02 augustus 2012, pag.

16
Als een middeleeuws volksfeest
Wachten als bij Wimbledon in regen, juichen als bij een WK-finale,
maar de gedachte bij het PC-publiek is olympisch: erbij zijn, dat telt.
E
LIEKE VAN DEN KROMMENACKER
E
r zijn van die dagen, dan
komt alles en iedereen sa-
men. Vlt alles en iedereen
samen. De dag van de be-
langrijkste kaatswedstrijd van het
jaar, op het SjkelninFraneker, is
er zo een.
Meer dan tienduizend Friezen
en een handjevol niet-Friezen ze-
telen de billen op de vele lange,
houten banken van de tribunes.
De ogen geconcentreerd gericht
ophet heilige gras, dat kleine witte
balletje en elkaar.
Immers, ook de 159ste PC is re-
uniren. Voor Elfstedenvoorzitter
Wiebe Wieling, voor voetbaltrai-
ner Foppe de Haan. Voor de opge-
dofte dame met tien geelgelakte
teennagels in hooggehakte roze
sandalen, en ja, zelfs voor de geno-
digde kaatsleek die een stevige
boppeslach dreigt te verwarren
met een homerun.
Op de tribunes tussen de par-
turen door gaan de gesprekken
verder waar ze eenjaar geledenop-
hielden. Over zittenblijvende kin-
deren, de biografie van Andre
Agassi en kaatsgrootheden Hotze
Schuil en Piet Jetze Faber.
,,Dat is nosa prachtichoandizze
dei, zegt Wieling vanaf de geno-
digdentribune aan de noordkant
van het veld. ,,Minsken komme el-
koar elk jier allegear hjir wer tsjin.
De sport, dr giet it fansels om.
Mar it is bypraten en keatsen tage-
lijk. Hiel moai.
Vlak naast hem zien we onder
een licht limegroene Adidaspet
het hoofd van Foppe de Haan ver-
schijnen. Nauwgezet krast hij op
de deelnemerslijst door wie heeft
verloren. Na een paar jaren afwe-
zigheid Afrika, Tuvalu; het ging
allemaal voor is hij blij er weer bij
te zijn. En te zien dat de sport aan
kracht heeft gewonnen.
Want ook al is Foppe voetbal en
is hij als oorspronkelijke Wldpyk
niet geboren met een kaatsbal in
zijn knuist, verstand van zaken
heeft hij zeker. In ieder geval ge-
noeg omzijndocentenaande ALO
inAmsterdamin1974te verbluffen
met een scriptie over de kaats-
schouder.
Een voorzichtige grijns. ,,Dat
wiehartstikkeneslim. Dr hienese
yn Amsterdam natuerlik gjin fer-
stn fan. Wat de PC betreft con-
cludeert De Haandat de jonge spe-
lers, invergelijking met vroeger ja-
ren, niet langer voor spek en bo-
nen meedoen. ,,Underyn gebeurt
echt wat, stelt hij.
Karakteristiek volgens Wieling
is de onvoorwaardelijke steun
voor de underdog in elke wed-
strijd. ,,Dat is noait oars, zegt hij.
,,It publiek steunt de swakke partij
om dy sa goed mooglik keatse te
litten.
Engelijk zouhij krijgen. Had het
Sjkeln een dak gehad, dan was
het eraf gegaan nadat de partuur
van Hendrik Tolsma in een zinde-
rend slot de winst opeiste tegen de
torenhoge favorieten van partuur
Van der Bos.
Even daarvoor had Tolsma met
een fikse beenblessure de arena
moeten verlaten. Bezoekers restte
een stief kwartier wachten op het
vervolg, een pauze als op regen-
achtig Wimbledon. Onder luid ge-
joel en op de hielen gezeten door
een cameraploeg toog de kaatser
terug het gras op.
,,De sfeer hier, die is zo bijzon-
der. Dat vind je nergens, glundert
Janke van der Hem Hofstra (80)
ingetogen. Dat geldt niet alleen
voor het Sjkeln, maar bovenal
ook voor de stad, vindt ze. Net een
middeleeuws volksfeest. ,,Al die
kraampjes met vette vis en vette
kip. En dan dat dronkenmansge-
roep
Al ruim tien jaar bezoekt Van
der Hem - Hofstra de PC. Geboren
in Hengelo, trouwde ze een Leeu-
warder. Ontmoet tijdens haar stu-
die medicijnen in Groningen. Het
paar verhuisde naar Haren, maar
kwam via een kennis en erelid bij
de PC in aanraking met de sport.
