Depozitimi i materialit sedimentar

Grumbullimi i materialit sedimentar behet nga sedimentimi i tij ne uje ose ne ajer.
Sedimentimi mund te jete kryesisht tre tipesh: mekanik, kimik ose organogjen. Ne uje
sedimentojne materiali copezor dhe perberjet qe gjenden ne forme tretesirash koloidale
dhe te verteta. Pervec ketyre ketu behet grumbullimi i mbeturinave organike ose
sedimentimi organogjen.
Sedimentimi mekanik ndodh atehere kur mjeti i transportit nuk eshte me ne gjendje si
rezultat i zvogelimit te shpejtesise qe te terheqe e te mbaje materialin ne sospension
!pezull".
Sedimentimi fizik konsiston ne depozitimin e nje materiali te tille ne zonat me te ulta
!morfologjikisht" ku arrin agjenti i transportit !uji akulli ose era". #i fillon aty ku
mbaron transporti. $ur era pushon ose kur rrjedha ujore ngadalesohet materialet
qe keto agjente transporti kishin ne ngarkim depozitohen. %bi &oke transporti dhe
depozitimi jane dy procese qe 'ojne ne transferimin e materialeve nga relievet e
ngritura morfologjikisht drejt thellesive oqeanike( pergjate nje rruge te tille ndeshen
shume ambjente qe favorizojne sedimentimin fizik. )aktori kryesor kontrollues ne
sedimentimin fizik eshte forca e gravitetit. Ne rastin e rrymave ujore procesi i
sedimentimit eshte si nje rruge me nje sens unik: nje 'faredolloj episodi i
perkohshem transportimi dhe sedimentimi nuk ben gje tjeter ve'se i sposton
materialet ne drejtim te fundit te detit. Pjesa me e madhe e detriteve te transportuar
nga lumenjte mundet qe te braktiset perfundimisht pergjate transportimit pa arritur
kurre ne det.
Sedimentimi eolitik ka karakteristika te ndryshme( era ne fakt mund t*i shtyje detritet
per lart d. m. th. kunder gravitetit por ne veshtrim te gjere edhe ajo paraqitet si nje
rruge me sens unik: kur materialet eolitike bien mbi siperfaqen e oqeaneve mbesin
atje dhe depozitohen ne fundin e oqeaneve nga ku nuk levizin me.
Ne rastin e grimcave qe mbahen ne suspension keto te fundit sedimentohen me nje
shpejtesi !v" sipas ligjit te Stokes: v=kr ku r eshte rrezja e grimces se konsideruar
sferike ndersa k eshte nje konstante vlera e se ciles eshte ne perpjesetim te drejte me
diferencen e densitetit ndermjet grimces dhe mjetit te transportit dhe me n+itimin e
gravitetit dhe ne perpjesetim te zhdrejte me viskozitetin e mjetit transportues( sa me teper
qe grimca i largohet formes sferike aq me shume zvogelohet shpejtesia e sedimentimit.
Pra renia e materialit copezor eshte pasoje e bashkeveprimit te forcave qe bejne
transportimin e materialit sic eshte forca e gravitetit te kokrrizave dhe te nje sere
faktoresh te tjere sic jane madhesia e kokrrizave !qe shprehet me ane te parametrit r"
pesha specifike forma e kokrrizave dhe temperatura e mjedisit te sedimentimit !qe
ndikojne indirekt tek shpejtesia e sedimentimit sepse ndryshojne vleren e konstantes k".
Ne rradhe te pare depozitohen copat me te medha. $okrrizat me te vogla sedimentojne te
fundit dhe prandaj cohen larg rajonit te shpelarjes.
Ne shpejtesine e renies se kokrrizave luan rol dhe pesha specifike e tyre. $okrrizat me te
renda bien te parat kurse ato me peshe specifike me te vogel bien me vone. Ne kete
menyre kokrrizat qe bien me te njejten shpejtesi ose ne largesi te njejte nga vendi i
formimit te materialit sedimentar do te kene diameter te ndryshem ne varesi te peshes se
tyre specifike. $eshtu po te marrim diametrin e nje kokrrize kuarci !pesha specifike
,--" baraz me . ajo do te kete shpejtesi te njejte renieje me nje kokrrize turmaline
!pesha specifike /01" me diameter 021 dhe me nje kokrrize magnetiti !pesha specifike
31" me diameter 0-/. Si rrjedhim i kesaj dukurie formohen vendburimet e shkriferimeve
te arit dhe te platinit qe perqendrohen me shpesh ne pjeset malore te lumenjve.
