2014-04-18

1
RADIOMETRIA OTWOROWA
PROFILOWANIA JDROWE
Intensywno promieniowania
- natenie promieniowania jdrowego (I), czyli
ilo promieniowania, ktre w jednostce czasu
przechodzi przez objto czynn detektora .
- jest dziaem geofizyki wiertniczej, zajmujcym
si badaniem zmian naturalnej i sztucznej
promieniotwrczoci ska wzdu odwiertu.
Radiometria wiertnicza
STANDARYZACJA
Procedura, w wyniku ktrej
wskazania rnych egzemplarzy
sond radiometrycznych s wyraone
w jednakowych jednostkach tzw.
standardowych.





Wyraenie tej jednostki otrzymuje
si poprzez pomiar dan sond w
tzw. stanowisku do standaryzacji
(cile okrelony orodek skalny).
CECHOWANIE
(KALIBRACJA)
wartoci mierzone w jednostkach standardowych
przeliczane s na jednostki zwizane z okrelonym
parametrem fizycznym skay

jest to zailenie skay (Vsh) PG
jest to gsto skay PGG
jest to porowato neutronowa skay PN

Detektor - element czujnikowy sondy
CZSTO
PADAJCYCH NA
DETEKTOR KWANTW
CIG IMPULSW
ELEKTRYCZNYCH
REJESTROWANYCH W
FUNKCJI CZASU LUB
DUGOCI
ZMIANY ILOCI
IMPULSW NA
JEDNOSTK CZASU
JDRO ATOMOWE
NUKLEONY elektrycznie
naadowane dodatnio protony
i obojtne elektrycznie
neutrony

LICZBA ATOMOWA -
liczba protonw w jdrze (Z)

MASA ATOMOWA liczba
wszystkich nukleonw
(A=Z+N, gdzie N liczba
neutronw)

NUKLID elektrycznie
obojtny atom o danym jdrze

IZOTOPY nuklidy o tej
samej liczbie atomowej (Z) i
rnych masach atomowych
(A) (czyli o tej samej liczbie
protonw i i rnych liczbach
neutronw


1
1
H prot

2
1
D deuter

3
1
T - tryt
Taka sama liczba
atomowa
Inna liczba masowa
2014-04-18
2
Profilowanie
gamma PG
Profilowanie gamma polega na pomiarze
zmian natenia naturalnego
promieniowania gamma ska wzdu
otworu.

W tym celu do otworu wiertniczego
opuszcza si sond majc detektor
promieniowania gamma.

Promieniowanie gamma jest
promieniowaniem elektromagnetycznym
o najwyszych energiach w zakresie
caego spektrum fal elektromagnetycznych.
Jego zasig zaley od tumicych wasnoci
orodka, wynosi rednio od kilkunastu do
kilkudziesiciu centymetrw.
Promieniotwrczo
Pod pojciem promieniotwrczoci rozumiemy zdolno jder
niektrych atomw do samorzutnego rozpadu, z ktrym
zwizana jest emisja czstek alfa, beta i gamma.

rdami radioaktywnoci s niestabilne izotopy
pierwiastkw, zarwno wystpujcych w naturze, jak i
wytworzonych przez czowieka. Do najbardziej znaczcych
nale izotopy:

wodoru H,
wgla
14
C,
potasu
40
K,
radonu Rn (najwiksze znaczenie izotop -
222
Rn),
radu Ra (najwiksze znaczenie izotop -
226
Ra),
toru
232
Th,
uranu U (najwiksze znaczenie maj izotopy:
238
U,
235
U
oraz
233
U),
plutonu Pu (izotop
239
Pu).

Promienie alfa

Przedstawiaj strumie czstek alfa - jder atomw helu
(
4
2
He).
Kada czstka alfa skada si z dwch protonw i dwch
neutronw, niesie wic dodatni adunek elektryczny.
Promienie alfa s silnie pochaniane przez materi i maj
przy tym bardzo ma przenikliwo.


Promienie beta

Przedstawiaj strumie elektronw (czstek beta), majcych du prdko.
Ze wzgldu na ma mas, czstki beta wolniej trac sw energie ni czstki
alfa i dlatego w porwnaniu z nimi maj znacznie wiksz przenikliwo.

Wyrniamy dwie przemiany: przemian
-
i przemian
+
. W czasie
przemiany
-
jdro pierwiastka emituje elektrony, natomiast podczas
przemiany
+
jadro emituje pozytony.

Elektron powstaje w wyniku
przemiany neutronu w proton
i elektron. Ponadto powstaje jeszcze
jedna czstka o masie spoczynkowej
i adunku rwnym zeru - antyneutrin.

