Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 85

MAGYAR PANTHEON.

MAGYAR
P A N T H E O N .
A MAGYAR TRTNEL EM, MVSZET S I RO-
DAL OM150 KI MAGASL AL AKJ A, KPEKBEN
S RVI D L ETRAJ ZOKBAN FLTNTETVE.
I r t a Dr . M r k i S n d o r .
POZSONY. 1884. BUDAPEST.
KI ADJ A STAMPF EL KROL Y,
k i r . udv ar i s ak ad. k ny v k er es k ed
St amp f el , Eder s trsai knyvnyomt at i nt z et b l Po z s o ny b an.
S o h a s s e m m i k p s e m r eml h et j k , h o g y
ki vt el nl k l m e g b z h a t s h a r c k p e k u t n s -
m e r j k m e g nag y j ai nk at s a z ez r edv el s f el -
n e k v ez r eg y ni s g ei t c s ak a m v s z ec s et j e
v a g y nj a var z s ol h at j a el nk. A do l o g t er ms z et -
b e n r ej l i k, h o g y e r s z t t el j es h a t a l ma l e g y e n
a k p z el et nek , m e l y e t c s u p n k o m o l y t r t net i
a da t o k , e g y e s , a k l s r e v o na t k o z l a g s z i nt e
odav et et t m e g j e g y z s e k s t al n k e v s b b
k o m o l y , h a n e m az r t m g i s f i g y el met k vet el
h a g y o m n y o k k or l t ol h at nak v a l a me n n y i r e . s
a z i s v al , h o g y el vek s z e mp o nt j b l kel l t eki nt e-
n n k a k z l et m u n k s a i t , a k i k n e k k l s m e g -
j el ens e n e m t ar t oz i k a z t l et h oz at al nl t eki nt et b e
v
v e e nd l nyeg es j e g y e k k z ; mi ndaz l t al m g
i l y c s ek l y s g ek b en s e m s z ab ad k n n y e l m e n ,
v a g y me g v e t l e g mel l z n nk a z i g az at .
Ar c k p e k e t vol t akp c s up n ez r edv nk
m s o d i k f el r l k a p u n k , h a n e m b z h at unk i s
m e g f l t t l en l m i n d n e k h i t el es s g b en. Hu n y a d y
J no s , Sz i l g yi Mi h l y , Ki ni s y P l ar c kp ei h ez
f r u g y a n k t s g , p ol g r j og ot a z o n b a n ol y k i t n
t r t nel mi m u n k a s z er z et t neki k, a mi l y en a g r f
Tel ek i J z s ef . j l aki Mi k l s , Vi t z J n o s s t b .
k l s ej r e a s r j ai kon l ev d o m b o r m v e k b l t el j es
ny ug o dt s g g a l k vet k ez t et h et nk , me r t f l kel l
t enn nk , h o g y az ok n e m a kp z el et al kot s ai .
J a n u s Pa nno ni us t e g y k o r ki c s i - f es t mny, M t y s
ki r l yt r g i d o m b o r m , Ba k o c s o t s aj t e m l k r m e
ut n t nt et h et j k f l ; s z val a X V . s z z adon
er r l m r a z ar c k p ek t eki nt et b en i s b v e b b e k ,
b es z des eb b ek s k o m o l y a b b a k a f or r s ok.
K p t r a i nk a X V I . s z z adt l k e z dv e m g
n a g y o b b b i z t ons g g al k al auz ol nak b e nn nk e t . Az
ol aj f es t mnyek nek er edet i s ms ol t p l dnyai
mo s t e g y a r nt f ont os ak, me r t j o b b a d n t er ms z et
ut n ks z l t ek. S t a nemz et i m z e u m b a n m r
l 3 87 - b l i s mer j k az on, m b e c c s e l b r ki s
k p et , m e l y M r i a ki r l ynt , Na g y L aj os l enyt
b r z ol j a s m e l y n e k e g y k o r s g h o z n e m f r h et
s z . Vi s z o nt az o nb an mg a k s b b i ek k el s z em-
- -
b en s e m l eh et nk el g vat os s ak . Mar t i nuz z i nak
Ut i es enovi t s l t al kz l t s g y l t s z i k, i g az i b b
ar c k p e eg s z en m s , mi nt a k z f o r g a l o mb a n
l v ; s t ut ol s s z a b a ds g h a r c unk eg y i k - ms i k
h s e s l doz at a s i nc s l et h ven meg r k t v e.
A da g ue r r o t y p s f nykp r s di vat b a- j t t e
ut n k ez ddi k c s ak a t el j es b i z ony os s g s c s up n
et t l f o g v a mo n d h a t j u k el , h o g y b v e b b a vl as z -
t k unk , m e r t s z nni k ez d a l ef est essl j r
kl t s g s di vat t l es z a f ny k p ek os z t og at s a,
g y , h o g y eg y s z er , i g nyt el en s ol y t ud s ok
s e m s z ab adul h at nak ez en s z oks t l , ki k vons ai -
k a t m s k l nb en n e m vet t et nk p ap r r a v a g y
vs z onr a.
M g a z ol aj f es t mny h aj l and a z es z mny -
t s r e s p l dul Da y k t s R v a i t val s g os
r ma i a k g y a n n t mut a t t a b e, addi g ez ut b b i ak
n e m r t enek a h i z el g s h ez , l eg al b b n e m ol y nag y-
m r t k b e n ; s g y t kl et es en b e l e ny ug o dh a t unk ,
h o g y a p a n t h e o n b a n a z i g az i nak h dol unk . T n y
u g y a n , h o g y a h a r c k p es et l eg c s kkent h et i
a s z eml l nek i l l ussi j t ; de p ol y k n n y e n
emel h et i i s. A m l y e b b o k o k o n al ap ul t i sz t el et
p g y t ud l el kes edni a s z ent nek di c s f nyt l
r a g y o g ol t r kp e, mi n t v e g k o p o r s b a n r z t t
me g b a r n ul t c s ont vz a el t t ; s t m g a m a z i nk b b
c s ak a m v s z t i l l et i , a z n e m os z t j a m e g k eg yel e-
VI I
t t ms s al . Sz p t et t ek i r nt r z et t t i s z t el et n-
k et n e m r ont h at j a l e e g y c s ny a ar c ; s h a i l yen-
nel t al l koz unk, e g y g y e l l eg al h b t b b a z r v nk ,
h o g y n e m k l s ej e t esz i a z e mb e r t .
K n y v n k b e n s z z t ven j el es m a g y a r n a k
ar c k p t l t j a s r vi d j el l emz s t ol vas h at j a a
k z ns g . Ne m a l eg nag yob b akt , me r t c s aki s h i t el es
ar c k p ek et a k a r t unk kz l ni s g y ol y r a g y o g
ne v e k e t kel l et t mel l z n nk , a m i k n e k k l nb en
n e m vol na s z ab ad h i nyoz ni uk . F l v et t nk el l en-
b en o l y a no k a t i s, a k i k nek h r e j val ki s eb b
r dem k nl . Sz er enc s e, h o g y ez ek n e m f g g nek
amat t l . A nvs or , a z i m nt ki f ej t eni t al n si -
ker l t ok ok b l , n e m t el j es ; n e m i s l eh et a z . Mi
f o g adn k a l eg h l s ab b ks z net t el , h a a k z n-
s g , mi n t e g y r s z t v v e k eg y el et nk m u n k j -
b a n, e g y es et l eg es m s o di k k i ads b an val
f el h as z nl s vg et t f i g y el mez t et ne a h i ny ok r a
s ut as t ana, h ol s z er ez h et j k m e g eg y i k - ms i k
j el es nk ar c k p t . Az o k a z o nb a n, ki ket mo s t
m u t a t u n k b e, h a c s ak e g y r s z t t es z i k i s a
h az r t l eg t b b r de me t s z er z et t eknek, mi nd-
ny j an ml t k ar r a, h o g y a m a g y a r p a nt h e o nb a n
l j enek t ov b b .
V a n n a k k z t k , k l ns en a z r k s or -
b a n , ki ket h ev es en t m a d t a k m e g k or t r s ai k ;
ki ket ki c s i nyel t ek s k i k s o h a s e m i s vol t ak
VIII
kt sg t el en l n a g y o k . S m g s e m a s z m ki eg -
sz t se vg et t j ut ot t ak b e g y j t e m n y n k b e .
Pl dt adot t m r i s, ki mi n de n t meg t et t , mi r e
k p es . Mi n d e t e s z m n y vez et t e s t b b v a g y
k e v e s e b b r s z e m i n d n e k v a n b enne, h o g y i r odal -
m u n k f or r adal ma ol y s z er enc s s en f ol yt l e. Az
a s z ab ad t h adj r at , me l y e t Ka z i n c z y a z i r oda-
l o m s nemz et i m v e l t s g f g g et l ens g e r dek -
b e n k ez det t , p g y meg k v et el t e l doz at ai t ,
mi nt a z , a mi t Ko s s u t h vez r el t , h o g y me g v d j e
p ol i t i kai nl l s g unk at . S h a emi t t s z ob r ot
e m e l n k a t i z enh r o mnak , h o g y a n f el ej t kez h et nnk
m e g az okr l , ki k t b b en vol t ak t i z enh r omnl
s k i k b en s z i nt n n e m h i nyz ot t a h s i es s g e g y
n e m e , s t k i k nek v g e v g as z t al anab b , mi n t
e m e z e k ; me r t a t i z enh r om t udt a s m s i s
r ez t e, h o g y a z n k n y p ar anc s r a c s el ekv b a k
meg l h et i , de s enki s e m t l h et i el k e t ; e me z e -
k et a z o nb a n m a g a a n e m z e t l t s z ot t s j t ani , a z
l t al l eg al b b , h o g y k z n n y e l f og adt a l el kes
t r ekvs ei ket .
S z e m b e f og t l eni t al n a z a k r l m n y i s,
h o g y g y j t e m n y n k j o b b a d n a z ut ol s s z z v
j el esei t s mer t et i . Ez t n e m c s a k a k p ek r l i m nt
ej t et t s z av ak i ndokol j k, h a n e m s z i nt e ma g t l
r t h et v t esz i a m a t ny , h o g y a kz el eb b i
p l dk er s eb b en h a t na k , i l l et l eg i nk b b k v et -
I X
h et k, mi nt a t vol ab b i ak. Eg y ma r a d t u g y a n
ez er v en t a h on- s munk as z er et et l nyeg e,
k r e a z o n b a n annl i nk b b b v l t s t g ul t ,
me nt l t b b t r en r vnyes l h et et t a z a z r z et
s h aj l am. S a z ut b b i s z z v al at t ol y g y k e r e -
s en al akul t t s s z es m v e l t s g nk , s z el l emi
l et nk s a ny a g i h el yz et nk , h o g y el s s or b an
e r ef or mt or ok k al kel l et t f o g l al k o z nunk . S t a
r j ok al k al maz ot t m r t k s e m l eh et et t ol y s z i g or ,
mi nt az , a m e l l y e l a r g i eket m r t k .
H s k , l l amf r f i ak, f p ap ok , t ud s ok s
r k mel l et t el t r b e l p nek a f l dm vel s e m e -
l s n f r adoz g a z d k , a z i p ar os ok, k e r e s k e d k ;
s t n a g y o b b l nks g et t al l unk a k p z m v -
s z et ek, a f es t s z et s s z ob r s z at , v a l a mi nt a
s z ns z et t er n i s. Az o k , ki k vl l vet ve al kot t k
a m a i Ma g y a r o r s z g o t , kr l b el l e g y t t v a n n a k
e k n y v b e n , m e l y n e k f c l j a a t r t nel mi t udat
s , a m i ez z el j r , a h az af i as r z et ek nvel s e.
Ne m k vet k ez i k eb b l a t eki nt l yek u r a l m n a k
aj nl g at s a; p ol y t veds vol na a z , mi n t t r -
v n n y t enni a z nt el t s g et s el b i z akodot t -
s g ot . A t eki nt l yekb en s n m a g b a n val el -
f og ul t s g e g y a r nt k r os , me r t f l t uds t er ed-
m n y e z ; ez p edi g e g y r nk s z er nt
v es z edel mes eb b a c s up a t i sz t a os t ob as g nl . A
s or s t al n s z l t , Ka z i n c z y Fer enc r l Kl c s ey
x
n e m f og b e n n n k e t i s mt el s l yez t eni ; s g y
el j n a z i d, el kel l a z i dnek j nni e, mi d n a z
s a z eg y t t l k dol g oz s ai r a g y o g m v e k
l t al f og nak h o m l y b a t t et ni ; c s ak a l l ek,
me l y e t a z eg s z nek kl c s nz t t , n e m s z ni k
m e g f ol yvs t r ag y o g ni s munk l ni , m g a n e m -
z et i s g ut ol s s z i kr j a el n e m h a m v a d
s t i , h vek , h ol v a g y t o k ? h ol a h l a, mi t a
h az t l r de ml t e k ? h ol a k nny , m e l y s z ent t
t enn a s r domb ot , mi t h a mv a i t o k f l t t a mi n -
dennap i s z ok s s z k en h n y a t o t t ? ! Ep s e k l es z -
ne k t al n s z a v a i m vg z i Kl c s ey ; de k es er ,
k nos eml k ez et ek t m a d n a k l el k emb en. Me r t
g o n d o l k o d o m a np r l , m e l y Zr nyi t , a z r t , el
t udt a f el edni ; m e l y F a l udy t , m g l t , n e m i s mer ;
m e l y Rvai r l h al l ani n e m ak ar t ; m e l y Bar t i
Sz a b t s Vi r g ot m e g n e m s i r at t a; s m e l y n e k
k eb el b en a z t v enh at vet s z ak adat l an m u n k a
k z t el t l t t t Ka z i n c z y n y o mo r s g g a l l t s
h al t . . . "
T l n e m b ec s l ve a val t , m e g kel l a d n u n k
a z r d e m j ut al mt , mi t a z g y s e m kvet el , d e
mi t nr z et nk m a g a s e m eng edet h et ne el .
C s a k t r p e np f el ej t h et s nag y s g ot . " T z v
m l v a g yi s l l ami l et nek ez r edves e ml k -
nnep t l i a ne mz e t . S h a l ez r j a a z ez r edv-
r l vez et et t s z m a d - k n y v t : ak ar at l anul i s
X I
v g i g kel l f ut ni a j r a a r o p p a nt t m e g g h al -
mo z do t t t t el eken: s s z eg ez ni e mi ndent , a ny er e-
s g et a ves z t es g g el eg yb evet ni e, h o g y r j h es -
s en, mi k n t l l ? L er t t a- e m i n d e n ad s s g t
a mi vel h o n n a k s a mi vel nag y j ai nak t ar t o-
z ot t ? Ne m f og adot t - e el ez ekt l o l y t kt ,
me l y e t v a g y n e m k amat oz t at ot t el g g , v a g y
p en el i s ves z t et t , mi v el n e m t udt a f or g at ni ?
Kv et k ez et es vol t - e m a g h o z , v a g y c s ak a z
es l yekr e b z t a g y t ? J av t ot t - , v a g y
r ont ot t - e h i t el n? Sz i l r dab b an l l - e mo s t , mi nt
v al ah a, m i d n a k ez det neh z s g ei vel k z -
k d t t ?
s ei t ek p ar ny i f s z keket r a k t a n a k ?
Sz edj t ek s s z e a r o m o k a t s t eg y et ek b el l e
m l y al ap ot j v e nd n a g y s g n a k .
Ap r h ar c ok at v v t ak ? C s i nl j t ok a
b k es s g m v e i t t e m r de k e k k .
V l t o z k o n y s g b a n s nyl et t k ? Vl t o z -
z at ok t i i s, mi n t a l ep e, ne me s b n l n e m e s b al a-
k ok r a.
Em l k e i k n e m m a r a d t a k ? Mi t i l t , h o g y
emel j et ek n e k i k ? Mi t i l t , h o g y Ti n di ak
h el yet t m a g a t o k l l j at ok el l ng nek ek k el ?
Mi n d e n k , r g i t et t ek h el y n e me l v e ;
m i n d e n b ok or , r g i j m b o r f el et t l t et ve; m i n d e n
dal , r g i h s r l nek el v e; m i n d e n t r t net vi z s -
X II
g l at , r g i s z z a d o k n a k s z ent el ve: m e g a n n y i
l p c s a j el enk or b an m a g a s a b b r a emel k edh et ni ,
r z el mei t ek nek , g ondol at ai t ok nak s t et t ei t eknek
t b b t er j edel met , t ar t al mat s c l r ah at s t s z e-
r ez ni s eg s z l nyet ek r e b i z ony os nemes t , s aj t
b l y eg et n y o m n i , m e l y nl k l m i n d a z e mb e r e k ,
m i n d a ne mz e t e k s o r b an s z r evt l en f og t ok,
mi nt p ar ny i v z c s ep a z c enb an, t ol ong ani . "
A t r t nel em b et i n e m h ol t b e t k : b es z l -
n e k s t an t nak ; s a b el l k v o nh a t t anul s g ok
el l n e m z r k z h at i k el a ne mz e t . I f j nak s
r e g ne k e g y a r n t kel l b ec s l ni t udni a a m l t at ,
me l y b e n g y k er ez i k l l ami l t el nk s eg s z
t r s a da l munk . Ne m al k ot h at a z a j vr e k i h at
j el es t , k i nek ni nc s r z k e a l et nt ek r demei
i r nt .
Mg j , h o g y n e m l eh et s ar kal at os el vv
emel ni a k z p s z er s g et , s h o g y mi ndi g l es z nek
eg y es ek , ki k n a g y s z t n a g y s z vvel eg y s z er r e
b r nak s a k i k r e , p ez r t , t i sz t el et t el f og f l -
t eki nt eni k o r uk . De az r z et ek nek i s s z k s g k
v a n a m v el ds r e s e f i no mo ds a r n y b a n f og
nni a n e mz e t e k e t al k ot s s s z et ar t er . Az
el s ez r edvet m e g r s a m s o di k a t m e g k e z d
n e m z e d k n e k s z ent s di c s f el adat a a b b a n l l
t eh t , h o g y a m l t t anul s g ai n p l t h i t t t -
v i g y e a j vr e.
X III
S z z a d u n k de r a k n k z p k or i i nt z m ny e k
b uk t a k m e g s e s z m k b e n, nz et ek b en r o h a mo s
vl t oz s on m e n t t a n e m z e t ; d e az r t ki nek
f l b en n e m c s eng nek az ok a s z av ak , a m i k e t
De k F e r e nc ol y vl s g os k r l m ny e k k z t
mo n d o t t 18 6 1- b e n?
L e h e t g y sz l t a n e mz e t b l c s e,
h o g y ne h z i dk k v et k ez nek i s mt h a z n k r a ;
d e a meg s z eg et t p ol g r i kt el es s g r n az ok at
me g v l t a n un k n e m s z ab ad. Az or s z g al kot -
m n y o s s z ab ads g a n e m ol y s aj t unk, mel y r l
s z ab ado n r endel k ez h et nnk ; h i t nk r e b z t a a
n e mz e t a n n a k h meg r z s t s m i f el el s ek
v a g y u n k a h a z a s nl el ki i s mer et nk el t t . Ha
t r ni kel l , t r ni f og a ne mz e t , h o g y m e g m e n t s e
a z ut k or nak az on a l k o t m ny o s s z ab ads g ot ,
me l y e t sei t l r kl t t . T r n i f og c s g g eds
nl k l , mi n t sei t r t ek s s z envedt ek , h o g y
me g v dh e s s k a z or s z g j og ai t ; me r t a m i t er
s h at al om el ves z , az t i d s k e dv e z s z er enc s e
i s mt vi s s z ah oz h at j k; de mi r l a ne mz e t , f l ve
a s z enveds ekt l , n m a g a l emondot t , a n n a k vi s s z a-
s z er z s e mi ndi g ne h z s mi ndi g kt s g es . "
Sz enveds ek t l f l ve, n m a g a s emmi r l s e m
mo n d o t t l e n e m z e t n k ; s i d s k edv ez s z e-
r enc s e vi s s z a i s h oz t a mi ndi g , mi t er s h at al om
vet t el t l e. H l a s k eg yel et r t e a m l t nag yj ai -
XIV
n a k ! T b b e t adt ak k n e k n k a l ef ol yt s z z adok
di c s s g nl , me r t b i z al o mmal t l t t t k el s z ve-
i nket a j v m u n k j n a k si ker ei i r nt . S m g
r p d s r j t ker es i , Ba t t h y n y s De k f l di
ma r a d v n y a i f l m r i s ol t r t emel t a z a n p
s a z a n e m z e d k , m e l y s z ob r ok b an di c s t a z
j k or anny i j el es t s m e l y g yakor l at i as ab b
i r ny a mel l et t s e m l et t i nc ur i os a s uo r um aet as . "
L er h at j a- e h l j t v a l a m e n n y i n a g y j a
i r nt , a z ez r edv h s ei nek l l t - e Pa n t h e o n t ?
B r s z vb e z r n mi n d e n m a g y a r a z o k na k
er nyt , ki ket ez a s z er ny k n y v , a Ma g y a r
Pa n t h e o n " , h o z e ml k e z e t b e !
xv
Hu n y a d y J n o s .
Sz l . 13 87 - b en ( ms o k s z er nt 13 9 0. mr c . 2 9 .
meg h al t 14 56 . aug . 11- n Zi mo ny b an
A l e g n a g y o b b m a g y a r h s . k i a n e m z e t r g i h ar c -
m o d o r n a k al k al maz s v al s z m o s di adal t ar at ot t a t r k k n,
k i k n e k s z ul t nj a b e n n e m g i s a vi l g l e g n a g y o b b e mb e r t
t i sz t el t e. Mi n t l l amf r f i , h at v e n t a l eg neh ez eb b v i s z o ny o k
k z t k o r m n y o z t a h az j t s al ap el v l a s z i g or i g az s g ot
vl as z t ot t a. F eddh et et l en s k v et k ez et es j el l eme, kt el es s g -
r z et e s h ons z er et et e n e m c s a k a h any at l s nak i ndul t l ovag -
k o r b l mag as l i k ki , h a n e m t l l s t l r ag yog m i n d e n m s k or t
s i dt i s .
1
Uj l a k y Mi k l s .
Sz l . a X V. s z z ad el ej n; meg h . 14 7 7 - b en
Ma c s b nj a, u t b b Er dl y vaj dj a, v g r e Bos ni a ki r l ya;
j el es l l amf r f i s k i v l h s , Hu n y a d y J n o s di adal ai nak
r s z es e. V . L s z l h al l a ut n ar r l g y an s t ot t k , h o g y a
m a g y a r t r nr a v g y i k ; a z o n b a n , r vi d el t nt or ods ut n,
s z i l r d h v e l et t a Hu n y a d y h z n a k s 14 7 1- b e n , m r m i n t
Bo s ni a ki r l ya, er s en l l ot t M t y s n a k p r t t s l t al f enyeg e-
t et t t r nj a mel l et t . J el l emes s es z es f r f i vol t , h a z j na k
e g y i k l e g d s a b b s l eg b s z k b b f ur a.
2
S z i l g y i Mi h l y .
Sz l . a X I V. s z z ad ut o l s v ei b en; meg h . 14 6 0.
Ko ns t ant i np o l y b an
Eg y i k l eg j el l emz b b al akj a a z e r n y e k b e n s f og yat -
k o z s o k b a n g a z d a g X V . s z z a d n a k . Hi r t el en f l l ob b an t er m-
s z et e s m a k a c s s g a u g y a n al k al mat l ann t et t e t ar r a, h o g y
m i n t h a d v e z r s mi n t l l amf r f i t el j es k vet k ez et es s g g el
m k d j k ; v a z o n b a n a z ol i g ar c h i val k z d k z n e m e s s g
el s h at r oz ot t p ol i t i kai s i k er nek s a z nl l n e mz e t i ki r l y-
s g me g t e r e mt s n e k r d e m i e . Ha n e m vol t i s k at onai l ng s z ,
s z m o s s z ol g l at ot t et t a h ar c t r en s mi n t l l am f r f i t kt el es s g -
r z et s h ons z er et et j el l emez t e.
3
V i t z J n o s .
Sz l . 14 08 . Sz r edny n ( Bel o v r ) ; meg h . 14 7 2 .
I aug . 9 . Es z t er g omb an.
Na g y v r a d i p s p k s es z t er g omi r s ek k o r b a n r end-
k v l s o k at t et t a t u d o m n y , m v s z e t s k z m v e l d s t eki n-
t et b en. Eg y e t e m e t , k ny v t r t s t b . al ap t ot t s m a g a i s a l eg -
k i v l b b h u ma n i s t k k z t ar t oz ot t , k i ne k l at i n b es z dei t
Eu r p a i s kol i b an t b b h el y t t ol vas t at t k. Mi n t l l amf r f i ,
j o b b k ez e vol t Hu n y a d y J n o s k o r m n y z n a k s s ok i g b e-
f ol ys os h v e M t y s k i r l y n a k ; h o g y e z el l en m g i s p e n
ak ar t a f l sz t ni a p ol g r h b or l ng j ai t , ar r a ni nc s u g y a n el g
me n t s g , h ons z er et et nek , n e m e s j el l emnek s n a g y t et t ei nek
r demei t a z o n b a n n e m s emmi s t h et i m e g e z eg y , u t b b g y i s
m e g b n t s meg b o c s t o t t t veds e.
4
S z i l g y i Er z s b e t .
Sz l . a X V. s z z ad 2 . t i z edb en
meg h . 14 8 4 t j n
A t r t ne l m nk b e n l e g n a g y o b b t i sz t el et t el eml t et t h i t ves -
t r s ak, a n y k s h o nl e ny o k k z t ar t oz i k. Mi n t f el es g ,
t el j es en ml t di c s f r j e, Hu n y a d y J n o s s z er el mr e: m i n t
a n y a , g y e r me k e i n e k r endk v l g o n d o s nevel t et s e l t al t nt k i ;
m i n t h o nl e ny , a l e g h a t a l ma s a b b a n m k d t t k z r e a n e m -
el g g h az af i as ol i g ar c h i a me g b u k t a t s b a n , a nl k l , h o g y
any ai h aj t s nak t el j es l t e ut n b r mi c sekl y r s z t kvet el t
v ol na a z el r t n a g y e r e d m n y e k b l .
