ELEMENTET

DER
Psikofizike t
NGA
Gustav Theodor FECHNER.
EDICIONI I DYT pandryshuar.

PJES E PR.
LEIPZIG
shtyp!en dhe "OT#ESE E "REIT$OPF % HRTE&
1889









Prmbajtja.

Parath'n(e e reda)tor(t
Parath'n(e autor(t
Hyrse.
I. )ons(derat' *' shu+' ( p'r,!(thsh'+ ( +arr'dh'n(eve t' trup(t dhe shp(rt(t
II. -at( dhe detyra e ps()o-(.()e.
III. N!' pyet!e parapra)
I/. Ter+ Roya0 n' nd!es( dhe st(+u0(
Psikofizike t jashtme.
Malehre psikofizik.
/. +as' e a)t(v(tet(t -(.(). &(v(n, -or1'.
/I. Nd!esh+'r( *a2pr(n.(p.
/II. *a2pr(n.(p e nd!es(.
/III. *etodat *at!a e nd!esh+'r(s'.
34 *etodat e +at!es5 da00(+( n' nd!esh+'r(.
a4 p'r-a6's(+( ( p'r,!(thsh'+.
74 $ons(derata t' p'r,!(thsh+e dhe +asat parapra)e.
14 )ons(derata n' 0(dh!e +e )ushtet )ohore dhe hap's(nore t'
e)sper(+enteve. Constant ,a7(+.
d4 Spe1(a0 +7( +etod'n e dre!t' dhe rastet e ,a7uar.
e4 ( ve8ant' p'r +'nyr'n e +esatare ,a7(+.
-4 *arr'dh'n(a +ate+at()e n,a +etodat.
94 *etodat e +at!es5 nd!esh+'r(a a7so0ute.
Lijet !he faktet themelore.
I:. &(,!( ( #e7er.
;e7er vet'<raportuar
34 t' 0ehta.
94 Sound
=4 pesha.
>4 te+peratura.
?4 +adh's(ve t' shu+ta. @)t,!y)(+( dhe Tast+a24
A4 Morali Fortune et physique .
:. Fa)t( ( pra,ut
34 Pra,u (ntens(v
a4 Pra,
74 pra,u ndrysh(+
94 pra,un shu+ta
=4 *' shu+' )ons(derata t' p'r,!(thsh+e n' 0(dh!e +e pra,un
>4 I+p0()(+et e e).(sten1's s' pra,ut
:I. Deta!et e +adh's(s' dhe varsh+'r(s' tre,ues(t e pra,!eve n' -usha t' ndrysh+e 6'
do t' thot'
34 Pra,u (ntens(v
a4 t' 0ehta dhe +e n,!yra
74 (ntens(tet( sh'ndosh' dhe )atran.
14 pesha
d4 Te+peratura
94 pra, t' shu+ta
a4 )upt(+ v(.ua0e
D(spo.(tat e ve8anta 6' )an' t' 7'!n' +adh's(ve +' t' vo,0a da00ueshB+
d(spo.(ta t' ve8anta 6' )an' t' 7'!n' n' d(stan1a +' t' vo,0a da00ueshB+.
4 Dy p()a d(stante
4 Dy te+at d(stante
4 E .hveshur dhe sh(-ra CDr-0(,e
S!e00!a e p!es've an'sore t' ret(n's n' .7u0(+(n e +adh's(ve +' t' vo,0a dhe
d(stan1at e
da00(+eve n' d(stan1' @sy4
74 tou1h
14 )on1ept( ( )oh's dhe 0'v(.!es
:II. Para0e0 +e 0(,!et ;e7er( 0(,!(t.
34 pesha teston
94 p'rvo!' n' -ush'n e per1ept(+(t t' 0ehta
=4 e)sper(+ente n' -ushat e nd!es( t' ,!er'
:III. &(,!et e -eno+eneve p'r.(er!e

Parath"ie a#torit t e!i$io"it t par.
N'n ps()o-(.()e #n' e )upto! s(pas5 deta!e !epet n' $ap(tu00(n 95 de)0ar(+( ( n!'
do)tr(ne 6'5 edhe pse pun' )'tu der( +' tan( 'sht' pas 0asht'5 por n' 0(dh!e +e )ap!en
dhe tra!t(+(n e )'sa! detyre5 s( n!' ( r(5 6' nu) e e+r( ( r( p'r pap'rshtatsh+e dhe t'
panevo!sh+e t' +und t' ,!en( n!' teor( t' sh)urt'r e sa)t' t' +arr'dh'n(eve +(d(s
trup(t dhe shp(rt(t.
S( do)tr(n' e sa)t' )a ps()o-(.()e s( -(.()a dhe sh)urtore +ate+at()ore t' p'r!eto!n'
-a)te eEper(ent(a05 t' 1(0at !an' t' 7a.uara n' n!' +as' t' th(rr!eve n,a p'rvo!a 'sht' e
urdh'ruar5 dhe5 )ur 'sht' e t(00' nu) 'sht' n' )o+and'n p'r t' )'r)uar p'r t'. Tan( se
+asa n' 0(dh!e +e sas(t' -(.()e 'sht' dh'n' tash+'5 detyra e par' dhe )ryesore e )'sa!
pune do t' !et' p'r1a)t(+( ( sh)a00's n' 0(dh!e +e var(a70at e ps()o0o,!()e5 )u a( )a
6en' ende t' pa,!eturF e dyta5 t' +arr(n n' )ons(derat' )'r)esat dhe vers(one5 t' 1(0at
7ash)'n,!(tn( veten n' t'.
sht' tre,uar se p'r1a)t(+( ( d(+ens(on(t +endore nu) 'sht' n!' 8'sht!e e th!esht'
t' aper,us -(0o.o-()e ose Stud(ert(s1hes5 por n!' t' ,!er' th(rr!et 7a.' eEper(ent(a0. $!o
7eso! )'tu n,a het(+et e !asht+e dhe t' 7rendsh+e der( +' tan( p'r t' )an' 6en' t'
+!a-tuesh+e5 se par(+( ( +at!es 'sht' s(,uruar n,a ap0()(+et5 por a6 shu+' sa 6'
edhe do7(n' e )'sa! +ase do t' n!(hen. Por duhet 7a.'n eEper(ent(a0 p'r .hv(00(+(n e
*a20ehre ps()o-(.() ende .,!er(+(n e +adh5 dhe 8-ar' ( 'sht' dh'n' n' ap0()a1(onet5
vet'+ tre,on se nu) )a )rahas(+ do t' !et' +' shu+' p'r t' dh'n'.
*e pa) -!a0'5 ps()o-(.()e 'sht' n' -or+'n n' t' 1(0'n a!o du)et )'tu5 n!' +'s(+ n'
shtet(n e par' p'r tGu 7'r'F Pra5 !u e )upton( t(tu00(n e )'t(! do)u+ent( !an' e0e+ente !o
t' ,a7uar5 s( n' 6o-t' se ne )e+( )'tu 'sht' n!' p'r-a6's(+ +' the07'sore t' do)tr(n's
tash+' t' +(r'<the+e0uar dhe -or+uar n' n!' 0(7'r +'s(+( -(00or vepruarF por +'
tep'r. rreth portret(.(+(n e -(00(+et e n!' do)tr(ne t' 1(0at ende +und t' ,!enden n'
shtet(n the07'sor Pra5 (+a,!(non( nu) pretendo!n' )'t' sh)r(+ p'r t' v'n' n' n!' 0(7'r
+'s(+( -(00or. ta !an' shpesh stud(+e5 harton5 p'r+70edh!e5 6' do t' !et' +!a-t e
pap'rshtatsh+e n' t' t(00a5 por +und t' nd(h+o!' p'r t' s!e00' at' s( do t' thot' se n!'
her' n!' te)st ( t(00' do t' !et'. !o 6' (shte p'r t' )'r)uar n!' pron' s' 7ash)u het(+(n
n' p()a t' 1a)tuara dhe t' p'r+70edh' re.u0tatet n' dre!t(+e t' 1a)tuara5 !u do t'5 un'
+endo! se5 nu) do t' hu+7as'.
Sa +' pa) 6' a(5 s( n!' 0(7'r +'s(+( -(00or5 e )a p'r t' t' )'r)uar )'tu 'sht' n!'
)o0e)s(on e t' ,!(tha +ater(a0e e ps()o-(.()e t'5 por +und's(sht vet'+ at' 6' ( ta)on
)r(!(+(t t' ps()o-(.() *a20ehre dhe n' ap0()(+et n' t' n!'!t'n ,!' ndodh. Panu+'rt5 e
1(0a -or+on n!' su7!e)t t' ps()o-(.()e t'5 nu) +und t' ,!e!n' n!' vend )'tu5 sepse a!o
nu) 'sht' a6 ( avan1uar n' +'nyr' 6' t' ,!en( edhe n!' -oto n' t' n!'!t'n +und.
shtu s( shu+' ,!'ra n' )'t' -ont tash+' shu+'5 shu+' shu+' pa) t' !et' )'shtu
n' 8do rast !u )en( arsye p'r t' 6en' ( 7ut' n' )'t' dre!t(+5 pas( .yrtar(sht pothua!se
as,!'5 +ater(a0e vet'+ shu+' (r7ourne e).(stuar5 t' 1(0at un' +und t' pushon( dhe
+' th(rr(F Por n!' sht'p( nu) +und t' nd'rtohet5 u0et pa ,ur' p'r veten e t(!F dhe )u
p0an( 'sht' p'r t' nd'rtuar edhe para sht'p(s'5 n' e)sper(+entet e para n' )'t' nu)
+und t' !et' e dre!t' t' ,!(th' t' n!'!t'n ,!' dhe t' )et' +as'n e duhur. Hdo p'rp!e)!e
e +'vonsh+e e )'t(! 00o!( 'sht' e n!' -a6e t' 1a)tuar +' t' p0ot'5 +' pa) e t!etr(t dhe
+und t' !en' +' t' sa)t'.
Jo +' pa) s(,ur( se n' 0(dh!e +e +an,'s(t' -or+a0e5 un' )a+ p'r t' +arr' pr(v(0e,!
p'r sh)a) t' ,a7(+eve pa 0(dh!e n' )'r)es'n 6' +und t' !en' +7etet n' )'t'
do)u+ent5 ve8an'r(sht n' tra!t(+(n e a6 shu+' ,!o7'5 e v'sht(r'5 dhe pyet!e t' re!a
rreth asa! se s( ( t(00' +' shu+' n' v(!(+ !en' t' pran(sh'+ s( n' )'t' p!es'. #n'
sh)ova n' rr!edh'n e ,!at' t' )'tyre het(+eve n' par(+e t' para7ur,osur dhe
,!(th+on' -()se t' p'r,!(thsh+e Tory n,a )a6 shu+' )thesa te ,a7uara dhe
pa6art's(ve n' deta!e < e ,!(th' .ona (shte varrosur5 por +' par' n' err's(r' < se un'
nu) ,uEo! t' shpreso! se ata )an' n' ed(tor(a0(n e tan(sh+e t' ,!(th' 6' t' )et' pas
+e!e. Por un' do t'5 )'to stud(+e nu) +und t' !ap(n5 n'se )a+ )'r)uar t' pres' p'r
n!' ,aran1( t' p0ot' n' )'t' dre!t(+F dhe ush6e! por 7es(+( 6'5 pas a6 shu+' )a 6en' e
)orr(,!uar ,radua0(sht dhe s6aruar n' )'t' +'s(+ do t' !et' e n!'!t' pro,res edhe +'
te! n' )'t' dre!t(+ a-t'.
S' -und(5 a( do t' )'r)o!' vet'+ n'se +e at' dhe se s( a!o 'sht' o-ruar )'tu5 n!'
-(00(+ t' 6'ndruesh+e dhe t' -rytsh+e 'sht' e nevo!sh+e. N'se !u t' ,!en( at'5 )'shtu
6' nu) e +arr(n at' t' hu+7ur dhe ,a7(+( 'sht' shu+' ( 0art' n'F a!o do t' !et' s'
pa)u )red( e sa! e )(sh(n detyruar t' +(r'.
Dhe un' !a+ 0ar, du)e th'n' se a!o 6' 'sht' n' )'t' do)u+ent5 d(8)a a7so0ut(sht e
re )(shte5 dhe )!o do t' (shte n!' re)o+and(+ ( )e6 p'r t' )ur a!o do t' !et'
)!o. P'r)undra.(5 6' t' !et' )'r)esa pr(or(tare t' dre!ta n' dre!t's( n,a para5 dhe
,!(thashtu tre,o!n' se n'nsh)r(+( ( n'nshtrohet d(8)a +' shu+' se n!' (de su7!e)t(ve5
un' pre) 7ara7art' n' parath'n(e sh)urt(+(sht d(sa p()a h(stor()e n' t' 1(0'n )a+
)a0uar n' vend(n e sa! dhe +' n' -und n' n!' t' ve8ant' $ap(tu00( e(n,ehe.
&(,!( eEper(ent(a05 e 1(0a -or+on +7'shtet!en )ryesore t' *a20ehre +endore5 )a
tash+' shu+' )oh' +' par' e the+e0uar n,a stud(ues t' ndrysh'+ n' -usha t'
ndrysh+e dhe n' ve8ant(5 t' shprehur n' p'r,!(th's( re0at(ve e EH ;e7er5 un' do t'
do!a t' te0e-onon( edhe 7a7a( ( ps()o-(.()e dhe provuar e)sper(+enta0(sht. Fun)s(on(
+ate+at()ore n' an'n t!et'r5 e 1(0a 'sht' rast( +' e .a)onsh+e dhe t' r'nd's(sh+e t'
.7at(+(t t' *a2pr(n.(ps tan' 'sht' ,!(thashtu tash+' shu+' )oh' +' par' n,a
+ate+at(1(en' t' ndrysh+e5 -(.()antet dhe -(0o.o-'ve5 t' t(00a s( "ernou00( @&ap0a1e5
Po(sson45 Eu0er @Her7art5 Dro7(s1h45 Ste(nhe(0 @Po,son4 p'r t' ve8anta 5 ps()o-(.()e t'
.u.ue(,nende5 e the+e0uar raste n' 0(,! dhe r(prodhuar n,a stud(ues t' t!er' apo
pranuar. Tan( e ,!(th' )!o nu) )a ndodhur n,a p()'pa+!a e n!' d(+ens(on ps()o0o,!()5
dhe du)e t'rhe6ur at' dre!t !ush der( tan( pa v'+end!e t' ve8ant'5 )'shtu5 'sht' a!o
pas par(+(t t' )'sa! +ase -o0,ends @$ap(tu00( I4 do t' )et' du)sh'+5 pa v'sht(r's( t'
du)sh+e se a!o tash+' n' 5 e the+e0uar n,a ata stud(ues5 -un)s(on 'sht' p'r-sh(r'.
