UDC 257.

7
398(=16)
KRIVOTVOREWE FOLKLORA I MITOLOGIJE
Neki slovenski primeri
Qubinko Radenkovi
SAETAK: Pojedini pisci, na osnovu nepouzdanih isto-
rijskih izvora, esto poneti rodoqubqem ili eqom za stica-
wem sopstvene slave, prihvatali su se izmiqawa ili krivo-
tvorewa istorije, mitologije i folklora slovenskih naroda.
Krivotvorewa se kreu od malih izmena folklornih dela pa do
stvarawa potpuno novih kwievnih oblika u kojima se Slove-
ni prikazuju na idealizovan nain: kao batinici staroindij-
ske, grke ili staroitalske kulture, kao najstariji narod na
Balkanu sa sopstvenim pismom i pre pokrtavawa, koji pamte
i usmeno prenose drevne epove. Skoro svi slovenski i balkan-
ski narodi imaju pisce koji u svojim delima tvrde da je ba
wihov narod najstariji.
U radu e biti rei o nastanku nekih krivotvorenih dela
iz oblasti slovenskog folklora i mitologije, koja se i danas
pretampavaju i zbuwuju neupuene itaoce, kao to su: Verko-
vieva Veda Slovena, Milojevieve mitoloke narodne pesme,
opis slovenskih bogova P. Drevqanskog, Velesova ili Vles kwi-
ga Miroqubova itd.
KQUNE REI: folklor, mitologija, mistifikacija, Slo-
veni
UVODNE NAPOMENE
Sloveni su najmnogoqudnija grupacija srodnih naroda u Evropi.
Do HH veka pa i kasnije, ouvali su vrlo bogatu narodnu kulturu, koja
se s jednog pokolewa na drugo prenosila usmenim putem. Mnogobrojni
obredi, pesme i igre pratili su najvanije momente u wihovom ivotu
roewe, svadbu i smrt, najvanije promene u godini praznike na-
rodnog kalendara (Boi, Poklade, Uskrs, urevdan, Spasovdan, Tro-
jice, Ivawdan, Ilindan itd.), vane poslove (orawe, etva, predewe),
zatitu od bolesti i prirodnih nedaa itd. Imali su i razvijen si-
stem pravnih obiaja kojim su ureivani meusobni odnosi u porodici
i u irim drutvenim zajednicama.
Drevna slovenska kultura odraava mitoloki pogled na svet. On
se sagledava uporednom analizom preivelih oblika tradicionalne
kulture i vidqiv je u opaawu prostora i vremena, kao i ivog i ne-
ivog okruewa.
O religijskom ivotu Slovena pre pokrtavawa ima vrlo malo
podataka. Za June Slovene ne postoji ni jedan nesumwivi izvor gde bi
se pomiwalo ime nekog wihovog paganskog boga.
Kod svih slovenskih naroda nisu se podjednako sauvali oblici
folklora. Kod Zapadnih Slovena folklor je mnogo vie hrianizo-
van i nisu posvedoene junake epske pesme.
Pojedini kwievnici, qubiteqi slovenske prolosti, zadojeni
idejama romantizma, rodoqubqem ili iz drugih razloga (kao to je sti-
cawe sopstvene slave), smatraju da su Sloveni tokom vremena izgubili
svoje rane pisane spomenike i mitove, na osnovu kojih se mogu predsta-
viti kao stari narodi, nosioci drevne kulture, pa su se zato prihvata-
li nekih oblika izmiqawa ili krivotvorewa svoje istorije i fol-
klora. Krivotvorewe se kree od popravki narodnih pesama do stvara-
wa potpuno novih, sopstvenih kreacija, ili mistifikacija. U tim iz-
miqenim delima Sloveni su prikazivani na idealizovani nain: kao
batinici staroindijske, grke ili staroitalske kulture, kao najsta-
riji narod na Balkanu sa sopstvenim pismom i pre pokrtavawa i sa
drevnim epovima. Skoro svi slovenski i balkanski narodi imaju pisce
koji u svojim delima tvrde da je ba wihov narod najstariji, o emu je
posebno pisao R. Radi, a pre toga u Sofiji i I. Todorova-Pirgova
(1999/4: 4453). Zanimqivo je da je meu ovakvim mitotvorcima" do-
sta onih koji ive ili su iveli van matice svog naroda. Ta pojava se
opaa kod Rusa, Srba, Slovenaca, Hrvata, Slovaka itd. Obino se wi-
hove teorije o drevnom poreklu svog naroda zasnivaju na davno prevazi-
enim konceptima ili na nekim dosetkama. Jedna od dosetki je da su
Etrurci (Etruski) zapravo Rusi, jer se to vidi u wihovom imenu Eto-
-Ruski", ili da su to Srbi, ije je ime izvedeno po srpskom nazivu je-
tra" (pa su oni Jetruski), jer su gatali u jetru. Jedan duhoviti odgovor
na teoriju M. Bora da su Etrurci bili Slovenci dao je poznati slove-
naki folklorist i akademik M. Matietov (Matietov, 2004/HH:
4952).
Krivotvorewa drevne istorije, mitologije i folklora danas su do-
stigla ogromne razmere i to je problem koji se ne moe sagledati u
okviru jednog lanka. Poseban zamah ovo mitotvorstvo" je dobilo po-
sle sloma socijalizma u slovenskim i drugim zemqama. Za irok krug
qudi, u vreme siromatva i pada qudskog dostojanstva, umesto naune
istine mnogo prihvatqivija je postala paranauka, koja im je za utehu
ponudila sliku davnog vremena sa wihovim precima kao nosiocima
prestine kulture. I ne samo to, esto su wihovi preci i zaetnici
evropske civilizacije, dok su se potomci, igrom sudbine, nepravedno
nali na wenom zaequ.
30
Nenauna i mistifikatorska tumaewa istorije, mitologije i fol-
klora prodrla su i na neke univerzitete i institute, ime je drutvena
opasnost od ovakve delatnosti znatno poveana.
U najpoznatije falsifikatore slovenskog folklora i mitologije,
koji su uspeli da obmanu i neke poznate slaviste, spadaju: Prosper Me-
rime, Vaclav Hanka, Jozef Linda i Stefan Verkovi, a u novije vreme
i J. P. Miroqubov. Spisak onih koji su popravqali ili dopisivali
narodne pesme i predawa u skladu sa odreenim idejama je mnogo dui.
Zahvaqujui istraivawima Vojislava Jovanovia Maramboa, mi dosta
znamo o Prosperu Merimeu i nekim drugim mistifikatorima srpske
narodne kwievnosti (Jovanovi, 2001). Zahvaqujui detaqnom istra-
ivawu istorijata stvarawa Vede Slovsna" S. Verkovia, koje je pred-
uzeo Arnaudov, moe se do detaqa pratiti nastajawe ovog mistifika-
torskog dela (Arnaudov, 1968/). Nedavno je grupa ruskih filologa (A.
