2014-04-18

1
Profilowanie potencjaw
polaryzacji naturalnej
PS potencjay samoistne
Profilowanie potencjaw naturalnych (PS)
Pomiar potencjaw naturalnych w odwiercie (PS) (Spontanous
Potential) polega na rejestracji rnicy potencjaw,
powstajcych na skutek procesw fizyko chemicznych,
zachodzcych w skaach nasyconych wodami o innym zasoleniu ni
puczka.
Technika pomiarowa: pomiar krzywej PS polega na rejestrowaniu
zmian naturalnego pola elektrycznego wzdu otworu.
Rodzaje potencjaw
Zjawiska, ktre powoduj powstanie
potencjaw i ich rodzaje:

DYFUZJA potencja dyfuzyjny

ADSORPCJA potencja adsorpcyjny

FILTRACJA potencja filtracyjny

UTLENIANIE i REDUKCJA potencja
elektrodowy
Dyfuzja
Dyfuzja czyli przemieszczanie si jonw.
Proces dyfuzji jonw zachodzi w momencie zetknicia si dwch roztworw
o rnej koncentracji soli.

W przypadku orodka skalnego takimi roztworami s woda zoowa i puczka wiertnicza.


Przyczyn dyfuzji s rozpuszczone sole NaCl wystpujce w puczce i stykajcej si
z ni - wodzie zoowej. Wody zoowe na terenach naftowych zawieraj 70-95%
NaCl.

Najpierw musi nastpi dysocjacja czyli rozpad na jony kationy i aniony

Cl Na NaCl
Roztwory bd dy do wyrwnania ste (jony bd przechodziy z roztworu o
wikszym steniu do roztworu o mniejszym steniu)

Na granicy otworu obserwuje si rozkad adunkw elektrycznych jeli wody
zoowe maj wysz koncentracj ni puczka to w otworze na ciance bdzie
nadmiar adunkw ujemnych a od strony warstwy adunkw dodatnich

W wyniku dwch procesw rnicy w prdkoci poruszania si jonw i dziaania
powstaego w wyniku tej rnicy pola elektrycznego (spowalnia jony o wikszej
prdkoci i przypiesza jony o mniejszej prdkoci) - ustala si pewna rwnowaga, a
SEM powstaa na kontakcie tych roztworw nosi nazw potencjau dyfuzyjnego
Adsorpcja

Jest zwizana z obecnoci ska ilastych, otaczajcych
warstwy przepuszczalne. Skay ilaste zachowuj si jak
przegroda (membrana), przepuszczaj tylko jony
dodatnie Na
+
, a zatrzymujca (adsorbuj) ujemne Cl
-
na
powierzchni skay.

Jony z roztworu adsorbuj na powierzchni skay.
Obserwujemy zjawisko zwane ELEKTRYCZN
WARSTW PODWJN

Warstwa podwjna tworzy lokalne pole si
elektrostatycznych, jony ujemne chloru rwnowa
adunki dodatnie zewntrznej warstwy podwjnej

2014-04-18
2
Wyrnia si obszar sztywny czyli warstw sztywn mocno
nieruchom jonw dodatnich , a nastpnie warstw dyfuzyjnie
poszerzon (tzw. obszar rozmyty) czyli warstw niecis
jonw.

Warstwa podwjna umoliwia przepyw prdu. Moemy wic
powiedzie, e mineray ilaste maj anomalne wasnoci
elektryczne (czyli umoliwiaj swobodny przepyw prdu
elektrycznego przez skay w ktrych si znajduj).