$okrrizat sferike kane shpejtesi me te madhe sedimentimi prandaj synojne te bien te
parat kurse kokrrizat ne forme fletezash transportohen me larg rajonit te shpelarjes. Ne
shpejtesine e sedimentimit luan rol edhe temperatura e mjedisit qe ndikon ne menyre jo
te njejte ne kokrrizat me madhesi te ndryshme. %e rritjen e temperatures shpejtesia e
renies se kokrrizave rritet per kokrrizat e vogla me teper se per te medhate.
Sedimentet e formuara si pasoje e bashkeveprimit te faktoreve te mesiperm shperndahen
ne hapesire me ligjesi te caktuara. 4ajonet malore ku forcat transportuese jane me te
medha rrethohen nga depozitimet kokerrtrasha. Ne rajonet me reliev me te bute me
zvogelimin gradual te ketyre forcave vendosen depozitimet ranore dhe ne largesi me te
medha nga rajoni i shpelarjes mbizoterojne depozitimet e perbera nga kokrriza me te
imta.
Nje rendesi shume te madhe per formimin e shkembinjve sedimentare ka depozitimi i
lendes nga tretesirat koloidale. &retesirat koloidale formohen ne procesin e tjetersimit ne
etapen fillestare te kristalizimit te tretesirave te verteta dhe me rralle nga copetimi
mekanik i kokrrizave me te medha. Grimcat koloidale karakterizohen nga ngarkesa te
caktuara elektrike. $oloide te ngarkuar pozitivisht jane hidratet #l
,
5
/
( )e
,
5
/
( 6a65
/
(
%g65
/
etj.. $oloide te ngarkuar negativisht jane Si5
,
( koloidet argjilore %n5
,
etj.
Ne se materiali ne sospension eshte ne gjendje koloidale atehere ndodh fenomeni i
flokulacionit pra se pari ndodh koagulimi e bashkimi i pjesezave ne pjeseza me te medha
e me vone depozitimi i tyre.
4enia e perberesve nga tretesirat koloidale behet si pasoje e mpikjes se tyre( kjo
shkaktohet nga faktore te ndryshem. %e shpesh mpiksja behet per arsye te shtimit te
elektroliteve. Ne natyre kjo ndodh ne vendin e perzierjes se ujrave te lumenjve me ujin e
detit. %piksja mund te ndodhe edhe ne rastin e perzierjes se tretesirave koloidale me
ngarkese te ndryshme si psh. perzierjes se tretesirave koloidale te #l
,
5
/
dhe Si5
,.
Ne
raste te tjera mpiksja mund te ndodhe per arsye te avullimit te tretesirave te veprimit te
drites ose te rrezatimeve radioaktive etj.
%piksja ne shkalle te gjere verehet ne zonen afer bregdetit. Por kjo nuk do te thote se i
gjithe materiali koloidal i mpiksur ketu bie ne fund te basenit. Sedimentimi eshte i
mundur vetem ne rast se do te kemi regjim te pershtatshem hidrodinamik. Ne qofte se
kemi regjim hidrodinamik aktiv koloidet cohen ne zonat me te thella se bashku me
materialin tjeter sedimentar dhe vetem atje behet sedimentimi i tyre. 7uhet pasur
gjithashtu parasysh se jo i gjithe materiali koloidal mpikset ne pjesen afer bregdetit pasi
intensiteti i mpiksjes varet nga perqendrimi i tretesirave koloidale si edhe nga sasia e
permbajtjes ne to te lendeve organike e cila pengon shume mpiksjen madje ajo mund te
mos ndodhe fare edhe sikur perqendrimi i tretesirave te jete i larte. Prandaj nje pjese e
mire e tretesirave koloidale largohet pa u mpiksur ne pjeset e brendshme te baseneve.