5
K i n i s y P l .
Sz l . a X V. s z z ad el s f el b en; meg h . 14 9 4 .
no v . 2 4
C s e k l y s or s b l l et t or s z g b r , t emes i f i s p n s a z
al vi dk f k ap i t ny a. Ha z n k n a k e g y i k l e g n a g y o b b vi t z e, a
s z e m l y e s b t or s g mi n t a k p e , a k e n y r me z e i di adal ( 14 7 9 . )
h s e, el h at r oz ot t el l ens g e a t r k ne k s n m e t n e k eg y ar nt .
M v e l t s g e s n y e r s t er ms z et e a z o n b o n n e m f el el vn m e g
el kel l l s a k v e t e l m ny e i ne k , j el l eme ni nc s b i z o n y o s
eg y enet l ens g ek h j j n s M t y s ki r l y e ml k e i r nt val
h l dat l ans g t s me g l e h e t s e n ki f ej l et t any ag i as s g t n a g y
r d e me i s e m f el edt et h et i k.
6
J a n u s Pa n n o n i u s . * )
Sz l . 14 3 3 - b an Nag yvr adon ( ms ok sz er nt
Dal mt i b an) ; meg h . 147 1- b en Z g r b b a n .
A r enai s s anc e s z el l emt l t h at ot t p c s i p s p k el s z r
h o z t a h a z n k h o z a He l i k o n n a k s z ent , di c s k r i s t enei t " . L at i n
k l t emny ei , m e l y e k k z l ki vl t ep os ai , e p i g r a m m i s el g i i
t et s z et t ek, c s ak a X V I . s z z a d b a n t i z eneg y k i ads t r t ek s
a z o k s z p s g ei t Eu r p a n e m e g y i s kol j b an f ej t eg et t k.
M t y s ki r l y i dej b en a l eg k i t nb b h u m a n i s t k k z t ar -
t oz ot t , a z i f j ab b Gua r i ni s z er nt d s z e Ma g y a r h o n n a k s
i g az n n a g y f ny e k o r n a k " . M t y s ki r l y, k i el l en p edi g
s s z ees k dt t , m a g a i s keg yel et t el h dol t e ml k n e k .
* ) C s ez mi c ei v ag y C es i ng e J no s . 7
Hu n y a d y L a s z l o .
Sz l . 14 3 3 - b an; meg h . 14 57 . mr c . 6 . Budn
Ma g y a r o r s z g f k ap i t nya s f l ovs z mes t er e. K o r n
ny er t n a g y ml t s g ai s a p j na k r demei r o h a m o s a n r s z r e
h d t ot t k a m a g y a r k z ne me s s g e t , m e l y t l e a z n k n y u r a l o m
s i deg en b ef ol ys el l ens l yoz s t r eml t e. Eg y n i s g n e k
s z er et et r eml t t ul aj dons g ai a z i f j ki r l y s z i vt i s m e g
nyer t k u g y a n , a k z n e me s s g f el l kerekedst m i n d e n r on
me g a k a d l y o z n i v g y ol i g ar c h i a a z o n b a n f el l doz t a t a m a g a
n z p ol i t i kj nak, S ki vg ez t et s nek p e n e z a k r l m n y
adot t s l yt . 8
B a k o c s T a m s .
Sz l . 14 3 3 - b an Er ddn ( Ver c em. )
meg h . 152 1. j n. 11
S z e r n y h el yz et b l l et t es z t er g omi r s ek, k ons t ant i -
np ol yi p at r i r c h a. b b o r no k , p p ai k v et , Ma g y a r o r s z g k anc el -
l r j a s I I . L a j o s na k eg y i k g y m j a , ki t eg yi db en p p a- j el l t l
i s eml eg et t ek . Val l s os s h az af i as r z l et e adot t al k al mat a z
1 5 1 4 . vi ker es z t es h adj r at r a, m e l y n e k vr at l an f or dul at -
r t , a s z e g n y n p i r nt val v o n z a l m a mi at t , t o k o z t k . A
J ag el l k s z er enc s t l en k o r s z a k n a k l e g r o k o ns z e nv e s e b b al akj ai
k z t ar t oz i k, ki n e m vol t u g y a n m e n t k or a t veds ei t l , d e
m g t udot t l el kes l ni a h i t r t , h az r t , i r odal omr t s m v s z e -
t ekr t . 9
M t y s k i r l y .
Sz l . 14 4 3 . mr c . 2 7 . Kol oz s vr ot t ;
meg h . 14 9 0. p r i l . 6 . Bc sb en
M i g a l e g n p s z e r b b m a g y a r ki r l y, k i a z al kot -
m n y o s s g k l s s g ei nek meg t ar t s a, a z l l and k a t o n a s g f l -
l l t sa s r endez et t p nz g y e i l t al a b el - s k l f l dn e g y -
a r nt n a g y s i k er ek et r t el ; meg s z i l r d t ot t a a m a g y a r l l am-
e s z m t s Eu r p a i r ny a d l l amai k z emel t e h a z nk a t .
I g az s g s z er et et e a n a g y t er h ek mel l et t i s b i z t os t ot t a s z m r a
a n p r o k o n s z e n v t , me l y e t s o k es et b en ar at ot t h ar c i di c s -
s g e v al s g os l el kes l t s g g t okoz ot t . A r enai s s anc e, a z
p r t f og s a f ol yt n, a z o nna l ut at t al l t Ma g y a r o r s z g b a , a n n a k
h at s t a z o n b a n n e m t eh et t e l t al nos s . 1 0
W e r b c z y I s t v n .
Sz l . 14 7 0. t j n Ker ep ec b en ( Ber eg m. ) ;
meg h . 154 1. Budn
F o k r l f okr a, n r d e me i e me l t k a z t l mes t er i , s z e m l y -
n k i , m a j d ndor i ml t s g r a. A m a g y a r k z n e m e s s g al kot -
m n y o s j og ai t , m i n t s z n o k t ud s s t i s z t vi s el , s o h a s s enk i
s e m k p vi s el t e j o b b a n - nl a. A H r m a s k n y v b e n ol y m v e t
al kot ot t , m e l y t b b m i n t h r o m s z z v e n t vol t a m a g y a r
k z - s m a g n j o g e v a n g l i u ma . A n e m e s e k j o g a i na k ez en,
k i t n s z ab at os g g al v al s s z e g e z s e el h at r oz b ef ol ys t
g y ak o r o l t h a z n k t r t net r e e g s z e n 1848- i g . Pol i t i kai t nye-
z v t et t e a k z n e m e s s g e t s t i s z t z t a a n n a k t r s adal mi
h el yz et t . M l y b el t s , h i g g a dt s g s s z ep l t el en b ec s l et es s g
j el l emz i l l amf r f i i t ev k eny s g t s h a z n k c s ak k e v s ol y
n t u d a t o s p ol i t i kus t i s mer , m i n t ami l y en vol t .
1 1
U t y e s z e n i c h - Ma r t i n u z z i . * )
Sz l . 14 8 4 . Kami z ac o n ( Ho r v t o r s z g b an) ;
meg h . 1551. dec . 17 Al v i nc en ( Al s - F eh r m.
Eg y s z e r s z er z et es b l l et t b b o r no k s o s z g k o r m n y z ;
a z j k o r el s n a g y s z a b s m a g y a r l l amf r f i a, Er d l y
k l nl l s nak meg al ap t j a, a p ol i t i kai s v al l s s z ab ads g b aj -
no k a , k i Er d l y a l k o t m n y n a k me g t e r e mt s e l t al a m a g y a r t
i s b i z t os t ot t a. Kt vi l g h at al om s a b el vi l l ong s ok el l enb en
r i t ka l esel m sg g el v t a m e g h a z j n a k f g g et l ens g t .
Hi h et et l en g y es s g g el b o nt ak o z o t t ki a l eg v l s g os ab b kr l -
m n y e k b l i s s p ol i t i kai s i ker ei l t al i s mt nr z et r e kel t et t e
a mo h c s i c s at a s a z az t k v e t e s e m n y e k t a a j v b e n
b z ni al i g m e r m a g y a r t ,
* ) F r t er Gy r g y .
1 2
Ol h Mi k l s .
Sz l . 149 3 . j an. 9 . Sz eb enen; meg h . 156 8.
j n. 14. Poz s ony b an.
Z g r b , m a j d Eg e r p s p k e , Es z t e r g o m r s ek e, ki r l yi
h el yt ar t . A k a t h o l i k u s h i t l et meg s z i l r d t s n n e m c s a k m i n t
f p ap , h a n e m m i n t h az af i i s b uz g l k o do t t , m e r t a val l s f el ekez e-
t e k b e n a z e g y s g e s h o n ves z l yez t et s t l t t a Az el l en-
r ef or mat i t kp vi s el t e, a p r o t es t ant i s nms h at s t a z o n b a n a
k at h o l i c i s mus nak j o b b s z er vez s e l t al ak ar t a g y ng t eni . Ez t
mut a t j a a t r i ent i s a h a z a i t z s i nat on val mag av i s el et e s
a z o n k r l m n y , h o g y k a t h . f i s kol t , n y o m d t s t b . al ap t ot t
A mel l et t k o r n a k el s r ang f l dl e r i s t r t net t ud s ai k z
t ar t oz ot t . 13
V e r a n c s i c s An t a l .
Sz l . 1504. Seb eni c ob an, Dal mt i b an;
mog h . 157 3 . j l . 2 1. Ep er j es en.
Pc s i , ma j d eg r i p s p k , 1 5 6 9 t a es z t er g omi r s ek ,
s m i n t i l yen, a p r ot es t ant i s mus l dz j e. Di p l omat i ai k l det -
s e k b e n g y a k r a n j r t B c s b e n, K r a k k b a n , R m b a n , Pr i z s -
b a n , L o n d o n b a n s Ko s t a nt i n p o l y b a n; ki r l yi h el yt ar t i ml t -
s g b a n a n e mz e t j og ai nak vdj e. Ma g y a r s l at i n ny el v en
r t t r t nel mi s f l dr aj z i dol g oz at ai n a g y e s z s a z o k -
n y o m o z s r a ki vl s l yt f ekt et t ud s nak b i z ony t j k t .
1 4
Ti n di L ant o s Seb es t y n.
Sz l . 1505. o k t . 2 . Sz i k s z n ( Ab a j m) ;
meg h . 1554 . f eb r . 2 4
Az ut ol s m a g y a r dal no k , ki ol dal n k ar ddal s k e z b e n
l ant t al j r t a b e s z er enc s t l en h az j t , h o g y a n n a k f i ai b an a
r g i i d k s a j el en n a g y es emny ei t mag as z t al , nks z t et t e
ver s ek k el s dal ok k al b r es z g es s e a h ons z er et et et . Ver s ei , mi n t
k l t e m ny e k g y n g k u g y a n , k z vet et l ens g k l t al a z o n b a n
a k k o r i s h at ot t ak, t r t nel mi v onat k oz s ai k nl s a z eg s z kor t
h v en j el l emz t ar t al muk nl f og v a p edi g t el j esen f i g y el emr e-
ml t k , s t a k o r t r t net nek val s g os k t f i k z t a r t o z na k .
1 5
Zr n y i Mi k l s ( a s z i g e t v r i ) .
Sz l . 1508 - b an; meg h . l 56 6 . s z ep t . 7 .
Sz i g et v r nl
A m a g y a r L eo ni das Sz i g et v r h s i es v de l m b e n s ot t
s z env edet t h al l b an f el l m l h at at l an p l dt adot t a h az a-
s z er et et r e s m i n d a z o n n e m e s r z et ekr e, m i k e f o g a l o mma l
eg y t t j r nak . J ur i s i c h , L o s o n c z y , S z o n d y , Do b s k vet i k
nev v el eg y t t j el s z ava l et t a z j r a l ed m a g y a r l ovag i as -
s g na k , m e l y a l e g na g y o b b p ol i t i kai z i l l t s g p i l l anat ai b an
- sem t udot t l e mo n d a n i a h a z a j vj b e vet et t h i t r l . Ne m e s
nf el l doz s nak h at s a n a g y o b b vol t , mi n t s ok nyer t c s at nak
di c s s g e; m e r t a n e mz e t e k b o l do g ul s nak l eg f b b t i t kr a,
a z nz et l en h ons z er et et r e b uz d t ot t a ut dai t . 1 6
B k s G s p r .
Sz l . 152 1- b en; me g h . 157 0. nov. 2 3 .
Var s b an.
A l eg k i t nb b er dl yi l l amf r f i ak eg y i k e, J n o s Zs i g m o n d
m i n d e n h a t t anc s os a, a val l s s l el ki i s mer et s z a b a ds g na k
l el kes h v e. Ur n a k h al l a ut n Er d l y f ej edel me ak ar t l enni
s 1 6 7 3 - b a n nyi l t an i s f l kel t a r e nde k s z avaz at val m e g -
vl as z t ot t B t h o r y I s t v n el l en; l ever et s e ut n a z o n b a n n e m -
c s ak ki b k l t vel e, h a n e m s z m o s h adi b a b r t i s s z er z et t
h o ml o k r a , mi n t a z i d k z b e n l eng yel k i r l l y vl as z t ot t
B t h o r y n a k a z o r o s z o k el l en k l dt t e g y i k f vez r e.
1 7
B t h o r y I s t v n .
Sz l . 153 3 . s z ep t . 2 7 . ; meg h a 158 6 . dec . 13 .
Gr o dn b an
Er d l y o r s z g f ej edel me, 157 6 - t l f o g v a p edi g L e n g y e l -
or s z g k i r l ya. Ki t n l l am f r f i s , ki vl t a t z r s g t er n
j el es en k p z e t t k a t o n a . A t u d s o k s i s kol k l el kes p r t -
f og j a, or s z g ai j l l t nek el moz d t j a, a ne mz e t i b ec s l et
v dj e. H r o m v i g t ar t h b o r j b a n vi s s z avet t mi n d e n t , mi t
a z o r o s z o k 30 v al at t f og l al t ak el a l eng yel ekt l , k i k ml t n
nev ez h et t k t n a g y n a k s a h a z a at y j nak . Hi t h e z h
k at h ol i k us vol t , d e t el j es m r t k b e n b r t a a p r ot es t ns
er dl yi ek s z er et et t s k i s h az j r l a k k o r s e m f el edkez et t
m e g , m i k o r e g y n a g y s h a t a l ma s o r s z g g ondj ai f og l al koz -
t at t k t .
18
I s t v n f y Mi k l s .
Sz l . 1535. Ki sassz onyf al vn ( Bar anyam. ) ;
me g h . 16 15. p r i l 1. Vi ni c n ( Var as dm. )
1 5 8 2 t a a ndor i m l t s g h el yt ar t j a, u t b b f aj t n-
l l mes t er . 3 4 k n y v b e n l at i nul r t a m e g Ma g y a r o r s z g n a k
149 0- t l 16 09 - i g t er j ed t r t net t , m e l y k t s z z v e n t a
l eg ol vas ot t ab b m a g y a r t r t nel mi m u n k a vol t . I r l ya, t r g yi as -
s g a, a r n y o s b eos z t s a, t l kp es s g e s a da t a i na k r dek es
c s op or t os t s a ol y n a g y np s z er s g et s t i s z t el et et s z er z et t
nek i , h o g y kor t r s ai m a g y a r L i v i us na k ne v e z t k el . S h a m i n t
a k at h o l i c i s mus nak s a Ha b s b u r g o k n a k f l t t l en h v e, n e m -
el g g r s z r eh aj l at l an i s , a n n y i t ny , h o g y t r t net r s unkr a
m i n d - m i g el h at r oz b ef ol ys t g y a k o r o l t s h o g y i g en s o k
ut nz r a t al l t .
1 9
D o b I s t v n .
Sz l . a X VI . s z z ad el ej n; me g h . 157 2 .
mj us b an Sz er eden.
Eg e r v r n a k h s i es v d e l me l t al emel k edet t a m a g y a r
t r t nel em h al h at at l anj ai k z . 1 5 5 2 - b a n 2 0 0 0 emb er r el s z z -
t v enez er t r k el l en h at h t i g ol t al maz t a s m e g i s t ar t ot t a
a f ont os v g v r at , ml t an ar r a, h o g y e g y V r s m a r t y z eng j e
di c s s g t s h o g y n e m z e d k e k l el kes l j enek p l dj n.
l l amf r f i i p l yj n, m i n t Er dl y vaj dj a, k e v s s i ker t m u t a -
t ot t f l ; l et e a l k o n y n p edi g a z u d v a r h l t l ans g t kel l et t
t ap as z t al ni a, h a j o b b a d n e g y l el ket l en e m b e r h ami s t s ai n
al ap ul t ak i s a z el l ene f el s g r ul s mi at t emel t v da k . A
b r t nb e n el c s i g z va h n y t el .
2 0
T h u r z Gy r g y .
Sz l . 1550. t j n; meg h . 16 16 . dec . 2 4.
A l eg der ek ab b n d o r o k e g y i k e ; er l yes s h aj t h at at l an
a n e m z e t j og ai t i l l et k r ds ek b en, n e h z v i s z o ny o k k z t i s
r end t h et et l en h v e a z a l k o t m n y o s s g n a k . Ma g y a r s g a n e m
eng edt e, h o g y Bet h l ennel , a z u d v a r k v nat a s z er nt , d e a
n e m z e t r dek ei nek meg s r t s vel er s z ak o s an s z l l j on s z e m b e ,
m e r t al ap j b an, s z e m l y e s r o k o ns z e nv h j n i s, e g y c l r a t r t
e n a g y emb er r el . A m a g y a r p r ot es t ant i s mus j av r a r end-
k v l s ok at t et t , r endez t e a n n a k k o r m n y z a t t s a val l s os
m e g g y z d s er ej vel r k dt t b el s b k j n; d e h i t h ez val
n a g y r a g a s z k o d s a mel l et t s e m h as z nl t a h i vat al os h at al mt
m s val l s ak el l en.
2 1
P l f y Mi k l s .
Sz l . 1550- b en; me g h . 16 00. mr c . 2 3 .
A m a g y a r vi t z s g meg di c s t i nek s or b l val ; P k o z d ,
N g r d , P r k n y , Ta t a , Ve r c e , Sz c s ny di a da l ma s h s e. L e g -
n a g y o b b l el kes eds t a z o n b a n Gy r el f og l al s val kel t et t . A
ms f l v el t t t r k k z r e ker l t f ont os vr at 159 8 - b a n
s a vi t z s g b en h o z z ml t Sc h w ar z enb er g vet t e b e . Ha d -
vez r i t eh et s g ek k el f ny es en m e g l d v a , d e g y i s c s up n
k i s eb b c s ap at ok l r e h el yez ve, nev t me g r k t t et t ekkel
sz ol g l t h az j nak s eg y ni s r el mek r e n e m t eki nt h ons z er et et e
l t al l ny eg es en el moz d t ot t a a n n a k s z ent g y t
22
I l l s h z y I s t v n .
Sz l . 1550. t j n; meg h . 16 09 . mj us 5.
Ki v l s z ol g l at okat t et t a z el l enz k nek , m e l y Ru d o l f
k o r m n y v a l s z e m b e n a s z i g or a l k o t m ny o s s g e l v e i t vdt e.
nz e m b e r e k l t al f l s g s r t s r l vdol t at va, L eng y el o r s z g b a
me n e k l t s c s ak a k k o r t r t o n n a n vi s s z a, m i k o r a vel e
t r t nt ml t at l ans g ok mi at t i s z g ol d n e m z e t Bo c s k a y
al at t ny l t an f l kel t . Bo c s k a y h o z s z eg dt t ; de k s z s g es en
k v et t e M t y s f h er c eg f l h vs t , h o g y a b k t kz vet t s e.
S nag y r s z t a z r d e m e a b c s i b k e. F ej edel mi k e g y b l
k a p t a vi s s z a ur adal mai t s ml t s g ai t , a n e m z e t os z t at l an
b i z al mb l , p r ot es t ns l t r e a k at h . f p ap ok s z avaz at val i s ,
l et t ndo r .
23
B o c s k a y I s t v n .
Sz l . 1557 - b en; me g h . 16 06 . dec 2 0 . Kas s n.
Er d l y el s f ej edel me, k i a val l s s l el ki s mer et s z ab ad-
s g n a k , a Ma g y a r a l k o t m n y n a k v de l m r e s h az j a l l ami
l t el nek b i z t os t s r a f eg yver t f og ot t . A b c s i s z s i t v at o r o k i
b k e j el z i f r adoz s ai nak e r e dm n y t . Tet t r e v g y , t et t b en
er s , h i g g a dt s k v et k ez et es j el l em, ki m i n d e n z b en m a g y a r ,
d e a z eur p ai h el y z et k v et el mny ei t l s e m i deg en p ol i t i kj a
l t al , a ny a g i nz s t l s r es nag y z s t l m e n t e n vez et t e b e a
m a g y a r s g n a k a z n k n y u r a l o m , a p r o t es t ant i z mus nak a t r el -
met l ens g el l en f ol yt at ot t h ar c ai t , m i k 16 04- t l 17 11- i g a n n y i
l el kes t s a n n y i m e g h a t r sz l et t el g yar ap t ot t k t r t nel -
m n k e t .
24
P z m n y P t e r .
Sz l . 157 0. o k t . 4 . Nag y v r ado n; meg h . 16 3 7 .
mr c . 19 . Poz s onyb an.
El v l h et et l en di c s s g e : a m a g y a r p r z na k , a k n y v e k
ny e l v ne k me g t e r e mt s e . I r o d a l m u n k s t u d o m n y o s s g u n k
k i v l al akj a. I g a z m a g y a r , eg y t t al a z o n b a n er s en dy na s t i k us
r z l et , me r t a z ur a l k o d h z z al val kap c s ol at t l vr t a a
n e m z e t f e nnma r a d s t s a k at h ol i k a h i t g y z e l m t . Pr ot es t ns -
b l l et t j ez s ui t a, m a j d es z t er g o mi b i b o r no k - r s e k ; e g y h z i
m l t s g na k , b ef ol y s nak , s z nok l at a s t u d o m n y a er ej nek
f l h as z nl s v al , e g y e t e m s i s k ol k al ap t s val k z d t t a
k at h ol i c i s mus r de k b e n s p r at l an s i ker ei vel k e z dt e m e g
n l unk a z el l enr ef or mat i t , m e l y n e k el f aj ul s b an ni nc s r s z e. 25
B e t h l e n G b o r .
Sz l . 1580- b an Mar os - I l l yn ( Hun y a dm. ) ;
meg h - 16 2 9 . nov. 15. ( Gyul af eh r vr ot t .
Er d l y l e g n a g y o b b f ej edel me, ki eur p ai t ny e z v
t et t e k i s l l amt s ki eg yel r e Ma g y a r o r s z g a l k o t m n y t i s
me g me n t e t t e . A t r k b ef ol ys t t el h et l eg c s k k ent et t e s h a
m e g n e m t r h et t e, a z el s s o r b a n a b c s i u d v a r b i z al mat l an-
s g n m l t , m e l y nl k l k o r n a k Hu n y a d y j a l eh et et t v ol na.
Vl as z t ot t ki r l ya vol t Ma g y a r o r s z g n a k , vdj e s f nnt ar t j a
a val l s - s l el ki s mer et b el i s z a b a ds g n a k , p r t ol j a a t an g y -
n e k , t u d o m n y o k n a k s m v s z e t e k n e k , a ny a g i t ek i nt et b en i s
f l vi r g oz t at j a Er dl ynek s a R s z e k n e k ; r i t ka s s z h a ng z a t
j el l eme l t al m i n t e m b e r i s n a g y t i sz t el et r e m l t .
26
Gr f Es t e r h z y Mi k l s .
Sz l . 1582 . pri l 8 . Ga l a n t h n ; meg h . 1 6 4 5 .
sz ep t . 11. Nag y- Hf l nyb an. ( Sop r onm. ) .
Az eg y s g es Ma g y a r o r s z g f n n ma r a d s a s a z a l k o t m n y
p s g e mel l et t k z d n d o r a k i r l y p r t nak eg y i k l eg r ok on-
s z e n v e s e b b al akj a. Hel y z et nl f og v a k z vet t s z er ep r e ut al va,
n e m- e g y s z e r t al l j a m a g v a l s z e m b e n a n e m z e t e t ; - m a g a
a z o n b a n m i n d e n k o r b k s eg y es s g r e t r ekedet t . Tu d o -
m n y o s a n k p z et t l l amf r f i , ki a h az t c ons er vat i v i r n y b a n
ak ar t a r ef or ml ni . Ha z a f i s g h o z s o h a s e m f r h et et t k t s g ;
n a g y s z ol g l at okat t et t a z n k n y u r a l o m el l en s j el l eme
t i s z t el et r eml t . K e v s b b s z er enc s s m i n t h a d v e z r ; d e
k i t n a b r i s z k e n s i r o d a l m u n k b a n , m i n t a m a g y a r p r z a
f ej l es z t j e.
27
I . R k c z y Gy r g y .
Sz l . 159 1- b en; me g h . 16 48. okt . 11. Gy ul a-
f ehrvrott.
Er dl y or s z g s Ma g y a r o r s z g Rs z ei nek f e j e d e l m e . Mi n t
Bet h l en t an t v ny a s ut da, er l yes en f ol yt at t a e n a g y
e m b e r p ol i t i kj t s meg s z i l r d t ot t a Er l l y or s z g os l l s t .
g y e s di p l omat i j a a z eur p ai k r ds ek et s e m t ves z t et t e s z e m-
el l s n e m e g y s i ker t k s z nh et t e e k r l m n y n e k . A l i nc i
b k e e g y b n a g y e r e d m n y e k h j n i s t r t nel mi j el ent s g et
adot t ne v ne k . N p s z e r s g r e s o h a s e m v er g dt t , t r el met l en-
s g e mi a t t i de g e nk e dt e k t l e a n e m- p r o t e s t n s o k ; 1 8 vi g
t ar t ur al k ods a al at t a z o n b a n k t s g k v l s ok at t et t Er dl y-
r t , m e l y n e k a ny a g i j l l t t n a g y b a n nvel t e.