Jarenlang sponsorden ze het jon-
genskaatsen.
Iets meer dan een jaar geleden
verloor de Hengelose haar man.
Nog n keer reed ze haar autootje
vandaag naar Franeker, voor een
laatste bezoek aan de koninklijke
kaatsmat. ,,Om het af te breien,
zegt ze. ,,Bovendien, glimlacht ze,
,,ik ben arts geweest. Dus ik mag
graag naar mensen kijken. Ge-
woon, zitten en kijken.
Karakteristiek
voor de PC is
de steun voor
de underdog
De gedachte bij het PC-publiek is een olympische: erbij zijn, dat telt. FOTO ANP/CATRINUS VAN DER VEEN
01 augustus 2013, pag. 12
Op It Sjkeln
ben je nooit alleen
WIEBEREN ELVERDINK
Op dat moment zet stedelijk mu-
ziekkorps De Harmonie Youll ne-
ver walk alone in. Toepasselijker
kan het niet op de PC. Buiten de
lijnen van het perk heeft dit veel
weg van een grote familiedag.
Niemand loopt hier ooit alleen.
Op de tribunes schudden Frie-
se (oud-)bestuurders en andere
prominenten elkaar joviaal de
hand. Sigaartje erbij, zonnebril op
de kruin en het bovenste knoopje
van het overhemd los.
Juli is een feestmaand voor
sportminnende hoogwaardig-
heidsbekleders. Ze kunnenzichte
goed doen aan het sktsjesilen,
dinsdag zaten er een paar bij het
wielercriterium in Surhuister-
veen en nu de PC. Commissaris
van de Koning John Jorritsma is
er uiteraard, net als zijn voorgan-
ger Ed Nijpels.
Wie goed oplet, signaleert de
ene na de andere burgemeester.
Topzeiler Pieter JanPostma is ook
vande partij enop eenandere tri-
bune volgt troubadour Piter Wil-
kens het spektakel.
Als je te midden van die drukte
de partijen wil volgen, kun je
maar beter Wout Zijlstra heten.
Tientallen meters is de krachtpat-
ser uit Folsgare verwijderd van
het perk. Tussenhemende kaats-
matadoren staan nog rijen ande-
re liefhebbers. Maar de rijzige
highland-gamer kijkt er met ge-
FRANEKER Het is smoordruk
onder de luifel van de snack- en
koffietent op It Sjkeln. Twee
partijen zijn afgelopen; het
kaatspubliek strekt de benen en
stiefelt naar de catering.
mak overheen, nippend aan een
Pepsi.
De gewezen Sterkste Man van
Nederland (2001) is n van de
tientallen Bekende Friezen die de
hoogmis van het kaatsen bezoe-
ken. Ooit, tot zijn twintigste le-
vensjaar, was hij zelf kaatser.
De spierbundel was naar eigen
zeggen vooral een ,,hurde slaan-
der, maar won wel eens een
prijsje.
Tot hij ,,wat mear yn it ekstre-
me in de gewichten ging han-
gen. Zijlstra verpandde zijn hart
aan de krachtsport.
,,Sjoch, en dn is keatsen net in
spultsje datst derby dwaan
moatst. Hij won rap aan spier-
massa, maar raakte het gevoel
met de kaatsbal kwijt. ,,Hast net
mear it gefoel as dartelst oer it
fjild.
Dan duikt ineens een onver-
moede wldpyk op tussen het
kaatsvolk. Een flamboyante bo-
vendien: zanger en presentator
Tim Douwsma uit Wijnjewoude.
De artiest is een opvallende ver-
schijning, met zijn grote brillen-
glazen, roze spijkerjack en snea-
kers als maanlanders. Douwsma,
een kaatsleek, straalt.
,,Ik fyn dit geweldich. Dy hiele
sfeer, al dy tradysjes. Vorig jaar
was hij hier voor het eerst enkeek
hij zijnogenuit; voor wie inWijn-
jewoude opgroeit, is kaatsen een
ver-van-mijn-bed-show.
Een gemis, oordeelt de artiest,
die vroeger bij de jeugd van SC
Heerenveen voetbalde en mo-
menteel met zangeres Monique
Smit hard aan de weg timmert.
,,Eins moatte wy op it fuotbalfjild
fan Wynjewld ris in workshop
keatsen dwaan, of sa.