4endesi te madhe ka veprimi i koloideve me ngarkesa te kunderta. Ne kete rruge me sa
duket ka ndodhur sedimentimi i ndersjellte i Si5
,
!8" dhe i hidroksideve te hekurit !9" ne
disa sedimente te sotme dhe ne shkembinjte e vjeter sedimentare te hidroksideve te
aluminit !9" dhe pjesezave argjilore !8" ne disa boksite te koloideve te aluminit !9" dhe
Si5
,
!8" ne formimin e mineraleve argjilore etj.
Sedimentimi kimik shkaktohet nga reaksionet midis substancave te tretura ne ujrat
kontinentale ose detare te cilat 'ojne ne formimin e perberjeve te patretshme qe
precipitojne.
Sedimentimi kimik eshte ne thelb ai proces ne te cilin nga uji i detit !perberja e te cilit
tenton te qendroje konstante" precipitojne pjese te kriperave te tretura te
transportuara nga rrymat ujore. :dhe sedimentimi kimik eshte nje proces qe tenton
te spostoje materialet drej kuotave gjithnje e me te ulta por faktori kontrollues
ketu nuk eshte aq forca e gravitetit se sa jane forcat me natyre kimike. Nje nga
aspektet me te rendesishem ne procesin e degradimit dhe te erozionit eshte pikerisht
alterimi kimik i shkembinjve nen veprimin e ujit dhe anhidritit karbonik te
pranishem ne atmosfere. Gjate nje procesi te tille tipe te ndryshme jonesh merren
nga shkembinjte dhe kalojne ne solucion ne ujrat e lumenjve te cilet i 'ojne ne det.
5qeanet mund te konsiderohen si nje serbator shume i madh kimik: nga siperfaqja
e tyre uji avullon ne menyre te vazhdueshme por zevendesohet nga prurjet e
lumenjve. $eto te fundit perve'se bilancojne humbjet nga avullimi e pasurojne
vazhdimisht oqeanin me jone te tretura( megjithese nga avullimi iken vetem uji
!dhe jo kriperat" kripesia e oqeaneve mbetet pak a shume konstante pikerisht ne
saje te precipitimit te substancave te tretura te cilat formojne sedimentet e reja.
Shuma totale e ketyre te fundit duhet te bilancohet me ate te joneve qe arrijne ne
oqeane te transportuar nga lumenjte.
Sedimentimi i lendeve nga tretesirat e verteta percaktohet nga shkalla e tretshmerise se
tyre. &retshmeria e perberesve kryesore te shkembinjve sedimentare me origjine kimike
lekundet ne kufinj shume te gjere. Ne qofte se do t*i vendosim keta perberes sipas rradhes
#l ; )e ; %n ; Si5
,
; P
,
5
<
; 6a65
/
;6aS5
3
;Na6l ;%g6l
,
anetaret e pare te kesaj
radhe kane tretshmeri me te vogel e cila matet me pjese te miligramit per liter( kurse per
anetaret e fundit tretshmeria arrin disa qindra miligrame ne nje liter uje. #netaret e mesit
te kesaj radhe kane vlera tretshmerie ndermjetese.
Ne varesi te tretshmerise ndryshon edhe karakteri i renies ne tretesire te perberesit te
dhene. Perberesit me tretshmeri te keqe zakonisht japin tretesira koloidale dhe
sedimentojne si rrjedhim i mpiksjes se tyre. Ne kete menyre sedimentojne perberesit
okside te aluminit hekurit dhe manganit. =ioksidi i siliciumit dhe perberesit e fosforit
levizin dhe sedimentohen si nga tretesirat koloidale ashtu edhe nga tretesirat e verteta. %e
ne fund karbonatet dhe sulfatet e kalciumit si dhe perberesit akoma me te tretshem te
klorurit te natriumit dhe te magneziumit sedimentojne vetem nga tretesirat e verteta dhe
nuk formojne sisteme koloidale.
