Elektrostatika

Gausov zakon
Fluks vektora

„ Pojam fluksa biće objašnjen razmatranjem ravnomernog

konstantnog protoka tečnosti.

r r
n v

r r
v je vektor brzine tečnosti, n vektor normale površine.
Najviše tečnosti će proticati kroz ram koji se nalazi u ravni normalnoj
na pravac brzine.
 r r
n v

Ako se ram postavi u ravan paralelnu vektoru brzine, tečnost će da

klizi preko rama, pa će protok biti jednak nuli.
S
r r
n v

vdt

Čestice tečnosti koje su se u trenutku t nalazile u ravni rama, u

trenutku t+dt nalaze se na rastojanju v·dt od rama u pravcu brzine.
Ukupna količina tečnosti koja za vreme dt protekne kroz površinu S
jednaka je onoj količini tečnosti koja se nalazi u zapremini označenog
kvadra.
dV = S v dt
 r
Brzina protoka tečnosti, koja predstavlja fluks vektora kroz
v
površinu S, označava se grčkim slovom Ψ (psi), i iznosi:

Ψv =
dV
dt
[
= v S m 3 /s ]
„ Nekad je potrebno znati na koju stranu protiče tečnost.
Zato se vrši orjentisanje površi, pa se površina, iako je
skalar, tretira kao vektorska veličina.
„ Deo orjentisane ravne površi, površine S, može se
tretirati kao vektor čiji je intenzitet jednak površini S,
pravac normalan na S, a smer se poklapa sa usvojenim
smerom normale na S.
 r
S
α r
v
α

v dt r
Neka pravougaona r površ, predstavljena vektorom S , zaklapa ugao α sa
vektorom brzine v . U tom slučaju će kroz nju, za interval vremena
dt proteći onoliko tečnosti koliko se nađe u zapremini kosog
paralelopipeda:
dV = vScos α dt
Fluks vektora brzine je tada:

Ψv =
dV
dt
= v S cos α m 3 /s[ ]
Proizvod intenziteta dva vektora i kosinusa ugla između njih
predstavlja skalarni proizvod dva vektora.
r r
Ψv = v ⋅ S
r
Ukoliko brzina v nije homogena onda se, nakon r orjentacije
površine S, ona izdeli na fizički male površi dS , koje su dovoljno
r
male da se mogu smatrati ravnim, a vektor v na svakoj od njih
konstantnim.
r r
dS r Fluks dΨv kroz uočenu površ dS računa
v se po formuli za skalarni proizvod:
r r
dΨv = v ⋅ dS
S Ukupan fluks Ψv kroz celu površ S,
dobija se sumiranjem svih flukseva dΨv:
r r
Ψv = ∫ dΨv = ∫ v ⋅ dS
S S
Definisanje Gausovog zakona
r
Neka pozitivno tačkasto naelektrisanje Q generiše električno polje E .
Razmatra se sfera poluprečnika r. U centru te sfere je smešteno
naelektrisanje Q. Normala na površinu sfere je paralelna smeru
vektora polja jer polje deluje radijalno od naelektrisanja. Površina
sfere je 4πr2. Konačno, jačina polja u svim tačkama koje su na
rastojanju r od centra sfere, tj. od tačkastog naelektrisanja, je:
r Q r
E= ⋅ r0
4π ε 0 r 2
Ako se jačina električnog polja pomnoži površinom sfere:
Q Q
E (r ) ⋅ 4π r =
2
⋅ 4π r =
2

4π ε 0 r 2
ε0
Važno je primetiti da je krajnji rezultat nezavistan od poluprečnika
sfere. To znači da će se isti rezultat dobiti za bilo koju sferu u čijem
centru se nalazi neko naelektrisanje. Ovo je suština Gausovog zakona.

Gaus je takođe dokazao da se zakon može primeniti na bilo koju

zatvorenu površinu i za bilo koju raspodelu električnog naelektrisanja.
Tako, ako se bilo koji spoljašnji element zatvorene površine S
pomnoži komponentom električnog polja koja je normalna na taj
element površine i zatim izvrši sumiranje po celoj površini, kao
rezultat će se dobiti količnik količine naelektrisanja zahvaćenog
površinom S i dielektrične konstante, tj.:
r r Q
∫ E ⋅ dS =
S
ε0
Ovaj integral se zove fluks vektora jačine električnog polja kroz
površinu S, označava se ΨE, a proporcionalan je broju linija
električnog polja koje prodiru kroz tu površinu:
r r Q
ΨE = ∫ E ⋅ dS =
S
ε0
Konvencija: Fluks je pozitivan ako linije električnog polja izlaze iz
površine S, a negativan ako utiču (ulaze) u nju.

Najelegantnija definicija Gausovog zakona bi sad bila:

Električni fluks kroz bilo koju zatvorenu površinu jednak je ukupnom
naelektrisanju koje je obuhvaćeno tom površinom, podeljenog
dielektričnom konstantom ε 0 .

Gausov zakon je naročito važan za određivanje električnog polja

generisanih raspodelama naelektrisanja koje imaju neku simetriju.
Električno polje sferičnog provodnog omotača
Omotač je homogeno naelektrisan
negativnom količinom naelektrisanja
−Q. Linije vektora električnog polja su
usmerene ka omotaču i normalne su na
njegovu površinu.
Može se desiti da postoji komponenta
polja koja je paralelna površini
provodnog omotača. Kako je višak
elektrona koji postoji na površini
omotača slobodan da se kreće kroz
provodnik, to će ova komponenta polja
uzrokovati redistribuciju naelektrisanja
na površini omotača, sve dok se
paralelna komponenta polja ne izgubi,
tj. ne bude jednaka nuli.
Zamislimo površinu (sferu poluprečnika R) neposredno iznad
provodnog omotača (Gausova površina). Kako su linije električnog
polja normalne na ovu površinu, po Gausovom zakonu je:
−Q −Q
ΨE = E ⋅ S = ⋅ 4π R =
2

4π ε 0 R 2
ε0

ΨE je električnu fluks kroz

Gausovu površ čija je površina
S=4πR2, E je jačina električnog
polja neposredno iznad
provodnog omotača.
 Iz poslednje jednačine sledi da je:

Q Q
E=− =−
ε0 S 4π R 2ε 0
Isti rezultat za jačinu električnog polja dobio bi se primenom
Kulonovog zakona za tačkasto naelektrisanje čija je količina
naelektrisanja −Q smeštena u centru sferičnog provodnog omotača.