Pozyton powstaje w wyniku
przemiany protonu w neutron,
ponadto powstaje jeszcze neutrino.
Promienie gamma
S promieniowaniem elektromagnetycznym, ktre mona
rozpatrywa jako strumie czstek nazywanych kwantami,
poruszajcych si z prdkoci wiata. W geofizyce
wykorzystujemy wanie to promieniowanie.

Przenikliwo promieni gamma jest znacznie wiksza od
przenikliwoci promieni beta, a tym bardziej od promieni alfa.


Promieniowanie , ,
Promieniowanie , , mona rozdzieli uywajc pola
magnetycznego. Czsteczki alfa i beta maj przeciwne adunki
odchylane s w przeciwne strony, promienie gamma nie przenosz
adunku, nie s odchylane.
2014-04-18
3
Promieniotwrczo
Promienie alfa s atwo zatrzymywane przez kartk papieru.

Promienie beta s zatrzymywane przez aluminiow blach.

Promienie gamma s ostatecznie wchaniane, zatrzymywane, gdy przenikaj
przez gsty materia. Dobry w absorpcji promieniowania gamma, ze wzgldu na
swoj gsto, jest ow (co najmniej 10 cm).
Promieniowanie:
a) alfa
b) beta
c) gamma
Jednostki
Energi czstek wyraa si zazwyczaj w jednostkach,
nazywanych elektronowoltami (eV).

Elektronowolt jest to energia kinetyczna, ktr elektron
uzyskuje pod dziaaniem rnicy potencjaw o wartoci 1
wolta.

Energia promieniowania gamma ma zazwyczaj warto od
kilku do uamkw megaelektronowoltw (MeV).
Naturalna promieniotwrczo ska
Naturalna promieniotwrczo ska zaley gwnie od zawartoci w
nich uranu, toru, radu i produktw ich rozpadu oraz izotopu
potasu
40
K.

Gwnym rdem naturalnej promieniotwrczoci jest budowa
ska, a dokadnie rodzaj mineraw (wystpowanie w nich
pierwiastkw promieniotwrczych).

Naturalna
promieniotwrczo
ska
Tab. Podstawowe wasnoci
naturalnych emiterw
promieniowania gamma:
40
K,
rodziny
238
U i rodziny
232
Th;
opracowano na podstawie
[Adams, Gasparini, 1970; Filipov,
1978].

Izotop Typ rozpadu T1/2
40
K

-
,
+

wychwyt elektronu
1,47 10
9
lat
238
U
234
Th
234m
Pa
234
Pa
234
U
230
Th
----------------
226
Ra
222
Rn
218
Po
214
Pb
218
At
214
Bi
214
Po
210
Tl
210
Pb
210
Bi
210
Po
206
Pb

-



-----------------------


,
-

-


,
-

-


stabilny
4,51 10
9
lat
24,1 dni
1,18 minut
6,75 godz
2,47 10
5
lat
8 10
4
lat
---------------------
1,602 lat
3,82 dni
3,05 minut
26,8 minut
~ 2 s
19,7 minut
1,64 10
-4
s
1,32 minuty
22 lata
5,01 dni
138,4 dni
---
232
Th
228
Ra
228
Ac
228
Th
234
Ra
220
Rn
216
Po
212
Pb
212
Bi
212
Po
208
Tl
208
Pb

-

,
-

-

stabilny
1,41 10
10
lat
6,7 lat
6,13 godz
1,91 lat
3,64 dni
55,3 s
0,145 s
10,64 godz
60,6 min
3,04 10
-7
s
3,1 min
---
Pod wzgldem naturalnej promieniotwrczoci skay mona podzieli na
nastpujce grupy, odznaczajce si:
wysok promieniotwrczoci - iy, upki, iy gbokomorskie, sole
potasowe;
redni promieniotwrczoci - piaszczyste iy i upki, wapienie
ilaste, piaskowce ilaste, iy wglowe;
nisk promieniotwrczoci - piaski, piaskowce, dolomity,
wapienie, sl kamienna, anhydryty, wgle brunatne i kamienne.


Naturalna promieniotwrczo ska

Najwiksze nagromadzenie pierwiastkw promieniotwrczych
obserwuje si w kwanych skaach magmowych.

Wystpuj one w mineraach skaotwrczych miki i skalenie oraz w
mineraach akcesorycznych m.in. cyrkon monacyt

Skay magmowe s skaami macierzystymi, std naturalna
promieniotwrczo w innych rodzajach ska bierze si wanie z nich.