Ne tretshmerine e anetareve te radhes se dhene me siper #l ; )e etj. ndikojne ne menyre
te ndjeshme kushtet fiziko8kimike te tretesires. )aktoret kryesore fiziko8kimike qe
kontrollojne nje proces te tille duke e favorizuar ose jo jane temperatura p> potencialet
oksido8reduktuese dhe absorbimi jonik. Por ndikimi i ketyre faktoreve nuk eshte i njejte
per anetaret e ndryshem te kesaj rradhe. &retshmeria e perberesve te aluminit manganit
dhe ne vecanti te hekurit me ndryshimin e kushteve fiziko8kimike ndryshon ne dhjetra
dhe bile ne qindra hereaq sa shpesh zvogelohet deri ne zero. 7uke kaluar drejt anetareve
te rradhes me tretshmeri te mire madhesia e tretshmerise varet gjithnje e me pak nga
ndryshimi i kushteve te mjedisit. Pra mund te themi se perberesit qe treten keq kane
tretshmeri te ndryshme por pavaresisht nga kjo vlera maksimale e tretshmerise se tyre
eshte shume e vogel.
Nder kushtet fiziko8kimike te mjedisit te depozitimit qe ndikojne ne tretshmerine e
perberesve sedimentare me te rendesishem jane: aciditeti ose baziciteti !p>" potenciali
oksido8reduktues !:h" permbajtja ne tretesire e 65
,
perberja kimike e tretesires
madhesia e kokrrizave qe treten temperatura trysnia etj. Shumica e ketyre faktoreve jane
te lidhur ne menyre te ndersjellte njeri me tjetrin. $eshtu p. sh. ndryshimi i permbajtjes
se 65
,
pasqyrohet ne p> dhe :h e tretesires ndryshimi i temperatures shkakton uljen ose
ngritjen e permbajtjes se 65
,
etj.
#ciditeti ose baziciteti i mjedisit !p>" eshte nje nga faktoret qe ndikon me teper ne
tretshmerine sepse vlera e tij pasqyrohet ne sedimentimin e shumices se perberesve qe
formojne depozitimet sedimentare.
Per perberes te ndryshem te shkembinjve sedimentare ndryshimi i p> ndikon ne
tretshmerine ne menyre jo te njellojte. &ek disa perberes kur rritet p> i mjedisit te
depozitimit kemi nje ulje te theksuar te tretshmerise( tek te tjeret tretshmeria rritet me
rritjen e p>. $a dhe perberes te tjere qe me rritjen e p> ne fillim ulet tretshmeria kurse
me vone rritet .
Nje faktor tjeter i rendesishem qe ndikon ne tretshmerine e disa perberesve te
depozitimeve sedimentare eshte potenciali oksido8reduktues !:h". $y parameter
percaktohet nga regjimi gazor i tretesirave. ?jerat qe permbajne oksigjen te lire jane
oksidues te forte. Permbajtja e >
,
S i ben ujerat reduktuese te fuqishme. Potenciali oksido8
reduktues eshte nje faktor shume i rendesishem per sedimentimin e perberesve te hekurit
manganit dhe elementeve te tjere te afte per te formuar okside dhe perokside.
4endesi te madhe ne tretshmerine e shume perberesve ka permbajtja e 65
,
ne tretesire.
$y faktor ne plan te pare lidhet me kushtet e depozitimit te gelqeroreve te dolomiteve
dhe te karbonateve te tjere.