Pas )'sa!5 +asa e !on' +endore 'sht' n' -a)t vet'+ n!' an' e p'r,!(th's(+(n e n'
an'n t!et'r t' pas6yr's t' 6art' t' asa! 6' tash+' (shte at!e5 n' r'nd's(n' e sa! s( n!'
n(ve0 ps()()e. *e to $'r)esa duhet t' )ontr(7uo!' d(8)a p'r t' redu)tuar +os7es(+(n5
e 1(0a +und t' s!e00' n' n!o-t(+(n e n!' +ase t' t(00' n,a e para. I n!'!t( pro70e+ 'sht'
n' -a)t !o pro70e+(n e s6uar(n, rreth(t apo lvizje t vazhdueshme, tash+' +e t'
v'rtet' .,!(dhur n' vend n,a stud(ues(t5 e+r( ( t' 1(0(t 'sht' n!' ,aran1( e v0e-sh+'r(s'
s' .,!(dh!es.
Pas( )a+ +enduar )'t' +er(ton stud(ues(t e +'parsh+e rreth 8'sht!es )ryesore t'
)'t(! do)u+ent(5 do t' sh)on( n' n!' )'r)es' pr(+are5 n' 6o-t' se un' nu) dua prop po
a6 e r'nd's(sh+e t' +7an( +end s( pro+ov(+5 6' )a+ ,!etur veten n' stud(+(n t(+
n,a /o0)+ann. T' ,atsh'+ t' hy!n' n' )'t' stud(ues per1ept(v dhe ,!o7' n' (nteres t'
)'t(! stud(+(5 ( 1(0( )a ra -!a0a e 8uan at' 0ar, p'rte! -(00(+(sht )ara)ter(.ohet s( e
ar)'tuesh+e p'rte! ,!ur+'t e t(!5 dhe rr(t!a 6' )ara)ter(.o( +ater(a0(n eEper(ent(a0 n'
)'t' pu70()(+ 'sht' rr(tur5 t' n'nsh)rua!' +ua n' +e t' v'rtet' +' e +adhe
Fa0e+(nder(t.
N' t' n!'!t'n )oh' un' s(p'r+arr!e p'r t' +7ro!tur at' s( n!' shen!' t' -avorsh+e
p'r par(+(n dhe )ara)ter(n e +'s(+(t t' )'t(! do)u+ent(5 6' ata t' sh-a6(n !o vet'+
n!' prop n' stud(+et e sa)ta t' stud(uesve )ryesore5 por edhe n' ,!end!e t' s(,uro!'
p()' -(00estare p'r t' t(00a. N' -a)t5 p'rve8 atyre ana0(.'s teor()e dhe e)sper(+enta0e n'
t' 1(0at a!o 'sht' e 7a.uar5 dhe t' 1(0at e )an' 0(dhur tash+' +e t'5 (n(1(at(v' e
+!a-tuesh+e )a evo0uar +7( )'t' -ont shpesh e nevo!sh+e p'r t' re-erohen p'r t'
ardh+en p'r t' Tory apo +' te! stud(+et e va.hduesh+e5 t' 1(0at p!es'r(sht p'r
.hv(00(+(n e +'te!sh'+ t' !an' ps()o-(.() *a20ehre nevo!sh+e5 d(sa n' ap0()(+et e
sa! n' )onta)t5 dhe5 pavar's(sht se n,an!'her' o-ro!n' (nteres(+ t' +adh5 por do t'
)et' pa aspe)t(n e )'sa! do)tr(ne nu) 'sht' para6(tur. E)sper(+ent( ps()o-(.()5 der(
+' tan( vet'+ n!' vend ( rast's(sh'+ shpe!t( ,!etur n' dho+'5 -(.(o0o,!() -(.()e
e)sper(+enta0e s' shpe!t(5 tan( +err dho+'n e t(!5 aparat(n e t(!5 +etodat e veta p'r t'
p'r-unduar. !o 'sht' ,!(thashtu e pad(s)utuesh+e se .ona e )'tyre stud(+eve do t'
.,!erohet ,!(thn!' e +' shu+'5 +' shu+' a!o 'sht' e )u0t(vuar. Dhe )'shtu 6' un' t'
sh()on( p'r -ruta )ryesore e het(+(t ton' der( +' tan(5 +' pa) n' t' 1(0'n 'sht' +arr'
s( ato 6' a!o pre+ton t' vesh(n n!' her'. !o 6' ne )e+( )'tu 'sht' n!' -(00(+ ( var-'r (
n!' -(00(+.
N' 0(dh!e +e +'nyr'n n' t' 1(0'n +ate+at()a hyn n' p'rdor(+ n' )'t' pun' dhe do
t' an,a.hohet ve8an'r(sht n' p!es't e +'posht+e t' n!'!t(n vend5 dua *ate+at()an'
dua t' va.hdo!+' t' sh)rua!+' )'to e0e+ente p'r !o<*ate+at()an' dhe !o<
*ate+at()an' p'r *ate+at()an'5 n,a a+7(1(a (+e (shte p'r e-e)t 6' t' !et' n!' (
)uptuesh'+ dhe t' +!a-tuesh+e p'r t' 7'r' ,!'n' t!et'r5 por nu) u 0ar,ua +!a-t pa
)on-0()t. s(do+os +ate+at()an +'nyr' !ust(-()(+ ndon!' 0u-t' t' vo,'0 t' ,!er' dhe
popu00ore n' (nteres t' +os<+ate+at()an5 6' un' e )(sha n' +end!e5 se )!o Sh)r(+(
duhet phys(o0o,(sts )ryes(sht t' (nteresuara5 nd'rsa n' t' n!'!t'n )oh' a!o d'sh(ron t'
(nteres(t -(0o.o-'t. N' t' dy5 por natyr(sht edhe t' sh(het +ate+at()an5 'sht' sot !o e
0e!uar )'shtu5 pas( a( n' -a)t do t' !et' e nevo!sh+e. dor'n t!et'r5 der(vat(v't !o<
+ate+at()an5 t' 1(0at ata nu) +und t' nd!e)(n < 6o-t' edhe vet'+ ato t' standardeve
shu+' t' u0'ta t' )uptuar(t +ate+at()or t' ndodh' < s( -a)te +ate+at()ore p'r t'
pranuar5 dhe )'tu dhe at!e n!' )ap(tu005 n!' )a0(+( apo e).e)ut(+( p'r+7ysur 6' t'
an,a.hohen n' d(8)a shu+' t' the00'. N'se un' nu) !a+ ( ,a7uar5 'sht' +e,!(that' t'
,!etur ndon!' vesh!e dhe p'r+7a!t!en e )'t(! do)u+ent( n' t'r's( t' )uptuesh+e5 ( 1(0(
vet'+ e d( se 8-ar' 'sht' n!' e)ua1(on +ate+at()or5 dhe e d( vet(t' e 0o,ar(t+eve5 ose
p'r ata 6' !an' n' hyr!e t' p!es's n' v(!(+ !epet5 P'r+70edh!a e sh)urt'r t' n!'!t'n ,!'
do t' +7a!'. N,a t' t!er't un' nu) dua 6' ata t' u )u!des p'r )'t' sh)r(+5 por +' pa)
se ata t' pre1(p(tuar n!' ,!y)(+ n' 0(dh!e +e at' 6' +und t' !et' n!' Ins(,ht-u0 n' 8do
rast.
*e .e00 #n' nu) !a+ ( 0e!uar p'r t' hyr' n' )'t' 00o! t' sh)ruar n' t' )und'rt'n5
)on1ept( +ate+at() ( )ushteve ps()o0o,!()e do t' o-ro!' t' n!'!t'n ,!' )und'r
Her7artGs1he. Her7art ,!(th+on' do t' !et' +er(ta p'r +und's(n' e n!' )on1ept(+(
+ate+at()or t' )'tyre +arr'dh'n(eve !o vet'+ 6' )an' t' sh6(ptuara par'5 por
,!(thashtu 7'r( p'rp!e)!en e par' -(no) p'r t' .7atuar n!' pa+!e t' t(00'F dhe t' ,!(th'
pas t(! do t' +7etet vet'+ n!' t' dyt' n' )'t' dre!t(+. N' -a)t5 +e,!(that'5
e)sper(+entet e +'posht+e !an' sa +' shu+' n'n n,a aspe)te t' veta t' ndrysh+e
the+e0ore 6' asn!' +' shu+' se n!' the)s t' ve8ant' n' da00(+(n n' +es t' dy
nevo!at5 pas( )!o do t' (shte e )ot' dhe e pap'rshtatsh+e5 )'tu 'sht' n!'
+os+arr'vesh!e n' +es t' dy t' provon(5 s(do+os ata pa +und t' +arr' vend(n e n!'
+os+arr'vesh!e n' 0(dh!e +e 8'sht!et the+e0ore -(0o.o-()e5 e 1(0a 'sht' )'tu p'r t'
sh+an,ur +e 8do )usht. /end(+( n' +es t' dy5 e 1(0a 'sht' n' t' n!'!t'n )oh' t' !et'
n!' vend(+ n' 0(dh!e +e )'t' pyet!e the+e0ore5 un' )a+ p'r t' 0'n' t' ardh+en.
Ndoshta !u pres(n )'tu parash()o!n' n!' de)0arat' p'r po.(t'n5 ( 1(0( do t' +arr' )'t'
sh)r(+ t' +ater(a0(.+(t dhe (dea0(.+(t dhe pyet!et the+e0ore -etare5 e 1(0a 8do stud(+
( +arr'dh'n(es s' trup(t dhe shp(rt(t duhet do+osdosh+'r(sht t' v(!n' n' )onta)t. !o
6' tan( 'sht' ( par( 'sht' ( sh6et'suar5 )'shtu 6' )y sh)r(+ ( shen!t' va.hdon t'
)und'rshto!' p'r +arr'dh'n(et the+e0ore t' trup(t dhe shp(rt(t5 ( 1(0( ndan +ater(a0(st't
dhe (dea0(st'5 !o n!' t' t(00'F shp!e,(+e dhe paso!at e tyre nu) !an' as n' +'nyr' t'
n!'ansh+e dhe as t' 6'ndro!n' n' n!' n,a sh6(sat e t!era5 du)e para6(tur +arr'dh'n(et
eEper(ent(a0 +es dy an't e e).(sten1's s' n!' +arr'dh'n(e -un)s(ona0e5 e 1(0a e0(+(non
)'t' para,!y)(+ n' vetvete.
S( p'r t' dyt'5 )'shtu 6' do t' ,!(tha )on)0u.(onet 6' ne +e )'t' rast5 por paso!at e
+ater(a0(.+(t s( n' pyet!et the+e0ore -etare !an' t' detyruar t' prano!n'5 t' !en' t'
para)ohsh+e.sht' e 6art' se ve8an'r(sht ato n' p()at hyr'se e sh)urt'r e the)suar5
edhe pse n' vend s-ond du)e -or+uar n!' p()'n(s!e p'r .hv(00(+(n e )'t(! do)u+ent(5
pa+!e 7a.' +und t' p'so!' n!' (nterpret(+ t' n!'ansh'+ +ater(a0(ste dhe
sh-ryt'.(+(t5 dhe n' 0(dh!e +e 8'sht!en e pavde)'s(s' -(00(+(sht du)et t' 8o!n' n' t'
n!'!t(n p'r-und(+ n' 0(dh!e +e nevo!'. Por un' dua as,!' +' )und'rshto( se 6' ,!(th'
)'t' sh)r(+ n' 7a.' dhe 7renda )onte)st(t t' n!' pa+!e )re!t's(sht e )und'rt dhe
(nterpret(+(n e asa! pa+!e t' rr(tur 6' )a+ dh'n' ter+(t n' sh)r(+et e +'parsh+e5
dhe p'r )'t' un' duhet tG( re-erohet5 n' 6o-t' se a( 6' Sh6et's(+et do t' !ap' n!'
re.u0tat5 nu) 'sht' )'tu vend( p'r t' sh)uar +' te! n' t'.
/'00(+( a)tua0 ( )'t(! pu70()(+( p'r+7an t' dh'nat e d(+ens(on(t ps()o0o,!()5 d+th
)r(!(+(n e par(+(t t' t(! dhe shp!e,(+(n e +etodave5 0(,!et dhe -a)tet 6' ( p'r)as(n
!ust(-()(+(n e)sper(+enta0 ( n!'!t'J n' v(!(+ 'sht' -un)s(on(n e +at!es +endor vet'
+e )ryesor e sa! n,a e !asht+e t' 7rendsh+e 5 paso!at .hv(00uar. )tua0e do tut!e +'
n!' e+p(r()5 +' n!' (nteres +ate+at()e dhe -(0o.o-()e pas n' pretend(+(n5 n!'
+ate+at()ore5 6o-t' n' -ush'n e )'r)esave t' re!a5 e 1(0a hapet p'r +ate+at()'n n'
)'t' p!es'5 'sht' +arr' n' v(!(+ der( n' )u-(!t' e 1a)tuara5 a -(0o.o-()e5 +e )usht 6' t'
0(nd(n +e )'to ap0()(+e 7e0an, aspe)te t' pasur p'r )on1ept(+(n e +arr'dh'n(eve n'
+es t' trup(t dhe shp(rt(t.
&e(p.(,5 I De.. 3KKL


Hyrse.
%. ko"si!erat M sh#m i prjithshm i marr!h"ie&e t
tr#pit !he shpirtit.