Schemat linii prdowych przy PS (z prawej)Statyczna (EPS)
i dynamiczna (UPS) anomalia naprzeciw warstwy piaskowca
Anomalia ma znak ujemny
gdy: Cw>Cmf Rw<Rmf
Kierunek przechodzenia jonw
Na
+
od formacji nasyconej
zmineralizowanymi wodami
poprzez otaczajce iy do
otworu jest rwnowany z
kierunkiem przepywu prdu.
Kd wspczynnik dyfuzji zaley od:
ruchliwoci kationw i anionw u i v
staej Faradaya , F = 96 500 C
staej gazowej, R = 8.314 J/ C
Temperatury , T w
o
K
Dla NaCl w temp. pokojowej 25
o
C Kd = -11.6 mV,
mf
wz
d d
C
C
K E lg
F
RT
v u
v u
K
d

Si elektromotoryczn dyfuzji opisuje wzr Nernsta:

Skadowa adsorpcyjna Ea opisana jest tym samym wzorem Nernsta tylko
zmienia si warto wspczynnika
F
RT
K
a

w temp. pokojowej 25
o
C Ka = 59.1 mV
wz
mf
d d
K E

lg
W duym przedziale koncentracji
oporno waciwa elektrolitw jest
odwrotne proporcjonalna do ich
koncentracji
Potencja dyfuzyjno-adsorpcyjny (membranowy)
Wzr Nernsta dla cakowitej siy elektromotorycznej
spowodowanej procesami dyfuzji i adsorpcji:




gdzie: K
PS
wsp.dyfuzji i adsorpcji dla roztworu
NaCl w temperaturze 25
o
C wynosi - 70.7
wz
mf
PS PS
R
R
K E lg
Filtracja
Filtracja wystpuje, gdy cinienie hydrostatyczne supa puczki
panujce w odwiercie jest wiksze od cinienia wody zoowej. Pod
wpywem tego nastpuje przenikanie filtratu puczki do warstw
porowatych.

Potencja filtracyjny zwizany jest z przemieszczaniem si cieczy w
porach skalnych. Sup pynu wywouje cinienie osmotyczne, ktre
powoduje ruch pynu, a to wytwarza potencja filtracyjny.

Jego wielko zaley od:
rnicy cinie (ktra jest funkcj prdkoci);
lepkoci (czyli waciwoci pynu przemieszczajcego);
mineralizacji (czyli odwrotnie opornoci).

Intensywno zjawiska filtracji jest najwiksza na pocztku
wiercenia (i szybko maleje), bo wtedy jest najwiksza rnica
cinie. Na rejestracje krzywej PS potencja filtracyjny ma
najmniejszy wpyw.
Utlenianie i redukcja
Redukcja oznacza przyczanie elektronw, a utlenianie oddawanie elektronw.
Elektrony oddawane w procesie utleniania musz by przyczone przez inne
substancje. Dlatego kadej reakcji utleniania towarzyszy reakcja redukcji.

Potencja ten wystpuje gwnie w strefach przypowierzchniowych. Najczciej
potencjay tego typu obserwuje si w strefach okruszcowanych (zoa rud metali i
siarczkw), jak rwnie w przypadku wystpowania wgli o rnym stopniu
uwglenia.


Potencja wystpujcy przy tych zjawiskach to potencja elektrodowy. Reakcje
utleniania i redukcji s zwizane z przepywem prdu elektrycznego.
Gdy do puczki woymy elektrody prdowe wtedy pojawia si reakcje utlenienia i
redukcji


Dla kadego metalu moemy okreli wielko potencjau elektrodowego, bo jego
wielko zaley od materiau, z ktrego jest zrobiona elektroda i od stenia roztworu,
w ktrym jest zanurzona elektroda. Wprowadzamy poprawk na ten potencja, bo
wiemy z jakiego materiau jest zrobiona elektroda (czyli sonda).

2014-04-18
3
Anomalie PS
Potencjay polaryzacji naturalnej
mog by rejestrowane w dwch
wariantach:
profilowanie PS
profilowanie gradientu PS grad
PS (zwizany z wystpowaniem
prdw bdzcych).

S one zwizane z dwoma
rnymi ukadami pomiarowymi
umieszczanymi w otworze
wiertniczym.