Poslednja jednačina važi bilo gde izvan sferičnog provodnog

omotača (gde R predstavlja udaljenost od centra sfere).

Električno polje izvan naelektrisanog sferičnog provodnog omotača

je isto kao kad bi ukupna količina naelektrisanja koncentrisana u
centru sfere generisala to električno polje.
Izaberimo sada Gausovu površinu
unutar sferičnog provodnog omotača.
Unutar Gausove površi ne postoji
naelektrisanje, s obzirom da se
celokupno naelektrisanje nalazi na
provodnom omotaču koji je izvan ove
Gausove površi.

Iz Gausovog zakona i simetrije sledi

da je električno polje unutar omotača
jednako nuli. U stvari, električno polje
unutar bilo kog šupljeg provodnog
tela je nula.
Električno polje ravnomerno naelektrisane sfere

„ Izolovana sfera poluprečnika a sadrži količinu

naelektrisanja Q koje je ravnomerno raspoređeno po
zapremini sfere .
„ Razmatramo Gausovu površ koja je sfera
poluprečnika r sa centrom koji se poklapa sa centrom
naelektrisane sfere. Gausov zakon daje:
Q(r )
E (r ) ⋅ S (r ) =
ε0
gde je S(r)=4πr2 površina Gausove površi, E(r) jačina električnog
polja udaljenog za r od centra sfere, a Q(r) ukupna količina
naelektrisanja zahvaćenog površinom S(r).
 ⎧Q r≥a
Q(r ) = ⎨
⎩Q(r a )
3
r<a
odakle sledi da je električno polje:
⎧ Q
⎪⎪ 4π ε r 2 r≥a
E (r ) = ⎨ 0
Qr
⎪ r<a
⎪⎩ 4π ε 0 a 3
Jačina polja unutar sfere proporcionalna je radijusu r, a van sfere
opada po poznatom zakonu 1/r2.
Električno polje uniformno naelektrisane ravni

Razmatramo tanku beskonačnu ravan

koja je ravnomerno naelektrisana
površinskom gustinom naelektrisanja
η. Nek ravan zadovoljava uslov x=0.
U skladu sa visokim stepenom
simetrije, jačina električnog polja sa
obe strane ravni biće funkcija samo
koordinate x, a vektor polja normalan
na ravan, usmeren ka ili od ravni u
zavisnosti od vrste naelektrisanja.
Zamislimo sada zatvorenu površ u obliku cilindra čije su osnovice
paralelne ravni, a omotač normalan na nju, a ravan ga deli na dva
jednaka dela. Nek je omotač cilindra od x=a do x=−a, a površina
njegovih osnovica S. Cilindar obuhvata deo naelektrisane ravni koji
je jednak osnovicama i na njemu naelektrisanje Q = η ⋅ S

Prema Gausovom zakonu:

Q η ⋅S
2 E (a) ⋅ S = =
ε0 ε0
pri čemu je uzeto da važi da je E(a)= − E(−a). Leva strana prethodne
jednačine predstavlja fluks vektora jačine polja, a desna strana
naelektrisanje koje je obuhvaćeno Gausovom površi, tj. cilindrom,
podeljeno dielektričnom konstantom:
η
E (a) =
2ε0
Razmatramo električno polje od dve paralelne ravni naelektrisane
istom količinom naelektrisanja, samo suprotnog znaka ±η. Ukupno
polje koje nastaje od naelektrisanja svake ravni pojedinačno može se
dobiti sabiranjem njihovih pojedinačnih doprinosa. Može se uočiti da
je polje između ravni homogeno, normalno na ravni i usmereno od
pozitivne ka negativnoj ravni. Jačina polja je:
η
E=
ε0
Električno polje uniformno naelektrisanog provodnika

Razmatramo beskonačan provodnik

koji je ravnomerno naelektrisan
podužnom gustinom naelektrisanja Q'.
Električno polje nastalo usled ovakve
ravnomerne raspodele naelektrisanja
je cilindrično simetrično, a smer je
radijalan i zavisi od vrste
naelektrisanja provodnika.
Neka je Gausova površ cilindar koji je koaksijalan sa provodnikom,
ima poluprečnik R i dužinu L. Zbog simetrije u raspodeli
naelektrisanja, električno polje je na svim mestima normalno na
zakrivljene površi cilindra.
Na osnovu Gausovog zakona je:
Q Q′ ⋅ L
E ( R) ⋅ 2π R L = =
ε0 ε0
gde je E(R) jačina električnog polja u tačkama koje se nalaze na
rastojanju R od provodnika. Leva strana jednačine predstavlja
električni fluks kroz Gausovu površ, a desna naelektrisanje koje je
obuhvaćeno Gausovom površi, tj. cilindrom, podeljeno dielektričnom
konstantom. Sledi i da je:
Q′
E ( R) =
2π R ε 0
Osnovice Gausovog cilindra ne doprinose ukupnom fluksu jer su
paralelne vektoru jačine električnog polja.