Ders 7.

stinat Yaplarnda Sismik

Yklerin Hesab
NM 424112
Yrd. Do. Dr. Pelin ZENER
naat Mhendislii Blm
Geoteknik Anabilim Dal
stinat Yaplar
Eimli arazilerde araziden yararlanmak zere
zemini tabi ev asndan daha dik a ile tutmak
Kayma gme ihtimali olan zeminlerin yklmasn
engellemek,
Binann bodrum duvarlarn oluturmak.
Kylarn erozyondan veya taknlardan
korunmasn salamak,
Kprlerde kenar ayak grevi yapmak,
Derin ukurlarn yan duvarlarn tutmak gibi
amalara hizmet vermek iin ina olunan dey
yada deye yakn geii salayan yaplara istinat
yaplar denilir.

stinat Yaplar
Duvar Tasarm
Dayanma yaplar genelde kalc birer
yap elemandrlar.
l veya canl srarj ykleri,
Duvar arl,
Is ve bzlme etkileri
Deprem yklerini
Su basnlar
dikkate alnarak tasarm yaplr.

Duvar Tasarm
Klasik duvarlarn
Arlk (ta) duvarlar,
Yar arlk duvarlar (beton)
Konsol (betonarme)
olmak zere balca tr vardr.

Duvar Tasarm
Klasik duvarlar aada gsterilmektedir.

Konsol Tipi stinat Duvarlar
Konsol istinat duvarlar betonarme olarak ina edilirler
Tipik olarak yatay bir temel ve dey bir duvardan oluurlar.
Topuk altndaki zemin ktlesinin arl duvarn stabil kalmasn
salar.
Konsol duvarlar 10 m ykseklie kadar ekonomiktirler. Zemine
sabitlenmi dey konsollar gibi alrlar

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi

Bu duvarlar, arkadaki zemin itkisi ile ne
doru telenme ve dnme trnde yer
deitirme yaptklarndan arka tarafta
doan zemin itkisinin aktif zemin itkisi
olduu varsaylabilir.
Duvarn trne gre Rankin veya Coulomb
yanal itki kavramlarndan yararlanlarak
zemin itkisi hesaplanabilir.
Zeminde gerilmeler

Duvar Hareketi ve Toprak Basnc
arasndaki iliki
Zeminler iin kullanlabilecek K
0

katsays deerleri
Aktif Toprak Basnlar
Arkasnda zemin tutan bir eleman da
doru telenir veya alt ucu etrafnda zemin
dna doru dnme gerekletirir ise
zeminde dey gerilmelerde deiim
olmaz iken yatay gerilmeler giderek azalr.
Yatay gerilmelerin en az deere dt
yerde gme oluur.
Aktif/Pasif Toprak Basnlar
duvar
Duvar zemin dna
doru hareket
etmektedir.
Duvar zemin iine
doru hareket
etmektedir.
A
B
Duvar hareketi srasnda A ve B noktalarndaki zemin
elemanlar incelenirse
Aktif Toprak Basnlar
Pasif Toprak Basnlar
ohA= h K0
Kaz sonras Kaz ncesinde,
o
vA
= h
o
hA
= h K
A

o
vA
= h

Zemin duvar dna hareket ettiinde,
o
v
sabit kalr; ve o
h
gme anna kadar azalr.
Aktif durum
o
vA
'= h
o
hA
= h K
0

A noktasndaki dey efektif gerilme;
A noktasndaki yatay efektif gerilme;
t
o
|
[o
h
]
aktif

o
v

WJM Rankine
(1820-1872)
-Duvar srtnmesiz kabul eder.
-Sadece dey duvarlarda uygulanabilir.
-Duvar rijittir.
-Zemin yz yataydr ve dey ve yatay dorultularda kayma
gerilmeleri olumamaktadr.

