mgr Andrzej Tomczyk,

Zakad Poprawczy i Schronisko dla Nieletnich w Raciborzu

ROZDZIA I


ALKOHOL I JEGO MIEJSCE W SPOECZESTWIE


Alkohol, a przede wszystkim skutki jego spoywania, s obecne w yciu czowieka
od najdawniejszych czasw. Do sowem wstpu wspomnie tylko o znalezisku
odkrytym na terenie Clairvoux, gdzie znaleziono kamienne naczynia z epoki kamienia
upanego, ktre ludziom pierwotnym suyy do przetrzymywania agodnego piwa lub
wina. Nie wiadomo, jaki rodzaj alkoholu pojawi si jako pierwszy wino, piwo czy mid
pitny jednak historycy s zgodni, i w okresie neolitu alkohol by ju wszechobecny
1
.
Prawdziwa kariera alkoholu to okres kultury antycznej, kiedy wina uywano podczas
obrzdw ku czci bogw ( Ozyrysa, Dionizosa, Bacchusa ) wylewajc je nie tylko na
ziemi i otarz, ale przede wszystkim spoywajc jako element rytuau.
Z czasem spoywanie alkoholu upowszechnio si w formie biesiad, by rycho
zmieni si w zwyczaj, w ktrym alkohol sta si nieodczn czci posikw i zosta
uznany za istotny skadnik poywienia. Odkryto, i alkohol w znacznym stopniu uatwia
zabaw i uprzyjemnia wszelkie uroczystoci. Cho by o wiele droszy i
niebezpieczniejszy od wody, to jednak liczyy si przede wszystkim jego efektywne
walory. W redniowieczu alkohol przenikn ju do niemal wszystkich dziedzin ludzkiej
aktywnoci towarzyszy narodzinom, zawieraniu maestw, mierci, wizytom
dyplomatycznym, koronacjom, wszelkim obradom. Klasztory stay si miejscem, w
ktrych podrni nie tylko wypoczywali, ale gdzie oddawali si korzystaniu z
dobrodziejstw wina.

1
Zob.J. Kinney, G. Leaton, Zrozumie alkohol, Warszawa 1996, s. 19.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


9
Doszedszy do wniosku, i alkohol jest cudownym panaceum na bl duszy
czowiek skierowa sw uwag ku jego leczniczym waciwociom. W ten sposb
rozpocza si kariera alkoholu jako lekarstwa. Odkryto jego dziaanie odkaajce i
znieczulajce, stosowano go do sporzdzania balsamw i pynw umierzajcych bl.
wity Pawe w swoim Pierwszym licie do Tymoteusza tak oto doradza biskupowi
kocioa w Efezie [ 1 Tm, 5, 23 24 ]: Siebie samego zachowaj czystym! Samej wody ju
nie pij, uywaj natomiast wina ze wzgldu na twj odek i czste twe saboci
2
. Likiery
byy uznanym rodkiem zmieniajcym nastrj, naturalnym lekiem uspokajajcym.
Waciwa kariera alkoholu jako rodka prowadzcego do uzalenienia rozpocza
si w X wieku, kiedy arabskiemu lekarzowi imieniem Phazes udao si otrzyma
destylowany spirytus. Wwczas wok alkoholu wytworzya si aura specyficznej
tajemniczoci. Do wspomnie, i zaczto go nazywa eau de vie, aqua vitae.
Rozmiar spoycia alkoholu, sposb podejcia do niego jest niewtpliwym wiadectwem
znaczenia, jakie mu nadawano. Alkohol przenikn wszdzie, a uprawa winoroli i
produkcja alkoholu w pewnych regionach wiata zostay uznane za czynniki powodujce
intensywny rozwj gospodarki.


1. PSYCHOLOGICZNE I PEDAGOGICZNE KONCEPCJE
DOTYCZCE ALKOHOLIZMU I CHOROBY
ALKOHOLOWEJ.PODSTAWOWE POJCIA
METODOLOGICZNE.ETIOLOGIA ALKOHOLIZMU.


Zatem alkohol zaistnia. Nasze pierwsze kontakty z tym specyfikiem miay rny
charakter od okolicznociowych imprez, w czasie, ktrych dla zabawy pozwalano nam
umoczy usta w piwie, poprzez noworoczny toast szampanem, po lub kogo ze
znajomych. Jeeli nawet komu udao si w ogle nie sprbowa alkoholu, to
najprawdopodobniej zetkn si z nim w jednym z wyej opisanych wariantw. Jedno co
mona stwierdzi z niemal cakowit pewnoci to fakt, i kady czowiek dowiadczy w
bezporedni lub poredni sposb skutkw spoywania alkoholu. Mogy to by skutki

2
Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Wydawnictwo Pallotinum, Pozna Warszawa 1971,
s. 1350.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


10
zwodniczo okrelane jako pozytywne wzrost dobrego samopoczucia, odprenie lub
dramatyczne, a nierzadko tragiczne skutki wynikajce z ostatecznej, zejciowej fazy
uzalenienia
3
. Ta wszechobecno alkoholu wynika z faktu, e jest on najprostszym i
najskuteczniejszym rodkiem do manipulowania doznaniami neurotransmisyjnymi
samego siebie lub innych ludzi. Pisze Stach: To, co pojawia si w odczuwaniu, to co jest
treci ycia psychicznego, w wyniku takiej manipulacji posiada wszelkie znamiona
szeroko rozumianej nagrody
4
.
Uwaga badaczy prbujcych wyjani zachowania zwizane z piciem zazwyczaj
koncentrowaa si wok alkoholizmu, a nie samego spoywania alkoholu. Tym niemniej
stawiano rne hipotezy zmierzajce do odpowiedzi na zasadnicze pytanie - Dlaczego?.
Freud twierdzi, i w okresach niepokoju ludzie wracaj do sposobw, ktre w przeszoci
pomagay im w podobnych sytuacjach. Wedug tej teorii, aby zmniejszy lk wybieramy
te zachowania, ktre kojarz nam si z sytuacj, w ktrej ostatnio czulimy si
najbezpieczniej. W takim wypadku, w stresujcych sytuacjach uyjemy ust ( jedzenie,
picie, palenie ), w celu zmniejszenia napicia. Ten fenomen nazywany jest fiksacj
oraln
5
.
Inn wersj teorii dotyczcej przyczyn picia alkoholu zaproponowa zesp
naukowcw pod kierunkiem Davida Mc Clellanda. Poddali oni ocenie ludowe opowieci
pochodzce z populacji spoywajcych due i niewielkie iloci alkoholu. Ich badania nie
wykazay jednak wikszej potrzeby redukcji lkw w spoecznoci pijcej duo w
porwnaniu z t, gdzie pio si mniej. Po drugiej serii bada stwierdzili natomiast, i
ludzie pij po to, aby dowiadczy poczucia mocy. Odkryto ponadto, e owo poczucie siy
moe przybiera dwie rne formy, zalenie od osobowoci pijcego
6
. Niezalenie za od
istoty definicji musimy mie t bolesn wiadomo, e za kad z nich kryje si czowiek
w jaki sposb skazany na cierpienie i destrukcj psychiczn. Jest bowiem faktem, i sama
ju obecno alkoholu moe prowadzi do zaburze spoecznych i znacznych kosztw
ponoszonych tak przez pojedynczego czowieka, jak i przez spoeczestwo.

3
Zob. R. Stach, Uzalenienie od alkoholu a depresja. Moliwo przeciwdziaania, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagielloskiego, Krakw 1991, s. 45.
4
Jak wyej.
5
Hrynkiewicz L., Kliniczne zagadnienia alkoholizmu,, Warszawa 1986, s.23.
6
Por. J. Kinney, G. Leaton, op. cit., s. 25.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


11
Czym zatem jest alkoholizm? Kto to jest alkoholik? Odpowiedzi jest tyle samo ile
rde, w ktrych owych odpowiedzi poszukujemy. Sownik Webstera podaje nam takie
oto znaczenie przyrostkowego formantu ic: oznacza osob majc charakter lub natur
czego, osob nalec lub czc si z czym; osob wykazujc co lub czym
dotknit. Dodajc ten przyrostek do sowa alcohol tworzymy sowo, ktre oznacza
kogo, kto obraca si w sferze alkoholu. W tym miejscu warto podkreli fakt, i dyskusja
nad alkoholizmem i tym, kogo nazywamy alkoholikiem posiada stosunkowo krtk
histori. Co prawda ludzie gboko uwikani w kopoty z alkoholem byli od wiekw
zauwaani, jednakowo ich istnienie traktowane byo jako fakt, bez gbszej analizy tego
zjawiska.
Wraz z rozwojem nauki i postpem prac badawczych stworzenie rzeczonych
definicji stawao si coraz bardziej skomplikowane. Oprcz uwiadomienia sobie tego, i
niektrzy ludzie rni si w istotny sposb od tych, ktrzy pij z umiarkowaniem,
stwierdzono, i ponad wszelk wtpliwo rwnie alkoholicy nie s tacy sami. To
pocigno za sob konieczno stworzenia dokadnej definicji problemu.
E. M. Jellinek, pionier nowoczesnych bada nad uzalenieniem, za alkoholizm
uwaa wszelkie uywanie napojw alkoholowych, ktre powoduje szkody
indywidualne, spoeczne lub jedne i drugie
7
. Z kolei Marty Man, jeden z zaoycieli
NCA, Narodowej Rady do Spraw Alkoholizmu twierdzi, i alkoholik jest bardzo ciko
chor osob, ofiar podstpnej, postpujcej choroby, nader czsto majcej fatalny
koniec
8
. Dodawa te, e alkoholik moe by rozpoznany i skutecznie leczony.
Mark Keller, byy wydawca pisma Badania nad alkoholem uwaa, i alkoholizm
jest przewlek chorob, ktra objawia si powtarzajcym si piciem, prowadzcym do
trwaego uszkodzenia zdrowia lub do upoledzenia spoecznego lub ekonomicznego
funkcjonowania alkoholika
9
.
wiatowa Organizacja Zdrowia ( WHO ) okrelia omawiane pojcie nastpujco:
Kada forma picia, ktra przekracza zwyczajowe i tradycyjne stosowanie alkoholu,
wykraczajca poza istniejce w danej wsplnocie normy spoeczne dotyczce picia,
niezalenie od czynnikw etiologicznych prowadzcych do tego rodzaju zachowa,

7
E.M. Jellinek, Stadia naogu alkoholowego [ w: ] Nowiny Psychologiczne 1987, nr 3.
8
M. Mann, Uzalenienie i aska, Pozna 1994, s. 149.
9
M. Keller, Wybrane pogldy na natur naogu, Nowiny Psychologiczne 1987, nr 3.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


12
niezalenie rwnie od tego, w jakim stopniu te czynniki etiologiczne zwizane s z
dziedzicznoci, konstytucj czy nabytymi wpywami patofizjologicznymi i
metabolicznymi
10
.
Wedug Amerykaskiego Towarzystwa Psychiatrycznego definicja alkoholizmu
obejmuje osoby, ktrych spoycie alkoholu jest tak due, i niszczy ich zdrowie fizyczne
lub zaburza osobiste czy spoeczne funkcjonowanie, albo te kiedy picie jest wstpnym
warunkiem do normalnego funkcjonowania
11
.
Do tych kilku zebranych definicji dodajmy take te, ktre syszymy na co dzie:
alkoholizm jest chorob, to jest najgroniejszy problem, kiedy kto jest pijany przez
cay czas. Definicje powstajce w gabinetach specjalistw, chocia wzajemnie nie s ze
sob sprzeczne, koncentruj si na odmiennych aspektach. Niektre z nich maj charakter
czysto opisowy, inne za prbuj dociec przyczyn problemu. Liczne definicje skupiaj si
na konsekwencjach wynikajcych ze spoywania alkoholu, a jeszcze inne ogniskuj si na
objawach, zwaszcza na obawie utraty kontroli lub czstoci upijania si.
W roku 1977 WHO podjo dziaania zmierzajce do uproszczenia nazewnictwa.
Pojcie alkoholizm zastpione zostao przez zesp uzalenienia od alkoholu. Pojawiy si
take dwa oddzielne zespoy wice si z alkoholem: naduycie alkoholu i uzalenienie
od alkoholu. N a d u y c i e charakteryzuje si niewaciwym wzorem stosowania
alkoholu lub takim jego stosowaniem, ktre prowadzi do zagroenia zdrowia fizycznego.
Natomiast drugi w wymienionych zespow u z a l e n i e n i e charakteryzuje si
zalenoci psychiczn, sprawiajc, e picie staje si gwn czynnoci, spychajc na
drugi plan inne dziaania, albo tez pojawieniem si negatywnych skutkw picia alkoholu;
moe rwnie wiza si z wystpieniem objaww zalenoci fizycznej.
Rozpatrujc dostpne definicje naley si zastanowi, ktra z nich jest
najwaciwsza, ktra z nich w sposb najbardziej kompletny nie tylko z heurystycznego
punktu widzenia opisuje istot i zoono problemu uzalenienia od alkoholu. Skd
bowiem wiadomo, czy picie w wypadku konkretnej jednostki mieci si w granicach normy,
czy te poza te normy wykracza? Wreszcie, ktra z definicji odnosi si tak do
pocztkowego stadium choroby alkoholowej, jak i jej zaawansowanego stadium. To ostatnie
pytanie wydaje si bardzo istotne, gdy spoeczne postrzeganie alkoholikw sytuuje ich z