*e,!(that'5 do)tr(na e dyn!as'5 n' de,' t' ndrysh+e t' sh)en1's natyrore )a
p'rparuar +e n!' .hv(00(+ t' +adh5 dhe par(+et dhe +etodat e +prehta ( )'na6ur 6'
t' s(,uro!' p'rpar(+(n e tyre t' su)sessh+e5 +e,!(that'5 do)tr(na e Fry+'s n'
ps()o0o,!( dhe 0o,!()'s5 t' pa)t'n p'r n!' 7a.at +ase t' 1a)tuar -()se )a -(tuar5 stud(+(
( +arr'dh'n(eve +(d(s trup(t dhe +end!es apo trup(n dhe shp(rt(n der( tan( )a +7etur
pothua!se vet'+ n!' +os+arr'vesh!e )ut( -(0o.o-() pa the+e0 t' -ort' dhe pa par(+e
dhe +etoda p'r e1ur(n' e het(+(t t' s(,urta.
rsye!a +' e 6art' )y raport 'sht' +' pa) e -avorsh+e p'r t' )'r)uar +end(+(n
t(+ n' rrethanat -a)t()e t' +'posht+e 6' +e s(,ur( +und t' )'r)on( p'rs'r( pas prapa
t(! ,'n!yer arsye t' +'te!sh+e. Raportet e vet' 7ot's -(.()e5 ne +und t' nd!e)' d(re)t
dhe n' )onte)st(n n'p'r+!et p'rvo!'s5 raportet e 7ot's s' 7rendsh+e apo shp(rt'rore
!o +' pa)F ata n' t' v'rtet' vet'+5 a6 sa sh6(sat tona dhe +!etet e tyre t' p'r-or1uar t'
pasur5 )!o5 der( +' tan( shp(rt( vet' 8do n!'r( 'sht' ( +!a-tuesh'+F por n' +'nyr' 6'
ne !e+( n' ,!end!e t' -a)teve the+e0ore5 0(,!et 7a.'5 )ushtet the+e0ore p'r t' -(tuar n'
se1(0'n n,a dy .ona5 t' 1(0at +und t' sh'r7e!n' s( do)u+ente t' s(,urta dhe p()at
-(00estare p'r p'r-und(+(n dhe pro,res t' +'te!sh'+. Jo )'shtu5 n,a vet'+ n!'
nd'rvepron +e )onte)st(n e 7ot's -(.()e dhe shp(rt'rore t' dy !an' -a)tor't e )'sa!
+arr'dh'n(e n' n!' )oh' n' p'rvo!'n e +en!'hersh+e e 0(dhur d(re)t5 nd'rsa t!etra
+7etet n'n tavan. Sepse5 +e,!(that'5 ne !e+( t' vet'd(!sh'+ p'r nd!en!at dhe
+end(+et tona +en!'her' t' nd'r,!e,!sh'+5 ne +und t' per1epto!n' as,!' e 0'v(.!eve
n' truF t' 1(0at !an' t' detyruar p'r t' dhe p'r t' 1(0at ata !an' t' detyruar veten5 -(.()e
+7etet )'tu n'n tavan shp(rt'roreF dhe nd'rsa ne +und trupat e n!er'.ve t' t!er'5
)a-sh've dhe t' ,!(th' natyr'n para6es' d(re)t n' anato+()e dhe -(.(o0o,!()e5 ana0(.a
-(.()e dhe )(+()e5 ne +und t' 7'!+' as,!' t' dre!tp'rdre!t' t' shp(rtrave 6' p'rvo!' e
par'5 dhe Per'nd(a5 ( 1(0( ( dyt( 7(ndurF +7et!et shp(rt'rore )'tu n'n tavan -(.()e. Dhe
)'shtu +7etet h(pote.at dhe +oh(+(t d(-eren1' t' +adhe. 'sht' 8do ,!' n'n n!' dhe
7atan(!e t' t!era5 dhe a!o 'sht' 6' t' ,!endet n' +es(n e tyreM
Pas(,ur(a5 he.(t(+5 ar,u+ent( +7( )'to 8'sht!e t' v'rtet' )a ende asn!' p()' -()se e
-(00(+(t dhe p()' p'r n!' teor( t' )ushteve p'r t' 1(0at -a)te !an' n' +as' t' +adhe
'sht' ende +ohon 0e!uar.
Dhe 8-ar' +und t' !et' arsye!a e )'sa! +arr'dh'n(e t' 8ud(tsh+e 6' trup(n dhe
+end!en ne se1(0( p'r veten e t(!5 por asn!'her' t' dy5 ashtu s(8 ( ta)on s' 7ash)u
+en!'her'F ,!(thashtu d(re)t +und t' sh()o!n' s' 7ash)uF +e,!(that'5 ne )(sh(+
.a)onsh+e5 e 1(0a 'sht' dre!tp'rdre!t v'.h,uar +' 0eht' s' 7ash)uM S(pas vendos+'r(5
n' t' 1(0'n )a )!o +arr'dh'n(e +(d(s .onave +endore dhe -(.()e5 ne +und t'
supo.o!+' se )a n!' the+e0ore5 n' +arr'dh'n(et e tyre the+e0or 'sht' ( !ust(-()uar
veten. Por nu) )a 'sht' e n,!ash+e5 du)e na dh'n' t' n!'!t(n -a)t t' pa)t'n
shp!e,o!n'5 n' 6o-t' se a!o nu) +und t' 8o!' n' -undM
E pra +und t' !et' n' )'t' p()' dhe 6'. . She+7u005 n'se d()ush 'sht' 7renda n!'
rreth(5 )'shtu 6' 'sht' e an'n e sa! )onve)s at(! p0ot's(sht -shehur n'n tavan
)on)aveF )ur a( 'sht' !asht'5 anas!e00tas5 n' an'n )on)ave e tavan(t )onve)s. T' dy!a
pa0't ( p'r)as(n s' 7ash)u n' +'nyr' t' pandash+e5 s( dhe n,a ana +endore dhe
-(.()e t' n!er(ut dhe )!o +und t' sh)o!' der( re0at(v(sht edhe an'n e 7rendsh+e dhe t'
!asht+eF por 'sht' po a6 e pa+undur p'r t' par' n,a n!' )'ndv'shtr(+ n' p0an(n e
rreth(t5 t' dy an't e rreth(t n' t' n!'!t'n )oh'5 s( n!' n,a po.(1(onet n' -ushat e
e).(sten1's n!er'.ore5 )'to dy an't e n!er(ut. /et'+ s( ne ndrysho!+' perspe)t(v'n
ton'5 n' an'n e rreth(t5 ne shoh(+ ndrysh(+e5 dhe t' -shehur pas pan'. Por rreth( 'sht'
vet'+ n!' (+a.h5 dhe )!o 'sht' 8'sht!a e sh)a)ut.
Tan( nu) 'sht' detyr' dhe 6'00(+(n p'r t' hyr' n' )'t' sh)r(+ n' d(s)ut(+e
osh't(+' u0'ta apo d(s( n' pyet!en the+e0ore t' +arr'dh'n(eve t' trup(t dhe
shp(rt(t. G!e! Hdo)ush sh(hn( +(ster5 n' at' 6' du)et at(! s( ( t(00'5 p'r t' .,!(dhur n'
+'nyr'n e vet. Pranda! do t' !et' pa paso!a t' detyruesh+e p'r t' +'posht+e n' 6o-t'
se un' vet'+ t' urdh'ro!' 6' t' +os 0e pyet!en e +undsh+e t' +end(+(t t'
p'r,!(thsh'+5 ( 1(0( )a -or+uar p()a e -(00(+(t t' )'t(! sh)r(+( dhe ende s-ond(n e
-or+ave t' n!e!ta p'r +ua pa asn!' p'r,!(,!e5 dhe ,!(thashtu n!' e dh'n' n' )'t' -ush'
0uhatsh+e (de t' 1(0at )rye!n'5 t' t(00a por )'r)o!n' vet'+ 6' !an' ,!etur s( t' 7eso!+'5
do t' ta)ohet +e d(sa -!a0' n' )'t' p()'pa+!e5 nu) 'sht' t!et'r vet'+ t' p'r+7a!' n'
+'nyr' t' )ons(deruesh+e p'r nd!e)!e Dre!tues. P'r !oshur shu+' t' +'dha5 n'
-ut!en e n!' -ont s( )!o5 du)e u hu+7ur n' d(s)ut(+e per(-er()e dhe Ce(tausho0ende n'
)'t' dre!t(+5 dhe nu) )a v'sht(r's( t' vo,0a p'r t' sh+an,ur ato n' t' ,!(tha )'tu5 )!o
'sht' t' pa)t'n e)spo.(+( ( sh)urt'r ( +end(+(t p'r t' 1(0'n un' )u-(.o!n' veten
-o0,ends )'r)o! -a0!e.
*' par'5 n!' she+7u00 ( dyt' shp!e,ues p'r t' par'. S(ste+( d(e00or o-ron 'sht' e
d(e00(t n,a n!' pa+!e shu+' t' ndrysh+e se n,a To)a. Nu) 'sht' e $opern()an5 )'tu
7ota Pto0e+eut.!o do t' +7etet e pa+undur n' t' ,!(th' )oh'n p'r t' n!'!t'n
v'.h,ues(t p'r t' v'.h,uar dy s(ste+et e 7ot's s' 7ash)u5 pavar's(sht n,a t' dy!a
+!a-t t' pandash+e p'r)as(n s' 7ash)u5 dhe ashtu s( )on)ave dhe an'n )onve)s t'
rreth(t !an' n' the07 vet'+ dy +an(-est(+e t' ndrysh+e t' s' n!'!t's ,!' n,a
)'ndv'shtr(+e t' ndrysh+e. P'rs'r( por n,an!'her' )!o 'sht' e +!a-tuesh+e p'r t'
ndryshuar pa+!en a6 e-e)t(ve p'r n!' 7ot' n' 7ot'n t!et'r5 n' du)!e.
E ,!(th' 7ota p'r7'het n,a she+7u! t' t(00' 6' d'sh+o!n' p'r ne se 8-ar' 'sht' n'
the07 n!'5 du)et n,a dy )'ndv'shtr(+e se dy dhe !o n!' n,a n!' p()'pa+!e +und t'
)et' t' n!'!ta +e t!etr(n. $ushdo 6' nu) e prano!n' se a!o 'sht' a6 a00Ce,s dhe nu)
+und t' !et' ndryshe. /et'+ n' &'nda e +' t' +adhe dhe dur1hs1h0a,endsten
she+7u00 !u nu) !en( at!e p'r t' s)ado!' ose nu) 'sht' a!o. $!o na !ep raport(n e 7ot's
+endore dhe -(.()e.
H-ar' +endon( p'r sa (det' tua!a 0(dhur +e -ry+'n e 7rendsh+e 6' !u vet' )!o
-ry+' 6' sh-a6et n' po.(1(one !asht'5 por s( )'t' s(p'r-a6e +endore -(.()e. $a n!'
ndrysh(+ n' 6o-t' se !u +endon( +e trur(n tua!5 ose t' par' n' trur(n e
+end(+tar(t.
34
N' t' ,!(th' du)et Ndrysh+eF por po.(1(on( nu) 'sht' )re!t e
ndrysh+e5 n!' e 7rendsh+e5 )'tu n!' t' !asht'+Fpap'rsh)ruesh+e t' ndrysh+e edhe
se n' she+7u!t e +'parsh'+5 dhe p'r )'t' arsye vet'+ ndrysh(+( ( +'nyrave
pap'rsh)ruesh+e +adhe. P'r pu70()(+(n e dy-(sht' t' rreth(t t' s(ste+(t p0anetar
'sht'5 por vet'+ n,a dy po.(1(one t' ndrysh+e t' !asht+e -(to( n' the07 at'F +es t'
rreth(t t' d(e00(t +7etet v'.h,ues(t p'rve8 p!es's s' rreth(t5 +e p'r!asht(+ t'
p0anet(t.Por 'sht' vet'<+an(-est(+ ( shp(rt(t t' n!' p()'pa+!e t' v'rtet' e 7rendsh+e e
natyr's s' t(! 6' ndodhet )undre!t vetvete5 rast's( +e veten5 para6(t!a e phys(1a0(ty
0(dhur e n!' )ontrast t' v'rtet'5 po.(tave t' !asht+e5 e 1(0a -(to( !o rast's( +e t'.
34
+e e)u(va0ent(n e )'r)uar n' t' 'sht' n!' (de ade)uate pas p'r-und(+eve5 n'
7a.' t' sh(het n,a !asht'5 7eso! se s( shtet( ( 7rendsh'+ do t' du)et n' pastr(+(n
0ar, pen,esat e v(.(on(t Into.


$!o tan( 'sht' e n!'!t'5 natyr(sht5 a!o 6' ne s' par( hetuar arsyen pse +end!en
as)ush dhe trup(t5 pas( ato ( p'r)as(n s' 7ash)u d(re)t5 +und +en!'her' t' par' s'
7ash)u. !o +und t' !et' vet'+ !asht' dhe n,a 7renda )und'r t' n!'!t'n ,!' n' t'
n!'!t'n )oh' as)ush.
Pranda!5 nu) )a shp(rt t' +err p!es' t!era +endore dre!tp'rdre!t s( n!' ushtr(+
+endor5 pa +arr' parasysh e do t' +endo!n'5 por a( do t' )upto!n' +' 0eht' t' n!'!t'n
natyr'F a( )a5 p'rve8 n'se a( p'r)on se t!etr( +e t'5 vet'+ +'nyr' pa+!en -(.()e t'
t(!. Pranda!5 a7so0ut(sht asn!' -ry+' t!et'r se +e an' t' phys(1a0(ty sa! +und t'
per1epto!n'F p'r at' 6' du)et n' p!es'n e !asht+e t' shp(rt(t5 pa+!a -(.()e e t' 1(0(t
'sht' vet'+ +'nyr'.
Pranda!5 para6(t!a e +end!es 'sht' ,!(th+on'5 +e,!(that'5 8do or,an du)et (
ndrysh'+ n' 0ar+(sh+e Pas( vet'+ n!'5 sepse nu) 'sht' vet'+ sh()(+e t' 7rendsh+e
pas d(vers(tet(t5 +e,!(that'5 6'ndr(+et e !asht+e dhe d(vers(tet(n e sa! n' )'+7'.
Pra5 +etoda e +'parsh+e e p'r-a6's(+(t +7u0on +arr'dh'n(et the+e0ore n' +es
trup(t dhe shp(rt(t5 t' 1(0at duhet t' )'r)o!n' t' +7u0o!n' 8do p()'pa+!e 7a.' at'.