Rankine Toprak Basnc
Teorisi
tan c t o |
'
= +
Rankine Aktif Toprak Basnc
t
o o
v

o
h
nde azalma
Balangta (K
0
durumu)
Gme (Aktif durum)
Duvar zemin dna doru hareket ettiinde,
aktif toprak
basnc
Rankine Aktif Toprak Basnc
a a a
K c z K
'
=
'
2 o
a a v a
K c K 2 =o o
)
2
45 (
2
|
= tg K
a
Aktif Toprak Basnc
zemini tutan perde eleman dey
zemin st yz yatay,
duvar/zemin arasndaki srtnme as =0
z derinliindeki noktaya etkiyen aktif toprak
basnc p
A

Kumlu zeminlerde


Killi zeminlerde
a v a
K o o =
a a v a
K c K 2 =o o
Rankin Aktif Toprak Basnc
p
a
aktif toprak basnc deerinin 0 olduu nokta
ile zemin yz arasnda ekme gerilmeleri
etkimektedir. p
a
=0 olan z
0
derinlii



p
A
=-2c(K
a
)
1/2
Suya doygun killerde ksa sreli analizlerde
drenajsz koullarn geerli olmas durumunda

u
=0 deerinde K
a
=1 deerini almaktadr.

a
K
c
z

'
=
2
0
Rankin Aktif Toprak Basnc
H
PA
PA
z
z
o
z
-2c
\
K
A
o
PA
|
H
PA
z
H/3
o=|
(a) (b) (c)
2
2
1
H K P
a A
=
Rankine Pasif Toprak Basnc
Arkasnda zemin tutan yap (duvar) zemine
doru telenir veya alt ucu zemine doru dnme
yaparsa zemindeki dey gerilmeler sabit
kalrken yatay gerilmeler giderek artar.
Normal koullarda dey gerilmelerden az olan
yatay gerilme deeri bu art sonucunda nce
dey gerilme deerine ular ve daha sonraki
artan deerlerde belirli bir limit deerde zeminde
krlma meydana gelir.
Rankine Pasif Toprak Basnc
Kumlu zeminlerde



Killi zeminlerde




)
2
45 (
2
|
o o + = tg
v p
)
2
45 ( 2 )
2
45 (
2
| |
o o + + + = ctg tg
v p
)
2
45 (
2
|
+ = tg Kp
Rankine Pasif Toprak Basnc
H
Pp
z
Pp
z
2c\K
p
o
PA
|
H/3
H
Pp
z
o=|
(a) (b) (c)
2
2
1
H K P
p p
=
Rankine Pasif Toprak Basnc
2
2
1
H K P
p p
=
)
2
45 ( 2 )
2
45 (
2
| |
o o + + + = ctg tg
v p
Rankine Aktif ve Pasif Toprak
Basnc Katsays
| o o
| o o
o
'
+
'

=
2 2
2 2
cos cos cos
cos cos cos
cos
a
K
| o o
| o o
o
'

'
+
=
2 2
2 2
cos cos cos
cos cos cos
cos
p
K
2
2
1
H K P
a A
=
2
2
1
H K P
p p
=
Rankine toprak basnc teorisinin
dikkate almad
arka zeminin yatayla bir a yapt,
duvarn dey olmad
arkasnda srtnmenin olduu
granler (c=0) zemin koullarnda
geerli
(Kayma yzeyi dzlemsel olarak
kabul edilmektedir.)
Coulomb Toprak Basnc Teorisi
Coulomb Aktif Toprak Basnc
Coulomb Aktif Toprak Basnc
C
a a
K H P
2
2
1
=
2
2
2
) ( ) (
) ( ) (
1 ) (
) (
(