28
L o r n t f y Z s u z s a n n a .
Sz l . 16 00- b an; meg h al t 16 6 0. p r i l 18.
Sr os p at akon.
I . R k c z y Gy r g y f el es g e; n a g y m v el t s g , es z es ,
d e a mel l et t s z er ny , h z i as , c s al di as , eg y s z er , l doz at r ak s z ,
j t k o n y a s s z o n y ; p r ot es t ns h i t h ez s z vb l r ag as z k odot t .
d e t i sz t el t e m s o k h i t t s v al l s k l nb s g nl k l p r t ol t a a
t ud s o k at . F el vi r g oz t at t a a s r os p at ak i f i s kol t , emel t e a
m a g y a r t an g y et , n y o m d t al ap t ot t , k n y v e k e t adot t ki , s t
m a g a i s r t eg y et a k er es z t ny val l s 4 5 t t el r l . Az i g az i
m a g y a r a s s z o ny m i n t a k p e g y a n n t mut a t j k t b e ur v al s
g y e r me k e i v e l vl t ot t , z a m a t o s m a g y a r s g l evel ei .
2 9
Gr f W e s s e l n y i F e r e n c .
Sz l . 16 05; meg h . 16 6 7 . mr c . 2 8 . T t -
L i p c s n
F i at al kor i k nny e l m s g e i t f el ej t et ni t udt a, m i d n a z
or s z g n d o r a l et t . El ei nt n f l t t l en h ve vol t el dj e, Es t er -
h z y p ol i t i k j nak : k s b b a z o n b a n , a vas vr i b k e ut n,
b el t t a, h o g y a z or s z g ot f enyeg et ab s o l ut i s mus el l e g y e s -
e g y e d l a z a r a ny b ul l b a n v a n m e n e d k s e g y s s z ees k v s
l r e l l t , h o g y t r k s f r anc i a s e g l l y e l ut as t s a vi s s z a a
t r h et et l en n m e t av at k o z s t s h o g y h el yr el l t s a a h o n h aj dani
f g g et l ens g t . Ho s s z i dk ut n vol t a z el s , ki a s eg t s g et
i di g Er dl yt l , v a g y m s h o n n a n v r or s z g ot ner ej r e
f i g y el mez t et t e.
3 0
K e m n y J n o s .
Sz l . 16 07 - b en B k k s n ( Al s - f eh r m. ) ;
meg h . 16 6 2 . j an 2 3 . Nag y s z l l s nl
Er d l y n e k t b b z b en g y z t e s h a dv e z r e , g y e s l l am-
f r f i j a, v g l f ej edel me. K o r a i f j s g t l f o g v a ny i l v no s
p l y n m k d v e , l ny eg es s z ol g l at ok at t et t h o n n a k . Bal -
s i ker ei b en i s b r j a r o k o n s z e n v n k e t , mer t a z a l k udni n e m t u d
h az as z er et et vol t s s z es t et t ei nek r ug j a. F e j e de l e ms g e Er d l y
f g g et l ens g nek el vt s eg y t t al a m a g y a r l l a me s z m t k p -
vi s el t e; c s a k u g y a n , a z t r nj el l t s g e adot t al k al mat a kt
c s s z r k z t ki t r t h b o r r a , m e l y u t b b h a z n k t er l et e
p s g ne k h el yr el l t s r a vez et et t . Eml k i r at ai , l evel ei s
s z nok l at ai m a g u k i s m e g r i z n k h r nevt . - 3 1
N d a s d y F e r e n c .
Sz l . 16 10 t j n; meg h . 16 7 1. p r i l 3 0.
Bc s b en
Va s v r m e g y e f i s p nj a, ki r . t anc s os , f udv ar mes t er ,
v g r e or s z g b r . Na g y p r t f og j a vol t a t u d o m n y o k n a k .
e g y i k l e g d s a b b s l eg b sz kb b f ur a a z o r s z g n a k . Pol i t i kai
p l y j nak j a v a r s z n u g y a n a n me t , v a g y ki r l yi p r t
vez r ei , d e eg y t t al a z el s k k z t ar t oz ot t , k i k , h a nag y r a-
v g y s u k n a k l eg yez g et s vel i s, l el kes l t en s or ak oz t ak W es s el -
ny i mel l , h o g y a z or s z g f g g et l ens g t b i z t os t s k. Gy n g e
vol t a f l adat r a; de v a g y o n t s l et et k oc k z t at ot t s ves z t et t
i s mi at t a. A h al l p i l l anat b an t an s t ot t ml t s g a t b b
h vet s z er z et t a s z a b a d s g g y n e k , m i n t l et e. 32
Z r n y i Mi k l s ( a k l t ) .
Sz l . 16 18 . mj us 1. C s k t o r ny n; meg h . s n.
16 6 4. nov emb er 18. a kur s anec i er db en.
Ho r v t o r s z g b nj a, a z eg s z h a z a h s e s e g y i k l eg -
j el es eb b r j a; t el j esen m l t s r e, a s z i g et vr i Zr nyi r e, ki t
kl t i s z p s g e k b e n b v e l k e d e p o s a l t al di c s t et t m e g j r a.
Ag y b a n , s z v b en e g y j s b o l do g Ma g y a r o r s z g k p t h or -
d o z v a , t r ni e kel l et t , h o g y m i n d e n t r en mel l z z k s h o g y
el ml et i l eg i s k i t nen k p z et t h a d v e z r l t r e, p us z t n n -
er ej b en b z v a k z d j n a h onr t . S g y i s k i r demel t e Eu r p a
c s odl k oz s t s el s mer s et . Na g y es z e, n a g y m v el t s g e.
n a g y j el l eme s a k z j r t b u z g n a g y l el ke t l r ag yog j a s aj t
k or t , m e l y p edi g b v el k edet t k i t n n e v e k b e n s r d e m e k b e n . 3 3
Zr n y i P t e r .
Sz l . 16 19 . b en; meg h . 16 7 1. p r i l 3 0.
Bc s - j h el yt .
Ho r v t b n , j el es vi t z , de n e m s z er enc s s l l amf r f i .
Ny l t s g a s m i n d e n t el si et t er ms z et e f os z t ot t a m e g s i ker ei -
n e k l e g n a g y o b b r sz t l . A f g g et l en Ma g y a r o r s z g vol t es z -
m n y k p e s l el kes edet t , t et t s f r adot t i s ez r t , d e mi n d -
e b b e n n a g y o n i s n a g y s l yt f ekt et et t s aj t eg yni c l j ai r a.
J n o s ki r l y k or t ak ar t a f el i dz ni s t r k v de l e m mel l et t
r eml t e eg yes t eni a h az t , mel y et s z er et et t s l t s h al t al -
k o t m ny r t . A W es s el nyi f l e s s z ees k v s l doz at ai s a
n e m z e t vr t an i k z t ar t oz i k.
34
Gy n g y s s y I s t v n .
Sz l . 16 2 0. nov. 3 . L v n ( Bar s m. ) ;
me g h . 17 04. nyar n
A m u r n y i V e n u s " s a Po r b l meg l edet t Ph o e n i x "
r j a, a X V I I . s z z a dna k Zr nyi nl np s z er b b , d e p e n n e m
n a g y o b b ep i k us a. J el l emz s ei b en, al ak t s b an g y n g e ; l e-
r sai a z o n b a n s z p ek s e g s z b e n v v e i n k b b i s l yr i k us ,
m i n t ep i k us . Eg s z f or r adal mat ok oz ot t a kl t i s z l am,
nyel v, r h y t m u s s r m emel s e r de k b e n. Ar a n y s z er nt
v al ah ny s z o r a m a g y a r kl t s z et s ny el v odaj ut , h o g y i deg en
b ef ol ys t l l esz s z k s g me ne k l ni e , mi n da n n y i s z o r nyer es g g el
f or dul h at vi s s z a a n p h e z s a z i r o da l o mb a n Gy n g y s s y h e z " .
35
S z c h e n y i P l .
Sz l . 16 4 2 . Gy ng y s n ( Hev es m. ) ; meg h .
17 10. mj us . 2 2 . So p r o nb an
Kal oc s ai r s ek, a z eg y s z er p aul i nus m i n d e n i g ny-
t el ens g vel . J el l eg z et es m a g y a r , f l t t l en l a l k o t m n y o s , a
n e m z e t b aj ai t i s mer , a z o n s eg t ni a k a r , ki a z o n b a n s e m m i t -
s e m ak ar t k oc k z t at ni , m e r t n e m z e t n e k s or s t a z ur al k od -
h z h o z h i t t e k t v e . K z v et t a n p s ki r l y k z t ; k o r n a k
I l l s h z yj a, e n n e k p ol i t i kai di adal a nl k l . Ma g y a r s g , val l s os -
s g , s z i nt es g , b t or s g , f r f i as h s g , der l t k edl y , al ap os
k p z et t s g , s z el ds g , er l y, j ak ar at , nz et l ens g , j t k ony s g ,
t ak ar k os s g , f r adh at at l ans g : k e d v e s e g s s z ol v adt ak s s z e
a z l ny b en. Bev g z et t j el l em vol t .
36
Z r n y i I l o n a .
Sz l . 16 4 3 - b an; meg h . 17 03 . f eb r . 18 . .
Ni c omedi b an.
A m a g y a r C or nel i a. A h i t ves , a n y a s h o nl e ny e s z m n y -
k p e . z v e g y e I . R k c z y F e r e n c n e k , ki l el kes l t , s di c s s g b en,
g y s z b a n h f el es g e Th k l y I m r n e k , k i t et t a s z ab ads g r t .
An y j a s el s t an t j a I I . R k c z y F e r e n c n e k , ki t u t b b a h a z a
at y j nak nev ez t ek Er d l y r endj ei . S n e m c s a k f i a, l eny a
s z v b e l t et t e el a h ons z er et et nek ma g v a i t , n e m c s a k a z a z
r d e m e , h o g y l el kes t l eg h at ot t f r j r e, a s z a b a ds g h s r e ,
a f i no m m v e l t s g , sz el i d n m a g a i s s z ol g l t a f eg yver r el a
h az t s Mu n k c s v d e l m e f r f i aknak v al p l da vol t . Ha z a - j
s z er et et n s h i t n k v l m i n d e n eg y eb et el ves z t ve, s z m z e t s -
b e n h n y t el e r endk v l i n .
3 7
F r a n g e p n F e r e n c K r i s t f .
Sz l . 16 43 - b an; meg h . 16 7 1. Ap r i l 3 0. Bc s -
j h el yt t .
M v e l t , vi l g l t ot t e m b e r , k i s z ves en f og l al koz ot t a z
i r o da l o mma l s ol asz , s h or v t ny el v en s i ker l t k l t e m ny e k e t
r t . Vi s s z av o nul t , c s ndes , c s al di l et r e vol t t e r e m t v e ; m l y e n
r z , j o g t al ans g o k o n f l h b or od l el ke a z o n b a n t i s a p ol i t i ka
t er r e s odor t a, mel yt l , nt uda t na k ki el g t sn k v l , s e m m i t
s e m k v nt . Fi at al t z z el c s at l akoz ot t a s z vet k ez et t f ur ak -
h o z ; ne v n s l el ks l t s g n k v l a z o n b a n n e m h as z nl t
eg y b b el a W es s el ny i f l e s s z ees k v s nek . B r t n b e n i s kl t
s h i t b uz g m a r a d t ; s p i l l anat nyi g y n g e s g ut n n y u g o d t a n
h al t a s z vt b et l t s z ab ads g r t . 3 8
T h k l y I m r e .
Sz l . 16 57 . ; meg h . 17 05. s z ep t . 13 .
Ni c o medi b an a Vi r g mez n.
Ti z e n h r o m v e n t vol t a k u r u c o k v ez r e s er dl yi
s t r k s eg t s g r e t m a s z k o d v a k v nt a f l emel ni s z ab ad-
s g b l m i n d t b b et s t b b et ves z t nemz et et . Ke z d e t b e n
meg h d t o t t a a f el vi dk et ; 16 8 1- b e n a z a l k o t m n y h el yr el l t -
s r a knys z er t et t e a k o r m n y t , a t r k Ma g y a r o r s z g ki r l yul
i s mer t e t el s g y ei or s z g s z er t e j l l l ot t ak; m i k o r a z o n b a n
a Ha b s b u r g o k k o m o l y a n l p t ek f l a t r k k el l en, a h a z a
t er l et i p s g t eg yel r e m g a n n a k s z ab ads g nl i s t b b r e
b ec s l n p el p r t ol t t l e, a t r k el f og t a s b r k i s z ab adul v a,
m g eg y s z er Er d l y f ej edel me l et t , l es z or ul t a t r t nel em s z n-
p adr l s h az j t l t vol , de a n p d a l o k b a n eml eg et v e h n y t el .
3 9
Gr f Ber c s ny i Mi k l s .
Sz l . 16 6 4 . ; meg h . 17 2 5. no v . 6 . Ro do s t b an
Un g m e g y e f i s p nj a, ma j d a s z v et s g es r e nde k t b or -
n a g y a s I I . R k c z y F e r e nc h el yt ar t j a. Na g y m v e l t s g f r ,
a h az r t l ng ol m a g y a r , b u z g s f r adh at at l an, r end l et l en
h v e a s z a b ds g g y n e k . He v e s vr mr s kl et nl f og v a a z o n-
b a n p ol y k ev s s vl h at ot t b e l l amf r f i nak, m i n t h ad-
v ez r nek , m i annl n a g y o b b b aj vol t , m e r t r s z nt h i s g n l ,
r s z nt munk as z er et et nl f og va m i n d k t i r ny b an f s z er ep et
i g nyel t m a g n a k . Mi ndamel l et t al i g vol t val aki , ki ol y np -
s z er v t et t e v ol na a s z a b a ds g h a r c g y t ; k i t nen r t et t
a k edl y ek f l l el kes t s h ez s e z t esz i t ol y j el ent s s ol y
t i sz t el t al ak k .
4 0
K u p e c z k y J n o s .
Sz l . 16 6 7 . Ba z i n b a n ; me g h . 17 4 0.
N r nb er g b en.
A X VI I I . s z z ad el s f el nek l eg k i t nb b m a g y a r f es t j e,
ki Ol as z o r s z g b an nyer t e el s ki kp ez t et s t s Raf ael , Gu i d
Re n i , C or r eg i o s Ti t i an r e me k e i n e k s z eml l s e s ut nz s a
k z b e n ki f ej l et t m z l s e, a ki vi t el b en val g y e s s g e s t er -
ms z et es t eh et s g e l t al k o r n s o k t i sz t el t s z er z et t m a g n a k .
Ha z n k a z o n i d k b e n m g n e m ny j t h a t v n kel l f og l al koz s t
e g y i g az i m v s z n e k , B c s b e n , u t b b p edi g N r n b e r g b e n t el e-
p edet t l e ; h o l Raf ael s Re m b r a n d t i s kol j a eg y i k l eg t eh et -
s g es eb b t ag j nak t ar t ot t k.
4 1
Kr o l y i Sndo r .
Sz l . 16 6 9 . mr c . 2 1. ; Ap t i b an; meg h . 17 4 3
s z ep t . 8 . Er ddn
I I . R k c z y F e r e nc , m a j d I I I . K r o l y t b o r na g y a , ki
g y o r s mo z dul a t a i , n a g y m u n k s s g a , el even es z e, h i g g adt s g a,
s j z an t l t eh et s g e l t al k i vl h as z nr a vol t a s z ab ads g -
h ar c nak . An n a k h any at l s ak o r a s z at mr i b k b e n a m a g y a r -
s g m i n d e n kvet el s t el s mer t et t e, a det h r oni s at i t s Er dl y
f g g et l ens g t k i v v e. Az eng es z t el h et et l enek el t l t k t ,
h ol ot t a p ol i t i kai v i s z o n y o k n a k s z o mo r f or dul at a ut n t b b et
s j o b b a t v a l b a n n e m r eml h et et t a n e m z e t . Az 1 7 1 7 . v i
h adj r at b an m g eg y s z er f el s z nr e ker l t h s t , i g az m a g y a r t ,
a j el es eml kr aj z i r t , ny j as s der l t k edl y e mb e r t s o k
k i t nt et s b en r sz es t et t e a z u d v a r .
4 2
I I . R k c z y F e r e n c .
Sz l . 16 7 6 . mr c . 2 7 . Bor s i b an ( Zemp l nm. ) ;
me g h . 17 3 5. p r i l 8. Rodos t b an.
Ny o l c v e n t , m i n t a s z ab ads g r t f l kel t n e m z e t
vez r e, ol y r de me k e t s z er z et t , h o g y m r a k k o r a h a z a at yj -
n a k nev ez t k t Er d l y r endj ei s m i n d e n keg yel et t el eml k ez i k
r l a a z ut k or . S o k s z er enc s s eb b l l amf r f i a s h a dv e z r e vol t
h a z n k n a k , d e e g y s e m m l t a t f el l h ons z er et et b en s a z
e l v e k h e z val h s g b e n . Eg s z l et t a s z ent g y vet t e i g n y b e
s r i s i v a g y o n t , s aj t s c s al dj a j l l t t v o n a k o d s nl k l
l doz t a f l , h o g y az t , v a g y l eg al b b a j og f ol yt onos s g el vt ,
di adal r a j ut t as s a. Ti s z t el et r eml t m g g y ng e s g e i b e n i s ;
n e v e m i n d i g ml t j el s z ava, t r t net e k i ap adh at at l an f or r s a
l es z a h az af i as l el kes l t s g nek.
43
B l M t y s .
Sz l . 16 8 4 . Oc s o v n ( Zo l y o mm. ) ; meg h . 17 49 .
aug . 2 9 . Po z s o ny b an
Az el s , k i a t u d o m n y s z nv onal n l l f l dr aj z i m u n -
k b a n s mer t et t e Ma g y a r o r s z g o t s ki g y s z l v n f l f edez t e
h a z n k a t a t u d o m n y s z m r a . M v b l a z o n b a n ( 1 7 3 5 - 4 2 . )
c s ak n g y k t et j el enh et et t m e g . Na g y l end l et et adot t a
t r k p i r o da l o mna k ; al ap t ot t a h a z n k b a n a z el s f l dr aj z i
s z a k l a p o t ; b ec s es f o r r s m u n k k k i ads v al moz d t ot t a el a z
o k n y o m o z t r t nel em r s t s h al h at at l an r d e m e k e t s z er z et t a
h az ai t a n g y emel s e, nev ez et es en a r el t r g yak s m o d e r n
ny el v ek t an t s nak b eh oz at al a k r l . Bes z t er c eb ny a i , m a j d
p o z s o ny i e v a n g . p a p s 3 9 v e n t a p o z s o ny i l y c e u m t anr a,
i l l et l eg i g az g at j a v o l t
4 4
Mi k e s K e l e m e n .
Sz l . 16 9 0. aug . Zg o nb an ( Hr o ms z k m. ) ;
megh. 1762 . okt. 2 . Rodostban ( Trkorsz .)
I I . R k c z y F e r e n c b uj do s s ai nak h t r s a, u t b b
k a m a r s a , l et nek ut ol s n g y v b e n a m e n e k l t e k f n k e ;
nf el l doz s a s n e m e s j el l eme l t al m i n t e m b e r i s t i sz t el et r e-
m l t . Az i r o d a l o mb a n T r k o r s z g i L e v e l e i " s m s m v e i
l t al s z er z et t h al h at at l an nev et . Pr z a i r o d a l m u n k n a k j j -
t er emt i k z t ar t oz i k. To l d y s z er nt e m b e r a k t a l e
Mi k e s a z l et s s z e n v e d s l t al t i sz t ul t s m e g n y u g o d o t t
val l s os l el ke t ap as z t al s ai t , g ondol at ai t , enyel g s ei t , m e l y e k e
k e d l y e s , h u m o r o s l evl i r l yb an ol y v o n z ki f ej ez s t ny er t ek . "
A X V I I I . s z z a d n a k eg y i k l eg k i t nb b st i l i st j a. 4 5
Gr f N d a s d y F e r e n c .
Sz l . 17 08 - b an; meg h . 17 8 3 . mj . 13 . Var as do n
T b o r n a g y s h or vt b n , a z os z t r k r k s ds i s a
h t ves h b o r e g y i k l eg k i vl b b s l eg s z er enc s s eb b vez r e,
M n c h e n meg s z l l j a, a t r aut enaui , p i ac enz ai , b oc h et t ai s
kol l i ni h s , a z el ml et i l eg k i t nen k p z et t k a t o n k s a z o k -
na k eg y i k e, k i k a m l t s z z a d b a n Eur p as z er t e k z mo n d s o s s
t et t k a m a g y a r vi t z s g et . Sz e r v e z t eh et s g t a z ez r edek
j j al ak t s nl r t kes t et t e. - Mi n t al vez r , m i n d i g k i t nen
l l t a m e g h el yt .
4 6
Gr f Ha d i k En d r e .
Sz l . 17 10. o k t . 16 . a C s al l k z b en.
meg h . 17 9 0. mr c . 11. F ut ak on.
T b o r n a g y , a h adi t anc s el nk e, b c s v r meg y e f i s p nj a,
h u s z o n e g y h adj r at r s z es e, ki Ber l i nt kt s z er i s el f og l al t a
1 7 6 2 - b e n F r ei b er g nl g y z e l e mr e vez et t e a b i r odal mi s er eg et
s 1 7 8 9 - b e n s z i nt n t s z emel t e ki J z s ef c s s z r f vez r l .
n t u d a t o s k a t o na vol t s el ml et i kp z et t s g r l nap l j a i s
t an s k o di k . Az h al h at at l an r d e m e , h o g y a Mo l d v b l B u k o -
v i n b a t kl t z t t s z k el y ek s ok b o l y o ng s ut n el ny s t el e-
p e k h e z j ut h at t ak s h o g y m i n t c s n g k , i deg enekt l kr l -
v v e i s f ennt ar t h at t k m a g y a r nemz et i s g k et .
4 7
B . Or c z y L r i n c .
Sz l . 17 18. aug . 9 . ; meg h . 17 89 . j l . 2 8. Pes t en
Ab a j m e g y e f i s p nj a, a z os z t r k r k s ds i s a h t -
v es h b o r eg y i k h s e, c s . ki r . t b o r no k . Fi at al ! k or t l f og v a
l el kes h ve a m a g y a r i r o da l o mna k s u t b b eg y i k l eg b uz g b b
t ag j a Bes s eny ei i s kol j nak. K l t e m n y e s h ol mi " - j b an ( 17 87 . )
k z l t t ank l t emny ei s ep i s t ol i s z e l i k e d l y ne k s i g az
h ons z er et et nek t ol mc s ai . Hat r oz ot t an ki f ej l et t eg yni s g e
m i n d e n m v b e n s z emb et l i k . J z s ef c s s z r k o r s z a k b a n m i n t
r s f i s p n eg y ar nt h vvel k z dt t a z el nmet es t i r ny
el l en s n a g y r s z e v a n a m a g y a r ne mz e t i r z l et meg s z i l r -
d t s b an.
4 8
Gr f Gv a d n y i J z s e f .
Sz l . 17 2 5. okt . 16 . Rudab nyn ( Bor s odm. ) ;
megh.1801. dec . 1. P o z s o n y b a n .
T b o r n o k , M r i a Ter z i a h adj r at ai nak eg y i k h s e. He r -
v a da t l a na b b b o r o s t y no k at s z er z et t a z o n b a n a z i r odal om t er n.
F al us i N t r i us a s Ro n t Pl j a m a , a f i nomul t ab b z l s k or -
b a n i s k z k edv el t s g nek r v end. Pet f i s z er nt :
Ni n c s a b b a n s o k c i f r a p ot ai s z p s g ,
De v a g y o n annl t b b i g a z m a g y a r p s g . "
T b b e t t et t g y e s e n vl as z t ot t t r g ya, k edl y es s g e, a
n p er k l c s nek h el yes s t al l r aj z ol s a, a t r s adal om f er -
des g ei nek os t or oz s a, nyel vez et e s el ads a l t al a m a g y a r
k n y v e k meg k edv el t et s r e, mi n t nl a s o k j el es eb b .
49
Ha r i B r c z y S n d o r .
Sz l . 17 3 5. p r i l 11. I s p nl akon ( Al s o- Feh r m. ) ;
meg h . 18 09 . dec . 2 9 . Bc s b en.
A m a g y a r t es t r k ez r edes e ; f i at al k o r b a n Bes s eny ey -
vel , Ba r c s a y v a l s Or c z y v a l eg y t t i r odal munk j r a- l eds nek
e g y i k l eg f b b es z kz l j e. C a l p r ende ut n k s z l t Ka s s a n d r j a
a m o d e r n r eg ny ek et vez et t e b e i r o d a l mun k b a . Sz p p r z j a,
vl as z t k os s , a k o r v i s z o ny ai h o z k p es t , t i s z t a ny el v e
b i z o n y o s el kel m o d o r t h onos t ot t m e g k n y v e i n k b e n s l eg -
n a g y o b b h at s t Ma r mo nt e l er kl c s i b es z l y ei nek f or d t s val
r t el . Ka z i n c z y n a k eg y i k mes t er e vol t , el h at r oz b ef ol ys s al
e n a g y r s z p r z k r e.
50
D u g o n i c s An d r s .
Sz l . 17 10. okt . 17 . Sz eg eden; meg h . 1818.
j l i us 2 5. ug yanot t .