L. Toporkov, T. G. Ivanova, L. P. Lapteva i E. E. Levkievskaja) objavi-
la znaajnu kwigu o poznatim slovenskim falsifikatima folklora i
mitologije pod naslovom Rukopisi kojih nije bilo (Rukopisi, 2002). O
vrlo rairenom mistifikatorskom delu Velesova kwiga ili Vles kwiga
postoji nekoliko naunih osvrta. Svakako najznaajniji je rad O. V.
Tvorogova (Tvorogov, 1990/H: 170254). Ovaj neveti falsifikat u
posledwe vreme iri se i putem interneta, pa je postao i predmet kan-
didatske disertacije u Rusiji pod naslovom Vlesova kwiga" u svetlo-
sti istoriografije falsifikata i izdavakoj praksi (Sobolev, 2002).
to se tie krivotvorewa srpskih narodnih pesama, po svoj pri-
lici, u tom poslu je najdaqe otiao Milo S. Milojevi. Kod Rusa
narodne pesme je falsifikovao Ivan Petrovi Saharov (wegovo pozna-
to delo je Skazani russkogo naroda), kod Belorusa P. Drevqanski (pseu-
donim P. M. pilevskog) wegovo delo Belorusskie narodne predani
obmanulo je mnoge neoprezne istraivae. Kod Ukrajinaca, A. V. i-
acki-Illi je mistifikao epske pesme dume. Falsifikovawe fol-
klora je tee dokumentovati, jer se zapisivau unapred veruje da je tek-
stove verno preneo od kazivaa. Meutim, u folkloru vlada pravilo va-
rijantnosti nita nije dato u jednom primeru i poreewem niza va-
rijanata jednog folklornog teksta mogu se otkriti lairawa, ali sitne
popravke znatno tee, pogotovu ako su one izvedene na lokalnim govo-
rima.
U HH veku je vladalo uverewe da zapisiva moe mewati folklor-
ni tekst, moe ga arhaizovati" i pribliavati ga svom prototekstu".
Tako je poznati ruski folklorist P. V. Kirijevski (18081856) prera-
ivao i dopuwavao legendarne pesme i tako ih inio celovitijima"
nego to su bile posvedoene. Takoe se smatralo da ne postoji bitna
razlika izmeu individualnog i folklornog stvaralatva i da je peva
epskih ili drugih pesama neka vrsta prirodnog", divqeg" pesnika.
P. Merime dalmatinskog guslara opisuje kao divqaka, koji po zavret-
ku pesme strano urlikne: Na kraju svakog stiha peva snano krikne
ili, tanije, urlikne, slino rawenom vuku. Ti se krici uju iz velike
31
daqine u planinama i potrebna je navika na wih da bi se shvatilo da
oni potiu iz qudskih usta" (Merime, 1991: 31).
Ovaj rad je zasnovan na gore pomenutim istraivawima i wegova
uloga je ukazivawe na pojavu degradirawa naune istine kod nas i neod-
govornog propagirawa raznih mistifikatorskih dela i paranaunih
domiqawa.
EKI FALSIFIKATI EPSKIH PESAMA
Vaclav Hanka, koji je na eki preveo srpske narodne junake pe-
sme i ruski ep Slovo o polku Igorove, podmetnuo je, a zatim pronaao"
1817. g. u skrovitu crkve u mestu Dvur Kralove, pergament na kojem je
bilo ispisano 8 epskih i 6 lirskih pesama, koje su po jeziku datirane u
13. vek, a po sadraju ak i u starije vreme. Po mestu nalaza ovi ruko-
pisi su nazvani Kraledvorski i kod eha su primqeni sa velikim odu-
evqewem jer su, kako su mnogi smatrali, pokazali da su i oni, kao i
mnogi drugi narodi, nekada imali epske narodne pesme. Sledee godine
J. Linda pronalazi" takoe podmetnutu mistifikaciju u obliku starog
rukopisa u Zelenoj Hori, pa su ti rukopisi nazvani Zelenohorski. Time
je bila otvorena rasprava meu slavistima o autentinosti tzv. Krale-
dvorskih i Zelenohorskih rukopisa, koja je okonana tek posle pola veka
neopozivim zakqukom da se radi o vetim falsifikatima. Sumwa je
pala na Hanku zato to je poznavao staroeki jezik i zato to su pe-
sme u rukopisu imale slinosti sa srpskim narodnim pesmama, koje je
on ranije prevodio. Inae, rukopis je bio meavina sastavqena od sta-
roslovenskih, staroekih, srpskih, ruskih i izmiqenih rei (npr.
po zakonu svatu, slunce jasno, v les rn), kakav je i mnogo kasniji falsi-
fikat Velesova kwiga.
VEDA SLOVENA STEFANA VERKOVIA
Stefan Verkovi je roen u bosanskom selu Ugqare (Posavina)
1827. godine. Poto je bio siroe odgajili su ga frawevci. kolovao
se u Zagrebu, gde je prihvatio ideje Iliraca (Qudevita Gaja) da su Ju-
ni Sloveni potomci drevnih Ilira. Sredinom HH veka pridobio ga
je Ilija Garaanin za obavqawe nekih poverqivih poslova u Makedo-
niji. Pre toga je preao u pravoslavqe. Za vreme viegodiweg borav-
ka u Makedoniji skupio je znatan broj starih rukopisa i kwiga, kao i
drugih starina. Bavio se i trgovinom ovim predmetima. U zamenu za
svoju zbirku starina bugarska vlada mu je dodelila penziju i on je do
kraja ivota ostao da ivi u Sofiji, gde je i umro 1893. Ponet idejom
da su Sloveni potomci Traana i starih Makedonaca i da su nosioci
iste kulture kao i Indijci, smatrao je da takvi tragovi postoje u na-
rodnom predawu u istonoj Makedoniji, pre svega kod muslimanskog
stanovnitva, tzv. Pomaka. U razvijawu takvog koncepta uporite je
32
nalazio u delima pseudo-istoriara G. S. Rakovskog. Pored ostalog, Ra-
kovski je tvrdio sledee: Prosvetiteqi i uiteqi starih Grka i cele
Evrope jesu Pelazgi (od Belazgi", jer su beli u odnosu na crne Grke), a
kasnije su u istoriji nazvani Truski, Etruri, Iliri, Makedonci i da-
nas Bugari " Danawi bugarski jezik predstavqa pretopqeni san-
skrit i zendski jezik, dok bugarske narodne pesme, prie, praznici,
obredi i obiaji uvaju zendsku i staroindijsku veru. Grki narod i
grka mitologija, tvrdio je Rakovski, nastali su kasnije prepravkom
starobugarske i meawem s wome. Godine 1865. Rakovski je pisao da su
Bugari prvi i najstariji iteqi Evrope i najistiji potomci Arijaca.