Ende n!'J Trup( dhe shp(rt( sh)o!n' s' 7ash)uF ndrysh(+( n' n!' ndrysh(+
)orespondues t' t!era. PseM &e(7n(. thot'5 !u +und t' )en' p()'pa+!e t' ndrysh+e n'
0(dh!e +e t'. Dy or' +ontuar n' t' n!'!t'n "rette hedhur )a0(+(n e tyre +e
nd'r+!et's(+(n e )'tyre 0(dh!es t' p'r7ash)'t +e n!'r(<t!etr(n @n' 6o-t' se ata d+th
nu) ndrysho!n' shu+' n,a n!'r(<t!etr(4F )y 'sht' +end(+( ( .a)onsh'+ dua0(ste e
+arr'dh'n(eve n' +es t' trup(t dhe shp(rt(t. !o ,!(thashtu +und t' 0'v(.' So+e7ody
tre,ues dy or' n' +'nyr' 6' ata ,!(th+on' har+on()e5 6' 'sht' o11as(ona0(st(s1he5
s(pas t' 1(0(t Per'nd(a )r(!o( -(.() ndryshon )und'rta +endore dhe .'vend's n'
har+on( t' va.hduesh+e. Ju +und t' vendosen p0ot's(sht der( n,a -(00(+( se ata )an'
nevo!'5 pa sh)o00(+5 t' sh)o!' pa th'n' sa)t's(sht +e n!'r(<t!etr(nF )y 'sht' +end(+( (
t' n!'!t'n har+on( t' para<p'r1a)tuar. &e(7n(. )a harruar n!' pa+!e5 dhe n' t' v'rtet'
t' th!esht'. Ju +und t' sh)on( edhe n' har+on( +e n!'r(<t!etr(n5 )'shtu 6' nu) do t'
sh)o!n' n,a n!'r(<t!etr(5 sepse ata nu) !an' dy or' t' ndrysh+e. $'shtu5 7ord( (
p'r7ash)'t5 +'s(+( ( va.hduesh'+5 sht(r!e e pa!(s!es s' par' 'sht' )ursyer. H-ar'
v'.h,ues !asht' du)et s( or'n or,an()e +e n!' +otor dhe rrota dhe n(ve0(t s(p'r
or,an()e ose s( p!es' e sa! +' t' r'nd's(sh+e dhe +' the07'sore5 )!o du)et edhe n,a
7renda )re!t t' ndrysh+e n,a +end!a e sa! +e )a0(+(n e nd!es(ve5 (+pu0seve dhe
+end(+et. !o nu) duhet t' o-endo! se n!er(u 'sht' 6ua!tur )'tu n!' or'. N'se a( 'sht'
( th(rrur n' n!' 0(dh!e +' shu+'5 a( nu) do t' 6uhet n' asn!' +'nyr'.
Shanset e n!' -eno+en(5 por varet por n,a !o vet'+ n,a d(-eren1a e p()'pa+!a5 por
edhe n,a d(vers(tet( ( pa0've vete. N!' n!er( ( ver7'r sheh +e po.(1(one n' +'nyr' t'
7ara7art' t' -avorsh+e t' !asht+e s( as,!' du)e par' n,a !asht'F dhe )'shtu )a n!' or'
t' vde)ur pavar's(sht )'ndv'shtr(+ +!a-t t' -avorsh+e e rast's(s' +e veten e sa! s(
as,!' trur(t t' "rendsh+eF)!o 'sht' vet'+ pa+!a e !asht+e at!e.
Sh)en1a 'sht' va.hd(+(sht n' p()'n e !asht+e e par' t' ,!'rave5 sh)en1a e shp(rt(t
n' 7rend's(F p()'pa+!et e !et's !an' t' 7a.uar n' sh)'+7(+(n e p()'pa+!eve5
-(0o.o-(a natyrore p'r (dent(tet(n e asa! 6' sh-a6et dy her' n' po.(1(one t' dy-(sht'F n!'
stud(+ ( +arr'dh'n(eve +(d(s +end!es dhe trup(t5 +arr'dh'n(et +(d(s dy +'nyrave t'
t' duhet t' nd!e)(n n!'.
$'to !an' p()at the+e0ore t' +end(+(t5 +e t' 1(0'n un' nu) e pastruar e -und(t e t'
dy natyr's the+e0ore t' trup(t dhe t' +end!es5 s( +' ( p'r,!(thsh'+ de -a1to
+arr'dh'n(et e n!'!t' du)e )'r)uar p'r t' )o+7(nuar n' n!' p()' t' vet+e t' par'.
Por +7etet5 s(8 thash'5 se1(0( 7'het 0(r(sht n'p'r t' 1(0'n t' t!er't e pa t' n!'!t'n ,!'
du)e u p'rp!e)ur p'r t' 7'r'5 ose n'se a( do t' p'rp(6et t' 7'!' n' t' ,!(tha. H-ar'
G!(th)ush ,!en +' t' p'rshtatsh+e n' )'t' dre!t(+ do t' +7'rr(!' n' )uad'r t'
p()'pa+!eve t' t!era t' t(!F dhe natyr(sht edhe )und'rt +und's(a apo pa+und's(a
!ust(-()o!n' n!' )onte)st t' p'rshtatsh'+ t' p'r,!(thsh+e p'r t' ,!etur t' n!'!t'n
,!'. Por )'tu 'sht' a pr(or( nu) varet n'se a( t' +7a!' trup(n dhe shp(rt(n5 ashtu s( dy
+an(-est(+e t' ndrysh+e t' s' n!'!t's 6en(e5 apo s( dy the07 p'rputhet n,a !asht'5 apo
shp(rt(n s( n!' p()' n' n!' 0(dh!e t' p()ave t' t!era t' nd!esh'+ t' 7ara7art' ose t'
natyr's !o t' 7ara7art'5 ose duan t' he6(n dor' n,a n!' pa+!e un(-or+e 7a.' n' t'
,!(tha5 der( +' tan( vet'+ Se1(0( e n!eh +arr'dh'n(en eEper(ent(a0 n' +es trup(t dhe
shp(rt(t dhe .7at(+ e)sper(+enta0 t' 0e!uar t' tyre5 a( +und t' p'rp(6et p'r-a6's(+(n
,e.Cun,enste t(!. P'r sh)a) se vet'+ +arr'dh'n(et e eEper(ent(a0 n' +es trup(t dhe
shp(rt(t5 ne do t' 7a.ohet n' v(!(+5 dhe ne t' sh'r7e!' ,!(thashtu p'r t' p'rsh)ruar
-a)t()e e shpreh!et +' t' .a)onsh+e t' 1(0at )an' n!' dua0(ste +7a!tur +' tep'r n'
)upt(+(n s( +end(+(t ton' n!'sore5 n'se tash+' 0e!o!n' p'r)th(+ t' 0eht' n' t'.
$!o nu) do t' thot' se +'s(+( do t' .hv(00ohet )'tu do t' ndon!'her' p'r t' par'5
+arr'dh'n(et the+e0ore e trup(t dhe +end!es dhe pa nd()(+ t' !et' (nd(-erent nda! sa!5
n' t' )und'rt'n. Por )!o 'sht' )on-u.e paso!at 6' +und t' rr!edh(n pre! sa! n!' d(t'5
dhe t' -(00o!n' p'r t' 7'r' edhe p!es'r(sht5 !o +e n!' +7'shtet!e t' )'sa! do)tr(ne. $y
do)u+ent 'sht' th!esht e+p(r()e5 n' t' v'rtet'5 dhe t' sh)ar)o!' n' 8do )usht n,a
-(00(+(.
N'se !o5 !u +und t' )'r)on( M5 *und's(a e n!' do)u+ent( t' t(00' 'sht' n'
)und'rsht(+ t' dre!tp'rdre!t' +e -a)t(n5 6' )e+( -(00uar5 se +arr'dh'n(et n' +es trup(t
dhe shp(rt(t !an' t' pr(vuar n,a p'r!etuar Por ata nu) !an' t' p'r1ept(+(t n' t' ,!(tha5
por a!o 'sht' vet'+ +arr'dh'n(et e +en!'hersh+e e p'r1ept(+(t t' +en!'hersh'+
t'rhe6ur. Edhe t' )uptuar(t ton' t' +arr'dh'n(eve t' p'r,!(thsh+e n' +es t' trup(t dhe
shp(rt(t n' 7a.' t' p'rvo!ave t' 00o!(t +' t' p'r,!(thsh+e5 t' 1(0at +und t' !en' t' 7'!'
n' 0(dh!e +e +arr'dh'n(et e tyre5 a!o ,!(thashtu nu) )a s( t' ,!(th' ata 6' v!en +e
)'r)esat -()se p'r )'t' do)u+ent5 s( shpreh!a e nevo!sh+e t' para6(tet e
n!'!t'. Re.u0tat( do t' tre,o!' se na p'rvo!' !o +' pa) t' ve8ant' n' d(spo.(1(on t' sa!5
t' 1(0at p!es'r(sht +und t' sh'r7e!n' p'r t' na or(entuar n' -ush'n e +arr'dh'n(eve t'
t'rthort'5 n' p'r,!(th's( !an' t' p'rshtatsh+e p'r t' !ust(-()uar p'r-und(+e p'r
+en!'hersh+e.
N' -a)t5 a!o +und t' +e )'t' )'ndv'shtr(+ t' p'r,!(thsh'+5 edhe n' 6o-t' se ata
duhet t' pranohen5 nu) t' 7'het. S(,ur(+( ( p!e00or(s' dhe the00's(n' e n!' v'shtr(+ t'
p'r,!(thsh'+ nu) varet p'r,!(th's(5 por e0e+enta0s. &(,!( ( ,rav(ta1(on(t dhe 0(,!et
+o0e)u0are @t' pad(s)utuesh'+ (sh p'r-sh(!n' +e4 0(,!e e0e+entareF ata (sh(n t' n!ohur
n' t'r's(5 dhe t'r' -ush'vepr(+( ( rras)ap(tur n' p'r-und(+et e n!'!ta s( n' stud(+(n e
7ot's -(.()e n' p'r,!(th's(n' +' t' +adh do t' p'r-undo!'. Pranda!5 a!o 'sht'
)ons(deruar5 0(,!et e0e+entare t' -(tuar p'r +arr'dh'n(et n' +es 7ot's -(.()e dhe 7ot's
+endore5 p'r t' +arr' n!' pa+!e t' p'r,!(thsh+e p'r t' -(tuar n!' t' 6'ndruesh+e dhe
t' .hv(00uar +'s(+(n e t(!F dhe ata +und t' 7a.ohet vet'+ n' -a)te e0e+entare )'tu
dhe at!e.
Ps()o-(.()e 'sht' n!' do)tr(n' e 1(0a duhet t' 7a.ohet n' )'to )ons(derata. *'
shu+' pre! tyre n' )ap(tu00(n n' v(!(+.
%%. 'fati !he !etyra e psikofizike
1(
.
N'n ps()o-(.()e )'tu 'sht' n!' sh)en1' e).a)te e +arr'dh'n(eve -un)s(ona0e apo
var's(s' n' +es trup(t dhe shp(rt(t5 do t' )uptohet +' n' p'r,!(th's( n' +es -(.()e dhe
+endore5 -(.()e dhe ps()o0o,!()e5 "ot'rore.
34
R(sh()(+( S. 3<3I.
P'r .onat e shp(rt'rore5 ps()()e5 shp(rt5 ne pres(+ 6' n' t' ,!(tha 8-ar' 'sht'
er-a20(1h n,a per1ept(+( ( 7rendsh'+ ose ( p'rhu+7ur pre! tyre5 +e at' t'5 trupore5
7ota -(.()e -(.()e5 +ater(a0e5 8-ar' 'sht' er-a20(1h n,a per1ept(+( ( !asht'+ ose (
p'rhu+7ur n,a ato. $!o duhet vet'+ .ona t' 7ot's -eno+ena0e5 +e ps()o-(.()e t' tyre
+arr'dh'n(e do t' duhet t' +erren !an' t' re-eruara5 ( 1(0( presupo.on 6' !u e d(n( se s(
t' 7'!n' per1ept(+ t' 7rendsh'+ dhe t' !asht'+ n' )upt(+(n e p'rdor(+(t t'
.a)onsh'+ t' ,!uh's +7( a)t(v(tetet5 )u e).(sten1a n' p'r,!(th's( 'sht' +an(-estuar .
T' ,!(tha d(s)ut(+et dhe stud(+et e ps()o-(.()e t' re-erohen n' t' ,!(tha vet'+ n'
an'n pa+!en e 7ot's -(.()e dhe shp(rt'rore5 n' at' 6' du)et n' +'nyr' t'
dre!tp'rdre!t' n,a per1ept(+( ( 7rendsh'+ apo t' !asht'+5 ose n,a Ers1he(n0(1hen
,!(thn!e ,!enera0(teteve5 ose s( raport5 )ate,or(5 )onte)st(t5 p'rve8 rr!edho!'5 0(,!( ( $!o
'sht' -atura e )uptuesh+e 7ash)(+F sh)urt(+(sht n' -(.()e n' )upt(+(n e -(.()'s dhe
)(+(s'F +' +endor n' aspe)t(n e p'rvo!'s s' ps()o0o,!(s'5 pa the07(n e trup(t5 shp(rt(
'sht' r'n' prapa 7ot's -eno+ena0e n' dre!t(+ t' +eta-(.()'n d(s(.
N' p'r,!(th's(5 ne e 6ua!+' )'t' -un)s(on +endor e -(.()5 t' varur dhe anas!e00tas5
der( tan( s( e t(00' n!' +arr'dh'n(e )onstante ose !ur(d() n' +es t' dy 'sht' se +und t'
!et' n!' udh'.ues p'r t' t!er't t' e).(sten1's dhe ndrysh(+et.
Fa)t( ( +arr'dh'n(eve -un)s(ona0e n' +es trup(t dhe shp(rt(t 'sht' e
pa)ontestuesh+e n' p'r,!(th's(5 +e,!(that'5 0(dhur +e arsyet5 (nterpret(+(n dhe
.,!er(+(n e )'t(! -a)t(5 )a n!' +os+arr'vesh!e ende t' pavendosur.
Pavar's(sht n,a aspe)tet +eta-(.()e t' )'sa! +os+arr'vesh!e5 t' 1(0at )an' t' 7'!n'
+' tep'r p'r t' t' ashtu6ua!tur(n natyr' s( pa+!a5 ps()o-(.()e t' p'rp(6et p'r t'
p'r1a)tuar +arr'dh'n(et a)tua0e -un)s(ona0e nd'r+!et -ushat pa+!en e trup(t dhe
shp(rt(t sa +' sa)t' 6' t' !et' e +undur.
!o 6' ( ta)on n,a p()'pa+!a sas(ore dhe 1(0'sore5 0ar, dhe a-'r5 n' 7ot'n +ater(a0e
dhe 7ot's shp(rt'rore t' )o+7(nuara5 s(pas t' 1(0(t 0(,!et p'r t' nd!e)ur ndrysh(+et e
tyre n,a n!' t!et'r ose t' sh)o!n' +e n!'r(<t!etr(nM Shtron )'to pyet!e n' ter+a t'
p'r,!(thsh+e t' ps()o-(.()e dhe )'r)on p'r tG(u p'r,!(,!ur atyre +e sa)t's(.