Pes t i e g y e t e mi t anr , k e g y e s r e ndi s z er z et es . Az i r odal om-
t r t net nk b en np i es i s k ol a" n v al at t s me r e t e s i r ny na k ,
Gv a d n y i s Ho r v t h d m mel l et t , f kp vi s el j e. Ep o s a i , t r -
t net i r eg ny ei s d r m i s z er k ez et s al ak t s t ek i nt et b en
al i g j h et nek u g y a n s z m b a , z l se f ej l et l en s a np i es t k er es v e,
n e m- e g y e z e r t v ed p r i as s g b a, m g i s r endk v l i h at s t
kel t et t ; s a h az af i as r z l et nvel s r e, a t r t nel mi t udat
f el kl t s r e, a k z s z el l em b r es z t s r e s a z i r o da l o m m e g k e d -
vel t et s r e i g en s o k a t t et t . A mel l et t v al s g os p ol yh i s t or vol t ,
k i a l e g k l nb z b b s z a k o k b a n dol g oz g at ot t .
51
Gr f B e n y o v s z k y M r .
Sz l . 17 41. Ver b n ( Nyi t r am. ) : meg h . 17 86 .
m j . 2 3 . Ma d a g a s k r b a n .
A h t v es h b o r n a k s a l eng yel s z a b a d s g h a r c n a k
eg y i k h s e. Or o s z f og s g b a j ut v n, Ka m c s a t k b l c s ak s z k v e
menek l h et et t . Ka l a n d o s b uj do s s a k z b en kr l h aj z t a z s i t
s Af r i k t s a f r anc i a k o r m n y meg b z s b l 17 7 4 - b e n Ma d a -
g a s k r s z i g et n g y a r m a t o k a t al ap t ot t ; k t v m l v a oda-
h a g y t a Ma d a g a s k r t s a f r anc i a s z ol g l at ot s 1 7 7 8 - 9 - b e n ,
k e g y e l me t ny e r v e , M r i a Ter z i a r de k b e n h ar c ol t . Ez u t n
s z a k a m e r i k b a ut az ot t s a b al t i mor ei k e r e s k e d k l t al f l -
s z er el t h aj n Ma d a g a s k r b a vi t or l z ot t , h o l a b enns z l t t ek
k i r l l y vl as z t ot t k. A f r anc i k el l en k z d v e es et t el a z el s
m a g y a r , ki n g y f l dr s z b en s z er ep el t .
5 2
R v a y Mi k l s J n o s .
Sz l . 1750. f eb r . 24. Na g y - S z e n t - Mi k l s o n
( Torontl m.) ; megh. 1 8 0 7 . p r i l . 1. P e s t e n .
I r o d a l m u n k j k o r na k e g y i k l e g ne me s e b b al akj a, m i n t
kl t s ny el v t ud s eg y ar nt ml t k eg yel et es eml k ez et r e.
K l t e m n y e i b e n a k l as s i k us ok ut nz j a, f ekt et t e h a z n k b a n
t r t net i al ap r a a n y e l v t u d o m n y t ; el s z r vi z s g l t a b eh at b -
b a n n y e l v n k r g i eml k ei t s a r o k o n nyel vek et . R g i -
s g e i b e n s n a g y Ny e l v t a n b a n e g y e s n a g y t ve-
ds ei mel l et t i s ol y r ends z er t l l t ot t f el , me l y e t ut b b a z
a k a d m i a i s el f og adot t ; s a z i r odal mi ny el v n a g y r s z b en a z
el vei s z er nt f ej l dt t az z , ami l y ennek l eg j ob b r i nk
m v e i b l i s mer j k .
53
L a c z k o v i c s J n o s . *
Sz l . 17 50- b en; meg h . 17 9 5. mj us 2 0. Budn
Hus z r k a p i t ny , a z 1 7 8 9 . vi h adj r at e g y i k l eg vi t z eb b
kat onj a, a m a g y a r ez r edek m a g y a r l b r a l l t s nak s r g et j e,
mi r t a z o n b a n l e kel l et t t enni e t i s z t s g t . Ez ent l i r o dal o mmal ,
t r t nel emmel s p ol i t i kval f og l al koz ot t . Es z m i c s ak l as s an
l t t t ek h at r oz ot t al ak ot , ma g n l e t e n e m l l ot t kel l s s z -
h a n g z a t b a n a nyi l vnos s al , j el l emb en s o k a z eg y enet l ens g ;
mi ndaz l t al i g en n a g y r de me i v a n n a k a b b a n , h o g y a n a g y
f r anc i a f or r adal om n m e l y n e m e s t a n na k h a z n k b a n i s s z er -
z et t b ar t okat . Mi n t " a s z ab ads g s eg y enl s g t r s ul at nak "
eg y i k vez r t ag j a, b u z g n m k d t t a g y k e r e s r ef o r mo k r de-
k b e n s b t r an h al t a v r p a do n, me l y r e el vei j ut t at t k.
5 4
V i r g B e n e d e k .
Sz l . 17 52 . Nag y- Baj omb an( Somog ym. ) ;
meg h . 183 0. j an. 2 3 . Bud n.
A kl as s i kai i s k ol nak t ag j a, To l d y s z er nt n e m c s a k
l eg g y es eb b s z l s es eb b kez el j e a k l s f o r m n a k kor t r s ai
k z t , h a n e m l eg t i s z t b b ki f ej ez j e eg y s z er s mi nd a z o n s z el l em-
n e k , m e l y a kl as s i kai r g i s g et r k k mi nt a- s s z ab l yad v
t es z i , mi ndenek f el et t a h az as z er et et , a z er ny, a j z an l et -
b l c s es g me g ne k l j e vol t . Mi n t a Ma g y a r S z z a d o k " r j a,
ml t a l a k b a n n y e l v n k n el s z r s z l al t at t a m e g a t r t nel em
m z s j t ; m n e k a z o n b a n t b b r d e m e v a n a h az af i as s z el l em
b r es z t s e, mi nt a t u d o m n y t ovb b vi t el e kr l . M f or d t s ai
l t al n e m- k e v s s j r ul t a m a g y a r ny el v nemes t s h ez . 55
Gr f F e s t e t i c h Gy r g y .
Sz l . 17 54 - b en; meg h . 18 19 . p r i l 2 . Kesz t h el yen.
Ti z e nny o l c vi s z ol g l at ut n az r t vl t m e g a h a d-
s er eg t l , m e r t a m a g y a r e z r e de k ne k m a g y a r l b r a l l t sa i r nt
1 7 9 0 - b e n a z or s z g g y l s h ez b eado t t f o l y a mo dv ny t , m i n t
h usz r ez r edes, i s al r v n Bc s neh ez t el s t v ont a m a g r a .
Ez e nt l a g a z d l k o d s n a k s a k z m v e l t s g n e k l t . S z m o s
j t k o ny al ap t vnyt t et t , s z m o s t ani nt z et et l l t ot t f el ; n e v e
a z o n b a n a kes z t h el yi " Ge o r g i c o n" - na k s z er vez s e l t al vl t
f el ej t h et et l enn, m e r t e g az das g i t ani nt z et r endk v l h at ot t
ar r a, h o g y el h anyag ol t m e z g a z d a s g u n k b a n h el y es eb b el vek
r vnyes l j enek . Na g y b i r t o k a i na k mi nt as z er b er endez s e l t al
j p l dt adot t .
56.
Gr f S z c h e n y i F e r e n c .
Sz l . 17 54. pri l 2 9 . Sz p l akon ( Sop r onm. ) ;
me g h . 182 0. dc c . 13 .
B n i h el yt ar t , m a j d f k a ma r s s h el yet t es or s z g b r ,
ki l et e j av t a k z i g az g at s nak s a k z g y e k n e k s z ent el t e.
J z s ef n d o r s z er nt t a ki r l y i r nt val h s g b e n s a h a z a -
s z er et et b en s enk i s e m m l t a f el l . Az 1 8 0 7 . vi or s z g g y l s
a 2 4 . t r v ny c i k k b e n r k t et t e m e g a z o n k i t n t et t t , h o g y
g y j t e m ny e i ne k t eng eds e l t al a ne mz e t i m z e u m o t al ap -
t ot t a. Ez e nk v l i s r i t ka s r k i dk i g f e n n m a r a d b k e z -
s g g el g yar ap t ot t a" a h az t , m e l y n e k a ny a g i s s z el l emi r de-
kei r l a b b a n a z i d b e n k i z r l ag a t r s a da l o mna k kel l et t
g o ndo s k o dni a .
5 7
Na g y v t i J n o s .
Sz l . 17 55- b en Mi s k o l c o n; meg h . 18 19 . f eb r . 13 .
C s ur g n ( Somog y m. )
Az el s m a g y a r g az dag s g i k z i k ny v , A s z or g al mat os
me z e i g a z d a " r j a. E m 17 9 1- b e n j el ent m e g s i g en n a g y
r s z e vol t a b b a n , h o g y a g a z d a k z n s g ez ent l el ml et i s me -
r et ek nek s z er z s r e i s t r ekedet t . Na g y v t i , a k o r b b i c s . ki r .
k ap i t ny , m a j d Fes t et i c h j s z g i g az g at j a s a Geor g i c on eg y i k
s z er vez j e m i n d e n z b en g yakor l at i e m b e r ma r a d t a z i r odal om
t er n i s ; s b r m u n k i j o b b a d n c s a k h al l a ut n j el ent ek
m e g , a m a g a i dej b en l eg ml t b b an kp vi s el t e a z o n el vet , m e l y
s z er nt a g a z d a s g b a h el yes a r ny o k a t kel l b eh oz ni .
58
Ma r t i n o v i c s I g n c .
Sz l . 17 55. j l . 2 0. Pes t en; meg h . 17 9 5.
mj us 2 0. Budn
Do m o n k o s - r e n d i s z er z et es , l emb er g i eg y et . t anr , I I . L i p t
ki r l y v eg y t ani i nt z et nek vez et j e, s z s z vr i ap t . F n y e s
t eh et s g , de m i n t t ud s s p ol i t i kus s o k b a n f el l et es ; a k z -
t udat mi ndamel l et t n a g y el vek kp vi s el j e g y a n n t s mer i .
I I . L i p t m a g a sz l t ot t a t f el b i z o ny o s r e f o r me s z m k t er j es z -
t s r e s u t b b nl l an vl l al koz ot t ar r a, de a nl k l , h o g y
s z ndk ai t el f og adh at an k r v onal az h at t a v ol na. Tr t nel mi
j el ent s g e a b b a n l l , h o g y a nemes i vi s s z ah at s k o r s z a k b a n
mg i s s z er ez h et et t h v ek et a z eg y enl s g s s z a b a ds g t r s u-
l at nak s h o g y , b r s aj t s t r s ai nak v es z edel mv el , e r eac -
t i onar i us k o r s z a k b a n r k r v ny e s z m k s z ol g l at b an m -
k d t t s h al t m e g .
5 9
T o m c s n y i d m .
Sz l . 17 55. dec 4 . Kemny f al v n ( ny i t r am. ) ;
meg h . 18 3 1. j l i us 2 4 . p es t en
1 7 9 8 t a a p es t i e g y e t e me n a t er ms z et t an h r neves
t anr a, a z el s m a g y a r t er ms z et t udomnyi t r sul at t er vez j e,
a h az ai l at i n i r o da l o mb a n a l e g na g y o b b s z a b s p h y s i k a m e g -
r j a s n l unk a g a l v a ni s mus na k el s r ends z er es t r g yal j a.
nl l t al l mny uk k al n e m g az dag t ot t a u g y a n s z ak t r g yt , d e
k i t nen kp vi s el t e az t m i n t r s t anr . r d e m e i h al h at at l anok
a b b a n a t eki nt et b en, h o g y a nag y s z er t a l l m ny o k b a n ol y
g a z d a g X I X . s z z ad el ej n m l t a n s mel l ol y k p s mer t et t e
m e g a k l f l d l t al el r t e r e dm ny e k e t , h o g y n a g y vl l al at ai -
n a k t er vez s ek or Sz c h e ny i m r ar ny l ag me g l e p s z m h az ai
s z aker kr e h i vat koz h at ot t .
6 0
P t z e l i J z s e f .
Sz l . 17 56 . Put nokon ( G m r m. ) ; meg h . 17 9 2 .
dec . 4. Deb r ec enb en.
K o m r o m i h i t s z nok , m a j d deb r ec eni t anr , Vol t ai r e
Zai r ej nek s He nr i a s na k , Yo u n g j s z a k i na k , Ae s o p mes i nek
f or d t j a, ki ma g y a r u l s f r anc i ul m a g a i s r t k l t e m n y e k e t ;
f og l al koz ot t t o v b b t h eol og i val s t r t nel emmel s n g y v i g
s z er kes z t et t e a Mi n d e n e s Gy j t e m n y t . A kl t i p r z na k
e g y i k l eg s z er enc s s eb b s a p r ot es t ns e g y h . s z nok l at nak el s
r a n g m v el j e. Ne m m v e i n e k r k s z p s g e, h a n e m a z l t al
h at ot t , h o g y nyel vr z k vel , z l svel s t u d o m n y v a l p a k k o r
aj nl t a f l s z ol g l at t i r o d a l mu n k n a k , m i k o r kel l ks z l t s g
h j n i s a n n a k kel l et t vl l al koz ni a a nemz et i r z l et s a
s z el l emi f g g et l ens g me g v d s r e .
6 1
K a z i n c z y F e r e n c . 1
Sz l . 17 59 . o k t . 2 7 . r - Seml y l nb en ( Bi h ar m. ) ;
meg h . 18 3 1. aug . 2 2 . Sz p h al mo n ( Ab a j m. ) .
K z p p o n t j a a z i r o da l o mna k , ki t l e g s z n e m z e d k e k
ny er t ek b uz d t s t s j t anc s ot . L ev el ei l eg j ob b ak er edet i
m u n k i k z t ; j o b b a d n l yr ai k l t e m ny e i mel l et t p edi g f k p
a z e p i g r a mma - r s b a n t ar t m a g t er s nek . M f or d t s ai eg y -
m s u t n ny er t k m e g i r ny na k a z r kat s a n a g y k z n s g e t .
Bc s meg yei L evel ei vel m i n t e g y me g t e r e mt e t t e a m a g y a r ol vas -
k z ns g e t . F e j e vol t a nyel v j t k ( neo l o g us o k ) i s k ol j nak ,
m e l y a m a i i r odal mi ny el v et al kot t a. T l z s ai v al s z e m b e n m a
s e m s z nt m e g a h ar c , d e a k eg y el et s h l a s e m s z nh et i k
m e g s o h a a m a g y a r i r o d a l o mu n k eur p ai s z nv onal r a emel j e
i r nt .
6 2
B u d a i z s a i s .
Sz l . 17 6 0. mj us 7 . Per b en; meg h . 18 4 1.
j l . 14 . Deb r ec enb en
A p r ot es t ns k z p i s k ol ai t an t s r e nds z e r ne k , m d -
s z er nek , ny e l v ne k , s t n e mz e t i i r ny na k i s r ef or mt or a, a
deb r ec eni k ol l g i um di s z e. l t al nos s h az ai t r t net e a f or -
r s o k g o n d o s f el h as z nl s a, h el yes t l et e, l og i k us el ads a s
ny el v ez et nek v i s z ony l ag os c s i nos s g a f ol yt n t t r m u n k a s
vol t r z k e a t r t net r s a z o n f el vei i r nt , m i k e t ut nz i
a z t a i s c s ak r s z b en ml t at t ak f i g y el emr e. S o k a t t et t a f l d-
r aj z s t r k p k s z t s f l vi r g oz t at s r a i s. K o r a u g y a n t l -
s z r nyal t a, a s z z ad el ej n a z o n b a n k i vl r d e m e k e t s z er z et t
a t a n g y s k z m v e l t s g t er n.
63
M n d i M r t o n I s t v n .
Sz l . 17 6 0. no v . 2 3 . I s z k a- Sz ent - Gy r g y n
( F e h r m . ) ; meg h . 183 1. sz ep t . 2 1. P p n .
A p p ai k o l l g i um t anr a, t ank ny v r . A l eg k i vl b b
p aedag g us ok e g y i k e , k i ne k i g en s o k a t k s z n a p r ot es t ns t an-
g y , me l y e t eur p ai s z nvonal r a g yekez et t emel ni . Ke r e s z t n y
t h eol og us i mo r l j b a n s m s t a n k n y v e i b e n a m a g y a r i r oda-
l o m b a n el s z r l t al a kp vi s el t K a n t l l s p ont j r a h el y ez k edet t
s ez z el i g en l nk t ol l h ar c ot i dz et t f l ; anny i v al i nk b b ,
m e r t k er es z t ny mor l i s k a t e k i z m u s a a t h eol og i b a m r h at -
r oz ot t an b evi t t e K a n t b l c s el et t Ne v e el enys z et t , n o h a kt -
s g t el en l vol t a z , k i Ka nt t a l j s z el l emet h o z o t t el h anyag ol t
p h i l os op h i nkb a. - 6 4
L a v o t t a J n o s .
Sz l . 17 6 4. j l i us 5. Pus z t a- F dmes en
( Poz s onym. ) ; meg h . 182 0.
Az j a b b m a g y a r t nc - z e n ne k me g t e r e mt j e , k i ne k
k l ns en C s o k o n a i ver s ei r e r t dal l amai t or s z g s z er t e s me r t k .
K o m o l y s g , b s o n g s vol t k l t s z et nek al ap h ang ul at j a; v g
dal ai s op er i n e m i s s i ker l t ek. Eg y ni s g t , vel e a z o n b a n
a n e mz e t i j el l eg et t el j es en r vnyes t et t e t nc - z eni b en s np -
dal ai b an. Az a l a k o n ki v l g y m o n d e g y b r l j a
h o z o t t a z o k b a z l st s ne me s s g e t . " Mi n t el ad m v s z t ,
b m u l t a k o r a s s z i nt e r aj ong ot t r t e, h a C s e r m k , mi n t
z enes z er z s Bi h ar i , m i n t v i r t u z n e m s o k r a a b a b r m e g -
os z t s r a k n y s z er t et t e i s t .
6 5
F e j r Gy r g y .
Sz l . 17 6 6 . pri l 2 1. Kes z t h el yen;
me g h . 1851. j l i us 2 . Pes t en.
Pes t i e g y e t e mi t anr , k n y v t r n o k , ma j d na g y v r a di
k a n o n o k . A t u d o m n y o k t er n l z as t ev k eny s g et ki f ej t
p ol yh i s t or , k i kr l b el l 2 0 0 kt et k n y v e t r t l eg nev ez et es eb b
vol t , m i n t t r t net r s el v l h et et l en r d e m e k e t s z er z et t m a -
g n a k m a g y a r okl evl t r a k i ads val , m e l y 4 2 kt et b l l l s
Zs i g m o n d ki r l y ut ol s k o r m n y v i i g t er j ed. S o k s s l y os
ki f og s t emel h et ni u g y a n e m u n k a el l en, d e h el l yel - kz z el
val p ont at l ans g a mel l et t i s r k k f or r s a m a r a d a z a mag yar
t r t net r s nak, me l y e t e z al ap vet s n e m a k a d mi a i , v a g y
k o r m ny t mo g a t s s a l , h a n e m e g y l el kes f r f i b uz g a l m b l s
l doz at k s z s g b l meg j el ent m t el j es en a z o k n y o m o z s r a ut al t .
6 6
j h e l y i D a y k a G b o r .
Sz l . 17 6 8 . mj us 8 . ( ms o k s z er nt mr c . 2 2 .
Mi s k o l c o n; me g h . 17 9 6 . o k t . 2 0. Ung vr ot t .
L c s ei , ma j d ung v r i g y m n . t anr . b r n d o s , e p e d ,
nek ei b en, el g i i b an s dal ai b an, m i n t l ant os kl t , n e m c s a k
j e s z m k k e l , d e j f o r m k k a l i s g az dag t ot t a i r o dal munk at .
K l t e m n y e i n e k t el j es k i ads a c s a k 18 7 9 - b e n j el ent m e g Ez e k
k z Des s ew f f y J z s ef s z er nt s o k des i l l at vi r g ot
f z t t a z r z e m n y . " Sz i nt e f l t t l en h v e l ev n a z o n b a n
Ka z i n c z y n a k , a s z z ad el ej n n a g y o n k l nb z s z e mp o n t o k -
b l t l t k t m e g s n y u g o d t a b b a n c s ak m o s t b es z l r l a a z
i r odal om, m e l y Hl t yvel h as onl t g at j a s s z e g y l et t , mi n t
kl t s z et t . Az i f j kl t n y e l v t u d o m n y i , b l c s el et i , s z p t ani
s t r t net i m v e k e t i s r t , m i k j o b b a d n k z i r at b an h e v e r ne k .
6 7
K i s J n o s .
Sz l . 17 7 0. szept. 2 2 . Sz t .- Andrson ( Sop r onm. ) ;
meg h . 1846 . f eb r . 19 , Sop r onb an.
So p r o ni e v a n g . p r di k t or , t anr , maj d dunnt l i s up er -
i nt endens . Re n d k v l t e v k e ny vol t a z i r odal om m i n d e n g b a n ;
f c l j a a z i s mer et ek s z l s t er j es z t s e, n e m p edi g r a g y o g
n v s z er z s e. K l c s e y t l et e s z er nt K i s a m a g y a r n e mz e t -
n e k p h i l o s o p h us p ot j a, ki n e m f ut ot t a m e g a m a g a p l yj n
el h al h at at l an di c s s g nl k l . " Ny o l c v a nn l t b b m v b e n m i n d -
amel l et t i n k b b t r ekedet t kz vet t s r e, m i n t er edet i s g r e. F o r -
d t s val k i v l an s ok at l et t a s z p r z k nemes t s r e s a
r m a i s g r g k l as s i k us ok meg k edv el t el s r e. Az i g az r d e m
l et t r s a: a s z er ny s z v " nemes t et t e t m e g . 6 8
K r m n J z s e f .
Sz l . 17 7 0- b en L o s o nc o n; meg h . 17 9 5- b en
ug y ano t t .
K o r n a k , Ka z i n c z y mel l et t , l eg k i t nb b p r z a r j a, k i
a z " Ur ni " - b an el s z r a do t t e g y , a n a g y k z n s g z l s h ez
m r t b l c s el et i , t r s adal mi s s z p i r odal mi f ol y i r at ot . Az i r o-
da l o mt r t ne t b e n F a n n y h a g y o m n y a i n a k kz l s vel , v a g y t al n
r s val t et t e ne v t h al h at at l ann. Mes t er i t ol l al ec s et el t e
a b b a n e g y s z er et l eny k edl yvi l g t s m i n t r eg ny r s
j el l emf es t , m a g a s r a emel k edet t a z ak k or i m a g y a r kl t k f l .
6 9
K i s f a l u d y S n d o r .
Sz l . 17 7 2 . sz ep t . 2 7 . S me g e n ( Zal am. ) ;
meg h . 18 4 4 . okt i . 2 8. ug yanot t .
A l e g m a g y a r a b b k l t k e g y i k e , ki a s z z ad el s v b e n
s z i nt e p l dt l an s i ker t ar at ot t l yr ai r eg nyvel , Hi mf y j v el ,
ut b b p edi g a m a g y a r el i dkb l vet t r eg i vel s Gy u l a Sz er el -
m v e l . Hi m f y j e a s z er el em ap ot h eos i s a; t el j es kz vet l ens g g el
f est et t m l y s z env edl y , m e l y n e m m e n t u g y a n mi nde n t t a
di vat os r z el g ssg t l , d e l et b l c sessg l t al mr s k el v e. Reg i
p edi g ol y ma g y a r o s a k , m i n t kl t i m v e k ol y k e v s i g n n y e l
l p t ek f l s m g i s anny i r a me g n y e r t k a k z n s g z l st s t et -
s z s t , h o g y l t al uk Ki s f al udy kt s g t el en l h a t a l ma s t nye-
z j e l et t a f el l ker ekedet t ne mz e t i e s e b b i r ny nak .
7 0
C s o k o n a i V i t z Mi h l y .
Sz l . 17 7 3 . no v . 17 . Deb r ec enb en; meg h .
18 05. j anur 2 8 . ug y ano t t
Dor ot t yj val s a Bk a- eg r - h ar c c al a v g ep os t t er em-
t et t e meg s e b b e n Ar a n y , l yr j b an p edi g Pet f i el z j e.
Li l l j a, di s a na k r eo ni dal ai m i n d e n i d b e n m l t k a z ol va-
s s r a ; dal ai k z l n e m e g y m e n t t a n p aj kai r a. I g az i
c s i s z ol at l an g y m n t ; Ar a n y s Pet f i k or i g l eg ml t b b k p -
vi s el j e a np i es nek . Te r e m t er , r a g y o g kp z el et , s z el l em,
g ondol at c s ap ong s , de eg y t t al g o ndo l a t ml y s g , k edl y h an-
g ul at nak h ul l mz s a s ez z el a m a g a eg y ni s g nek r v ny e-
s t s e, ny e l v s el ads t eki nt et b en, f og y at k os z l se mel l et t
i s , ml t n k e d v e s kl t j e a n p n e k . 7 1
J z s e f n d o r .
Sz l . 17 7 6 . mr c . 9 . Fl or enc b en; me g h . 1847 .
j anur 13 . Budn.
Ma g y a r o r s z g n do r a , k i ne k n e v e el vl h at at l anul s s z e-
f or r t a n e m z e t n e k f l s z z ad al at t a k z m v e l t s g t er n t an -
s t ot t h al ads val . J og s z er et et , a l k o t m n y o s r z l et , h i vat s -
n a k t udat a s t e v k e ny s g j el l emz i t . A m z e u m , L u d o v i c e u m ,
a k a d m i a al ap t s a, Pes t f vr os i j el l eg e p g y s z vn f ek dt ,
m i n t h a z n k a l k o t m n y n a k p s g e s f g g et l ens g e, me l y e k
v d e l me mi at t B c s b e n v n R k c z y " - n a k nev ez g et t k . A
dy nas t i a e g y g t t et t e m a g y a r r . Az 1 8 4 8 . vi I . t r vny-
c i k k ki j el ent et t e, h o g y a z o n er nyedet l en b uz g a l m r t , m e l l y e l
f l s z z adon t a h a z n a k g y ei t vez r el t e, a n e m z e t h l j t
t el j es m r t k b e n k i r demel t e. "
7 2
B e r z s e n y i D n i e l .