)aktore te tjere te tretshmerise jane perberja kimike e tretesirave madhesia e kokrrizave
qe treten temperatura dhe trysnia
Shnderrimi i sedimentit ne shkemb sedimentar dhe ndryshimet e
metejshme te shkembit
Shnderrimi i sedimentit ne shkemb sedimentar !diagjeneza"
$ur sedimentet depozitohen e mbulohen nga sedimente te tjera ato pesojne shume
modifikime( eshte e mjaftueshme te krahasosh depozitimet e reja te llumit e reres me
argjilat dhe ranoret e vjeter per te konstatuar diferencat e dukshme ne fortesi kompaktesi
dhe porozitet. Proceset e ndryshme qe shkaktojne modifikime ne perberjen dhe ne
strukturen e sedimenteve mbas depozitimit te tyre ne teresi bashkohen nen emrin
diagjeneze. Ne vija te pergjithshme ato veprojne ne menyre te tille qe te transformojne
sedimentet e shkrifeta ne shkembinj. Nafta gazi natyror dhe karboni jane pothuajse
ekskluzivisht rezultat i diagjenezes se materialit organik fillestar. %odifikimi kryesor
diagjenetik konsiston ne nje kompaktesim d. m. th. ne nje zvogelim te porozitetit te
shkaktuar nga pesha e sedimenteve qe i qendrojne siper. $y kompaktesim tenton t*i
afroje ndermjet njera8tjetres kokrrizat e ve'anta te tij. 4erat jane mjaft kompakte ne
momentin e depozitimit prandaj ne to procesi i kompaktesimit nuk eshte shume i
theksuar. @lumrat e sapodepozituara jane shume poroze: ne momentin e grumbullimit te
tyre kane nje perqindje te larte uji shpesh me teper se -0 A gje qe sjell nje zvogelim
drastik te trashesise se tyre gjate procesit te kompaktesimit. Poroziteti i nje sedimenti
mund te zvogelohet edhe si rezultat i precipitimit te mineraleve diagjenetike ne boshlleqet
midis kokrrizave.
Pra, me diagjeneze kuptojme teresine e proceseve kimiko-fizike qe ndodhin ne
brendesi te nje sedimenti, duke filluar nga momenti i depozitimit te tij deri ne
formimin e shkembit; keto procese mund te ndodhin ndermjet mineraleve qe e perbejne
sedimentin ose ndermjet ketyre dhe solucioneve qe qarkullojne neper sediment ose
fluideve qe e rrethojne. 7iagjeneza quhet ndryshe edhe litifikim.
7isa autore preferojne te dallojne diagjenezen nga litifikimi duke nenkuptuar me termin
e pare fenomene me karakter kryesisht kimiko8fizike !si dishidratimi precipitimi
oksidimi etj." te cilet modifikojne strukturen dhe perberjen mineralogjike te sedimentit
ndersa me termin e dyte transformimin e sedimentit te diagjenizuar ne shkemb nepermjet
'imentimit dhe ngjeshjes. %egjithate eshte e veshtire t*i dallosh keto dy aspekte sepse
fenomene te ndryshme shpesh ndodhin njekohesisht dhe influencojne njeri8tjetrin.
Proceset diagjenentike perfaqesojne nje stad te ndermjetem ndermjet proceseve te
gjeodinamikes se jashtme !erozionit transportimit sedimentimit" dhe atyre te
metamorfizmit edhe pse shume shpesh kalohet ne vazhdimesi nga diagjeneza ne
metamorfizem.
7iagjeneza perfshin ne pergjithesi tre stade: ate fillestar ose diagjenezen e hershme( ate
ndermjetes ose te varrosjes se pare ose diagjenezen e vonshme( dhe ate te varrosjes
perfundimtare ose etapen e rishperndarjes se formimeve diagjenetike..
Ne secilen prej etapave te permendura me lart kemi karakteristika te ndryshme fiziko8
kimike te mjedisit rrethues.
Gjate stadit te pare sedimenti ndodhet ne nje ambjent kimik pak a shume te ngjashem me
ate ne te cilin ka ndodhur sedimentimi !kripesia prania e mikroorganizmave e oksigjenit
etj."( ne kete stad verifikohet nje pasurim progresiv i sedimenteve me komponentet e tyre
me te qendrueshem !kuarci karbonatet argjilat" meqenese komponentet me pak te
qendrueshem treten dhe largohen. Proceset e diagjenezes se hershme kryhen ne kohen e
renies se sedimentit ne pjesen me te siperme te tij. Ne kete kohe sedimenti perfaqeson ne
te shumten e rasteve nje mase me sasi me te madhe uji se sa lende minerale. Pra procesi
i diagjenezes se hershme kryhet ne prani te sasise se madhe te ujit dhe te oksigjenit.
