Prktheu dhe prshtati nga rusishtja

Kristaq KOTONIKA
KORE 2011
Gui de Maupassant
Babo Miloni
Prktheu dhe prshtati Kristaq KOTONIKA
Korc 2011
2
Copyright 2011
3
GUI DE MAUPASSANT
Anri Rene-Alber-Gi de Mopassan ka lindur afr Kshtjells
s Miromensnil-it, pran Dieppe-s n Normandi t Francs,
m 5 gusht t vitit 1850.
Ai rrjedh prej nj famije sniksh t rn e t shprngulur nga
Lorena n Normandi nga mezi i shekullit t 19-t.Gjyshi i
shkrimtarit,-Zhul de Mopassan-, vdekur m 1875, kishte nj
iig n Neviol-Shan-dUazel,por nuk dinte t drejtonte bu-
jqsin prandaj e shiti at dhe m pas u rrnua krejt ekonomik-
isht.Babaj i shkrimtarit, Gustav de Mopassan (1921-1899),
u martua n vitin 1846 me mikeshn e tij t fminis- Laure
le Puittevin (1821-1903), me prejardhje nga nj familje
e vjetr dhe e kulturuar e borgjezis normandeze, e cila pas
martese u detyrua t hynte n pun dhe lloi si ndrmjetse
n bursn e Parisit.Ishte nj grua me t dhna jo t pakta
letrare,e apasionuar mbas klasikve e n mnyr t veant pas
Shekspirit.
Gustavi e donte artin, pikturonte me akuarel e lidhi miqsi
me piktor t kohs.Kishte reputacion me obortar t zgjedhur,
eleganc dhe ishte ovardha.S bashku me vllan e tij Alfred,
ishin shok loje me Gustav Floberin, djali i kirurgut t Rouen-
4
it, q do t destonohej pr t ndikuar fort n jetn e Mopas-
sanit.Natyra mendje leht e tij nuk i prshtatej karakterit t
prsosur e t qndrushm t gruas s tij.Pas lindjes s djalit
t dyt,-Herve-( 1856-1889), prindrit e Mopassanit u divor-
cuan dhe nna u vendos me fmijt e saj n qytetin bregdetar
Etretat, n viln Les Verguies q i prkiste asaj.
Vitet e fminis Mopassani i kaloi n Normandi.
Duke pr tuar nga liria e plot, ai vraponte npr fusha e
pyje, zvaritej npr shkmbenjt e bregdetit, shkonte me pesh-
katart n det, msoi t gjuante peshq dhe t drejtonte barkn
me vela,njohu kuriozitetet dhe t gjitha zakonet e vendit si dhe
mundi t prvetsoj mir dialektin Normandian.Qysh athere
ai u njoh me gjendjen dhe mnyrn e jetess s fermerve,
fshatarve, peshkatarve dhe marinarve.
Kur ai mbushi 13 vjet, nna e oi n seminarin fetar t qytetit
Yvetot.
T riut Gi, nuk i dukej e drejt disiplina e hekurt n seminar.
Ai jo njher u largua prej kti seminari pr n shtpi dhe me
do mnyr kundrshtonte e shkaktonte poter.M n fund at
e prjashtuan dhe shkak pr kt u b mesazhi hokatar n vjer-
shn Prej kohsh nga bota i larguar, me t ciln poeti i ri i
bn t njohur kushrirs s tij obortare, t martohet, n mnyr
q ai krejt rastsisht t heq dor nga gjith gzimet e jets n
5
seminarin varri i jets.
N vitin 1866, Lore de Mopasan e oi djalin n liceun e Ro-
venit.Kjo ishte gjithashtu nj shkoll e mbyllur, por, megjithat
ktu ai gzonte m shum liri dhe askush nuk e pengonte per
t shkruar vjersha.Midis pedagogve poet ndodhej dhe poeti
parnasec,- (Parnasi esht mal n Greqi ku grekt e vjetr men-
donin se jetonin muzat)-, Lui Bujle, q ishte pedagog i par
pr letrsin.N qershor 1869 Mopassani mbaroi liceun dhe
hyri n fakultetin juridik n qytetin e Kanns.Por n vern e
vitit 1870 plasi lufta franko-prusiane dhe ai u thirr n shr-
bim ushtarak.Gjat ksaj kohe mori pjes n marshime dhe
u ndodh n rrethimin e Parisit, n llim n frontin e Vensenit
ndrsa m pas u caktua n Intendencn kryesore t ushtris.
Nuk dihet me saktsi se ku u ndodh Mopasani n kohn e Ko-
muns s Parist dhe ende kjo nuk sht vrtetuar.
Pas lufts, kriza ekonomike n vend shoqroi dhe keqsimin
e gjendjes s pasuris s prindrve t Mopassanit.Ai tashm
nuk kishte mundsi t prfundonte arsimin e lart t ndrprer
nga lufta dhe i duhej t hynte n pun.Nga viti 1872 deri n
janar 1878, ai shrbeu n Departamentin Detar por pati nj
jet t vshtir ekonomike gati jet gjysm lypsari.Shrbimin
n kjo ministri ai e qojti burgu i vetvetes.Ndrkoh aty u b
e njohur q djaloshi i ri ndrronte t bhej shkrimtar,prandaj
6
dhe shefat e tij nuk e shihnin me sy t mir.Gjat ksaj kohe
ai shkroi nj sr novelash ndr t cilat: Shtitjet e s djels
t borgjezis parisiene,N gjirin e familjes, Trashgimi,
etj., n t cilat paraqiti botn e npunsve vulgar, intrigant
t vegjl, karierist, dallkauk,etj.Pas shum prpjekjesh, n
t cilat mori pjes dhe e ndihmoi mjaft Gustav Floberi**,
Mopassanit iu dha mundsia n dhjetor 1878 q t kalonte
n Ministrin e Kulturs Popullore,ku qndroi deri n fund
t vitit 1880 duke u br i njohur, pas suksesit q pati me
prmbledhjen Bulla qet.
N vitet 70 gjith kohn jasht puns Mopassani ua dedi-
konte dy pasioneve- sportit t vozitjes dhe letrsis.N periud-
hn e vers ai jetonte n nj lagje jasht Parisit dhe ohej
hert n agim pr t vozitur n Sen; n orn dhjet shkonte
n pun, n mbrmje prsri n lum.Poezia e lumit, muzgu i
mbrmjes n Sen, hijet e bregut t blert t tij,garat me kano-
tazh, gjuetia e peshkut, aventurat e dashuris dhe ish vozitsit
e krisur, t gjitha kto jan prshkruar gjer e gjat n novelat
e Mopassanit.Po ashtu n vitet 70-t ai ndrroi t krijonte
ciklin e novelave Tregimet e lundrtarve.Subjektet e ktij
cikli u prpunuan mandej n novelat e tij: : N lum,
Mikesha Pola,Udhtimi n qytet,Iveta, Sa Ipa,
Miza etj.
7
Prve sportit t kanotazhit,Mopassani dshronte
udhtimet;megjithse angazhimi n pun nuk i lejonte shum
mundsi pr tu shkputur,prapseprap ai ndrmori mjaft ud-
htime t gjata bile edhe m kmb.N gusht t vitit 1877
shtiti npr Zvicr, kurse m 1879 udhtoi m kmb npr
Britani.
Gjith kohn e lir pas pune, nga kanotazhi dhe nga aventurat
e dashuris, ai ia kushtonte letrsis.Por miku i tij, Flloberi,
shpesh her e qortonte: Derr,-i thoshte-,gjithnj me gra,
t cilin ai e shihte shpesh her t shtiste do t diel.Floberi
krkonte nga nxnsi i tij t bnte do dit pun t rregullt
krijuese, e cila duhet t ishte gjithnj nj sakri c. Nga
pes e mbrmjes e deri m dhjet t mngjezit, prve pak kohe
pr gjum duhet ti kushtohesh muzs......Pr shkrimtarin ka
vetm nj princip, t sakri koj gjithshka pr artin.
Kshillat e Gustav Floberit nuk shkuan dm.Puna letrare
e Mopassanit n vitet 70-t dallohet nga nj intensitet i
madh. Brenda shtat vitesh,-kujton ai-,un shkrova po-
ezi, tregime,novela bile dhe drama jo t mira. N kto vite
grumbulloi dhe nj rezerv t madhe materiali pr subjek-
tet e novelave t mpastajme.Krijimet e para t Mopassanit
edhe deri sot nuk jan botuar t plota.Kshtu psh. Nuk sht
publikuar farsi erotik Shtpia turke e shkruar prej tij n
8
bashkpunim me miqt e tij t sportit t kanotazhit dhe disa
prej lojtarve pjesmarrs s bashku me autorin n rrethin e
ngusht t shkrimtarve dhe piktorve.Subjekte t ksaj farse
ishin ndodhi komike t t porsa martuarve, t cilt n kohn e
muajit t mjaltit nga keqkuptimi, n vend t hoteleve vendos-
eshin npr shtpi publike.N kt periudh ai shkroi jo pak
vjersha erotike q nuk prfshien n prmbledhjen e veprave te
tij.N fakt Floberi pr shum kohe e ndaloi t botonte t tilla,
bile ai i thosh se nuk duhet as t bheshin prej tij t tilla poezi
t paprshtatshme.
N vitin 1875 ai botoi me pseudonimin Zhozef Prunje noveln
e tij t par Dora e trupit q m von, pas prpunimit t
dyt u quajt thjesht Dora e cila u botua n t vrtet pa
ndrhyrjen e Floberit.Ndrsa n mars t 1876-s me miratimin
dhe t msuesit t tij, n revistn Letrsia Republikane u
botua poema e par e Mopassanit N breg nn pseudonimin
Gi de Valmar.Me po kt pseudonim m 22 tetor 1876 botoi
po ktu artikullin e par pr krijimtarin e Floberit.
Poema N breg u ribotua n nntor 1879 tashm me em-
rin e vrtet t autorit,por me mbititullin arbitrar Beqarka
t vendosur nga vet redaksia e revists Kronika natyrore e
kohs dhe kjo rrethan e pa pritur bri q t prdorej si shkak
pr t elur nj proces gjyqsor pr autorin nn akuzn pr
9
pornogra .Mopassani u thirr m 14 shkurt 1880 n proku-
rorin e Etamp-it, -qyteti ku botohej kjo revist-.Kjo e shqet-
soi shum shkrimtarin.Kjo gj u b dhe shkak pr ta larguar
nga puna, q pr t ishte i vetmi burim jetsor.Letr kmbimi
me Floberin n kt koh ishte me shum indinjat e shqetsime.
Por n saj t Floberit u botua m 21 shkurt n gazetn Ga-
lua( Le Gaulois) letra e hapur e Mopassanit s bashku me
materialin e mbrojtjes se tij si shkrimtar, n kohn kur tash-
m po hetoej autori lidhur me Madam Bavarin e tij,
prandaj dhe ndjekja gjyqsore pr t u ndrpre.Mbas vdekjes
s Floberit, Mopassani e ka renditur kt letr n botimin e
tret t prmbledhjes se tij nn titullin Poezi.
Bashkpunimi me revistn Letrsia Republikane i dha
mundsi autorit t njihej me nj grup shkrimtarsh t rinj,ndr
t cilt: Leon Enik,Zh.K.Gusman,Anri Sear, Pol Aleksis, e
Oktav Mirbo.Afrimi m von me t riun Emil Zola, prozatori
me preferenc, bri q n fund t viteve 70-t , Mopassani t
kalonte gjithnj e m mir nga poezia n proz.
Suksesi q pati me Bulla qet bri t mundur ftesn pr t
nga gazeta Galuan t ciln shum shpejt doli cikli i novel-
ave- skica, Shtitjet e s diels t borgjezis parisiene.
Ne shtator t vitit 1880, ai kreu nj udhtim n Korsik, pr-
shtypjet e t cilit, u pasqyruan n nj sr skicash e novelash
10
dhe n nj nga romanet e tij kryesor Nj Jet .N vitin
1881 udhtoi npr Algjeri,ku vazhdonte ndrkoh kryengritja
e popullsis vendase-indigjente- kundr zgjedhs s koloniza-
torve francez.Shnimet e ktij udhtimi do t i botonte n
vitin 1884 n formn e nj libri me titullin Nn diell.N
vern e vitit 1883 udhtoi pr t dytn her n Britani.
N vitet 1881 1883 Mopassani u lidh ngusht me Turg-
enievin q i krijoi mundsin n shqyrtimin e krijimeve t reja,
me t cilin qndroi n antarsin e komitetit pr ngritjen e pr-
mendores s Floberit, t cilin e patn vizituar s bashku kur
ishte i smur, n javt e fundit t jets s tij.
Femrat, kan lojtur nj rol shum t madh n jetn e Mopas-
sanit.Ai ka shum romanca e lidhje t rastit me emra shum
t njohura n at koh, si dashnore, bile sht i njohur dhe
rasti q ai n vitin 1883 pati me nj syresh pr t ciln pat
menduar edhe seriozisht pr martes, por m pas kjo pun u
prish dhe ai mbeti pr tr jetn beqar.M mir kto ndodhi t
jets s tij bhen t njohura prej librit q shkroi shrbtori i tij
Fransua Tasara, nn titullin Kujtime mbi Gi de Mopas-
sanin, botuar n vitin 1911 i prkthyer edhe n gjuhn ruse
n vitin 1915.Ky libr i thjesht, pa pretendime, por shum i
sakt n prmbajtje, ngre perden e jets private t shkrimtarit
mbi t ciln u patn thurur shum thashetheme e legjenda t pa
11
prfytyruara.Ky libr shum i qart e real qndron prball, e
shum m lart n krahasim me vepra t disa biografve
me sensasionet amatore dhe skandalet q ata sjellin, nj lloj ,
psh si t Pjer Borel-it ,me talljet e tij ekstreme mbi gurn e
shkrimtarit n librin e tij t keq Mopassani dhe androgina ,
botuar n periudhn e okupacionin hitlerian n Franc pr in-
teresat e tij servile q ai u bri pasioneve dhe psikopatologjis
naziste.
Interes t madh paraqet analiza politiko- shoqrore e lidhjeve
t Mopassanit- nj shtje ende krejt e pa studjuar por dhe jo
e leht pr ta studjuar, sepse ai gjat gjith jets s vet sht
kujdesur me do mnyr t ruante pavarsin e pikpamjeve dhe
mendimeve t veta.N vitin 1876 , duke refuzuar t hynte n
llozhn Frankomasone ,Mopassani do ti shkruante Katiul
Mendes-it : Un kurr nuk e lidh veten me parti politike
kushdo qoft ajo,me asnj fe, sekt, shkoll, kurr nuk shkoj pas
asnj pikpamje, nuk praktikoj ndonj doktrin, nuk prkulem
as para ndonj dogme, as para ndonj interesi apo ndonj
parimi, dhe e gjith kjo vetm prej asaj, q ruaj n vetvete t
drejtn e liris pr gjykimin e do mendimi.
Puna e rregullt, amaneti i Floberit, mbeti gjat gjith viteve
80-t kushti i par i krijimtaris s shkrimtarit.Duke punuar
do dit nga ora 7 e mngjezit deri ora 19 e mbrmjes, ai ar-
12
riti t shkruante mesatarisht gjasht faqe n dit, ndrsa n
mbrmje shkruante prshtypjet e tij t dits.Pr shum koh
shkrimtari i lejoi vetes t vetmin pushim gjat vitit, t merrte
pjes n sezonin e gjuetis q elej n shtator.Ai prsri shkoi
n Normandi, n fare si i tij q ishte shum i madh si dhe
tek t njohurit e vet.Mbresat nga gjuetia i pasqyroi n disa
nga novelat e tij si Dashuria, Kndezi kndoi, Ndry-
shku, Valdoshepi etj.Biograft llogarisin se pr vitin 1885
Mopassani ka shkruar 1500 faqe t shtypura.Kt nuk ka
mundur ta arrij as Balzaku, as Dikensi bile as Dumaj ( ati).
Por ktu jan llogaritur vetm faqet e prozs artistike dhe nuk
jan prfshir n to kronikat,- skicat fejtonet- q ai botonte
do vit n gazetat e kohs.
Suksesi letrar i Mopassanit u rrit libr pas libri q ai nxorri
n drit.N vitin 1881 u publikua volumi i par me tregime
nn titullin Shtpia Telier, e cila pr dy vjet pati 12 ri-
botime.M 1882 u botua prmbledhja me novela nn titullin
Madmazel Fi , m 1883 prmbledhja Tregimet e Vold-
shipit dhe romani Nj Jet i vlersuar nga I.S.Turgenievi
dhe Leon Tolstoi dhe q e vun Mopassanin n rreshtin e par
t shkrimtarve Francez t njkohshm.
N vitin 1884 u botuan prmbledhjet: Drita e hns,
Motrat Rondoli, Miss Harieta dhe libri N diell.
13
M 1885 u botuan: Iveta, Prralla t dits e t nats,
Tuan dhe n t njjtn koh me kto romani Bel Ami q
e bri Mopassanin t njohur n bot.
Para se ti unoi konte novelat e tij n libra, Mopassani i pat
botuar ato n gazeta, zakonisht n Zhil Blas( Gil Blas )
dhe n Galua.Gazeta e par kish karakter bulevaresk mik-
roborgjez e nuk kish nj fytyr t prcaktuar politike, prve
poezive prgjithsisht me pikpamje republikane, por paguante
mir honoraret dhe bri t mundur nxjerrjen n drit t forcave
letrare te asaj kohe.Mopassani botoi ktu nn pseudonimin
Mafrinioz sipas emrit t nj personazhi mndje- leht e torol-
lak t Balzakut.
Gazeta Galua ishte organ i monarkis bonopartiste dhe ori-
entonte me mnyrn e vet lexuesit aristokrat;ktu Mopassani
botonte me emrin e vet novela voluminoze dhe me ton serioz.
Bashkpunimi me dy gazeta t tilla jo t ngjashme dshmon
aspiratat e shkrimtarit pr t mos u bashkuar me asnj drejtim
t kampeve letrao-politike.Rrall ai botonte n Figaro dhe
n Jehona Parisiene( l Echo de Paris). Emri i tij u shfaq
edhe n revista, por parsia e publikimit t novelave te tij n
revista, pr Mopassanin ishte nj ngjarje e rall.N fakt, do
jav revistat zakonisht ribotonin novelat e tij , por pasi ato
t ishin publikuar m par n gazeta ose mbas publikimit t
14
tyre n prmbledhje n trajt libri.Sidomos shum ribotime t
tilla bheshin n revistat :Anale politike e letrare, Jehona
javore, Jeta popullore apo n Kusart, bile novelat
botoheshin ndonjher me ndryshim titulli.
Duhej pritur, q mbas vdekjes s Floberit dhe Turgenievit, t
forcohej lidhja e tij me Zola-n, por kjo nuk ndodhi.Mard-
hniet e Mopassanin me Alfons Dode dhe Edmond de Gonkur
ishin mjaft t ftohta e shpesh armiqsore dhe ai pothuajse ishte
i bindur n vetvete pr armiqsin dhe pabesin nga ana e ktyre
shkrimtarve.Megjithat, rrethi i lidhjeve letrare t shkrim-
tarit ishte shum i gjer.Shum novela te tij ua dediktonte
ose shkrimtarve me t cilt ai hyri n letrsi ( Pol Aleksis,
Leon Enrik, Anri Sear, Zh.K.Husman, Oktav Mirbo e Pol
Burzhe), ose poetve-parnas ( Leon Derk,H.M.Ered, Ka-
tiul Mende),shkrimtarve t tjer (Duma bir,Eduard Rod,
Zhorzh de Porto Rish, Pol Zhini, Gustav Tod, Pol Arno etj )
apo pjestarve t rrethit t Flloberit ( Karolin Kormavil, zon-
js Bren, Zhorzh Pushe etj),piktorve (Lui le Puatven,Kanal
Udin,Moris Leluar, Hilemit) si dhe miqve te tij t rinis (
Robert Penshon, Leon Fonten, dhe A.de Zhuanvil).
Megjithse Mopassani ishte mjaft njerzor dhe me cilsi t
besnikris miqsore, si e paraqet ne kujtimet e veta mbrojtsi
i tij Flober, miq t vrtet e t ngusht dhe pr nj koh t
15
gjat, ai nuk pati.Ka mundsi q ndjenja e ksaj vetmie s
bashku me vuajtjet e tij n gjysmn e dyt t viteve 80t
t ket ardhur sepse, nga tentativa pr tu afruar me jetn
mondane, ai nuk gjeti njerz me shpirt t madh t kulturs ku
pati shpres se do t gjente. Intesiteti i punes krijuse
n pes vitet e para t viteve 80-t, e tronditi fort shndetin
e shkrimtarit.Prej trashgimis jo t mir shndetsore nga
familja, ai ankohej qysh n vitet 70-t , se ishte i smur,
lidhur kjo m shpesh me smundje t syve.N gjysmn e dyt
t viteve 80-t pr po ato shkaqe dhe nga lodhja e madhe n
rritje, shndeti i tij u keqsua shum; ai tashm do t vuante
nga dhimbja e vazhdushme e koks, kurse smundja e syve
gjithnj ishte n progres.
do vit gjithnj e m shum Mopassani e kalonte kohn n
udhtime.Nga janari deri n mars t vitit 1885 ai udhtoi
npr Itali, vern e ati viti e kaloi n Overn dhe u kurua n
vendin klimaterik t Shtatel-Gujorit; vern e vitit 1886, pr
nj koh t shkurtr vizitoi Anglin, n tetor-dhjetor 1887 ud-
htoi n Algjeri dhe aty u kurua n vende me ujra minerale.
Ne korrik 1888 shfrytzoi ujrat kuruese t Ex-le-Benit-it n
Savoj; n shtator-tetor 1889 udhtoi me det prbri brigjeve
t Italis dhe vizitoi Firencen e Pizn ndrsa n prill 1890
bri udhtimin e tij t dyt pr disa dit n Angli.Po kt vit
16
bri prsri nj kurr n Savoj dhe n qershor1891 udhtoi n
jug t Francs.Duhet prmndur gjithashtu uturimi i tij m
8 korik 1887 me ballonin uturus Shqiponja.Balloni u ul
n Belgjik pran ngushtics s Sheldit.
Nga nevoja pr tu qetsuar larg zhurms parisiene, Mopas-
sani bleu dimrin e 1885-86- ts nj jaht t vogl q i vuri
emrin Bel ami.Me kt jaht ai bri disa udhtime n detin
Mesdhe afr brigjeve franceze,kurse n janar 1888 bleu nj
jaht me m shum vende dhe i dha po at emr.
N vitin 1886 doli romani i tij Mont-Oriol dhe dy prm-
bledhje novelash: Roku i vogl dhe Zoti Paran.N vitet
pasus prodhimtaria krijuse e shkrimtarit ulet dhe ai nxjerr
tashm vetm nj prmledhje n vit:Shqiponja(1887), I
zgjedhuri zoti Giusson(1888), Me dorn e majt(1889)
dhe m 1890 Bukuria e kot.
Sa m shum rritej njohja e Mopassanit, aq m shum in-
teresohej shoqria mondane pr t dhe gzoheshin armiqt e
shkrimtarit pr tu marr me komentimin e snobizmit t tij.
Megjithat n romanetI fort si vdekja, Zemra jona, n
librin N uj e n nj sr tregimesh e shkrimesh t ndryshme
, ai bri t mundur goditjen e karakteristikave t njerzve t
shoqris mondane,prfaqsusve titullar t njohur dhe klaneve
t ndryshme t aristokracis nanciare.
17
Librat e Mopassanit u prhapn gjrsisht, por ai energjikisht
mbrojti dhe t drejtn e autorit.N vern e vitit 1891, nj
gazet e Neviorkut bri nj fallsi kim letrar duke botuar n
faqet e saj nn rmn e Mopasanit, nj roman t plot, modi-
koi tregimin e tij Testamenti.
Para s gjithash ky sht nj pllagjat; prve ksaj, me emrin
tim sht nnshkruar libri pa e lejuar un dhe subjekti tij sht
shkurtuar,- i shkruante ai t ngarkuarit t tij, i indinjuar
nga kyturp i ndyr, prandaj dhe vendosi t llonte ndjekjen
penale: Kt batakillk t pastr dhe fallsi kim....... un do
ti msoj kti batakiu amerikan emrin tim t nderuar.Por,
megjith q emri i Mopassanit u b i njohur n t gjith botn,
ndonse librat e tij u prhapn kryesisht n Franc me nj tirazh
t madh pr at koh, afrsisht 400.000 ekzemplar, gjyqi
amrikan refuzoi t shikonte shtrmbrimin e veprave t tij, duke
e justi kuar at me shkrimtar pak i muar, pak i njohur dhe
pak i plqyshm.
N nntor 1889, vdiq vllai i Mopassanit,- Hervei-, si i lojtur
mendsh.Kjo vdekje e drmoi shkrimtarin.N dukje, pikrisht
n at koh nga mendja e t vllajt, at e pushtoi parandjenja
e nj fundi t till pr vete dhe nga dshprimi nxitoi t bnte
t pamundurn pr prmirsimin e gjendjes shndetsore t tij.
Pr gjat dy viteve t fundit jeta e vetdijshme e Mopassanit
18
provoi ngarkes dhe aftsi punuse t mngjezit si dhe m par.
Romani I fort si vdekja dhe veanrisht Zemra jon i
shkaktuan ati sforcarje t madhe.N vitin 1891 aktiviteti i
tij krijus u shua krejt.N gusht t atij viti u takua me poetin
August Dorshen dhe duke i treguar atij dorshkrimin e romanit
q porsa kish nisur, Mopassani i tha: Ja 50 faqet e para t
romanit tim ngjlli. Por , pr gjat gjith vitit, ai nuk
mundi t shkruante asnj rresht.Gazetat borgjeze makute deri
n sensiasion, nuk e kursyen shkrimtarin e smur pr t br
zhurm.Nj her n nj nga kto gazeta ai vet pa titullin:
Keqsimi i shndetit t zotit Mopasan; pritet mbyllja e tij n
spitalin psiqiatrik.Ky sensasion gazetaresk nuk ishte rasti i
vetm.Shtypi i verdh francez e urreu Mopassanin pr Bel
ami-n e tij.Shtpia e shkrimtarit ish gjithnj e rrethuar nga
fotoreporter pr t shkruar sensasione.
M nj janar 1892, kur Mopassani shoqroi nnn e vet q do
t jetonte n viln afr Kanns, at e pushtoi nj kllapi q e de-
tyroi t kthehej i vetm n shtpi,por natn shkrimtari n kriz
nervore i shkaktoi vetes nj plag t thell me thik n gryk.
Biogra i par i Mopassanit,Albert Lumbrozi ruante tregimin
mallngjenjs mbi shpresn e miqve t shkrimtarit pr rikthimin
e vetdijes s tij: Ata mendonin se ai duke par jahtin e
dashur t tij, mundet q ti zgjohej kujtesa e tij e shuar, ti
19
nxitej krijimtaria.Duke e mbajtur pr dore, pa bizhamet e t
smurit, fatkeqin e uan tek bregu i detit. Jahti Bel ami
lkundej qet n det.Qielli i kaltr, ajri i pastr, konturi el-
egant i jahtit t tij t dashur, t gjitha kto dukej sikur e qet-
suan at......Shikimi i tij ishte i but......Ai e vrojtoi gjat
anijen e tij, me nj vshtrim melankolik e plot delikates......
Buzt e tij lvizn por nuk nxorrn asnj fjal. Ata e morn
prsri.Ai shum her e ktheu kokn nga pas pr t par Bel
ami-n e vet.Tek t gjith ata q ishin aty dhe e kishin rrethuar
Gi-n, syt e tyre u mbushn me lot.
M 7 janar 1892, Mopasanin e uan n Paris.At e ven-
dosn n spitalin psiqiatrik.N llim, t afrmit nuk i humbn
shpresat pr shrimin e shkrimtarit.Ndrkoh, shum miq e
vizituan t smurin, por ai ishte n kllapi t thell dhe nuk iu
kthye m koshienca.
Vdiq m 6 korrik 1893.
Mopassanin e varrosn n Paris, n vorrezat e Monparnasit.
Ai mbetet themelusi i tregimit modern.
Mopassani ka qn i in uencuar kryesisht nga Floberi dhe
Zola si dhe nga lozo a e Shopenhaeurit.Tregimet dhe roman-
cat e tij paraqesin nj denoncim t gjer t shoqris borgjeze,
t marrzis s saj, t lakmis dhe egrsis s saj.Person-
azhet shpesh jan prshkruar si egrsira t vrteta dhe dashuria
20
VarriiGuydeMaupassanit
nvarrezateMonparnasit
reduktohej prej tyre n nj funksion thjesht zik.Nj pesimizm
i fort prshkon pothuajse gjith veprn e tij.Novelat e tij dal-
lohen pr nj stil t prmbledhur e sintetik, si dhe pr mnyrn
e mpreht n t ciln zhvillohen tematikat e veanta.Disa nga
tregimet e tij hyjn n tregimet e tmerit.Ai sht i shklqyer
n artin e ndrtimit t intrigs, por tregimi i tij nuk ka marr
kurr karakter t studimit tipik shkencor t natyralizmit, as
bazn psikologjike t romaneve t ehovit dhe t Turgenievit.
********************
Gustave Flaubert
shkrimtar Francez
bashkkohs i Mopassanit

Marr me shkurtime nga:
Vepra te permbledhura
Botimi rusisht gusht 2007
B a b o M i l o n i
1
BABO MILONI
Qysh prej nj muaji dielli kishte lshuar mbi fush
rrezet e tij prvluese. Jeta shprthente rreth e qark nn kt
uragan nxehtsie, toka dukej e shtruar n blerim deri ku t arrinte syri.
Deri n skajet fundore t horizontit qielli ishte i kaltr. Fushat e mbjella
t fermerve t Normandis nga larg dukeshin si t ishin pyje t vegjl, t
mbyllur si n rreth nga drurt e lart t ahut.
Nga afr, porsa hapej porta prej hekuri t ndryshkur, t dukej sikur hyje
n nj kopsht pa fund, sepse t gjith drurt e vjetr t mollve eshtake si
jan dhe vet fshatart, jan plot me lule. Trungjet e vjetr, t errt, plot
me xhunga, t shtrembr, t radhitur n oborr, i tregojn qiellit kubet
e tyre vezulluese me lule t bardha e t kuqe. Aroma e mbl e luleve t
elura, przihet me ern e rnd t stallave t hapura dhe me avujt e plehut
q fermenton.
sht mesdit. Familja drekon nn hijen e dardhs s mbjell para ports:
babai, nna, katr fmij, dy bujkesha dhe tre argat. Gjat ngrnies pothu-
ajse nuk kuvendohet. Hahet supa pastaj mbushet pjata nga pjatanca plot me
patate t skuqura n dhjam. Her pas here, nj nga shrbyeset ohet dhe
shkon n qilar pr t mbushur nj kan me sidr.
Guy de Maupassant
2
Babai, nj burr rreth t dyzetave, sodit hardhin para shtpis s tij, nj
hardhi me nj trung t zhveshur e q ishte i dredhur si nj gjarpr nn
qemer gjat gjith murit. Ai e au heshtjen dhe tha:
- Hardhia e babos lulzoi shpejt kt vit, mund t jap dhe fruta.
E shoqja u kthye nga hardhia, e pa, por nuk tha asnj fjal.
Kjo hardhi ishte mbjell pikrisht aty ku e kishin pushkatuar Babo Mi-
lonin.
* * *
Ishte n vazhdim lufta e 1870 s. Prusiant kishin okupuar gati gjith
vendin; veriun e mbante m kokn e vet gjenerali Federb me ushtrin e
Veriut. Tashm, shteti i Prusis ishte pozicionuar n kt ferm. Fermeri
plak, pikrisht babo Milon, - Petroja- , i kishte pritur dhe i kish regulluar
ata si jo m mir.
Qysh prej nj muaji, pararoja prusiane qndronte n vrojtim n fshat, kurse
francezt nga ana e tyre qndronin n prit t pa lvizur, rreth dhjet lega
m larg, e megjithat gati do nat nga nj kalors prusian zhdukej pa u
marr vesh se si. Te gjith zbuluesit e izoluar, ata q shkonin t drguar pr
patrullim, n se ndaheshin veas nga dy apo nga tre, nuk ktheheshin m. I
gjenin t nesrmen, t vdekur n ndonj fush, n rrethinat e ndonj obor-
ri, apo t hedhur n ndonj kanal. Kuajt e tyre i gjenin t shtrir gjatazi n
rrug, t therrur me shpat.
Kto bheshin nga t njjtt persona dhe prusiant nuk arrinin t`i zbulonin,
prandaj ata e kishin terrorizuar vendin. Pushkatonin fshatar edhe pr nj
denoncim fare t vogl apo t kot, burgosnin gra dhe u futnin tmerrin
fmijve duke dashur t zbulonin gj prej tyre. Nuk kishin zbuluar asgj.
Por ja, nj mngjes, u gjend babo Miloni i shtrir n stalln e kuajve t tij
me nj plag t thell n fytyr.
B a b o M i l o n i
3
Dy kalors ishin gjetur me bark t ar, rreth tre kilometra nga ferma.
Njrit prej tyre i kish mbetur mes gishtave t dors shpata e gjakosur. Me sa
duket kish goditur pr t`u mbrojtur.
Prusiant e kishin trhequr plakun zvarr dhe i ngritn nj gjyq ushtarak t
hapur, prpara ferms se tij. Ai ishte gjashtdhjet vje, i shkurtr, i dobt,
pak i krrusur, me ca duar q u ngjanin kthetrave t nj gaforreje. Flokt e
tij t thinjura, t rralla e t buta si pushi i zogjve t vegjl t pats, e linin
pothuajse zbuluar gjith lkurn e kafks. Lkura e errt dhe e rrudhosur
e qafs, i bnte t dallueshme venat e trasha, q zhyteshin posht nofullave
dhe dilnin prsri n tmthat. N vend e mbanin pr burr koprrac dhe q
nuk kishte shum besim tek t tjert.
Katr ushtar prusian e mbanin m kmb prpara tavolins s kuzhins
q kishin nxjerr prjashta. Pes oficer dhe koloneli qndronin prball
tij. Koloneli fliste frngjisht:
- Babo Milon, q kurse jemi vendosur ktu, ne kemi qen t knaqur prej
jush. Keni qen t mirsjell dhe keni pasur edhe prkujdesje pr ne. Por
sot, nj akuz e rnd bie mbi ju dhe sht e nevojshme t sqarohet. Si e
keni marr kt plag, q keni n fytyr?
Fshatari nuk u prgjigj. Ather koloneli vazhdoi:
- Heshtja juaj ju fajson babo Milon, por un dua q t m prgjigjesh-, m
kupton? E dini kush i ka vrar dy kalorsit q u gjetn sot n mngjes?
Plaku shqiptoi qart:
- Un i vrava.
Koloneli, i befasuar heshti nj ast duke i ngulur syt t akuzuarit. Babo
Miloni qndroi pa u tundur, me at pamjen e tij si prej fshatari t shushatur
dhe syt e ulur posht sikur t ishte rrfyer tek prifti. Vetm nj gj mund
t zbulonte turbullimin e tij t brendshm: fakti q ai vazhdonte t glltiste
pshtymn me nj sforco t dallueshme, sikur t kishte ndjer nj shtrngim
t fort n gryk.
Guy de Maupassant
4
Familjart e fatziut, djali i tij Xhovani, nusja dhe dy fmijt e vegjl qn-
dronin dhjet hapa prapa t tronditur dhe t tmerruar. Koloneli vazhdoi:
- E dini ju kush i ka vrar t gjith zbuluesit e ushtris son, kufomat e t
cilve i kemi gjetur do mngjes n fush gjat ktij muaji?
Plaku u prgjigj me t njjtn vendosmri:
- Kam qen un.
- Jeni ju q i kini vrar t gjith?
- Sigurisht, un kam qen.
- Vetm ju?
- Un vetm.
- Pa na thoni, si e bt?
Ksaj here plaku u duk i tronditur. Detyrimi pr t folur gjat pr kt gj
e mrziti dhe belbzoi:
- Ku e di un? . . . . . . E bra si m erdhi pr ta br.
Koloneli e krcnoi:
- Ju paralajmroj q duhet t tregoni gjithka dhe do t bni mir ta tregoni
sa m shpejt. Si e filluat?
Plaku hodhi nj shikim mbi t gjith pjestart e familjes s vet q qn-
dronin m kmb prapa tij. Hezitoi edhe nj moment akoma, pastaj paprit-
mas filloi:
- Nj mbrmje, - t nesrmen e zbritjes suaj ktu, - mbase ishte ora dh-
jet-, kthehesha pr n shtpi. Ju dhe ushtart tuaj, at dit me kishit marr
prve pesdhjet skuda e nj lope edhe dy desht e mi. Un i thash
vetes: sa her t m marrin njzet skuda, aq m shum her do t di t
hakmerrem. Njkohsisht kisha dhe shum gjra t tjera t mbledhura n
zemr, q do tua them. At nat pash nj nga kalorsit tuaj q tymoste
ibukun afr kanalit prapa kopshtit tim. Shkova e shkputa kosn time nga
bishti, e mora dhe u ktheva prapa shpins s tij, kshtu q nuk dgjoi asgj.
Ja preva kokn me nj t goditur, vetm me nj, si nj kalli gruri. Ai nuk
B a b o M i l o n i
5
arriti t bnte as Uf . Ju ather nuk patt krkuar n fund t liqenit. Do
ta gjenit t futur n nj thes qymyri t lidhur bashk me nj gur n nj cep
t thesit. Ishte kjo ideja ime. Mora gjith teshat e tij, madje edhe beretn,
dhe i fsheha n furrn e glqeres s pyllit Martin, prapa oborrit.
Plaku heshti. Oficert shikonin t shtangur. Pyetsi rifilloi dhe ja se m-
suan:
* * *
Kryerjen e krimeve t tij ai e kishte par vetm me nj mendim: pr t
vrar Prusiant. I urrente ata me nj urrejtje t heshtur, t vendosur e t
egr prej fshatari lakmitar e patriot. Kishte idet e tij, - si tha.
At e kishin ln disi t lir t shkonte e t vinte, t hynte e t dilte si e ku t
donte, mjafton q t tregohej i prulur ndaj pushtuesit, i qet dhe i knaqur.
Kshtu ai dilte do mbrmje, t fillonte stafetat. Nj nat, kish marr vesh
emrin e fshatit ku qndronin kalorsit. Duke frekuentuar gjermant kish
mundur t msonte edhe disa fjal gjermanisht q i nevojiteshin.
N mbrmje doli nga oborri i tij, u fut n pyll, arriti tek furra e glqeres,
shkoi tek vendi ku kishte fshehur rrobat e t vrarit t par dhe i veshi.
Pastaj lvizi npr fush duke u zvarritur, duke ndjekur shpatet pr t mos
u pikasur e duke mbajtur veshin pr t diktuar edhe zhurmn m t vogl,
i shqetsuar si t ishte nj gjuajts i kontrabands. Kur i dukej se ishte mo-
menti i duhur afrohej tek rruga e fshihej pas ndonj shkurreje. Aty zinte
pusi dhe priste. At nat, duke pritur, m n fund dgjoi galopin e nj kali
q kumbonte n truallin e fort t rrugs. Plaku, vuri veshin n tok pr
t vrtetuar q ishte vetm nj kalors duke ardhur dhe mandej u prgatit.
Kalorsi vinte me nj trok t shpejt t kalit pr t sjell korrespondencn.
Syt i bnte katr e vesht i mbante t ngrehur. Kur nuk ish m shum se
dhjet hapa larg tij, babo Miloni doli n mes t rrugs duke brtitur:
Guy de Maupassant
6
- Hilfe! Hilfe! Ndihm, ndihm!
Ushtari u ndal, dalloi nj gjerman t rrzuar pr tok, e besoi t plagosur,
zbriti nga kali dhe u afrua pa pasur asnj dyshim. Ndrsa po prkulej mbi
t panjohurin, mori plotsisht n bark tehun n forme harku t kosores.
Ra prdhe pa shpirt duke br vetm disa rrqethje t fundit. Ather,
normani i knaqur, me nj gzim t heshtur, u ua dhe pr dufin e tij i preu
fytin kufoms, pastaj e trhoqi deri n kanal dhe e hodhi brenda. Kali priste
i qet padronin e tij. Babo Miloni i krceu n shal dhe u nis me galop mes
pr mes fushs. N krye t nj ore vuri re dy kalors q kalronin prbri
njri tjetrit. U kthye drejt tyre duke brtitur prsri:- Hilfe! Hilfe!. T dy
kalorsit, pan uniformn dhe pritn t afrohej pa asnj dyshim. Fshatari
plak kaloi mes tyre si nj predh dhe i rrzoi prdhe njeri pas tjetrit me nj
goditje t shpats e nj t shtn t revoles. Pastaj i theri dhe t dy kuajt.
Kur e mblodhi veten dhe ishte qetsuar, u kthye n furrn e glqeres dhe
vendosi kalin n fundin e korridorit t errt. Zhveshi uniformn, mori e
veshi rrobat e tij leckamane dhe u kthye n krevatin e tij n shtpi ku fjeti
deri von n mngjes.
Pr katr dit nuk doli fare nga shtpia, duke pritur fundin e hetimit q
ishte elur, por ditn e pest u nis dhe vrau prsri dy kalors me t njjtn
shpat. Pr dy dit nuk u ndal m. do nat endej posht e lart npr fushat
e shkreta dhe nn dritn e hns vriste kalors prusian si gjuetar njerzish.
Mandej, kur misioni ishte kryer, duke ln pas vetes kufomat t shtrira gjat
rrugve, kavalieri plak kthehej prsri te furra e glqeres pr t vendosur
n fund t korridorit kalin e tij dhe pr t ln uniformn. N mesdit,
shkonte me nj dukje t qet pr ti shpn tagji dhe uj kalit q qndronte
n fund t bodrumit. E ushqente me bollk sepse prej tij krkohej shum
mund.
Por natn e mparshme, nj prej t sulmuarve q qndronte n shrbim,
me nj goditje t shpats i kishte shkaktuar nj plag t thell n fytyr
B a b o M i l o n i
7
fshatarit plak. Ky i kishte vrar t dy e ishte kthyer prsri, kish rregulluar
kalin e kish veshur rrobat e tij t zakonshme, por, duke u kthyer iu pren
fuqit dhe nuk kish mundur t ecte m. Ishte trhequr zvarr deri n fund
t stalls s kuajve pa mundur t hynte brenda n shtpi. E gjetn t shtrir
n kasht.

* * *
Kur mbaroi kallzimin e tij, befas plaku ngriti kokn dhe pa oficert pru-
sian. Koloneli q po ndukte mustaqet, e pyeti:
- Nuk ke m gj pr t thn?
- Jo, skam m; llogaria sht e sakt. Kam vrar gjashtmbdhjet, asnj
m shum e asnj m pak.
- Ju e dini q ju pret vdekja?
- Un nuk krkova mshir.
- Keni qen ushtar?
- Po, kam luftuar n kohn time. Mandej jeni ju q m keni vrar baban
tim, q ishte ushtar n ushtrin e Imperatorit t Madh, m keni vrar djalin
tim kadet, Franceskon, muajin e kaluar afr Evrenx- it. Isha n borxh dhe
ua pagova. Jemi baras.
Oficert e shihnin ndrsa plaku vazhdoi:
- Tet pr baban tim dhe tet pr tim bir, tani jemi baras. Un nuk u pata
provokuar, nuk ju njoh fare. Nuk di asgj prej nga keni ardhur. Ju keni ard-
hur n shtpin ton dhe komandoni sikur t ishte shtpia juaj. U hakmora
pr t tjert dhe nuk pendohem.
Dhe, duke drejtuar trupin e tij, plaku kryqzoi kraht para kraharorit me
nj poz t ngjashme prej heroi.
Prusiant diskutuan gjat. Nj kapiten q kishte humbur djalin e tij n mua-
jin e mparshm prpiqej ta mbronte kt maniak t mjer. M n fund
Guy de Maupassant
8
koloneli u ua, iu afrua babo Milonit dhe duke ulur zrin:
- Dgjo plaku Milon, - i tha, - ka ndoshta nj mjet pr t shptuar dhe sht.
. . . . . . .
Por plaku nuk e la t vazhdonte dhe me sy t palvizur e t ngulur mbi
oficerin fitimtar, ndrsa era i ngacmonte qimet e holla t koks s tij, duke
br nj ngrdheshje t shmtuar q ia shmtoi edhe m keq fytyrn e tij
t dobt e t prer nga shpata e prusianit, fryu gjoksin si pr t marr fuqi
dhe pshtyu me gjith forc fytyrn e oficerit.
Koloneli i trullosur ngriti dorn pr ta goditur, por plaku pr t dytn her
e pshtyu n fytyr.
T gjith oficert brofn m kmb dhe dhan urdhrin e pushkatimit.
N m pak se nj minut, babo Miloni, gjithnj i pa tundur, kishte mbetur
pas murit, i pushkatuar duke u qeshur Xhovanit,djalit te madh-, gruas s
tij dhe t dy voglushve q e shihnin t hutuar.
* Botuar pr t parn her n Galua m 22 Maj 1883.
** Gjeneral Federb (1818 1889), - gjenerali francez q fitoi dy beteja
mbi prusiant m 1870 - 1871.
B a b o M i l o n i
9
B A N D I T I I K O R S I K S
Rruga prmes pyllit t Aitones ngjitej mbl. Pishat e pa fund
formonin mbi kokat tona nj tavan t prkulur duke lshuar nj lloj of-
shame t vazhdueshme e t trishtuar, ndrsa si n t majt dhe n t
djatht t rrugs, lartsoheshin trungjet e holl e t drejt si nj sr e
tastierave t organos, nga ku t ngjante se dilte nj muzik monotone e
ers q gulonte mes ukave.
Pas tre or marshimi, tufa e ktyre heshtave t gjata e t rregullta u
rrallua. Her pas here ndonj pish gjigande diellpritse, e ndar nga t
tjerat, e hapur si nj ombrell e strmadhe, shpaloste mantelin e saj me nj
ngjyr jeshile t errt. N fund t ngjitjes s t prpjets arritm cakun
e pyllit, disa metra posht gryks q t onte n liqenin e Nialos.
Mbi dy majat e larta q dominonin peizazhin, disa drur t vjetr e t
deformuar, ngjanin si t ishin ngjitur me vshtirsi e si zbulues, t nisur
prpara shumics s ngjeshur t drurve q vinin nga pas. Duke kthyer
shikimin prapa na u shfaq i gjith pylli i shtrir posht nesh, i ngjashm
me nj grop t blert e t pafund, kufijt e s cils dukeshin sikur
takonin qiellin. Ato formoheshin prej shkmbinjsh t zhveshur, q e push-
tonin pyllin rreth e qark. U nism prsri pr marshim dhe dhjet minuta
m pas arritm tek gryka. Ather u duk nj peizazh i mahnitshm.
Prtej ishte nj pyll tjetr, nj lugin, por, nj lugin q nuk kisha par
kurr m par, nj shkmb i vetmuar, i gjat rreth dhjet lega, i ngulur mid-
is maleve rreth dymij metra t lart dhe pa asnj fush e pa asnj pem t
dukshme. sht kjo Nialo- ja, vendi ku mund t bredhsh i lir, kshtjella
Guy de Maupassant
10
e padeprtueshme, ku t gjith pushtuesit nuk kan mundur ti przn apo
t kapin malsort. Shoku im bashkudhtar m tha:
- Aty qndrojn refugjat t gjith banditt tan.
Shum shpejt dolm pr fund t ksaj skute t egr me nj bukuri t paim-
agjinueshme. Asnj fije bari, asnj pem, por granit, asgj tjetr ve gran-
itit. Sa t rrokte syri prpara nesh ishte nj shkrettir graniti vezullues, q
lshonte nj nxehtsi si nj furr prej nj dielli t trbuar, q dukej sikur
ishte i varur pikrisht mbi kt gryk gursh. Kur shikimi i syve lvizi drejt
kreshtave, mbetm t trullosur e t shtangur. Ato dukeshin t kuqe dhe t
dhmbzuara si vargje koralesh, sepse gjith majat jan prej mineral porfir-
i, ndrsa qielli sipr tyre dukej vjollc, lila i ngjyrosur nga reflektimi i rre-
thinave t ktyre maleve t uditshm. M posht graniti kishte ngjyr gri
vezulluese, ndrsa nn kmbt tona ishte i grryer, i thrrmuar. Ne ecnim
mbi nj pluhur graniti t shndritshm.
N t djatht ton, npr nj hullije t gjat e dredharake si nj gjarpr,
zbriste tatpjet nj rrke e vrullshme q oshtinte e zhytej nn kt t
nxeht, nn at drit, n kt lugin shterp e t egr, t grryer nga kto
rrjedhje uji t stuhishme, q ngjanin si t destinuara pr t ikur, t pafuq-
ishme pr ti br pjellore kto shkrepa t humbura n kt furr, q thithja
e ktyre ujrave nuk i kishte ngopur kurr, nuk kish deprtuar n to dhe
nuk i kish freskuar asnjher.
Nj moment, n t djathtn ton, vum re nj kryq t vogl prej druri t
vendosur n nj grumbull me gur. Nj njeri ishte vrar pikrisht n kt
vend, prandaj ish vendosur ai kryq. Ather un i thash mikut tim:
- M trego, pra, pr banditt tuaj.
Ai m tha:
- Kam njohur banditin m t famshm e m t tmerrshm, Santa Luia- n.
Do tju kallzoj historin e tij:
Tregonin se babai i tij ishte vrar n nj kacafytje nga nj djal i ri prej t
B a b o M i l o n i
11
njjtit vend dhe Santa Luia kish mbetur vetm me t motrn. Ishte nj
djal i vogl dhe i turpshm, i pakt, shpesh her i smur, pa fuqi pr as-
gj. Nuk deklaroi se do t hakmerrej pr vrasjen e babait t tij. T gjith t
afrmit i vajtn pr ta takuar duke iu lutur pr tu hakmarr; ai qndronte
si i shurdhr ndaj krcnimeve dhe lutjeve t tyre.
Ather duke ndjekur doket e zakonit t vjetr, motra e indinjuar i zh-
veshi rrobat e zeza, sepse nuk duhet t mbahej zi pr nj t vdekur q kish
mbetur pa i marr hakun. Ai e mbajti pa u ndjer edhe kt fyerje, se sa t
merrte pushkn e t atit q qndronte e mbushur ende, e varur mbi oxhak.
U mbyll brenda n shtpi, nuk doli m, duke mos pasur guxim t sfidonte
shikimet prbuzs t t rinjve t vendit.
Shkuan disa muaj. Dukej sikur e kish harruar prfundimisht krimin dhe
vazhdonte t jetonte me t motrn n thellsi t shtpis s tij. Mirpo nj
dit atij i than se vrassi do t martohej. Santa Luia u duk sikur nuk psoi
ndonj lkundje as me kt njoftim. Por ja, - q pa dyshim pr ta sfiduar- , i
fejuari, nj dit pr t vajtur n kish, kaloi prpara shtpis s dy jetimve.
Vlla e motr, t ulur pran dritares, ishin duke ngrn ca mblsira t
vogla, t frguara, kur vrassi kaloi s bashku me vargun e muzikantve
duke parakaluar para shtpis s tyre. Pr nj ast Santa Luia u drodh,
u ua pa thn asnj fjal, bri shenjn e kryqit, mori armn e varur nga
oxhaku dhe doli.
M von, kur fliste pr kt moment thosh: Nuk dita se far pata, ishte
nj afsh n gjakun tim; e ndjeva se ishte e nevojshme.
Megjithat nuk kish zgjatur shum kjo gjendje dhe shkoi e fshehu pushkn
n nj gmush mbi rrugn pr n Korte.
Nj or m pas, hyri n shtpi me duar bosh e me pamjen e tij t zakon-
shme, i trishtuar e i lodhur. Motra besonte se ai nuk mendonte pr t br
m gj pr tu hakmarr. Por, me t rn nata ai u arratis.
Armiku i tij, n po at mbrmje, s bashku me dy dshmitar, duhej t
Guy de Maupassant
12
kalonte m kmb pr n Korte. Ata ecnin duke knduar, kur Santa Luia u
dha para tij dhe duke e par drejt n fytyr i brtiti : Momenti mbriti dhe
pa pritur ia au gjoksin. Nj nga dshmitart ia dha vrapit, tjetri iu drejtua
djaloshit duke i thn: far bre Santa Luia?, pastaj ai deshi t vraponte
pr n Korte pr t krkuar ndihm. Ather Santa Lucia i brtiti:
- N se bn edhe nj hap do t ta thyej nj kmb.
Tjetri q e kish ditur deri n kt dit Santa Luian shum t urt, iu
prgjigj
- Ti nuk do t guxosh dhe filloi t lvizte, por ra shpejt pr tok me nj
kofsh t coptuar nga nj plumb. Ather Santa Luia iu afrua dhe i tha:
- Tani do t ta shoh plagn tnde, po t mos jet e rnd do t le ktu, por
po t jet pr vdekje do t mbaroj.
Ia pa plagn, e gjykoi si vdekjeprurse, mbushi ngadal pushkn e tij, i tha
t plagosurit t citonte nj lutje dhe pastaj ia theu kafkn. T nesrmen
ishte n mal.
Dhe e dini ka br m tej ky Santa Luia?
Gjith familjen e tij dhe t afrmit i arrestuan. Xhaxhai i tij, famullar n
fshat, dyshohej ta kishte shtyr pr t br hakmarrjen dhe e burgosn,
sepse akuzohej pr kt nga t afrmit e viktims. Por ai u arratis, mori nj
pushk dhe e arriti t nipin n shkurret.
M von Santa Luia vrau njri pas tjetrit akuzuesit e t xhaxhait dhe u nx-
ori atyre syt pr tu treguar t tjerve se nuk duhen deklaruar si t vrteta
ato q nuk jan par me syt e tyre. Vrau t gjith pjestart e familjes ar-
mike, t gjith aleatt prkrahs t tyre. Gjat jets s tij vrau katrmbd-
hjet xhandar, u dogji shtpit t gjith kundrshtarve t tij dhe u b deri
n vdekje banditi m i tmerrshm q un mbaj mend n kto an.
* * *
B a b o M i l o n i
13
Dielli u fsheh prapa malit into dhe hija e madhe e tij vrapoi mbi granitin e
lugins. Ne me mikun tim i shpejtuam hapat pr ta zn para nats fshatin
Albertace, i ngritur mbi nj grumbull gursh t rn nga brinja gurishtore
e gryks s egr. Un, duke menduar gjithnj pr banditin i thash mikut
tim:
- far zakon i tmerrshm kjo gjakmarrja e juaj!
Miku im m vshtroi e mu prgjigj:
- far thoni!? Ai bri detyrn e vet.
Botuar n Zhil Blas -25 maj 1882 me pseudonimin Mafrinios.
Guy de Maupassant
14
DHURATAT

