SALIMBAYAN NG TEXTO AT KONTEXTO SA AKING KAMALAYAN

We know perfectly well that we are not free to say just anything.
- Michel Foucault

I Sariling Danas

Kuwento at utos ang unang engkuwentro ko satexto. Kuwento at utos na may tiyak na
kahulugan at pinanggagalingan, hiwalay ngunit mahigpit ang ugnayan sa realidad. Kapag
inutusan ako, halimbawa, ng aking lolo na magdilig na halaman, buo at tiyak ang kahulugan ng
kanyang utos: magdilig ka ng halaman. Ibig sabihin, kailangan kong kumuha ng timba o
regador para buhusan ng tubig ang paligid ng halaman sa likod-bahay. Ang mga salitang
halaman, timba, regador, likod-bahay ay tumutukoy sa aktuwal na halaman, timba,
regador, at likod-bahay. At may taginting ng awtoridad ang utos na iyon; mga salitang dapat
sundin, at di dapat pasubalian.

Noong bata pa ako, hindi bungang-isip lamang ang mga kuwento ng aking lolo;
mayroong tiyak na korespondensya sa totoong buhay ang mga ito. May tiyak na representasyon
ang mga maligno at lamang-lupa. Ang duwende ay maliit na taong sayad sa lupa ang balbas;
samantala ang kapre ay higanteng may sigarilyong kasinglaki ng poste. Buhay na buhay sa
aking imahinasyon ang mga karakter ng kuwento ni lolo. Kasing-init ng kanyang boses ang
presensya nila sa aking diwa. Kasing-totoo sila ng kinatatakutan kong punso sa gilid ng aming
bakod. Nananatili kahit matagal nang tapos ang kuwentuhan.

Sa pagpasok ko sa eskuwela, nagkaroon ng bagong dimensyon ang mga salitang
sinasambit at naririnig ko lamang. Natuto akong sumulat at bumasa. At gaya ng mga salitang
sinasambit, ang mga salitang nasa papel ay may tiyak na pinapatungkulan. Ang kumbinasyon ng
mga titik na m-a-i-s, halimbawa, ay tumutukoy sa aktuwal na mais. Singtiyak ng tumbasang ito
ang pinanggagalingan ng mga salita ang awtor na siyang may-ari ng kahulugang inilalapat ng
aklat sa aking kamalayan. Kung hindi ang awtor, ang guro na siyang nagpapabasa ang
nagpapataw ng kahulugan.
2


Ang mga talata sa Bibliya na matututuhan kong basahin ay may tiyak ding
painapatungkulan: ang langit ay lugar na pupuntahan ng mga kaluluwa ng mababait na tao; ang
impyerno ay walang hanggang apoy na nakalaan para sa masasamang tao; ang Diyos ay
matandang lalaking balbasarado; ang puno ng Igos ay isang punong hindi namumunga. At tulad
ng salita ng aking lolo, ang mga talatang ito ay dapat paniwalaan at sundin sapagkat utos ng
dakilang Diyos na tagapagligtas. Tulad ng salita ni lolo, mataginting ang boses ng Diyos na
naririnig ko kapag nagbabasa ako ng Bibliya.

Dalawang taon matapos ideklara ni Marcos ang Batas Militar (nasa ikaapat na baitang
ako noon sa elementarya), naligalig ang payapang tumbasan ng salita at kahulugan sa kinagisnan
kong mundo. Matututuhan ko ang isang klase ng salitang noon ko lamang maririnig. Isang
kantang dala ng mga estudyanteng aktibista na ipinadpad ng pag-oorganisa sa aming lugar:

Tamad na burgis na ayaw gumawa
Sa pawis ng iba't nagpapasasa
Hindi marunong mangahiya,
Walanghiya!

Banderang pula iwagayway
Banderang pula iwagayway
Ang anakpawis ay mabuhay.

