1

CESARSTWO BIZANTYJSKIE
1.Cesarz Konstantyn w 330 r. zaoy miasto Konstantynopol. Teodozjusz Wielki podzieli
Cesarstwo Rzymskie na Wschodnie i Zachodnie w 395 r. Stolic Wschodniego Cesarstwa
Rzymskiego zosta wanie Konstantynopol. Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 r.
na miejscu Cesarstwa Zachodniorzymskiego powstay pastwa barbarzyskie: Wandalw,
Wizygotw, Awarw. itp. Cesarstwo Wschodnie przetrwao upadek Cesarstwa
Zachodniorzymskiego, a po licznych reformach z przeomu VI i VII w. przeksztacio si w
pastwo wczesnoredniowieczne, ktre przetrwao w niezmienionej formie do 1453 r. Poniewa
zmieniono nazw stolicy z Konstantynopola na Bizancjum cesarstwo rwnie zaczto nazywa
inaczej. Byo to ju Cesarstwo Bizantyjskie Bizancjum.
2. W 527 r. cesarzem zosta Justynian, ktry podj si zadania ponownego zjednoczenia ziem
wchodzcych w skad imperium rzymskiego. Ziemie te byy nadal poczone silnymi wiziami
ekonomicznymi, co miao silny wpyw na ide odrodzenia imperium rzymskiego.
a) rewindykacje Justyniana
Justynian wykorzysta osabienie polityczne i rozkad wewntrzny pastw barbarzyskich. Udao
mu si ponownie zamkn Morze rdziemne wewntrz cesarstwa. W 533 r. odebra Wandalom
Afryk; w 555 r. odebra Itali Ostrogotom; w 564 r. odebra poudniow cz Pwyspu
Iberyjskiego Wizygotom.
b) reformy wewntrzne Justyniana
- skodyfikowa obowizujce prawo 533 536 Kodeks Justyniana,
- zreformowa studia prawnicze by uzyska t drog wysoko wykwalifikowanych urzdnikw,.
- by ordownikiem penej chrystianizacji cesarstwa, przeladowa wic pogan. Zamkn sawn
Akademi Atesk, ktr stworzy jeszcze Platon (529)
Justynian dy do odtworzenia wielkiego cesarstwa uniwersalistycznego o silnej wadzy centralnej .
Jzykiem imperium by nadal jzyk aciski cho w powszechnym uyciu bya greka. acina nada
bya jzykiem prawa i administracji.
3.Przemiany VI wieku.
a) najazd Longobardw na Itali ostatecznie Pw. Apeniski zosta podzielony na dwie czci.
Jedn zagarnli Longobardowie i utworzyli tam swoje pastwo; drug zachowao Cesarstwo
Bizantyjskie. Tereny te byy zarzdzane przez urzdnika noszcego tytu egzarchy skupia on w
swych rkach wadz cywiln i wojskow. Zostay one nazwane Egzarchatem Raweskim.
b) cesarz Heraklisz w 632 r. przyj tytu basileusa od tej pory oficjalny tytu cesarza
bizantyjskiego. Zastpi on skomplikowan tytulatur rzymsk. Panowanie Herakliusza uwaa si za
przeomowe w dziejach cesarstwa. Koczy ono definitywnie okres wschodniego cesarstwa
rzymskiego i rozpoczyna dzieje Cesarstwa Bizantyjskiego, pastwa wczesnoredniowiecznego.
Przyspieszony zosta wwczas proces feudalizacji pastwa.
Cesarstwo pod koniec VI i na pocztku VII wieku stano przed wieloma problemami: wojn z Persj,
najazdami Sowian, ekspansj arabsk.
4.Wiek VII X.
Wiek VII cechuj najazdy Sowian na Piw. Bakaski, ekspansja Arabw, a take Bugarw
a) ekspansja Arabw podboje arabskie rozpoczy si po mierci Mahometa w 632 r. Wskutek tej
ekspansji Cesarstwo Bizantyjskie utracio olbrzymie posiadoci, szczeglnie w Afryce i w Azji.
Pocztkowo utracio Syri. pniej Egipt, w VIII w. caa Afryka pnocna znalaza si w rkach
arabskich. Cesarstwo utracio rwnie posiadoci w Hiszpanii. W pewnym momencie zagroony
by sam Konstantynopol. Arabom nie udao si zdoby Konstantynopola w latach 717718 ich
inwazja zostaa powstrzymana. Ostatecznie przy Cesarstwie Bizantyjskim pozosta Piw. Bakaski
oraz Azja Mniejsza oraz Egzarchat Raweski i Dalmacja. Pozostae terytoria cesarstwo utracio.
2
b) w VII w. na Pw. Bakaski nastpia inwazja Sowian W przeciwiestwie do innych ludw
barbarzyskich Sowianie byli nastawieni pokojowo. Osiedlili si na poudnie od Dunaju
spychajc ludy Ilirw, Albaczykw i Trakw w wysokie gry. Pwysep Bakaski zosta odcity
od reszty cesarstwa Sowianie byli trudn przeszkod, ktra oddzielia aciski Zachd od
greckiego Wschodu. Dziki osiedleniu si Sowian zakoczy si kryzys demograficzny cesarstwa.
Zmienia si rwnie struktura etniczna na Pwyspie Bakaskim.

