy
2i"
E _hul
po-

L73
. l32D3 \'/*
,
6. Norrnujc
podan
w zadaniu funkcj prbn
dostajemy n
:
\+l
. Std
Et: m;n(plH,p):
^ (+- #1)
Minimum
jest
osigane dla 1:
ff,
wtedy .E,
:
+
7. Sta .4 wybieramy w taki sposb, aby
@rp):
i, wwczas l
energii w y znaczamy obliczajc rninimum funkcj i
E(^):
(,|(*-+),)
Warto minimalna osigana
jest
dla ),
:
1:
D-
Lo-
D2
8. a) Eo:
_0.81;:-,
ZOo
'
.
ao,
b) Eo:
-
+-.
Oo
9. W wyraeniu n operator Hamiltona atornu wodoropodobnego
u_t_
Ze2
"-1i-
r '
k adziemy r p
-
h. Energia przyjmuje warto minimaln, gdy
h2 , Z2eat
l'
:
_-"-,
y,lfdrl F
-
_ -
-
l'"
Ze'p' 2h'
10. Hamiltonian atornu helopodobnego ma posta
(rys.
51)
p?
.
p Zez Ze2 Ze2
n:+-

-
h
+
,-'
J ak wiemy z zasady nieoznaczono ci:
h
p2p-
f2
:
trl"'. on",on.,
\ra| l
n,, e,A
-
2po3 ao
e2
-
,
h
-l
f1
174
Pt-
problem
spiowadza
si teraz do oblicznia minimum
energii jako
funkcji ,,
i 12
oraz, kta 0 midzy kierunkami u,ektorvl 11 i r;
u_
r'
_
|!
_Z 2 _Z,_
Zr'
"
*
Zpr? Zpr', 11 12
'
( r? + r1
-2rrt"2
co5B)ri
z'
Ettergia przyjrnuje minimum dla
0:fi, ft:fz'
h2 1
=
7-Z:G14;,
Std energia stanu plodstawowgo atomu helopodobnego
wynosi
E x._+?_+| :za(z_
j_)',
ue'
gdzle Eo:
-
atr -
energia stanu podstawowego
atomu wodoru.
11. Harniltonian czstki poruszajcej si w polu si y o symetrii sferycznej maposta:
H
:
_ !1!,,j_
* r
l*!_
+vk\.
2p, r2 dr' dr 2p 12
| l
\l /'
Liczb kwantow l mona traktowa
jak
parametr.
,
Std
I2pH
vT:
at+W
dl
'
Korzystajc z wynikw zad,ania 1.1;9l .otrzymujemy
zlt
2F E
\r, /:
I+W
dt,
DIa atomu wodoru E
:
-
Z32 r#,
gdzie tl
:
n, l+i, dostajemy
,z
1
\
Zrrop'
\ /:T+qT iF'
Dla oscylatora harmonieznego E: ha(Zr,+t+*), ,OuO
/1\
2p.
\v /
:
alTnil.
12. E(},)
:
m;n(p|Hlp)
:
^rl#
p *vo
#"]
Std
-
-Yoi+tf
,
b L,
gari"Svo:@.
175
13. Do rwnania Sclrrdingera naley podstav,li mas zredukowan uk adu proton_
u
neutron;
F,,:
i,
gdy p,
|un: /.l
:939
MeV/cz. Z warunku
llvll
:
1 wynika, e
l
^,
\1/
A:I
=|'
\
8na'
/
,"
:
l]n
|,i*
*,(),)
:
^:", l *ok_,.
(;r)']
Dla ustalonych warto ci liczbowych funkcja ta przyjmuje
mininrum, gdi/ l,: 1_34. St<1
|
Eo
-
-2,18
MeV, co niezle si zgadza z warto ci do wiadczalrr.
14. Niezaburzony rotator o energii
',
:
#,
opisywany
.icst
funkc.ilrrni w asnyrni
l
!),: --7:e'n.,
gdzie n
:
0, +l, +2,... J e li pole elektryczne skiertr.jelny w kierunkLr
V
27r
osi , to potencja oddzia ywania przyjmie nastpujc posta,
V(x):
-eacosrp,
Obliqzamy pierwsz poprawk :
E<1)
:
det (9l,|V(x)lp,,}
:
Q,
Odpolviednio, druga poprawka wynosi
Ft2l:
Y
|,@,,|V(x)yt)t'
_
|(y,,.V|xW,,|1||2
*
W ,"]V(x)yl,,..,)|1
*
/-) E:
-
Et E
-
E *, E),'- E _,
kln
{
are
1'
lt
15. Wprowadzimy nowe ..'.n*Y'
T
:
?l_pz.
w{cdy
H:
-2voo,(#-# -y,cosy.
Nizaburzony hamiltonian
{V,
:0)
ma stany w asn postaci
1
+g
9t^:
^
'
r,
zTE
E,_
:
Vo.h'
(l2 + tn2).
-lm
2
\"
l 1,I
.,.
Ze wzgldu na degeneracj poziomy
energetyczne s roz:wizaniami rwnania charaktery-
stycznego, Po prostych rachunkach otrzymujemy;
dla m*
t1
E(1):0,
dla|m|:I E(1)-TVrl.
Zkoli dlaVl
Vohz monaroz:winfunkcj cos/ w szereg: cos/ l-(yrlz).Rwna-
nie chrdingera sprowadza si wtedy do rwnania oscylatora harmonicznego. Poziorny
energii takiego uk adu
E
n
:
._vt*
ryL
+h(4voy p(n-
+),
n
:
0,1,2 ...
176
16. Skierujemy o z uk adu wsp rzdnl,ch r kierunku pola elektrycznego. Potencja
oddzia ywania prz_vjmuje posta
':
-dcosa,
Funkcje w asne niezaburzonego hamiitonianu s harmonikami sferycznymi Y6{0, q).
Z symetrii potencja u wynlka, ze
E(tl-(Y,,,|VYln\:0.
l
Druga poprawka ma posta
I
,
F(3j _,
2/(d):
\-
l(I'1.|cos1Y,,,i12
--lt'-
*
t -tl_irt,+u,
J edyne rrre od zera element_,- macierzoive opraiora potencjafu oddzia ywania, tr_l
l11 l,rl}
(}l.Icos0l,_r*)
: (}i_r.Icos6}',,,) :
|';;'' ,l
Stcl
i
([d11
l(1-1)--3nt:
'
:
-
Eo 1n_ il i;7*31 '
gcizie E'0'
:
',
'''*
rr.
17. Nizaburzony, oscllator harmoniczn}, ma poziom1, enrget_y-czn '(o)
*
^tr-
+)
i funkc"ie falowe
ln),
r
:
0. 1.2,... Abl, nie korz.vsta z
jarvnei
poslaci funkcji i'alowej
|n),
potencja oddzia yr ,ania
{"t)
* Vr(.xll)3
+|'r(xll)+
rvl"razim1, przez operatory kreacji
i anihilacji, k adc xlt: (aaar)ly'TVierv,sza i druga
poprar ,ka clo energii dane s wzo-
rami:
r(
1 )
-
(ll
i
l (.i-)
ln)
.
tr(2) _ [4ll!]i/"''
E
Elar
_
E:t))
Korzysiajc z faktu, e a"i t):
y'nIln+l), gl,?) : y'ri,,-1)
oraz
/,lt|n';:
do*, cbli-
czamy nastpujc element.v macirzowe :
("l(
)}'l")
:
i,, "
(a+4*}3i/i) :
0,
. l/ \+I
(,,l(
) )-l,,'
:
f
t:,,,+2ll* 1l.
l\
l /
l
,,,l{
)-)'i,,_
l)
:,(+)''
|,/l
(,l(
; )'l"-
,)
:
,(
i
)'
'.
,l
',
f l 1r''
(,,,|{
). | |,,+:)
:
liu,+.i.1(lr+])0l-
l)|
,|,,
1/|
/
Lr. I
12 Zbi& zada z me;harijki k*,ant.
177
l
<,
l(+)'l,
-,)
:
t*,,,
-
t;
,
*zlf''',
<,l(;)'|,-
z)
:
l,t,-1)]"("-
+),
(,l(+)-i,- z)
:
K,+z)
(,+t1l,,(,-
+I,
(,
l(+)"l,
- i)
:
]o
|@
+

(n+3) (n+2) (n+ ll1ttz,
<,l(+)"|,-
^>
:
+
[n@-l)
(n-2) (n*3)]I
z.
Std
rtrl _
3
L|,)
:
vVz(2n1
+2ll+
j),
EQ)
:
-
#(*
*u-
*)
-
* #
r*n3
+5ln2 +59n+9l).
18. Poziomy energetycztre niezaburzonego oscylatora harmonicznego dane s wzorern
E
:
ha(n,*nr1,l) z funkcjami falowymi wynozcymi oCpowiednio
|n,nr)
:
T,,(x)@
@r ,r(y); nx) ly
:0,|,2,
..., gdzie y,*i lp,, odpowiednie roz, vizania oscylatora jedno-
wymiarowego. Przedstawiajc potencja zabutzalcy przez opelatory kreacji i anihilacji
odpowiednich
jednowymiarowyclr
oscylatorw dostajemy
I/
V(r, y) :
+
@,+
a!)2 (ar* aj)2.
W picrwszym rzdzie rachunku zabutze
mamy
EG>
: (n,nr|V(x, y)|n,ny) :
!Qn,*1)
(2nr+l).
t9. Niezaburzony problem
ma warto ci vy asne E(o)
:
Or(r*rl)
'
odoo*iednie
funkcje falowe
ln),
n:0, 1,2,... Potencja zabuizcy wyraamy pftez operatory
kreacji i anihilacji:
v(:
-e x: -,r/-#
(a+at1,
W pierwszym
rzdzie raclrunku zabll;rz dostajemy
E-)
: _r/T
k|@+a )In)
:
o.
-'
/
2p,al
W drugim rudzie rachunku zabutze
EQ) _
|(n|Z(x)|k)|'
L
-
#
afl_p;ot*,
178
Musimy obljczi,c elenrent macierzolvy,
/h
(n,V|.tl,k):
-el
l;;
/h
=,-e6l"
/l-
/n
:
-eA
l' :*-
Std
tr,z, _
_
:2
2pr'',
J est to wynik cis 1 .
20. Na mocy twierdzenia Gaussa potencja elektrostatyczny
jdra
atonlowego o iidunku
Ze i promicniu R dany
jest wzorem
I zr'll ,.: \
vtrl_|-
n
\--z;),
0<l R,
l zr'
[--,
l,> R,
Potencja ten rzni si od potencja u
kulombowskiego nastpujc poprawk:
-+(+-*\-+,
0 r R,
Voon,('):
(lt|(a
+ a l|k',,
:
1.y'
i-
t
nlt:
-
ts +
y'
r + l
n)k
+ 1,;)
:
(y'T,)^,
r_r+
y'lt
+ t a,,r,,
).
0, r>R,
Potencja ten
jest
rd em poprawki energetycznej do stanu podstawo vego:
y,oo?)
:
-'
o.
(,"
:
#),
E<1)
:
(?rool%"n"(r)?roo)
-
*t+
-
+(+
-
*l]*r2dr
:
+
+(*\',
gdziepa oyli my
-'lzoo
=
1 na mocy faktu, e promie
jdra jest
o pi rzdw wielko ci
mniejszy od promienia Bohra.
Std stan podstawowy atomu wodoropodobnego wynosi
Et: E\o)+Ei,):
-
#Ir-+(*)']
W fizyce
jdrowej
przyjmuje si, e R
-
1,1A. 10-15 m,
gdzie A
-liczba
masowa danego
jdra.
Dla atomu wodoru
+(*)'-
3.10-10.
l2*
119
2l. Z twicrdzenia Gaussa obliczanr1, potencja elektrosttr.tyczn,y jednorocinie
na aclo-
w;tllc.j tlrli,vielzclllli kulistej. Potencja ten rni si od potencja u
kulonbowskiego nast_
1lri
jllcil
popi,arv k.q :
{ 1o' Ze1
lo",,.( ,):.| ,:
--
R
0<l'(R,
I
o, r>R,
CzyIi vr t lichtttrIitl zllburz*ri (zob. zadaniu. poprzecinie)
,{|)
__
2 7a2 l R \2
lL2
(Y'ta,,,V,,,,,,,l!,t,,o)
:3
;.
\el
,
4o:*z
}iltt] ;tt,:ictiiv ilbiic; ,\,c enr,rli stanu podstawowgo
alo{rlu wodoropoclobnego
!:
:
. ,ll*i,,:
-';;::
L,-
i
(,})'I
!',,tr,,,', liit_jilij
(-}1rz-vnlally
lvynik z zadaniem poprzccilrirn widzimy, z bardzo <lobrynr
ilr',,_t bli criicllr rwnik nie zaley ocl iego, czy adurlek
jdra_jest
rozmieszczony na powierzch-
ti i, czv
.i,rdiltlrorlnie
v/e\yntrz.
2.
ptlicncjir
zaburzajcy
jest
postaci
-Zcz(j-#,)
k:,
0<r R,
0, r> R.
V(r) :
(l!
roolV V,, o)
(rprrr]Vrrro)
(rt,rroll/r rrr
-
E(
(rprr*,|Vrprro)
Sttn lililt,iiu r,roilclru o n
ttrrvc / i lt!: t]:.rr.,,r, l1l..,,
i,hitra k1 i:l,vs{ vczng0 :
,
ii'.,,,,
"'1l
,nn_}*,f,''|\
,,f
i ',,,,lg'.,,u)
"''!
'o,_.,u
!,i,.oo)
1,
(r1,,,
_
,lVpronii)
:
2
jcst
czterokrotnie zdegenerowany z wz_eldu na liczby kwan-
,
1 :to,
Vz,_t.
Pierwsza poprawka
jest
rozwizaniern rwnania
(P.onlVr!
,, ,)
(r
r r,,lVrp r. r r)
-
E
('
)
(P2rglYt!.rr)
(rprr_rlVrpr,r)
71p ,o|1Vy 21
.-
t)
\
(l,
r, ,lL
,l,,, _
,)
l
(r!,r
,
_
,l|rr!, r,
_
r)
-
Er
'' l
*0.
tkie niediagonalne elemcrrty
Z elrttlgr;nalno ci funkcji sferycznej wynika, e znikaj
1,1ll,tcierzot ,e. J edyne rne od zera elernenty to:
{ul,.oolp,on)
: "#,r_*r
r*(+
_
wZyS
Zi-
-
ffi-),,o,
i,!lill
(,t1l2r,|f/lilrrr) :
(y,r,olY.p,o) :
(rpr,_rlYr r,_r) :
Z3
F
-'a
Z2r2 l Ze2 3 Zc1 7rzyz \
:
- "
at
-
(;-
-
=;-+
-'ft-)r,ar,
P,ldtrbnie.jak to by o w zadaniu 20,k adziem!
-Zrlag l. Po prostych rachunkach closta-
,,:},lt,.
:i:I-: r jr ,natrie clrarakterystyczne
ma dwa rne rozwizania:
p(r)_
l Zaez
/O\'
-
20 o6
\ool'
1
Z2e2
lza\"
Er":tb
^
t*/
Warto zauway, e efekty te staj si bardziej znaczc dla p-atomw, ze wzgldu na fakt,
e rnasa leptonu p
jest
blisko 211 razy wiksza od masy lktronu.
23. Hamiltonian dwch atomw wodoru rna posta (rys. 52)
H
:
IIo-.Ht,
gdzie;
pi p? e2 ez
llo
-
-^--
-r
;-
-
z|.l l1.1, r| 12
e2
p2
e2 e2
H,:*+
-
K tz ftb f2o
1 1-1p 2
:R:
dU
Rys. 52,
W przyblizeniu dipolowym tzn. dla R )
rI i R
rz
l
'
l,
_ *E_,.,*r)'
+\l,,
-
-
2(:l
-:r)2 -2R(:, -z.)
|.
,rr= Rl'--- 2R2
],
l 1
l, _t,J :} !}y,\
1 1
l ,
ri +.l,i
-2z] -2R:_,\
,*
=
R
\'-
zn,--
l
Podstawiajc te wzofy do hamiltonianu

otrzymamy
a2
Ht
:
:
(x,.r2
*;,1
.t,r-2:rzr\.
Hamiltonian ten opisuje oddzia ywanie dipol-dipol
F -
_
d,cl.
_. 9r{!d
..l
R3,
"
]R5
gdzie d,
:
el't i dz
:
arz
-
odpowiednie momenty dipolowe atomlv wodoru.
Funkcja falowd ukladu dlvch odleg yc|r atornlv wodorrr znajdujcych si r,v stanie
podstawowym jest
postaci Qt
:
ytooirr)@rp,oo(r.), Z symetrii funkcji falou,ci
si.l;ilt ,,
r ,ynika od razu. e
El]'"\Q,)H,@,):0.
l2
llo
1a
1
l8j
Obliczamy drug poprawk
F(2) _ \r
I(@,lHr@)l'
u
-
h-E[c,_6<o,
Mianownik tego wyraenia
jest
postac i; E\o>
-
P<ol
:
-
*('
-
#)
,
czyli zmienia si od
-3e2
f
4ao do
-
e2
f
ao. Aby obliczy sum, dokonamy przyblienia ptzyjmujc, e
E{2.)
-
_
jY
L.-,
= -;T
L|(D,WP")|2.
Korzystajc z faktu. e
{Qr|HPr)
:
0 oraz z symetrii funkcji falowej dosta_jemy
czyli
Er':
_y.
R6
J est to typowa zalno dla si van der Waalsa
24. E|2) : _6" _ !5 _
14l6e2a3_
l
R6 R8 Rlo
25. Stan atomu wodoru w stanie s opisywany
jest
funkcj falow
|100),
a odpowiednio
stan p funkcj
|1
m). ze wzgldu na degenera cj zwizan z liczb kwantow m, istnieje
sze moliwych funkcii falowych opisujcych ten uk ad atomrv:
l00;11), |11;00),
|00;
00),
|trO;
00),
l00,
1
-
1),
ll
-
1, 00). Poziomy
energetyczn EG)
+ 0 s rozwizaniami
rwnania charakterYstycznego
utworzonego z elementw rrracierzowych operatora
.
KorzYstajc z
Postaci
H, i z
jawnej
postaci
funkcji falowych atomu wodoru (zob, zadanie
3.29), dostajemy
2
3T
0
2
J
0
_
E(1)
0
0
0
0
_E",
-
+,
_
E(L)
0
0
:0,
4
3r
0
0
_r(1)
0
2
J
2
J
16384 e2a?
sdzieu:--"-:'
-
"o
l9683 R3
I82
Rozwizaniami tego rwnania s:
F(1)
--
},
(r: krotno ci 2),
-
!,
(o krotno ci 2),
+,
(o krotno ci 1),
-
,
(o krotno ci 1).
Dla kadej warto ci w asrrej wyznaczamy
jej
podprzestrze niezmiennicz.I tak warto ci
energii w asrrej
'(1)
-
{z
o,lnor"iada podprzestrze rozpita na wektorach:
[l00;
11)+|t1; 00),
|00;
1
-
l)+l1
-
1; 00X.
Eo
:
-
?r=+
[]00;
1t)-111,00>,
l00,
1-i>--|1-1;00X,
A.
Energii E/J )
:


y odpowiadaj
jednowymiarowe podprzestrzenie rozpite na
[|00,
10)
-
-|10,00x
i
[|00,
10>+l10,00x.
26. Eneryia oddzla ywania spin-orbita wynosi
-rF-},
Yc',o,
Zabodzi zwizek
l.,s: j
tt"*rl'
- L'- s'f,
DIa elektronu s
:
h12, zatm
[*r,,
dla
j :
,*
,
L's
:
|'_
,*,
,,
l
l 2l.,
dlaj:l-.
Poprawki do energii wynosz wic
p.
_ _:_[,,a,
t av,Q)
^?,(,\I+,
dla
j:
l*+,
gdzie R,l(r)
jest
radialn funkcj falow.
Biorc
R,"(r)
:
#,-r/,g
(,
_
+},
RroQ)
ffi"-'''^o
r
r83
oraz
Y{r):
-!
,
r
rlostajemy
AEr"
:
0,
tl 3
{F
ezh,
lr,
dla,i:},
J :p:
prrr
i
,1
|-t.
dlai:!.
27. Hamiltonian atomu helopodobrrego, tzn. atomu o dwch elektronach, ma posta
H:4*-?l--Ze2
*
e
.

-F
1.1 f
2
tz'
gdzb r, i r., oznaeza_i odleg o ci elektronrv od
jdra,
za r, wzajenrn odleg o midzy
eiektronami. Dla rvygody przejdziemy
do bezwymiarolvych zrniennych R,
:
rrfa6 i R2
:
*
zlodao *
h'lZ/, e2). Ponadto energi liczy bdziemy w
jednostkach
e2fao:
lZZ1
H
:
-7(An,*A ,)*

_ +
jt_
.
",z on
1f, lu traktowa bdziemy
jako
zaburzenie. Funkcje falolve stanu podstawowegs
ll,
2)
: pl9{"li
8
?roo(Rr) -
r-',o,**,r.
W pierwszym rzdzle rachunku zaburze
E(1, =- (,,rIul;l,,2
)
:
::+5
'1'2
^iaB,R22dQ,dRIdR2,
Zgadnie z dodatkiem B, potencja oddzia ywania mona rozw.in w szereg stowarzyszo*
nych wielomianrv Legendre'a
I \--1 i/- irll) !R',
R-
:
ll,
mffif-
P'i@os0,)Pi(cos0,)ei,n{r,-r,l
gilzie R.
:
min(Rl, R2) i R>
:
max(R,, r).
Foniewa funkcje falowe nie zale od ktw.
jedyny
wk d do ca ki dadz wielomiany
s l
.:
ru: 0. Na mocy oitgonaino ci rvielornianw Legendre'a
f(I}:
}r'Zu_
[[e-2ZR,e-27Rz
_..^
au J J ---fi,
llidRlR3dR:
16c2Z6 __ t , i'
,f r
: ':;
}
'-"o
t
l
e-2Z ,,tjdr?,*
\,,-,"*,R,dR,]R?d^t
: _#;
Energia najniszego stanu energetycznego
atomu helopodobnego z dok adno ci do cz onw
pierwszego rzdu. rwna si
E: L-<ol+E(t):
_
'1(rr,_
'
,\
zoi
\"'
4'l'
184
Dla helu Z
:2i
E
:
-
74.80 eV, co daje zgodno rzdu 5)(. Energia
jonizacji
lrelu, tzn.
errergia potrzebna do usrrrriciir
jednego
elektrolru rwtra
jest
.,,
: _20,40
eV, co daje
7
_u
cdno c r-,ko o l },.
28. W zmiennych bezwynriarowyeh R, i R, oraz w.jedrrostkach
energii c],'ao unkcja
prbna
_iest
lozwizanim rwnania
I- +(.',
+l:)
- +- +l
y(i.. R1. R.)
-
2).:I|1,7(, . Rl. R2).
[
2 RI R,
l,,
gdzie E,
:
-e2
l2ao-Stan
podstawowy atomu wodoru. Paratclr, intcrpret()waIly.jcst
jako
liczba porzdkowa Z.
Korzystajc z tego rwnnia pe ny harniltonian atomu wodoropcldobtlcrr l zltpiszenry
w nastpujcej postaci (zob. zadanie poprzednie)
.. |.^ ). ),
^ll
l\ l
H:
-
j
(r,
+_\.)-

- -(Z-
')l

*
^,)*
/(,,
Obliczamy
E(A)
: (y:!Hl|) :
2^2Ett-Q-r[55#;^
1R,dald(.?.clR,
rlR, +
-
5 1;
RlRldl|dpdR| an.] +
5*
Rld l^idr;dll'd*r
Ostatnia ca ka
jest
identyczna z ca k wyliczon w zadaniu poprzednim metod wielo-
mianw Legendre'a,
je li
tylko zastpi si ), przez Z. Z kolei
f^'
R3dp|dp:d*idR,
:
i{;-
^lo3dpldr?d*|dR,
-
:
l6n2*l-
(.-',-,^,
o^,

*2R,RdRz.
Czyli ostatecznie
EQ,}
:|r,,,
* o,"1r- i)-
5,
i.|r,
:
(
-r,",
+ i.z --', r.\,,,
L
4
]" \
4l"
Warunek ekstremum prowadzi
{o
q
_ n.,,)
-,7
5
d
-"+,L---
16.
Otrzymujemy std energi stanu podstawowego
r
:
z(z_
\'
,,.
\
16/
-"
Dia helu E:
-77,45
eV, co daje ze zrnierzon warto ci zgodno rzdu2),, a energia
jonizacji
Eloo
:
-23,05
eV, co daje zgodno oko o 6l.
29. Cperator Hamiltona drobiny w
jednostkach
atoinowych ma posta
H:_|_o_
l
_l* l\
\2- -Rt R2'R;l,
185
)
gdzie Rr2
jest
odleg o ci midv
jdrami
w
jednostkach
ao, Poziomy energetyczne
r omtizaniami rwnania charakteryst},cznego
o,r(@J II ,,)-
E
!*,!1o.]-1(v,I ,))_ o.
-""\(v,
|Hy,)-
E(lpJ vz\
@lHy,=)-
E
l
Std
u-:1.##
i odpowiednie funkcje falowe
. Y,:l ':
v+
-
tr2a4rl,sr :l
'
Kolejne elementy macierzowe operatora 11 oblicvm1, korzystajc z faktu, e
H, ,
-r,(,-***)r,,
gdzie Eg
-
energia stanu podstawowego atomu wodoru.
Std
I l , l l \l
@J Hy,,) -
u.L'f
R
-
ir,l-r,l],
(,p,lH, ,)- o.
(,
-
+)
(c,,tp.)- u.(r,
|*
r,)
Ca ki te atwo
jest
wykona we rvsphzdnych eliptycznyclr:
1 p m,
-l r i,
0-<p(2n,
gdzie:
lt,:
e*
,
f
:, (R :
Ro,).
l2n
(, ,l, ,):
# i.-*u,
\
(r'-r')o.
!
o,
:
1
_1
0
*
o'.--,o,
-
*
(
.-o,,o,
:
e-R(' *o*
$),
t lt
"'nr,'
"r'
i
,o
(r,l"';r,)
:
*(i
,-^'dr

,-"'a,"+
\
e- ,ap
,"-^,o,)
:
:
*,,-e-,R(t+R)].
W podobny sposb obliczamy, e
I lt \
f
,,
l
v,)
:
e-R(l +R),
186
J e li przej cie ze stanu
|r)
do
| )
ma by dozwolone, tt:
{,k|V|n)
l 0, co oznacza, e
-1
)-f,(a)s,(o")
:
0.
reI
Widzimy, dla duych odleg o ci ca ka przekrywania (r lrl,r)
=
0 oraz (y,illlp,)...
:
Eo otz ( rl0r r)
=
0 tak,
z E+
:
E_
:
Eo. Otrzynramy wtedy clok atlnic sl.an pocl_
stawowy atomu lilodoru.
30. Dla odpowiednio regularnych funkcji zachodz,i
.f!)|lr}
:
f(a,)|n\.
Wyj ciow rwno
|,f,{o)rr,(,4)
:0
zamykamyz obydrvu stron stanam i'i'r> i
lO>,
Z w asno ci funkcji operatorowych :
\-r
f
_f,(a (klv |n ;g,(a
^)
:
Q,
reI
31. Z d,fini ji operatora parzysto ci:
[P,
r]*
:
6.
Badamy przej cia dipolowe midzy stanami
|l'm')
a
|Im).
Zamykajc zwizek antykomu-
tacyjny tymi stanami otrzymamy
(- 1)"+ (_ 1)'
:
0,
edy
PYi: (-1)'r,'. Std otrzymujemy regu Laporte'a
A/
:
liczbie nieparzystej.
32. Operatorem oddzia ywania dlapolaryzacji liniowej
jest
z, za dla ko owej x*ry,.
Zwizki komutacyjne:
|L,,
zf
:
g,
|L*,
x*iyf
:
*(x*iy),
zamknite z obydwu stron stanami
Vm)
i
|l'm')
wyznaczajrcgu y wyboru
nt'-m:O+L,m:0,
m'_m: 1=+L,m: 1,
33, Zamykajc komutator
fHo,
IHo,
r7f :
h'ar'r,
gdzie
H":
1
Fu=2r2
"
2p' z '
stanami
ln)
i
|n'),
dostajerny (r'*r)' :
1
">
An
:
l.
34. Skierowujemy o z uk adu wsp rzdnych w kierunku pola elektrycznego d. Wtedy
potencja
oddziawania ma posta
V:
-eEz: -eErcos?.
187
W pierwszym rzdzie rachr nku zaburze potrzebne bd warto ci elementw macierzo-
wych wsp rzdnej e obliczone na funkcjach w asnych atomu wodoru
lnlm)
=rR,l(r)
x
x'Y6 (a
,
q). Korzystaj
c
z faktu, e
cos|Y6(0,
r'
:
1/
(nlm|rcos'lnl' m')
:
f
r'fi,,(r)R-,ruor|
ffi;
r',
r-'
*
z ortogonalno ci harmonik sferycznych dostajemy
-/m,u,,,*,),,,,"
Oznaczc odpowiednio ca ki z funkcji radialnej:

J i,
t
__
t
:
\
r
3R,,1(r)R",_,
(r)dr,

J l,,t+l
:

r3,R"l(r)R,
1*rft)dr,
0
elementy macierzowe potencja u mona zapisa w zwarty sposb;
(nlm|Y|nl'm'> :
(Ai,n,,1_
1
l Bf,^y,o_
r).,
^,,
gdzie
Rozrvizrrjc rwnanie charakterystyczne otrzyrnujemy odpowiednie warto ci energii.
Dla n
:
1 rwnanie charakterystyczne daje Ell)
:
0.
Dlan::
f
_E,,,
B3o 0 0
\
o.,i
o "
-i",
_|,,,
3 }
:
,,
\
o 0 0
_5,,,f
rozwlzanianri tego rwnania s nastpujce poziomy energii:
I
O okrotno ci 2,
I
E(tl
:
i_/ZTET
okrotno ci l,
I
I /;ET
o krotno ci l.
l88
Dla
:
3:
_
[<tl B3n 0
,!iu
_/:(l)
B n
0 A)o
-pti)
000
000
000
000
000
rol,u,il,aniatrri tcgo rwnarria s :
l(1)
-
n==2 E(1):
()
-
/,trl,
/A{E
-
GT;;;
/;ET; ;;
.,.,
(
00
00
00
_E(|)
B _,
A),
_
E(1
)
00
00
00
00
0()
00
00
fJ 0
00
00
_
l.- |\ 0
0
- tll
0()
t> krolrr<r ci 3.
o kl,otno ci 2,
o krotno ci 2,
o krotno ci l
,
o krolno ci l.
0
0
0
0
0
_
F(I)
0
0
0
0
0
0\
0\
0
|
=0,
0l
0
0
_
F-{|l
k rrzysta_iilc z
jawnej
postaci funkcji radialnej atornu wodoru dostir.jemy:
l]o: *+, B3o: r!u#
,
A1,,
:
,/u
'n;:
,
As
:
3/l
!#,
,l,,
,-.
,y'G
n":u
,
B.io
:
3lll
!*.
Stild lnarlr5, tlstittccznic
:
n:l -(l):0
0
3aoe{
-7-
3aoc8
Z
n:3 E(l):
0
9 aoe8
-2
Z
9 a6e
2Z
o
a6e1}
Z
g !o"!
13
9 a,,c8
lt:
2Z
D..
9 uOcE
Dtl:-
Z,
krotno l
"
krotno c 2,
krotno l,
krotno 1,
krotno 3,
krotno 2,
krotno 2,
krotno l,
krotno l
"
t_
Sytuacj t przedstawia
rys. 53.
189
35. Na mocy zadania 3.31 (zob.
[7])
E(]\
_
+?ttQt,-lt2_1.
EG}
-
-
ffi vltt2
- 3(nr-n.)2
--9m2 +19].
Rys. 53,
36. W cechowaniu promieniowania harniltonian uk adu
jest postaci
H: Ho-#(L,+zs,).
Stany w asne hamiltonianu swobodnego mo na charakteryzowa liczbami kwantowymi
NLSJ i M. W pierwszym rzdzie rachunku zaburze
E(l)
- (r*".,,",|-
#
(L,+Zs,)y*,.-")
=
:
- +(?*,..r,*,(
+
)?*"r"o,).
zpc
,
Na mocy twierdzenia Wignera-Eckarta dla nieprzywiedlnego operatora wektorowego T
zachodzi
(?,,*,IT?".,) :
Iuiffi
Qp,*,lLrp,*),
E(1)
-
-
###
(?**"*,l"/"?*""J ,
czy|i
190
Elementy macierzowe operatora nron-lentu pdu s sklasyfikowane w
[7].
Wyliczmy do
koca czynnik Landego:
(-r(/+s)>'J 2+L.S+,Sr)
B:
J a+D
:
--jGT-
1
WstlrwiajcL.S
: -;-(J '
-
t
-52)
otrzymamy
/
3
,z
|
,z,
l
.r',
(
-r,
..T'
-
l,
*
2"
l,,
J u+l\-L(-t-l)+s(s+l)
s:@:,r@.
37. Funkcja falowa uk adu dwclr elektronw sk ada si z cz ci przestrzennej i spi-
nowej
l
:
@(rtrr)x(l
,2).
J e li pe ny spin uk adu S': l, ta
7{l ,2)
jest
symetrycznaa.(rr,rz)- antysymetryczna,
odpowiednio dla S: 0
z(l
,2)-
antysymtryczn a @,(rr,rr)
-symetryczna.
J e li nie rna oddzia ylvania, to poziomy energetyczne i funkcje falorve uk adu opisane s
nastpu_jcymi wyraeniami :
_2 ^2
* /L ll ,
^
E:
'-
;
(nl+ri+n3+mi+mLr+ n!),
ep"
"
,
@
^(r
r)
Q,{r
r)
@,(r
)
a
^Q
),
gdzie
l2\'l' Tnlx Tnlv Tn,z
(r',(,,):
\-;/
sln-sln ----:" sln-----_.
W pierwszym rzCz,ie raclrulrku zaburze
E(1)
:
(yVrp);
l0
dla S:l,
Etl\
' -
|-vr\
lO(r, ,
rr)|zd3r, dla ,
:
0.
ccl dla stanu podstawowego daje
E,(l)
_
_
2'l
-1.-3 I/o,
38. Rozwiza rwnania Schrdingera
(Ho H)ttl
:
Ert:
poszukiwa bdziemy w postaci liniowej kombinacji stanw
T,
i yl,
T
:
Ctyt*Czpz,
Podstawiajc do rwnania t posta funkcji falowej stwierdzamy, e warunkiem, aby C,
iC,
* 0,
jest
o.t(
E- E"-(lplHp,)
_(T,lHru)\
:
o.
-"'\
-kp,lHtT)
E-E,-(rp)H,, )l
-
l-
191
Oznaczajc (rpJ Htrp)
--
Hii (i,,r: 1,2) dostajem1,
D-
-
(E,
+ }1,,) (Ez
* Hz)
lHrr|'
39. Uoglniony rvektor w asny
]p)
operatora pdu opisuje swobodnie poruszajc si
czstk, Poziomy energetyczne obliczami, u, rachunku zaburze
f *:]n- u
=V3=
-
fp-t Er- Eo_x'
gdzie Er: p2
l2 l.Rachunek
zaburze moTra stosowa rvteciy, gdy Yo
<
l-_ l.
Gdy p
-
k/2, stany
lp)
i
lp
-
k) maj energie. ktre niewiele si rni, Mona wtedy post-
powa podobnie
jak
w zadaniu poprzednim i poszukirvac funkcji falowej w postaci
P:
c,lP)rc;|P-k),
Wtedy
E,:
E !_-
*1/C=TE;,,{
Zfaktu,edla|Eo-Er_r.l > i; E_-

lr nika. e dlap > ktenergi
jest.Eo,
za dla
p < k
12
energi
jest
E_. Widmo energii ma skok rv punkcie p :
k
l
rwny 2Y6 (rys. 54),
czyli w periodycznych polach w
q-idmie
energetvcznvm pojawia si pasmo wzbronione (zob.
r l
zadani 1.28). W punkcie niecig o ci grupoa prdko czstki znika, gdy6lr:u,r:
:
0. Symet czne wyniki otrzymamy rv otoczeniu punktu p
: *kl2.
Rys, 54"
40. Stan podstawowy atomu rvodoropodobne_o, Eo
:
-
ea
l2,
opisywany
jest
funkcj
w asn
Ttoo
:
(ro3)-','exp(-riao). W pierwszym rzdzie rachunku zaburze
E(|)
:
-
:+
{y,, oo1
porl,,rd.
8, 3c:
Przy obliczaniu tego elementu macierzowego naley postpowa ostronie,
jeeli
bowiem
formalnie podstawi
n
:
O
i wykona ca kowanie. to otrzymamy w wyniku
l l ,4
(y,,oo',po't',oo) :
-r(*
}
l92
WYnik ten.|est nonsensorvny,
cdy
waito reclnia operatora, dodatniego
nie moe by
u,iemna, Obliczmy z kolei
(
1l2
lp,
ou! 1l2 ^,,o,)
:
(2l'(
(*
-
*},,,,,,i
(.'
-
i)
r, ..)
:
:
(2p),(r,..
j(o, *
)
,,..)
:
'(*)'
Ze wzorw tvch wynika, e
,
n' rru|! orp,on) * {,p'rt,,ou',p'r roo).
|
Uy zrozumie 1 w asno , zhadajmy dziltizin opcratora p2:
Dp,
: |tl l
e L2 :;l2p e L2}.
Niech
,/(r)
t g{r)-
dwie sfery,czltie symetryczne funkcje; a zatern
(prfis')_
ffiprs')
:
4xh\ rrdr|fr-l (rg),,
_
gr-, (l.f),,] :
:
4rh2
U .g}'
(rf)
-
(rf)' (rg)]!3 .
Ze zwizku tego wynika, e dziedzit operatcra p2 jest
Du,
:
|f
e L2:rf
--+o0|.
atwo teraz sprawdzi, e r(.p2. p*-),-+o0
<11a /
7, Oznacza lo, e sian p|vlgg
nie naley
dcl dzieiizinv operatora p2, a ta z koli oznacza, e stan yroa