10
V. E. Frankl, Homo patiens, Warszawa 1991, s. 26.
11
Cyt. za: J. Kinney, G. Lepton, op. cit., s. 64.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


13
reguy w kocowej fazie choroby. W wietle bada stanowi to ledwie 5% grup, podczas
gdy 95 % objtych badaniami znajdowao si w pocztkowym stadium alkoholizmu
12
. Dla
potrzeb tej pracy przyjm nastpujc definicj alkoholizmu: Alkoholizm to choroba
polegajca na kontynuowaniu konsumpcji alkoholu przez dan osob, pomimo i powoduje
to komplikacje w jakiejkolwiek dziedzinie ycia.
Podobnie uwaa M. Johnson. Twierdzi on, i jeeli zaywanie alkoholu powoduje
uszkodzenia w yciu osobistym, spoecznym, duchowym lub ekonomicznym jednostki, a
mimo to nie koczy ona swoich kontaktw z alkoholem, to mamy wwczas do czynienia ze
szkodliwym uzalenieniem.
Tak wic podstawowym wskanikiem obecnoci uzalenienia jest kady fakt
kontynuowania picia, pomimo sygnaw o szkodach i problemach powodowanych przez
owo uzalenienie. Oznacza to, e dana osoba poprzez swe postpowanie pokazuje, i
zaycie alkoholu jest dla niej celem daleko waniejszym ni inne dobra osobiste, spoeczne
czy moralne.
J. Szczepaski uwaa, e ludzie pij z chci ucieczki od rzeczywistoci, z przyczyn
ceremonialnych, w zwizku z zabaw, dla dodania sobie odwagi oraz naogowo.
A. Kpiski wyrni nastpujce style picia:
- neurasteniczny dla redukcji zmczenia i rozdranienia,
- kontaktywny dla uzyskania lepszego kontaktu z innymi ludmi,
- dionizyjski w celu uzyskania oszoomienia i ucieczki od rzeczywistoci,
- heroiczny dla osignicia poczucia mocy,
- samobjczy.

Jednoczenie niektrzy badacze odnieli si z krytycyzmem do koncepcji uznajcej
alkoholizm za jedn z chorb. Najczciej stawiany by zarzut zbyt duego nacisku, jaki
koncepcja ta kada na rol lekarza w terapii tego zaburzenia. Uwaano, i lekarz nie jest
odpowiednio przygotowany do penienia poradnictwa. W zwizku z tym doktorzy byli
potpiani za brak naleytego zainteresowania i uwagi dla problemw czcych si z
alkoholizmem. Teoria przedstawiajca alkoholizm jako chorob bya te krytykowana za to,
i moga sta si wymwk typu: Nie potpiaj mnie, jestem chory.

12
Por. J. Kinney, G. Leaton, op. cit., s. 65.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


14
Interesujc koncepcj dotyczc alkoholizmu stworzy E. M. Jellinek. W jednym z
pierwszych swoich bada, opublikowanych w roku 1952, sporzdzi on list objaww
towarzyszcych uzalenieniu od alkoholu. Odkry on schemat pojawiania si oznak
alkoholizmu. zademonstrowa postpujc natur choroby w kategoriach narastajcych
zaburze funkcjonowania. Objawy alkoholizmu wykazyway tendencj do ukadania si w
pewne zespoy, co pozwolio Jellinkowi na podzielenie uzalenienia od alkoholu na cztery
fazy: picie towarzyskie, faza ostrzegawcza, faza krytyczna, faza chroniczna.
W fazie picia towarzyskiego motywy skaniajce do spoywania alkoholu maj
charakter socjologiczny. Przyszy alkoholik zaczyna dowiadcza zagodzenia napicia
psychicznego pod wpywem spoytego alkoholu. W pewnym momencie uwiadamia sobie
istniejcy zwizek midzy dobrym samopoczuciem a piciem alkoholu. Dla obserwatora z
zewntrz jego zachowanie nie jest jeszcze dziwne. Faza ta moe trwa od kilku miesicy do
okoo dwch lat. W tym czasie stopniowo rozwija si tolerancja alkoholowa.
Niespodziewanie pojawia si faza ostrzegawcza. Wedug Jellinka znakiem
rozpoznawczym tej przemiany s tzw. urwania filmu., czyli okresy niepamici po spoyciu
alkoholu. Osoba pozornie zachowujca si normalnie, nie moe sobie przypomnie, co si
wczeniej wydarzyo. Pojawiaj si sygnay, i alkohol zacz stawa si potrzeb. Pomimo
i w tej fazie konsumpcja alkoholu jest spora, nie musi wywoywa podejrze. Ten okres
moe trwa od 6 miesicy do 5 lat, w zalenoci od rodowiska, w ktrym przebywa pijcy.
Trzecia faza jest faz krytyczn. Kluczowym objawem u pijcego w tym okresie jest
utrata kontroli nad piciem. Wypicie drinka wyzwala acuch reakcji. Potrafi jeszcze
decydowa, czy w ogle signie po alkohol czy nie, moliwe s wic pewne okresy
abstynencji. ycie zaczyna krci si wok alkoholu, zwizki rodzinne czy towarzyskie
ulegaj degeneracji. Nierzadko ma miejsce pierwszy pobyt w szpitalu wywoany zatruciem.
Ostatnim etapem omawianego procesu jest faza chroniczna. Spoywanie alkoholu
rozpoczyna si od rana, stan nietrzewoci pojawia si niemal codziennie. Alkoholik jest
stopniowo spychany na margines spoeczny. W tym okresie pojawiaj si zmiany fizyczne.
Gwatownie obnia si tolerancja alkoholu. Wystpuj drenia.. Kiedy jest trzewy, nie
potrafi wykona wielu podstawowych czynnoci. W kocu przestaje dziaa system
racjonalizacji. Wymwki faktycznie staj si wymwkami
13
.

13
Zob. E. M. Jellinek, Koncepcje choroby alkoholowej, Warszawa 1967.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


15
Rwnie interesujc koncepcj patologizacji ycia, a take powstawania uzalenie
od alkoholu przedstawili S.G.Kellam i M.E. Ensminger w 1980 r.
Oparli si oni na koncepcji pl spoecznych. Zgodnie z ni, ycie czowieka przechodzi
przez poszczeglne etapy, w ramach ktrych wystpuj rnorodne przeomy, prowadzce
niejednokrotnie do kryzysw. Na kadym etapie rozwoju jednostka znajduje si w
specyficznym polu spoecznym, w ktrym obok niej wystpuj take inne osoby, a wrd
nich tzw. naturalni taksatorzy. Ich zadaniem jest wyznaczanie obowizkw spoecznych i
ocenianie adekwatnoci jednostkowych osigni na tym polu. Autorzy wyrniaj sze
etapw ycia, ktre rozcigaj si midzy narodzinami a mierci. W poszczeglnych
etapach / niemowlctwa i wczesnego dziecistwa, dziecistwa, dojrzewania, wieku
redniego i wieku starczego / czowiek porusza si w obrbie szeciu gwnych pl
spoecznych: rodziny / naturalnymi taksatorami s tu rodzice /, szkoy / naturalnymi
taksatorami s nauczyciele /, grupy rwieniczej / rwienicy /, pracy / wsppracownicy i
przeoeni/, wasnej prokreacji / przeciwna pe /, prokreacji wasnego dziecka / taksatorami
s dorose dzieci i wnuki /.
Niezwykle istotn rol peni tu taksatorzy. Oni to wanie w gwnej mierze
warunkuj prawidowo procesu spoecznej adaptacji. Prawidowo oddziaywa
poszczeglnych pl spoecznych warunkuje uzyskanie dobrego samopoczucia ( i w zwizku
z tym normy psychicznej ), natomiast wadliwe wpywy spoeczne zaburzaj
funkcjonowanie psychiczne i powoduj powstawanie rozmaitych patologii, w tym
oczywicie uzaleniania od alkoholu.

Wedug koncepcji Richarda i Shirley Jessor z roku 1978, zachowanie dewiacyjne
jest konsekwencj wzajemnych interakcji midzy trzema grupami zmiennych: zmiennych
uprzednich i marginalnych, zmiennych spoeczno - psychologicznych i zmiennych
zachowania spoecznego. Pierwsz grup zmiennych stanowi struktura spoeczno
demograficzna, obejmujca wyksztacenie rodzicw i struktur rodziny drug za stanowi
przekonania rodzicw, klimat domowy, wpywy rwienikw. Stopie prawidowoci
wzajemnych interakcji midzy tymi grupami zmiennych wpywa decydujco na okrelone
zachowania czowieka.

Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


16
Sandra Coleman, opierajc si na wasnych dowiadczeniach z pracy terapeutycznej,
opracowaa koncepcj, w ktrej wskazuje na rol, jak w zaistnieniu i rozwoju uzalenienia
jednostki odgrywa dowiadczany przez ni problem mierci. Badaczka przyjmuje, i
umierajcy czonek rodziny osiga w niej specjalny status i moe dostarczy symbolicznej
reprezentacji wszystkich zmarych dotychczas przodkw. W czasie swej pracy
terapeutycznej zauwaya, e w rodzinach osb uzalenionych do powszechnie
wystpoway uprzednio przypadki przedwczesnej i nieoczekiwanej mierci, ktre wywary
wielkie wraenie na pozostaych czonkach rodziny. badania przeprowadzone przez
Coleman potwierdziy, e blisko 48% rodzin przez ni badanych dowiadczyo cznie
mierci i alkoholizmu.
Model rodziny alkoholowej, opracowany przez P. Steinglassa w roku 1980, wyrasta
z podejcia rozwojowego do rodziny i opiera si na trzech podstawowych elementach:
systemie alkoholowym, homeostazie rodzinnej i fazach alkoholowych w rodzinie.
Koncepcja systemu alkoholowego zakada, e w aktualnych interakcjach uywanie
alkoholu doprowadzio do takiej sytuacji, w ktrej picie staj si centraln zasad
organizujc wzorce zachowa interakcyjnych. W tym znaczeniu zachowanie jest tak
podporzdkowane alkoholowi, e cay system staje si systemem alkoholowym. Podczas
okresw aktywnego picia rodzina oscyluje pomidzy dwoma, cyklicznie powtarzajcymi si
stanami interakcyjnymi trzewoci i intoksykacj. W kadym z nich obowizuj rne
dziaania rodziny, rne wzorce interakcji z osob uzalenion..
Koncepcja homeostazy rodzinnej przyjmuje, e rodzina wykazuje tendencje do
zachowania poczucia rwnowagi i wyksztaca w tym celu mechanizmy dziaania
odrzucajce zmian zagraajc utrzymaniu poziomu stabilnoci. Alkoholizm powoduje
powstanie powtarzajcych si, stereotypowych wzorcw zachowa. W efekcie wzorce te
zostaj wbudowane w system homeostazy rodzinnej, paradoksalnie stajc si istotnym
elementem utrzymania stabilnoci. Natomiast kryzysy prowadz do rozbicia lub
przeamania mechanizmw homeostazy rodzinnej i tworz okresy niestabilnoci systemu.
Koncepcja faz alkoholowych podkrela, e uywanie alkoholu pojawia si
cyklicznie. Z perspektywy historii rodziny wany jest tzw. poduny wymiar spoywania
alkoholu, czyli wyodrbnienie w yciu rodziny miesicy czy lat, ktre s okrelane przez
rodzin jako suche ( tzn. bez alkoholu ) lub mokre ( tzn. z uywaniem alkoholu. Fazy takie
kada rodzina wie z rnymi dowiadczeniami yciowymi i wzorcami zachowa.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