c) podzia administracyjny
Wzrost zagroenia zewntrznego, gwnie ze strony Arabw i Sowian, przyczyni si do
wprowadzenia w cesarstwie nowego podziau administracyjnego. Zniesiono dawny podzia na
prowincje i wprowadzono podzia na temy okrgi administracyjno- wojskowe, na czele ktrych
sta strateg (strategos). Strateg ten czy w swych rkach wadz cywiln i wojskow. Dowodzi
lokalnym wojskiem. By mianowany bezporednio przez cesarza. Zajmowa si rwnie
administracj, wymiarem sprawiedliwoci i sprawami finansowymi. W XI w. znajdowao si w
granicach cesarstwa 31 tem.
Podzia na temy wiza si ze zmian struktury armii. Od VII wieku bya to armia opierajca si na
pospolitym ruszeniu, armia onierzy wieniakw, ktrzy w zamian za ziemi i zwolnienie z
niektrych podatkw, byli zobowizani do suby wojskowej. Byo to wojsko lokalne, ktre
waczyo pod wodz lokalnego stratega i bronio swojej ziemi. Zmiana ta prowadzia do zmiany
stosunkw agrarnych nastpia kolonizacja wojskowa. Innym skutkiem byo to, e
Konstantynopol broni swoich ziem, a Rzym pozostawi swojemu losowi.
W VIII w. cesarstwo musiao upora si z naporem Bugarw. Konflikt ten cign si a do 1018 r.
kiedy to Bugaria przestaa by niepodlegym pastwem.

c) kopoty zewntrzne cesarstwa miay duy wpyw na przemiany wewntrzne Utrata ziem
Jerozolimy, Antiochii i Aleksandrii, przyczynia si do wzrostu znaczenia patriarchatu
konstantynopolskiego. To miao duy wpyw na wzrost antagonizmu midzy Kocioem
Wschodnim i Zachodnim. Antagonizmy te ulegy pogbieniu w VIII w. Pod wpywem kryzysu
ikonoklastycznego.
Kryzys ikonoklastyczny w Cesarstwie Bizantyjskim znacznie rozrs si kult witych obrazw,
szczeglnie ikon. Z tym wiza si wzrost znaczenia duchowiestwa. Wobec wzrostu zagroenia
zewntrznego, cesarz Leon III w 726 r. zakaza kultu witych obrazw. Nakaza zniszczy obraz
Chrystusa, znajdujcy si nad bram Chalke i zastpi go symbolem krzya zwyciskiego i
oywionego. Symbol ten mia jednoczy wszystkie ziemie cesarstwa do walki z poganami
Arabami. Cesarza i jego zwolennikw nazwano ikonoklastami czyli obrazoburcami. Ikonoklazm by
obowizujc doktryn od 726 do 843 r. VII sobr nicejski w 787 r. prbowa zniwelowa konflikt
midzy zwolennikami i przeciwnikami kultu witych obrazw przywracajc kult obrazw.
Ostatecznie jednak kult obrazw przywrcono w 843 r. (triumf ikonodulw). Wprowadzenie
ikonoklazmu przyczynio si do zaostrzenia stosunkw midzy Kocioem Wschodnim a
Zachodnim. Papie potpia dekrety cesarzy ikonoklastw. Nastpi dalszy rozam midzy
Kocioem Wschodnim i Zachodnim (midzy papieskim Zachodem a cesarskim Wschodem). Z tego
powodu papie zwrci si do Pepina Maego a nie do cesarza bizantyjskiego z prob o pomoc w
walce z Longobardami. Do cakowitego rozamu midzy Kocioem Wschodnim a Zachodnim
doszo w 1054 r. schizma wschodnia. Od tej pory mwimy o Kociele katolickim (Zachd) i
Kociele prawosawnym (Wschd).