Oud-politicus Hans Wiegel en oud-Philips-topman Cor Boonstra als toeschou- Oud-politicus Hans Wiegel en oud-Philips-topman Cor Boonstra als toeschou-
wers. FOTO ANP/CANTRINUS VAN DER VEEN
Frans Helfrich Oranjeshirt
was jeugdige
overmoed
Waar velen zich eigenlijk alleen
nog
Hotze Schuil herinneren is
Frans Helfrich toch ook een van
die kaatskoningen uit de
periode
de dat ze
op
sokken liepen
Voor de fijnproevers was
hij
een driftkikfcertje uit een
roemrucht kaatspeslacht dat
technisch en tactisch boven
alles
les en iedereen
uitsteeg
Maar
roem is vergankelijk
Door Luigi
Buising
et waterige pretoogjes
verhaalt
haalt Helfrich van een potje
jeu de boule
op
de Veluwe
Voorbijgangers maakten een
bovenhandse
venhandse
beweging
en stelden
vast Jou
my
dat mar Kaatsen
dus Er volgde een praatje en ja
de jeu de bouler had ook wel eens
op
de PC gestaan en die zelfs een
paar maal gewonnen
Hij
werd meteen met andere ogen
bekeken en
kreeg
de
vraag
Wa
binne jo dan Frans Helfrich Nee
dr ha
wy
noch nea fan heard
Het kan dus verkeren Helfrich is
nu 83 jaar en los van wat
hartproblemen
blemen geef as
kryt
Zijn
glorietijd
tijd
lag
tussen 1936 en 1963
Hij
is
een van de slechts elf kaatsers
met het klavertje vier
Het
unthald
is
nog
perfect want
Helfrich lepelt moeiteloos
op
dat
hij
in 1936 de Freule won in 1938
de
Jong
Nederland in 1942 de PC
(in 1947 1952 en 1953 trouwens
ook en liefst vijf keer de Bond (in
1947 1948 en 1949 met Harlingen
en in 1952 en 1953 met
Leeuwarden
den Vooral de triomfen in 1942
en 1953
op
de PC waren
gedenkwaardige
waardige
Helfrich In 1942 hadden we
oranje shirts Tot woede van zijn
vader een idee van mijn opslager
Jan Rodenhuis de latere
bondsvoorzitter
voorzitter Het was geen daad van
verzet meer iets om het publiek
te bespelen maar zonder gevaar
was zon provocatie niet met een
Duitse gevolmachtigde
op
de tent
Mensen werden toen voor minder
opgepakt
Het trio werd omarmd door het
publiek dat
hup
oranje
scandeerde
deerde Helfrich Die jeugdige
overmoed loonde want we
hebben
ben de hele
dag
geen
partij
gehad
Het was trouwens een sterk
partuur
tuur met
daarbij nog
Feite de
Jager
ger nu met zijn 87 jaar de oudste
nog
levende PC-winnaar Ook
buiten
ten het kaatsveld werden we Jan
Wallendal incluis vrienden
Frans Helfrich studeerde in
Bolsward
ward levensmiddelentechnologie
hoogst ongebruikelijk voor een
arbeidersjongen
beidersjongen maar
hij
scharrelde
de daardoor wat makkelijker door
de kaatsloze oorlogsjaren 1943 en
1944 heen Hoewel er maar
twintig
tig
studenten waren regelde
directeur
recteur Hartmans voor zeker
tachtig
jongens dat ze niet te werk
gesteld werden
In 1947 knapte er kort na de PC
wat Stikken skouder Ik heb er
een tijd uit gelegen maar
herstelde
de tot 90 procent Het fijne was er
echter af jammer maar de
meeste
te anderen met zon blessure
raakten
ten nooit weer een bal Vanaf 1953
werd ik van achterinse voorinse
Hoefde ik zo ver niet meer
Opslaan
slaan kon ik wel maar dat heeft
nooit mijn liefde gehad
In 1953
bij
het eeuwfeest van de
PC kaatste ik met Hotze Schuil en
Rinnie Kuiper We stonden in de
halve finale
bij
5-2 en 6-2
op
de
dood Rinnie nam toen de voor
best over van Hotze en
hij
deed
dat vliegend Alleen in de stress
wel vanaf de voor minst wat men
te laat ontdekte en we wonnen
nog
Nou ja Rinnie won in zijn
eentje
tje de PC voor ons
Ik was de makkelijkste niet nogal
explosief maar mijn maten
hielden