.,
Wynika std, e wyra-
enie (p2rproo|p'r ,ror)
rna ens w przeciwiestwie
do ( rroolpoy,rro),
ostatecznie poprawka
re latywist3iczna
:
_
E(r) : _5 .
-.ca''
8 1,o
ry 10*acV,
41. Hamiltonian uk adu jest
postaci
II
:
T*Yr(x)
+ 'r{x),
gdzie T -* operator energii kinetycznej.
Funkcja falowa 12, jest
funkcj w asn operatora T+V,(x),Odpowiednio
funkcja p5
jest
frrnkcj rv asn operatora T+Yr(x). Zatem:
Q
"lHr ")
:
E
o
*
Q!,.lVrr ),
{vulHr
:
Eo *
fuptlY, v ,
(v
"l/J rpt}
:
E
o(v )v)
*
Qp,I
p).
Z symetrii problemu
wynika, re
@ulHv :
(!.ltlrp,}.
Poszukujc pe nego
rozwizania
w postaci
l1s :
Colpo*C6y6,
13 Zbir zada z mechaniki kwant,
193
otrzymamy nastpujce rwnanie charakteryst y azn :
. l,-r .B-,sE\
o"\a-sr
A-E
J :0,
gdzie
A: Eo*(T"lVrV),
B
:
,S+
(v)V,,v
oraz
:
(Ip"bl)b), jest nazywane ca k przekrywania.
Rozwizaniami rwnania charakterystycznego s
E _A+B
l+s '
skd
^E:
22-2!5
.
l
-,s2
Poniewa przekrywanie
si funkcji faiowych
jest
ma e, mona pomin wyraz 32 otaz
stwierdzi, e (plV2y")

(rp,lV,,tp6), zatem
A,E x Z(p"|Vrlp),
*
L--__-
Roz lzia 2
ROZPRASZANIE
2.1,. Rozpraszanie
jednowymiarowe
1. Rczwizanie rwnania schrdin-eera opisujce fal padajc z lewej strony ma
posta
IAeik',+gr-ik'x,
}
(
0,
}'(.T)
:
[a.,u".
.r- > 0,
gdzie k: p,lh :
L/W,lr.k,
:
v'2E_,l
,.
Ftlnkc.ia falowa powinna by cig a wraz ze su,oj pierwsz pochodn,
co nak ada
w punkcie
x
:
0 warunki zszycl,a na wsp czi,nniki A, B. C',
Wsp czynniki odbicia i przej cia s zdefiniowane
jako:
p
_
joao' ;
o:-r-*;* T:
1",;,
^l_:_
l. , ,-.k,
; _ oak,
I.
gdzie
j"ln"rl :
,l"
tr.
_/ooo -
B
-
11
.jr,,,. - .C,=
.
Korzvstajc z warunkw
zszycia wyliczamy fi i r,
^
t
J t,-k
\. _ l
l
r-
-r'E,r. _
ll r+
-v'E)'
n:| l
:tffi)
:-=
*-'
T
:
,.1kk.'
"
:
4! E( !r)
_
(k'+l<1.
lv r+v"
+
t,E)2 '
R*Z: l.
J ak wida, R i r nie zale iv ogle od wielko ci sta ej Piancka. Nieistnienie granicy
klasycznej R:0, T: 1 t umaczy si tym, ze w zadaniu nie wystpuj adna d ugo ,
ktr mona by porwna z d ugo ci fali de Broglie'a elektronrv, Fizycznie rzecz biorc,
skok
Potencja u
we wszl,stkich prakt1,,cznych przypadkach jest jedynie
idealizac.j jakiego
7
}
l95
iri}ii"l,|L,iil;'i}
W}rg adc,rlcg(), ui k rym obZar progowy ma pewn skoczon szeroko .
l}ill iiij.:i::ac pilien jt u rrt&rny dqbr granic klasyczn
(,z,ob.
zad. 3).
1
lt
R: l-T,
::tirl;: /.
..
L,/ril
y,:;j-t;i
lr oztxrczenia i k' s takie sarne,
jak
poprzednio.
Wsp czyn_
:rij ,lr,.,.j iiiL_iesi--iak i ,i,ja'.-r ,,ik"rzy,awsp czynnikodbiciamniejszyniwpoprzednim
.-;lid;lli ii.l.
3.
*#
lii,,i,p11lliu Schrciingera
1,1:\
I
i.
* '1gfx)
(*l'+
l)"',rpl,x1
:
g,
,;, i,, ..
',, l
;,J iic5lilt\:rli),
!,(-\,)
==
ei " lx';,
-
-e-*/o.
i'l;.,,,.j,,,,ii
il{_;l,.li/_\,i]}cnly rrvlranie hipe,:g.omerryczne
{i
*. ) "G-")
+(L
-2ika)(l-)u'{')-Ugau()
:
g.
i ;z,",t,illzarritiil l.aio r,"itvlairia, clcyrn w
6
:
0 clo sta ej,
jest
funkcja hipergeometryczna
'(i{,li:'
*
k)r
"
*
i(k' + k)a, 1
-2ika,
),
3,.ir_ie
&'?
=,,,'!t2
.+
[-i,r.
r;.il*ui
,,p{"r) -= {leik"F(l(k'
-
l ,)a, ^i{k' -rk)a,1,- ika,-.-'lo).
i}!;i .l: -o --,:,,,
funkcj i r symptotycznie dy do ce' ", zgodnie z za oenim, fala
i;lr
|, ,l,{ i r. l rtlolir
l_i]t ,r
-l
*
ir.l rk<_.,t,z!,s{anly z asyn]ptotycznego przeCstawienia funkcji hipergeometrycz-
lrei. pr;il -nego w Cldatku
(wzilr
B-59)
,,
r) ,,,rj!'
r|'
;i.|r\Ft,,
e'o'' -r
T(|
-'Lika)1-(2ik'a\
_ik,x
-'
'
-t'tri , ,
-
ir|-+
k,
:k

',/,,.ktlrzystujc
pticlarie rv dorlatku w asno ci funkcji T(z), atrzymulemy
o
sinh2(na(.k'-k))
,.
-
1nrh'( l(k'T.
i
'*-l.'i'
{:.i,"
.
(}.
J i -"
{ ,.,, ;' !
,
co odpowiada prostoktnemu progowi polencja u
\-,iil
i-:lri" ],}. }l r zrcstenr a maleje R i dy ,o zeta, gdya --+
oo,cc odpowiadat granicy
6l!n5;l,czlli:l
-
0,
5" tr,)l:,i il ii padajcej z lewe.j strony wsp czynnik odbicia
^:iY=l',
przej cia
IMrrl'
'
1
'
|i,
, !'
i,}
{,- #)'
^
{k,,,
-"r| -
:,r)sut
k,,,a]
(::)
:
,,(3
)
/:
i?
l,)
,,
{?
i,)
skd mamy ]u[|1
-
fu{., ', ll1:
:
![!l.
Warunek ) pociga za sob ri ,tro ci
Dla fali padajcej
l' /'' l'
zpraweJ ^:|M;;! l-
a) pociga za sob rrvno ci
l/,,,l/,,
-
11 ,,,.!,- |,'
l{ i
lt1 l
L
j
,,,4,.*,B,.:
ici.-lrl.,
u,11
?l'rr: 11
"l.
lti
-_t/"-\o --1l'
gdzie I4r oz:nacza macierz tral]Spol1cwilir i sprz on. .V[aniy sid drlci;rtlitirly i,,,lliL;l:Ci.
lM r r1,'
_- 1,
trI
rr,,1 -
II,, I{
2 2
_-
],{
},2
kl
r,
:
1 .
Widzimy tl,ic, ze wsp czynniki plzej cia i odbicia nie zale od ki*rtillku t lj
rl;icl; { ej,
a ich suma wyrrosi 1.
Ogln postaci rnacierzy 1
jest
"
:
(_;:::;li],,
':' :]:lio)
Warunek c) pociga za sob rwno ci
(?\:
,(,^), ,\,,
i),
- (?
i},
skdotrzymujemy7:6.
6. a) Dla
-
< x < y(x)
-
E"ik'xa|:r,ik'x.
WYliczarnY macierze zszYcia
l l.,\ / l,, r \
t,l\
t
1""o-o'"1l*
;
),ir l ,lo(,
-
i i\
tri
\rl
:
T\._,.o*o,,;(,_
|
)
.,,o_o.,"(, -
'll
\'
j
/a\
l_ l _
r
/,"o-u''"1'"
F)
e-i( + ,)a(,
-
j'l
)\
,.l
\r/
-
7\.,n-*,,,(
,_
I)
.,,*,-u,.(, -
f,)
/
\,l
Mnoc te dwi macitze przez siebie otrzymujerny tnacirz tr'[
,, _ {@os2k'a-i
e'sin2k'a)zit a i i sin2ic'u
}
'" -
\
-i4'sin2k'a
(cas2k'a+it'sin2k'a)e-:i*o/
'
T*
I+lrtzrrrzro,o,
R: l-T.
ten stosuje si rwnie do przypadku, gdy Wynik V, < 0 (zob, zad, tr3).
b)
." _ /(cosh2zatiesinh
xa)c2iko it1sirth2xa
\
'" -
\
-iiisinh2xc
(cosh2za- irsin|t2za1e
2iL"J '
1
T:
u7;61;,
R: i-r.
gdzie wprowadziii my ozr\acznia:
k
:
|
|/2|l EJ ;.
H:
|,
1|V,,-il,
|l, 'l Il, A\
':
,
i'
-',j,
'i: 2
f
-;l,
u,:l/ ,_1\ ,,_](l _*,\
-2\/.*t l,
|l:]\-kJ
7" W granicy
u-(1+i.o i-)
T__.'",
\ --ir
l-ial'
-
1-1''
gdzie a: pQlkh,z. Podobny wynik otrzymamy dla Vo -+
-co.
Funkcja falowa
jest
cig a, 3
i ,:' n g l6dna
rna w zrze skok. Po dwukrotnynt zranicz,
kowaniu powstaje w rwnaniu Schrdingera delta, (r), kompensujca delt w potencjale,
8, Dia fali padajcej z lewej strony R
:
lSr,l',
7:
lS,'I'.
Dla fali padajcej z prawej strony ,R:
lSrzi',
T:
lSrrl',
Warunki ), b), c) pocigaj za sob odpowiednio rwno ci:
,(?
;),,
:
(:
;),
SiS
:
(;
?),
(:
;),(? ;)
:
,
Ogln postaci macierzy
-
spe niajcej warunki a), b)
jest
liei(+prl2cos./ e'nsinv \
'
:
(.'Orinl,
'
i"i1l+Fllz.urrJ
,
J e li spe niony
jest
warunek c), to a:
B.
Rwnanie Schrdingera nie zmieni si,
je li podstawimy
*
k na miejsce k" Std wynikaj
l, ,rro ci
fii_il:
,o,(:|_:]), ,c)(:
i),,-n:
(?
;),
a wic S(- )
:
^*(k).
9. Dla macierzy ,S przesunicie potencjt l o odcinek c w prawo spowoduje odjcie
Lttzby 2ka od parametru & w powyszym wzotz i dodanie
1ej
do
B;
natomiast dla ma-
cierzy M spowoduje to odjcie liczby Zka od parametru y we wzorz (l) w rozwizaniu
zad" 5.
!
c]:1
1l. Dla stanw m izanych mamy E < a, k
:
ilkl.
Odpowiadajce irn lunkcj falorvc
s ca kowalne z kwadratm, a zatm wsp czynniki A i D s rwne zeru, a lvsp czynniki
B i C nie s rwne zeru. Dok adniejsza analiza wykazuje, e wszystkie cztet1' ele tnclitr'
macierzy
^
maj w tym
punkcie biegun.
Rozwamy np, rozwizanie rwnania Schrdingera, ktre na lewtl od obszirru r,,lz-
praszania ma posta
p(x)
:
eio' +,Sr, e-' -,
a na prawo
V@)
:
S", e'u",
przed u ajc
funkcj t analitycznie na obszar urojonych k widzimy, e stanom zrvizanym
odpowiadaj bieguny,S1
l
i ,S21. Podobny dowd mona przeprowadzi dla,S,, i Sr.*_
12. W przypadku wystpowania takiego bieguna odpowiednie rozwizanie rwnania
Schrdingera by oby normori,aln
funkcj falow o zespolonej (nie rzeczywistej) energii,
co
jest
wykluczone.
13.
e-
zika
:
cosZk'a- ie'sinlk'a
te same, co w zad. 6
gdzie oznaczenia s
Gdy k: ix,
Warunek wystpowania biegunw macierzy S na
clg*k,a
:
+l+
-
i pokryrra si z warunkiem na stany zwizane (zob.
Otrzyrnali my
rojonej ma zatem posta
1.1.1).
7:
l,,l'
:
- #r-
J e li E Y6,
tzn. k <k',
to
l'|
) 1, Wsp czynnik
przej cia
jest
wtedy na og
batdzo ma y, z wyjtkiem
punktw, w ktrych sin2k'a: 0 (rezonanse), Odstpy rnidzy
rezonansami wynosz
,,
:*(
-+l
(-,r,rr|nro,,
-
in's,in,k' a\.
(oczywi cie Vo
- -Vd.
Vo
,
osi u
#\
zad.
rh
Er-E,
-;
a wic, aby w obszarze E Vo
zmie ci o si przynajmniej kilka rezonansw, musi bY
pYgalhz
1.
Szeroko rezonansw wynosi w przyblieniu
A,k xZla (lub A,E'x2khzlap)
i
jest
znacznie mniejsza ni odstp midzy nimi (zob. rys. 55).
*
Dowd ten nie
pretenduje do
pe nej cis o ci,
jednak
wystpujce w nim luki mona uzupe ni.
199
-!------+,
E/Vo
jys.
55. Wsp czynnik prztj cia 7w funkeji fl/ Zo dla prostoktnej
jamy
o rozmiarach scharakteryzoivanych
przez wsp!,czynnik
a
Y
iii
:
StS
Naiey zwrci uw}g na to, nelgie rezoilan$w pokrywaj sig z pozioillailli tatlw
zwizan3,ch w nieskoczenie
g tlokiej
jamie,
14. Szukarn1, tazwizania rwnania
task'
-
ie'sinZk' a
:
t,
gdy 2k'a
jest
bliskie n.
aznaczc indeksern
r,leg
ies i
"
l dekselrr
.u"
punkt 2k'a
:
i?rr, mitni,v w pierwszym
przyblieniu wzgldem rna ej rnicy k'rrnr-k',u,
2a(k'rrnu--k,""} x --if t' x
-2ikfk',
kIr.r* k?""
:
k'bl"g- k',,?,, x
-Zik
la,
Errnu- E,u, x
-
ikh2
lpa
:
-
il'lz, gdzie F
=.
2k!t2
l1.1,
Biegun macielzy , na p aszezy nie energii ley w punkcie E,u,*i{f2 nieco poniej
osi rzeczywistej. W pobliu bieguna element,91, i wsp czynnik
przej cia maj po-staci
r2
-A
+
t+G l)a*2ika
r
E_E,",-|i
2-
T:
.f ma
-
jak
wida
-
ens tzw. szeroko ci po wkowej, czyli szer<rko ci rezonansu
w punkcie, w ktrym 7 spada do po owy.
15. N{amy E
:
h2k2
l2 9
a z,aitl:r na plaszczy nie biegun lezonanowy iey w punkcie
o wsp rzdnych Re > 0, Imk < 0 (por. zad. l2). Rozrvllzanie rwnania Schrdingera
ze znlkaj,cymi wsp czynnikami A, D a niez ikajcymi .B i C tzob.
zad. 5 i 8) ro nie wic
eksponencjalnie w nieskoczono ci, Nie
jest
to wic
,,dobiyi'
tan'w asny ham.iltonianu,
a w szczeglno ci nie wlicza si go do zup nego uk adu stanw w asnych. ]\{irno to"
funkcja ta posiada swoist ir:terpretacj zwizan tym, e kwadrat
jej
rnodu u zaley ad
czau poprzez czyntk exp{-I lh), a prd prawdopodobiestwa wyp ywa na zewntrz.
Opisuje wi ona stan rozpadajcy si ze rdnim czasefrL ycia t
:
hlT.
200
S,
E-E,".)2 +:7
16. J eli fala
Pada
od lewej st,rony, to dla x > wystprrje tylko fala biegrrca w prawo
1
li
-t
P(x)
-=
7^.,.',
.,o(,)o'no,*,;_l,
k(x)
:
},llrrt*rt-l
.
Kor,zystajc
z warunkw zszycia w klasycznym punkcie zwrotnym (zob. z,ad. 1.4.1},
()ilzylnujemy
przed uenie powy szcii
funkcji falolvej na obszar < x < h
,(r)
:
J -""pi[rt.*lc.r)
i
t f
\
,?t\x)
,;, ,n
4
,6 '"P( \'1,'la'),
,c(.r):
',,
tE,ryr.rn
l'ri
1rtllli,l;i11
j.,pi11
bb:
l
la(.t)dx :
l
(x)el - jz(. )d"r
l-troenry przcd uyc
funkcj falow na orszar x < a:
p(r):
-,;,((*,no"*
;}-Trer
,.",(i t"ia,.*f)
:
//i(.i,
:
-
i
u-'
-,)",,,
(,
f
*r,;o" -,
+)
-
i6
(*o,_,)
*r(
_,

rr
oo,
_
if),
gdzie 0
-
"^nI(t( )dx),
}:ali
Paclajcej
od lervej trony odpowiatla <1rugi sk adrrik tego wyI,aclria, a za[ent
/ t \-'
':
('n
4c)
J e li przyblizenie jest
dobre, ta 0
,>
l, czyli
T x 0,2: ."p(-z
i,o,o";.
17.
a
1. x 16
#,,-,lL,
-
(+\,1[,
-
(#),]},,
gdzie
oznaczenia s te sal e, co w popfzdnim
zadaniu.
'Widzimy,
e wynik riii si ocl
PoPrzedniego
jedYnie
czynnikiem liczbowym rz,d"u 4 stojcynl przy eksponensie.
podobny
rezultat otlzymamy, gdy bariera ma z
jedllej
trony skok a z drugiej mona
j
przybliy
funkcj liniow.
,
18. Pomijajc czYrnik liczbowy rzdu Zpochodzcy
od skoku poterrcja u (z,ob, zadanie
poprzednie)
mamy
r
=.*r{
_
olT
lEl3/,\,
'\
3heE
-|
l'
]
:
l
01
19.
gzie x, i ,x, s miejscami zerowymi pierwiastka, Wystpujca tu ca ka nie
jest
funkcj
eiementarn*. Mona
j jednak
obliczy w przybli eniu, gdy
lEl'
> e3E. Okazuje si, e
}
5/;d*:Lo"*;irF#-,)",ff-)
Q)
Wynik t.i
-oZnu
otrzymarozbijajc ca k na dwie cz ci: pierwsz, w ktrej cz on bx
jest
ma pclprawk i drug, w ktrej cz on cf x
jest
ma poprawk.
Ograniczajc si do
wyraenia
(2l3b)a3
),
otlzyrnamy rezultat poprzedniego zadania.
20.
a) T ."o[_
1i,.(.*,,
l,b-.
_';rr-)],
gd,zie b
:
e2
lE,
z,
-
prdko czstki.
r
-
.*p(
_
2ne2
\
a-0 J
n,
I'
b) T x.-o[- " /
T
v"-
E)f
21. Zauwamy na wstpie, e bariera potencja u mo e mie kszta t paraboliczny
jedynie
w ogratriczonynr obszarz, poza ktrym powinna si wyg adza, dc do warto ci sta ej
w *oo, J eeli
jednak
energia fali rozpraszanej przypada w obszarze parubo|iczna ci,
tcl wsp czynniki odbicia i przej cia mona z,nal rozpatrujc rwnanie Schrdingera
z potencja en Y(x)
:
-kx2:
h2 d2
-
aip'-k*"p
:
E!l,
d2 1"
a rp+ vazx2y ?
:
0,
. 2uE
_z _
8pk
gdzle
F
:
hy
d.':
nz
.
Podstawiajc u
:
1/ *
mamy
dlR
#v+ u'l + iv
:
o,
Rozwizania tego rwnania maj aymptotyczn posta.
" i"z/ rl*(I
+ 0(u-
2)),
1B
Oczywi cie nie
jest
to zwyk a fala p aska, co
jest
odbiciem wspomnianych na pcztku
trudno ci. Nietrudno
jednak
stwierdzi, e funkcja
"iuzl4y?
opisuje fal poruszajc si
(1)
*
Mona
j
sprowadzi do zupe nych ca ek eliptycznych-zob. [16]
wzory 3.141.
a
w
Prawo,
gdY
u
+ co, a w lewo, gdy !
,-+
-
co. Fowjnni my
zatem szuka rozwizania
o postaci
asymptotycznej
,,, _ J ,4r'"
olulo'+
Be-iu:
a'.It
P-"
-,
-
co .
Y
'
|ir'-'ouo-, r/
+
*oo,
wwczas wsp czynniki
R i 7 bd dane wzorami; 7:
lclBlr,
R:
|AlBl2.
Funkcja
"iuz/4gp
opisuje asymptotyczne
zachowanie si rozwiza rozpatrywanego
rwnania
w ca ej p aszczy nie
zespolonej
zmiennej u. Okazuje si*, e przy ptzed uartiu
rozwizania
riuzl4,rP+ od a dodatnich do z ujemnych (tzn. u
n
ei'), pojawia si dodatkowy
cz On B-"i"l4uP-;
niemrliej mozna std wyznaczy
zwizek midzy A t C:
A
:
Ci-P.,
zgodno
z przybli-
WKB rv ogle nie
w zadaniu 1.1.16 znajdujemy
ogln posta
rozwizania
enirn WKB (zob. poprzednie
zailanie).
Gdy d > 0, przyblienie
+:'+,'
:
-,,d,o
_.^o(
.f
/T)
,
:
-__:
,,
R
lf-
T
,**o(f
/T'}'
,*+
v@)
:
r(^,n
L}'^
n(^-
+,
^_
ry-,},
- (,-r1)';
-
_cf),
B:2-ik'(bg-ch),
'( )",-*,
wykazuje odbicia.
22. a) Analogicznie jak
rwnania Schrdingera
g:d*,
*"("",n*)'^ r,nnLr(^*

*
!,
l-
+
-
+
,+,
, . r\
/ * t'\
_
(sinh
o.1
),
gdzie
),: j
(,_/;g_pe}
korzystajc
z podanych
w dodatku asymptotycznych
w asno ci funkcji hipergeome-
trycztlej,
otrzymujemy
t1:(x')
,.-+ .Aero"
* U"-ror,
lp(.x) *
Ceik'a
p"-l**
,
C
:
z-iko(bg+ch),
D
:
2ik.(bd+cf),
I
J
: --,-
,( )"_,o^
,(^_+},(_^-+'
gdzie:
A
:
2iha(bd
d-
ft:
^*+-+)rr),+t_+)'
203
,(,
=f*
,R
T
r +exn(
-
Ir/
+)
*
Zob.
[ltij wzr 9.246, J est to zjawisko
Stokesa.
Std obliczamy macierz,i
/c\
_
"/l\
_,_2i3_Lt+-
+
*-
\ a
(i) --tol--
lr,i _"!Ll
("i
l7'f
d
f
l
skorzystawszy
z w asno ci funkcji I(r)
ipatrz
dodatek), mona wyliczy, e
*'
:
r,'r"
(sin 2ri + i sinh ; c
)
r(] l
-
i ka) T (- 2 i + |
-
ik a)
; h,
+
:
:
22
ik,
1sin2rt
)._ i sinh r a) J -
2
A
-
i k a) T (
-
2
j,
+ 1
-
i *

j[P
a1,
J Tc
k adc k
:
ix widzimy, e bieguny tych l yra e le w punktach
-2).-z:
a. 1,2..,,
-2i.+za
- -1. -2, -3,,..,
za:0, !,2..".
pierwszy
z tych wzorw
wyznacza stan1, zi -izane
(zob. zad. 1 . 1 . 16), drugi
jest
rwnoci
Sprzeczn
(l < 0), a trzeci W!,ZnacZa tzrv. bieguny fa szyrve
(por. zad. 2.4,34),
T:
1
:
--+-:''!''L:=-
,*
sinh:;A,arco, r-ITq;E
\
T
'\zi"*
7,-l
) Gdy 81l|,oa2ih2 {
1. t,sp cz.vnnik przej cia otrzymuje si przez proste podsta-
wienie Va--o lv pol.vl, szl:m r.,ro.re. Gd1, 8pl/oa2f h2 > 1,
T:
-
.i.lrr''ko,=-=-,-=
.
sinh:zcA,+cosh2
t+/
''|;"
-r|
Obliczenie wsp czynnika przej cia w przi,blieniu WKB przebiega
podobnie,
jak
w zadaniu 1.4.ii:
Txl,
gdyE>Vo"
l f \ l z-o/l/_/E|1,
gdyE<vg.
r exp(-2\z(.tld.l,)
:
.*pL
-
--1='-|V
I
o
- v,,J ,
Przyblizenie daje popralvnl,w,vnik rv grarricl,
-
0 (lub a
u
'l_)przy
Ei I/6 ustalonych,
E*Vo.
23. Postpujc
podobnie
jak
w zadaniu 16, znajdirjerny
1
lr- l'
R
Id'f l
r-|g
i,I
l
i-T,,
,o
}(ou,_ #\'
""*,
204
T:
gdzie
b
a:e*p( x@)d,x), L:
l lrla",
Widzinry, e
je li
0
>
7, to 7
(
1, z wyjtkiem punktw, w ktrych cosZ:0 (rezo-
nanse)'. W punktach tych wystpi yby stany zwizane, gdyby bariery by y nieskoczenie
szerokie. Odstp midzy rezonansarni (w skali energii) wynosi w przyblieniu n(LlE)-l,
szerclko rezonansw r:
|02(dlldr1l-t
a redni czas ycta t: hlT: h|2(LldE).
Zwrmy uwag, e
\ ar.
l,
a wic
.rl@LlE) ma kwaziklasyczn interpretacj czasu,
jaki
zuywa czstka aby prze,
lecie od
punktu
-a
do a. Otrzymany wzr naT mona zatem. powiza z nastpujcym
obrazem kwaziklasycznym: czstka, zamknita midzy barierami, udrza o nie w odst-
pach czasu h(LlE), a ptzy ka dym uderzeniu prawdopodobiestwo wydostania si na
zw|ttz wynosi T:O*z.
24.
T*
| +6bosZa a snttz"c +
n
Faa ;2u
-
7 s' sn2T'a7"
gdzie
-a -a
aa
LufdxlCdx1
-
Ll-t--_-
E- h' ) l<1x|
-
n J rl(x)- h
,:
{+-+),
,: (+o!r},
,
:
+{;
-
+\,
7],
:
+(+
-
+),
l
k'
:
;y
Zp(E+V)
,
l ,--,---
,
:
- y 2p,{Vr- E),
c
:
b-.
25. Skorzystamy tu z wynikw i oznacze zadania 1.1.9. Po my Ao
-
0, B,,
:
1
(fala
Pada
z
Prawej
stronY)'
''?':
WolB ,
:
lB,l-r"
W przypadku a) wektory w asn macierzy o warto ciach w asnych ei, e-i s da-
ne wzorern 1.1,.29.1.
Roz my wektor
(?)
""
te wektory:
/0\ltsinhBeit 1-1l\r/sinhBei(kl-y)\
\' /
:
2sino
[coshBsin( /- )+sinaf
-
Zri"a
\coshBsinl /-a)-sindf
'
Mamy
(^;.)
:
*i-'-'"o
(.",n
n'],, i-
-,
-,,,".,
)
-
"#''*
(.",n
B'J ,llfi--,,
_,,
",
),
lBn|'
:
cos2 t +sin2rcosh2Bsin'(, /-a)sin,2d
*
T-1,
l*
Przypadek b) roni si od przypadku
a) zamian parametfu na i we wszysikich
tvzorach, a, wic
T-1
:
cosh2n + sinh2ncoshzPsin? (kl
-a)sinh-2.
Powyszy wsp czynnik przej cia szyblccl inaleje z wzrostem liczby barier n, co nie
zachodzi w przypadku c).
26. Rwnanie na funkcj Greena ma posta
! t> \
l ]-+t'|c1"1
:
1"1.
\dx' l
Szukajc rozwizania popfzz transforrnacj Foutiera
?
C(r)
:
\
ik''g(k')dk'
znajdujemy
C&)
:
z,lr}_1r,1.
Aby obliczy G{x), naley poda przepis obchodzenia biegunw funkcji g(k'). Okazuje si,
e w a civre warunki brzegowe dla funkcji G(x) otrzymamy, po oywszy
, I Fik,x
C(x):;\vr:vl*irdH
(zob. rys. 56), gdzi e
jest
nieskon"r"r,'" iuru liczb dodat ni. Zamykajc kontur ca ko-
wania od gry lub do u (zale nie od znaku x) obliczamy metod residuw
Ct,,
l
;(x)
:
*e'o
*
:
*(6( )ei "+0(-*)e-'o"),
Za pamoc funkcji Grena rwnani Schrdingera mana zapisa
jako
rwnanie
ca kowe
v(;c)
:
"''"*
j* dx'U(x')lp(x')G(x-x,),
gdzie U(x)
:
ZplV(x)lh2,
Gdy x ley na. prawo od obszaru rozpraszania,
?(.y)
:
.i x*.+i/tx--L
(
Or'r'"'
)rp(x')-'o*' ,
(l)
_@
a gcly x ley na lewo od obszaru rozptaszania,
,T
p(x): e'o*+e-'o'
}
d.r'u{x')rp(*,)"'o,,- (1)
2a6
Ptzyblienie Borna otrzymamy, k adc w tych rwnaniach po prawej stronie y(x') x
e'k"'. Std
]l
7 il*
*
dx'(J (x')i'
:
'**
[
@
F 12
)
o*'ut"'lj
,
i
, l"i
n
=
r!=|, I
a*,ulr,;.
zix*,Iz
,
.+K
i
_U*
Otrzymali my nonsensowny (wikszy od 1) wynik na wsp czynnik przej cia T. T rr-
maczy si to tym, e przy podnoszeniu do kwadratu kolejne rzdy rozwilricia wzgldert
potg potencja u si mieszaj, Pierwsze poprawki do R
:
0, T
:
1 s drugiego rzdu
w U. Mona przekona si, e aby prawid owo uwzgldni
pierwsz poprawk do

naley rozway |I przyblienie Borna, w ktrym po prawej stronie rwna

(1) podstal ,ia
Si
r1l(x') .]u'' *
t
dx''
(J (x'')
eik'" G
{x'
-
x") .
Natomiast otrzymany wynik na R
jest
dobry, alvysze przyblienia Borna nie wprowadz
tu adnych nowych wyrazw II rzdu, w U*.
27. Szukamy funkcji Greena G(x, x'') bdcej rozwizaniem rwnani
(A-+ '-
(.x))C(x,
x')
:
(x-x'),
U(x)
:
pV(x)lh2
i opisujcej fal rozchodzc si. Pozwoli ona nam zamieni rwnanie Schrdingera z po-
tencja em Uo+Ul na rwnanie ca kowe
v(.t)
:
A("")+
j
O"'"1r, x')L/,{x')lp(x'),
(1)
gdzle
f-
(l-)- rozwizanie rwnania Schrdingera z potencja eln Uo opisujce fal
padajc od lewej (prawej) strony,
v@)
-
tozwizanie r vnania Schr<lingera z potencja-
em Uo* U, opisujce fal padajc od lewej strony.
Dla .x > x' mamy (L,+k2-%(x))G(x,x'):0 i 6(x,x')
jako
funkcja x
jest
fal
biegnc w prawo. Zatm G(x, x')
:
(,")g(r'),
gdzie g( ') jest jak
funkcj zmiennej
x'. Podobni dla x < x'mamy G(x,x'):
f-(,x)h(x').
Aby po dwukrotnym ztoniczko-
waniu wytworzy a si delta, funkcja G musi by cig a w punkcie x: x', a skok
jej po-
chodnej musi by rwny 1:
l |x-r'+o
G( ,x*0)
:G(x,x-6), !,c;r*
r'll
:.l,
dx
'|"
*._o
czyli
(,r)s(x)
:
f*(x)h(x),
f-'
(x)s@)
-
L' G)h(x)
:
l .
*
Namawiamy Czytelnika, aby sprawdzi te stwierdzenia,wyliczajc w
jawnej postaci, jakie poprawki
wniesie II przyblienie Borna do R i 7. Por. te zadanie 2.3.17"
3-
Rwrratlia te s spelnione,
je li g jest
proporcionalna do
.f*
a h do
f-,
Ostatecznie
G(x. x,):
r-,!ll]rr,a.
WU"*,
f*)
,
gtlzie x,
:
max(x, f'), .r.
:
min(x, '), a wroskian W(f_,L)
:
"f_'(r)f*(x)-
*f-(x)f*'(x)
nie zaley od x.
Poprawlti pierwszego rzdu do funkcji lp(x) otrzymamy, podstawiajc po prawej stronie
rwnania (1)
v(x')
x
f-(-t')"Tak
r,vic, gdy x znajduje si na prawo od obszaru rozpra-
szania, mamy,
,(x)