On izvodi etimologiju etnonima Bugarin ovako: Bugari su narod koji je
bio oblagodaren, u odnosu na Grke, ije ime dolazi od gorak, jer su oni
iveli blizu Pelazga-Bugaroslovena, ali u umama i planinama i jo
nisu orali niti uvali stoku kao Bugari. Poto su stari Trako-Ilir-
ci bili Sloveni, onda su i Orfej i Aleksandar bili Sloveni. Rakov-
ski je bio ubeen da postoje bugarske narodne pesme koje govore o ivo-
tu Bugara na Staroj planini 300 godine pre Hrista. iroka delatnost
Rakovskog osvetqena je radovima i dokumentima u dvotomnom zborniku
wemu posveenom (Rakovski, 1964).
Sudbonosna linost za Verkovia postaje uiteq Ivan Popiliev
Gologanov, koji je radio u selu Kruevo, Demirhisarski kraj, i povr-
no poznavao grku mitologiju, ali i fantastine dosetke G. S. Rakov-
skog. Po nalogu Verkovia, Gologanov trai pesme o starom makedon-
skom caru, o pesniku Orfeju, o preseqewu Slovena iz Indije itd. Po-
to takvih pesama nije bilo, on poiwe sam da ih pie i prodaje Ver-
koviu, kao da su autentine. Tako je Verkovi, 1865, bio van sebe od
sree jer je dobio pesmu o Filipu Makedonskom koja je, kobajagi, zapi-
sana od pastira Stojana iz sela Krevo. Zatim mu stiu pesme o pre-
seqewu Slovena iz Krajwe Zemqe na Dunav, o trakom pevau Orfeju
itd. Poto mu se pesma o Orfeju uinila suvie kratkom, Verkovi
Gologanovu obeava nagradu od deset dukata ako mu zapie" duu i
potpuniju varijantu. I ubrzo od wega dobija poemu od 853 stiha. Verko-
vi ga je tada nagovorio da napusti uiteqski posao i unajmio ga da mu
za novac prikupqa narodne pesme. Godine 1874. Verkovi u Beogradu
objavquje kwigu pod nazivom Veda Slovena, gde je tekst dat na jeziku
kazivaa" i u prevodu na francuski. U tome mu pomae Janko afa-
rik, iji je stric poznati slavista Pavel afarik. U toj kwizi su na-
le mesto pesme o preseqavawu Slovena iz Krajwe zemqe na Dunav, o
enidbi sunca devojkom Vlkanom, o enidbi Talatina kraqa, o roe-
wu Orfeja i wegovoj enidbi erkom arapskog kraqa itd. Gologanov je
uspeo da mistifikuje 56 dugih pesama koje ukupno imaju 17.000 stihova!
Tokom 1881. Verkovi, bez obzira na neke negativne kritike, objavquje
u Sankt Peterburgu drugi tom svojih pesama pod naslovom Veda Slove-
nah. Obrdni pesni ot ziesko vrem. Upazeni so ustno predanie pri
Makedonsko-Rodopski-te Blgaro-Pomaci. Sobrani i izdani Stefanom
Il. Verkoviem. Kniga druga (Veda Slovena. Obredne pesme iz paganskog
vremena. Sauvane u usnom predawu makedonsko-rodopskih Bugara-Pomaka).
33
U ovoj kwizi on donosi obredne pesme, grupisane oko 20 narodnih pra-
znika. Objavquje polovinu od oko 30.000 zabeleenih stihova. U predgo-
voru navodi da su pesme ostaci naih praotaca preirilovskog vre-
mena ili jo starije epohe. U ovoj kwizi Verkovi je reio da slavu
podeli sa Gologanovim, navodei na kraju predgovora wegove zasluge:
Sve ove pesme po kazivawu naroda po pijacama zapisao je moj prijateq
Gologanov" (Veda, 1881/2: H). Na poetku kwige, kao moto, dat je jedan
odlomak iz pesme na jeziku pevaa i u prevodu na bugarski, koji glasi:
Boe mi Boe!/Boe mi arine,/Arine saipe,/ Saipe aine,/Aine
mi Dine,/Dine mi uvine,/Uvine mi taline,/San mi adine." U pre-
vodu odlomak glasi: Boe moj Boe!/ Boe moj preisti,/ Preisti
presveti,/ Presveti premudri,/ Premudri moj Boe,/ Boe moj vi-
wi,/ Viwi moj oblani,/Umom nedostini". Skupo plaeni Gologa-
nov je i ovde pustio mati na voqu, uvodei boanstva: Siva, Surva,
Surica, Rue, Jogne (Igne), Vinu, Durgana, Zlata majka, kao i demonske
likove Dorga juda, Sura lamica, Mlada Masina-Asuica, Druida,
Driven junak itd. Tako je Siva bio bog naih dedova, bog nove godine,
kojem je davan kurban za zdravqe i svako dobro: Sednal mi Siva faf
visina,/ Faf visina faf zelena gora,/ Deka mu je zlaten kladnec./
I ut kladnec arna voda" (Seo Siva na visine,/ Na visine na goru
zelenu,/ Gde mu je zlatan izvor./ I u izvoru ogwena voda.) Veda Slo-
venah, 1881/2: 127. Druida je bila bogiwa koja je sedela u gori i leila
od raznih bolesti, Igne je bio bog vatre itd. U koledarskoj pesmi (br.
1) koja ima 280 stihova (to mnogostruko prelazi broj stihova svake do-
sad poznate koledarske pesme) daje se istorija boga Koleda, koji je iao
po svetu i inio uda, kojem su pravili kurban za Badwe vee, a on je
gonio crne jude-samovile itd.
Gologanov smiqa i poseban traki jezik koji se, kobajagi, sauvao
u epskim pesmama i daje objawewa trakih" rei, kao to su: rama,
ujna, akram, nina, veta, vetia, hruj, sefita, udita, vej, sanita, finita,
traj, dalita, flana, eren, fura, tatina, run, ire, dia, prena, jarne,
nazina itd.: Veta e vila vetie, / Hruj mi sefita, / Sefita, udita, /
Vej mi sanita, / Urum mi tata. / Tata mi finita / Traj mi dalita"
PANTEON MILOA S. MILOJEVIA
Milo S. Milojevi (roen u Crnoj Bari 1814) jedan je od najpo-
znatijih mistifikatora srpskih narodnih pesama. Nije se libio da
falsifikuje i pojedine natpise i druge istorijske izvore. O ovoj dru-
goj wegovoj aktivnosti jo u HH veku pisao je Prizrenac, Petar Ko-
sti, pod pseudonimom V. Trpi (up. Trpi, 1881). Milojevi je inae
tri godine proveo na studijama u Moskvi, ne zavrivi Filozofski
fakultet. Tamo je, izgleda, doao do neke literature o slovenskoj mito-
logiji, koja je ve tada bila zastarela. Nije iskquen ni uticaj radova
Rakovskog. Bio je voa dobrovoqakog odreda u ratu Srbije sa Turskom
18761878. Kasnije je putovao po srpskim krajevima koji jo nisu bili
34
osloboeni od Turaka, radi irewa nacionalne propagande i skupqa-
wa starih rukopisa i narodnih pesama. Zbirku pesama Pesme i obiaji
ukupnog naroda Srpskog ponudio je za tampu Srpskom uenom drutvu.