17
W swoim modelu ycia rodziny alkoholowej Steinglass przedstawi oglne
prawidowoci, ktre rzdz zachowaniem czowieka w poszczeglnych, wyodrbnionych
przez siebie okresach ycia.
W okresie przedmaeskim dobr narzeczonych zaley od zmiennych
psychologicznych i kulturowych. Rzadko aspekt picia alkoholu jest tutaj zmienn
decydujc przy wyborze partnera. Std moliwa jest sytuacja, e osoba niepijca wybierze
na wspmaonka partnera pijcego.
Okres wczesnego maestwa jest wzgldnie niestabilny, stresogenny. Jeeli jedno
lub oboje wspmaonkw naduywaj wtedy alkoholu, to wynikajce z tego skutki i
negatywne konsekwencje utrudniaj realizacj podstawowych celw rozwojowych rodziny.
Manifestowane zachowania mog doprowadzi do wczenia uywania alkoholu do
wzorcw funkcjonowania rodziny i rytuaw rodzinnych. Czsto rodzina podejmuje
wiadome wysiki w celu wkomponowania problemu naduywania alkoholu w ycie
rodziny w ten sposb, aby mona byo z nim y. Doprowadza to w efekcie do zmiany
problemu, na skutek przeistoczenia si rodziny z alkoholikiem w rodzin alkoholow, w
ktrej naduywanie alkoholu staje si usankcjonowane
14
. Rodzina znajduje si wwczas w
stabilnej fazie ycia, obcionej uywaniem alkoholu. Szybko pojawia si problem
nasili zachowania alkoholowe czy zahamowa picie? W pierwszym przypadku rodzina
zwiksza spoycie alkoholu i mimo to nie radzi sobie ze stresem, skutkiem czego staje si
systemem niestabilnym. w drugim przypadku rodzina zaprzestaje spoywania alkoholu, co
wie si z szeregiem innych trudnoci. Wanie w tej niestabilnej fazie najwiksza jest
liczba rozwodw. Wynika to z tego, e wyeliminowanie pijastwa powoduje powstawanie
psychologicznej prni, ktr stara si wypeni niepijcy wspmaonek przez
podejmowanie dziaa zachcajcych drug stron do powrotu do picia. Jeeli byy
alkoholik mimo wszystko zachowa abstynencj, wwczas dochodzi zazwyczaj do rozpadu
rodziny. Jeli wrci do picia alkoholu, to cykl si zamyka.

Jakie zatem s przyczyny uzalenienia od alkoholu? W miar, jak poszerza si
nasza znajomo tego zagadnienia, odpowied na to pytanie staje si coraz trudniejsza.
Przyjrzyjmy si czynnikom, ktre mog by odpowiedzialne za wystpienie alkoholizmu.

14
Zob. M. obocki, Czynniki dezorganizujce wychowanie tkwice w rodzinie, Problemy Opiekuczo
Wychowawcze 1994 nr 4, s. 5.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


18
Wiara w to, e alkoholizm jest przekazywany w rodzinach, od dawna by czci
ludowej mdroci
15
. Takie powierzchowne rozumienie genetyki, wsparte przez wypaczone
pogldy teologiczne, doprowadziy do postanowie, ktre pozwoliy na sterylizacj
niedorozwinitych, psychicznie chorych i alkoholikw. Obecnie jest jasne, e dziedziczno
nie jest spraw tak prost, jak si wydaje. Kady czowiek w momencie zapodnienia
otrzymuje niepowtarzalny zestaw genw ( genotyp ). Genetyczne wyposaenie daje nam
pewne ograniczenia i predyspozycje. Ostateczny wynik zaley od sytuacji yciowej oraz
rodowiska, w ktrym czowiek si znajduje. Mamy wic ludzi, ktrzy maj skonnoci do
tycia i innych, ktrzy pozostaj szczupli niezalenie od rodzaju diety. A jak dziedziczenie
przedstawia si w rodzinach alkoholikw?
Nie ulega wtpliwoci, e alkoholizm jest przekazywany w rodzinie. Dziecko
rodzica alkoholika ma wiksze szanse na uzalenienie. Wyniki bada sugeruj, e
potomstwo alkoholikw jest okoo cztery razy bardziej naraone na rozwj alkoholizmu od
reszty populacji
16
.
Najbardziej aktualna hipoteza mwi, i dziedziczno odgrywa istotn rol w
rozwoju alkoholizmu u niektrych ludzi. Jeli dziedziczenie jest tak wanym czynnikiem,
musz istnie jakie podstawowe rnice biochemiczne pomidzy ludmi naraonymi na
alkoholizm i tymi, ktrzy naraeni nie s. Warto tu wspomnie, e w roku 1940 Jellinek
rozpoznajc moliwo wpyww genetycznych, sugerowa szczegln rodzinn odmian
alkoholizmu.
Ciekawym rodzajem bada s te, ktre okrela si mianem bada markerw
genetycznych. W tych badaniach poszukuje si zwizkw pomidzy alkoholizmem a
cechami, o ktrych wiadomo, e maj podoe dziedziczne. Rozwaa si wszystkie cechy
wrodzone, aby ustali genetyczne podstawy uzalenienia od alkoholu. Pod uwag bierze si
m.in. grup krwi, ktra bez wtpienia przekazywana jest dziedzicznie. W stosunku do
niektrych schorze panuje niemal pewno, e s one spowodowane przez pojedynczy
defekt genetyczny, np. plsawica Huntingtona, zesp Downa, zwyrodnienie torbielowate,
SM. Inne jednostki chorobowe o podou genetycznym, w tym alkoholizm, wydaj si by
potencjalnie spowodowane przez kilka rnych genw. Zmiany w jednym z nich mog
doprowadzi do tego samego efektu do zaistnienia choroby.

15
Por. Alkohol oraz zwizane z nim problemy spoeczne i zdrowotne / pod red. I. Walda /, Warszawa 1986, s.213.
16
Alkohol, Agresja, Przestpczo, wiat Problemw 2001, nr 6, s. 26.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


19
Odmienn ciek s badania przeprowadzane z udziaem zwierzt. Jedne z
ciekawszych bada wykonano na szczurach. Kilku szczepom tych zwierzt podano do
wyboru wod oraz wod z alkoholem w rnych steniach. Gryzonie wybieray z reguy
czyst wod. Piy alkohol tylko wwczas, gdy by to jedyny dostpny pyn. Jednak pewne
szczepy postpoway wbrew tej regule. Najbardziej przypad im do gustu 5% roztwr
alkoholu. Te szczury hodowane wsobnie daway potomstwo,, ktre wybierao nawet wysze
stenie alkoholu. Wstpny wniosek wypywajcy z tego badania sugeruje, e zwierzta
rniy si biochemicznie od swoich odpowiednikw, ktre wolay pi wod.

Patrzc z historycznego punktu widzenia na rozmaite teorie dotyczce alkoholizmu
atwo zauway, e czsto byy one prb odpowiedzi na pytanie, dlaczego do wypenienia
swego rodzaju dziur psychicznych, czowiek uywa alkoholu.
Przed laty, do wyjanienia alkoholizmu, zaprzgnito nawet teorie Freuda. Stosujc
psychoanaliz do wytumaczenia zjawiska, jakim jest alkoholizm, uyto tezy o fiksacji
oralnej. Zakada ona, e wspomniane wczeniej dziury powstaj w najwczeniejszym
dziecistwie. Zgodnie z t teori, alkoholik jest osob, ktra nigdy w swoim yciu nie
opucia okresu niemowlcego.. Jest kim, kto nie pozby si dziecicego spojrzenia na
wiat i dziecicych sposobw radzenia sobie z jego wyzwaniami. atwo ulega frustracji,
jest niecierpliwy, wymagajcy, chce tego, na co ma ochot i wtedy, kiedy ma ochot.
Jednoczenie nie ma zaufania do ludzi i nie wierzy, e pomog mu zaspokoi jego potrzeby.
Jest lkliwy i mao odporny na problemy otaczajcego go wiata. Zatem rytualizacja
spoywania alkoholu wydaj si dla odpowiednim sposobem na pozbywanie si
dolegliwoci.
W roku 1960 Wiliam i John McCord opublikowali swe dzieo pt. Geneza
alkoholizmu. Rezultaty, jakie otrzymali w wyniku bada, podwayy wiele teorii
dotyczcych picia, a wywiedzionych z psychoanalizy. Okazaa si, e ani skonnoci oralne,
ani silne uzalenienie matki nie odpowiadaj za uzalenienie od alkoholu. Wedug braci
McCord, typowy alkoholik dowiadczy jako dziecko rnych sytuacji, ktre zwikszyy
jego wewntrzne napicie. Stresy te spowodoway paradoksalny efekt zintensyfikowania
potrzeby mioci, z rwnoczesnym silnym pragnieniem, by t potrzeb stumi. Konflikt ten
jest odpowiedzialny za powstanie rozdartego obrazu samego siebie. W okresie dziecicym
alkoholicy demonstrowali ekstrawertyzm, agresywno, image samotnego wilka. Analiza
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


20
osobowoci dorosych alkoholikw doprowadzia do konkluzji mwicej, e to raczej sama
choroba wywouje uderzajce zmiany zachowania.
Jerzy Mellibruda w swojej Psychologicznej koncepcji mechanizmw uzalenienia
pisze, i mechanizmy uzalenienia powstaj na skutek intensywnego dziaania
psychofarmakologicznego alkoholu wzmacnianego przez dowiadczenia interpersonalne i
intrapersonalne towarzyszce piciu alkoholu. Tworz one podstawowe przyczyny
patologicznego picia u osb uzalenionych oraz zaamywania si prb powstrzymywania
si od picia . Mechanizmy te mog by aktywizowane przez negatywne stany emocjonalne i
dowiadczenia zwizane ze stresem oraz przez specyficzne okolicznoci zewntrzne.
Do wewntrznych rde czynnikw aktywizujcych mechanizmy uzalenienia,
zdaniem Mellibrudy nale: uszkodzenia organizmu oraz choroby somatyczne i psychiczne,
deficyt praktycznych umiejtnoci yciowych oraz destrukcyjna orientacja yciowa i
zwizane z ni problemy osobiste
17
.
Do zewntrznych, sytuacyjnych rde czynnikw nale: sytuacje stresu i
podwyszonego ryzyka, trwae uszkodzenia wanych relacji spoecznych, negatywne
konsekwencje spoeczne szkodliwego picia. Do powstawania uzalenienia przyczynia si
wspwystpowanie czynnikw biologicznych, psychologicznych i rodowiskowych.
W niektrych przypadkach, uwaa Mellibruda, u przyszych alkoholikw mona
zauway, ze stosunkowo wczenie ujawniaj si specyficzne reakcje na alkohol, ktre
przypieszaj proces uzalenienia i zwikszaj si wpywu alkoholu na psychik i
organizm tych osb. Mona wrd nich wyrni stosunkowo wysoki poziom tolerancji na
alkohol, ma intensywno reakcji awersyjnej, du intensywno dziaania euforyzujcego
itd. Nie mona zaprzeczy, uwaa Mellibruda, e podoem tej specyfiki reagowania jest
konstytucja biologiczna danej osoby
18
.
Z czasem udao si zidentyfikowa kilka odmiennych sposobw picia i postaw
dotyczcych spoywania alkoholu. Wydaje si, e typ orientacji dominujcej w danej
kulturze czy subkulturze rzutowa, a niekiedy nadal rzutuje, na czsto wystpowania
alkoholizmu w danej grupie. Jedn z moliwych orientacji jest cakowita abstynencja ( np.
muzumanie ). Gdy picie jest zabronione, wwczas szansa na rozwj alkoholizmu jest

17
J. Mellibruda, Zagroenie alkoholizmem w wietle najnowszych bada, Wychowanie na co dzie 1999, nr 10-11,
s. 6.
18
Zob. J. Mellibruda, Psychologiczna koncepcja mechanizmw uzalenienia, Terapia Uzalenienia i
Wspuzalenienia 1999 r., nr 1.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


21
naprawd nika. Niski wskanik alkoholizmu mieli w przeszoci ydzi. W Irlandii oficjalne
picie zawsze spotykao si z pogard, jednake podpieranie si alkoholem byo
akceptowanym sposobem picia.
Jako spoeczestwo od dawna prbowalimy zje ciastko i mie ciastko.
Pragniemy alkoholu, ale bez towarzyszcych mu problemw. Zadajemy sobie pytania. Na
jakie kompromisy gotowi jestemy pj? Czy zaakceptowa dalsze posunicia, jak zakaz
sprzeday alkoholu po godzinie 22.00?
Mimo wszystko wci czynimy drobne kroki w stron consensusu w sprawie
zachowa zwizanych z piciem, ktre uznawane s za nie do przyjcia. Uwzgldniwszy
szerok dostpno alkoholu w kadych okolicznociach, dopki nie zaistnieje zgoda co do
tego, jaki jest waciwy sposb korzystania z alkoholu, nasze spoeczestwo bdzie
podatnym gruntem na alkoholizm. I to niezalenie od teorii na temat alkoholizmu. Pomimo
znaczcych zmian legislacyjnych, zmian w polityce spoecznej, nasze prawo regulujce
spoywanie alkoholu jest odbiciem naszych sprzecznych i dwuznacznych pogldw na
temat alkoholu. Mimo rodzinnego i spoecznego zainteresowania uywaniem alkoholu
przez modych ludzi, prawo powoduje, e z chwil uzyskania penoletnoci czowiek chce
by traktowany jako ten, kto posiad nagle mdro prawidowego radzenia sobie z
alkoholem. A tak przecie nie jest.