+
+
+
+
=
| o o |
o | o |
o | |
| |
Sin Sin
Sin Sin
Sin Sin
Sin
K
C
a

Coulomb Aktif Toprak Basnc
Duvar arkasnda yayl q yk bulunmas halinde

C
a eq a
K H P
2
2
1
=
|
.
|

\
|
(

+
+ =
H
q
Sin
Sin
eq
2
) ( o |
|

Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi
Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi
Arlk tr duvarlarda duvar arkasnda toplam itki (a)da
gsterildii zere Coulomb yanal aktif itki katsays gz
nne alnarak duvarn H ykseklii iin hesaplanabilir.
Dier bir seenek olarak arka topuktan geen aa' sanal
bir yzeyin duvar tarafndaki kalan zeminin duvarla
birlikte hareket ettii dnlerek H' yksekliinde dey
duvara gelen itki bulunabilir.
Bu durumda eik zemin yzeyi iin deitirilmi Rankine
zm ile aktif itki katsays bulunup toplam itki H'
ykseklii iin hesaplanmaldr.
Klasik Duvarlara Gelen Zemin tkisi
Benzer zm (c)de grld zere
konsol duvarlar iin de yaplabilir. (b) ve
(c) zmlerinde duvarla birlikte hareket
ettii varsaylan zemin ktlesi arl Ws
durayllk analizlerinde duvar arl yan
sra ayrca gz nne alnmaldr.
izgisel Yk Etkisi
Duvar arkas aktif zemin itkisinin yan sra
zemin zerine etkime olasl olan izgisel
bir ykn duvara yapaca etkiyi
belirlemek iin,
40
0
lik a ile duvar arkasna etkitilerek yeri
belirlenir ve bykl

P
aQ
=Q x K
a

izgisel ve yayl yk etkisi
Pa1
Pa2
q.Ka
.H.Ka
Pa3
q=7 kN
W2
W1
W3
Yayl yk etkisi
Deprem Etkisi
Coulomb aktif itki kuram depremli durumda
deprem etkisi de gz nne alnarak Manonobe-
Okabe (1929) tarafndan gelitirilmitir.
Depremin dey ve yatay ivme katsays k
v
ve k
h

kama arl ile arplp depremli durumdaki
kuvvetler elde edilmektedir.
Mononobe-Okabe eitlii hemen tm dayanma
yaplar iin kullanlmaktadr.
rnein arlk duvarlar, ankrajl duvarlar,
mekanik olarak iyiletirilmi (donatl vs)
duvarlarda ayn yntem uygulanabilir.

Mononobe-Okabe Yntemi

Coulomb aktif itki kuram depremli
durumda deprem etkisi de gz nne
alnarak Manonobe-Okabe (1929)
tarafndan gelitirilmitir.
Bu yntem istinat yaplar zerindeki
sismik zemin basnlarnn psdo-statik
analizini yapmaktadr.
Mononobe-Okabe Yaklam
(Mononobe,1929;Okabe 1926)

Bu yntem ieriinde aadaki varsaymlar yaplmtr.
Duvar aktif basn domasn salayacak kadar hareket
eder
Duvar arkas dolgu yzeyi eimli olabilir, ancak bir dzlem
olarak kabul edilir.
Duvar arkas dolgu yzeyinin eimli olmas halinde bu
dolgunun ya tamamen YASS altnda olduu ya da
tamamen stnde olduu varsaylr.
Yzeyin yatay konumda olmas durumunda su tablas
herhangi bir seviyede olabilir.
Duvar arkasndaki srarj niformdur ve tm yzeyi kaplar.
Duvar arkas dolgusunun granler olduu (c=0) varsaylr.
Svlama sorunu yoktur.

Deprem Etkisi
Mononobe-Okabe eitlii hemen tm
dayanma yaplar iin kullanlmaktadr.
rnein
Konsol istinat duvarlar
arlk duvarlar,
ankrajl duvarlar,
mekanik olarak iyiletirilmi (donatl vs)
duvarlarda ayn yntem uygulanabilir.