Xhakomo Randeli, pasi kishte ngrn dark vetm n shtpin

e tij, i tha shrbtores t largohej dhe u ul n tavolin t shkruante letra.
Kshtu i mbyllte gjith fund- vitet, vetm, duke shkruar letra e duke
ndrruar. Bnte pr llogari t vet nj lloj vshtrimi pr shtjet q kishin
ndodhur gjat vitit, pr shje t mbaruara e t vdekura dhe n masn q
i kujtoheshin n memorien e tij fytyrat e miqve,u shkruante fjalt e tij t
pakta me nj prshndetje t przemrt pr nj janarin.
U ul, hapi nj kuti, mori nga brenda nj fotografi gruaje, e pa disa sekonda
dhe e puthi. Mandej, duke e vendosur pran fijen e karts pr t shkruar
letr, filloi:
E dashura ime Iren, do t keni marr pak m par kujtimin e vogl q
u ofrohet grave; jam mbyllur n shtpi kt mbrmje, pr t t thn. . .
. . . . .
Pena i ngeli pezull: Xhakomo u ua dhe filloi t ec.
Prej dhjet muajsh kishte nj t dashur, jo nj dashnore si t tjerat, nj grua
t aventurave t bots s teatrit a t rrugs, por nj grua si pati ai dshiruar
t shtinte n dor. Nuk ishte m nj rinok, ndonse ishte akoma nj burr
i ri, e shihte jetn seriozisht me nj mendim pozitiv dhe praktik.
Nisi t bnte bilancin e pasioneve t tij, si bnte do vit bilancin e miq-
B a b o M i l o n i
15
sive q kishte humbur dhe atyre t rejave, t ndodhive dhe t personave
t hyr n qenien e tij. Dashuria e par e tij, prvluese, tashm e kish
qetsuar.Ai krkonte t dinte me prpikrin e nj tregtari q llogarit,
kish qen zemra e tij pr t dhe u mundua t merrte me mend do t
ishte n t ardhmen.
U gjend nj dashuri e madhe dhe e thell e nj njomshtie t prkryer, e
mirnjohur,si dhe mijra lidhje minutash nga t cilat lindn lidhjet e gjata
e t forta.
Nj tingllim i ziles s ports e bri t krcente menjher nga vendi.
Nguroi: duhej hapur dera? Por, thuhej se duhej t hapej gjithnj n natn
e motit t ri, t hapej pr t panjohurin q kalon e q troket, kushdo q
t ishte ai. Mori nj shandan, rrotulloi elsin, e trhoqi nga vetja portn
dhe pa t dashurn e tij t zbeht si nj t vdekur me duar t mbshtetura
n mur.
Belbzoi:
- far ke?
Ajo iu prgjigj:
- Je vetm?
- Po.
- As shrbtoret?
- Asnj.
- Po prgatitesh t dalsh?
- Jo.
Ajo hyri si nj grua q e njihte shtpin. Me tu ndodhur n sallon, u lshua
mbi nj divan, mbuloi me duar fytyrn dhe shprtheu n lot. Ai, i ulur n
gjunj prpara saj, tentonte ti largonte duart, pr t par syt e saj dhe
duke i prsritur:
- Iren, Iren, far ke? T lutem m thuaj far ke?
Ather ajo duke ngashruar murmuriti:
Guy de Maupassant
16
- Nuk mund t jetoj m kshtu
Ai nuk e kuptoi.
- T jetosh kshtu? . . . Si? . . .
- Po. . . . Nuk mund t jetohet m kshtu. . . . n shtpin time. . . . Ti nuk
e di. . . . nuk ta kam thn kurr. . . . sht e tmerrshme. . . Nuk mundem
m. . . vuaj shum. M ka rrahur. . . . .
- Kush? Yt shoq?
- Po, burri im.
- Ah!
U habit, nuk do t kishte dyshuar kurr q ai burr mund t ishte brutal.
Ishte nj burr i shoqrueshm, i nj shoqrie t mir, nj burr i klubeve,
i bots s kuajve dhe i teatrit, i skerms; ishte i njohur, i lexuar, i muar
kudo, i sjelljeve fisnike, me nj zgjuarsi mesatare, i asaj inteligjence t do-
mosdoshme pr t menduar si gjith njerzit e rritur mir, me respekt pr
t gjitha paragjykimet, ashtu si t qllonte. Me sa dukej e kish br pr vete
gruan e tij sikurse duhet t bjn njerzit e pasur e fisnik. Kish menduar
mjaft pr dshirat e saj, pr shndetin e saj, ndrsa pr tualetin e saj e kish
ln plotsisht t lir.
Randeli, pr tu br mik i Irens, e kish nisur me shtrngimin e dors
s t shoqit me przemrsi si t nj burri q di t mirjetoj e u nevojitet
familjarve e gruas s tij. M pas, kur Xhakomoja, pasi kish qen pak koh
mik u b dashnor, relacionet e tij me bashkshortin u bn edhe m t
przemrta.
- Po thuam, - iu drejtua prap Irens, - si mund t ndodh nj gj e till?
Ather ajo i tregoi nj histori t gjat, gjith historin e jets s saj qysh
nga dita e martess.
- Ndarja ime e par, ka ardhur nga nj gj e parndsishme, por q u
zmadhua me pas nga dita n dit, duke marr shenjat e kundrvnies. M
pas erdhn grindjet, nj ndarje komplet e padallueshme, por reale, mandej
B a b o M i l o n i
17
burri u b agresiv, filloi t dyshonte e t mos kish m besim, filloi t egr-
sohej. Tanim sht xheloz.
Me sa duket ishte br xheloz pr Xhakomon dhe po at dit, pas nj
znke, e kishte rrahur, - mendoi ai.
Ajo shtoi me nj ton t prer:
- Nuk kthehem m n shtpi, bj me mua t duash.
Xhakomoja ishte ulur prball saj, aq pran sa gjunjt e tyre takoheshin. I
mori dorn dhe i tha:
- E dashur, ti je duke br nj marrzi t madhe e t pa korrigjueshme. Po
qe se ti e braktis tt shoq n kt mnyr, do t marrsh padrejtsin me
vete, dhe kshtu emri yt i mir si grua, i gruas t paqortueshme e pa asnj
t met, ka mbaruar.
- far m kshillon ti ather? , - e pyeti ajo me nj shikim t shqetsuar.
- T kthehesh n shtpi dhe t durosh deri n momentin q do t sjell
divorcin me t, por. . . . . n nj betej t ndershme.
- Nuk sht si pa vler kjo q m kshillon?
- Jo, sht serioze dhe e arsyeshme. Ti ke nj pozit e nj emr t mir
e t mbrojtur ndr miq e n t afrmit q nuk t cenojn. Nuk sht e
nevojshme ti harrosh e ti humbassh me nj vendim t rrmbyer t br
nga koka.
Ajo u ua e nervozuar.
- Mir, - i tha, - un nuk mundem m, jo, ka mbaruar, mbaroi, mbaroi.
Pastaj, duke mbshtetur dy duart e saj mbi supet e t dashurit e duke e par
me sy t ngulur:
- Ti. . . . . . . . m do? - i tha.
- Po.
- Me t vrtet?
- Po.
- Ather m mbaj t rri me ty.
Guy de Maupassant
18
- T qndrosh me mua? klithi ai, - ktu? Po ti je e marr. Kjo do t ishte
nj shkatrrim pr gjithnj, nj shkatrrim pa shpres. Ti je marrosur!
Ajo rimori nj qndrim t rnd, si nj grua q e ndjente lehtsisht,
peshn e fjalve.
- Dgjo Xhakomo. M ka ndaluar pr t t par dhe un nuk ta tregova
lojn q i bra pr t ardhur fshehurazi ktu tek ti. Duhet, ose t m mbash
ose t m humbassh.
- E dashura ime Iren, n kt rast, m mir divorci dhe pastaj un do t
t marr.
- Po ti do t m marrsh pas. . . . . dy vjetsh m e pakta. Ti ke nj durim
prej t smuri.
- Eja t gjykojm. N se ti do t qndrosh ktu, ai do t vij t t marr
nesr sepse sht yt shoq, sepse ka me vete ligjin dhe drejtsin.
- Nuk t krkova t m mbash ktu, Xhakomo, por t m osh mendoje
ti se ku. Besoja se ti m doje aq sa pr ta br nj gj t till. Paskam qen
e gnjyer. Adio.
Ajo u ua dhe me shpejtsi u drejtua tek porta sa Xhakomoja mezi e kapi
vetm n t dal nga salla.
- Dgjo Iren. . . . .
Ajo u prpoq t shkputej, nuk dshironte t dgjonte m asgj dhe me
syt q i kishte t mbuluar me lot belbzonte:
- Lshom, lshom, m lsho!
Ai mundi ta ulte me forc dhe ra m gjunj prsri prpara saj, pastaj u
mundua ta bindte duke i diktuar arsyet dhe nj sr kshillash q ta bnte
t kuptonte marrzin dhe rreziqet e mdha t planit t saj. Nuk la asgj
pa i thn pr ta bindur, duke paraqitur me t njjtn delikates t tij,
arsyet e bindjes. Meqense ajo qndronte indiferente dhe e ftoht, i u lut,
i krkoi q ta dgjonte e t ndiqte kshillat e tij. Kur ai mbaroi s foluri,
ajo i tha vetm kaq:
B a b o M i l o n i
19
- Je i prirur t m lsh t shkoi tani? Me lre q t mund te ohem.
- T kuptohemi, Iren.
- Do t m lejosh t shkoj?
- Iren, vendimi yt sht i pa rikthyeshm?
- Do t m lesh t shkoj?
- Thuam vetm, vendimi yt, vendimi yt i marr q do ta qash me lot,
sht i pa kthyeshm?
- PoLshom.
- Ather qndro ktu. Ti e di q ktu je n shtpin tnde. Do t nisemi
nesr.
Ajo u ua kundr dshirs s tij dhe me nj far egrsie.
- Jo. shte tepr von. Nuk dua sakrifica, nuk dua prkushtime.
- Qndro! Bra at q duhet t kisha br. Nuk kam m prgjegjsi para
teje. Ndrgjegjja ime sht e qet. M thuaj dshirat e tua dhe un do t
t bindem.
Ajo u ul prsri, e vrojtoi gjat, mandej me nj z t qet e pyeti:
- Ather shpjegohu.
- Pr far? far duhet t t shpjegoj.
- Gjithshka. Gjithshka q ke menduar pr t m ndryshuar vendimin.
Un do t shoh mandej se far do t rivendos t bj.
- Po un nuk kam menduar kurrgj. Do t desha t t them se ti bre nj
veprim t marr. Ti ngule kmbe n tnden, un t ofrova pjesn time t
ksaj marrzie dhe jo pak.
- Nuk sht e mjaftueshme pr t m ndryshuar mendimin kaq shpejt.
- Dgjo e dashur Iren. Nuk m oi deri ktu as sakrifica as prkushtimi.
Dita n t ciln kuptova se t dashuroja m ka diktuar kt, q gjith t
dashuruarit jan t detyruar t thon t njjtn gj: Burri q do nj
grua, q krkon ta ngadhnjeje, ta shtjer n dor dhe ta marr, duhet q
t lidhet si prball vetes dhe prball asaj me nj zotim e betim t shenjte.
Guy de Maupassant
20
U gjend mirkuptimi nga ana e nj gruaje si ti dhe jo i nj gruaje zemr
hapur e zemr prdal. Kurorzimi, martesa, - q ka nj vler t madhe
sociale dhe nj vler t madhe ligjore, nuk i ka pushtuar syt e mij sa q
nj vler morale shum e vogl, dhe e lehte, t krijoj kushte n t cilat
kjo prgjithsisht mbaron. Pra, kur nj grua lidhet me kt varg ligjor,
por q nuk e do burrin e saj, q nuk e do m sikurse do nj burr tjetr
q asaj i plqen e q i jepet; kur ky burr pa ato lidhje ligjore e mban
kshtu kt grua, un them kta t dy i jan kushtuar njeri tjetrit me nj
miratim e dashje t t dyve dhe t lir e t pa imponuar, prandaj mjafton q
kt gj ta pohojn edhe prpara sharps s kryetarit t bashkis. Them se
kta t dy jan dy persona t ndershm, bashkimi i t cilve duhet t jet
m intim, m i fort, m i shenjte se t gjith betimet q mund t ken pas
blatuar m par.
Kjo grua rrezikon gjithshka dhe sht e vrtet sepse ajo e di q ka dhn
do gj, zemrn e saj, trupin e saj, jetn e saj;sepse ajo i ka marr parasysh
t gjitha t kqijat q mund ta presin, gjith rreziqet apo katastrofat. Ajo
ndrmerr nj akt t guximshm, pa frik dhe sht e prgatitur pr tu
ballafaquar e pr tiu kundrvn t gjithve: burrit t saj q mund ta vras
dhe shoqris q mund ta ndrydh. Jan kto arsyet q ajo t jet e respek-
tuar megjith pabesin ndaj bashkshortit dhe pikrisht pr kt, i dashuri i
saj, duke e marr q t bashkjetoj me t, duhet q ai ti ket parashikuar
t gjitha, ta preferoj e t pranoj gjithshka q mund ti ndodh.
Nuk kam m asgj pr t thn. Kam folur qysh n fillim si nj njeri serioz
se ku do t arrije. Tek un nuk mbeti m vese nj burr: burri q t do.
Dhe ti nuk ke bn m vese t m japsh urdhra.
E rigjallruar dhe shum e gzuar ajo ia mbylli atij gojn me buzt e saj
dhe me nj z t ult i tha:
- ka dgjove nga goja ime, nuk ishin t vrteta, i shtrenjti im, asgj nuk ka
ndodhur. Im shoq nuk dyshon pr asgj. Por, un desha t shihja, desha t
B a b o M i l o n i
21
dija se far do t bje ti. Desha t kisha dhuratn. . . . . . . . dhuratat. . . .
. ato t zemrs sate. . . . . dhuratat e tjera, sepse zinxhirin ma drgove pak
m par. Ti tashm mi ke dhn. . . . . . . . Faleminderit, . . . . faleminderit.
. . . . . . Oh! O Zot! Sa e lumtur jam!

Guy de Maupassant
22
N D R R A T
Ishte nj pasdarke miqsore mes miqsh t vjetr.
Ata ishin pes: nj shkrimtar, nj mjek dhe tre beqar pa ndonj profesion,
por shum t pasur. Kishin folur shum e pr gjithshka dhe i kishte kapur
nj far lodhje por, nga ato q rizgjojn shtytjen e mtejshme pr bised.
Njeri nga bashkbiseduesit q prej disa minutash nuk kishte folur por, n
heshtje sodiste bulevardin plot gjallri e t zhurmshm, t ndriuar nga
llambat e gazit, n nj moment tha:
- Kur nuk bn asgj nga mngjesi deri n mbrmje, dita t duket sikur zg-
jatet n pambarim.
- Por edhe nett, - shtoi ai pran tij. Un nuk fle shum, argtimet mua m
lodhin, bisedat jan gjithnj po njlloj, nuk ndryshojn. Nuk ndodh kurr
q un t gjej nj ide t re para se t flas, nuk ka rndsi me k dhe kam
nj dshir t fort pr t mos thn e pr t mos dgjuar asnj fjal. Nuk
di se far t bj n mbrmje.
Ndrsa i treti beqar i pasur, shtoi:
- Do t paguaja shtrnjt pr t pasur mundsi t kaloja nja dy or t knd-
shme do dit.
Tek ata u afrua shkrimtari q tashm e kish marr pardesyn nn krah.
B a b o M i l o n i
23
Njeriu, - tha ai- , q zbulon ndonj ves t ri dhe ua ofron at t afrmve t
tij, ai do tu shkurtonte atyre gjysmn e jets. Do ti bnte nj shrbim t
madh njerzimit ai q do t gjente mjetin pr t siguruar shndet t prjet-
shm dhe nj rini t prjetshme.
Mjeku duke vazhduar t ndukte cigaren, me buz n gaz,
- Por, - tha- , ky mjet nuk zbulohet kaq leht. sht krkuar me shum
vshtirsi dhe sht prpunuar mir materiali qysh kur ka ekzistuar njerz-
imi. Njerzit e par kan arritur deri n nj cak t perfeksionimit t ksaj
mnyre, po ne nuk barazohemi me ta.
- Fatkeqsi, - tha njeri prej syresh dhe pas rreth nj minute shtoi:
- N se do t mund t ishte e mundur vetm t flije, t flije mir pa pasur
as t nxeht e as t ftoht, t flije pas atyre rraskapitjeve t mbrmjes dhe
t mundimeve te mdha, t flije pa ndrruar.
- Pse pa ndrruar? - pyeti ai pran tij.
Tjetri iu prgjigj:
- Sepse, jo gjithnj ndrrat jan t kndshme. Ato jan t uditshme, t pa
besueshme, t hallakatura dhe se duke fjetur nuk mund t shijojm pjesn
m t mir t knaqsis son. sht e nevojshme q t ndrrosh duke
qen i zgjuar.
- Po kush t ndalon? - , e pyeti shkrimtari.
Mjeku e hodhi cigaren e vet.
- I shtrenjti im, pr t ndrruar me sy hapur, nevojitet nj aftsi dhe nj
pun e madhe e vullnetit ton, por q m pas ka pr rezultat nj rraskapitje
t madhe. ndrra jon e vrtet kalon ndr mendimet tona nprmjet
halucinacioneve, t knaqsive absolute q provokojn e shoqrojn trupin
ton, por ato duhet t kalojn natyrshm, pa tension. Ve ksaj ato duhet t
shoqrohen dhe me knaqsin fizike. Kt ndrr un mund tu a ofroj,
me kusht q ju t m premtoni q nuk do t abuzoni.
Shkrimtari ngriti supet.
Guy de Maupassant
24
- Ah, po e di, ky sht hashashi, opiumi, marmelata jeshile, parajsa artifi-
ciale. Kam lexuar Bolderin* dhe kam shijuar drogn e famshme q m ka
br t ndjehem shum keq.
Por doktori u ngul m fort n poltron.
- Jo, ky sht eteri e jo gj tjetr ve eterit dhe do t shtoja bile se ju le-
trarve do t duhej ta prdornit ndonjher.
T tre beqart pasanik u afruan.
- Na shpjego pr efektin e tij, i u lut njeri prej tyre.
Mjeku vazhdoi:
- Ti lem mnjan fjalt, apo jo? Un nuk flas as pr mjeksin, as pr
moralin, flas vetm pr qejfin, pr knaqsin. Ju i lini tu kalojn kot gjith
ditt q u shkurtojn jetn tuaj. Un dua t trheq vmendjen tuaj n nj
sensacion t ri e q sht i mundshm, t themi, pr njerzit inteligjent
e do t thosha pr ata tepr inteligjent; ajo sht e dmshme, si t gjitha,
q mbingacmon organet tona, por, mahnitse. Shtoj q juve do tu duhet
nj far prgatitje, vlen t thuhet nj ves i sigurt q ju mund t shijoni n
t gjith trsin efektet e veanta t eterit. Ata jan t ndryshm nga ato
t hashashit, opiumit e t morfins. E ndalin veprimin porsa ndrpritet
prthithja e medikamentit, ndrsa simulantt e tjer t ndrrave e vazh-
dojn veprimin e tyre pr or e or t tra. Tani do t prpiqem tu shpjegoj
se far ndjen me t. Por kjo nuk sht e thjesht, shumica e ktyre sensa-
cioneve jan delikate e t pa kuptueshme.
Meqense isha prekur nga nj nevralgji e fort, un e prdora kt lloj bari.
Mbase kam dhe abuzuar m pas. Kisha dhembje t madhe t koks, t qafs,
nj nxehtsi t padurueshme t lkurs dhe nj ethe shqetsuese. Mora
nj shishe t madhe me eter dhe i shtrir n krevat fillova ta thith ngadal.
Besoj, n krye t disa minutave, ndjeva nj zhurm mbytse q u shndrua
shpejt n nj lloj gumzhitje e q m dukej se gjithshka brenda trupit tim
po lehtsohej, po bhej e leht si ajri e po avullonte. M pas ndjeva nj lloj
B a b o M i l o n i
25
topitje t shpirtit, nj dremitje t leht pavarsisht se dhimbjet vazhdonin
por q nuk ishin m aq t rnda. Ishte nj nga ato vuajtjet q durohen dhe
jo nga ato mundimet e tmerrshme, prball t cilave i gjith trupi yn i tor-
turuar reagon.
Shum shpejt ndjenja e uditshme dhe e kndshme e vakumit q ndjeja
nn lkur, u prhap, gjymtyrt dhe kyet e tyre filluan t bhen kaq t
leht e t manovrueshm sikur mishi dhe eshtrat t ishin tretur e t kish
mbetur vetm lkura, lkura e domosdoshme pr t prcaktuar knaqsin
e jetess, e pr t qen i mbshtjell nga kjo knaqsi. M dukej sikur nuk
vuaja m. Dgjoja zra, katr zra, dy dialog pa i kuptuar fjalt. Ngandon-
jher nuk ishin tinguj t qart, ndonjher m vinte dhe ndonj far fjale.
Por jam i bindur se ishin thjesht zhurma te forta n vesht e mi.
Nuk flija, isha pothuaj zgjuar si npr gjum, kuptoja, ndjeja, arsyetoja me
kthjelltsi, me thellsi, me nj forc t jashtzakonshme dhe nj ngazllim
t shpirtit, me nj dehje t lindur nga ky dhjetfishim i aftsis sime men-
dore. Nuk ishin ndrra si ato t hashashit, nuk ishin prfytyrime t smura
si t opiumit, ishte nj mprehtsi e jashtzakonshme e t arsyetuarit, nj
mnyr e re e t vrojtuarit, t gjykuarit, e vlersimit t gjrave t jets dhe
me bindje absolute, t koshiencs absolute dhe kjo mnyr ishte e sakt.
N mendjen time u kthye shpejt imazhi i vjetr i shkrimit t shenjt- Bibls.
M dukej sikur i hngra t gjitha nga pema e shkencs, e q t gjitha mis-
teret e jets ishin zbuluar para meje si t ndodhura nn influencn e nj
logjike t re, t uditshme, t pa kundrshtueshme. T gjitha argumentet,
konkluzionet, provat e prshkruara m par prej meje, u prmbysn nga
nj prov e re, nga nj definicion e argument i nj logjike q nuk mund
t hidhej posht. Koka ime ishte br nj fush lufte mes idesh. Isha nj
qenie shpirtrore me nj inteligjenc t pamposhtur e shikoja nj knaqsi
t jashtzakonshme nga gjendja e potencs sime. E gjith kjo mbajti gjat-
gjat. Un merrja frym gjithnj mbi grykn e shishes se eterit. N nj ast
Guy de Maupassant
26
gjithshka u ndrpre sepse shishja ishte boshatisur dhe ndjeva nj paknaqsi
te vrtet.
T katr burrat me nj z i krkuan:

- Doktor na shkruaj shpejt nga nj recet pr nj litr eter.
- Ah. Sa pr kt jo, jo, shkoni t helmoi nga t tjert, - dhe u largua.
T nderuar zonja dhe zotrinj, n t vrtet, zemrs suaj, asgj nuk u thon
kto rreshta?

*Botuar n Galua m 8 korrik 1882*

**Bolderi ka shkruar librin Parajsa artificiale ku trajton haluinacionet
nga prdorimi i hashashit dhe i opiumit.
B a b o M i l o n i
27

EVELINA SAMORIS
Kontesha Samoris.
- Kjo zonja e veshur me t zeza atje tej?
- Ajo personalisht. Ajo vishet n t zeza pr vajzn e vetme, Evelina, t
vetvrar.
- Ikim q ktu! dreqin ma that? . . .
- Nj histori shum e thjesht: pa krim e pa prdhunim.
- E ather, si?
- Kshtu! . . . Shum oborrtare kan lindur pr t qen gra t ndershme,
por thon, se dhe shum gra hiqen t ndershme pr t qen oborrtare.
Nuk sht e vrtet? Zonja Samoris ka lindur oborrtare, pati nj vajz t
lindur si nj grua e ndershme, kjo sht e gjitha.
- Nuk t kuptoj.
- Ta shpjegoj. Kontesha Samoris sht nj nga ato t huajat misterioze q
vijn pa pritur me qindra e qindra do vit n Paris. Kontesh hungareze apo
rumune, nuk e di mir, ajo u duk nj dimr n nj apartament n Shamp
Elise, n lagjen e aventurave dhe hapi sallonet e saj pr t gjith ata q ta-
konte s pari apo q vinin pr t parn her.
Shko dhe ti t them. Pse? , do t m pyessh. Shko si shkojm ne t
gjith, sepse atje luhet, sepse grat jan t shkueshme dhe burrat jan t pa
Guy de Maupassant
28
ndershm. Ju e njihni kt mnyr t keqbrsve q shkrijn stolit e do
lloji, gjith fisnikt, gjith titullart, gjith t pa njohurit n ambasada, me
prjashtim t spiuneve. Japin fjaln e nderit pr do premtim, paditin gjy-
shrit e tyre, tregojn pr jetn e tyre, mburract, gnjeshtart, hajdutt,
t rrezikshm me letrat e tyre, mashtrues si dhe me vet emrat e tyre,
aristokracia e padijes s lart deri n infinit.
Un i afroj kta individ. Jan shum interesant pr ti studiuar imtsisht;
sht interesante ti njohsh, zbavitesh ti dgjosh, jan shpesh gaztor por
t trash, bosh si zyrtart funksional. Grat e tyre n mjaft raste jan t
bukura por dhe bishtdredhura, me shum t fshehta n t kaluarn e tyre,
ndoshta kan qen dhe n ndonj nga ato shtpit, ku mbajn fajtoret e
dnuara pr faje t vogla. N prgjithsi kan sy t shklqyeshm dhe flok
shum t bukur. Un i adhuroj. Zonja Samoris sht tipike e ktyre aven-
turiereve elegante, e maturuar, por, akoma e bukur, trheqse dhe tigre.
Duket zemrlig e modelit tipik. Argtohet shum n shtpin e saj, luan,
krcen, shtron darka, prfundimisht bn gjithshka q prmbush knaqs-
in e jets mondane.
Ajo kishte nj vajz t rritur, shum t bukur, gjithnj t gzuar, gjithnj t
pranishme ndr festa, gjithnj e gatshme pr t qeshur dhe pr t krcyer si
e marr. Nj vajz tipike e nj aventuriereje. Por njkohsisht e pa djall-
zuar, me nj zgjuarsi q nuk dallonte asgj, nuk dinte, nuk kuptonte e nuk
merrte vesh asgj nga sa ndodhte n shtpin e s ms.
- Si i dini ju kto?
- Si i di? N mnyrn m t uditshme.
Nj mngjes dikush trokiti n portn e apartamentit tim dhe shrbtorja
m njoftoi se nj zotri me emrin Xhuzeppe Bonental, donte t fliste me
mua. Un e pyeta shrbyesen menjher:
- Kush sht ky zotri?
- Nuk e di zotri, - m tha, - ndoshta ndonj shrbtor.
B a b o M i l o n i
29
Ishte me t vrtet nj shrbtor q krkonte t hynte n shrbim tek
un.
- Ku ke qen i punsuar deri tani? , - e pyeta.
- Tek kontesha Samoris.
- Ah! Po shtpia ime nuk ka asgj t njjt me at.
- E di mir, zotri, dhe pikrisht pr kt shkak dua t hyj n shrbim t
zotris suaj.
Ka mjaft njerz t till. Hyri drejt e brenda pa pasur ndrmend t kthehej
mbrapsh. N t vrtet m nevojitej nj shrbyes dhe e pranova.
Nj muaj m von zonjusha Samoris vdiq n mnyr misterioze dhe hol-
lsit lidhur me kt vdekje do t mi kallzonte pikrisht Xhuzeppja q i
kishte msuar nga shrbtorja e konteshs e cila ishte mikesha e tij.
Ne mbrmjen e nj balloje nga ato q organizonte kontesha, dy t rinj
bisedonin prapa ders s sallonit. Zonjusha Evelina, - kshtu quhej vajza
e konteshs, - mbas nj vallzimi shkon e mbshtetet pas asaj dere pr t
marr pak freski. Dy t rinjt nuk e vun re kur u afrua dhe ajo mundi t
dgjonte bisedn e tyre q thoshin:
- Po kush sht n t vrtet babai i voglushes?
- Nj rus, m duket konti Ruvalov. Nuk ka m relacione me t mn.
- Po princi q e zotron tani?
- sht ai princi anglez m kmb prball me dritaren. Zonja Samoris e
adhuron at. Por dashurit e saj nuk zgjatin m shum se nj muaj ose
shum- shum gjasht jav. Prandaj ju e shihni q numri i miqve sht i
konsiderueshm, t gjith jan t ftuar e pothuajse q t gjith t zgjedhur.
Kjo, natyrisht kushton pak shtrenjt por. . . . . . . . . e lem me kaq.
- Nga e ka marr kt emrtim Samoris?
- Prej nj burri q ndoshta e ka dashuruar, nj bankieri ifut n Berlin q
quhej Samuel Morris.
- Shum mir. Ju falnderoj pr sa m treguat. Tani q msova gjith sa m
Guy de Maupassant
30
that e kam t qart. Dhe, do t shkoj pas saj menjher.
far goditje ra mbi trurin e asaj voglusheje q mbartte n vetvete t gjitha
prirjet e nj gruaje t ndershme!? far dshprimi e tronditi at shpirt t
pastr!? far mundimi ushqeu at gzim, at buzqeshje magjepse, at
argtim ngazllues t jets!? far beteje n at zemr aq t re deri n mo-
mentin kur i ftuari i fundit u largua nga salla!? Ja, kto Xhusepja nuk mund
t mi thosh. Por, m tregoi se po at mbrmje Evelina hyri me vrull n
dhomn e nns s saj q kish shkuar pr t fjetur pasi u largua shrbtorja,
e duke qndruar m kmb, e zbeht e me sy t zgurdulluar i tha:
- Mama, ja far kam dgjuar sot n sallon.
Dhe i tregoi fjal pr fjal bisedn e dy t rinjve ashtu sikurse ta tregova
un pak m par.
Kontesha, e habitur nuk dinte fillimisht se si ti prgjigjej. Mandej, i mo-
hoi gjithka energjikisht, i improvizoi nj histori, iu betua duke iu drejtuar
Zotit pr dshmitar. Voglushja u largua e shastisur, por jo e bindur pr sa
i tha e ma.
M kujtohet shum mir ndryshimi i uditshm i manifestuar tek ajo.
Ishte gjithnj e zymt, e trishtuar dhe ti ngulte syt e saj t mdhenj si
pr ta lexuar n thellsi t shpirtit t saj. Ne nuk dinim se far mendonte
e far krkonte. Ndoshta donte t siguronte nj burr definitiv apo t
prkohshm.
Nj mbrmje nuk patm m asnj dyshim: ishte ndrydhja e nns s saj.
Ather ftohtsisht si nj e punsuar q krkon t prcaktoj kushte n nj
kontrat, i tha s ms:
- Ja, mama ajo q un vendosa. Ne do t kthehemi s bashku t dyja n fshat
ose n nj vil t vogl. Do t jetojm pa potere. Xhevahiret e tu, q ke
trashguar, prbjn nj pasuri. N se ti gjen pr tu martuar ndonj burr
t ndershm do t jet shum mir. Akoma m mir n se do t gjej edhe
un burr. N se ti nuk e pranon propozimin tim, un do t vras veten.
B a b o M i l o n i
31
Ksaj here kontesha e porositi t bijn t shkonte pr t fjetur duke i
ndaluar ti prsriste m fjalt e thna q ishin t kqija pr nj goj si e
saja. Evelina iu prgjigj:
- Do t jap nj muaj kohe pr t reflektuar. N se pas nj muaji, ne nuk do
t kemi ndryshuar kt gjendje t qenies son, do t vras veten sepse nuk
m mbetet rrug tjetr e ndershme pr t dal nga kjo gjendje, - i tha dhe
u largua.
Por n sallonin e shtpis Samoris vazhdoi vallzimi e shtrimi i banketeve
si dhe m par. Evelina ather, me pretekstin se kishte dhimbje t va-
zhdueshme t dhmbve mundi t shtjer n dor, nga nj farmacist aty
pran, disa pika kloroform. T nesrmen e prsriti t njjtn gj e kshtu
vazhdoi dhe dit t tjera. Pa dyshim se sa her q shkonte, blinte doza n
nj mas t padmshme t narkotikut. N kt mnyr mundi t mbushte
nj shishe me narkotik.
Nj mngjes e gjetn t shtrir n krevatin e saj krejtsisht t ftoht e me
nj mask pambuku n fytyr. Kishte vdekur.
Arkivoli i saj ishte i mbushur me lule, ishte e veshur n t bardha. N cer-
emonin e prmortjes mori pjes nj turm e madhe njerzish.
- Mir pra mir, n t vrtet kjo dihet, - sigurisht kto gjra nuk e ngjall-
nin- , por ndoshta kjo voglushe ish pr tu martuar. Ajo ishte shum e
bukur. Po e ma?
- Oh! Ajo ka qar shum. Mezi pas tet ditsh filloi t priste miqt e saj t
afrm.
- Dhe far u pat thn pr t shpjeguar kt vdekje?
- Iu kallzonte pr nj stuf t perfeksionuar, mekanizmi i s cils ishte
prishur dhe i kish shkaktuar goditjen. Fatkeqsi t njjta t shkaktuara nga
kto aparate kishin provokuar thashetheme t mdha; n kto shtje nuk
ka asgj t pamundur.
Botuar pr her t par n Galua m 20 Dhjetor 1882.
Guy de Maupassant
32
I VERBRI
sht ky far gzimi i rrezeve t para t diellit? Prse bie kjo
drit mbi tok dhe mbush kaq shum me gzim jetn? Qielli sht plot-
sisht i kaltr, fusha e blert, t gjitha shtpit t bardha dhe syt ton prpi-
jn me shpejtsi kto ngjyra t gjalla q i japin gzim shpirtit ton. Dhe
na lindin dshira t mdha pr t vallzuar, vrapuar e knduar, nj lehtsi e
hareshme e mendjes, nj lloj dashurie e madhe e dsherojm gati ta prqa-
fojm diellin.
T verbrit, t ulur n porta, t zhytur n errsirn e tyre t prjetshme,
qndrojn t qet si gjithnj ndaj ktij gzimi t ri, pa e kuptuar dhe qet-
sojn n do moment qenin e tyre q krkon t lodroj. N mbrmje, kur
kthehen pr krahu me ndonj vlla m t vogl apo ndonj motr, n se
voglushi thot: sot ka qen nj dit shum e bukur , i verbri i prgjig-
jet: edhe un pajtohem q ishte kohe e mir se Lulu- ja nuk qndronte
fare.
Un kam njohur nj nga kta njerz, jeta e t cilit ka qen nj nga theroriz-
imet m mizore q mund t ken ndodhur.
Ishte nj fshatar, djali i nj fermeri normandian. Deri sa jetonin i ati dhe
e ma, kishte pasur nj far shrbimi pr t; ai pothuajse nuk e vuante
B a b o M i l o n i
33
shum fatkeqsin e tij. Por kur pleqt van e shkuan, pr t filloi jetesa e
tmerrshme.
I mbledhur nga nj e motra e tij, t gjith t tjert e shtpis e trajtonin si
nj parazit t poshtr q hante bukn e tyre. Sa her q i jepnin ushqim ia
prmendnin se e ushqenin ata; e quanin dembel, njeri q nuk ishte pr gj,
nuk e nxirrte qimen nga qulli dhe i kunati, ndonse ia kishte prvetsuar
trashgimin q i kish takuar nga prindrit, i jepte si pr mshir t hante
aq sa t mos vdiste.
Kishte nj pamje t zbeht, dy sy t mdhenj e t bardh si ato dyllrat q
shrbejn pr t vulosur letrat dhe qndronte pa reaguar ndaj fyerjeve t
atyre q nuk e prfillnin ndonse edhe ai ndjente. Ish shum i mbyllur n
vetvete. Nuk kish njohur kurr dhembshuri prej t tjerve; e ma e tij kish
qen gjithnj e ashpr me t, nuk para e kish dashur sepse n fshat t pa
dobishmit i konsideronin si parazit dhe n t tilla raste fshatart imitonin
pulat q i vrasin shoqet e tyre m t dobta apo t smura.
Pothuajse pa mbaruar mir s glltituri kafshatn, n periudhn e vers
ai shkonte e ulej para ports, apo n dimr prball vatrs dhe nuk lvizte
prej aty deri n dark. Nuk bnte asnj gjest, asnj lvizje, vetm qepallat
e tij, t ngacmuara nga ndonj lloj vuajtje nervoziteti, uleshin ndonjher
mbi njolln e bardh t syve. A kishte vall ai ndonj koncept, mendim apo
nj koshienc t sakte pr jetn e tij? Asnj nuk e kish pyetur. Pr disa vjet
gjrat rodhn kshtu. Por, paaftsia e tij pr t br dika dhe patundsh-
mria e tij, u bn shkas pr t acaruar t afrmit e tij dhe ai u b objekt
i talljeve nga t gjith, nj lloj bufoni i martirizuar, plak e braktisur prej
mizoris s lindur dhe e alegris s egr q mbartnin keqbrsit q e rre-
thonin. T gjitha talljet mizore q verbimi i tij mund tu inspironte, ata i
a sajonin. Ndrsa, pr t shlyer at q hante, koha e ngrnies bhej koh
zbavitjeje pr t gjith t pranishmit dhe tortur pr t pa fuqishmin.
Fshatart e shtpive aty afr merrnin pjese n kto argtime; njoftoheshin
Guy de Maupassant
34
port m port dhe kuzhina e fermerit do dit mbushej plot me njerz
pr tu argtuar. N kto raste i vendosnin n tavolin prpara pjats me
t ciln do t ushqehej, ndonj mace apo ndonj qen. Kafsha me instinktin
e vet, e ndjente lngimin e njeriut sakat dhe qetsisht afrohej merrte nga
pjata pa shkaktuar zhurm, glltiste me kujdes dhe kur ndonj brambullim
pak zhurmuese e gjuhs kish trhequr vmendjen e t mjerit, kafsha largo-
hej menjher pr t shmangur goditjen e lugs q i verbri onte ashtu ku-
turu. Ather fillonin t qeshurat, shtyrjet e prplasjet e kmbeve pr tok
t spektatorve t hasdisur t mbshtetur pas murit. Ai, pa thn asnj fjal
vazhdonte t hante me dorn e djatht ndrsa t majtn e mbante ngritur,
ruante e mundohej t mbronte pjatn e tij. Shpesh her i jepnin t mblla-
itt tapa, copa druri, gjethe dhe plehra qe ai nuk mund ti prtypte. Mbasi
lodheshin edhe me kto lloj marifetesh, i kunati i trbuar fillonte ta rrihte
me shuplaka e argalisej me sforcon e padobishme t t verbrit t mjer q
ai bnte pr tu mbrojtur nga goditjet e pr t rezistuar. Pastaj fillonte loja
e shuplakave n fytyr. T gjith t pranishmit, argatt e stalls, shrbyesit
e shrbyeset fillonin ti jepnin shuplaka me radhe q detyronin qepallat e
tij t prpliteshin. Ai nuk dinte ku t fshihej dhe qndronte gjithnj duke
mbajtur kraht e hapur pr t evituar t afroheshin pr ta goditur.
S fundi e detyruan t krkonte lmosh. N ditt kur bhej pazari, e nx-
irrnin dhe e linin n an t rrugs. Sa her q dgjonte zhurmat e hapave t
kalimtarve pran ose rrapllimat e ndonj karroce ai zgjaste kapeln duke
thirrur vazhdimisht :
Mshir, n keni perndi .
Por fshatari nuk sht dor lshuar, dhe kishte raste q pr dit t tra nuk
ai onte asnj t holl n shtpi. Ather shprthente kundr tij nj lloj
urrejtjeje pa mshire. Ja si vdiq ai.
Nj dimr bri shum ftohte dhe vendi mbeti pr shum koh i mbuluar me
bor. Ishte nj acar i madh. Nj mngjes, i kunati e shpuri pr t lypur l-
B a b o M i l o n i
35
mosh n nj rrug t madhe shum larg shtpis. E la aty gjith ditn deri
kur u b nat dhe u tha pjestarve t tjer n shtpi se nuk e kish gjetur tek
vendi ku e kish ln. Pastaj kishte shtuar:
Po nuk ka pse t preokupohemi sepse dikush do ta ket marr me vete
pr ta mbrojtur prej t ftohtit. Eh!, dreq o pun. Nuk ka humbur. Do t
shihni q do t kthehet nesr shndosh e mir dhe ka pr ta ngrn ush-
qimin e tij.
T nesrmen i verbri nuk u kthye.
Mbas shum or qndrimi duke pritur n mes t rrugs, i plevitosur nga
t ftohtit gati pr vdekje, ai kish vendosur t ecte; duke mos mundur t
gjente me tahminin e tij rrugn, e cila ishte e mbuluar me dbor dhe me
nj shtres te trash akulli, kishte ecur kuturu, kish rn n kanal, pastaj
ishte uar dhe gjithnj n heshtje kish vazhduar duke krkuar ndonj shtpi,
por, ngrirja n dbor pak nga pak e kish kapur t gjithin. Kmbt e dobta
nuk e mbajtn m,kishte rn pr tok n mes t dbors n nj vend t
rrafsht dhe nuk u ngrit m. Flokt e bardha t dbors q binte pa push-
uar, e groposn. Trupi i ngrir humbi nn masn e akumuluar t flokve t
dbors dhe m pas nuk dukej asnj shenj q t tregonte se aty shtrihej
nj kufom.
Te afrmit u hoqn sikur e krkuan tet dit me radhe. M n fund i kishin
ndrprer krkimet.
Dimri at vit ishte i ashpr dhe akulli nuk shkriu pr shum koh.
Nj dit t diel, duke shkuar pr n kishe, fshatart vun re nj tuf kor-
bash q fluturonin prqark n lartsi mbi nj rrafshin, mandej lshoheshin
njhersh si nj breshr i zi t gjitha s bashku n t njjtn pik, ngri-
heshin e riktheheshin prsri po ashtu si m par. Nj jav m von zogjt
e zymt ishin prsri po aty. Dukeshin si nj re n qiell, sikur t ishin
mbledhur nga t gjitha pikat e horizontit, e lshoheshin pingul posht me
kakarisje t forta mbi born vezulluese q e njollosnin zymt dhe aty rr-
Guy de Maupassant
36
monin me ngulm.
Nj djalosh i ri desh t shihte se far bnin dhe zbuloi trupin pa jet t
t verbrit, t gllabruar gati pr gjysm prej tyre, e krejt t prishur. Syt e
zbet ishin zhdukur nga ukitjet e sqepave t gjat llups t shpendve.
Un tashm nuk mund t shijoj m knaqsin e gjall t rrezeve t diel-
lit pa m kapur nj trishtim e nj ndjenj melankolie pr at t verbr t
mjer q e patn prjashtuar nga e drejta e trashgimit t tij prej prindrve,
por q vdekja e llahtarshme n fund t fundit ishte nj ngushllim pr t
gjith ata q e patn njohur dhe q u kishte ardhur sado pak keq pr t
gjitha vuajtjet e tij.
Botuar pr her t par n Galua m 31 Mars 1882.
B a b o M i l o n i
37

J E T I M I

Zonjusha Sore e kishte adoptuar at djal koh m par dhe n

rrethana shum t trishtuara. Ajo ishte ather tridhjetegjasht vjee dhe
shmtimi i saj (ishte fmij kur i shkau nga duart kamerieres, ra n flak
dhe fytyra e djegur tmerrsisht kish mbetur e lemeritshme n t par) i
kish diktuar pr t mos u martuar kurr, sepse nuk kish dashur q burri q
do t martohej me t ta merrte vetm pr pasurin e saj.
Nj komshia e saj q kish mbetur e ve n kohn kur ishte shtatzn, kish
vdekur gjat lindjes s fmijs, pa i ln asnj pasuri fmijs. Zonjusha Sor-
e, e mori voglushin, e vendosi tek nj dado, e rriti, e drgoi n kolegj,
pastaj e mori me vete n shtpi n moshn katrmbdhjet vje, me qllim
q t kish n shtpi nj njeri q ta donte, t kujdesej pr t dhe ta nderonte
t moshuarn.
Ajo banonte n nj shtpi t vogl fshati, katr lega nga Ren-i dhe jetonte
pa pasur ndonj grua q ti shrbente. Shpenzimet, me qen se u rritn
gati m shum se dyfish pas ardhjes s jetimit n shtpi, i rezultonte se me
tre mij franga t rents q merrte nuk i mjaftonin m pr t ushqyer tre
persona, prandaj nuk mund t mbante kameriere n shtpi. Ajo kujdesej
vet pr pastrimin e dhomave dhe t kuzhins, ndrsa djalin e drgonte pr
t br pazaret dhe porosit. Djaloshi okupohej edhe me kopshtin. Ishte i
Guy de Maupassant
38
dashur, i urt, i qet e ledhatar dhe ajo provoi nj gzim t madh, nj gzim
t ri kur ndjente prqafimet e atij djaloshi q dukej se nuk i bnte prsh-
typje shmtimi i fytyrs s saj.
N mbrmje uleshin t dy prball zjarrit dhe ajo prgatiste gjra t shi-
jshme. E ngrohte vern, thekte ndonj fet buke dhe kjo ishte nj fest e
vogl para se t shkonin t flinin. Shpesh her e merrte n gjunjt e saj,
e mbulonte me prkdheli duke i murmuritur fjal me ndjenja dhemb-
shurie. E quante lulja ime e vogl, kerubini im, engjll i adhuruar, gzimi
im hyjnor. Ai e lejonte ta ledhatonte mblsisht duke i vendosur kokn e
tij mbi supin e vajzs plak. Ndonse kishte arritur moshn pesmbdhjet
vje, kishte mbetur i holl, i vogl, me nj pamje pak si prej t smuri.
Ngandonjher zonjusha Sure e merrte me vete n qytet pr t vizituar t
afrmet, dy kushrira t largta e t martuara, q banonin n nj rrethin
vetm me familjet e tyre. T dy grat dukej se mbanin ca inat q e kish
adaptuar at jetim, pr motive t trashgimis, sepse n se trashgimia pr
mirsjellje do t ndahej n mnyr t barabart, do t humbisnin nj t
tretn e saj.
Ajo ishte e gzuar, e lumtur dhe e prkushtuar e gjitha pr t adaptuarin e
saj. I blinte vazhdimisht libra sepse i zgjeronin horizontin dhe ai i jepej me
shum pasion leximit. N mbrmje, tashm, nuk hipte m n gjunjt e saj
si koh m par, por ulej n nj stol t vogl pran zjarrit dhe hapte librin.
Llamba, e vendosur mbi cepin e tavolins prmbi kokn e tij, i ndrionte
flokt e tij kaurrela dhe nj pjes t ballit. Nuk lvizte, nuk i onte syt,
nuk bnte asnj gjest, lexonte i prkushtuar i tri, i thithur krejt n aven-
turn q tregohej n libr.
Ajo qndronte e ulur prball tij, kryekput me nj shikim t flakt e t
fiksuar, e mrekulluar nga ai prqendrim i tij, por dhe xheloze gati pr t
qar. Nganjher i thoshte:
Ti je shum i lodhur shpirti im , duke shpresuar q ai t ngrinte kokn e t
B a b o M i l o n i
39
shkonte ta prqafonte. Por ai as q prgjigjej, nuk dgjonte, nuk e kuptonte,
nuk donte t dinte tjetr jasht asaj q lexonte n faqet e librit. Pr dy vjet
prpiu nj numr t pallogaritur librash. Karakteri i tij u ndryshua. Shpesh
her shkonte i krkonte t holla zonjushs Sure dhe ajo i jepte. Por me q
kjo po ndodhte shum shpesh ajo nuk pranonte gjithnj ti jepte se kishte
rregullin e saj dhe dinte se kur duhej t ndrhynte. Me kmbnguljen e tij e
me t lutura ai arriti t mbledh nj shum t madhe, por me q vazhdoi t
krkonte akoma, ajo e pa epur iu prgjigj negativisht dhe nuk i dha m.
Djaloshi edhe pas ksaj dukej si i knaqur. N pamje paraqitej i qet si koh
m par, qndronte i ulur pr or t tra pa br asnj lvizje me sy t ulur
posht dhe i humbur n fantazime. Nuk fliste m as me zonjushn Sore,
duke iu prgjigjur paksa pr ka e pyeste ajo, me fraza t shkurtra e t
prera.
Megjithat ishte i sjellshm me t, gjith kujdes, por nuk e prqafonte m.
N mbrmje, tashm, kur ndodheshin ball pr ball n t dy ant e oxha-
kut, ai i palvizur dhe i heshtur, kish momente q i shkaktonte frik plaks.
Ajo donte sikur ta zgjonte nga kjo gjendje duke i thn dika, ndonj gj pr
t dal nga kjo heshtje e frikshme si errsira e nj pylli t dendur. Por dukej
se djaloshi nuk ia vinte veshin dhe ajo nuk e ngacmonte m pasi i kish folur
pes - gjasht her dhe nuk kish marr prgjigje, nga frika q kan grat e
mjera e t pafuqishme. far kishte? far kalonte n at tru t mbyllur?
Kur qndronte kshtu dy a tre or prball tij, ndjehej si e mendur dhe e
kapte nj dshir t largohej, t shkonte n fshat pr t evituar kt heshje
t gjat dhe nj rrezik t prfytyruar, q nuk dinte ta prcaktonte por q
e ndjente. Shpesh her, kur ishte krejt e vetme qante.
far kishte? N se ajo shfaqte ndonj dshir, ai ia plotsonte pa hezituar.
N se kishte nevoj pr dika n qytet, ai do t shkonte dhe do tia sillte
asaj menjher. Sigurisht nuk duhej t ankohej prej tij, jo. . . . sigurisht. E
megjithat. . . . . . . .
Guy de Maupassant
40
Kaloi akoma dhe nj vit e u shfaq nj ndryshim i ri n karakterin misterioz
t djaloshit. Ajo n se nuk e vinte re, e ndjente, e parashikonte. Si? Nuk kish
rndsi. Ishte e sigurt q nuk ishte e gabuar, por nuk kish mundur t kup-
tonte se si mendimet e panjohura t ktij djaloshi ishin ndryshuar. I dukej
se ai deri ather kish qen si nj njeri i lkundur, ngurues, ndrsa tani kish
marr nj vendim pr t mbajtur nj qndrim t till.
Kjo ide asaj i lindi nj mbrmje duke ndeshur n shikimin e tij, nj shikim
i ngulur, i veant, q pr t ishte i panjohur.
Ai e shihte vazhdimisht dhe ajo kish dshir ti largohej ktij shikimi t
ftoht, q i qndronte i ngulur pas kurrizi. Pr mbrmje t tra ai e prqen-
dronte shikimin n fytyrn e saj dhe vetm kur ajo me forcn e saj i tho-
shte:
- Mos m shih n kt mnyr, biri im ,ather ai ulte kokn. Por nuk
arrinte t kthente kurrizin dhe ajo ndjente mbi vete prsri at shikim.
Ngado q ajo t shkonte, ai e ndiqte me sy t ngulur. Njher, kur ajo po
shtiste n kopsht, e vuri re q qndronte prapa nj grumbulli bimsh sikur
t ishte i fshehur q ajo t mos e dallonte. Kur ajo u ul t arnonte orapet,
ndrsa ai punonte tokn, vazhdonte ta shihte gjithmon duke e vrojtuar
n nj mnyr tinzare dhe pa ia hequr syt. Njher ajo i bri nj sr
pyetjesh:
far ke biri im? Prej tre vitesh ti ke ndryshuar, nuk t njoh m. M thuaj
far ke, far mendon, t lutem?
Ai me nj ton t qet e t lodhur iu prgjigj si prher:
- Po nuk kam gj tezja ime.
Edhe kur ajo insistoi duke iu lutur:
- Eh! Djali im, mu prgjigj mu prgjigj kur t flas. N se ti ke ndonj ank-
es ma thuaj. Ti mu prgjigj gjithnj dhe mos m shih n kt mnyr. Ke
ndonj paknaqsi? Thuama! Do t prpiqem t t knaq.
Ksaj here ai u largua me nj pamje t lodhur duke mrmruar:
B a b o M i l o n i
41
- Po t siguroj se nuk kam gj.
Nuk ishte shum i gjat dhe kishte gjithnj pamjen e nj djaloshine, ndo-
nse linjat e fytyrs ishin ato t nj burri. Ishte shume i ngurt, i pakt,
shtrembaluq, i heshtur dhe shqetsues si nj mister. Ishte nj qenie e mbyl-
lur, i padeprtueshm e q mendonte vazhdimisht pr t br ndonj pun
mendore aktive e mbase t rrezikshme.
Zonjusha Sore e ndjente gjith kt dhe nuk e zinte gjumi nga frika. E
zinin dridhje t tmerrshme, ankthe t lemeritshme. Mbyllej n dhomn e
saj, e kyte dern e torturuar nga frika.
Nga kush kishte frik? Nuk e dinte! Kishte frik nga t gjitha, nga nata, nga
muri, nga hija q hna lshonte pas perdeve t bardha t dritareve dhe mbi
t gjitha kishte frik nga vet ai.
Pse? kishte pr tu tmerruar? Ku e dinte ajo!
Nuk mund te jetohej m kshtu! Ishte e sigurt q nj fatkeqsi i kanosej, nj
fatkeqsi e tmerrshme.
Nj mngjes u nis fshehurazi dhe shkoi n qytet tek t afrmet e saj. U tre-
goi shtjen me nj z t dridhur. T dy grat menduan se asaj i kishte ikur
mendja dhe krkuan q ta qetsonin, por ajo u tha:
- Sikur ta dinit si m shikon nga mngjesi deri n mbrmje! Nuk mi ndan
fare syt. Ka momente q m vjen t thrras gjitont, kaq frik kam. Po
far thoni ju? Ai nuk bn gj tjetr vese m sheh vazhdimisht.
T dy te kushrirat e pyetn:
- Po ndonjher t ka keqtrajtuar? T prgjigjet me ashprsi?
Ajo u prgjigj:
- Jo kurr. Bn gjithshka q dua un, punon gjithnj, ka gjithshka n
rregull, por un prapseprap kam frik. Ka dika n tru, dhe jam e sigurt,
shum e sigurt. Nuk dua t rri m vetm n kt gjendje n fshat.
T afrmit, t trembur, e vrojtonin e q t gjith mbeteshin pa mend sa
q asnj nuk e kuptonte dhe e kshilluan q t mos e zinte goje frikn e saj,
Guy de Maupassant
42
megjithse nuk ia ndrruan mendjen pr t ardhur e pr t banuar n qytet
me shpres se mund t mbarte gjith trashgimin. I premtuan gjithashtu ta
ndihmonin pr t par ndonj shtpi dhe pr tia gjetur aty afr tyre.
Zonjusha Sorce u kthye n shtpin e saj, por e kishte trurin shum t
tronditur dhe zhurma m e vogl e bnte t hidhej prpjet ndrsa nga
emocioni m i vogl i dridheshin duart. Dy her t tjera u kthye t fliste me
t afrmet e saj e vendosur tashm se nuk do t qndronte m vetm n
shtpin e saj t izoluar. Do t krkonte n periferi t qytetit ndonj shtpi
t vogl q mund ti prshtatej e do ta blinte fshehtazi q t mos ia dinin.
Nnshkrimi i kontrats do t bhej n at shtpi t martn n mngjes
dhe zonjusha Sorce shfrytzoi kohn e mbetur pr t br prgatitjet e
nevojshme pr ndrrimin.
N orn tet t mbrmjes hipi n karrocn e posts q do t kalonte rreth
nj kilometr nga shtpia ku do t vendosej, u ndal n vendin ku kar-
rocieri e kishte zakon q ndalonte dhe zbriti. Karrocieri goditi kuaj e tij
me kamxhik dhe i tha:
- Mbrmja e mir zonjusha Sore dhe natn e mir!
Ajo ju prgjigj duke u larguar;
- Mbrmje e mir, babo Xhuzepe.
Te nesrmen n mngjes, n orn shtat e gjysm, shprndarsi i letrave q
onte postn n fshat, dalloi tek kryqzimi i rrugics nj njoll t madhe
gjaku ende t freskt. Tha me vete:
- Ptu! Ndonj i dehur q i ka dal gjak nga hunda.
Por dhjet hapa m tutje gjeti nj shami hundsh qe ishte e njomur me gjak.
E mori dhe vuri re se ishte e holl si prej gruaje. U afrua tek gropa ku i
ishte dukur nj objekt i uditshm. Ishte pikrisht zonjusha Sorce e shtrir
n bar aty pr fundi me gryk t prer nga nj goditje thike.
Nj or m pas xhandart, inspektori i gjykats dhe shum autoritete t
tjer qndronin duke biseduar e supozuar prqark kufoms. Dy t afrmet,
B a b o M i l o n i
43
t thirrura si dshmitare, u treguan pr frikn q kish pasur zonjusha plak
dhe pr projektet e saj t fundit.
Jetimin e arrestuan. Pas vdekjes s asaj q e kishte adaptuar, ai nuk bnte gj
tjetr vese qante nga mngjesi deri n darke, i zhytur, - t paktn n dukje,
- n pikllimin m t madh. Ai dshmoi se at mbrmje e kishte kaluar deri
n orn njmbdhjet n nj kafene. Rreth dhjet persona e kishin par
dhe e kishin ln po aty nga ku nuk kish lvizur para ors q deklaroi.
Karrocieri i posts vrtetoi se zonjusha kish zbritur tek kryqzimi rreth
ors nnte e gjysme dhjet. Krimi nuk mund t kish ndodhur gjat kalimit
nga rruga kryesore n rrugicn pr n shtpi m von se ora dhjet.
I dyshuari u lirua.
Testamenti i vjetr i depozituar pran noterit t Renns, e bri at
trashgimtar. Ai i trashgoi t gjitha.
Njerzit e atij vendi pr shum koh e shihnin gjithnj me dyshim. Shtpia e
tij, -shtpia e s vdekurs-, konsiderohej si e mallkuar dhe njerzit evitonin
kalimin para saj. Por ai u paraqit kaq burr i mir e i iltr tek familjet
prqark, sa pak nga pak dyshimi i tmerrshm pr t u largua. Ishte bujar,
i sjellshm, bisedonte me njerzit e varfr pr gjithshka dhe paraqitej i
dashur me ta.
Noteri, Zoti Remo, ishte nj nga t part q ndryshoi opinionin pr t, i
joshur nga sjellja dhe buzqeshja e vazhdueshme e tij. Nj mbrmje gjat
nj darke me t ftuar tek taksambledhsi u tha:
- Nj njeri q bisedon iltr e me shum lehtsi dhe q sht gjithnj n
humor t mir, nuk mund t jet i till duke pasur krimin n ndrgjegje.
T shtyr nga ky argument, pjesmarrsit n at dark, filluan ti pranonin
bisedimet e gjata me t q i ndalte gati dhe si me force kudo n rrug
pr tu komunikuar idet e tij apo q i detyronte t hynin n shtpin e tij
kur kalonin para kopshtit t tij. Ai ishte i gojs sidomos pr barsoletat q
tregonte pr zyrtart dhe xhandart, shum i aft pr t komunikuar me
Guy de Maupassant
44
njerzit, q, megjith ngurrimin q kishin, ata nuk u mnjanoheshin t qe-
shurave q shkaktoheshin n shoqri me t.
T gjitha portat pasktaj pr t, u hapen.
Tashm shte kryetar i komuns s tij.
Botuar pr her t par n Galua m 15 korrik 1883
B a b o M i l o n i
45