Stojan Novakovi i Milan Kujunxi, kao izvestioci, napisali su ne-
gativnu recenziju, konstatujui da je zbirka uzor nereda, nebriqivo-
sti i kwievnike nemarqivosti". Cela Milojevieva zbirka sadri
preko 1300 pesama. Vladimir Bovan je pokuao da razdvoji ta je u we-
govoj zbirci istinito od lanog, ali je to dosta teak posao (Bovan,
1975). U stihovima narodnih pesama Milojevi je dodavao imena slo-
venskih bogova i poznatih i nepoznatih, i na taj nain uspeo da stvori
jedno od najobimnijih mistifikatorskih dela. Wegov panteon se sasto-
ji od sledeih bogova: Svaroga majka Petra i Kupala, Svarog babaj-
ko Koleda, Radgost stric Ivana i Petra, Prpra strina Petra,
Dadbog dani, Perun, Vele tovni, Davor silni, Jarilo veqi, Pravid
silni, Svevid svjetli, Triglav silni, Poqeq mladi, Poreva, Qeqo, iva,
Kupal, Boi, sin Svaroga itd.
Na primeru poznatog motiva iz narodnih pesama o bacawu cvea u
krilo i sa krila na zemqu, koji se vezuje za urevdanske, ivawdanske
ili svadbene pesme, i koji je rasprostrawen od Makedonije do hrvatske
Podravine, moe se ilustrovati stepen Milojevievog krivotvorewa
narodne tradicije. U Vukovom Rjeniku navedena je sledea ivawdanska
pesma: Ivawsko cvee Petrovsko,/ Ivan ga bere te bere:/ Majci ga ba-
ca u krilo,/ A majka s krila na zemqu" (Karaxi, 1986/H/1: 313). U
Makedoniji (Poree) je poetkom HH veka zapisana sledea urevdan-
ska pesma: urojen leten proleten/, Svekako cvee razvilo,/ Najpoi-
e rue crvena./ Rua si rua beree,/ Majke si skutje flae,/ Majka
od skuta isfrlat,/ Ni Rua moja ni cvee,/ Rua je tua odmena" (To-
dorovi, 1901/: 102). U Homoqu su pesmu sa ovim motivom pevale de-
vojke na urevdan, kada viju vence od biqa na vodi: ura mi cvee
prebira,/ Pa baca majke u krilo,/ A majka s krila na zemqu,/ I kroz su-
ze mu tio govori:/ Nije moj ura, ni cvee! ()" (Milosavqevi,
1913/HH: 5354). U primeru iz hrvatske Podravine, s kraja HH veka, u
svadbenoj pesmi ovaj motiv se ovako realizuje: Crleno cvetje i modro,/
Brala ga Mara djevojka/ Za onom gorom visokom;/ Mee ga joku (japi,
ocu) na krilce,/ Joko ga s krilca na zemqu:/ Ni Mara moja, ni cve-
tje,/ Mara je tua za mene ()" (Cajnko, 1896/: 181).
Ovaj motiv u obradi Miloa S. Milojevia dobija sasvim drugi
okvir i drugo znaewe:
Ivawsko, ivawsko, cvee rujno!
Cvee rujno petrawsko.
Petrawsko cvee plavetno.
Ivan ga bere te bere,
Petar ga plete te plete.
Kupal ga Koledu daje,
Koledu bratu svojemu.
Daje ga majki Kupala
Kupala majki ivboi, itd. (Milojevi, 1869/1: 12).
35
Mistifikatorska delatnosg Milojevia je na odgovarajui nain
ocewena i od strane istoriara i istraivaa narodne kwievnosti.
Na alost, wegova kwiga je grekom uvrena u spisak grae za Renik
srpskohrvatskog narodnog i kwievnog jezika, koji izlazi u SANU, pa se
u vie svezaka ovog kapitalnog dela navode i wegovi nepostojei bogo-
vi i zbuwuju neupuene qude.
BOGOVI DREVQANSKOG
Mnoge mistifikacije uiwene u HH veku ule su u dela o sloven-
skoj mitologiji, ak i poznatijih istraivaa kao to su Afanasjev
kod Rusa ili Nodilo kod Hrvata. P. Drevqanski je, npr., tako podrobno
opisivao slovenske bogove (wihovu spoqanost i funkcije) da se stie
utisak kao da su verovawa o tim bogovima bila vrlo iva sredinom
HH veka. Evo nekih wegovih mistifikacija: Bagan neki dobri duh,
izgleda kao i Volos, pokroviteq stoke; Belun isto to i Belbog, iz-
vor bogatstva i milosra; Vastruha isto to Astreja, bogiwa istine
i nevinosti; Dzeva vrhovno boanstvo pozajmqeno od Poqaka; Dzed-
ka lii na Daboga, darivaoca bogatstva; Zorka isto to Aurora,
bogiwa sree i sudbine; Koqada boanstvo veseqa i radosti; Kupalo
pokroviteq cvea i plodova; Lado pokroviteq qubavi; Qeqo
Kupidon s krilima; ur-bog bog granice; Jarilo bog prolea i
plodnosti; Dzevoja bogiwa nevinosti; i bog vetra; icew
bog jeseni; Zjuzja bog zime; Paqandra bogiwa smrti; Cecja bogi-
wa leta; edrec bog pirovawa, itd.
Analiza I. I. Nosovia, beloruskog folkloriste, pokazala je da je
Drevqanski stvarao slike bogova i na osnovu netano protumaenih
poslovica. Tako je ime Zorka stvoreno posredstvom poslovice: to
ue z go, kali pon ne u Zorki. Drevqanski poslovicu tumai kao: ta
e od wega biti kada on nije u milosti Zorke, kad mu (bogiwa) Zorka
nije dodelila sreu". Nosovi pak vidi lingvistiku greku u zapisi-
vawu poslovice. Treba da stoji: to ue z ego, kali pon ne uzorki, od-
nosno radi se o izrazu ne uzorki" (u znaewu slep", koji ne vidi")
a ne o linom imenu Zorka, itd. Prema tome, poslovica bi u prevodu
glasila: ta se moe od wega, kada je on slep".