Th'n' ndryshe5 por vet'+ tha se t' n!'!t'n ,!' )'shtuJ 8)a ( ta)on s' 7ash)u n'
+'nyr' t' 7rendsh+e dhe e !asht+e e ,!'rave dhe 1(0at 0(,!e e).(sto!n' p'r respe)t
ndrysh(+et e tyre p()'M
Respe)t(5 )a n!' +arr'dh'n(e -un)s(ona0e nd'r+!et trup(t dhe shp(rt(t5 as,!' nu) do
t' pen,o!' 6' t' !et' e n!'!t' ashtu s( p'r t' shprehur n' at' se n' dre!t(+ t' t!era n' sy
dhe t' +7a!n' ,!ur+'t e asa! 6' !u +und t' shp!e,o!' n' +'nyr' t' p'rshtatsh+e n,a
raport( +ate+at()ore -un)s(on(t +(d(s var(a70ave x dhe y 'sht' n!' e)ua1(on(t )u
se1(0( var(a70e +und t' sh(hen s( n!e -un)s(on te ndon!' t!et'r5 dhe n' t' n!'!t'n
ndrysh(+et e tyre var's( )a. N!' arsye por sepse ps()o-(.()e t' pre-ero!n' nd!e)!en e
an'n e var's(s' s' shp(rt(t n,a trup( ( )und'rt5 'sht' se vet'+ -(.() 'sht' sh)a00a
dre!tp'rdre!t t' arr(tsh+e5 por sh)a00a e ps()()e +und t' +erret vet'+ s( n!' -un)s(on
t' asa! se s( do t' tre,ohet +' von'. $!o arsye 'sht' ( r'nd's(sh'+ dhe p'r1a)ton
dre!t(+(n e Gan,es posht'.
rsyet +ater(a0(ste p'r n!' pre-eren1' t' t(00' t' v(!' n' ps()o-(.()e nu) d(s)utuara
ose v0e-sh+'r(s'5 s( dhe +os+arr'vesh!e nd'r+!et +ater(a0(.+(t dhe (dea0(.+(t5 s( n'
+arr'dh'n(et e var's(s' t' n!'r( n,a t!etr( n' the07 sh)on5 !u +7etet s( th!esht n' 0(dh!e
+e raportet e 7ot(+(t5 t' hua! dhe (nd(-erent'.
D()ush +und t' da00o!' +arr'dh'n(et e dre!tp'rdre!ta dhe t' t'rthorta t' var's(s' ose
t' +arr'dh'n(eve t' dre!tp'rdre!ta dhe t' nd'r+!et'suara -un)s(ona0e n' +es t' trup(t
dhe shp(rt(t.Nd!en!at sensua0 !an' n' 0(dh!e t' dre!tp'rdre!t' +e a)t(v(tete t' 1a)tuara
n' trur(n ton'5 t' pa!(sur +e n!' ,rup !an' t!et'r5 apo ata 6' n' su)ses(on t'
+en!'hersh'+F por vet'+ n' (nd(re)te n,a st(+u! t' !asht'+ 6' nE(s(n )'to a)t(v(tete
vet'+ p'r+es nd'r+!et's(+(t t' n!' p'r8uesh+'r( nervore n' trur(n ton'. )t(v(tet(
yn' t'r' shp(rt'rore )a n!' a)t(v(tet n' trur(n ton' d(re)t t' varur n,a ta5 e 7'n t' t(00'5
por pasta! do t' va.hdo!' d(re)t +e ta5 ose ata +en!'her' )ur t'rho6( veten n,a
e-e)tet e 7ot's s' !asht+e +e an' t' +es+e t' nervore dhe +otor()e ton' or,aneve.
*arr'dh'n(et e nd'r+!et'suara -un)s(ona0e n' +es trup(t dhe shp(rt(t5 t' p0ot'suar
)on1ept(n e +arr'dh'n(eve -un)s(ona0e vet'+ p'r a6 sa t'r's(sht s( n!' n'
+arr'dh'n(et +endon nd'r+!et's(+(n +e the00's(5 sepse n' rast t' d'sht(+(t t'
nd'r+!et's(+(t5 t' 6'ndruesh+'r( apo 0(,!sh+'r(n' 0'n' !asht' n' 0(dh!e t' trup(t dhe
shp(rt(t5 n'n Hyr!e dhe nd'r+!et's(+( 'sht'.P'r t' .,!(dhur n!' st(+u0 vet'+ n' +as'n
0(,!'r(sht nd!es( s( a!o n' trur(n e ,!a00' edhe nu) )a +un,es' t' nervat e ,!a00' 6' n'
7(+'ve e-e)t(n e st(+u0(t t' trur(t.
N' )'t' dre!t(+ ps()()' 'sht' par' s( n!' -un)s(on t' dre!tp'rdre!t' t' -(.()e5 -(.()e5
transportues(t5 7a.a e ps()()'s +und t' 6uhet. )t(v(tetet -(.()e t' 1(0at +7'shtes(n
apo +7'shtet!en e ps()()e !an'5 pra5 n' +arr'dh'n(e t' dre!tp'rdre!t' -un)s(ona0e nda!
sa!5 ne e 6ua!+' ps()o<-(.()e.
H'sht!a e natyr's s' a)t(v(teteve ps()o<-(.()e5 d+th n' su7strate dhe -or+'n e sa!5
'sht' n!' 8'sht!e e hapur 6' n,a -(00(+( n'5 dhe nu) 7'r( asn!' supo.(+ n' 0(dh!e +e
t'. Dhe a +und t' p'rhu+7ur -(00(+(sht p'r dy arsye5 s' par( p'r sh)a) se a!o 'sht' a6
th!esht t' vepro!' n' p'r1a)t(+(n the+e0et e p'r,!(thsh+e t' ps()o-(.()e t' s(,uro!'
raporte sas(ore5 s( n' -(.()'5 )u +arr'dh'n(et 1(0'sore !an' 7'r' vet'+ e sas(ore t'
varurF s' dyt(5 p'r sh)a) se ne !e+( pas t' n!'!t(n )0as(-()(+ v(!(+ t' +'s(+(t ton' n'
p!es't e para t' sa! ende nu) )an' +arr' +7( a)t(v(tetet ps()o<-(.()e nu) )a
)ons(derat' t' ve8ant'.
Natyra e 8'sht!es 'sht' ( ndar' ps()o-(.()e n' n!' !asht+e dhe n!' t' 7rendsh+e5 n'
var's( t' +arr'dh'n(eve t' shp(rt'rore n' 7ot'n -(.()e e !asht+e ose t' 7ot's -(.()e e
7rendsh+e5 +e t' 1(0at shp(rt'rore 'sht' n' +arr'dh'n(e t' n,usht'5 'sht' +arr' n'
)ons(derat'5 ose ndryshe5 n' n!' Do)tr(na e +arr'dh'n(eve (nd(re)te dhe d(re)te
-un)s(ona0e n' +es shp(rt(t dhe trup(t.
P'rvo!a the+e0ore p'r t' ,!(th' ps()o-(.()e t' +und t' )'r)ohet vet'+ n' -ush'n e
ps()o-(.()e t' !asht+e5 n' 6o-t' se vet'+ )!o 'sht' p'rvo!a e +en!'hersh+e n'
d(spo.(1(on5 dhe prodh(+( 'sht' ( nevo!sh'+ p'r t' +arr' n,a ps()o-(.()e t'
!asht+eF por )!o nu) +und t' pa *(trD1)s(1ht va.hduesh+e t' .hv(00uar +' e
7rendsh+e5 du)e pasur parasysh -a)t(n se 7ota -(.()e e !asht+e -un)s(onon ( 0(dhur
vet'+ n'p'r+!et nd'r+!et's(+(t t' 7ot's -(.()e e 7rendsh+e t' shp(rt(t.
G!(thashtu5 p'r sa )oh' 6' ne !e+( ende vet'+ n' sh6yrt(+(n e +arr'dh'n(eve
0(,!ore +(d(s st(+u0(t t' !asht'+ dhe nd!es(5 ne duhet t' +os harro!+' se st(+u05 por
!o d(re)t nd!es( .,!on n' ne5 por vet'+ +e .,!(+(n ndon!' vepr(+tar( -(.()e n' ne5 n'
)upt(+(n e +' t' dre!tp'rdre!t' +arr'dh'n(e !an'. Natyra !ua! ende +und t' !et' +!a-t
( pan!ohur5 8'sht!a e )'sa! natyre !an' -(00(+(sht +!a-t t' pavendosur se s( duhet t'
7'het n,a ne haptasF por -a)t( ( tyre ne duhet t' 7'!+' dhe shpesh re1urs p'r )'t' -a)t5
)ur 'sht' -!a0a p'r vet' )'tyre +arr'dh'n(eve !ur(d()e5 p'r t' 1(0at 'sht' p'r ne t'
7'!+' n' ps()o-(.()e t' !asht+e par' 7(nd'se p'r t' parash()o!n' dhe t' nd!e)'. shtu
s( ne5 edhe pse a)t(v(tetet -(.()e 6' !an' su7!e)t ton' do t' -un)s(ono!' +en!'her' dhe
t' nd!e)(n5 por !an' )re!t's(sht t' pan!ohur5 nu) duhet t' harro!+' se a!o 6' 'sht' e
punuar n,a vu00net( n' 7ot'n e !asht+e5 por vet'+ +e an' t' a)t(v(teteve t' t(00a5 a( )a
punuar do. Dhe )'shtu t' ,!(th' +end(+et e pan!ohur do t' thot' an'tar 6' !an' t'
)thyer at' 6' 'sht' e nevo!sh+e p'r t' )o+p0etuar .(nEh(r(n e e-e)teve.
Ps()o0o,!(a dhe -(.()'s tash+' p'rdoret e+r( duhet t' 7a.ohet ps()o-(.()e n!' dor'5
n,a ana t!et'r5 ps()o0o,!( dhe pre+ton tG( !ap' t' n!'!tat do)u+ente +ate+at()ore. N,a
-(.()a hua.uar e ps()o-(.()e t' !asht+e +!etet dhe +etodatF 7rendsh+e 0eans +' +(r'
te -(.(o0o,!(s' dhe anato+(s'5 s(do+os e s(ste+(t nervor5 dhe )'r)on n!' n!oh!e t'
1a)tuar p'rpara +e t'.P'r -at t' )e65 natyr(sht5 'sht' e het(+eve a6 t' +und(+sh'+5
t' sa)ta dhe t' v0e-sh+e n' )'t' -ush'5 e 1(0a )a s!e00' )oh't +oderne5 por !o n' t'
+(r' t' t' ps()o-(.()e t' 7rendsh'+ t' nE!err'5 ( 1(0( do t' !et' pa d(s)ut(+ n!' d(t' p'r
t' t'rhe6ur at' )ur )'to het(+e dhe e n!' t!et'r su0+ v' n' het(+et e sa!5 p'r t' 1(0at )y
-ont 'sht' e 7a.uar5 do t' va.hdohet der( n' p()'n e ta)(+(t5 )u ata !an' n' ,!end!e p'r
t' -ry+'.uar n!'r(<t!etr(n. Se )!o 'sht' der( +' tan( pa) 'sht' rast(5 vet'+ re-eruar
shtet(t t' pap'rsosur n' t' 1(0(n +'s(+( yn' 'sht' ende.
P()'pa+!e n,a t' 1(0at ne do t' +arr' su0+(n n' +'s(+dh'n(en ton' )'tu 'sht' )!o.
Para se t' na !epen +!etet p'r t' p'r1a)tuar natyr'n e a)t(v(teteve -(.()e 6' !an' t'
0(dhura dre!tp'rdre!t +e a)t(v(tetet tona (nte0e)tua0e5 +e s(,ur( +und t' t' nE!err'
+arr'dh'n(et sas(ore t' var's(s' n' +es t' dy 'sht' e p'r1a)tuar der( n' )u-(!t' e
1a)tuara. Sensat(on varet n,a st(+u!F n!' nd!es( t' -ort' varet n,a n!' st(+u0 t'
-ort'F st(+u0 vepron vet'+ nd!es( n'p'r+!et nd'r+!et's(+(t t' n!' a)t(v(tet( t'
7rendsh'+ -(.(). N' )'t' dre!t(+5 0e +arr'dh'n(et !ur(d()e nd'r+!et nd!es( dhe
st(+u!t p'r t' ,!etur5 ata duhet t' p'r-sh(!n' +arr'dh'n(et !ur(d()e +(d(s st(+u!ve dhe
a)t(v(tet(n e 7rendsh+e trupore5 e 1(0a n' 0(,!et e p'r,!(thsh+e5 t' t(00a s( a)t(v(tetet
-(.()e sh)a)to!n' n!'ra<t!etr'n5 n' )onta)t dhe n' )'t' +'nyr' t' !ust(-()o!n'
)on)0u.(one t' p'r,!(thsh+e +7( )ushtet e )'t(! a)t(v(tet( 7rendsh+e . N' -a)t5
re.u0tat( do t' tre,o!' se n' t' ,!(tha (n!oran1's ton' n' 0(dh!e +e natyr'n e deta!uar t'
a)t(v(teteve ps()o<-(.()e5 por e n!'!ta 6' v(!n' n,a )ushtet p'r )ushtet +' t'
r'nd's(sh+e t' !et's s' p'r,!(thsh+e +endore n' )ons(derat'5 tan( der( n' )u-(!t' e
1a)tuara5 t' (deve t' s(,urta dhe .u0On,0(1he +' the+e0ore -a)tet dhe 0(,!et t' 1(0at
p'rputhen n,a ps()o-(.()e t' !asht+e n' t' 7rendsh+e5 !an' t' !ust(-()uara.
Por p'rve8 )'t(! )upt(+( p'r ps()o-(.()e t' 7rendsh+e )an' raporte 0(,!ore5 t' 1(0at
+und t' !en' t' p'r1a)tuara n' -ush'n e !asht+e5 r'nd's(n' e tyre p'r veten e tyre. P'r
sh)a) t' re.u0tateve t' n!'!ta5 s(8 do t' sh(het5 e5 d(+ens(on(n +endore -(.()e5 dhe )y
d(+ens(on +und t' !et' n,r(tur ap0()a1(one5 t' 1(0at n,a ana e t(! !an' +e r'nd's( dhe
(nteres.




%%%. Nj pyetje paraprak.
N'se t' ,!(tha pyet!et e err't dhe e d(s)utuesh+e te ps()o-(.()e t' 7rendsh+e
tash+' < dhe pothua!se ( ,!(th' ps()o-(.()e t' 7rendsh+e a)tua0(sht p'r7'het vet'+
n,a pyet!e t' t(00a < !an' r(vendosur +e veten der(sa pro,ra+( eEper(ent(a0 s(,uron
+!etet p'r vend(+(n e t(!5 por a( 6' 'sht' ( n!'!t' t' 1(0(n Perspe)t(vat ane+7an'
ps()o-(.()e 'sht' ( sh6et'suar5 t' vornCe, p'r t' pre)ur t' pa)t'n p'r pa) )oh'5 p'r
tG(u p'r,!(,!ur atyre a6 sa ata +und t' +arr' p'r,!(,!e n,a )ons(derata t'
p'r,!(thsh+e5 dhe p'r t' re-eruar p'r p!es'n t!et'r t' ep(sod.