KRCIMI I MURGUT
Nga Dieppe- ja tek Havre-i, bregdeti paraqet nj thepisje t pan-
drprer, t lart prafrsisht rreth njqind metra e t drejt si nj mur.
Her pas here ky varg i madh shkmbinjsh n ngjyr t bardh, ulet men-
jher n nj lugin t vogl e t ngusht q paraqet nj brinj t mbuluar
me nj bar t shkurtr dhe leshterik t detit. Zbritja fillon nga nj rrafshn-
alt e kultivuar drejt nj plazhi rrangallim e prfundon n nj rrnoj n
formn e nj shtrati rrkeje. Natyra vet i ka krijuar kto lugina, shirat e
uraganet i kan grryer deri sa kan formuar shtratin e nj prroi q e onte
ujin n det, ndrsa tani shrben si nj udh kalimi pr njerzit.
Ndonjher, n t tilla lugina ku hyn me forc era q vjen nga hapsira e
detit, gjen t strehuar e t ngritur ndonj far fshati. Kam kaluar vern
njher n nj nga kto lugina t bregut, i strehuar tek nj fshatar, shtpia
e t cilit ishte prball detit e q nga dritarja e dhoms ku isha vendosur, m
lejonte t kundroja ujin e kaltr t detit, n formn e nj trekndshi t
rrethuar nga nj korniz prej pjerrsis jeshile t lugins por dhe t ndotur
vende-vende nga pluhuri i bardh i dheut q ngrihej n ajr e shtrihej larg
duke u br i dallueshm nga rezet e nxehta t diellit.
Rruga q kalonte pran detit, ndiqte fundin e gryks dhe menjher hum-
Guy de Maupassant
46
biste midis dy grykave shkmbore glqerore e argjilore duke u shndruar n
nj trag mali t thell para se t delte n nj hapsir t bukur t mbuluar
prej gursh n form fiorsh t rrumbullakt e t lmuar prej miklimit
shum shekullor t valve t detit.
Ky kalim i futur n mes t shkmbinjve quhet Krcimi i murgut.
Ja drama q i kushtoi kt emr:
Tregohet se n vite t shkuara n kishn e ktij fshati predikonte nj prift i
ri n mosh, por shum i ashpr e i dhunshm. Ai kishte dal nga nj semi-
nar ku e kishin nginjur me nj urrejtje pr t gjith ata njerz q jetonin
sipas ligjeve t natyrs dhe jo sipas ligjeve t Zotit t tij. I mbrujtur me
nj paprkulshmri n vetvete, pr t tjert dshmonte nj mos tolerim
t pamshirshm. Nj gj mbi t gjitha e bnte ti eksitohej zemrimi dhe
neveria: dashuria, seksi. Gjithashtu edhe n se diktonte se mes njerzve t
civilizuar apo atyre sqimatarve, - njerzve t rafinuar, - kishte nga ata q i
fshehin mkatet prapa masks t paraqitjes me nj far ndjenje mallngji-
mi, e q dshmonin gjat rrfimit para perdes s holl t altarit, mkatet
e tyre n mnyr t kamufluar, duke i parritur ato n form t zbutur apo
se rnia n mkat u kishte ndodhur nga mos njohja e tyre si t till, pr
t, ato ishin veprime t menduara, marrzi t pa hijshme. Marrdhni-
et n iftet e dashuruar t fshatarve ai i konsideronte iftzime shtazore
qe bheshin n llumin e ndonj grope apo kashtn e ndonj plevice. Kta
njerz i konsideronte si m t kqijt q nuk e njihnin fare dashurin dhe
q bashkoheshin vetm t nisur nga instinkti i tyre shtazor. Ai i urrente ata
pr at q ai i quante me shpirt t vogl e njerz q prmbushnin dshirat
e tyre t ndyra, pr qefet e neveritshne q kryenin, bile i urrente edhe
pleqt e moshuar q komentonin ende ato knaqsi t flliqura.
Mbase edhe pozita e keqe e tij ishte ajo q e vet torturonte nga ankthi i lak-
mis dhe i pangopsis, prandaj dhe vuante n heshtje nga lufta e dshirave
trupore kundr shpirtit t tij tiran e t pa prlyer moralisht. Por e gjith
B a b o M i l o n i
47
ajo q kishte t bnte me trupin e indinjonte, e nxirrte jasht vetes, prandaj
dhe qortimet e tij t ashpra, plot me krcnime e aluzione t furishme, i
bnte t nnqeshnin vajzat dhe djemt e rinj q e shihnin me bisht t syrit
n kish. Ndrsa fermert me bluza t kaltra dhe grat me veshje t zeza,
duke dal nga kisha pasi mbaronte mesha e drejtoheshin pr n shtpit e
tyre, ecjet e t cilave lvronin n qiell nj vazhd tymi t kaltr, thoshin
mes tyre:
Nuk bhet shaka me priftin pr kto gjra .
Nj her bile edhe pr nj higj, prifti kishte kaluar deri n nj veprim
prej t menduri.
Kishte vajtur pr t vizituar nj t smur. Kur hyri n oborrin e fermerit,
vuri re nj grup fmijsh, disa t shtpis e t tjert t fqinjve, t grumbul-
luar prqark nj bue qeni. Ata dika shihnin me aq kuriozitet, sa qndronin
pa lvizur, krejt n heshtje e me vmendje t prqendruar. Murgu u afrua.
Ishte nj bue q po pillte. Para saj pes klysh t porsa dal lviznin
prqark s ms q i lpinte me dashuri. N momentin q murgu zgjati
kokn e tij mbi ato t fmijve, doli n jet klyshi i gjasht. Gjith fmijt
menjher t kapur nga gzimi, filluan t brtisnin e t prplasnin duart.
- Ja edhe nj, ja dhe nj tjetr.
Kjo ishte si nj loj pr ta, nj loj pa ndonj t keqe n t ciln nuk kishte
asgj t shmtuar. Ata, shihnin kt lindje si t shihnin rnien e nj kokrr
molle nga pema.
Por, njeriu me veshje t zez i pushtuar nga indinjimi i egrsis dhe duke
e humbur vetdijen ngriti ombrelln e tij t madhe n ngjyr t kaltr dhe
me t filloi t godiste fmijt. Ata ia mbathn me t shpejt. Ather i gjen-
dur i vetm prball me buen q pillte filloi ta godiste at si i xhindosur. E
lidhur me zinxhir kafsha nuk mund t largohej, e meqense angullinte nga
goditjet, ai i vuri kmbn sipr dhe filloi ta shtypte. Ndrkoh kafsha polli
edhe nj klysh tjetr dhe pas ksaj ngordhi n takat e kpucve t murgut.
Guy de Maupassant
48
Mbeti aty me trupin e gjakosur n mes t klyshve t saj t porsa pjell q
kuisnin dhe me lvizje t ngadalta e sy ende t pa hapur, krkonin t gjenin
e t thithnin qumshtin e nns.
***
Murgu zakonisht bnte shtitje t gjata, i vetmuar dhe me hapa te mdha si
prej nj njeriu t egr.
Nj mbrmje t muajit maj, kur po kthehej nga nj shtitje e gjat, ndrsa
po kalonte nj rrpir pr t hyr n fshat, befas zuri nj stuhi si nj ura-
gan i trbuar. Asnj shtpi nuk dukej aty pran; mbi t gjitha bregu lakuriq
fshikullonte nga shiu i rrmbyer. Deti i dallgzuar, prplaste shkumn e tij
n breg ndrsa ret e dendura e t zeza ngarendnin n gjith horizontin
duke e dyfishuar shiun. Era shfrynte, vrshllente, shkulte t mbjellat e i
a prplaste priftit npr kmbt nga t cilat i kullonte uji urk se i ishte
ngjitur rroba pas trupit,ndrsa nga zhurma i buitnin vesht dhe zemra i
trokiste tepr e eksituar.
Prifti e hoqi kapeln e me kok te zbuluar prball uraganit u afrua pak nga
pak tek tatpjeta prball fshatit, por nj er e fuqishme e bllokoj n mnyr
q nuk e lejonte t shkonte m tutje. U trhoq nga prapa dhe ndrkoh
dalloi nj si kasolle t lvizshme me rrota ku nj oban mbante desht. Ajo
mund t ishte nj streh pr t prandaj dhe ai nxitoj drejt saj.
Qent, t zhgnjyer nga uragani nuk lvizn pr ta penguar dhe ai arriti
shpejt tek qerrja prej drrase e mbuluar si nj kasolle me rrota q ruajtsit e
dhenve e zvarritnin n ver sa n nj kullot n tjetrn e shpinin desht pr
t ndrzyer dhent. Dera e vogl e kasolles, q ndodhej mbi nj si shkall
q shrbente pr t hyr n t, kish mbetur e hapur e lejonte t dukej kashta
brenda saj. Murgu u b gati t hynte kur vuri re dy hije brenda n errsir.
Ishin nj ift dashnorsh t prqafuar. Ai, menjher e trhoqi portn nga
B a b o M i l o n i
49
vetja dhe e mbylli me shulin nga jasht. Mandej rrmbeu menjher nj nga
drurt e gjat q shrbenin pr t trhequr qerren, prkuli trupin e holl,
u ngreh si nj kal dhe duke guluar nn at veshjen e tij prej plhure t
br qull nga shiu, e trhoqi duke u zvarritur drejt majs s pjerrsis, drejt
gremins s vdekjes. T dy t rinjt e befasuar prplasnin grushtet n pa-
retet prej drrase t karrocs, duke besuar si dikush, mbase ndonj kalimtar
po bnte shaka.
Me t arritur n majn e gremins, murgu e lshoi karrocn tej posht.
Ajo filloi t rrokullisej gjat bregut tatpjet. Shpejtsia e rrokullisjes sa
vinte e shtohej e u b marramendse, duke krcyer si nj egrsir e duke u
prplasur n t dy trart e trheqjes.
Nj lyps i moshuar q ishte strukur n nj hendek pr tu mbrojtur nga
stuhia e pa ti krcente mbi kok dhe ndrkoh dgjoi britmat e lemer-
itshme q vinin nga brenda saj. N nj moment, njra nga rrotat e kasolles
u shkput gjat nj prplasje dhe pas ksaj kasollja filloi t rrokullisej si nj
top apo si nj shtpi e shkulur q rrokulliset nga maja e nj mali. Kur u
afrua n buz t gremins, krceu duke br nj hark t madh e duke rn
prfundimisht u a si nj vez.
T dy dashnort u gjendn t coptuar me t gjitha pjest e trupit t dr-
muara, por pran njeri tjetrit, t rrokur nga tmerri ashtu si rrokeshin n
gazin e dashuris.
Murgu nuk lejoi futjen e dy kadavrave n kish dhe refuzoi bekimin e arkiv-
oleve sipas zakonit fetar. Ditn e diel, n kohn e meshs, foli pr shtat
porosit e Zotit dhe ndrkoh krcnoi dashnort duke pretenduar se nj
dor misterioze e hakmarrse do ti ndshkonte t gjitha ata q, sipas tij
dilnin nga rruga e Zotit dhe solli si shmbll dy fatkeqit e vrar pr mkatin
e tyre.
Por mbas meshs s asaj dite, ndrsa ishte duke dal prej kishe, dy xhandar
e arrestuan. Nj npuns dogane i gjendur n vendin e tij t vrojtimit e
Guy de Maupassant
50
kishte par t gjith ngjarjen.
Murgu u dnua me pun t detyrueshme pr gjith jetn.
*****
Fshatari, prej t cilit e shkputa kt histori, s fundi shtoi rnd rnd:
- Un, un e kam njohur, zotri. Ishte nj njeri i vrazhdt dhe n do
mnyr nuk i donte dashnort.
Botuar n Zhil Blas m 9 mars 1882 me pseudonimin Mafrinioz.
B a b o M i l o n i
51
LETR KMBIMI
Nga Zonja X. . . . . . . . . . . . . pr Zonjn
Z. . . . . . . . . . . . .
Etretrat, e premte
E dashur tezja ime!
U prgatita me knaqsi pr t ardhur aty e pr t takuar. Do t jem n
Frense n vigjilje te hapjes se sezonit t gjahut dhe do t asistoj pr t mos
munguar e pr tu treguar vendin atyre zotrinjve q mblidhen tek ti. Ju
jeni shum e mir, o tezja ime kur ndodhi vetm me ta e i lejoni t drekojn
pa veshjen e zez dhe t pa rrojtur, me pretekstin se jan t lodhur. Prandaj
ata jan t lumtur kur nuk ndodhem un aty, por, do t vij dhe do t kaloj
para tyre n revist si nj gjeneral, e po qe se n kohn e ngrnies s dreks
do t gjej ndonj prej tyre, qoft edhe nj t vetm jo t rregullt n paraq-
itje, do ta oj q t haj drekn n kuzhin, me shrbtort. Burrat e sotm
kan shum pak respekt pr t tjert e nuk tregojn kujdesin e duhur pr
tu paraqitur serioz e me dinjitet. Po, po, sht e vrtet, paraqiten si
Guy de Maupassant
52
njerz t pagdhendur. Kur grinden midis tyre, prfundojn me fyerje me
gjuhn e hamejve, ndrsa n pranin ton paraqiten me nj sjellje si t
shrbtorve. Apo n banjat e detit ti shohsh, qndrojn t mbyllur n
grupe e ather mund ti vlersosh mir se jan.
Ja, prfytyro kt q po t tregoj. N kabinn e trenin ku isha ulur un,
hyri nj zotri, - q n shikimin e par kish nj paraqitje t veant fal
kostumit q kish veshur- , dhe para se t ulej hoqi kpuct dhe mbathi nj
pal pantofle. Nj tjetr, nj i moshuar q ishte nga ata q jan br t pasur
von ( kta jan m t pa edukuarit) u ul prball meje dhe fare qet i shtriu
kmbt me gjith kpuc n ndenjsen ku isha ulur un. Thon mbase q
sht e lejuar nj gj e till!
N stacionin e plazhit ndeshesh me nj kulm t paedukats. Duhet t t
them edhe nj gj; neveria ime vjen edhe nga fakti se nuk jam ambientuar
e nuk prshtatem dot kur ndesh persona q gjenden n kto vende, sepse
sjellja e tyre m ngacmon s teprmi dhe fare shpejt mund dhe t qaj me
dnes t madhe.
N mjediset e hotelit, nj djalosh m shkeli e gati sa m rrzoi duke hequr
me vrull elsin e ders s vet duke e kaluar krahun mbi kokn time. Nj
tjetr, duke dal nga dera e Kazinos, u prplas me mua aq fort sa ndjeva
nj dhimbje thell n gjoks, e megjithat nuk denjoi t thosh m fal dhe as
te hiqte kapeln nga koka. Kshtu jan t gjith burrat. Kur zonjat afrohen
n verand ata mezi i prshndesin, vetm sa ngren dorn e bjn sikur
prekin kapeln.
Por gjja q m acaron e m ngre nervat akoma m shum, sht pafytyr-
sia me t ciln flasin n publik, e pa e vrar mendjen tregojn aventurat e
tyre nga m te neveritshmet. Kur dy burra takohen e hyjn n bised s
bashku, tregojn historira t pshtira me fjal nga m t pistat e me arsy-
etime t neveritshme, pa u shqetsuar se dikush i dgjon apo se zrat e tyre
mund t bien n vesht e ndonj gruaje.
B a b o M i l o n i
53
Dje n plazh u detyrova t ndrroja vendin pr t mos qndruar e pr t
mos qen dshmitare pa dashur e nj anekdote t shthurur q tregonte nj
burr me shprehje e fjal t atilla sa do t ndjehesh e poshtruar po t dg-
josh gjra t tilla. Edukata m elementare nuk mund t t lejoj t dgjosh
e jo m t tregosh qoft edhe me z t ult t tilla gjra kur ke njerz t
tjer aty pran.
Etretrati, pr m tepr sht nj vend i thashethemeve dhe ndrkoh atd-
heu i llafazanve. Nga ora pes deri n orn shtat aty shihen t qarkullojn
llafazan n krkim t thashethemeve q m pas kalojn e i tregojn nga nj
grup n nj tjetr. Mua m mjafton t hedh nj vshtrim mbi ata q jan te
njohur si t till dhe un t t bind q nuk gaboj.
Nj dit kam asistuar n nj koncert n Kazino, i cili jepej nga nj artiste e
shklqyer, zonja Mason. Aty mu dha mundsia q t duartrokisja Koklen-
in*, dhe dy aktort e mirnjohur t Voderilit, zonjn dhe zotin Mele. Ktu
gjithashtu munda t shoh t gjith ata q kishin ardhur n plazh kt vit.
Kta nuk ishin shum t njohur. T nesrmen shkova pr drek n Ypor.
Aty pash nj njeri gjigand me nj mjekr t gjat q doli nga porta e nj
shtpie t madhe si nj kshtjell. Ai ishte piktori Pol Lorens**. Me sa
dukej ai nuk mjaftohej me burgosjen e personazheve te tij npr mure por,
donte t burgoste edhe vetveten.
M von m qlloi q t ulesha n rrn e plazhit pran nj burri ende t ri,
me nj pamje t mbl e t hijshme q lexonte i qet ndo poezi. I lexonte
ato me nj vmendje dhe nj pasion te atill dhe t them se asnjher nuk i
ngriti syt t m shihte mua, ndonse isha aq pran tij. Kjo gj m mrziti
dhe shkova e pyeta prgjegjsin e kabinave t plazhit, po nuk munda t
msoj se kush ishte ky zotri. Thell n shpirt m vinte pr t qeshur me
veten time pr kt lzues t poezive. Me dukej si nj gj anakronike pr
nj burr t padjallzuar.
E mir o tezja ime, por tani shkoj si e marr tek i panjohuri im. Mso se
Guy de Maupassant
54
quhet Suul Prud. Vete pr tu ulur pran tij e pr ta par bukuroshin tim.
Fytyra e tij ka nj paraqitje t veant, t qet e tepr fine. Kur dikush i
vjen pr t biseduar, un dgjoj zrin e tij t mbl e t ndrojtur. Ky, sig-
urisht, nuk mund t brtas n publik, nuk mund t prplaset me njerzit,
por edhe nse i ndodh, nuk mund t mos u krkoj ndjese. Mund q sht
delikat, por ka nj delikas pothuaj si prej t smuri, emocionale.
T siguroj q kt dimr do t ta prezantoj.
Nuk kam t t shkruaj m tjetr, e dashur teze, prandaj po e mbyll rrm-
bimthi sepse dhe karroca e posts sht gati pr tu nisur.
Ju puth duart dhe n faqe. Mbesa juaj e dashur
Berta de X
P. S.
M duhet t shtoj, - pr t mbrojtur edukatn franceze, - se bashkpatriott
tan n udhtime, jan model t edukats, duke i krahasuar me anglezt
q ngjasin sikur jan rritur mes argatve t stallave, ndrsa francezt, n
shumicn e rasteve tregohen t kujdesshm e si t ndrojtur pr t mos
shqetsuar fqinjt e tyre.
***
Zonja de Z. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . pr
zonjn de X
Fresne, e shtun.
Voglushja ime e dashur!
Ti m thua gjra t mbushura me nj ndjenj t mir q nuk t l q ti t
bsh paudhsira. Edhe un ashtu si ti, n koh t shkuara, kur isha e re,
mbetesha e indinjuar nga mungesa e edukats tek burrat dhe i akuzoja va-
zhdimisht si njerz me shum mangsi, por duke u moshuar e plakur, duke
menduar m thell, duke ln pas nazet dhe duke i par gjrat pa supoz-
B a b o M i l o n i
55
imet e mija, kam vn re kt gj q, n se burrat nuk jan gjithnj t edu-
kuar, grat prbri tyre kan nj sjellje t poshtr. Ne besojm se gjithshka
na lejohet, dhe llogarisim n t njjtn koh sikur t gjith njerzit ne na
detyrohen, ndrsa ne kryejm me zemr t qet akte t privuar nga ato
element t mirsjelljes, pr t cilat flet ti me aq zjarr.
Un, gjej sot t kundrtn, q burrat kan pr ne m shum respekt, e q
sht relative nga sjellja jon ndaj tyre. N fund t fundit, voglushja ime,
burrat duhet t jen dhe jan ashtu si i bjm ne. N nj shoqri ku t gjitha
grat do t jen me t vrtet dama dinjitoze, burrat do t jen t gjith
xhentlmen t vrtet.
Le ta shohim, vr re dhe reflekto.
Shiko dy gra q ti i ndesh n rrug, far sjellje, far vshtrime fyese, me
far prbuzje e shohin njra tjetrn? ! Sa lvizje t syve nga lart posht pr
ta matur me sy e br me faj tjetrn? ! Bile, n se trotuari sht i ngusht,
beson ti se kur njra t prplaset me tjetrn do t krkoj te falur? Asn-
jher.
Kur dy burra ndeshen n nj rrug t ngusht, te dy jo vetm q sposto-
hen duke i br rrug njeri tjetrit, por edhe prshndeten, ndrsa ne, kur
prplasemi gjoks m gjoks, apo fytyr m fytyr e shohim njra tjetrn me
inat e bhemi si t shprfytyruara.
Ose, kur dy gra q nuk e njohin njra tjetrn, por q rastsisht takohen
n shkallt para ders s shtpis s nj mikeshe t prbashkt, tek e cila
ndrsa njra shkon pr ta vizituar, tjetra sapo del prej saj, ato q te dyja do
t nguten t bllokojn kalimin. Ne se dikush zbret nga pas, burr qoft
apo grua, beson ti se ato do t shqetsohen e t trhiqen pak pr t lejuar
kalimin? As mos e ndrro nj gj t till.
Dimrin e kaluar un kam pritur njzetedy minuta me or ne dor te porta e
nj salloni. Edhe pas meje prisnin dy zotrinj, t xhindosur si edhe un, por
n ndryshim ishin ambientuar prej kohsh ndaj paprgjegjsis dhe sjelljeve
Guy de Maupassant
56
tona t pa njerzishme, dhe dukeshin se prisnin pa u revoltuar.
Nj dit tjetr, para se te largohesha nga Parisi, shkova, pikrisht me tt
shoq, pr t ngrn drek n nj restorant n Shamp Elise dhe pr tu
knaqur n fresk. T gjitha tavolinat ishin t zna. Kamerieri na u lut t
prisnim pak. Ndrkoh, ai vuri re se nj zonj e moshuar kish mbaruar
dhe priste llogarin pr t paguar q t largohej. Ajo m vuri re, pa q ne
prisnim por nuk po ohej t largohej. Pr m shum se nj erek ore, ose
qndronte n vend pa lvizur, ose bnte sikur vinte dorezat, hidhte shikimin
tek t gjith tavolinat duke vrojtuar t gjith ata q prisnin si edhe ne.
Ndrkoh, dy djelmosha q kishin mbaruar s drekuari, duke m par q
prisja, thirrn shpejt kamerierin pr t shlyer llogarin dhe m ofruan ven-
din e tyre, ndrsa ata u uan e qndruan m kmb pr t pritur kameri-
erin q t vinte. Dhe t mendosh e dashur, q un nuk jam tashm e bukur
ashtu si ti, por e moshuar e me flok t bardha. Jemi ne, besom mua, q
duhet t msojm edukat, por duhet shum pun sa edhe vet Herkuli nuk
do tia dilte mban.
Ti m flet pr Etretatin dhe pr njerzit thashethenaxhinj n kt plazh t
kndshm. sht nj vend i abandonuar, krejt i humbur pr mua, por q n
koh te mparshme, m ka argtuar shum.
Kemi qen aty pak veta, me nj shoqri t mir, me t vrtet t mir,
prej artistesh t br si vllezr. Nuk merreshim me thashetheme ather.
Meqense n at koh nuk kishte Kazino si kjo e sotmja, e shplar, ku
mund ta tregosh veten ashtu si je, ku mund t prgojossh kdo e prse-
do, ku krcehet marrzisht, ku mund t mrzitesh pa mas, ne krkonim
mnyra pr t kaluar mbrmjet tona sa m t gzueshme. Mendo far
ideje na dha nj prej miqve tan, t shkonim pr t vallzuar do mbrmje
n fermat e fshatrave prqark.
N mbrmje, vendoseshim t gjith n rresht pas nj organoje t vogl
q zakonisht i binte piktori Puatevin, i cili mbante n kok nj beret
B a b o M i l o n i
57
prej pambuku. Dy burra mbanin fenert pr t na ndriuar rrugn. Ne u
shkonim pas si nj kortezh por t gzuara duke qeshur e duke brohoritur si
t marra. I zgjonim fshatart, shrbyesit e shrbyeset q bashkoheshin me
ne. Porositej dhe supa me qep ( sa gj e tmerrshme) dhe vallzonim nn
kurorat e pemve me tingujt e asaj organoje. Kndezt e zgjuar ia thoshin
kngs s tyre brenda koteceve, ndrsa kuajt vraponin e hingllinin npr
stall. Era e freskt e fushs e mbushur me parfumin e barit q rritej apo ati
t korrur q thahej, na ledhatonte fytyrn.
Sa larg sht e gjith kjo! Sa larg!
Kan kaluar afro tridhjet vjet qysh ather.
Un, e dashura ime, nuk dua q ti t vish ktu n ditn e hapjes se gjuetis.
Prse krkon tu prishsh gzimin miqve tan duke u imponuar atyre t
vishen me kostumet e reja n kt dit t furis e knaqsis fshatare? Ksh-
tu u plqen burrave, voglushja ime

T prqafoj!


Tezja jote plak Gjenovefa de Z. . . . . . . . .
* Botuar n Zhil Blas m 30 gusht 1882 me pseudonimin Mofrinioz.
** Koklen.N vitet 80 n skenn franceze doln dy aktor t talentuar,
vllezrit Koklen, i madhi jetoi nga 1841 1909 dhe i vogli 1848 1909.
Ktu nuk sht e qart se pr k bhet fjal.
*** Zhan Pol Lorens (1838-1921),piktor francez dhe shkrimtar me tematik
historike.
**** Suul Prud ( 1839 -1907),-Poet frances i shkolls parnase.
Guy de Maupassant
58

M PAS
Voglushit e mi t shtrenjte, - u tha kontesha tre niprve t saj, -
duhet t shkoni pr t fjetur.
T tre fmijt, dy vajzat dhe djali u uan e vajtn t prqafonin gjyshen
e tyre. Pastaj shkuan ti uronin natn e mir edhe famulltarit q kishte
ngrn darkn aty n kshtjell, sikurse bnte zakonisht do te enjte. Prifti
Mauduit i mori mbi t dy gjunjt duke kaluar kraht e tij t gjat n qafat
e fmijve dhe u dha n balle nga nj puthje t gjat. Mandej i uli n tok
dhe krijesat e vogla nisn t ecin, djali para e vajzat nga pas.
- Ju i doni fmijt zoti frat- i tha kontesha.
- Shum, zonj.
Gruaja e moshuar hodhi shikimin mbi priftin me syt e saj t kthjellt.
- Dhe. . . . . . . . vetmia, vetmia juaj, nuk ju ka rnduar asnjher shum?
- Po. . . . . . her pas here.
Pr nj ast ai nguroi t vazhdonte, po pastaj shtoi:
- Por, un nuk kam lindur pr nj jet t zakonshme.
- E nga e dini?
- Oh! E di mir. Kam lindur pr t qen prift, kam ndjekur rrugn time.
Kontesha nuk i a ndante syt.
- Pa t shohim, zoti frat, tregomni gjithka. M thoni se si vendost t
B a b o M i l o n i
59
hiqnit dor nga t gjitha gjrat q t bjn t duash jetn, nga t gjitha ato
q t knaqin e t mbajn gjall.? ka qen ajo gj q ju ka shtyr t ven-
dosnit pr t braktisur rrugn e madhe natyrore t martess e t familjes?
Ju nuk jeni as ndonj kokshkret, as ndonj fanatik i madh apo ndonj
mizantrop a melankolik. Ka qen ndonj ndodhi apo ndonj dshprim i
madh q ka ndikuar t vendosnit pr t hequr dor nga t gjitha dshirat
e brendshme?
Prifti Moduit u ua dhe u afrua pran zjarrit. Pastaj nderi prpara flaks
kpuct e tij t rnda si jan ato t priftrinjve t fshatit. Me sa dukej
gjithmon nguronte t prgjigjej pr ket. Prifti, ishte nj plak i nderuar
me flok t bardha, q qysh prej njzet vjetsh qndronte n komunn e
Shn Antonios te Roias. Fshatart pr t thoshin:
- Ja nj njeri i mir.
Dhe ishte nj burr i mir me t vrtet, i sjellshm, i mbl dhe mbi t
gjitha, dor lshuar. Sikurse Shn Martini edhe ai ishte gati ta ndante rasn
m dysh po tia krkonte njeri. Qeshte me gjith zemr dhe po ashtu qante
shpejt si nj grua dhe nj gj e till ia ulte pak at opinionin e pa lkundur
q kishin fshatart pr t.
Kontesha e moshuar e Savills, ishte rikthyer n kshtjelln e saj t Roias,
pr t rritur niprit e saj pas vdekjes njeri pas tjetrit t djalit dhe t nuses.
E donte mjaft priftin dhe thoshte pr t :
- Ka nj zemr t madhe.
Prifti vinte do t enjte dhe kalonte mbrmjen n kshtjell s bashku
me konteshn e niprit e saj. Kishin lidhur kshtu nj miqsi t mir e
t sinqert si dy t moshuar q ishin. Binin dakord pr gjithka me nj
gjysm fjale, duke mbetur gjithnj m t mirt ndr personat e thjesht e
t dashur.
Ajo insistoi:
- Ta dgjojm, zoti frat t rrfeni, prmbysjen tuaj, kthesn tuaj t jets.
Guy de Maupassant
60
Ai prsriti:
- Nuk kam lindur pr t jetuar si t tjert. Un kam ardhur n kohn e
duhur pr mbarsi dhe shum her kam mundur t konstatoj se nuk jam
gabuar.
Prindrit e mi, tregtare n Verdiers dhe mjaft t pasur, kan pas menduar
si ambicioz pr mua. M vendosn n nj kolegj kur isha djaloshin. Nuk
e di se sa mund t vuaj nj fmije n nj kolegj pr vet mnyrn e ndarjes
dhe t izolimit. Ajo jet monotone, pa larmi, sht e mir pr t vetmuarit
dhe e urryer pr t tjert. T vegjlit kan nj zemr m t ndjeshme nga sa
mendojn t rriturit pr ta, e ti mbyllsh kaq shpejt larg nga t afrmit e
t dashurit e tyre, mund t lind e t zhvilloj tek ata nj ndjenj t senti-
mentalizmit t tepruar q gjithnj shkon n rritje e q mund tu bhet nj
smundje e rrezikshme.
Un nuk kisha shum dshir t luaja, nuk kisha shok dhe i kaloja ort e
mija duke kujtuar me keqardhje e prmallim shtpin; natn qaja n kreva-
tin tim dhe e lodhja trurin pr t rigjetur kujtimet e shtpis sime, kujtimet
edhe pr sendet e parndsishme edhe pr ndodhit e vogla. Mendoja va-
zhdimisht pr gjithka q kisha ln atje. Dal nga dal fillova t bhesha
nj kok shkret e fanatik pr t cilin kundrshtimet m t vogla ishin
ndrkoh dhimbje t thella. Qndroja i heshtur, i mbyllur, pa ngrohtsi, i
pasigurt n vetvete. Ajo puna e ngacmimeve nervore m mbushte me trish-
tim. Nervat e fmijve ngacmohen me lehtsi; sht mir q t mbahen nn
vrojtim ata q jetojn t vetmuar,t lihen n nj qetsi t thell deri n
zhvillimin e tyre pothuaj t plot. Por kush mendon m, q nj ndshkim
i pa drejt pr disa konviktor mund t jet nj dshprim i thell si do
t ishte ai pr vdekjen e nj shoku? Kush e ka br llogarin e sakt se sa
vuajn disa shpirtra t rinjsh, pr hi gj, me emocione t tmerrshme dhe
se brenda pak kohe bhen shpirtra t smur e t pa shrueshm?
sht rasti im. Tek un forca e keqardhjes u zhvillua n nj mnyr t till
B a b o M i l o n i
61
q e gjith qenia ime t bhej nj martir. Un nuk tregoja, nuk tregoja
asgj, por pak e nga pak u bra shum i ndjeshm, ose m mir me nj
prekshmri t atill q shpirti m ngjante me nj plag t hapur. E gjith
kjo m mallngjente, prodhonte vuajtje, dridhje t tmerrshme dhe pastaj
nj shkatrrim t vrtet. Jan t lumtur ata njerz q natyra u ka dhn
indiferentizmin dhe i ka pajisur me durimin.
Isha vetm gjashtmbdhjet vje. Nj druajtje e tepruar ishte pasoj e
prirjes pr t vuajtur pr gjithka. Pr t qndruar n mbrojtje kundrejt
gjith sulmeve t rastit apo t fatit, u kisha frik t gjith kontakteve, t
gjith afrimeve me njerzit dhe u shmangesha dhe t gjitha ngjarjeve. Je-
toja si nn kanosje t vazhdueshme t nj gjme t pa njohur dhe gjithnj
isha duke e pritur at. Nuk guxoja as t flisja, as t dilja n publik. Kisha
plotsisht ndjenjn se jeta sht nj beteje, nj luft e frikshme n t ciln
merren goditje t mdha, plag t dhimbshme e vdekjeprurse. Ndrsa
ushqeja, si t gjith burrat, shpresn e gzimit t t nesrmes, trembesha
vetm n ngjarje konfuze e ndjenja n vetvete nj dshir t fshehur pr
evitimin e ktyre betejave n t cilat ngeleshin disa fitues dhe t tjert t
humbur.
Kur mbaruan studimet m dhan gjasht muaj leje pr t zgjedhur nj kar-
riere. Por, nj fakt shum i thjesht m bri t shihja mjaft qart goditjen
brenda meje; mu paraqit nj gjendje e smure n t menduarit tim, mu b
sikur m pushtoi rreziku dhe vendosa t largohem.
Vendiers- i sht nj qytet i vogl, i rrethuar me fusha dhe me pyje. N
rrugn qendrore gjendet shtpia e prindrve t mi. I kaloja ather ditt e
mia jasht shtpis ku kisha pasur shum kujtime e shum dshira. Ishin tek
un si t pikturuara, si ndrra dhe shkoja npr fusha sepse kshtu m dukej
sikur ato do t humbitnin e do t shprndaheshin prej mendjes sime.
Babai im dhe nna ime, shum t zn me punt e tregtis s tyre dhe nj-
kohsisht t preokupuar pr t ardhmen time, nuk m flisnin as pr shitjet
Guy de Maupassant
62
e tyre dhe as pr projektet e mija. M donin si njerz pozitive q ishin, me
nj shpirt praktik; m donin m shum me mendje se sa me zemr. Un
jetoja i mbyllur n mendimet e mia dhe duke u rnqethur pr t njjtat
shqetsime. .
Nj mbrmje, pas nj shtitje t gjate, - ndrsa kthehesha me hapa t pr-
shpejtuara pr t mos qen i vonuar, - pash nj qen q vraponte para dhe
drejt meje. Ishte i nj race Spanjoll - e, i kuq, shum i dobt e me vesh
t gjat. Kur u afrua rreth dhjet hapa para meje u ndal. Ashtu bra dhe
un. Ather filloi t tundte bishtin dhe t m afrohej; bri pak hapa me
lvizje t frikshme t t gjith trupit, prkulej mbi kmbe si pr t mu lutur
dhe duke tundur lehtsisht kokn. E thirra. Ather bri nj gjest si pr tu
shtrir n nj mnyr ashtu t prunjur, t trishtuar e luts q m shkaktoi
lot n sy. Erdhi pr qark, u largua, pastaj u rikthye. U ula duke vendosur nj
gju n tok dhe i ofrova ngrohtsi pr ta ledhatuar. E kapa, e mora ndr
duar me kujdes dhe e prkdhela pa kurrfar shqetsimi.
U qetsua, u ua ngadal, vuri kmbt mbi supat e mi dhe filloi t m
lpinte fytyrn. M ndoqi deri n shtpi. N t vrtet ishte e para qenie
q desha me pasion, sepse m ktheu n shpirt dashurin time. Dashuria ime
pr kt kafsh sigurisht ishte e tepruar dhe dukej qesharake. M dukej se
ishim si dy vllezr t humbur mbi tok, t izoluar e t pa mbrojtur, njeri
m shum se tjetri. Nuk m braktisi kurr. Flinte pr fund t krevatit tim,
hante n tavolin me mua, - ndonse prindrit e mi ishin t pa knaqur nga
kjo gj, - dhe m ndiqte do dit n shtitjet e mija t vetmuara.
Shpesh ndalesha n brigjet e nj kanali dhe ulesha mbi bar. Sam- i, kshtu
e quajta qenin- , menjher vraponte rreth e qark, m futej pas brinjve
t mija apo nn gjunj dhe krkonte t m onte dorn me turirin e tij
pr ta prkdhelur. Nj dit, aty nga fundi i qershorit, ndrsa kalonim n
rrugn San Pietro de Chassol, pash t vinte drejt meje karroca e posts
se Ravero- it. Ajo vraponte me galopin e katr kuajve t saj, me karrocerin
B a b o M i l o n i
63
e verdhe dhe me mbulesn prej lkur t zez q ngrihej deri n tavanin e
karrocs. Karrocieri prplasi kamxhikun dhe nj mas pluhuri u ua nga
rrotat e karrocs se rnde e formoi nga pas saj nj re t madhe tymi. Nj
trheqje nga pas e saj bri q ajo t vinte drejt meje dhe ja, Sam- i, i trembur
nga zhurma, krceu, pastaj u duk sikur fluturoi dhe ra para meje. Kmbt
e nj kali e kishin goditur. E pash at t rrotullohej, t binte prmbys,
e t mundohej t ohej, por u ndodh nn kmbt e kuajve t karrocs.
Me njher karroca bri disa krcime prpjet dhe prapa saj, n pluhur
pash dika q lvizte mbi rrug. Ishte Sam- i gati i ndar me dysh. Gjith
t brendshmet e barkut ishin shqyer dhe i krcenin gulfa gjaku. Tentoi t
ohej, u mundua t ecte por, vetm dy kmbt e para mundn t lviznin
e t grryenin tokn si pr t hapur nj grop. Dy t tjerat tashm ishin t
vdekura. Ulriti me dshprim. Pas pak minutash ngordhi. Nuk mund t
prshkruhet se far provoi dhe sa vuajti!
Pas ksaj qndrova i mbyllur n dhomn time pr rreth nj muaj. Nj
mbrmje babai im, i trbuar tek m shihte n kt gjendje, m tha:
- far do t bsh ti ather kur do t vuash nga pikllime t vrteta n se
do t vdes gruaja apo fmija? Je shum budalla me t vrtet.
Kto fjal q m tronditn shum, do t m mbeteshin gjithnj n mendjen
time:far do t ndodhe me ty kur t kesh fatkeqsi t vrteta, n se t
vdesin gruaja dhe fmija? Pas ksaj fillova t shoh m qarte brenda vet-
vetes. U ndrydha n vetvete sepse gjith fatkeqsit e vogla t do dite m
dukeshin n syt e mi si katastrofa; kuptova se isha br n at mnyr q
t vuaja tmerrsisht pr gjithshka, pr t perceptuar produktin e ndjesh-
mris sime t smur si dhe t gjitha mbresat e pikllimeve. M kapi
kshtu nj frik e madhe. Nuk kisha m pasione, as ambicie. Vendosa t
sakrifikoj gzimet e mundshme pr t evituar disa pikllime. Ekzistenca n
kt jet sht e shkurtr dhe duhet te vendosja, t kaloja n shrbim t
t tjerve, pr t lehtsuar dhimbjet e tyre, - i thosha vetes. Por nuk do t
Guy de Maupassant
64
provoja as njrn as tjetrn. Ta dini se sa m bnte t vuaja mjerimi. Po ajo
q ka qen pr mua vuajtje e pa durueshme, ka qen keqardhja, mshira.
Sa pikllime q n do moment prekja, - si t thuash me dor-, nuk do t
mund ti kisha duruar n se do t kishin rn n shpirtin tim. Nuk do t
mund t shihja vdekjen e ndonj prej fmijve t mi, para vdekjes sime.
Dhe pavarsisht ksaj, ende kam nj frik t madhe t fshehur e t thell
t ngjarjeve q m jep vizita e postierit q m vjen n shtpi do dit. M
kalon nj rrqethje, megjithse nuk ka asgj pr tu trembur sot, pas kaq
kohe.
Famullitari ra n heshtje. Vrojtonte zjarrin n oxhakun e madh, si pr t
zbuluar dika misterioze, gjith t fshehtat e vet qenies s tij pr sa kish
mundur t jetonte, sepse kish qen m i fort prpara shkaktimit t ktyre
vuajtjeve. Pastaj prsriti m z t ult:
- Kam pasur t drejte. Nuk isha br pr kt bot.
Kontesha nuk foli. M n fund pas nj heshtje t gjat ajo i tha:
- Un, n se nuk do t kisha niprit e mi, besoj se nuk do t kisha m kuraj
t jetoja.
Famullitari u ua pa thn m asnj fjal.
Meqense shrbtoret ishin duke dremitur n kuzhin, kontesha vet e sho-
qroi priftin deri tek porta e sallonit, ndrkoh q ai u dha n oborr; ajo e
shihte tek humbiste hija e tij e gjat, i ndriuar nga nj rreze e llambs q
ajo mbante n dore. M pas u kthye, u ul n ndenjsen para oxhakut dhe fil-
loi t mendonte pr shum gjra q nuk i kish menduar qysh n rini t saj.

B a b o M i l o n i
65
TREGETARI AMBULANT

Sa kujtime t shkurtra, voglsira, takime, drama mallngjenjse,

t veanta, ka supozuar mendja jon e re dhe ende injorante, varg udirash
q e drejtojn at dal nga dal n njohjen e s vrtets s trishtuar.
N do rast, kur m par, m shfaqeshin t tilla npr ndrrat e gjata e
zbavitse, q m trhiqnin npr rrugt ku bridhja me shpirt endacaku pr
t gjetur fatin , gjeja koh pas kohe voglsira, ndodhi t mome t gzuara
apo t trishtuara q ngriheshin prpara prfytyrimit tim, sikurse dalin pa
pritur zogjt e trembur nga ndonj ferr.
Kt ver, un u ndodha nj her n nj rrug t Savojs, e cila dominon
gjith bregun e djatht t liqenit Burzhe, me shikim sodits mbi at sipr-
faqe t ujit vezullues e t kaltr, nj e kaltr e veant e zbeht, mbushur
me xixllima nga dielli n perndim. Ndjenja n zemrn time t m tur-
bullonte mallngjimin q gjithnj e kam provuar qysh n fmijri sa her
shihja siprfaqen e liqeneve, lumenjve apo detit. N bregun tjetr t pl-
laks s gjer t ujit t liqenit q nuk i dukeshin skajet e q njeri humbiste
drejt Rodono- s, ndrsa tjetri drejt Burzhet- it, ngrihej nj mal i lart e i
dhmbzuar si nj kreshte deri n majn e Dhmbit t Maokut. N t dy
ant e rrugs, hardhit vareshin nga njra peme n tjetrn dhe me dends-
in e gjetheve t tyre mbulonin drurt e holl ku mbshteteshin duke u
shtrir npr fush me kurorat e tyre jeshile, t verdha e t kuqurreme, t
Guy de Maupassant
66
mbushura plot vile me rrush t zi.
Rruga ishte e shkret, e mbuluar me nj pluhur t bardh. Papritmas, nj
burr doli nga pylli me drur t lart q rrethonte fshatin e Shn t Pafajsh-
mit. I krrusur nga pesha e nj thesi qe mbante n kurris dhe i mbshtetur
n nj shkop, po vinte drejt meje. Kur m erdhi m pran, u duk se ishte
nj tregtar shtits, nj nga ata tregtart q shesin npr fshatra shtpi me
shtpi kinkalerira me nj mim t lir. N ast m erdhi ndr mend nj
kujtim shum i largt, ai i nj takimi q pata me nj t till, nj nat n nj
vend midis Argenteolit dhe Parisit, kur isha rreth njzetepes vje.
N at koh, lumturia ime m e madhe ishte t vozitja me bark. Un kisha
nj dhom pran nj mejhane n Argentoil dhe do mbrmje, merrja trenin
e npunsve,- nj tren i gjat e i ngadalt-, q ndalej stacion m stacion pr
t ln turmat e njerzve q mbartnin ngarkesa t vogla, njerz barkalec e
t ngatht me veshjet e zhubrosura nga ndenjset e zyrave. Ky tren, ku un
nuhatja aromn e zyrave, t dosjeve jeshile e t letrs, m onte n Argen-
tuil. Barka ime m priste e gatshme pr t rrshqitur n uj dhe un duke e
ngar at me forcn e lvizjes s rremave, shkoja dhe darkoja n Bezon ose
n Katon, shpesh her dhe n Epinay apo n Sant Uen. Mandej kthehesha,
vendosja n vend varkn time dhe nisesha m kmb pr n Paris ather
kur hnn e kisha mbi kok.
Nj mbrmje pra, n rrugn e bardh, para meje ecte nj burr me nj
pesh n kurriz. Eh! Gati do her un takoja t till udhtar t nats
prqark Parisit, q i friksonin shum borgjezt q ktheheshin von pr n
shtpi. Ky njeri ecte para meje ngadal, i krrusur nga nj thes q mbartte
me vete. Un arrita pran tij me hapa t shpejt dhe q trokisnin n rrug.
N ast ai u ndal, u kthye nga un dhe kur pa q un po i afrohesha gjithnj
e m shum, u hodh nga ana tjetr e rrugs e kur kapexeu matan m
thirri:
- Oh! Mirmbrma zotri.
B a b o M i l o n i
67
- Mirmbrma or mik, - i a ktheva un. Kurse ai vazhdoi:
- Shkoni shum larg?
- Shkoj pr n Paris.
- Do t arrini shpejt se ecni me hap t mir; un jam shum i ngarkuar dhe
nuk mund t ec aq shpejt.
Un e ngadalsova hapin
Pse m foli ky njeri? far mbartte ai me kt thes t rnd?, pyesja
vetveten. Kondravajtje t pa qarta e t dyshimta m shkuan npr mendje
dhe u bra kurioz. T dhnat e kronikave t gazetave dshmonin e tregonin
shum do mngjes, ndodhi nga m t ndryshmet pikrisht n t njjtin
vend, n Gadishullin e Gennevilliers, ndonj dhe mund t ishte e vrtet.
Nuk sajoheshin ashtu kot vetm pr t argtuar lexuesit e t mbusheshin
gjith ato kolona kur dhe vargu i krimeve dhe arrestimeve ishte i pa
fund.
Ndrkoh, zri i kti burri ngjante m shum i frikshm se sa guximtar
dhe mnyra e t ecurit t tij deri pak para ishte shum m e matur se sa
agresive. Nga vendi ku ndodhesha e pyeta:
- Ju, do t shkoni larg?
- Shkoj pr n Asnieres.
- sht vendi yt Asnieres?
- Po zotri, un me profesion jam tregtar shtit dhe banoj n Asnieres.
E lash rrugn ansore ku ditn ecin kmbsoret nn hijen e pemve dhe
u hodha m n qendr. Ai gjithashtu u afrua dhe un u bra m tutje. Shi-
heshim her pas here m sy dyshues dhe duke mbajtur shkopinjt n dor.
Kur u gjenda mjaft afr tij u sigurova sepse ai m pyeti:
- Nuk mund t ecni pak m ngadal?
- Pse? - e pyeta.
- Sepse nuk e plqej udhtimin n kt rrug gjat nats. Un mbart mall
mbi shpine dhe sht m mir t jesh dy vet se i vetm. Mbrohen me mir
Guy de Maupassant
68
dy burra kur jan bashk.
E ndjeva q ai thosh t vrtetn dhe se kishte frik. Iu binda dshirs s tij
dhe fillova t ecja prbri me kt t panjohur n orn nj pas mesnate n
rrugn q shkon nga Argentuil pr n Asnieres.
- Pse kthehesh kaq von kur e di q ka rreziqe? , - e pyeta t pranishmin.
Dhe ai m tregoi historin e vet. Nuk kish menduar t kthehej n shtpi
at mbrmje sepse kishte dal at mngjes me mall t mjaftueshm pr
disa dite. Por, shitja i kishte shkuar shum mbar dhe ai kish qen i detyruar
t kthehej shpejt n shtpi pr tu shpn t nesrmen sendet atyre qe u
kish dhn fjaln. M tregoi me nj knaqsi t vrtet se tregtia i shkonte
shum mir dhe se manovronte n nj mnyr t till q shiste kinkaleri t
shumta por nuk ishte e mundur ti merrte t gjitha me vete. Mandej shtoi:
- Kam nj dyqan n Asnieres, e drejton ime shoqe.
- Ah! Jeni i martuar, - e pyeta?
- Po zotri, - m tha, - qysh prej pesmbdhjet muajsh. Jam martuar me
nj grua dashamirse dhe ajo do t uditet kur t m shoh q u ktheva, se
un asnjher nuk kthehem natn.
Pastaj m tregoi pr martesn e tij. Ai e donte shum at vajz te re qysh
prej dy vjetsh, por ajo kish qen npunse nj pjes kohe dhe ai e priti.
Ndr kohe, qysh n mosh t njom gati fmij, ajo kish nj dyqan n nj
qoshe t nj rruge ku shiste nga t gjitha: rripa, kordele, lule n stinn e
vers e sidomos tokza pr kpuce q preferoheshin shum si dhe mjaft
kinkaleri t tjera pr t cilat kishte eskluzivitetin, sepse e ndihmonte dhe e
favorizonte nj fabrikant.
N Asnieres ajo ishte e njohur me emrin Blutte- ja, dhe e quanin kshtu
sepse vishej pothuajse nga her me veshje ngjyr blu. Ajo fitonte shum
sepse ishte shum e kujdesshme n regtin e saj. Kto koh dukej si e
smure. Ai besonte se ishte shtatzne por nuk ishte i mirsigurt. Tregtia
e tyre ecte mir. Ai pothuajse gjithnj udhtonte, bile pr t reklamuar t
B a b o M i l o n i
69
gjitha kinkalerit e tij shpesh shkonte edhe n lokalitetet fqinje. Ishte nj
lloj reklamuesi dhe shitsi endacak pr disa industrialist por ndr kohe
punonte dhe pr vete.
- Po ju far bni? - m pyeti.
Un i sajova nj far historie. I tregova se zotroja ne Argentoil nj bark
me vela dhe dy barka gare. Shkoja do mbrmje strvitesha me barkat me
lopata dhe bja gjimnastike. Shpesh her kthehesha m kmbe pr n Paris,
ku ushtroja nj profesion q besoja se do t m jepte shume fitime. Pas ksaj
q i tregova ai me tha:
- Djall o pun, po t kisha un gjysmat tuaja nuk do ta kaloja kohn duke
bredhur npr rrug kshtu si kt nat. Nuk je i sigurt asnjher.
Ai m shihte vjedhurazi dhe un mundohesha t bindesha n se nuk kisha
t bja me nj keqbrs shum dinak dhe se vrtet nuk desh t bridhte pas
rreziqeve t pa dobishme. Por ai m siguroi duke m murmuritur:
- Te ecim pak m ngadal, po qe se nuk mrzitesh. sht i rnd thesi im.
Pas pak u dukn shtpit e bardha t Asnieres.
- Ja, pothuajse arritm, - tha ai. Ne nuk flem tek dyqani q natn e ruajm
me nj qen q vlen sa pr katr burra dhe pr me tepr se banesat ndonse
m t mira jan dhe t shtrenjta n qendr t qytetit. Po dgjoni zotri. Ju
me kini br nj shrbim t madh sepse nuk do t isha i qet me thesin tim
gjat rrugs. Un rrall her udhtoj natn. Ejani n shtpin time t pini
nj got vere t mir n shoqrin e gruas sime n se ajo do t jet zgjuar.
E ka gjumin shum t rnd dhe nuk i plqen ta zgjojn kur e ka zn gjumi.
Mbasandaj, kur t l thesin, un nuk do t kem frik dhe do tu shoqroj
deri n t dal t qytetit me shkopin tim.
Un nuk pranova, ai ngulmoi. Un ngula kmb t mos kthehesha, por
ai ngulmoi me shum zell dhe me nj fare dshprimi t sinqert me nj
shprehje dshpruese duke mu lutur e duke m thn n se mos dashja
vinte nga q nuk desha t pija me nj njeri si ai . Pranova dhe ai m drejtoi
Guy de Maupassant
70
npr nj rrug t shkret n nj nga ato shtpit e shmtuara q formojn
lagjet n rrethinat e qytetit. Prpara asaj banese un shtanga. Ajo barak e
lart e shmtuar kishte pamjen e nj strehe vagabondsh, t nj kazerme
t banditve t periferis. Ai m la t kaloja prpara mbasi kishte shtyr
portn q nuk ishte e mbyllur. M drejtonte me dorn q m kish vn n
shpatull, n nj errsir t plot drejt nj shkalle q un krkoja me kmbe
e me duar, se mu kujtua rnia njher n nj vrim qilari dhe at frike e
pata trashguar. Kur kisha gjetur shkalln e par m tha:
- Ngjitu lart, sht n katin e gjasht.
Duke krkuar n xhepin tim gjeta nj kuti me shkrepse. Ndeza nj dhe
munda t kthjelloj pak ngjitjen n shkalle. Ai m ndiqte duke guluar nn
thesin e tij e duke prsritur.
- sht m lart, sht m lart.
Kur arritm n kulmin e shtpis, ai krkoi kyin e ders t lidhur me nj
spango n t brendshmet e veshjes s tij, pastaj hapi dern dhe m futi
brenda. Ishte nj dhom e lyer me glqere, me nj tavolin mesi, gjasht
karrige dhe nj dollap t mbshtetur pas murit.
- Po shkoj t zgjoj time shoqe, - tha ai, pastaj do t zbres n qilar t krkoj
ver se ktu nuk mbajm.
U afrua n nj nga t dy dyert q t onin n dhomn e par dhe thirri:
- Bluete! Bluete!
Bluetja nuk prgjigjej. Ai thirri m fort : Bluete!, Bluete! , pastaj duke
goditur me grusht murmuriti:Zgjohu de, dreq o pun. Priti duke afruar
veshin tek vrima e kyit, pastaj vazhdoi me qetsi:
- Bah, duhet ln t fler n se sht n gjum. Un po shkoj t krkoj
ver, m prisni dy minuta.
U ula i bindur., po kisha ardhur t bja aty? .
Pa pritur u trondita sepse n dhomn e gruas dgjoheshin ca zra t mby-
tur dhe lvizje q bheshin ngadal e gati pa zhurm. Dreq o pun! Mos
B a b o M i l o n i
71
kisha rn n ndonj grack? Si nuk ishte zgjuar kjo Blueta me zhurmn
q kish br i shoqi, me thirrjet dhe goditjet q i kish dhn ders? Mos
ndoshta ishin sinjale q u jepeshin bashkpuntorve: sht nj mllenj
n gracke. Un po shkoj t ruaj dern, tani sht tuaja? Ndrkoh, zhurma
brenda po shtohej gjithnj e m shum, u dgjua brava e ders, dikush po
rrotullonte elsin.
Zemra filloi t m trokiste m fort. U trhoqa deri n fund t dhoms duke
i thn vetes do t mbrohem, dhe duke kapur me t dy duart nj karrige
u prgatita pr nj betej t dshpruar.
Dera u hap pr gjysm, nj dor u shfaq dhe pastaj nj kok; ishte nj
kok burri e mbuluar me nj kapele t rrumbullakt prej tirku q rrshqiti
npr der e npr mur dhe pash dy sy q m vrojtuan, pastaj nj njeri qe
iku shpejt sa q un nuk pata koh pr t br lvizje mbrojtjeje. Personi,
keqbrsi i paparashikuar, ishte nj djalosh i gjat, me kmb t zbathura,
gjysm i zhveshur nga nxitimi, pa kravat e me kpuct n dor, nj djalosh
i pashm sipas meje, nj far zotrie q krceu drejt daljes dhe u zhduk
npr shkalle.
U ula. Aventura qesharake kish mbaruar dhe un tani prisja burrin q ish
vonuar mjaft pr t gjetur vern q krkonte. M n fund u dgjua q t
ngjitej npr shkall dhe zhurma e hapave t tij m bnte te qeshja, si t
qeshet ndonjher n vetmi dhe nuk e ndal dot. Hyri duke sjell dy shishe
dhe m pyeti:
- Ime shoqe fle akoma.? Afroi me nxitim veshin tek dera por e drmoi dhe
thirri rishtas:
- Paolina!
Ajo nuk u prgjigj as nuk lvizi, ather ai u kthye nga un duke m thn:
- E shihni? Ajo sht nga ato q nuk i plqen q un t kthehem natn pr t
pir nj got me ndonj mik. Pra ju besoni q ajo nuk fle?
- Sigurisht q nuk fle m, - i thash.
Guy de Maupassant
72
Mori nj pamje paknaqsie.
- E mir, t pim, - tha, - dhe manifestoi shpejt dshirn pr ti boshatisur
t dy shishet njrn pas tjetrs ashtu qet, qet. Ksaj here mu duk m en-
ergjik. Piva nj gote me t dhe u ova. Ai nuk tha m pr t m shoqruar
dhe duke m par me sy t imituar, me nj pamje t nj burri pjestar i nj
populli t trbuar e t shmtuar tek i cili dremit egrsia, shkoi tek dera e
gruas s tij dhe murmuriti.
- sht e nevojshme m mire ta hap kur ju t jeni larguar.
Un e sodita kt frikacak q ishte br i xhindosur pa e ditur prse,
ndoshta pr ndonj parandjenj t pa qart apo t nj instinkti t mash-
kullit t mashtruar q i urrente dyert e mbyllura. Ai m pati folur pr t
me mallngjim, tashti sigurisht ishte goditur. Brtiti edhe nj her duke
tronditur dern.
- Paolina!
- E mir, far do? e pyeti ajo nga brenda.
- Ti nuk m ke dgjuar kur u ktheva?
- Jo, flija, m ler t qet.
- Hape.
- Kur jam vetm nuk m plqen t m sjellsh njerz natn n shtpi pr
t pir.
Pas ksaj un u largova duke u penguar npr shkalle si ai tjetri pak m
par q ktu kish qen bashkveprues. E duke rimarr rrugn pr n Paris,
mendoja se kisha par n at fole minjsh nj sken t nj drame, t nj prej
atyre dramave t prhershme q zhvillohen do dit n t gjitha mnyrat,
kudo n bot.
B a b o M i l o n i
73