Nedavno se u Belorusiji pojavila kwiga Beloruska mitologija (BM:
2004). Bez obzira to poodavno postoji jasna ocena da soinenije Dre-
vqanskog (koji je inae u vreme objavqivawa pomenutog priloga imao
samo 23 godine) bezvredno, ono je bez kritikog pristupa prihvaeno
kao prvorazredni izvor od strane autora ove mitologije, koji su pone-
to i sami dodavali. Tako su se na stranicama ove kwige pojavili
fantomski slovenski bogovi: bjalun, garcuki, gramaunica, dzjavoja, i-
aq, icew, kopa, qoqa, qubmel, maana, paqandra, seva, sotvar, sulu-
ka, cjocja, adrec i drugi.
36
VOJTOVIEVI BOGOVI
I ukrajinski autor, po obimu ogromnog dela Ukrajinska mitologija,
V. Vojtovi nije se nimalo trudio da razdvoji pouzdane od nepouzdanih
izvora u pisawu svoje kwige. Tako u wegovoj kwizi nalazimo opise ne-
postojeih slovenskih bogova, kao to su: bagan, budnitaj, bus, dana, di-
vana, iva, kolodij, kupalo, leta, litnik, mara, mokrina, pogoda, posvi-
sta, prija, rarog, svitozor, sitovrat, slava, uslad, hambog i drugi (Voj-
tovi, 2002).
VLESOVA KWIGA
Jedan od aktuelnih falsifikata, koji stoji i u izlozima naih
kwiara, jeste Velesova ili Vles kwiga. Pria o ovoj mistifikaciji na
oigledan nain govori o prelaznom vremenu koje je nastupilo krizom
i padom socijalizma, koje je dovelo sumwu u sve dotada graene institu-
cije, pa i u naune. Zahvaqujui detaqnom istraivawu, koje je o ovom
rukopisu sproveo ruski naunik Tvorogov, moe se pratiti skoro uzbu-
dqiva pria o wegovom nastanku i pretampavawu.
Naziv Vlesova kwiga rukopisu je dao jedan od wegovih prouavalaca
S. Lesnoj, doktor biolokih nauka, inae struwak za insekte. Ovo
ime je inae pseudonim ruskog emigranta S. Paramonova, koji je iz
Kijeva pobegao u Australiju 1943. godine. Tamo je objavio vie bezvred-
nih kwiga o staroj ruskoj prolosti.
Istorija pronalaska Vlesove kwige vezuje se za A. F. Izenbeka, ru-
skog belogardejskog pukovnika, kasnije emigranta u Briselu. Prema ka-
zivawu glavnog aktera prie o ovom rukopisu, J. P. Miroqubova, tako-
e ruskog emigranta na Zapadu, Izenbek je u toku borbenih operacija
1919. godine u jednoj sruenoj plemiskoj kui (on se nije seao mesta,
a kasnije je iskazana pretpostavka da je to bilo u zapadnom delu Har-
kovske oblasti) primetio ispisane daice (drvene tablice). Naredio
je posilnom da ih stavi u vreu i poneo ih sa sobom. Godine 1925. on
ih je u Briselu pokazao Miroqubovu, inae ineweru hemije, koji je
imao ambicije da bude i pisac. Narednih petnaest godina Miroqubov
je, kobajagi, prepisivao teko itqiv tekst sa daica. Godine 1941.
Izembek je umro i posle toga daqa sudbina pomenutih daica nije po-
znata. Tek 1953. godine, u ruskom emigrantskom asopisu ar-ptica u
San-Francisku, koji je u poetku umnoavan na apirografu, objavqe-
na je informacija da je redakcija iz Evrope dobila snimke unikatnog
spomenika iz 5. veka o staroj Rusiji. U tekstu, naslovqenom Kolosalna
istorijska senzacija, stajalo je da je rukopis na savremeni ruski jezik
ve preveo nauni etimolog A. Kur i da e on biti objavqen u sledeem
broju asopisa. Iza pseudonima etimologa A. Kura skrivao se ruski
emigrantski general A. Kurenkov. Umesto najavqenog teksta, 1954. godi-
ne je objavqeno pismo J. P. Miroqubova, u kojem se on pravda da nije
mogao pronai foto-snimke rukopisa i da o originalnosti rukopisa
ne moe suditi. Godine 1955. objavqen je samo jedan snimak (tablica
37
br. 16), za koji se kasnije ispostavilo da nije originalna nego da poti-
e sa retuirane fotografije. Objavqivawe rukopisa po daicama,
bez odreenog reda, otpoelo je tek 1957. godine i trajalo do 1959. kada
je asopis ar-ptica ugaen.
Poetkom '60-ih godina ovaj rukopis pod nazivom Vlesova kwiga
izdaje pomenuti S. Lesnoj (S. Paramonov) i pokuava da ga uvede kao
nauno pitawe na Meunarodnom kongresu slavista. Meutim, refe-
rat o tome nije uradio i nije se pojavio na kongresu. Uskoro je i umro,
pa je zanimawe za Vles kwigu potpuno zamrlo.
Sredinom '70-ih godina meu ruskom emigracijom se ponovo obna-
vqa interesovawe za pomenuti rukopis i on se ponovo pretampava (u
Australiji, Kanadi). Od 1977. do 1984. posmrtno su izdata sabrana dela
J. P. Miroqubova, koja pruaju i nove podatke o Vles kwizi.
Prva nauna ocena Vles kwige objavqena je u uglednom ruskom lin-
gvistikom asopisu Voprosi jazikoznanija 1960 (br. 2), a dola je iz
pera uglednog filologa L. P. ukovske. Ocena je bila nedvosmislena:
jeziki podaci govore da je rukopis neveti falsifikat, a priloeni
snimak nije uraen sa daice nego sa retuirane fotografije. U tek-
stu se, saoptava ukovska, pojavquju jeziki oblici iz razliitog
vremena, koji ne mogu postojati ni u jednom slovenskom jeziku, pa ni u
istonoslovenskim jezicima. Posle ove ocene niko od struwaka nije
Vles kwigu uzimao za pravi izvor o slovenskoj prolosti. Meutim,
ona postaje primamqivo tivo za kwievnike i amatere koji, poev od
1970. pa do danas, pretampavaju ovaj rukopis (postoji vie verzija i
prevoda) i koriste ga za svoje matovite pretpostavke o drevnoj slo-
venskoj istoriji i mitologiji. U pojedinim krugovima Vles ili Veleso-
va kwiga sve vie se posmatra kao patriotsko" pitawe tipa: nai
preci su hiqadama godina gajili stoku na ogromnom prostoru Evroazij-
ske stepe, a neka zvanina arheologija hoe da nas utera u Pripjatske
movare itd. Godine 1980. u asopisu Ruskaja re pomenuta L. P. u-
kovska i poznati istoriar istonoslovenskih jezika akademik F. P.