den me in de hand In 1940 1941
1950 en 1954 won ik wel het
jaarklassement
klassement maar ik heb mijn
twijfels
fels of ik inderdaad de beste was
Je had in die tijd niet zo veel goede
achterinsen en dan heb je het voordeel
dat je altijd goede maten vindt
Ik was een publiekskaatser zocht
graag
de boven Met die
nap
is nu alles
nog
veel
meer
op
directe winst gericht Mijn
voorkeur
keur
ging
naar het tussenspel uit
Tegenwoordig
woordig
kunnen ze beslist wel wat maar
is het kaatsen wat doods geworden Wat
het kaatsen vooral mist zijn een paar
Harlingers
lingers of Bildtkers met een enorm grote
bek
Frans Helfrich pleegt vanaf half acht
s ochtends
op
de PC te zitten Ik kwam
er
op
mijn derde voor het eerst en ik denk
dat ik niks
mag
missen Ik heb vele
sporten
ten beoefend zoals atletiek en
bij
LAC
Frisia
sia voetbal maar kaatsen wint het Toen
ik afscheid moest nemen was dat heel
emotioneel Aan kaatsen heb ik
ongelooflijk
lijk veel plezier beleefd
Frans Helfrich toont de kaatsbal waarmee zijn vader in 1929
op
de PC kaatste Foto LC van der Veen
Frans
Helfrich
inde
jaren
vijftig
29 juli 2014 , pag. 14
Strijd omde
zilveren bal
De PC
Permanente Commissie der Franeker Kaatspartij
Voor het eerst gespeeld in 1854
Jaarlijks op de vijfde woensdag na 30 juni
Gespeeld op het Sternse Slotland (het Sjkeln) in
Franeker
Om8 uur 's ochtends geopend met een rede van
drie kwartier van de voorzitter
Om9 uur worden de scheidsrechter, de Permanente
Commissie en de titelverdedigers in open koetsen
VOORLIJN
OPSLAGLIJN
opslagpartuur
slagpartuur
Het veld
DvhN 290714 | RH | Fotos: ANP, Archief LC | Bronnen: KNKB, PC, Wikipedia
Rob Hesseling, Maaike Wind
zilveren bal
Friesland staat morgen weer in het teken van de PC, de grootste
kaatswedstrijd van het jaar. Zo'n tienduizend bezoekers zien hoe
de zestien beste teams in Franeker strijden omde titel.
Commissie en de titelverdedigers in open koetsen
naar het veld gereden
De zestien deelnemende teams komen uit de hoofd-
klasse en de eerste klasse van de KNKB
Alleen mannen mogen meedoen
Vrouwen hebben sinds 1978 hun eigen PC in Weidum
Omrop Frysln zendt de PC live uit
Koninklijke Nederlandse Kaatsbond
Organiseert elk zomerseizoen zo'n zeshonderd
wedstrijden
Telt 120 aangesloten verenigingen
De clubs hebben samen ruim13.000 leden
Een derde van de leden is jeugd
De meeste clubs zitten in het noordwesten van
Friesland
Internationaal
Varianten van de kaatssport worden in zeker
vijftig landen bedreven
Het accent ligt op Europa en Amerika
De bekendste variant is pelota (Baskenland)
Kaatsers uit Nederland, Belgi, Frankrijk en Spanje
ontmoeten elkaar in internationale wedstrijden
opslagpartuur
slagpartuur
Het accent ligt op Europa en Amerika
De bekendste variant is pelota (Baskenland)
Kaatsers uit Nederland, Belgi, Frankrijk en Spanje
ontmoeten elkaar in internationale wedstrijden
Kaatsen
Balspel tussen twee teams
van elk drie spelers
Gespeeld op een grasveld
van 61 x 32 meter
Een teamheet een partuur
Het opslagpartuur serveert,
het slagpartuur retourneert
De bal wordt gespeeld met
de hand
De puntentelling lijkt sterk
op die van tennis
De stand wordt bijgehou-
den op een telegraaf
Puntentelling
Een winnende slag levert
twee punten op
Acht punten vormen een
eerst' (een game)
Twee eersten vormen een
spel (een set)
Wie het eerst drie spellen
heeft, wint de partij
Koning
De beste speler van het winnende
partuur wordt koning van de PC.
