Fiziologjia humane 4- Sinapset

Dr. Adanela Musaraj

2012-03-28 1
Sinapset
Sinapset jane te domosdoshem ne funksionin nervor :
neuronet jane qeliza te specializuara per te percjelle
sinjale n qeliza te veanta target dhe sinapset jane
mjetet me te cilat qeliza vepron. Ne nje sinaps,
membrana plazmatikee neuronit presinaptikvendoset
shume afer me membranen postsinaptike. Te dyja keto
vendepre dhe postsinaptikepermbajne makineri
molekulare te cilat lidhin te dyja membranat se bashku
dhe zhvillojne proesin e sinjalit. Ne shume sinapse,
pjesa presinaptike gjendet ne akson, por vendet
presinaptike gjenden ne dentrite dhe/ose ne soma.
Sinapset jane te domosdoshem ne funksionin nervor :
neuronet jane qeliza te specializuara per te percjelle
sinjale n qeliza te veanta target dhe sinapset jane
mjetet me te cilat qeliza vepron. Ne nje sinaps,
membrana plazmatikee neuronit presinaptikvendoset
shume afer me membranen postsinaptike. Te dyja keto
vendepre dhe postsinaptikepermbajne makineri
molekulare te cilat lidhin te dyja membranat se bashku
dhe zhvillojne proesin e sinjalit. Ne shume sinapse,
pjesa presinaptike gjendet ne akson, por vendet
presinaptike gjenden ne dentrite dhe/ose ne soma.
2012-03-28 2 Dr.Adanela Musaraj
Sinapsi ne Sistemin Nervor
Ne sistemin nervor, sinapsi
eshte nje strukture, qe i
lejon neuronit te peroje
nje sinjal kimik ose elektrik
ne nje qelize tjeter (qelize
nervore ose nje qelize e nje
lloji tjeter). Fjala sinaps
vjen nga synaptein, fjale
te cilen Sir.Charles Scott
Sherrington dhe koleget e
tij e perftuan nga bashkimi
i fjales greke syn-bashke
dhe haptein- perqafoj.
Ne sistemin nervor, sinapsi
eshte nje strukture, qe i
lejon neuronit te peroje
nje sinjal kimik ose elektrik
ne nje qelize tjeter (qelize
nervore ose nje qelize e nje
lloji tjeter). Fjala sinaps
vjen nga synaptein, fjale
te cilen Sir.Charles Scott
Sherrington dhe koleget e
tij e perftuan nga bashkimi
i fjales greke syn-bashke
dhe haptein- perqafoj.
2012-03-28 3 Dr.Adanela Musaraj
Sinapset- klasifikimi
Njohim dy tipe sinapsesh:
Sinapsi kimik: neuroni presinaptik liron nje lende kimike te
quajtur neurotransmetues, e cila lidhet me receptoret, qe
gjenden ne qelizen postsinaptike, plotesisht e ngopur me
receptore. Neurotransmetimi mund ne filloje nje pergjigje
elektrike ose nje rruge dytesore nxitese, e cila mund te nxise ose
bllokoje neuronin postsinaptik
Sinapsi elektrik: membrana presinaptike dhe postsinaptike
lidhen mes tyre me kanale speciale te quajtura gap junctions
te cilat mundesojne kalimin e ngarkesave elektike, duke
shkaktuar ndryshime voltazhi ne qelizen presinaptike, te cilat
nga ana e tyre, induktojne ndryshime voltazhi ne qelizen
postsinaptike. Perparesia kryesore e sinapseve elektrike eshte
zhvendosja e shpejte e sinjalit nga njera qelize ne tjetren.