&ransformimet e diagjenezes se hershme te sedimenteve shpesh shoqerohen nga dukurite
e tjetersimit nenujor ose sic quhet ndryshe helmiroliza. &rashesia e zones se diagjenezes
se hershme karakterizohet nga mjedisi oksidues ose neutral dhe nuk eshte me teper se .08
.<cm. )ormimet kryesore te saj jane konkrecionet hekurore magneziale !ne depozitimet
ranore" dhe glaukoniti !ne sedimentet karbonato8argjilore". Ne diagjenezen e hershme
peson nje shnderrim te thelle edhe lenda organike duke qene se kjo zhvillohet me
pjesemarrjen drejteperdrejte te baktereve.
Ne diagjenezen e vonshme sedimenti eshte izoluar nga mjedisi i depozitimit prej
shtresash te reja pesha e te cilave krijon nje fare presioni mbi te. Ne sedimentet
qarkullojne ujra llumore perberja kimike e te cilave nuk eshte e njejte me ate te ujit te
pellgut.
Berehet nje ngjeshje progresive e kokrrizave dhe largimi i pjeses me te madhe te ujit te
sedimentimit. $y uje eshte faktori kryesor i fenomeneve kimike te dy stadeve te para.
Proceset e diagjenezes se vonshme kryhen zakonisht ne trashesine e depozitimeve jo me
teper se disa metershe rralle dhjetra metra nga siperfaqja e ujit te pellgut dhe dallohen
nga ato te diagjenezes se hershme per ndryshimet me te theksuara te perberjes
mineralogjike te sedimentit per arsye te dekompozimit te lendes organike dhe te lindjes
se mjedisit reduktues. Permbajtja e Si5, e fosforit e hekurit etj eshte dhjetra dhe
nganjehere qindra here me e larte se ne ujrat natyrore.
Ne kete menyre gjate diagjenezes se hershme dhe asaj te vonshme formohen nje sere
mineralesh sic jane piriti markaziti sideriti ankeriti rodokroziti glaukoniti dolomite
montmoriloniti bejdeliti fosfatet etj.
Ne stadin e fundit transformimet kimike e fizike per efekt te presioneve te larta !qindra
kg per cmC" dhe te temperatures !qe mund te arrije deri ne ,00D 6" jane shume me te
thella. %und te kemi rikristalizim te mineraleve dhe zevendesimin e perberesve te
caktuar minerale me te tjere !psh. silicizimin e drurit piritizimin e fosileve
dolomitizimin etj.". :dhe ne kete stad proceset diagjenetike jane te favorizuara nga prania
e ujit i cili mund te jete uji mbetes i sedimentimit ose uje i derivuar !i ardhur" nga
infiltrimet e mevonshme.
Ne kete stad behet rishperndarja e lendes autigjene formohen konkrecionet e
ndryshme behen ngjeshja e sedimentit si dhe cimentimi i pjeseve te vecanta te tij
zhvillohen proceset e kristalizimit dhe te zevendesimeve metasomatike etj.
$ur sedimenti ka kaluar fazen e diagjenezes dhe ka pesuar ndryshimet e rrjedhura nga
proceset qe zhvillohen ne etapat e pershkruara me lart ai eshte transformuar ne shkemb
sedimentar.
Shkembinjte sedimentar te sapoformuar per nga pikepamja e vetive fiziko8mekanike ne
te shumten e rasteve ndryshojne pak nga sedimentet prej te cilave kane lindur. Guralecet
dhe ranoret si rregull jane te shkrifet dhe vetem ne vende te vecanta permbajne
ndreshtresa te cimentuara ose pak a shume kompakte. @lumet alevritore gjithashtu jane
te shkrifta dhe vetem ne disa vende jane kompakte. Sedimentet argjilore kane humbur
rrjedhshmerine dhe gjithe ujin e vet te lire por edhe vazhdojne te jene plastike( gelqeroret
dhe shkembinjte e pasur me 6a6o/ ne pjesen me te madhe megjithese jo gjithmone jane
te kompaktesuar dhe shtrihen ndermjet shkembinjeve te shkrifet. $jo gje mund te thuhet
edhe per grumbullimet e Si5, shkembinjte hekurore manganore dhe fosfatike.