2. ALKOHOLIZM JAKO CHOROBA RODZINY.
DZIECKO W RODZINIE ALKOHOLOWEJ.


Alkoholizm bardzo czsto nazywany jest chorob rodziny. Okrelenie to
jednoznacznie wskazuje na niezwykle silny wpyw, jaki alkoholik wywiera na swoje
otoczenie. Rodzina, a najbardziej dzieci, nie s w stanie uciec od problemu, jakim jest
pijcy. W czasie codziennych kontaktw czonkowie rodziny stykaj si z zachowaniami,
ktre pocztkowo tylko w niewielkim stopniu zdaj si mie zwizek z piciem. Najpierw
w rodzinie pojawia si zakopotanie, wstyd, lk i gniew. Poniewa zachowania czonkw
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


22
pozostaj w cisym zwizku ze sob, reakcje krewnych staj si wkrtce w rwnym
stopniu upoledzone, jak zachowania alkoholika
19
.
Oczywicie, adna osoba nie jest przyczyn alkoholizmu drugiej osoby. Rodzina
jednak moe, mimo najlepszych chci, zachowywa si w sposb umoliwiajcy picie
alkoholu ktremu ze swoich czonkw. Czesaw Cekiera nazywa to zachowaniem
uatwiajcym
20
. Moe ona chroni alkoholika, usprawiedliwia go, zataja jego bdy.
Joan Jackson w swojej ksice Alkoholizm i rodzina opisaa bardzo dokadnie rozwj
wydarze zachodzcych w rodzinie usiujcej poradzi sobie z alkoholikiem znajdujcym
si w jej gronie
21
. Istot naszych rozwaa w tym fragmencie pracy jest pytanie o model
rodziny alkoholowej.
Najczciej przyjmowany model rodziny zakada, i zmiana zachodzca w
ktrymkolwiek elemencie systemu, jakim jest rodzina ma wpyw na wszystkie pozostae
elementy, czyli na pozostaych czonkw. Zachowanie alkoholika burzy ustalony w
rodzinie porzdek. Kolejni czonkowie rodziny zostaj wytrceni z rwnowagi, w jakiej
dotychczas si znajdowali. Reagowanie w sposb, ktry dotychczas si sprawdza
przestaje przynosi rezultaty, tote rozpoczyna si gorczkowe poszukiwanie nowych
pozycji, rl i strategii.
Wspuzalenienie jest terminem coraz czciej uywanym na okrelenie skutkw,
jakie dla rodziny niesie alkoholizm jednego z jej czonkw. Osob tak okrela si
mianem w s p u z a l e n i o n e j. Osoba wspuzaleniona charakteryzuje si silnie
rozwinitym mechanizmem zaprzeczania, tumieniem uczu, podatnoci na depresj,
kompulsywnoci, przejawianiem nadmiernej czujnoci, atwym poddawaniem si
stresom. Niestety, coraz liczniejsz grup wrd wspuzalenionych czonkw rodziny
stanowi dzieci.
Problemy wynikajce z picia alkoholu w rodzinach, ktrych s dzieci stanowi
obecnie jedn z najpowaniejszych kwestii. Wedug danych Pastwowej Agencji
Rozwizywania Problemw Alkoholowych ( PARPA ) w Polsce yje okoo 1, 5 mln

19
Z. Ga, Rodzina wobec uzalenie, Michalineum 1993, s. 48.
20
Cz. Cekiera, Alkoholizm a niedostosowanie spoeczne i profilaktyka [ w: ] Wybrane zagadnienia z psychologii...Pod
red. Z. Chlewiskiego, Lublin 1989, s. 368.
21
Wyrnia ona m.in. takie stadia omawianych wydarze: zaprzeczanie, usiowania zmierzajce do rozwizania
problemu, dezorganizacja i chaos, reorganizacja dotychczasowego stylu ycia w celu ominicia problemu, prby
ucieczki, reorganizacja rodziny.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


23
dzieci alkoholikw, z czego 500 600 tys. znajduje si w dramatycznej sytuacji
22
. Dzieci
te ponosz ogromne straty rozwojowe we wszystkich aspektach. Fizycznie czciej
choruj, s sabsze. Rozwijaj si u nich okrelone zaburzenia emocjonalne, czsto s
ofiarami przemocy i naduy seksualnych ze strony najbliszych czonkw rodziny i ich
otoczenia. Najwaniejsze jest jednak to, i dzieci te stanowi tzw. grup ryzyka pod
wzgldem prawdopodobiestwa uzalenienia. Z bada przeprowadzonych na pocztku lat
dziewidziesitych przez pracownikw Katedry Pedagogiki Specjalnej Wyszej Szkoy
Pedagogicznej w Bydgoszczy wynika, i w grupie liczcej 1657 uczniw szk
podstawowych, a 27% pio alkohol. Pierwszy kontakt z t uywk nastpowa wic w
bardzo wczesnym wieku. Tymczasem jeszcze do niedawna dzieci alkoholikw byy
pomijane i ignorowane; mao kto wiedzia o milionach modych Polakw
wychowywanych w rodzinach z problemem alkoholowym. Mao kto zdawa sobie spraw,
e dzieci obserwuj zachowanie swoich pijcych rodzicw, co pozostawia gbokie lady
w ich psychice.
Dopiero w cigu ostatnich lat zaczto dostrzega t ogromn grup szczeglnie
podatnych na niekorzystne wpywy. Badacze i lekarze wykryli, e alkoholizm jest
problemem rodzinnym. Prawdopodobiestwo, e dzieci alkoholikw rwnie zostan
alkoholikami jest czterokrotnie wiksze ni w przypadku innych dzieci. Crki
alkoholikw s bardziej od innych dziewczt skonne polubi alkoholikw, powtarzajc
tym samym ten bolesny cykl w nastpnych pokoleniach. problemy wynikajce z
naduywania alkoholu przez rodzicw przekazywane s z rodzica na dziecko i z dziadka
na wnuka. W ten sposb zaklty krg rodzinnych tragedii stale si powtarza
23
.
Rezultatem alkoholizmu rodzicw s czstokro szkody i krzywdy, trwajce przez
cae ycie. Alkoholowy zesp podowy, wynikajcy z nadmiernego uywania alkoholu
przez matk, moe spowodowa prenatalne uszkodzenie ukadu nerwowego, niedorozwj
umysowy, mikrocefali, hipotoni i szereg innych anomalii. Niemowlta mog mie
problemy z przyjmowaniem pokarmu, mog wymiotowa i nieustannie paka
24
.
Kilkuletnie dzieci alkoholikw czciej skar si na bl zbw, ble gowy,
zaburzenia somniczne, tiki nerwowe i mdoci. Jako nastolatki czciej od innych

22
Dane przytoczone za informacj umieszczon na oficjalnej stronie PARPA w dniu 19.03.2001.
23
B.E. Robinson, Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholikw, Warszawa 1998, s.13.
24
Zob. H. Juszczyk, Wybrane problemy alkoholizmu w rodzinie, Auxilium Sociale 1999, nr 3-4, s. 90.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


24
wagaruj lub popadaj w konflikt z prawem, naduywaj alkoholu lub innych rodkw
uzaleniajcych. Trzeba tu jednak zaznaczy, i niektre dzieci alkoholikw radz sobie
zupenie dobrze. Utrzymuj porzdek w domu, opiekuj si rodzestwem, dobrze radz
sobie w szkole. Wyrniaj si w sporcie. Z drugiej jednak strony podkrelaj to
wszyscy zajmujcy si problemem badacze ta grupa dzieci odczuwa niewiele satysfakcji
ze swoich osigni, niewysoka jest rwnie ich samoocena. Zdaj sobie spraw, e w
domu ponosz fiasko: nie potrafi wpyn na rodzica, eby przesta pi.
Tragedia alkoholizmu rodzicw rozgrywa si w konsekwencji w uczuciach dzieci,
gdy niemal zawsze gnbi je poczucie winy. Uwaaj, e one same ponosz
odpowiedzialno za problem alkoholizmu w rodzinie. Dzieci nie maj tej wiadomoci,
e alkoholizm jest chorob, ktrej nie powoduj oraz nie s w stanie jej opanowa. ycie z
rodzicem naduywajcym alkoholu pene jest napi, brak w nim stabilnoci i poczucia
bezpieczestwa. Klimat emocjonalny i domowe reguy postpowania ulegaj raptownym
zmianom w zalenoci od iloci alkoholu wypitego przez rodzica. Nie ma mowy o
konsekwencji i cigoci. Alkoholizm rodzicw rodzi izolacj i lk. A poniewa ycie
caej rodziny krci skupia si wok alkoholika, jego zachowania i nastrojw, dzieci w
takiej rodzinie zawsze schodz na plan drugi. Cierpliwie wyczekuj na mio, uwag czy
najzwyklejsz pomoc w codziennych kopotach. Czuj si odrzucone i bezwartociowe.
Terapeuci, zajmujcy si leczeniem rodzin alkoholowych wyrnili, w oparciu o
model rodziny jako systemu, kilka charakterystycznych wzorcw przystosowywania si
dzieci:
- odpowiedzialny dziecko takie przyjmuje na siebie odpowiedzialno nie
tylko za siebie, ale take za modsze rodzestwo, prbuje w maksymalnym stopniu
skompensowa brak rwnowagi i stabilizacji w rodzinie. Podejmuje si obowizkw
typowych dla dorosych.

- dostosowujcy si dziecko takie nie bierze na siebie odpowiedzialnoci za
zaatwianie spraw rodziny. Zamiast tego stara si wypenia dokadnie wszystkie
otrzymane polecenia i atwo przystosowuje si do zmieniajcych si warunkw. Potrafi
przystosowa si do wszystkiego, co je spotyka, bo w nic nie angauje si emocjonalnie.
Na zewntrz sprawia wraenie dziecka elastycznego, poddajcego si wpywom
wychowawczym. W rodku jest jednak zagubione, gdy nigdy nie okazuje, co dzieje si w
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


25
jego duszy. Nie pozwala innym dowiedzie si czegokolwiek o sobie i na og bywa
pomijane w domu, w szkole i podczas zabawy.

- nioscy ulg wzorzec ten polega na zaspokajaniu potrzeb emocjonalnych.
dziecko takie dostraja si do innych, okazujc im przy tym sw uwag i wraliwo.
Oznacza to czste okazywanie yczliwoci raz rodzicowi alkoholikowi, innym razem
drugiemu z rodzicw. Takie postpowanie jest prb zaagodzenia wzajemnej wrogoci
midzy rodzicami. Ignorujc wasne potrzeby pociesza innych i stara si, aby poczuli si
lepiej.


- kozio ofiarny dzieci te maj najwiksze szanse na konflikt z prawem,
gdy ich dziaania nosz znamiona agresywnoci i anormalnoci. Kozio ofiarny staje si
wcieleniem rodzinnych frustracji i co rusz wpada w kopoty
25
.