NJ MBRMJE PRANVERE

Xhovana prgatitej pr tu martuar me kushririn e saj Xha-

komo.
Ishin njohur q fmij dhe dashuria mes tyre nuk mori format ceremoniale
si mer zakonisht n mjediset shoqrore. Ishin rritur e edukuar s bashku
dhe nuk dinin t dashuronin. Vajza, pak lozonjare, i bnte ndo ledhatime
pa t keq djaloshit. Ajo e vlersonte at si nj djal t pashm dhe mbi t
gjitha t mir. Sa her q takoheshin e prqafonte me gjith shpirt, po pa
rrqethje, pa ato dridhma q t ngrehin qimet e lkurs nga maja e duarve
deri n majn e kmbve. Kurse ai thoshte pr t: sht e hirshme ime
kushrir, mendonte pr t me nj lloj dhembshurie instiktive q nj
burr provon gjithnj pr nj fmij. Prsiatjet e tij nuk shkonin m tutje.
M von, ja q nj dit Xhovana dgjoi rastsisht t mn e saj ti thosh
tezes (teze Alberts sepse teze Lizona kish mbetur e pa martuar) :
- T siguroj se do t dashurohen shpejt kta voglushe, vreji mir. Sa pr
mua, Xhakomo- ja sht njeriu q ndrroj pr t.
Guy de Maupassant
74
Pas ktaj, Xhovana filloi ta shoh m ndryshe kushririn, ta adhuroj Xha-
komon. Tashm, ajo skuqej n fytyr duke e par, dora e saj dridhej n
dorn e t riut; syt e saj uleshin kur ndeshnin shikimin e syve t tij. Nuk e
linte ta prqafonte ashtu me shum lehtsi si m par, aq sa her tentonte
ai. Por ja q nj dit prqafimi ishte m i vrullshm, n t kishte m shum
sqim knaqsie t nj ndjenje t vrtete dhe n vesh i murmuriti : t
dua, t dua. . . . Prej asaj dite marrdhniet e tyre ndryshuan, nuk ishin
m pshertimat e delikatesat q i shoqronin. Afrimi i tyre u zhvesh nga
ndrojtja dhe do lloj hutimi e pengese. N salln e madhe Xhakomo- ja e
prqafonte t fejuarn e tij prpara t tri grave t moshuara, tri motrave
mamas s tij, mamas s Xhovans dhe teze Lizona- s. Shtisnin t dy
vetm.Ditn futeshin brenda n pyll, shkonin pr gjat lumit t vogl apo
prmes livadheve t lagsht plot bar e t mbushur me lulet e fushs. Tashm
prisnin prcaktimin e momentit t bashkimit t tyre pa ndonj shqetsim t
madh, por t mbushur me nj dashuri t kndshme duke shijuar knaqsin
e ledhatimeve joshse, t gishtave t shtrnguar, t shikimeve t pasionuar
e t gjat q dukej sikur dy zemrat e tyre ishin shkrir n nj. Vagllimthi,
t lodhur nga dshira e prqafimeve t shpeshta, ndjenin shqetsimin e
buzve t tyre q i ftonin pr m shum, por, ruheshin, ishin t ku-
jdesshm e t prkushtuar.
Ndonjher, kur e gjith dita kish kaluar n kto lloj ngrohtsish t pasion-
it, n kt dashuri platonike, n mbrmje ndjenin nj lodhje t veant dhe
nxirrnin q t dy pshertima t thella, pa e kuptuar pse, ndoshta psherti-
ma t shpress.
Dy nnat dhe motra e tyre Lizona, i shihnin kta dy t rinj t dashuruar
duke u buzqeshur me nj buzqeshje dashamirse. Teze Lizona dukej tepr
e mallngjyer n t par. Ajo ishte nj vajz e mbetur, e pa martuar q
fliste pak, gjithnj e trhequr, nuk i bnte potere askujt. Ajo shfaqej mes t
tjerve vetm n kohn e ngrnies mandej ngjitej menjher n dhomn
B a b o M i l o n i
75
e saj ku rrinte e mbyllur vazhdimisht. N dukje kishte nj pamje t mir
por t plakur, sy t mbl e t trishtuar dhe n familje po thuaj se nuk
llogaritej.
Te dy motrat q ishin t veja, duke pas zn nga nj vend n jetn shoqrore,
e konsideronin motrn e tyre si nj qenie pak si pa vler. E trajtonin me
nj familjaritet e pa e nnshtruar, q prmbante n vetvete nj lloj mirsie
mosprfillse pr vajzn plak. Ajo quhej Liza dhe kish lindur n kohn kur
n Franc mbretronte Beranzheri*. Meqense nuk u lidh me ndonj burr
duke mbetur kshtu e pa martuar, nga Liza e quajtn Lizona. Tanim ishte
teze Lizona , nj plak e rregullt, tmerrsisht e trembur, e druajtur bile
edhe me njerzit e saj q e donin me nj ndjenj si pr zakon t mshirs
dhe me nj dashamirsi t diferencuar. Dy t rinjt nuk futeshin kurr n
dhomn e saj, vetm kamerierja hynte brenda. E drgonin ta thrriste kur
donin te shkmbenin ndonj fjal me t.
T tjert duke mos e ditur mezi e gjenin ku ndodhej ajo dhom, ajo dhom
ku qndronte vetm ajo qenie e mjer. Kur nuk e thrrisnin as q bise-
donin ndonj fjal pr t dhe as q u shkonte ndr mend pr t. Ishte pra
kjo nj nga ato qeniet e mbyllura, q mbeten t pa njohura edhe pr m t
afrmit, si t pa zbuluara dhe q vdekja e tyre nuk l asnj zbrazti, asnj
breng n njerzit e shtpis, nj nga ato qenie q nuk din t hyjn as n
jet, as n zakone as n dashuri me t tjert ndonse jetojn prkrah tyre.
Ajo ecte gjithnj me hapa t vegjl e t nxituar por t qet; nuk bnte kurr
asnj far zhurme, nuk brtiste kurr pr asgj, ngjante sikur komunikoje
me sende q nuk nxjerrin asnj tingull. Duart e saj ngjanin t bra si prej
nj lloj pambuku, kaq t lehta e delikate ishin n t takuar.
Kur e quajtn Teze Lizona me kto dy fjal, si nuk u shkoj ndonj men-
dim n mendje atyre personave q ta kishin quajtur ibrik kafeje, apo
kuti sheqeri ?! Qeni i shtpis, bushtra Lute, zotronte sigurisht nj per-
sonalitet m t spikatur nga tezja; at e prkdhelnin vazhdimisht, e quanin
Guy de Maupassant
76
e dashura ime Lute, bukuroshja ime Lute, voglushja ime Lute dhe
kishte br vend m shum.
Dasma e dy kushrinjve ishte shtyr deri n fund t majit. Dy t rinjt je-
tonin sy ndr sy e dor pr dor, mendim pr mendim e zemr pr zemr.
Pranvera e vont at vit,dukej si e pa sigurt, t dridhurat n ato dit n
akullin e netve dhe t ftohtit mjegullor t mngjeseve dukeshin sikur ishin
t improvizuara. Por disa dit t vakta, pa mjegull e larguan lagshtin e
teprt nga toka, eln gjethet e para si pr mrekulli dhe bn q t ndjehej
kudo ai parfum i njomshtis s farave n mbirje dhe i luleve t para. M
von, nj pasdite dielli ngadhnjimtar m n fund filloi t terte teshat e
ndera dhe i shtriu rezet e tij mbi gjith fshatin. Knaqsia e ngrohtsis s
tij mbushi gjith fshatin, penetroi mbi t gjitha bimt, kafsht e njerzit.
Zogjt e dashuruar fluturonin andej ktej, prplasnin kraht, thrrisnin
njeri tjetrin pr tu iftzuar.
Xhovana e Xhakomo, t ndrydhur nga kjo lumturi knaqsie por m t
ndrojtur se zakonisht, t shqetsuar pr kt tronditje t re q penetroi
tek ata me afshin q vinte nga pylli qndruan gjith at dit njeri pran
tjetrit t ulur n nj stol t ports s shtpis.Nuk guxonin t largoheshin
m tej vetm, dhe qndronin duke par me sy t vagulluar dy mjellma q
ndiqeshin n uj. Por, n mbrmje u ndjen m t qet dhe pas darke ishin
mbshtetur duke kuvenduar qetsisht tek dritarja e hapur e sallonit, ndrsa
nnat e tyre luanin me letra n tarracn e rrumbullakt e t ndriuar me
llamba, kurse teze Lizona bnte orape pr t varfrit e vendit.
Nj druvar qndronte larg, prapa nj pellgu me uj.Npr flett e porsa
elura t drurve t lart filloi t dukej drita e hns q porsa ishte shfaqur.
Pak nga pak hna u ngjit lart dhe rezet e saj deprtuan mes degve, ndr-
sa lart n qiell ajo qndronte mes yjeve q sa kishin filluar t ndrionin.
Mandej derdhi mbi tok at drit melankolike n t ciln noton iltrsia
e ndrrave aq t dashura pr shpirtrat sentimental, pr poett e pr t
B a b o M i l o n i
77
dashuruarit.
Dy t rinjt qndruan pak aty, mandej t trhequr nga freskia e but e
mbrmjes, nga ai ndriim i lehte i barit dhe i shkurreve prqark, doln me
hapa t lehta e filluan t shtisnin n livadhin e madh deri tek pasqyra e
ujmbledhsit q shklqente.
Nnat e tyre, kur mbaruan t katr duart e zakonshme me letra e q pr pak
po i kapte gjumi, kishin dshir t flinin.
- Duhen thirrur t rinjt, - tha njra.
Tjetra, mbasi hodhi nj shikim rreth e qark n horizont, vuri re dy hije q
ecnin qetsisht.
- Lri, - tha, sht shum bukur prjashta. Lizona ka pr ti pritur, sht e
vrtet kjo Lizon? , i u drejtua asaj.
Tetka ngriti syt e saj t shqetsuar dhe me zrin e qet,
- Sigurisht,- ia ktheu -, do ti pres.
T dy motrat shkuan pr t fjetur.
Ather teze Lizona u ua dhe duke ln n an t stolit punn e filluar,
lmshin dhe shtizat, u mbshtet tek dritarja e sodiste natn magjepse. Dy
t dashuruarit ecnin nprmes barit, nga pellgu i ujit tek ballkoni e nga
ballkoni tek pellgu i ujit. Mbanin duart shtrnguar dhe nuk flisnin m si t
mos ishin t gjall, t shkrir me bukurin e mahnitshme q derdhej nga
toka. Xhovana n nj moment vuri re n kornizn e dritares fytyrn e
tezes plak t ndriuar nga vezullimi i llambs.
- Uf! - tha,- teze Lizona po na sheh
Xhakomo ngriti kokn.
- Po, - u prgjigj, - tezja po na sheh.
Dhe vazhduan t ecnin leht, t ndrronin e t dashuroheshin.
Por vesa mbuloi barin;patn nj si rnqethje nga t ftohtit.
- Kthehemi tashti, - i tha ajo.
Dhe u kthyen. Ndrsa po hynin n sallon vun re tezen q ishte duke
Guy de Maupassant
78
punuar, kishte ulur kokn mbi orapet dhe gishtat e saj dridheshin leht si
t kishin qen shum t lodhur. Xhovana i u afrua.
- Teze, ne tani po shkojm t flem.
Tetka ktheu syt. Ata ishin te skuqur sikur t kish qar. Xhakomo dhe e fe-
juara e tij nuk ia vun re. Djaloshi vuri re gjurmt e orapeve t s fejuars
q ishin t lagura nga vesa. I shqetsuar nga kjo e pyeti me dhembshuri:
- Nuk kan t ftoht kmbt e tua t dashura?
T gjith gishtat e tezes at ast u drodhn nga ndonj tronditje aq e fort
sa q i shptoi puna nga dora, ndrsa lmshi i lesht u rrokullis larg n
dysheme. I filluan pa pritur dridhjet e duarve dhe i shprtheu nj lemze
spazmatike me prplitje. Te dy t rinjt u turren me vrull drejt saj. Xho-
ana i ra n gjunj, e tmerruar, i hapi kraht dhe i brtiste:
- pate teze Lizon? far ke?
Ather e shkreta plak me trupin e rreshkur nga brenga, me nj z t
lagur nga lott, duke belbzuar i tha:
- Si? . . . . . . Si?. ., far t pyeti, Nuk kan ftoht kmbt e tua t dashura?
Kurse mua. . . asnj. . . . asnj. . . . nuk me ka thn ndonj her fjal t
tilla. . . . . kurr! . . . . . Kurr!
* Botuar pr her t par n Galua m 7 maj 1881
* Beranzheri n kohn e sundimit t vet ngriti nj muze q i dha
emrin Lizet.
B a b o M i l o n i
79

P A S I O N I

Deti ishte i qet e vezullonte ndonse ishte i turbulluar nga zbatica

dhe q nga diga, gjith qyteti i Harveit mund t shihte hyrjen e anijeve.
Nga larg dukeshin shum anije, vapor t mdhenj me shtllungat e tyre t
tymit, anije me vela te trhequra nga rimorkiator gati t pa dukshm q
ngrinin drejt qiellit direkun e tyre te madh e q dukej si nj pem e zhve-
shur. Shpejtonin nga t gjitha pikat e horizontit drejt gryks s ngusht t
digs q i glltiste kto lubi, q rnkonin, ulrinin e frshllenin duke ln
nga pas rrjedhn e shkaktuar prej tyre, si balenat gulimn
Dy oficer, dy djem t rinj, shtisnin n mol, salutoheshin e u prgjigjeshin
salutimeve t shtitorve dhe her pas her ndaleshin pr t biseduar. N
nj moment, njeri prej tyre, ai m i gjati, - Paolo Henrikel- , i shtrngoi
dorn shokut Xhiovani Renoldi si pr ti trhequr vmendjen dhe i tha me
z t ult:
-Ou!Ja zonja Puanot. Shikoje me kujdes, t siguroj se do t t shoh me
nj shikim t ngroht.
Ajo mbshtetej pas krahut t t shoqit, q ish nj qiradhns anijesh, i pasur.
Ishte nj grua rrotull te dyzetave, ende shum e bukur, pak e shndoshe,
por q kish mbetur e freskt si nj njzetvjeare n lulzim. Miqt e saj
e kishin mbiquajtur Dea, pr shkak te sjelljes s saj krenare, t syve t saj
Guy de Maupassant
80
t mdhenj e t zinj, t gjith fisnikris s personit t saj. Pr t thoshin
se nuk kishte asnj t met. Asnj here ndonj dyshim nuk kishte ulur fis-
nikrin e saj gjat gjith jets. Citohej si nj shmblle i gruas s nderuar
e t thjesht, dinjitoze q asnj burr nuk kishte guxuar kurr t i bnte
lajka. Dhe ja, pr rreth nj muaj rresht, Paolo Henrikel, i pohonte mikut
Renoldi se zonja Puanot vazhdonte ta shihte at me nj far dashurie. Dhe
vazhdimisht insistonte:
- Po, sigurisht q nuk gaboi. E shoh qart, ajo ty t do e pasionuar si nj
grua kasteje q nuk ka dashuruar ndonj her tjetr. Dyzet vjet, sht nj
mosh e rrezikshme pr grat e ndershme, kur bien n dashuri, marrosen
e bjn budallallqe. Ajo aty, sht goditur miku im dhe tamam si nj zog i
plagosur, ajo bie, ose m mir ka pr t rn n kraht e tua. Ja, vre re.
Zonja, paraprihej nga dy vajzat e saj t moshs dymbdhjet e pesmbdh-
jet vjee. Befas, duke par oficerin u zbeh n fytyr. Ajo e shihte me nj
shikim t ngroht e t fiksuar q dukej sikur nuk shihte asgj tjetr prqark,
as vajzat, as burrin e as turmn e shtitsve. Ajo u ktheu prshndetjen dy t
rinjve pa e ulur shikimin q ishte nj vshtrim i tri i ndezur flak, q m
s fundi krijoi nj dyshim q penetroi n mendjen e nntogerit Renoldi.
Ndrsa miku i murmuriti :
- Isha i sigurt. E vure re ksaj here? Ta marr djalli, ajo sht nj kafshat
shum e shijshme.
Por Xhiovani Renoldi nuk i donte intrigat mondane. Jo shum i flakt n
dashuri, dshironte mbi t gjitha nj jet t qet dhe at e knaqnin rela-
cionet e rastit q nj i ri mund ti gjente kudo dhe kurdoher. Gjith vargu
i sentimentalizmit e i kujdesit q krkonte nj grua e shoqris s lart,
pr t ishin mrzi. Lidhja, pr sa m e leht t ishte q nj aventur e ksaj
gjinie t fillohej, i shkaktonte frik. Ai thoshte:
N krye t nj muaji i kam pas ngulur syt tek njra dhe pr ti larguar e
riedukuar jam detyruar pr m se gjasht muaj.
B a b o M i l o n i
81
Mandej, prishjet e ktyre rasteve e acaronin me skandalet, aluzionet, sul-
met dshpruese t gruas s braktisur. Prandaj shmangej t takonte zonjn
Puanot.
Por, nj mbrmje, n nj dark, u ndodh fare pran saj, n nj tavolin. Pa
nevojn e nisiativs s vet, pati mbi lkurn e tij, mbi syt e deri n brendsi
t shpirtit, shikimin zhurits e nga afr t saj, duart e t cilve her pas here
u takuan e u shtrnguan pothuajse rastsisht apo dhe me dashje. Ishte tash-
m fillimi i nj relacioni. E shihte her pas here ndonse kundr dshirs
s tij. Ndjehej i dashuruar, i turbulluar, i pllakosur nga nj lloj mallngjimi
sqimatar prej pasionit t dhunshm t ksaj gruaje. E la pas dore ather
ndjenjn dhe mundohej t sillej thjesht vetm si nj zotri sjellshm duke
shpresuar se do t mund t ndalonte kshtu ndjenjn e sentimentalizmit.
Por ajo dit u krijoi mundsin pr tu ripare e pr t folur lirisht,
i kish thn ajo.
M pas ajo do t binte pa ndjenja n kraht e tij dhe ai do t detyrohej t
bhej dashnor i saj.
* * * * * *
Ishte nj dashuri q zgjati gjasht muaj. Ajo e donte me nj ndjenj t
shfrenuar, t marr. E mbyllur n kt pasion fanatik nuk mendonte m
pr asgj. I a kishte dhn t gjitha: trupin e saj, shpirtin e saj, reputacionin
dhe pozicionin e saj, lumturin e saj. I kishte hedhur t gjitha n at flak t
zemrs si hidheshin pr nj sakrific t gjitha sendet e muara mbi altar.
Ai, ishte ngopur tashm prej kohsh dhe e qante me lot fitoren e leht t
nj oficeri t mir, por ishte i lidhur, i ngujuar, i burgosur. do moment
ajo i thoshte:
- Ti kam dhn t gjitha, far do m?
Ai me dashamirsi i prgjigjej:
- Po un nuk t krkova asgj dhe t lutem ti rimarrsh ato q m ke
Guy de Maupassant
82
dhn.
Pa u thelluar n kt q i thoshte ai, ndonse e prekur dhe e humbur, ajo
largohej prej tij do mbrmje gjithnj e m e zjarrt. Kur prsri kthehej,
lshohej n kraht e tij, e shtrngonte po thuajse e alivanosur me puthjet
e nxehta t saj q atij tashm i shkaktonin bezdi. Dhe me nj z t lodhur
i thoshte:
- Shiko, ji m e arsyeshme.
Ndrsa ajo i prgjigjej:
- T dua, - e ulej n gjunjt e tij pr ta soditur gjat e me nj poze adhurimi.
Nga ky shikim i ngulur ai ndjehej i pezmatuar dhe krkonte ta onte m
kmb.
- Dgjo, ulu t bisedojm.
Ndrsa ajo murmuriste:
- Jo, m ler ktu, - dhe vazhdonte t rrinte ashtu me shpirt n ekstaz.
Mikut te tij Henrikel nj dit ai i tha:
- Ej! Un do ta rrah. Nuk dua m ta di, nuk dua m. sht nevojshme q
e gjith kjo histori t mbaroj sa m shpejt.
Mandej shtoi:
- far m kshillon ti t bj?
Ndrsa tjetri i u prgjigj.
- Prishu.
Po Renoldi duke ngritur shpatullat shtoi:
- Ti e thua me lehtsi kt. Ti beson se sht e lehte t prishesh me nj grua
q t sfilit me kmbnguljen e prkujdesjen e saj, q t torturon me qn-
drimin e t ndjek me mallngjimin e saj, q ishin e vetmja gj nga t cilat
je nisur pr ta plqyer dhe njkohsisht i vetmi gabim nga i cili i je dhn
kundr dshirs sate.
Kur ja q nj mngjes mriti lajmi se regjimenti do t ndrronte vend-qn-
drimin e shrbimit. Renoldi krceu nga gzimi. Kishte shptuar, i shptuar
B a b o M i l o n i
83
pa ngjarje t pa pritura e pa britma. Nuk bhej fjal n se do ti duhej t
duronte jo m shum se dy muaj, mandej do t shptonte.
N mbrmjen e asaj dite, ajo u kthye tek ai akoma m e ekzaltuar se zakon-
isht. E dinte lajmin e tmerrshm dhe pa e hequr kapeln, i hodhi duart dhe
e shtrngoi me nervozitet duke e par drejt n sy. Me nj z q i dridhej i
tha:
- Ti je pr t ikur, e di. Fillimisht zemra mu coptua, m pas kuptova at q
m mbetej pr t br. Nuk rezistoj m. Erdha pr t t dhn provn m
t madhe t dashuris q mund t jap; do t t ndjek. Pr ty do t braktis
burrin tim, fmijt e mi, familjen time. . M fal, por jam e lumtur, mendoj
t t jepem akoma ty rishtas. sht sakrifica m e fundit dhe m e madhe e
imja. Jam e jotja pr gjithnj.
Ai ndjeu nj djers t ftoht ti shkonte gjat shpins.E pushtoi nj mrzi
q i ziente brenda dhe e trbonte, nj zemrim i brisht. Por, megjithat
qndroi i qet dhe me nj ton t kthjellt, me mblsin e zrit t tij, i
refuzoi sakrificn, krkoi ta qetsonte, ta bnte t merrte vesh arsyen e
t kuptonte se far marrzie krkonte t ndrmerrte. Ajo e dgjoi duke
e par me rrotullimin e syve t saj t zinj e buzt e zemruara pa e ndr-
prer. Kur ai kishte mbaruar s foluri, i tha vetm:
- Mbase je nj i poshtr? Je nj nga ata q ndjekin nj grua pastaj e braktisin
pr nj kapriio?
Ai u zbeh dhe rifilloi ti arsyetonte, ti demonstronte pasojat e pa evitueshme
t nj veprimi t njjt t till, t nj jet t thyer e n nj shoqri t
mbyllur.
Ajo insistonte me kmbngulje:
- E rndsi ka kur dashurohesh?
Ather ai n nj mnyr shprthyese i tha:
- Mir ather, po t them se nuk dua. Kuptove? Nuk dua. Nuk ta lejoj.
Kshtu, mbas mbartjes s inateve prej kaq kohsh, m n fund e zbrazi
Guy de Maupassant
84
zemrn.
- Eh, Zot! U b tanim shum kohe q ti m do jasht dshirs sime. Dhe
kjo m mungonte, t t marr me vete. Ah! Faleminderit! Jo, jo.
Ajo nuk u prgjigj, por fytyra e saj u nxi e u rudh dalngadal, me dhimbje,
sikur t gjith nervat dhe gjith muskujt ti ishin kontraktuar.
U largua pa e salutuar.
Po at nat ajo piu nj doz helmi. Besonte se pr tet dit do t vdiste. N
qytet filloi te flitej shum pr t, i qanin hallin, e shfajsonin pr veprimin
e saj fal forcs s pasionit, sepse ndjenjat ekstreme bhen s teprmi ve-
pruese dhe duhet falur, se ato e kan n vetvete fajin. Nj grua q vetflijo-
het nuk duhet konsideruar shkelse e kurors bashkshortore. Njhersh e
konsideronin dhe si nj goditje totale kundrejt nntogerit Renoldi, q re-
fuzoi t rishihte dnimin e ndjenjs unike. Tregonin se ai e kish abadonuar,
tradhtuar e goditur.
Koloneli, i pushtuar nga ndjenja e mshirs, i foli si nj oficer, me nj aluz-
ion t arsyeshm. Paolo Henrikel- i shkoi ta krkonte mikun:
- Hej! Ta marr dreqi, miku im, nuk lihet t vdes nj grua, ky nuk sht
nj veprim korrekt.
Tjetri, i acaruar i imponoi heshtjen mikut q i shqiptoi fjaln turp. U
grindn e u rrahn t dy. Renoldi ishte plagosur me shpagimin e madh t
t gjithave dhe ndenji gjat shtrir n krevat.
Ajo, e msoi kt gj dhe e deshi akoma m shum duke menduar se ishte
rrahur pr t. Ai nuk pranonte t delte nga dhoma, nuk u ripa m para se
regjimenti t nisej.
Pas tre muajsh ai ishte n Lilla, kur nj mngjes e vizitoi nj zonje e re, motra
e t dashurs s tij t dikurshme. Mbas shum vuajtjesh dhe nj dshprimi
q nuk kish mundur ta largonte, e dashura e tij ishte br gati pr vdekje.
Ishte e dnuar pa shpres. Dshironte vetm ta shihte pr nj minut jo m
shum se nj momenti para se t mbyllte syt pr gjithnj. Mos paraqitja
B a b o M i l o n i
85
dhe koha q krkonte i a fashitn inatin dhe zemrimin t riut; u trondit
shum, qau dhe u nis pa humbur koh pr n Harve.
Ajo dukej se ish n agoni.
I lan vetm. Ai ishte ulur n krevatin e asaj q mos dashja e tij e kishte vrar
me nj kriz te lemerishme dhimbjesh. Qau me ngashrim, e puthi me
puthje te ngrohta e me pasion si nuk e kish puthur kurr. Belbzoi:
- Jo, jo ti nuk do t vdessh, ti do t shrohesh, ne duhemi. . . . . . . . .
duhemi. . . . . prgjithnj.
Ajo murmuriti:
- A sht e vrtete? Ti m do?
Dhe ai n pikllimin e tij betohej, premtonte se do ta priste deri sa t shro-
hej, mallngjehej shum duke i puthur duart, ato duar t dobsuara t gruas
s mjer, zemra e s cils trokiste me rrahje t rregullta. T nesrmen u
gjend n regjiment.
Gjasht jav me von, ajo i vajti aty, gati e plakur sa q mezi njihej se ishte
ajo por, m e dashuruar se kurr. Ai e mbajti. Me t jetonin s bashku si
t ishin burr e grua. Vet koloneli, q ishte i indinjuar m par pr brak-
tisjen e tij prej saj, u revoltua prball ksaj lidhje t re t pa ligjshme e t
papajtueshme me shembullin e mir q duhet t jepnin oficert n nj
regjiment, e vuri prpara prgjegjsis vartsin e tij, e dnoi dhe Renoldi
dha dorheqjen. Ather ai u vendos pr t jetuar n nj vil n brigjet e
Mesdheut, detit klasik pr t dashuruarit. Aty ata kaluan tre vjet. Renoldi,
i prkulur e nn zgjedh tashm ishte ambientuar n kt dhembshuri
ngulmuese. Ajo tanim i kishte flokt e bardha, ndrsa ai konsiderohej si
nj burr i mbaruar, q kish humbur do shpres, do karrier e q ishte i
privuar nga do knaqsi apo gzim.
Por, nj mngjes i dhan nj kart-vizit me mbishkrimin: Xhuzeppe Puan-
ot, pronar anijesh.
Ishte i shoqi! I shoqi q nuk kish thn asgj m par duke pas kuptuar se
Guy de Maupassant
86
nuk luftohet kundr kmbnguljes s dshpruar t grave. far krkonte
ai tani? Ai priste n kopsht duke mos pranuar t hynte brenda n vil. Pr-
shndeti njerzisht e duke mos dashur t ulej as n stolin e gjat n nj nga
shtitoret e kopshtit, nisi t fiste ngadal e qart.
- Zotri, un nuk kam ardhur pr t br qortime; e di shum mir si kan
shkuar punt. Kam pa pritur. . . . . . . ne kemi pa pritur. . . . . . . . . . nj
far. . . . . . . prapsie. Nuk do ju kisha shqetsuar n vendndodhjen tuaj n
se situata nuk do t kishte ndryshuar. Kam dy vajza, zotri. Njra, ajo m e
madhja, dashuron nj djalosh dhe ai i sht prgjigjur dashuris s saj. Por,
familja e tij kundrshton pr shkak. . . . . . . . t gjendjes s nns s vajzs
sime. Un nuk kam mllefe por nuk kam vrejtje. . . . . . . . ., i adhuroj vajzat
e mija zotri. . . . . . . vij t pyes gruan time duke shpresuar se n kt rast
ajo do t pranoje t rihyj n shtpin time. . . . . . . n shtpin e saj. Sa
pr mua, do t shtirem se kam harruar gjithka ka ndodhur. . . . . . . . . . .
pr hir t vajzave t mija.
Renoldi, ndjeu n zemr nj goditje t fuqishme dhe ndrkoh u mbush me
nj far kllapie prej gzimit, tamam si nj i dnuar me vdekje kur i thon
se ka fituar pafajsin. Belbzoi:
- Po. . . . . sigurisht, zotri. . . . . . . un vet. . . . . . . . . besomni. . . . . .
pa dyshim. . . . . . . sht e drejt, . . . . . . . shum e drejt
Pati nj dshir t marr q ti merrte duart ktij burri, ta shtrngonte n
krah e ta puthte n faqe.
- Po hyni zotri, qndroni m mir n sallon. Po shkoj ta thrras.
Ksaj here zoti Puanot nuk kundrshtoi m, por pranoi t hynte e t
ulej.
Renoldi, i ngjiti shkallt me nxitim dhe kur arriti para ders s t dashurs,
u ndal, pastaj hyri rnd rnd.
- Te krkojn t zbressh posht pr nj komunikim q lidhet me vajzat e
tua.
B a b o M i l o n i
87
- Vajzat e mija? Si? Nuk kan vdekur?
Ai i u prgjigj.
- Jo. Por gjenden n nj situat q vetm ti mund ti japsh rrug zgjidhje.
Ajo nuk priti por zbriti me t shpejt.
I shoqi ndrkoh ishte si i ndukur n nj ndenjse, i prmalluar dhe priste.
Gjat pritjes kishte mundur t dgjonte bisedn meqense zrat imituese i
vinin nprmjet tavanit. Zonja Puanot, kur pa t shoqin qndroi pak m
kmb e pasktaj e acaruar u b gati pr t ikur, ndrsa i shoqi e kapi dhe e
mbante pr fustani duke i prsritur:
- Po nuk e kupton q je shkatrruese e vajzave tona, e vajzave t tua, e
krijesave tona?
Ajo ju prgjigj me kokfortsi
- Jo, jo. Nuk kthehem m n shtpin tuaj.
Renoldi, i ndryshuar, i u afrua i tronditur dhe i belbzoi:
- Si? Nuk pranon?
Ajo u kthye prball tij me fytyr pr t mos e par m t shoqin legjitim
dhe i tha:
- E di se far m krkon? Ai do q un t kthehem n shtpin e tij, - dhe
u zgrdhi me nj prbuzje t madhe pr kt burr q po i lutej gati i gjun-
jzuar. .
Ather Ronaldi me vendosmrin e nj t dshpruari q luan kartn e
fundit, u prpoq ta bindte t dashurn e tij, pr t mbrojtur shtjen e t dy
vajzave t mjera, shtjen e t shoqit dhe vete shtjen e saj.
Zoti Puaot, pa pasur argumentime t tjera, i foli duke i u drejtuar me ti
n njjs pr tu rikthyer n banesn e vjetr dhe insistonte:
- Te arsyetojm, Delfina, mendo pr vajzat e tua.
Ajo m n fund, u hodhi q t dyve nj shikim me nj prbuzje t madhe,
mbasandaj duke vrapuar me vrull drejt shkallve iu drejtua duke u thn:
- Jeni q t dy t poshtr!
Guy de Maupassant
88
T mbetur vetm, ata u pan nj moment sy ndr sy, krejt t zverdhur e
shum t sfilitur, njeri m shum se tjetri. Zoti Puanot, ngriti kapeln q
i kishte rn prtok, pastroi me dor pantallonat e ndotura te gjuri nga
pluhuri i dyshemes, pastaj me nj gjest t dshpruar, -ndrsa Renoldi po
e shoqronte drejt ports pr t dal-, i tha duke e salutuar:
- Ne jemi dy fatkeq, zotri! - dhe u largua me hapa t rnduara nga dsh-
primi.
Botuar pr her t par n Galuam 15 korrik 1883.
B a b o M i l o n i
89
PLAKA T VJETRA
Edashura ime Koletta!
Nuk e di n se ty t kujtohet nj varg i Sante- Buve- s q e lexonim s
bashku e q m ka mbetur n kujtesn time; ai varg m thot shum gjra
dhe shpesh her pr nj far kohe ma qetson zemrn time. Ja ai varg;
T lindesh, t jetosh dhe t vdessh n shtpin tnde t vjetr.
Tashm kam mbetur krejt e vetm n kt shtpi ku linda, ku jetoj dhe
ku kam shpres t vdes.
Jo t gjitha ditt kan qen t gzuara, por sht nj gj e kndshme
sepse mua ktu m rrethojn kujtimet.
Im bir, Enriku, sht avokat dhe vjen e rri ktu me mua vetm dy muaj
n vit.
Ime bij, - Xhovana- , jeton me t shoqin n skajin tjetr t Francs dhe
do vjesht shkoj un tek ajo. Prandaj ktu kam mbetur e vetme, krejt e
vetme, por e rrethuar nga sendet e familjes q m flasin pa reshtur pr t
afrmit e mi, si pr ata q kan vdekur dhe pr ata q jan gjall, por q
jan larg.
Jam e moshuar dhe nuk lexoj shum por, mendoj vazhdimisht, ose m
sakt nd rroj. Oh! nuk ndrroj m si ndrroja nj her e nj koh.
T kujtohen fantazit tona t marra, aventurat q mendja jon e marr
Guy de Maupassant
90
e njzetvjeareve arkitektonte, apo gjith horizontet e lumtura q para-
fytyronim? ! Asgj nga ato sa ndrruam nuk u realizua. Ose m mir e
kundrta, ato m pak joshse, m pak t kndshme e m pak poetike por
q pr at koh mjaftonin pr t na ndihmuar n betejn pr t gjetur
rrugn e duhur n jet, u realizuan.
E di ti pse ne grat jemi kaq shum t prira pr t qen fatkeqe? Sepse
n rini kemi pasur shum besim tek kumtria. Ne nuk jemi edukuar
asnjher me mendimin pr tu ndeshur, pr t luftuar n prballimin
e vshtirsive apo pr t prballuar vuajtjet. Prandaj n prplasjen m
t par zemra jon thyhet. Ne presim me zemr t hapur t na vijn
nj mori ngjarjesh t gzuara pr tu lumturuar, por nuk arrijm as nj
gjysm t lumturis, prandaj dhe menjher ngashrehemi.
Lumturin,...... lumturin e vrtet t ndrrave tona, un tashm kam
msuar ta njoh. Ajo nuk konsiston n arritjen e nj gzimi t madh, sepse
kto lloj gzimesh jan shum t rrall e shum t shkurtr, prandaj
dhe lumturit e mdha q lidhen me shpresn e pa fund t mbritjes s
ktyre lloj ngazllimeve, - q nuk vijn kurr- , nuk realizohen. Lumturia,
sht pritja gazmore, sht horizonti i shpresave, sht pra nj iluzion i
vazhduar, i pa fund. Po, e dashura ime, m t bukura se iluzionet nuk ka.
Un edhe pse e moshuar, i kam gjithnj, do dit jetoj me to. Vetm se
kan ndryshuar motivet, sepse dshirat e mija nuk jan m ato t rinis.
T thash, pjesn m t madhe t kohs e kaloj duke ndrruar. E mund
t bj tjetr? Kam dy mnyra pr t ndrruar, do t ti tregoj, mbase do
t t shrbejn edhe ty.
Oh! E para sht shum e thjesht ; ajo konsiston n qndrimin para
zjarrit t oxhakut, n nj poltron t ult e t but pr eshtrat e mija t
plakura, dhe ti hedhsh mendimet n kohn e kaluar pr gjrat q kemi
ln prapa. Sa e shkurtr sht jeta! Veanrisht t sjellsh ndr mend ato
q ke kaluar trsisht n t njjtin vend:
B a b o M i l o n i
91
T lindesh, jetosh dhe t vdessh n shtpin tnde t vjetr.
Kujtimet jan t lidhura ngusht me njra tjetrn, e kur je n mosh
madhore, t ngjan sikur kan kaluar vetm disa dit nga kur ishe e re. Po,
po, gjithshka kalon lehtsisht para teje sikur t ishte nj dit m par :
mngjesi, mesdita, mbrmja. Dhe ja, fillon nata, nata pa agim.
Duke vrojtuar zjarrin pr or e or t tra, e kaluara t duket sikur t
ishte dje. Nuk e di m se ku gjendesh; ndrra t rrmben dhe para teje
kalon e gjith jeta jote. Shpesh kam iluzionin e t qenit vajz e vogl,
apo shpesh her m ngatrrohen vrundujt e jets me dit t tjera, ndjej
sensacionet e rinis, t njjtat hove, t njjtat rrahje t zemrs, gjithshka
t asaj energjie t nj tetmbdhjetvjeareje dhe kam kthjelltsin si t
nj realiteti t ri t vizioneve pr gjith gjrat e harruara.
Oh! Sa jam gjithnj e mbushur me gzim prej kujtimeve te shtitjeve t
mija t vajzris! .
Atje, mbi poltronin para oxhakut tim, kam ripar uditrisht, - mbrmjen
e kaluar- , nj perndim t diellit prtej malit t Shn Mikelit dhe men-
jher m pas nj gjueti me kuaj n kshtjelln e Urvill- it, n aromn
e rrs s lagur, t gjetheve t mbuluara me ves dhe diellin duke dal
e duke lshuar ngrohtsin e rezeve t para t tij, ndrsa un kalroja
npr pyje.
E gjith kjo q parafytyrova at mbrmje, entuziazmi im poetik para
shtrirjes s pa fund t detit, gzimi im i madh dhe fshfrimat ledhatuese
t degve t drurve t pyllit, trillet e mija te vogla, gjith grimcat e n-
drrave, t dshirave, ndjenjave, t gjitha, t gjitha mu kthyen n kujtesn
time si t gjendesha atje, sikur nuk i kisha kaluar t pesdhjet vjett q e
kan ftohur gjakun tim dhe i kan ndryshuar krejt shpresat e mija.
Mnyra tjetr pr t ripar t kaluarn sht edhe m e mir.
Ti e di, por, mbase dhe nuk e di e dashura ime Koletta, q n shtpin ton
asgj nuk sht prishur apo humbur. Ne kemi sipr nn ati, nj dhom t
Guy de Maupassant
92
madhe q nuk prdoret pr banim, q quhet dhoma e plakave t vjetra.
do gj q nuk shrbente m, vendosej aty. Shpesh un ngjitem n kt
dhom dhe vrojtoj rreth e qark. Aty kam gjetur nj mori sendesh te vjetra,
pr t cilat nuk kam menduar kurr se nj dit do t m kujtonin nj
bot t tr gjrash. Nuk kam treguar kujdes pr kta miq t vjetr
e t paprdorshm, por t mir e q i njoh qysh nga fmijria ime e
hershme dhe me t cilt jan t lidhura kujtimet e ngjarjeve, t gzimeve
e hidhrimeve, jan t lidhur me historikun e familjes son. Prania e tyre
n jetn ton u ka dhn nj far personaliteti, nj lloj fizionomie; ata
kan qen shok t orve tona, t knaqsis e t melankolis, t vetmit
shok q jemi t sigurt se nuk do ti humbasim, q nuk do t vdesin si
t tjert, si ata, fytyrat e t cilve, syt e tyre t dashur, goja e zri i tyre,
kan humbur pr gjithnj.
Por, n kt grumbull sendesh un gjej ikrrima t vjetra q kan
qndruar aty pr dyzet vjet, e ndonse shum pran nesh, nuk e kan
trhequr vmendjen ton asnj her m par, ndrsa tani q i rishoh pa-
pritmas, marrin nj rndsi, nj domethnie t dashurive t vjetra. M
ka br prshtypje q pr persona t njohur vagllimthi, pr t cilt nuk
kemi treguar ndonj interes t veante ather, tani, pr ndonj rast t
takimit t tyre ather n ndonj mbrmje, pr ndonj send t vogl t
tyre t mbetur ktu, i sjell ndrmend bisedat apo intimitete t tyre, ato q
askush nuk t i beson.
Duke shkuar nga nj send tek tjetri me zemr q m dridhet, them: Ptu, e
theva kt objekt n mbrmjen kur Paolo u nis pr n Lion, ose, Ah! Ja
feneri i mamas q i shrbente pr t shkuar n kish n at dimr.
Sipr, ka dhe gjra q nuk m dshmojn asgj se kan prejardhje nga t
afrmit e nj kohe m t par, gjra q askush nga t gjallt aktual nuk
i ka par kurr, t cilave askush nuk u a di historin, pr t cilat askush
nuk kujton cilt kan qen poseduesit e tyre dhe aventurat q ata kan
B a b o M i l o n i
93
br. Kurrkush nuk i ka par duar e atyre q i kan servirur ato sende,
apo dhe syt me t cilat i kan par ato.M kan br t mendohem
gjat kto sende. Ato m duken si plaka t braktisura t atyre miqve q
kan vdekur dikur.
Ti, e dashur Kolett, ti nuk mund ta kuptosh gjith kt sa t tregova
dhe mundet t qeshsh me sjelljet e mija t uditshme, me manit e mija
foshnjore e sentimentale. Ti je nj parisiene, e ju parisienet nuk e njihni
dhe as e kuptoni kt botn ton t brendshme shpirtrore, kt fantazi
t vet zemrs. Ju jetoni vetm pr ann e jashtme, t dukshme dhe me t
gjitha mendimet tuaja n er.
Un duke jetuar n vetmi, nuk mund t flas vese pr ehte.
M kthe prgjigje e m trego pr veten tnde, sepse un ashtu mund t
vendosem n vendin tnd, ashtu si ti nesr mund t vendosesh n timin.
Por ti nuk ke pr ta kuptuar kurr vargun e Sainte- Beuve- s
T lindesh, jetosh dhe vdessh n shtpin tnde t vjetr
Njmij t puthura o mikesha ime e vjetr.


Addaide

* Botuar ne Zhil Blas m 29 mars 1882.

** Sen Bov (1804 1869 ) poet francez i shkolls romantike, m von
kritik i mirnjohur.
Guy de Maupassant
94
RUAJ TJA

Ajo vdiq pa agoni, vdiq qetsisht si nj grua jeta e secils kishte

qen pa asnj t met;tani pushonte, pushonte n krevatin e saj, po njl-
loj e shtrir n kurriz, sy mbyllur, me nj pamje t qet, flokt e gjata
t vendosura me kujdes sikur t ishte stolisur pak minuta para vdekjes.
E gjith fytyra e zbeht e t ndjers prehej e qet ashtu e nnshtruar q
kuptohej qart se sa shpirt t mir kish pasur ai trup, far jet t dlirt
kish prcjell kjo gjyshe e urt, far fundi pa tronditje e pa vuajtje kishte
kaluar kjo urtsi.
Pran krevatit, ulur n gjunj qndronin: i biri, nj jurist i pa epur n pa-
rime dhe e bija Margarita- ose m mir murgesha Eulalia, q qanin me
shum dshprim.
Ajo, qysh kur ishin fmij i kishte edukuar e pajisur me nj moral t fort
duke u msuar atyre besimin pa asnj t mete dhe pr detyrat asnj kom-
promis. Ai, i biri, duke qen gjykats i pajisur me ligjin, godiste pa mshir
m t ultit e rebelt; ajo, e bija, e pajisur me t gjitha virtytet me t cilat
ishte e nginjur kjo familje e thjesht, ish martuar me Zotin nga neveria
q kishte pr burrat.
B a b o M i l o n i
95
Nuk e kishin njohur baban e tyre. Dinin vetm q e kish ln fatkeqe ma-
man e tyre, pa arritur t msonin detaje t veanta t tjera.
Murgesha i puthte si e mendur njrn dor t varur t s ndjers, nj dor
ngjyr fildishti t ngjashme me at t t Madhit Jesu Krisht, q ishte e varur
posht krevatit. Nga na tjetr e trupit t shtrir, dora tjetr dukej sikur
shtrngonte akoma arafin e zhubrosur nga ai gjest i sforcimit t njeriut
n agoni, ndrkohe q arafi ruante akoma valzimet e trupit, si nj kujtim
t lvizjeve t fundit q rrjedhin nga imobilizimi gradual i brendshm i
trupit.
Disa trokitje t forta te porta bn t ngriheshin t dy kokat e ngashruara,
ndrsa prifti q kish mbaruar s ngrni drekn nuk priti ti hapnin dern
por hyri brenda. Ish krejt i kuq n fytyr dhe gulonte nga q i kish filluar
tretja e ushqimit, por edhe se e kish pir kafen t przier me konjak me
qllim q t mund ti bnte ball, mbas lodhjes s netve t kaluara, qn-
drimit zgjuar pr ruajtjen e kufoms deri n mngjes. Dukej si i trishtuar,
por me at trishtimin e priftrinjve pr t cilt vdekja paraqet nj prfitim.
Bri shenjn e kryqit dhe u avit duke br gjestet e profesionit.
- E po, fmijt e mi t mjer, erdha pr tu ndihmuar t kaloni kto or t
trishtuara.
Murgesha Eulalia brofi menjher m kmb.
- Faleminderit Ati im, por ne dshirojm, - im vlla dhe un, - t qn-
drojm vetm pran saj. Jan momentet e fundit q na kan mbetur pr ta
par e dshirojm t rigjendemi t tre s bashku si dhe m par, kur ne. .
. . . . . . . . . ne. . . . . . . ishim te vegjl dhe e shkreta ma. . . . . . . mamaja
jon e mjer. . . . . . .
Ajo nuk mundi t vazhdonte m tutje, ca nga lott q i rridhnin prej syve t
saj aq dhe nga dshprimi i madh q i zinte frymn. Ather prifti u prkul
i qet dhe duke murmuritur mbi krevatin e saj u tha:
- Si t dshironi bijt e mi.
U ul n gjunj, u fal, u ua dhe filloi t largohej me qetsi. Kur ishte duke
Guy de Maupassant
96
dal tha:
- Ishte nj shenjtore!
Mbetn vetm, e vdekura dhe t dy fmijt e saj. Penduli i nj ore q nuk
dukej se ishte i mbuluar nga hija, bnte lkundjet e tij t vogla e t rregullta,
ndrsa nga dritarja e hapur, aromat e barit t njomsht dhe t pyllit, hynin
n dhom s bashku me dritn e zbet e vezulluese t hns n pern-
dim. Asnj zhurm nuk ndihej n fshat, tjetr gj se bretkosat endacake t
nats kuakitnin apo se dhe ngandonjher qetsin e ksaj nat mund ta
prishte gumzhitja e ndonj insekti t nats q hynte si predh nga dritarja
e hapur e shkonte prplasej pas muri. Nj melankoli hyjnore, nj qetsi e pa
fund e nj heshje e thell rrethonin kt vdekje e ngjante sikur kto ishin
shkputur prej trupit t saj, kishin dal jasht pr t qetsuar vet natyrn.
Ndrkoh gjykatsi gjithnj ulur m gjunj, me kokn t zhytur n araf,
me nj z t mekur q t kpuste shpirtin e q dilte nprmjet ndrresave
dhe mbuless s t mjers, thrriste:
- Mama! Mama! Mama!
E motra n ann tjetr, e shtrir n dysheme, prplitej prdhe, dridhej si
t ishte n nj kriz epilepsie, ofshante e brtiste:
- Krisht! Mama! Mama! Krisht! .
Te drmuar q t dy nga nj uragan dshprimi, gulonin, regtinin. M
pas kur kriza u qetsua vazhduan t qanin n mnyr m t mbl, tamam
si ato shirat e qeta q vazhdojn t bien pas nj stuhie n detin e dallgzuar.
Akoma m von, u uan e qndruan m kmb t vrojtonin kufomn e
dashur. Kujtimet, ato mbresa t largta e t djeshmet aq t mbla, ndrsa
sot shum torturuese, zbritn ne shpirtrat e tyre s bashku dhe me gjith
ato voglsira t pa prfillshme e t veanta, intime e familjare q t bjn
t rishohsh t kaluarn dhe t zhdukurit. Ata rikujtuan rrethanat, fjalt,
buzqeshjet, tonalitetin e zrit t saj q tani nuk u fliste m. E rishihnin
t lumtur e t qet, rigjenin frazat q ajo u thoshte atyre si dhe lvizjen
m t vogl t dors s saj q ajo bnte shpesh her si pr t theksuar
B a b o M i l o n i
97
ndonj fraze apo porosi t rndsishme q u jepte ather. Ata e deshn
si nuk kishin dashur kurr tjetr m shum dhe tani duke krahasuar me
dshprimin q i kish prfshir, ndjeheshin si t braktisur. Ajo kishte qen
mbshtetja e tyre, udhheqsja e tyre n jet, gjith rinia e tyre, gjith pjesa
e lumtur e qenies s tyre q po zhdukej, ishte lidhja e tyre me jetn, nna,
mamaja, mishi krijues, lidhja me gjyshrit, t ciln ata nuk do ta kishin m.
Tani ndjeheshin t vetmuar, t izoluar, nuk mund te shihnin m prapa ato
q kishin kaluar.N nj moment murgesha i tha t vllait:
- Ti e di q mamaja i lexonte gjithnj letrat e saj t vjetra;ato jan t gjitha
aty n sirtarin e saj. N se i lexojm duke i kaluar tani pr dore, mbase do
t rijetojm gjith jetn e saj n kt nat ktu prbri saj. Do t jet si nj
kalavar, si nj njohje q ne do t bjm me maman n intimitetin e saj,
me gjyshrit tan t pa njohur. Pr letrat q jan atje dhe ktu ajo na fliste
shpesh, t kujtohet?
Morn n kuti nj pako me zarfe t vegjl me letra t zverdhura t lidhura
me kujdes e t radhitura njra pas tjetrs. I vendosn mbi krevat kto re-
likte, zgjodhn njrn prej tyre n t ciln ishte shkruar sipr mbishkrimi
Babo , e hapn dhe filluan leximin. Ishin nga ato letra t vjetra q gjenden
n skrivanit antike, nga ato letra q u vjen era e shekullit t kaluar. E para
thoshte:
E dashura ime, nj tjetr Voglushja ime e bukur pastaj tjetra E
dashur voglushe mandej akoma E dashur bij , e pa pritur murgesha
filloi ti lexoje me z t lart, ti rilexonte t vdekurs historin e saj, gjith
kujtimet e saj t dashura. Gjykatsi, i mbshtetur me njrin bryl mbi kre-
vat, dgjonte me syt e ngulur mbi t mn dhe kufoma e palvizshme i
ngjante si t ishte lumturuar. Murgesha Eulalia, u ndal dhe i tha t vllai
me nj fare ngrehje:
- Duhet ti a vendosim n varrin e saj, t mbulohet me kto kujtime e t
groposen aty.
Pastaj mori nj pako tjetr ku nuk kish t shkruar ndonj mbishkrim sipr
Guy de Maupassant
98
dhe lexoi me z t lart: E adhuruara ime. T dua deri aty sa po luaj
mendsh. Qysh dje, un po vuaj si nj i dnuar e i djegur nga kujtimi i yt.
Ndjej buzt e tua mbi t mijat, syt e tu mbi syt e mi, mishin tnd mbi
mishin tim. T dua. . . . . T dua! . . . Ti m ke ln t marr. Te pres me
krah hapur, i angshtuar, mbartur me nj dshir t pa fund pr t t pasur
akoma. I gjith trupi im t thrret, t do. Ruaj n gojn time akoma aromn
e puthjeve t tua.
Gjykatsi brofi m kmb, murgesha ndali leximin. Ather ai rrmbeu
letrn, krkoi firmn. Nuk kishte firm por vetm kto fjale : Ai q t ad-
huron , ndrsa me posht, Enriko . Babai i tij quhej Renato, nuk ishte ai
q e drgonte kt letr. Ather me nj dore t shpejt, rrmoi n pakon
e letrave, mori nj tjetr prej tyre dhe aty lexoi: Nuk mund t jetoi m pa
pasur prkdhelit e tua.
Duke qndruar m kmb dhe i rrept si t ishte n nj proces gjyqi, ai e
shihte t vdekurn si i ngurtsuar. Murgesha qndronte drejt m kmb
si nj statuj, shihte t vllam dhe priste. Ather ai kaloi prmes dhoms
me hapa t lehte, u afrua tek dritarja, e shkriu shikimin e tij tej n fush
e qndroi ashtu duke u menduar. Kur m pas u kthye aty ku kish qen
m par, murgesha Eulalia, me sy t prthar tashm, qndronte ende m
kmb e pa lvizur, pran krevatit t kufoms. Ai u afrua, i mblodhi me
rrmbim letrat, i hodhi ashtu t pa rregulluara n kutin nga ku i kishin
nxjerr, pastaj mbylli dhe perden e krevatit t kufoms.
Kur drita e dits q kish filluar t binte, e bri ta pa dallueshme dritn e
shandanve q digjeshin mbi tavolin, djali u ua ngadal prej poltronit ku
kish qen i ulur dhe pa i hedhur m asnj shikim s ms, q ai tashm e kish
ndar nga vetja e tij si nj t dnuar, i tha mengadal murgeshs:
- Dhe tani o motr, t largohemi.
Botuar pr her t par n Zhil Blas m 7 qershor 1882 me
pseudonimin Mafrinioz.
B a b o M i l o n i
99
RRFIMET E NJ GRUAJE
Miku im!
- M ke krkuar t t tregoj kujtimet q m kan ln m shum mbres n
jetn time. Tashm jam shum e moshuar, pa t afrm e pa fmije; jam pra,
krejt e lir pr t dshmuar. Vetm, m premto q nuk do ta tregosh kurr
emrin tim. Kam qn shum e dashuruar, ti e di; un vet kam dashuruar
disa her. Isha shum e bukur. Sot mund t t them se nga bukuria e di-
kurshme nuk m ka mbetur asgj. Dashuria ishte pr mua jeta e shpirtit,
sikurse ajri sht jet pr trupin e njeriut. Do t kisha preferuar m mir t
vdisja se sa t jetoja pa dashuri, pa mendimin se dikush m prkiste i gjithi
vetm mua. Grat shpesh pohojn se nuk kan dashuruar asnjher me
gjith forcn e shpirtit. Mua shpesh me ka qlluar t dashuroja me shum
pasion sa q besoja se do t ishte e pa mundur dhnia fund e ktij pasioni.
Por, gjithnj shuhej n mnyr natyrore si nj zjarr kur i mbarohen drut.
Sot, do t t tregoj aventurn time t par kur un isha ende e pa djallzuar,
por ishte kjo q prcaktoi m pas t tjerat.
Hakmarrjen e tmerrshme nga ato t farmacistit Pek q t kallin datn, m
ka sjell ndr mend drama e tmerrshme n t ciln u ndodha pa dshirn
time.
Guy de Maupassant
100
Kisha nj vit q isha martuar me nj burr t pasur kontin Herve de
Ker. . . . ., nj pinjoll i nj fisi t vjetr, - q un nuk e desha fare, - shum
i njohur. Dashuria, dashuria e vrtet, ka nevoje, - besoj un-, pr liri dhe
pengesa n vazhdimsi. Dashuria e imponuar, e miratuar me ligj, e bekuar
nga prifti, a sht vall dashuri? Nj puthje e ligjruar nuk vlen kurr sa nj
puthje e vjedhur.
Burri im ishte me shtat t lart, nga linja elegant dhe sigurisht nj zotri i
madh e i mods. Por, i mungonte inteligjenca. Fliste qart, t krijonte pr-
shtypjen se i priste goja brisk. E ndjente trurin e tij plot me mendime, tash-
m t dhna e t ngulura n t nga i ati dhe nna e tij q i kishin trashguar
nga gjyshrit e tyre. Nuk nguronte kurr t jepte mendimin e tij pr do
gj, shpejt dhe me prkufizime, pa u ndalur e pa kuptuar se mund t shi-
hej edhe n nj mnyr tjetr.Kuptohet q ky tru ishte i mbyllur se nuk i
qarkullonin ide, nga ato ide q rinovohen e shndoshin nj shpirt si ajri q
kalon npr nj shtpi kur porta, dyert e dritaret jan t hapura
Shtpia ku ne banonim, gjendej n nj vend plotsisht t shkret.Ishte nj
ndrtes e madhe e trishtuar, e rrethuar me drur t mdhenj plot myshqe
t varur, pr t cilt t krijohej mendimi i nj mjekre t bardh t nj plaku
t nderuar.
Parku, - nj pyll i vrtet, - ishte i rrethuar nga nj hendek q grishte
krcnimin e ujkut; n fund, n brinj t fushs s hapur, ishin dy mbledhs
uji t mdhenj mund t them dy kneta plot me bim ujore dhe barishte
notuese. Midis tyre, mbi brigjet e nj prroi q i bashkonte, im shoq, kishte
ndrtuar nj kasolle,- nj ushe-, pr gjuetin e rosave t egra. Kishim,
prve shrbtorve t zakonshm, nj roje, nj far egrsire, besnik ndaj
burrit tim deri n vdekje, si dhe nj kameriere, gati nj mikesh q m
donte verbrisht. E kisha sjell nga Spanja pes vjet m par. Ishte nj va-
jz e braktisur. Mund ta merrje pr nj harixhes pr nga ngjyra e errt
e lekurs s saj, syt e thell, flokt e dndur si nj pyll dhe gjithnj t
B a b o M i l o n i
101
pushpurisura mbi ball. Ather ishte shtatmbdhjet vjee, po tregonte
si t ishte njzet.
Vjeshta tashm kish filluar. Gjuanim shum, her pran fqinjve e her-
her n pronat tona.
sht pr tu shnuar se nj djalosh, baroni C. na bnte vizita t shpesh-
ta n kshtjell dhe gjithnj vetm. Mandej, pushoi s ardhuri dhe un nuk
e mendoja m. Por, u mrzita se ndrkoh im shoq ndryshoi sjelljen dhe
prkujdesjen ndaj meje. Dukej fjal pak, i preokupuar e nuk m prqafonte
m. Ndonse nuk hynte shpesh n dhomn time, q e kisha dashur t ndar
nga e tija me qllim pr t jetuar pak vetm, dgjoja shpesh her, natn, nj
ecje tinzare q vinte deri tek porta ime e pas disa minutash largohej.
Meqense dhoma ime ishte n katin prdhe, shpesh her nga dritareje vija
re se prgjohej dhe nj hije vinte prqark kshtjells. I a thosha tim shoqi q
mbasi m shihte i ngulur pr disa sekonda, m prgjigjej:
- S ka gj, sht roja.
Por nj mbrmje, sa mbaruam ngrnien e darks, Herve, q dukej shum
gazmor, - rast shum i uditshm, - nj alegri q nuk kuptohej ishte, m
pyeti:
- Do t t plqente t kalonim nja tre or n prit pr t vrare nj dhelpr
q vjen gjithnj n mbrmje pr t ngrn pulat e mija?
M ra si udi dhe e pa pritur! Ngurova pr nj ast, por meqense ai m pa
me nj ngulim t veant t shikimit, i u prgjigja:
- Sigurisht miku im.
sht e nevojshme t t them se un shkoja pr gjueti t ujkut dhe t derrit
si nj burr. Ishte pra e natyrshme q t ma parashtronte kt prit. Por im
shoq ksaj here sillej n nj mnyr artificiale e me nj qndrim uditrisht
nervoz. Gjat gjith mbrmjes ulej e ngrihej e ndjehej si n ethe. Aty afr
ors dhjet m tha si pa pritur:
-Jeni gati?
Guy de Maupassant
102
U ova. Megjithse ai vet e solli iften time, m pyeti:
- Do t deshe ta mbushje me plumbe apo me sama?
uditrisht, pa pritur mandej tha:
- Oh! Me same vetm, do t mjaftoj, t jeni e sigurt.
Mandej mbas disa sekondash, shtoi me t njjtin ton:
- Mund t mburri pr kt gjakftohtsi t shklqyer.
M erdhi pr t qeshur.
- Un? Pse? Nga gjakftohtsia pr vrasjen e nj dhelpre? Po far po thoni
miku im?-i thash.
Dhe kshtu u nism, pa zhurm, kaluam parkun. E gjith shtpia flinte.
Hna e ngjyroste n t verdh ndrtesn e vjetr e t errt ndrsa atia
me pllaka xixllonte. Mbi dy kulmet e kshtjells t rrethuar me gardh
shklqente hna dhe asnj zhurm nuk prishte qetsin e asaj nate t
kthjellt e t trishtuar, t mbl e t rnd, q dukej si e vdekur. Asnj
kuakitje bretkose, asnj rnkim kukuvajke; nj si gjendje funebri rndonte
mbi gjithshka. Kurse afshi nn drurt e parkut, si nj ftohtsi m kalonte e
m godiste nga aroma e gjetheve t kalbura. Im shoq nuk fliste, por mbante
vesh, prgjonte, bhej sikur krkonte npr hije, si t tregonte gjithshka nga
pasioni e mjeshtria e gjuetis.
Arritm shum shpejt n bregun e knets. Dendsia e kallamishteve ishte
e pa kalueshme; asnj er nuk i prkulte ato, ca lvizje t ujit mezi kupto-
heshin se ishin val. Ndrkoh nj pik lvizi leht n siprfaqe t ujit dhe
nga kjo pik u nisn lehtazi rrath t shndritshm val-val e t barabart
q shkonin duke u larguar n pambarim. Kur zbritm n kasolle ku do t
vinim t qndronim t fshehur, im shoq m la t ec prpara, pastaj mbushi
me ngadal armn e tij. Zhurma e mbushjes s arms m shkaktoi nj efekt
t uditshm. Ai e vuri re dridhmn time dhe i zmruar m tha:
- Mbase q prova ishte e mjaftueshme? Tani mund t ktheji n kshtjelle. E
habitur i u prgjigja:
B a b o M i l o n i
103
- As q m shkon n mendje. Nuk kam ardhur pr tu kthyer m pas prapa.
Jeni i uditshm kt mbrmje.
Ai pshpriti:
- Si t doni.
Un nuk lviza nga vendi. Krye afro gjysm ore, meqense asgj nuk e
prishte rndesn dhe kthjelltsin e ksaj nate vjeshte, i thash me z t
ult:
-Jeni mir i sigurt se do t kaloje prej ktu?
Harvei psoi nj tronditje sikur ta kishte kafshuar dikush dhe m foli me
gojn tek veshi:
- Nuk jam mir i sigurt, tha, - e kuptuat?
Qetsia ra prsri. Ndoshta kisha filluar t dremisja kur im shoq m shtrn-
goi krahun e me nj z t ashpr e t ndryshuar m tha :
- E shihni atje tej nn pemt?
Ndonse shihja mir nga syt, nuk dallova gj. Harvei ngriti ngadal armn
dhe e mbshteti mbi sup gjithnj pa i ndar syt nga un. U bra gati edhe
un pr ta zbrazur kur nja tridhjet hapa larg u shfaq nj burr mu prpara
nesh, plotsisht n drit, nj njeri q vinte me hapa t shpejta e i prkulur
sikur po vraponte q ti largohej rrezikut. E befasuar gati sa nuk lshova nj
britm t menjhershme, por nuk arrita se nj flak m kaloi para syve t
mi, nj krism m trullosi dhe pash njeriun t rrotullohej n tok si nj
ujk i qlluar me plumb. Lshova nj klithm t menjhershme q t shtinte
tmerrin, e pushtuar si nga marrzia. Ne ast nj dor e fuqishme, ajo e
Harveit m shtrngoi n fyt. Pr nj moment u ndodha e shtrir prtok,
mandej e ngritur nga duart e tij t fuqishme. Ai filloi t vraponte duke
m mbajtur pesh deri tek trupi i burrit t shtrir n bar dhe m hodhi
rrmbyeshm mbi t, sikur kish dashur t m thyente kokn. U ndjeva e
humbur. Ai qndronte i gatshm pr t m vrar;por ja n ast pash takat
e kpucve t tij t ngritura prpjet dhe at t prmbysur pr tok, pa e
Guy de Maupassant
104
kuptuar se far po ndodhte. U ova prsri rrmbyeshm dhe pash, me
gjunjt t vn mbi gjoksin e tim shoqi, Pakuetn, kamerieren time, q si
nj maok i trbuar, e prkulur dhe e dshpruar, i shkulte mustaqet e i
shqyente fytyrn tim shoqi.
Pastaj, si e dominuar nga nj ide tjetr, ajo u ua prsri dhe u hodh e tra
mbi kufomn, e prqafoi si e mendur, e puthte n sy e n goj duke bash-
kuar buzt e saj me buzt e t vdekurit, duke krkuar nj frymmarrje dhe
thellsin e joshjes s shpirtrave.
Im shoq i brofur m kmb, shihte me habi. U ngrthye dhe duke rne n
gjunj para meje belbzoi:
- Oh! M fal e adhuruara ime, kam dyshuar pr ty dhe paskam vrar dash-
norin e ksaj vajze. sht roja im q m ka gnjyer.
Un shihja t puthurat e asaj s gjalle me t vdekurin, dnesat e saj dhe
bartjen e dshpruar t pasionit t saj. Dhe nga ai moment kuptova se nuk
duhet t isha m besnike e tim shoqi.
Botuar n Zhil Blas m 28 Korrik 1882
B a b o M i l o n i
105
TORTA
T themi se ajo quhej zonja Anserre, sepse nuk u zbulua asnjher
emri i saj.
Ajo ishte nj nga ato yjet parisiene q len gjurm, si gjurma e zjarrit.
Shkruante poezi dhe novela, kishte zemr poete dhe ishte nj bukuri t
mrekullueshme. N pritjet q shpesh organizonte, ftonte pak njerz; vetm
persona t pozitave t larta nga ata q prgjithsisht mbartnin prcaktime t
zanafills pr dika t njohur, q kishin fituar nj titull kushtetues, nj titull
t vrtet intelektuali. T paktn kshtu vlersoheshin t ftuarit e saj.
I shoqi prfaqsonte ann e errt t satelitit. T jesh burri i nj ylli si ajo,
nuk sht nj gj fort e kndshme. Por ai kishte mendimin e tij: t krijonte
nj shtet brenda shtetit. Zotronte meritat e veta personale, natyrisht mer-
ita t nj shkalle sekondare, - ishte e vrtet- , por n fund t fundit, n kt
mnyr, n ditt n t cilat gruaja ftonte n pritje edhe ai ftonte e priste
t tijt. Kishte dhe ai t ftuarit e tij special q i vlersonte, i dgjonte dhe
tregonte pr ta m shum vmendje se sa pr t shoqen e tij brilante.
Ai i ishte kushtuar agrikulturs, dhe bnte pjes n Kabinetin e Bujqsis.
T ngjashme me kt jan kabinetet e gjeneralve, n t cilat far lind,
jeton e vdes n zyrat e Ministris s Lufts. Po t tjera ve tyre, a ka?
Guy de Maupassant
106
Jan kabinetet e marinarve n Ministrin e Marins, kabinetet e koloniza-
torve etj. etj. Ai prandaj kishte studiuar agronomi, por kish studiuar n nj
mnyr t thell, n raport me shkenca t tjera, me ekonomin politike e
me artet e bukura. Fjala arte t bukura, tanim prdorej n shum fusha,
prandaj mund t arrije t prcaktoje si vepra arti edhe ura t frikshme
t hekurudhave. N fund t fundit, ai kishte arritur deri aty sa pr t tho-
shin : sht njeri i madh. At e citonin n Revistat Teknike; sipas gruas
s tij ai kishte arritur t emrohej antar i nj komisioni pran Ministris
s Bujqsis.
Kjo aureol modeste atij i mjaftonte.
Me pretekstin e mos brjes s shum shpenzimeve, ai i ftonte miqt e
vet n shtpi n t njjtn dit q i ftonte dhe gruaja miqt e saj. N kt
mnyr miqt prziheshin, por n fakt formonin dy grupe.
Zonja, me eskortn e saj prej artistsh, akademiksh e ministrash, vendosej
n nj lloj galerie nj si tunel- t mobiluar e zbukuruar sipas stilit peran-
dorak q njihej si Akademia. I shoqi trhiqej zakonisht me agronomt e vet,
n nj dhom t vogl q shrbente pr t pir duhan dhe q Zonja Anserre,
e quante me ironi, salloni i agronomve
T dy ambientet ishin t ndara nga njri tjetri. I shoqi ndrkoh, pa xh-
elozi, her pas here shkonte n sallonin e Akademis dhe shtrngonte
przemrsisht duart me ta, por Akademia e prbuzte jasht mase sallonin e
agronomve dhe ishte shum e rall q nj parim shkecor, ndonj ide, apo
dika tjetr t diskutohej me agronomt.
T ftuarit e t dy palve e kalonin aty pa ndonj shpenzim t madh: nj aj
i shoqruar me nj cop tort. Kjo ishte gjithka.
I shoqi, koh m par porosiste dy torta, nj pr Akademin e tjetra pr
agronomt, por zonja e shtpis, me t drejt pati br vrejtje pr kt
gj, sepse nga nj mnyr veprimi e till do t krijohej prshtypja e qenies
s dy pal t ftuarve apo t dy ndarjeve. I shoqi nuk e kishte kundrshtuar
B a b o M i l o n i
107
dhe kshtu filloi t merrej vetm nj tort. Kjo tort, pr kujdesin e Zonjs
s shtpis, sillej n fillim tek Akademia dhe m pas drgohej n salln e
bujqsis. Torta, shum shpejt u b pr akademikt nj objekt i vrojtimit
kureshtar.
Zonja Anserre nuk e priste kurr vet tortn pr ta ndar. Kjo barr i ta-
konte t shoqit ose nj personi tjetr t shquar nga t ftuarit. Kjo detyr e
veant q konsiderohej si nj nder i madh dhe i preferuar, pr t ftuarin
zgjaste pr nj koh shum a pak t gjat, nganjher deri n tre muaj dhe
rrall m shum e konsiderohej si nj privilegj i prerjes s torts. I ftuari
i preferuar pr t prer tortn ngjante si t ishte nj i mbivlersuar ndr t
tjert, si t ish superior ose m mir nj zvends sundues i veant. Pres-
tari mbisundues, fliste me z t lart e me nj ton komandimi t spikatur,
madje t gjitha favoret e zonjs s shtpis i takonin atij, t gjitha. Cilido
prej tyre, gjat mbretrimit t shkurtr si prers i torts, demonstronte
pr bashkshortin e zonjs nj konsiderat t madhe deri n rnien e ziles
kur thika do ti jepej nj tjetri dhe tanim konfondohej rishtazi ajo marrzia
e admiruesve t bukuroshes, zonjs Anserre.
Por kjo do t vazhdonte pr nj koh, sepse kometat nuk shklqejn gjat
e prngaher me dritn e tyre, vjen nj moment q shuhen. Gjithka n
bot plaket.
Filloi t flitej se zelli e dshira pr t fituar t drejtn e prerjes s torts,
pak nga pak po dobsohej. Ndonjher dukej sikur ishin t lkundur pr ta
pranuar detyrn dhe kjo vihej re se sa pa qejf e merrnin pjatancn e torts
pr ta ndar. Kjo detyr, - nj her e nj koh shum pr t pasur zili- ,
u b pak e krkuar. Zonja Anserre bnte gjithka, ishte tepr dor lshuar
e mundohej q tu shrbente e t tregohej e mirsjell. Eh! Tortn nuk e
ndanin m me qejf. T ftuarit e rinj ngjanin si refuzues. T favorizuarit
veteran rishfaqeshin si parimor t rn nga froni, q pr nj koh kishin
pasur fuqin. Ata m t zgjedhurit, elitt, e bnin rrall, shum rrall kt
Guy de Maupassant
108
detyr. Gati pr rreth nj muaj tortn e ndau vet zoti Anserre. M pas kish
pamjen e nj qeni t lodhur dhe nj mbrmje u shfaq vet zonja Anserre, - e
bukura Anserre- , q t ndante vet ajo mblsirn e prgatitur.
Por kjo gj me sa dukej i shkaktonte mrzi dhe ditn e mpasme t dh-
nies s pritjes pr t ftuarit, ajo iu lut shum njrit prej t ftuarve, por ai
nuk pranoi. Kjo shenj simbolike tashm ishte shenj e dukshme, prerja e
torts nuk ishte m asgj dhe gjith privilegjet e ktij favori q m par
kishin dhn gjithnj mbarsi, tashm t kallnin frikn. Porsa paraqitej tor-
ta, akademikt vraponin me ngut e n rrmuj pr n sallonin e bujqsis
pr tu vn n mbrojtje t t shoqit q vazhdimisht qeshte. Dhe kur zonja
Anserre, e shqetsuar paraqitej tek porta me tortn n nj dor e me thikn
n tjetrn, gati q t gjith rreshtoheshin prqark t shoqit si pr t krkuar
prkrahje.
Kaluan vite. Nuk kishte m asnj q t priste tortn, ndonse, pr efekt
t zakonit t vjetr t rrnjosur thell, ata q vinin si t ftuar e quanin t
dashur zonjn e bukur Anserrepor, kur ajo krkonte me sy nj t devot-
shm q t merrte thikn, pr rreth saj vihej re e njjta lvizje, nj ikje e
prgjithshme e zhdrvjellt, plot manovrime e me gjithfar mnyrash pr
t evituar ofertn q qndronte n maj t buzve t saj.
Dhe ja, nj mbrmje n pritje u paraqit nj i ri, i pa djallzuar e q nuk dinte
asgj. Nuk e njihte misterin e torts. Kur ajo u shfaq dhe kur t gjith ishin
zhdukur, ather zonja Anserre mori ndr duar pr t servirur pjatn me
mblsirn, iu drejtua atij, i cili qndroi pran saj krejt i qet. Ajo besonte
se edhe ai e dinte, i qeshi dhe me nj z t ngashryer:
- Dshironi, - i tha, - i dashur zotri, dshironi t jeni shum i mirsjellje
dhe t prisni kt tort?
Ai u ngut, hoqi dorezat, i lumtur e i nderuar.
- Po, sigurisht zonj, me shum knaqsi.
Ndrkoh, n qoshet e galeris dhe n portn e hapur t sallonit t bujq-
B a b o M i l o n i
109
sis, grumbuj t ftuarish me fytyra t habitura, vrojtonin. Mandej, kur pan
se i riu i porsa ardhur nuk ezitoi t ndante tortn, u afruan prsri.
Nj poet i vjetr, hokatar, e prgzoi duke i rn n shpatull.
- T lumt djalosh, - i pshpriti n vesh.
Djaloshi e pa me krshri. Vet i shoqi i zonjs s shtpis dukej i habitur.
Djaloshi nga ana e vet ishte fort i uditur nga konsiderata q kishte fituar dhe
nuk e kuptonte se po ndodhte me xhentilencn e spikatur, mirsjelljen e
dukshme dhe mnyrn e vlersimit q i bri e zonja e shtpis.
Megjithat edhe ai e kuptoi. N far momenti, n far rrethana e bri
kt zbulim? Kjo nuk dihej. Por mbrmjen e m pastajme, kur u paraqit,
kish nj pamje prej t preokupuari, pothuajse t ndrojtur dhe vshtronte
rreth e qark vetes me shqetsim.
Ora e ajit ra. Kamerieri u paraqit me pjatn ndr duar. Zonja Anserre, e
qeshur, kapi pjatn dhe krkoi me sy mikun e ri, por ky ishte larguar me
shpejtsi e nuk gjendej n sall. Ather ajo nisi ta krkoj dhe e gjeti n
fund te sallonit t agronomve, me krahun e vet t vn nn at t t shoqit
t zonjs s shtpis; ai konsultohej me zotin Anserre mbi metodat q pr-
doreshin pr t luftuar filoksern.
- I dashur zotri, - i tha ajo- do t dshironit t ishit aq i sjellshm pr t
prer kt tort?
Djaloshi i skuqur deri tek vesht, belbzoi, e humbi toruan e nuk u mor
vesh se tha. Ather zoti Anserre, pati mshir pr t e duke u kthyer nga
e shoqja:
- E dashura ime, - i tha- , ti do t jesh me t vrtet xhentile n se nuk na
shqetson. Ne jemi duke folur pr agrikulturn. Jepja shrbtorit Bat-
tistes- ta pres tortn tnde.
Q nga ajo dit askush nuk e preu m tortn e zonjs Anserre.
Botuar n Zhil Blas m 19 Janar 1882.
Guy de Maupassant
110
VEZULLIMI I HNS