Sz l . 17 7 6 . mj us 7 . Het yn ( Vas m. ) ; meg h .
183 6 . f eb r . 2 4 . Ni k l n ( Somog y m. ) j
A l e g na g y o b b m a g y a r o d a k l t , a s z p nek , f enns g es -
n e k , a h az as z er et et nek dal os a, s aj t f ny b en r a g y o g
c si l l ag . A m a g y a r o k h o z r t el s dj a p ol y h at s t t et t , m i n t
a m a g a i dej b en K l c s e y h y m n u s a , v a g y V r s m a r t y s z z at a.
Ak a d t a k , k i k a z r z s h ev e, a f enns g , na g y , er s g o ndo l at o k ,
l yr ai c s a p o ng s s g a z d a g di c t i t eki nt et b en Hor at i us f l
emel t k , s t a z s ol t r os ok s p r f t k mel l h el yez t k t . Az
j t k b u z g a l m a l t al ki c s i s z ol t m a g y a r nyel vet s z e b b e n s
f nyes eb b en al i g h as z nl t a val aki , m i n t , ki meg t es t es l s e
vol t a z i deal i s m a g y a r n e m e s n e k , d e p az r t h at s val s
kl t s z et vel i nk b b i s a m l t , m i n t a j el en.
7 3
S i m o n y i J z s e f .
Sz l . 17 7 7 - b en Nag y- Kl l b an;
me g h . 183 7 - b en Ar adon.
J k a i el nevez s e s z er nt a l eg vi t z eb b h us z r , " ki
b ab r ai t a z ut ol s t r k h b o r b a n s a f r anc i k el l en vi s el t
h a dj r a t o k b a n ar at t a. S z e m l y e s b t or s g , l el emny es s g , ki -
t ar t s s vel es z l et et t g y e s s g j el l emez t e m i n d e n mo z d u l a t t ;
a k z l eg ny b l l et t ez r edes el ml et i n a g y o b b s mer et ek h j n
i s k i t n t r z s t i s z t vol t , f eg y el mez j e, d e eg y t t al l el kes t j e
c s ap at nak : n a g y o b b j el enet , mi n t m a g a Tol di s ml t , h o g y
e g y k o r h as onl kl t j r e t al l j on. " Mi n t a k p e a z o n m a g y a r
k a t o n k n a k , k i k i deg en r d e k b e n f ec s r el t k el l el k es eds k et
s k o c k z t at t k l et ket , h o g y a l o v a g k o r l eg f ny es eb b i dej b e
i s b ei l l t et t ekkel di c s t s k m e g a m a g y a r vi t z s g et .
7 4
F e l s b k k i Na g y P l .
Sz l . 17 7 7 . sz ep t . 2 8. Fer t - Sz ent - Mi kl son
( Sop r onm. ) ; me g h . 1857 . mr c . 2 6 . Bc s b en.
1807 - t l 182 5- i g a m a g y a r o r s z g g y l s ek l eg k i t nb b
s z n o k a , n a g y es z s t nt or t h at at l an j el l em f r f i . I g az i
s z s z l j a vol t a n e m e s e k n e k ; el s , ki s z b a me r t e h o z ni a
p ar as z t s g l l ap ot nak j av t s t , a n p e k mi l l i i nak " h el y-
z et t . S z z a d u n k k t el s v t i z ednek l eg np s z er b b s j el l emr e
n z v e l eg f g g et l eneb b l l amf r f i a, a z a l k o t m n y r et t ent h et et l en
v dj e, n e m e g y r e f o r m e s z m n e k me g p e nd t j e , d e m g i s s ok k al
c ons er v at i v ab b , s e m h o g y k p e s l et t v o l na h al adni a k or r al ,
m e l y t m r 1 8 3 0 - b a n t kl et es en t l s z r nyal t a. Az o n r de m n l
f o g v a a z o n b a n , h o g y e g y k o r l eg l el kes eb b kp vi s el j e vol t a
ne mz e t i r z l et nek : a k o p o r s b l ki t r s eg et k r . "
7 5
V i t k o v i c s Mi h l y .
Sz l . 17 7 8 . aug . 2 5. Eg er b en; meg h . 18 2 9 .
s z ep t . 9 . Pes t en
g y v d , a l eg j el es eb b m a g y a r mes ek l t k s a z o k eg y i k e,
k i k a np i es sz el l emet a z i r odal omb an m i n d i nk b b m e g h o n o -
s t ani t r ekedt ek. L e g j o b b a n h at ot t s z el l emes s c s i nos an dol -
g oz ot t mes i s e p i g r a m m i l t al . vol t eg y t t al a z , ki n h n y
s z er b np dal nak l ef or d t s v] a np dal o k r endk v l i r t kr e
el s z r f i g y el mez t et t e i r odal munk at s ki m a g a i s s z er b
s z r ma z s l vn ez en dal ok h at s a al at t r t a np i es dal ai t ,
m i k k z l s ok t me nt a n p aj kai r a V a n , ami b en n a g y
g y s z l t Gr e g u s s g o s t s ez a z a n e m e s t r ek vs e, h o g y
a b aj nok i s l eg kl t i b b s z l v f aj t es t vr i l eg s s z er ok onul j on
a mag y ar r al . "
76
Pz mndi Ho r v t h Endr e.
Sz l . 17 7 8 . no v . 2 5. Pz mndo n ( Gy r m. ) ;
meg h . 18 3 9 . mr c . 7 . Pes t en.
P z m n d i r o m . k at h . l el ki p s z t or s es p er es , a z j ab b -
k or i ep o s t t r j e. M r Zi r c Eml k e z e t e c mmel h e x a me t e r e k -
b e n r t t ankl l t emnyt i s val s g os h s k l t e m ny g y a n n t b e-
c s l t e a n e m z e t ; h at s a a z o n b a n c s ak r p dj v al l et t l t a-
l nos . Sz er k ez et , al ak t s s f el f og s t eki nt et b en m g t t e
m a r a d u g y a n Zal n F ut s a k l t j nek ; t s g y k er es m a g y a r
nyel vt a z o n b a n ant i k eg ys z er s g , nyer s e r s r g i es s z n
b l yeg z i k s v kl as s i kai ep os i ny e l v nk s h e x a me t e r n k
me g t e r e mt s ne k di c s s g e; mi ndk e t t mi nt as z er s t anul -
m n y o z s r a ml t . " 7 7
S z e n t p t e r i J z s e f .
Sz l . 17 8 1. p r i l . 12 . Ri mas z o mb at o n ( Gmr m. ) ;
meg h . 18 6 2 . j ni us 13 - n.
A Gr a n i c u s o n t k el Na g y S n d o r t , a z ar b el ai c s at t ,
Po r u s ki r l y f og s g b a- es s t s a z 1 7 4 1 . vi p o z s o n y i or s z g -
g y l s t b r z ol domb or m v ei a z t vs m vs z et r e m e k e i . K o r -
t r s ai Be n v e n u t o C el l i ni vel h as onl t ot t k t s s z e, ki t a z o n b a n
c s a k a t e c h ni k b a n kz el t et t m e g ; t ny a z o n b a n , h o g y C el l i ni
i s k ol j nak i di g n e m vol t k l n b m vel j e, m i n t s h o g y
el even t et t e f l , a r g i r e eml k ez t et f ny b e n, a m v s z e t n e k
C el l i ni l t al t al n ut ol r h et et l en l kez el t e n e m t .
7 8
B r Pe r n y i Z s i g m o n d .
Sz l . 17 8 2 - b en Ber eg s z s z - Vg ar do n;
meg h . 18 6 2 . o k t . 2 4 . Pes t en.
Be r e g v r m e g y e al i s p nj a s 1 8 1 1 . t a eg y i k k v e t e ;
s e p t e mv i r s ung i f i s p n l t r e i s a s z a b a de l v s g l el kes
h v e. 1 8 4 8 - b a n dy na s t i k us s ar i s t ok r at i k ns r z l et t v o na -
k o d s nl k l l doz t a f l h ons z er et et nek . Az ut ol s m a g y a r
s z a b a ds g h a r c eg y i k l e g n e m e s e b b al ak j a, a h o n v d e l m i b i z ot t -
s g t e v k e n y t ag j a, a f el s h z al el nk e, m a j d e l n k e ; m i n t
i l yen, a f g g et l ens g i ny i l at k oz at al r j a, a h t s z eml y es t b l a
e l n k e a or s z g b r . I f j t z ant i k j el l em, k v e t k e z e t e s s
vas er l y l l amf r f i , r et t ent h et et l en, a h az r t m i n d e n l do-
z at r a k s z s az r t h al ni i s t ud .
7 9
Ho r v t I s t v n .
Sz l . 17 8 4 . mj . 3 . Sz . - F eh r v r t t ;
meg h . 18 4 6 . j ni us 13 . Pes t en.
Re ndk v l i ks z l t s g t ud s , de s ok k al r a j o ng b b h az af i ,
s e m h o g y el f og ul at l anul t l h et et t v ol na a n e m z e t t r t net t s
ki vl t er edet t i l l et k r d s e k b e n . r z e l me t , s z el l emet s l el ke-
s l t s g et vi t t b e t r t nel mi el ads ai b a, a kr i t i ka r ov s r a
u g y a n , d e vg h et et l en j av r a a h az af i as s g nak . Er s e n f ej l et t
al anyi as s g a s o k b a n meg t v es z t et t e t ; d e , h a a m a g a m d j a
s z er nt s z nez t e i s a z e s e m n y e k e t , a z i g az m a g y a r s g , t r t -
ne l mi t uda t s mi ndenek f el et t a m l t h o z a j v r d e k b e n
val r a g a s z k o d s i r nt l el kes t et t e f l ol vas i t s h al l g at i t .
Ha t s t eki nt et b en al i g v a n h o z z f o g h at m a g y a r t r t net r .
8 0
S z e m e r e P l .
Sz l . 17 85. f eb r . 19 . Pc el en ( Pes t m. ) :
ug yanot t , me g h . 186 1. mr c . 14.
g y v d , Pe s t m e g y e al g y s z e, eg y i dei g a z l et s
L i t er at ur a" , Mu z a r i o n " s Au r o r a " s z er kes z t j e. K l t e m n y e i -
n e k n e m s z m a , h a n e m r t k e emel i t i r o d a l m u n k j el es ei k z .
Kl t i r , h i b t l an s z er k ez et s f o r ma t k l y j el l emz i ep i s t ol i t
s k l n s e n s onet t j ei t , m e l y e k h r nev et s k z k edv el t s g et
s z er ez t ek nek i . Er edet i dal ai , K o r n e r Zr ny i j nek f or d t s a,
m e l y a j a m b u s t a m a g y a r s z np a dr a vi t t e, s z p t ani c i k k ei s
b r l at ai e g y a r n t h at ot t ak f ej l d i r o d a l m u n k r a s e n n e k a
k z n s g h e z val v i s z o ny r a. A nyel v j t - h ar c b an i s k i t nt ;
K l c s e y v e l e g y t t 1 8 1 5 - b e n f el el t a Mo n d o l a t r a .
81
F y An d r s .
Sz l . 17 8 6 . mj . 3 0. Ko h ny o n ( Zemp l nm. ) ;
meg h . 18 6 4 . j l i us 2 6 - n Pes t en.
A l eg j el es eb b m a g y a r me s e k l t ; b l c s el ked m i n d e n t
meg f i g yel k edl y , ki a g n y f eg yver vel os t or oz z a a t r s a-
d a l o m, i r odal om s eg yl t al n a kz l et f er des g ei t s t m r , de
m g i s s z p el ads b an c si l l og t at j a s z el l emt . Hu m o r o s el b es z -
l sei s r eg ny ei , v al ami nt v g j t kai p ol y np s z er s g nek
r v endt ek , m i n t e g y b s z p i r odal mi m v e i . 1 8 4 8 el t t al i g
vol t r e f o r m m o z g a l o m , m e l y h e z a l e g n a g y o b b h v v el n e m c s at -
l akoz ot t s Sz c h eny i t a l eg l el keseb b en n e m t mo g at t a vol na.
l l t ot t a f l Ma g y a r o r s z g el s t ak ar k p nz t r t , a p es t -
me g y e i t s e z i nt z m ny b eh oz at al a a k z g az das g t r t net b en
i s h al h at at l ann t esz i i r o d a l mu n k b a n anny i r a b ec s l t nev t .
8 2
D b r e n t e y G b o r .
S z l . 17 8 6 dec . 1. Nag y- Sz l l s n ( Ve s z p r m . ) ;
megh. 1851. mrc. 2 8. P e s t e n .
Ra g y o g t ul aj donok s eg y ni s z er et et r eml t s g nl k l
i s r d e m e s a z ut k o r h l j r a, m e r t m i n d e n er ej vel a z o n vol t ,
h o g y t r s adal mi s z ks g l et t t eg ye a f l vi r g oz t at ot t i r odal mat .
Kl t i , b l c sel et i , t r t nel mi s nevel s t ani m v e i n l n a g y o b b
r t k ek a n y e l v t u d o m n y i a k , nev ez et es en a z a k a d m i a l t al ,
m e l y n e k n g y v i g el s t i t kr a vol t , 1 8 3 8 - b a n meg i nd t ot t
R g i Ma g y a r Ny e l v e ml k e k kt et ei , m i k j a b b s h el y es eb b
i r ny b a t er el t k a nyel vvi z s g l at ot . Da g l y o s ny el v e s k er e-
s et t s g e n a g y b a n c s k k ent et t e u g y a n i r odal mi s i ker ei t , a k z p -
kor i m a g y a r ny el v s mer t et s r e a z o n b a n s a nemz et i s z n g y
emel s r e i g en s o k at t et t .
8 3
K i s f a l u d y K r o l y .
Sz l . 17 8 8 . f eb r . 5. Tt en ( Gy r m. )
meg h . 18 3 1. no v . 2 1. Pes t en
A m a g y a r m kl t s z et meg al ap t j a, ki f l s z ab ad t ot t a
i r odal munk at a z k or i r e me k e k ut nz s nak t l h aj t s ai al l .
Ke v e s e b b al anyi s g s t b b t r g yi as s g mel l et t i s n a g y vol t
h at s a, m e r t k l t emny ei b en, dr m i b a n s b es z l yei b en eg y-
ar nt a m a g y a r s z el l emet t ol mc s ol t a; s e kz vet et l ens g ,
j o b b a n me g n y e r t e a k z ns g et , m i n t a vonat k oz s ai val t l e
t vol ab b l l kl as s i kai , v a g y f r anc i a- nmet i r ny. Dr m i s
v g j t kai t er emt et t k m e g a m a g y a r s z np adot , me l y venk i nt
m a i s me g l i eml k ez et t . Np dal ai , n p r o m n c a i s b al l adi
m o s t i s v i s z h ang ot kel t enek s z v ei nk b en s ne v e ml t ar r a,
h o g y az t a z or s z g el s s z p i r odal mi t r s ul at a vi sel j e.
8 4
Tr at t ner J no s Tams .
Sz l . 17 8 9 . dec . 5. ; meg h . 18 2 4 . mr c . 14 .
Az el s n a g y o b b s z a b s m a g y a r k n y v n y o m t a t s
k n y v k i a d . Ne m c s a k z l et emb er , h a n e m val s g os t nyez j e
az i r o dal o mnak , ki l doz at ot n e m k ml v e l t es t et t ol y vl l a-
l at okat , m e l y e k az l k n l l n a g y n e v e k mel l et t s em- i g en
s z m t h at t ak a k z ns g t mog at s r a. Re nds z e r e s e n k ez det t
nl unk t i s z t el et d j akat f i z et ni a z r k nak , k i k any ag i g o ndj ai k
e g y r sz t l e k k n t me g s z a b a dul v a , m g n a g y o b b b u z g a l o m m a l
s z ent el h et t k i dej ket a z i r odal om s vel e a ne mz e t i s g s z ol -
g l at nak . v e n k i n t s z z nl t b b m j el ent m e g a z s aj t j n,
f el e a n n a k , m i t s z z a d u n k el ej n a z eg s z m a g y a r i r odal om
vi l g el b oc s t h at ot t .
8 5
K l c s e y F e r e n c .
Sz l . 17 9 0. aug . 8. Sz - Demet er en ( Sz i l g ym. ) ;
megh. 183 8. aug.2 4. Csekn ( Syat mrm.)
I r o d a l m u n k n a k s l l aml et nknek n a g y s n e m e s m u n -
k s a ; j el l emes , m i n t e m b e r , r s p ol i t i kus e g y a r nt , m i n d e n k p
e g y e s z m n y n e k , a h ons z er et et nek s z ol g l at b an. Haz af i as kl -
t sz et nek g y n g y e a Zr ny i dal a s a Hy m n u s . A r o m nc c a l
i s mer t et t e m e g i r o da l munk a t , a val di kr i t i kval s t al n a
t r t nel em b l c s el et vel i s, t u d o m n y o s s g u n k a t . A p ol i t i kb an,
m i n t S z a t m r m e g y e f j eg yz j e, m a j d or s z g g y l s i k v et e, a z
e l l e n z k n e k eg y i k vez r f r f i a vol t , h a s o h a s e m v g y do t t i s
np s z er s g r e. Az vol t m i n d e n t r en, ami l y ennek p ar aenaes i -
s b en, m a g y a r i f j s g unk e s z ent r s b an a k a r j a l t ni a z
e m b e r t ; m i n t a e m b e r .
86
Au l i c h L a j o s .
S l . 17 9 0. Po z s o ny b an; me g h . 1849 . okt . 6.
Ar a do n.
T b o r n o k s h a d g y mi n i s z t e r a z ut ol s m a g y a r s z ab ad-
s g h a r c b a n ; S z e n t - Ta m s e g y i k h s e . r k eml k ez et r e m l t
a z o n h adi t et t e, m i d n a Sk a l k a - h e g y s g al at t v o nul r g i
al ag t on t 1 8 4 9 . j a nu r 2 5 . s z er enc s s en eg yes l h et et t G r g e y -
vel . A t l i h adj r at al at t k i vl s z ol g l at okat t et t s j el ent s
r sz t vet t , m i n t a 2 . h adt es t p a r a n c s n o k a , G r g e y p r i l i m -
vel et ei b en s B u d a o s t r o m b a n . Ha d g y m i n i s z t e r k o r b a n i s
f l t t l en t i sz t el j e m a r a d t G r g e y n e k , k i b en e g s z e n b z ot t .
Ti s z t a, k z t r s as g i j el l em , s z i g or , b t or s j el es v ez r vol t .
Az os z t r k k o r m n y , me l y e t a f o r r adal o m el t t m i n t al ez r edes
s z ol g l t , ki vg ez t et t e.
87
C s n y i L s z l .
Sz l . 17 9 0- b en C s nyb an ( Zal am. ) ; meg h .
1849 . okt . 10. Pes t en.
Rs z t vet t a f r anc i k el l en vi sel t h adj r at o k b an; az ut n
a z el l enz k nek k i v l t ag j ak nt m k d t t a kz l et b en. 1 8 4 8 -
b a n , mi n t k o r m ny b i z t o s , n a g y t evk enys g et f ej t et t ki a
Dr v nl , m a j d Buda p e s t e n s Er d l y b e n. 18 4 9 - b e n a k z m u n k a -
s k z l ek ds g y mi ni s z t er e s G r g e y f vez r r ki nevez t et -
s nek eg yi k l eg f b b s r g et j e l et t , h b ar t j a e nne k mi n d -
addi g , m g n a g y t eh et s g ei t l a h o n j av r a v al ami t r eml -
h et et t . s z , b ec s l et s j el l em t eki nt et b en s z ent e ml k ,
h az j t r aj ong an s z er et f r f i , ki a s z ab ads g h ar c b uk s a
ut n az r t n e m menek l t , h o g y , h a c s f os h al l l al vg z i k i s
ki , l eg al b b h o n a f l dj b en ny ug o dj k .
88
Gr f Te l e k i J z s e f .
Sz l . 17 9 0. okt . 2 4. Pes t en; me g h . 1855.
f eb r . 15. ug yanot t .
Er dl y k o r m n y z j a , 1819 t a a m a g y a r i r odal om b u z g
m u n k s a s 1 8 3 1 t a a z a k a d m i a el nke. 3 5 v e n t dol g oz ot t
a Hu n y a d i a k k o r a " c m n a g y m v n . Rendk v l i f or r s t anul -
m n y o k al ap j n s z p s h k p et adot t a m a z i dkr l s e g y
k l f l di b r l j a s z er nt ol y t r t nel mi m v e t t er emt et t , mel y -
l yel a z el ads n e m e s ker es et l ens g b en, ml y s g b en s al ap os -
s g b a n , v al ami nt a z a n y a g g a z d a g s g b a n eg yet l en m a g y a r m
s e m vet ekedh et i k. " El s t r t net r i nk k z t ar t oz i k mi n d e n -
es et r e, k i k kel l en g yel t ek a vi l g t r t nel mi h t t r r e s k i k
a z e s e m n y e k e t m a g a s a b b s z e mp o nt o k b l , s z i g or i g az s g -
sz er et et t el t r g yal t ak.
89
Gr f S z c h e n y i I s t v n .
Sz l . 17 9 1. s z ep t . 2 1. Bc s b en; meg h . 18 6 0.
p r i l 8 . Db l i ng b en.
A l e g na g y o b b m a g y a r , a z 1 8 4 8 . el t t i Ma g y a r o r s z g
t r s adal mi s kz g az das g i v i s z ony ai nak meg v al s t s b an p edi g
s z er enc s s r ef or mt or a. Az a k a d m i a , eg yes l et ek, a l nc h d,
g z h aj z s , v as t ak , f ol y ams z ab l y oz s ok s t b . g y e el vl h at at -
l anul s s z ef or r t nevvel , me l y di c s n v l es z m i n d e n k o r o n . 3 3
m u n k j b a n r endk v l s ok r e f o r me s z m v e l l p et t f l s h a z n k
f l vi r g oz t at s r a b k s i dk b en, h at al omk r t nl k l z v e, s enk i
s e m t et t annyi t , m i n t , k i meg t er emt et t e a r el i s Ma g y a r -
or s z g ot . 1 8 4 8 - b a n m i n t k z m u n k a - s k z l ek eds g y i mi ni s z t er
vonul t vi s s z a a kz l et t l ; n e mz e t n e k b i z al ma a z o n b a n a s r i g
k s r t e, k eg yel et e p e di g n e m h a g y j a el s o h a s e m.
90
K a t o n a J z s e f .
Sz l . 17 9 2 . nov. 2 1. Kec skemt en; m e g h . 183 0.
p r i l 16 . ug yanot t .
A l eg k i t nb b m a g y a r dr ma r , k i ne k B n k B n j a
a v i l g i r odal omb an i s s z mo t l es z . Si ker t a z o n b a n i nk b b
m v e r s z l et ei nek, mi nt s s z es s aj t s g ai nak k s z nh et i . J el l em-
f es t s e, nyel vez et e, s t ver s ez et e i s s o k b a n h i b s ; ms r s z t
a z o n b a n nt udat os s g a, t g ondol t s g a, al ap es z mj e, a s z env e-
dl y ek k i t n r aj z ol s a, l og i kai e g y m s ut n j a s d r ma i h e v e
l t al ol y dar ab ot al kot ot t , me l y m i n d e n i d nek t a n ul m n y o z -
s r a ml t . A s z np ad s me r e t e nl k l ks z l t s z o mo r j t k
m a t el j es s i ker eket ar at s z np adai nk o n, me l y e k r v ny r e t udj k
emel ni a n n a k b el s s z p s g ei t . s s z eg y j t t t m v e i , ez en k v l ,
i n k b b c s ak i r odal mi e m l k e k .
9 1
B u g t P l .
Sz l . 17 9 3 . ap r i l 19 . Gy ng y s n; me g h . 1865.
j l i us 9 . Pes t en.
Az or vos - s t e r m s z e t t u d o m n y o k m a g y a r m n y e l v n e k
me g t e r e mt j e s a n n a k r ends z er es f ej l esz t j e. To l d y F e r e n c
s z er nt a ne mz e t e t h el y es en s z l ni R v a i t an t ot t a, s z p en
Ka z i n c z y , m s z a b a t o s a n Bug t . A s z k p z s b e n g y a k r a n t ve-
de t t ; d e t b b ez er f o g al o mr a ks z t et t ol y el nevez s eket ,
a m i k m a m r ki r t h at at l anul t me n t e k a k z h as z nl at b a. 1 8 2 4
t a a p es t i e g y e t e m t anr a s v e k e n t a z el s m a g y a r or vos i
f ol y i r at nak, a z Or v o s i T r n a k s z er kes z t j e vol t .
9 2
B r J s i k a Mi k l s .
Sz l . 17 01. p r i l 2 8 . To r d n; me g h . 186 5.
f eb r . 2 7 . Br s s el b en.
Re g n y i r o d a l m u n k meg al ap t j a s a n n a k s z z h us z o n t
kt et t el g yar ap t j a. Te r e m t s k p z el er ej nek g a z d a g s g a ,
me s e s z v s e , a j el l emek , k o r o k , e m b e r e k s k r l m n y e k s -
mer et e, n a g y o n f ej l et t meg f i g yel k p es s g e, f es z t el en, eg y -
t t al a z o n b a n s ok h el y t t a val di kl t s z et mel eg s g v el h at
s a f i g y el met mi n d v g i g l eb i l i nc sel el ads a ez er s ez er
ol vas t s t i sz t el t h d t ot t m e g a m a g y a r i r o da l o mna k , m e l y
m o s t m r k el l en el l ens l yoz h at t a a k l f l d b ef ol ys t . A
m a g y a r W a l t e r Sc o t t na k el s r eg ny ei a z o n b a n ( Ab af i , a z
ut ol s Bt h or i , A C s e h e k Ma g y a r o r s z g b a n s t b . ) b e c s b e n f el l -
m l j k a k s b b i ek et . S z n m v e i n e m ar at t ak n a g y s i ker t .