5.Cesarstwo Bizantyjskie szczyt swej potgo osigno na przeomie X/XI w. Za panowania
cesarza Bazylego II(976-1025) Cesarstwo Bizantyjskie sigao od Italii po Kaukaz i od Dunaju po
Syri. Pastwo to byo cakowicie podporzdkowane wadzy cesarza, ktry by przedstawicielem
Boga na Ziemi; byo to pastwo jednolite pod wzgldem kultury, pastwo greko-prawosawne.


a) wadza zwierzchnia naleaa do cesarza, ktry nosi tytu basileusa:
- by wybierany przez senat i aklamowany przez lud i wojsko,
- by on naczelnym wodzem i prawodawc,
3
- sprawowa wadz wieck i kocieln
- by ziemskim odpowiednikiem Boga i jako taki by stranikiem wiary i najwyszym dostojnikiem w
pastwie, nie uznawa zwierzchniej wadzy papiey rzymskich,
- posiada najwysz wadz sdownicz
Administracja centralna spoczywaa w rkach urzdnikw nazywanych logotetami. Byo ich czterech:
(1) wielki logoteta pocztkowo by gwnym dyrektorem poczty, pniej ministrem spraw
wewntrznych, ministrem spraw zagranicznych i kanclerzem pastwa;
(2) minister skarbu;
(3) gwny skarbnik wojskowy;
(4) minister dbr pastwowych.
Logoteci podlegali kontroli i nadzorowi gwnego kontrolera.
Inni urzdnicy centralni
- quaestor - zawiadywa wymiarem sprawiedliwoci,
- domesticos wdz naczelny,
- wielki drongarios minister marynarki,
- eparcha lub prefekt Konstantynopola utrzymywa ad i bezpieczestwo w stolicy.
Biurokracja bya bardzo rozwinita i w znacznej mierze uatwiaa funkcjonowanie pastwa
c) administracja lokalna opieraa si na strategach. Terytoria przygraniczne dzielono na
mniejsze okrgi skupione wok zamkw (kleizura).

b) gospodarka
Pod wzgldem gospodarczym Cesarstwo Bizantyjskie byo najlepiej rozwinitym krajem w tamtym
okresie. Dziki polityce kolonizacyjnej, ktra polegaa na oddawaniu ziemi osadnikom wojskowym
(kolonizacja wojskowa) oraz osadzaniu w granicach cesarstwa ludw barbarzyskich, nie
zmniejszy si w cesarstwie area gruntw uprawnych. Wrcz przeciwnie obszar gruntw
uprawnych si zwiksza. W Cesarstwie Bizantyjskim uprawiano zboa pszenic i yto. Kwito
ogrodnictwo, sadownictwo i hodowla. Tracja, Macedonia, Tesalia i poudniowe Wochy byy
spichlerzem Europy. Wyspy Morza Egejskiego, Peloponez i poudniowe Wochy syny ze
swych ogrodw, w ktrych uprawiano migday, cytryny, pomaracze, ligi, rodzynki. Uprawiano
trzcin cukrow bawen, morw do hodowli jedwabnikw. Ziemia bya wasnoci wielkich
wacicieli ziemskich (duchownych i wieckich). Monowadcy byli wycznymi wacicielami swej
ziemi, mieli wadz sdow nad zamieszka tam ludnoci. Oprcz tego znaczna cz ziemi bya
wasnoci cesarza. W Cesarstwie Bizantyjskim istniaa rwnie drobna wasno - mae majtki
ziemskie naleay do osadnikw wojskowych, ktrzy w zamian za posiadanie ziemi byli
zobowizani do suby wojskowej (zasada pospolitego ruszenia ziemia bya zapat za sub).
W cesarstwie rozwijay si prnie miasta, szczeglnie te, ktre bray udzia w oywionej wymianie
handlowej. Konstantynopol liczy ok. 500 tys. mieszkacw. W miastach rozwijao si rzemioso.
Bizancjum syno z produkcji towarw luksusowych. W miastach dziaay manufaktury pastwowe
i drobne zakady rzemielnicze. Rzemielnicy tworzyli korporacje zawodowe.
Bizancjum kontrolowao handel rdziemnomorski. Dziki niemu prnie rozwijaa si gospodarka
towarowo-pienina. W powszechnym uyciu by bizantyjski zoty solid. Stosowano listy
kredytowe i weksle dziki czemu rozwija si handel (rozliczenia bezgotwkowe).

c) kultura Bizancjum byo najwikszym orodkiem kulturalnym. Szczyt rozwoju przypad a
przeom IX i X wieku. Rozwina si architektura. Budowle sakralne byy budowane na planie
krzya greckiego zwieczonego kopu. Do najwspanialszych budowli zaliczamy Hagia Sophia.
Rozwijao si malarstwo religijne malowanie ikon. Pimiennictwo w jzyku greckim. Cesarze
bizantyjscy byli mecenasami sztuki. Rozwina si literatura encyklopedyczna. Pisali tacy cesarze
jak Leon VI Filozof i Konstantyn VII .