N'se ne e 6ua!+' t' +enduar(t5 t' ,atsh'+5 nd!en!at -(ner estet()e s( n!' +' t' 0art'
shp(rt'rore5 nd!en!at sensua0e dhe (+pu0seve se +' t' u0't5 )'shtu 6' +und t' 8do
rast( )'tu posht' < 8'sht!a e p'rte!+e ne +und hapta.( < a)t(v(tetet +' t' 0arta
+endore s( pa) e Pa!(s sh)uar se +' t' u0't5 pa )rye!n' a)t(v(tete -(.()e5 ose t' !et' (
detyruar n,a a)t(v(tetet ps()o-(.().s)ush nu) +und t' +endo! se +e n!' (nte0e)t t'
n,r(ra. shtu s( pa) 'sht' 6' t' v(het n' dysh(+ se n!' nd!es( t' 1a)tuar t' -ytyr's5
nd!es( e d',!(+(t +und t' v(!' vet'+ n' !et' n' 7a.' t' a)t(v(teteve t' 1a)tuara t'
7'het s( s(ste+( yn' nervorF ,!(thashtu nu) 'sht' n' dysh(+5 ndoshta the+e0uar n'
)on1ept(n e an'n sensua0e t' shp(rt(t 6' ata 6'ndro!n' n' 0(dh!en +' t' n,usht' +e
phys(1a0(ty dhe sh)o!n'. *' shu+'5 por )!o 'sht' e dysh(+t' n'se ndon!' +end(+ t'
ve8ant' 'sht' ( 0(dhur +e n!' 0'v(.!e n' +'nyr' t' 7ara7art' t' 1a)tuar n' tru5 dhe !o
+' tep'r n!' trur( a)t(v n' h(nre(1he p'r,!(thsh'+ p'r t' +enduar(t dhe a)t(v(tetet +'
t' 0arta +endore n' t' ,!(tha pa n!' natyre t' t(00' t' ve8ant' dhe dre!t(+( ( a)t(v(tete
-(.()e n' tru duhet t' sh)on( n' n!' dre!t(+ t' 1a)tuar dhe 00o!(n e pa!(sur. Po a!o 'sht'
da00(+( )ryesor n,a +' t' u0't n' ra!onet +' t' 0arta shp(rt'rore do t' ndoshta @D(sa
da00(+ -ry+'s dhe shp(rt(t n' )upt(+(n e n,usht'45 vet'+ p'r t' )'r)uar )'tu.
Supo.o!+' tan( se a)t(v(tetet +' t' 0arta +endore (sh(n +e t' v'rtet' n!'
+arr'dh'n(e t' ve8ant' 0(rohet p'r a)t(v(tete -(.()e5 por )'shtu do t' 7'nte5 por -a)t( (
p'r,!(thsh'+ p'r tGu n!ohur s( t' n!'!t'n +arr'dh'n(e nda! su7!e)t(t sh()(+(n dhe
e).a+(n(+(t n,a ps()o-(.()e t' 7rendsh+e. P'r )'t' +arr'dh'n(e ( p'r,!(thsh'+ do t'
!et' n' 8do rast t' detyruar n,a 0(,!et un(versa0e dhe t' p'r-sh(!' )ushtet e
p'r,!(thsh+e 6' do t' .7atohen p'r t' p'r1a)tuar at'F po )!o duhet )urr' ,!(th+on'
+7etet detyra +' e r'nd's(sh+e e ps()o-(.()e t' 7rendsh+e. Dhe tash+' n!'
)ap(tu00(n e ardhsh'+ @/4 do t' na 8o!' n' )ushte t' t(00a.
#n' dua t' t' +arr' n!' -oto s( t' +end(+(t t' p'r-sh(r' n' 0u+(n e a)t(v(tet(t -(.()
vet' dhe vet'+ +e an' t' )'t(! nd'rvepr(+( t' !et' e v'rtet'5 ose 6' a( e p'06en 0u+(
)'r)o!n' vet'+5 s( roCers n' 7ar)' p'r )ontro00 t' shtuar +7( t'5 dhe n' )'t' +'nyr'
(nd(-erente nda! 7oshte t(+on n' shtan,F n' 6o-t' se t' dy )ushtet dhe 0(,!et e 0u+(t do
t' )ons(derohet )ur 'sht' -!a0a p'r rr!edh'n apo p'rpar(+(n e +end(+(tF edhe n' 6o-t'
se +e t' v'rtet' t' du)en shu+' aspe)te t' t!era. Edhe an(!eve e 0(r' 'sht' su7!e)t (
0(,!eve 6' )an' t' 7'!n' +e natyr'n e e0e+ent(t dhe +!etet 6' a!o p'rdor p'r tG(u
re-eruar. Pra5 do t' pa)t'n t' )et' t' ps()o-(.()e t' ,!en( t' 7'!' +e +arr'dh'n(et e
0arta shp(rt'rore t' +7'shtet!es -(.()eF por n,a a!o 6' aspe)tet dhe p'r at' 6' )u-(.on
ata do t' )et' vet' n!' d(t' p'r t' vendosur n' terr(toret e tyre.
*a! Hdo tan( (de!a dhe 6'00(+( ( ps()o-(.()e t' 7rendsh+e t' )u-(.uara der( +' tan(
dhe p'r sa )oh' 6' t' detyr(+(t s( dhe 7and's s' -a)teve nu) e detyruar at' t' he6'
dor' )u-(.(+(n.Pas 7es(+(n t(+5 6' 'sht'5 por tan( p'r tan( 7'het vet'+ s( pretend(+et
-etare5 nu) )a n' )'t' dre!t(+ nu) )a )u-(.
N' -a)t5 un' e )ons(dero! se nd!es( e har+on( dhe +e0od( 6' +7art pa d(s)ut(+ n!'
)ara)ter +' t' 0art' se a!o e tone t' vet+e5 raportet e n!'!ta -re)uen1ave t' nevo!sh+e
s( 7a.'5 t' (nd(v(d(t e su7!e)t(t t' nd!en!ave (nd(v(dua0e5 dhe se ata !an' vet'+ n'
0(dh!e t' n,usht' +e +'nyr'n )'to t(n,'00o!' s' 7ash)u dhe t' nd!e)(n5 +und t'
ndrysho!'F *' du)et )!o s( n!' a0u.(on p'r n!' +' t' 0art'5 por !o +un,esa e 0(dh!eve
t' ve8anta t' var's(s' nd'r+!et +7'shtet!es +' t' 0art' shp(rt'rore dhe -(.()e t'
,'n!e!'5 dhe t' ,!(th' ndoshta pa!tohen +e )'t'5 e).e)utuar +' 0eht' dhe .,!er(+(n
a0u.(on. Por as e).e)ut(+(5 as +ad!e pretendo!n' t' n!'!t'n ,!' )'tu n' hyr!e t'
)au.'s son'.


%). Term *oyal " "!jesi !he a$arim.
N' a6 ( +adh e as +os )o+p0et(+ ( stud(+eve t' +'parsh+e ps()o-(.() do n!'
rend(t!e5 p'r)u-(.(+( dhe )0as(-()(+( ( t' ,!(tha PustOnd0(1h)e(ten +endore5 o7!e)t(
+und t' !et' n!'!t' p'rs'r(5 )an' pa) do7(. S' par(5 dhe n' )ryesore )e+( t' 7'!+' +e
nd!en!at sensua0e n' )upt(+(n e .a)onsh'+ t' -!a0's nd!es(5 t' 1(0'n un' do t' p'rdor'
no+en)0atur'n e +'posht+e da00uese.
#n' do t' da00o!' nd!en!at (ntens(ve dhe t' ,!er'5 s()urse v0en p'r per1ept(+(n
sensua0e e d(8)a +adh's(a e t' 1(0(t 'sht' )apur s( (ntens(ve apo t' ,!er'5 d+th5 p'r.
She+7u00 p'r nd!en!at (ntens(ve nd!es( t' sh)'06(+(t +e nd!en!at ,!era )ons(derohet
n!' +ase hap's(nor pres(n t' p'r7a00en apo t' pre)ur5 dhe do t' )'t' arsye edhe sas(a
(ntens(ve dhe t' ,!er' t' n!' nd!es( ndrysho!n'. N'se ne n!' o7!e)t du)et +' e
ndr(tsh+e se sa t' t!era5 6' ne e 6ua!+' nd!es( t' 1(0'n a!o ( !ep5 (ntens(v e +adhe )ur
a!o 'sht' +' e +adhe se sa t' t!era na du)et ,!er's(sht +' ( +adh. $!o 'sht' vet'+
8'sht!e e p'r)u-(.(+(t5 dhe vendos5 s(8 )uptohet p'r,!(th's(sht5 nu) )a +asa t'
ve8anta t' nd!es( p'rpara.
N' t' ,!(tha nd!en!at n' t' ,!(tha5 (ntens(ve s( t' ,!er'5 +und t' da00o!+' +adh's(n'
dhe -or+'nF p'rve8 se n' +adh's(n' -or1'n e p'r7ash)'t (ntens(ve dhe -or+' 6uhet
1(0's(. N' sh'n(+et5 shu+a5 edhe pse t' )uptuesh+e s( 1(0's(n' e .'r(t5 por edhe n!'
an' sas(ore5 n' 6o-t' se ne +und t' .,!edh(n n!' +' t' +adhe dhe +' t' vo,'0
ndrysh(+ 0art's(.
EH ;e7er da00on pad(s)utuesh+e shu+' t' -u6(sh+e p'r5 aseteve ose +end!en5 t'
1(0at na !ap(n +e nd!es( t' ,!era pas +arra p'rs(p'r )'tu5 p'rdor(+( ( ,!uh's5 ose
)upt(+(n e hap's(r's s( )upt(+(n e p'r,!(thsh'+ t' sh6(save t' 1(0at na !ap(n nd!es(
(ntens(ve5 sh6(sat e t' ve8anta5 n'se nd!en!at (sh !o s( )!o e -und(t tash+' +und t'
da0(n n' d(sa p'rshtyp!e t' (nd(v(d(t5 t' pavarur n,a n!'r(<-(7ra t' t!era nervore apo
p'r)at's(sht 6ar6et e tyre t' de,'ve @6ar6et sh6(sore45 por vet'+ +e an' t'
)oord(n(+(t t' p'rshtyp!eve5 +e !o a6 shu+' -or1'n dhe 1(0's(n' e p'rshtyp!eve5 s(
nu+r( dhe +arr'vesh!e t' sa! ose 6ar6et e tC(,s nervore 5 t' 7'het n' t' 1(0'n 'sht' e
n!'!t' su7stan1(a0(sht +e +adhes(ne dhe -or+'n e nd!es( ,!er'.r,u+entet e t(! n'
0(dh!e +e )'t'
n!'4
!an' shu+' t' n,!ar' 6' t' )ontr(7uo!n' p'r t' s6aruar )ushtet e
p'r,!(thsh+e t' sh6(saveF $'tu +und t' +!a-to!' n' -(00(+ t' )et' vet'+ t' v'n' re
ndrysh(+(n n' rrethanat5 t' 1(0at varen n,a nd!en!at (ntens(ve dhe t' ,!er'5 vur(F s( n'
p'r,!(th's( )'to d(s)ut(+e t' sh)urtra parapra)e !an' t' dest(nuara vet'+ p'r t'
(n(1(uar d(s)ut(+e n' 0(dh!e +e 0e,!endat e nd!esh+'r(s' dhe nd!es( t' +atur5 dhe p'r
)'t' arsye nu) !an' t' p'r-sh(ra n' .7at(+(n e +'s(+(t t' nd!es( s( a!o )'r)on )'t'
6'00(+.
34
Raportet e. So1 sa)sone. 3K?=5 - K=F n' e)stra)te n' Pentra070 FECHNER<
s'. 3K?= Nr =3


N' natyr'n dhe varsh+'r(s' t' ndrysh+e raportet e ndrysh+e t' nd!es( t' ,!era dhe
(ntens(ve )!o )'r)on n!' stud(+ t' ve8ant' t' 0(,!eve t' tyre. *und t' (+a,!(nohet se
+adh's(a e nd!es( t' ,!er' apo sas(a ,!er' e nd!es( n' n!' +'nyr' )orresponduese5
s(pas t' n!'!tave 0(,!e5 ( (rr(tuar +e nu+r(n e 6ar6eve sh6(sore vare!5 se nd!es(
(ntens(ve t' (ntens(tet(t t' st(+u0(+(tFPor as nu) +und t' !et' )!o n' presupo.on para5
as nu) 'sht' provuar der( +' tan(. Het(+et tona t' ardhsh+e dhe (n-or+a1(one
de+,e+O2en 'sht' +und's(sht5 n'se !o e)s)0u.(v(sht5 )an' t' 7'!n' +e nd!en!at
(ntens(ve5 dhe ato nd!es( n'n par p'r t' )uptuar5 n'se !o e )und'rta e ep(tete
sho6'ruese ndr(8on ,!er's(sht ose n,a )onte)st( e vet'.
NeEt p'r t' da00uar )'to nd!es( t' ,!era dhe (ntens(ve 'sht' da00(+( ( nd!es(ve dhe
nd!en!at e pu70()ut o7!e)t(ve p'r t' p'r)u!tuar t' ashtu6ua!turat nd!en!a po.(t(ve dhe
ne,at(ve.Nd!en!at o7!e)t(ve5 t' t(00a s( nd!en!at e 0ehta dhe t' sh'ndosh'5 !an' ato t'
1(0at !an' t' 7a.uara n' e).(sten1'n e or,aneve nd!es( 7ur(+ t' !asht'+ n,a1+(+5
+e,!(that'5 per1eptuar ndrysh(+et e nd!en!'s s' p'r7ash)'t5 s( dh(+7!e5 epsh5 ur(a5
et!a ashtu s( PustOnd0(1h)e(ten vet' e trup(t ton' do. G!(thashtu )y raport stud(+et e
#e7er )0as()e !an' t' sh()o!+' n' tra)tat(n e t(! n' )onta)t dhe nd!esh+'r( t'
p'r7ash)'t.