93
B e m J z s e f .
Sz l . 179 5. Tarnovban ( Gal i c i b an) ; m e g h . 1850.
d e c . 10. Al ep p ob an.
A l eng yel f l kel s nek s a b c s i f o r r a da l o mna k h s e,
t n e m n y e s al ak n e m z e t n k s z a b a ds g h a r c b a n i s s a n n a k
l egnpszerbb vez r e. Tu d o m n y o s ks z l t s g e, s z er v ez k p e s -
s g e, a h el yz et g y o r s t t eki nt s e, a z er k c l s z er f el h as z -
nl s a, a f eg y el em s eg y t t al a l el kes l t s g f ennt ar t s a, h i g -
g a dt s g a mel l et t i s o l y k o r a v a k me r s g i g m e n b t or s g a,
s z v al a f el v onul s b an s a h ar c t r en e g y a r nt t an s t ot t n a g y
t eh et s g ei l t al k z s z er et et b en l l s mag as z t al t h a dv e z r
a k k o r i s , m i d n v g l m r c s ak g uer i l l a- h ar c okr a s z or t koz -
h at ot t . L el k es , s t r a j o ng h ve vol t s z a b a ds g h a r c unk g y n e k ,
m e r t a s z a b a ds g o t a z emb er i s g k z s t ul aj donnak t eki nt et t e,
me l y e t b r h ol v d v e i s h as z nl n n e mz e t n e k .
9 4
T r k I g n c .
Sz l . 17 9 5. Gdl l n ( Pes t m. ) ; meg h . 18 4 9 .
okt . 6. Ar adon.
1 8 4 8 el t t c s . ki r . m r n k k a r i al ez r edes , a ki r . t es t -
r s g b e n a m r n k k a r i t u d o m n y o k t anr a, 1 8 4 8 - b a n
K o m r o m er d t s ei nek p a r a n c s n o k a , m a j d , a m a g y a r k o r m n y
l t al t b o r n o k k k i n e v e z t e t v e , v r p a r a nc s no k a , Sz e g e d me g e r -
s t j e, s z a b a d s g h a r c u n k n a k eg y i k l eg k p z et t eb b , ny l t h ar c o k -
b a n a z o n b a n nem- i g en s z er ep l v e z r e ; m s z a k i k r d s e k b e n
el s r a n g t eki nt l y. n t u d a t o s , j el l emes n e m r aj ong u g y a n ,
d e h az j t s z er et f r f i vol t . S e h az as z er et et t h al l val
p ec s t el t e m e g .
L a h n e r Gy r g y .
Sz l . 17 9 5. o k t . 6 . Bes z t er c eb ny n; meg h . 18 4 9 .
o k t . 6 . Ar ado n.
A s z a b a ds g h a r c b a n f eg y v er es en c s ak r vi d i dei g s z ol -
g l t a h az j t , d e a nn l t b b et h as z nl t a n n a k , m i n t a z o r s z g
f l sz er el si s f eg yver z si f el g yel j e. Gel i c h Ri k h r d s z er nt
a z er l yes s g nek s f r adh at at l ans g nak k s z nh et i a
m a g y a r h ads er eg , h o g y m g a l e g mo s t o h b b k r l m n y e k k z t
s e m s z env edet t s o h a s z k s g et f eg y v er ek b en. " A b ec s l et es
s j el l emes , eg y t t al j el es en k p z et t s b u z g t b o r no k i g en
f ont os l l st t l t t t b e, s n e m c s a k kt el es s g r z et t el , h a n e m
eg y t t al l el kes l t s g g el i s f el el t m e g a n n a k . K l n s e n Na g y -
v r a d k at onai g yr t el ep ei b en f ej t et t ki r endk v l i t ev k eny -
s g et , me l y r t a g y z t es el l ens g p en 5 4 . s z l et s nap j n
vg ez t et t e t k i .
9 6
S c h w e i d e l J z s e f .
Sz l . 17 9 6 - b an Zo mb o r b a n ( Bc s m. ) ;
me g h . 1849 . okt . 6. Ar a d o n .
1 8 1 5 - b e n , m i n t a 4. h us z r ez r ed k z vi t z e, l p et t a c s .
ki r . h a ds e r e g b e , h ol 1 8 4 6 - b a n r na g y s g i g emel k edet t .
1 8 4 7 - b e n Ma g y a r o r s z g b a j t t ez r edvel s m r m i n t ez r edes
k z d t t a p k o z di s s c h w e c h a t i c s at b an. A k i t n l ovas t i s z t .
k i 1 8 4 6 - b a n a k r a k k i f or r adal om l ever s b en r s z t v e n n i k n y -
s z er l t , m o s t h az j a r de k b e n h ar c ol h at ot t s h ar c ol t i s m i n d -
vg i g . Ne m vol t h adv ez r i t eh et s g : b t or s g a l t al a z o n b a n
j el ent k eny en f ok oz t a a s er eg l el kes l t s g et . 1 8 4 9 . m j u s a t a,
m r m i n t t b or nok , m i n d a z o n h el y ek t r p ar anc s nok a, h ol a
k o r m n y f l vl t va i dz t t . J el en vol t a vi l g os i f eg yver l et t el -
nl , h ol f og s g b a j ut v n, a z os z t r k ok f b el vet t k.
9 7
B r W e s s e l n y i Mi k l s .
Sz l . 17 9 6 . dec . 3 0. Zs i b n; meg h . 18 50.
p r i l 2 1. Pes t en
A h a r mi nc a s s n e g y v e n e s v e k or s z g g y l s ei nek eg y i k
l eg l el kes eb b t ag j a, a z el l enz k t r h et et l en h ve, ki Sz c h e ny i
p l dj n l el kes l ve, d e t l e u t b b k l nv l v a, t et t s m u n k l -
k o do t t a h onr t . Ki t n s b t or s z no k vol t , Er d l y b e n s
Ma g y a r o r s z g b a n eg y ar nt b u z g b a j n o k a a h a l a d s na k , l eg -
ki vl t a s z l s - s s aj t s z ab ads g nak , m e l y b e n a m a z t b i z t o-
s t va l t t a. Az or s z g - s me g y e g y l s e k e n , v al ami nt r p i r at ai -
b a n t an s t ot t mag at ar t s a mi at t a k o r m n y l dz t e, a n e mz e t
a z o n b a n l eg np s z er b b f i ai k z s z m t ot t a. I g az i p ol i t i kai
j el l em vol t , ki s o h a , e g y h aj s z l nyi r a s e m t r t el k e z de t b e n
ki t z t t n e m e s t er vei t l . S z e m b a j a mi at t kel l et t me g v l ni a a
ny i l v nos l et t l .
Gr f K r o l y i I s t v n .
Sz l . 17 9 7 . nov. 18. Bc s b en; meg h . 1881.
j ni us 12 . F t h on. ( Pes t m. )
E t v s s z er nt K r o l y i I s t vn g r f t an t ot t m e g ar r a,
mi l y n a g y l ds a g a z da g s g , h a n e m e s s z v b r j a. " Sz c h e ny i
r e f o r me s z m i ne k eg y i k l eg l el kes eb b b a j no k a , a k z i nt z et ek ,
i r odal om s m v s z e t e k n a g y r d e m p r t f og j a, 1 8 4 8 - b a n a
n e m z e t s z a b a ds g h a r c na k eg y i k l e g o da a d b b h ve, k i m i n t
p e s t me g y e i f i s p n, nk l t s g n s z er el t f l e g y l ovas ez r edet . A
ny i l v nos p l y n z aj os an n e m s z er ep el t ; a ma g n l e t b e n
a z o n b a n a h az r t l el kes l , kt el es s g r z , t r h et et l en j el l em ,
s z vb l val l s os s f el vi l g os odot t m a g y a r f ur ak mi n t a k p e
m a r a d t . 9 9
Me g y e r i K r o l y .
Sz l . 179 4. j an. 2 4. Meg yer en
meg h . 1842 . dec . 12 . Pe s t e n.
A m a g y a r s z ns z et eg y i k t t r j e. 2 6 v e n t a n n a k ,
m i n t k o m i k u s , eg y i k l eg f b b b s z k es g e. Kez edet t l f og va t ag j a
vol t a n e m z . s z nh z na k s m a j d n e m ki z r l ag k o m i k u s s z er ep ek -
b e n ar at t a r endk v l i si ker ei t . Me g y e r i s r j n l el ke v a n a
k n e k : l ni s k ac ag ni a kel l . " S r e r t a V r s m a r t y az t a
m s i k k l t emny t i s :
Me l y nev et s a z al ant ? Mi r m v a n a s r i v i l g b an?
A k o m o r r n y a k kz t Me g y e r i s z el l eme j r . "
1 0 0
J e r n e y J n o s .
Sz l . 18 00. mj us 12 . Do r o z s mn; meg h . 18 55.
dec . 2 4 . Pes t en
L eg j el es eb b ut az i nk e g y i k e , ki mi n t Ho r v t I s t vn
i s kol j nak h ve, a m a g y a r o k el ei nek si l akh el yei t ker es t e a
F e k e t e - Te ng e r sz aki r s z ei n; l eg f b b r d e m e a z o n b a n , a z er r e
v o n a t k o z s o k , i g en val s z n s r s z b en kt s g t el en a d a t k z -
l s n k v l a z ot t l ak n p e k s f l dj k v i s z ony ai nak al ap os
s mer t et s e. E t ud s t s ai nak a z et h nog r ap h i a m i n d e n k o r
h as z nt veh et i . l t al b an s o k a t f og l al koz ot t a m a g y a r o k s -
k or v al s n y o m o z s a i , k i v l an p e di g nyel vs z k eds ei k z b e n
kt s g t el en l s ok at t vedet t , ms r s z t a z o n b a n a t r t nel emr e
n z v e r k k b ec s es a da t o k a t h al mo z o t t s s z e. 101
V r s m a r t y Mi h l y .
Sz l . 18 00. dec . 1. Pus z t a- Ny k en ( F eh r m. ) ;
meg h . . 18 55. no v . 19 . Pes t en
A l e g r e me k e b b m a g y a r ep os r , ki Za l n F ut s v al ,
C s e r h a l o m m a l s Eg er r el n e m c s a k m i n t k l t l et t h al h at at l an,
h a n e m a r g i di c s s g ap ot h eos i s a s kl t s z et nek var z s er ej e
l t al e g y j ab b , l el kes eb b p ol i t i kai l et et i s s eg t et t m e g t e r e m -
t eni . Ep o s ai s d r m i z eng z et es nek , j el l eg z et es nek, h aj l k ony-
n a k , eg y t t al a z o n b a n er t l d u z z a d n a k mut a t t a a m a g y a r
nyel vet , m i n t h a vel e v er s eny r e h v n ki a vi l g ny e l v e i t "
Al i g v a n m a g y a r kl t , k i j o b b a n h at ot t vol na ne mz e t r e s
ni nc s e g y s e m , k i az t a s z p s f enns g es i r nt f o g k o n y a b b
t et t e, i r odal mi z l st i n k b b f ej l esz t et t e v ol na, m i n t .
102
C z u c z o r Ge r g e l y .
Sz l . 1800. dec . 17 . And do n ( Nyi t r am. ) ;
me g h . 186 6 . sz ep t . 9 . Pes t en.
L eg j el es eb b s a p ol i t i kai l et l nk t s r e i s h at ep i -
k u s a i n k eg y i k e, a z Au r r a k r t ag j a, k i ne k b al l adi t s r o m n -
c ai t m a i s s z l t r e s z av al g at j a a z i f j s g , np i es k l t emny ei t
p edi g k edv v el ol vas g at t a s n e m - e g y dal t nekel t e k o r a. G n y o -
l d k l t emny ei t s at i r ai r odal munk l eg j ob b al kot s ai k z
s z m t h at j uk . l et nek k t ut o l s t i z edt ny el v v i z s g l s nak
s z ent el t e; a mag y ar ny el v nag y s z t r t az o nb an, mel y et
a z a k a d m i a me g b z s b l F o g a r a s i J nos s al eg y t t s z er -
kes z t et t , m r m a i s el avul t nak, d e eg y t t al o l y a nna k t eki nt -
h et j k , m e l y ml t e ml k e s z z a d u n k nyel vs z et i k ut at s ai nak
s s o h a s e m mel l z h et s eg t j e a t o v b b val b v r l at o k nak .
103
K i s s Er n .
Sz l . 1800- b an Te me s v r o t t ; meg h . 1849 . okt . 6 .
Ar adon.
C s . ki r . h us z r ez r edes , a s z a b a ds g h a r c el s t b o r no k a ,
m a j d t b or s z er nag y , a z or s z g f h adp ar anc snoka s eg yi dei g
h ad g y mi ni s z t er . S z e m l y e s b t o r s g nak k i t n j el ei t adt a
d e h a f l eg Per l as z nl s To m a s o v c n l s o k s z er enc s vel
m k d t t i s h a d v e z r n e k n e m vl t b e . 1 8 4 9 . f eb r ur j a t a
n e m vet t l ny eg es eb b r s z t a k z d e l m e k b e n , c s ak a z ut ol s
i d k b e n b z t k m e g i s mt nl l f el adat t al a h ar c t r en. I g en
l ovag i as , k at onai l ag a z o n b a n h i n y o s k p z et t s g f r f i vol t ,
r i si v a g y o n t ul aj donos a. H s g e s e n s z ol g l t a h az j t , n o h a
r op p ant k r o k at s z env edet t m r a h adj r at f o l y a ma al at t i s s
i g en b t r an vi s el t e m a g t a g y z t e s el l ens g l t al val f b el -
vet s ek or .
1 0 4
D e s s e w f f y Ar i s z t i d .
Sz l . 18 02 - b en C s ak ac o n ( Ab a j m. ) ; meh g . 18 4 9 .
o k t . 6 . Ar ado n
T z v t a ny ug a l ma z o t t c s . ki r . h us z r k ap i t ny vol t ,
m i d n ki t r t a s z a b a ds g h a r c , m e l y b e n mi n t ez r edes , ut b b
p edi g mi n t t b o r no k s 1 8 4 9 . m j u s 2 4 . t a a f el s mag y ar -
or s z g i h a ds e r e g ( a I X . h adt es t ) v ez r e vet t r s z t . Vi s oc k i v al
eg y t t kel l val a f l t ar t z t at ni a a z o r o s z o k a t ; m i k o r a z o n b a n
ez , a ki s - s z eb eni s l emec s ni t k z et b en n e m s i ker l t , s z p
r e n d b e n vonul t vi s s z a C eg l di g , h ol Per c z el s er eg h ez c s at l a-
k oz ot t s vg i g k z d t t e a z eg s z s z ab ads g h ar c ot . Mi d n m i n d e n
el ves z et t , aug . 10- n j el ent kez et t s 1 2 t r s val eg y t t v r t an
h al l t s z envedet t Ar a d o n . Ki t n l ovas s g i t b o r no k vol t . 1 0 5
D e k F e r e n c .
Sz l . 1803 . okt . 17 . Sj t r n ( Zal am. ) ; meg h .
1876. j a n . 2 8. Budapest en
A h a z a b l c s e, 1 8 3 3 t a a j og f ol y t onos s g el v nek l eg -
n e m e s e b b k p v i s el j e; s z , t u d o m n y , j el l em t ek i nt et b en s s z es
t r t ne t nk ne k eg y i k l eg f ns g es eb b al ak j a; 1 8 4 8 - b a n i g az s g -
g y mi ni s z t er , a m a g y a r Ar i s t i des . Az l t al a 1 8 6 1 - b e n s z er -
kes z t et t k t f l i r at p ol y m l t s g o s a n s s z eg ez i j o g ai nk at ,
m i n t a Dec l ar at i on o f r i g h t s a z ang ol ok i t . b k t et t e ki
n e m z e t t a z ur al k o d v al , a z m v e a z a l k o t m n y h el yr e-
l l t sa s Ma g y a r o r s z g k z j og i h el y z et nek s z ab l y o z s a.
Mi n d e n i z b en d e m o k r a t a vol t , e g y s z e r s i g nyt el en a k k o r
i s , m i d n e g y n e m z e t s e g y u r a l k o d h z s or s a vol t k e z b e n .
Mi n d e n t k oc k z t at ot t a h az r t , d e s e m m i r t s e m ak ar t a k o c -
k z t at ni a h az t .
1 0 6
B a j z a J z s e f .
Sz l . 1804. j anur 3 1. Sz c si ben ( He v e s m . ) ;
m e g h . 1858. mr c . 3 . Pesten.
K o r n a k eg y i k l e g t e v k e n y e b b kl t j e, t ud s a, k r i t i k us a
s h r l ap r j a. A ne mz e t i e s m k l t s z e t e t k l al ak t ek i nt et b en
t i s z t a s i g az n t r z et t k l t e m n y e k k e l , ki vl t dal ok k al , g a z -
dag t ot t a; l eg j el l emz b b ez ek k z t a S h a j t s s a z Ap o t h e o s i s .
al k ot t a m e g n l u n k a r e g ny el ml et t ; a L e x i k o n - p r b e n
t et t f el s z l al s ai s Kr i t i kai L a p o k c m vl l al at a l t al p edi g
s z i g or s r e nde s el l enr z s al vet t e e g s z i r o da l mun k a t ,
e n n e k n a g y j av r a. Az At h e n a e u m o t a z i r o da l o m v al s g os
t ny ez j v t et t e; t r t nel mi do l g o z at ai b an p edi g a z el ads -
n a k mes t er e g y a n n t mu t a t t a b e m a g t r a s z l e g n e m e s e b b
r t e l m b e n s f r f i ! "
107
S z e m e r e Mi k l s .
S z l . 1804. j ni us 17 . L a s z t c o n ( Zemp l nm. ) ;
meg h . 1881. aug . 2 0. ug yanot t . _ j
A m a g y a r k z n s g n e k k edv el t h u m o r o s s s at i r i kus
kl t i k z t ar l oz i k. Ne m dol g oz ot t n a g y m g o n d d a l , d e s o k
t eki nt et b en p e n e z l t al h at ot t , me r t e z m i n t e g y emel t e kl -
t s z et nek kz vet et l ens g t . A b ec s l et s h az as z er et et kl t j e
vol t , k i , f k p l et nek ut ol s k t t i z edb en, el - el kes er edet t a
p ol i t i kai e s e m n y e k e n , d e g ny j b l , v a g y er s en f el kor b c s ol t
s z env edl y b l i s el t nnek s m a g y a r j el l emnek l eg s z eb b
s ug ar ai . Ar a n y s Pet f i ep i g onj a, d e p e n ni nc s h j v a l a z
n l l s na k ; s t n h n y k l t e m n y e e g y e n e s e n i r o d a l m u n k l eg -
j o b b al kot s ai k z t ar t oz i k. M v e i b e n a z vol t , m i a z l e t b e n:
j el l em.
108
J o s i p o v i c h An t a l .
Sz l . 1 8 0 4 . j l . 2 1 . Zg r b b an; me g h . 187 4- b en
E s z z ad n e g y v e n e s v ei b en, mi n t T r m e z g r f j a, m a j d
Z g r b f i s p nj a, r end t h et et l en l k z dt t a m a g y a r l l a me s z me
mel l et t s a z i l l yr i s mus el l en. A I V. Bl a l t al me g ne me s t e t t
t r mez ei ek t r t net i di c s s g e el vl as z t h at at l anul f or r t s s z e
a z nev v el . J os i p ov i c h , m i d n ot t h on m r n e m m k d h e t e t t ,
1 8 4 9 - b e n De b r e c e n b e i s el k s r t e a k o r m n y t s b r t nb n-
t et s s el p ec s t el t e m e g h ons z er et et t . J h o r v t v o l t ; n e m t ar -
t oz ot t a t l z k k z s m i n d v g i g l l h at at os an r ag as z k odot t
a z a n y a o r s z g h o z .
1 0 9
K l a u z l G b o r .
Sz l . 18 04 . no v . 18 . Pes t en; meg h . 18 6 6 - b an
Sz eg eden
Az ut ol s r endi or s z g g y l s ek el l enz k nek eg y i k
v ez r e; ki t n s z no k , j el es l l amf r f i , 18 4 8 - b a a k z g a z da -
s g i - , i p ar - s k e r e s k e de l e m g y e k mi ni s z t er e. Be h a t a n t anul -
m n y o z t a g az das g i vi s z onyai nk at s k l f l dn i s t et t t ap as z -
t al at ai t kt s g t el en l k p e s l et t vol na r t kes t eni , h a a z i d k
k e d v e z n e k a b k s f ej l ds nek. g y a z o n b a n n e m h ag yh at ot t
s o k n y o m o t m k d s e . Az n k n y u r a l o m v ei b en v i s s z av onul v a
l t ; 18 6 1- b e n s 18 6 5- b e n a z o n b a n i s mt el t en kp vi s el t e Sz e g e de t
s t b b nyi r e r g t nz t t , d e mi n d i g s i ker l t s i n k b b a k edl y-
h e z s z l b es z dei vel e k k o r i s a z or s z g g y l s l eg k i t nb b
t ag j ai k z t ar t oz ot t
110
D a m j a n i c h J n o s .
Sz l . 1804- b en S t z n ; me g h . 1849 . okt . 6.
Ar adon.
A m a g y a r s z a b a ds g h a r c na k l e g na g y o b b h s e , i g az i
f or r adal mi vr mr s k l et , t r h et et l en h v e a n e mz e t g y n e k .
Al i b unr , L ag er dor f , Sz o l no k , Bi c s k e, I z s as z eg , f k p a z o n b a n
Na g y - Sa r l h al h at at l an t j a nevt . A I I I . h adt es t et , g yz h et et -
l ennek t ar t ot t k; e b b e n s z ol g l t ak a ver es s i p k s ok , a 3. s 9 .
z s z l al j s t b . Eg y i dei g a s er eg nek f vez r e vol t Da m j a n i c h ,
d e m i n t os z t l y t b o r no k m a g a i s s z v es eb b en s h a s z n o s a b b a n
i s m k d t t . Ha l b t n e m t r i , t al n m s v g et r a s z ab ad-
s g h ar c , m e l y b e n ut ol j r a m i n t a z ar adi v r p a r a nc s no k a vet t
r s z t . Az or os z l n b t or s g , el h at r oz ot t s nt udat os vez r t
g h ons z er el me v r p adr a, d e eg y t t al r k n v h e z j ut t at t a.
1 1 1
Na g y - S n d o r J z s e f .
Sz l . 18 04 - b en Nag y v r ado n; meg h . 18 4 9 .
o k t . 6 . Ar ado n
K o r b b a n c s . ki r . h us z r k a p i t ny , a s z a b a d s g h a r c b a n
ez r edes , m a j d t b o r no k s h a d t e s t p a r a n c s n o k ; s aj t nyi l at -
k o z a t a s z er nt Br ut us , h a val aki C a e s a r s z e r e p r e v g y n k .
S z e m l y e s b t o r s g na k B u d a o s t r o m n l s a deb r ec eni c s at -
b a n e g y a r nt k i t n j el ei t adt a s kt s g t el en h adv ez r i t eh et -
s g ek h j n i s i g en f ont os s z er ep et j t s z ot t a s e r e g b e n a z o n
kt el es s g r z et s h ons z er et et f ol yt n, m e l l y e l a n e m z e t g y e -
r t k s z vol t m i n d e n t l doz ni . S e n e m z e t j v j b en h z v a
l p et t a b i t f a al , me l y r e a g y z k k r h oz t at t k .
1 1 2
Gr f Mi k I m r e .
Sz l . 1805. Zab ol n ( Hr omsz km. ) ; megh.
187 6 . s z ep t . 16 . Ko l o z s v r o t t .
Az er dl yi k o r m n y s z k el n k e, Er d l y k o r m n y z j a ,
m a j d k z l e k e d s g y i mi ni s z t er ; nevez et es l l amf r f i s t r -
t net r . Az n k n y u r a l o m i dej b en a z er dl yi m z e u m al ap -
t s a, a n a g y e n y e d i f i s kol a s a k ol oz s vr i n e m z . s z nh z j r a-
s z er vez s e s t b . , v al ami nt t r t net r i s t r s adal mi t e v k e ny s g e
l t al ol y s o k a t t et t Er d l y kz s z el l emnek s a m a g y a r s g n a k
me g i z mo s t s r a , h o g y kor t r s ai m l t n nev ez h et t k t Er dl y
Sz c h eny i j nek . S a p ol i t i kai l ag h a z n k k a l m o s t m r v g k p
eg yes t et t ki s o r s z g n a k kt s g t el en l vol t ut ol s n a g y
l l amf r f i a. 1 1 3
To l d y F e r e n c .
Sz l . 1805. aug . 10. Bu d n ; meg h . 187 5.
I r o d a l mun k k i nc s t ar t j a" a m a g y a r i r odal om- t r t net
s k n y v t r g y me g t e r e mt j e s t b b mi n t f l s z z adon t
h a n g y a s z o r g a l m dol g oz t r s a az , eg s z n a g y s g b a n l t al a
meg s mer t et et t i r o da l o mna k , k i ne k k ny v e i b l s e g y e t e mi
el ads ai b l eg s z n e m z e d k e k t anul t k az t s z er et ni . Rend t -
h et l en h v e l vn a Ka z i n c z y l t al meg i nd t ot t j i s kol nak s
t nyez j e mi n d e n i r odal mi m o z g a l o m n a k , kr i t i kj a s okh el y t t
eg y ol dal u g y a n , d e g y i s m l t n r t a r l a S z s z Kr o l y , h o g y
B r kez ei d c s ak m s n a k f onj k :
A k o s z o r l eg yen t i ed!
Tet z d b e nag y j ai nk Pant h eonj t
S a r a n y t ol l al r d r n e v e d ! "
1 1 4
Gr f B a t t h y n y K z m r .
Sz l . 1807 . j ni us 7 . ; me g h . 1854. j ul i us 12 .
Pr i z s b an.