Hindi katulad ng mga salita ng aking lolo at ng mga talata sa Bibliya, walang malinaw na
kahulugan sa akin ang kantang ito. Isa pa, wala itong alingawngaw ng utos ng hari na di
mababali. Basta ang dinig ko noon sa 'tamad ana burgis' ay tumataburgis na sa salitang
Pantabangan ay nangangahulugang tumatae.

Sa aking pagbabalik-tanaw, ito ang unang karanasan ko ng katotohanang puwedeng
magkaroon ng iba pang kahulugan ang texto na kaiba sa intensyon ng lumikha nito. Na ako, na
dating tagatanggap lamang ng salita, ay maaaring maglapat ng sarili kong pagkaunawa sa
3

salitang aking nakaka-engkuwentro. Mas higit, pa, kakabit ng pag-unawang ito ang mga kilos at
pakiramdam ng paglaya. Habang kinakanta ko at ng aking mga pinsan ang tumataburgis,
nagmamartsa kaming naniningkit ang mga mata sa tuwa, lalo na bahaging Banderang pula
iwagayway.... na sinasabayan namin ng pagwawagayway ng hinubad naming mga damit.

Mula sa mga salitang inuunawa at tinatanggap sa kontexto ng utos at pagsunod, naranasan
ko ang pag-intindi sa salita sakontexto ng paglalaro at pagsuway. Mahigpit ang utos ng aking
lolo, na bise-alkalde noon at maka-Marcos: huwag na huwag ko nang maririnig na kakantahin
nyo ulit ang kantang iyan. Ang pagsuway sa utos na ito ay katumbas ng latay sa puwet o ng
talim ng pananakot: isa pa at tatamaan na kayo. Pero malakas ang batak sa amin ng kantang
iyon, kaya magpapatuloy ang pagsuway. Hindi na lamang ako kumakanta ng tumataburgis
kundi makikipagtalaban pa sa ibat ibang texto -- mga polyetos at iba pang babasahin na
naglalatag ng kontexto ng paghihigpit ng aking lolo. At lalawak ang pag-intindi ko sa pagparoot-
parito ng mga aktibista sa aming lugar; ang pagtutol ng mga kababayan sa aming paglikas; ang
paglipana ng mga sundalo; at higit sa lahat, ang pagpapalubog ng aming bayan para gawing dam.

Mula rito, uusbong ang realisasyon na hindi simpleng obhektibong tumbasan ang
relasyon ng salita at realidad. Na ang salita ay hindi lamang nyutral na simbolong
tagapagpangalan ng mga bagay at karanasan, isa rin itong kasangkapan ng politikal na
kapangyarihan at kontrol. Na ang salita ay larangan ng ideolohikal at makauring tunggalian.

Matututuhan ko na ang pagbabawal ng aking lolo sa kantang tumtaburgis ay bahagi ng
mapaniil at mapanlinlang na texto at kontexto ng batas militar. Magkakaroon ng bagong mukha
ang mga tauhan sa mga kuwento ng aking lolo, mga mukhang bibigyang hugis ng sarili kong
imahinasyon batay sa aking pagtanggap at hindi na sa dikta ng makapangyarihang tinig ng aking
lolo. Hindi na iisa ang ibig sabihin ng duwende, ng kapre; hindi na iisa ang pinanggagalingan ng
kanilang kahulugan; at hindi na lamang ako simpleng tagapakinig. Isa na rin akong manlilikha
ng texto at kahulugan.
4

II Pakikipagtalaban sa Teorya

Sa larangan ng panitikan, texto ang katawagang ginagamit upang tukuyin ang ibat ibang
mga akda, lalo na ang mga nakasulat. Sa texto umiinog, naglalagos, nagbabanggaan ang ibat
ibang teoryang pampanitikan, na hinati ni Wendell Harris sa dalawang kampo: hermetic at
hermeneutic (Harris, Litearary Maeaning). Hermetic ang tawag ni Harris sa mga teoryang
nagtuturing sa texto bilang endtidad na walang ugnay sa mundo o realidad. Para sa hermetic,
wala sa labas ng salita ang kahulugan ng isang akda, kundi nasa loob mismo nito nasa wika,
nasa kasangkapang pampanitikan. Itinuturing naman ng hermeneutic na may kaugnayan sa
lipunan ang texto. Isa itong imbitasyon tungo sa malalim na pag-unawa sa realidad.