S( nd!es( po.(t(ve dhe ne,at(ve )u0t(von nd!en!at e n,roh!es dhe t' -toht'5 )'na6's(
dhe dh(+7!e )und'rshto!n' ty5 t' 1(0at )an' )'t' t' p'r7ash)'t5 6' +'nyra e .,!(+(t t'
sa!5 ose (u re-eruar asa! 6' eE1(tes ata5 n!' opo.(t' p'r-sh(r' n,a nd!en!a e -toht' n,a
T'rhe6!a e n,roh!es5 s( t' nEeht(t n,a rr(tur th(th!en e n,roh!es5 'sht' e 0(ndur dhe
rr(tet5 nd!es( e )'na6's( +e n!' pre! tyre sh)o!n' p'r sh)a) e+o1(onuese5 pas( dh(+7!a
'sht' e 0(dhur +e n!' )und'r )'r)(+.
Nd'rsa !u +und t' 0'n' ato e+'rt(+(n e e+o1(oneve po.(t(ve dhe ne,at(ve !an'
)ons(deruar +'nyr' t' -o0ur(5 e )a por nu) duhet t' harrohet se t' ashtu6ua!turat
nd!en!at ne,at(ve n' veten e tyre )an' +arr' +end'r(sht as,!' ne,at(ve5 nu) 'sht' n!'
de-e)t5 n!' +' pa) e nd!es(5 n!' d(stan1' e nd!es( p'r-a6'so!n'5 s( ata dhe !o vet'+ t'
!et' n' +'nyr' t' dhunsh+e ose edhe +' e dhunsh+e se e ashtu6ua!tura po.(t(ve5 dhe
vet'+ t' shpreh(n e-e)te t' t(00a t' -orta po.(t(ve -(.()e ose +und t' )rye!n' t' t(00a s(
nd!es( e a1ar sh)undur t'r' trup(n5 )0(th+at e dh(+7!es dhe t' t!era ndryshe ,!a00'
-(.()e +und t' sh)a)to!' de)0arata.
St(+u0( Ter+( +und t' +erret n' n!' )upt(+ +' t' n,usht' vet'+ n' r(n,!a00!en
-(.()e5 st(+u0uesve nd!es( (ntens(ve. S( t' t(00a5 ata ( p'r)as(n 7ot's son' -(.()e e
!asht+e5 )a st(+u! t' !asht'+F p'r a6 sa ato ( p'r)as(n n' 7ot'n ton' -(.()e e
7rendsh+e5 )a st(+u! t' 7rendsh+e. *andat( ( (sh<'sht' u-.e(,un, n,a st(+u! t'
!asht'+5 t' t(00a s( dr(ta5 t' sh'ndosh'5 )ryes(sht p'r t' shp!e,uar a-at( ( -und(t 'sht'
vet'+ n' +'nyr' +' t' deta!uar p'r t' s6aruar dhe ndoshta eventua0(sht p'r t'
e0(+(nuar der( n' )u-(!t' e 1a)tuara5 t' !et'. N!' .hur+' n' vesh +und t' sh)a)tohet
n,a vepr(+( ( !asht'+ ( v(7ra1(oneve t' a!r(t 6' d'r,on n!' u!'var' n' vesh(n ton'. N!'
.hur+' e n,!ash+e +und t' 0(nd(n n,a sh)a6e n' trup(n ton' pa ndon!' nd()(+ t'
!asht'+. ta n' p'r,!(th's( !an' t' pan!ohuraF por du)e 6en' se ata t' prodho!'
e)u(va0ent(n e e-e)t(t t' n!' nE(t!e t' !asht+e5 ato )ons(derohen edhe e)u(va0ent(n e
n!' 7ara.(+ t' t(00' n' )onta7(0(tet5 dhe n,a )!o p()'pa+!e shpreh!e e st(+u0(t t'
7rendsh'+ 'sht' 6' ne shpesh t' !en' t' rehatsh+e5 ( pan!ohur5 por s(pas e-e)t(t t'
tyre s( n' -a)t t' n!(het5 e 7rendsh+e Sh)a6et -(.()e t' nd!es( +e e !asht+e n'n )ushte
t' .a)onsh+e5 aspe)te t' +arr(n n' )ons(derat' -or+u0a.
duhet t' .hvendoset n,a eE1(tat(ons !asht'+ dhe t' 7rendsh'+ vet'+ n'
p'rputh!e +e shp(rt(n5 !an' e-e)tet e tyre +err der( n' n!' p()' t' 1a)tuar t' trup(t5
)'shtu 6' t' ,!(tha nd!en!at do t'5 p'r a6 sa n!' var's( e t(! t' dh'n' n,a trup(5 vet'+
paso!at e 0'v(.!eve -(.()e5 dhe +' pas veten )ushtet -(.()e t' nd!en!ave +' t' the00a t'
ndodh' n' )uad'r t' )on1ept(t t' st(+u!ve. Nd'rsa n' rast(n e +7'rthyer N!' n,a
nd!en!at e the07 e per,!e,!sh+e5 -un)s(ona0e n' 0(dh!e +e )'+7'5 0'v(.!et -(.()e5 a!o
nu) do t' !et' e 0e!uesh+e5 +ad!e edhe +e posht' p'r t' p'r-sh(r' )ushte t' t(00a t'
n!')ohsh+e e nd!es( +e t' 1(0(n nd!es( 'sht' vendosur d(re)t5 st(+u!t5 por vet'+ ata t'
1(0at vet' t' sh'r7e!' vet'+ p'r evo)(+(n e tyre5 nu) e n,at'rruar Ndrysh+e
!u. Nd'r)oh'5 ne )e+( nevo!' n' +es t' dy p()'pa+!e )'tu !o p'r t' vendosur5 dhe a!o
)a pas5 Tory ndrysh+e )ons(deron st(+u! t' 7rendsh+e n' )ons(deratat tona -a)t()e
asn!' e-e)t5 p'r a6 )oh' sa ne5 e).(sten1a dhe v0era +adh's(a e st(+u!ve t' 7rendsh'+
vet'+ vet'+ +e e-e)t(n e tyre e)u(va0ente +e !asht+e prano!' st(+u!ve dhe t' +arr'
n' )ons(derat'. Ju !en( n!' ton' t' par' vend( ( tyre dhe 1(0's(a e tyre n,a t'
pan!ohur x 5 por. t' patur(t e n!' t' ve8ant'5 e st(+u!ve t' !asht'+ )rahasuesh+e e-e)t5
sas(ore n' pa+!en rreth( ndodh5 dhe +err e+r(n e sa! dhe v0er'n s(pas )'sa!
D(sa pre! asa! 6' e do t' he.(ton( n' !et'n e .a)onsh+e5 p'r t' )uptuar n'n 7u)ur( t'
e+r(t +e5 por ne nu) do t' +7a!n' ndon!' sh6et's(+ p'r t' +arr' +e pa)5 s( t' t(00a.
Pesha she+7u005 p'r a6 sa a!o nd!es( shtyp'se t' pres(on(t apo he6' nd!es( e
sh)a)to!n' ser(o.e. N' t' )und'rt5 )(shte n!' trans+et(+( t' -!a0's st(+u0 +7( sh)a6et5
)u nd!en!at e ,!era !an' t' th(rren n' ne5 *(20(1hes sa!5 ve8an'r(sht pas( )!o sh)a)ton
pa) 6art's( e).(ston -are. Edhe pa 6as!e n' sh)a6et e !asht+e 6' )e+( n' sy t'
+7y00ur +e n!' -ush' t' p0ot' t' .e.' e par' t' n!' +as' t' 1a)tuar5 dhe +ad!e edhe pa
)onta)t +e p()at e 7usu00 apo s(.5 Ne +und t' !et' ( vet'd(!sh'+ )ur 'sht' dre!tuar
v'+end!en n' n!' +as' t' 1a)tuar s(p'r-a6e t' trup(t ton'.H-ar' dre!t' hyr!e!e n,a
!asht'5 d(sa sh'no( )u-(.(+e n' )'t' -ush' tash+' t' dh'n' nd!es( natyrore5 p!es'r(sht
p'r1a)tohet a!o 7'n p!es'5 )a prova p'r +adh's( dhe n' d(stan1' v0er's(+et re0at(ve5
por pa prodhuar nd!es( e .,!er(+(t vet' vet'+. $!o du)et a)t(ve n' +'nyr'
nd'rvepr(+(t dhe or,an()e nerva 6' 0(dh(n5 respe)t(v +7aresa 6endrore e tyre t' !et' e
0(ndur the+e0uar5 s( dhe5 edhe pse )'tu ende nu) )a as,!' t' 1a)tuar 'sht'
vendosur. N' 6o-t' se !u t' )'r)uar p'r t' ndon!'her' -0et n' )'t' ,!end!e e st(+u0(t
ende5 vet'+ )oord(n(+( ( eE1(tat(ons 7rendsh+e t' )'tyre nervave +und t' !et' p'r t'
+arr' n' )onta)t. Por5 pas( 6' )a t' n,!ar' t' )ushteve t' n!')ohsh+e e nd!es(5
shpreh!a do t' !et' n' )'t' +'nyr' !o autent()e p'rs'r(. G!(thashtu5 pas s' 1(0's vendos
d(sa pesh'5 p'r-sh(r' p'rvo!'n +e nd(h+'n e 0'v(.!eve t' v0er's(+(t t' .,!er(+(t. Por
)!o nu) do t' (shte n' vend5 )'tu 'sht' )u th!esht rre,u00a ,!uh'sore t' ap0()o!n' p'r t'
hyr' n' )'t' te+' ende n' vend t' err't t' +'te!sh'+.
Pavar's(sht )'sa! err's(r's dhe n' pyet!en n'se -!a0a d(s( ende ,!en 7u)ur( n!' p()'
)'tu5 +und t' thuhet se +adh's(a e st(+u0 p'r nd!en!at (ntens(ve +as' n,a ana e
nu+r(t t' 6ar6eve a)t(ve sh6(sore 6' p'r+7ahen n' +es p()at e dh'n' 'sht' e
p'r-a6'suar n' t' ,!er'5 s( eEtens(on per1eptuar var's( He6!a dhe rr(tet5 n' +'nyr' 6'
t' +arr'dh'n(eve sas(ore t' var's(s'5 )!o sh(-'r +und t' +erret +e +adh's(n' e
st(+u0(t n'n n!' t' p'r7ash)'t5 edhe pse vet'+ p()' shu+' e p'r,!(thsh+e e par' p'r
t' dy nd!en!atF pa5 +e,!(that'5 +und t' thuhet )'shtu5 'sht' se 0(,!( ( var's(s' n!' t'
7ara7art' 'sht' edhe e nevo!sh+e5 ose 6' nu) )a p'r+asat e ,!er' Nd!es( +und t'
+(ta7hOn,(, n,a rrethana t' t!era p'rve8 at(! nu+r(5 6' tre,on +' tep'r !an' vet'+ n!'
o7!e)t ( het(+(t t' r'nd's(sh+e ps()o-(.() vet' (shte.
E)spo.(+( nda! -u6(ve +' t' !asht+e5 e 1(0a varet nd!es(5 nd!es( rr(tet5 pas( a!o 'sht'
7'r' du)sh'+ n' t' ,!(tha5 va.hd(+(sht p'r-or1uar -u6(n' p'r t' vepruar n' t' n!'!t(n
)upt(+ dhe t' 7(e +e t' n!'!t(n do7's(n' e va.hduesh+e n' padu)sh'+. N' te+'5 por
d(sa5 t' t(00a s( n,roh!es dhe pres(on n' 0')ur'5 or,an(.+( 'sht' p'rshtatur p'r +'
tep'r 0(nd vet'+ n' p'rputh!e +e da00(+(n e n!' vepr(+( +esatare ose t' .a)onsh+e t'
dh'n'5 s( te+peratur' t' .a)onsh'+5 t' .a)onsh'+ pres(onet at+os-er()e5 nd!es(5 dhe
)y po a6 +(r'5 por +e )ara)tere t' ndrysh+e5 s( nd!es( e n,roh!es apo t' -toht'5
pres(on apo tren5 t' rr(tet5 n' var's( t' -a)t(t n'se n!' rr(t e)spo.(+(n n' )'t' sh)a00'5
ose redu)tuar n'n )'t' n(ve0. N' )'t' rast ne do t' p'rputhen .hv(00ohet s( n!' st(+u0
+' tep'r se sa +adh's(a a7so0ute e p(per(5 por d(-eren1a e sa! po.(t(ve apo ne,at(ve t'
d(p0o+ave5 ( 1(0( ndan nd!en!at e )ara)ter(t t' )und'rt5 dhe n' t' 1(0'n nu) )a nd!es(5
duhet t' +erren parasysh5 dhe t' par' s( po.(t(ve5 +und t' .,!as' te0e-onon( st(+u0
ne,at(v.
N' )'t' dre!t(+ +arr'dh'n(et paso!' nd'r+!et st(+u0(t dhe nd!es( )ons(derohen +'
posht'5 st(+u!t !an' supo.uar ,!(th+on' t' !en' +e t' v'rtet' vepron n' +'nyr'
spe1(-()e s( vepruar n' rrethana t' n,!ash+e5 p'rve8 n'se ndryshe 'sht' de)0aruar
shpreh(+(sht apo e 6art' n,a )onte)st( ( vete. *e,!(that'5 )rahasuesh+'r(a ashtu s(
dhe t' sh-u6(.ohet n,a n!' +'nyr' t' ndrysh+e t' 0(dh!es s' st(+u!ve5 s( n!' shtet t'
ndrysh+e t' su7!e)t(t ose or,an5 )u st(+u0 ta)ohet n!'!t'5 du)e e 7'r' ter+(n n!'
nd!esh+'r( t' ndrysh+e 'sht' e 0(dhur5 +' a-'r ( )on1ept(t dhe +at!en n' )ap(tu00(n e
,!asht' do t' d(s)utohet.
P'r sh)urt's(n'5 ne the+( t' n!' st(+u0 6' eE1(tes n!' nd!es(5 s( dhe da00(+e
st(+u0uese5 e 1(0a +7art n!' ndrysh(+ nd!es(5 a( do t' nd(het +' t' -ort' apo +' t'
do7't5 n' var's( t' nd!es(5 da00(+( nd!es( 'sht' +' e +adhe ose +' pa)5 n!' +'nyr' e
shpreh!es5 t' 1(0at ne ,!(thashtu t' !et' n' ,!end!e p'r t' +arr' pa )e6)upt(+e +und t'
p'rdorn(.
Psikofizike t jashtme.


Malehre psikofizik.