/*( )+
,, _.t:rl,(")
dx'u,(.x')r-(x'\f-(x').
a gdy .t znajcluje si na lewo od obszaru ,r.rrur*Iru,
,9,(r,)
t
l_(-l)+
irGG)
T
dr'IJ ,(x')f-,(x')f-(x').
J eeIi znamy tunkcje
.f*
i
.f* ,to
w tych ,Ur""rri."n mona lrydzieli cz ony";kr ; :-i& ,
i odczyttrc rvarto ci wsp czynniklv R i 7. Pierwsz poprawki do wsp czynnikw ,R i 7'
s na og
pierwsze_o rzdu rv {L
r;
a zatem trudnoci dyskutowane rv poprzeelnim zdaniu
tu nie wl,stpi.
2.2. R^ozprasuanie dwuwymiarowe
1. Postpujc analogicznie
jak
w zad. 2.1.26 znajdujemy
l'2n
G(p)
:
,
!J
d.k,
j-:,:_]_le
:
,r-lr
I/.,d/.,
\
o,
'?u
:
I (
,.,^,,,
J o(k,g)
:2r)""n
k,_W+,ir,
0
:k0
Rys. 56, Bieguny funkcji
s(&')
:
_-.1. .
zaznaQzon kropkarni.
k'-,k '+ lE
Sca kujmy funkc.j
r;::,:1+
po osi rzeczywistej (zob, rys. 56), zamykajc kontur
fu
-n
tl
ca kowania duym p okrgiem w grnej po p aszczy nie.
'W
ca ce od
-
m do zIa za-
miemy zmienne podstawiajc k' --,
*lc'i
korzystajc z faktu, e H$L)(-x):
-l12)(x)
(zob. dodatek B).
08
(
,_,,,.,
Hl|\(k'u)
J
/' d/(
k=,
-
W ,ri"rio,i.rcrno ci
H3') (k'
d
+ H32', (k,
a)
k-k'2+ie
"
f ,-,^,,,
J o(k'P)
-
.
"
""
-ir_'!iirit
r
\ k,dk,
I
ra
H$ll(zl
=V
+eiz,lift|4l
a zaten ca ka po p okrgu
znika i nramy
i
z
\ ,a ,
#+:
2ni Rcs
+{:!
:L]^,_^
:
-ilrH$l)(k2).
czvli G(p)
:o
115l>1t<2)l4i.
Za pornoc funkcji Creen rwrranie Schrdingera
mona zapisa
iako rwnanie
ca kowe
1,(p)
:
.*
.*
* t
arr'rlp';tp(p')H$l)(/rIp-p'|).
przyblienie
Borna otrzymujemy podstawiajc po prawej stronie tego rwnania rp(p') x
ny ejk,p', Cdy p znajduje si daleko od obszaru rozpraszania,
mamy
p(p)
"*,*
*-:,
-3i'l45o,o,r,o,r.ip,.(k- p/2)
WYnik ten
jest
rv pe ni analogiczny do wzorw znanych w trzech wymiaraclr. Wsp
czYnnik stojcy przy eikoly'i mona nazwa amplitud rozpraszania.
Kwadrat
jej
modu u
jest
rniczkowym przekrojem czynnym doldE.
2. Swobodne rwnanie Schrdingera w dwch wymiarach ma rozwizania
ei^vJ -(p),
korzystajc z wzorow podanyclr w dodatku B, atwo wyprowadzi rozk ad
m
eik.p
:
eikp"o"P
:
I
e-i'co sngJ ,(kp),
gdzie eo
:
1, ^
:
2, m+ 0, W granicy o;: *mamy
e'k'P
/fr7.e.i^cosmpco,(on-
+_
W obecno ci potencja u
tozwizania rwnania radialnego maj
"onrt.-
"o,
l k,
Tcm Tc \
|ks \J -
z
-+,),
Std
,r\
4)
posta asymptotyczn
"'*
*
ff|rt)
-
l/ai,,,u^t^ "o,,r.o,
(on -
+-+
-
u).
(1)
Rozpraszani zachodzi symetrycznie wzgldem kta
9, f@): fG.Pozwala
ogtaniczyc si do rozpatrywania przesuni
fazowych . dla ru nieujemnych.
tzn.
dla
to
14 Zbi6r zada z mc]raniki kwant.
Po lewej stronie rwno ci (/) nie wystpuje wyraenie odpowiadajce fali sclrotizcej si,
co narzuca nam warunek a-
:
e'-. Dalj znajdujemy
f{,p\
:
1#i
u,.or.r(ezia,,
-
|
)
:
l/Ti
.,.u.,,nei", sin,),,, .
2r@
r
-,
4\.-l
o:
J |f@)|-dr: * /e^sinz,)*.
0 a:0
Dla tozpraszania na nieprzenikalnym walcu potencja u w sk ad rozu,iz,alrilr rownania
radialnego ,R. wchodz
-
obe.k funkcji Bessela
-
rwniez funkcje Neuma,rrns (zob.
dodatek ts):
ft^(s)
:
AJ -(kp) + BN^(kg),
r rt l TEm ,,'
'
-\\
R.,(9)
V #
(, .",( l_
+__i)*u,,"\or_#
-+)),
(A1 } l)
awictg,n:
_BlA.
Foniwa ,R*(c)
:
0, wic
1_ t
8 J .(ka\
tgo*-
-7:-;@
Nich ko
l.Ze
lvzotw B-76 i B-92 wiclzimy, e w tymprzypadku donr.inuje l'ala par-
cja,lna n: 0" Zatem rozptaszanie
jest
izotropowe, Mamy
tgd0 ry
1*oyl .
Tcz T2
o= orpl:e?ak*'
Takie zachowanie si przekroju czynnego dla ma ych energii
jest
charakterystyczne
dla wszelkich potencja w krtkozasigowych w dwch. wy,miaraclr.
3. Pro'olenr ten rozwizuie si w
pe nej analogii z zadaniem 2.3.4. Rozwizanie rwnania
Schrdirrgera rna posta
1 )(,
)
:
"'o,u-",,
p(_i^,
+,
ikT\, gdzie
\Ll
Znajdujerny:
do
^tghft},
1
4.
210
'ca L
:
z{
G*n')
--
Re/(')
:
{
r^(e-*/u/(0)).
2.3. Rozpraszanie trjwymiarowe
-
przybtenie
Borna
l. Wzr na amplitud rozpraszania w przyblieniu Borna ma posta (zob.
np.
t6]
95)
fl(kpna,k"n,,,")
:
-
r n,
\
l'1,;.u'u"u
k,o,r"),d.y,
Dla potencja w s|erycznie syme'Lrycznych to wyraetrie mona sca kowa po zmiennyclr
ktr_lwych. Wybierajc kierunek osi z
jako
pokr5lwajcy
si z kierunkiem wektora q :
:
knuu-k.o"n. man"Iy
cl 12n
"f,(al
:
#-I,.=d, .dcos
{
drpz(;.;i ""o"
!,
: _
ft\,<rl!lt-r6r"
0
-1
0 o
gdzie q:
]ql
:
2l sin!.0-_kt rozptoszenia. Oblicza_ic t ca k, otrzyrnujemy ampii-
tud rozpraszania:
a)
f,(0)
:
-
++(sinqa
-
qacosqa)"
b)
fu(a):
_4
_._,
ll- a
-
+q-
4uVo l
c)
J e(|))
:
-_ ,;,_
_ .-.--'.'.-
hz a{a-z +q2)' '
cD,l,,,(0)
: _
ry"o.""n(
-
+)
Biorc kwadrat tych wyrae otrzymamy rniczkowy przekrj czynny do/d.o.
Frzyk ady te ilustruj ogln regu (wanrowniew torii cis e_i. a nie tylko w przy-
blieniu Borna): dla k
4a-l
(gdzie a-zasig potencja u) rozpraszanie ma charakter
izotropowy,
natomiast dla
} a-l tozptaszanie zachodzi g rvnie w przd, lv obszarze
ktw 8

{ka)-t*
(zob. przypis na str. 2l2).
Ca kowity przekroj czyfiny obliczamy ze wzorLl
,lzk
o:\atltft(o)l, :
z,,
t
dcosa
tf,(a)l
:'#
3sgsif,k\|'.
_1
o
Otrzymujemy
,
8tp2Vo2 a6
^
.^,
1
l _
1 sin2y sin'y \
a) o
:
ffi
DQka), gdzie D(y)
:
l'
-,T
+
::iT
-
ft
i,
wykonuje si tu przez cz ci)
,, 16nu2a2a2 l
b) o
:
----rF-
64nuV? l
c) o:
kr1trf
(3+12k2a2+16kaaa),
d) o:
tffio_e,'g2k).
(ca kowanie
Mona znw zauway ogln prawid owo : gdy k -', o nie zaley od energii,
a gdy k
a-1, o maleje
jakk-2 (ub r-t;*.
Stosowalno przyblienia Borna mona oszacowa za pomoc warunkw (zob.
[6]
str.382):
L,
lvl<-+,
gdy k41,
pa-
p1
!|L
"
gdy ka > l.
pa
atwo zauway, e kryteria te w rozwaanych przypadkach sprowadzaj si do wa-
runku o

a2 (przekrj czynny
jest
znacznie rnniejszy od przekroju geometrycznego).
Dla potencja w przycigajcych pierwsze z nich oznacza, e w
jamie
nie ma stanw zwi-
zanych.
2. Nieskoczono ci mog pochodzi jedynie
z rozbieno ci ca ek dla r
-+
oo, gdzie
potencja
jest
sferycznie symetryczny. Przy szacowaniu ca ek mona wic za oy ich
sferyczn symetri. alwo wida, e
ft(0)
dla 0
* 0 ma warto skoczon,
je li
P
> 1
(jak wynika z rozwizania zadania 2.3.4, rwnie
B
:
l
jest
dopuszczalne), natomiast
.(0)
jest
skoczone,
je li
B
> 3. Aby odpowiedzie na drugie pytanie, przedstawmy
/r(0)
w postaci
_f,@\:
- F
#r(
u),inu,au,
skd wida, e dla malych
sfr@)
*
q'z. Zatem ca kowity przekrj czynny
-
jest
skoczony, o ile

> 2. Dok adniejszaanaliza (zob.
[1l]
str.96) wykazuje, e wynik
ten
jest
s uszny rwnie w teorii cis ej, a nie tylko w przyblieniu Borna (por. te zad.
2.4,31).
2k
\
dalf,@)l'
0
3. a)
) Wystpujc w tym problemie ca k mona metod ca ek konturowyc!.sprowadzi
do funkcji J ' Eulera:
rcuA
J Btil
:
-
+a,
#:|f,@)r:ffi
fu@)
:
-
#ro
-
)sin!!_ra-,,
do
-,r,,
6g2
-
lJ al l
*
Obraz ten ulegnie zak ceniom, je li potencja
nie ma dobrze zdefiniowanego zasigu lub wystpuj
rv nitn
,,twardy
rdze"
-zob,
zadania 2.3.2-2.3.4 i 2.4.5,
l
przy czym naley zoy, e 3 >
P
> 1, J e li poza tym
P
> 2, to ca kowity przekrj
czynnyjest skoczony i wynosi
6
:
)zi-:
_n ,1,r-.|_ ,}:-plri"*l
.
p-L
L/l-
z
f
4. Rwrranie Schrdingera
rve rvsphzdnl,ch paraboliczn.vch jest
wypisane w Loz-
wizani,,l zad, 1.3.3l. Roz,w,izanie tego rrlnania, opisujce fal padajc w kierunku osi z
i rozchodzc si,
jest
dane rvzorem
l
(j,, r;)
-
ei (j-il)l:F (- ii. 1, ikq),
-1,ua
sdzi

:
, i-,:
:
i
jest
analogonem liczb1, ku,antou,ej n wystprrjcej dla stanw
'
h'k fr,'
zwizanych. Szczeg dokonl,wanl-ch tu przekszta ce mozna znale w podrcznikach
mechaniki kwantowej
-
zob. np.
[6]
str.
, 06.
Korzystajc z asymptot},czne_qo przedstat,ienia konfluentnej funkcji hipergeometrycz-
nej

podanego w dodatku (wzr B-73). otrzlmujemy dla r -) 30
t
q) - e2-12[rh.'' :-;,lDAtr-:)]
-
j
T.ilrr-, ln <r-ziJ ].
Rozwizanie to nieco odbie,gg od zri1 k ej postaci asymptotycznej funkcji lalowej opisu-
jcej
rozpraszanie
r,, ei '+f(0)
{
t,
Logarytmiczne poprawki rv fazach nale1, przl,pisa daleko siga_icenru wp yrvowi
potencja u kuiorrrbrlwskie_so. Mimo tej trudno ci, mona zdefinioiva anrplitucl rozpra-
szania kulombowskiego :
f\t)):
__r
i- I:E#e-i;',[(|-cdsu)2,]
-
i. l
j'(l
+
')
___2irllnsrnt0,
j)
:
-
2k' ,,r{' 7(D
ktrej biegunywystpujrvpunktach i,
:
itt lubk
:
-ilplh2n.
gdzieii ---iiczlanaturalnir.
Dla potencja u przycigajcego (r < 0) le one na dodatniej p osi ulojcnej zmiennej /c
i odpowiadaj stanom zwizanl,m (zob. zad.1.3.29).
W przybli eniu Borna amplitud rozpraszania mozna znale korz;lstajc z rezultatw
punktu b) zadania 1 i przechodzc z zasigiem potencja u. a) do irieskoriczolro ci.
Otrzymujemy
tt:l 1
J r\:
--2t .,
'
slr (, rj.
co rni si od rvyniku cis _eo
jedynie
czl,nnikiem fazow,r,tn. Rrriczkotvy przekrij
czynny
do
: i
,
\'_1_
d ?
\4E l
sina(O
l)
pokrywa si take z wynikiem znanym z mechaniki klasycznej
(wzr Rutheriorda).
2l3
5. Funkcja lp rozwaata w poprzednim zaclaniu
jest
rwna 1 w pocztktr uk adu
wsp rzdnych, gdy F'(a, c,0)
:
1. Std znajdujemy czynnik Gamowa G
c
:
-l,nlr(1+ i).\|2
:
^L
-
U
--l
6. Przechodzimi, do uk adu rodka masy czstki padajcej i czstki rozpraszajcej.
J eli zanirtbamy relatylvistyczn transformacj pola elektromagnetyczngo, to rozpra-
szanie zachodzi na potencjale Z(r), ktrego rod m.ist rozk ad adu krv p(r)
LV(r)
_
4re9$),
gdzie e -- adunek czstki rozpraszanej. W przyblienilt Borna memy
(d
:
- -,-t'r1.;.'o,.o.,
r
:
^
=:[ /(r)_\e,q,d.l. :
l1lll, J Tn-q- J
_ _
!'
-f
171.;.,o.3
,r:
#c(rl.'o,,d.
,
-
,r,::k^
/(q).
1_2^2 \
LlllL q d
.gdzie
F(q)
:

g(r)e;o,ncl. r.
Aby rvykona powi."zsze ca kowanie prz*.z cr_ ci, naley ptlkorra truclrto zwiiyl,an
z cz onern brzegowym, Do czamy w tym celu d potencja tr lz(r) clnnik
g-"1o,
przeclio_
Czc naslpri z do nieskoficzono ci (podobrrie,
jak
to czynili rny w zad. 4).
Otrzymali ln-v szukany rozk ad ampiitudy rozpraszania, J li k

1, gdzie a-*toz-
miary czstki rozprnszajcej, to czynnik strrrktrrry
jest
w ptzyblieniu rwny adLrnkoi.vi
czstkiq(r)d.r, a rozpraranie ni l ni si od rozpraszania na adunku punktowym,
Dla przypatlku
a) ca ka zosta a
ju
wyiiczona w zaclaniu la, Dla przypadku
) mamy
c(r)
=.
"{r,.,,u)_
.-ru"").
gdzic oo
:
l"u
.
\
1tqi
l
pe-
Delta udpowirida iu punktor,lemu
adunkowi
jdra"
a drugi cz on
-
roznrytemu a_
dr.Lrrkowi elektronu na ori:icie podstawowej (zob, ilodatek B). Wykonu.jc rachunki znajdu-
jem},
F(q)--,t
_Tr;Zr)
#:
T:#,_
_ _
Tae 7kaat+llk'a$+l
-
3
1k2
a$-r 1)3
J ak wida,
Przy
duych przekazach pdu q rozpraszanie zachodzi tylko na
jdrze
i trie wp ywa lra nie obcno elektronu atomowgo.
?. {-izYnnik struktury dla rozpraszania jest
iloczynem czynnikw struktury obu ro-
dzaj lw czstek.
8. Ru.zr ,azmy przi,padek
nierelatywiptyczny
a
c. V/tedy w uk adzi zwizanym
z centrttn rozpraszcym
neutron posiada
dipolowy mcment elektryczny d
:
l
(vxp6;.
c
.Zatem e ergia oddzia vlvania l,1utronu z ccltrum tozptaszaiclrm jest
rwna
LL+
1 ur
d (rxp).p
L' .=
-=-
{v x u}_
c' "13
Mc rJ
W mechanice kwantowej pd p staje si operator.*
n
a nrom,nt magnet,vezn_y
$i.
naley zast.pi przez
-L9fuc,
gdzie a-wektor macierzy spinow.l,ch Fauliego.
Moemy std wyliezy w przyblieniu Borna amplitud rozpraszania (ktra jest
rnuei*rz
spinow, przeprowadzajc spinor fali padajcej rv spinor ihli rczprosz nej).
flqil
:
^
#F\a-.'*f*tr/efte*d.r
:
i, 1,9
ffi
c,t
s-}*,
r,
gdzie n
jest jedrrostkowym
wekiorem prostopad ym do p aszczyzn.y rozpra_lzania tpclr.
zad.2.6.10). Dalej znajduiemy przekrj cz}/nny, kry nie zaley cd spinora nu rr:nu
pada_|cego
7:
do l l.geg \' . 0
T6
: ,,x]J 'J
|'r>
:
\],Mcj-) "rc'
,.
Rachunki prowadzce do tych wyrrikw a tak pe niejsz dyskusj rno na znal*
w zbiorku
|2f,
razdzia XI, zad, 5,
l{}. ozwaany wyraz w II prz_vbiieniu Borna ma posta (zob.
[]
str" 38l'i
(k,; zl
:
{*'
\d.
r,d3 r ,, (r
)
v
2k,}
-
*','
-",
f.-:#.
'Wybierzmy
pocztek uk du wsp rzdnyc}r w tr centrum r lzpraszajoyrn i cznaczmy
r"
:
r'
-R,
gclzie R-wektor poprowadzony od I do trI centruin. Zgt,,alnie z lvar*nkauri
zad ania moemy pr zybliy
|r-.r'|
:
]R+r"--rl
R*nn.{r"-r), nn: RiR
a wic
k)c,
"
(
#)' +iG,R-k,,R)
a.. n, (1) ir,(k_
nB}
\
d.. "
i."}"i ",(A,
k,;.
Skoro potencja ma zasig a, to
jego
transf,ormata Fouriera ma rv przyrli eniu zasig
a-1" Zatem, aby powysze wyraenie znikalo, wekteir na Inusi si rni od wektorw
k i k' o wielko znaczni wiksz ni a-l. Geometryczni oznacza ta, e rozpraseanie na
jednym
centrum nie
,orzuca
cienia" na drugie centrum. Wniosk ten
jest
s uszury i w rvy -
szych cz onach szeregu bornclwskiega, a ater szereg rcrzpada si na rlwa odrbne szeregi
1o
ktrych zak adamy, e s zbiene).
Mona si pos uy przeprowadzonymi powyej rachunkarni, aby pokaza" diaczego
lad czstki w komorze Wilsona
jest
prostoliniowy, nawet
_ie ii
opisujemy czs k
jekc>
fal p ask, ktra ni
jest
nigdzie zlokalizowana w ptzesttzeni (zolr.
[8]
str. 335-9)"
2.4. Rozprazanie trjwymiarowe
-
fatre parcjatrne
1. Rozk ad amplitudy rozFraszania na fale parcjalne rna posia
"f(0)
_+
X
(2/+ 1)e',sina,(cosO)'.)
/:0
215
Korzystajc ze wzorv B-33 znajdujemy
#
:
V@)l'
:#Ii
orn
1)(2m+l)ei(al-d-)sinlsin*(cos0)(cos8)
:
l:O m:0
@ rain(I, m)
1
-
*+,-z (cos0):
:
b>_r(cosO) I
Qt+I)Qm+l)i(or-aJ sinlsin*x
n:0 l,m:o
Il-m| < n
I+m+n puzyste
_
alrylouy"o: ;*
2n 1
^m+n+|,
J est to szukanY wynik, Wsp czynnik stojcy ptzy Po
^orn],sprowadzi
cio prostszej
postaci
l
;rL(2/+1)sin2,:
*,
/-0
a wsp czynnik stojcy pr4 P,
*
do postaci
6
p
)_r(/+I)sinlsin1*,cos(l-1*,),
itp.
/:o
2, W
PodanYm PrzYk adzie
odwrotno wektora falowego wynosi 3,1 A i wyra nie
Przekracza
rozmiarY
atomu. G wny wk ad do orzekroju czynnego daje wic fala s, dla
ktrej przekrj
czynay oo spe nia nierwno
4n
^^

oo
:
frsin'o
<
F
=
1,2.10-t4 cm2.
Wyniki a) i b) naley wic odrzuci.
3. Rozwizaniem radialnego rwnania
schrdingera bez potencja u jest
funkcja
,p(r) :
Al
jl(kr)
+ Blnl(kr)
,
gdzie jl,rysto
sferyczne funkcje Bessela (zob. dodatek B). Dla duych / mamy
p(r) xl|r,,,n
(o,-
)
-".",
F,-
+)]: f,,,^(o,- *-u).
KrL
Warunek ,p() :
0 wyznacza przesunicie
fazowe 1
16
W szczeglnoci mamy o
:
-k.
Dla k (
1, ze wzorw 8-107 wynika
;
tg,
--u;!ffry'
a zatem dominuje nnisza lala parcjaln a
-
fala s. Rozpraszanie jest
izotropowe,
prze_
krj czynnyjest rwny
4r
ox
*sinzgx4na2.
5. W granicY ka--+ 6 rozpraszanie sk ada si z dwch cz ci: a) rozpraszania izo-
troPowego zgodnego z teori klasyczn i ) dyfrakcyjnego rozpfazania
w przod,,
w stoek
o kcie ron arcia rzdu (ka)-l.
Obie cz ci daj wk ad oko o na' do ca kowitgo przekroju
czynnego, Istotne s tylko te fale parcjalne,
dla ktrych l

ka.
AnalitYczne wyprowadzenie tych faktw
jest
podane
w zbiorku
[2],
rozdzia Xl, zad. 10.
7. Z ogalnej teorii wiadomo, e w tom aanym przypadku k
! rozptaszanie
za-
chodzi g wnie
w fali s, tzn.
jest
izotropowe. Rozwizanie rwnania radialnego z l
:
0
dla studni, spe niajce warunek brzegowy
X,r(O)
:0,
ma posta
xa|)
:
Asink'r dla r 1 al
tk'2
:
2p (E+Vdlhr)
X,r(r):
sin( r+o) dla r> a.
ZszYcie funkcji i
jej
pochodnej
w punkcie r
:
a wyznacza przesunicie
fazowe o:
o
:
arctg(
!-rro,r\
-or.
(1)
\K l
Gdy k-oo, rnamy k, ko:lln
i o c rr('Y,::
- r) za*m przekrj
czynlny ma dla ma ych pdw dobrze okre lon granic:
oo
: !,Trin2
o x 4na2
(
',O,"
_
r\' .
d,o=o
:
oo
k2----
\
koa
'l
,
d,Q
-
4,ft.
Wyraenie to ma bieguny rezonansowe w punktach kgQ:
(r-
+)"
Warunek na
stany zwizane o momencie pdu i
:
0 ma posta tgk'a
:
-k'lx
(zob. zad, 1.3.16),
gdzie energia stanu zwizanego
jest
rwna
*E'
:
-h2x2
l2p
(jest ona ujernna, czyli E'
jest
dodatnie). Widimy, e nowe stany zwizane pojawiaj si, gdy x
-.
0, k'a x koa
:
:
(r*-})",
* odpowiada rezonansom przekroju
czynnego.
W
Pobliu
rezonansw argument arcus tangensa we wzorze (1) nie
jest
ma y i nie mona
przybliy
arctgx x; mona za to pomin
ma y sk adnik a
oo
=
u..ts(
*rro,,):
u.",*(_
il:
_arcts!
,
4rc
""
4n E 2nh2 l
o
orsn'o kz E+E: p E+E,
(E i E'ma e).
otrzymany wynik
jest
s uszny dla dowolnej jamy
potencjalnej,
ktrej pojawiaj
si
stany zwizane.
217
-
o
:
4;t2(]4g
_
l)'. gdzie zo
:
rn
;
lC. Przekrj czynny znika, gdy koa
-
u,, gdzie a,
jest
-tym doclatninl rozwizaniem
rriwnania tg.x
:
x. Dla ba,riery potencja u ten fekt nie rvystpi. ci l rzecz biorc, sitr2 )o
nawt i w tym przyparlku znika dla pewnych ,
jeclnake
dzieje si to
ju poza obszarem
ka
1 i naley wtedy uwzgldni wysze fale parcjalne.
1l. Zapiszmy
o
:
ur.tg(
rrt,
o\-"r.,*{,r u).
\k,- /
,\k ,
l
Zauwamy, e zgodnie z daniem cig o ci funkcji o() funkcje arcu tangens zmi-
niaj ga , gdy k'a lub odpowie dnja ka przechodzprzez punktr
(,
"
;)
r.Dtakbardzo
duych k x k' i argument} cbu arcus tangensw s rrvne. Wybierzmy tak ir:h ga zie,
aby o * 0.Gd), k maleje, kn0, natomiast k'--+ kaa. Pierwszy z arcu tangerrsrv
przejdzie wic przez mniej ga zi ni drugi" Oznaczajc rnic ich iiczb
jako
n widzimy,
e oo- nT, afaz, e n,jest maksyrnaln liczb ca kowit spe niajc nierwno koa >
tacll koa:
{*
*
)-,
t1
\
4i
\
.Ll
m:0,1,2..,
Zatem n
je.st
liczb stanw zwizanych.
Cdrbnego potraktowania wymaga przypadek kna
:
(r-
+)"
(tzn. gdy rozpraszanie
zachodz,i na studni, w ktrej wla nie zjawia si nowy st rn zwizany). NIamy wtedy lim o +
*
l
"
:
(,
-
}),
O"*Ud tego, atakedowd dla bariery pozostawiamy czytelnikowi.
12" Przkszta cajc wzr (1)
w rozwizatriu zadania 7 znajdujemy
.
^so
: g2i6
-
",''o"ff!'! roo,r,
Po oywszy k
:
*ilt stwierdzamy s uszno tezy.
13. Korzystajc z podanego powyej wzoru na o widzirny, e poniewa k'

k, wic
na og e'2io
.:
e-'i o. Rozpraszanie nie rni si wic od rozpraszania na nieprzenikalnej
kuli (zob. zad. 3). Wljtkienr s okolice punktw t',
: (r*
l),
w ktrych o szybko
\ )t
zmienia si z (rezonanse). Odstpy midzy ..ronunruil-,' rv}, orru ki-k3 x 2nkofa,
a rvic, by w obszarz, k' k zmi ci o si przynajmniej kilka rezonansw, musi by
koa i. Amplituda l funkcji falowej wewntrz studni,
A:
18
y
l+(kolk)'cos2k'
wYkazuje ostre maksirna rezonansowe" Bieguny .n znajdu.jemy podobnie.
,jrk
rv zadarritr
2,1.14, tzn, rom izajemy rr.vnanie
iru*ctgki,"*
a-ikor"r
*
0
dla i,"u bliskich k',",:
("-
+):
W pierwszynr
przyblieniu
otrzymri;ci r,,.
i_-: ilif,.ili}
ley na p aszczynie
enelgii w punkcie
or"*: E,",-(il'l2), gdzie l,:2klt:i,ll ,
W p ;
bliu rzonansu 6
jako
funkcja energii rna posta
,S^: e-zi o
E--E,".-
(if12)
"
E_ E"u"-| (irPJ
'
natomiastamplitud rozpraszania

:
(So-- l)l2ik: e'osinu/A- rnona rozbi na citva
cz ony
J o:
z ktrych
PierwszY
odpov-'iada rozpraszaniu
na nieprzenikalnej
kuli, a drugi opisuje roz_
praszanie rezonansow. Przekrj czynny oo
:
4nlfol2
jest
sum przekroju czyrrrrego lla
nieprzenikalnej
kuli, przekroju rezonansowego
^lez
4r ]''
14
Uo
:
*T
!n:r*.,1a
p:la
i wyrazu interfelncyjnego.
PowYsza dYskusja
jest
w wielu aspektach podobna do dyskusji podanej w zacllrniaclr
2.1,13 i 2.1.14.
t4, Zszywajc tozvtizanie rwnania radialnego
R(.):j,(k'r)
dlar<a,
(r)
:
Aljl(kr)+Bpl(kr)
dla r > a,
znajdujemy
tg,
: _ !, :
k,jl(k, a)j{k)
*
u{k,
a)
ji(ka)
At k'j!(k'a)n{ka)-kjk'a)nKal'
z rwna B-108 mona tn wzr przekszta cic:
k,i_
J k,
ci) j{ka)
_
kj,(k,a)i1_
,
(k)
W,Ik6
Gdy
(ka)zt+t
l
jr&ra)
/ > 0, to korzystajc
tg,
:
ka
1, mamy
(1)
()
xtgx
DIa /
:
0 wynik
jest
podany
w rozwizaniu zad,ania 7,
|5. Ze wzoru (/)*
Podanega
w rozwizaniu poprzedniego
zadania widzimy, e ponie-
wa k'
) , wic na og tg,
: jl(ka)lnl(ka).
Rozpraszanie nie r ni si wic od tazpra-
(ka)"+tl
i(kra)
l l \
@I__1T"
j-
IF ?7-
r l l l
-
lr+T;l:l'
/>0.
t
Mona te pos uy
si wzorem (2).
219
,/
szania na nieprzenikalnej kuli (zob. zad. 3). Wyjtkiem s okolice punktw, w ktrych
jl(k'o): 0 (rezonanse). W pobliu tych punktw ; szybko zmienia siz k, a

:
i,
:
:
(1+rtgl)/(l-rtg,) ma bieguny. Po oenie tych biegunw znajdziemy podobnie,
jak
w zadaniach 13 i 2.1,14, tzn. rozwizujemy rlvnanie
k'ii(k'a)n,(ka)-kjl(k'a)n|l(ka)-i|k'ji(k'a).fi(lia)-kj1@'a)ji(ka)):0,
gdy k'
:
i,".
jest
bliskie punktu, w ktrym7i (k'a)
:0.
W pierwszym przyblieniu znaj-
dujemy
hzkj{k,a)
ji
Ga)+
ini&a)
bics- L"",:
-ialw
jGTrc
.
Prawa stlona tego rwnania nie
jest
-
jak
to by o poprzednio
-
liczb czysto urojorr.
azrtacza to, maksimum rezonansu
jest
nieco przesunite w porwnaniu z E"",.Nie ma
to
.jednak
wikszego znaczenia, a wic przedefiniujmy E,"" i zastpmy praw stron rw-
nania
jej
cz ci urojon. Ponadto ze wzgldu na to, e k'a
jest
due, mona podstawi
na miejsce
j,(.k'a\ jej
warto asymptotyczn, tzn.
j{k'a)lji'(k'a)
=
-l.
Ostatecznie.
wykorzystujc wzr B-108, otrzymujerny
fn,". E ",:
-,#r*|ffiffi]
:,W,,(,,o) :
-,+,
gdzie }'
:
':::
z;{ka), a ptzz z1 oznaczyli my
r:{x)
:
G(:)cr-
zlo(r-)
:
|.
Warto zauway, dla ka niezbyt duych (ka

l) rezonanse w wyszych falach parcjal-
nych s wsze o czynnik a1 (ka), ni w fali s i to tym wsze, inr wiksze /. T umaczy si to
wystpowaniem tzw.
,,bariery
tld rodkowej" l(l +1)lr
(zob.
rys. 57), ktra zmniejsza
przepuszczalno brzegu studni (por. zacl. 17 i 2.1 ,23).
20
Rys. 57. Potencja elektywny Yen= Y(r) t2l(l+1)l2pr" dla studni
prostoktnej.
W pobliu rezonansw
^9l
ma posta
_
^2i,
-
nt(k)+ijka) E-E:."-irn
9l
-
L
-
o;67o,
"
E_ ET"+ IT.
16. W przypadku a) o
:
ur"rr(rrrrro)
-uo,
gdzie x
:
[1Zr;a1,
natomiast
w przypadku ) o
:
ur"ts(tgnx(a-)-ka.Rontca jest
ma a, bd dua zaleni
od stopnia penetrowania
bariery przez fal padajc,
tzn.
je li
x(a-b)
} 1, to w obu
przypadkach ao
=
ur"tg(Ll
-Or
rrnica
jest
niew-ielka, ro nie za ze spadkiem wielko ci
x(a
-
b).
17. Wprowad my oznaczenia:
1--1_
},:
hy'2pvo,
X:-ry'zutv"-D (12:x2 k2).
D:,<o-t,1.
d:llD,
1.--|
i,'
:
;
l
2p(Vo-V,), *'
:
vvZ tr-V
(^'' :
x2+k'2),
Y: sink'b+!_.cosk'b,
Z: sink'b-
Lcosk'b.
Rozwizanie rrvnania radialnego ma posta
x?):Asink'r
dlar<b,
x0):
B*e"*B_e-"'
dla b < f 1Q,
Xt)
:sin( r+6)
dla r > a.
warunki zszycia funkcji i
jej
pochodnej
wpunktachibwyznaczaj
nam Ai o.
Otrzymujemy
a,
:
fn,Sy,+2yz(l_
#)+a,$z,]'
,
,S9
:
92io
-
e-z*,!!ftffi,
tg(o+ka)
:
+. ##
Dla szerokiej i wysokiej bariery D
> 1} d, IViamy wtedy na og
n'
=
ffiv-,
te(o ka)
=L,
a wic funkcja falowa w niewielkim stopniu penetruje wntrze bariery i rozpraszanie nie
rni si od
PrzYPadku
badanego w poprzednim
zadaniu. Wyjtkiern s okolice punktw,
w ktrYch )'
:
0. Amplituda l
jest
wtedy bardzo dua, a o szybko zmienia si z k (tezo-
nans), Naley nvroci uwag, e
je Ii
bariera by aby nieskoczenie szeroka (a --+
a),
to w punktach
tych wystpi yby
statly zwizane (por. zad. l,.3.t6),
Tak
jak
w poprzednich
zadaniach,
szeroko rezonansu
wznaczymy,
badajc po o-
enie bieguna
So, tzn. rozwizujc rwnanie
x(DY-dZ) :
ik(Dy+dz)
]
I
t
I
l
l
l
l
7
l
l
l
l
l
i
i
t
l
i
l
l
i
l
221
rlla k'
:
A,i,", bliskich li',o", gt)zie Y,,,": sinkj",+
fu^. ..rork',""
b
:0.
(Ten viarunek
Xtez
mana te;i zapisa
jako
cos |..,b:
Lx,.,l '
lub sink',.,b:
+k',".l
^).
W pierwszym
przyblieniu mamy
Y
:
sitk'b+
!-"nrlr'6
=
)/
t:r;
(l
+ xb) (h'
-
k',.,1
,
^
I.1
Z
:
sink'b_jL cos , -2sink'b
=
+#-,
a wic rwnani na biegun
,
przyjmuje posta
j'
)L,
t
, ||
* xb'l
(k'r,""-
k',",) Dlx
*
ik)
:
1
ai;tl(x
+ ikl
,
E,,,ur- E,n,:
ffaor,",-k',"")
:
-
#:!t r,;
#
Prar,va strona tegcr rv,nania nie
jest
liczb czysto urojon, ca oznacza., e maksimum
rezonansu
jest
nieco przesurrite w porwnarriLt z E,",. Nie ma to
jednak
istotnego zna_
czenia, a wic wprow,ad rny E!.. i zastprny praw stron rwnania jej
cz ci urojon
_n,"_* El^"
:
-
?!'!"',!,"'-
,,
l 2ikx
r.
3
Ltez'
-"'i^r,
-" -|+,6'--i.-
:
T' '
,,
8lt2k'2ltx3,, l
gdzie 1
pl,zj,ro.'1i;t.
"Iak
wida, rzonanse s tym wsze, im
,ivysza
i szersza
jest
bariera, W pobliu bie-
guna ,So ma posta
c
^.
_ r,1,o
x ik E- E}."--(ir12)
J -u
x-k E-ba:TGrIT'
Podobnie,
jak
lv zirdaniu 13 morra rozbic