Filin ponovo su analizirali jezik Velesove kwige i potvrdili: to je
potpupo jasan i nevet falsifikat, bez ikakve tajanstvenosti i zago-
netnosti. Meutim, pritisak javnosti, koju su predvodili pojedini ma-
lo poznati pisci, kako zvanina ruska nauka sakriva vaan dokumenat
o svetloj slovenskoj (ruskoj) prolosti i daqe je bio veoma jak. To je
primoralo uglednog ruskog istoriara kwievnosti i jezika O. V. Tvo-
rogova da preduzme iroko i vrlo detaqno izuavawe svih okolnosti
nastanka Velesove kwige, wenog sadraja i puteva wenog rasprostrawe-
wa. Wegova detaqna analiza, data na 84 strane, objavqena je u ruskom
asopisu Grud Otdela drevnerussko literatur, t. 43 (Lewingrad,
1990), koji izdaje Institut ruske kwievnosti (Pukinski dom) u Le-
wingradu (Tvorogov, 1990).
Jo na poetku, Tvorogov iskazuje sumwu u istinistost podataka
koje daje J. P. Miroqubov da su se drvene tablice iz 9. veka, veliine
38 h 22 santimetara i debqine 5 milimetara uopte mogle sauvati do
naeg vremena, jo u vrei. Zatim ukazuje da ak nije poznato koliko je
38
tih tablica bilo u toj vrei (Lesnoj govori o 35, Miroqubov 37). U
opisu tablica Miroqubov je napisao da su one sve iste veliine (sa
rupom pri vrhu, kroz koju je provuena vrpca) i da sadre od 19 do 21
red. Kasnije se ispostavilo da neke tablice imaju 10 redova.
Pokazalo se da postoje tri izvora po kojima je poznata Velesova
kwiga: tekst objavqen u asopisu ar-ptica, tekst koji je Miroqubov
poslao tom asopisu i koji je pronaen u wegovom arhivu u Ahenu i
tekst naen u San-Francisku, koji je za objavqivawe redigovao A. Kur.
U arhivu Miroqubova naeni su tekstovi 16 nepublikovanih tablica.
Poreewem ovih verzija ustanovqeno je na stotine razlika izmeu istih
primera, koje je O. V. Tvorogov detaqno i opisao.
Poto Velesova kwiga pomiwe neka istorijska imena iz H veka,
wene pristalice wen postanak datiraju u to vreme. Prostor koji ona
omeuje (Karpati na zapadu, Volga na istoku, Crno more na jugu, jezero
Iqmen na severu) upuuje na prostor gde su se rasprostirali Istoni
Sloveni. Prema tome, oekuje se da je ovaj rukopis pisan jezikom Is-
tonih Slovena iz devetog veka. Ve prva analiza ukazuje da je ovaj ru-
kopis pisan vetakim" jezikom, koji je izmiqalo lice koje ne zna
istoriju slovenskih jezika. Zato ga je i teko pravilno prevesti na ne-
ki savremeni jezik. Evo nekih jezikih dokaza za to:
1. U praslovenskom su postojali poluglasovi predweg i zadweg re-
da ( i ). Oni u slovenskim jezicima 911. veka u odreenim pozici-
jama prelaze u pune samoglasnike ( u e, a u o) a u drugima nestaju.
U Velesovoj kwizi javqaju se inovacije, vezane za ove glasove, koje su po-
svedoene jedan do dva veka kasnije. Npr. u 1213. veku se pisalo dlg,
smrt, vspoet, itd., a u Velesovoj kwizi sreemo: dolg, smert, vospoemo;
2. Glas jat" se pie u svom izvornom obliku, ali i kao e, kako se
pojavquje u poqskom jeziku (vetva, na sled); pa ak i kao e, to nikako
ne moe biti jezika osobenost 9. veka;
3. Uporedo s pisawem asi, as, bez ikakvog opravdawa se javqa i
pisawe as, ase;
4. Nosni samoglasnici on" i en" bez ikakvog razloga se izjedna-
avaju ili se piu wihove kasnije zamene koje nisu karakteristine za
istonoslovenske jezike (npr. da on" daje u, ili en" e, kao to e
se to kasnije desiti u srpskom jeziku);
5. U istonoslovenskim i junoslovenskim jezicima suglasnika
grupa *kv- dala je cv- a *gv- zv-, dok je u zapadnoslovenskim jezicima
ostala nepromewena. U Vlesovoj kwizi sreemo pak nemogue forme:
kvente, kvietic;
6. Pisac Velesove kwige uopte nije poznavao promenu imenica i
prideva po padeima, niti je poznavao glagolske nastavke za odreena
vremena;
7. U rukopisu se javqaju rei iz raznih slovenskih jezika: srpskog,
poqskog, ukrajinskog, ekog (npr. srpsko sunce, bug. zem, poqsko
morne, gura) itd.
U nizu primera Tvorogov je pokazao nedoslednost i protivrenost
u prikazivawu istorijskih dogaaja. Podaci o ratovima s Rimom i Vi-
39
zantijom u Velesovoj kwizi nisu davani iz prostog razloga to je isto-
rija ovih zemaqa dobro poznata i da bi svaka konkretizacija otkrila
falsifikat.
O. V. Tvorogov zakquuje: Teko je nai meu sredwevekovnim
hronikama i letopisima ak i najnieg nivoa delo toliko siromano
mislima, sa takvim nedostatkom logike pripovedawa, toliko siroma-
no konkretnim faktima, tako 'obezlieno', toliko lieno toponi-
mijskih orijentira. Jednom rei, i analiza 'istoriografije' Velesove
kwige govori o tome da je pred nama neuspeno sklepan falsifikat"
(str. 242).
Tvorogov se bavi i izvorima koji su mogli posluiti za ovaj fal-
sifikat, kao i motivima za wega. On ukazuje da je falsifikator ovog
rukopisa J. P. Miroqubov, koji je imao velike ambicije da stvori svoje
delo o drevnoj slovenskoj prolosti. Pretpostavke koje je on iznosio u
svojim kwigama trebalo je da budu potvrene u rukopisu nazvanom Vele-
sova kwiga.
Za pisawe tog rukopisa on se sluio popularnim istorijskim de-
lom iz HH veka, nesolidnog istoriara D. Ilovajskog, zatim pozna-
tim ruskim letopisom Povest vremenih let, Ptolomejevom Geografijom,
Slovom o polku Igorjevom itd.
Da je Miroqubov bio falsifikator dokazuje i niz podudarnosti
Vles kwige i wegovih pseudo-istorijskih dela. Tako on dokazuje da su
Sloveno-Rusi najstariji qudi na zemqi, da se wihova pra-otaxbina na-
lazila izmeu Sumera, Irana i severne Indije, odakle su pre pet hi-
qada godina krenuli u Iran, gde su pola veka gajili kowe za bojne po-
hode, zatim su ratnom kowicom prodrli u Meureje, zauzeli ga, zauze-
li Siriju i Palestinu i probili se u Egipat. U Evropu su Sloveni
doli u 8. veku pre nove ere, inei avangardu asirske vojske. Vano
je, takoe, da je Miroqubov smatrao da je stara slovenska religija vedi-
zam, koji je posle odlaska iz pra-postojbine iskvaren i da su Sloveni
zaboravili da piu na sanskritskom. Zato su neka slova u Vlesovoj kwi-
zi pisana da budu nalik sanskritskim znacima. Takoe, i gorwa linija
koja spaja sve znake i ini sve rei povezanima potie iz sanskritskog
obrasca pisawa.