Te cztery role w literaturze przedmiotu nazywane s faszywymi
osobowociami
26
. S one rezultatem niewiadomej reakcji dziecka, ktre usiuje stawi
czoo faktowi, ze jego rodzice zawiedli w rolach rodzicw, a poza tym chce ukry i
obroni wane aspekty swej wewntrznej rzeczywistoci. Faszywe osobowoci s
jawnym przeciwiestwem i zaprzeczeniem prawdziwych uczu. Kada z tych rl jest
swoistym sposobem na przeycie, strategi przystosowania si do nienormalnej sytuacji.
Naley podkreli, i niebezpieczne jest utrwalenie si ktrej z tych rl. To, co okazuje
si by pomocne w dziecistwie, moe sta si szkodliwe w yciu dorosym.
Odpowiedzialny atwo moe sta si osob dajc cigego zajmowania czoowej
pozycji, rzdzenia, skazan na cigy stres zwizany z wysikiem, by sprosta swoim
oczekiwaniom. Dostosowujcy si moe okaza si niegodny zaufania, atwo
podporzdkowujcy si innym i dajcy sob manipulowa.
Alkoholizm jest tajemnic rodzinn, tote dzieciom i dorosym bardzo trudno
uzyska pomoc, jakiej im potrzeba. Maluchy ucz si w domu, e alkoholizm jest

25
Typologi wzorcw zachowa dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym przyjam za J. Kinney, G. Leaton (
zob. Zrozumie alkohol, s. 158 159 ).
26
Ibidem, s. 160.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


26
sekretem i nie wolno z nikim si nim dzieli
27
. Gboko wpojona potrzeba chronienia
rodzinnej tajemnicy utrzymuje te dzieci z dala od innych. Odbija si to negatywnie na ich
zdolnoci do zawierania przyjani i dzielenia si z innymi swoimi problemami, tak
istotnych dla okresu dorastania.
Dzieci alkoholikw s mistrzami w ukrywaniu swej wewntrznej udrki. Claudia
Black stwierdzia, ze dzieci z domw, w ktrych wystpuje problem naduywania
alkoholu bardzo wczenie przyswajaj sobie trzy niepisane zasady: nie mw, nie czuj, nie
ufaj
28
. Zasady te s nastpnie przenoszone przez dziecko w jego dorose ycie i w
ogromnym stopniu determinuj jego spoeczn rol. Czowiek, ktrego wiatopogld
moralny w chwili ksztatowania si oparty by na tych trzech zasadach, nie potrafi
normalnie funkcjonowa w codziennych relacjach interpersonalnych. Relacje te
naznaczone s brakiem zaufania, obojtnoci i brakiem wspczucia dla problemw
innych ludzi.








3. ROZWJ WSPUZALENIENIA ALKOHOLOWEGO U DZIECI.
ROZPOZNANIE I TERAPIA DZICKA ALKOHOLIKW. I


Chocia kade dziecko zmaga si w miar dojrzewania z rnymi problemami natury
psychicznej, to nasilenie tych problemw w rodzinach alkoholowych pozostawia w
psychice dziecka trway lad. Dzieci czsto s zmuszane do stawania po stronie ktrego z
rodzicw. Z kolei doroli swoje emocje wywoane piciem partnera przenosz mimowolnie
na dzieci. Czasem rodzice usiuj ukry przed dziemi swoje uczucia tumic przy tym

27
Potwierdzaj to wyniki przeprowadzonych przeze mnie bada, o ktrych bd pisaa w dalszej czci pracy.
28
Por. E. Klein, Alkohol w szkolnej rzeczywistoci, Problemy Opiekuczo Wychowawcze 1992, nr 5-6, s. 227.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


27
swoje problemy i zwracajc ca uwag na potrzeby dziecka. Prowadzi to nieuchronnie do
wybuchw zoci i agresji niezrozumiaych dla dziecka.
Zaprzeczanie i negowanie s mechanizmami obronnymi, po ktre rodziny
alkoholowe sigaj najczciej. Jednym ze sposobw, w jaki osoby wspuzalenione
prbuj zaagodzi problemy zwizane z naduywaniem alkoholu jest udawanie, e
wszystko jest w porzdku.. Chc przy tym, aby dzieci widziay t sytuacj w ten sam
sposb. Osigaj ten cel kosztem zafaszowania postrzegania rzeczywistoci przez
dziecko. Z powodu negowania przez wspuzalenionych rodzicw faktw i zdarze,
ktrych dziecko byo wiadkiem, odczuwa ono zakopotanie i brak zaufania dla wasnego
postrzegania rzeczywistoci. Zaczyna tumi swoje podejrzenia i bagatelizowa zwizane
z nimi uczucia. Wedug. B.E. Robinsona, typowe dziewicioletnie dziecko alkoholika
wtpi i zaprzecza swoim spostrzeeniom oraz osobom z zewntrz chccym przekona je o
problemie alkoholowym rodzica
29
. Przenosz swoj postaw negowania take na modsze
rodzestwo.
Wychowywanie si w rodzinie alkoholowej prowadzi do powstawania w psychice
dziecka wielu bolesnych ran. Niezalenie od tego, jakie intencje przywiecaj
postpowaniu rodzicw, jego wpyw na dziecko pozostaje taki sam. Reaguje ono bardzo
emocjonalne. Te emocje za s rozmaite.
Zdarzenia dziejce si w domu budz w dzieciach alkoholikw lk i przeraenie.
Zmieniajca si nieustannie sytuacja jest podoem, na ktrym moe rosn lk. Cichym
towarzyszem dziecka alkoholika jest poczucie zbliajcej si zguby, ktremu towarzysz
gwat i przemoc psychiczna, fizyczna, a czasem seksualna. Dzieci alkoholikw maj
skonno do generalizowania swojego lku i rozwijania nieuzasadnionych obaw, dla
ktrych czsto brak podstaw
30
.
Dzieci alkoholikw czsto obwiniaj si o spowodowanie alkoholizmu rodzica. Nie
bdc wiadomymi, e alkoholizm jest chorob czsto czuj si odpowiedzialne za picie
rodzicw. Uwaaj te, e s w stanie powstrzyma rodzicw od spoywania alkoholu.
B.E. Robinson cytuje sowa dziewczynki, ktra miaa tak wanie nadziej: Mylaam,
e jeli sprbuj zdj z mamy cz obowizkw, bdzie moga przesta pi. Mylaam,
e jeli wo nieco wicej wysiku w utrzymanie porzdku w moim pokoju, w

29
Zob. B.E. Robinson, op. cit., s. 56.
30
Por. E. Kosowska, Gdy rodzice pij..., Wychowanie na co dzie 2000, nr 10-11, s.53.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


28
zdobywanie dobrych ocen w szkole, w pomoc przy utrzymaniu domu, zaprzestanie picia
bdzie dla niej atwiejsze. Jednak mama pia dalej. Nic si nie zmienio
31
.
Dzieci alkoholikw czciej ni potomstwo rodzicw niepijcych, uwaaj swoje
dziecistwo za nieszczliwe, a sytuacj w domu za niepewn
( por. wyniki bada D. Callana i J. Jackson z 1986 r. )
32
. Ponad dwa razy czciej ni
dzieci z rodzin nie dotknitych alkoholizmem cierpi na depresj, a jeli towarzyszy ona
wejciu w doroso, staje si dziedzictwem cicym do koca ycia. Pewnym
pocieszeniem jest fakt, i dzieci z rodzin zdrowiejcych alkoholikw maj mniejsz
skonno do depresji ni potomstwo rodzicw nie poddajcych si leczeniu.
Niestao i nieprzewidywalno postpowania rodzicw s cechami choroby
alkoholowej, ktre wystawiaj dzieci na cik prb. Alkoholicy ulegaj staym
wahaniom nastroju, stale daj i ami jakie obietnice. Bardzo czsto po tgim piciu
zachowuj si tak, jakby nic si nie stao. Dzieci za zdaj sobie spraw, e tak naprawd
maj trzech rnych rodzicw: pijcego alkoholika, trzewego alkoholika i rodzica
niepijcego.. Zdarza si, e w sytuacji, gdy oboje rodzicw s alkoholikami, dziecko musi
wymyli sposb na poradzenie sobie z wieloma rnymi osobowociami. Jest to bardzo
trudne zadanie, szczeglnie dla dzieci w wieku przedszkolnym, ktre dopiero zaczynaj
odrnia dobro od za, u ktrych system wartoci i poj moralnych wystpuje w fazie
ksztatowania si. Zadanie to jest rwnie trudne dla dzieci w wieku szkolnym, ktre
nauczyy si ju myle w sposb konkretny o swoim wiecie oraz zrozumiay, e
tworzce go elementy podlegaj pewnej umownej kategoryzacji. Wiedz, e istniej
etyczne kategorie dobra i za, e istniej reguy normujce niewaciwe i waciwe
postpowanie. Jednak zasady te nie s rwnie klarowne w domu.. O ile w ogle istniej,
podlegaj czstym zmianom. Na podstawie przeprowadzonych przeze mnie ankiet mona
stwierdzi, i dzieci jako jeden z waniejszych problemw dotyczcych alkoholizmu
wskazuj brak konsekwencji w postpowaniu rodzicw. Rodzice czsto przekazuj
dzieciom sprzeczne komunikaty. Powoduje to, e dzieci czuj si zdezorientowane i
rozgniewane uwaajc, e rodzice oszukali je i zdradzili.

31
B.E. Robinson, op.cit., s. 60.
32
Wyniki tych bada prezentuje w swej ksice M. Prajsner ( Alkohol a rozwj i wychowanie dziecka, Warszawa 1996,
s. 253 ).
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


29
Wiele spord problemw dotykajcych dzieci jest wynikiem stresu i napi
przeywanych w czasie dorastania w rodzinie alkoholowej. Zbierajc emocjonalne rany,
dzieci te id przez ycie dwigajc ciar upoledzenia wielu funkcji psychicznych. Niska
samoocena, brak poczucia wpywu na swoje ycie, saba umiejtno radzenia sobie w
zmiennej sytuacji oraz problemy w relacjach interpersonalnych, to cechy najlepiej
charakteryzujce ich funkcjonowanie psychiczne.
Perspektywy malujce si przed dziemi alkoholikw s raczej ponure. Jednak nie
wszystkie dzieci alkoholikw pasuj dokadnie do opisywanego tutaj wzorca. Niektrym
dzieciom udaje si nie podda destrukcyjnemu wpywowi choroby rodzica. Wyniki bada
naukowych wskazuj, e negatywny wpyw na rozwj psychiczny wywieraj liczne
czynniki dziaajce zarwno pojedynczo, jak i w skojarzeniu: pe dziecka, pe pijcego
rodzica, wiek dziecka, status socjoekonomiczny rodziny oraz to, czy pij obydwoje
rodzicw, rasa, kolejno, w jakiej dziecko przyszo na wiat, czynniki zewntrzne, takie
jak inni ludzie lub instytucje majce wpyw na dziecko, to, czy rodzic jest aktywnym czy
zdrowiejcym alkoholikiem.
W literaturze psychiatrycznej mona natkn si na pogld, e zaburzenia
zachowania u dziecka maj zwizek z alkoholizmem ojca, a zaburzenia emocjonalne z
alkoholizmem matki, podczas gdy obydwa rodzaje zaburze wystpuj z jednakow
czstotliwoci u dzieci, ktrych obydwoje rodzicw cierpi na chorob alkoholow. Te
ostatnie wykazuj powaniejsze zaburzenia i s bardziej agresywne ni dzieci, ktrych
tylko jeden lub aden rodzic jest alkoholikiem. Kiedy pijcy rodzic poddaje si leczeniu,
stosunki panujce w rodzinie s lepsze, ni w rodzinie, w ktrych alkoholik aktywnie pije.
Zdrowie i funkcjonowanie psychiczne dzieci z rodzin zdrowiejcych alkoholikw jest
podobne, jak w przypadku dzieci rodzin zdrowych
33
..
Dla kontrastu dodajmy, e w porwnaniu z rodzinami zdrowymi, rodzice z rodzin
alkoholikw, ktrzy ponownie zaczli pi wykazali sabszy wzajemny zwizek, sabiej
wyraali uczucia, kadli mniejszy nacisk na niezaleno i osobiste osignicia oraz byli
sabiej ukierunkowani w sferach moralno-religijnej, intelektualno-kulturalnej. Dzieci z
tych rodzin czciej cierpiay na depresj i lk oraz miay wicej powanych kopotw ze
zdrowiem somatycznym i psychicznym
34
.