:
(So-1)lik na cz
,,potencjaln"
cz rezollansow i zna| wzr na oo, co pozostawiamy czytelnikowi. Do celw nastp-
nego zadani wykorzystanry poczynione przyblienia dla oceny zachorvania si amplitudy l
w pobli u
rzonansu
Prrnowni widzimy, k'
:
k'"""nie odpowiada ci le maksimum rezonansu. Nietrudno
jednak
znal minimuln paraboli.
*
-
fo,ff{I +xb)2(k,
-
k:'".)' +'r#!]'
:
#h
@iTrr
18. Wygodnie
jest
za funkcj falow w chwili pocztkowej przyj funkCj w asn
rrvnani schrdingera dla nieskoczenie szerokiej (a --, co) bariery potencja u
xo?):csjnk'r
dla r b,
, ck'
)h?l: a1'---'l'-t)
dla r > b.
222
z warrrnkami
okre lajcymi
starr zwizany sink'b:
k'f
),', cosk'b: *nlJ ,'(por.
zad,
1.3.16). Sta c wyznaczamy z unormowania funkcji
1o(r);
r2"
c:f
T
Ewolucj czaow tej paczki
falowej znajd,zienly, rozk adajc yoQ) na
pr|) pe nego
rwnania Schrdingera

)hQ):

v@)r,Q)dE,
0
gdzie p(E)
jest
tzw. profilem paczki falowej. Ewolucj czasow kadej
okre ia czynnik fazoyvy -iEllft, a zatem
O
l
c(E)xr?\"-iEtl.
0
ze wzoru
a
(E)
:
\
xo|)r{r}ar,
0
pod warunkiem, e odpowiednio unormujemy funkcje
rQ),
tzn.

x,{r)xt,(r)dr
:
(E- E,),
0
Funkcje
7u Q)
obliczvli my w poprzednim
zadaniu. Aby je
unormowa
zgodrrie
z po-
wyszym wzorem, naleyje pomnoy przez
"ryn^ik+l/
'rnro*dzil).
Poniewa
PraktYcznie
ca Y wk ad do ca ki (1) pochodzi
z obszaru , Q> wic mona w tyrn \yzorz
po oy
A 2 / .-
Xe\r)
=7-TY
j|1, x"t).
skd otrzym amy p(E)
=
+ +/"
Profil
(E)wykazuje
jedno
ostr maksimum
r-
zonansowe, a w okolicY ssiednich rezonansw jest
bardzo ma y (dlaczego?).
podstarviajc
przybtion posta
l obliczon w poprzednim
zadaniu zrra;au.;erny
a2(E\:
--II_
(E-E].,)'+f'14'
Dalej interesuje nas wielko W(t), okre Iajca prawdopodobiestwo
tega, epo czasie l
czstka znajduje si w stanie pocztkowym
(czyli
wewntrz
bariery)
re,Tm
W(t):
]l
xi,)x"?,
t)dr|,' :
J J
lr{r)l'"-'r,tr66l'
= |
rglel
yr-irtthgl,z
,
o'o-a
wykonujc ca kowanie
metod residuw
znajdujemy
prawo
rozpadu
W{t) :
-tl,,
gdzie
redni czas ycia t
:
hlI. Potwierdza
to sugestie poczynione
w zadaniu 2.1,15.
funkcje w asn
z funkcji
7u{r)
Xo(r,
t)
:
Profil paczki falowej znajdziemy
(/)
23
T
otrzymane
rezultaty s tylko w niervielkim stopniu m izale z wyborem pocztkowej
funkcji falowej
1o,
Funkcje w asne runania Schrdingera z nieskoczenie szerok barier
tworz bowiem uk ad zupehy i kad1,
pakiet faloury mona na nie roz oy. Tak wic,
ewolucja czasowa
pakietu przebiega nastpujco: najpierw szybko przechodzi przezbarier
ta cz pakietrr, ktrej energie le powyej o. a potem stopniowo
,,wyciekaj"
cz ci
rezonaRsowe, kada z swoim rednim czasem
,cia,
19. w obszarze swobodnym
paczk padajc przedstawimy w postaci
7_ouu(1,1)
:
5fl )e-,il r-orl
67,,.
gdzie o
:
hk2
l2p,
a/( )
jest profilem paczki figlvei. majc.vm ostre maksimum w punkcie
k
:
ka. Rozwijajc a;( ) wok ko otrzymujemy
xpua(t,/)
:
!
/( )ex,
{
-,
[^,
+ c,;(ko) l -
#
( o)(k
-
ko),l} oo
:
:
exp{
-.i|kor cl(k lr]l
\fl ,l.-o[-i(A-ko)[.-
#
t .l,]}o .
skd wida, e maksimum
paczki
|o.ur.u
si z prdko ci zo
:
hkolll:
l : _-d'''_,,
tkn
'max -
d
t,'o)I
p
',
Pe na funkcja falowa stanu stacjonarneso
poza obszarem dzia ania si ma posta
7(k,
r)
:
-i _,2io,itr,
a zatem oprcz fali padajcej w_vstpi rr ,niez fala rozproszona
Lo,n,(r,
t)
:
-
t.( )."u,-,"e2'odk,
Ponowni rozwijajc faz wok o znajdujem_v, e ruch maksimum
paczki rozprozo-
nej
jest
opisywany wzorem
Ima,:
!!y,_z*l :
!,_l,_zn9:1
)
t:
|,
'-' dk
'^:oo
-
7-\'
-"
dE
'r=rJ '
Tak wic, zhdoldE ma interpretacj czasu,
jaki
up ywa midzy doj ciem fali padajcej
do punktu r:Oaw,vj ciem z tego punktu fali rozchodzcej si.Za oenie
/:0 nie gra
w powyszej analizi istotnej roli.
Dlanieprzenikalnejbarierypotencja udo/dk-_,coozTlaczanatychmiastoweod.
bicie si paczki od bariery. Dla przypadku prostoktnej studni potencja u rachunki
po-
zostawiamy czytelnikowi.
20. Przyjmij my, e potenoja znika dla r

R. Z rozwizania
poprzedniego zadania
wynika, zasada przyczynowo ci
jest
rwnowana nierwno ci
*,
-^
Dowd tej nierwno ci
prz_vtoczymy za ksik
[12]
str. l21. Wypiszmy
rwnanie
Schrdingera dla dwch btiskich warto ci energii E i Er:
,. 2u
zr(r)-
sr,
lv(r)-
E)n(,)
:
o,
/.';,{r)-
ft{r|,)-
u)
xz,U)
:
0,
4
(1)
i1
pomnmy
pierwsze rwnanie przz
|Er.
drugie przez
xE
i odejmijmy je
stronami.
Otrzymamy
(X,r,
x)t- IrX'r,'|'
:
$
r
r,
*
E)
r", /.r,,
Sca kujmy obie strony po r od zera r1o .R a nastpnie prze-id m],
cio granicy Et
-
E:
R
P r21
\,
l,dr:
* ]',
=|-7lzr,7,'r.-
7r,/.r)

Zp
Et-E
:.
-
l,,ft
W punkcie r
:
R potencja
ju"
znika. a l,;ic moetnl,po oy
/ (R)
:
sin( n+ o( ))
i po prostych rachunkach dochodzirny do rvzorrt
fi
0
<
J
ra.
:
}[^* #
-
-ig,i,,zt n+ a.l],
czyli
dn^1
tl
* R
- ,,.
sin2 ( R-l-
o) } 0.
t2)
Rozbleno midzy powyszym cis l,nr rvvnikiem r nieru,no ci
il;
lnona lvyt u_
maczy rozmyciem paczki w przestrzeni pdrv i przestrzeni po oeii, !V granicy
duych
obie ltierwno ci pokrywaj si.
2l. W okoiicy rezonansu o szybko zmienia si z A-. a zatem ."czas zw oki" <16i'd&
jest
szczeglnie duy. J est to
jednak
wniosek czysto
jako ciowv,
gdy paczka
ulega przy
rozproszeniu silnej deformacji. Dok adniejsza naliza wymaga przyblienia

-
A2io
*
"rt!_!,::_]'|)_- "r,_.l
,_ _
il:__
_l J o-v !
-E_r*'+(,7J ) -'
L'-
--;T , ril'
gdzie

jest
wolno zmienn funkcj energii (por. rozwizania zada 13 i l i wyliczenia
ca ki
x"o,o"(r./)
:
-
l.r,*).'.u.-u'
r'.'''[
'-
u#_a,:i]oe
(zob. rozwizanie zad, l9).
Paczka faiowa rozpada si na dwie cz ci zwizane z dwoma sk a,lnikami w narviasi
pod ca k. Pierwsza cz odbija si od brzegu obszaru rozpraszajcego,
nie penetrujcjego
wntrza i nie zmieniajc w istotny sp<lsb profilu paczki.
W drugiej cz ci (rezonansowej)
funkcja Il[E-E,",+iIlZ]
ma ostre maksimum w E: E,.,, co pozwala
na rozwinicie
wYrae
Podca kowych
wok E,". i rozszerzenie granic ca kowania do nieskoczono ci
;
Xr"r(f ,
t)
:
ia(k".,) e2i".u, ei( r",'-
Erczt
lk)
x
i
l
,[irr-E.",)l
r
,
\l ._
" ), E-5,*77
'*P
L:-''
(;-
t + t")jat,
15 Zbir zada z meclraniki kwant.
:]5
gdzie po oyli rny /i-k"",
l
-k?",):
n(E-E,,,)
i wprowadzili my ozna- -to'
,]l r
" ^,-
u5
i
czcnte r^
:
n
*:=l
"
d
E-Erez
Obiiczajc ca k metod residurv otrzymujemy
-*,T--
r
U,
J esltl<i,- to,
,
te
*
2r
(k,
",}
2i
t,
u, i
(k,
zr -
r,
",,
t
r\
exPL-
+(,
-* -,.
) ]
X,,,,(r,
t)
:
je li
t >
-*ro.
Ta furrkc_ia farlorva opisuje paczk z niecig krawdzi i eksponencjalrrie gasncyrn
:,ogofl,fil"
u,a leivo od krarvdzi, poruszajc si z prdko ci z"",.
2?, Wypiszrny radialne rwnanie Schrdingera
o'o
n
'
.
o,^
*k2R- louu-r)*
/(/1l)
lR
:0.
drr-, r dr i,r[--.
,,I
12
l'
J ego rozrvizanie ma posta
R(r):jr(kr), dlar<a,
fi(r)
:
jkr)+
B1(kr), dla r > a.
Funkcja ta
jest
cig a w !,
:
a, natomiast
jej pochodna ma w tym punkcie skok o wiel-
ko 2,aj]fi(a)l t2. Po d,rugim zrniczkorvaniu otrzymana delta skompensu_ie delt w po-
tencjale. Korz_vstajc z rwno ci B-108 nietrudno std wyliczy. e
roA,: _B,_-j|(ka\
'b "i
AI
jka\n{ka)_hz ppaka'
'
e li h'l2p9ka1
1, to na og tg1
: j,(ka)ln{ka) podobnie, jak
dla tozpraszania
na nieprzenikainej kuli
(zob. zad.3), Wyjtkami s okolice punktw, w ktrlch
1(ka)
:
g.
fri
tych o,szaraoh d; szybkc zmienia si z k (rezonans). Warto zauway, e warunek
jr{! a) :0
odpowiada stanom zwizanym,
jakie
wystpiby wewntrz ca kowicie nieprze-
pusr-czalnej lrariery.
d
l
!
?B
,_+
"ka
Rys. 5E. Przesunicie fazou,e o w funkcji'pdu k dla
bariery typu delta o przepuszczalno ci scharakteryzo-
uaQ
wanej przez wsp czynnik
--_
:
10, Linia pro
sta odpowiada nieprzenikalnej kuli.
1
l{
26
23. Stosujc przepis Langera
{z.ob.
zad. 1.4.16) znajdujenry
,:
+**
*lT
(t,,y,,.-w),
gdzie k|(r) :
Tp_V(r)]-
J !_+g!r
,
Wzr ten mona przedstawi
w postaci,
znika
(1)
l:
,(f
kl(r,)dr
(a,)
:
g,
z ktrej wida, "e
,
'_
)
k!0'(r') dr'/
,
o
ai

znika, gdy potencja
(2)
pE
YlP,
k!o)(a|):
g"
gdzie
k!ol2(r):
24.
h2
^2i,
_
^r,r,
40| sin L7- icos L1
w'-''4ot\inl;7tos'
ba
gdzi L,
:
\lr,lrlar*
!.
9l
:
exp
(
,,rrld,)
, x?(r):
-k?(r):
:,1IV",,{r),-E],
a dj
jest
pir.ruoi.i.rn
fazowym ,rti'..onrro
w poprzednim
zadaniu,
Widzimy, e
je ti
0t 7, to na og e2iI: e2ii, za wyjtkiem fezonansw_punk_
tw. w ktrych sinz,
:
0, cznaczajc szeroko po wkow
rezonafiu jako

a czas
ycia
jako
T1, fi|zlTl\
r,:fra ftf-'
,
Otrzymanemu wzorowi na czas ycia
podobnie, jak
w zad. 2,1.23,
,,:
+:
2rx0?!# _
11 mona nada interpretacj
kwaziklasyczn
25. Wed ug rachunkw autora C x
-23,
D * 156. Druga ztychliczb do dobrze si
zgadza z do wiadczeniem.
26, Zauwamy
na wstpie, e tosamo B- pozwala przeristawi
f(0}
w postaci
f(0)
:
+rr(2l+tlezta,p,(coso),
a
+ a.
/:0
Przesunicia fazowe

na|ey wzi w przyblieniu
kwaziklasycznym (wzr (1} lv roz-
wizaniu zad.23), Rezonansw (zob.
zad.24) mona nie uwzgldnia, gdy
w granicy
klasycznej staj si one nieskoczenie wskie. Fazy 1 d w tej granicy
do nieskoczo-
noci. G wnY wk ad dcl amplitirdy rozpraszania pochodzi
wic c,d duzych / i pomija;c
rna e ktY rozProszenia
mona zastosowa przybliony
wzt na wielorniany
r.g*n r.L
B-34. Marny zatem
f@):+
I
l
{#[g{2,-p+(1/2)]0-n|4}_i{2l+tt+!I2)!0+frt4}},
al
y (1)
27
Sumowane wyraenia
jako
funkcje / szybko oscyluj i skracaj si wzajemnie. G wny
wk ad do sumy pochod zi od wyrazw, w ktrych faza ma ekstremum (metoda stacjolarnej
fazy)
a d,
6
(2nt+l0)
:
2:";l, +0
:
0.
Podstawiajc krvaziklasyczny wzr na 1 obliczam1,
r O:z(&,!l
),
/lJ lij|- t-r+izlf i7r
12
'
Utosamiwszy h|l+(1
l2)]
z monrentem pdu J otrzymujemy klasy,czrty,
,nvzt,
tra kt
rozproszenia.ZnaknaIey wybraz_todlriezkonwelrcj,e0
jest
dodatnie. Aby wl,iiczyc
przekrj czynny, za omy, e np.
pierwsz.l,
cz on pod sum
(
/) rvykazuje ekstre rrutn w purrk-
cie /: Io x. J lh i r ,ok tego punktu rozrvinry
,)],),
]
2,)t-l0 2,)lo- lo(_)+'
di:!
.,
.tl --
l,,t:,
Zaulvamy, e
d'd,
l 1,,
,j,),
l
|t
J (l
di-'-1i
r,
=
"
a/ ,]1
';
,
] ,l/
'
a wic wsp czyirnik ten
jesl
bardzo ma 5; i nlorllt zirstpi,\LltllL,
i,}i,/e
cli k. Otrzrlrru.jelny,
zatenr
I
f(|ll

,
gll2u1,, l/"-(1
:iiL,
/i
-b:,r,,,
J st lo klasyczny lvzr na przekrj czynn_,v,.
27. W opisanynr przypadku manry
/(0)
:
f,(a)+ l'.()\.
gdzic
l;( )
,,ilpelrviltr}a jcdrrcj
warto ci J a
f.(())
drugiej. Przckrj czynlry-
i./(0)1r ie,st
rrvnl,surnie czllstko\,,,,\lcl-} plzekrojrv
czynnyeh (co jest
rezultatent klirsycznim) plus cz on irrterferenc1,_jrry, bardzrl szr.,bko clsc1,,iu-
jey
z ktem 0,
28. Zbadajnry lra lvstpie lvyniki teorii klaslcznej. W pobliu m rksimunr funkc-ii 0(J )
l tilttit przyblir7
0(J )
:
0,* (J
_
J ,)2c1 .
Klasyczrly przekroj t]l\l1i1!' \\, t,\it-ll przr,paclku darry
jest
wzoreln, w ktr;lm sumuj si
Wk ad5' o l l,u
r1,1tlto ci
J :
d,l 2.I
:dJ , 1 J ,
tlj_)
,,trz,'sinI
d()
,
,u:t.r
sin0
l
ta,-'
.
i)rzr'!:i],;'r::iil krvaziki:rsl,cztle 0tfzvmanry modyfikujc odpowiednio rachunki przedsta-
l,"j,,1;'";1, :l
l
,,:,",,ili;::ilnitt
zlti.j.2. I}odstlirvtny nrilrnowicie do sumy (1) rozwinicie
. :;j
2 l
-
l0 x 2
1,
-
1,0 ,
!#1,
_,,.
t,
-,,) -
0 (l
-
l,)-
aL #
],
_,,,
(l
-
l,)' x
x 21,
-
1,0 +
(0,
*
0)(t
-
l,)
-
!-
n'
nt
-
t,lr.
Zastpujc sum ca k otrzymujemy ostateczni
l f(Dr
:
-:#:"
@
q2)-
t
l
3
l\Ai
|(h2
q)
- 1
l
3
(0
-
0,})}",
'
|rz,L)z
slna
-
a r ,ysrpujca tu funkcja Airy'ego li(x)
jest
opisana w zadaniu 1.4.1 , Z w asno ci asympto-
tycznych tej funkcji wynika, e dla0 < 0, przekrj czynny zblia si
-
szybko oscylujc
-
do rvarto ci klasycznej a dla 0 > 0, eksponencjalnie maleje,
Podobna teoria opisuje rozpraszanie lviat a na kroplach wody, gdzie powoduje ono
powstarvanie tczy.
29. Wprowad my (podobnie jak
w zad, 2.3.4) oznaczeni },
:
aplh2k. Rozwizaniem
rwnania radialnego
y" (r)+| t,
_ ?L _ !"+\1r(r) :
g,
Lrr-l
spe niajcym warunk brzegowy
xQ)
:
0
jest
funkcja
xk)
:
a(2kr)l+l eik'F(l+|+i^,2l.+2,
-Zikr),
gdzie a
-
sta a dowolna (por, rozwizani zad. 1.3.29),
Podstawiajc wzr B-73 otrzymujemy przedstawienie asymptotyczne funkcji
7
x? )
x a
(2l
+ l)' r^^,|"-'*
***

(2k rli^ in<t
*"''
* r.r,]
:
:
bsin(kr
-
2lnlkr
-
lr
12
+ rl),
gdzie q1
:
argI(l*l+i),), a z.s. oznacza wyraenie zespolone rwne poprzedzajcemu
sprzonemu.
Podobnie
jak
w zadanju 2.3.4 mam1 do czynienia z logarytmicznymi poprawkami
w fazie, co nie pozwala na zdefiniowanie przesuni fazowych w zwyk yrn sensie. Zauwamy
jednak,
e dla potencja u przycigajcego (x
< 0) wyraenie
,i_,
r(l+1+i^\
ezl,|
:
Iil
_rI
ma bieguny na dodatniej p osi urojone.i i zera na ujemnej p osi urojonej ztniennr,j k
odpowiadajce stanom zwizanym o momencie pdu /.
30. Korzystajc z metody opisanej w poprzednim zadaniu, a take z oznaczc i wy-
nikw zad. 1.3.38 znajdujemy dla r
--
co
l*\
(rl
sin( r+
Q.-
a')ln}kr*
rr-l)- ),
t1
=_ argT|).+i(),-'z')).
31. W czajc potencja Alr2 do potencja u od rodkowego h2l(l+1)l2p.r2 rvidzimy,
e rozwizaniem rwnania radialnego z momentem pdu /
jest
furrkcja
jo( l"), gclzie
p(p
+ l)
:
l(l + l) +zpA
lh2.
,'!)
.Asyrnptotyka sferycznych funkcji Bessela wyznacza nalrr 1:
Niezaleno di od k oznacza, e amplituda rozpraszania
ma posta
f(O,k)
:.fo{0)lk.
EuA
J e h
-2
1, to mo emy przybliy
l-
d#ru'
i korzystajc ze wzoru B*28 znajdu.lemy
.f{O,k)
=+X(2/+t)(cosrl)l -X+Z(coso)
:
-
";#iT.
(3)
J :o
,=0
WYnii< ten
jest
identyczny z przy$|jiliem
Borna (zad,.2.3,3),
a wic warunkiem sto-
owii*o ci prz_ybiienia
Eorna
jest
3 <|"
J eeli ten rvalunek nie
jest
spe niony, to kitka pierwszych presuni fazowych od_
biega ocX (.?i, a zatem tlzyffiany wzr na
f(0 ,
k)jest zak c lny ptzz kilka pierws zyeh fal
ParcjalnYch,
War1,l zavway, rl!; nra ych ktciw, gdzie
f{0,
)
jest
clue, zak cenie
jestwzg,lednlema e.
Monaz gru.bsza
oceni, e wyriik (3)
jest
s usznydla0

hl/W.
Ca korvity przekrj
gzynny jest
wic razbie.:ny rwnie w teorii cis ej, a nie tylko w pIzy-
biieniu orna.
32. / grtnicy
k -+ a razpraszanie zachadzi tylko w fali s. Rozwiemy radialne rw_
nanie Schrdingera d a
:
0. Rozwizanie ma posta asymptotyczn
.{o(r)
r(,
- 4J ,
(,
> l).
\
aol'
l{ietrudno pokaza, przechr:dzc
do granicy
--+
0 we wzorze
X {r)
a 8sin(krf 6), (r
) l),
e parametr
ao (d ugo rozpraszania) daje nam informacj o przesuniciu
fazowym
a std c przekroju
czynnynl
l
/(ctgd() +
--
-
-0
Qg
^* O:ji",,,1o*4 3"
ru
_0
Rozwaane
rwnanie radialne
d2"R 2 dR
(/)
(2)
2uu ,R
,,,_ ]_ .
-- -
{)
h2 14
}t.j
dr2 r dr
(ou,:
ind}
po podstawieniu zmiennej x
:
llr przybiera posta
_x,n:0,
(-:
+)
Rozrvizaniem znikajcyrn w r: *0 (czyli x: *m)
jest
mamy
Ae--"*. Dla duych r
R(r) A(l-xlr),
x{r):
rR(r)
:
B(l_rlu),
skd otrzymujemy
ao
:
%, o
:
4ltx2
:
\naplltz,
33. Rr:zwizaniem rwnania radialnego
jest
funkcja
x?)
:
cy'V Kr,r^(gr*x1,
gdzie ),
:
(P-2)l2,
, =
y"[
llil,,
a KoQ)
jest
funkcj walcow argumentu urojoneg :
(zob. dodatekB). J e li )" > a (tzn.
P
> 2), to funkcja tady dozeralvr:0; wprzeciw-
nym wypadku rozwizani rwnania Schrdingera spe niajce w a ciwe warunki brzegowe
nie istnieje.
Podstawiajc posta Kr(z) dla ma ych argumentw (zob" wzary B-84 i B-92) znajdujenay
asyrnptotyk
7:
TE
t
l
l21ttzl,,_
1,
|p\l/2,1
l
l
X,(r)",'r,,,^+|
;1;t;l "
-;(,;st,]
nr|
(ri>tr)
J e li chcemy, aby nastpne wyruzy rozwinicia by y niszego rzdu to musimy
za oyc, e 2}" > 1 (tzn.
B
> 3). Przy tym za asriu d ugo tazpraszanta c6
jest
dobrze
okre lona.
34. Podobnie
jak
w zadaniu 1.3.18 znajdujemy, e rozwizatialmi rwnania radiz,lnego
s funkcje J r2o1"1(2)"ae,rlza), gdzie l
: y'l,
Warunek znikania
,w
/
:
0 narzuca
nam nastpujc form radialnej funkcji falowej:
x(k,
r
)
:
c
lJ
_
z ia,Q
),a) J ,
i oo(2
)"ae-,
l'
o)
*
J ,
o,o(T,a)
J _
2 61Q
),a-'
l
r o)l.
Aby znale przesunicie fazowe 6, nie potrzebujemy zna sta ej c; rnimo to wyzna-
czymy
j
dajc, aby
7(k,
r)lr
--
1. Korzystajc .ze wzoru B-84 obliczanry
r-0
ilta
c
:
sinhzakft'
Zachowani si funkcji Bessela wok zera v{yznacza asymptotyk fUnkcji
1:
x(k,
r)
=
Vr{-t
)e,ik,
-(k)eik
7,
gdzie
fr(k)
:
##*
#aJ rl.fi),a)(),a),zi"l,
nosi nazw funkcji J osta,
Okazuje si, e funkcje
x{k,
r),
fu(k)
mona przed uy analitycznie lta obszltr zespo-
lonych k" W szczegIno ci rozwamy stany zwizane (o energii ujemnc,j, czvli l urojcln_y-m),
Poniewa funkcja falow'a stanu z,'izanL'go dy w nieskclczono ei dtl zcrit. r,,,ie;c wida.
e stanom zwizanyln odpowiirda zerowanie si funkcji
.fr,.fu(-.iz,,J
.:
i), ;l,, ;,. {r.
dzie
energia stanu zrvizanego
-
i,
: *hlz}l2p.
Sprawdzasitodlawyliczonejfunkcii/o, Stany zwizan"sdarle wz()r{]n1 J :,,,,,\1),u)
:
t)
{zob.
zad, 1.3.18), Biegtrny funkcji f w punktach 2iak:1,2,3... nie drr; zcr
ii,(ii),
gdY znosz si z zerami sinusir hiperbolicznego. Przesunicie lazowe
jcst
n. tonriasti \ ,}i zna-
czone przez wzr
,o
: gzi"o: _"&J ]'
:
{,i"ol2i,a)I-(I+2iak) -
f,(-k)
r_,;'i_ril:ll'--ffiQ'l-^''"
widzimY, e ,So ma bieguny na dodatniej p osi urojortej nie tylko rv punkt,arcl-r
clr.lptliviada_
jcych
st.,1lom zwizanym. ale rrvni tv punkfach 2k
*
i,2i.3i .., (la szyrve bir-gLtlty).
Podobnic
jest
z zeranri ,6 nlr u_iemnej p osi
urojone.|. ZeI,otvarrie si funkc,ji J clsta nt
ujernnej p rrsi urojonej
jest
wic bardziej precyzyjnyrir kryteriunl l1a s[!lJ ly zwizlrnc, ni
zura lub biegurry Su*.
35, Korzystaj

z.e z,wiz.ku lir
O'a(_U
T
,,, ,,-, l,"""
"_,
.
7,_0
Dp
:
,,V,,(,i'}
(ktiy ii_vnika ze, lvz ;ru B_90)
oraz ze rvzoru B-1_5 znljdrrjem;", d rrgo rozpraszania
(7--
st llr Euleru).
i pr:lekrj czynny lin,s" o
:
hra3.
+0
37" Rozwizanie r iri,nania radiaInego spehiajce tvarunk
(0)
: ()
{]1rzynlilmi,, k irdc

:
0 rv rowjzanii.i l{1. 2.1 .22, tct
e?
io _
l
"]-l
| :-:^L_l.^\!,,11 :I.-\I1/ al r l ../ .\
I'{ik)
: ----
1
-
sin 2;l" - isin h ;ka) l'1 i.
-
ika) l'(- 2 ), + | --' r)
/,(
_
ili a)
.
rS" PoOoO;e.jak iv zadaniu i.3.]a zrra_idrrjem]loglne rozwizanirwnania raCiltlnego
.r(r)
:
bl,ikoF(ika
*
):,
ika
i,,
2ik + 1,
.},)
+ cy,i ufl (-- iku
-
y,
-
ika * y,
-
2ika + 1,
1),
gclziey :
- ia,
),
:
al''r=-k,
,
),,
:2pVolhz.
trVarunek
x?)
-
0 i wzr 8-60 wyznaczajzyzwizek midzy b a c:
r-,0
,
rU +?ika) rt|-2ikc }
n_.
_. _: ____ lr-
l'|ika
+y)f(ika*fl
'
'
l-(- ika.Fy)t'{
-ika-i
:
0'
Zdrugie"i stlony, wgranicytr+ co (y"r0)
7
xbe-ik'4ce' ",awic
=
lo,2!!:
a)f(-ika+y;lfQika-r)
b r'0-2ika)l(ika+ y'1l|ii a-y)
-*;J .Sn
pincja znikir poza pwtlynr
skoczonym obszarem, to oba te kryteria s dobre-zob.
i12]
str.110,
2_}2
Q(t
1,1|-
+}
:
,I,,r*21a i,a-'i:3# 1
(:
n__zrt o
1
-r
:
S,,:2io-_
K adc k
:
* ix widzimy, e bieguny So na dodatniej po osi rri,o.jonej i zera na ujemnej
p osi urojonej le nie tylko w punktach
'aa-y
:
-1._2._3
...,
odpowiadajcych stanom zwizanym (ool,. zad. 1,3.1i,), al takze r , punktach
2xa:1,2,3
...
(fa szYwe biegunY). atwo odrni oba rodzaje biegunw, gdy po oenie
biegunw fa -
szywych nie zaley od g boko ci jamy,
39.
s,
:
;!("'
Y'2 --;
sclzie 2: iak.
F(o*,
],*.
2a y'
Uo)
40. Wprowad my funkcje
l l-\
/"'o\
(r) :
krj
{k
r),1,,sin
\k
r
-'
,
l l_ \
x?)
:
krR{r),-^sin
( r_
'rr*
u)
Spe niaj one nastpujce rwnania radialne:
x,,-rlk,
_U*-\r<,L
:
a,
7.<o)',
+| '-
tU-,Yt}r'"'
:
o.
l
PornnmY
Pierwsze
rwnanie przz
7{o>
a drugie przez
I,
odejmijmy stronami i sca _
kujmy po r (uwzgldniajc warunek brzegowy
/(0)
:
0).
7'
(r)
{o>
(r)
-
x ?) x@)'
(r) :
#i
V (r'
) 7(r' ) 7<o
l
(r') dr' .
0
Przechodzc
do granicy /
--+
co i podstawiajc po lewej stronie postaci asymptotyczne
funkcji
X,
i
x@>
otrzymujemy szukany wzr
2uk ?
sln dl
:
-
-n
)
r'(r)j,rOrr*,(r)r2dr.
w pierwszym
rzdzie wzgldem ma ego potencja u
v(r), po prawej
stronie tego rw-
nania naley po oy
R{r) x j{kr),
czyli
sin1 ,
=
-T(r
rrrrr.,,rorr]2 r2 dr.
0
WYnik taki mona te otrzyma rczk adajc bornowsk amplitud rozpraszania na
wielomiany
Legendre'a
pl(cosO)
lab te pos ugujc
si rwnaniem ca kowym podanym
w rozwizaniu
zadania 43.
41. W przypadkach
a) i c) ca kowanie wymaga skorzystania
z dodatku B. Otrzymu-
jemy
233
c) r}o
l
l! -
[ft(k
) + no(k) j,(k
a)],
t$ -ri
{ka)
-j,*,(ka)j,
*,(k}],
/ > 0,
-
L;;
--if Ga),
) t};
:
je li
2/>P-3,
P>l,.
A,
_+(or1.,ry1,
)rdr,
0
.l3.
Otrzymujemy rwnanie ca kowe
r )tt_
xlt,):
tjkr)
t
0,0,, ,,)#VQ)11(r')r'.
0
J e li /(r)
:
QQ,_), to dla r
a marny
x,(r)
_-
rj
1
(kt,) + rn
{kr)k
aj,(ka)
ft
O y,la;,
skd zrrajclujenty
11(a) ,
a nastpnie przesunicie fazowe (zosta o ono
ju
obliczone w zad.22).
44. \\rprolvird m.v- oznac zenie a
1
:
T,] ir) x,V)
d r, Rwnanie
0
lo' ,l)
l(t+l)l
.,
2p
l
*=
*
"'
-
-\z
-]x,@
:
+,
tatlt,)
rozwizujemy za pomoc funkcji Greetra G{r,r')
(1)
Podstarviajc to wyraenie do wzoru na sta alotrzymujemy rwnanie sarnouzgodnione,
ktrego
rozwizaniem
jest
",:
r
q,?)j{kr)rd,Ir_#
5
",u,
r,)q1@)q{r,)a,a.,]
'.
0
Przechodzc w rwnaniu (/) do granicy r
--+
@ otrzymujemy*
*
Zab, D. Husain, S, Ali, Am. J , Phys.38, 597 (1970).
234
r
xt(r): kr)*l
o,U, ,)# o,q,(,')ar'.
0
tgd,:
2.uk
-- ;-t