2014-04-18
4
Naturalna promieniotwrczo ska
Mineray ilaste charakteryzuj si podwyszon naturaln
promieniotwrczoci, co jest zwizane z tym jak powstaway.

W procesach wietrzeniowych i sedymentacyjnych mineray
skaotwrcze zawierajce pierwiastki promieniotwrcze
przechodz niezmienione do ska osadowych lub ulegaj
rozkadowi tworzc nowe mineray, gwnie ilaste, z
ktrymi mog wiza si pierwiastki promieniotwrcze.

Zabarwienie ska osadowych ma zwizek z ich
promieniotwrczoci. Zabarwienie ciemne obserwuje si
zwykle w skaach, w ktrych znajduje si dua ilo skadnikw
organicznych atwo adsorbujcych jony uranu i toru.


Ksztat krzywych PG
Krzywa gamma jest krzyw symetryczn i jest
funkcj miszoci.. Miszoci
poszczeglnych warstw na rysunku
wyznaczaj punkty a (spg) i b (strop).

Rejestracja promieniowania ma charakter
statystyczny, w zwizku z czym obarczona jest
zawsze bdami fluktuacji (rozpad ma
charakter statystyczny raz bdzie 1 kwant
gamma, a raz 7 itd.) przez to krzywa gamma
jest pofalowana. Sonda ma ukad zliczajcy,
ktry liczy ilo kwantw gamma
wytworzonych w czasie danego rozpadu.


Fluktuacja, wahania przypadkowe - przypadkowe, nie dajce
si przewidzie, odchylenia od wartoci redniej zmiennej
losowej




Na wskazania krzywej PG nie wpywa charakter nasycenia ska (ropa, gaz, woda), lecz zaley ono
przede wszystkim od ich skadu litologicznego.

Do krzywej gamma naley wprowadzi poprawki:

Niezarurowana cz otworu:
Poprawka na zmienn rednice otworu
Poprawka na absorpcj promieniowania gamma w
puczce

Zarurowana cze otworu:
Poprawka na absorpcj promieniowania w rurach
Poprawka na absorpcje promieniowania w
cemencie.
Na rysunku podano zestawienie
krzywej PG z krzyw PS, z ktrego
wynika, e krzywa PS powtarza krzyw
PG.
Taki przypadek spotykamy tylko
wwczas, gdy mineralizacja wody
zoowej jest wiksza od mineralizacji
puczki. W przeciwnym przypadku na
krzywej PS obserwuje si anomalie
odwrotne w stosunku do anomalii
krzywej PG.






Rys. Zestawienie krzywych PG i PS dla
przekroju piaskowcowo ilastego,
1 iy, 2 piaskowce.

Zastosowanie profilowania gamma
Krzywa PG charakteryzuje natenie promieniowania gamma
ska i w pewnym stopniu okrela zawarto w nich
pierwiastkw promieniotwrczych (natenie ronie
wraz z wzrostem zawartoci materiau ilastego, a maleje ze
wzrostem zapiaszczenia).

Profilowanie gamma stosuje si do:
korelacji midzyotworowej,
zwikszenia dokadnoci w ustalaniu litologii ska i
granic stratygraficznych,
obliczania zawartoci materiau ilastego w skaach
(zailenie),
wydzielania soli potasowych i radioaktywnych rud.
Profilowanie spektrometryczne gamma
SPG umoliwia rozrnienie widm promieniowania gamma dla
uranu, toru i potasu

Kady z tych pierwiastkw promieniotwrczych emituje widmo o
charakterystycznym ksztacie

Rejestruje si natenie promieniowania gamma pochodzce od
poszczeglnych emiterw.

W celu okrelenia koncentracji K, U i Th wybiera si pewne
przedziay energii, zwane oknami, wok charakterystycznych linii
dla poszczeglnych pierwiastkw :
1,76 MeV dla rodziny uranu
2,62 MeV dla rodziny toru.
1,46 MeV dla potasu,

2014-04-18
5
Tor - zwizany z wystpowaniem mineraw ilastych,
wskazuje na objtociowe zailenie. Moe by rwnie
zwizany z obecnoci mineraw cikich

Potas podstawowy skadnik mineraw ilastych.
Wskazuje na obecno mik i skaleni potasowych.

Uran- jest bardzo cennym wskanikiem obecnoci
substancji organicznej.

Skay macierzyste, w ktrych generoway si wglowodory,
mog charakteryzowa si wyszymi koncentracjami uranu.

Podwyszone zawartoci uranu pozwalaj take wykrywa
obecno szczelin, w ktrych wytrciy si zwizki uranu.