Zonja Xhulia Rubere priste motrn e saj t madhe, zonjn En-

richetta Letore q kthehej nga nj udhtim n Zvicr. Bashkshortt
Letore ishin nisur prej afro pes javsh.
Zonja Enriketa kishte lejuar q i shoqi t kthehej n pronat e tij t Kalva-
dosit, ku arsye kryesisht t interesit e thrrisnin, ndrsa vet do t vinte t
kalonte disa dit pran s motrs n Paris.
Mbrmja po binte. N sallonin e vogl borgjez t hijeshuar nga muzgu,
zonja Rubere ishte zhytur n lexim por, her pas here i onte syt prej
zhurms m t vogl.
M n fund zilja kumboi dhe motra u shfaq e mbshtjell e gjitha nga rrobat
e zhubrosura prej udhtimit.
Menjher, pa shkmbyer as ndonj prshndetje ato u prqafuan fort duke
i prsritur prqafimet disa her me radh. Mandej biseduan, pyetn pr
shndetin e tyre, t familjeve dhe pr nj sr gjra t tjera duke folur pa
pushuar, me fjal t shkurtra e t shkputura her njra e her tjetra ndr-
B a b o M i l o n i
111
koh q zonja Enriketa hiqte kapeln. Mbrmja tashm kishte rn. Zonja
Rubere thirri shrbyesin q t sillte nj llamb dhe kur drita ndrioi salln,
e kqyri edhe nj her t motrn pr ta prqafuar prsri. Por uditrisht
u shtang, u befasua, pa i thn asnj fjal.
Motra, zonja Letore kishte mbi tmthat dy tufa floksh t bardha, ndrsa
gjith pjesa tjetr e koks ishte e mbuluar me nj mas floksh t zinj, t
errt dhe t shndritshm. Vetm atje, nga t dy ant e koks zgjateshin si
dy prrenj t argjendte dy tufat q shkonin e derdheshin n grumbullin
e errt t flokve. Megjithse ajo nuk i kishte ende njzetekatr vjet, kjo
gj e zbardhjes s flokve kishte ndodhur menjher mbas nisjes pr n
Zvicr. E shtangur, zonja Rubere e shikonte e habitur, pothuaj e gatshme
t shprthente n vaj sikur ndonj fatkeqsi e tmerrshme e misterioze t
kishte rn mbi t motrn dhe menjher e pyeti:
- t ka ndodhur, Enriketa?
Duke vn buzn n gaz me nj buzqeshje t trishtuar si prej t smuri,
tjetra iu prgjigj:
- Asgj, t siguroj. Ti sheh flokt e mi t bardh?
Por zonja Rubere e kapi rrmbimthi pr shpatullash dhe duke e par ngul-
mimthi prsriti:
- far ke, m thuaj far ke? Mos t t shkoj ndr mend t m gnjesh.
Ishin prball njra tjetrs, fytyr pr fytyr dhe zonjs Enriketa e zverd-
hur dhe e alivanosur, syt q i mbante posht, iu mbushn me lot.
E motra i prsriti:
- far t ka ndodhur? far ke? Prgjigju!
Ather me z t prvuajtur e t ult, tjetra mrmriti:
- Kam, . . . . . kam rn n dashuri! - dhe e la kokn e saj t bjer mbi supet
e motrs m t vogl duke vn kujn. Mandej, kur ishte pak m e qet
e ngashrimet e gjoksit iu rralluan e pushuan, ajo filloi t flas nxitimthi
si pr t`u liruar nga ky sekret, t`i zbrazte gjith dhimbjet e zemrs n nj
Guy de Maupassant
112
zemr mikesh. Ather u kapn pr duarsh q vazhdonin ti shtrngonin
fort dhe t dyja shkuan e u uln mbi nj divan n fundin e errt t salls,
ndrsa m e reja duke kaluar krahun n qafn e m s madhes, duke e mba-
jtur pran zemrs, dgjon:
* * *
Oh! E pranoj q nuk ka t falur, po nuk e kuptoj, un q nga ajo dit jam
si e mendur. Ah! Isha e vmendshme njlloj si ti, ruhesha, se ti e di se sa
delikate jemi, sa trhiqemi e sa shpejt biem. Mjafton nj kurrgj, pra pak,
shum pak, nj mallngjim, nj nga ato melankolit e improvizuara q t
kalojn shpejt n shpirt, nj nga ato nevojat pr ti hapur kraht, pr t
dashuruar me pasion, pr tu prqafuar, pr t pasur gjithka n do mo-
ment.
Ti e njeh tim shoq dhe ti e di se sa e dua un. Ai sht nj burr i pjekur,
q arsyeton, por q nuk kupton asgj nga gjith dobsia e dridhjeve t nj
zemre femre. Ai sht gjithnj njlloj, gjithnj po ai, gjithnj i mir e buza-
gaz, i sjellshm e gjithnj i prsosur. Oh! Sa do t doja q ndonjher t m
pushtonte me vrull n kraht e tija, t m puthte me nj nga ato puthjet e
lehta e t mbla q turbullojn dy qenie, q jan si intimitete t heshtura; sa
do t doja q t kishte debules dhe nevoj pr mua, nevojn e ledhatimeve
t mija, t lotve t mija.
T gjitha kto jan marrzi por ne kshtu jemi mbrujtur. faj kemi se jemi
t tilla?
Megjithat, mendimin pr ta tradhtuar nuk e kisha pasur asnjher por
dhe as u fashit. Tashm kjo ka ngjar, pa e ditur pa motiv pr asgj; sepse
vezullonte hna nj nat mbi liqenin e Lucernes. Prej nj muaji q ne
shtisnim s bashku, im shoq, me at qetsin indiferente t tij, parali-
zoi entuziazmin tim, shkatrroi dhuntit e mija. Kur zbrisnim brigjet pr
t mnjanuar diellin me vrapin e katr kuajve t posts dhe duke zbuluar
B a b o M i l o n i
113
mjegulln transparente t mngjesit, luginat e gjata, pyjet, lumenjt, fsha-
trat, un prplasja duart shpejt dhe i thosha:
- Ah! Sa e bukur sht gjithka, m prqafo, m puth, - ndrsa ai m
prgjigjej me nj buzqeshje t kndshme e t ftoht duke m kapur leht
pr supash e m thoshte:
- Po nuk ka shkak pr tu puthur n se ty t plqen shtitja.
Kto fjal ma ngrinin akull zemrn. Kurse mua m duket q kur dashuron,
duhet t kesh gjithnj dshir t dashurohesh akoma m shum kundrejt
dukurive q na prekin zemrn.
E m pas ndjeva n vetvete ndezjen e nj poezie q nuk kishte mundur t
prhapej. t t them? Pr pak isha ndrydhur si nj kaldaj vapori plot
e pr plot dhe e mbyllur hermetikisht. Nj mbrmje (pr nja katr dit
qndruam n nj hotel n Fluelen), Roberto, q vuante nga nj dhimbje
koke, ra t flinte menjher pas darkimit, dhe krejt e vetme shkova pr t
shtitur n bregun e liqenit.
Ishte nj nat q t merrte m qaf. Hna plotsisht e rrumbullakt, e
plot, qndronte n mes t qiellit; malet e lart me born e tyre, dukeshin
si t veshur n argjend dhe uji val- val i liqenit, xixllonte. Ajri i knd-
shm t jepte nj freski por ndrkoh dhe nj far lodhje e mallngjim pa
shkak. Po sa i ndjeshm e drithrues bhet shpirti n kto momente! Sa
tronditet e sa fort troket zemra! U ula n barin e kndshm t lndins
dhe sodisja at liqenin e madh e t magjepshm. Kisha n vetvete dika t
uditshme, m buroi nj nevoje e pa ngopur pr dashuri, nj kryengritje
kundr monotonis s zgjatur t jets sime. Pse pra pikrisht un t mos
shkoja n kraht e nj burri t dashur n nj breg liqeni t puthur nga rrezja
e hns? Vall nuk do t ndjeja un kurr t vinte tek un nj nga ato puthjet
e thella, zbavitse, q t mendin e q kmbehen n kto net t mbla q
vet Zoti i ka krijuar pr njomshtit? Nuk do t isha kurr e shtrnguar
nn dridhmat e dy krahve t fuqishm, e ndodhur nn hijet e qarta t nj
Guy de Maupassant
114
mbrmje vere? Dhe fillova t qaja si nj e mendur. Dgjova nj zhurm
prapa meje. Nj burr qndronte m kmb duke m vrojtuar. Kur ktheva
kokn ai m njohu dhe mu afrua.
- Ju po qani, zonj?
Ishte nj djal i ri, avokat, q shtiste gjithnj me t mn dhe q ishim
takuar disa her. Syt e tij m kishin ndjekur shpesh her.
Isha shum e mallngjyer sa q nuk dija ti prgjigjesha, nuk kisha asnj
mendim. U ova dhe i thash se ndjehesha pak m mir. Ai filloi t ecte
prbri meje me nj mnyr t natyrshme dhe me shum respekt, duke m
folur pr shtitjen ton. Gjithka q kisha provuar ai i prkthente n fjal,
gjithka q m bnte t dridhesha, ai e kuptonte si dhe un dhe m mir se
un. Kishte nj sjellje q m kujtonte ndo vargje t De Musses. Un isha
si pa frym e kapur e gjitha nga nj mallngjim i pakthyeshm. M ngjanin
q vet malet, liqeni, qartsi e hns dshmonin gjra t patregueshme.
Dhe kjo gj nuk di si, nuk di prse ishte nj lloj aluinacioni.
Sa pr t. . . . . . . . . nuk e kam par q nga e nesrmja e momentit t
nisjes.
M ka dhn kartvizitn e tij.
* * *

Dhe zonja Letore, gati e alivanosur n kraht e s motrs lshonte rnkime
gati si klithma. Ather zonja Rubere, e prmbajtur, hijernd, i tha me
mblsi:
- Shiko motra ime, shum her nuk sht nj burr q ne duam, por dashu-
ria. At mbrmje ishte vezullimi i hns dashuria jote e vrtet.
Botuar pr her t par n Galua m 1 korrik 1882
B a b o M i l o n i
115
MIKU XHUZEPE

Ata ishin lidhur n nj miqsi t ngusht me njeri tjetrin gjat nj
dimri n Paris. Mbasi nuk ishin par m qysh ather, si ndodh gjithnj
mbas largimit nga kolegji, nj mbrmje, u ndodhn t dy n nj ballo, por,
tashm t plakur e t thinjur, njeri beqar e tjetri i martuar.
Zoti De Merul, jetonte gjasht muaj n Paris e gjasht muajt e tjer t vitit
i kalonte n kshtjelln e tij t vogl n Turbevill. Ishte martuar me vajzn
e nj ifligari t po atij vendi dhe kish kaluar nj jet t qet e t mir, n
plogshti, t nj njeriu q nuk bnte asnj lloj pune. Me nj temperament
t qet dhe me mendime t vjetra, jo inteligjent e pa guximin e pavarsis,
e kalonte kohn duke qar me lot t kaluarn, me kritika ndaj mods s
veshjes e institucioneve te kohs e duke i prsritur gjithnj gruas s vet q
t onte syt drejt qiellit,shpesh me duart t kryqzuara n gjoks,pr t
miratuar energjikisht s bashku:
Nn sundimin tnd jetojm, Zoti im.
Zonja De Merul nga ana intelektuale i ngjante burrit t vet si t ishin motr
e vlla. Ajo e dinte, sipas tradits, se ishte e nevojshme para s gjithash t
respektohej Papa dhe Mbreti. Pikrisht pr kt ajo i donte e i respektonte
ata me thellsin e shpitit t saj, ndonse pa i njohur, me nj afsh poetik,
me nj devotshmri t trashguar dhe me dhembshurin e nj gruaje t
Guy de Maupassant
116
edukuar mir.
Ajo ishte e mir n do cep t zemrs s saj. Nuk kishte mundur t lindte
fmij dhe kt fatkeqsi e qante me lot n sy her pas here.
Kur Zoti De Merul takoi n ballo mikun e vjetr Xhuzeppe Muradur, ai
ndjeu nj gzim t jashtzakonshm e t iltr, sepse n rinin e tyre ishin
dashur shum me njeri tjetrin. Pas klithmave t suprizs s takimit dhe
pr ndryshimet q mosha u kishte shkaktuar n fytyr e n trupin e tyre, u
informuan reciprokisht pr mnyrn e jetess s tyre gjat viteve q kishin
kaluar.
Xhuzeppe Muraduri, nj mesdhetar, kishte qen kshilltar i prgjithshm
n vendin e lindjes se vet. N nj mnyr t hapur e pa ndrojtje, fliste me
nj ton t lart t zrit, pa asnj preokupim e duke i thn mendimet e veta
pa asnj rezerv. Ai ishte nj republikan, nga ai lloji i republikanve t kul-
luar q e bjn ligjin pa asnj druajtje dhe q kan nj pavarsi t fjals q
n fund t fundit mund t shkoj deri n brutalitet.
Me t hyr n shtpin e mikut, shum shpejt fitoi simpatin pr przemrs-
in e tij, pavarsisht nga idet e avancuara n krahasim me bashkshortt.
Zonja De Merul shpesh thoshte:
- mkat i madh, nj burr i till kaq simpatik.
Ndrsa zoti De Merul i thoshte mikut t vet me nj ton koefidensial.
- Ti, as q e mendon se sa keq i bn vendit ton.
Por, pavarsisht ksaj, ai e donte, sepse nuk ka asgj m t fort se sa lidhja
fminore e rifilluar prsri n nj mosh t pjekur.
Xhuzeppe Muraduri nga ana e vet shpotitej me bashkshortt, e i quante
si me shaka tartarugat e mija t mbla, por dhe shpesh her i neveri-
teshin pr deklamimet emfatike ndaj personave q u vinin pas, ndaj para-
gjykimeve dhe zakoneve t tyre. Kur n kto raste u lshonte breshrin
e elokuencs s vet demokratike, bashkshortt, ndonse mrziteshin, por,
pr mirsjellje dhe pr edukat, heshtnin e m pas bashkshorti mundohej
B a b o M i l o n i
117
ta dredhonte bisedn pr t mnjanuar prplasjet. Ata e merrnin Xhuzeppe
Moradurin vetm n rrethe t ngushta.
Erdhi vera. N kt stin, festa m e madhe e Morulve ishte ajo e organiz-
imit t pritjes s miqve me kt rast, n ifligjet e tyre t Turbevillit. Pr
ta ky ishte nj gzim i veant dhe i shum i madh, nj gzim i njerzve t
mir e i fshatarve tipik.
Shkonin e i prisnin t ftuarit deri tek stacioni i trenit e i rikthenin me kar-
rocn e tyre, gjithnj t prekur prej komplimenteve q u bnin pr vendin
e tyre, gjelbrimin, gjendjen e rrugve t departamentit, pr pastrtin
e shtpive t fshatarve, pr kafsht e majme q kullosnin n fush e pr
gjithka q shihej ne horizont. Ata, ua drejtonin vmendjen miqve t ftu-
ar n at q kali i tyre trokonte n nj mnyr t mahnitshme, ndonse
ishte nj kafsh q gjat nj pjese t mir t vitit i nnshtrohej punve t
fushs dhe ndrkoh prisnin me ankth e me shum vmendje t dgjonin
vlersimin e tyre, gjithnj duke qen t mirsjellshm.
Xhuzeppe Muraduri ishte nj nga t ftuarit dhe u njoftua ardhja e tij.
Bashkshortt shkuan deri tek treni pr ta pritur dhe ishin t lumtur q ai
do ti nderonte me qndrimin e tij si mik n shtpin e tyre.
Porsa i pa, Xhuzepe Muraduri krceu nga vagoni me nj hov q e shtoi edhe
m shum gzimin e bashkshortve. Mbasi shtrnguan duart, shkmbyen
prshndetjet e para dhe i bn nj sr komplimentesh njeri tjetrit, hipn
karrocn dhe u nisn. Gjat rrugs s gjat q ishte shum trheqse, miku
habitej me lartsin e drurve, me t korrurat e bollshme dhe me trokun
e shpejt t kalit.
Kur zbritn e filluan t ngjiteshin m kmb n shkallinat e kshtjells, zoti
Merul i tha mikut me nj solemnitet t sigurt:
- Ti tani je si n shtpin tnde.
Xhuzeppe Muraduri i u prgjigj;
- Faleminderit miku im i dashur, edhe un e prisnja nj gj t till. Ndryshe
Guy de Maupassant
118
un nuk lidhem n miqsi dhe nuk kam ndrojtje me miqt. Nuk e kuptoj
ndryshe mikpritjen, vese n kt mnyr.
M pas u ngjit n dhomn e tij pr tu veshur pr fest si fshatar, - si i
tha mikpritsi, - dhe zbriti mandej me nj kostum prej cohe ngjyr blu,
me nj kapele t gjat, kpuc t verdha duke abandonuar n kt mnyr
plotsisht parisienin n pushime. Ngjante si t ishte br m i thjesht, m
i ri, m familjar. Duke pasur kt veshje ndjente nj vetsiguri q do t
pajtohej leht- leht e do t mund t prshtatej mir n kto rrethana.
Veshja e tij i preku disi bashkshortt t cilt e mbanin veten gjithnj se-
rioz e me dinjitet, bile pr vete n fshat mbanin para mbiemrit t tyre
pjeszn De prej oborrtarsh, e cila e bnte m t plot organizimin e
nj ceremonie t till bile edhe n rrethe t ngushta.
Mbasi hngrn mngjesin, shkuan pr t vizituar fermn dhe aty parisieni i
mrekulloi fshatart me respektin, przemrsin dhe nuancat konfidenciale
n bashkbisedimet me ta.
N drek, me zotrinjt u shtrua dhe nj prift i moshuar, q ishte nj nga
ata q ishin t ftuarit e gjith t dielave, e q n kt dit t jashtzakon-
shme i ishin lutur t merrte pjes pr t nderuar t porsa ardhurin e ri.
Xhuzeppe, me ta par u ngrdhesh, mandej e shikoi me nj far habie si nj
qenie t rrall t nj race t veant q nuk kishte par kurr ndonj her
kaq nga afr. Gjat dreks ai tregoi lirisht gjithfar anekdotash q mund t
tregoheshin vetm n rrethe te ngushta shoqrore, por q n dukje ishin jo
t prshtatshme pr vendin e Merulve dhe pr m tepr n prani t nj
murgu.
Ai nuk i drejtohej murgut me zoti prift por thjesht zotin dhe e bnte at
te hutohej me konsideratat filozofike pr supersticionet e ndryshme q
ekzistojn n gjith botn. Ai i thoshte:
- Zoti yt, zotri, sht nga ata q ka nevoj t respektohet por, ka dhe
nevoj q t diskutohet. I imi quhet I arsyeshmi dhe gjithnj ka qen
B a b o M i l o n i
119
armiku i atij tndit.
Merult, t dshpruar pr situatn e krijuar, krkonin gjithnj si e si t
ndryshonin drejtimin e biseds.
Prifti u largua shum shpejt. Ather mikpritsi me njfar mblsie i tha
mikut t ftuar:
- Ti mbase e teprove pak me kt priftin.
Por Xhuzeppja menjher klithi:
- Eh, budallallk! A mund t rrish duar kryq e t druhesh nga nj prift?!
Ve ksaj, miku im, ti do t m jepje knaqsi q t mos ta sjellsh m kt
individ n tavolin. Servirini ju sa t doni t dielave apo n dit pune t
javs, por mos u a impononi at miqve, djalli ta marr.
- Por i dashuri im, karakteri i shenjt i ktij. . . . . .
- Po, e di, - e ndrpreu Xhuzeppe Muraduri- , sigurisht q duhet trajtuar si i
virgjr. E di, e di. Kur kta lloj zotrinjsh do t respektojn bindjet e mija,
ather edhe un kam pr t respektuar ato t tyret.
Kshtu u mbyll ajo dit.
T nesrmen, zonja Merul, me t futur kmbt n sallonin e saj, gjeti n
mesin e tavolins tri gazeta : Volter, Francezi Repulikan dhe Drejtsia,
q e bn t hedh nj hap prapa. Por po at moment, n prag t sallonit u
faq Xhuzeppe Muraduri, gjithnj me veshjen e tij ngjyr blu, duke lexuar
i prqndruar me vmendje gazetn Intransigjenti.
- Ktu, n kt numr t ksaj gazete, - tha ai me nj z t lart- , sht nj
artikull i shklqyer i Roshforit. Ky djalosh sht i mahnitshm.
Ai filloi ta lexonte artikullin duke vn theksin e me nj ton m t lart n
fraza te veanta dhe as q e vuri re mbritjen e mikut t tij n sallon. Zoti
De Merul mbante ndr duar gazetn Galua pr veten e tij dhe Kleron
pr bashkshorten.
Prozn e nxeht t shkrimtarit guximtar, me t cilin i kundrvihej push-
tetit, Xhuzeppja e deklamonte me shum forc. E lexonte pothuajse me
Guy de Maupassant
120
aksent mesdhetar dhe lshonte breshrin e fort t fjalve t pa cipta e
qesndisse kundr perandoris, q e bnte t ushtonte salloni i qet, t
lkundeshin perdet e vjetra e t paprkulshme; dukej sikur i hidhte men-
dimet mbi muret, mbi kolltukt e mdhenj e mbi mobilet e rnda q qysh
prej nj gjysm shekulli zbukuronin ato dhoma, duke qndruar n t njjtat
qoshe.
Burr e grua, njeri m kmb e tjetra e ulur, dgjonin si t shastisur e
shum t skandalizuar dhe dukeshin si t ishin ngurtsuar.
Muraduri, lshoi frazn e fundit si t lshonte nj flak zjarri artificial,
mandej me nj z triumfues tha:
- Eh! far t thuash! Ky sht nj artikull i shklqyer. sht i kripur, h!
. ..
Por, n nj moment vuri re dy gazetat q ndodheshin n duar e mikut dhe
u ndal krejt i habitur. Shkoi shpejt prball tij me hapa t mdha dhe me nj
ton t furishm t zrit, e pyeti:
- far ke ndrmend t bsh me ato letrat aty?
- Por, . . . . . kto jan. . . . . . . . dy gazetat e mija.
- Gazetat e tua? Ti krkon t tallesh me mua! Do t m jepje knaqsin po
t lexoje t mijat q t zgjojn ide; sa pr t tuat. . . . . . . . ja far mund
t bj, un. . . . . . . .
Dhe para se mikpritsi i hutuar t arrinte t mendohej se si ti mbronte, ai,
ia rrmbeu, i coptoi t dy gazetat e i hodhi jasht nga dritarja. Mandej
rnd- rnd i vuri ndr duar zonjs Merul gazetn Drejtsia kurse t
shoqit gazetn Volter dhe u fundos n nj poltron pr t prfunduar lexi-
min e gazets Intrasigjenti.
Bashkshortt Merul, pr edukat mbasi lexuan dika prej atyre gazetave
q i mbanin n maj t gishtave si t ishin t helmuara, i lshuan mbi tavoli-
n. Miku q e vuri re kt ia dha gazit dhe duke u drejtuar nga ata u tha:
- Tet dit me kt ushqim dhe do tu shndrroj me idet e mija.
B a b o M i l o n i
121
Ne krye t tet ditve ai n fakt ishte br si t ish padroni i asaj shtpie.
Ia mbylli dern priftit tek i cili tashm zonja De Merul shkonte ta vizitonte
mbasi t kishte dal fshehurazi prej shtpis e pa u vn re nga kurrkush. Ai
ndrkoh, ndaloi futjen ne kshtjelle t gazetave Galua dhe Kleron, por,
nj nga shrbyesit e shtpis shkonte fshehurazi pr ti trhequr n post
dhe po fshehurazi i vendoste nn jastkt e divanit pr t mos u diktuar
prej mikut. Ndrkoh Xhuzeppe Muraduri jepte urdhra sipas mnyrs s
vet ndonse gjithnj desh t dukej simpatik, gaztor e shpirt mir, por q
tashm ishte br zot shtpie e i plotfuqishm. Priste t tjer miq q hynin
e dilnin si njerz t devotshm e legjitim. T zott e vrtet t shtpis
gjykonin se e kishin t pa mundur t takonin t till lloj miqsh dhe duke
mos ditur t bnin e nga tia mbanin, nj mbrmje e njoftuan mikun se
ishin t detyruar t mungonin pr disa dit n shtpin e tyre sepse do t
shkonin diku pr t kryer disa pun t vetat, prandaj iu lutn t mos mr-
zitej q do t qndronte vetm n shtpi.
Ai nuk u turbullua aspak dhe u prgjigj.
- Shum mir, shkoni, pr mua nuk ka rndsi, ju pres deri kur t doni.
Un ju kam thn. Mes miqsh nuk ka pse t ket ndrojtje. Ju kini t drejt
t merreni me punt tuaja. . . . djalli ta haj. Un nuk fyhem aspak pr kto
gjra, prkundrazi, bile kshtu ndjehem m i liruar nga ju. Shkoni, do ju
pres ktu.
Zonja dhe zoti De Morul u nisn t nesrmen. Ai i priste aty.

* Botuar n Galua m 3 korrik 1883.

** Volter, Republikani Francez, Drejtsia dhe Intrasigjenti ishin gazeta
t drejtimit republikan, t majta pr syt e De Moruleve.
*** Roshfori ( 1830 1913 ), publiist francez, armik i ashpr i Perandoris
s dyt, rnien e s cils e prkrau pamfleti i tij Feneri n vitet - 80.
Roshfori ishte udhheqs i gazets s pavarur republikane; m pas u b
nacionalist me damk dhe reaksionar.
**** Galua dhe Kleron gazeta t kampit konservator- aristokratik.
Guy de Maupassant
122
THIRRJE PR ALARM
Kam marr letrn q vijon; duke menduar q ajo mund t jet
e dobishme pr shum lexues, po shpejtoj ta publikoj.

Paris, 15 nntor 1886
I nderuar Zotri!
N tregimet, fejtonet apo n kronikat tuaja, ju shpesh her kini hedhur pr
diskutim argumente q kan lidhje me at q quhet moral i dits.
Dshiroj tju paraqes prsiatjet e mija q mendoj se do tju shrbejn pr
ndonj artikull.
Un nuk kam grua, sepse nuk jam martuar, jam beqar,m duket jam dhe
pak naiv. Por, besoj se shum burra, e q mund t prbjn pjesn m t
madhe t burrave, t jen sy lesh si edhe un. Duke i par gjrat gjithnj
ose pothuajse gjithnj me nj far mirbesimi, nuk di t dalloj dredhit
natyrore tek t afrmit apo miqt e mi dhe eci gjithnj drejt, ndonse me
sy hapur, pa i par gjrat nga pas, apo qndrimet dhe marrdhniet midis
B a b o M i l o n i
123
njerzve.
Pothuajse t gjith ne jemi prshtatur pr ti par gjrat prgjithsisht nga
paraqitja reale dhe pr ti konsideruar njerzit pr at t asaj q demon-
strojn nga ana e jashtme dhe shum pak zotrojm at nuhatje q t lejon
t zbulosh tek njerzit, natyrn e vrtet t do personi. Prej ktu rezul-
ton ai opinioni se ne kalojm mes ngjarjeve, qorrazi, si urithi, q nuk be-
sojm kurr pr at q sht n t vrtet por, pr at q na paraqitet
dhe klthasim me habi ather kur msojm bmat e tyre kur i tregojn
para perdes s altarit q i mbulon, kur dshmojn gjith ato gjra q nuk
jan t pranueshme pr moralin ton idealist e q klasifikohen prej nesh
si prjashtime, pa e gjykuar se s bashku me kto prjashtime, prbhet
pothuajse trsia e ngjarjeve. Nga ktu rezulton dhe ajo q sylesht si un,
jan t mashtruar nga e gjith bota dhe kryesisht nga grat q e dredhin sa
t mundin e prngaher.
E nisa kshtu e i rash larg e larg, pr t mritur tek ngjarja q m intereson
mua t dshmoj.
Kam nj t dashur, nj grua t martuar. Ashtu si shum t tjer, mendova
se kisha rn n nj prjashtim, n nj grua t re e fatkeqe n martes, q
e tradhtonte pr her t par burrin e saj. I isha vardisur, ose m mir be-
soja se i kisha ardhur rrotull pr nj koh t gjat, prandaj kisha trhequr
vmendjen e saj dhe munda ti fitoja dashurin duke triumfuar fal km-
bnguljes dhe durimit tim. N fakt kisha prdorur njmij dredhi, zgjuarsi
e takte me delikates pr t arritur deri n shtnien n dor.
Por ja far m ngjau javn e kaluar.
I shoqi, meqense do t mungonte n shtpi pr disa dit sepse ish lar-
guar pr ndo pun t veta, ajo m krkoi q t vinte tek un pr dark n
shtpin time beqare, t ishim vetm pa shrbyesen dhe un ti servirja
asaj darkn.
Qysh prej katr-pes muajsh i kish lindur dhe i ish fiksuar n kok ideja e
Guy de Maupassant
124
dshirs pr tu dehur, por t dehej plotsisht pa pasur fare ndrojtje dhe
as frik se kur t kthehej n shtpi do t ndeshej me shrbyesen e saj apo
gjat rrugs do t kalonte prpara ndokujt e dehur. Kt dshir ajo e
justifikonte me nevojn e asaj q ajo e quante turbullim alegro dhe pa u
menduar m thell.
- Dua, - thoshte- , q kjo gj t m knaq shpirtin.
Prandaj ajo i kishte premtuar vetes q do t dehej vetm njher, por do
t dehej mir. N shtpi u kishte thn se do t shkonte ta kalonte at dit
me disa miq t afrt t saj n Paris. N shtpin time mriti n kohn e
ngrnies s darks.
Nj grua, natyrisht nuk mund t dehet prve se me shampanj. Ajo fil-
limisht piu nj got t madhe para se t fillonte ngrnia e midhjeve dhe nisi
t sillej posht e lart dhoms. Pr dark kisha prgatitur gatime t ftohta
dhe i kisha vendosur t gjitha n nj tavolin q ndodhej pas shpins sime.
M mjaftonte t zgjatja krahun pr t marr pjatat e prgatitura. I shrbeva
shum a pak knaqshm dhe duke dgjuar llomotitjet e saj. Ajo piu gotat
njra pas tjetrs, gjithnj me ankthin e ides s saj pr tu dehur.
Pas nj kohe filloi t m tregonte intimitete t shplara e pa mbarim mbi
sensacionet e ndjenjat e saj t kohs s rinis. Llomotiti e llomotiti pa u
prmbajtur fare, gjuha i ishte zgjidhur krejt. Idet e saj i shtjellonte me
lehtsi ashtu si shiriti i letrs s telegrafs q e shtyn rrota e nuk mbaron
por largohet gjithnj e m tutje nga tik- taku i aparatit q lshon mbi t
shenjat misterioze. Her pas here m pyeste:
- Jam dehur?
- Jo, jo akoma, - i thosha, e ajo vazhdonte t pinte.
Por shpejt ajo u pi prfundimisht me t vrtet, jo deri n at pik t
humbjes s koshiencs, por e dehur n at shkall pr t treguar gjith t
vrtetn e saj, - si m dukej mua.
Nga intimitetet e saj t moshs s rinis, kaloi n tregimin e sekreteve
B a b o M i l o n i
125
intime me burrin e saj. Ajo nuk rezervohej, po tregonte gjithka, bile mua
m vinte shum zor t dgjoja kto gjra, ndonse ajo vazhdimisht m
prsriste:
- Ty mund t ti them t gjitha. Kujt mund ti a them tjetr kto gjra n se
nuk mund t ti them ty?
Kshtu un msova t gjitha huqet e saj dhe t gjitha defektet, manit e
shijet intime t saj dhe t t shoqit. Her pas here m pyeste duke pritur
dhe miratimin tim:
- M thuaj pra, a ssht i bezdisur im shoq? T duket t jet i mrzitshm?
E beson q m ka lodhur? Kshtu q, hern e par kur t pash, i thash
vetes: ja ky m plqen, kt do ta z t dashur. Ishte ather kur ti m vije
rrotull.
Duke dgjuar kto, duhet t kisha marr ndonj pamje t uditshme t
fytyrs, sepse ajo ndonse e dehur, e vuri re nj gj t till dhe shprtheu
n t qeshura.
- Eh, far teveqeli. . . . . . . ti je pushtuar nga nj preokupim pr kto,
por kur ne na bjn korte dhe ne i dshirojm kto, ather duhet vepruar
shpejt sepse ne grat mrzitemi duke pritur gjat. Duhet t jesh torollak
q t mos e kuptosh nga nj vshtrimi yn q ne jemi dakord! Po, sa t prita
un, e di o budalla? Un nuk dija se si t veproja q ti t kuptoje se un u
lodha duke pritur. Eh! . . T falnderoj pr lulet e para. . . . pr vargjet. .
. . komplimentet e prsri pr lulet. . . . . . por m pas asgj nuk ke br
m shum. Kam qen gati aty sa pr t t abandonuar. Dhe dua t them se
gjysma e burrave jan t till si ti, ndrsa gjysma tjetr, h. Ha. . ha. . ha.
Kto t qeshura m shkaktuan t ngjethura t trupit. Un i murmurita:
- Po gjysma tjetr? Si sht gjysma tjetr?
Ajo vazhdonte gjithnj t pinte, syt i ishin vagulluar nga vera q ishte e
shklqyer, por mendja e shtynte te thoshte t vrtetn, si ndodh gjithnj
me t dehurit. Ajo vazhdoi:
Guy de Maupassant
126
- Gjysma tjetr. . . . . . . . . ajo ecn shum m shpejt, hidhet n sulm. Jan
pikrisht kta q kan t drejt t prfitojn n do rast. Ka dhe dit q
nuk u ecn mir, por ka dhe dit n t cilat u shkon shum mir, pa marr
parasysh t tjerat. I dashuri im, a e di ti se sa t pa kuptueshm e t udit-
shm jan kta dy tipa burrash? . . . . . . . . Shiko, t turpshmit si ti kurr
nuk mundin ta prezantojn veten, kurse t tjert kt e bjn menjher
porsa t gjenden me ne grat. . . . . . . . Jan njerz q rrezikojn gjithka.
Ndodh q han edhe shuplaka. . . . . sht e vrtet. . . . . . . po rndsi
ka? Ata e din mir q ne nuk flasim. Ata na kan studiuar mir neve.
Un e shihja at me syrin e nj inkuizitori dhe me nj dshir t marr pr
ta br t fliste, pr t msuar gjithka prej saj. Kushedi sa her un ia kisha
br vetes pyetjen: Si e rregullojn burrat e tjer me grat, me grat e t
tjerve?
Un e kuptova mir kt gj kur njher u ndodha n nj sallon. M mjaftoi
vetm t vrojtoja dy burra q bisedonin me nj grua her njeri e her tjetri
veas. Sjellja e secilit prej tyre ishte krejt e ndryshme ndaj saj, ndonse ata
ishin njlloj t njohur me at grua. Me shikimin e par me vmendje mund
t marrsh me mend q disa njerz, jan t pajisur me cilsi pr t joshur,
apo dhe vetm duke qen m t shkatht e m t guximshm nga ne, ar-
rijn t komunikojn shume shpejt me nj grua q u plqen dhe n nj
shkall t atill intimiteti q ne nuk e arrijm pr nj vit. E pra pikrisht
kta burra, kta joshs, kta t shkatht e t hedhur kan, - kur u paraqitet
mundsia- , guximin e dors dhe t buzve, q neve do t na dukeshin vep-
rime t turpshme, ndrsa vet ata, njers t neveritshm e t poshtr, por
q grat ndoshta i konsiderojn vetm si paturpsi q duhen falur, apo si
t nj sjellje t pa turpshme pr shkak t joshjes magjepse q ata zotrojn.
Ather un e pyeta at:
- Ka midis burrave q jan t pa sjellshm e nuk ju respektojn?
Ajo u vrtit n ndenjsen ku ishte ulur pr t qeshur m gjat, por me nj
B a b o M i l o n i
127
t qeshur me nervozizm, t smur, nj nga ato t qeshura q shprthejn
nga acarimi i nervave. Kur u qetsua disi u prgjigj:
-Ah! Ah! . . . . i dashuri im, sa ka t pa sjellshm e t pa respektueshm. . . .
q do t thot se guxojn t prfitojn gjithka. . . . shpejt. . . . . e kupton.
. . . . pr t gjitha. . . . . edhe pr t tjera gjra akoma . . . .
U ndjeva i revoltuar si t m kish kallzuar nj gj t prbindshme.
- Dhe ju. . . ju i lejoni ti kryejn kto gjra?
- Jo, ne nuk i lejojm, u japim shuplaka. . . . . por shtja shmanget men-
jher. T tillt jan m zbavits se ju. Me ta mbase nuk je kurr e qet, ke
gjithnj frik. . . . . por sht edhe nj gj e kndshme t kesh frik. . . . mbi
t gjitha frik pr kto gjra. sht e nevojshme gjithnj t ruhesh, sht si
t jesh n nj duel. Duhet ti vrojtosh ata n sy e t lexosh mendimet e tyre,
t ndjeksh lvizjet e duarve t tyre. Jan m t trash, t pa gdhendur, - n
se do te dish- , por, grat i duan m shum se ju.
Nj sensacion i veant dhe i pa pritur m vrshoi n trup mua. Ndonse
beqar dhe kisha vendosur t qndroja beqar, prball ktij mirbesimi t
paturpshm, u ndjeva i tri pr nj moment si t isha burr i martuar. Mu
duk vetja mik, aleat, vlla i t gjith atyre burrave besimplot e q ndonse
jan jo shum joshs, jan m pak mashtrues nga t gjith ata pirat t grave
t t tjerve. Pikrisht duke pasur ende kto emocione t uditshme, un
u binda q n kt moment t t shkruaj, - i nderuar zotri- , dhe do ju
lutesha t lshonit n vend tim, nj thirrje alarmi pr armatn e burrave
me t tilla tipare.
Por m ngelen edhe dyshime; ajo grua ishte e dehur e mbase gnjente.
Duke vazhduar me tej bisedn me t, i thash:
- Si ndodh kjo kshtu, q ju grat, asnjher dhe askujt nuk ua tregoni
aventurat tuaja?
Ajo m shikoi me nj ndjenj t thell keqardhjeje e t sinqert q m bri
t besoja pr nj moment se kishte dal nga gjendja e dehjes.
Guy de Maupassant
128
- Ne? . . . . ti je budalla miku im. Po a mund t flitet ndonjher pr gjra t
tilla? Ha, ha, ha! Mos vall shrbyesja jote vjen e t thot pr t ardhurat e
pakta t saj q ajo grumbullon nga do frank ari q fiton; po pr t tjerat?
Mbase pr ne kto jan si t ishin para n franka ari. Burrat nuk duhet t
ankohen kur ne nuk shkojm m tutje. . . . . . . . . Sa teveqel q je! Po t
keqe ka ktu nj moment q ne nuk u nnshtrohemi?
Ather e pyeta:
- Domethn dhe ty. . . . . . . t kan puthur shpesh her?
Ajo mu prgjigj duke marr nj pamje prej sovraneje e mosprfillse ndaj
nj burri q dyshonte.
- Ta haj djalli. Po t gjitha grat jan puthur shum her. Provo me kt
duash. . . . . . djaloshk. Ptu! Puth zonjn X. . . . . . Ajo sht shum e re,
shum e ndershme. Puthe miku im, prqafoje e. . . . . . . . . preke. . . . . . .
do t shohsh. . . . . do t shohsh. Ha, ha, ha!
Pa pritur ajo flaku nj got plot me ver drejt llambadarit. Shampanja ra
si uji i nj shatrvani, i fiku t tre qirinjt e shandanve, sprkati muret e
prmbyti tavolinn, ndrsa pasqyra u coptua e u prhap n salln e nx-
nies. M pas deshi t bnte po ashtu me nj shishe shampanj e mu desh
t ndrhyja pr ta ndaluar. Ather filloi t brtiste me nj z t lart. . .
. . . e me nerva t tendosura. . . . . . . ashtu si e kisha parapar q do t
ndodhte.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .
Disa dit m pas, un nuk po mendoja pr rrfimet e asaj gruas s de-
hur kur u gjenda rastsisht n nj pritje ku ndodhej edhe zonja X. . . . q
e dashura ime m kish sugjeruar pr ta puthur. Meqense jetonim n t
njjtn lagje, kur do t largoheshim m ofroj q ta shoqroja pr n shtpi.
Pranova. Porsa u ndodhm n karroc i thash vetes: Jepi, duhet provuar,
- por nuk guxoja. Nuk dija nga tia filloja, si t veproja. Por m pas, pr nj
B a b o M i l o n i
129
moment mora kurajn e nj frikamani t dshpruar. I thash:
- Sa e bukur ishit br kt mbrmje!
Ajo ma ktheu:
- Kt mbrmje nuk ishte nj prjashtim, por ju e vut re pr her t
par.
Mbeta pa u prgjigjur. Beteja me delikates nuk ishte pr mua. Megjithat,
pas nj momenti t reflektimit, gjeta ti thosha kt:
- Jo, jo, por nuk kam pasur guximin tua them.
Ajo u mrekullua.
- Pse?
- Sepse sht. . . . . . . sht pak e vshtir.
- E vshtir ti thuash nj gruaje q sht e bukur? Po nga e nxort ju kt?
Por grave u duhet thn gjithnj, edhe kur nuk e mendon aspak se sht e
till sepse, kjo sht nj gj q neve na jep knaqsi kur e dgjojm.
U ndjeva krejtsisht i inkurajuar dhe menjher me nj guxim fantastik e
kapa pr beli dhe po krkoja gojn e saj me buzt e mija. Por, besoj se nga
t dridhurat q m kishin kapur, nuk i ngjava si shum i rrezikshm asaj. M
duhet t ndiqja lvizjet e saj sepse ajo nuk bnte gj tjetr vese e largonte
kokn pr t evituar kontaktin me mua e duke m thne:
- Oh! Po jo. . . . . e tepron. . . . . . e tepron. Ju jeni shum i ngutur. . . . . . .
duhet te jini i kujdesshm pr krehjen e flokve t mija. . . . . Nuk puthet
kshtu me rrmbim nj grua q ka nj frizur si kjo e imja.
U trhoqa n vendin tim t qndrimit, i hutuar, i piklluar pr nj gabim t
till. Por ndrkoh karroca u ndal para ports s saj. Zbriti, m zgjati dorn
dhe me nj z mjaft t kndshm e melodioz m tha:
- Faleminderit q m shoqruat dhe mos e harroni kshilln time.
E pash pas tre ditsh. Kishte harruar gjithka.
Tanim, zotri, un mendoj vazhdimisht pr t tjert jo si un, pr ata q
din t ruajn vlern e krehjes s flokve t grave dhe q din t prfitojn
Guy de Maupassant
130
n t gjitha rastet me to.
* * *
Po e publikoj kt letr, pa asnj shtojc nga ana ime, po e le n prsiatjet e
lexueseve dhe lexuesve, qofshin t martuar apo t pamartuar.
Botuar n Zhil Blas m 23 nntor 1886.
B a b o M i l o n i
131
DINAKRIT