Profilowanie to jest rejestrowane
przy zapuszczaniu sondy do
otworu, bo z upywem czasu
puczka przemieszcza si do
warstw, co powoduje zaburzanie
wartoci potencjaw.


Anomali PS tak jak na rys. a
charakteryzuje si poziom
piaskowcowy, lecy wrd warstw
ilastych, jeeli mineralizacja
(zasolenie) wody zoowej jest
wiksza od mineralizacji puczki.

Jeeli natomiast mineralizacja
puczki jest wiksza od mineralizacji
wody zoowej, otrzymujemy krzyw
PS odwrcon jak na rys. b.

Rys. Krzywa potencjaw polaryzacji naturalnej (PS): a
krzywa wprost, b krzywa odwrcona.
Anomalia statyczna i dynamiczna
Anomalia dynamiczna U
PS

jest to anomalia zmierzona w rzeczywistoci w otworze wiertniczym, zaley od:
sposobu uoenie warstwy
miszoci warstwy
zmiennej rednicy otworu
opornoci warstwy, ska otaczajcych i puczki
ewentualnej strefy filtracji

Anomalia statyczna E
PS

jest to anomalia zmierzona w otworze wiertniczym naprzeciw warstwy o bardzo duej
miszoci, jej warto odpowiada wartoci amplitudy zmierzonej w warunkach
statycznych. Zaley od:
litologii warstwy i otaczajcych ska,
od mineralizacji i skadu chemicznego wd zoowych oraz puczki wiertniczej.

Na jej warto nie wpywaj techniczne i geometryczne warunki panujce w
otworze!
Przy ilociowej interpretacji krzywych PS w celu okrelenia mineralizacji wd zoowych,
wasnoci ska jako zbiornikw ropy, gazu, wody i zawartoci materiau ilastego w skaach
korzystne jest stosowanie statycznych wartoci amplitudy E
PS


Jak odczyta anomali dynamiczn U
PS
?
Litologia i linia iw.

Linia iw - Na krzywej PS nie ma poziomu zerowego - poziomu
odniesienia.
Poziom ten znajduje si naprzeciw warstw ilastych. Std umownym
zerem w profilowaniu PS jest linia iw czyli maksymalne
wychylenie w stron anomalii dodatnich.


Wielko cakowitej
anomalii PS okrela
si od urednionej
linii iw, naprzeciw
ktrych ustala si
umowny poziom
zerowy.
mf
wz
PS PS
C
C
K E lg
gdzie:
E
PS
- wielko potencjau dyfuzyjno - adsorpcyjnego;
K
PS
- wspczynnik potencjau dyfuzyjno - adsorpcyjnego;
C
wz
- stenie soli w wodzie zoowej;
C
mf
- stenie soli w filtracie puczki wiertniczej.

Zamieniajc stenia na opornoci, otrzymamy:

wz
mf
PS PS
K E

lg
gdzie:

wz
- oporno wody zoowej;

f
- oporno filtratu puczki.
Anomali statyczn E
PS
bierzemy ze wzoru Nernsta:

Skd wzi anomali statyczn E
PS
?
2014-04-18
4
Rozdzielenie ska
piaszczystych od ilastych
w przekroju
piaskowcowo-ilastym.
Skay piaskowcowe
cechuj si minimum
potencjau polaryzacji
naturalnej

W przekroju ska
wglanowych obserwuje
si rone wartoci
anomalii PS od maych
do bardzo duych, jakie
obserwujemy w czystych
piaskowcach, a nawet
wiksze
Krzywa PS charakter
litologiczny ska
Zastosowanie PS
Krzywa PS wykorzystywana jest gwnie do:

identyfikacji ska o lepszych wasnociach zbiornikowych
identyfikacji poziomw ilastych
okrelenia litologii warstw
okrelania mineralizacji wd zoowych oraz ich
elektrycznej opornoci waciwej
okrelania zawartoci mineraw ilastych (zailenia)
w skaach
rozpoznawania charakteru rodowiska sedymentacyjnego
osadw piaskowcowych.