De voorzitter hangt hemde
zilveren koningsbal om, die hij
mag houden tot de volgende PC
De kern van het spel
Het opslagpartuur moet de bal in het
slagperk slaan
Het slagpartuur moet de bal terug-
slaan tot over de voorlijn
Want
Leren kaats-
handschoen
Bal
Klein en
keihard
Gemaakt
van leer,
gevuld met
koeien- of
paarden-
haar
Gewicht:
24 gram
Telegraaf
SLAG-
PERK
Kaatsende moeders willen kinderen snappen
Moeders van kaatsende kinde-
ren in Grou trekken zelf de
kaatswant ook aan. In een korte
cursus leren ze de spelregels om
hun kroost beter te begrijpen.
,,Ik mocht net iens mear by de
wedstriden sjen. Ik begrypte der
dochs neat fan.
Door Rixt Oenema
GROU - Stel: je zoontje komt thuis van
een kaatswedstrijd met een lauwer-
krans om de schouders en een nepzil-
veren beker in de knuisten geklemd.
Dolgelukkig verhaalt hij over kwea,
foar, keats, stuit en prop. Maar waar
hft ie het over?
Een groepje moeders in Grou sloeg de
handen ineen om deze communicatie-
stoornis op te lossen. Onder leiding
van jeugdtrainer Arjen Andringa van
kaatsvereniging It Wetterln ontrafe-
len ze in een paar bijeenkomsten het
mysterie van het oeroude spel en de
regels.
,,Hat ien nocht oan in warming-up?
Andringa kijkt het kringetje rond. Op
deze dinsdagavond schommelt de
temperatuur op het sportveld nog
steeds rond de 27 graden. ,,Neu, hld
op! Ik haw it al sa waarm, verzucht de
een. ,,Ik haw de hiele dei al op e fuot-
ten stien, pruttelt een ander.
De vrouwen trainen - al babbelend en
giebelend - deze avond best hard. ,,It is
in slachbeweging, gjin kgelstjitten,
corrigeert Andringa. Na een poosje
overslaan vergelijken de cursisten de
handpalmen. Vuurrode handen met
blauwe plekken en gezwollen vingers.
Hilleke Kalsbeek verdwijnt naar de
wcs om te proberen haar knellende
trouwring van de vinger te krijgen.
Vijftig meter verderop traint een groep
hoofdklasse-kaatsers. De gestroom-
lijnde Debora Oosterman en Afke Hijl-
kema werken efficint hun training af.
De ballen zeilen loeihard het perk in.
Het moederclubje kijkt af en toe met
een scheef oog naar de strakke trai-
ningspakjes. ,,Dat binne de toppers,
concludeert Anja Liemburg lachend.
Het gaat lekker met het kaatsen in
Boarnsterhim. It Wetterln telt een
stabiel ledental van 150 fanatieke en
minder fanatieke kaatsers, waarvan
100 senioren en 50 jeugdleden. Maar
die laatste groep is flink groeiende de
laatste tijd. De kaatssport is populair
bij de scholieren.
Voorzitter Ytzen Wassenaar heeft er
een verklaring voor: ,,As sport hat it
keatsen ien sterk punt: der binne pri-
zen te winnen. En daar zijn kinderen
gek op. De kans om een versierde
krans of glimmende beker binnen te
halen werkt als een magneet op de gre-
tige kinderhandjes. Mond-tot-mondre-
clame doet de rest.
Ondertussen is de groep met een par-
tijtje begonnen. Twee parturen, rood
tegen wit, drie in het perk en drie in
het veld. Het gaat wat rommelig maar
er ontstaat toch een zekere wedstrijd-
spanning. ,,Oei! De bal mei mar ien
kear stuiterje, dochs? Rood wint, het
team steekt de handen in de lucht.
,,Dat gedraai snap ik nog niet, ver-
klaart Elly Annema monter, ,,maar ik
weet er al veel meer van. Ellys zoon
Aitze (8) kaatste dit jaar voor het eerst
en er hangen al drie kransen aan de ge-
vel. Dochter Hinke (6) kaatste afgelo-
pen week voor een diploma. ,,Eigenlijk
is het toch te gek dat je dan niet de re-
gels kent.
Mem hoeft dan ook niet meer mee, be-
sloot Aitze, want mem snapt er toch
niks van. Hoewel Elly liever in sloep De
Wetterspetter roeit dan een kaatswant
aantrekt, hoopt ze toch dat ze - net als
de andere memmen - nu weer naar de
wedstrijden van haar kinderen mag
komen kijken.
Anja Liemburg in het tuskenspul, met op de achtergrond Hilleke Kalsbeek-Oenema. Foto Hoge Noorden/Jacob van Essen