0
q{r')j{kr')r'dr' :
2.5. Rozpraszanie
nieelastyczne
l, PrawdoPodobiestwo
zajcia reakcji warunkujcej
rorroszenie
nieelastyczne jest
iroporcjonalne
do kwadratu modu u funkcji falowej czstek padajcych
w ohszarz
reakcji. Dla si krtkozasigowych stosunek
IrpQ
x 0)ftp0 n)'
airy ao rtori"ror ,
rnej od zera gtanicy, gdy k
-+
0. A zatem, dzielc prawdopodobiesiwo
real<cji prze
prd czstek padajcych,
otrzymr4'emy szukany wynik
do1
d,
*
k,
Dla si kulombowskich naley pomnoy
ten rzaltat przez
czynnik Gamowa,
obliczony
w zad,2.3.5, a wic
do A 1
2rau
l-
dP kz exp(Alk)-l '
:
-
+Ii
q
10)j
{k
r
)
r d,,1'
|'
-
#[
",
u,
r,
)
q
{r)
q
{r, )a,
a.,]
-'
J e li potencja jest
przycigajcy
(e <
(>0),r"#
-}_e-olo.
2. Przekroj czynny definiuje si (zob.
t7]
125)
jako
prawdopodobiestwo
przej cia
na
jednostk
czasu, podzielone przez prd
czs'tek-padajcych,
w pier.wszym
rzdzie
wzgldem zaburzenia
Prawdopodobiestwo
przej cia
dane jesi
prre,
z o r.gu r..;i.;o
'
:
+9(Eton.)l
(
Tl*o,icll/zaul?po".)lr,
gdzie
g(-E1o6") jest
gsto ci
stanw kocowych (na jednostk

ptzedziuenergii).
Normujc
stanY elektronw
swobodnYch
w pudle szeciennym
o boku Z (gdzie
L
jest
znaczniewitsze
od rozmiarw
atomu), mamy
IlPpo.r')
-
1-312 ike''rr!n( r),
lrlraonr)
:
L*3l2 ikkr,v*,(rz),
(Ptoa"lV"ua|vpo""):
Z-'d.r,
d..r"-ruo..,lpf;,(rr)V^lo(rr,yr)eiku.rtllln(rr): L-rT o,
przy
czym energia musi by zachowana
dol
u), to
dp-- k
a
je li jest
odpychajcy
ff*u,:
ff*,,
Warunek periodyczno ci furlkcji falowych r.v pudle okre la nam dopuszczalrre warto ci
pdu k
)lt ]n ];r
k^
-=
.-
t1^. k
,.
: .
,
-tlr" k-
=
.,
n-. ll,
-
liczh1 ca kowite.
ZaLeln dla duego
(n;

1) pud a
a@)dE
:
d,n
:
(+|
o,o
:
( r|
r,oooo.
e@)
:
(*|"
#
oo
:
(*)'#
oo,
uI
'
--
!;,,,'
kr
ir
,Tkplzd },
Prd czstek padcych w1,lrosi
* +,
a lvic przekrj czyilny nie zale.ll
juz
od
szt uczrrie wprowa<lzonej wielko ci obsz.aru unorInowania
1:-:
(-
u,
.)'
o,n
|rr,p*.
dQ \ 2rh2
l
k,
,,
"n,
J e li k1
:
ko, tt: ll', Vzat: V(.r1), to wzr ten sprowadza si do przyblienia Borna
dla roz,praszania elastycznego. W nas7,ym przypadku mamy
Tl,: c'IO.r,
ld3l,
ic,, tp!.(r,)l1:,\r2r(-
1*
n;_|r,
).
{ : k,_k*.
Sk adniki tej ca ki nie s -- ci l rzecz biorc
*-
zbiezne, rvprowadzajc
jednake
czynnik -r'
a
i przechodzc z do nieskoczclrto ci, otrzymujemy (podobnie jak
w zad.
2,3.4)
Ie,o..,
l
,J .,., :
4=-.
J l'l q-
Ig,o..,
|
;d:i._, =
,_,iq.r,(ei<t,,
.,l
._
' '_,l.,1a,
_r.
4r
J
|rl-r,|
J lr,
-r,l
)
: '-Tlq'r2,
4it e2
(
rro
:
rlf,J
d.r.Ef,(rr)yn(rr\(il,,,-71,
Dla rozpra5zania elastycznego l?
:
n' i nietrudno przekona si, e ten wzr
jest
zgodny
z rzultatem zadania 2.3.6b. W przypadku nieelastl,cznylrr, z uwagi na ortogonalno
funkcji w agnych
Vn
1 yln,, przyczynek od potencja u jdra
znika,
,
*
:
#'-
d.
"l1,1,
(r1,,7,,(r) eiq...
3. Obliczajc ca k z funkcjami w asnilmi ls i 2^l atomu
jednoelektrollowego
1,roo
:
- - r-''',.
.v:oo
:
^r, ;aP--:r|-r/2ao.
o,
-
#,
*
,Bardziej precyzyjne
wyprorvadzenie tego wzoru mona znale w podrczniku
[717
razdzia Xil,
Aa
236
otrzymujemy
'rr:
ffiffi
q2 :
(ke-k
t)'
:
k'r+k -2kokpcos0,
do I28a3 kk l
a:
--
k'
17aT6pP'
W granicy kl,a6 1 (w ktrej przyblienie Borna
jest
s uszne) mamy k, kr, q x
x Zksin(0
l2).
Rozpraszani zachodzi wtedy g wnie w przd, w stoku o kcie rozwarcia
0 x (ka]-1 a paza tym stokiem maleje
jak
sin-1'(0l2), czyli znaczni szybciej ni ela-
styczny przekrj czynny otfzymany w zadaniu 2.3.6b.
Ca kowity
przekrj czynny obliczymy ze wzoru
kp+kk
,:
\ao#:
#a
u,\_orron#{rr,
W granicy ka,J
1mamy kp+kk ,2k. ko-k1, x
(,k2r-k|)lzk :
3l8ka$,
l 2 \'o l28n
"=f ,'/
' t.F,
_l.
Wl,godnie
jest lvprowadzi o ;
jako
zgodn z kierunkiem wektora q, wtedy bowiem
rlre clcl zera prlrvdopodobiestwo wzbudzenia wystpi
jedynie
dla stanw o liczbie
kr.vantori,ej
,l rrvnej zeru.
wprr_.,wad nry
bczlvymiarowe zmienne paraboliczne
_
l,L: r-:
y
l
lf
\
;:.ou.. ,:
a;-.
?:arcte--.
\r":
zral
ci., l, -
l
"3r"*
,7)dicl 17dq, eiq,,
:
iso(-,!2.
W tych zmietrny,ch funkcje rv asne atomu lvocloru. dla ktry,ch m
:
0, przvbieraj
posta (z,ob. zad. 1,3.31)
. ,u,,,
:
;
r'_;1.-,
t
-
nltz,
r'
(-
n,. |,
r
)
o
(
-,,,,
r,
*\,
Qt
:
tl,+ , + 1)
a w szcze_{lrro ci
1,oo
:
-l_
( +a)12.
1,7Ta3
Pos ugujc si u,zorami podi nymi w dodatku B, mozna wyliczy, e
(00
|
ei au(
- ) l
2
!
n, tt
2,\
:
l 6 i n
3
q a
o
l*i## _ffi
,
do kol
1 \]
:
\i;e)
t<ool
eiqao|,l2|n,n;>|2
:
k
1,2|o
n6
., ,,, [(rr
-
I)2 +
(qo)27"-
3
:
T
r
r,
7;L(ll,
-
n
2)'

{qao
n)'
)
n,
+TrTd
237
sumujc po wszystkich nozliq,ch wano ciach
ill
--llz
otrzymujemy
ostatecznie
don k,,11on7
l n2-1
,^u).1
l,;-
l)2+(qaon)z]n-s
d ):
fZTL
'
-'n'
l[(n+l)ralqorlzy+l.
J e li ao
} l, to dla d

(kaJ 'r
przekrj
cz}.nn).maleje jak
sin-12(0
l2).w
przeciwie-
stwie
.iednake
do wynikw poprzednieg6
7dnni. dla 8

(koo!-'
przekrj
czynny
w dal-
szym cigu ro nie ze spadkiem 0, ustalajc
si dopiero dla
g

(*oo)a
r.
ca ko*ity
irzekrj
czynny dla du ych zachor uje si
jak
I
n o. .
Mona wykry przyczvn
tl,ch r nic zBurr"3l11.51,.
ze dla ma i,,ch ql elc.r 1+iq.r
i przekrj
czyirny
jest
wl,z"naczan.\,,
przez
dipolorr-e
element!. macierzowe
Qaft|nrir).
Natomiast w
PoPrzednim
zadaniu dipolor 1,
element
macie.zo.uy znika (gdy
rtany
-i,
l2s maj t sam
Parzvsro)
i piem-sn
nieznikajcv v-k acl
daje kwadrupolowy
element
macierzowy ( ls
jr2;2s)
.
,Dla duych n przekroj
cz}.nn\ maleje
jak
il--..
5, OznaczrnY wektor falorr-r zjonizorvanego
elekrronu jako
x. Zachodzi n vizek
ki
:
k +z1
+ao2.
Podstawiajc fal
P ask
eix'r
-iako
stan elektronu zjonizor anego
i stosujc pomocniczo
rtnormowanje w skoczonl-m
Pudie
(zob.
rozrvizanie
z.ad.2) nietrudno wyprowaclzi
wZQr
'"
:
*t(
a,
;., )'
"i
]
j,
-'-,"
o 1r)
e,o,rd, rl,' z, dz d,Q*d,Q,
gdzie
dQ, i d9 s elementami kta brrtorvego
dla elektronu zjonizowanego
i rozproszo-
nego. Znajdujemy
a,
:
|t }7"_=
z2d,zd,.,d,f)
'
k, ;:2 qa7:
[1
+1q-x;:a2]-r
"
uU!c,uJ ,
WidzimY" e dia dul'ch q i x
jest
r, przl,bli eniu
spe niona zasada zachowania pdu
g:kp-ko:".
Przekrj czynny
mozna sca kor.r,a po d-Q,
,
otrz_vmujc
,
kI l]8an
Llr, :
-
__j
k- 3;aaZ
!:+:#:lt: x2dy.dQ.
,
3;qaZ)
F;a;;rFtl+Ql aT
x
CdY i fr s drre, wYraenie to ma ostre maksimum dla
4
x: prz_vbliywszy
w pobliu
ruaksjmurn
kk321
do
dxdQ,
k; 3-q-Z'
U+{q-x)'afi)3
nlozem}, sca kou,a po dz.
Otrzvnramv
ao--4l
a
x, 2z;;dQ,
238
J est to tutherfordowski
przekrj cTpny na tozpraszanie na swobodnym lektronie"
Aby si o tym przekona, naley podstawi
4
:
kpsinO, gdzie 0
jest
ktem rozproszenia
w uk adzie
jednego
elktronu spoczywajcego, rwnym po owie kta rozproszenia w uk a-
dzie rodka masy,
Przekroje czynne doldxdQ,dQ i doldxdQ mona rwnie wyliczy biorc cis e funkcje
falowe elektronu zjonizowanego, wymaga to
jednak
batdzo d ugiclr rachunkw (zob,
Massey, Mohr, Proc. Roy.
^oc.
A. 140 (1933),613).
6. W danym problemie wygodnie
jest
pos ugiwa si przekrojem czynnym doldq
do Zrtq do
dq
:
k'&'
do",..,
\-
do,
-9L*-'
l(/,|eiq."l0>l:,
-ar-:L:T'oq,o5",
r-,
'
n+0 n+U
gdzie n przebiega zarwno stany zwizane,
jak
i stany widma cig ego, z wyjtkiem stanu
podstawowego. Zupe no uk adu stanw w asnych atornu daje nam tosamo
\-
\-1
zlQleiq,T|0)l2
:

(0le-'q,rIl?)(le'q,tl0, :
1.
a wic, wyodrbniaj
i"
"r onn
:
O
-u.oi
do,ni""t'
o-
8n
--:
ri z,
(1-i(O'e'q''iO)i2)
:
fu||-F'(d),
gdzie F(q)
jest
czynnikiem struktury stanu podstawowego atomu wodoru, wyliczonym
w zadaniu 2.3.6b (lv nieco innych oznaczeniac
F(s):
-G#aI
Dodajc elastyczny przekrj czynny (zob. zad,.2 i 2.3.6b)
doul 8n
t:
F;vL|-F(d]"
otrzymujemy przekrj czynny ca kowity
+r:
h"zIl-F(q)1,
Naley mtroci uwag, e dlarozpraszania nieelastycznego nie istnieje na og
jedno-
znaczna,niezalena
od stanu kocowego n odpowiednio midzy
q a0 (a wic nie mona
znale przekroju
czynnego doo1".1/d0). Wyjtkiem
jest
przypadek duych energii i k-
tw rozproszenia.- traktujc elektron atomowy
jako
czstk swobocln, z zasady zacho-
wania pdtl wyprowadzamy zwizek
Q
:
ksin9
dajcy szukan odpowiednio .
7. Wzr na wsp czynnik hamowania w wodorze
dT
dx
,
,9', Y
o "'
K;a /_) J
dq
T
?-_--
(E^- E)|(n|40,'|0)|2
239
,l
po podstawieniu uoglnionej regu y sum Thomasa-Reiche-Kuhna
(zob. zad. 1.3.48)
sprowadza si do
_dr _
*
!!''T"
on
-a":
"
aro|,
,),^
,
'
ci le rzecz biorc powysze przekszta cenie niejest poprawne, gdy granice ca kowania
zale od stanu kocowego
. W przyblieniu mona
jednak
po oy
Q^^*
N k,
Qmil:
:
kp-k x (ka])*l (por. zad, 3),
-{
* N
oT!',
hk2af,: tl8nu1" hkoo.
Clx
pK,a6 p,v,
Przyblienie
Qmil
(ko|)-'
jest
bardzo grube, ale dok adniejza
analiza daje wynik
ronicy si
jedynie czynnikiem liczbowym pod logarytmem (zob.
[l1]
str.516).
8. Podobnie
jak
w zadaniu 2
b
:
(1n.)',,r,r,
(kk: ke
:
k)
T1,o
:
c,
(ou. ,,: o
]r
tt
:
0,u,)
: j:
r
_
trlz i
,,i J
o.r, d.r, -ikl'r2 eikp,rle-(rl--r)","
njo
.
Wyraenie to mo na przekszta ci, podstawiajc
l
_
l[
l
&:_;ra
:
;i 1dsk' o,r
eik"(r,
r|)
i calkujc po r, i rr:
32e2a|(,,, l 1
I
kp
T )o'* ln
rl
+";G;:kaTtr +a;l-t,yy
'
Wyliczenie tej ca ki w oglnym przypadku jest
trudne*, upraszcza si
jednak
znacznie,
je li przyjmiemy kao } 1. Wtedy bowiem g wny wk ad do ca ki pochodzi z okolicy
punktw k'
:
kp
j
k'
:
k . i moemy po ozy pod ca k
o|=
-
r.
co
-
wracajc do
zmiellnych rr, r,
-
jest
rwnowane przyblieniu
-
l
-.o'
lr,
-r_,
l
*:
d(r,
-r:),
Obecrrie
ju
bez trrrdno ci obliczamy
_r
,
4r'
f 4-]
l
,
!
*p
=
k)dsl.c1o..e
''
",
:
-:'*;
-
nn+y,
(q :
lro-ko)
do
(rr'r.\'_
,_
_
l z \' l
dB
=
\
t,,*i
| 1wo,",,ry: \; ;l !Ta{6,
Dla duych kao powyszv przekrj czynny
jest
znaczni mniejszy od przekroju czynnego
na tozpraszanie wprost (zob. zad. 2.3"6b).
*
Zob. Corinaldesi, Trainor, Il Nuovo Cim.9,940 (l952),.lackson,
Schif P/zys..Rev. 89, 359 (1953),
40
9. W wYnikach zadania 2 r 'pio't'adzamv
nodvfik:rr--j ncllegllilrc 1 lti pr;:ej ciu
tlrl rl.,i.i_
rvYmiarowej przestrzeni r, dtl tllt'urvytrriarowej przestrzelri
zlnienn]-cl-} r lllilL.r.1 n i zapts llirr
potencja u oddzia ywania w fbrnrri: al'r--na]. gdzie
u
-
prclnricti
r0t;ti0fil,
tl, i,, l l, \'
tll. ,,,
(ar"o,
/
|T*n,:,
Tr, :,a.r1,1lt,q.,')l},(n1i'"u(,r)
nJ ;rr1,
q :
kn*kr.
Podstawiamy Yoo
:
!ly i wprorva<izamy zmienn tr'
:
r_-it./
r-,
:
i#5
O." j, eio,''
!
d,lleio,"" },(n)
:'y'4*
,l,,ic,o,",
;},(n).
Wybrawszy o kwantyzacji starrw rotatora zgodnie z kierunkiern u,ektora q rviclzi ti,"
e moliu'e s
jedynie
przej cia do stanw o liczbie kr,vant<lwej ri rrvnej 0. Rozk adajllc
eiq'na
-
iqccoso na szreg wielomianw Legendre'a i korzystajc z ich ortogcnalno ci (zob.
dodatek B), znajdujemy
!@
T*,:
o|!-
,"
t
,1.ora
I
rro*
1)ik.io(q\p*(r"ro,
,J 4I']
.,(.n,r,
=
:
!ir"
1,/ztil
ilj,(tltt\-
9,.i,
:
':,
(!:\'t2t+l)j (s.
dlJ k, \,q2h2
1
Mon tetaz przprowadzi
niema] ca y program raclrunkw, rvykonarry poprzedirio
dla aronru
_iednoelektronowego:
zsumowa doldq po stanach kocowvclr rot.ltora, oaco-
wa ca]kowite przekroje czynne itd.
10. Stosujc rwnanie cig o ci
"l
}7
a(r,
l)-+V, j(r,
t)
:
-V,(r)(r,
t), (V, :
-Imv
7
tl)
w stacjonarrrYm problemi
rozpraszania,
naley pomin
cz on dg
/dl.
Sca kujnly to rwna-
nie
Po
r. Lewa strona da- ca kowity prd wp ywajcy do obszaru rozpraszania i poclrlaniany
Ptzez
zesPolonY
Potencja .
Dzielc
Eo
przez gsto prdu
cz.stek padajcl,clr t;trzynru.jenlv
przekrj czynny n alrsorpcj
"",-
:
;;
r,1.;u1.1a., :
n[
r,lr.lp(rld.l..
ptzy czym druga rwno
jest
s uszna pocl warunkiem, e we miemy fal padajc unormo-
wan do
jednostkowej
gsto ci prawdopodobistwa
w nieskoliczono ci. Oczvwi cie
w przyblieniu
Borna
16 zbir zada z mchaniki kwant
dat,s
ft-\r,oarr,
241
11. W obecno ci
potencja u zespolonego.rozlvizanie rwnania radialnego ma posta
asymptotyczn
1
l
-l
\
Rl(r) * sin
| r
-:r'-
+
a,),
ptzy cT.vmfazy l s na og zespolone. Z takich tozwiza budujemy funkcj falow stanu
rozproszeniowego
eik" +f(0)9.]'
= i
o,n
l)i
iial
i;
,in
|r,-**o,)r,lcoso;,
0,
> i). (1)
r
frd'
Kr
posta
amplitudy tozpraszania elastycznego i elastycznego przekroju czynnego nie
ulega zmianie:
f(0)
:
i]u
,
(2i
+ lXS,- l)pl(cosO), s1: 2it,
l:0
-_\
o.1
:
A; )
:1-1l:l-Slir.
!
-.0
Aby znale przekrj cz\nn,y' na absorpe,j, konstruujemy z funkcji (/) radialn sk ado-
w prdu
h l.a d .,,\
,itaa
=
2iu
[r-
,
9-1 '
6,
T"'|,
ktr ca kujemy
po powierzchni kuli o duyn promieniu, Nieskomplikowane raclrunki
daj w wyniku
oabs
: _
]. !
r,".oo
:
f,, I
l+1j(1-]sl]'),
/:0

dca k
:
0."6,-to1
:
#X
Ql+1)2(l-ReS1).
/:0
W granicy ma ych pdw g rvny wk ad daje fala s, K adc o x
-ak
(d uga roz-
praszania a
jest
zespolona), znajdujemy
o,,
=
4r|al2, drbs
=

{-l^o).
J ako proste wiczenie pozostawiamy czytelnikowi obliczenie d ugo ci rozpraszania
na prostoktnej batierze potencja u
Vk\
_|UoQ-ai),
dla r < b,
' 1'/
[0,
dla r > b,
je li
a
jest
ma liczb dodatni i sprawdzenie, e Ima < 0.
4
_
2.6. Spin i statystyka czstek w problernack
rozprasa*nda
1. Dla si niezalenYch od spinrr funkcj falow uk adu czstek rnona przedstawi
jako
ilocz5ln funkcji spinowej i funkcji zmiennych przestrzennycir.
Ca kowita funkcja falowa
uk adu fermionw jest
antysymtr.yczna,
a wic okre lona parzysto
funkcji spinowej
Pociga
za sob
Przeciwn
parzysto
funkcji przestrzennej.
Dla syrnetrycznj
funkcii
sPinowej ca kowity spin
jest
rwny 1 (zob. zad,. 1.2.26), czyli amplituda rozpraszauia
w uk adzie rodka masy wyraa si wzorem
r,(a)
:
f(0)-f(n-0), do,
:
|F]0)ILLQ,
a dla antYsYmetrYczn,ej funkcji spinowej ca kowity spin
jest
irvny |}, a amplitutda raz-
praszania wynosi
ro(0)
:
f(0)+J '(lt-0),
dc,o
=,,
Vo(0)|}d,Q,
gdzif(O).iest
zwyk amphtud rozpraszania czstek na potenciale
zewntrznym,
W przy_
padku a) oczywi cie do
:
dor
,
w przypadku ) dcr -
)
Ur..r doo) (gdy funkcja spinowa
|li,2i)
zawiera tak sam ilo stanw symetrycznych i antysymetrycznych),
aw przy-
Padkacir
c)i d)dr:+ao"+} do, (gdywcztrowymiarowej
przesftzenidr,vuczstko_
wych stanw spinowych tylko
jeden
urymiar odpowiada stanom antysymetry cznym, atrzy
-
SYmetrYcZnYm). Warto zauwa, e czstki o przeciwnych
spinach mona traktowa jak
odrznialne, co znajduje odbicie w tym, e w ptzypadku
) wynik ma klasyczn posta
3#:
v(O)p+lf@-Di,.
Bardziej eleganckie rozwaania wymaga yby przedstawienia
amplitudy rozpraszalia
jako
oPeratora w zmiennych spinowyclr, transformujcego spinor fali padajcej
w spinor
fali rozproszonej.
poniewa
spin ca kowity \y tozpraszaniu
nie ulega zmianie, wic
.f(0)
:,
F
{0)P 1
+ Fo(0) P
o,
gdzie P, i Po s oPeratorami rzutowania
na potlprzestrzenie
stanw symetrycznych i anty_
SYmetrYcznYch. Przekrj czynny
jest
rwny kwadratowi modu u spinora fali rozproszonej,
tzn.
do
dri
:
Qlftf|y, . 7
-
spinor lali padajcej.
dri,
, ,ddo
p
J V
:
aQ
P,*
*
,,o.
J eli pocztkowy
stan spinowy jest
tanem mieszanym (co odpoil,i.. :;
spolaryzowanej
lub niespolaryzowanej),
to przekrj czyftrr,l l,-,.: ,.|l11l-,,
do
d
:
Tr
Ipflf }
"
], -
l,llilclel;
3sirjut
_ll
2. do
:
"
(1
cos, 16 o
,
',
(3
ttls#)d,r
4
4,
u3
3. Funkcja falowa dwch czstek a
jest symetryczfia,
a zatm
j"
:
9
:
V@+f(,-l),|
:
]f@)r
+ff{r-l)|, +2Retf@)f*(n-0)],
dQ dQ
natomiast
dla niespoiaryzowanych
elektronw
wyniki zadania 1 wskazuj,
e
do 1
1o=o *191_
:
lf(g)l,+1f@_0)l.-Re[/(of*(',-6)l.
aO: 4-d- 4 da
-
lJ \v]|
Poclstawiajc
ku ombowsk
amplitud
rozpraszania,
wyliczon w zad, 2,3,4 widzinry,
e rrp. dla czstek t
d"
_ /
n
\' l _l__ *
j_*
zcqslzl,tntq(O]z]1
\.
dO
:
\ t / \
,l^-
(0D
-
*F@pt
-
*n:-(olzlcos'
2l l"
fr
:
Z,Z,e'.
1:
+,
wzr tn zostir
pcdany przzMotta. Dwa
pierwsze wyrazy s wynikiem
klasyczn1lln,
Trzecirv
granicy h
__r
0 (i
_ co) szybko oscyluje
z ktem
0 i po u redrrieniu
zr_rika,
4.
podobnie
;ak
w zadalritr
1 naley rozpatrzy
dwie amplitudY
rozPraszania
ro(0)
:
f(0)+J -|7'-0)
i Fl(0)
:
f(())_f(r-h,
z ktrych
pierwsza orlporviada
parzystemu spinowi
ca kowitemu
s a druga
_
nieparzystemu
spinorvi ca kowitemu
(niezalenie
od spinu
pojedynczej
czstki),
Pocistawiajc
rozk ad
na fale parcjalne amplitudy
l'i
korzystajc
z w asno ci
B-34:
Pl[cos(n-0)]
:
Pl(-cos0)
: (- l)'P,(cos0),
otrzymujemy
Fo(0)
:
#
)l
Ql+
l)(e:iar
-
1)p,(cosO),
pirrzystc /
1 =\
F,(il --
+ )
(2/+ l) (e2iat- l)P,(cos0).
nicparzyste /
Dla ma ych w amplituclzie
Fo clominuje fala s, ,F,o(rJ )
:
corrst. W amplitudzie
,F,
dominuje natomiast
fala p ipodstawiajc
,
-
1,zt+t znajdujemy
F,(0)
-
k2cos0, Widzinry
wic, e w granicy /g
_}
0 efekty zwizane z ntroztonialno ci
czstek s szczcglnie due ,
potencja
kulombowski,
rozpatrywany
w poprzdnim za<laniu,
jest pod tym wzgldern wy_
jtkiem.
5. Podobnie
jak
w zad. 2.1,l i 2.1.4 wsp czynnik
przej cia
jr,,;t rwny
l
OO,
t
=U' __, je li
k2,+ B'
.;,
0.
r
--
|
(k-+
v'
k2*!B')'
to,
ie li
?-
B'
<
0,
gdzie znakgrny
(dolny) odpowiada przypadkowi, w ktrym
spin neutronu
jest skierowany
zgodnie
(przeciwnie) do kierunku
pola magnetycznego,
B'
:2llPoBlh"
t'
jest ma
neutronu a po
jego rnomentem magnetycznym.
44
J e li ,B, 7
k!, to wizka przechodzca
jest
ca kowicie spolaryzowana w kierunku zgod-
nym z kierunkiem
pola. J e li natomiast B' < k?, to polaryzacja
jest
tylko cz ciowa,
Oznaczajc spinor
zwizek
faii padajcej
,--
(:;\, a spinor fali przechod zcej przez
(;,
)
,
*"*,
|'yffiIrffi,
l ,l2 i
l a'| la
l1-1-
|Hl
-
|t
|-|l
dowodu
;.
i6-1'['*n'(#)'l
6. Dla
naley
podsta*,ic
or
,
o:
:
]
t'",
*o, )'-o?
*rj] :
25]
-3,
ll l r'
gdzie S2:
(;",*i"=)
j.r,
op..otorem kwadratu ca ktrwitego spinu, o warto ci
0(0+1):0
dla ant},s.vmetr}cznlch
stanr ,spinou,ych
i 1(l+l):2 dla symetrycznYch
stanw spinowych.
J e li roz oy,m,v spinor fali padajcej na cz symetryczn i antysy_
metryczn,
to rwnanie
Schrdingera dla obu tych cz ci si rozseparuje
_*
cz symetrycz_
na podlega rwnaniu
Schrdingera
z potencja em Yt
:
V +V', a cz antysymetryczna
-
z potencja em
Yo: V_3Il,. operator/nie
zmienia spinu ca kowitego i ma posta
?(il
:
Fo(a)po+Fl(0)p1
:
Fo(o)+
IF|(0)-
Fo(0,1 u'
:
:
f,
r"ol*
}u
o,1o1*-}
to,tol-F6(0)]
o,
.o,,
gdzie Poi P, s odpowiednimi
operatorami rzutowania
(por. zad. l)a

i F, s amplitu_
dami rozpraszania
na potencja ach Y, i Vr,
7. Funkcje Fo(O) i F,(0) naley zastpi przez"
F
(,d0;) :
Fo(0) +
(r
-0),
ri(0)
:
F,(0)_F,(x_0),
8.
posfugujc
si wzorami
podanymi w rom izaniu zadania 6, znajdujemy unorn1o_
rvane do
jednoci prawdopodobiestwo
,F;
a) P:0.
l
lFo(0)
+ F,
(0)l'
b'' P:
2
,,Fretl mn
l
iFo(o)_
F,(0),'
c) r:
2 -|frl F|(o-
9. Wprowadzajc operator ca kowitego spinu dwch protonw
l
S
:
;
(oo,*oo,)
i operator spinu neutronu on moemy
przedstawi amplitud rozpraszania w postaci {zob.
rozwizanie zad. 6)
i to,1
: -|
r"l i* j-o,(0)-r
hr,( )-Fo(r)l6,,,s.
1i
Aby znale operatof
}t7
utaty okr la przekrj
czynn,v (zob. rozwizanie
zad. l),
nale skorzysta z iosamo ci
(o", S)'
:
S2_o,,S.
Std
1
ft l
:
-
[l
+ :
1'
+ (5l1't
|'
-
2Re(F,s
)
_
3
ip,o |
?)
o"
.
s +
l
_
Fo
i,S,] "
Dla rozpraszania na parawodorze

:
0, dw; ostatnie wyrazy znikaj.
Dla rozpraszania na ortowodorze przekrj
czynny za,ley od kta
B
zawirriego
midzy
kierunkiem spinu protonw
a kierunkiel sprrru _oeutronu
.doorto _
1
,,
dQ
-
4
r,Fu
+ 3P'
1l1
+ 2!F
1
-,t"|2
+ (5l.r'1
j' *
2Re (Fff F,)
-
3|Fo|r) cos
B].
Dla niesPolarYzowanej wizki neutronw otrzymany rvynik naley u rdrri po
ktac r
ll
Co,,.,,o 1
,,_
i.,'
,=
,]-[in,,+_3F,t,
+ ll-,1_ Fo|2].
w praktyce stosuje si opisany tu model
jedynie
w granicy
ma ych energii, zastpujc
amplitudy Fo i Fl przez
d ugo ci rozpraszania
ao i ar.
10. AmPlituda rozPraszania jest
operatorem w zmiennych spinowych, tzn. macierz
2x2, Kad tak macierz molla wyrazijako kombinacj liniow nracierzy jedrrostkowej
i macierzy Pauliego o
.F(p', p) :
(p', p)l+i
P(p',
p).o,
(I)
gdzie p', p s to wektory pdu
kocowego i pocztkorvegcl.
Niezrnienniczo
amplitudy F wzgldem obrotw oznacza, e*
.F(p', p)
*
RiP(p', p)R :
RlF(p, , prJ R",
gdzie R
jest
Pe nYm
oPeratorem
obrotu, czy|i iloczynem tensorowym operatora obrotu
w przestrzeni po oe (przeprowadzajcego
p w p , p' w p) i operatora obrotu w przestrze-
ni spinw R".
podstawiajc
do powyszego
wzoru rozk ad (1) otrzymujenry
a(p',p)I+iP(p', p),o :
(pr , p^)1+i
P(p{, Fd
.
R-!
o R".
Macierze Pauliego
PrzY
obrotach transforrnuj
si
jak
lvektor trjrvymiarowy, a zatem:
1. e
jest
skalarem
wzgldem obrotw, tzn. jest
funkcj jedynie
E i 0
-energii
i kta
rozproszenia
w uk adzie rodka masy,
2.
P
jest
kombinacj lirriow trzech wektorw ortogonalnych pxp' :
tr, pip', p-p'o
9(p',
p) :
bn'+c(p' p)+d(p'-p)
(n' :
nln),
przy azym wsp czynniki
b, c, d s skalarami wzgldem obrotw.
Symetria
wzgidem odbicia r --+
-r
narzuca nam warunek
-F(p', p) :
F(*p',
-p),
gdy
operator parzysto ci
rrie dzia a na spiny. std wynika, e c
:
d:0 i ostaiecznie
F(p', p) :
a(E,0)I+ib(E,O)n'.o.
-
Z"b-.p .
[9!
rozdzia XIX,

33.
246
J e li
przyjmiemy, e o z pokrl"wa si z kierunkiem wektora p, a p aszczyzna rozpra-
szania
jest
okre lona
przez kt q (n'
:
1-sinp,
cosg,0)), to
t
a( E . 8) b(E, O1e-
iv1
r(P'.
P)
:
|
_
b(E. O)r,o a(E. 01l,
Tak wic, dla poprzecznie spolarl,zor ,anej liizki przekrj czynty zaley rwnie od
kta
E.
11.
podstawiajc
l,r:
|(J '-l'-s:l
rvidzimy, e potencja efektywny zaley nie
tylko od orbitalnego
^orrr.oi.,
pdu / (iak to ma miejsce dla rozpraszania na zwyk ym
potencjale centralnym), ai i od ca kolvitego momentu pdu
"I:
V"11: V{(r)
: l,,(rl+{[,,1-r- 1l- t(1-1,_+l
l:(.)+
'l(/+l)
-
L
+l 2lrr' '
1
przy czyrn
'
^
ttT
Aby rozseparowa
rwnanie Schrdingera, naley r ,ic roz o y funkcj falow na
sk adowe o okre lonych
liczbach krr antor ,l,ch / i
"r.
W tym celu bdziemy korzysta ze
wzorw
I,|(ll7i,.:
l';[i
:
(,r, P{cos0)1!1,
:
!.,ll*")
y?,",ir,
yH,
:
:|
{,,n,
.
)-,,,,
t u) ri,
7,7i,,
frL,frs
gdzie
fiii2jest
spinorem o ca kowitym spinie s
:1
2 ijego rzucie m,,(lml,sn"iJ M)
jest
wsp czynnikiem Clebscha_Gordana, a Yff"
jest
funkcl zrniennych spinowych i kto-
wych o okre lonych liczbach kwantorvych J " M, l, s.
Dla fali padajcej w kierunku osi ; mamy
'o"
xTi,
:
vm r