Perkundrazi per nga pikepamja e kushteve fiziko8kimike shkembi sedimentar
eshte diametralisht i ndryshem nga sedimenti prej te cilit eshte formuar. Nga nje sistem i
paekuilibruar qe perbehet nga shume komponente me veti nga me te ndryshmet kthehet
ne nje sistem te ekuilibruar.
Ndryshimet qe ekzistojne ne perqendrimin e lendeve dhe treguesit fiziko8kimike ne pika
te ndryshme te sedimentit barazohen nepermjet proceseve te rishperndarjes se
mineraleve diagjenetike. Ne kete menyre shkembi sedimentar perfaqeson nje proces te
ekuilibruar ose pothuaj te ekuilibruar fiziko8kimik per kushtet termodinamike te pjeses
se dhene te kores se tokes.
dryshimet e shkembit sedimentar !epigjeneza"#
Shkembi sedimentar sikurse edhe sedimenti peson ndryshime ne jeten e vet duke qene
se gjate kohes ndryshon mjedisi dhe ai nuk gjendet gjithmone ne te njejtat kushte. &e
gjitha ndryshimet qe peson shkembi sedimentar do ti permbledhim me termin epigjeneze.
Ndryshimet qe peson shkembi sedimentar gjate epigjenezes jane me te
ngadalshme se ato qe kryhen gjate diagjenezes por jo me pak te rendesishme se keto te
fundit.
7allojme epigjenezen regressive dhe ate progressive. :pigjeneza progressive
ndodh kur shkembi zhytet ne horizonte me te thelle te kores se tokes( kurse ajo regressive
ndodh kur ngrihet korja e tokes dhe shkembinjte kalojne ne horizonte me temperature dhe
me presion qe vijne duke u ulur.
:pigjeneza progressive shpie ne fund ne metamorfizim kurse ajo regressive con ne
tjetersim.
i
n
j
v
e

7iagjeneza e hershme
&jetersimi
s
h
k
e
m
b
7iagjeneza e vonshme
:pigjeneza regresive
E
h
y
t
j
a

e
:pigjeneza Progresive
%etamorfizmi
:shte veshtire te caktohet se ne cfare thellesie nga siperfaqja e tokes epigjeneza
progressive zevendesohet nga metamorfizmi. Per shkembinj te ndryshem dhe ne kushte te
ndryshme gjeologjike kjo thellesi kritike nuk eshte e njejte. $eshtu pershembull eshte
verejtur se ne trashesite e perbera nga nderthurje argjilash dhe alevrolitesh ne te njejten
thellesi argjilat jane shume me te metamorfizuara se alevrolitet.
Gjate procesit te epigjenezes shpeshhere shkembinjte copezore thermohen dhe
zvogelojne porozitetin e vet kurse ne argjilat krijohet njefare rreshpezimi. Ndryshime me
te medha ne kete kohe pesojne gelqeroret dhe shkembinjte e tjere pak a shume te
tretshem ne uje. Ne keta shkembinj verehet ndryshimi i perberjes mineralogjike te tyre si
!silicezimi dolomitizimi etj" dhe gjithashtu rikristalizimi. 4ol te madh per ndryshimin e
perberjes mineralogjike te shkembinjeve gjate epigjenezes lozin ujrat nentokesore.
Proceset qe zhvillohen gjate fazes se diagjenezes dhe fazes se epigjenezes kane
rendesi te madhe edhe per formimin e vendburimeve te mineraleve te dobishme sidomos
per perqendrimin e komponentit +eherorformues.