Deprem Etkisi
Depremli durumda gelecek toplam itki,

ae v
2
ae
K ) k 1 ( H
2
1
P =
Deprem Etkisi
|
|
.
|

\
|

=
'

v
h
k
k
tg
1
1
u
2
2
ae
) ( sin ) ( sin
) ( sin ) ( sin
1 ) ( sin sin cos
) ( sin
K
(

| + o u
'
o |
o u
'
o +
+ o u
'
| | u
'
u
'
| +
=
u = Sismik a (byk olan deer kullanlr)
Deprem Etkisinin Etkime Yeri
Prakash ve Basavanna (1969) kuramsal olarak aktif
itkinin sismik bileeninin duvar stnden H/3 kadar altta
etkimesi gerektiini gstermitir.
Whitman (1990) model ve gerek duvarlarn
davranlarna gre aktif basncn sismik bileeninin
tabandan 0.6 H yukarda etkidiini belirtmektedir.
Lam ve Martin (1997) a gre uygulamadaki amalar iin
toplam aktif gerilmenin duvar ykseklii boyunca uniform
daldn ve bilekenin duvarn yar yksekliinde
etkidii varsaylabilir.
Bu neri Amerikan Karayollar tarafndan da
benimsenmitir.
Deprem Etkisinin Etkime Yeri
2
1
(1- )
2
-
(0.6 )
3
AE v AE
AE AE A
A AE
AE
H k K
P P P
H
P P H
P
P
z

A =
| |
+ A
|
\ .
=
=
P
AE
duvara etkiyen aktif toprak basnc kuvveti
P
A
statik durumda duvara etkiyen aktif toprak basnc kuvveti
AP
AE
statik durum ile depremli durumda duvara etkiyen aktif
kuvvetlerin farkdr.
H= duvar ykseklii
zeminin birim hacim arl
AP
AE
Duvarn tabanndan 0.6H mesafede etkir.
z=P
AE
nin duvar tabanndan itibaren etkime noktas
Deprem Etkisi
Toplam Aktif Basn Katsays, K
at
= Aktif statik
toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik
toprak basncnn toplamn hesaplamak iin
kullanlacak katsay

Toplam Pasif Basn Katsays, K
pt
=Pasif statik
toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik
toprak basncnn toplamn hesaplamak iin
kullanlacak katsay

Emniyetli tarafta kalmak zere zeminin
kohezyonu ihmal edilmitir.
Toplam Aktif Basn Katsays, K
at

Toplam Pasif Basn Katsays, K
pt

Burada;
o duvar-zemin arakesitinin deyle aktif basn tarafna doru yapt
a,
zeminle duvar arasndaki srtnme as, Zeminin su altnda veya suya
doygun olmas durumunda yerine /2 alnacaktr.
| zeminin isel srtnme as, i arka zemin yzeyinin yatayla yukarya
doru yapt ev asdr.
C
v
ve C
h
a bal olarak hesaplanan bir a = (u = Sismik a)
C
v
ve C
h
= (k
v
ve k
h
) dey ve yatay edeer deprem katsays


Sismik Katsaynn Seimi
Yrrlkteki Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar
Hakknda Ynetmelik (2007) e gre deyde serbest
konsol olarak alan dayanma yaplarnda ,


ve yanal dorultuda mesnetlenmi yaplarda
bunun 1.5 katnn alnmas nerilmektedir.
Burada A
0
deprem blgesine gre alnacak
etkin yer ivmesi katsays
(1. blge iin 0.40) ,
I ise yap nem katsays (1.5 ~ 1.0) dr.

Edeer deprem katsaylarna bal olarak
hesaplanan as, srasyle kurudaki ve su
seviyesinin altndaki zeminlerde









Burada; C
h
ve C
v
toprak basncnn hesabnda kullanlan
yatay ve dey edeer deprem katsays,

b
ve
s
ise zeminin su altnda ve suya doygun birim
hacim
arldr.