/
2l + I (.'
o
" i,,,
",
l nl,)
j
k
l,
)Y!ti, z.
Pe n funkcj falow otrz},mamy zastpujc
j{kr) przez funkcj G/(r) bdc, roz-
wizaniem rwnania radialnego z potencja em Z/(r). Rozwizanie to wyznacza przesunicia
fazowe
{
l\
G{ ,)-sin|*r-j+,jlr
(r
-
n).
podc,,bnie
jak
w zwyk ej teorii, wyodrbniarny z pe nej funkcji falowej f'al rozproszon
1prozpr
:
++T
ln"t
(t
a,
tr*",,l-,)t.',i-
|)yfi",.r,
l,J
Podstawiajc warto ci wsp czynnikw Ciebscha-Gordana, otrzymujemy wzr na
ampl it ud rozpraszania
@
i. x i '
:
#-X
trr='
(ezinl+Gl,)
-
1)y1!1ifizl,t,tn+
1/
t
'nlr-<''"
-
1)Y7'r'7rr,,,r,r)-
i:0
4-
ZI*J
247
Niilcy
j*szczc
i rltlsialvi. lurikc.jc i':
)',
r',','l rr,,,,,,
:
--
| tr
t r l tr,l r,sl )1,
. l. : "
v41| L
Yf,'i121zl,t,,1z:
+:l
T
|,
l Pl{c,-lstt17;'
v47i l
I,rl.i.,
,
:
-,|-7f,'r'
y+i
Olatecllit,
l
1
Ii
l
P,'
tet>,
())
exi'
r.7,Yzf,
l,, l,,,ris/7.;
gti'l
IT lrf'
(+0)
f
t0,
,{,) :
l l+11,zirl,u ""'_
l)+ l(:i 1 "
(zi ,+
t t
t
zl
-
"z
i !-
< I
l
2)
s
pl
(ctls
0)
l
Il0)
(i|()l,,
", ,
1*,,1r.,.', 1,0)
gdzie
'{0)
..
G(Ol
:.
l-
\-
]l/,
-
,
t
\-,,
;:r
/
-ll\
4
:l
'
- l)|P,(ctls0),
.7. Yrzyhlienie
eikonalne
l. ClrJ k,Lrjerrl_v rr]l tliczkclrvy przckrj
ez_\l1n\
ltk., kl
pt,
kiel,unk ch wektora k':
.;..r :
)
^k,.
k)
:dJ J k.
:
: ii:_""
,
,=
,l )
cl(k
k'){h -h')[e'l(b)_
l] x
[
ix"r ,l_
l1(l:bdrh,dQ;,
Poltiwa r<lZPIii1.1it rie
zaclroclzi g rvnic
w prz<J . plzybliynr1,
ca k po powierzchni
kuli
ik'l -, ft
pflt,z-
cl k po plaszczy nie
dtl rriej stycznej
d0,, xj-iS,_
^,
i
e'iu-
u',to,- b',d2 ,
: (2r)?r){:)(fu_},),
i 1ilicj!,l, -"l
",. iic'l(h,.-
1,2d2b.
,
. slt p,liettc1.1i
1cst
rzcczyvu isty, tzIt.
7 .jcrr
rzcul) wiste. t()
d.t :
dca k :
:
itl
.-Ree'r(l,))dr
:
Iml(k, k), c,b,d.o.
i}l,z,r,,blic-ltic
cikon rlnc-
,,11lru.j
si czsto do rtlzpraszania na potencjale
absorPcYjnYm
.,
li;
r J .jl, r:tctlv
:
i.,
?+8
tI b.: (lg6li-/i11 *
ie zt,Ull,z;Or'
.
2. J eeli droga ca kowania po zmiennej z przecina kul potencja u, to funkcja
1(b)
przYbiera wartoci zespolone o duej dodatniej cz ci urojonej (ujemna cz urojona po_
tencja u odpowiada absorpcji). Std
b<a,
b>a.
kr B
J (0):
-+\t"(qtlbdb:
ikal,(qa\lq. q:2ksin
2.
0
Rniczkowy przekrj
czynny
V{O)r
: (ka2)2 J
!
(qa)
l k)'
ma charakterystyczny pik dyfrakcyjny w obszarze 0
3
(ka)-l
Znany w optyce (np.
[15]
str. 186).
(zob.
B-80).
(zob. rys, 59), dobrze
Rys. 59.
Ca kowite przekroje czynn wygodnie
jest
obliczy za pomoc twierdzenia optycznego
(zob. rozwizanie poprzedniego zadania). Otrzymujemy
oabs
:
l71
:
Toz,
przy czym intuicja oparta nafizyce klasycznej nakazuje spodziewa si
jedynie
absorpcji.
Interesujce
jest porwnanie tych wynikw z rezultatami zadania 2.4,5.
3. Wprowadzajc dla uproszczenia oznaczeni
:
Voalhx znajdujemy
T.@)
:
-vre-o'o'.
* y'i"
o
:
2.z"

tr -
cos(y'i xe-n'rc)f bdb
:
2 a2

'
-'"1d/
00
Dla ma ych o. mamy o
=}n'a'o2,
co
jest
zgodne z wynikiem zadania 2.3.1rl rv ob-
szarze stosowalno ci obydwu przyblie. W og|nym przypadku wyrirerrie spro*,ltdza
si do cosinusa ca kowego ci(x) (zob, wzory B-lli i B-1l2)
o
:
2r2|y ln(y'-a)_ci(lria)], (7
-
sta a Eule.ra)
i dla dul,ch e otrzymujemy
o x 2r,a.2
lr
+ln (y/ r;r;11.
.,,,,,
:
{:,
)
2-19
4.
x(b)
:
-
#
\ *
:
-
#r'-'
\a*,*,
Dla
B
> 1 ca ka ta
jest
zbiena i mo maj sprowadzi do funkcji 8 Eulera
Przez Pod,
stawienie t: Il(I+ 2). Std
x(b):
_cbl-p,
,:#W,

o
:
4lt
tl
-coslCrr\]bdb,
0
Fo podstawieniu l
:
Cbl-p i przeca kowaa
przez cz ci, otrzymujemy
,,*@
,
:
a*n!7c2l*,1)

{t_cosr)lt
1aPllt-il,!
-
2TC2t@-7l
t
sinl fl(-/ dt,
.
P._
0

ca ki te s zbiene,
je li
B
> 2. za pomoc odpowiednie
go ptzeksztcenia
konturu
ca kowania sprowadzamy
wynik do funkcji gamma
6
:
)6Qzlt.*,lcos
.,lD.( -r1
v
3.2. Rwnania ruchu w obrazach Schriidingera i Fleisenberga
3. Ewolucja czasowa dowolnego pakietu falowego przebiega wed ug wzoru
!)(x,
t)
:
I
c.op,(_t\e-
;E ln.
J e li energie w asne,
(o,J powiadaju.. J ,u.ro^ w asnym tpn) s wielokrotno ciami pewnej
jednostki Eo, to zachodzi szukany, zv,izek
lp(x. t+T)
:
tp(x. t). T
:
2rhlEo.
Dla oscylatora
harmonicznego E,: hafn+(l,'2), T: nlal, a
je li
pominiemy
zmian znaku, to powrt do stanu wlj ciox,ego nastpuje po czasie T'
:
rl o.
4. Aby roz oyc p na stany w asne hamiltonianu, wystarczy przedstawi
l
l L(g)
:
{rl -cosZg;.
/,aiem
p@. t\
:
4,'
-.-:i ll;,a'665)9).
5. Nietrudno sprawdzi
(zob. tez
"p
tal
str.
-3).
e funkcja Greena dana
jest
wzorm
G(x, l, x'.l')
:
Iv"rxlv,f
( x')e-
iE,,(t-t')l*,
n
gdzie y,(,x) s to funkcje w asne hanriltonianu o energii
.
W przypaclkach a) i ) sum
naley zastpi ca k. Przljmujc
-
bez ograniczenia oglno ci
-
l'
:
0, otrzymujemY
Fa ,
a) C(.r. t..t',0)
:
\ f,'o',-,'1,ik2htl)u
:V
#*ittlx-
, ,|2ht,
-t
) W zadaniu 1.4. 1 zosta o znalezione
przedstawieni ca kowe funkcji w irsnych tego
problemu i mo na
je
zastosowa do wyliczenia funkcji Grena drog wskazan w punkcie a)
(w ten sposb zadanie
jest rozwizane w zbiorku
[l],
patrz str. 96), Pro ciej
jest jednak
rozwiza rwnanie
a I h: 2 1_
ih:__c(.y. t..t,,0}
:
L_ i;F_FrIGt.r.
l. t',0),
wykorzystujc obliczon
ju
funkcj Greena dla F
:
0 (dalej oztaczymY
j
Przez
Gg).
Zauwamy,e
je li po pra, .ej stronie powyszego rrvnania pojawi si dodatkowY cz on
zalenyod/ix'
f(,t,
x')G(x,l. x',0),
to moemy go zlikwidowa, dokonujc
podstawienia
G(.r. r. -r,.0)
+.-o[*
ir,,',..,',o,']"'..,.
\,,0)
Za dolngranic ca kowania
przyjmujerny zero, aby nie zak ci warunku pocztkowego
G("r, 0, x', 0)
:
(,r-, '),
25
I
Sprbujemy zastosowa t metod do cz onu z zwntrzn si . tzn. podstawmy
6(r.. i. r,. 0)
=
.-o(*") Go(x, l. x,. 0).
Otrzynrujcnry po lcwcj stronie
,^o(+-)
[,,*
-*lco(x,
t, x" 0)
a po prawej
,-,
(#'.)
l- +*
-
++*
-
#-
r,] c,r*, /, r" 0)
Nie
jest
to wic w a ciwe podstawiet ie, gdy pojawi si nowy cz on
*
ih Fr

".
(.
,
r, .i,', 0)
:
F(x
-
x') G6 (.x
,
l, x', 0) .
p d.\
Obecnie
jednak
wida, e dobrym podstawieniem bdzie
G(x. l, x,,0)
:
*r(*")".t", /,.r,,0).
Rrrica midzy iew a praw stron sprowadzi si wtedy do cz onw zalenych od t
x', ktre potrafimy ju
usrrn. Rozwizaniem rwnania wyj ciowego
jest
c) G(..r, /. ..c',0)
:
:
|,/
*
"
a(x.-y,.)l2lzX*"
g
ialttn r{li'))}{n(-/
-)
r"F
/H
Pos ugujc si ca kowym przedstawiniem wielomianw Hermite'a (zob. dodatek,
, zor
B-|7) obliczam),
G (x, t,,t', 0-;
:
1,
;**o
"*
I;r#*
[(x2
+ x'
2)
co, o, t
-
z* *'
]|.
Wszystkie podarre wyniki mona bez trudno ci uoglni na dwa lub trzy wymiary.
6. Dla ruchu w polu sta ej si y wyliczajc ca k z funkcj Greena otrzymujemy
u(x, t)
:
^
#.-o
[
-
#H
*
io,+
Ft)x-
ri+tp"+ l,a,_].
o(x.t):],2=r_
"""[
(,-+-:;r
l _"_,^",_
h
vl
+y,7 '*P l
-r , -
l,
gdzie
l
:
ve
,1
253
widzimy, e pakiet zachowuje posta gaussowsk,
a
jego
rozmiary , rosn z cza em
wed ug wzoru
?
:
r(l+yrtr).
rodek pakietu porusza si zgodnie z prawami
mechaniki klasycznej ruchem jerlno-
stajnie przyspieszonym, a redni pd zmienia si liniowo z czasem.
K adc ,F: 0 przechodzimy do ruchu swobodnego.
7. zad,ani to mona oczywi cie rozwiza, wyliczajc ca k z propagatorem
G.
pro-
ciej
jest jednak
zauway, e funkcja
v(x,
t
:
0)
jest
stanem kolrerentnym,
tzn. stanem
w asnym operatora
l l n; d [h-\
o:
,a\'
'l
--i;V
i. l
o warto ci wlusne_j ,
== 1/ l! /..^ +
?').
=
V
zl;
1-'r
*
1';l,
OPerator r i operator do niego sprzony af
spe niajregu ykomutacyjne
|a,a]1:
l (por. zad.1.1.59),ahamiltonianmaposta
ll
:
ltt,,("O*
)
\
l
w obrazie Heisenbrerga mamy
." da(t)
il,.J ''
:
|ut
l., 1l: h,,n(t\.
a{t)
:
e-i*,a(01,
Zatm stan
?
jest
stanem w asnym operatora a(r) o wa_rto ci w asnej z-i@r. W asno
ta nie ulegnie zrnianie,
je li
powrcimy do obtazu Schrdingera (zob. za,. 1a). Funkcja
y (x, t)
jest
wic funkcj w asn operatora a o warto ci wlasnej
{ri,-|
! .l
ze-i@t
-
V
i+
|.rocos, r+ ,|,',,.,
,, ,
,'r,,
ip,,(,o\r,)I-.1,o11,osinurt)|.
Warto w asna wyznaazajednoznaczni stan w asny operatora a. Std
!,(x,
t): lei.f(/)exp
|rY!
-
r,;[x-x1l)]'},
gdzie p(t) i x(t) wyraaj si przez klasyczne wz*ry
X(t)
:
J rocos( )l1_
9.
sinat,
p(t) : pocoscat
-
xo polsinat.
Paczka falorva, z ktr mamy do czynienia,
wykonuje rrrch w pe ni analogiczny do
ruehu czstki klasilcznej w polu oscylatora.
opisana tu metoda nie pozwala
:vyznaczy
nieistotnej fizyeznie fazy
f(t).
8, Obliczajc ca k Z propagatolem
G, podanyrn
w rozwizaniu zadania 5c, znajdu-
jemy
p(x.t)
.,,,,,."oi
_#r,--tl,!#H+}wcl|.
254
Q(x,
t)
:
lAi'
Tar+ffi'-o{
-j; r"-x(r;J '
*,i:irm*\,
gde oznaczenia x(r) i p(l) s takie same,
jak
w poprzednim zadani d y
:
h
lpa2.
9. W uk adzie obracajcym si z czst<r ci eBl2gc (sprawdzi*) potencja
ma
posta ko owo symetrycznego oscyiatora harmonicznego. Uoglniajc na dwa wymiary
wyniki zad. 7 widzimy, e mona skonstruowa paczkl falowe, ktrych ruch
jest
ruchem
klasycznym w polu tego oscylatora, np. odbywa si po kole z czsto ci eBlpc. Dodajc
do siebie te dn,ie czsto ci otrzymujemy czsto ruclru klasycznego w polu
magnetycznym
eBlp,c.'W kierunku pola paczka porusza si ruchem
jednostajnym.
10.
a)
vk(r,l)
:
t*
r.^o
{- +[-,-
u
at,)+
#,r^.r.,lla.},
b) G(r. t,r', t')
:
\ffir-( ,
t)pf;(r', t';
:
:
(E4\'''
"*ol*r[r
-
r' + A(r, {
)],
*
i a (t, t,
7\,
tt
grlzie A(l, t)
:
+ [
o1.,p", B(t, t')
:
#
'1";ar,
Pc
!,
,
,
c) rp(r,l) :

d,rr'G(r, t, r', to)y(r', to)
:
l
_ l [,- +D+ (r,
1.1,|,
:
trT._pz'-oi
L
2p6aa._^y)-
+
i_l
+
vvoIr
+ A{t
,
t
J )-
iB(l
,
lJ
l _
],
gdzie y
:
lllp,z,
Rozwizalimy problenr ruchu czstki w dowolnie zalenym od czasu,
jednorodnym
polu elektrycznym. W szczeglnym przypadku
sta eqo pola, tzn. liniowej zaleno ci A
od czasu, otrzymujemy wynik zadania 6 (w innym cechowaniu).
1l.
) p(t) : p :
-,'*, x(l)
:
x+
!-t :
--
+
*,
b) p(t): p*Ft :
*ih}uor,
x(l)
:
x+!
t++,'
:
,-##-
'',
*
Naley prznj
do zmiennych x=x'cosc t-y'sinat, y=x'sia,at+ y'coscDt.
55
c) p(t) : pcos .)
-
xltr,lsino
:
-
l coscr_l t!
-
o,xsinnrt,
x(l): xcost,lt+
P
sinr,lf: xcos(Dl-
ih d
|t0)
-^ln(,l
3..'''
W przypadkach a) i ) mamy
|x(t),
x(t,)]
: '-tl,
[x(t),
p{t')]
:
;|1,
Lp(t),
p(t')]
:
0.
w przypadku c)
ih
[_ (l;,
x(l'l]
:
*,
sinr (r'-l).
[x(t).
p(t')]: ihcostl(t-t'),
Ip(t),
p(t')] :
ihgoslnr,l(t'
-
t).
12.
a) ((Ax)'), : ((A.r)',>6+
a((-rp>o*(2x.o-
2 .r
n _1l
ol+ 4((lp)')o,
p
b) ((Ax)'), : ((A.r)r;,ocos2rul*((rl,ro*,,px)o-21.r
9,p ,l!a91{
+
p,a)
+
((1p)
o
''1'1, ,
p,@,
Mona sprawdzi, e dla funkcji falowej o postaci y(x,t:0)
:
p(x)eilo*ln (gdzie
v@)
-
funkcja rzeczywista) drugi cz on w powyszych r.vzorach znika, zgodnie z wynikami
zada 6 i 8.
l3.
'
x
+l)++sinrll *
P'sinu,t+ P'(-cosrr;lf
l), x(/):7(cosc'-ll , ,,
2
ut)
p(,,
\
---
,
l,,,:
\
x
J .(1)
:
-
rsinut+
21(cos,,l+
D"b(coscul- *
ftsinof.
\ P' l
[x(l),
x(l')]
:
Iy|),
y(t')]
:
j!^
,in.7,,
_
71,
|l,(|)
|x(t),
y(.t'))
:
#[coso;(l-
t')- 1].
Wynik ten mo ra te otrzyma z rozwizania klasycznego tego problemu, zastpujc
nawias Poissona komutatorem podzielonym przez ih.
14. Relacje komutacyjne dla operatorw J r, J r, J , roni si znakiem od zwyk ych
relacji komutacyjnych dla operatorw momentu pdu
IJ r,
J .]
:
-ihJ z
(itp. przestawienia cykliczne).
Wynika to z odmiennej interpretacji tych operatorw
-
s one zwizane z obracajcym
si uk adem wsp rzdnych a nie z uk adm rrieruchomym*. Hamiltonian cia a sztywnego
jest
rwny
H:1(!j_*J *J i\
2\I,' I,' t.l'
*
Monazna|ejawnpostaoperatorwIl,J 2,,wyraonprzezktyEuleraiobliczyichkomu-
tatory wprot (zob,
[1]
8, zad. 13 i 14).
256
skd zrrajdujemy rwnania ruchu w obrazie Heisenberga
dJ ,
t {r l\l
aT
:
1n
IJ
"
H]:
f
;.
-
r,'l ;
(J 2J 3+J 3J )
itd,
tr5. Hamiltonian czstki
.jest
rwny
n
:
p(r-;
o( ) *e@(r)
Stci
H
:
*
[r,
H]:;(r-
ior,,}
cpuszczajc
jawn
zalena A od czasri, znajdujemy
,,ffi
:
#["-,{-un,,l,
-
: +(r,
r)
:
:
eE(r,,,-
*[*ixB(r,
/)-Er,,,l,
$],
gdzle E
: _v-j 9J ,
B
: VxA.
X6" Fole m,agnetyczne musi by
jednorodne.
n
:
"orrrt
(wtedy rednia iloczynu
rlr
. _ d(r
i,
oB rczpada
si na iloczyn -",d; xts). Musi te zachodzi zwizek E((r,): (E),
tzn" tr
jest
iiniow funkcj r.
ZaLrn potencja skalarny moe bilc co najwyej kwadratow funkcj zmiennych prze-
strzennych a potencja rvektorowy
-
liniow.
17. Hrniltoniany: pocztkowy i kocorvy maj posta
,, P'
i
) )
o:-;-*7!a'x',
Ltl, Z
I{,
:
go-Fx
:
"i
*
}- *'{*-*6)2+ccrrst,
gdzie xo
:
#
Szukane prawdopodobiestwo przej cia
wynosi
Po,
:
l(0o| lr)]2,
gdzie
|0o)
jest
stanem podstawowym
oscylatora njezaburzonego a
|rr)
-tym stanem wzbu-
dzonym przesunitego
oscylatora.
Rozwazany problem mona rozwiza, poclstawiajc
do tego wzoru odpowiednie funkcje
w asne i ca kujc; pro ciej jest jednak
wprowadzi operatory a, at (z,ob. zad, 1.1.59)
zwizane z oscylatorem nizaburzorlym i b, bf zwizan z oscylatorem przesunitym.
,:#(-/#--*
/H,
uo:ho,(,,,*+l,
'
:
#lr*xo)VT
*
a*a-/T]
a,
:
,.(ut+
})+.oo,,,
b
:
tl-- c, c
:
.yo
1[:
-
'V
a-
1ffi
(cjestliczb),
1'l Z6it zada z mecbaniki kwant,
257
Korzystajc z w asno ci tych operatorw otrzymujemy
Po,+t
:
l(0oln
+l,)|'
:
t',
t<o.Irtl,r,)l'
:
"i,
|(06|at-ci l,)|2
:
?2
,n2
:
+-. l(0o1n,)l'
:
".
,
Poo.
n+L n+I
Wzr ten wraz zwarunkiem unorrnowaniu
,i
o"
:
!
Wznacza
Po,
n:0
po,
-,
!1"
,",,
n!
J est to rozk ad Poissona. reclnie wzbudzenie
(n) :|nPon wynosi c2,
18. Ten wany
probiem mona rozwiza kilkoma metodami_--por,
zad 23lub
[3J
rozdzia IX, zad. 10 i 11" Poniej podamy rozwizanie wzoro\|an na teorii pola,
Przedstawmy
hanriltonian uk adu za pomoc operatorw c i at
a
:
n,(ov-+)-
/#
(a+ai)f(t).
Przechodzc do obrazu Heisenberga zastpujemy operatory i at przez a{t) i at(t}.
Rwnanie rrtchu
,ru ,'
:
|a(t),
H]: hroa{t)-/ k
o'
ma tozr izanie
t
a{t\: ,-',,(r+
-+
[.''''1 ')dr'},
\
,1/Zpno
d
I
gdzie ajest operatorem oscylatora niezaburzonego w chwitri pocztkowej.
Naturalnyrn uoglnienierrr tego wyniku
jest przej cie adprzedzia u czasu
[0,
l] do
Prze-
dzia u
[-oo,
oo] przy za oeniu, e
f(t) -,
0. Mam,y wtedy
o(r)
,_]_ "-',"],o'
or)
,_,]_
e-i''b,
.@
gdzie b
:
a*c, bt
_
t-ic*, |
i,t'f(t'}dt'. Powrt do problernu wyj cio-
1/zpn
j*
{
wego rrdpowiada po oenfu
f(t')
:
0 poza przedzia erc"
fa,
t).
Widzinry, e pocztkowe operatory a,i it w wyniku dziania si y
f
ptzesz y w oPera-
tory i t. Wygodnie
jest
wprowadzi unitarny operator S (zob. zad. 1.1.83).

:
cof-c*a, b
:
Sta^, t
:
tatl.
Oznaczmy stany
podstawowe.oscylatora pocztkowego i kocowego
jako
|0,,)
i
|0"*,)
'
l0,")
:
l0o".)
:
0,
Zachodzi tosamo aS'|0o",)
:
l0o",)
:
0, a wic
^9|0",,)
:
eiFl0,"). Mona tak
wybra fazy stanw
l$i")
i
|0."t),
e
B
:0.
Wprowadzajc stany wzbudzone
l r,.)
:
-+1ai),l0,,),
lfiou,,
:
-|1r;'1o",,',
|n! Vn!
stwierdzamy, e S| lo,,)
:
l;l,").
258
l
]
I
szukane prawdopodobiestwo
przej cia
p^,
wytaa si zaienr przez
operator
P-,:
|S,^|2, &'
:
(nourlmrn):
(zir"|S|irr.,").
Operator
^S
mozna doprowadzi
do postaci (z.ob. zad. 1,1.65)
,S
:
-|c|zl2cat
_c*a,
skd
Sl", :
r=,:
-tcl2/24.lrnl6necal
e..c*4(at)nl6r") :
1J n|
m !
",
1
:

"-
|'l'l:
(0;,, je"o+
(e-
"
ut
'aI
s'(e,-
c+adtc*a;ne-
"*o;Otn\
-
l
e-lcl'/2(0ini(4
* c)'(at
-
c*)"'j0,,) :
I
-,-,"",,
ln\tm\
:
y ,,I
H \k
t{
7
/"-o{-"*)'-'(0,"lao(af)l|0,o)
:
min(n, m\
1
^-1clzlz
T'' /
n\ l m\
Zamjana r,vska nikw
n i n
jest
rwnowana podstawieniu
e
--+
-
c*, co nie wp ywa
Ya
P,,"". Przyjmijmy
wic
-
bez ograniczenia
oglno ci
-
e n
7 m. J e li m: 0, to
o
jest
dane przezrozk ad
Poissona
Po,:
!t!
e-vc.
,
W oglnym przypadku, podstawiajc
n-k namie.jsce k, otrzymujemy
S,,, :
i#
"-
no''
r,-
^(
_'_ r) #(
-
l
cl,)o
:
/
T
r-
|c|2l
2
cn-
fr
L(n-^) (lcl,),
P
*,
:
P,^
:
ft
,ro,
r-n)e-|c|z
w*--n)
(Iclr)1",
gdzie
Li(x} jest
stowarzyszonym
wielomianem
-Laguerre'a
(zob. dodatek, wzr B-48).
J e li c
jest
ma e, to ograniczajc
si do pierwszelo
rzdu w
|c|2
widzimy, e (z,godnie
z wynikiem zadania 3.3.4)
moliwe s
jedynie
przej cia
z
|n-m|
l,
, D
'1n+1)|c|2,
t9.
.m
(E) :
,
I
p^^(n+l)
=
/_) ^"\''
2I-
:0
'm
Zachodzi
tosamo
\ |nr.,)
n (nr"|
n:O
n*()
*
i
a.,,,r,,r,,)r
(n,"|^|z,")).
:
ata (sprawdzi!),
a wic
259
(E) :
r^(i*(n,,|stcfa,sl.,,>) =
u.(++
( n,"|t^t,l,n,"))
:
:
o*{ +
(m,^|(at + c*) (a c)|m,^r)
:
r,
(
rL
+. *
|.|')
.
Analogicznie
((AE')')
:
<(E-<E>)zS
*
(hal|c|)z(l+2m),
20. W chwiti t stan uk adu
jest
stanem koherentnym
o warto ci w asnej e-i''(z+c),
21. Rozwizanie
rwnania ruchu w obrazi Heisenberga
(zob, zad,18) mona przepisa
w
postaci
.
a(t)
:.-r,,[a,r
#(.',7i,l_
i
"''',$o,,)],
czy|i
o(,)
,]_e-i''(a+c)+
#,
c:
v#
"'*''
!!Pa'',
(c
jest
liczbl)
Wypisujc
x(t)
-
a(+ar(D
i p(t)
*
a(t)-a (t)
mona
przekona si, e operatorem
o "ytutora
przesunitego
jest

:
a+ c. Dalsza cz rozwizania, a take wynik, nie rni
si od uzyskanych
w zadaniu 18.
przyblienie
adiabatl,czne odpowiada
przej ciu do ma_
ych c.
Warto zauway,e
zarwno zadanie 18,
jak i 17 s przypadkami szczeglnymi
rozwa_
anego tu problemu,
22. Podstawiwszy
w pe nym rwnaniu Schrdingera
.-
v
f 'y,
I
,o#
:
_
i
+
r-
lltu2
x't
-.f(t)
x,
zmienn ;rl
:
x*(t), nietrudno
ala|e oglne
tozwizanle
,l,(x, t)
:
77x -
(t),,l."o
[f,
(r)
(x
-
(r))
-
+
( r{l')ar'],
gdzie
21k,l)
jest
rozwizaniem
rwnania oscylatora
swobodnego, a /, iest
funkcj La-
grange'a
L(t)
:
I
r' {,l
*
}-
r,,'
'
(t)+/(r) 6(,).
Powyszy
rezultat
jest
interesujcy rwnie w przypadku
f(t)
=
0, Pozwal,a an znale
rozrvizanie
zadania 7 i to wtaz z faz, ktrej
poprzednio nie wyznaczyli my.
Mona
poda
jawn posta funkcji U(.')
,
0)
:
,"(l) +
i,
l
sinro(l- t')f(t') dt',
gdzie
En|)jest
rozwizaniem
rwnania
swobodnego 1.0)+o" r^t1
:
g,
60
Zauwamy
jeszcze, e rednia energia dostarczona uk adowi kwantowemu
hol|c|z
(zob, zad.19)
jest
rwna pracy si
/wykonanej
podczas dzia ania na oscylator klasycznY,
je ii
w chwili pocztkowej czstka spoczywa a.
ha|c|z
-+^
i

u,o,'"or, (t-t')f(t)f(,'):
+

u,r','
f
a,'.or,1,
-t')f(t')
:
@
f.
:
\
a,^,) Ql.
'r. '*rriij
my, ew odleg ej
przesz o ci (r--
-
oo)
(r)
=
9,
v(x,
t)
:
y-(x, t)
:,
y^(x)e-lE^tl .
Wtedy dia l
- *
@
p(x, t)
:
p^|x-
(r)]e'",
rT
gdzie
f
(r)
:
h _
sinal(l- r')f(t')dt', afaza ajest podana w rozv izaniu
poprzedniego
zadania.
Prawdopodobiestwo
przej cia P.,
jest
rwne kwadratowi modu u wyraenia
T
annt"lv,,[x- (l)]e-.
Faz u mona pomin,
je li
nie zaley ona od x. Dzieje si tak wtedy,
gdy oscylujca
funkcja (l)
osiga warto ekstremaln
F :*_'|7
|
sextr
- pall)
el't'l('')d''i,
.
_a
Dalsze rachunki wymagaj skorzystania z funkcji tworzcej wielomianw Hermite'a
(zob. dodatek, wzr B-21).
24. Zbadajmy rwnanie
d2
fi;*(ll
+,D2(,),t(t)
:
0,
W odleg ej pfzesz o cl mamy
x(r)
-)
J ,-l-i,-l
,
Bei@-t)
t)-@
v
@_
a w odleg ej
przysz o ci
x(r) -+
-Llc.-''*'+Dero*t),
t-+6
v
Co+
ptzy czymistniej zzkiliniowe midzy wsp czynnikami A, B, C, D
til:
,tx\
26L
^.-
l
Symetfia wzgldem sprzenia zespolonego i zachowanie wroskianu narzucaj nam
nastpujc posta rnacierzy M:
,
:(;-
:-},
w,-wr
:1
J eli utosamimy t
--+.r,
x(l)
-
p(x), o2(t)
--r '( ).
to rozwaany problem staje si
w pe ni analogiczny do rozpraszania na barirz potencja u, badanego w zad.2.1.5. Tutaj
|a|-2
ma interpretacj wsp czynnika przej cia T a
|Bla|2
-wsp czynrrika
odbicia R.
Mamy tu do czynienia z rczpraszaniem nad barier (.'G) , 0).
Dla hamiltonianu
,:r:*+}r,u'(t)x'
rwnanie ruchu w obrazie Heisenberga rna posta
d2
jv
x(t)+al'(t)x(t)
:
g,
Podstawia.|c
/n
"('),:-
V
(ae-i,uJ aatei,J ),
/ h-
*(,),i*
V i
(e-i-,f +tei,t)
i stosujc podane powyej wyniki, znajdujemy zwizki midzy operatorami oscylatora
pocztkowego a i aI a operatorami oscylatora kocowego b i b|:
b: ua*t) G: a'?b-bl,
b,f
:
a,|,I +
{J ,l,,
t
:
6$1,-
fi*b,
fa,
a't)
:
|b,
bi]
:
1 ,
Oznaczmy stany w asne oscylatora pocztkowego jako
inr,)
a stany w astrc oscylatora
kocowego
jako
|no,,r;.
Prawdopodobistwo przej cia P,n
jest
rwne
Prr,
:
|Sn,n|,
Snr,
: (norrr| nu,).
achodzi zwizek
/S,,_,
: y'(n.,r|n
-1,o)
: (n,or|a|m,n) : (ro,,,|a*b-Bbt|mr^)
:
:
a*
y'
n+l S,*r^-

y'i
S,_
r..
K adc n
:
0, otrzymujemy
,o*
l
ln,
o
:
B 1/n
S^_ro.
Std widzimy, e S,
o
:
S:o
:
,Sso
:
!..
:
0, podobnie
jak
wszystkie
,,
o rnej
patzysto ci n i m, natomiast
]
]
!
i
,
262
z o
:
(j*)'
/!#,,",
po,n
:
*fr.r}# o",.
'Warunek
".":
l wyznacza Pg6:
Poo
:
[--%-1L;]-'
:
v
|-R
: y i
Po,,: R-y'T -La#
atwo
jest
rwnie oblic, Prr,ut. W oglno ci*
',,,
: !*
yT
|r!i;;XYVT)1"
,
gdzie n.
:
min(n
,
m), n,
: max(n, nl),
a Pf(r-)
jest
do czon funkcj Legendre'a (zob. dodatek B)
Rachunek zabut,ze odpowiada
przypadkowi ma ych R.
3.3. Metoily
przyblionych raz,wil,afi rwna ruhu
1. a) Do rwnania Schrdingera z hamiltonianem 11
:
Ho V nale5l podstawi
ogln posta funkcji falowej
,,t(t)
:
c, (l)l1) +c,(t)|Z)
t rozwiza liniowe rwnania rniczkowe na cr(t) i cr{t). Prawdopodobistwo
Przejcia
W(t)
jest
rwne
*
Zob.
Ll21
rozdzia V],

3 i 7.
w(t):
1c,)]2
: )'"o''
urn,(+\,
gdzie A
:
|Vrr|'* <rr*|/rr-Er-Vrr)',
Vlz:
{l|Vl2>itd.,l/1z:
L' t.
) W pierwszynt rzdzie raclrutrku zaburze
V,
a]' |("ilr,
r,1,1 67|'
=
4|V,
)'
-,-,/
rl' \.
J est to dobry wynik,
je li r 4hl|V.,
t <hl|E,-ful
lub te
je li
lvl4lEr_E.l,
t < h|El-ErlllV"B|'.
2. a) Rozwizanie polega na diagonalizacji operatora V, tzn. tta znalezielrilr takich
stanw
l1'>, i2'),
e V|l')
:
V|I'), V|2'>
:
VrlL').Nietruclno wyliczry, e
)
Ir,:
+(|
,,*
v.)4
y'I.
v::
rr,,*v:,J -
n,
l|, :
l/,.r, r|!r),,-v,,)*
7o]lr..
12,
:
v|.,.*[+
(|,.-v,,|-1 r]lz>.
\
:
|V,r|'n
V,r*Vrr)'.
)
Lo3
Fodstawiajc do rr rnania Schrdingera rozuianie w postaci
v{,t)
:
c, (t)ll')
+ cr(r)|2')
otrzymujern_r- rwnania rozeparowane
ihb
,{t)
:
Ec
,{t)
+f(t)y
,
c
r{t) ,
ih
,(t)
:
Ec
r{t')
+ftt)V, c
r(t) ,
ktre s spe niane przez
,t
{ ,r i 1)
c, (t) :,
exo{
_
lr,
n,,,

rt,,l ,,]},
c,(tl
:8.*et
-
nlr,-
r,
(ro,',o,']}
!
Z warunku pocztkowego
?,(0): |1)
znajdujem_"* sta e A i B, a std
w(t)
:
lQ,tp(t),:
_
V"l=
,,^,l
/N
f
",,,,"l
A
Sln'L
J ,'t,
,o,
.,,
) W pierwszym
rzdzie rachunku zaburze
wtt)
:
tlr,,l,
#(
(
rr,l
o,,)'
0
3. Ni znika
jedynie
prawdopodobistr ,o
przej cia do stanu 2p o rzucie momentu
pdu na kierunek pola rwnym zeru. V/ynosi ono
(:*r
#-,-w2t2l2.
_scizie
.,
:
}o
'nr,
E":
#
4. Potencja zaburzajcy ma posta V:
-xfolL(tlr)2+1],
a
jego
element ma.cierzowy
nie znika tylko wtedy, gdy
|m-n|:
1, Obliczajc ca k po czasie metod resiciuw otrzy-
mujemy prawdopodobiestwo
przej cia
P^.
lm:
Pr,,n-1
:
lll+|
(f,,r-|2e-2''_
2pql7
lL",,-,
"
5. Potencja zabu"rzajcy ma posta V: x2foarctg(tlr). W pierwszym rzclzte ra-
chunku z,aburze prawdopodobiestwo
przej cia
wraa
si wzorem podanym w przypisie
dozad.3.2.21. Eiementmacierzowy operalorax2 obliczamypodobnie, jakwzadpniu
1.5.17.
Nie znika on tYlko'wtedy, gdy m
:
ilt2 lub |l,t :
1,1,
'W
rachunku zaburze interesujem}, si
jeclynie przypadkiem
m+ tt,
1mix2|m 1-2
- { n
+2| x2|*>
:
#
y'
t*-+
lS
1m
+Z1,
Podstawiajc E-- En
:
2hu i ca kujc otrzymujemy
pmm+z
:
p-*,^
:
(#)' @+)
(m+2)-4.,.
64
6. Harniltonian zaburzenirr ma pclsta
Y
:
-er.
E6cosat :
-
rr.
aolr'.'+e-'.').
Pos ugujc si z ot regu Fermiego (zob. np.
[6],
str. 302) naley uwzgldni tylko cz on
ej''.
prar,vdopodobiestwo
przej cia
na
jednostk
czasu
jest
rwne
)-
dO:t
ttrl
)
r.8o|k7!2p{El)d?,
gdzie dQ
jest
elementem kta bry owego emitowanych elektronw, a
a(Ex)
jest
gsto ci
stanw kocowYch, ktr mona wyliczy, wprowadzajc ponocniczo
uncrmowani
w pudle
o boku L (zab. zad. 2,5.2)
lL\'ul<
a(fu):
\l
-h;
Energia zjonizowanYch elektronw
jest
wyznaczalla przez
,,zasad
zachowania energii,,
Eu:
h'!'
:
ha_L
2p
Przybli enie stanw zjonizov anych przez fale plaskie jest
dobre,
je li