1 8 4 3 t a a f el s h z el l enz k nek eg y i k vez r e, a m a g y a r
i p ar v de l m r e al ak t ot t el s eg y es l et nek el nk e, a s z ab ad-
s g h a r c b a n Ba r a n y a f i s p nj a, m a j d a Ki s - K ns g , Sz e g e d ,
S z a b a d k a s Z o m b o r p ol g r i s k at onai k o r m n y z j a , a f g g et -
l ens g i nyi l at koz at ut n k l g y mi ni s z t er , k i a z o n b a n a k k o r
m r al i g t eh et et t v al ami t a h az r t . A vi l g os i f eg yver l et t el
ut n s z m z e t s b e n l t T r k - s F r anc i ao r s z g b an. Ne m e s
s z v , a k o r n a k es z mnyi es j el sz avai t i g az n t r t , a j o b b g y -
s g g y r t m r 1 8 4 8 . el t t s ok at t ev , es z es s n a g y m v el t -
s g l l amf r f i vol t . 115
F n y e s El e k .
Sz l . 1807 . j l i us 7 . C s o k aj o n ( Bi h ar m. ) ;
meg h . 187 6 . j l i us 2 3 . ; Budap es t en.
Ma g y a r o r s z g o t , n a g y a r ny m u n k b a n , m a g y a r u l
r t a l e el s z r . Mi el t t 1 8 2 6 - b a n f l l p h et et t ez z el , e g y m a g n a k
ol y r s i f el adat ot kel l et t t el j es t eni e, ami t m a k l nb z
t r s ul at ok vl l vet ve i s al i g ol dh at nak m e g . Vg h et et l en s z or -
g a l o m m a l , a k o r m n y t l n e m g y mo l t v a , v r me g y k k e l , vr o-
s o k k al ez er s ez er l evel et vl t va, s z er ez g et t e s s z e st at i sz t i kai
adat ai t , m g a t b b i t ut az s ai n j o b b a d n - ma g a g y j t t t e
s s z e. Fel l el t e a f l dr aj z nak m i n d e n g t , k i v l b b s l yt
a z o n b a n a p ol i t i kai l ag l eg f ont os ab b s t at i s z t i kai r s z r e f ekt et et t .
Re n d s z e r e i g en s ok i g adot t i r nyt f l dr aj z i r odal munk nak s
c s ak a k l f l di n a g y me s t e r e k m v e i n e k me g i s me r s e t a
t eki nt i k az t n l unk i s el avul t nak.
1 1 6
Gr f Vc s ey Kr o l y .
Sz l . 17 8 0. Pes t en; meg h . 18 4 9 . o k t . 6 . Ar ado n
C s . ki r . h us z r r nag y b l l et t h o nv de z r e de s , m a j d t b or -
n o k s 1 8 4 9 . el ej n a z b er s g e s h ons z er et et e a k a d l y o z t a
m e g , h o g y g r f Es t e r h z y S n d o r t b o r no k h t l en l a c s s z r i
z s z l k al vez es s e a b c s k ai h o nv dh adt es t et . Ez r t t a t r -
t nel em, mi n t Ho r v t h Mi h l y s z p en m o n d j a , u g y a n a z o n
di c s s g r e ml t at j a, m e l l y e l di a da l ma s h ar c v ez r nek nevt
s z ok t a f el j eg yez ni . " 1 8 4 9 . j ni us 2 7 . Ar a d v r n a k b evt el e
s Te m e s v r o s t r o ma l t al t nt ki . Ta nul t s vi t z t b o r n o k
vol t , ki t k at oni n a g y o n s z er et t ek ; r t et t a f eg y el emt ar t s h oz
s l el kes t s h ez , d e eg y t t al a h adi t er h ek k nny t s h ez i s.
Az ar adi t i z e nh r o m v r t a n " e g y i k e .
1 1 7
V a j d a P t e r
Sz l . 1808. j anur 2 0. Vanyol n ( Ves z p r mm. ) ;
me g h . 1846 . f eb r ur 6 . Sz ar vas on ( Bks m. )
Tu d s s kl t e g y s z e m l y b e n , ki p e n ez en k et t s
t ul aj dons g a f o l y t n t er emt et t e m e g kl t i p r z nk at , h o g y r z
s z ve s b l c s el k ed es z e kel l a l a k b a n nyi l at koz t as s k. Kel et i
b es z l yei t a kl t s z et h e v b e n f el ol vadt p h i l os op h i ai k edl y
t es z i ol y b j o s a k k . El b es z l s ei i r ny z a t o s a k ; kel et t ndr -
vi l g t r aj z ol va m u t a t a m a g y a r j o b b g y s g n a k v r z s eb ei r e
s ar ny t al anul k i s o l v as k r b en f k p ez ek k el r t el ol y
h at s t , mi n t , s z r e s k edl y r e eg y ar nt , al i g g y a k o r o l t
m s m a g y a r kl t . Ha n h a os s i ani , n h a b i b l i ai h a n g o t a d
m o n d t a To l d y a z n e m m me l s , h a n e m p e n c s a k l l ek-
i d o ma i s aj t s s z k s g e s s z l e m n y e vol t . "
1 1 8
Eg r e s s y Ga l a m b o s G b o r .
Sz l . 18 08 . L s z l f al v n ( Bo r s o dm. ) ; meg h .
18 6 6 . j l i us 3 0. Budap es t en, a s z np ado n
Ma g y a r o r s z g l eg k i t nb b t r ag i k us a, eg y t t al j el es
d r a m a t u r g ; L ear , Bo l i nb r o c k e , I I I . Ri k h r d , Ab af i , Ga r r i c k ,
Pe t ur , C or i ol an, Ra n z a u , Gr i t t i , K e a n , B n k b n , Br a nk o v i c s ,
Ma r t b n , D s a , Ma c b e t h , Br u t u s s t b . s z eml yes t j e. Sz i g -
l i g et i s z er nt t a m a g a s a b b r t el mi s g s a m l y e b b k edl y,
m i n t k t s z r ny , emel t e. n e m c s a k al ak t ani t udot t , d e a f el -
l t t t j el l em s z env edl y ei t i s eg yn t et t e. Ez e n k v l n e m vol t
ut nz , a nn l k e v s b b m s o l : m i n d i g s aj t er edet i t ol l ai val
k es k edet t , m i t el g g b i z ony t a z , h o g y a z er edet i t r ag i kai
s z e r e p e k b e n p e n ol y m a g a s a n l l ot t , m i n t a z i de g e n e k b e n . " 119
Gr f D e s s e w f f y Au r l .
Sz l . 1808. j l i s 2 7 . Na g y mi h l y b a n ( Zemp l nm. ) ;
meg h . 1842 . f eb r ur 9 . Budn.
A c ons er v at i v p r t v ez r e, a z er s k z p ont os t s el v nek
a f r endi h z b an, saj t h r l ap j b an s k n y v e i b e n b u z g s
n a g y es z v dj e s t er j es z t j e. K o r n b ek v et k ez et t h al l r l
p ol i t i kai el l enf el e, Ko s s u t h , g y eml k ez et t m e g : I l y f r f i
s r j nl j eg es k e z e k k e l r ag adj a m e g a z e m b e r k eb l t a s e m m i -
s g nek r z et e s a m e r s z l l ek s z r ny s z eg et t en t r p l el a
m l a n d s g mut at - j j a el t t . M l y t i s z t el et em, m e l l y e l r t el mi
f el sb b sg nak h do l k , n e m el f og ul t s g b l er edet t s a ki t g y
t i s z t el k l et b en, ki t s z er et ni m a g a m b a n s z t nt r ez k , a n n a k
s r j nl m l y b nat t at m o n d o m : l eg y en l dot t e ml k e z e t e !
K n e z i c s K r o l y .
Sz l . l 8 08 - b an a h at r r v i dk en; meg h . 18 4 9 .
o k t . 6 . Ar ado n
Ho r v t s z r ma z s c s . ki r . k a p i t ny vol t , m i k o r 1 8 4 8 -
b an a z a l k o t m n y r a f l es k dt t . Es k j t s z ent l meg t ar t ot t a s
a h h o z n e m c s a k kt el es s g r z et b l , h anem h az af i as l el kes l t s g -
b l i s m a r a d t h ; m e r t a b b a n a z r t el emb en t ar t oz ot t a
h o r v t o k k z , m i n t ami l y enb en t ar t oz t ak a Zr ny i ek , k i k
l t ek s h al t ak Ma g y a r o r s z g r t . Vi t z l k z d t t a s z e r b f l -
k el k el l en s a z p r i l i h adj r at b an n a g y g y es s g g el ol dot t a
m e g a r b z ot t nl l f el adat okat , ami r t i s t b o r n o k k s
h a dt e s t p a r a nc s no k k nev ez t e ki a k o r m n y . A h o r v t - ma g y a r
t es t v r s g nek a n e h z i d k b e n i s n e m e s p ol j t k t l l t al
val h al l r a t l t e a g y z t es Aus z t r i a.
Gr f B a t t h y n y L a j o s .
Sz l . 1809 . f eb r ur 11. Poz s ony b an;
meg h . 1849 . okt . 6. Pes t en.
H s n a g y , eg y enes , h aj ol ni n e m t ud , es z es s
l ovag i as , i g az i d e m o k r a t a f r , ki t z ves l l amf r f i p l yj n
i g en s o k at h as z nl t a s z ab adel v s g g y ne k . Ne m vol t s z no k ,
d e mi n d i g h at ot t ; s z a v a i na k s l yt eg y ni s g e adot t , s a h o n -
s z er et et , m e l y mi n d i g t el j es l ng g al g et t s z vb en. A p ar l a-
ment i k o r m n y f o r m a b e h o z s a k o r l et t a z el s m a g y a r f g g et l en
f el el s mi ni s z t r i um el nk e. Az el nks g t l f el ment et s e ut n
n e m vet t t e v k e n y r s z t a z t t l s z r nyal e s e m n y e k b e n . Az
os z t r k ok h t l en l m r 1 8 4 9 . el ej n el f og at t k s a s z a b a ds g -
h ar c l e ver et s e ut n f b el vet t k. Ha z n k d s z es m a u z l e u m o t
e me l t di c s v r t an j nak .
1 2 2
Ho r v t h Mi h l y .
Sz l . 1809 . okt . 2 2 . Sz ent es en; me g h . 187 8.
a ug 19 . Kar l s b adb an.
L e g n p s z e r b b t r t net r nk, k i nek Ma g y a r o r s z g e g s z
m l t j t f el l el n a g y m v b l k t n e m z e d k mer t et t e s me r e -
t ei t s l el kes eds t . Ny u g o d t , f r f i as el ads a, h i g g adt s a s z -
vi r g okt l v a k o d t l et e, t r g yi as s g a, mel y b l a z o n b a n s eh ol
s e m h i ny z i k a h ons z er et et nek j t ev mel eg s g e, al ak t k p es -
s g e s p r z j nak eg y s z er s g e, a k t f k me g v l o g a t s b a n
val l el ki i s mer et es s g e k i t n h el yet b i z t os t anak - nek i m i n d e n -
k or r a, h a m r az t a i s vl t oz ot t a t r t nel mi z l s s a f el -
do l g o z s nak , st m a g n a k a k ut a t s na k m ds z e r e . A s z a b a d-
s g h ar c ot , m e l y n e k f o l y a m b a n c s andi p s p k s val l s - s k z -
ok t at s g y i mi ni s z t er l et t , a p ol i t i kai t r t net s z emp o nt j b l
s z i nt n i s mer t et t e.
12 3
Gr f Te l e k i L s z l .
Sz l . 18 11. f eb r ur 11. ; meg h . 18 6 1. mj us 8 .
Pes t en
Sz ol g l t a a s z a b a ds g h a r c g y t , s z m z e t s b e n p edi g
Ko s s ut h t al s Kl a p k v a l eg y t t a n e mz e t i i g az g at s g " f ej e,
K o s s u t h s z avai val l v e: h az af i vol t , h , i g az , h at r oz ot t ,
m i n t h v e b b , i g a z a b b , h at r o z o t ab b e m b e r n e m l e h e t " , 1 8 6 1 - b e n
a z o s z t r k o k l t al el f og at va, a z o n f l t t el al at t ny e r t k eg y el -
m e t , h o g y a p ol i t i kt l eg y el r e t ar t z k odj k . K v e t t vl as z -
t at s a ut n a z o n b a n t er ms z et es v ez r e l et t a h at r oz at i p r t -
n a k . Az n m a g v a l me g h a s o nl o t t n a g y h az af i t nr z et e a l eg -
f ont os ab b p ol i t i kai s z er ep k e z de t n knys z er i t et t e ng y i l k os -
s g r a.
12 4
Gr f D e s s e w f f y Em i l .
Sz l . 1812 . f eb r ur 2 4 . Ep er j es en; meg h . 18 6 6 .
j anur 10. Poz s onyb an.
Sz i g o r a n c ons er vat i v p ol i t i kj a f ol yt at s a vol t a K o s s u t h
el l en b t y j a l t al me g k e z d e t t k z d e l e m n e k . J e l l e m ne k k i t n
s aj t s g ai s a z el mel , m e l l y e l l l s p ont j t v de l me z t e , k l -
n s e n k z g a z da s g i k r d s e k b e n vol t n a g y h a s z n r a p r t j nak .
F l - s l ef el eg yar nt f g g et l en l l s a s a n p s z e r s g h aj -
h s z s t l , v a l a mi nt a f ej edel mi k e g y e k ker es s t l val i deg en-
k e d s e k i vl s l yt adot t s z a v a i na k . Az t v e ne s v e k b e n k z -
g az das g i s t r s adal mi r dek ei nk et a p ol i t i kai s z l c s end i dej n
s e m a k a r v n el h any ag ol ni , k i es z k z l t e a f l dh i t el - i nt z et
eng edl yez s t s er edet i r endel t et s e s z m r a t ar t ot t a m e g a z
a k a d m i t , m e l y n e k e l n k e vol t .
1 2 5
Sz emer e Ber t al an.
s z l . 18 12 . aug . 2 7 . Vat t n ( Bo r s dm. ) ;
m e g h . 186 9 . j anur l 8. Budn
Ny u g a t i e s z m k t l f or r ong , t s g y k er es , m a g y a r l el k -
l et l l amf r f i , a n e g y v e n e s v e k or s z g g y l s ei nek f ny es
t ehet sg s l e g g m v s z i e s e b b s z n o k a s l e g g y e s e b b t r v ny -
s z er kes z t j e. Ki vl k z i g az g at s i t i s z t vi s el , l 8 4 8 - b a n b el g y -
mi ni s z t er , 1 8 4 0 - b e n p edi g k o r m n y e l n k . Re ndk i v l i ki t ar t s a,
c s g e d e t l e n s g e , kt el es s g r z et e s l ng ol h ons z er et et e a
s z a b a d s g h a r c eg y i k f t ny ez j v t et t e; a f g g et l ens g i
nyi l at k oz at k v e t k e z m n y e l a k z t r s as g o t t eki nt et t e, a z
o r o s z b e a v a t k o z s u t n p edi g o r o s z v d e l e m al at t ak ar t a m e g -
t er emt eni h az j a nl l s g t . A v es z l y b en c s g g e dni n e m
t ud t me g t r t k s p ol i t i kai l ag j el ent kt el enn t et t k a s z m -
z et s v ei .
126
Ga r a y J n o s .
Sz l . 1812 . okt . 10. Sz eg sz r don ( Tol nam. ) ;
meg h . 1 8 5 3 . nov. 5. Pes t en.
Kl t i n a g y t ul aj dons g ok nl k l i s k e d v e s kl t j e
k o r n a k , m e l y b e n n e a l yr i k us t s e p i k us t e g y a r nt s z er et t e.
Da l a i b a n a n e m z e t j el ennek k i t n f r f i ai t mag as z t al t a s j v -
j n e k r emny ei t b uz d t ot t a, h s k l t e m ny e i p edi g a m l t di c s
al akj ai t nek el t k m e g . A m v s z i e s t s z er enc s s en eg yes t et t e
a np i es s el s g y l et t f kp vi s el j e a z j m e p o s n a k ; n h o l
c s ak b al l ada- , v a g y r o m n c s o r o z a t o t adot t e c m e n , l eg t b b -
ny i r e a z o n b a n kl t i l et - v a g y k or r aj z ot . Az o n b a n a l az n
s s z ef z t t mel l kesemnyek da c r a i s, n a g y h at s t t et t S z e n t
L s z l j val , e z e n h az af i as s val l s os k l t e m ny v e l , v a l a mi nt
b al l adi val s np i es b es z l yk i vel , k l n s e n a h u m o r o s
Ob s i t os s al .
1 2 7
Pl t enb er g Er n.
s z l . 18 13 . Bc s b en; meg h . 18 4 9 . o k t . 6 . Ar ado n
C s . ki r . h us z r k a p i t ny k o r b a n f l es ket t et vn a m a g y a r
a l k o t m n y r a , a k r l m n y e k vl t oz t ak or h v en s b ec s l et t el
ol t al maz t a az t . M r mi n t ez r edes , nl l an s j l vez et t e a VI I .
h adt es t et , m e l y n e k p a r a nc s no k s g t t b o r no k k o r b a n i s m e g -
t ar t ot t a. S z e m e r e s Ba t t h y n y K z m r di p l omat i ai k l det s t
i s b z t ak r , Pas k i ev i c s or os z t b o r na g y a z o n b a n nem f og adt a
t ; R d i g e r t b o r no k el l enb en, g y l t s z i k, l t al a m i n d e n k p
m e g a k a r t a er s t eni Gr g ei t a z o n s z n d k b a n , h o g y f eg y-
ver ei t l et eg y e; a z a u g . 11- i h adi t anc s b an - m a g a c s a k u g y a n
a f eg yver l et t el r e s z avaz ot t . A j el es k a t o na , de j h i s z e m p ol i -
t i k us s z i nt n a z os z t r kok l doz at a l et t .
1 2 8
Gr f Gu y o n Ri k h r d .
s z l . 18 13 . mr c . 3 1. Bat h b en ( Ang o l o r s z g b an) ;
meg h . 18 56 . o k t . 12 . Ko ns t ant i np o l y b an.
Por t ug al l i b an k ez det t k at onai s z ol g l at ai t Aus z t r i b a n
f ol yt at t a, d e m r m i n t v e k t a n y u g a l ma z o t t f h a dn a g y o t s
m i n t Ma g y a r o r s z g b a n meg t el ep edet t s a k z g y e k r t r dek l d
b i r t okos t t al l t a t a s z a b a ds g h a r c . Sc h w e c h t n l , a Ta r c a
v i dk n s Na g y - S z o m b a t v d e l m b e n s z er z et t h adi h i r nev t h al -
h at at l ann t et t e a b r any i c s k i h g el f og l al s a l t al , m e l y e
k o r s z a k n a k eg y i k l eg s z eb b h adi t ny e. A s z a b a d s g h a r c b a n
mi n d v g i g r s z t vet t : a t emes v r i c s at aves z t s ut n a z o n b a n
me n e k l n i e kel l et t s Ku r s i d p a s a n v e n t r k s z ol g l at b a l p et t .
F l v l t v a n g y l l amot s z ol g l t e g y t di k ne k e z i deg en s z r -
m a z s f i a; l el k nek i g az i v o n z a l m a a z o n b a n Ma g y a r o r s z g o t
i l l et t e.
1 2 9
S z a l a y L s z l .
Sz l . 18 13 . p r i l 18 . Budn; meg h . 18 6 4 .
j l i us 17 . Pes t en
Ma g y a r o r s z g n a k l eg l es eb b t eki nt et s i g en n a g y k p -
z et t s g t r t net r j a, k z j og i v i s z o ny a i nk na k al ap os s mer j e,
i g az i l l a mb l c s : a z i r o da l o mb a n kr l b el l a z a z eg y ni s g
a mi l y en De k a p ol i t i k b an. Na g y m v t , h a z n k t r t net t ,
a z i f j s g nak aj nl ot t a s k z j og i vi s z onyai nk r l l eg h el y es eb b en
c s a k u g y a n ez en f j dal om, c s o n k a m b l t j k oz dh at i k
a z i f j ab b n e m z e d k . Vi l g os , m e g g y z , m a g v a s f ej t eg et s ei
ml t s g os i g az ol i a n e m z e t j o g ai nak s ol y s z i nt k , m i n t h a
a n e m z e t l el ki smer et t kp vi s el nk. Az el ads m v s z e t e , a z
i r l y eg y s z er s z p s g e s a s z er kez et b ev g z et t s g e al aki
t ek i nt et b en i s t a n u l m n y o z s r a m l t v t es z i k m v t .
130
B r E t v s J z s e f .
Sz l . 1813 . s z ep t . 3 . Bud n ; meg h . 187 1.
f eb r ur 2 . Budap es t en.
Az e s z m k b e n l e g g a z da g a b b m a g y a r r s l l amf r f i ,
a meg t es t es l t emb er s z er et et . Sz el i d m z s j a , t r s adal mi
r eg nyei s v g j t kai , b l c sel et i m v e i , a t r s adal om s p ol i -
t i ka n a g y kr ds ei t r i nt dol g oz at ai i r o da l munk , or s z g -
g y l s i b es z dei nek al ap es z mj e, k i dol g oz s a s el ads a s z no k -
l at unk i s mt el t mi ni s z t er s g e i dej n ki z r l ag el vi s z e mp o n t o k -
na k h do l k o r m n y t e v k e ny s g e l l aml et nk l eg nag y ob b j ai
k z e emel i k . K l t e m n y e i , a Ka r t h a us i " , a X I X . s z z a d
ur a l k o d e s z m i " , a f ennkl t s n e m e s e s z m k n e k eg s z s or o-
z at a, h at ez er j i s kol a s r i t ka s s z h ang z at j el l emnek n e m e s
t ul aj dons g ai a n y a g i a s k o r u n k b a n kt s z er es f ny b en t nt et i k
f l Et v s t .
1 3 1
S z i g l i g e t i Ed e .
Sz l . 1814. mr c . 8. Nag y v r adon; meg h . 187 8.
j anur 19 . Budap es t en.
Np s z nm i r odal munk a t y j a ; t r ag oedi a- , d r m a - s v g -
j t k r , k i a d r m a meg g y k er es eds t l v r v a s z n g y n k
f el vi r g z s t , e g y m a g a a nny i m v e t i r t , h o g y s z np adai nk at j
i dr e el l t t a el ads r a ml t da r a b o k k a l . Eb b e n s n e m kl t -
s z et nek b ev g z et t s g b en l l f r d e me . L e g h e v e s e b b e k v g -
j t k ai ; l eg er edet i b b al kot s ai a z o n b a n n p s z nm v e i , mi k k e l
a k l f l d r z el g s dr mi t , m a j d , a b c s i b o h z a t o k a t g y e -
k ez et t l es z or t ani s v al b an ol y h at s t r t el v el k , a m i
i t t h on a s z n g y et s nemz et i s g et er s t et t e, a h a t r o k o n t l
p e di g n e m - e g y h el y t t kel t et t f i g yel met a m a g y a r np l et s
a n n a k s z np adr a- vi t el e i r nt .
13 2
Er d l y i J n o s .
Sz l . 1814- b en Kap os on ( Ung m. ) ; me g h . 186 8.
j anur 2 3 . Sr os p at akon.
J el es kr i t i kus , np i es kl t s m f or d t - Eg y e n e s
s z i nt e s a t r g y m l y b e h at b r l at ai val p ol y h as z nr a
vl t a s z p i r o da l o mna k , m i n t a m a g y a r n p da l o k s m o n d k
s s z eg y j t s v el . E t ek i nt et b en a z t t r s m u n k j t v g ez t e
s l eh et m o n d a n i , h o g y s z er z et t i r o d a l m u n k b a n i g az i p ol g r -
j o g o t a np k l t s z et nek , mel y et s z p , nl l t a n u l m n y b a n
i s mer t et et t . Meg r t a a m a g y a r b l c s el et s a vi l g i r odal om t r -
t net t , a z ut b b i a z o n b a n n e m j el enh et et t m e g eg s z en. Ki t n t
m v e i n e k er vel t el j es s s m a g y a r z a m a t ny el v e l t al . Eg y
i dei g a Ki s f al udy - Tr s as g t i t kr a vol t , m a j d , p r h na p i g , a
ne mz e t i s z nh z i g az g at j a, v g l s r os p at aki f i s kol ai t anr .
13 3
K m e t y Gy r g y .
Sz l . 1814- b en Pok or g yon ( Gmr m. ) ; meg h .
186 5. ap r i l . 2 5. L ondonb an.
A s z a b a ds g h a r c b a n m i n t r n a g y k ez det t s z ol g l ni ; a
c s or nai di c s s g es c s at a ut n a z o n b a n m r t b o r no k l et t s
h s i es s g nek , v al ami nt c s ap at vez r i t eh et s g ei nek k i t n j el ei t
adt a a z i s as z eg i t k z et b en Bu d a v r o s t r o m b a n , a b c s k ai
h adj r at b an s a t emes vr i c s at b an. A s z er enc s t l en f or dul at
ut n T r k o r s z g b a me n e k l t s I z mai l p as a n v e n n a g y h r -
nev et s el s mer s t s z er z et t m a g n a k K a r s v r n a k vi t z s
es z es v d e l me , v al ami nt a Ta k n a n - h e g y e k k z t e g y or os z
s er eg nek me g s e mmi s t s e l t al , 18 55- b e n. V g l L o n d o n b a n
t el ep edet t m e g , h al l i g r a g a s z k o dv a ev ang el i k a h i t h ez s h n
s z er et et t m a g y a r h a z j h o z .
1 3 4
Dr . B a l a s s a J n o s .
Sz l . 1814. mj us 5. Sz ent - Lr i nc en ( Tol nam. ) ;
meg h . 186 8. nov. 9 . Budap es t en.
Ha z n k b a n a t u d o m n y o s m t - s eb s z et meg al ap t j a s
k l n s e n a z g y nev ez et t k p l m t t el ek b en eur p ai t eki nt l y.