Wpyw rnych czynnikw na ksztatowanie
si anomalii PS
Wpyw miszoci warstwy i rednicy otworu.
Wpyw elektrycznej opornoci waciwej ska
otaczajcych i puczki
Wpyw obecnoci strefy filtracji
Wpywa zawartoci mineraw ilastych (zailenia)
w formacji
Wpyw miszoci warstwy i rednicy otworu.

Obnienie si h/d powoduje redukcj
anomalii dynamicznej w stosunku do
statycznej.
Dla warstwy o h/d 40 wielko U
PS
Jest prawie rwna E
PS
(przy niskich
opornociach warstw)




Miszo warstwy odpowiada
szerokoci anomalii odczytanej w
poowie wysokoci jej amplitudy
Wpyw elektrycznej opornoci waciwej badanej warstwy,
ska otaczajcych i puczki na mierzona anomali U
PS.


Przy niskich opornociach wszystkich trzech skadowych anomalia U
PS
jest
wyksztacona najlepiej i najbardziej zbliona do jej statycznej wartoci. Obnia si
zarwno ze wzrostem opornoci warstwy jak i ze wzrostem opornoci waciwej ska
otaczajcych.

Zailenie skay zbiornikowej
Definicja granulometryczna objtociowa
zawarto frakcji drobnodyspersyjnej w skale
(przyjmuje si e zailenie odpowiada czci
orodka skalnego o rednicy ziarn mniejszej od
0,001 mm).
Definicja mineralogiczna objtociowa
zawarto mineraw ilastych w skale.
2014-04-18
5
Iy mog wystpowa w skaach porowatych w
postaci (Almon,1979):

oddzielnych, odosobnionych krysztaw
(kaolinit),
otoczek na ziarnach (montmorillonity, illity,
chloryty) wzrost ich iloci zmniejsza przestrzenie
porowe i ich drono,
wrostkw "mostkujcych" pory (illity, chloryty,
montmorillonity).
Wiksze skupiska mineraw ilastych w skaach
porowatych s przybliane modelami
uproszczonymi. Przyjmuje si nastpujce modele
(Schlumberger, 1996):
laminarny (warstwowany) - iy wystpuj w
postaci lamin,
dyspersyjny (rozproszony) - frakcja ilasta jest
rozproszona w porach skay znacznie redukujc
parametry zbiornikowe,
strukturalny - iy wystpuj w postaci ziaren w
szkielecie, posiadaj podobne wasnoci do iw
warstwowanych.
Wyznaczanie mineralizacji wd zoowych




Niewiadom jest tu
wz
, ktr otrzymuje si po rozwizaniu tego rwnania na
drodze analitycznej przez podstawienie odpowiednich wartoci E
PS
, K
PS
i
mf
.

K
PS
jest funkcj temperatury, wyznaczamy go ze wzoru:




gdzie:

t
w
temperatura warstwy
t
0
rednia temperatura roczna na powierzchni ziemi dla danego rejonu
G gradient geotermiczny danego rejonu
H
0
gboko zalegania powierzchni neutralnej
H
sr
rednia gboko zalegania warstwy

wz
mf
PS PS
K E

log
25 273
273
) 25 ( ) (

W
PS tw PS
t
K K
) (
0 0
H H G t t
sr W

2
sp st
sr
H H
H

Wyznaczanie mineralizacji wd zoowych

Oporno filtratu puczki
mf



wspczynnik zaleny od
gstoci puczki i gstoci staych
czsteczek w puczce

pl(tw)
- oporno puczki w
temperaturze warstwy
pl(tw)




Mineralizacj wody zoowej

wz
wyznacza si ostatecznie
przy pomocy nomogramu
Wendelszteina


) (tw pl mf

5 , 21
5 , 21
) (

w
p
pl tw pl
t
t