Miroqubov u svom delu upuuje na nepostojea narodna verovawa u
kojima Deda Lesovik ima pomonike Kustia, Listia, Travnika,
Steblia, Kvetia, Jagodia, Gribnia", a ova ista imena se sreu i u
Velesovoj kwizi. Navodi i boanstva koja odgovaraju odreenim meseci-
ma u godini, poev od januara: Krinij, Qutij, Jarila, Lado, Kupala,
Dabo, Rudij, Radogot, Ovsew, Sivij, Svjatovid, Koqada. Ta ista ime-
na sreu se i na tablici 11b. On govori o tome da je svedoanstva o
starim slovenskim bogovima dobio od Prabe Varvare, vaspitaice we-
govog oca, koja je, kobajagi, pamtila paganske bogove: Ogwika, Ogweboga,
Indru, Semu i Rjaglu, Daba i sve Svaroie. On kae: Mi nemamo po-
trebu za citirawem zato to smo ova objawewa sluali od Prabe
Varvare koja je sama vredela kao ceo fakultet istorije i folklora".
40
Na kraju svog dela Rigveda i paganstvo, koje je Miroqubov zavrio
1952, znai pre publikovawa Velesove kwige, on pie: Vie o Slove-
nima mi ne znamo i smatramo nau temu za sada zavrenom. Moda e
nas novi podaci naterati da se ponovo woj vratimo, ali zasada mi ovaj
rad zavravamo, poto nemamo izvore koji nam mogu posluiti za ovo
pitawe" (Tvorogov, 246). Kada govori o slovenskoj pismenosti on pi-
e: Mi tvrdimo da je takva pismenost (koja prethodi irilici) posto-
jala i da e ona, moda biti jednom naena! I, znai, unapred kaemo
da e povici kritiara biti potpuno izlini" (247). Upravo Velesova
kwiga trebalo je da potkrepi vizionarske" zakquke koje je u svojim
pseudo-naunim delima Miroqubov iskazao. Sam obrazac falsifikata,
smatraju L. P. ukovskaja i O. V. Tvorogov, Miroqubov je naao u fal-
sifikatorskom radu kolekcionara starina 19. veka A. I. Sulakadzeva.
Ovaj skupqa starina je u naenim rukopisima dopisivao neke delove i
na taj nain od wih stvarao mnogo starije dokumente. Tako je uspeo da
prevari neke poznate filologe svoga vremena.
Posle Tvorogovqevog detaqnog osvrta na Velesovu kwigu izgledalo
je da se o ovom rukopisu sve zna i da su daqe polemike nepotrebne. Me-
utim, novo vreme u Rusiji donelo je nove pobornike izvornosti pome-
nutog rukopisa. Wihovu poziciju najboqe izraava rad Aleksandra I.
Asova Velesova kwiga, koji je objavqen u Moskvi 1995. u tirau od
10.000 primeraka. Recenzenti ovog izdawa su tri doktora filolokih
nauka, od kojih je jedan profesor Beogradskog univerziteta. Delo Asova
sadri Velesovu kwigu, kako se tamo kae, na velesovom alfabetu", ko-
ji je on rekonstruisao, wegov prevod na savremeni ruski jezik i op-
irne komentare. Asov navodi da su rukopis na bukovim daicama
izrezali novgorodski reci u 9. veku nae ere, mada nigde ne postoji
podatak da su tablice bile bukove. Da su tablice originalne Asov ova-
ko objawava: Glavna potvrda o izvornosti ne moe se tano iskazati
reima. Ona dolazi iz linog duhovnog iskustva. O izvornosti govori
sam duh Velesove kwige. Wena misteriozna tajna, velika magija rei".
Spomenik je proglaen za kwigu reca, koja je fiksirala drevnu tra-
diciju Evrope" i koja je reila spor o poreklu Slovena. Azbuka kojom
je ona napisana proglaena je nezavisnom od irilice i mnogo stari-
jom od we. On je naziva velesovica".
Na Velesovu kwigu osvrnuo se i Vladimir Kozlov, doktor istorij-
skih nauka i lan Ruske akademije nauka, u ruskom asopisu Rodina, tek-
stom pod naslovom Izenbekove daice i nadnaslovom Falsifikati.
Ovaj autor u potpunosti podrava Tvorogova i svoj osvrt zavrava ova-
ko: Kao muwa Velesova kwiga je ostavila trag na svodu svetske i domae
slavistike. Ne pogodivi planirani ciq, ona je tiho ugasila svoj la-
ni naboj i umrla kao oerupana ar-ptica grube izmiqotine svojih
autora. Pokoj wenom perju razbacanom po raznim izdawima" (Kozlov,
1998/4: 36).
41
LITERATURA
Arnaudov 1968/ M. Arnaudov, Verkovi i Veda Slovena". Prinos km isto-
rita na blgarski folklor i na blgarskoto vzradane v Makedoni s ne-
izvestni pisma, dokladi i drugi dokumenti ot 1855 do 1893 g., Sbornik za
narodni umotvoreni i narodopis , Sofi 1968.
BM Belaruska mfalog ncklapedn slunk, Minsk 2004.
Bovan 1975 V. Bovan, Kosovsko-metohijske narodne pesme u zbirci M. S. Milo-
jevia, Jedinstvo, Pritina 1975.
Veda Slovena 1874/1 Veda Slovena. Blgarski narodni pesni ot predistorino
i predhristinsko doba. Otkril v Traki i Makedoni i izdal Stefan
I. Verkovi, kn. , Beograd 1874.
Veda Slovenah 1881/2 Veda Slovenah. Obrdni pesni ot ziesko vrem. Upa-
zeni ot ustno predanie pri Makedonsko Rodopski-te Blgaro-Pomaci,
Sobrani i izdani Stefanom Il. Verkoviem, kniga 2, SPb. 1881.
Votovi 2002 V. Votovi, Ukranska mfolog, Kiv 2002.
Ilinski 1931 G. Ilinski, Hoja, Lero, Dolerije! Zbornik iz dubrovake pro-
losti Milanu Reetaru o 70-oj godinjici ivota, Dubrovnik 1931, 459463.
Jovanovi 2001 V. M. Jovanovi, Zbornik radova o narodnoj kwievnosti,
Priredili I. Nikoli i D. Ajdai, Univerzitetska biblioteka Sveto-
zar Markovi", Beograd 2001.