Mi n t eg y et emi t anr s r eg s z en j s z el l emet nt t t a
m a g y a r or vos i k a r b a s a z e g y e t e mi m t i nt z et f l l l t sa l t al
m i n t e g y i t t h on- mar ads r a knys z er t et t e a s z ak er k et . A h as-
s r vekr l s a z or r kp l s k r b e n di v at os j ab b m t t m o d o r o k -
r l r t m u n k i , v al ami nt a z or vos i k nyvk i ad - t r s ul at m e g -
al ap t s a l t al eg y ar nt n a g y l end l et et adot t t u d o m n y o s i r o-
d a l m u n k e z g n a k . Mi n t g y ak or l o r v o s i s i g en k i t n
h r nv nek r vendet t s m t t ei vel ez r ek l ds t r demel t e ki . 1 3 5
Dr . K o v c s S e b e s t y n En d r e .
Sz l . 1815. Gar am- Vez eknyen ( Bar s m. ) ;
meg h . 187 8. mj us 17 . Bu d a p e s t e n .
Mi n t m t s b el g y g y s z eg y ar nt b s z k e s g e vol t a
m a g y a r o r v o s o k na k . v e n k i n t t bb s z z s z er enc s s m t t et
vg z et t s s o k ez er l et et ment et t m e g . Ho s s z v t i z edek en t
vol t a b udap es t i R k u s k r h z f o r v o s a k i h ez vl s g os b et eg ek
a h a z a m i n d e n r s z b l f o l y amo dt ak t anc s r t . S z a k t u d o m n y -
val el ml et i l eg i s f og l al koz ot t s Seb s z et i el adat ok ,
He b e g s s b r al at t i n y m e t s z s " , J av as l at a z l l ami kz -
eg s z s g g y r d e k b e n " s m s m n n k i e t r en i s me g r z i k
h r nevt . Bal as s a h al l a ut n vol t s z a k t u d o m n y n a k l eg -
k i v l b b m a g y a r kp vi s el j e.
13 6
L z r V i l m o s .
Sz l . 18 15. Nag y - Bec s k er ek en; meg h . 18 4 9 .
okt . 6. Ar adon.
El ei nt n a c s . ki r . h ads er eg b en s z ol g l t , mi n t h a d n a g y ,
a s z a b a ds g h a r c k ez det n a z o n b a n h a b o z s nl k l c s at l akoz ot t
a n e m z e t g y h e z s a l e g na g y o b b b u z g a l o m m a l s z ol g l t a az t ,
el s z r p e n a s z l f l dj n Tor ont l - s Bc smeg yb en d h n g
f el kel s el l en k z dv e . 1 8 4 9 . ny a r n, m i n t ez r edes , a z
Er d l y b e r endel t I . h adt es t nek Ht s z eg f el v onul r omj ai t
vez et t e s a ug . l 9 - n, Ka r n s e b e s e n t et t e l e a f eg y v er t : a k k o r ,
m i d n m r m i n d e n r e m n y e el ves z et t , h o g y a z l t al a h v en
val l ot t e s z m e di adal r a j ut h as s on. I f j an, n a g y j vvel kec s eg t et
p l yj nak k ez det n v g e z t k t k i , a z eg y et l en ez r edes t a
t i z enh r o m v r t an s o r b a n.
1 3 7
Br Kemny Zs i g mo nd.
Sz l . 18 16 - b an; meg h . 18 7 6 . dec . 2 2 .
A g o ndo l k o z k , m l y e b b e n s z l el k s r z k r j a s
k l t j e " , kl t i s p ol i t i kus e g y s z e m l y b e n. S o h a s e m l et t
r s z e a np s z er s g ; r e me k l r t r eg nyei a z o n b a n a vi l g -
i r o dal o mnak e n e m l eg s z eb b , b r l eg s mer et l eneb b t er mk ei
k z t ar t oz nak ; a l e g mo s t o h b b i dk b en, 1850- t l 186 7 - i g a z
l t al a s z er kes z t et t s S a l a m o n F e r e nc me g j e g y z s e s z er nt
a c ont i nens l eg b ec s l et es eb b l ap j v t et t Pes t i Na p l b a r t
c i kkei l t al , De k mel l et t , a n e m z e t vez r e l et t . Eg y s z e r
h r l ap r , Ko s s u t h o n k v l , h a z n k b a n s o h a s e m t udot t ol y k z -
s z el l emet t er emt eni , mi nt K e m n y . 1 3 8
Ar a n y J n o s .
Sz l . 1817 . mr c . 1. Nag y- Sz al ont n ( Bi h ar m. ) ;
me g h . 1882 . okt . 2 2 . Budap es t en.
A m a g y a r kl t i nyel v me g t e r e mt j e ; eg y ar nt n a g y ,
mi nt l yr ai , ep i kai s b al l adakl t . Dal ai b an n e m ol y mer s z -
r p t , m i n t Pet f i , d e j o b b a n kp vi s el i a m a g y a r kedl yt ,
l e g ma g y a r a b b k l t nk ; a To l d y t r i l g i a s Du d a Hal l a ep os -
i r o d a l mu n k n a k l eg np s z er b b s l eg kedvel t eb b t e r m k e . Mi n t
b al l ada- kl t h a z n k b a n p r at l an s p r j t r i t k t a vi l g -
i r o dal o mb an. Ar a n y n a k , m i n t i l yennek j e g y z m e g e g y
s mer t et j e c s a k e g y ver s enyt r s a v a n : a n p " ; ny el v nek
var z s er ej e i s b al l adi b an nyi l at koz i k l eg i nk b b . Ar a n y n a k
kl t s z et nl c s ak eg y ni j el l eme l eh et et t b ev g z et t eb b . 1 3 9
T o m p a Mi h l y .
Sz l . 18 17 . s z ep t . 2 8 . R. - Sz o mb at b an ( Gmr m. ) ;
meg h . 18 6 8 . j l i us 3 0. Hamv n ( Gmr m. )
A t er ms z et et di c s t dal ai , al l eg or i i s r eg i i r odal -
m u n k n a k s z e b b t er mk ei k z t ar t oz nak . Az el s k b en m g
i n k b b c s e ng a n p ny e l v ne k de s g e s a m a g a e g s z val -
j b a n h a ng z i k a z h u m o r o s , h el y enk i nt g u n y o r o s , k l t emny ei -
b e n ; a z u t b b i a k b a n a Vi r g r e g k n e k meg f el el vi r g os
ny el v v el l s emel k edet t s g v el p g y h at , mi n t g ondol at ai nak
s z p s g vel s k p z el et nek l nk s g vel . Az n k n y u r a l o m
i dej b en r t h az af i as k l t emny ei n a g y v i s z h ang r a t al l t ak;
m l y e n r z l el knek b s o ng s a , me l y b l a z o n b a n m i n d i g el -
c s i l l ml ot t a h i t s ug ar a, a n e m z e t h a ng ul a t na k m i n d e n b e n
meg f el el t .
1 4 0
Gf . L e i n i n g e n - W e s t e r b u r g K r o l y
Sz l . 18 19 . p r i l . 11. J eb ens t adt b an ( Hes s enb en) ;
meg h . 18 4 9 . o k t . 6 . Ar ado n.
A c s . ki r . h ads er eg b l l p et t t a h o n v d s g h e z s a z
eg s z en el ma g y a r o s o d o t t i f j t i s z t t el j es odaads s al k z d t t j
h o n n a k s z ab ads g r t . A vc i s g es z t h el yi c s at a, v al ami nt
B u d a o s t r o ma m i n d m e g a n n y i b i z o ny s g a h s i es s g nek s
es z es s g nek . A f i at al r n a g y g y o r s a n i s h al adt el r e s n e m -
s o k r a t b o r no k s d a n d r p a r a n c s n o k l et t . Ka t o n i r endk v l
s z er et t k. L e i ni ng e n a h ads er eg z m v e l Vi l g os nl t et t e l e f eg y-
v er t s a t er ms z et r t s a s z ab ads g r t s z i nt e r aj ong , a
t i z e n h r o m " k z t l eg f i at al ab b t b o r no k a l eg f b b b r nak
i g az s g o s ab b t l et r e h i v a t k o z v a s a h a z t l t et ve l p et t a
b i t f a al .
1 4 1
C s e n g e r y An t a l .
Sz l . 18 2 2 . j ni us 1. Nag y v r ado n; meg h .
18 8 0. j l i us 13 . Budap es t en.
A l eg t ar t al mas ab b m a g y a r f ol y i r at nak, a Buda p e s t i
Sz e ml n e k , meg al ap t j a s v e k e n t s z er kes z t j e. Tu d o m n y a ,
h el yes t ap i nt at a, vl as z t k os s g a s r e m e k mi n t k a t k v et
i r l ya k i v l b b er edet i s g h j j n i s f el edh et et l enn t et t e nevt
a m a g y a r t u d o m n y o s s g t er n. K o r b b a n m i n t h r l ap r a
l eg k i t nb b p ub l i c i s t k k z t ar t oz ot t . Ki t nt et s ek et s ml t -
s g o k at s o h a s e m h aj h s z v a, eg y s z er k p vi s el k nt s z ol g l t a
h az j t s f k p a t r v n y s z v e g e z s b e n nyi l vnul p r at l an
k p es s g e l t al vl t d s z r e a z or s z g g y l s nek . Gy ul a i Pl
z s er i nt Ma g y a r o r s z g eg y i k l eg k i t nb b l l amf r f i a s a,
m a g y a r de mo k r a t i a l e g n e me s e b b ki f ej ez s e.
142
Pe t f i S n d o r .
Sz l . 18 2 3 . j an. 1. Ki s - Kr s n; meg h . 18 4 9 .
j l . 3 1. Seg es v r al at t .
A l e g n a g y o b b m a g y a r l yr i kus s a v i l g i r odal omnak i s
e g y i k l eg k i v l b b kl t j e, a s z a b a ds g , s z er el em, a n p dal os a.
g s z env edl y , c s a p o ng k p z el et , a g y er met eg t l a f enn-
s g es i g r o h a m o s a n vl t oz , d e mi n d i g n e m e s r z el mek et k i -
f ej ez ni e g y k p e n t ud ny el v , a p r at l an di c t i o s kor l t ot n e m
s m e r er edet i s g t et t e t a l eg np s z er b b s v al b an m a g y a r
kl t v. S o h a s s enk i s e m s z l t g y n e m z e t n k h z , mi n t
Pet f i ; s enk i s e m ny er t e m e g ol y k o r n, ol y t el j es en s ol y
b el t h at at l an i dk r e az t , m i n t . T n e m n y e s j el ens g vol t
l et b en s k l t s z et b en e g y a r nt . 1 4 3
Ma d c h I m r e .
Sz l . 18 2 3 . j an. 2 1. Al s - Sz t r eg o v n ( N g r dm. ) ;
meg h . 18 6 4 . o k t . 5. ug y ano t t
Az Em b e r Tragoedi j nak h al h at at l an r j a s mi nt s o k a n
h i s z i k , k l t s z et nk b en a p e s s i mi s mu s l eg f b b kp vi s el j e.
Ar a n y J n o s s z er nt a z o n b a n k i e g y s z e r e g s z v ol t b an
t eki nt i e c omp os i t i t , a z t i s z t b an l eh et a kl t c l j r l . " S
e z a c l a n n a k k i mut a t s a , h o g y a s z er et et s a z i s t ens g a
l eg f b b e s z m e , m e l y a z e m b e r t f og l al koz t at h at j a s m e l y t a
f l di n y o m o r s g o k b l k i e me l ni , s t me g n e me s t e n i i s k p es .
Ez e n t r i k m e g L uc i f er er ej e, m i d n a k t s g b ees s i g l dz t t
el s e mb e r p r r a m r - m r vg c s ap s t mr i . s z s s z v, t udo-
m n y s kp z el et , f el f og s s s z er k ez et , ny el v s di c t i o
m e s t e r m v e e k l t e m n y , m e l y l eg i g az i b b t e r m k e Ma d c h
m z s j n a k .
1 4 4
V a s Ge r e b e n .
Sz l . 18 2 3 . p r i l 9 . F r g eden ( To l nam. ) ;
meg h . 18 6 8 . j an. 2 6 . Bc s b en.
Tr l met s z et t m a g y a r s g b es z l yei , r eg ny ei s k o r -
r aj z ai l t al a f or r adal om ut ni i d k ne k eg y i k l eg k edv el t eb b
r j a. T r g y t f k p a k z n p s a z al s b b n e m e s s g s or ai b an
ker es t e s k i t n e n s t al l an j el l emez t e ez t a kt os z t l yt .
Hu m o r a t b b h el y t t c s ap ot t t a k o m i k u m b a s n e m- i g e n vol t ,
n e m i s a k a r t s al oni as " l e nni ; de s o h a s e m al j asul t el s m i n d e n
m v n e k er kl c s i al ap ot adot t . Re g n y e i mi nt e g y a m a g y a r
r uh v a l eg y t t m e n t e k ki a di vat b l s V a s Ge r e b e nt m a
ar ny l ag k e v e s e n o l v a s s k : k or r aj z ai nak h s g e s e g y s z e r
b j a a z o n b a n el kel h el yet b i z t os t nek i a m a g y a r i r odal om
t r t net b en.
145
Gr e g u s s g o s t .
Sz l . 18 2 5. p r i l 2 7 . Ep er j es en; meg h . 18 8 2 .
dec . 13 . Budap es t en.
A l eg k i v l b b m a g y a r aes t h et i k us . Al a p e l v e vol t , h o g y
s z p m s s z p l et t u g y a n a z o n el v nek c s ak k t k l n b z
ny i l v nul s a s e z el vet s z p t ani el ml k eds ei b en s m b r l at ai -
b a n p g y f ej t eg et t e, mi nt Sh a k e s p e a r e , Mol i r e s Ar a n y
r emekei r l r t t a n u l m n y a i b a n . Bl c s el s h v e g y s z e m l y -
b e n. Ri t k a s s z h a ng z a t s z el l eme m v e k r e s t et t ekr e, t a n o k r a
s al k ot s ok r a, m s o k r a s n m a g r a " e g y a z o n m r t k e t al kal -
ma z o t t . 18 4 0- b e n s a z t a m g e g y s z e r k i adot t aes t h et i kj a e
n e m b e n i r o d a l m u n k n a k l eg j ob b t e r m k e , m g a b al l ada el ml e-
t r l s t b . r t k n y v e i m s t ek i nt et b en i s d s z r e vl t ak a n n a k .
Sz er z et t v g j t kokat s me s k e t i s. L e g n a g y o b b h at s s al 1 8 7 0 .
t a a z e g y e t e m e n m k d t t .
1 4 6
R v s z I m r e .
Sz l . 18 2 6 . j anur 14 . j - F eh r t o n ( Sz ab o l c s m. ) ;
meg h . 18 8 1. f eb r . 13 . Deb r ec enb en
A m a g y a r p r ot es t ns eg y h z t r t nel mi b v r l at me g a l a -
p t j a, er nyedet l en s z o r g a l m , p r at l an l el ki s mer et es s g , l es
kr i t i kj s s z vb l val l s os f r f i , ki a z o n b a n , p e n e t ul aj -
do ns g ai k v e t k e z t b e n, a n n y i r a b el emer l t a r s z l et ekb e, h o g y
eg s z et n e m i s adh at ot t s g y n e m ol dot t a m e g l et nek f
f el adat t : n e m r h at t a m e g t el j es en a m a g y a r p r ot es t ns eg y -
h z i t r t nel mt . Eg y h z j o g i s eg yh z p ol i t i k ai m v e i a z o n b a n ,
m i k b e n a s z a b a d e g y h z a s z a b a d l l a mb a n" el v nek h dol t ,
m a g u k i s f el ej t h et et l enn t es z i k t . De b r e c e n n e k Kl v i nnal
s o k b a n r o k o ns z e l l e m h r es p a p j a 18 6 1- b e n a z or s z g g y l s
l eg k i t nb b s z no k ai k z t ar t oz ot t .
147
S z e r d a h e l y i K l m n .
Sz l . 18 2 9 . f eb r . 16 . Mi s k o l c o n; meg h . 18 7 2 .
no v . 15. Nag y b ny n.
A l eg k i t nb b m a g y a r s al ons z ns z , 1 8 5 4 . t a a p es t i
ne mz e t i s z nh z t ag j a. J e a n, Pol i l l a, Ke r b r i a no , Mer c ut i o, Bl o c k ,
Ser r av ez z a, Th o l o s a n , v a g y F o d r k Mi s k a , L aj os , Haj nal os i
s Sz el eb ur di s t b . s z er ep ei b en k i t n e n r vnyes t et t e sat i r j t ,
p e z s g k e d v t s s z er et et r eml t s g t ; a s z n p a do n t el j es en
ot t h on r ez t e m a g t , s z aval l at a a Th t r e F r anc ai s n a g y m -
v s z ei nek t a nul m ny o z j r a val l ot t . F el f og s a s al ak t s a
m i n d e n k o r r a mi nt a s z e r v t et t e t a m a g a s z e r e p k r b e n.
1 4 8
I z s Mi k l s .
Sz l . 18 3 0. Ho r v t i b an ( Bo r s o dm. ) ; meg h .
18 7 5. mj . 2 9 . Budap es t en.
A m a g y a r g enr e- s z o b r s z at meg al ap t j a s a l e g n a g y o b b
m a g y a r s z ob r s z . A B s u l J u h s z s a F o n h z i J el enet f el -
f og s , ki vi t el s j el l emz et es s g t eki nt et b en e g y e t e me s r t k
m Du g o n i c s , C s o k o n a i s Pet f i s z ob r ai s z i nt n m v s z i
b e c s ne k s h a z n k b a n n a g y l end l et et a dt a k a z e ml k s z e r
s z o b r s z a t n a k . A mag y ar np l et b l vet t s a g y a g b a g et et t
mi n t e g y 5 0 vz l at t , f j dal om, n e m f ej ez h et t e b e. P r vi g
m i n t a s z ob r s z at t a n r a i s n a g y t ev k eny s g et f ej t et t k i .
S z o b r a i b a n e g y l et r j a s z er nt v a n v a l a mi , ami a z
- kor i p l as t i kr a eml k ez t et : a z e s z m n e k t m r , vel s ki f ej e-
z s e s a m r t k n e k s z i g or , d e eg y t t al t er ms z et es m e g -
t ar t s a. "
1 4 9
T t h Kl mn.
Sz l . 18 3 1. mr c . 3 1. Baj n; meg h . 18 8 1.
f eb r . 2 3 . Budap es t en.
J el es l y r i k us . dr ma- s v g j t k r s h umo r i s t a. Sz er el em-
dal ai b l s o k ment t a np aj k i g s nag y h at s t t et t p o l i t i k ai ,
f k p p edi g h umo r o s k l t emny ei v el , mel y ek k z l Ki p f el -
h aus er v er s ei " 18 6 1- b en 10 000- nl t b b p l dny b an k el t ek el .
A h at v anas v ek el ej n meg i nd t o t t l c l ap j nak , a Bo l o nd
Mi s k " - nak i g en nag y h at s a v o l t az nk ny ur al o m np s z er t -
l en t s r e s eg y i db en 7 000 el f i z et c s o p o r t o s ul t k r j e.
Dr mi , k l ns en az o nb an v g j t k ai nemc s ak a s z np ad-
i s mer et e, h anem k l t i b ec s k mi at t i s ml t t et s z s b en r s z e-
s l t ek , r i m k ds nek h us z o nt di k v f o r dul j n, 18 7 3 - b an,
k edv el t k l t j k et b ab r k o s z o r v al t nt et t k k i a mag y ar nk .
TARTAL OM.
Ar any J no s . . . . . 13 9
Aul i c h L aj o s . . . . . 8 7
Baj z a J z s ef . . . . . 107
Bak o c s Tams . . . . . 9
Dr . Bal as s a J no s . . . 13 5
Bt h o r y I St v n . . . . 18
Bat t h y ny Kz mr , g r f . 115
Bat t h y ny L aj o s , g r f . . 12 2
Bk s Gb o r . . . . . 17
Bl Mt y s . . . . . . 4 4
Bem J z s ef . . . . . . 9 4
Beny o v s z k y M r , g r f . . 52
Ber c s ny i Mi k l s , g r f . . 4 0
Ber z s eny i Dni el . . . . 7 3
Bet h l en Gb o r . . . . . 2 6
Bo c s k ay I s t v n . . . . 2 4
Budai Ez s i s . . . . . 6 3
Bug t Pl . . . . . . 9 2
C s ny i L s z l . . . . . 8 8
C s eng er y Ant al . . . . 14 2
C s o k o nai Vi t z Mi h l y . . 7 1
C z uc z o r Ger g el y . . . . 103
Damj ani c h J no s . . . . 111
Dek F er enc . . . . . 106
Des s ew f f y Ar i s z t i d . . . 105
Des s ew f f y Aur l , g r f . . 12 0 Des s ew f f y Emi l , g r f , . 12 5 Do b I s t v n. . . . . 2 0 Db r ent ey Gb o r . . . . 8 3 Dug o ni c s Andr s . . . . 51 Eg r es s y Gal amb o s Gb o r . 119 Et v s J z s ef , b r . . . 13 1 Er dl y i J no s . . . . . 13 3 Es t er h z y Mi k l s , g r f 2 7 F y Andr s . . . . . . 8 2 F ej r Gy r g y . . . . . 6 6
Felsbkki Nagy Pl . . 7 5
Fnyes Elek.....1 1 6
Festetich Gyrgy, grf . 5 6
Frangepn Ferenc Kristf...3 8
Garay Jnos .... 1 2 7
Greguss gost.....1 4 6
Guyon Rikhrd, grf . . 1 2 9
Gvadnyi Jzsef, grf . . 4 9
Gyngyssy Istvn ... 3 5
Hadik Endre, grf...4 7
Hary Brczy Sndor...5 0
Horvt Istvn.....8 0
Horvth Mihly .... 1 2 3
Hunyady Jnos .... 1
Hunyady Lszl .... 8
Illshzy Istvn .... 2 3
Istvnfy Mikls .... 1 9
Izs Mikls .... 1 4 9
Janus Pannonius .... 7
Jerney Jnos.....1 0 1
Jsika Mikls, br ... 9 3
Josipovich Antal .... 1 0 9
Jzsef ndor...7 2
Krmn Jzsef .... 6 9 Krolyi Istvn, grf . . 9 9 Krolyi Sndor .... 4 2 Katona Jzsef .... 9 1 Kazinczy Ferenc....6 2 Kemny Jnos .... 3 1 Kemny Zsigmond, br . 1 3 8 Kinisy Pl...... 6 Kis Jnos......6 8 Kisfaludy Kroly ... 8 4 Kisfaludy Sndor ... 7 0 Kiss Ern......1 0 4 Klauzl Gbor .... 1 1 0
Kmety Gyrgy . . . . 1 3 4
Knzics Kroly .... 1 2 1
Klcsey Ferenc .... 8 6
Dr. Kovcs Sebestyn Endre 1 3 6
Kupeczky Jnos .... 4 1
Lackovics Jnos.... 5 4
Lahner Gyrgy .... 9 6
Lavotta Jnos . . . . 6 5
Lzr Vilmos ..... 1 3 7
Leiningen -Westerburg
Kroly, grf .... 1 4 1
Lorntfy Zsuzsanna . . . 2 9
Madch Imre.....1 1 4
Mndi Mrton Istvn...6 4
Martinovics Ignc ... 5 9
Mtys kirly.....1 0
Megyeri Kroly . . . . 1 0 0
Mikes Kelemen .... 4 5
Mik Imre, grf .... 1 1 3
Ndasdy Ferenc.....3 2
Ndasdy Ferenc, grf . . 4 6
Nagy-Sndor Jzsef . . 1 1 2
Nagyvti Jnos . ... 5 8
Olh Mikls.....1 3
Orczy Lrinc, br ... 4 8
Plfy Mikls.....2 2
Pzmndi Horvth Endre 7 7 Pzmny Pter .... 2 5 Pernyi Zsigmond, br . 7 9 Ptzeli Jzsef.....6 l Petfi Sndor.....1 4 3 Pltenberg Ern .... 1 2 8 I. Rkczy Gyrgy ... 2 8 II. Rkczy Ferenc ... 4 3 Rvay Mikls Jnos . . 5 3 Rvsz Imre.....1 4 7 Schweidel Jzsef .... 9 7 Simonyi Jzsef .... 7 4 Szalay Lszl.....1 3 0
Szchenyi Ferenc, grf . 5 7
Szchenyi Istvn, grf. . 9 0
Szchenyi Pl.....3 6
Szemere Bertalan . . . 1 2 6
Szemere Mikls . . . . 1 0 8
Szemere Pl.....8 1
Szentpteri Jzsef . . . 7 8
Szerdahelyi Klmn . . 1 4 8
Szigligeti Ede.....1 3 2
Szilgyi Erzsbet.... 5
Szilgyi Mihly .... 3
Teleki Jzsef, grf...8 9
Teleki Jzsef, grf . . . 1 2 4
Thkly Imre.....3 9
Thurz Gyrgy .... 2 1
Tindi Lantos Sebestyn . 1 5
Toldy Ferenc.....1 1 4
Tomcsnyi dm. . . 6 0
Tompa Mihly.....1 4 0
Trk Ignc...9 5
Tth Klmn.....1 5 0
Trattner Jnos Tams...8 5
jhelyi Dayka Gbor . . 6 7
Ujlaky Mikls .... 2
Utyeszenich-Martinuzi Gy....1 2
Vajda Pter.....1 1 8
Vas Gereben.....1 4 5 Vcsey Kroly, grf . . 1 1 7 Verancsics Antal .... 1 4 Virg Benedek .... 5 5 Vitz Jnos..... 4 Vitkovics Mihly . . . 7 6 Vrsmarty Mihly ... 1 0 2 Werbczy Istvn .... 1 1 Wesselnyi Ferenc, grf 3 0 Wesselnyi Mikls, br . 9 8 Zrnyi Ilona...3 7 Zrnyi Mikls (a szigetvri) 1 6 Zrnyi Mikls (a klt) . 3 3 Zrnyi Pter.....3 4

You might also like