Grat?
- E po, far grat?
- Ja far. Nuk ka prestigjiator m t shkatht se sa ato pr t na gnjyer
n do rast me ose pa motiv, shpesh her vetm pr knaqsin pr t t
zn n grack. Dhe ato gnjejn me nj naivitet t pa besueshm, me nj
guxim t jashtzakonshm, me nj delikates t pa arritshme. Ato gnjejn
nga mngjesi n mbrmje dhe q t gjitha: m t ndershmet, m te sertat
e m t arsyeshmet. Por, shtoj ktu se jan edhe pak t detyruara. Burri
sillet gjithnj me kokfortsi prej budalla e me krkesa prej tirani. Ai n
shtpin e tij imponon n do moment gjra qesharake. Ka shum manira
dhe gruaja ja plotson duke e mashtruar. Ajo ia bn t besueshme q nj gj
koston shum me qllim q burri ta kundrshtoj me ulrima duke thn
se koston edhe m shum. Dhe ajo realizon at q do me lehtsi duke na
hutuar me mnyra primitive, me mndje t holl q, kur rastsisht i zbu-
lojm dredhit. i ulim supat dhe prsrisim si t shtangur: Po si nuk e kemi
vn re m par kt? .
Burri q fliste kshtu ishte nj ish ministr i Perandoris, konti L. . . . . . .
Guy de Maupassant
132
. ., nj burr i rrahur nga jeta dhe me mendje t lart. Nj grup t rinjsh
mbanin vesht ngritur dhe e dgjonin me vmendje. Ai vazhdoi t thoshte:
- Un jam gnjyer nga nj borgjeze e thjesht, n nj mnyr qesharake por
dhe shum mjeshtrore. Do t ua tregoj rastin si nj kshill pr ta pasur
parasysh.
N at koh isha ministr i Punve t Jashtme dhe pr do mngjes, e kisha
br zakon t bja nj shtitje t gjat m kmb n Shanps Elise. Ishte nj
mngjes aty nga mezi i majit dhe po ecja duke thithur si i pa ngopur aromn
e kndshme t gjetheve t porsa elura. Me koh kisha vn re q ndeshja
pr do dit nj grua t adhurueshme, nj nga ato krijesat e mrekullueshme
q mbahen si simbol i Parisit. E bukur? Po dhe jo? Trup t rregullt? Mbase
edhe m t mir. Belin e kish t ngusht, shpatullat shum t drejta ndrsa
gjoksin shum provokues, por un i preferoj kto kukulla t kndshme pr
trupin e madh si t Afrditas s Milos. Mandej ato mund t t vrtitin n
nj mnyr t pa krahasueshme dhe me t vetmen lvizje t fytyrs s tyre
t ti ojn valt e dshirave deri n palc.
Ajo m dukej sikur m ndiqte me shikim kur isha duke kaluar. Kto lloj
grash kan gjithnj nj t shikuar me dika q nuk ua kupton kurr.
Nj mngjes e gjeta t ulur n nj nga stolat me nj libr t hapur n mes t
duarve. I krkova t ulesha pran saj. Pes minuta m von ishim br miq
t mir. Mandej do dit, pas prshndetjes s zakonshme me buzqeshje
Mirdita Zonj, Mirdita Zotri, fillonim bashkbisedimin. Ajo m tre-
goi se ishte gruaja e nj npunsi, q bnte nj jet t trishtuar, me knaqsi
t rralla dhe me preokupacione t shpeshta e njmijenj gjra t tjera. Un
i thash kush isha, rastsisht apo ndoshta dhe pr mburrje. Ajo bri sikur u
befasua me ato t i thash.
T nesrmen erdhi t m gjente n ministri dhe m pas e bri nj gj t
till aq t shpesht sa q portiert q tashm e kishin njohur, i pshprit-
nin njeri tjetrit me emrin q i patn vn ata vet: Zonja Leone. Un ia
B a b o M i l o n i
133
mbarta kt emr.
Gjate tre muajve e takoja do mngjes pa mu mrzitur aspak, aq shum
dinte t ndryshonte vazhdimisht e ti lezetonte nazet e prkdheljet e saj.
Por nj dit vura re se syt e saj kishin qen t prlotur dhe kishin mbetur
gjurmt e lotve q dshmonin se dika e mundonte e dukej si t ishte e
zhytur n mendime sekrete. I krkova, duke iu lutur, t m tregonte ngash-
rimet e zemrs s saj dhe m n fund m tha si neper dhmb:
- Un jam. . . . . . . jam shtatzn dhe shprtheu n vaj.
- Ou!, bra un nj ngrdheshje dhe duhet t isha zverdhur si ndodh gjith-
nj n kto lloj njoftimesh. Ju nuk e dini se far efekt t dhimbshm t
shkakton ky lloj njoftimi i nj atsie t pa pritur, por do ti msoni m von
kto gjra. Ndrsa un i a ktheva duke belbzuar:
- Po, . . . . . por ti ke burr, a nuk sht kshtu?
- Po, por im shoq sht n Itali qysh prej dy muajsh t shkuara dhe nuk ka
pr tu kthyer edhe pr nj koh.
Mua m duhej me do kusht t lirohesha nga kjo prgjegjsi, prandaj i
thash:
- Duhet t nisesh e t shkosh menjher tek ai.
Ajo u skuq deri n rrnj t flokve dhe duke i ulur syt, ma ktheu.
- Po, . . . . . . . por, - dhe nuk vazhdoi m tej ose nuk desh ta mbaronte
frazn.
Un e kuptova se desh t thoshte dhe me nj far delikatese i vura n dor
nj zarf me t hollat q do ti nevojiteshin pr t shkuar aty
* * *
Tet dit m von m shkruante nga Gjeneva. Nj jav m pas, mora nj
letr nga Firencja, mandej nga Livorno, nga Roma e nga Napoli. Ajo m
shkruante: Ndjehem mir, i dashuri im, por jam shmtuar. Nuk dua q ti
t m shohsh kshtu para se kjo t ket mbaruar, se ti nuk do t m duash
m. Im shoq nuk dyshon pr asgj. Meqense misioni i tij krkon q t
Guy de Maupassant
134
qndroj edhe pr shum koh n kt vend edhe un nuk do t kthehem
n Franc vese pas lindjes.
N krye t tet muajve, mora nga Venecia nj njoftim vetm me kto
fjal:sht mashkull,
Pak koh m von, nj mngjes, ajo hyri me vrull n zyrn time, m e
freskt, e m e bukur se ndonj her dhe u hodh n kraht e mija. Pas ksaj
lidhjet tona dashurore rifilluan si dhe m par.
Un u largova nga ministria;ajo filloi t vinte n shtpin time n rrugn
Drenel. Shpesh her m fliste pr fmijn, por un mezi e dgjoja. Kjo gj
mua nuk m prekte. Ndrkoh i dhash asaj nj shum te mir t hollash
duke i thn:
- Vendosi kto para mbi emrin e tij.
Kaluan kshtu dy vjet dhe ajo gjithnj e m shum me kmbngulje m
fliste pr voglushin, pr Leonen.Nganjher dhe qante.
- Ti nuk e do at, - m thoshte- , nuk do q ta shohsh qoft edhe nj her
t vetme. Sikur ta dish ti sa dhimbje m shkakton kjo mua.
M n fund, nj dit, insistoi shum q un ti premtoja se t nesrmen
do t shkoja n Shamps Elise n orn q ajo e nxirrte fmijn pr shtitje.
Por, mua n momentin kur do t dilja nga shtpia pr kt gj, m hyri n
trup nj frik q m detyroi t ndalesha. Njeriu sht i dobt dhe budalla,
kush e di se far ndodhi n vonesn time. Mbase kuptova se fillova ta doja
at qenie t lindur prej meje. Fmija im! ! E pata vn kapeln n kok
ndrsa dorezat i mbaja n dor. I prplasa kto t fundit n skrivani, ndrsa
kapeln e flaka n nj karrige.
- Jo, - i thash vetes, jo, nuk do t shkoj. Do t jet m mir kshtu.
Ndrkoh u hap dera dhe hyri im vlla. M pruri nj letr anonime q e
kish marr at mngjes. N t shkruhej:Njoftoni vllain tuaj, kontin L. .
. ., se zonja e rrugs Kasset, po tallet me paturpsi me t. Le t krkoj t
dhna pr t.
B a b o M i l o n i
135
Un nuk kisha folur me asknd pr kt lidhje t vjetr dashurie. Ngela i
hutuar dhe ia tregova historin tim vllai, nga fillimi deri n fund. Mandej
shtova:
- Un nuk do t merrem fare me kt problem, por ti do t m bsh nder
t madh mua n se do informohesh pr t.
Kur ai u largua pr t hetuar un mendova:Prse vall mund t m gnjej
ajo? Ka dashnor t tjer? E rndsi ka kjo? Ajo sht e re, e freskt, e bu-
kur, tjetr gj un nuk dua. Ajo m duket m dashuron e prgjithsisht mua
nuk m koston shum. N t vrtet nuk m ka marr mendjen.
Im vlla u kthye shpejt. N zyrat e policis i kishin dhn informacione t
sakta pr t shoqin. Ai ishte npuns n ministrin e brendshme, njeri kor-
rekt, i mirbesuar e i mirvlersuar, por i martuar me nj grua shum t
bukur, shpenzimet e se cils ishin pak t ekzagjeruara pr pozicionin e saj
modest me ato pak t ardhura prej t shoqit. Kjo ishte gjithshka.
Im vlla kish vajtur ta krkonte n shtpi por portjerja i kish thn se kish
dal e nuk ndodhej aty. Mandej, po prej saj, por, kundrejt nj pagese si
frngu puln, i kish thn:
Zonja D. . . . . . sht nj grua shum e mir dhe burri i saj gjithashtu sht
burr i mir, jo mendjemadh; nuk jan t pasur por, jan bujar.
Im vlla pr t msuar dika m shum e kish pyetur:
- mosh ka tani fmija e tyre?
- Po ata nuk kan fmij, zotri, - i pat thn ajo.
- Si? Po voglushi Leon?
- Jo zotri, e kini gabim.
- Po voglushi q zonja kish lindur gjat qndrimit t saj n Itali dy vite m
par?
- Ajo nuk ka qen kurr n Itali, zotri. Ajo nuk sht larguar asnjher nga
shtpia q prej pes vjetsh q banon n kt shtpi, - kish shtuar ajo m
pas.
Guy de Maupassant
136
Im vlla i habitur, i pat br edhe ndrhyrje t tjera me karakter hetimi dhe
kish mundur ti shtynte edhe m tej hulumtimet e tij.
-Pra, as udhtim e as fmij.
Un isha i trullosur nga sa m kallzoi ai, por nuk arrita t kuptoja
piksynimet e prapaskenat e ksaj komedie.
- Dua t di gjithka, - i thash. Do ta ftoj t vij nesr ktu. Ti do t qn-
drosh ktu n zyr n vendin tim. Nse ajo ma ka hedhur, do ti japsh kto
dhjetmij franga dhe nuk dua ta shoh m, kam filluar t mrzitem shum.

* * *
E besoni? Nj dit m par isha mrzitur nga q kisha nj fmij nga kjo
grua, tani q msova se nuk e kisha m, m irritonte, m poshtronte, m
bnte q t vuaja.
U gjenda i lir, i liruar nga do detyrim, nga do shqetsim por. . . . . pak
i xhindosur.
Im vlla t nesrmen e priste n studion time. Me t mbritur, ajo hyri me
vrull, si zakonisht duke vrapuar me krah hapur, por u ndal menjher e
tronditur duke par nj t huaj para saj. Ai e prshndeti duke i krkuar
ndjes.
- Ju krkoj t falur, zonj, q m gjeni mua ktu n vend t tim vllai, por
ai m ka ngarkuar t marr ndo shpjegime prej jush dhe se do t hidhro-
hej shum po tju pyeste personalisht. Ndrkoh ia nguli asaj syt dhe i tha
ashpr.
- Ne tashm e dim q ju nuk ki pasur ndonj fmij me tim vlla.
Pas momentit t par t shtangies, ajo kish rimarr qndrimin e saj, ishte
ulur dhe e shihte duke buzqeshur kt lloj gjykatsi dhe fare thjesht u
prgjigj:
- Jo, un nuk kam fmij.
- Ne dim q ju nuk keni qen asnjher n Itali.
B a b o M i l o n i
137
Ksaj here qeshi me gjith shpirt.
- Jo, jo nuk kam qen asnjher n Itali.
Ather im vlla i hutuar i tha:
- Konti m ka ngarkuar t t them se gjithka mes tij dhe jush tashm ka
mbaruar dhe t drgon kto t holla.
Ajo mori prsri nj sjellje serioze, i vendosi qet- qet t hollat n xhep
dhe e pyeti pa t keq:
- Pra nuk do ta shoh m kontin?
- Jo zonj.
U duk e mrzitur dhe shtoi me nj ton t qet:
- Gjynah, e kam dashur shum.
Duke e par q ajo i merrte kaq qet gjrat, im vlla si me t qeshur i tha:
- Shiko, mund t m thoni me sinqeritet pse e krijuat gjith kt histori te
gjat t fmijs e t udhtimit n Itali?
Ajo e pa at e habitur, sikur ti kish br nj pyetje prej budallai dhe u
prgjigj:
- Eh! Kjo, nj dinakri e holl. Po besoni ju, q nj borgjeze e vogl dhe e
varfr si un, do tia kish ndal mban t mbante lidhje t tilla pr tre vjet
me kontin L. . . . ., nj zotri t madh, nj burr t mods, t pasur e joshs
n se nuk do t prdorte nj dinakri t till? Tanim mbaroi. Kjo gj nuk
mund t zgjaste pr gjithnj. Me do mnyr ia dola pr tre vjet. Juve do ta
prshndesni fort nga ana ime.
Tha kto dhe u ua m kmb. Im vlla e pyeti prsri:
- Po fmija? A nuk kishit nj fmij q do ta shihte im vlla?
- Sigurisht, djalin e motrs sime. Ajo ma pruri at n koh. Un v bast q
ajo ju ka njoftuar.
- Mir, po gjith ato letra nga Italia?
Ajo qndroi pr t qeshur me t madhe.
- Oh! Ato letra. . . . sht nj poem e tr. Konti nuk ish aspak Ministr
Guy de Maupassant
138
i Jashtm, pr asgj.
- Por. . . mund t ma thoni?
- Ky sht sekreti im. Nuk dua t komprometoj asknd pr kt.
Pas ksaj, duke salutuar me nj t qeshur gati si nj kng, doli e qet nga
studioja, si nj aktore q kish debutuar rolin e saj.
* * *
Dhe konti L. . . . shtoi si pr moral:
- Ec e besoju ktyre zokave t tilla. . . . . .
Botuar n Zhil Blas m 12 dhjetor 1882 me pseudonimin Mafrinioz.
B a b o M i l o n i
139
Letrat tona
Udhtimi pr tet or rresht me tren, dikujt i jep
gjum ndrsa nj tjetri i shkakton pagjumsi.Un vet, pas fardo ud-
htimi nuk fle gjith natn e asaj dite.
Rreth ors pes t mbrmjes pas nj udhtimi t till, mrita tek
miku im Miure dArtius ku do t kaloja tri jav n ifligun e tij n Abel.
Shtpia e bukur e ndrtuar n fund t shekullit t kaluar nga nj paraardhs
i familjes s tij, ishte n zotrim t ksaj familje.Ajo gjithnj ruante t njj-
tin komoditet, karakteristik t atyre lloj banesave t dikurshme, n t ciln
jetonin t njjtit njrs trashgimtar t familjes, duke ruajtur t njjtat
mobilie si dhe po ato rregulla, por q e gjallronin me pranin e tyre.Asgj
nuk ndryshohej dhe njerzit e shtpis nuk largoheshin nga dhomat e tyre
t cilat asnjher nuk mbeteshin t shkreta, por q sixhadet nuk hiqeshin
kurr nga muret, ndonse vjetroheshin, zverdheshin, humbitnin ngjyrat,
ato vareshin gjithnj n t njjtat vende.Mobiljet e vjetra nuk ndrroheshin
por lvizeshin koh pas kohe, q t mund t krijohej vendi pr ndonj send
t ri, i cili sillej ktu si nj i porsadal, midis vllezrve dhe motrave t tij.
Shtpia ishte vendosur mbi nj breg midis nj parku jo shum t
pjert q zbriste mbl n lum.Mbi lum kalonte nj ur n form harku
e ndrtuar me gur.Pas lumit shtrihej luadhi, ku endeshin ngadal lopt
e majme q cimbidhnin barin e njom.Syt e tyre dukeshin t lagura nga
vesa, mjegulla dhe freskia e barit t kullots.
Guy de Maupassant
140
Un e kam dashur kt shtpi, ashtu si duhen gjrat q ndrrohen
me pasion.Vij ktu do vjesht dhe kur largohem ndjej keqardhje.
Pasi drekova n ambientin miqsor, t ksaj familje t qet ku mua
m pritn si njeriun e afrm t tyre, e pyeta Pol Miurin, mikun tim:
- Ciln dhom m ke caktuar mua kt vit?
- Dhomn e teto Rozs,- m tha.
N kohn q zonja Miure dArtius u lirua nga shoqrimi i tre
fmijve t saj,- dy vajzave t mitura dhe djalit apkn, m oi mua n
dhomn e teto Rozs, n t ciln nuk e kisha kaluar natn asnjher m
par.I mbetur vetm n at dhom fillova t shihja muret, mobilet dhe
gjith mjedisin , q t mund t msohesha me to.E njihja shum pak kt
dhom, pr aq sa kisha kaluar ktu disa her por me nj shikim indiferent,
bile edhe n portretin e br n pastel t teto Rozs, emr me t cilin quhej
ajo dhom.Athere ajo dhom nuk m diktonte asgj mua dhe tani portreti
n karton i ksaj teto plak, paraqiste nj pamje t zymt posht xhamit t
kornizs.Ajo kish qen nj lloj gruaje e nderuar para kohsh, nj grua me
principe t rregullta dhe nj etiket t fort e rigoroze, deri n recetat e
uzins q prdorte.Ishte nj nga ato tetot e moshuara q trembin qeshjen,
gzimin dhe shfaqen si engjj t trishtuar, t zymta, t ngrysura dhe t
rrudhura n familjet provinciale.
Megjithat, nuk kisha dgjuar e nuk dija shum pr t.Nuk dija
as pr jetn e saj, as pr vdekjen.Kishte jetuar ajo n shekullin e tanishm
apo n t kaluarin? Kt bot ajo, e kish ln pas nj jete t mrzitur apo t
qet? Ajo qiellit i kishte dhn shpirtrin e pastr t nj upe plak,shpirtin
e qet t nj bashkshorteje, shpirtin e dashur t nj nne, apo shpirtin e
trazuar t ndonj dashurie? dija un pr kto?Asgj, vetm emrin Teto
Roza q m dukej i ngatrruar, banal dhe aspak i plqyer.
Mora nj qiri n dor q t mund t shihja m mir fytyrn e
ashpr n portretin e varur n mur me nj korniz t vjetr e t lyer n
B a b o M i l o n i
141
ar.Fytyra mu duk e pa rndsishme, aspak e plqyer , bile antipatike dhe
un e lash at pr t shqyrtuar pajiset e dhoms.T gjitha ato ishin t
epoks s fundit t Ludovikut t XVI, Revolucionit dhe Direktoratit.
Asnj karrige, asnj perde nuk ishte ndryshuar q ather n kt
dhom; ato ruanin ern e kujtimeve t kaluara, aromn fine , aromn e
drurve t kolltukve t atyre banesave, ku kishin jetuar, dashurua e vuaj-
tur brezat m par.
Mandej u shtriva shpejt pr te fjetur por, nuk m zuri gjumi.Pasi
u mundova nja dy or, vendosa t ohesha e t merresha me shkrimin e
ndonj letre.Hapa nj sirtar t nj komoje t vogl q ishte vendosur midis
dy dritareve, me shpres se do t gjeja aty boj dhe letr, por nuk gjeta
vese disa pena shum t vjetra prej gjembash t iriqit me maja prej qelqi
t punuara me mjeshtri.Un desha t mbyllja sirtarin, kur prnjhersh
shikimi im u trhoq nga nj pik q shklqente, dika njlloj si koka e nj
suste te verdh q qndronte prpjet, dhe formonte nj pirg n nj t ar
n form hullije t drasks.
E preka at me dor dhe ndjeva se ajo mund t shtypej.E kapa dhe
e trhoqa nga vetja.Ajo lvizi me lehtsi.Ishte nj gjilpr e gjat me nj
kok t art, e futur dhe e fshehur me mjeshtri n t thelluarn e drurit.
t ishte ajo?Por mua n ast m shkoi n mendje se ajo duhej t
prdorej pr t shtypur sustn e kyit sekret t fshehur aty dhe fillova q
ta zbuloja.Kjo gj vazhdoi gjat.M pas, t paktn pas nja dy orsh kujdesi,
munda t hap nj vrim tjetr, pothuajse prball s pars, n thellsi t nj
hullije. Futa atje gjilprn me kok dhe menjher draska e vogl m kr-
ceu mua drejt e n fytyr.N vendin sekret q u hap, vura re dy pako me
letra, t zverdhura dhe t lidhura me nj shirit ngjyr t kaltr.
I lexova t gjitha ato letra dhe ktu po shkruaj vetm dy prej
tyre.
Ju m krkoni q un tju kthej letrat tuaja, e dashura ime.Ja,po
Guy de Maupassant
142
ju a kthej ato, por kjo mua m piklloi.Nga se kini frik ju? Se mos vall
un do ti humb ato? Por ato tek un jan t kyura.Si mendoni, do t mi
vjedhin? Por un ato i ruaj se ato jan vet thesar i muar pr mua.Po, Ju
m kini shkaktuar nj hidhrim t jashtzakonshm. Un pyes veten, vall
nuk jeni penduar pr kt n thellsin e zemrs suaj?Jo pr at q m kini
dashuruar mua,un e di q ju mua m doni, por do t jet ndoshta, pr at
q ju e kini shprehur kt dashuri t madhe n letrat tuaja, n aste kur
zemrn tuaj nuk ma besonit mua por e kishit nxjerr n dorn tuaj.Kur ne
dashurojm, tek ne lind nevoja pr tu njohur m afr, nevoja pr t folur e
shkruar me fines prandaj dhe ne flasim e shkruajm.Fjalt fluturojn, fjal
t mbla, delikate, t endura me muzikalitet, arom e dashuri, t nxehta e
t lehta, q humbasin, vetm sa jehojn dhe m pas mbeten n kujtes, por,
ne nuk mund ti shohim ato, nuk mund ti prekim, smund t i puthim si
mund t bjm me fjalt e shkruara n letr, me dor.
Letrat Tuaja?Ja, urdhroni, un po ua kthej ato.Por duhet ta dini se
kjo m ka dshpruar shum.
Ju, ndofta, kini pr t ndjer turp nga prania e ktyre letrave t
lidhura.Shpirtit tuaj t ndrojtur dhe patologjikisht t smur sa mezi kup-
tohet, do ti vij turp.Juve ju vjen keq pr ato q i shkruat njeriut t dashur.
Ju kujtoni frazat dhe e turbulluar i that vetes: Do ti shndrroj n hi ato
fjal
Qofshi e knaqur, qofshi e qetsuar!Ja letrat tuaja.Un juve sido-
qoft, ju dua
* * *

Miku im!
Jo, ju nuk m kini kuptuar, nuk i rat n t.
Un aspak nuk dua dhe nuk do t dua kurr q t mohoj dashuri-
n time t dhembshur pr ju.Un do tju shkruaj juve gjithnj , por Ju
B a b o M i l o n i
143
ndr koh duhet t mi ktheni letrat e mija, pasi ti keni lexuar.Un do tju
ofendoja , miku im, n se do tju shpjegoj shkakun e ksaj krkese.Ajo nuk
sht patetike, si e mendoni Ju, praktikisht - un kam frik-, por jo nga
Ju, por prej rastsis.Un ndjehem fajtore.Nuk dshiroj q faji im t bjer
mbi dik tjetr prve meje.
M kuptoni mua mir.Ne mund t vdesim.Juve ose un.Ju mund
t vdisni duke rn nga kali,-se ju do dit udhtoni kalruar mbi kal.
Ndaj jush mund t sulmojn, tju vrasin n duel.Ju mund t vdisni nga ataku
i zemrs apo nga rnia e karrocs, nga nj mij raste .Njeriu vdes vetm nj
her, por shkaqet pr vdekje jan m t shumta se sa ditt tona fatlume.
Dhe ja pas ksaj, motra Juaj, vlla Yt apo e fejuara Juaj, mund ti gjejn ato
letra.Ju mendoni se ata do t m duan e do t ma falin mua?Nuk e mendoj.
Por, bile nse ata m adhuronin, mundet q dy grat apo burri duke njohur
t fshehtn, dhe pikrisht t fshehtn ton, mendoni se nuk do ta dsh-
monin at?
Sigurisht q po.Ju mundet tu duket absurditet, q un prmend
vdekjen Tuaj dhe po ju shpreh dyshimet relative kaq thjesht pr t afrmit
Tuaj.Por, hert ose von ne t gjith do t vdesim, ssht e vrtet kjo?Dhe
sigurisht njeri do t jetoj pas tjetrit.Kshtu q, duhet t parashikohen t
gjith rreziqet, pra edhe ky i letrave.
Un mund ti ruaj letrat s bashku me t mijat prej teje, n xhepin
e fsheht t sirtarit sekret.Dua tju them Juve, se ato do t qndrojn brenda
kutis s mndafsht, t mbuluara me dashurin ton, si dy dashnor n t
njjtin varr.
Ju mund t thoni: Po n se Ju do t vdisni e para, e dashura ime,
burri juaj do ti gjej ato letra.
Oh, un pr asgj nuk frikohem.Para s gjithash, ai nuk e di ven-
din e fsheht t komodins sime dh mandej ai nuk ka pr t krkuar.Por
edhe nse ai i gjen ato pas vdekjes sime, un asgj nuk rrezikoj.Ju ndofta
Guy de Maupassant
144
kini mendimin se t gjitha letrat e dashnorve jan gjetur n kutit e t
vdekurave? Un pr vete prej kohsh kam menduar pr kt, dhe kto t
menduara t gjata m detyruan tju krkoj Juve letrat e mija.Duhet t dini
se asnjher nuk kini pr t dgjuar se grat i djegin letrat e dashnorve
te tyre, asnj nuk i asgjson ato letra ku flitet pr dashurin e tyre.N ato
letra sht e mbyllur gjith jeta jon, gjith shpresa, e gjith e pritshmja e
ndrruar.Letrat prmbajn n vetvete emrin ton dhe fjalt tona t nxehta
e prkdhelse t dashuris, ato jan reliktet tona t shenjta dhe gjithnj i
rilexojm veanrisht aty ku zm vendin m religjioz.
Letrat tona t dashuris; ato jan e drejta jon pr t bukurn,
hijeshin, joshjen, jan krenaria e intimitetit ton femror, thesari i zemrs
son.Jo, jo, asnjher femra nuk asgjson kt arkiv t vjetr dhe magjepss
t jets s vet.
Por ne do t vdesim, si t gjith, dhe ather...... ather kto le-
tra dikush mund t,i gjej.Kush?Bashkshorti? do t bj ai me ato? Asgj.
Ai do ti djeg.
Eh, un e kam menduar kt, shum e kam menduar.
Ta zm se pr dit vdesin gra t dashuruara me dik, q do
dit gjurmt apo dshmit e fajsis s tyre bien n duar e burrave, por
asnjher nuk ndodh ndonj skandal, kurr nuk ndodh pr kt ndonj lloj
dueli.Mendoni , miku im, pr nj burr t till apo pr nj zemr burri t
ktij rasti. A mund t hakmerrej pr se gjalli, t shkonte n duel me njeriun
q e turproi at apo dhe ta vras, por n se gruaja do t ishte gjall dhe q
e ...pse?Por kur prova t tilla gjenden pas vdekjes s saj, ato digjen nga kta
burra, duke u shfaqur sikur asgj nuk ka ndodhur dhe vazhdojn tu japin
dorn dashnorve t grave t tyre t vdekura, bile jan t gzuar q letrat
nuk ran n duar t huaja por u asgjsuan nga vet ata.

Eh, sa burra gjenden midis te njohurve t mi q pa dyshim i kan
B a b o M i l o n i
145
djegur t tilla letra dhe mandej jan shfaqur sikur nuk din asgj. Ah, me
far trbimi do t luftonin ata n duel, n se do ti gjenin ato kur grat
ishin gjall!Por ato kan vdekur.Kuptimi pr nderin tanim ka ndryshuar.
Vdekja, sht ajo q sjell harresn pr fajin e bashkshortes.
Kshtu q, mua m duhet t ruaj letrat tona, se n duart tuaja ato
jan t rrezikshme pr t dy ne.Provoni t m thoni, q un nuk kam t
drejt.
Un Ju dua dhe ju puth flokt tuaj

Roza.
Un ngrita shikimin tim n portretin e teto Rozas dhe hodha syt
n ashprsin, rrudhat dhe fytyrn e saj pak t inatosur, mendova pr t
gjitha ato shpirtra grash, q nuk i njohim dot pothuaj fare, q i llogarisim
krejt naivisht nga paraqitja e tyre, thjeshtsia e dukshme e tyre ndrsa
dhelprin q e kan n natyrn e tyre, ne as q e kuptojm dhe mua m
erdhi ndr mnd n at moment vjersha e de Vinit:

O bashkudhtari im i prjetshm me shpirt t dobt


Guy de Maupassant
146
Havri Alisit.
Litarka
N Godervil ishte dit pazari dhe t gjitha rrugt q t onin aty
ishin zn, lviznin fshatart bashk me grat.Burrat ecnin t matur duke i
dhn trupit para, gjat do lvizje t kmbve t gjata e t shtrembra, t
sakatuara nga puna e rnd.Puna lodhse e fshatit shfaqej n t gjitha for-
mat: nga rndimi mbi plug shtrembrohej kurrizi ndrsa supi i majt qn-
dronte m lart se sa i djathti; nga korrja me kos shtrembroheshin brylet.
Burrat kishin veshur bluza boj qielli, t kollarisura deri n shklqim, sikur
i kishin t lyera me llak; n manshetat e mngve dhe n jak, kishin t
qndisura lule t thjeshta me penj t bardh.N trupin e tyre kockor, ajo
bluz qndronte e fryr si nj fllusk me ajr q dukej sikur do t flutur-
onte.Prej saj dilnin koka, kmbt dhe kraht e fshatarve.Kta trhiqnin
me litar kush lopn e kush viin.Ndrsa grat e tyre u rrinin nga pas gjs
s gjall dhe i nxitnin ato duke i qlluar me nga nj deg t njom q nuk
i kishin rn ende gjethet.N duar e tyre, grat mbanin shporta t gjra
prej t cilave vareshin koka zogjsh pule apo rose.Ato ecnin duke trhequr
kmbt shkarazi me hapa t shkurtr e m t shpejt se t burrave.Shpatul-
lat e tyre t gjra ishin t mbuluara me nj shall t shkurtr e t ngusht,
t mbrthyer me karfic n gjoksin e tyre q e kishin si drras; kokn e
kishin mbuluar me nj shami t bardh, ndrsa flokt t mbledhura e t
B a b o M i l o n i
147
shtrnguara pisk dhe sipr tyre mbanin nj rrjet floksh.
Nganjher kalonte dhe sharabani* por kali vraponte me nj trok jo t
rregull.Pikrisht nj dit sharabani u drodh sa q dy burrat e ulur pran
njeri tjetrit dhe nj grua q qndronte para tyre e q mbahej pas ans s
sharabanit, u lkundn aq shum sa njerzit n t u hapn e krijuan nj si
grop.
N sheshin e Godervilit t mbushur plot e prplot, ishte e pa durueshme
shtyrja dhe shtypja e njerzve nga grumbulli i madh i tyre dhe i kafshve.
Brir demash, kapele leshtore t fshatarve t pasur, rrjeta floksh t fsha-
tareve, dukej sikur fluturonin mbi turmn.Zrat e njerzve q brtisnin
e klithnin sa t shponin vesht, prziheshin s bashku me zhurmn e pa
ndrprer dhe me oshtimn q prhapej nga gjokset e fuqishm t fsha-
tarve disi t dehur apo nga pallja e lopve dhe e demave t lidhur aty diku
pas gardheve.Nga turma delte nj arrom e przier hauresh, qumshti dhe
plehu, bari dhe djerse, nj er e keqe therse, bagtish dhe njerzish, q
sht karakteristike e banorve t fshatit.
Xha Oshkorni nga Breota, sapo arriti n Godervil dhe po drejtohej pr
n shesh, kur pa pritur vuri re prdhe, n baltovin, nj cop t madhe
litari.Ai nj grumbullues sendesh-, si nj normandian i vrtet mblidhte
gjithka q gjente , me mendimin se mund ti shrbente n shtpi.Ishte
i smur, vuante nga reumatizma prandaj dhe me vshtirsi prkulej n
tok.Duke u munduar t ngrinte copn e litarit nga toka mendoi t ishte i
kujdesshm ta mrete pa u vn re , por ndr koh pa se tek pragu i shtpis
prball qndronte sarai* -Malandeni-, i zoti i shtpis q po e ndiqte at
me sy.Ata t dy dikur ishin ngrindur pr shkak t nj kapistalli dhe nuk ishin
pajtuar kurr por qndronin t inatosur me njeri tjetrin.
Xha Oshkorni u turbullua nga q e pa armiku i tij se si kishte rrmuar n
llumin e balts pr t nxjerr litarkn.Nxitoi q ta fshihte gjn e gjetur
fillimisht n gjoks,pastaj e vendosi n xhepin e pantallonave dhe mandej
Guy de Maupassant
148
filloi t shtirej sikur po krkonte akoma dhe q nuk gjeti m gj.
M pas hyri nga ana e pazarit duke e shtrir qafn para dhe i krrusur gr-
muq nga smundja.U fut menjher fshehurazi n masn e turms pa fund
q brtiste e shtyhej e eksituar.Fshatart blers vrojtonin lopt, pyesnin
pr pazarin, pastaj largoheshin e ktheheshin prsri si t pa vendosur pr
t bler, ndruheshin e mbaheshin si m t madh duke mos guxuar pr t
bler.I shihnin me dyshim shitsit q mundoheshin t ishin t mirsjell
duke dyshuar tek dinakria e tyre dhe pr gjendjen e mir t kafshve .
Grat tek kmbt e tyre kishin vendosur shportat e mdha dhe
kishin nxjerr mallin prpara; tanim shpendt shtriheshin me kmbt e
lidhura duke par me sy t trembur kalimtart, ndrsa kreshtat e tyre qn-
dronin pr tok. Fshatart shits dgjonin qet-qet pazarin q u jepnin
blersit dhe pr nj koh t gjat nuk bnin lshim por m pas kur blersi
largohej, pa pritur vendosnin pr ulje dhe duke e ndjekur blersin i brtis-
nin t kthehej duke i thn:
- Qoft e jotja, kumbare Antim! Merre!
M pas dalngadal sheshi filloi po zbrazej dhe nga mesdita, kur n
kish kumbonin kambanat pr lutjen ndaj zotit, t gjith t ardhurit largo-
heshin e drejtoheshin n mejhanet pr t drekuar.
Salla e madhe e Zhurdenit ishte plot e pr plot me klient, ndr-
sa oborri i gjer, me t gjitha llojet e karrocave; aty gjeje qerre, talike,
llandone, araba, kaloshinka nga m t ndryshmet q kishin marr ngjyr t
verdh nga argjila, t deformuara, t arnuara e q e kishin ngritur direkun
drejt qiellit, vetm ant u qndronin t ngulura n tok sa pr t marr
frym karrocieri.
Kt her klientt ishin vendosur rreth tavolins prball njeri
tjetrit dhe flaka e zjarrit n oxhakun e madh i ndrionte ndrsa e nxehta
q vinte prej tij binte mbi shpinat e atyre q ishin ulur m t djatht.N
prushin e oxhakut vrtiteshin tre hej n t cilt ishin shkuar dendur zogj
B a b o M i l o n i
149
pulash, pllumba e proshut; nga aroma trheqse e mishit t pjekur dhe e
lngut q kullonte mbi prush, t pranishmve t grumbulluar e t ngjeshur
njeri pas tjetrit, goja u lshonte lng dhe u knaqej shpirti.Gjith paria e
fshatit ktu drekonte, tek kumari i shkatht e shum i pritur, Zhorden, q
ishte i zoti i pijetores dhe barbufes, ku derdheshin parat.Pjatat lviznin e
zbrazeshin e bashk me to edhe tasat me sidrin e shijshm.Klientt bise-
donin mbi punt e stins, mbi blerjet e shitjet q kishin br.Bisedonin mbi
gjendjen e t korrave: pr zajren koha kish br e mir ndrsa pr bereqe-
tin duheshin m pak shira.
Pa pritur, n oborrin para godinave u dgjuan goditjet e forta t
daulles.Fillimisht pati nj indiferentizm dhe mos kokarje ndaj daulles,
por mandej t gjith njhersh u uan dhe vrapuan drejt dyerve dhe dri-
tareve me gojn e mbushur akoma plot dhe me pecetat n duar.Pasi daull-
ja ndaloi, tellalli i fshatit filloi t brtiste me nj z duke br pauza t
shkurtra her pas here, si pa kuptim:
- Ju bj t njohur banorve t Godervillit dhe n prgjithsi
...........t gjith t pranishmve n pazar........... q sot n mngjes n
rrugn e Bezeviskit.......midis.....ors nnt-dhjet....ka humbur nj por-
tofol i zi lkure, n t cilin......ishin 500 franga dhe dookumenta.Ai q e ka
gjetur sht i lutur q menjher........ta oj... n bashki ose tia kthej
Fortun Ulbrek-ut nga Monvili.Do ti jepen .... 20 franga si shprblim.
Pr nj koh tellalli u largua, mandej prsri u dgjuan t rnat e
daulles dhe thirrjet e tij.T gjith sa silleshin posht e lart bisedon pr kt
gj, filluan t gjykonin mbi ndodhin dhe t supozonin se xha Ulbreku
duhet ta kishte gjetur portofolin e tij. Dreka mbaroi.Kur klientt
ishin duke pir kafen, tek pragu i salls u duk brigadieri i xhandrmaris.
Ai pyeti:
- Qytetari Oshkorn nga Breota, ndodhet ktu n sall?
Xha Oshkorni q ishte ulur n skajin tjetr t salls u prgjigj.
Guy de Maupassant
150
- Po ktu.
Brigadieri vazhdoi:
- Qytetari Oshkorn, ju lutem t vini me mua n Bashki.Kryetari i
bashkis dshiron t bisedoj me ju.
Fshatari i habitur por dhe i shqetsuar me nj t glltitur e zbrazi
tasin e tij, u ua dhe akoma m i krrusur se n mngjes,- pr t hapat e
para ishin veanrisht t vshtira sidomos mbas qndrimit pr nj koh
ulur-, duke u br gati pr t marr udh prsriste :
- Un jam ktu! Un jam ktu!
Dhe u nis pas brigadierit.
Kryebashkiaku e priste at n zyr i ulur n nj kolltuk.Ai kish
qen noteri i vendit, njri shum i majm, mendje madh dhe i njohur pr
t folur me fraza t rafinuara.
- Zoti Oshkorn,- i tha ai-, sot n mngjes njerzit ju kan par
kur ju e gjetet dhe e ngritt nga prdhe n rrugn Bezeviska portofolin e
humbur t Ulbrekut nga Manevili.
Fshatari i shqetsuar e vshtroi kryebashkiakun i trembur nga
akuza e shfaqur ndaj tij dhe nuk po e kuptonte se si kish dal ajo akuz.
- Un? Un e kam gjetur portofolin?
- Po, pikrisht ti.
- Pr fjal t nderit, nuk di asgj pr t.
- T kan par njerzit.
- Mua? Kush m ka par mua?
- Sarai Malanden.
- Aha, ai m paska par, ai i pacipi.Po, ai ka par kt, kur un
gjeta litarkn.Ja ajo q gjeta, shikoheni zoti kryetar.
Plakushi futi me t shpejt dorn n xhepin e tij dhe nxori prej aty
copn e litarit.Kryetari me mosbesim tundi kokn.
- Kurr nuk e besoj , qytetari Oshkorn, q zoti Malanden, njeri
B a b o M i l o n i
151
pozitiv, ta ket marr kt litark pr portofol.
- Fshatari i trbuar pshtyu mnjan nga inati, ngriti duart drejt
qiellit si t betohej n ndershmrin e tij dhe tha:
- Ej Zot, ja kryqi pr ty, drejtsia e vrtet.Prse doni tju betohem
zoti kryetar?
Kryetari vazhdoi:
- Mbasi ngritt portofolin e gjetur, juve vazhduat t grmonit
akoma n baltovin, gjett dhe i futt diku monedhat...
Shpirti i plakut u pushtua nga frika dhe dshprimi.
-E till dshmi! E till dshmi ti sajohet njeriut t ndershm1?E
till dshmi!
Por sa m shum q mundohej t justifikohej plakushi, ati nuk i
besonin.
Sajuan ballafaqimin me Malandenin.Sarai e prsriti dhe e pr-
forcoi akuzn e tij.Ata e shan edhe e rishan me fjal t ndyra plot nj or
Oshkornin.Ai u drejtoi atyre edhe m fort me lutjet e tij, por asgj nuk
fitoi.
Meqense kryebashkiaku ishte i zn me shum pun, nuk u mor
m me Oshkornin, e la at, por e paralajmroi se do t njoftonte proku-
rorin pr ngjarjen dhe ai duhet t priste urdhrin e tij.Lajmi pushtoi shpejt
gjith qytetin.Qysh kur plaku doli nga bashkia, at e rrethuan nj mori
njerzish dhe filluan ta pyesnin kush pr ngjarjen, t tjert duke dashur t
talleshin me t, zbaviteshin me gjithfar pyetjesh, por q t gjith njolloi e
gjykonin. Plakushit iu b zakon t tregonte historin e vet pr litarkn,
por asnj nuk e besonte dhe t gjith e mbulonin me t qeshurat e tyre.
Kur kalonte rrugs tek ai afroheshin t njohur e ripyesnin dhe ai papushuar
prsriste tregimin e vet, betohej e prgjrohej q pr t shpifnin, zbrazte
xhepat mbraps duke treguar se ato ishin bosh.Shpesh ati i thoshin:
- Trego, plak bataki.
Guy de Maupassant
152
Ai zmrohej, emocionohej, nxehej, kalonte n nj dshprim t
thell, nuk dinte se si t shptonte nga dyshimi q kishin pr t dhe gjithnj
prsriste historin e litarks.
Po afrohej mbrmja. Duhet t nisej pr n shtpi.Shkoi duke u
dridhur tek fqinjt, u tregoi vendin ku e nxori nga balta copn e litarit dhe
gjat gjith rrugs u foli atyre pr ngjarjen.Duke u drejtuar pr n sht-
pi, po at mbrmje e prshkoi gjith fshatin Breot dhe t gjith sa gjente
rrugs, ngutej ti informonte pr fatkeqsin e tij, por asnj nuk e besonte.
Gjat nats ai u smur nga dshprimi.
N ditn tjetr, pikrisht n ort e para t saj,Marin Pamel-i, nj
puntor n fermn e xha Bretonit nga Imovili, i solli Ulbrekit nga Manevili,
portofolin e tij me t gjitha sa prmbante brnda.Ai pohoi dshmin se at
portofol e gjeti n rrug;duke mos ditur t lexonte, ai e oi portofolin fil-
limisht n shtpin e vet dhe m pas ia dha t zotit t tij.Gjith kjo u prhap
n t gjith qarkun, mbriti edhe tek xha Oshkorni.Kjo e gzoi pa mas dhe
porsa e dgjoi u nis tu tregonte njerzve gjith historin e vet me gjith
shtesat e fundit pr gjetjen e portofolit.Tanim ai ndjehej i ngadhnjyer,
kish triumfuar.
- E kuptoni ju,- u thoshte t gjithve-,jo vetm sulmi m ka rn-
duar mua, por gnjeshtrat, pallavrat.Nuk ka m keq se sa kur t mashtrojn
padrejtsisht.
Gjith ditn ai u tregonte ndodhin e tij, u drejtohej t gjith ka-
limtarve t rrugs, klientve n tavern, atyre q hynin tek holli i kishs
t dieln pr t br lutjet e radhs.Ndalonte t panjohur, ua tregonte dhe
atyre ngjarjen.N t vrtet ai u duk sikur u qetsua pak, por megjithat
kish nj far trazire q e shqetsonte .T gjith sa e dgjonin dukej sikur
talleshin me t.Ai asnjrit nuk i kishte mbushur mendjen pr t drejtn e tij
dhe pr udin e tij, mbas shpine ata shpifnin e prhapnin thashetheme pr
t. N javn tjetr, ditn e mart, ai u drejtua pr n Gorden pr
B a b o M i l o n i
153
Pazar, qllimisht q t mund t ritregonte ndodhin.Malandeni, i cili qn-
dronte tek porta e shtpis s vet, sa e pa at, filloj t qeshte me t madhe.
Pse vall?Xha Oshkorni iu ngjit pas nj fermeri nga Kriketa dhe filloi ti
tregonte, por ai as q e dgjonte dhe e shtyji n bark duke i brtitur mu n
fytyr:
- Mir , mir,plak bataki ,- dhe i ktheu atij shpinn.
Xha Oshkorni krejt i drmuar u shqetsua s teprmi.Pse e quajti
ai at me kt emrtim t keq plak bataki?
N mejhane tek Zhordeni pr drek, ai u prpoq t sqaronte si
qndronte puna, por nj xhambaz kuajsh nga Montevili i a ktheu ati;
- E, se ty plaku dinak, ti dim dredhit e tua.
Oshkorni i murmuriti.
- Po , portofoli u gjend.
- Pusho babush, dikush vrtet e gjeti , po dikush tjetr e hodhi.
Kshtu q gjithka u qndis e u mbulua. -
Plakut sikur iu ngul tehu i thiks n kok.M n fund pr t gjith-
ka ishte e qart.Ata e akuzonin q portofolin e kish hedhur ai pr ta gjetur
dikush tjetr. Plaku sa se au gojn, desh t kundrshtonte kdo por
t gjith sa ishin ulur aty n tavolin n tavern shprthyen n t qeshura
e prbuzje.Ai pa e mbaruar drekn s ngrni, u ngrit nga tavolina dhe u
largua nn breshrin e talljeve t klientve.
N shtpi u kthye i turpruar e i indinjuar, gati i luajtur mndsh
nga zemrimi e i brengosur , i trishtuar edhe pr at q n natyrn e nor-
mandianit, dhelpria dhe dinakria ishin plotsisht aftsi pr t hedhur
posht nj far gjje t till dhe prve ksaj dhe t mburrej pr kt rast.
Dinakria e tij ishte e njohur nga t gjith por ai ishte aq i turbulluar sa nuk
e kuptonte qart q nuk kishte forc q t vrtetonte pafajsin e tij.
Por, dyshimi padrejtsisht rndonte mbi t.Ai prsri vazhdonte t tregonte
pr sa i kishte ndodhur , nga dita n dit e zgjaste tregimin e tij duke shtuar
Guy de Maupassant
154
gjithnj argumente t reja mbi t reja, gjithnj e m shum kundrshtime
bindse.Betimiet e tij kumbonin gjith madhshti dhe t gjitha kto ai i
mendonte e i prgatiste n kohn e lir; mendja e tij ishte e zn krejt me
historin e litarks.Sa m dinakri t holl kishin justifikimet e tij, aq m
pak i besonin atij.
- Te gjitha kto jan pallavra ,- i thoshin.
Ai e ndjente prgjithsisht mosbesimin dhe i mrzitur shum nga
forcat e tij shterp mundohej t zhdukej nga syt e njerzve.Por hokatart
zbaviteshin dhe e detyronin xha Oshkornin q t ritregonte vazhdimisht
historin e litarks tamam si e nxitin ushtarin duke e shtyr pr tu futur n
luft.Mendja e tronditur e normandianit m n fund u lodh.N fund t dh-
jetorit ai ra n shtrat pr t mos u ngritur.N fillim t janarit plakushi vdiq;
n kllapin para vdekjes ai gjithnj, akoma donte t vrtetonte pafajsin e
tij, duke prsritur:
- Litarka, litarka e vogl, ja ajo, zoti kryebashkiak.
* Sharaban- nj lloj karroce pr transport njerzish.
* Sara- Zanai q prgatit pajisjet pr kuajt.
Botuar n Golua m 25 nntor 1883
B a b o M i l o n i
155
Leon Shepron-it
Deni
Zoti Marambo hapte letrat q i kishte sjell shrbyesi i tij Deni
nga posta dhe buzqeshte.
Deni qysh prej njzet vjetsh shrbente tek ai; ishte nj njeri me shtat t
vogl, shpatull gjer dhe gazmor dhe q vlersohej n t gjith rrethet
shoqrore.
- Jeni i knaqur Zotri? Mort lajme t mira?- e pyeti Deni
Zoti Marambo nuk ishte njeri i pasur. Kish qen dikur nj farmacist fshati,
ishte beqar dhe kish jetuar me t ardhura t pakta e me pamundsi pr tu
pasuruar nga shitja e barnave tek fshatart.Ai iu prgjigj.
- Po, miku im.Babushi Malua sht i trembur nga procesi me t cilin un e
krcnova.Nesr un duhet t marr parat prej tij.Pes mij franga do t
bhen pron e farmacistit plak.
Dhe zoti Murambo frkoi duart.Ai ishte nj njeri i ngatht nga natyra, m
shum i trishtuar se sa i gzuar, i paaft pr asnj prballje t gjat e i pa ku-
jdesshm n pun.Sigurisht, mund t kish siguruar m shum t ardhura n
nj far mnyre, nga trashgimi prej vdekjes s vllezrve q kishin jetuar
n nj qendr shum t rndsishme dhe i kishin trhequr atij blersit e vet.
Por, mundimi mbi bezdisjen dhe andrallat pr shprnguljen e tij dhe gjith
telasheve t tjera q mund ti dilnin n kt rast, ia kishin mbushur mendjen
Guy de Maupassant
156
gjithnj q t trhiqej dhe pasi e kish munduar mendjen e vet pr kt rast,
ai e mbylli duke thn:
- Basta ( Mjaft)!E lm kt pr tjetr her.Duke pritur un asgj nuk do
t humbas.Mbase mund t dal ndonj gj m e mir.
Deni, prkundrazi, e nxiste t zotin vazhdimisht q t merrte prsipr pr
t br dika pr kt gj.Duke pasur karakterin e nj njeriu energjik, ai
gjithnj i prsriste.
- N do q t lidhesh me mua pr kt gj, un do t t krkoj nj kusht.
Dua vetm njmij franga dhe pasurin do ta kesh n dor.
Zoti Marambo hern e fundit buzqeshi dhe nuk i tha asnj fjal.Doli n
kopshtin tij t vogl dhe filloi t shtiste posht e lart tij duke mbajtur
duart prapa e duke menduar pr kt. Gjith at dit Deni kndoi kng
fshatare si nj njeri q ishte gzuar pr dika,dhe kreu nj aktivitet jo t
zakonshm.I lau t gjitha dritaret n dhom, dhe pastroi pa u ndalur t
gjitha xhamat duke deklamuar me z t lart vjershat e tij.
Zoti Marambo, i habitur nga zelli i tij, disa her i prsriti atij duke i
buzqeshur:
- Po qe se do t punosh kshtu gjith ditn o miku im, pr nesr nuk do t
t mbetet asnj pun pr t br.
T nesrmen, aty nga ora dhjet e mngjesit, postieri i dha Denit katr
letra pr t zotin, ndr t cilat njra ishte shum e rnd.Zoti Marambo,
pasi i mori, u mbyll n dhomn e tij dhe mbiu aty pr gjith gjysmn e
dits.Kur doli, porositi shrbtorin e vet q t onte n post katr paketa.
Njera prej tyre i ishte adresuar zotit Malua; kjo ishte, sigurisht, dftes pr
marrje parash.
Deni nuk i bri t zotit asnj lloj pyetje lidhur me kto, por, at dit ai u duk
i dshpruar e i ngrysur, aq sa kish qen i gzuar nj dit m par.
Erdhi nata.Zoti Marambo u shtri n orn e zakonshme dhe ra n gjum.

B a b o M i l o n i
157
Por, m von e zgjoi nj zhurm e uditshme. U ua e qndroi galuc n
krevat dhe vuri veshin q t dgjonte.Pa pritur u hap dera dhe tek pragu u
shfaq Deni duke mbajtur n njrn dor nj qiri, ndrsa tek tjetra nj thik
kuzhine; syt e tij ishin t akrritur e t pa lvizshm, fytyra e deformuar
si e nj njeriu t zhytur n nj tallaz te tmerrshm dhe ishte aq i verdh sa
dukej si t ish si i pernduar nga kjo bot.
Marambo i habitur mendoi se Deni do t ishte somnambul, dhe at ast
deshi t ohej e t vraponte tek ai, kur prnjhersh shrbtori e fiku dritn
e qiririt dhe u vrsul n krevat.Zotnia u gjend i shtrir para dors s Denit
dhe mori nj goditje n sup.I bindur se shrbtori i tij kish luajtur mendsh,
i zoti, Maramboja, u prpoq ti kapte dorn q t ndalonte goditjet e tjera,
q ai po i jepte njra pas tjetrs. Goditja e par e thiks e kish kapur n sup,
e dyta i erdhi n ball ndrsa e treta n gjoks.Ashtu i kuturisur si ish, ngriti
duart lart n errsir, u ua me gjith forcn m kmb dhe brtiti:
- Deni! Deni!.Ti u prishe nga mendt? Dgjon Deni?
Por shrbtori me t marr frym vazhdonte i trbuar ti jepte goditje
dhe ta zmbrapste t zotin me goditje therse t kmbve, me goditjet me
grushte dhe prsri i rikthehej me trbim.Zoti Marambo mori edhe dy
plag n kmb e nj n bark.Por, pa pritur i lindi nj mendim si vettima
n kokn e vet dhe i brtiti:
- Po ndalo o Deni, ndalo, se un nuk i kam marr parat.
Si pr udi shrbyesi n at ast u ndal.Zotnia dgjoi n errsir frshl-
limn e frymmarrjes s tij.Zoti Marambo ather vazhdoi:
- Un asgj nuk kam marr.Zoti Malua, refuzoi t paguante dhe do kemi
gjyq, prandaj i ove ato letra n post.Lexo m mir letrat n tavolinn
time t shkrimit.
Dhe duke mbledhur forcat e tij t fundit, nxori nga komodina e nats
shkrepsen dhe ndezi nj qiri.Ai ishte i gjithi gjak.Currila te ngrohta
Guy de Maupassant
158
gjaku kishin sprkatur murin.araft, perdet ishin gjith njolla t kuqe
gjaku..Deni,gjithashtu i gjakosur nga koka n kmbt qndronte n mes t
dhoms.
Duke par gjith kt, Zoti Marabo, mendoi se do t vdiste dhe e humbi
vetdijen.Aty n agim erdhi n vete.U desh dhe pak koh, deri sa atij iu u
kthye aftsia e ndjeshmris, arsyes dhe e kujtess.U kujtua menjher pr
atentatin, pr plagt e marra dhe e pushtoi nj frik e atill sa i mbylli syt
q t mos shihte asgj nga gjendja prqark.Mbas disa minutash, gjendja
e tmerrit q e kish kapur iu paksua dhe filloi t meditonte.N se ai ende
nuk kish vdekur, do t thoshte se mund ta merrte veten.E ndjente veten te
dobt, shum t dobt por plagt nuk ishin shum t thella , ndonse n
ndonj pjes t trupit kishte ndjeshmri jo t kndshme, tamam si cimbid-
hje t forta.Pr pos ksaj ai ishte n nj gjendje krejt t shtangur, i lagur
e ngjante si t ishte i mbshtjell me fasho.Mendoi pr rrjedhjet e gjakut
nga plagt dhe dridhje t tmerrshme e prshkuan trupin e tij, pr shkak t
mendimit t tmerrshm se i gjith ai lng i kuq q kish mbuluar krevatin,
kish rrjedhur nga qenia e tij e gjall.Mendimi se prsri mund t shihte kt
pamje, e shqetsoi edhe m shum dhe me forc prnjhersh kapsalliti
syt, sikur ata mbase qndronin t hapur kundr dshirs s tij.
ndodhi me Denin?Gjith mundsia ishte q ai t qndronte diku i fshe-
hur.Po mund t bnte tani Marambo-ja.T ohej? T thrriste pr ndi-
hm? Po n se ai do t bnte lvizjen m t vogl, plagt e tij , sigurisht q
do t hapeshin prsri dhe ai do t vdiste nga rrjedhja e gjakut.
Duke menduar kshtu, pa pritur dgjoi q dera e dhoms s tij u hap.Zmra,
sa nuk i pushoi.Ai q hyri kuptohej do t ishte Deni dhe vrtet ai u shfaq.
Marambo e ndali frymn q vrassi t mendonte se tanim gjithka kishte
marr fund, se vrasja ishte kryer.
Por ndrkoh ndjeu se po e shtrinin n araf dhe se po i preknin
barkun.Dhimbja therse tek kofsha e bri at t dridhej i tri.Tani at me
B a b o M i l o n i
159
shum kujdes po e pastronin me uj t freskt, do t thoshte se krimi ishte
ndalur dhe po kujdeseshin q ta shptonin.Nj gzim i marr e pushtoi ,
por duke br kujdes edhe vet, ai nuk desh t tregohej, se i ishte kthyer ar-
syeja dhe me nj frik t madhe hapi paksa njrin sy.Pa pran vetes Denin.
Deni personi vet. far mendime t tmerrshme ushqente akoma ai?t
bnte?h, ai po e pastronte at q t zhdukte gjurmt!Mos mendonte tan-
im q ta shtinte n dhe n kopsht nja dhjet fut nn tok, q askush mos
e gjente trupin e tij?Ose , mbase ai do ta fshehte at n bodrum, posht
shisheve t vers?
Dhe zoti Marambo duke menduar kshtu filloi t dridhej kaq fort
sa i gjith trupi i tundej. Ai mendonte me vete: Un do t vdes, un do
t vdes, e nga dshprimi shtrngoi qepallat q t mos e shihte goditjen e
fundit q mund ti vinte.Po goditje nuk pati.Tani Deni e ngriti pakz dhe
filloi ti lidhte fashat n trup.Pastaj me kujdes filloi ti lidhte plagt n
kmb, ashtu si i kish pas msuar kto veprime nga zotria i tij kur ishte n
farmaci.
Pr specialistt, ashtu si ishte zoti Marambo, nuk mbetej m
pr t dyshuar: shrbtori, bri prpjekje pr ta vrar at, kurse tani po
prpiqej q ta shptonte at.Prandaj zoti Marambo, me nj z t vdekur i
dha ati nj kshill tjetr praktike:
- Pr pastrimin dhe lidhjen e plagve duhet prdorur uj me sapun.
Deni iu prgjigj:
- Un kshtu e bra zotri.
Zoti Marambo i hapi t dy syt.Pa q asnj grim gjaku nuk kish
m as n krevat, as n dhom e as n trupin e vrassit, ndrsa ai i plagosur
shtrihej n araf krejtsisht t pastr. T dy burrat u pan sy ndr sy.M
n fund zoti Marambo me nj far butsie, belbzoi:
- Ti kreve nj krim t madh.
Ndrsa Deni u prgjigj:
Guy de Maupassant
160
- Un do t kujdesem ta shlyej at, zotri.N se ju nuk do t m
denonconi, un do tju shrbej juve njlloj si m par.
Momenti ishte i paprshtatshm pr ta kundrshtuar shrbtorin.
Duke kapsitur syt Marambo theksoi:
- Betohem se nuk do t dshmoj pr ty.
II.
Deni doli nga dhoma e t zotit t tij.M pas ai do t kalonte dit e net
pa gjum, nuk largohej nga dhoma e t smurit, i prgatiste atij mje-
kimet, bendet me ila, pijet freskuese, i maste pulsin dhe t gjitha kto me
shqetsimin e marrjes parasysh t tronditjeve t her pas hershme, kujdesej
me shkathtsin e nj infermieri dhe dashurin e nj biri. do minut ai
e pyeste:
- E zotri, si e ndjeni veten?
Zoti Marambo prgjigjej me nj z t dobt:
- Pak m mir o mik, t faleminderit.
Kur i dilte gjumi natn, i plagosuri jo pak raste e kish par q shrbtori i
tij qante i ulur n nj poltron dhe i heshtur fshinte syt e prlotur.Asnjher
m par ish farmacisti nuk kish qen i rrethuar nga nj prkujdesje e till,
asnjher at nuk e kishin ledhatuar e dhimbshruar si ksaj here. Fillimisht
ai i tha vetes: Si do t mund t shrohesha vet, si do t shptoja nga kjo e
keqe?
Duke filluar tashme t shrohej, ai nga dita n dit e largonte men-
dimin pr dbimin e vrassit t tij.Ai mendonte pr at q askush nuk do
ti kushtonte nj vmendje dhe prkujdesje t till, q duke pasur frikn e
zbulimit ai po e mbante at djalosh n duar, e i dha atij n ruajtje noteriale
testamentin e vet, q i jepte Denit t drejtn pr ti kaluar prsri n dorn
B a b o M i l o n i
161
e tij edhe ndonj gj tjetr t ngjashme me kt.
Prkujdesja e till e siguronte at pr t ardhmen nga ndonj ten-
tativ e re ndaj tij.Pr m tepr , tek ai lindte dhe problemi se deri ku do t
qndronte bujaria e vet pr kt njri q ai t vazhdonte t prkujdesej pr
t.Prandaj, Marambo lkundej q t merrte nj njeri tjetr n vend t tij,
njsoj si edhe m par, ather kur mund t kish mundsi pr t nxjerr
m shum t ardhura prej farmacis.
- Prkohsisht m mjaftojn, -kish thn ai.
Kshtu q edhe tani,nuk mund t merrte nj vendim t prer pr ta lar-
guar.
Deni vazhdoi t ishte po ai shrbtor shmbllor.Kur zoti Marambo u
shrua e mbajti at pran vetes.Por ja nj her n mngjes, kur z. Marambo
kish mbaruar s ngrni mngjesin, dgjoi pa pritur nj zhurm t madhe
n kuzhin.Ai shkoi aty me vrap.Deni, i kapur nga dy xhandar, mundohej
t shkputej prej tyre. Brigadieri i tyre, i prqendruar mbante shnim n
librin e regjistrimit t dshmive.T dy e pan zotrin e tij,ndrsa shr-
byesi filloi t qante me dnes dhe i u drejtua t zot:
-Ju kini denoncuar pr mua zotri, kjo nuk sht gj e mir nga ana juaj,
sepse ju m premtuat.Ju m dhat fjaln e nderit e u betuat zoti Marambo;
kjo nuk sht gj e mir, nuk sht gj e mir.
Z.Marambo, i habitur dhe i dshpruar q e bn t dyshimt, ngriti dorn
lart e tha:
- T betohem n emr t Zotit, or mik, q nuk t kam denoncuar .Un me
t vrtet nuk e di, ku zotrinjt xhandar kan mundur t msojn q ti
u prpoqe t m vrisje mua?
Brigadieri, menjher sa dgjoi kt nxitoi t thoshte:
- Ju thoni q ai ka dashur tju vras zoti Marambo?
Farmacisti i hutuar tanim, u prgjigj:
- Por, po......Por un nuk kam denoncuar pr at......Un asgj nuk kam
Guy de Maupassant
162
thn.....Betohem, asgj nuk kam thn.Ai mua m ka shrbyer shum
mir deri tani.....
Brigadieri i vrazhdt i tha shkoqur:
- Un e regjistrova dshmin tuaj.Drejtsia do ta shoh kt fakt t ri, q
ishte i pa njohur, zoti Marambo.Mua m kan ngarkuar t arrestoj shrb-
torin tuaj pr vjedhjen e dy rosave, t rrmbyera te zonja Dinamelia, pr t
cilat ka dshmi.Ju lutem t na falni zoti Marambo.Un do t raportoj pr
dshmin tuaj.
Dhe duke u kthyer nga vartsit e tij ai dha komandn:
- Ather nisuni.
Xhandart e morn zvarr Denin.