Komunikimi sinaptik eshte i ndryshem nga iftimi emfatik
neuronal, ne te cilin komunikimi mes neuroneve kryhet
nepermjet fushave elektrike
Njohim dy tipe sinapsesh:
Sinapsi kimik: neuroni presinaptik liron nje lende kimike te
quajtur neurotransmetues, e cila lidhet me receptoret, qe
gjenden ne qelizen postsinaptike, plotesisht e ngopur me
receptore. Neurotransmetimi mund ne filloje nje pergjigje
elektrike ose nje rruge dytesore nxitese, e cila mund te nxise ose
bllokoje neuronin postsinaptik
Sinapsi elektrik: membrana presinaptike dhe postsinaptike
lidhen mes tyre me kanale speciale te quajtura gap junctions
te cilat mundesojne kalimin e ngarkesave elektike, duke
shkaktuar ndryshime voltazhi ne qelizen presinaptike, te cilat
nga ana e tyre, induktojne ndryshime voltazhi ne qelizen
postsinaptike. Perparesia kryesore e sinapseve elektrike eshte
zhvendosja e shpejte e sinjalit nga njera qelize ne tjetren.
Komunikimi sinaptik eshte i ndryshem nga iftimi emfatik
neuronal, ne te cilin komunikimi mes neuroneve kryhet
nepermjet fushave elektrike
2012-03-28 4 Dr.Adanela Musaraj
Sinapsi kimik
Sinapsi kimik eshte nje lidhje e specializuar permes se ciles neuronet
sinjalizojne njeri-tjetrin, si dhe qeliza te tjera jo nervore, si fibrat
muskulore apo qelizat gjenderore.Sinapsi kimik mundeson fomimin e
qarqeve te neuroneve ne sistemin nervor qendror. Keto qarqe jane
jetesore per mardheniet biologjike qe mundesojne perceptimin dhe
mendimin. Ato mundesojne lidhjen e sistemit nervor dhe kontrolline
sistemeve te tjera te organizmit nga sistemi nervor. Ne nje sinaps kimik,
nje neuron liron molekula neurotransmetuese ne hapsiren sinaptike. Keto
molekula lidhen ne vijim me neuroreceptoret e vendosur ne membranen e
qelizes postsinaptike. Ne perfundim te nxitjes, kjo membrane pastrohet
teresisht nga keto molekula neurotransmetuese, ne menyre qe te jete
perseri e afte te nxitet heres tjeter. Ne trurin e nje te rrituri numerohen
rreth 10
14
- 5 10
14
(100500 milion miliarde) sinapse. do milimeter kub i
korteksit cerebral ka rreth nje miliard sinapse.
Sinapsi kimik nuk eshte i vetmi sinaps kimik. Perve sinapsit elektrik, tek
ne takohet dhe sinapsi imunologjik. Ne gjuhen e perditshme, kur nuk
specifikohet, kur themi sinaps flasim per sinapsin kimik.
Sinapsi kimik eshte nje lidhje e specializuar permes se ciles neuronet
sinjalizojne njeri-tjetrin, si dhe qeliza te tjera jo nervore, si fibrat
muskulore apo qelizat gjenderore.Sinapsi kimik mundeson fomimin e
qarqeve te neuroneve ne sistemin nervor qendror. Keto qarqe jane
jetesore per mardheniet biologjike qe mundesojne perceptimin dhe
mendimin. Ato mundesojne lidhjen e sistemit nervor dhe kontrolline
sistemeve te tjera te organizmit nga sistemi nervor. Ne nje sinaps kimik,
nje neuron liron molekula neurotransmetuese ne hapsiren sinaptike. Keto
molekula lidhen ne vijim me neuroreceptoret e vendosur ne membranen e
qelizes postsinaptike. Ne perfundim te nxitjes, kjo membrane pastrohet
teresisht nga keto molekula neurotransmetuese, ne menyre qe te jete
perseri e afte te nxitet heres tjeter. Ne trurin e nje te rrituri numerohen
rreth 10
14
- 5 10
14
(100500 milion miliarde) sinapse. do milimeter kub i
korteksit cerebral ka rreth nje miliard sinapse.
Sinapsi kimik nuk eshte i vetmi sinaps kimik. Perve sinapsit elektrik, tek
ne takohet dhe sinapsi imunologjik. Ne gjuhen e perditshme, kur nuk
specifikohet, kur themi sinaps flasim per sinapsin kimik.