33
Zob. A. wicicki, Alkohol. Zagadnienia polityki spoecznej. Warszawa1968, s.246.
34
Por. E. Rooney, Alkoholizm a rodzina, Warszawa 1989, s.72.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


30
Pochodzenie ze rodowiska o niskim statusie socjoekonomicznym oraz alkoholizm
obydwojga rodzicw naraa dziecko na jeszcze wiksze ryzyko powstawania problemw.
Kolejno w jakiej dzieci przychodziy na wiat take miaa wpyw na stopie ich
przystosowania. Badania wykazuj, e dzieci w wieku rednim lub modsze s bardziej
podatne na rozwj problemw psychicznych zwizanych z yciem w rodzinie alkoholowej
ni te, ktre urodziy si jako pierwsze i atwiej rodz sobie z problemami
35
.
Na postrzeganie siebie jako dziecko alkoholika skadaj si wszystkie opisane
dotd czynniki. Rozdraniony niepijcy rodzic, ktry nigdy nie ma chwili czasu, rodzic
alkoholik, ktry w nieprzewidywalny sposb wci zmienia osobowo, a obietnic nigdy
nie dotrzymuje ( mona tu przywoa stwierdzenie, a zarazem tytu znakomitej pracy K.
Horneya neurotyczna osobowo naszych czasw ), poczucie winy i samoobwinianie si
dziecka za alkoholizm rodzicw, zdrada i wrogo, wstyd odczuwany wobec przyjaci,
obraz wasnej rodziny skaony alkoholizmem wszystko to kulminuje si ostatecznie w
bardzo niskiej samoocenie dziecka. Gdy dziecko nie potrafi ju duej oddziela
wszystkich tych czynnikw od tego kim s, zaczyna je internalizowa w postaci
upokorzenia i wstydu. Zaczyna czu, e niewiele jest warte, a wstyd staje si do
istotnym komponentem obrazu wasnego siebie
36
.
I tu jednak istnieje pozytywna alternatywa dla opisanej powyej sytuacji.
Samoocena dorosych dzieci alkoholikw moe by nisza lub wysza, w zalenoci od
tego, czy sytuacja umoliwia im podjcie terapii. Dorose dzieci alkoholikw, ktre
poddaj si leczeniu maj wyranie nisz samoocen ni osoby pochodzce ze zdrowych
rodzin. Jednak te, ktre nie podejmuj leczenia maj nie tylko rwnie wysok samoocen
jak ich rwienicy z rodzin nieobcionych alkoholizmem, ale take o wiele wysz
zdolno do nawizywania bliskich kontaktw.
Kontrola nad wasnym postpowaniem jest u dzieci alkoholikw niezwykle istotn
spraw, gwnie dlatego, e s one stale wiadkami bezowocnych zmaga jednego lub
obydwojga rodzicw o utrzymanie kontroli nad wasnym postpowaniem. Dziecko
posiada swoiste wewntrzne centrum kontroli, kiedy ma poczucie panowania nad swoim
niezwykle skomplikowanym, zdominowanym przez alkohol rodowiskiem. Wierzy ono,

35
Zob. wyniki bada M. Radochoskiego opublikowane w jego Choroba a rodzina, Rzeszw 1987,
s. 84.
36
Por. B. Trzsicka, Dzieci z rodzin alkoholowych, Edukacja i Dialog 1996, nr 3, s.36.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


31
e wasne czyny przynosz negatywne bd pozytywne konsekwencje dla jego ycia.
Odmiennie ma si rzecz z tymi dziemi, ktre posiadaj zewntrzne centrum kontroli. Nie
maj one poczucia kontroli nad wasnym yciem. Wierz, e decydujcy wpyw na ich los
maj siy zewntrzne. W rezultacie eksternalizuj one odpowiedzialno, poddaj si
okolicznociom, chtnie zdaj si na los i na przypadek.
Czy dzieci z rodzin alkoholowych zachowuj zatem jakkolwiek kontrol nad
wasnym yciem? Czy moe daj si ponie nurtowi codziennych wydarze? Wyniki
bada wskazuj, e dzieci z rodzin z problemem alkoholowym maj wiksz skonno do
poddawania si kontroli z zewntrz ni potomstwo nieuzalenionych rodzicw.
Joseph Kern w 1981 r. zbada grup czterdzieciorga dzieci w wieku od 8 do 13 lat.
Poowa pochodzia z rodzin alkoholowych, druga poowa z rodzin zdrowych. W badaniu
zastosowano test oceniajcy umiejscowienie centrum kontroli. Wyniki testu wykazay, e
objte badaniem dzieci z rodzin alkoholowych byy o wiele bardziej zorientowane na
zewntrz ni ich rwienicy z porwnywalnej grupy. Dzieci alkoholikw czuy mniejsz
osobist odpowiedzialno i miay poczucie sabszej kontroli nad wydarzeniami
ksztatujcymi ich ycie. To poczucie pozostawania pod kontrol innych prowadzi do
utraty inicjatywy i zdolnoci wpywania na otaczajcy wiat z korzyci dla siebie
37
.
Inne badania potwierdziy przypuszczenia, e dzieci wychowujce si w rodzinach
alkoholowych nie maj poczucia wpywu na swoje ycie, co odrnia je od rwienikw z
rodzin zdrowych. Wielu spord naukowcw twierdzi, e przyczyn tych rnic w
funkcjonowaniu psychicznym jest niepena socjalizacja dzieci alkoholikw w okresie ich
dziecistwa. Paraliowane przez stres i napicie towarzyszce rodzinie alkoholowej,
dzieci te nie maj moliwoci rozwoju umiejtnoci kierowania swoim wasnym yciem.
Niektrzy eksperci sdz nawet, e czynnik ten moe przyczynia si do duego
rozpowszechnienia alkoholizmu wrd dzieci alkoholikw.
Wyjtki od tej reguy znale mona wrd dzieci zdrowiejcych alkoholikw.
Maj one silniejsz tendencj do przejmowania kontroli nad wasnym yciem oraz czuj
si obdarzane silniejszym uczuciem mioci przez swoich pijcych ojcw ni dzieci
aktywnych alkoholikw.

37
Zob. J.G. Woititz, Dorose dzieci alkoholikw, Warszawa 1992, s. 206.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


32
Cz dzieci alkoholikw, obok problemw natury psychicznej, miewa powane
problemy zdrowotne oraz zwizane z poczuciem bezpieczestwa. Na og w domach
alkoholikw nie ma atmosfery psychicznego bezpieczestwa, s one wrcz stresogenne.
Cigy stres moe by przyczyn wielu niepodanych efektw somatycznych majcych
bezporedni wpyw na stan zdrowia dziecka. Tego rodzaju problemy najatwiej wykry
wanie w szkole, gdzie dzieci spdzaj stosunkowo duo czasu. Cigy stres i sabe
zdrowie utrudniaj im nauk oraz nawizywanie kontaktw interpersonalnych. Czasem
zy stan zdrowia ma konkretne podoe biologiczne i staje si staym elementem
wizerunku dziecka. Czciej niestety, problemy jakie staja si udziaem dziecka w szkole
s nastpstwem niestabilnej sytuacji rodzinnej bdcej skutkiem alkoholizmu.
Czesaw Kupisiewicz niepowodzeniami szkolnymi nazywa sytuacje, ktre
charakteryzuj si wystpowaniem rozbienoci midzy wymaganiami wychowawczymi i
dydaktycznymi szkoy, a postpowaniem uczniw oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami
nauczania
38
. Niepowodzenia, o ktrych wspomina Kupisiewicz, mog objawia si
rnego rodzaju zaburzeniami, a z drugiej strony, mog by przez te zaburzenia
wywoane. Do najwaniejszych nale:
- zaburzenia w sferze percepcji wzrokowej,
- zaburzenia w sferze percepcji suchowej
- zaburzenia w sferze lateralizacji.

Zaburzenia te w znacznym stopniu upoledzaj funkcjonowanie dzieci w yciu
szkolnym, powoduj pojawienie si niskiej samooceny, co sugeruj wyniki ankiet
wychowawczych, przeprowadzonych przez wychowawcw klas.
Dzieci z rodzin alkoholowych nie angauj si w ycie klasy, czuj si odrzucone przez
rwienikw, cho wychowawcy uczulaj dzieci na poprawne zachowania i relacja interpersonalne
w klasach, nie maj penej moliwoci rozwoju swoich uzdolnie intelektualnych, a ponadto
czciej wystpuj u nich zaburzenia emocjonalne. Znacznie czciej ni u dzieci z rodzin
zdrowych naraone s na niebezpieczestwa nabycia deficytw rozwojowych z powodu zaniedba
wychowawczych lub zdrowotnych. Dlatego nie mona si dziwi faktowi, i jedn z gwnych
przyczyn nieobecnoci w szkole dzieci z rodzin alkoholowych jest przemoc, ktnie oraz inne
zaburzenia towarzyszce alkoholizmowi i wywierajce tak destrukcyjny wpyw na dziecko, i

38
Cz. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki oglnej, Warszawa 1980, s. 211.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


33
czciej zapada ono na choroby somatyczne. Dzieci matek alkoholiczek pijcych w czasie ciy
obcione s ryzykiem alkoholowego zespou podowego ( FAS Fetal Alcohol Syndrom ). FAS
zosta rozpoznany ju w 1973 r., jednak do dzi nie wiadomo jaki mechanizm wywouje zesp
poniszych objaww. Badania wykazay jednak, i odlege skutki picia alkoholu przez matk pod
postaci zmiany sposobu zachowania si dziecka widoczne s ju w okresie przedszkolnym.
Dzieci alkoholikw znacznie czciej cierpi z powodw blw gowy, bezsennoci,
osabienia, nudnoci, blu zbw oraz problemw zwizanych z odywianiem.
Zaobserwowano ponadto, e ony i crki alkoholikw maj wiksz skonno do zaburze
psychosomatycznych, czciej z tego powodu szukaj pomocy.
Czsto wykazuj reakcj nerwicow w odpowiedzi na wpyw rodowiska
alkoholowego, ktre nie zapewnia im poczucia bezpieczestwa ani pod wzgldem
psychicznym, ani fizycznym. Najatwiej zauwaaln oznak nerwowoci jest obgryzanie
paznokci.

Podsumowujc to wszystko, co do tej pory napisaam na temat szkolnych
problemw dzieci z rodzin alkoholowych mog stwierdzi, i dzieci alkoholikw w
porwnaniu z dziemi z rodzin zdrowych, wykazuj pewne symptomatyczne objawy
czego, co mona okreli mianem choroby alkoholowej dzieci. S to przede wszystkim:

- nisze zdolnoci intelektualne,
- gorsze wyniki w nauce,
- sabsza koordynacja percepcyjno - ruchowa, pami i opanowanie sownictwa,
- czstsze powtarzanie klasy,
- sabsza frekwencja w szkole,
- niezdolno do koncentracji przez duszy czas,
- impulsywne zachowanie,
- lk przed odrzuceniem przez grup rwienicz,
- agresja sowna.

B. E. Robinson przedstawia 20 oznak, ktre powinny obudzi czujno przy
rozpoznawaniu dzieci alkoholikw w wieku przedszkolnym:

Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


34
1. Problemy ze snem.
2. Uporczywe znuenie lub senno.
3. Regres w kontrolowaniu czynnoci fizjologicznych.
4. Niezwyke zachowanie przy jedzeniu ( tzw. rytualizacja jedzenia ).
5. Trudnoci w dostosowywaniu si przy przechodzeniu od jednej czynnoci do drugiej
oraz trudnoci dostosowawcze podczas zmian w codziennym rozkadzie zaj.
6. Opnienia w rozwoju.
7. Powracajce wtki alkoholowe przy zabawie.
8. Izolowanie si przy zabawie.
9. Niezdolno do skupienia uwagi przez duszy czas.
10. Nadmierna ruchliwo.
11. Nage zmiany w zachowaniu.
12. Czste kaprysy i rozdranienie.
13. Atakowanie innych dzieci.
14. Regresywne ssanie kciuka.
15. Przesadny lk przed obcymi.
16. Nadmierny lk przed rozk z opiekunem.
17. Zachowania wskazujce na niepewno w stosunkach z osobami, do ktrych dziecko
jest przywizane.
18. Autorytarny stosunek rodzicw do dziecka.
19. Czsta nieobecno dziecka w szkole lub przedszkolu.
20. Oznaki zaniedbania lub maltretowania
39
.