Karaxi 1986/H/1 Srpski rjenik (1852), Sabrana dela Vuka Karaxia H/1,
Beograd 1986.
Kozlov 1998/4 V. Kozlov, Doeki Izenbeka, Rodina 4, Moskva 1998, 3236.
Merime 1991 P. Merime, Gusle ili izbor ilirskih pesama sakupqenih u Dalma-
ciji, Bosni, Hrvatskoj i Hercegovini, Predgovor, prevod i komentar M. Pa-
vlovi, SKZ, Beograd 1991.
Milojevi 18691870 M. S. Milojevi, Pesme i obiai ukupnog naroda srb-
skog, kw. (Beograd 1869), kw. (Beograd 1870).
Milosavqevi 1913/HH S. M. Milosavqevi, Obiaji srpskog naroda iz sre-
za homoqskog, Srpski etnografski zbornik HH, Beograd 1913.
Rakovski 1964 Georgi Stokov Rakovski, Vzgledi, denost i ivot, t. 12,
Sofi 1964.
Rukopisi 2002 Rukopisi, kotorh ne blo. Poddleki, v oblasti slavnskogo
folklora. Izdanie podgatovili A. L. Toporkov, T. G. Ivanova, L. P. Lap-
teva, E. E. Levkievska, Nauno-izdatelski centr Ladomir", Moskva
2002.
Sobolev 2002 N. A. Sobolev, Vlesova kniga" v svete istoriografii falsi-
fikaci i izdatelsko praktiki HH v., Avtoreferat disertacii kandidata
istorieskih nauk, Moskva 2002.
Tvorogov 1990/H O. V. Tvorogov, Vlesova kniga", Trud Otdela drevne-
russko literatur H, Leningrad 1990, 170254.
Todorova-Pirgova 1999 I. Todorova-Pirgova, Bogoizabranit narod" na
Balkanite, Blgarski folklor HH, kn. 4, Sofi 1999, 4453.
Todorovi 1901/ A. Todorovi, Srpske narodne pesme iz Porea u Maedo-
niji, Karaxi" , Aleksinac 1901.
Trpi 1880 V. Trpi (Petar Kosti), Milo S. Milojevi u Prizrenu i wego-
voj okolini, Beograd 1880.
Cajnko 1896/I V. Cajnko, enitbeni obiaji. Pitomaa u hrvatskoj Podravini, Zbor-
nik na narodni ivot i obiaje Junih Slavena I, Zagreb 1896.
42
Ljubinko Radenkovi
FORGERIES IN FOLKLORE AND MYTHOLOGY
SOME SLAVIC EXAMPLES
S u m m a r y
Some writers believing that the Slavs during time lost their early written mo-
numents and myths on the basis of which they could be represented as the nations with
ancient culture engaged in specific forms of inventing or forging their history,
mythology and folklore. In these invented works, the Slavic nations are represented in
an idealized way: as the inheritors of the Old Indian, Greek or Old Italic culture, as the
oldest nation in the Balkans with its own writing system even before Christianization,
as a nation which in its oral tradition preserved ancient epics. Almost all Slavic and
Balkan nations have writers who in their works claim that precisely their nation is the
oldest one. Their theories about the ancient origin of their nation are usually based on
the long-discarded concepts or on some inventions.
Today, forging of ancient history, mythology and folklore has reached enormous
proportions and that is a problem which cannot be reviewed in one article. This
myth-creation" got a special impetus after the collapse of socialism in the Slavic and
other countries and after a fast impoverishment of some layers of the population. For a
broader circle of persons, at the time of poverty and the decline of human dignity, in-
stead of scientific truth, quasi-science became much more acceptable: as a consolation,
it offered them the image of acient time with their ancestors as the proponents of a pre-
stigious culture. Furthermore, in these fake works their ancestors were often the foun-
ders of European civilization, while their descendents in a twist of fate were
uwustly pushed to its rear end.
Unscientific and mystifying interpretations of history, mythology and folklore also
penetrated some universities and institutes, which significantly increased the social dan-
ger of such an activity.
The list of forgers of the Slavic folklore and mythology is rather long, and the list
of those who edited or wrote additional parts of folk poems and folk traditions in
accordance to specific ideas is much longer. Thanks to Vojislav Jovanovi Maram-
bo's research, we know quite a lot about Prosper Mrime (18031870) and other
mystificators of the Serbian national literature. Thanks to the detailed research about
the history of the creation of S. Verkovi's "Slavic Vedas" carried out by the Bulga-
rian folklorist M. Arnaudov, we could follow in detail the creation of this mystifying
work. Recently, a group of Russian philologists (A. L. Toporkov, T. G. Ivanova, L. P.
Lapteva and E. E. Levkievskaya) published a significant book about the well-known
forgeries of Slavic folklore and mythology under the title "Manuscripts which did not
Exist". There are several scientific reviews about the widespread mystifying work "Ve-
lesova Knjiga" or "Vles Knjiga". The most important work is certainly O. V. Tvoro-
gov's work from 1990. This clumsy forgery has been also spreading through the Inter-
net recently, so it became the topic of Sobolev's dissertation in Russia under the title
"Vlesova Knjiga in the Light of Historiography of Forgeries and Publishing Practice".
As for the forgeries of the Serbian folk poems, it seems that Milo S. Milojevi
went furthest in that activity. Among the Czechs, epic poems were forged by Waclaw
Hanka and Josef Linda. Among the Russians, folk poems were forged by Ivan Petrovi
Saharov. P. Drevljanski (the pen name of P. M. pilevski), writing about the inexistent
Belorussian folk beliefs, misled many careless researchers. Among the Ukrainians, A.
V. iacki-llli mystified epic poems dumas. Folklore forging is more difficult to
document, because the recorder is readily believed to have recorded the text truthfully
from the narrators. However, folklore implies the rule of variation nothing exists in
43
only one sample and the comparison of the series of variants of one folklore text could
discover forgeries. With the example of several variants of the South Slavic folk poems
based on the motive "throwing the flowers from mother's lap to the ground", this paper
showed how M. S. Milojevi added the nonexistent verses in his collection of folk
poems.
In the 19
th
century, there was a conviction that the recorder was allowed to
change the folklore text, that he was allowed to "make it more archaic" and more simi-
lar to its "proto-text". Thus the well-known Russian folklorist P. V. Kirijevski (1808
1856) edited and supplemented legendary poems, making them "more comprehensive"
than in their actual versions. It was also believed that there was no significant diffe-
rence between the individual and folklore creation, and that the chanter of the epic or
other poems was some kind of "natural", "wild" poet.
This paper represents a survey of some mystifications of the Slavic folklore and
mythology, and its role is to point out the phenomenon implying the degradation of
scientific truth and irresponsible advocating various fake works and quasi-scientific in-
ventions.
44