2012-03-28 5 Dr.Adanela Musaraj
Sinapset kimike
Sinapset jane mardheniet mes neuroneve, ose midis neuroneve dhe qelizave te
tjera. Nje neuron tipik formon qindra sinapse, por ka dhe neurone qe formojne me
pak sinapse.Pjesa me e madhe e tyre lidh aksonin me dentritet, por ka dhe lloje te
tjera lidhjesh si akson- trup qelize, akson-akson dhe dentrite-dentrite. Sinapset
jane zakonisht shume te vogla per tu pare me mikroskop me drite, me perjashtim
te rasteve kur membrana e qelizave duket thuajse e ngjitur, por elementet qelizore
behen me te qarte kur perdoret mikroskopi elektronik.
Sinaspet kimike e transmetojne impulsin nga nje qelize presinaptike ne nje qelize
postsinaptike dhe per kete aresye kane strukture dhe funskion asimetrik. Terminali
presinaptik eshte nje zone e specializuar ku aksoni i qelizes presinaptike qe
permban neurotransmetues te inkapsuluar brenda nje membrane plazmatike ne
zona qe quajtura aktive. Ne anen tjeter ndodhet zona postsinaptike qe vishet nga
receptoret e neurotransmetuesve.Poshte membranes postsinaptike ndodhet zone
me nje kompleks proteinash lidhese, qe quhen Densiteti Post Sinaptik (PSD)
Proteinat ne PSF jane te perfshira ne ankorimin dhe trafikimin e receptoreve te
neurotransmetuesve dhe modulojne veprimtarine e ketyre receptoreve. Keta
receptore dhe PSD formojne sebashku spinat dentritike.
Sinapset jane mardheniet mes neuroneve, ose midis neuroneve dhe qelizave te
tjera. Nje neuron tipik formon qindra sinapse, por ka dhe neurone qe formojne me
pak sinapse.Pjesa me e madhe e tyre lidh aksonin me dentritet, por ka dhe lloje te
tjera lidhjesh si akson- trup qelize, akson-akson dhe dentrite-dentrite. Sinapset
jane zakonisht shume te vogla per tu pare me mikroskop me drite, me perjashtim
te rasteve kur membrana e qelizave duket thuajse e ngjitur, por elementet qelizore
behen me te qarte kur perdoret mikroskopi elektronik.
Sinaspet kimike e transmetojne impulsin nga nje qelize presinaptike ne nje qelize
postsinaptike dhe per kete aresye kane strukture dhe funskion asimetrik. Terminali
presinaptik eshte nje zone e specializuar ku aksoni i qelizes presinaptike qe
permban neurotransmetues te inkapsuluar brenda nje membrane plazmatike ne
zona qe quajtura aktive. Ne anen tjeter ndodhet zona postsinaptike qe vishet nga
receptoret e neurotransmetuesve.Poshte membranes postsinaptike ndodhet zone
me nje kompleks proteinash lidhese, qe quhen Densiteti Post Sinaptik (PSD)
Proteinat ne PSF jane te perfshira ne ankorimin dhe trafikimin e receptoreve te
neurotransmetuesve dhe modulojne veprimtarine e ketyre receptoreve. Keta
receptore dhe PSD formojne sebashku spinat dentritike.
2012-03-28 6 Dr.Adanela Musaraj
Sinapsi kimik
2012-03-28 7 Dr.Adanela Musaraj
Sinapset simetrike dhe josimetrike
Sinapset mund te jene simetrike ose josimetrike.
Kur vezhgohen ne nje mikroskop elektronik,
sinapset josimetrike karakterizohen nga vezikula
te rrumbullakta ne qelizen presinaptike dhe nga
nje PSD shume e rendesishme. Sinapset
josimetrike jane zakonisht sinapse nxitese.
Nderkaq, sinapset simetrike kane kane vezikuj te
zgjatur ose vezake dhe nuk duket PSD. Sinapset
simetrike jane zakonisht frenuese.