Naley jednak pamita, e rozpoznawanie dzieci alkoholikw moe przynie
negatywne skutki. Ryzyko przy rozpoznaniu i opisaniu konkretnej grupy dzieci polega na
zaszufladkowaniu ich i podcigniciu pod jaki stereotyp metod uoglnie. Przyklejeniu
dziecku etykietki dziecka alkoholika moe wywrze niekorzystny wpyw na jego
samoocen, negatywne nastawienie innych. Dzieci alkoholikw nie s zaburzone
umysowo. Trzeba im uzmysowi, e nie s gorsze od innych dzieci. Trzeba koniecznie

39
B.E. Robinson, op.cit., s. 132.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


35
pamita, ze uoglnienia s wskazwkami i niczym wicej, a kade dziecko jest twrczym
cudem wszechwiata.

Jak zatem w sposb skuteczny i nie naruszajcy godnoci dziecka rozpozna u niego
problem alkoholizmu w rodzinie?
Migs Woodside uwaa, i wczesne rozpoznanie i edukacja moe mie kluczowe
znaczenie dla poprawy sytuacji dzieci alkoholikw, dla zapobieenia ich popadniciu w
alkoholizm czy inne problemy, ktre mog wyoni si w przyszoci
40
. Problem jest
naprawd ogromny. Naukowcy szacuj, i blisko 95% dzieci alkoholikw przez cay okres
chodzenia do szkoy podstawowej nie zostaj rozpoznane, a tym samym nie s poddane
jakiejkolwiek terapii! Co wicej, wyniki bada dowodz, i dzieci alkoholikw nie zostaj
rozpoznane nie tylko przez nauczycieli, ale take przez przedstawicieli wielu innych
profesji! w jednej z prac wykazano, i adne z dzieci, ktre na podstawie formalnego testu
przesiewowego okazay si dziemi z rodzin alkoholowych nie zostao wczeniej
zdiagnozowane jako dziecko alkoholika ani przez pedagoga szkolnego, ani przez
pracownikw opieki spoecznej
41
.
Niektre z problemw utrudniajcych wykrywanie dzieci alkoholikw wrd
przedszkolakw przeszkadzaj rwnie w procesie ich identyfikacji w pniejszych latach.
Wiele osb na co dzie pracujcych z dziemi ma swoje wasne systemy negacji, ktre
powstrzymuj ich przed poruszeniem kwestii alkoholizmu wobec swoich podopiecznych.
Niektre z tych osb zasaniaj si brakiem kompetencji, inne obawiaj si kopotw. Mog
si lka, e nie bd wiedzie, co dalej z uzyskan informacj pocz. inne mog obawia
si odwetu uzalenionych rodzicw, braku instytucjonalnego wsparcia. Nauczyciele mog
nie dostrzega w alkoholizmie rodzicw szczeglnego stanu, wymagajcego specjalnych
strategii interwencyjnych. Wielu dorosych przywizanych jest do pogldu, e pomc
dziecku mona jedynie przez uzdrowienie rodzica, zamiast widzie w dziecku
pierwszoplanowy obiekt, wymagajcy pomocy niezalenie od tego, czy rodzic dziecka
skonny jest sam tak pomoc przyj.

40
M. Woodside, Dzieci alkoholikw przerwa ten cykl. Warszawa 1996, s. 79.
41
J. Migda, Alkoholizm nieletnich prba oceny, profilaktyka i resocjalizacja [ w:] Profilaktyka spoeczna i
resocjalizacja modziey w rodowisku otwartym, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 1990,
nr.12.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


36
Jednym z najpopularniejszych rodkw sucych do rozpoznawania dzieci
alkoholikw jest tzw. test przesiewowy CAST. Umoliwia on rozpoznanie dzieci z grupy
podwyszonego ryzyka, ktre mieszkaj lub mieszkay w przeszoci z rodzicami
alkoholikami. CAST jest list trzydziestu pyta, sucych do zbadania postaw dzieci, ich
uczu, spostrzee i dowiadcze, zwizanych z alkoholizmem rodzicw. Dziecko
odpowiada tak/nie Badania wykazay, e CAST wykazuje si imponujc trafnoci i
niezawodnoci.
Najskuteczniejsz jednak metod rozpoznania jest autoidentyfikacja,
przeprowadzona przez samo dziecko. Takie podejcie gwarantuje psychologiczne
bezpieczestwo i anonimowo, pozostawiajc decyzj dziecku. Nastolatki, ktre z wasnej
woli zgaszaj ch przyczenia si do grup, maj do silnej motywacji, by dowiedzie si
wicej o dzieciach alkoholikw i gotowe s popracowa nad swoimi problemami. Udaje im
si tam nawiza cise wizy z innymi osobami, co pozwala przetrwa trudny okres w
yciu. Entuzjaci tej metody ( np. J. Mellibruda ) uwaaj, e sposobem na dotarcie do
dzieci alkoholikw s zajcia informacyjne w klasie w poczeniu z terapi w maej grupie.
Program takich zaj obejmuje filmy, wykady, dyskusje na temat alkoholizmu dorosych z
zaakcentowaniem roli dziecka w rodzinie alkoholowej. Na zakoczenie sesji dzieciom
rozdaje si kwestionariusze do samooceny, na ktrych mogy wyrazi swe zainteresowanie
uczestnictwem w maej grupie, gdzie problemy alkoholizmu poruszane s na bardziej
osobistej paszczynie. Dzieci, ktre wyjawiy, e maj rodzica alkoholika, automatycznie
kwalifikoway si do grupy.
Naley pamita, e terapia dziecka powinna zachodzi od rodka na zewntrz nie
za z zewntrz do rodka. Program dla dzieci alkoholikw powinien nada za
spontanicznym rytmem i stylem dziecka. Rozkad zaj powinien obejmowa zarwno
wiczenia planowane, jak i spontaniczne. Dobrze prowadzona terapia zawsze oferuje kilka
rodzajw aktywnoci. Dziecko moe samo wybra zajcia prowadzce do okrelonego celu
i samo decydowa o tempie posuwania si do przodu.
Naley pomc dzieciom spojrze na siebie nie jak ofiary alkoholizmu, ale jak na
ludzi, ktrym udao si w alkoholizm przetrwa. Takie pozytywne podejcie pomaga
dzieciom poj, e wszystko, co im si przytrafio, skada si na obraz tego, kim waciwie
s. Powrt do zdrowia przychodzi stopniowo. Trzeba pamita o tym, aby pomc
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


37
zachowa dzieciom cierpliwo, dostrzegajc i chwalc mae kroczki, jakie robi na drodze
swojego rozwoju.










4.STAN BADA NAD ALKOHOLIZMEM W
POLSCE. PROGRAMY PROFILAKTYCZNE
STOSOWANE WOBEC DZIECI ALKOHOLIKW.


Wieloaspektowa charakterystyka picia alkoholu przez dzieci od lat jest przedmiotem
szczeglnego zainteresowania Pastwowej Agencji Rozwizywania Problemw
Alkoholowych. Zgodnie z zasad wczesnej interwencji profilaktycznej, prowadzone w tym
zakresie badania maj na celu przede wszystkim projektowanie programw edukacyjnych i
psychokorekcyjnych. Do realizacji tego zadania niezbdne jest gromadzenie
usystematyzowanej wiedzy dotyczcej rozmiarw, nasilenia i wzorw picia alkoholu
zarwno przez dorosych, jak i przez mode pokolenie. Temu celowi suy systematyczne
monitorowanie picia alkoholu przez modzie szkoln w rnych regionach kraju.
Badania statystyczne nad poziomem spoycia alkoholu maj w Polsce stosunkowo
dug tradycj. Pierwsze w miar systematyczne dane pochodz z koca XIX w., chocia na
podstawie wycinkowych informacji mona oszacowa rwnie spoycie wiekach
wczeniejszych ( zapiski pamitnikarskie, kroniki miejskie, przywileje miejskie ).
Prawdziwie wielkie zainteresowanie problematyk spoywania alkoholu nastpio w
latach szedziesitych minionego stulecia. Zainteresowanie tym zagadnieniem wizao si
zarwno z wpywem alkoholu na organizm czowieka, jak i z rozpowszechnieniem
uywania alkoholu w skali makrospoecznej. Okazao si wtedy, e konsekwencje picia
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


38
alkoholu mog by dolegliwe nie tylko dla jednostek, ale take dla spoeczestw ( por.
wyniki bada J. Jasiskiego
42
).
Do najbardziej znanych bada nad alkoholizmem i wspuzalenieniem alkoholowym
prowadzonych w Polsce nale ( tu podaj tytuy opublikowanych raportw z bada ):
- K. Bobrowskiego Raport z bada ewaluacyjnych nad programem profilaktyki
alkoholowej Drugi Elementarz czyli Program Siedmiu Krokw, Warszawa
1994.,
- R. Cibora Raport z bada ankietowych zjawiska uzaleniania si dzieci i
modziey szkolnej, Cieszyn 1994.
- A. Nieszporka Powody i wzory picia alkoholu przez modzie niepenoletni,
Warszawa 1994.
- J. Sierosawskiego Drugi Elementarz wstpny raport. Pozna 1979.
- E. Grudniak Sobczyk Alkohol a polska modzie. Raport 1992, Alkohol a
zdrowie 1993, nr 3.
- T. Kowalewicza Alkohol, narkotyki, AIDS. Diagnoza dowiadcze modziey.
Raport z analiz prb reprezentatywnych. Warszawa 1992.
- B. Grzelak Wolniewicz Rozmiar picia napojw alkoholowych przez
modzie. Badania mokotowskie z lat 1984 1988 1992.


Wszelkie dane empiryczne, uzyskiwane na podstawie bada ukazuj, e zdecydowana
wikszo osb ( E. Stpie podaje, e nawet do 98% populacji
43
)
przed ukoczeniem 20 roku ycia ma ju za sob dowiadczenia zwizane z piciem
alkoholu. Badania wskazuj, e ze statystycznego punktu widzenia pierwsze kontakty z
alkoholem mona traktowa jako swoiste normatywne dowiadczenie pojawiajce si w
okresie poprzedzajcym doroso
44
.

Jeli chodzi o wiek inicjacji, to 7,8% badanych chopcw i 1,9% badanych
dziewczynek miao takie dowiadczenie do 10 roku ycia, 41% chopcw i 24,6 %

42
J. Jasiski, Spoycie napojw alkoholowych w Polsce w 1985 r., Archiwum Kryminologii 1986, nr 26.
43
E. Stpie, Alkohol a polska modzie, Raport 1994.,Warszawa 1995, s.7.
44
Okrelenie uyte za E. Stpie, op. cit., s. 7.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


39
dziewczt pomidzy 11 14 rokiem ycia, a powyej 15 lat 51,2 % chopcw i 73,5 %
dziewczt ( z bada Frczka i Stpie, 1992 ). Dane te ilustruje wykres nr 1.



0
10
20
30
40
50
60
70
80
do 10 lat 11 - 14 lat powyej 15
lat
Dziewczta
Chopcy




Wyniki polskich bada przeprowadzonych po 1989 roku wrd modziey szkolnej
potwierdzaj, e zjawisko inicjacji alkoholowej dotyczy wikszoci modych ludzi i w
porwnaniu do wczeniej cytowanych wynikw wykazuje raczej tendencj wzrostow, tzn.
ju okoo 80 90 % dzieci posiada dowiadczenia zwizane z piciem alkoholu.
O intensywnoci spoywania alkoholu mona wnioskowa przede wszystkim na
podstawie czstoci picia i iloci zazwyczaj wypijanego alkoholu za jednym razem.
Operujc dostpnymi danymi w zakresie powyszych bada mona schematycznie
przedstawi intensywno picia alkoholu przez modzie szkoln .

Wykres nr 1. Wiek inicjacji alkoholowej na
podstawie bada Frczka i Stpie ( 1992 )
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


40
0
10
20
30
40
50
60
wysoka
rednia
maa

Wykres nr 2. Intensywno spoywania alkoholu przez modzie szkoln


Jaki obraz intensywnoci picia wrd polskich uczniw przyniosy sondae
przeprowadzone po 1989 roku?
Na podstawie przeprowadzonych bada wyonione zostay informacje, ktre mona
interpretowa jako rozpowszechnienie wrd dzieci i modziey obyczaju w miar
regularnego sigania po alkohol. Wyniki bada zawarte w formie wykresu nr 2 pokazuj, e
ju na poziomie szkoy podstawowej mamy do czynienia ze zjawiskiem regularnego,
systematycznego spoywania alkoholu; kilku uczniw na stu badanych podaje, e
zazwyczaj pije alkohol przecitnie jeden raz w tygodniu, a od kilku do kilkunastu badanych
przyznaje, e pije co najmniej raz w miesicu.
Badania pokazay rwnie, e blisko 20% 12 - latkw stwierdzio, i upio si co
najmniej raz w yciu
45
. Jeeli nawet dane te s zawyone, to niepokojcy jest fakt, e dla
modych ludzi upicie si jest na tyle atrakcyjne, czy te ma na tyle pozytywne skojarzenia,
e warto si tym pochwali.