:
#rr
u
'
(zob. zad. 2.3.4), tzn, fua
J .
Poclstawiajc do ca ki lunkcj falow stanu podstawowego
-}
=-.,rtao
i zjonizowa_
l .
|ra1
nego
..-
eik'., wyliczamy eletnent macierzowy
vL,
(ls|Eu"rlk) :
-+"=
[O...-",oornJ ik.r
_
_+
]
,".*{o.r.-,/aoeik.r :
|rajLs
J
-
/lta!L3
i
" (
1 2o,. d 81 1 __ /;-
: -*:
y'raiT
T''k rtr
;Giw:3't7/#d.,ktl+;),r
,
a std,podstawiajc tosamo l+(ka)z :
hallI, otrzymujemy
dp:
64 3
(a,_,1"
1r'
-l)"'.o,,9
dt) *
4+l:
(#)'''
"os,Oclo,
gdzie
0
jest
ktem midzy. kierunkiem pola a kierunkiem emisji' elektronu,
Wikszo
elektronw
-
jak
nalea o oczekiwa-jest
wytvcana z atomu zgodnie
z kierunkiem
poIa.
Warto
Porwna
otrzynrany wzr z bardziej skomplikowanym
wynikirn zadania 4.16,
7. t{amiltonian
zaburzenia ma posta V:
-er.E6cor.0/
:
--;r.Eo(ei,t:r"-iat1.
J eli w chwili ro uk ad by w stanie podstawowym
l0),
to w pierwszyrnrudzie
rachunku
zaburze w chwili t bdzie on w stanie (zob.
np.
t6] 74)
lrp6))
:
.-iclo,j0)-#I
"-i.*t!k) f
e;r.*-..lr'l
|v(t')|o)dt,
:
K tD
: g-i.o110;
n
- ^T,*-io l]k)
(klrd,,|o)
(a=#;*- +^
_
_o,),
265
gcizie wyrazy w nawiasie.r oni si zm.tan znakll l. Alry si pozbYt nieistotnych efektw
w czerriowych.
naley," rr redni l.en rvynik po czasie pocztkcwylTl /o
|-
p \-]
{__:j__ *
.
'''
}l,
|kg: u.-u)g.
l?(i)
- g
iu,,;r|io,
+
),, |lk
(k,r..|0
\;,"n'
' .o"_*1,
LA
'W
;lierwszyrn
r,zdzie w 'o elr:ktryczny moment dipolorvy w5,nosi
p:
ltp(t)|cr,v,(r)
e'0|r|07+R"[9,j)-1o1.1^.
(klr,d"lo)(;e
-,
-
.::-)l ' \ l-|-/ '
Lh
+
\
tu16*tc cu o--@
lJ
!V stanie pcdst_awowym m,oment dipolowy ztlika. Ponadto dia orodkw izotropowYch
p||<fo. Wybiera^jc o z zgoclnie z kierunkirrr
t-yc}r wektorw mamy
.:f v t l
1 l \
,
: !;r
)
t< ,rlo
l'(;;,"*, *
;,.-,
f
cos ul.
Monteni rJ ,i:_.,:liorvy
jc.,l, pr ;porcjona}ny do pola eiektrycznego dqcos(dl. Wsp czynnik
propclrcjonalni;sct nazyw"l
si polaryzowalno ci atomu a. Mnoc go przz liczb atelmw
n
jednosik objto ci otrzyntujenry wsp czynnik
podatno ci dielektrycznej
y :
(e_l)l4r.
^,
-_
2"
\-
,r ir,rr,1,
=,9o
.
_
{'_\'__,&l_
_,
"'
ll
#
' ttlt',,-.t,s'
|,
,f
(,lA3 ";,,'
r,^:2!l^s] |z|0)|'.
J ko
-
h
Po vy szy wzr na a ma posta klasyczn
(zob. np.
[14]
str. 27') z tyrn, e w torii
klasycznej ,,si y
oscylatotowe",6
s 1iczbanri ca korvitymi
(wskazuj one liczbY elektronw
o czsto ci drga ruln w atomie).
8. Wprowad my <lznaczenia: 22
-
liczba elektronw w atomie, rt, ...|zz- operatory
po ocnia elktronw, r
:
l
r;, Zle* adunek czstki przelatujcej, R(l): i.uef*i*p-
wektor
je.j
po o enia (ruch odbywa si w p aszczy nie xy, patametr zderznia g
jest
od-
leg o ci 1oru czstki od irtornu), Potencjal zaburzenia ma posta
22Z2@_
v(t)
:z,
",
ji
-.---
:
z,u,f
V
'"
p,l
,, R(/)
\
T,_R(J )
:
/,t'
+A-FGtrT
",\,
TGr/
W pierlvszym l.zdzie rachunku zabutze prawdopodobiestwo przej cia
jest
rwne
p^^:
jr|

O,.'-,""'' mlv(t)|ns|'
"
J e li p
jest
znacznie wiksze od. rozmiarw atomu, tzn. czstka przelatuje w duej
odleg o ci od niego, to moenry zastosowa
przyblienie dipolowe, ograczajc si do
wyrazu t:7 (wyraz l:0 nie daje rvk adu zewzgldu na ortogonalno stanw min).
Podstawiamy take al,,,t
!.
^
t
z, r,\'lT
(mF|n).RG)
l'
P.":\

/i_,ir-716--j
.
266
sk adowa
1,
iloczynu
skalarnego
nie <laje wk adu do ca ki, gdy
odpowiadajca jej
funkcja podca kowa jest
nieparzysta.
p^.:
(?,F)'
li.,
fu::':):}ful'
:
:(Z,"'\
(m|x|n2|,[_', .
_
_L :_l-
]'_
(zz,e,\',.
-
\-
-/
L
p-
|,Q,+a,t, l__l t , )
|( l|x| )|',
Autorzy doliczyii si w tym wyniku
siedmiu rnych ptzyblie"
9. rednia trata energii czstki przelatujcej
w odteg osci p od atomu vrynosi
p)
:
Y,{r.-r^)p-.:
ff#r
T]r*-*
)|(m|x|n)|,
:
(1Sf
ii,,
PrzY
cz1m w osta,tniej rwno ci
"ur'or"*J liSmy
regu sum Thomasa_Reiche_Kuhna.
Mnoc to wyraenie przez
N i ca kujc po p od pewnego
miimalnego prornienia
ao
(rwnego
w przyblieniu
rozmiarom atornu) do maksymaego
otrirymujemy
T:2ltNj]
,,r,.u. :
r(+ |+^*
Mona otrzyma
orru"o*l'or"
wielko ci R zauwaywszy,
e przyblienie
ol^,t
|
jcst
s uszne dla p

-L
ka2o,
10. We wzorz
,^.
:
(?,,:)'|
i
o,.,-,,,J rl*Qi'
przejdmy
do zrniennej ca kowania
t
i aznaczmy v
:
o^nla.
o,,,,
:
(Z;*)'
V*,*,rr
r,+ (nl|y!n)
1f
_t
l,|,
,
gdzie
:
T ur.r,,sinb +)
d
_l _ _
J .
d ecosh +l -
-@@
r
: _iy
\
d5i,<".r"or{)sinh.
--
.}
d ecosh4+
t
Ir*
@
t
l
-@
d ei,
(iDh
6+ )
cosh +t
(ecosh4+l)'
@
P
I,
:
\ 614iu<,"lnt,5a11
,J
sinh

(ecosh4+ 1)2
: f.{lAr"(inh{+)
l
usw
J
*
Aby nada tej ca ce sens, wystarczy
u redni po granicach
ca kowania.
,l
-.
267
Forwnujc te wzory z rv asno ciami funkcji Hankeia afgumentu urojonego (zob.
dodatek, wzr B_93) widzinry, e I,:
ynH\ ,,(iye),
Ir:
' lLH<},l,(iue|,
a zatem
IZ,c'*,,\'| , ,l,r71
,, I'
p^^ :
(
'#)
|4nlxvt>u!t),Qut)-(m|lln>
!-:----
H|lt,Que)|
"
Ptzechodzc do granicy: t,
_)
, -o, e
_}
oO, 0
:
cont
:
Q,
y
-0,
ye _+
0 po_
wracarny do przypadku luchu
prostoiiniowego, badanego w poprzedrrich zadaniach,
przekszta cinny
nieco otrzymane wyra enie, u redniajc
je po obrotacr. tzn. po wszel-
kich stanach
|m)
i
|n)
rnicych si
jedynie
rnagnetyczn liczb kwantow. Mamy wtedy
@il-r6
:0,
|(mWn)'f
:T6r', a wlc*
lZ
-r**\'
t r2-1
}

:
\r;#|
i<^l-t l,it}19};(,,.)]'
-
- lH!!.(ire)12|.
Frzekrj czyrrny $m }tfz\Ilnamy mnoc to wyrazenie przez Trp i ca kujc
po dp od 0
do oo. Frzechodzc do zmiennej e i korzystajc
ze zwizku gdp
:
aede, otrzymujemy
ca k
T l .2_1 l
\
edr{[fl'jr'"
(iye)]'--"
,='
|H!],(iue)12|.
1
t"
!
Z rwnania tniczkawego
Bessela wynika, e kad
jego rozwizanie Zo(z) spe nia
tosamo c
,|r,, -
(:; -
,\r,]:
I
i,r,r;l
,
a zaten:l, powyszaca ka
jest
rwna '-11Yl,alU9 ;(iv)
i ostatecznie
l 7.o2\2----,,^.
\,,ll\/! \Lll\,/-.
,
^"
:
\:#!
-v,*,
>l'
ztr3 t, H
g ,(iy)
H 9 ;
(ie) .
Identyczne rachunki rvystpuj take w elektrodynanrice klasycznej
przY obticzaniu
promieniowania przy oddzia ywaniu kulombowskim
(zob.
[15]
69, tamze podarra
jest
dalsza dyskusja). Aby przej do przypadku si przycigajcych, wytarczy
podstawi

--+
_
er 7) --,
*a, y -,+
_,y.
11. Przyblienie nag e
jest
w badanym przypadku s uszne,
gdy czas wyj cia czstki
B
poza atomjest o l
_
2rzdy wielko ci krtszy od charakterystycznychczasw
atomowYch.
Frawdopodobiestwo
przej cia od stanu
|m)
do stanu
|n)
jest
zatem
rwne
P,,,:
](m(Z
:
l)\n(Z
:2)>l'.
Podstawiajc do ca ki funkcje falowe (zob. dodatek B)
/-7-
,r":Vfire-z'too,
,,":
*
/#(r_
?}u*,*,,
r
Funkcja II|?'Q\
jest
rzeczywista a funkcja H|P (iP) urojona.
268
znajdujemy
Pt,,
r"
:
+ =
0,702, P1",2": 0,25, Fr",rp: a,
przy czym ostatnia rwno wynika ze zftikania ca ki ktowej.
"
12, Z otlagonalno ci harmonik sferycznych wynika, moliwe s
jedynie
przej cia
do stanw s. Odporviednia unormowana funkcja radia],na
jonu
helu ma posta (zab. zad.
1.3.29).
R,o(.)
:'
1/#
"-"''"oP
(-,
+ l, 2,
#l,
a wlc

(ls(Z :
l)|ns(Z: 2))
:
#r/a;
Ir'dl,e- e
-"'^oo7'(-,n+1,2,
h)
Korzystajc z wzotw B-72, B-6l i
1161
9:137 znajdujemy prawdopodobiestwo
przej cia
p
".n":
"dTr(-,*l,3,z,#)]'
:
:2"
G_#Tr.|o{-""!,2,2,#)1'
-
2gn5
ffi
13. Dla fal p askich
orawdopodobistwo
przej cia do stanw o pdach k znajdujcych
si w elem,encie objto ci d.k wynosi
p(k)d3k
:l#
e#"\d.re-"1.oi*,.|'o.o
:
offi;.
*a,tc.
Dok adna funkcja falowa stanu zjonizowanego, ktrej cz wchodzca w nieskoczo-
no ci wynosi riu,r
(z
logarytmicznymi poprawkami w fazie),
jest
rwna
""l*" |r(
r
-
*}|"""-,"
r
(*,
t, ikn)
:
|/m
"*u-,,"
r(}!,, n,,or)
przy czym o z wybrali my w kiefunku r. Do naszych ceiw potrzebna jest
funkcja okre-
lajca fal schodzc si kuli cie i wychodzc w okre lonym kierunku. Mona
j
ottzy-
ma sprzgajc powysze wyraenie; pominiemy to, gdy fazy itak nie wp ywaj na ko-
cowy wynik. Ca k 'wyliczamy wprowadzajc bezwymiarowe zmienne parabolicz-ne
'
:
:
lo,
'
:
Tlao
i oz,naczajc k'
:
kao
('s(z :
l)lk(z: 2))
:
#
#"/;5
+
r"i ouor,u*r,*
00
x e-
G+q)l2aoe*n-r*
F
(}L,
1, ilcn|
:
:+/
'nk'(l
_e-+"tt",1

u 'ar,
1
l
+
Tl)
-
E, G,
ik,,ll 2
e_
1,
(
r + ik,,,,,
(#,
r,,o,
r,).
18 Zbir zada z mechaniki kwant.
269
)
Wyraenie to mona
skd mamy
(ls(Z:l)|k(Z:2)>
Sk<irzystawszy zwzoru B-72, mamy
{'s(Z
:
1)ik(Z
:
2))
:
r/;ffi"*j
1,;alery[r'
-o)n (
o",
r,',
#r )
*
+(l +ik,)F(1:,,,,
#*l]
upro ci, podstar,viajc
rekurencyjny
wzr Caussa
[16]
9. l"37,
:-4/ffi
T=i"r,(,;,,,
,*F)
=
:
-
^
ym
1="L7
(E#)-''
r
:
:
_4/;ffi
7u|ry"*o(-
o".;:'^'
)
p(k)d3 :
l
32ai
/ 8arcte{-a^ \
6a
(i*"lT
;r;n
_;-a na
"^o
(
Ar_
'd,

W porwnaniuz
wl,nil:icm przybli onymwidzimy
rnic o czynnik
ra(a=rq
-
*
"*o{
_ _W!gk!9)
ouru.u do i. sdv
_
." : J ,.,^,.. J
4t
ko
t
, ,
'n
i C4zcy Oo
o^
c-', gdy
(
,
0
WYniki tc mtrna te otrzyna ca kujc l'urrkcje radialne podobnie, jak
w poprzeilnim
zadaniu.
1.1. Przemiana
B
nada
jclru
pewn prclko v, a zatem w uk adzie zwizanym z
jd-
rem elektton w chwili pocztkor porusza si z prdko ci --v
?"r
:
C,il:t,r|h._,}__e'-rtou.
l' a3
Ma-ksymaln prdko z; otrzymam,,, pornijajc pd neutrina; wtedy 1,:
y'Efpr,
gdzie p1-- milsa
jdra,
p
-
masa elektrorru, E
:
18 keV. Prawclopodobiestwo przej cia,
ls
-+
l5 wynosi
p,",,":
i*l
d,,r-z,tao "t,o-,,,,*,f :
i:
un}-
]*
Poprawka jest
-
jak
atwo wyliczyc
-
zttpe rlie pomijalna
15. Potencja,l zaburzajcy ma posta V:
-eEz:
eE(-aP. Rwnanie Schrdin-
gel'a w
Polu
kulombowskim z takim dodatkiern w dalszym cigu dopus zcza separacj
w zmiennych parabolicznych.
Bdziemy bada rozwizanie, ktre dla E - a dy do
funkcji falorvej stanu podstawowego.
Zgodnie z tyrn podstawimy
do rwna z zad"ania
t.3.31 energi E:
- : -*,
sta e separacji s,
:
,,
:
#
-
+
i m: O,
otrvmujc rwnania
t #unq.
*
,
-
*r
t *
]r,r )
:
0,
[*,^\
-
f^,,
-
(r*}", -
J r ,,
:
o.
270
Pcl podstawieniu
(6)
:
xr)lyT,
fr{rD
:
xrillv'
rwnania te prrybieraj posta
[#
-
#
"
_:" _(*)'
"
#]jtl( )
:
0
i analogicznie dla raaiennej ri. Manny wic do czyn_ienia z
jednowymiarowym
rwrraniern
Schrdingera z potencja em
u:G):
-+-
Rys. 60"
Pole eiektryczne sprawia, e stany stacjoilarne atomu wodoru staj si stanami krvazi-
stacjonarnymi, gdy w zmiennej
fun cja falorva
,,wycieka"
przezbarier. W zmiennej
7
zjawisko to nie wystpuje. 1V prvblieniu WKB prawdopodobiestwo przej cia przezba-
rier na
jednostk
czasu
jest
rwne iloczynowi wsp czynnika przej cia przez
,,czsto
udrze czstki w barier" (zob. zad,. 2.1,23 i 2.4.24).'\ ''sp czynnik przej cia
/f-;-5^,1
mana oszacowa, pominwszy cz an 1f42, ktry najszybciej dy do zra dla cluych "
Pozostaje nam rvtedy ca ka eliptyczna typtl badanego w zad. 2.1.19 , dla ma ych d manry
8
Oo kao
(zob.
rys.
60).
,': exp
[-r
i,
!,/aY-
a x
,fiu- |^ff_r],

-
o

8ell"\
r
=
7,^p( ,;
*r}.
Czynnik
,,czsto ci
uderz"
jest
mniej istotny, gdy nie zaley od E. J ego wymiar
jest
rwny atomowej
jednostce
czsto ci e2f hao, a wic prawdopodobiestwo
jonizacji
najednostk czasu wynosi -- z dok adno ci do sta ej rzdu 1
-
_2"^^l
2e
\
nao 6
P\-
Zal'
Powysze rachunki s s uszne tylko dla E
ela!. Atomowa
jednostka pola elektrycz-
nego elaf;
jest jednak
tak dua (w},nosi
5,14
.
1011 Y
lm),
e w praktyce warunek ten
jest
zawsz spe niony.
Y--
71
16. Funkcj falow uk adu mona przedstawi w postaci
,|(t)
:f,
cn1l)exp
t- ; i
;op,; 1,1v*(r),
T
L
"6
l
ktra ma t zalet, e dla sta ego hamiltoniailu c1
:
const. Podstawiaj,c to rvyraenie do
rwnania Schrdingera otrzymu,iemy rwnanie
!
r;-{rb-r
)+cp{t) pp(t).*p[-
}rrEso,,-|
:
*,
v)
k
t, "6 J
W oznaczeniach Diraca mamy Re(v"l ,)
:
+*(r ,lr ,):0.
J e ti odpowiednio
wybra fazy funkcji w asnych*, to rwnie |m(lplip,): 0" Natomiast dla k
*
n, r nicz-
kujc
po czasie rwnanie w asne H(t)|y1,(t))
:
E1,(t)|ylp(t)) i mnoc z lewej trony przez
(r ,(t)l,
otrzymujemy
( p,tt)l
o(t ))
:
-r
(r-u|#|
rv,,l),
l
gdzie ul6(t)
:
g[E*(t)-(r)].
Fo pomnoeniu rwnania (1) lewostronni przez
(,lp,(t)|
i wykorzystaniu powysryetr
zwizkw,
problem sprowadza si do uk adu rwna skalarnych
. \- ct i .,laai.,\ r. .
,.-|
b"
:
Ln;$
(v,(')
l

|r-t,l2
"*p
L'}
a"o(t')dt'),
k+n
J e li zmiany hamiltonianu s powolne, to po prawej stronie tych rwna mo na po-
oy c1, x 6 (m
-
stan pocztkowy) i sca kcrwa po czasie
c,(t) xi*(v,G,)
|#2l
y,^(,,)|)**o[,i.,-1, ")dt"fil,. n * m,
Przyblienie to
jest
s uszne tylko wtedy, gdy
|c,(l)|

i dla n
*
m, W szczeglnoci
nie stosuie si w przypaelku, gdy warto ci w asn hamiltonian,u zbytnio si do siebie zbli-
aj lub te przecinaj,
Warto porwna otrzyrnany rezultat ze zwyk ym rachunkiem zaburze
(7ab.
do zad. 3.2.2l), Nietrudno wykaza, e w pewnych przypadkach opisana tuta.j
daje znacznie lepsze wyniki.
17.
przypl
metoda
, Pn.:;tLftl'
gdzie a.
:
rnin(a,b), a,
:
max(,a,b),
']_.,rr,
(n'ro.\_
7l'
\
a,
l'
a<b
|n,
a>b
>b"":\*,a<b'
-t+I']
[n,
'n
:
\^,
l**
272
*
Mona np. wybra rzeczywiste funkcje w asne rpn(r).
18. Przyjmujc wsp rzdne brzegdw jamy
xr:0 i;r:
:
{,t} mamy
p.(t\
:/#sin-
E^{t) :
#i';.
Wyjdzierny ze wzoru (/} pa,J ;l,tle.go
v",i :zwizanil
z;LC, 1 .lg
]:_,or.li:l ::'i;l," t],i,;lni,:;:,
pc rednin
l rai,:llt rrkl;::t
gt,)
i.?,,i .\,.
)
r,-'
.:',i,.ii,,,,
)o.1r ==
t- r-"#!l;,
1{e
;i|;1,1-1 cira;'mLjemY uic ad rwna skalarnych,
rwnowany
rwnaniu Sc irdingera
,
:
I
c
l{-
tlk
*.
-}!'i,
:{{',
*r[,
,,-
1, r
o,,l,
k+n
at,*(t) :
; r
(r,
-
k').
B/
przybliniu
adiabatycmym
k adziemy po prawej stronie c1, N pa (m
--
stan po-
czti<ov)
1'
fn
!
;',**"-,,._|'|!
\:[|i""p[;{r,*1t'')dt'')dt,,
n+ m.
iija krtkiclr czasw (
< i;n;,,*} rricna ponina
oseylujc faz pod ca k
i.ni,ry i y.
oo|'.
'"
l
rnz*ftz
a
|
,
a dla d ugich czasw (t
> l
la,^)
monaw grubym ptzyblieniuoszacowa
lcnl,=L _.h
l
\' l
^,
hale\'
-\-F:7'
"'
,4_1
\7:7v
-{l
Dla
PervnYch
szczegInYch
funkcji
a(t) rcmvaany tu problenr
mona rozwiza ci ie
(zab.
[2]
rczdzia Y, zad. 4; Am, J . Phys. 31, 1246 (1969).
t9. oznaczajc
wip rzdn
elektronu jako
r, a, rvsp rzdn
wzglda protonrv
jako
R, moemY zaPisa hamiltonian
lektronu rv postaci
symetrycznej ze wzgl j.u na i*-
wersj przetrzenn
r -+
-f
}1n:
-
!-
a,_
-*:' -,
_ _!__.
-
2P'
i.-**l
]"-**l
Funkcje w asn hamiltonianu
symetfycznego
sa parzyte lub te nieparzyste. Wyr_
nimy w szczeglno ci funkcje p8(r,
R) i pitr,R),
ktre dla duzych.& przechodz
w
{anty)
sYmetryczne
kombinacie liniowe stanw podstaworr,llch
zwizanyeh z protonami
q'o,n(r,**i;
[r"("-
}*)**.(,-
+
-)]
273
Tak wic w dalekiej przesz o ci, gdy elektron by zwizany z pierwszym protonem,
jego
stan mona by o zapisa w postaci
, l(r)
:
?"t-
}n)
:
j;rrac,R)
+96(r, R)], (R
-
co).
W dowolnej chwili czasu, w 'erowym przyblizeniu adiabatycznym, inamy*
,:
i|r6(.
n).nn(--'
(
,,o,)uo6t*, nlexp(:,i,"o,)|,
gdzie ho:r(R), lra,,(R) s to energie stanw rv asnych
v8, L.
lW
dalekie_i przysz o ci otrzymujemy
:
+{[r.i,-'
*)*r.
(,-
-)].,,p(-
;
i,,ol)
*[r.{,-
**)
-
- n. (.
*
+
-)] .*p
(
-,
i
,,,,o,;!
Kwadrat modu u wsp czynnika stojcego przy
1o("n
rL*)
jest praw,J opodobie-
stwemprzej ciaP
@ @
p
:
sin2
[+
J _
(r,,,-,,)dr]
-
, ,,'[
1t "-co,)dr].
poniewa
ruch
jest prortolinlol"y i
jednostajny,'wic
oznaczajcodleg o minimalnego
zb|iajako
p, rnamy R2
:
Qz+azt2
i od ea ki po / mona prze.j do ca ki po R
ll ,irdR'l
P: sin2l,
)
to,"-
/R\,
]
J e li p
}
co, to wielko c a)n-olp moemy wzi z
[7],
8l
(por. zad. 1.5.29)
al"(R)_olo(R)
=
+*o.^o(
*-,).
gdzie *,
: 9 {.
r,
:
#,.
Dokonujemy kolejno
podstawie R
:
Q+Qz,
pzf ao
: gz
.m S
'
(
(.,"-,,,)
,j
:4*u
[
.^o/-
4_1)_4.=g=:
aJ '""
"/n_r-nt
,ro!
'\
og
ly'a,__o,
:
^#.*e(
*-,)i
(,+il,.^n(-#)
/-#
-
_
on',o
,*,i__q
_1\[."o1- l\ji:
z.Qo 0g
'l
/,
J
*'"
\
,,l y';
-
p.
n4
*
Ca ki te uie s zbien, Pozostawiarny Czytlnikowi naclanie im w a ciwej interpretaeji.
:
!,:L
/T
*o(_
*
*,)
J
.-,.o-
:*v'T"o(-;-,)
tl i
'
=
l
j,
j
t,.
-",o)
i#+]'^,
"o
1,,.* r|_*_r|
3.4. Ewolucja czasowa spinu
l. R,wrranie Pauliego
,^!r,
:
+Ir_
o(,,
,)f',r_
roo.B(r,
t)lp
separuje si na cz spinow i cz przestrzenn
tylko wtedy, gdy pole magnetyczne B
jest jednorodne
(tzn. jest
funkcj
jedynie
czasu, a nie zaley od zmiennych przestrzennych).
2. Korzystajc z relacji komutacyjnych
macierzy Pauliego
l&,,i.i]
:
2ieii1,&7
znajduiem1,
." d&,
,r-d, :
1&,,a1: -
poir,,r 6,8,]:
_2rp"Zeiipdl,Bi,
jj
#:
?f,a*u
(+=;)
U rednijmy to rwnanie po stanie spinowym, oznaczEc (6) :
o.
J e li B
:
n,.B(t), to wprowadzamy zmienn4 o+
:
or io, spe niajc rwnanie
*
:
-tuq,)o*,
z
:
collst.
Rozwizujc to rwnanie i wyodrbniajc cz ci rzeczywist i urojon, otrzymujemy
1
d
:
ccosl+]atat,+af.
o,
:
-.,inL
+|n(t,)at,+a|.
Kierunek spinu zakre la powierzchni
stokow.
3. otrzymujemy funkcj spinow
x(t)
:
(:;[|])
w postaci
l
,f
](l )
- c, cxe
[
- '';,'\
ur,,lo,,l,
gdzie c, i r;, s \.,vyznaczone przez warunek pocztkowy.
4. Wygodnie
jest przy.i o z zgr:dnie z kierunkiem pola Bo i polaryzacji pocztkowej,
a np. o x zgodnie z kierunkiem
pola B'. Rwnani ewolucji funkcji spinclrvej przybiera
wtedy posta
A-: B
s, (r)
:,,
r*r|!'ro
(
upro,,l,
,-*(;:[i])
:
-
lu(B6o.* u,",)(::[1])
:
-,"(;:
_;;)(:;[;])
Rozwizujc to rwnanie z warunkami pocztkowyrni sr(0):1, sr(O):0, znjdu-
jemy
prawdopodolriestwo
przej cia
|,,(l)],
=
ualou,r,,",({i
l
EaTetr,)
Zjawisko to mona wykorzystywa do pom,iaru momentu magnetyczngo neutronw
i::
ta.ka*
i:zsiek na adowanych,
je li
urvzgldni zakrzywienie toru)"
h,,!:r.i_r, w tym zad:l,ititl
ili, lz)rninia ze szczegalnym przypadkiem problemu rozpatrywa-
li :l],i} 1
':ll*J
3 3 1.
5. Wprow.lc!/r}ty
.);:-!,jdc-t ,rr,
!n '
'
,,'
t
\ prrqimy rwnanie ewo-
lucji funkcji spinowej
,*(;:[i])
: *(Boo.+B,coso;lo,*,B,sin,,,,)|:;[;]) :
*(:;L,,,
,,::,"")(:;[;i)
Podstawienie ,,
:
fi(o-u'l2)t, s2
:
3"ila+a>lzl'sprowadza
je
do rwna algebraicznych
ll
)\,+*,s: o.
\,2ul+a _l,,
-ul'A*( .*","+o)r:
o,
ktre posiadaj niezerowe rozwizaniatylko,
je li
':
-/F;5ry -*. Dalej
oznaczymy a
:
/
P;5q;
.
Q*
:
+ ), aodpowiednie amplitudy
jako
A*,
B+ i A_, B_,
s
1
=
(A
*
iO' + A _ e-it)-i@tl2,
s,
:
(B
*
ept + B_ -ir )i@tl2.
Zachodzzwizki
*O*
}r*ro
276
p.
t "*
ll)
ktre wraz z warunkami pocztkowymi ,s,(0)
zwalajwyznaczy sta e A*, A_, B*, B_, Std
P(t)
:
|^r,(l)]'
:
Wynik ten mona u redni po czasie:
:
A++A_
:
1, sr(O)
:
B++B_
:
0, po-
, wyliczamy prawdopodobiestwo przej cia
sinzQt.
(r)'2
$Y
,:
+(t),
:
+
6;T ;
\-l
Otrzymany wzr wykazuje maksimum rezonansowe w punkcie al
:
*Zclo,
tym wsze,
im mniejsze
jest
.B'. Efekt ten Lazywa si rezonansem magnetycznym. J est on wykorzysty-
wany do pomiarw momentu magnetycznego lub tepola Bo.
)

i.
I
I
i
1
Rozdzial 4
Kwantowa teoria pola elekfuonagnetycmego
1.
Vl asno ci o)- c) s banalne. Wl,kaeml,t,vlko w asno d). Dowd polega na po-
kazaniu, e lewa i prawa trona rrrrro ci

przedstawia
operator rzutowania na p asz-
cZYZn
ProstoPad
do k. Istotnie, obie stron.v s macierzami hermitowskimi. Sprawdzimy
idempotentno lewej strony
22
X I
e;(k, )e,:(k, ,;,) *
I
e;G, p)eift,p) :
I
e;(k, ,1)eift, ,i).
j
^:t
p:t
-1-
sprawdzenie
,
e prawa strona
jest
idempotentna pozostawiamy
czytelnikowi,
PokaemY, e7ev a strona
jest
operatorem rzutujcym nap aszczyzrl prostopad
do k:
7
\-

.,G, i)ertft, A)k,
:
g,
Podobnie prawa
strona
(,,,-*:1o,:o.
Ponadto, jeli
lewa bd ptawa strona zeruj
jaki
wektor, to wektor ten
jest
rwno-
leg do k. zatem,lewa i prawa strona przedstarviaj
ten sam operator rzutowy.
2. V/ypiszmy wyraenie na potencja wektorowy A(r,l)
A(r,l)
:
;
liT
[e(k,
l,;-i.,+,k.r,(k, )+e*ft, }t)eiat--ik-t (k, i)]
i znajd my operator pola elektrycznego
E(r.l):
-+4*2
:
;
l,
@
(elt,;)f e
-i@t+ik.ta,
^)+
!
lt
78
-e*(k,
li-t-iu,,ra,
k,
;,l).
Podstawiajc:
(k, l)
-
!(}"_l.Gr.
eft, z)
:
!1&.
12 12
dostajenn1,
E(r, r)
:
;'
|
+
{."
,J .O,tt)cosr,;t+l,(k) incul)a(k,,
1)+
k
-
.-'o,'-!-
fi , 1k)
cos r,.,l + I. (k) sin r,'ll
)arG
. 1
)
-|
v2
*
"'o,'
-|.
(l,
ft)
cos c,:l
-
l; (k) sin r t) a(k, 2) +
Y2
_.-t .1flI
(k)cosc,l
_12s)sinr,lt),i6.
2)| .
/
l
Kady sk adnik przedstawia wektrrr E poruszajcy si po kole. Dlatego mwimy o po-
iaryzacjl ko owej. Palrzc wzd uz kierunku wektora falowego k widzimy, e wektor E
ocipc"lwiadajcy dwnr pierwsz_vm sk arinikom rviruje w iew stron, dlatego
:
1 odpo-
wiada poia.ryzacji ko owej lewoskrtnej, Analogicznie i": 2 odpowiada polaryzacji ko o-
wej prawoskitnej.
Dla pola B rachunek
jest ptldobny.
3. Znamy wyraenie na potencja wektorowy w cechowaniu promieniowania:
f- l l- -^z
A(r,l)
:

V
=;#
[e(k,
l")e--l+lk,Ia(k, )+h.c.].
Std
E(r, )
: _ f; {#jl
:v
T
["ro,
,l
i|'
e-i-!+ik,!atk, /,)+h.c.],
B(r, r)
:
rotA(r, r)
:
I
/
+:
[ikxeft,
1)e-i.t+ik,rog, )+h.c,]
Ca kowita energia pola rwna si
"
:
#
a.rl,r''1., t):
+
:B2(r, t):).
Wstawiarny wyraenia na E r B i obliczamy ca k po drr. Ca ki te mona at*vo obli-
czy-ca kuje si tylko funkcje wykiadnicze:
-ie.r-io..rda r
:
Lrn,o,.
Cz ony proporcjonalne do a{k, },)a(k, )t) oraz do alG, i)at(k, ) pochodzce od pola
elektrycznego i magnetycznego odejmuj si. Natomiast cz ony proporcjonalne do
a(k, A)a|$, )) daj, z uwagi na uporzdkowanie normalne,
:
\
H
:
I
hrllaI$,,
k,
A).
lt. i
Podlbnie ca kou.ltv pd
a:;l-\,?.i;e xB: :
Y/,ko*(k.
).la(k^
i\.
k,
Obliczenie ca kowitego
mOrnentu pdu jest
spra\\, nieco trudniejsz. Wy,niki
;lpraszczaj
si rrieco w granicznl,m
przi,padku
nieskoczonej
objto ci, J est wrvczas
,|iI _
l
{'
.lul
p: -i.t(
J d.,:(r,xlf
xB))r, :
:
-
,+,..,,,{r,
,,(
o__
,., ,,).,
1
1., r.Ii..
+/L1
\..' )
ji,
1 .' l ,i
ftcj
,,,.)d.. ,
|;,- ,(r.
I]
i
i,lr, rl .
Pierwszy
sk adnik nazFvam}
orbitainym
mL]menteln pdu,
a clrrr_,Il
-
spinowym
momentem pdu.
Wstawiajc wvraenie
na A(r. t) i dokonujc przej cia
]
V *
''
d"A'
L- ,_
}T;r,
dosta;em},
.vp
:
ijp(*: \-
+ |l"-tt.
) , -,1
_e(k
,ll
.,
i\-lL)
T.|l
.OR,
-elk. )A,,*
"-G.
, ;|atlr.. A)aft, 1i
.
'd(i
l
l,-,\^',
+a+(k,
r,)( ;-^]"-otk.
)--il.,$, -lt. i.liatt
"J !
l-
VoKi
|
\'dki
i
,t
-
i ;+ r
o9(- l).ia-(k
"
),laik. i,\
T^
Ostatni sk adnik pochodzi
od cz ci spinowej.
4.
P
: (a+(k,
}")QjHiat(k,
i)a'; :
ho
:
|1ft.
.
P
- 1at(k,
l,)o;Plat(k,
)o) :
k.
Sk adowe
momentu pdu
wzd u
kierunku pdu
(o,G,, )oiv
*;",n,r,)cl):
-il(_t);:
1_1;
. ::
wk ad
daje tylko cz spinowa,
wzory te daj interpretacj
fizyczn
wektora
k i wska nika polaryzacyjnegcl
.
6, Poniewa
rednie wartoci E i B w stanie prni
znikaj (zob.
za<ianie 5), na kwadrat
dyspersji ()
mamy wzr
o2(E,) :
(Ol(>rO).
TVstawiajc
w}raenia
na E i zamieniajc
sumy na ca ki
I
Y_f
d.k
E :
,*J
1z"y
280
l
.
it
dostajemy
o2(E,)
: }!!p-'o
4't
WidzimY, e
PrzY
t
--+
0 dysprrsja p la elektrycznego w stanie proni ro nie do nie-
skoczono ci.
uzasadnia to, dlaczego obliczali my dyspersj redniego pola w pewnym skoczonym
obszarze, a nie dyspersj pola rv punkcie.
Nie
jest
to wacl kwantowej teorii pola elektro-
magnetYcznego, gdy i tak do wiadczenie pozwala znal tylko pole rednie w
jakim
skoczon5.m obszatze.
Niezerowa rvarto dyspersji pola w stanie pr ni oznacza, e w;,stpu3' fluktuacje
wartoci
Pola
od wartoci rednie.j, rwnej zeru. Flrrktuacje te tynr rviksze, im rnrrie.jszy
jest
obszar, pr:
ktrym redniujemy pole. Proponujemy Czytelnikom oszacowa dyspersj
pola
w kuli o promieniu
atomu, R: 10-8 cm.
7.
nu.,,):
Tr(af(k, i)a(k, ),)d:,J -, (porwnaj z zad,aniem 1.1.81).
8. NaleY znalzion w poprzednim
zadaniu nk;pomnoyprzezilo
moliwychk,
w pow oce
o czsto ciach zawartych midzy @ a @+d@. Poniewa
(k,, ky,
U
:
+
(n,,
t, lt=), (ni
-
liczby naturalne)
wic liczba stanw w kostce dk, dky dk,
2r
g4!!_
(2r)'
(czYnnik 2 odPowiada dwu moliwym polaryzacjom). Zatem liczba stanw w pow oce
o czsto ciach
zawartych
midzy a a al*dol
L3a2da
-;T-
|
rednia liczba fotonw o czsto ciach zarvartych midzy a a a*do wynosi
o,:-:+, #.
J est to rozk ad Plancka.
Dla w;,,sokich temperatu (kT
ho)
d,
=
,!=,|;,,dr,
(rozk ad Rayleigha-J eansa),
;:-,11
dla niskich temperatui
{l T h l)
a,,
=
i]-,,,:.p-an,, (wzr Wiena),
T, c'
9. (k, )". tS
== e
,"',:1k.
, 0),
al (k, ),, r)
:
,;",rr',|i . ;
,
0)
,
,
l
281
10. Poniewa
E,(r, l)
:
a/T(erQr,
/,)
9
e-'@r+,kla(k, l,) + t,c.),
[g(k,
',),
ar\', 1'}f
:
y,y,x,x,,
zatem
[E,(r,,
t,), Ei(r
",
t
z)!
:
tihc
(u,,
*
* #
-*
n})
r(r,
-
r,, t
t
-
t
z),
gdzie
D(r, t)
:
I 7f,
,io{t.r-,,l
.
kJ
Dla duych objto ci L3 nona zastpi sum pfzez ca k. Dostajemy wtedy
D(r, t)
:
+[ru_.r-
(.+ c/)].
'Podobnie
pokazujemy, e
[B,(r,,
t1), Bi(r2, t,)]
:
ninr(a,,!
,
*_
;i;
",|,
)
ro,
_l2,
t1
-
t2),
[E,(r,,
tr), B,(rr, tr)]: -,4lcihe
,1o1*
j ;rr.,
- rr, tr-tr).
Z posci komutatorw i funkcji D widzimy, e polaw dwch punktach rrie s
jednocze nie
mierzalne (nie s przemienne) tylko wtedy, gdy punkty te mona po czy sygna em
wietlnym.
11. P
:
(r+D!L'5O.rriftF.e*ft, ,1)9;(r)
"-'u,|,'d,Qr.
12. P
: ((n)
+'
# rF]
a. rr;
1.1.
.
e* (k, )tp;(r).-'u,i' d 2o,
gdzie (n)
-
rednia liczba fotonw w danym stanie.
Dla stanu koherenthego
|zj
p
: (lzl'
+ tl
ffil
o. rri
Or,
.
e* (k, )tp;(r) r-'u,i
r'
dQ
o,
Dla stanu cieplnego o temperaturze 7
'
:
(e -=T
-,)
##l
o"ri
r,i,,
ex
ft ,
)
9;
(r) e-,k,I
2
d l&,
13.
p:
?#(nl+nz+ng),
'Widzimy,
e prawdopodobiestwo emisji fotonu zale5l tylko od sumy 1 *n2*n,
-
11.
Zwracamy uwag, e czsto promieniowanja rwna
jest
czstotliwo ci oscylatora a,
i nie zale y od i[.
28
i
k
!4. Z zadarua 11 wiem,y, e
_ u3e2
Pk,l,:
z;;F
id,ex(k,
)i',
Sumujc po polaryzacjach dostajemy
D _
*rr'
l,,
(d.k)'\
'
u
-
-znh
'"
-
--n-
'''
Ca kujc po kierunkach wektora k dostajemy
4
a3e2
P:T-h.r, dr.
gdzie
.
U
-
"

rpi(r)rrp;(r)d3 r.
stany pocztkowe i kocowe s zdegenerowane ze wzgldu na magnetyczn ticzb
krvantow. Obliczajc pe ne prawdopodobiestwo przej cia naley wysumowa prawdo-
pddobiestwa przej po moliwych,stanach kocowych i u redni po stanach paczt-
kowych.
Zatm za d2 nalefr wstawi wyraenia
l
d,
:
,,
Z,lr|r.
Wyraenie to naj atwiej
jest
obliczy wprowadzajc zmienne:

:
x*iy: rsinpeie, ?t
:
x_iy: rsin0e-iP, z
:
rcosa.
Funkcje falowe p(r) s wwczas postaci
?i(r)
:
R,,,1,(r)Y1,,^,(0,
),
?r(r)
:
R,!r)Y1,-{0, q),
Zatem po prostych
rachunkach
(n',
l +!, m|z|rt, l, m)
:
^,,,,l/ *-ffiT,
(n,, l_ 1, m*l|x*iy|n, l, n)
:
-
n.n,/-!m P,
(n,,I_I, ffi-I|x-iy|n,I,m) :
,,,/r#EP
.
i
]
l
1
i
i
I
,/
,^
(n,, l- l, m|z|n, l, m)
:
U,.,,l/Tffi'
283
gdzic
a
l,
Rn.n,
:
\
drrJ li,,,(r)R ,,,
r,
(r),
:
k,,n,
- \
clrruR,.,1rlR,i,.l_
,(r).
Sunrr_l.ic prlrw<J opotlobiestwa torryrt,'i si ze wzorw:
llt
\',r'
: !,
K.t+l)(2l+l),
I
.
:
o"
!
l
_
zl+r.
,|1t
'-t
m:--l ,n..-,!
P(l tvt,tll-,tltltvitlriu trtrzymujemy, ze
P
'=
+*,/:(/
,
l
)R,, ,,
^
dllr prz.'l u, (tt'^
l\
( t
. l
,r
|\
^
lub
n
:
+#,1'(1+
l
),,.,,.. dla prze.j
(n'
.l}
-
Qz,
1-1).
l5. W aitlttlit: u,ocJ trru w},stpU{r degenerac,i ze wzglcirr *tl i i . Moemy skorzysta
z wyniktiw zaclania poprzedrriegtl sLlnrujc p5awdopodobiestlva
;:l
,, j c
midzy stanami
z, ronyrni l.
Pierrvsz linitt I,1, serii Balmera pclclrodzi z przej : (3,0, m)
n (2,1 m')" (3,1 n) --,
-
(2,0, nt')" (3,,
nt)
+ (,1, m').
Druga linitt IIp serii Balmera poclrodzi z, przej : (4,a.m)
*+
(2, ,m'), (4,1,m)
-
-
(2,0, tn'), (4,2, nl) + (2,1, nl').
Czsto ci przej wynosz odpowieclnit,l :
ttcoll l\ 5 t ea
/,)l:
ri.j1.2-
l
-
---'
:ll
\L
3'l 36 2h3
'
,,,.
--
|,-"
l
|
-
-L\
:
_3_
poo
,
2h3
\2z
4rl 16 2h3
'
Do obliczenia prawdopodobiestw przej musimy zna elementy macierzowe po-
midzy rirdialnymi funkcjami falowymi. Korzystajc z ich
jawnej
postaci mona atwo
policzy:
(2, 1|r|3.0):
4n
/6\'
'rL,
\rl'
..Olrl3.
D
:
32ui
/+)',
l5/2
\5 l
(2, l1l,|3, ts
=
_64ao
/6 \'
, ;\Tl
,
284
l
t
*
(2. lir|a,0>:#(+)',
(2,0|r|4,D:
+/+
(+)'
(2,1|r|4.":
;ffi
(+),
Prawdopodobiestwa przej cia na
jednostk
czasu wynosz wic:
,
*
4o3'e2
(l1)
l1ll7 o\l2 ll/) o1,I? 1\l2 J )l/,, 11.12 ,\12 _
26
'3721
Pc'o
,o
:
3 rc3
111z,
l|r|3, 0)l'+l(2,0|r|3, l)|'+2|<2,1|r|3,2)|2
-
to
-
-y,ajt
,
pp:
3h!4r(|(2,1|r|4,0)|,+l(2,0|r|4,
1)|2 +2|<2,1|r|4,2'l|2)
: r]r|r'|3;on
Natenia linii otrzymarny mnoc prawdopodobiestwa przej przez llal
r": horPo,
Ip: halzPp.
A zatm stosunek nate rwna si
Io
i
=
2,17.
16. \M stanie pocztkowy:m w uk adzie znajduje si foton i elektron o funkcji falowej
t
l 9(r)
: _+=
,-rl2ao, gdzie a6
-
promie Bohra, a w stanie kocowym
jest
elektron
y 8tcaf
o funkcji falowej u{r)
:
-|=.'u
'
i prnia fotolrowa.
fL,
Obliczamy element macierzowy przej cia :
:
/T{
r#;
o."*,-'u
"o(,),
gdzie k* oznacza sk adow wektora k wzd u osi x. Gsto stanw kocowych wynosi
,
:
#;,ksinododg,
zatem prawdopodobistwo przej cia na
jednostk
czasu wynosi
'
:
rKflHtli)l'
:
-{uU_' , sinododg |\a.,,.i"-'
'ro(.)"
Przekrj czynny otrzymamy dzielc P przez strumie czstek padajcych S
:
;i-.
K adc ug(r):
-
v*n"-'''""
i obliczitjc ca k otrzymujemy
a(0 . q)
:
,'
, ,
kt2,,28a3sin0 d0 d,r
_ ,
|t
++,a( *o,
_z9t.","a)'|*
r,"
l
l
-!
A-2
A_5
^:#[*(,jJ
-*b*\]-+#
DoDATKI
A. OPERATOR LAPLACE'A lryE wSPoRZDr\rYCrt
KRzY\ryoLII\].IowYCH
Nich Eo
-
t-v4ymiaro\,a przestrze euklides owa z tensorem metrycznym
gi*.
Element d ugo ci uku wynosi
(ds)'
: g'e(dx)trdro;.
li/
tych wsp rzdnych laplasjan dany
jest
wzorem
A-1
,r:
1
_
')
^
:
--::;"rr'o
l' r
i
,
gdzie g oz:Iacza wyznacznik macierzy gik.
W'e wsp rzdnych prostoktnych
A:ji*jl
*,
dxz
,
dy| dz2,
We wsp rzdnyclr sferycznych
A
:
+*(,"*)- #r#(,,"#)
-ri',
#
We wsp rzdnych cylindrycznych
A:1ll"l_\*a n!_.
p dp\*Ql'Q''' dz''
We wsp rzdnych parabolicznych
A-3
-- --------
B-t
B. FLINKCJ E
SPECJ ALNE
1. F'unkcja
Gamma Eulera
Definicja
B-2
B-3
f(z):
e-tt'-ldt,
Rz > 0.
0
W sno ci:
Funkcjajest holomorficzna pozapunktami
z
:
-ll,
n
:
a, 7, , .,. W punktacil
tych funkcja T(z) ma proste
bieguny.
I(z+l) :
zT(z),
I(z*n t) :
(z n)(z+n+l)
.,,(z+ l)I(;-,1).
Dlaz:n
DlaxeRl
B-5
B-6
B-7
I(n+l) :
nt
J "(x)J -(l-x):
," .
sln7cx'
.(-}-").(+-") :
a*;,
B-8
B-9
B_10
B-11
B-12
B -l3
B-14
B-15
288
|f(-
x+iy)T(x+ty)I' :
(x" -l y2xsinh2rr
x
-l
cosh2ry)
T{2x):ffr6,,(,-+i
Szczeglne przypadki:
,("-+)_
'z2 ,
,
J "(
_"-+):
G .ffiln,
J -(l)
:
IQ) :
l,
"(+)
:
v,;,
l-(-
+)
:
-zy';
,
T(n): (n-l)|, ,{"-+\:
+Qn-l)l!,
r'(7): y, gdziey
-sta a
Eulera.
Zachowanie asymptotyczne dla x
-
co
B-l6 1,k) :
*-ttz"-*y'(,
-
*
n
x*,
- r(*))
.nr
L
II"(y)
: ::
\
(y+it)"e"t'dt,
n
:
0, ],2, ,,,
I
n
-J --
_dI
]"( ) :
(- l)neY'fr_e-Y'.
Funkcja
(,v)
spe nia rwnanie
(#-" r+z,)n.y1
:
o,
Wzory rekurencyjne
B-za Hi: nH,_t, ZyH,-H,_,
:
17',,
(r-
*r)
r,
:
Funkcja tworzca
exp(-t2 +2 y)l
*
Przyk ady
Ho:1,
B-22 Hz
:
4y2_,
H+: 16ya-48y2+l2,
H
r"(0)
:
(- 1)n"
(2n
-
1)!!,
2" Wielomiany f{ermite'a
Defirticja
B-17
B_18
B-l9
B-2l
'4
H,0).
4nI
Ht
:
2Y,
Hs:8y3-12y,
Hs
:
32y5
-160y3
l20y -
flr"*r(0)
:
0.
3. Wielomiany Legendre'a
Definicja
l
\-
,1,,,'
e
,l|,
1 d,
^'
,_,
-
P{u}:
r(u'-1)',
l:0,1,,...
Stor ,aizyszone funkcje Legendre'a
Pi@)
:
(7
-
uzl^tz
ffi
r,{u),
l
:
0r1,2, .:., ffl
:
ar!,2, ...,l,
-1
a
Pi: (2I-1)|!(1-y2)1tz,
p?
:
.
B-24
L9 zbit zad z mechaniki kwant.
L
E-25
B-26
B-2,7
B-28
B-29
B-32
B-33
B-34
B-35
2x)
Funkc.ja Pi(u) spe nia rwnanie
|,
-
n$
-
2,
*
+ I(l -| l)
_
*]pix )
*
g.
R.elacja ortogonalno ci
l
\
ri:'ryau
:
-l
: (l+ nj!
^*..
Z7+l
-tt-nu
ogto6"
B_3l
Funkcje tworzce:
(m,I)!1.(I-u)nB
c:Tr+,ryr.r,T
:
fit'
rT(u),
l/i
< l.
-J ::f
l'r,lu).
y'1-ztu+t2
a
Niech r, i r,
-
dlva wektory, ktrych kierunki twotz kt
7.
Niech rr..
:
|tr-r2|
l r r'-
,.-: L;lnPl(cos7),
/:0
ro
:
min(r, r2), r>
:
max(rlr2),
,Ie li kty kierunkowe wektorw r, i r, aznaczymy odpowieclnio
jako
(0191)
i (0rE):
m:l
P, (cos
7)
:
I
fr#
Pj'I (cos9,
)
pj, |
1cos6r)
e',
(?l-z,).
m:-I
a m-l
1
-
Y Y
g:U j!pl,
(cosgl)pf(c
osa,)i-(vrvz).
rn
-
!;1j,
{t+
lrr|)! r'j1
''
\!vJ t
Wzory rekurencyjne:
(2t+l)Pl:
$t",*,
-
&-,),
P,(z) P.{z)
:
i
u;;
(H#)
P,
*
^-,ok),
k:a
r:
(Lk,_]}ll
,
m n,
Szczeglne v, asno c i,.
P1(1)
:
1, P,{,_u)
: (*l)'P{u)
Pr(l):Pr(_I):0, m*0,
pl(cos,)
-
/a*[(l*
)u-f],
0l >
1,
It-'l-ffi#,
2k:I-m,
l o
,
zk*|:l-m,
ll,
p,
_
+
(3u2
-
1), ,,
:
+
(5u3
-3u),
(l+l)pl:+_"#
Pr(O)
:
Po:1, Pt:
4. Harmoniki sferyczne
Definicja
B-36
B_37
B_38
B-43
1,
|,w\(). g,):
';P,
,
i
QL:iU#Ysin -
0
.$;;Tj#],j. ",,-,
=
tlu,iiu6561 .ivn{
.ll
,,"
:
1Tpl(cos,),
l
:
(-,,,
l?fi
,:,i|"',,n,0",,,,''
|'-"'
Yt*,,: (-l)^Yr^,
/:0,7,2,.,.,
-l n
l.
Funkcje Yr.((), q) spe niaj rwnanie
[
,,|n*
sina
uu
-
#,
j|
*'t,*,l] ,tu,
9)
:
0,
Wzory rekurencyjne:
B-39 coso,
:Ltffi ]"'
r,*,^-|tffi3f''' r,_,-,
B.40sin0':{-|*w f',,,,*t.n-l*|g##W l',,n-,.*,}",n.
Reiacje ortogonalno ci i zupe no ci :
B-4l
Srhru^,dQ
:
--,u,.
l
B-42
I X
yf,@,p)y1^(0,,q,):
(O_Q,):
_(l(e-e')
t:m:_t
IIr,\ }r
'
Sin0
T wierdzenie o dodawanir.n
2l+1
- (cos7):
L,
V(0,,ilY,^(O,q),
I
B-44
_]-:YY
:
r,_1r,,9J y ^(0,,E),
,lz
^
:
Il2l+J
r'-*
Przvklady
hrmonik:
B-45 ,,"
: _ , y,o
:
/
,orr,
yzo
:
l/O"os20-1),
'r,
:
1/
-k(5cos30-3coso),
l
: ,l-
y
rino"'n,
Yzt:
*/*:rr"ucos0jp,
,
:
t
/Hrr"u(Scos2o*l;eir,
',,
:
{
sin'O'i,
s:t
",
:
l/sin20cos62'9,
1
."-] sin3OeJ iP.
64rc
5. W,delomiany Laguerre'a
Definicja
B-4,7
B_48
B-49
B-50
B-51
B-52
L,(Y)
:
e'={r y'e-', n
:
0, !,2, ...
Stowarzyszone wilomiany Laguerre'a
L (y)
:
{-1)-
-ffir,-^{r,), fl,ffi
:
0, 1,2,
L (y)
:X'
-
Dr
@#,,
r!=l*-ol
w
rr
.
L?: L^(y), LK
:
m!
Funkcja L!(y) spe nia rwnanie
[r{n*(m*r-
j-
*,1,r7lr1
:
o.
Funkcja tworz()a
6. Funkcja hipergeornetryczna
Definicja
B-53 F(a,,T,!): r+ff+
ffiff!r,*
,*o/
Yt
\
,\-
1-7l
(1
*.l)*+1
:
Relacje ortogonalno ci
@

-\^LiL!,
0
Xr,+^L ( ),
[(n+ r)!]3 .
|
"nl'
n!
a(a+7) (a+2)
8
(
+t)
(
+2')
y3+....
y (y +1)
ty
+2)3!
Rwnanie
B-54
Uo-r#
+P-uo+*,lrffi
-ofjrtl
:
o
ma dwa liniowo niezalene rozwizania
B-55
.f,
:
F(,
,y,y)
otaz
_f2:
yl-YF(d-y+!,
-y+1,2-y,y).
Tosamo ci
B-56
9
(l-y)-'F(o,, y
_
P, r,
r\)
:
F(a,
,T,!):
:
(1
-r)-el'
(,r,,
-,,
r,
#)
:
:
(l
-l)1-'-
er@-
a, y
-
,
y, y),
B-57 F(,,y,y) :
rO)T(y-a-8),,
T:rG
F(z,
,
e -y* 1, 1-7)+
* (1
-_1)l-
"-,
L@!|,_F_1
--'
---T( TG1-' F (y
-
d,
T
"*,
,
y
-
,-

+ 1, 1
_
y),
F(,
f ,y,
y)
: (i
-.l.)-"
]-Qlf
li-z)
-l
r \
'"npffi:
r'\,"r-
P
a,
8+,,
_,_,
/
*
B_58
B-60
8-61
B-63
*1'
-t'ffir(O,, -
a,
,,
a ',,
1,
),
B-59 Fto,
,y,y)
:
Wa1-';"r-..(o,
a l.-y,"*'-P,-})*
-
{ffi}
,-qnr-ry(u,
+|
y,
i-l-.-,
i)
Szczeglne wzory:
,
F(a"
,y,|)
:
#:ff#,
i:l ] li!lri,
F(-r,
, ,
-y):
(l+y)".
Zwizek z innymi f lnkejami
pT@)
:
ry;fr#
r(-* t, m + l + 1, m - tr,
1;rI,
|arg(u 1)l n,
pu|
:
r(- t,/+ l
,
i,
l
-u
\
\
a-l,
7. Funkcja
hipergeometryczna
konfluenfua
Definicja
8-64 F(a,y,
!,\
:
1 +
4y+ 1(11]),,
*
_!(_!D_Ly+2'1 ."3
-' -
yl!'
-T
y
( +1)2l'
*
r +;1r-n2pi.
l-
*
Rwnanie
8-65
[ a'
a I_.
Var,
+tr-y)
aT
-a|f(:0
ma dwa liniclwo nizaleme rozwizania
8-66
,ft:
F(,y,y),
f2:
y1-"vF(d*y+|,2-y,y).
L..
293
r
Szczeglne wzory
F{a,y,y): YF(y-,!,
-!),
F(a,a,y): ey,
F (o, y
,r)
:
J T
'(,,
U ,, ,'u),
,.
F(a, y, y) I(a+n+1) y'*'
,Y,'ff
-
-
id,
*qlrO+n+l,
n 2, y),
Zwizki z innymi funkcjami
rTU)
:
oii# ,
r,
-
n. m l, y:),
|t-v94-r(-o, ,
r"),
p :
2n,
Il,(i
:
l
tl'1!I:
it-,ru@ttl'
,r(-r,'r,r\.
2p 1
:
n.
Ca ki
\
"-
^
y' r
qo, y, ky) d y
:
T(, + r)
^-'
-'
O(u,, + t,
r,
)
.
o
Wzr asymptotyczny dla duych warto ci y
B-73 F(, y,
r)
*
#)(-y),"G
(, d-y+1, y)+
!$e'f-'G
(y- o,1- a, y),
gdzie
.
a(at l){P+|)
' 1l r,2
-.f
[#-; **(,- )f,,o,:o,
ts-67
B-68
B_69
B-70
B-7I
B-72
B-74
B-77
94
G(a,,y): l+
_
1ly
8. Funkcje cylindryczne
Funkcje cylindryczne (Bessela, Hankela, Neumanna) s rozwizaniami rwnania
B-75
Funkcie Bessela
Definicja
B-76
.I,(y)
:X,
-
r
76
.'f1l,a* g
(IYr-'
Reprezentacja ca kowa dla ,
:
n
ft
1P
J ,(y)
-_
^'
\
a-'no
,
iysinl
Q
- ,r !
T
lr
'
\
cos
1n0
-ysin0)
d0.
0
-t
B_78
B-79
B_80
B_8l
B-82
B-84
B-85
B-86
Dla argumentw urojonych
I,(l)
:
e-ifr'l2J 9(eiftl2y),
-
Tc < arg),
<
,T.
Tosamo ci
J ,(e-"y)
:
io'"J ,(y),
0
/ \_
J ,+t d
,..,
u\;l fiU'J ,):
j''J ,_,,
vJ ,(y)
-
yJ ',,(y) :
yJ ,*
r(y),
yJ ,(y)
+
yJ i,(y) : y,I,_
r(y),
J ,+
1()/).F
J , _
r(y)
:
r,(r),
y
J ,
u r(Y)
-
r,-
r(y)
:
*2.I
!,y;1,
J ,*r(y)
:
-
J ,-
r(y)
+
LU),
J ,(y)
L,(y)
-
J _,(y) J :(y)
: _ 2-"in
rl .
l u_J /
Szczeglne funkcje Bessela :
J u,U):/
e'ysia'
-
,Z_J .(s)"^,,
Zacbowani asymptotyczne dla duych y
J *.(y)
-{#*"(r*t-i)
Ca ka
i
lt,{ot)]'t-"dt
:
J _"(y)
:
(-|)"J .(y),
2l
fi
siny, J rtr(y)
:
rItrd,D-
J _,p0)1,
/--
J _,p(y)
:
V
;icosy.
B_89
,f-,l"G)r(/
-+-+)
z:r(} *}),(,*+-+)
Neurnanna
Definicja
N,(y)
:
St.o,
urcJ "(y)-t_,(y)],
|argy|
< n,
295
T- -l
B-9l
Szczeghre wzory:
/,) /,)
Nrp(y):
-V -o_cos!,
N_,p( ):f
sin .
Zachowanie asymptotyczne dla duych i ma ych argumentw:
ff*,(y)
-v1,^F*T-;),
n 0)^o
_
a_ ,(Z1',
n > o,
(y)
-
Zm.
.y+0
?t
B-92
F'unkcje .*{ankela
Definicja
B-93
B-94
H!')(y')
: J ,
"-,*,,
tl
*
+ iy cos nt- /rd
l,
e
-iy
co ht*rtdt
, H!2l(y)
:
iyttl2
-
------
TEl

I
\
-m

[,
l
-&
B-97
Dla argumentrv urojonych :
K,(y)
:

e*'t' Htr'
l
1ry\,
K,(y)
: lI
e-in,t27!1,)(iy).
Szczeglne wzory:
HL'\Gy) :
-H3"\0),
H|ilU)
:
i
+'
a|ilo
:
N/+
=,
K*,t,(y) :
/**',
l,
,-,
m
*,,,(?l,!| :
+ [cos1l.*.w)dr.
,,-\3/3
l
y'y
d
Zwizki dla funkcji cylindrycznych :
J ,ty)
:
H!1
l
(y)
*
il,t,(y)
:
H{
{y)
* iN,{y)
:
*
@S''
u,>
+
Htr2)
b)
:
_
,^/-"(y)-(y)cospt.
sln?.,?t
296
B_100 N"(y)
: @g_tJ -,(y)
:
iJ ,(y)_iHr)(_y)
=
:
iHl2l(y)-iJ ,(y)_
I') (y) :
J ,(y) + iN,(y),
:
i{urro,1-
H!,}U)),
H[')0) :
J ,(y)-iN,(y),
B_10l
Funkcje sferyczne Bessela
Definic.ja:
B-102 jlr):
Rwnanie
B_103
B_104
B_l05
B-107
ts_108
sinr cos r
----;-_--'
rr
cos r sin r
---;-___.
rr
7r,*,,,Q),
n{r)
:
r-r'l/J _,_,t,(,),
[#-
++-,_!!*]r:o
posiada dwa liniowo niezalen rozwizania
:j,(r)
i
.fz:n{r),
P r z.yk ady
funk
cj i sfe r y c z ny c h :
.
slnr
J o:
l-,
J t
=
cos r
116:
-,
llt:
r-
Wzory
Asymptotyczna posta dla r
} l(l+t,\
8_106 j,(r)
-*,"(,_
*),
nlQ)
-i*.(._
*)
Asymptotybzna posta funkcji sferycznych dla nna ych warto ci r
j{r)
-
*+r!,-ro ^o
..l,
n{r)-%#,-'-'[,*#-
]
:|_:
i+l_"
J t
:
J t-t-
-;J t,
_a
r
' :
J tfll-nt.li,
ni
:
nt_.t-r,,
l
ik,r
-
o"r
|.,
i,{ rh(O*,9 )Y,^(0",
,).
I-0 m:_I
B-109
-l
Ca ka
B_l 10
1.1i(p)
s'd s
:
9. Cosinus ca kowy
Definicja
B_111
Zwizek
B-ll2 cix
gdzie y --- sta a Eulera.
Oznaczajc
a
:
Rro
Rro
R,,
B-1 l3
Rao
R.,
R.,
}e'U?k)-j,-,(p),l,n,(c)].
/ > 0"
, f cosl-l
:7+ln_v*\--.--
d,.
0
Z
lr,
Edzi
4o
-
promie orbity Bohra. mamy
:
,(*)'''
"xp
(_p),
:
#(1r)"'
{,
-
n),*o
(
_
r'),
:
,vr1;)"'n'^o(
-
),
:
r,=
(*)"
",-l89+292)e-,(_
+),
:
#
(*)"'
{on -
n')*o
( -
:q)
:rn*6).,,*o(-{)
cix:_i=,'o,
10.IJ normo$,ane radialne funkcje falowe Ra(r) atomw
wodoropodobnych
C. WAZMEJ SZE STAE FIZYCZNE
c
:
2,9979250(10)108 m. s-r
e
:
7,6021917(70) 10-19 C
h
:
1,0545919(80) 10-34 J . s
:
6,582183(22)10-22 MV
,
s
98
7
me: 9,109558(54) 10-31 kg
:
0,511004l(16) MeYic'
mp
:
938,2392{52)MeY
lc2
:
1836,109(ll) m"
:
6,722|7(63) m,
mp
:
105,6594+0,0004 MeY
lc2
rnft*.
:
139,576 +0,01,1 lfileY
l
c2
"moo
:
1,34,97+.0,a1,2 MeY
lc2
mn
:
939,5527 +0,0052 MeY
lc
oo
:
lu:
a,529l7715(8l) lO-to m
"
m"e"
^:
+#:
B,6o5826( 5) ev
G
:
6,6732(31) l6-tt kg-r
" rnr, .-z
ft,
: -
?
:
3,817939(12)1,0_13 m
-
l.c
hc
:
1,973289l(66) 10-11 MeY,cm
e2
:
1,440.10-13 MeV,cm
BIBLIOGRAFIA
l. l. I. Goldnlarr, W-D. Kliwczenkow, Zadania z mechaniki kwantowej,\Yaza o6'1960,
PWN (t um,
z
jz.
rosyjskiego).
2. B. Korax, B. Fa_nlrqxt l , C6opt:ux sada no xaa#moao .uexal trKg, Mocr<aa 1956.
3. F. Constantinescu, E. I\{agyari, Problems inQuantum Mechanics, Oxford 1971, Pergamon PresS.
4. Siegfried Fliigge, Practica!
Quantum
lt4echanics, Berlirr 197l, Springer-Verlag.
5. Siegfried Fliigge, Hans Marscha|t, Matody rackunkowe teorii kwantw w pos aci zada z rozwizaniami,
Warszawa 1958, PWN (t um. z
jz,
niemieckiego),
6. A. S. Dawydow, Mechanika kwantowa, Wyd, 2, Warszawa 199, PWN
(t um. z
jz.
rosyjskiego).
7. L. Lendau, E.Lifszic, Mechanikakwantowa,cz, I-Teorianierelatywistyczna,
Warszarva1958,FWN
(t um. z
jz.
rosyjskiego).
8. L. I. ScLrifl,
Quntum
Mechanics, 3 ed,, McGraw-Hill, 1968
(istnieje t unaczeni
Polskie).
9. A. Messiah,
Qaagtum
Mechanics" Amsterdam l961-2, }.{orth-Holland Fublishing Co. (t um. z
jz.
fran-
cuskiego).
t0. E. Merzbacher,
Quantum
Mechanics,2 ed,, New York 1970, J . Wiley"
l1. N.F,Mott,H.S.W.Massey, TheTheoryof Atc nicCollisions,3ecl., Oxlord 1965, Clarendon Press.
12. A. kL. Easr,
"fi,
B. Senrponltu, A. M. fiepe:toll os, Paccenuue,
peaft?,luu u
pacnaiu s HepeLa,
muaucmcxo xaaulnoeo lvexdHu\e :HsE, 2, Mocxna 1971.
,,Hayx".
13, Wojciech Rubinowicz, Sommerfeldsche Folynommethode, Berlin, Springer-Yerlag, Warszawa 1972,
PWN.
14. Maciej Suffczyski, Elektrodyna nika, Warszawa 1969, PWN,
15. L. Landau, E. Lifszic, Teoria pola, Warszawa 1958, PWN
(t um. z
jz.
rosyjskiego).
16. I. M. Ryyk, I. S. Gradsztejn, Tablice calek, sum, szeregw i iloczynw, Warszawa 1964, PWN (tfum.
z
jz.
rosyjskiego), Niektre
wzory zosta y zapzetpnite z IV wyd. rosyjskiego.
lNSTYTUTU FlzYKl
"",
-4F
:j.
a
G -.
#rD
\;, ,t'*