Ne hapsiren sinaptike perqendrimi i
neurotransmetuesve rritet dhe ulet shpejt.
Sinapset mund te jene simetrike ose josimetrike.
Kur vezhgohen ne nje mikroskop elektronik,
sinapset josimetrike karakterizohen nga vezikula
te rrumbullakta ne qelizen presinaptike dhe nga
nje PSD shume e rendesishme. Sinapset
josimetrike jane zakonisht sinapse nxitese.
Nderkaq, sinapset simetrike kane kane vezikuj te
zgjatur ose vezake dhe nuk duket PSD. Sinapset
simetrike jane zakonisht frenuese.
Ne hapsiren sinaptike perqendrimi i
neurotransmetuesve rritet dhe ulet shpejt.
2012-03-28 8 Dr.Adanela Musaraj
Sinjalizimi ndermjet sinapseve:
Me poshte po shpjegojme cfare ndodh gjate transmetimit te sinjalit nga nje qelize presinaptike ne
nje qelize postsinaptike. I gjithe proesi zhvillohet per disa te dhjetat e milisekones.
1. Preesi fillon me nje vale nxitje elektrokimike qe quajtur akson potencial, i cili udheton
pergjate membranes se qelizes presinaptike derisa arrin sinapsin
2. Depolarizimi elektriki membranes se sinapseve shkakton hapjen e kanaleve te kaliumit
3. Jonet e kaliumit vershojne permes membranes presinaptike, duke rritur perqendrimin e
kaliumit brenda qelizes.
4. Perqendrimi i rritur i kaliumit aktivizon proteinat e ndjeshme ndaj kaliumit te lidhura me
vezikulat qe permbajne neurotransmetues kimike.
5. Keto proteina ndryshojne forme, duke mundesuar shkrirjen e membranes se vezikulave me
membranen qelizore dhe lirimin jashte qelizes se neurotransmetuesve kimike
6. Nje pjese prej tyre shperndahen ne mjedisin jashteqelizor, ndersa nje pjese e tyre lidhet me
receptoret e membranes postsinaptike.
7. Lidhja me neurotransmetuesit shkakton aktivizimin e receptorit
8. Per shkak te lekundjeve te molekules, neurotransmetuesi shkeputet nga receptori dhe ose
ripaketohet qe te lirohet perseri, ose metabolizohet
Me poshte po shpjegojme cfare ndodh gjate transmetimit te sinjalit nga nje qelize presinaptike ne
nje qelize postsinaptike. I gjithe proesi zhvillohet per disa te dhjetat e milisekones.
1. Preesi fillon me nje vale nxitje elektrokimike qe quajtur akson potencial, i cili udheton
pergjate membranes se qelizes presinaptike derisa arrin sinapsin
2. Depolarizimi elektriki membranes se sinapseve shkakton hapjen e kanaleve te kaliumit
3. Jonet e kaliumit vershojne permes membranes presinaptike, duke rritur perqendrimin e
kaliumit brenda qelizes.
4. Perqendrimi i rritur i kaliumit aktivizon proteinat e ndjeshme ndaj kaliumit te lidhura me
vezikulat qe permbajne neurotransmetues kimike.
5. Keto proteina ndryshojne forme, duke mundesuar shkrirjen e membranes se vezikulave me
membranen qelizore dhe lirimin jashte qelizes se neurotransmetuesve kimike
6. Nje pjese prej tyre shperndahen ne mjedisin jashteqelizor, ndersa nje pjese e tyre lidhet me
receptoret e membranes postsinaptike.
7. Lidhja me neurotransmetuesit shkakton aktivizimin e receptorit
8. Per shkak te lekundjeve te molekules, neurotransmetuesi shkeputet nga receptori dhe ose
ripaketohet qe te lirohet perseri, ose metabolizohet
2012-03-28 9 Dr.Adanela Musaraj
FALEMINDERIT!
Sinapset- pjesa e pare
2012-03-28 Dr.Adanela Musaraj 10