45
Zob. E. Stpie, op.cit., s. 15.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


41
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
Zawroty
gowy
Trudnoci
z
pamici
Kopoty z
rodzicami
Poczucie
wasnej
wartoci
Wypadek
lub inne
zdarzenie





Z bada, w ktrych podejmowano problem doznawania bezporednich konsekwencji
picia okazao si, e wrd chopcw w wieku 12 lat badanych w 1990 r. 10, 5 % miao
konflikty z otoczeniem w zwizku ze spoyciem alkoholu.
Rnorodne okolicznoci yciowe, przekonania, sytuacje, mog sprzyja,
motywowa i wreszcie uatwia modziey siganie po alkohol. W opiniach badanej
modziey wyraonych w 1992 roku w Warszawie i Kraniku ( Stpie 1992 ) wikszo
chopcw i dziewczt uwaa, e gdyby chciaa si napi alkoholu, to mogaby go sobie
bardzo atwo zorganizowa, a tylko 4, 8 % chopcw i 12, 1 % dziewczt uwaa, e byoby
to trudne.
Modzie organizuje sobie alkohol w rny sposb; pomijajc wzgldy finansowe,
najczciej ma do niego dostp w domu lub po prostu kupujc. Z bada chopcw z
Ostrowa Wielkopolskiego ( Nieacny 1994 ) wynika, e w 34 % domw znajduje si
alkohol i chopcy o tym wiedz oraz maj do niego dostp.
W aktualnych wypowiedziach modziey dominuj podobne przekonania, co do
atwego dostpu do alkoholu. Z odmow przy zakupie alkoholu spotkao si zaledwie 20%
badanych w Elblgu, a okoo 1/3 modziey badanej w Rudzie lskiej przyznaje, e miaa
kopoty z zakupem alkoholu. Dokadniejsze dane w tym zakresie zebrano wrd uczniw
szk podstawowych w wieku 8 12 lat na terenie Gdaska. W badaniach tych okazao si,
e tylko 22% badanych nie dokonaa samodzielnego zakupu alkoholu w cigu ostatniego
roku ( 1996), natomiast ponad 1/3 badanych uczniw robia to wicej ni jeden raz.
Wykres nr 3. Nastpstwa picia alkoholu wedug
bada Moskalewicza i Sierosawskiego ( 1991 ).
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


42
Najczciej modzie samodzielnie kupowaa piwo. Dalsze wyniki pokazay, e 50,4 %
dzieci kupowao alkohol na prob ojca, a 18 % na prob matki.
Okazuje si zatem, ze modzie nie tylko ywi przekonanie o atwoci
zorganizowania sobie alkoholu, ale take nie napotyka na trudnoci przy jego zakupie. Co
wicej, pod kierunkiem dorosych przechodzi systematyczny trening, kupujc go na ich
polecenie. Z drugiej strony, informacje uzyskane od modziey wskazuj na powszechny
brak zainteresowania, reakcji innych osb dorosych na fakt kupowania alkoholu przez
modzie.
Warto przytoczy take rezultaty sondau cieszyskiego, w ktrym analiza
pomidzy czstoci picia a innymi rodkami uzaleniajcymi oraz pewnymi aspektami
sytuacji szkolnej i rwieniczej pokazaa, e wrd uczniw w wieku 12 15 lat nasilenie
czstoci picia alkoholu istotnie wie si z:
- wzrostem czstoci palenia papierosw i uywania rodkw narkotycznych,
- obnieniem poziomu ocen szkolnych,
- czstszym wagarowaniem,
- bardziej negatywnym stosunkiem do szkoy.


Wyniki obu przytoczonych bada wskazuj na kumulowanie si niekorzystnych z
punktu widzenia zdrowia, rozwoju, a przede wszystkim profilaktyki uzalenie, zachowa,
przekona i innych okolicznoci w yciu pijcych dorastajcych.
Inne grone zjawisko systematycznie ujawniane na podstawie bada wrd
modziey dotyczy sytuacji, gdy picie alkoholu czy si z wykroczeniami przeciw prawu.
Ze statystyk policyjnych z lat 1989 1990 wynika, ze rednio 7% modziey popenia
przestpstwa pod wpywem alkoholu; najczciej s to przestpstwa typu rozboje, pobicia,
uszkodzenia ciaa itp. i coraz czciej przestpstwa drogowe
46
.
Jak wynika z bada, picie alkoholu w dowiadczeniach modziey jest staym
elementem towarzyszcym spotkaniom i uroczystociom koleeskim i rodzinnym. O
utrwalaniu si obyczaju picia alkoholu przy okazji wiadcz przekonania badanych co do
moliwoci odmowy napicia si alkoholu w takich sytuacjach. W byym wojewdztwie

46
E. Stpie, Alkohol a polska modzie..., s. 21.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


43
legnickim badana modzie nie odmwiaby wypicia alkoholu z okazji urodzin lub imienin
znajomych, imprezy koleeskiej, wit. Jedynie 37% badanych uwaa, e w kadej
sytuacji mona odmwi wypicia alkoholu.
Wrd motyww picia alkoholu modzie najczciej wymienia nastpujce
wzgldy: towarzysko zabawowe, poczucie pewnoci i agodzenie blu, ucieczk od
rzeczywistoci, by nie by gorszym, bo nie wypada odmwi.
Przedstawione badania i analizy nie wyczerpuj wszystkich problemw zwizanych
z piciem alkoholu przez modzie. Zaprezentowane przeze mnie badania dowodz, e
dowiadczenia zwizane z piciem alkoholu s charakterystyczne dla coraz modszych.
zaledwie kilka procent dorastajcych nie zna smaku alkoholu. W zakresie
rozpowszechnienia kontaktw z alkoholem, jak rwnie intensywnoci picia napojw
alkoholowych mona obserwowa, na przestrzeni kilku ostatnich lat, rnice zwizane z
pci, wiekiem i rodowiskiem szkolnym. Liczba osb sigajcych po alkohol oraz
intensywno picia zwiksza si wraz z wiekiem u obu pci. Ju w szkole podstawowej
modzie rozpoczyna picie napojw alkoholowych, zjawisko picia nasila si w szkoach
rednich.
Oglnie analizowane materiay pokazay niekorzystne tendencje w spoywaniu
alkoholu przez modzie, w szczeglnoci za:
- obnianie si wieku inicjacji alkoholowej,
- wzrost rozpowszechnienia obyczaju picia alkoholu wrd modziey,
- wzrost czstoci sigania po alkohol,
- okoo 20% uczniw mona uzna za zagroonych alkoholizmem.

Modzie pijca alkohol czciej ni niepijca siga po papierosy i eksperymentuje z
innymi rodzajami uywek. Oglnie mona stwierdzi, e wyniki bada wskazuj na
kumulowanie si w yciu dorastajcych wrd alkoholu niekorzystnych z punktu widzenia
zdrowia i rozwoju zachowa, przekona i innych okolicznoci. Taka sytuacja sprzyja
utrwalaniu si nawyku picia alkoholu, a w konsekwencji zwiksza prawdopodobiestwo
wytworzenia si okrelonego stylu picia.
Badania pokazay wreszcie, e intensywno picia alkoholu wrd modziey wie
si z takimi aspektami, jak: dostpno alkoholu, motywy i okolicznoci picia, wiedza na
temat alkoholu. J. Hawkins nazywa to czynnikami ryzyka alkoholowego. Poniej
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


44
zamieszczona zostaa tabela, w ktrej zebraam czynniki ryzyka alkoholowego i ich
przejawy w Polsce ( na podstawie analiz przeprowadzonych bada).

Tabela nr 1. Dynamika czynnikw ryzyka alkoholowego modziey w Polsce w wietle bada.

CZYNNIK RYZYKA PRZEJAWY W POLSCE
1. Zasady sprzeday alkoholu.

Nagminne amanie zakazu sprzeday alkoholu
nieletnim.
2. Proalkoholowe normy kulturowe. Promocja picia w reklamach TV, gale piosenki
biesiadnej, festyny.
3. Dostpno alkoholu. Ogromnie bogaty rynek, rozbudowana sie
sprzeday alkoholu.
4. Status ekonomiczny spoeczestwa. Poszerzajca si strefa ubstwa, stale rosnce
bezrobocie, w tym bezrobocie strukturalne.
5. Specyficzne rodowisko. Wsie po nieistniejcych ju PGR ach,
spadek tempa budownictwa mieszkaniowego,
wzrost przestpczoci nieletnich.
6. Cechy biologiczne. Osabienie kondycji biologicznej spoeczestwa, za
dieta, czste siganie po uywki.
7. Wychowanie w rodzinie. Osabienie wpywu wychowawczego, brak reakcji
rodzicw na reklam alkoholu, mniej czasu
powicanego dzieciom.
8. Niepowodzenia szkolne Przesunicie akcentu na ksztacenie i rywalizacj,
osabienie systemu owiaty, pogbianie si barier
edukacyjnych.
9. Pozytywne nastawienie do picia. Promocja picia przez idoli muzycznych czy
filmowych, komercjalizacja sztuki przez przemys
uywek, reklama skierowana do modych
podkrelajca atrakcyjno spoywania alkoholu (
w tym motyw seksu i bogactwa ).


Wspominajc o badaniach nad alkoholizmem dzieci nie mona pomin bodaj
skrtowego przegldu programw i projektw profilaktycznych. Ostatnie lata obfitoway
bowiem w prby uruchomienia szerokich programw profilaktycznych. Przyjrzyjmy si
tym programom, ktre objy swym zasigiem najwiksz liczb osb.

1. Program Drugi Elementarz albo Program Siedmiu Krokw.
Program ma struktur kaskadow: kilkunastu autorw przygotowuje grup kilkuset
instruktorw. Z kolei przeszkoleni instruktorzy maj za zadanie rekrutowa 12 14
realizatorw prowadzcych swoje grupy. Kady realizator dysponuje programem
zaj, kaset magnetofonow z nagranymi wypowiedziami muzykw rockowych,
kaset video, kompletem ulotek dla kadego uczestnika, ankietami badawczymi i
ewaluacyjnymi.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


45

2. Program profilaktyczny NOE.
Program prowadzony w licznych ( 100 300 osb ) grupach ma form swoistego
happeningu. Spotkanie podzielone jest na trzy czci: I Prawda, II Mio, III
Wolno. Wan czci programu jest seria przygotowanych wiadectw
uczestnikw wsplnot samopomocowych, speniajcych rol liderw grupy.

3. Program Nasze Spotkania.
Autorami programu s Maria i Piotr Fijewscy. Obejmuje cztery obszary: kontakt z
samym sob, z innymi osobami, umiejtno radzenia sobie z trudnociami i
umiejtno pomagania innym.

4.Program Spjrz inaczej.
Przygotowany przez Piotra Koodziejczyka ze Starachowic. Stosowany w klasach
modszych. Inicjatywa jest w rkach nauczyciela, przygotowanego wczeniej przez
instruktora. Do pomocy podrcznik i kaseta szkoleniowa.

5. Program Dzikuj, nie.
Przygotowany jako program krtkiej edukacji, skierowanej na podstawow wiedz o
problemach alkoholowych, umiejtno konstruktywnego odmawiania,
powikszanie autonomii i kompetencji ucznia.

6. Program TAK czy NIE.
Autorem programu jest Witold Skrzypczyk. Program realizowany przy pomocy
podrcznika do zaj.

Mona postawi sobie pytanie o skuteczno tych kilku wymienionych wyej
programw, gdy badania na wiecie wykazuj, e dugotrway skutek prewencyjny
najtrudniej osign wanie w stosunku do osb zagroonych uzalenieniem od alkoholu.
Wydaje si jednak, i najwaniejszy jest sam pomys na to, jak dzieci i modzie skutecznie
odcign od alkoholu oraz jego skuteczne wdraanie. Wtedy, moim zdaniem, o wyniki
tyche programw moemy by spokojni.
Rozdzia I. Alkohol i jego miejsce w spoeczestwie.


46