Statik durumda zemin ykleri
P
as
= Zemin ktlesinden oluan statik aktif yatay itki
kuvveti



K
as
=statik durumda aktif toprak basnc katsays
Q
as
= Ek ykten (srarj) oluan statik aktif yatay
itki kuvveti ise
q
0
dzgn yayl d yk olmak zere depremden
oluan deerleri
as as
K H P
2
2
1
=
as as
K q Q
0
=
stinat Yaplarna Etkiyen Statik ve
Dinamik Ykler
Dinamik basn katsaylar K
ad
,
K
pd
Depremden oluan dinamik aktif basn
katsays K
ad
ve dinamik pasif basn
katsays K
pd
,
K
at
= Toplam aktif basn katsays
K
as =
Statik aktif basn katsays
K
pt
= Toplam pasif basn katsays
K
ps
= Statik pasif basn katsays

Aktif ve Pasif Dinamik Ykler
z
cd
= Aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesinin zemin st yzeyinden
itibaren aaya doru llen derinlii
Yayl yk etkisi
Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda
dzgn yayl d ykten oluan aktif ve pasif toprak
basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi

Depremde perdede oluan yatay
kuvvet P
pd
Depremde perdede oluan yatay kuvvet
P
pd
, G
p
gvde arlna bal olarak

P
pd
=G
p
A
o
eklinde verilmektedir.

Tabakal zemin durumunda statik ve
dinamik toprak basnlarnn hesabnda
her bir tabakaya ait zellikler ve ilgili
tabakann
kalnlklar alnarak yukardaki formller ile
hesap yaplabilecektir.
stinat Yaplarna Etkiyen Statik ve
Dinamik Ykler
n Boyutlandrma
Devrilmeye Kar Gvenlik
Devrilmeye Kar Gvenlik
W
i
ler duvar l ve topuk zeri zemin arlklardr.
Duvarn arkasnda aktif, nnde pasif gerilmelerin
doduu varsaylmtr.
Duvar arka dolgusu granler nitelikte olduu dnlp
aktif itki bileeninin H/3te etkidii gsterilmitir.
Gsterilen kuvvetlerden aktif itkinin yatay bileeni duvar
devirici, dier tm kuvvetler devrilmeyi nleyici
momentler dourmaktadr.
nleyici momentlerin devirici momentlere oran
devrilmeye kar gvenlik saysdr.
Devrilmeye kar gvenlik iin 2.0 gibi bir deer yeterlidir.
Deprem ykleri altnda gvenlik en az 1.3 olmaldr.
Devrilmeye Kar Gvenlik





Duvar nnde doaca varsaylan pasif
itki erozyon ya da sonradan kaz olasl
ile etkimeyebilecei dnlrse gvenlik
olarak gz nne almamak daha doru bir
yaklamdr.
deviren
direnen
O
R O
devrilme
M
M M
FS

=
=
telenmeye Kar Gvenlik
Duvarn OO' tabannda da doru telenmeye kar
gvenlik, telenmeye kar duran kuvvetlerin teleyici
kuvvetlere oran olarak tanmlanr ve en az 1.5 gvenlik
says aranr.
Depremli durumda en az 1.1 olduu gsterilmelidir.
telenmeye kar direnen kuvvetler OO' boyunca doan
kayma dayanm direnci ile P
p
pasif itkisidir.
Tabanda duvar-zemin srtnme as |
a
, adezyon c
a
ile
gsterilirse telenmeye kar gvenlik
o
+ + |
=
cos P
P Bc tg ) v (
FS
a
p a a
kayma
telenmeye Kar Gvenlik
(v) OO' zerindeki tm dey kuvvetler olup
Pa nn Pv dey bileeni de katlmaldr.
Yukardakine benzer ekilde Pp fazladan bir
gvenlik amacyla gz nne alnmayabilir.
|
a
sktrlm taban zeminine dklecek beton
nedeniyle zemin isel srtnme asna eit
alnabilir
c
a
zemin kohezyonunun (0.5 ~ 0.7) kat kadar
olduu dnlebilir.
telenmeye Kar Gvenlik
telenmeye kar gvenlik yeterli deilse duvar altnda
bir di oluturulabilir.
Diin gvde donats uzatlarak elde edilmesi
dnlebilirse de arka topukta oluturulmas daha etkin
olabilir.
Di oluturmak yerine
taban geniliinin
artrlmas daha
ekonomik olabilir.
Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Dey bileke (v)nin etkime yeri O noktasna gre
moment alarak bulunabilir. Bu bilekenin taban orta 1/3
snrlar ierisinde olmas halinde tabanda trapez biimli
ve her iki tarafta basn gerilmeleri douraca
mukavemet biliminin temel bilgilerindendir.
Tama Gc Ynnden
Gvenlik