III.
Avokati nguli kmb n ekzistencn e smundjes s menduris t klientit
t vet, q ishte br shkas n forcimin e argumentit pr ndrmarrjen e nj
krimi t dyt.Ai u prpoq t bnte t qart se vjedhja e dy rosave ishte
shkas i lindjes s nj force t vet prishjes psikike tek i smuri i paditur, prej
s cils z.Marambo kishte rn n goditjet e thiks.Ai u bri nj analiz t
hollsishme t gjitha fazave t kohzgjatjes s smundjes s menduris
kur i smuri pa vetdije, pas disa muajve mjekimi t mir kalon n rnie
qetsie.Ai foli me shprehje plot entuziazm pr besnikrin e sigurt t ktij
shrbyesi t ndershm, mbi kujdesin e pakrahasueshm me t cilin ai e kish
rrethuar t zotin dhe plagt e tij n minutat e menduris.
Mallngjimin deri n thellsi t zemrs nga kto q dgjoi e q i solln
rikujtime, zoti Marambo e ndjeu s teprmi n shpirtin e tij dhe syt iu
prlotuan.
Avokati q e vrejti kt moment, me nj gjest kuptimplot i ngriti kraht
B a b o M i l o n i
163
lart dhe mngt e petkut t tij t zi u hapn pal-pal si kraht e nj lakuriq
nate.
- Shikoni, shikoni, shikoni zotrinj gjyqtar,-brtiti ai me nj z q i dridhej
nga emocioni-, i shihni ata lot? far fjal mund tju them tanim, pr t
mbrojtur klientin tim?far fraze, far prove, far argumenti prbjn
kta lot t zotris s tij?Ata flasin me fort nga un, m fort se ligji.Ato
brtasin: Lutje pr t mendurin pr kt moment. Ato thrresin pr
mshir, ato falin, ato bekojn!
Ai heshti dhe u ul.
Ather kryetari i gjykats iu drejtua z. Marambo, dshmi e t cilit ishte
shum e mir pr shrbtorin e vet, dhe e pyeti.
- Po, megjithat zotri, duke pranuar dhe ju q ta konsideroni kt njri t
mendur, mbetet e pa qart se si ju e kini mbajtur dhe e mbani at pran
vetes!?Se vetm nga kjo gjendje, ai sipas meje sht i rrezikshm.
Marambo u prgjigj, duke fshir syt e vet:
- mund t bsh , zoti kryetar, se sht kaq e vshtir t gjesh nj shrbyes
n koht e tanishme.M t mir se kt un nuk pata gjetur.
Denit i dhan pafajsin dhe e vendosn n nj azil pr t mendurit, por
pr llogari t t zotit.
Botuar pr her t par n Golua m 23 qershor 1883.
Guy de Maupassant
164
Moris Leluarit

Idili*
Treni, sa kishte ln Gjenevn e i drejtuar pr n Marsej, zvarriste
gjarprin e hekurt gjat bregut shkmbor midis detit e maleve, duke shprn-
dar rrn e verdh t bregdetit npr bordurn si fill argjendi q for-
monin valt e lehta t detit dhe deprtonte n grykat e errta t tuneleve
shkmbore , tamam si nj egrsir kur vrapon t futet n strofkulln e
vet.
N vagonin e fundit t trenit,ishin ulur njeri prball tjetrit, nj grua dhe nj
djalosh i ri; ata nuk bisedonin midis tyre, porse her pas here, rrmbimthi,
hidhnin shikimet mbi njeri tjetrin.Gruaja ishte njzetepes vjee dhe kishte
zn vend tek dera duke prqendruar shikimin midis hapsirave t grillave
t dritares s ders.Ishte nj fshatare piemonteze, me sy t zinj ster dhe
me nj gjoks t madh e faqe tepr t mishta.Nn ndenjsen prej drrase
ku ishte ulur, kishte futur disa boe me plaka, ndrsa nj shport e mbante
tek gjunjt .
Djaloshi ishte rreth njzet vje, i dobt, zeshkan, me nj lkur t zeshkt
si jan fshatart q lvrojn tokn t ekspozuar n diell.Pran tij, n nj
boe gjendeshin t gjitha plakat e tij: nj pal kpuc, kmisha, pantallonat
dhe xhaketa.Edhe ai kishte futur dika nn ndenjsen ku ish ulur : lopatn
dhe shatn t lidhura me nj cop litari.Shkonte n Franc pr t gjetur
pun.
Dielli q binte mbi ren prej tymi, bnte t dukej vargu i zjarreve gjat
bregut.Ishte fundi i majit dhe n ajr prhapej nj arom e mrekullueshme
q deprtonte n vagont e trenit nprmjet dritareve t hapura.Lulet e
portokajve dhe limonve derdhnin n qiellin e hapur kundrmimin e knd-
shm, t mbl, t fort e aq eksitus, q przihej n respirimin e aromave
B a b o M i l o n i
165
te trndafilave q rriteshin dendur gjith andej,- tamam si bari-, pr gjat
rrugs e kopshteve t begat, para hyrjeve t kasolleve , bile dhe n fush
t hapur.
Ktu ky breg, trndafilat i ka si t vetit.Ata e mbushin vendin me nj arom
t fort dhe t mbl, duke e shndrruar ajrin n nj mblsir , n dika
m t shijshme se sa vera dhe m dehse se vet ajo.
Treni ecte ngadal, tamam sikur kish dshir t qndronte sa m gjat n
kt kopsht e n kt knaqsi.Ai me minuta t tra ndalej n stacionet e
vegjl, para grumbujve t shtpive t bardha; mandej, lshonte vrshl-
limn e gjat, pa u nxituar pr t ecur m tutje.Askush nuk hipte n tren n
ndalesat e stacioneve. Mesa dukej, t gjith i kishte pushtuar plogshtia dhe
askush nuk merrte guximin t lvizte nga vendi n kt mngjes t nxeht
pranvere.
Gruaja e shndosh, kohe pas kohe mbyllte syt e dremiste, por menjher
i hapte kur ndjente se shporta e saj q mbante mes gjunjve, bhej gati
pr t rn n dysheme.Me nj lvizje t shpejt, ajo e kapte at, pr disa
minuta hidhte shikimin nga dritarja e mandej fillonte prsri t dremiste.
Pikat e djerss i binin prej ballit dhe frym merrte me vshtirsi, tamam
sikur at e mundonte nj shtrngim i gjoksit.
Djaloshi, me kok t varur kish rn n nj gjum t thell fshatari.
Kur treni u lkund gjat ndaless n nj stacion t vogl, fshatarja men-
jher u zgjua dh hapi shportn e saj. Nxori prej aty nj cop t madhe
buk,vez t ziera fort, nj shishe me ver, kumbulla nga ato t kuqet dhe
filloi t hante. Djaloshi gjithashtu u zgjua dhe filloi t shihte at.Ai ndiqte
me sy do kafshat q kalonte nga shporta n gojn e saj. Qndronte me
duart e kryqzuara, pa e lvizur shikimin e syve; faqet e tij ishin t thelluara
si gropa kurse buzt i mbante te shtrnguara fort.
Fshatarja hante si han grat e shndosha e llupse, her pas here
kaprdinte gllnjka vere q ti kalonte me lehtsi vezt e ziera fort e m
Guy de Maupassant
166
pas ndalej q t merrte frym leht.Ajo i gllabroi t gjitha,-bukn,vezt,
kumbullat dhe vern.Porsa mbaroi s ngrni mngjesi i saj, djaloshi, mbylli
prsri syt dhe filloi t dremiste.
Gruaja, duke ndjer se tanim recipetat e saj po e shtrngonin m
fort, i zbrtheu kopsat dhe djaloshi hodhi prsri shikimin mbi t.Ajo nuk
u druajt aspak dhe vazhdoi t zbrthente edhe m tej kopsat e veshjes se
saj.Nga presioni i madh gjoksi iu lirua dhe gati u zbulua nga t dy ant n
t gjith madhsin e hapjes t teshave t shkopsitura.Fshatarja tani e ndeu
veten m mir dhe tha n gjuh italisht:
- Kaq shum nxeht, nuk mund t marrsh dot frym.
Djaloshi iu prgjigj me at gjuh e n at dialekt.
- Pr udhtim koha sht e bukur.
Ajo e pyeti.
- Ju jini nga Piemonte?
- Un jam nga Asti.
- Kurse un nga Kazala.
Ata ishin fqinj.U lidh kshtu biseda.Kuvenduan gjat e gjer mbi
gjrat e prditshme me t cilat merren njerzit e thjesht dhe me knaqsi-
n e plot t mendjes s tyre, t nj horizonti t mefsht e t privuar.Bised-
uan pr vendlindjet e tyre.Ata kishin t njohur t prbashkt, prmendn
emra e u duk sikur u bn miq n at mas sa zbuluan nj far fytyre t re,
t njohur prej t dyve.Nga buzt e tyre fluturonin shpejt fjalt e nxitonin
me nj theks kumbues e tingllim italian.Mandej ata u informuan mir pr
njeri tjetrin.
Gruaja ishte e martuar: kishte tre fmij t vegjl q i kishte ln
nn kujdesin e s motrs sepse ajo vet shkonte n pun; kish gjetur pr
vete nj vend pune si mndesh*, vend shum i mir tek nj dam franceze
nga Marseja.
Djaloshi krkonte pun.I kishin thn se mund t gjente n Marse-
B a b o M i l o n i
167
j, sepse atje n at koh bheshin shum ndrtime.
Pasi treguan dhe kto, ata heshtn.
E nxehta q dukej sikur derdhej si shi mbi atin e vagonit, u b
edhe m e padurushme.Reja e pluhurit prplasej pas trenit dhe futej bren-
da vagonave.Aromat e drurve t agrumeve dhe e trndafilave, u bn edhe
m t forta, e dukej sikur kondensoheshin e bheshin m t rnda.
T dy pasagjert u zgjuam prsri.Ata i hapn syt pothuajse n t
njjtn koh.Dielli kish rn mbi det e ndrionte me reze drite siprfaqen
kaltroshe t detit.Ajri u b disi m i freskt dhe ngjante si m i leht.
Mndesha, mori frym thell.Recipetat i kishte t zbrthyera,
faqet si t venitura nga vapa e syt si t turbull.Me nj z t mbytur ajo i
tha:
- Nuk i kam dhn gji foshnjs q nga dita e djeshme; e kam pisk,
m duket sikur tani do t bie pa ndjenja.
Ai nuk iu prgjigj, duke mos ditur far t i thoshte.Ajo vazhdoi:
- Kur grumbullohet kaq shum qumsht n gjinj, si tek un
tani,duhet ti japsh gji foshnjs tri her n dit, ndryshe e ndjen veten keq.
T duket sikur nj far peshe t rndon n zemr, pesh e atill q nuk t
le t marrsh frym dhe gjith pjest e trupit t dhembin. Kaq qumsht n
gji sht fatkeqsi.
Ai theksoi:
- Po, kjo sht nj fatkeqsi.Kjo juve duhet tu shqetsoj.
Raskapitja dhe dobsimi, n vetvete paraqesin smundje t vrteta.
Ajo murmuriti npr dhmb:
- Mjafton ta shtrngosh pak gjirin dhe qumshti crkon si shatr-
van.Kjo sht interesante ta shohsh.Asnj nuk e beson.N Kazela , t
gjith fqinjt vinin m shikonin mua.
- Ashtu, me t vrtet?
- Po me t vrtet.Un ju a thash juve, por kjo nuk m ndihmon
Guy de Maupassant
168
aspak.Me t shtrnguar gjirin nuk mund t nxjerrsh shum e t leht-
sosh.
Ajo heshti.
Treni u ndal n nj far stasioni.Pran parmakut kishte qndruar
nj grua q mbante nj foshnj q i qante.Gruaja ishte e dobt dhe e veshur
me zhele.Mndesha e pa at nga dritarja dhe me nj z t prvuajtur tha:
-Ja, gjendjen e saj un mund ta lehtsoja dhe foshnja mund t m
qetsonte dhe mua. E dini, un nuk jam e pasur, prandaj braktisa shtpin,
t gjith t afrmit dhe foshnjn time t dashur, q mbrita n kt vend pr
t punuar, por n kt ast un do jepja pes franga pr t marr at fmijn
e ksaj gruaje pr dhjet minuta dhe ti jepja gji.Kjo do t qetsonte dhe ata
dhe mua.Mua do t m dukej sikur do t ringjallesha.
Ajo heshti prsri.Mandej disa her e shkoi dorn n ballin q i
digjej flak, pr t fshir djersn q i kullonte dhe vetm tha:
- Nuk mundem m t duroj.M duket sikur do t vdes tani.
Dhe me nj lvizje t pa vetdijshme ajo e hapi krejt gjoksin. Sisa e djatht,
e madhe e fryr, me thumbin ngjyr kafe , i doli krejt prjashta.Gruaja e
mjer rnkoi.
-Ah , o Zoti im! O Zoti im! t bj?
Treni prsri lvizi dhe vazhdoi rrugn e tij midis luleve q lshonin tani,
si gjithnj n mbrmjet e ngrohta, aromat marramendse. Nganjher, nga
dritarja dukej ndonj bark peshkatari, tamam si e prgjumur mbi sipr-
faqen e detit t kaltr, nn veln e bardh e t pa lvizshme, q pasqyrimi
i saj n uj dukej si nj bark tjetr e katrahur* n det.Djaloshi i hutuar
belbzoi:
- Po........zonj.....un...mundem juve.. mundem tju lehtsoj.
Ajo i u prgjigj me nj z t pa fuqishm.
- Poo, t lutem.Ju do t m bnit nj shrbim t madh.Un nuk mundem
m ta prballoj, nuk mundem.
B a b o M i l o n i
169
Ai u ul prball saj m gjunj, ndrsa ajo u prkul mbi t dhe me lvizjen e
zakonshme t mndeshs, vendosi n gojn e tij thithn ngjyr kafe t siss
q ti afronte ktij njeriu pikn e qumshtit q kish dal nga thitha.Ai men-
jher e lpiu at, vendosi buzt n gjoksin e rnd q dukej tamam si nj
frut i madh.Filloi ta thithte at si nj i etur e n mnyr ritmike.I vendosi t
dy duart n belin e gruas, e trhoqi fort pr ta afruar nga vetja dhe vazhdoi
t pinte gllnjkat si nj fmij , duke lvizur qafn.
Mbas nj kohe ajo i tha:
- Me kt mjaft, tani merr tjetrn.
Dhe ai i bindur kapi ann tjetr t gjoksit.
Ajo i vendosi ati t dy duart e saj n shpin dhe tanim merrte
frym lirisht e knaqej me aromn e luleve dhe flladin e leht qe hynin n
vagon nga lvizja e trenit.
- Ktu fryn shum mir, - i tha ajo.
Ai nuk u prgjigj, vazhdoi t pinte nga ai burim i gjall, sy mbyl-
lur tamam si nj q shij m t mir nuk kish provuar.Pas pak ajo me qetsi
e largoi at.
- Tani mjaft.Un e ndjej veten m mir.Mua kjo m ktheu n
jet.
Ai u ua duke fshir buzt me dor.Ndrsa gruaja duke futur dy
pagurt e saj t gjalla e duke ngritur recipetat e saj i tha:
- Mua, ju m bt nj shrbim t madh.Un ju falnderoj shum
zotri.
Ai iu prgjigj me nj z shum ekspresiv.
- Un duhet tju falnderoj zonj; qysh prej dy ditsh nuk kisha
vn gj n goj.
Botuar pr her t par n Gil Blas m 12 shkurt 1884 nn pseudonimin Monfrinez.
* Idili- ktu ka kuptimin ngjarje e vogl, apo dashuri e vogl
* Mndesh- taj, vaj, dojk.
* Katrahur si e prmbysur kok posht.

P a q j a F a m i l j a r e
Komedi n dy akte n proz
Personazhet:

Zoti de Salius ( Mr. De Sallyus )
Zhak de Randol ( Jacques de Randol )
Zonja de Salius ( Sin - ra de Sallyus )
Nj shrbtor.

Paris n ditt tona ( Bhet fjal pr shekullin e XIX vitet 18. .
(sh.p.) )
Guy de Maupassant
172
Akti i par.
Skena e par.
(Zonja de Salius sht duke lexuar n sallonin e saj t pritjes, e ulur para
oxhakut. Zhak de Randoli, hyn pa br zhurm, sheh rreth e rrotull, mbasi
bindet q nuk ka njeri tjetr ve zonjs, me shpejtsi shkon drejt te ajo dhe
e puth n kok. Zonja krcen prpjet dhe brtet leht duke u kthyer nga
ai)
Zonja de S. - Oh, sa i pa kujdesshm q jeni!
Zhaku - Mos u trembni, mua askush nuk m vuri re.
Zonja - Po shrbtort?
Zhaku - Ata aty para ishin.
Zonja - Si?!. . . . . Dhe nuk njoftuan pr ardhjen tnde?
Zhaku - Jo. . . . . . . . Mua bile, ata m hapn portn.
Zonja - Po, far mendojn ata pr ty?
Zhaku - Ata, me siguri, mendojn se nuk jam n listn e atyre pr
t cilt duhet njoftuar.
Zonja - Un nuk kam pr tua lejuar kt atyre m tutje. Dua q
edhe pr ju ata t njoftojn. Kjo q bn nuk sht shenj e mir.
Zhaku ( qesh) - Mbase ata duhet t njoftojn dhe kur vjen burri
juaj. . . .
Zonja - Zhak, kjo nuk sht shaka me vend.
Zhaku - M falni ( dhe ulet aty pran n nj kolltuk). Ju prisnit
dik?
Zonja - Po. . . . . . ka shum t ngjar. Ju e dini gjendem gjithnj
n shtpi dhe gjithnj pres njerz.
Zhaku - Mua m keni dhn knaqsin q tju shoh juve vetm
B a b o M i l o n i
173
pr pak minuta, pikrisht aq sa mjaftojn pr t pyetur pr shndetin tuaj.
Kur m pas shfaqet ndonj zotri tjetr, - sigurisht i dashuruar pas jush, - i
cili me t hyr pret me pa durim largimin e atij q kish ardhur m par-,
mua m duhet t largohem.
Zonja - (V buzn n gaz) Nuk ke bn asgj, s pari un nuk jam
gruaja juaj dhe ardhja e atij tjetrit sht e lejuar.
Zhaku - Oh!. . . N se ju do t ishit gruaja ime!. . . .
Zonja - E. . . , n se un do t isha gruaja juaj?
Zhaku - Un do tju merrja me vete pr pes apo gjasht muaj, do
tju oja diku larg nga ky qytet i tmerrshm, n mnyr q ju t m prkisnit
vetm mua.
Zonja - Kjo ide tani shpejt ju ra n mendje?
Zhaku - Oh, jo!
Zonja - Oh po!
Zhaku - E dini? T dashurosh nj grua si ju, sht nj tortur e
madhe.
Zonja - Pse?
Zhaku - Sepse, duke ju dashuruar juve, bhesh si nj i uritur, i cili
sheh nga vitrina e restorantit pat-n. ( pat gatime ne forme byreke me
mish ose me peshk sh.p.)
Zonja Oh, Zhak!. . . .
Zhaku - Kjo sht e vrtet. Gruaja mondane i takon bots, kjo
sht kategorikisht n mnyr t prer, me prjashtim t atij njeriu, q ajo
i sht dhn ligjrisht. Bile, dashnorit t saj i lejohet ta shoh vetm pr
nj t katrtn e ors dhe vetm nj her n tre dit, jo m shpesh, ose
gjat hapjes s ders prej shrbtorve kur njoftojn radhn e hyrjes. Me
nj prkujdesje t pa fund, me dredhi t pa numrta e dridhje amshimi, ajo
mund t takohet me t n ndonj nga ato pritjet ceremoniale t jashtza-
Guy de Maupassant
174
konshme, nj ose dy her n muaj n nj nga sallonet e pritjes. Bile dhe
ather ajo me t qndron jo m shum se nj erek ore, se ajo duhet t ka-
loj nga zoti X(iks) tek zoti Z (xeta) ose nse e ka porositur karrocierin q
t vej pas saj. Nse bie shi, ajo nuk shfaqet fare sepse sht e pa mundur t
stoliset nga mazhordomi dhe n kt rast sht shrbtori q udhheq zotin
X apo zotin Z dhe gjith t tjert n shtpi si n nj muze t hapur pr t
gjith; t gjith kta vizitor, burra apo dhe gra i han minut pas minute,
apo sekond pas sekonde jetn e saj. Ajo ju jep atyre gjith kohn e saj dhe
vetm e vetm sepse, ajo sht nj grua mondane. Bile kta njerz nuk jan
gj tjetr, vese si dika transparente, si xhama por t pa prshkueshm nga
drita, q ju shkputin juve nga dashuria ime.
Zonja - Juve sot jeni i nervozuar.
Zhaku Jo, por un jam i dshiruar t jem vetm pr vetm me
juve. Ju jeni e imja, a nuk sht kshtu? Ose m mir un jam i juaji. Por
kjo vall, a ndodh n t vrtet!? Jeta ime sht e mbrthyer n at q un
krkoj t takohem lirisht me juve. Por, dashuria jon mbahet vetm me
takimet, prshndetjet, shikimet, kontaktet fluturimthi dhe vetm kaq. Ne
takohemi mngjeseve n bulevard, prshndetemi, takohemi ktu tek ju
apo tek ndonj far i njohuri i rndomt rastsisht, shkmbejm nja njzet
fjal, takohemi n teatr pr nja dhjet fjal, ngandonjher darkojm n
t njjtn tavolin ku, n sy t t gjithve un nuk guxoj bile t hedh as
shikime mbi ju. Dhe e gjith kjo quhet dashuri! N t vrtet duhet thn
se ne vetm sa njihemi me njeri tjetrin?!
Zonja - Mbase ju doni q t m rrmbeni mua!
Zhaku - Pr fat t keq kjo sht e pamundur.
Zonja - Dhe do t bni ather?
Zhaku - Nuk e di. Un them vetm se nj jet e till vese mund
t t shkatrroj.
Zonja - Por dashuria juaj nuk ka shteruar pikrisht prej ksaj
B a b o M i l o n i
175
morie pengesash.
Zhaku - Oh, Madlen, si mund t flisni kshtu?
Zonja - Besomni mua, n se ndjenjat tuaja vazhdojn t mbeten
gjall, kjo kryesisht sht pr at q un nuk jam e lir, por gjithnj e zn
me vizitor.
Zhaku - Ashtu!? Un asnjher nuk kam par nj grua m t ar-
syeshme! Domethn, ju besoni, se nse do t ndodhte q pa vshtirsi, un
t isha burri i juaj, nuk do tju dashuroja m.
Zonja - Jo menjher por pas pak kohe.
Zhaku - Fjalt tuaja jan revoltuese.
Zonja - Jo, ato jan t vrteta. E dini ju se kur pastieri q do t
ruaj mblsirat e veta t mos ia han shitset e tij, ai q n fillim u thot
atyre: Hani bonbone sa t doni bijat e mija. Ato gjith javn e par han
aq shum prej tyre sa m pas u neveriten mblsirat pr gjith jetn.
Zhaku - na qenka!! Po m thoni, pse ju keni ruajtur prefer-
encn pr mua?
Zonja - Nuk e di. . . . . mbase q tek ju gjej knaqsi.
Zhaku - Ju lutem mos u tallni me mua.
Zonja - Un i pata thn vetes sime: Djaloshi i mjer, n dukje
sht shum i dashuruar pas meje. Moralisht un jam e lir, kshtu q tash-
m qysh prej dy vjetsh kam pushuar ti plqej burrit. Nse ky djalosh mua
m do, pse t mos lidhem e ta marr at?
Zhaku - Ju jeni e pamshirshme.
Zonja - Prkundrazi, un nuk kam qen e pamshirshme. Prse
mund t ankoheni ju?
Zhaku - E dini? Ju m shkaktoni mua nj dshprim me talljet
tuaja t vazhdueshme. Ja, pikrisht kshtu ju m keni torturuar deri tani
po aq sa edhe un ju dua dhe bile nuk e di nse ju keni pak dhembshuri pr
mua.
Guy de Maupassant
176
Zonja - Un gjithnj kam qen e mir me ju.
Zhaku - Oh! Ju m keni br nj loj t uditshme. N ditt e
para un e ndjeva q ju bnit lojn e kokets me mua, dhe keni koketuar
pa rn n sy, fshehtazi; grat din mir t bjn koketn, pa u shfaqur n
dukje sikur dshirojn q t plqehen. Ju vazhdimisht m hidhnit shikimet,
buzqeshnim, shtrngonim duart dhe t gjitha kto, pa e kompromentu-
ar veten, duke mos premtuar asgj dhe pa i hequr maskat; ju u treguat e
pamposhtur dhe m bt absolutisht pr vete. Un ju dashurova me gjith
shpirt, sinqerisht dhe ndershmrisht.
Por ende dhe sot un nuk di se far ndjenj fshihet n thellsi
t zemrs suaj, far mendimi keni n kok, un nuk di asgj. . . nuk di.
Gjithnj ju shoh juve dhe mendoj: Ja gruaja e cila si me shigjet m zgjodhi
mua dhe n vend t ksaj duket se shum shpejt po m harron q un kam
qen i zgjedhuri i saj! M do ajo mua vall? Mos vall e kam mrzitur at?
Mos ndoshta ajo bri vetm nj eksperiment t administronte pr vete nj
t dashur, q t shikonte, t provonte, sht kjo gj e till, pa pasur asnj
far dashurie pr mua?
Ka pasur dit kur un pyesja vetveten: Midis gjith atyre q
hyjn ktu, kush ju do dhe ju flet juve pr kt, ka ndonj vall q ka filluar
tju plqej m shum se un?
Zonja - O zoti im! Ka gjra pr t cilat kurr nuk duhet t thel-
lohesh.
Zhaku - Oh, sa e pa mshirshme! Kjo tregon se ju nuk m doni
mua.
Zonja - Po pr se ankoheni ju? Pr at q un po e ngas bisedn
pr kt? Megjithse. . . . . un nuk mendoj q ju do t mund t m qor-
tonit pr ndonj gj tjetr.
Zhaku - M falni mua. Un jam xheloz.
Zonja - Pr k?
B a b o M i l o n i
177
Zhaku - Nuk e di. Un jam xheloz pr gjithka, q mua, pr ju
m ngelet e panjohur.
Zonja - Po. Dhe nuk ndjeni tek un mirnjohje pr t tjerat.
Zhaku M falni. Un ju dua marrzisht, mua t gjith m shqet-
sojn.
Zonja - T gjith?
Zhaku - Po t gjith.
Zonja - Ju bheni xheloz edhe pr timshoq?
Zhaku ( Si i disfatuar, i thyer, i dshpruar) Jo. . . pyetje e udit-
shme.
Zonja - Ashtu, pr kot.
Zhaku - Ja pra, ju prsri po talleni me mua.
Zonja - Jo. Un vetm desha t bisedoja me ju me seriozitetin m
t plot dhe tju krkoj kshilla.
Zhaku - N lidhje me burrin tuaj?
Zonja ( Me seriozitet) - Po. Un nuk tallem ose m nuk do t tal-
lem (Buzqesh). Kshtu pra ju nuk bheni xheloz pr burrin? Por ai sht i
vetmi njeri q m zotron mua.
Zhaku - Pikrisht pr at, q ai ka kt t drejt se sht burri
juaj ligjor, un nuk bhem xheloz. Zemra e gruas nuk njeh asnj t drejt
zotrimi.
Zonja - I shtrenjti im, e drejta sht dika pozitive, sht nj
dokument pr zotrimin. Zotrimi mund t lihet pas dore, si ka br im
shoq gjat ktyre dy viteve t fundit, por bile ky zotrim mund edhe t mos
prdoret n do moment, ndonse at duhet ta bj qoft sa pr tu dukur
n sy t t tjerve.
Zhaku - Ju doni t thoni q burri i juaj nuk. . . . . . . . .
Zonja - Po.
Zhaku - Kjo sht e pa mundur.
Guy de Maupassant
178
Zonja - Pse e pa mundur?
Zhaku - Sepse burri i juaj sht i zn edhe n nj vend tjetr.
Zonja - Si shihet ai shkon me t ndryshme.
Zhaku - N t vrtet Madlen, far po ndodh?
Zonja - Pikrisht! Domethn ju filluat t bheni xheloz edhe pr
t?
Zhaku - Ju lutem, m thoni talleni me mua apo flisni seriozisht?
Zonja - Un po ju flas seriozisht, shum seriozisht.
Zhaku - far po ndodh ather?
Zonja Ju e dini situatn time, por un asnjher nuk ju kam
treguar biografin time. Ajo sht shum e thjesht. Ja me pak fjal: kur un
isha nntmbdhjet vjee u martova me kontin Zhan de Salius, i dashuruar
me mua pas takimit t par ne salln e Opers Komike. Ai e njihte tashme
baban tim si noter. N fillim ai ishte shum i dashur, po, shum i dashur.
N t vrtet, un mendoj, se ai ather m donte mua. Un gjithashtu u
dashurova pas tij. Pa tjetr, ai nuk ka pasur asgj q t m qortonte mua.
Zhaku - Ju e keni dashur at?
Zonja - Zoti im, mos bni asnjher pyetje t tilla.
Zhaku - Domethn, ju e keni dashur at.
Zonja - Dhe po dhe jo. N se e kam dashur, gjithnj si nj budal-
laqe. Por un asnjher nuk ia kam shprehur atij nj gj t till, sepse nuk
di t shfaq ndjenjat e mija.
Zhaku - Kjo sht e vrtet.
Zonja - Po, mundet, q pr nj koh un e dashurova at, me
naivitet, si e turpshme, e ndrojtur, e ngatht, si nj grua e re dhe e shqet-
suar, jo pr shkak t vetes, po pr ato mnyrat e ndyra me t cilat burrat
shfaqin dashurin, pr ato ndyrsira q ndonjher ngjajn si t kndshme.
Ju e njihni timshoq. Ky bukurosh, bukurosh klubi, sht nj lloj bukuroshi
thatanik. Tek t till njerz ndjenjat e forta jan vetm pr upkat, ato jan
B a b o M i l o n i
179
t vetmet femra t prshtatshme pr kta klient klubesh, llafazan e t
korruptuar dhe t strvitur pr lajka t poshtra. Q ti trheqsh dhe ti
mbash ata, duhet t zhveshsh lakuriq dhe veprimet dhe fjalt dhe trupin.
Sepse burrat. . . . . . vetm burrat n t vrtet, nuk jan t aft q t
dashurojn pr gjithnj nj dhe t njjtn, gruan.
N fund t fundit, un shpejt e kuptova q burri filloi t ftohej
me mua, ai m puthte mua. . . . . . . . pa ndonj prkujdesje dhe dshir,
m shihte. . . . . . pa vmendje dhe kjo jo pr shkakun tim, bile n pranin
time nuk i vinte turp pr mnyrn e sjelljes s tij, pr gjestet, pr fjalt.
Me t mbrritur n shtpi, ulej menjher n kolltuk, rrmbente gazetn
dhe n do rast q un i bja ndonj pyetje mblidhte supat, bile n se vinte
i paknaqur nga jasht, m prgjigjej: Nuk e aj fare kokn pr kto!
Ndrsa nj dit t bukur nuk e hapi m gojn dhe heshti. At dit un e
kuptova plotsisht se ai tashm nuk m donte m mua; kjo mua fillimisht
m shkaktoi nj hidhrim dhe nj breng t madhe, por un m shum
vuajta nga inati, q nuk dita dhe nuk munda q me koketin time ta joshja
at pr vete. M pas, shum shpejt msova se ai kishte dashnore dhe prve
ksaj nj grua nga ato t kohs. Pas ksaj, ne, pas sqarimeve dhe grindjeve
lidhur me kto, filluam t jetojm t ndar e si t huaj pr njeri tjetrin.
Zhaku - Si? Pas sqarimeve?
Zonja - Po.
Zhaku - Me pretekstin . . . . . . . . e dashnoreve?
Zonja -Dhe po dhe jo. Kjo sht e vshtir pr t ta thn. . . . . .
. Ai m renditi shpjegimet e veta. . . . sigurisht n at mnyr q mua t mos
m lindnin dyshime. . . . . koh m koh. . . . . m t rrall. . . . shtirej sikur
kishte dhembshuri t madhe ndaj meje,. . . . . . megjithse, pr ftohtsin.
. . . . me gruan e tij t ligjshme. . . . . . ishte e drejt kjo dhembshuri.
Ather un i dhash t kuptonte se ai mund t vazhdonte edhe n
t ardhmen t qndronte n ato pozita diplomacie.
Guy de Maupassant
180
Zhaku - Si ia paraqitt kto?
Zonja - Nuk m kujtohet.
Zhaku - Kjo me siguri, ka qen shum zbavitse.
Zonja - Jo. . . . . N fillim ai u duk shum i habitur, mandej un ia
shpalla, n nj koh t prshtatshme dhe me erudicion, me fraza t prgat-
itura me kujdes dhe njkohsisht i sugjerova q t vendosej diku n ndonj
vend tjetr me fantazim episodik. Ai e kuptoi dhe n mnyr t njerzishme
m prshndeti dhe u shkput prej meje. . . . . . prgjithnj.
Zhaku - Dhe nuk u kthye m tek ju pr ndonj gj , asnjher?
Zonja - Asnjher.
Zhaku - Dhe ai asnjher nuk ka krkuar t lidhet me ju pr
ndjenjat e veta?
Zonja - Jo, asnjher.
Zhaku - Po juve nuk ju vjen keq pr nj gj t till?
Zonja - Kjo mua shum pak m mallngjeu. Por, m preku ajo q
ai kishte nj numr dashnoresh, t cilat jo vetm i mbante por dilte me to,
duke i br t njohura lidhjet e tij. Kjo gj n fillim m pezmatoi, disi me
hidhroi, sepse m poshtroi: m pas un u pajtova me fatin tim, kurse m
von,. . . pas dy vitesh. . . . . un u njoha dhe u lidha me t dashurin tim. .
. . . . . . me juve, i dashur Zhak.
Zhaku - (i puth asaj dorn) Ah, un. . . . un ju dua me gjith
shpirt Madlen.
Zonja - Por e gjitha kjo sht nj gj e ndyr.
Zhaku - Si, e gjitha?!
Zonja - E gjith jeta. . . . . . Im shoq. . . . . . Dashnoret e tij. . . . .
. . . Un. . . . . . dhe Ju. . . .
Zhaku - Kjo shum a pak, n nj mnyr apo n nj tjetr tregon
se ju nuk po m doni.
Zonja - Pse?
B a b o M i l o n i
181
Zhaku - Po ju po thoni pr dashurin : Kjo sht ndyrsi! Nse
ju keni dashuruar kjo ka qen nj gj hyjnore. Si sht e mundur q gruaja
q dashuron t thot nj gj t till, delikt dhe t ult. dashuri dhe pun e
ndyr
Zonja - Po sht e mundur. Gjithka varet nga ajo se si i shikon
gjrat: mbase un i shoh m shum nga sa duhet.
Zhaku - Pse pikrisht?
Zonja - Sepse un mundohem ti shoh shum m mir, shum m
thell dhe shum m qart.
Zhaku - Ju mua nuk m doni.
Zonja - Nse un nuk do tju doja,. . . . . . un nuk do t kisha
asnj mundsi t justifikohesha pr ato ka un ju kam dhn juve.
Zhaku - Pak. . . . . . Tamam aq sa nevojiteshin pr tu justifikuar.
Zonja - Un nuk e justifikoj veten, un veten time e akuzoj.
Zhaku. Domethn, ju m desht mua. . . . pak. . . . ather. .
. . . ndrsa tanim nuk m doni. . . . . .
Zonja - Nuk dua t flas m shum.
Zhaku - Ju gjithnj kt m bni.
Zonja - Jo. Un vetm vlersoj faktet reale. Se sht normale q
t gjykosh vetm pr ato q kan kaluar.
Zhaku - Dhe ju vjen keq?
Zonja - Mbase.
Zhaku - Po ather, do t ndodh nesr?
Zonja - Nuk e di.
Zhaku - Mbase kto jan voglsira dhe ju mbase keni t tjera q i
ruani brenda trupit dhe shpirtit tuaj.
Zonja - Besoj, pr sot.
Zhaku - Dhe nesr?
Guy de Maupassant
182
Zonja - Po dhe nesr, por jo pr mbas nj viti.
Zhaku - E shihni? Kshtu, domethn, burri juaj. . . . . . . . .
Zonja - Kjo ju shqetson juve?
Zhaku - Djalli ta marr!
Zonja - Im shoq prsri m shpreh mua dashurin.
Zhaku - Nuk sht e mundur.
Zonja - Po prsri. . . . . . . . . . . . Sa i prap q jeni! Pse pikrisht
kjo gj nuk mund t ndodh, i dashur mik?
Zhaku - Me gruan q lidhesh dashurohesh deri tek martesa
dhe me gruan tnde pas martese nuk mund t ndodh q t dashurohesh
pr s dyti.
Zonja - Mund t ndodh. Ai ather nuk ishte shum i dashuruar
pas meje.
Zhaku - Nuk mund ta mendoj q ai pasi ju njohu juve nuk u
dashuroi, por u dashuroi me mnyrn e tij. . . . . . . . . brutale dhe pr shum
pak koh.
Zonja - Kjo nuk ka rndsi nse ai filloi t m dashuroj mua qysh
n fillim t njohjes apo tani m pas prsri.
Zhaku - N t vrtet un nuk po ju kuptoj dhe ju lutem t ma
shpjegoni.
Zonja - Po un nuk kam gj tjetr pr tju treguar: ai m shfaq
dashurin, krkon t m puth dhe ndrkoh m kanoset duke m prmen-
dur pushtetin e tij ndaj meje. Kjo gj, n fund t fundit, mua m shqetson
s teprmi dhe m torturon tmerrsisht.
Zhaku - Madalen, mua ju po m terrorizoni.
Zonja - Ja pra, kshtu qndron puna. Kurse ju mendoni se un
nuk vuaj nga kjo? Nse un ju prkas juve, deri tani kam qen pr t gruaja
besnike, por un nuk di t shtirem. Ose ju ose ai. Ju dhe ai - kurr! Ja q
n syt e mi duket poshtrsia, vet poshtrsia e madhe e tij ndaj gruas: vet
B a b o M i l o n i
183
ndarja tregon poshtrsin e tij. Kur ecn n rrug edhe mund t biesh, por
kur nuk ecn drejt rrugs, rruga ka kanale dhe po qe se re n to, do t thot
se ke rn n baltovin.
Zhaku - ( i merr asaj dorn dhe ia puth) Un juve ju adhuroj.
Zonja - (E sinqert) Un gjithashtu juve ju dua shum, Zhak, dhe
prandaj jam e trembur.
Zhaku - M n fund. Ju faleminderit. . . . . Tani mund t m thoni
mua, pr sa koh mund t plotsohet kjo. . . . . . . . knaqsi?
Zonja - Po besoj pr dy ose tri jav.
Zhaku - Jo m shum?
Zonja - Jo m shum.
Zhaku - Por, yt shoq do t mbetet si i ve.
Zonja - far thoni?
Zhaku - Un them se yt shoq ka mundsi t prpiqet q ta dety-
roj veten pr t mos gjetur nj koh q t kujdeset e ti kushtohet gruas
s tij legjitime.
Zonja - Ndrsa un ju them juve se ai sht i dashuruar pas
meje.
Zhaku - Po. . . . po. . . Dhe po dhe jo. . . Ai mund t jet i dashuru-
ar me ju. . . . por gjithashtu dhe me nj tjetr. . . . . . M kan thn se . . .
. . ose m mir ju them se ai ka simpati pr nj shpirtz tjetr.
Zonja - Oh, pr nj shmti q t kall krupn.
Zhaku - Kjo do t thot se burri i dashuruar sht br pr ju i
padurueshm.
Zonja - Oh po, sht i padurueshm.
Zhaku - Nse ai do t ishte, m i durueshm dhe jo nevrik juve
nuk do t kishit kaq frik. Mbase ju keni menduar me vete: Un kam koh,
por njkohsisht ai ju ngjall juve nj far keqardhje, sepse gjithnj ndodh q
t vjen keq pr nj njeri i cili t dashuron, madje nse ky, sht burri juaj.
Guy de Maupassant
184
Zonja - Kjo sht e vrtet.
Zhaku - Pra q ai nxehet shpejt, zmrohet, vrenjtet?
Zonja - Po. . . po.
Zhaku - Dhe sht i vrazhdt me ju. . . . . pr t mos thne bru-
tal? A paraqitet autoritar me ju dhe nuk u drejtohet me mirsjellje e me
delikates?
Zonja - Kjo sht e vrtet.............
Zhaku - E dashura ime, n momentin e tanishm ju jeni gjysm
e shkputur prej tij.
Zonja - Po jo de ............ jo!
Zhaku - Mikesh e dashur, dashnorja e fundit e burrit tuaj ishte
zonja de Bardan, te ciln ai pa kurrfar ceremonie e braktisi dy muaj m
par , duke filluar te vrdallosej pas Santelit.
Zonja - Pas asaj kngtares?
Zhaku - Po , ajo femra kaprijoze, nazellesh, por shum e
shkatht, shum dinake,dhe shum e shitur...... q prapaskenat e saj nuk
jan t rralla......t vrteta, bile dhe n dritn e dits.
Zonja - Prandaj ai shkon vazhdimisht n Opera!?
Zhaku - ( Qesh ) Sigurisht.
Zonja - ( E zhytur n mendime) Jo............jo, ju gaboheni.
Zhaku - Santeli e ka br pr vete por ajo edhe tallet me
t.Ndrsa ai, ju deklamon juve fraza .............dashurie, t cilat gjasme
kan mbushur plot e pr plot zemrn e ti!!!
Zonja - I dashur miku im, ju po flisni prart!N se ai ka rn
n dashuri me Santelin, ai nuk do t m fliste pr dashurin q ka pr
mua........N se ai ka mbetur pa mnd nga kjo artiste pa kurrfar vlere,
nuk do t m kushtonte mua asnj prkujdesje.N se ai kaq fort trhiqet pas
saj, nuk mundet q ,n t njjtn koh t m doj dhe mua.
Zhaku - Ah, sa pak e sa keq q e njihni ju burrin tuaj!Kur mash-
B a b o M i l o n i
185
kullit, njlloj si n rastin e burrit tuaj, ndonj grua ia helmon zemrn me
helmin e dashuris, n t till burra ai helm shkakton vetm nj dshir t
vrazhdt, ata bhen t ngjashm me nj qen t trbuar, n qoft se kjo grua
ikn prej tij ose i kundrshton atij.Ai duhet tanim t dashuroj nj tjetr
bile sido q t jet kjo.Dhe ja pra , kta n kt rast ikin nga syt kmbt,
tamam si t marr, tamam si t pushtuar nga frika dhe hapin kraht e zg-
jatin buzt- ashtu si qeni i trbuar hap gojn dhe kafshon kush i qllon ose
far i del para.
Santeli e lshoi bishn nga zinxhiri dhe ju mund t bini n dhm-
bt e tij.Ruajuni! Ju mendoni se kjo sht dashuri? Jo! Bile n se doni t dini
ky sht trbim.
Zonja - Ju po i bni atij nj padrejtsi.Xhelozia ju ka shkaktuar
juve zemrimin.
Zhaku - Un nuk po gaboj, ta besoni kt.
Zonja - Jo, gaboheni.Koh m par imshoq nuk m prfillte
mua, ai largohej, m braktiste mua, sigurisht duke menduar se isha tepr
naive.Tani ai zbulon , se un nuk jam m e till dhe rikthehet tek un.Kjo
sht fare e thjesht.Dhe pr m tepr se autoriteti i tij m ka br mua nj
grua t ndershme pr gjith jetn.
- Zhaku - Madleenaa!!
-Zonja - far?
- Zhaku - Mos vall kjo do t thot q do t heqsh dor q qeni grua e
ndershme, n se juve u sht mrzitur burri dhe se nuk do t merrni e mb-
yllur n vetvete detyrn pr tu kujdesur pr jetn tuaj, pr lumturin tuaj,
pr dshirat dhe ndrrat tuaja? far thoni ju, si sht e mundur q rinia
e bukuria juaj dhe t gjitha shpresat t dnoheshin n vetmin e prjetshme,
n nj dshprim t prhershm?
Zonja - Un tashm jua a thash juve q pr disa gjra nuk duhet vrar
shum mndja. ( Dgjohen dy rnie t ziles ) sht imshoq.Duhet t jeni
Guy de Maupassant
186
m miqsor me t.Ai tashti ka pr t dyshuar shum.
Zhaku - ( ohet m kmb pr tu larguar ) Preferoj m mir t largo-
hem.Nuk e plqej shum burrin tuaj pr shum arsye.Prve ksaj, e kam
shum t vshtir t sillem si i dashur me t, sepse un n nj far mase e
prmoj at, kurse ai ka t drejt t m prmoj m shum mua kur un
atij i shtrngoj dorn.
Zonja - Un jua thash juve q e gjith kjo sht nj gj e pshtir.
_ S K E N A E I I _