Ngunit hindi ganito kasimple ang hatian ng mga teoryang ito. Bagamat nagkakaisang
walang kinalaman sa realidad ang texto, ang mga teoryang nakapailalim sa hermetics ay
nagsasalungatan din sa kanilang mga lapit ukol sa pag-unawa sa kahulugan at kabuluhan ng
texto. Idinidiin ng Russian formalism, halimbawa, na ang pagsusuring pampanitikan ay dapat
maging syentipiko tulad ng lapit sa likas na agham. Sa ganitong pagtingin, tanging ang mga
pampanitikang kasangkapan ang dapat tingnan sapagkat ang mga ito lamang ang maaaring pag-
usapan at pagkasunduan sa pamamaraang syentipiko. Ang kinasanayang paraan ng pagbasa sa
akda ay walang kinalaman sa akda, kaya: ipaubaya na sa kasaysayan ang pagbusisi sa nakaraan,
kasalukuyan at hinaharap ng lipunan; sa sosyolohiya ang tungkol sa kalagyaan at relasyon ng
mga tao at komunidad; sa sikolohiya ang mga bagay na tungkol sa kamalayan, gawi, at pag-iisip
ng indibidwal; sa relihiyon ang tungkol sa mga aral.

Salungat naman sa ganitong pagtingin ang kabilang dulo ng formalism, ang New
American Critics. Idinidiin nito na hindi maaaring isalang sa laboratoryo ang emosyon, ang
espiritu ng tao na siyang itinatampok ng panitikan. Naniniwala itong ang mga akda ay kalipunan
ng mga kasangkapan, ngunit ang mga ito ay hindi upang bigyan lamang ng sariwang karanasan o
perspektiba ng isang bagay ang mambabasa. Mas higit, kasangkapan ito upang mas maunawaan
ang ideyal na esensya ng tao at ng kanyang ugnay sa dakilang Espiritu.


5

Para naman sa istrukturalismo, walang halaga ang texto; bahagi lamang ito ng pang-araw-
araw na pahayag (utterance) na nagkakaroon lamang ng kabuluhan dahil sa pag-iral ng isang
unibersal na mga istruktura ng wika. Walang bagong texto, and lahat ay pag-uulit-ulit lamang ng
mga dati nang nakasulat. Wala nang ginagawa ang manunulat kundi muling isalansan,
kumpunihin, pagsamahin ang mga dati nang umiiral na akda. Patay na ang awtor at sa
kamatayang ito isinilang ang mambabasa, ayon nga kay Roland Barthes.

Sa teoryang ito, hindi mahalaga ang anyo, hindi mahalaga ang mga kasangkapang
pampanitikan; may halaga lamang ang akda dahil nagsisilbi itong bintana kung saan masisilip
ang unibersal na operasyon ng mga istruktura ng wika, gaya ng gramatika, ponolohiya,
semantika. Sa equation ni Ferdinand de Saussure, langue/parole. Ang parole bilang tawag sa
pang-araw-araw na pahayag kasama na ang mga akdang pampanitikan at langue, na tumutukoy
sa mga istruktura ng wika na siyang gumagabay sa pagbuo ng mga pangungusap na nauunawaan.

Ang texto, ayon kay Saussure, ay isang senyal na binubuo ng dalawang aspekto ang
signified at signifier. Bahagi ang mga ito ng iisang kabuuan at mahigpit ang ugnayan sa isat isa
ngunit kailanman ay hindi ganap na magtatagpo. Hindi kailanman mahuhuli ng salitang
tumutukoy (signifier) ang salitang tinutukoy (signified). Halimbawa, ang salitang bukid bilang
senyal ay hindi nakatali sa konsepto ng lupang tinatamnan ng palay dahil wala naman sa
pinagkabit-kabit na mga letrang b, u, k, i, at d at sa tunog na nililikha ng pagkakabit na ito ang
pagkabukid ng bukid o ang konsepto ng lupang tinatamnan. Kung hindi ganito, hindi sana
magiging bundok ang pagkaunawa ng isang Cebuano sa salitang bukid. Kung gayon,
pinasusubalian nito ang paniniwalang ang salita ay simbolong may tiyak na katumbas sa
realidad. Ayon kay Roland Barthes:

We now know that the text is not a line of words releasing a single theological
meaning (the message of an author-God) but a multi-dimensional space in which a
variety of writing, none of them original, blend and clash. The text is a tissue of
quotation drawn from innumerable centers of culture. (Culler, pp. 32-33)


6

Ayon sa istrukturalsimo, arbitraryo ang kahulugan; nabubuo ito hindi dahil nakapaloob
na ito sa mga titik at tunog na bumubuo nito kundi dahil ito ay kaiba sa iba pang kahulugan o
salita. Sa ganitong lohika, ang bukid ay naging bukid dahil hindi ito bukod, hindi ito bukad,
hindi bakod, atbp.

Di maglalaon, ang ganitong pagtingin sa texto ay tatalikuran din ng mismong mga
pasimuno nito. Isa sa mga problemang kakaharapin nila ay mismong ang konsepto ng binary
opposition na puso at kaluluwa ng istrukturalismo. Halimbawa, itinuturing nilang mas mahalaga
ang langue kaysa parole ngunit sa mas masinsing pagsusuri, lumalabas na mas importante ang
parole dahil kung wala ito, paano malalaman ang operasyon ng langue? Itutulak sila ng
ganitong kawalan ng istableng posisyon ng senyal tungo sa masalimuot ng mundo ng post-
structuralism, kung saan ang lahat ay nagsasalimbayan bilang mgatexto. Sa mundong ito, na
ang lahat ng bagay at texto, walang sentro. Ang awtor, ang mambabasa, ang kanilang lipunan ay
kapuwa mgatexto na nakikipagtalaban sa isat isa. Wala nang pagkakaiba ang texto sa kontexto
At dahil walang hanggan ang pagkakaiba-iba ng mga salita, walang hanggan din ang paghahanap
ng kahulugan. Amen.

Samanatala, gamit ang diagram ni Roman J acobson na

CONTEXT(referential)
WRITER (emotive) WRITING (poetic) READER (connotative)
CODE (metalinguistic)

inihanay ni Raman Selden ang mga teoryang pampanitikan nang ganito:

MARXIST
ROMANTIC FORMALISTIC READER-ORIENTED
STRUCTURALIST

Nakatuon ang formalist theories sa mismong akto ng pagsusulat nang tiwalag sa
realidad. Ang structuralist theories naman ay nakapokus sa wika, sa mga istruktura nito.
7

Kabilang ang dalawa sa tradisyong hermetic.

Samantala, buhay at kamalayan naman ng awtor ang konsentrasyon ng romantic theories.
Binusisi ng mga ito ang emosyon, paniniwala, paninindigan ng awtor. Kinikilingan naman ng
Marxist theories ang sosyal at historikal na kontexto ng texto. Inuusisa nito ang kalagayang
nagluwal ng akda. Karanasan, pananaw, at emosyon naman ng mambabasa ang binibigyang-diin
ng reader-oriented theories. Nakapaloob ang tatlong ito sa tradisyon ng hermeneutic.

Naniniwala ang tatlong ito na ang texto ay may kakayahang magbigay-liwanag sa mga
entidad labas sa salita: sa awtor, sa lipunan, sa mambabasa.

Masasalamin satexto ang intensyon ng manunulat, nakatala rito ang kanyang paniniwala
at paninindigan. Maririnig sa kanyang akda ang kanyang tinig, madarama ang kanyang
emosyon. Sa pamamagitan ng kanyang tula, halimbawa, masisilip, kung hindi man
magagalugad, ang kamalayan ng makata..