%odifikimet kimike te shkaktuara nga diagjeneza jane produkt i dy tendencave te
pergjithshme. : para konsiston ne nje afrim gradual drejt kushteve te ekuilibrit te
perzierjes se mineraleve te ndryshme te mbledhur bashke rastesisht si detrite ne
sedimente !shpesh te perziere edhe me ndonje mineral te formuar nga precipitimi kimik
si psh. kalciti". %und te ndodhe psh. qe sedimentimi te provokoje perzierjen e
mineraleve te ardhur nga shkembinj magmatike shume te ndryshem bashkeshoqerimi i te
cileve do te ishte i paimagjinueshem ne konditat fillestare te formimit te shkembinjve. Po
marrim si shembull perzierjen e nje plagjioklazi sodik qe vjen nga nje granit dhe te nje
plagjioklazi kalcitik tipik per nje bazalt: ne nje rast te tille modifikimet diagjenetike
tentojne te tresin plagjioklazin e pasur me kalcium dhe te bejne te precipitoje
plagjioklazin sodik duke e spostuar keshtu shkembin drejt nje ekuilibri kimik d. m. th.
drejt nje perberjeje te plagjioklazit me homogjene. Nje shembull tjeter i mungeses se
ekuilibrit jepet nga prania e kokrrizave te aragonitit ne nje sediment karbonatik(
aragoniti ne fakt tenton te transformohet ne menyre spontane ne kalcit i cili perfaqeson
formen e karbonatit te kalciumit te qendrueshem ne temperatura e presione te ulta. $jo
tendence drejt ekuilibrit jep shtytje per nje seri reaksionesh kimike mes mineralesh
inkompatibel e te paqendrueshem dhe 'on ne formimin e meneraleve te rinj derisa
shkembi te perftoje nje perberje !kompozim" qe te jete ne ekuiliber me karakteristikat
fizike te ambjentit rrethues.
&endenca e dyte e pergjithshme ne procesin e diagjenezes !ne kuptimin e pergjithshem"
eshte ajo qe te 'on ne varrosjen progresive te sedimenteve ne thellesite e ndryshme te
kores tokesore. $ur nje sediment varroset ai i nenshtrohet temperaturave qe vijne
gradualisht duke u rritur 8 mesatarisht me . D 6 'do /0 metra thellesi ne kontinente 8 dhe
presioneve me te larta 8 afersisht . atmosfere 'do 33 meter thellesi. %ineralet dhe ujerat
intersticiale te ngrohura !nga rritja e temperatures" dhe nen veprimin e presioneve me te
larta reagojne kimikisht per te formuar minerale te reja !gjate epigjenezes progresive".
$ur ky proces eshte mjaft i avancuar kthehet ne nje proces metamorfik qe shkakton
alterimin e te gjitha karakteristikave fillestare te shkembit. Ne fakt limiti mes epigjenezes
dhe metamorfizmit eshte arbitrar dhe zakonisht vihet ne korrespondence te nje
temperature prej /00 D 6.
@ista e modifikimeve te shkaktuara nga diagjeneza eshte jashtezakonisht e gjate( nga
keto pak modifikime jane universale( verifikimi i nje modifikimi ose i nje tjetri varet nga
kushtet gjeologjike lokale. 7isa shembuj te rendesishem modifikimesh perfshijne
transformimin e silicit te varietetit opal te paqendrueshem ne kuarc te qendrueshem
ate te smektitit nje mineral argjilor i paqendrueshem ne ilit nje lloj mike e pranishme ne
argjila e qendrueshme( precipitimin e kalcitit e kuarcit si 'imento ne ranoret etj.
Per te rindertuar historine gjeologjike te nje 'faredolloj zone eshte e rendesishme te
percaktosh natyren e sedimenteve qe jane depozituar fillimisht e per te bere kete kete
duhet me perpara te njohim e te kuptojme te gjitha keto transformime gjenetike.
Studimi i proceseve diagjenetike ka edhe vlere praktike( ne fakt mundesia per te gjetur
nafte ose gaz natyror eshte ngushtesisht e lidhur me porozitetin e shkembinjve i cili nga
ana e tij varet nga shkalla e diagjenezes. Bete origjina e naftes eshte e lidhur me proceset
diagjenetike nepermjet te cilave mbeturinat organike te natyrave te ndryshme
shnderrohen gradualisht ne nafte te lengshme ose ne gaz natyror. :dhe transformimi i
torbes ne karbon bituminoz dhe ne antracit eshte nje lloj diagjeneze. Njohja e te gjithe
ketyre proceseve eshte nje ndihme e konsiderueshme per nje kerkim me inteligjent e me
produktiv te burimeve te reja minerare e energjetike.