( Po aty.Hyn Zoti de Sallius me fytyr t ngrysur.Pr nj moment
shikon nga gruaja pastaj nga Zhaku, i cili e prshndet s largu me kok
pastaj afrohet tek ai )
Zhaku - Tungjatjeta Salius
Zoti de S. - Tungjatjeta Randol. Ju po largoheni me q u ktheva un?
Zhaku - Jo, sht koha q duhet t largohem.Kam nj takim sonte n
mesnat dhe tani sht ora dymbdhjet pa dhjet minuta. ( T dy rrokin
duart ) Do t jeni n premiern e Magometit ?
Zoti - Po, pa tjetr.
Zhaku - Flitet se do t pritet me shum sukses.
Zoti - Po, po, sigurisht.
Zhaku - ( I rrok prsri dorn pr tu larguar ) - Mirupafshim s shpejti
Zoti - Mirupafshim s shpejti.
Zhaku - Mirupafshim, Zonj
Zonja - Mirupafshim, zotri.
( Zhaku largohet )
B a b o M i l o n i
187
_ S K E N A E III_
( Po aty. Zoti de Sallius , i zymt n fytyre drejtohet tek nj kolltuk dhe
plaset n t)
Zoti de S. - Ka shum koh q sht ktu Zhak de Randoli?
Zonja de S. - Po jo..............afrsisht nj gjysm ore.
Zoti. Nj or e gjysm..............kjo sht ajo gjysm ore.N sho-
qrim me t juve koha ju duket e shkurtr.
Zonja - Si nj or e gjysm ?
Zoti - Pikrisht. Kur pash prpara ports karrocn, un pyeta shr-
btorin: Kush sht ky? dhe ai mu prgjigj : Zoti de Randol. Ka koh
q ka ardhur? N orn dhjet zotri- m tha. T supozojm se shrbtori
t ket gabuar ndonj erek ore n favor tuaj, del se ai kishte ktu nj or e
dyzet minuta , jo m pak.
Zonja - H, dhe ather doni t thoni me kt? Un nuk paskam t
drejt t pres cilindo mik t dshiruar, pr sa koh t dua dhe kur t dua?
Zoti - Oh, e dashur, un nuk ju pengoj juve pr asgj, pr asgj.Porse un
habitem q ju e konsideroni nj or e gjysme pr nj gjysm ore!
Zonja - Ju krkoni t bni teatro me mua?N se juve kini ndonj shkak
pr tu grindur, ma thoni drejt dhe un do t di tju prgjigjem juve.Nse
juve thjesht jeni n nj gjendje te keqe shpirtrore, shtrihuni m mir n
shtrat dhe prpiquni q tju zr gjumi.
Zoti - Un nuk po shkoj deri n grindje dhe nuk jam as n gjendje t keqe
shpirtrore, vese konstatoj, q pr ju koha kalon shum shpejt kur jeni n
shoqrin e Zhak de Randolit.
Zonja - Po, shum shpejt, tmerrsisht m shpejt se sa me ju.
Zoti - Ai sht nj njeri magjepss,prandaj dhe un e kam t qart q ju
Guy de Maupassant
188
e plqeni at.Por me sa duket dhe ju i plqeni shum atij, prandaj ai sht i
pranishm ktu pothuajse do dit.
Zonja - Un e shoh si pa vend kt ton armiqsor me t cilin po flisni ju
dhe ju lutem flisni m qart.Domethn ju sot m shfaqt mua nj sken
xhelozie?
Zoti - M ruaj mua o Zot! Un ju besoj juve aq shum dhe po kaq shum
ju respektoj, ndonse ndonjher ju bj ndonj qortim fare t vogl.
Gjithashtu e di q ju kini taktin e duhur q asnjher t mos m jepni shkas
pr shpifje.......ose thashetheme.
Zonja - Nuk dua t luaj me fjal boshe.Ju konstatoni se zoti de Randol
sht gjithnj i pranishm ktu n shtpi............... n shtpin tuaj?
Zoti - Un nuk po konstatoj asgj t keqe n veprimet tuaja.
Zonja - N t vrtet ju nuk kini asnj t drejt dhe prderisa ju m flisni
me nj ton t till, hajde ta sqarojm njher e mir kt shtje sepse un
nuk dua t mos e ojm deri n fund.Ju mesa duket , kini kujtes t dobt.
Por, do tju vij un n ndihm.Duhet te jeni i sinqert.Sot,-nuk di, n far
rrethanash ju po mbshtesni nj mendim krejt t ndryshm nga dy vjet m
par.M kujtohet shum mir, far ndodhi athre.Kur ju filluat sheshit t
mos m prfillnit mua, un fillova t shqetsohesha: m von mora vesh, -
mua m treguan pr at q m pas e pash vet-, q ju dashuronit dhe ishit
lidhur me zonjn de Server.......Un u a shfaqa juve dshprimin tim.......
bile dhimbjen time.Un u bra xheloze.Si mu prgjigjt ju ather? Ashtu,
si prgjigjen gjith burrat kur dgjojn qortimet e grave q i braktisin e
nuk i duan m.N fillim ju mblodht supat, qeshet , shprehet padurim pr
t m dgjuar ato q ju thosha, llomotitt sikur un kisha luajtur mndsh.
M pas mu paraqitt me shum taktik,- kt un nuk mund t mos e po-
hoj,- duke m treguar parimet e mdha t dashuris s lir q aplikohen nga
do burr i cili pr vete e mashtron gruan por nuk do q t mashtrohet.
Ju m detyruat mua tju dgjoja e t m mbushnit mendjen se martesa nuk
B a b o M i l o n i
189
sht nj vargua*( pranga- sh.p) , por sht nj lidhje interesash, q sht
m shum nj lidhje shoqrore se sa nj lidhje morale; q ajo nuk i privon
bashkshortit t drejtn t ushqeje ndjenja miqsie apo simpatie pr dik
tjetr, por, vetm q t mos ket skandale.Oh, sigurisht, ,ju nuk e pranuat
se kishit dashnore, por u prpoqt q ta paraqitnit situatn n mnyr t
atill, q t zbutnit fajin faktik.Ju ironizuat mbi grat, mbi budallaqet e
mjera duke mos i konsideruar burrat e tyre galant ndrkoh q e paraq-
itt galantesn si nj nga ligjet e bots q i takoni ju. Ju jo pak talleni
me pozicionin e atyre burrave t cilt nuk guxojn tu bjn komplimente
grave te tjera n prani t gruas s tyre.Ju jo m pak talleni me trishtimin
e grave, q nuk i heqin syt nga burrat e tyre duke ndjekur gjith lvizjet
e tyre sepse prfytyrojn sikur ata- burrat e tyre- duke hyr n dhomn
fqinje, do t i bien ndr kmb rivales s tyre.Te gjith kt e konsideruat
mendjemprehtsi, argtim, shprehje mirsjelljeje, duke ushqyer zemr-
ligsin q dikujt mund ti shkaktoj dshprim; kjo ishte e mbl , pordhe
shum hidhur pr at, q mund ti nxjerr nga zemra gjith dashurin pr
t dashurin, njeriun fals (artificial, hipokrit) shume te edukuar, q sht i
aft e i lejon vetes t thot t tilla gjra.
Un e kuptova, qava dhe vuajta.Ua mbylla juve dern time.Ju nuk paraq-
itt asnj lloj krkese duke e menduar se un isha aq inteligjente pr ta
parashikuar dhe fillimisht ne jetuam te veuar.Kjo vazhdoi pr dy vjet, dy
vite t gjat, t cilt juve sigurisht ju jan dukur si gjasht muaj.Ne bashk
dilnim dhe dalim,, bashk ktheheshim dhe kthehemi n shtpi , por mandej
drejtohemi secili me vehte.Kt situat t till e keni vendosur ju, pr fa-
jin tuaj; ajo ishte rrjedhim i gnjeshtrs suaj q ishte gabimi i par pas t
cilit rrodhn shum t tjer. Un nuk reagova pr asgj, u nnshtrova dhe
u bra syrgjyn juve prej zemrs sime.Tanim gjithka ka mbaruar, far
krkoni ju ksaj here.
Zoti - E dashur, un asgj nuk krkoj.Nuk dua tju prgjigjem pr ligjratn
Guy de Maupassant
190
provokuese q ju sapo deklamuat. Mua m duhet tju jap vetm nj kshill,
nj kshill miqsore, tju porosis q t ruheni nga ndonj rrezik q mund
t ndryshoj e t prish reputacionin tuaj t mir.Ju jeni e bukur, e paraqit-
shme dhe ju kan zili.Mund tju parashtroj ndonj lloj pasioni........
Zonja - Me falni.N se ne do t flasim pr ndonj lloj pasioni, ather do
ju lutesha t mos bni ndonj dallim midis nesh.
Zoti - Mos bni shaka , ju lutem.Un ju flas si mik dhe ju flas seriozisht.
Prsa u prket fjalve tuaja ato ishin q t gjitha tepr te ekzagjeruara.
Zonja - N asnj mnyr. Juve i afishuat, i nxort n dukje t gjitha lidhjet
tuaja q ishin ekuivalente pr t m lejuar mua t ndiqja shembullin tuaj.
Kshtu pra miku im, q mua m duhet t shkoj ..............
Zoti - Duke m ln.
Zonja - Mos m ndrprisni kur jam duke folur.Un , pas atyre fjalve tuaja
e bukur, e re.. njkohsisht qenkam e dnuar t jetoj me ju dhe t plakem
s bashku me ju.
Miku im, me vshtroni mua ( Ajo ohet m kmb ) Si thoni ju, q un
duhet t pajtohem me rolin e Ariands* s braktisur, gjersa im shoq vrapon
nga nj grua n nj tjetr, nga nj upkz n nj tjetr? ( ajo merr m
shum kuraj) Grua mondane! Un ju kuptoj! Por, mos valle kjo grua e
ndershme ( Mondane), duhet t sakrifikoj gjith jetn e saj, gjith gz-
imet, gjith delikatesn, pra gjithka, pr at q ne grat kemi lindur?M
vshtroni tani mua, mos vall un jam br pr n manastir? Nse un u
martova, nuk do t thot se un isha destinuar pr n manastir, a nuk sht
e vrtet kjo?
Burri q m mori mua pr grua, m prmoi dhe vrapoi pas t tjerave....
Dhe me k?Un sqenkam pr at , q burri im bn me gra t tjera! Shum
keq pr juve, shum keq.
Un tanim jam e lir.Ju nuk kini asnj t drejt pr t m dhn kshilla
mua pr agsgj.Un jam e lir.!
B a b o M i l o n i
191
Zotria - Mikesha ime, qetsohuni.Ju po gaboni rnd. Un nuk kam dys-
huar asnjher pr juve; ushqej pr ju nj respekt t veant dhe nj ndjen-
j t thell miqsie;kjo ndjenj rritet do dit. Un nuk mund t kthehem
m n at t kaluar, pr t ciln ju m qortuat aq ashpr. Un, mbase do t
jem njeriu.............tepr.........nuk di si ta them............
Zonja - Thojeni, me stilin e regjentit**. I njoh kto ligjrata pr mbrojtjen
dhe justifikimin e t gjitha dobsive dhe aventurave dashurore.Po,
sigurisht!sht shekulli i tetmbdhjet!Shekulli galant!Sa eleganc, sa fan-
tazi e mrekulluar, sa trille magjepse.. Fraza bajate, tepr bajate, i dashur
miku im.
Zoti - Jo, ju prsri po gaboni. Un kam qen para s gjithash tepr.....
tepr parisien, shum i ambientuar,- deri n dasm, mbrmjen e jets
mondane-, i msuar me prapaskenat, me klubin dhe me shum gjra t tjera
t ndryshme........nga t cilat nuk mund t shkputesh menjher.........
duhet nj koh e caktuar.Martesa gjithashtu shum pa pritur na e ndry-
shoi jetn ton.Por t msohesh me ndryshimin duhet dalngadal dhe nj
koh.Dhe pikrisht, kur un nuk kisha arritur ende t msohesha me t, ju
vet m privuat me ngut mua.
Zonja - Ju falnderoj prunjsisht! Ju, mbase mund t dshironi t m
blatohi*** mua q tu provoj edhe nj her?
Zoti - Oh. Sapo ju t dshironi!N t vrtet kur martohesh, dhe pas nj
jete t atill q un kam br, fillimisht pa dashur, e sheh gruan si nj dash-
nore t re, nj dashnore mondane.........Vetm m pas fillon t kuptosh, t
shohsh ndryshimin mes tyre dhe pendohesh.
Zonja - Dijeni, miku im , sht von. Tashm jua thash juve: un gjithash-
tu jam ende duke krkuar.Mua mu deshn tre vjet pr ta vendosur nj gj
t till.Dakort q kjo sht nj koh e gjat.Por mua m duhet nj njeri
me dinjitet shum m t madh se sa ju.Ndonse un ju flas me mirsjellje ,
ju bile as q e vini re kt.
Guy de Maupassant
192
Zoti - Madlen!Kjo shaka nuk sht me vend.
Zonja -Aspak!Un supozoj se te gjitha dashnoret e tua kan qen m t
mira se un, deri sa ju i preferuat ato m shum se sa mua.
Zoti - Ju sot kini nj gjendje shpirtrore t uditshme.
Zonja - Jo , un jam ashtu si kam qen gjithnj. Jeni ju q kini ndryshuar,
miku im.
Zot- - sht e vrtet , un kam ndryshuar.
Zonja - Ather , do t thot kjo?
Zoti - Ather do t thot q un paskam qen budalla.
Zonja - Dhe?
Zoti - Dhe q un tanim jam i dashuruar pas gruas sime.
Zonja - Do t thot q ju jeni i uritur?
Zoti - far thoni kshtu?
Zonja - Un them se ju jeni i uritur.
Zoti - sht kjo kshtu?
Zonja -Kur njeriu sht i uritur atij i duhet t haj.Por kur do t haj,
pranon t haj te atilla gjer t cilat n koh t tjera, domethn m par,
nuk i ka pas plqyer fare.Un pra jam e till gjell, t ciln e ke prbuzur,
nuk e ke prfillur n ditt e bollkut, por tek e cila kthehesh n dit t
skamjes. Ju falnderoj pr kt!
Zoti - Un nuk ju kam konsideruar juve kurr si t till.Ju po m
shkaktoni dshprim dhe po m habisni.
Zonja - Aq m keq pr t dy.Un juve po ju habis, kurse ju mua m re-
voltoni.Tanim ju e dini q un nuk bj pr role t prkohshm
Zoti ( Afrohet tek ajo, i merr dorn dhe ia puth pr nj koh t gjat).
Madlena, ju betohem,jam dashuruar shum pas jush tani e pr gjithnj.
Zonja - Mundet q ju dhe e kini mbushur mendjen tuaj pr kt q thoni.
Po kush sht ajo grua q u sht mrzitur juve n kt koh?
Zoti - Madlena, ju betohem.......
B a b o M i l o n i
193
Zonja - Mos u betoni kot. Un jam e sigurt, q juve vetm se u ka ndod-
hur prishja e marrdhnieve me dashnoren tuaj.Tani ju duhet nj tjetr, por
nuk kini mundur ta gjeni dhe ja, po ktheheni tek un.Pr tre vjet rresht ju
qndruat larg meje dhe un ju lash prshtypje sikur nuk dija gj.Ju tani po
ktheheni jo tek bashkshortja, por, tek nj grua me t ciln ju dshironi t
filloni prap marrdhnie pas ndarjes.N esenc kjo sht vetm nj loj e
zhytur n flliqsi, e dhn pas epsheve.
Zoti - Un nuk pyeta veten n se ti je bashkshortja ime apo thjesht nj
grua.Un ju dua juve, ju kini robruar zemrn time.Ju jeni ajo pr te ciln
un ndrroj, ikona juaj m ndjek mua kudo, dshira pr tju pasur juve nuk
m largohet.Dhe, e dshmoj, ju jeni gruaja ime.sht m mir, apo sht
m keq!? Kt un nuk e di n fakt se si sht.
Zonja - Duke harruar rolin ju po m propozoni mua.Pa zonjushs Zozo,
zonjushs Lili, zonjushs Tata, ju me seriozitet po i propozoni zonjs de
Salius t zr vendin e mbetur vakant dhe t jet pr disa koh dashnorja e
burrit t saj?!
Zoti - Prgjithnj.
Zonja Me falni. N se pr gjithnj, ather un duhet t bhem prsri
bashkshortja juaj.Por kjo pun nuk mund t shkoj kshtu sepse un kam
hequr dor q qeni e juaja.Ndryshimi sht n dukje i vogl por esencial.
Prve ksaj, mendimi juaj q un t bj dashnoren e ligjruar ju shtyn juve
shum m tepr se sa ideja pr tu rikthyer tek bashkshortja e ligjshme.
Zoti - ( buzqesh) Po pse bashkshortja nuk mund t jet e dashura e
burrit t vet?Un i pranoj plotsisht pikpamjet tuaja.Pr fajin tim ju jeni
e lir, plotsisht e lir.Un tashm kam rn n dashuri me ju dhe po ju
them: Madlena, me q zemra e juaj nuk sht e okupuar, t ket mshir
pr kt timen.Une juve ju dua.
Zonja - Ju e krkoni preferencn si burr?
Zoti - Po
Guy de Maupassant
194
Zonja - Ju e dini q un jam e lir?
Zoti - Po.
Zonja - Ju dshironi q un t bhem dashnorja juaj?
Zoti - Po.
Zonja - Pikrisht si dashnore! Kshtu?
Zoti - Po.
Zonja - Mir.Un do t desha t pranoja propozimin e ndonj personi
tjetr, por prderisa ku po ma lypni mua preferencn, un do tju a servir
at, por me t njjtn vler.
Zoti -Nuk po ju kuptoj.
Zonja -Do ju a shpjegoj un. Kshtu pra, un jam e mir si koketat e
tua?Duhet te jeni i sinqert.
Zoti - Njmij her m e mir.
Zonja - Vrtet?
Zoti - Vrtet.
Zonja - E mir, m e mir?
Zoti - Njmij her.
Zonja - Mir, ather , m thoni mua, sa ju ka kushtuar pr tre muaj
rresht joshja prej dashnoreve t tua, duke llogaritur te hollat e dhna, gurt
e muar, darkat, drekat, teatrot e kshtu m tej e m tej me radh- me nj
fjal t gjitha shpenzimet e bra me to.
Zoti - Po ku ta di un?
Zonja - Po ju duhet ta dini.Ja te llogarisim.Ju kini dhn njhersh nj
shum rrumbullak pr t gjitha shpenzimet e bra apo kini paguar veas
pr do gj?Oh, le q ju nuk jeni nga ata q t merreni me voglsira, ju
ma merr mendja kini dhn nj shum njhersh pr t gjitha shpenzimet e
bra.
Zoti - Maldlena, ju nuk duroheni.
Zonja - M dgjoni me vmendje.Kur ju filluat t mos m prfillnit mua, ju
B a b o M i l o n i
195
hoqt tre kuaj nga stalla juaj e kuajve: nj q ishte imi dhe dy tuajt; m pas
larguat nj karroc dhe nj shrbtor. Mesa dukej ishte dobsuar gjendja
ekonomike dhe nuk mbuloheshin dot shpenzimet pr to
Zoti - Kjo nuk sht e vrtet.
Zonja - Jo, shume e vrtet.Un kam t dhna t sakta, mos u mundoni
ta prgnjeshtroni se do tu turproj.Prve ktyre, ju nuk m jepnit m
mua bizhuteri t muara sepse ju duhej t zbukuronit t tjer vesh, gishta,
kye te duarve apo gjokse t tjer.Ju anuluat nj nga dy operat q ndiqnim
do dit m par; nuk po t kujtoj t tjera voglsira m pak t rndsishme.
T gjitha kto sipas llogarive t mija duhet t bjn rreth pesmij franga
n muaj.N rregull?
Zoti - Ju keni luajtur mendsh.
Zonja - Nse ju mendoni kshtu ather natn e mir ( Ajo krkon t dal
por ai e ndalon at duke e mbajtur )
Zoti - M dgjoni, ndaloni kto shaka.
Zonja - Pesmij franga! Pesmij franga, ju kushtonte muaji juve?!
Zoti - Afrsisht ,po.
Zonja - Ja pra miku im, mi jepni mua tani pes mij frangat dhe un do
t mbyll me ju kontratn pr nj muaj.
Zoti - Po juve ju ka ikur mendja?
Zonja - Mbetshi me shndet athere.Natn e mir.
Zoti - Mesa duket u marrua!Dgjoni Madlena, qndroni, eja t bise-
dojm seriozisht.
Zonja Pr se t bisedojm?
Zoti - Pra......pr..., pr dashurin time pr ju.
Zonja - Po ajo nuk sht aspak dashuri serioze.
Zoti - Ju betohem q sht serioze.
Zonja - Mburravec. E dini q nga biseda me ju m mori etja e dua t
pi? Ajo drejtohet pr tek disku ku kishte pije shuruprash te ndryshme , aj
Guy de Maupassant
196
e uj dhe mbush pr vete nj got me uj.Kur ajo fillon ta pij at, i shoqi
pa zhurm vrapon nga pas dhe tenton ta puth n qaf.Ajo , kthehet rrm-
bimthi nga ai dhe i hedh atij ujin e gots n fytyr)
Zoti - ishte ky budallallk?
Zonja - Mbase! Po ajo q bt ju, ose m mir q tentuat t bnit, ishte
qesharake.
Zoti - Dgjomni Madlen!
Zonja - Pesmij franga.
Zoti - Po kjo sht idiotizm.
Zonja - Pse?
Zoti - Si pse? Burri,- t paguaj gruan e tij, gruan e ligjshme!Jo, un
kam t drejtn e.................
Zonja - Jo , ju mund t kini forcn, por un do t kem......hakmar-
rjen!.....
Zoti - Madlena!.........
Zonja - Pes mij franga.
Zoti - Po un do t isha njeriu m i uditshm e pr tu mshiruar, n
se do ti paguaja gruas sime para, do te isha i uditshm por dhe budalla.
Zonja - Shum budalla pra, q duke pasur nj grua, tashm t till grua,
si un, ta paguash pr koket.
Zoti - Mir pr kt.Por, n gjith kt, n se un dhe ju jemi t mar-
tuar kjo gj nuk sht me qllim q t m rrnosh.
Zonja - Ju lutem. Nse ju mbani me para, t cilat jan parat tuaja por
rrjedhimisht dhe t mijat, kdo t korruptuar, ju bni nj veprim tepr
t dyfisht; ju m shkatrroni mua por njkohsisht shkatrroni dhe veten
tuaj, n se do t prdornim nj shprehje t till.Un po tregohem me nj
mirsjellje e delikatese t till q nuk po ju krkoj m shume se kurtzanat.
Domethen , kto pes mij, q do t m jepni mua, do t mbeten prsri
n shtpin tuaj, pr llogari t ekonomis s shtpis.Jo bni me to nj
B a b o M i l o n i
197
ekonomizim m t madh t t hollave.Pr m tepr,- se un e di-, kto,
kurrsesi qoft thjesht apo ligjrisht, ju nuk mund ti trhiqni dot dhe nuk
mund ti harxhoni.Rrjedhimisht, ndonse pagesa mund t duket e shtren-
jt- mbase shum e shtrenjt, sepse un mund t krkoj edhe shtesa t tjera
pr faktin se ju kishit pasur t drejtn thjesht pr t trhequr vet, ju do ta
gjenit lidhjen ton n kt rast, shum m me leverdi.
Dhe tani zotri ,natn e mir, un po shkoj t fle.
Zoti ( Duke e provokuar ) Si e preferoni ju pagesn, n ek apo n
kartmonedha?
Zonja ( me nj far mburrjeje) Un i preferoj kartmonedha.
Zoti - ( nxjerr nj sasi monedhash ) Un ktu kam vetm tre mij.Po ju
a plotsoj me ek pjesn tjetr. ( ai plotson e nnshkruan nj ek, pastaj t
gjitha s bashku ia zgjat pr tia dhn gruas )
Zonja - ( I merr ato , e sheh t shoqin me nj far prbuzjeje, mandej i
thot me ashprsi) -Ju jeni me t vrtet nj njeri i atill si ju prshkrova
un. Pikrisht ashtu si ju paguanit uplinat kurtizane, ju menjher pa
asnj kundrshtim pranuat t m paguani dhe mua.Ju e menduat se kjo
ishte mnyra m e mir, u trembt, patt frik se do t ndodheshit n situ-
ata qesharake. Po ju nuk e drejtuat vmendjen n at, q un, gruaja juaj,
e shita veten.Pr hir t ndryshimit me t cilin mu paraqitt ju mbase m
trhoqt mua pakz, por kur un pranova te prul e poshtroj vetveten q
t bhesha e ngjashme me ato laviret e tua, ju nuk m neveritet aspak, por
filluat t m silleshit e trajtonit njlloj si ato, bile edhe me keq se ato, sepse
un isha tashm dinjitet prbuzur.Ju u gabuat, miku im.As kto mua nuk
m nnshtrojn.Lamtumir.
( I prplas atij monedhat dhe ekun n fytyr dhe largohet.
Guy de Maupassant
198
A K T I I II
S k e n a e p a r
( Zonja de Salius sht ulur n tavolina q ndodhet n dhomn e pritjes
s miqve si n aktin e par.Ajo sht duke shkruar, pastaj ngre kokn pr t
par orn q sht varur n mur.Ndrkoh hyn nj shrbtor )
Shrbtori ( njofton ) Zoti Zhak de Randol.
( Hyn Zhaku q shkon drejt e tek zonja dhe i puth dorn)
Zhaku - Si e ndjeni veten Zonj?
( Shrbtori ndrkoh largohet)
Zhaku - far ka ndodhur? Letra juaj m shqetsoj s teprmi.
Un mendova se do t kish ndodhur ndonj fatkeqsi dhe erdha menjher
me vrap.
Zonja de S. - Ka ndodhur, miku im, ka ndodhur ajo, q duhet
marr nj vendim serioz pr nj zgjidhje njher e mir dhe q pr ne ky
sht nj moment i rndsishm.
Zhaku - Shpjegohuni m qart.
Zonja - Kto dy ditt e fundit un kam duruar shum tortura
shpirtrore nga ato q vetm grryejn zemrn e nj gruaje.
Zhaku - far kini kaluar?
Zonja - Tani do t ta them dhe do t mundohem q kt ta bj
me qetsi, q ju t mos mendoni se kam luajtur nga mendt. Un nuk mund
t jetoj m tej n kt gjendje.......... ja pr ket t thirra.
Zhaku - Ka lidhje me tt shoq?
Zonja - Po, pikrisht me burrin tim.
Zhaku - far ju ka br ai?
Zonja - Le t rikthehemi tek vizita juaj e fundit. Kur ne me t
mbetm vetm, - pasi u larguat ju-, ai fillimisht m sajoi nj skene xhelozie
B a b o M i l o n i
199
mua, pr shkakun tuaj.
Zhaku - Pr shkakun tim?
Zonja - Po, sken, nj sken q dshmon se ai ka vn spiun pas nesh?
Zhaku - Si!?
Zonja - Ai at dit ka pyetur shrbtorin.
Zhaku - Dhe vetm kaq, asgj m shum?
Zonja - Asgj.Megjithat, kjo nuk ka shum rndsi se n esenc, ai
pr ju mbajti nj qndrim t mir.Por m pas ai m shfaqi dashurin e tij
pr mua.Un mbase e prmbajta disi veten pr gjith atyre provokimeve
t shumta dhe prbuzjes s tepr, nuk di pikrisht si ta them.U ndodha n
nj vshtirsi t atill, n nj situat aq t rnd, sa desha q ti jepja fund
njher e mir pr gjithnj, vetm e vetm q t shptoja nga ajo situat.
Zhaku - Dhe far bt ju ather?
Zonja - Un u prpoqa ta ofendoja at dhe kshtu q ai u largua prgjith-
nj prej meje.
Zhaku - Dhe ju m pas e rikthyet at, sht e vrtet kjo?
Zonja - Jo, nuk e riktheva.
Zhaku - T tilla mnyra asgj nuk sjellin, prkundrazi, ato ojn n af-
rim.
Zonja - N ditn tjetr, pr gjat gjith kohs s ngrnies s mngjesit ai
qndronte i nevrikosur, me nj shprehje t eksituar t fytyrs dhe t ngry-
sur.Pas ngrnies , u ua nga tavolina dhe m tha: Un nuk kam ndrmend
q ta harroj largimin tuaj t mbrmshmin, gjithashtu nuk kam pr tju lejuar
as juve q ta harroni at. Doni t ket luft mes nesh? Le t ket luft.Por,
po ju paralajmroj se do t marr t gjitha masat pr tju br zap, se un jam
padroni i shtpis.Ather dhe un ju prgjigja: Le t bhet kshtu, por
n se ju do t m oni mua deri ne kulm, ather ruajuni........Duhet t
dini se kurr nuk duhet t luani me gruan.........
Zhaku - Sidomos nuk duhet luajtur me gruan tnde.Dhe si ju prgjigj ai?
Guy de Maupassant
200
Zonja - Ai nuk foli fare por u soll shum ashpr me mua.
Zhaku - Si,.. Ju goditi?
Zonja - Dhe po dhe jo.Por u tregua brutal. M shtrngoj mua kraht
duke m ngjeshur pr shpatullash e m shtypi aq fort sa m shkaktoj dhim-
bje t forta.Kraht e mija dhe shpatullat m jan br blu.Po pr t goditur
nuk m goditi.
Zhaku - Po far t bri m pas?
Zonja - Ai deshi t m puthte mua duke u prpjekur t mposhtte
kundrshtimin tim.
Zhaku - Dhe m pas asgj tjetr?
Zonja - Si m tutje asgj?.....Ju e quani kt nj gj t vogl?
Zhaku - Ju nuk po m kuptoni mua, un dua t di n se ju goditi ai m
pas apo jo.
Zonja - Por un u tremba se pata frik a do t mund t shkputesha
prej tij, po pr fat t mir m shkoi mbar se munda t arrija deri tek zilja
e sinjalit.
Zhaku - Dhe ju i rat ziles?
Zonja - Po.
Zhaku - O, nuk sht e mundur.Po kur arriti shrbtori ju i that atij q
ta largonte burrin tuaj nga dhoma?
Zonja - Ju po e konsideroni kt si nj gj pr tu zbavitur?
Zhaku - Jo, ..e dashur, por kjo m shkakton nj far hidhrimi, un nuk
mund t mos e vlersoi realitetin e situats.M fal............Po m pas far
ndodhi?
Zonja - Dhash urdhr t m prgatisnin karrocn, kurse ai porsa doli
Jozefi, mu drejtua mua me nj z provokues, -q ju a kam br t njohur
edhe m par-,: duke m thn; Sot apo nesr, kjo nuk ka fare rndsi
Zhaku -Po mandej?
Zonja - Kjo sht pothuaj e gjitha.
B a b o M i l o n i
201
Zhaku - Pothuaj?
Zonja - Po, sepse tanim un kyem e vetme brenda n dhomn time,
deri sa dgjoj q ai t kthehet n shtpi.
Zhaku - Po pas ksaj nuk e kini ndeshur m at?
Zonja - Jo, e kam ndeshur e par disa her vetm pr pak minuta.
Zhaku - Dhe far ju ka thn ?
Zonja - Pothuajse asgj. Ai qeshte her pas her dhe nj her, me nj
far arrogance m pyeti: Sot, kini tendenca aq t kqija? M s fundi , dje
n mbrmje, pas ngrnies se darks, nxori nj libr q kish filluar ta lex-
onte qysh mbas dite dhe u ul prsri ta lexonte. Nuk desha ti thosha q kjo
mua me shqetsonte e me ngrinte nervat, por vetm i thash: Ju paskshit
vendosur prfundimisht t jeni i sjellshm me mua? Ai prsri qeshi dhe
vetm tha: Pikrisht. Un vazhdova: Ju filloni t merreni me leximin e
librit ndrkoh q un ndodhem po ktu?Ather ai mu prgjigj: O zoti
im, kjo sht pr fajin tuaj, ju nuk m lejoni mua asnj gj tjetr.Por, prve
ksaj, kjo librushk sht shum interesante: ai quhet Kodeks!N qoft se
ju do t m lejoni, do ju bj t njohur disa nene t tij, t cilat jam i bindur
q juve do ju plqejn Dhe pas ksaj ai filloi e m lexoi gjithka pr ligjin
q bnte fjal pr martesn, pr detyrat e gruas apo pr t drejtat e burrit
dhe pasi mbaroi, m vrojtoi mua drejt n sy dhe m pyeti: I kini t qarta?.
Un ia ktheva po me at ton: Po, po, shum t qarta; tanim un e kuptova
se me far njeriu u martova. Pasi i thash kt u largova dhe qysh ather
nuk e kam par m.
Zhaku - Po sot nuk e kini par?
Zonja -Jo, ai nuk e hngri mngjesin n shtpi.Gjat ksaj kohe un u
mendova pr gjithka dhe vendosa te mos takohem m me t ball pr
ball.
Zhaku - Jeni e bindur se n gjith kto, prve zemrimit, prve prekjes
se sjelljes suaj sqimatare, prve guximit dhe dshirs pr t vepruar pr
Guy de Maupassant
202
shkak te inatit tuaj, ka dhe ndonj dika tjetr? Ndofta sot ai do t jet m
i sjellshm e m i dashur me ju.Dje, ai e kaloi mbrmjen n opera.San-
teli, pati nj sukses t madh n Mahometa dhe ai duhet t jet tani me nj
gjendje shpirtrore shum t mir.
Zonja - Oh, ju po m irritoni! Ju mendoni se un jam nn pushtetin e
ktij njeriu, se un i prkas atij m shum se sa shrbtort e tij dhe sepse
vetm ai paska t drejt t m poshtroj mua? Po, se Kodeksi, Kodeksi juaj
i egr, i siguruaka burrit tim t mos m lejoj mua t vetmbrohem, as t
kem mundsi q t protestoj? Se ai paska t drejt pr gjithka, prve asaj
q nuk i lejohet t m vras? E kuptoni ju kt?E kuptoni ju tmerrin e ktij
ligji?Ai ka t drejt t bj gjithka me mua prve asaj q nuk mund t
m vras.N ann e tij sht forca dhe ai paska t drejt t krkoj gjithka,
forcn dhe ndihmn e policis.Kurse un nuk kam asnj mundsi q t
lirohem , pra t shptoj nga njeriu q un prbuz dhe urrej! Po, ja far
sht ligji i juaj!
Ai m mori mua, u martua me mua, pastaj m braktisi.Un kam t drejtn
morale, t drejtn e padiskutueshme q ta urrej at. Dhe ndrkoh duke
mos par n urrejtjen ligjore, n tmerrin, n neveritjen, m sugjerohet
mua pajtimi me kt burr, i cili duke m prbuzur mua, m gnjeu, vrapoi
para syve t mi nga nj grua tek nj tjetr.Ai mundet ,- nse i teket-,
t krkoj prej meje nnshtrime t turpshme dhe t poshtra..... Ndrsa
un spaskam t drejt ti largohem e t fshihem prej tij, t kem kyin
tim e t mbyll dern time!T gjitha i takuakan atij: dhe kyi dhe dera dhe
gruaja............ Po kjo sht monstruoze... e prbindshme.T mos jesh
e zonja e vetvetes, t mos kesh lirin e shenjt, t drejtn q t mbrosh
trupin tnd nga t tilla ndyrsira, as kt t vetme t drejt, n ligjin q kini
miratuar ju, burrat?!
Zhaku - Oh, e kuptoj shum mir q ju po vuani, por ndrkoh nuk shoh
asnj mjet q mund t prdorni kundr tij.Asnj jurist nuk do vendoset n
B a b o M i l o n i
203
mbrojtjen tuaj; asnj nen i ligjit nuk ju mbron juve n kt rast.
Zonja - Kt gj un e di shum mir.Por kur tashm nuk ke as bab,
as nn, kur policia sht kundr teje dhe kur nuk do q t biesh dakord
me marrveshjet poshtruese me t cilat knaqen nj shumic e grave sot,
ather gjithnj duhet krkuar e gjetur ndonj zgjidhje tjetr.
Zhaku - Cila
Zonja - T largohesh nga shtpia, ta braktissh.
Zhaku - Dhe ju doni........?
Zonja - Tua mbath kmbve.
Zhaku - Vetm?
Zonja - Jo, s bashku me juve.
Zhaku - Me muuaa?!.......Po ju e kuptoni far po thoni?
Zonja - Pooo. Kshtu do t jet m mir.Skandali, n kt rast, e pengon
at q t m kthej mua mbrapsht. Un pr vete nuk kam fare frik.Ai m
nxiti mua n turp, kshtu q le t jet ky i sotmi, turpi m i bujshm.Aq
m keq pr t, mbase aq m keq edhe pr mua.
Zhaku - Ju lutem, t jeni m e kujdesshme.N kt gjendje t eksituar,- si
kjo e jotja-, njerzit mund t bjn marrzira t pa ndreqshme.
Zonja - Un preferoj m mir t kryej nj marrzi t till dhe t marr
n qaf veten,- nse kjo quhet kshtu-,se sa t duroj betejn e prditshme
poshtruese.
Zhaku - Madlena! M dgjoni mua. Ju ndodhi n nj situat shpirtrore t
keqe, mos e vini veten n nj gjendje t pa shpres.Qetsohuni.
Zonja - Ather, far m kshilloni ju?
Zhaku -Nuk e di..........Nuk di far tju them... Duhet menduar. Por,
un, nuk mund tju kshilloj t shkoni drejt skandalit, q do tju ver juve
jasht ligjit.
Zonja - Po, po, jasht ati ligji, i cili lejon t kesh dashnor, por t fsheht,
duke mos e shkelur edukatn!
Guy de Maupassant
204
Zhaku - Fjala nuk sht pr kt, nuk duhet ta keqsosh situatn
tnde.....
Kini vendosur ta braktisni at?
Zonja - Po.
Zhaku - Prfundimisht e kini vendosur?
Zonja -Po.
Zhaku - Prgjithnj.
Zonja - Po, prgjithnj.
Zhaku - Ather kjo krkon dinakri dhe shkathsi.Duhet t ruani rep-
utacionin tuaj, emrin tuaj, t mos bni asnj zhurm, as skandal, t prisni
rastin e duhur.....
Zonja - ... Dhe t magjepsesh pas tij kur ai kthehet ne shtpi, t knaqsh
t gjitha trillet e tij.........
Zhaku - Oh, Madlena! Un po ju flas juve si nj mik........
Zonja - Si nj mik tepr i kujdesshm.......
Zhaku - Si nj mik, q ju do shum, q ju kshillon pr t mos br nj
hap t gabuar, nj hap q nuk sht shum i sigurt.
Zonja - Dhe me nj mas dashurie, q m kshillon mua poshtrsi!
Zhaku - Un? Kurr? Vet dshira ime e zjarrt sht q t jetoj pran
jush.
Zonja - Po, pas dy vjetsh.Dashuria juaj e duruar.
Zhaku - N qoft se un do tju marr me vet, ai qysh nesr do tju shpjer
juve n burg- apo do t bj gjithka pr tju flakur nga shtpia ime n se nj
dit do t jeni gruaja ime.
Zonja - Pse, mos vall nuk ka mundsi q t vrapojm prej ktu n nj
vend tjetr, po qe se jo n shtpin tnde?Mos vall nuk mund t fshihemi
n mnyr q ai t mos mund dot t na gjeje?
Zhaku Po, mund t fshihemi, por ather do t na duhet t rrim t
fshehur gjat gjith jets , deri n vdekje, t jetojm me emr tjetr, jasht
B a b o M i l o n i
205
kufijve apo n ndonj far fshati.Kjo sht dashuri n syrgjyn. Mbas tre
muajsh ju do t m urreni mua.Un nuk mund tju lejoj q t bni nj
marrzi t till.
Zonja - Un mendoja, se ju m donit shum mua, aq sa mund ta bnit kt
s bashku me mua
Zhaku - Madlen! Dgjomni.......
Zonja - Zhak, duhet t m marrsh mua........ose, do t m humbsh.
Mu prgjigjni.
Zhaku - Madlena, ju lutem shum!
Zonja - Kjo m mjafton.........Lamtumir ( dhe drejtohet nga dera )
Zhaku - Ju lutem shum m dgjoni mua!
Zonja - Jo........jo..........jo.......Lamtumir.
( Ai e kap pr shpatullash nga prapa dhe tenton q ta ndal, por ajo m
guxim dhe forc i shkputet).
Lshomni mua! M lshoni! M lini t ik ose do t m detyroni t thrres
shrbtorin.
Zhaku - Thirreni, por m par m dgjoni mua! Un nuk do t desha q ju
t m qortoni mua ndonjher m von pr veprimin e pa menduar q doni
t ndrmerrni.Un nuk dua, q ju t m urreni dhe lidhjet e tua me mua t
shkputen , q ju t mbani n shpirtin tuaj fshehtas keqardhje t forta, sepse
un ju lejova q t bnit kt..............
Zonja - Lshomni mua!............Juve nuk ju vjen aspak keq pr mua.
M lshoni!
Zhaku - Ather, kt doni ju q t shkojm? Mir pra, shkojm!
Zonja - Oh, jo. Tani jo. Tani un ju njoha edhe juve.M lshoni.
Zhaku - Un u solla ashtu si duhet t sillesha.Un ju thash, at q duhej
thn.Tani un jam i dlirt para jush, kurse ju nuk kini t drejt t m
qortoni.Eja t shkojm.
Zonja - Jo. Tepr von. Un nuk dua tju marr pr viktim e t sakrifikoni
Guy de Maupassant
206
pr mua.
Zhaku -Ky veprim nuk sht pr viktim.T ikim s bashku- sht dshira
ime e zjarrt.
Zonja - (pas ksaj q dgjoj bn habi) Ju luajtt nga mndt?
Zhaku - Po , luajta. Mos vall nuk sht krejt normale n se un ju dua?
Zonja - Shpjegohuni m qart.
Zhaku - far m duhet tju shpjegoj n kt rast.? Un ju dashuroj dhe
m shum se kaq nuk kam far t them; eja t shkojm.
Zonja - Ju deri pak m par ishit vetm nj kujdestar i prkujdesshim dhe
ja tani pa pritur u bt kaq i guximshm!?
Zhaku - Ju nuk po m kuptoni.M dgjoni tashm.Kur un ndjeva dashuri-
n pr ju, mora prsipr n marrdhniet me ju, detyrn e priftit.Njeriu,
i cili bhet dashnor i nj gruaje t till, si ju, e martuar, por e braktisur
nga bashkshorti, skllave e gjendjes s vet, por moralisht e lir, ky njeri
formon nj hallk lidhjeje midis vetes dhe asaj, t ciln mund ta shkput
vetm dhe vetm ajo.Nj grua e till rrezikon gjithka. Dhe pikrisht pr
faktin, qe ajo e di vet kt gj, q ajo jep gjithka- zemrn, shpirtin ,
trupin, nderin dhe jetn, -sepse ajo parashikon t gjith rreziqet, gjith fat-
keqsit, gjith vuajtjet, sepse ajo vendos pr nj veprim t guximshm pa
u trembur, sepse ajo prgatitet e vendos t mos prfill m bashkshortin
e saj,- i cili dhe mundet ta vras at-, si dhe botn, -botn e cila mundet
t mos e pranoj m, - pikrisht pr kt bashkshort bukurosh t saj t
pabes, pr t gjitha kto arsye dashnori i saj , duhet ta ruaj at si dhe t
parashikoj e t prpiqet q asaj asgj t mos i ndodh.
Un m shum nuk kam se far t them.N fillim fola, si n njeri i matur,
i detyruar pr ti dal prpara ktij veprimi e pr tju parandaluar juve; tani
tek un flet vese njeriu i dashuruar pas jush. Urdhroni!
Zonja - E gjith kjo ishte nj deklarat e mir.Po a sht e vrtet kjo q
that?
B a b o M i l o n i
207
Zhaku - Shum e vrtet.
Zonja - Ju dshironi t largoheni bashk me mua?
Zhaku - Po
Zonja - E doni me gjith zemr.
Zhaku - Me gjith zemr.
Zonja - Sot?
Zhaku - Kur t urdhroni ju.
Zonja -Tani ora sht tet pa nj erek.Burri, tani duhet t ktheht.Ne
orn tet ne duhet t ham dark. Un do t jem e lir nga ora nnt apo
nnt e gjysm.
Zhaku - Ku duhet tju pres?
Zonja - N fund t rrugs tek karroca.
( Dgjohet zilja e ports)
Ja dhe ai. Fatmirsisht................. kjo sht hera e fundit
_S k e n a e I I_
( Po aty, hyn Zoti de Salius.Ndrkoh Zhaku sht duke u uar, bhet gati
t prshndetet me Zotin de Salius, q t largohet )
Zoti de Salius - Si? Ju po largoheni prsri?Domethn mjafton
q t shfaqem un , q ju t drejtoheni nga dera pr tu larguar.
Zhaku - Jo, i dashur Salius ; ju nuk m detyroni t largohem me
ardhjen tuaj, un isha br gati pr t dal.
Zoti - Un kshtu them.Ju gjithnj largoi pikrisht n at mo-
ment kur un kthehem n shtpi. Un e kam t qart se burri i shtpis
sht m pak trheqs pr ju se sa gruaja. Por n fund t fundit mos e de-
tyroni at q ai t mendoj se sht shum i keq apo i shmtuar pr ju. (
Qesh)
Zhaku - Prkundrazi, ju mua m plqeni shum, dhe, kur ju nuk
Guy de Maupassant
208
e kishit zakon ti binit ziles kur ktheheshit n shtpi, ju asnjher nuk m
kini detyruar mua q t largohesha.
Zoti - Megjithat,........ t gjith njerzit zakonisht i bien
ziles s ports kur duan t hyjn.
Zhaku - Po , por zilja sht ajo q m detyron mua t ohem pa
e ditur se kush vizitor sht, kshtu q edhe kur i bini ju pr mua sht nj
vizitor, kurse ju mundet q ta keni knaqsi q t i bini ziles si gjith t
tjert.
Zoti - Un nuk ju kuptova fare pr kto sa that.
Zhaku - Kjo sht fare e thjesht.Kur un shkoj tek njerzit q
m plqejn, si n rastin tuaj apo t Zonjs Salius, un nuk kam ndrmend
aspak q aty t takohem me ata Parisien q shprndajn n sallonet e t
tjerve lulet e mendjes s tyre t holl.Un i njoh mir kto lule bile dhe
farat, prej t cilave ato prodhohen.Mjafton t hyj nj nga ato damat apo
nj nga ata zotrinjt dhe mua t m prishet gjith humori e knaqsia nga
biseda me zonjn tek e cila un kisha ardhur pr vizit.Kshtu q, nse mua
m zn aty pa pritur , un nuk kam si t largohem dhe, pa pasur dshir
t qndroj e t marr pjes n bisedat e tyre, jam i detyruar, ndonse un i
di prmendsh gjith pyetjet dhe prgjigjet e tyre, prandaj nuk kam pse t
qndroj. Mirpo detyrohesh t rrish deri n fund pr t dgjuar t gjitha
t rejat, kush ishte drama e fundit, libri, divorcet, martesat apo vdekjet q
mund t ken ndodhur pak koh m par.Ju e kuptoni tani pse un ohem
menjher sapo dgjohet karroca q ndalet para shtpis dhe m pas zilja e
ports.
Zoti - ( Qesh ) Kto sa that jan plotsisht t vrteta.Nga ora
katr deri n orn shtat, sht e pa mundur t qndrosh n shtpi.Grat
tona nuk kan t drejt t presin vizita nse ne i braktisim ato pr shkak t
klubit.
Zonja de S. - Por un nuk kam t drejt t pranoj nj balerin,
B a b o M i l o n i
209
korist,komediant, po ashtu nj piktor, poet, muzikant apo t ndonj grupi
tjetr q kta ti mbaj rreth vetes suaj.
Zoti - Un nuk do t krkoja kaq shum.Mjaftojn disa burra t
menur dhe disa gra t bukura, ndrsa gjith t tjert jan turma krejt t
panevojshme.
Zonja. - Kjo sht e pa mundur. Nse do t pressh nuk mund
tua mbyllsh dern t tjerve.
Zhaku. Po, me t vrtet q nuk bn t ndalosh vargun e gjat
t ktyre t marrve nga t dy sekset, q bredhin nga nj sallon n nj
tjetr.
Zoti - Pse?
Zonja - Sepse kshtu sht br e zakonshme.
Zoti. Shum keq, un paraplqej nj rreth intim t zgjed-
hur.
Zonja - Ju?
Zoti - Po, po, un.
Zonja - ( Qesh me t madhe) Ha..ha ...ha..! T shum dashur
e shum t zgjedhur rreth q kini formuar ju!Gra t bukura dhe burra t
ndershm!! Ather t ardhurit duhet t m dbojn mua nga shtpia.
Zoti - E dashura ime, un do preferoja gjith-gjith tre ose
katr gra t tilla si ju.
Zonja - Si e that kt?
Zoti - Me tre katr gra t ngjashme me ju.
Zonja - N se ju do t preferonin tre apo katr, sht e kup-
tueshme, q juve shtpia do tju dukej e shkret, bosh.
Zoti - Ju duhet ta kini shum t qart se far dua t them
un dhe skam asgj far t sqaroj.Mua m ka mjaftuar, q ju kini qen e
vetme, nj, dhe un e kam ndjer veten m mir se kudo gjetk.
Zonja - Un nuk ju marr vesh juve.Mesa duket ju jeni i smur,
Guy de Maupassant
210
krejt i smur!Mos keni ndrmend q t vdisni?
Zoti - Talluni me mua sa t doni, un nuk kam ndrmend t
ofendohem.
Zonja - Dhe do t vazhdoj shum koh kjo?
Zoti - Gjithnj .
Zonja - Burrat ndryshojn shum shpesh.
Zoti - I dashur Randol. M jepni knaqsin t hani darkn s
bashku me ne.
Ju do t m largoni thumbimet q gruaja duket se ka prgatitur sonte pr
mua.
Zhaku - Ju jam mirnjohs, ju jeni shum i sjellshm me mua,
por un jam i zn.
Zoti - Un do tju lutesha s teprmi, ju do t m lironi.
Zhaku - Me t vrtet q nuk mundem.
Zoti - Ju do t darkoni me ndonj?
Zhaku - Po....nuk sht kjo.Un kam nj takim n orn nnt.
Zoti de S. Shum t rndsishm?
Zhaku - Shum t rndsishm.
Zoti de S. -Me ndonj femr?
Zhaku - Oouu , mik i dashur!!!!
Zoti de S. Mir mos mu prgjigjni... Por kjo nuk ju pengon q
t mos darkoni me ne.
Zhaku - Ju faleminderit juve por un nuk mundem.
Zoti de S. Po ju mund t largoi kur t doni.
Zhaku - Po fraku im?
Zoti de S. Pr at shkoj un.
Zhaku - Jo,jo........me t vrtet.............ju falnderoj.
Zoti de S -( Duke iu drejtuar gruas) E dashura ime, mbajeni
Randolin.
B a b o M i l o n i
211
Zonja de S. Miku im , duhet tju bj t njohur se un , veanr-
isht kt, nuk mund ta mbaj.
Zoti de S. - Ju sot dukeni jo e dashur me t gjith.Si sht
puna?
Zonja de S. O Zoti im! Un nuk i mbledh miqt e mi pr
ti mbajtur, dhe q tju jap juve knaqsi dhe ti detyroj ti mbaj kta n
shtpin tuaj.Sillni t zgjedhurit tuaj.
Zoti de S. Sidoqoft un vet do t qndroj dhe kshtu q do
t jemi vetm t dy.
Zonja de S. Vrtet?
Zoti de S. Po.
Zonja de S. Gjith mbrmjen ?
Zoti de S. - Po, pr gjith mbrmjen.
Zonja de S. - ( Me ironi ) O Zoti im! Ju po m trembni! Dhe
pr nder t kujt e bni ju kt?
Zoti de S. Q t kem knaqsin t jem prbri jush.
Zonja de S. - Si kshtu? Juve sot po dshmoni nj gjendje
shpirtrore t madhrishme.
Zoti de S. Ather luteni Randolin q t qndroj.
Zonja de S. Zotria de Randol le t veproj si ti bhet m
mir.Ai e di mir q mua gjithnj m plqen prania e tij.
( Ajo ohet m kmb dhe mendohet pr pak aste) Qndroni t hani
dark , zoti de Randol.Ju mund t shkoni m von.
Zhaku - Ju faleminderit shum, zonj!
Zonja de S.Un po ju l juve pr disa minuta. Ora tani sht
plot tet.Darka sht gati ( del )

_S k e n a e III_
Guy de Maupassant
212
( Po aty, mbeten Zoti de S. dhe Zhak de Randoli )

Zoti de S. Miku im ju do t m bnit vrtet nj nder t madh
nse do t kalonit mbrmjen ktu.
Zhaku - Ju siguroj q nuk mundem.
Zoti de S. Prfundimisht?
Zhaku - Prfundimisht.
Zoti de S. Kjo mua m dshpron shum.
Zhaku - Pse?
Zoti de S.n - Oh! Shkaku sht krejt personal.Sepse mua m
duhet t pajtohem me gruan.
Zhaku - T pajtohesh? Domethn mes jush kini marrdhnie
jo t mira?
Zoti de S. - Po, jo t mira, si mund ti quani ju vet.
Zhaku - Pr fajin tuaj apo t asaj?
Zoti de S. Pr fajin tim.
Zhaku - Djalli ta marr.
Zoti de S. Po, jam ngatrruar me ca gjra t paplqyera jasht
shtpis, ngatrresa serioze, dhe ato m kan shkaktuar mua nj gjendje t
keqe shpirtrore q m bn t nxehem keq e t grindem me t.
Zhaku - Po un nuk e parafytyroj fare veten q si nj person i
tret t mund t bj t mundur pajtimin tuaj.
Zoti de S. Ju do t m jepni mua mundsin q ta bind me
kujdes gruan, duke shmangur do lloj shpjegimi, znk apo prdorimi t
fjalve thumbuese me qllim q kjo gjendje t ndryshoj.
Zhaku - Domethn ju keni qllim ............q t afroi.
Zoti de S. - Jo.....jo......Prkundrazi.
Zhaku - M falni.......po un asgj nuk po kuptoj.
Zoti de S. - Un dua t rivendoset dhe t mbahet statukuoja e
B a b o M i l o n i
213
paqes neutrale.Dika si n llojin e paqes Platonike ( Qesh )Por un nuk do
t prek t atilla hollsira q ju nuk mund tju interesojn.
Zhaku - M falni edhe nj her. Prderisa un do t luaj rol
n kt pun, un dua ta di plotsisht, cili do t jet roli im.
Zoti de S. Oh ! Ky sht nj rol pajtues.
Zhaku - Domethn ju doni t vendosni paqen midis
jush duke i dhn asaj disa liri veprimi.
Zoti de S. Po pikrisht kshtu.
Zhaku - Me fjal t tjera, ato gjrat tuaja t paplqyera, pr
t cilat ju sapo m folt, tanim kan mbaruar, dhe ju doni q n shtpi,
pra n familje t kini nj situat paqeje, q t lumturoni e knaqni shpirtin
jasht shtpis.
Zoti de S. N prgjithsi, i dashur miku im, marrdhniet
e mija me gruan jan t tendosura, shum t tendosura, dhe un nuk kam
dashur q tia paraqes asaj shtjen sy ndr sy vetm me t, sepse para s
gjithash ndodhem n nj gjendje t keqe shpirtrore.
Zhaku - Me q sht kshtu puna, n nj rrethan t till
ather un po qndroj.
Zoti de S. Gjat gjith mbrmjes?
Zhaku - Po, gjat gjith mbrmjes.
Zoti de S. Ju faleminderit, ju jini nj mik i vrtet. Un kam
pr tju a shprblyer n rastin m t par.
Zhaku - Nuk ka prse t ma shprbleni
( Nj pauz e shkurtr ) ...........Ju ishit dje n Op-
era?
Zoti de S. Sigurisht.
Zhaku - Kaloi mir gjithka?
Zori de S. Madhrishm.
Zhaku - Santeli pati sukses t madh?
Guy de Maupassant
214
Zoti de S. - Jo sukses, po triumf.At e kthyen disa her.
Zhaku - Ajo me t vrtet sht shum e mir.
Zoti de S. - E madhrishme. Askush dhe asnjher nuk ka kn-
duar m mir se ajo.N aktin e par, n recitalin e saj t gjat: Princ i
drejtbesushm- oh, ma dgjo me vmendje lutjen time! ajo bri q t o-
hej m kmb e gjith orkestra.Kurse n skenn e tret Parajsa e ndriuar
me shklqim , shkaktoi tek publiku nj entuziazm t atill, q un nuk e
kisha par kurr.
Zhaku - Ajo ishte e knaqur.
Zoti de S. E knaqur n entuziazm.
Zhaku - Ju njiheni mir me t.?
Zoti de S. Po.po, qysh prej shum kohsh.At nat mbas spek-
taklit, un bile hngra dark tek ajo s bashku me disa miq t tjer.
Zhaku - Ishit shum?
Zoti de S. Jo, gjithsej nja dhjet.Ajo ishte e mrekullueshme.
Zhaku - Ajo duhet t jet e kndshme n situata intime.
Zoti de S. E jashtzakonshme. Prve ksaj ajo sht nj grua e
vrtet, e kohs s sotme.Un nuk e di n se do t jeni ju dakord me mua,
por sipas meje, n bot pothuajse nuk ka ose ka shum pak gra t kohs.
Zhaku ( qesh ) - Po si jo. Un njoh disa t tilla.
Zoti de S. - Po ju mund t njihni t atilla q mund t ngjasojn
si ato, por nuk jan gra t kohs.
Zhaku - Ma bni m t qart kt.
Zoti de S. Eh, Zoti im!Grat mondane, me ndonj prjashtim
t rrall, vlejn vetm pr paraqitjen e jashtme.Ato mund t jen t bu-
kura, me fines, por ato t magjepsin vetm n sallonet e pritjes.Roli i tyre
i vrtet qndron n at q t detyrojn t mahnitesh me pamjen e jashtme,
por, jan artificiale.
Zhaku - Ngandonjher edhe ato dashurojn.
B a b o M i l o n i
215
Zoti de S. - Rrall.
Zhaku - Oou.ju lutem!
Zoti de S. Poo, ato dashurojn duke ndrruar; por burrat e
sotm jan plot pasion, burra t vrtet pr dashuri dhe nuk dashurojn
me t tilla gra mondane q ato vet nuk jan t afta pr dashuri.Pr kt
bile, miku im, shikoni pr rreth vetes suaj.Ju i njihni mir ato me t cilat
kini lidhje, sepse t gjith i njohim ato . A mund t sillni ju nj shembull
dashurie t ndonj gruaje sugjestionuese t rrethit ton, nj dashuri t atill
t marr si ndodhte shum koh m par?Jo sigurisht.Ka midis tyre dash-
nore miklonjse, me plot lvdata, po ky sht miklim, nj miklim zbavits,
por q m pas shuhet.Shikoni n ann tjetr, tek aktoret; midis tyre nuk do
t gjesh asnj q n aktivitetin e saj t mos ket pes-gjasht raste dashurie
pasionale, ose te mos gjesh marrzi dashurie, prishje, duele , vrasje. Ato
dashurojn sepse din t detyrojn veten q t dashuroj, sepse ato jan
vrtet dashnore, e jan gra t vrteta.Po, ato kan prvetsuar msimet
si t nnshtrojn burrat, din artin e buzqeshjes joshse , aftsin pr t
trhequr vmendjen, t t bjn pr vete, din t fitojn zemrat tona, t
magjepsin shikimin ton, bile edhe n se nuk jan fort t kndshme n fjalt
e arsyetimet e tyre.Duke folur shkurt, ato kshtu din t na rrmbejn
neve, q kt asnjher se kan par n ndrr grat tona.
Zhaku - Santeli, sht joshse e ktij lloji?
Zoti de S. Ka mundsi q t jet e para mbi t gjitha.Ajo,
kopukja? Ajo di si ta arrij at q asaj i plqen.
Zhaku - Vetm at?
Zoti de S. -Gruaja nuk fillon t plaket nse asaj nuk i
plqen.
Zhaku. - Djalli ta marr! Un jam gati t supozoj se ju kini qen
n dy premiera. n po at mbrmje.
Zoti de S. -Po, jo miku im, pse t supozohen t tilla gjra.
Guy de Maupassant
216
Zhaku -O zot, ju kini nj knaqsi t atill, nj pamje
solemniteti t till, dhe krkoni me aq ngut t keni nj qetsi , nj peri-
udh qndrimi n paqe n shtpin tuaj...........N se un nuk gabohem,
ather m vjen keq pr kt q se keni...........pr shkakun tuaj.
Zoti de S. T supozojm q ju gaboni dhe..........

_ S k e n a e IV_
( Po aty, n kt koh hyn zonja de Salius)
Zoti de S. ( duket i gzuar) H pra e dashur, ai qndroi......
qndroi ........dhe vet un synova q ta arrija ta bnte nj gj t till.
Zonja de S. Ju prgzoj...... Por me rrug e arritt nj gj
t till?
Zoti de S. - Pa asnj vshtirsi,- thjesht ashtu, me bised.
Zonja de S. - Po pr far biseduat?
Zhaku - Pr lumturin q krkojn njerzit q t rrin n
shtpit e veta n rrethana paqsore, t qet.
Zonja de Salius. -Un n fakt nuk kam prirje pr t till lumturi, un
synoj udhtimin.
Zhaku - O Zoti im.Mbi t gjitha duhet t gjendet koha. Ngandonjher
udhtimi nuk ka kohn e vet.
Zonja de S. Po largimi juaj i rndsishm i ors nnt? Ju hoqt dor prej
atij, zoti de Randol?
Zhaku - Po zonj.
Zonja de S. Ju qenkeni njeri i lkundur.
Zhaku - Jo, jo do ta rregulloj un kt.
Zoti de S. M lejoni mua sa t shkruaj nja dy fjal ( shkon n ann tjetr
B a b o M i l o n i
217
t sallonit dhe ulet n tavolinn e shkrimit)
Zonja de S. ( i drejtohet Zhakut) t ndodhi?
Zhaku - Asgj, gjithka po shkon mir.
Zonja de S. Kur do t nisemi?
Zhaku - Nuk kemi pr t shkuar asgjkund.
Zonja de S. Ju keni luajtur nga mendt?Pse?
Zhaku - Mos m pyesni.
Zonja de S. Un besoj se ai po na ngre ndonj lloj gracke.
Zhaku - Po joo. Ai sht shum i qet, shum i knaqur, dhe nuk ka
asnj dyshim.
Zonja de S. - Po ather si qndron puna?
Zhaku - T jeni e qet.Ai sht i lumtur.
Zonja de S. - Kjo nuk sht e vrtet.
Zhaku. E vrtet.Ai vet m pohoi pr lumturin e tij.
Zonja de S. Ky sht simulim. Ai po mbledh t dhna pr
ne.
Zhaku - Jo , ai beson shum leht, sht i qet dhe ka vetm
frik nga ju.
Zonja de S. Prej meje?
Zhaku - Po pra , nga ju,- bile vetm ju e trembni at.
Zonja de S. Juve ju kan rrjedhur trut.O Zoti im! Sa leht
q besoni ju!
Zhaku - Dgjoni, un v bast, q ai vet do t largohet
sot n mbrmje.
Zonja de S. - N kt rast ne ikim q n kt moment
Zhaku - Po jo de.Un po ju them q skini pse t trembi
pr asgj.
Zonja de S. Ju po m dshproni mua dhe po m bni q t
mos kem shpres, me kt verbrin tuaj.
Guy de Maupassant
218
Zoti de S. - ( q nga larg ) E dashura ime, un kam pr
juve nj njoftim t kndshm. Do t z prsri pr juve do jav lozhn n
Opera.
Zonja de S. - Ju qenkeni me t vrtet shum i dashur deri
sa m jepni mundsin q t duartrokas kaq shpesh zonjn Santeli!!
Zoti de S. ( nga larg) - Ajo ka shum talent.
Zhaku - Dhe thon q ajo sht e mrekullueshme.
Zonja de S. ( me nervozitet) - N t vrtet, vetm t tilla gra mundet
tu plqejn burrave.
Zhaku - Ju jeni shum e padrejt.
Zonja de S. -O, zotri zmr mir, vetm pr shkak t tyre
bhen menduria. Kurse kjo sht e vetmja mas me t ciln matin tani
dashurin, m kuptoni?
Zoti de S. ( Nga larg ) M falni e dashura ime, me ato nuk ka mar-
tesa, por kjo sht e vetmja marrsi e kohs q mund t ndodh pr shkak
t ktyre femrave.
Zonja de S. Preference e mir .T gjitha kapriot tuaja ua
plotsojn.
Zhaku - Ata nuk humbasin asgj, prandaj dhe ata pr asgj nuk
njohin masa.
Zonja de S. Ah, far burrash, njerz t neveritshm. Martohen
me nj vajz t re, sepse ajo sht e pa djallzuar, dhe ditn tjetr e braktisin
at dhe luajn nga mndt pr grat q nuk jan t reja- dhe vetm sepse
gruaja e tyre sht e pa djallzuar dhe se nprmjet t saj do t trheqin
e prqafohen me gjith burrat e njohur e t pasur.Sa m shum syresh t
trheq ajo, aq m lart mohet, aq m e shtrenjt bhet dhe aq m shum e
nderojn at , veanrisht parisient e nderuar,pr t cilt shkalla e njohjes
matet me zhurmn e jashtzakonshme, nga ku asnj nuk shkputet dot. dot.
B a b o M i l o n i
219
Eh sa t mir jeni ju, zotrinj!!
Zoti de S. ( buzqesh s largu) Kini kujdes.Mund t mendohet
se ju i kini zili.
Zonja de S. Un? Me k m ngatrroni mua?
( hyn shrbtori dhe njofton ) - Darka sht gati, lartsia juaj ( I jep Sa-
liusit letrn)
Zonja de S. ( Zhakut ) Krahun tuaj zotri.
Zhaku - ( Me z t ult, Zonjs ) Un juve ju dua!
Zonja de S. Shum pak.
Zhaku - Me gjith shpirt.
Zonja de S. ( duke lexuar letrn) Shklqyeshm. Mua m
duhet t largohem sonte n mbrmje.
*******************************
Drama sht publikuar pr her t par m 1893.
*Ariadna - heroin e mitologjis s Greqis s Lasht, e bija e
mbretit t Krets, Minosit.Ajo u dashurua me Tezein t cilin e ndihmoi q
ta shptonte e nxori nga Labirinthi, por at m pas e mbylln n ishullin
Naksos ku i dha fund jets duke u vetvrar.
** ... n stilin Regens aludohet pr periudhn e historis s
Francs ( 1715 - 1723) , kur n Franc mbretroj trashgimtari djalosh
Ludovik i XV, dhe Francen e drejtonte n cilsin e regjentit Filipi, Duka
i Orleansit.Koha e tij njihet pr korrupsion shum t madh , pr imoralitet
t abortarve dhe pr zakone t korruptuara t mondanitetit.


*** Blatohem i kushtohem me gjith shpirt, jepem me mish e me shpirt
pas dikujt ose pas dikaje.
Design and editing: DURO, G
...esht mesdit. Familja
drekon nn hijen e dardhs s
mbjell para ports: babai,
nna, katr fmij, dy bujke-
sha dhe tre argat. Gjat
ngrnies pothuajse nuk kuvn-
dohet. Hahet supa pastaj
mbushet pjata nga pjatanca
plot me patate t skuqura n
dhjam. Her pas here, nj nga shrbyeset ohet
dhe shkon n qilar pr t mbushur nj kan me
sidr.
Babai, nje burr rreth t dyzetave, sodit har-
dhin para shtpise s tij, nj hardhi me nj
trung t zhveshur e q ishte i dredhur si nj
gjarpr nn qemer gjat gjith murit. Ai e au
heshtjen dhe tha:
- Hardhia e babos lulzoi shpejt kt vit, mund
t jap dhe fruta.
E shoqja u kthye nga hardhia, e pa, por nuk
tha asnj fjal.
Kjo hardhi ishte mbjell pikrisht aty ku e
kishin pushkatuar Babo Milonin...