Larangan ng pakikilahok sa pagbuo ng kahulugan ang texto. Isa itong bukas na parang na
nagbibigay ng pagkakataon sa mambabasa na makipagtalaban sa awtor sa pagbuo ng panibagong
kahulugan. Nangyayari ito dahil walang textong tapos na ang kahulugan. The meaning of the
text is never self-formulated; sabi nga ni Selden, the reader must act upon the textual material
in order to produce meaning. (p. 109)

Wala sa diagram ni Selden ang feminism at post-colonial theory pero maihahanay rin ito
sa tradisyong hermeneutic. Hindi masusukat ang papel ng texto sa pagbibigay-katuwiran sa
patriyarkismo. Kadalasan nang inilalarawan sa panitikan ang babae bilang mahinang kasarian na
nararapat lamang maging anino o pag-aari ng lalaki. Sa Katolisismo halimbawa, mas
binibigyang-diin ang kuwentong nagmula si Eba sa tadyang ni Adan kaysa sa pantay na
pagakakalikha sa kanila ng Diyos. Sa kabilang banda, texto rin ang pangunahing magiging
kasangkapan ng kababaihan upang palayain ang kanilang sarili mula sa hulmang pinaglagakan sa
kanila ng patriarkal na lipunan.

8

Kaugnay naman ng pananakop, sinasabi ni Said na totoong sa lupa umiinog ang sentrong
tunggalian sa pagitan ng mananakop at ng sinasakop. Ngunit ang usapin ng kung sino ang
nararapat magmay-ari ng lupa, kung sino ang nararapat tumira at magtrabaho sa lupa, atbp ay
pinagpapasiyahan sa naratibo, satexto. Dagdag ni Said: The power to narrate or to block other
narratives from forming and emerging, is very important to culture and imperialism, and
constitutes one of the main connections between them. (Culture and Imperialism p.xiii)

Tunay na ang texto ay isang entidad na hindi maaaring ihiwalay sa lipunan. Hinubog ito
ng isang partikular na lipunan at panahon at katulong rin ito sa paghubog ng lipunan at panahong
iyon. Larangan ito ng tunggalian ng mga uri. Bahagi ito ng gahum (hegemony) ng naghaharing
uri; bahagi rin ito ng sandata ng uring pinagsasamantalahan tungo sa kanilang paglaya. Kapuwa
aspekto ng iisang kabuuan ang texto (mga akda) at kontexto (lipunan). Ayon kay Edward W.
Said sa The World, the Text, and the Critic, It is not only that any text is a networking of
often colliding forces but also that a text in its actually being a text, is a being in the world, it
therefore addresses anyone who reads (p. 33)

Binibigyang-diin dito ni Said ang diyalektikong ugnayan ng panitikan at lipunan, ng texto
at kontexto sa pagbuo ng kahulugan. Ipinakikita niya rito na buhay ang texto, umiiral sa daigdig
at samakatuwid ay nakikipag-usap dala ang mga espesipikong realidad ng lipunang inusbungan
nito. Pinasusubalian nito ang mga paniniwalang itinuring na katotohanan sa mahabang panahon:
na ang texto ay walang kaugnayan sa realidad; na ang texto ay isang nyutral na larangan; na ang
mambabasa ay pasibong tagatanggap ng katotohanan ng texto.
9

10

Mga Sanggunian

Culler, J onathan D. 1986. On Deconstruction: Theory and Criticism after Structuralism. Cornell
Universtiy Press: New York, USA.

Harris, Wendell V. 1996. Literary Meaning: Reclaiming the Study of Literature. MacMillan Press Ltd.:
London, UK.

Rivkin, J ulie and Michael Ryan. 1998. Literary Theory: An Anthology (2
nd
ed). Blackwell Publisihing:
Oxford, UK.

Said, Edward W. 1983. The World, the Text, the Critic. Edward Said: USA

_____________ . 1994. Culture and Imperialism. Vintage: London, UK.

Selden, Raman. 1985. A Readers Guide to Contemporary Literary Theory. University Press of
Kentucky: USA.