Bu durumda simetri eksenine gre eksantirisite
e ise taban gerilmeleri

)
B
e 6
1 (
B
v
q
min
max,

=
0
2 6
R
M M B B
V
e

s =

B
e x'
2
=
Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Dey kuvvet bileeni (b)de gsterildii gibi orta 1/3
ekirdeinin dnda etkiyorsa en az gerilme, ekme
gerilmesi olup tabann zeminden ayrlmas (negatif
gerilmeler alnamayacandan) anlamna gelecektir.
Bu tarafta gerilme sfr olacandan (b') de
gsterildii gibi yeni bir gerilme dalm olacaktr.
Bu durumda V kuvvetinin ekirdek snrna denk
gelmesi anlamna geleceinden gerilmenin etkidii
taban olacaktr. Dey kuvvet dengesi yazlrsa
2
. )
2
( 3
max
q
e
B
v
'
=
Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Zeminin tama gcne kar gvenlik katsays
aadaki ekilde hesaplanabilmektedir:



Eitliklerde
q
all
zin verilebilir tama gc,
q
max
ise taban basncn gstermektedir.
q
u
Temelin birim alan iin son tama gcdr.

F
q
q
u
all
=
max
q
q
F
all
=
Tama Gc Ynnden
Gvenlik
q
u
= c Nc + q Nq + B N
Burada;
q
u
: Temelin birim alan iin son tama gcdr.
c : Zeminin kohezyonu
Nc, Nq , N : sel srtnme as | ye bal
tama gc faktrleri
: Zeminin birim hacim arl
B : Temel genilii
q : temel dzeyindeki srarj gerilmesidir.
Tama Gc Ynnden
Gvenlik
Toptan Gmeye Kar
Gvenlik
Zeminin zayf olduu durumda istinat duvar ile beraber
zemin ktlesinin alt zemin zerinde kaymas ile toptan
gme ortaya kabilir.
Bu durumda kayma yzeyinin silindirik olduu kabul edilir
(Dilim Yntemi-Basitletirilmi Bishop)
Genel olarak gme dairesinin istinat duvar daire iinde
kalacak ekilde duvarn arka ucundan getii kabul edilir.
Daire merkezinin yeri seildikten sonra toptan gme
gvenlii

F
toptan gme
= devrilmeye kar koyan moment / Devirici
moment

Toptan Gmeye Kar
Gvenlik
Toptan Gmeye Kar
Gvenlik
Burada moment dnme merkezi olan daire
merkezine gre alnacaktr.
Zemin ve duvarn arlklarnn momenti devirici
momenti ve kayma dairesi zerindeki srtnme
kuvvetlerinin momenti kar koyan momenti
oluturmaktadr.
Toptan gme gvenlii zemin ve duvardan kk
dey dilimler alarak hesaplanabilir.
Daire merkezinin yeri deitirilerek gvenliin
minimum deeri aranr.
Bulunan sonucun n grlen bir deerden kk
olmas durumunda duvarn daha derine
yerletirilmesi veya taban plann boyunun
bytlmesi tavsiye edilir.

Toptan Gmeye Kar
Gvenlik
Toptan Gmeye Kar
Gvenlik