+++++++++++++++++++++


). mas e akti&itetit fizik. Li&i" for$.
sn!' st(+u0 vepron s( n!' transportuesF P'r)undra.(5 d(sa st(+u!5 t' t(00a s( 0ehta
dhe t' sh'ndosh'5 +en!'her' e )uptuesh+e se 0'v(.!etF dhe n' 6o-t' se )!o nu) 'sht' e
v'rtet' p'r t' t!er't s( pesha5 er' dhe sh(!e st(+u!5 ne ende +und t' supo.o!+' se n'
trup(n ton' 6' ata t' prodho!n' nd!es( vet'+ +e nE!err!en ose ndrysh(+(n e 8-ar'do
a)t(v(tet( apo ndrysh(+ t' t(00'5 dhe n' )'t' +'nyr' +adh's(a e tyre5 s(pas
p'r-a6'suesve t' +adh's(s' -(.()e5 +e nd!es( t' 0(dhur5 a)t(v(tete t' 1(0at !an' n' 8do
+arr'dh'n(e t' var's(s' at'.
Pa na )'tu tan( 6' t' +erren +e d(+ens(one t' ve8anta t' st(+u!ve t' ndrysh+e dhe
a)t(v(teteve n' )'t' +'nyr' nervo. -(.()e5 n' vend5 n' +as'n e t(00' 'sht' ( pran(sh'+5
t' t(00a s( ( n!ohur presuppos(n, n,a -(.()'s dhe )(+(s'5 por ne dua+ n' n(ve0(n e
p'r,!(thsh'+ t' a)t(v(tet(t -(.() n' d(sa5 p'r 7e0an, +'posht+e pasur 5 t' hy!' n'
d(s)ut(+e.
Edhe n' !et'n e .a)onsh+e t' !u v' d(sa sh)a00' +e +adh's(n' ose (ntens(tet(n e
a)t(v(tet(t -(.()5 dhe du)et p'r )'t' p!es' n' shpe!t's(n' e 0'v(.!eve t' p'r-unduara5
ndon!'her' +adh's(a e +as's va.hduesh+e n' 0'v(.!e5 por pa pasur (de t' 1a)tuar n'
0(dh!e +e t'. S' par(5 a!o tan( du)et +' e natyrsh+e5 s( n!' +as' e +adh's(s' s' n!'
a)t(v(tet(.5 Produ)t ( +adh's(s' s' +as's va.hduesh'+ 0'v(. n' shpe!t's(n' +e t'
1(0'n a!o 0'v(. d+th sas(a e 0ev(.!es p'r t' pranuar. N' -a)t5 po)(n, dhe +ad!e edhe n'
)o+un()(+(n e 0ev(.!es5 shpe!t's(a +e t' 1(0'n +err trup(n e -(00uar5 apo +adh's(n' e
+as's5 e 1(0a n!' shpe!t's( t' dh'n' +und t' (n-or+ohet ( sas(s' s' 0'v(.!es s'
propor1(on(t -6(n! trup(t5 dhe )'shtu 6' ata don(n )'t' Sh(h vepr(+ s( vend(+tar p'r
+adh's(n' e a)t(v(tet(t5 e do t'5 +e,!(that'5 n' sas(n' e 0'v(.!es +und t' ,!en( n!'
+as' t' tyre. sht' e pa)ontestuesh+e 6' v!en p'r p'r1a)t(+(n e a)t(v(tet(t
-(.(). Nd'r)oh'5 n' 6o-t' se !u don( t' +errn( t' t(00a n' )upt(+(n 6' ata do t' +erren
n' -(.()'n e sa)t'5 +e)an()'5 -(.(o0o,!(s' dhe +ad!e edhe n' !et'n e .a)onsh+e5 nu)
+und t' sh'r7e!' s( n!' +as' e a)t(v(tet(t -(.()5 sas(a e 0ev(.!es5 por vet'+ -u6( t'
,!a00'.
For1a e ,!a00' e d(s)ut(+(t )'tu 'sht' n' asn!' +'nyr' nu) duhet t' n,at'rrohet +e
-or1'n e !et's s' -(0o.o-'ve5 por n!' *a27e,r(-- +preht' p'r r'nd's(n' e +'posht+e.
For1a e ,!a00' e n!' ,r(+1' +ater(a0e5 n'se !an' apo !o ato+(st ato+(st +arr' 'sht'
+arr' n,a +asa e t(! 'sht' m +e )atror(n e shpe!t's(s' s' sa! kundr shu+uar5 n'
+'nyr' 6' shpreh!a e -or1's s' ,!a00' n' 0(dh!e +e ,r(+1at mv Q 'sht'
34
. For1a e
,!a00' e n!' s(ste+( t' t'r' 'sht' se shu+a e -or1ave t' !etes's s' ,r(+1ave t' sa!5 pra
)ur n!' s(ste+ pre! tre ose +' shu+' ,r(+1a +e +asa m 5 m, m '".... dhe shpe!t's(t' v,
v ', v ".. ..
R mv Q S m V ' Q S m "v" Q .... 5
a!o 6' 'sht' e sh)urt'r +e 8do ,r(+1at nu+r(
mv Q
shpreh(n +7anF e 1(0a 'sht' 6' t' )et' vet'+ tet'5 6' shen!a p'r+70edh!e !o n!'
p'r+70edh!e e d(sa produ)teve (dent()e mv Q +!eteve5 por produ)te )a6 shu+' t'
ndrysh+e se )a ,r(+1a +e +as' t' ndrysh+e dhe shpe!t's(.

34
Rrept's(sht 'sht' n' +e)an()' vet'+ ,!ys+a e produ)t(t +arr' mv2 thoshte
n,a ener,!(a )(net()e e ,r(+1aveF D(sa e 6ua!n' at' e+'r 6' t' ,!(th' produ)t(n
e asa! 6' un' 7'! edhe )'tu s( n!' 0eht's( n,a )y p'rdor(+ t' ndrysh+e t'
)uptuesh+e nu) )a nd()(+ n' )ushtet5 t' 1(0at varen n,a -u6( t' ,!a00'5 por
vet'+ n!'s( ndryshon t' n!'!t'n ,!'.


Pa hyr' )'tu n' arsyet the+e0ore p'r -ut!en e )'sa! *a27e,r(--es +arra5 +und t'
!et' +' a-'r d(sa 1(tuar p'r t'.
Pas t'r' -ry+'n e teor(s' +ate+at()e t' 0'v(.!es duhet t' !et' shpe!t's(t' dre!tuara
per da00(+ tre,uar shen!' t' )und'rtF dhe a!o sh)'06en n!' 7ot'n t!et'r5 6' )ur )en(
+enduar se 8-ar' a)t(v(tet( Shu+a 'sht' .hv(00uar 7renda n!' )oh' t' 1a)tuar n' n!'
s(ste+ ,r(+1at e t' 1(0(t !an' rea0(.uar n' v(7ra1(oneve t' ,!a00'5 )!o shu+' e
a)t(v(tet(t do t' ,!en( du)sh'+ .ero )ur sas(a donte p'r t' )a0uar n' sh)a00'n e
vepr(+tar(s'5 6' n,a shpe!t's( e 0ev(.!es a0ternat(v )a0o( shen!' e sa! t' )und'rt +e
produ)tet ,!(th+on' po.(t(ve n' +as' 6' shp'r70ehen n' +70edh!eF 8-ar' do t' (shte
!o e p'rshtatsh+e5 su7!e)t ( 0'v(.!eve t' sh)uar 0ar, a6 shu+' -u6( 'sht' e nevo!sh+e
se sa +e re1(pro)F +e,!(that' )ontr(7uo!n' n' ap0()(+(n e ener,!(s' )(net()e s( n!'
+as' e dy +7rapa5 s( 0'v(.!et re1(pro) t' shu+(+ shu+'n vepr(+tar(s'5 6' n,a shesh(
e n!' +adh's( ne,at(ve 'sht' vet'+ s( po.(t(ve5 s( +adh's( po.(t(ve.
S' dyt(5 7'n( !u5 du)e +atur a)t(v(tet(n -(.() n,a ana e -or1's s' ,!a00'5 ndryshe se
sa ata5 e +atur +e per-or+an1'n -(.()e apo pun' 6' 'sht' e .7atuesh+e n,a5 !ap(n
)on1eptet e !et's s' p'rd(tsh+e dhe +e)an()' pra)t()e n' )onte)st dhe +arr'dh'n(e
ndodh. N!' 7urr'5 n!' +a)(n' dy her' apo tr( her' )a punuar n,a )ushtet -a+(0!are e
pun's a6 shu+' )ur a( )a he6ur n!' pesh' t' 1a)tuar n' 0art's( t' dy-(sht' apo t'
tre-(sht'F dhe a( e 7'n n!' 00o! t!et'r t' pun's se he6!en e peshave5 )'shtu 6' !u
,!(th+on' +und t' .vo,'0o!' at'5 por pun'n n' )'t' +'nyr' n' +'nyr' 6' t' )et' n!'
+as' t' )rahasuesh+e.
Tan( rr(tet s(pas 0(,!eve t' n!ohura5 shu+' e 1(0a arr(n n!' ,ur vert()a0(sht hedhur
0art5 p'rve8 re.(sten1's s' a!r(t5 !o n' propor1(on +e shpe!t's(n' e th!esht' se !u 0'n'
at' n' +o+entet e +7etur(nave5 por shesh( ( shpe!t's(s'5 dhe s( paso!' tre,ues(t e
ener,!(s' )(net()e5 ( 1(0( do t' 0'shohet n' +o+ent(n e hedh(n. N!'!t'n shpe!t's(5 por5 (
1(0( do t' 0'shohet )ur t' hedhur n' n!' )oh' @ose +' +(r'5 n' PuCD1hsen shu+' t'
shpe!t'4 'sht' 0'shuar at(! ,!at' he6!es n,ada0t' n' PuCD1hsen ,radua05 dhe pasta!5 s(
du)e hedhur 0art's(n' e +adh's(s' s' -u6(s' s' ,!a00' e pash varet s( dhe 8-ar' ,ur'5
p'r,!(th's(sht e n!' n,ar)ese5 n!' peshes5 eshte -utur ne dre!t(+ )und'r ,rav(tet(t5 ose
n,a vet' 6'ndron.
N!' n!er( )a t' rr(tet n!' +a05 +e p'r!asht(+ t' rrethanave t' pa-avorsh+e5
,!enero!n' -or1' sa +' shu+' t' r'nd's(sh'+ n' vet' 0'v(.!e t' va.hduesh+e n'
rr(t!e5 s( do t' !et' e nevo!sh+e p'r t' hedhur pesh'n e t(! n' )'t' 0art's(.
Dhe )'shtu 6' p'r-a6'son n' p'r,!(th's( -or1'n e ,!a00'5 e 1(0a )a n!' trup e n!'
+ase t' 1a)tuar n' n!' +o+ent t' 1a)tuar5 s(8 )a shpe!t's(a e t(! (shte adresuar5 n!'
0art's( t' 1a)tuar5 e 1(0a 'sht' 8'sht!a e )'t(! apo n!' v(rtyt +as' n!'!t'n shpe!t's( t'
n,!ash+e +7( n!' p()' t' 1a)tuar5 n' 6o-t' se n'se n!er'.(t +endon(n +7(00en n' )'t'
p()' )und'r dre!t(+(n e ,rav(tet(t t' t(! at' shpe!t's(. Dhe at' t' v'.h,uar +(r'5 +e
)usht 6' -or1a a)tua05 e 1(0a +as' shpe!t's(n' transp0antuar5 nda0uar5 dhe +e
p'r!asht(+ t' dre!tp'rdre!t s' )und'rt ,rav(tet(t .utrOte )onstante )a -or1e re. N' 8do
p()' t' 0art's(s' .,!ohet e trup(t 'sht' du)e u .hv(00uar n' )'t' -or1' t' ,!a00' p()' t'
7'!' p'r-a6's(+(n de+,e+O2e n,a n!' e arr(tsh+e ,!at' )!o tre,on n(ve05 pa du)e
ardhur n' )on-0()t +e p'r1a)t(+(n e par' n,a -or1a ,!(thn!' e +' shu+' pa)'s(+(
,!a00' edhe p()at e +'s(p'r+e n' -!a0' ende n(ve0( ( arr(tsh'+5 ,!(thn!' e +' shu+' t'
redu)tuar.
$ur up 0(tra +'parsh+e ose du)e n,r(tur n!' n,ar)es' n' hap's(r' t' .7ra.'t 'sht'
vet'+ e-e)t( )und'rta e ,rav(tet(t5 ( 1(0( va.hdo( ,ehends pr(von trup(n e shpe!t's(s'
her' t' prodhuar d(8)a5 der(sa +' n' -und t' ,!(tha shpe!t's(a 'sht' t'rhe6ur pas du)e
arr(tur n!' 0art's( t' 1a)tuar5 +7( t' 1(0'n p()' !asht' n' p'rputh!e +e rrethanat5
pushtet( nu) +und t' sh)o!n'. N' vend t'5 ose n' 0(dh!e +e )und'r<vepr(+(n e
,rav(tet(t5 por +und edhe t' !et' re.(sten1a e e0ast(1(tet(t t' -'r)(+(t5 t' ashtu6ua!tur(t
n,urr(+(t t' 6endr's5 apo ndon!' re.(sten1' t!et'r < dhe v0en p'r 8do sh'r7(+ p'r t'
)ap'r1yer n!' re.(sten1' < shprehu t' n!'!t(n su)ses s( neutra0(.(+ t' ,rav(tet(tF por
p()'r(sht p'r sh)a) se 8do t' )ap'r1yer n!' re.(sten1' t' 1a)tuar dhe p'r )'t' arsye
8do he6' 0art's( pushtet apo hedh(n 0art's(n' e n!' pesh' t' 1a)tuar +e an' t' n!'
-or1e t' 1a)tuar t' ,!a00' n' hap's(r' t' .7ra.'t !an' t' )rahasuesh+e. Hdo e1ur(5 t'
n!'!t'n +adh's(5 e 1(0a 'sht' p'r t' )ryer n!' -or1' t' 7ara7art' dhe !et()e t'
nevo!sh+e dhe t' )onsu+uar.
Ne )e+( +enduar s( n!' trup n' hap's(r' t' .7ra.'t5 pa re.(sten1'n e n!' a,!ent dhe
n!' -or1' t' 0'v(.5 a( do t' n' 7a.' t' shpe!t's(s' +arr' n!' her' dhe -or1' p'r )'t'
arsye du)e !etuar n!' )oh' t' pa1a)tuar t' -0uturo!' pa u0!en e shpe!t's(s'5 dhe asn!'
-u6( e ,!a00' du)e u )onsu+uar. $!o 6uhet +e t' v'rtet' n!' 0'v(.!e5 por nu) )a -u6(5 e
1(0a ,!(th+on' presupo.on )ap'r1(+(n e n!' rea,(+ dhe n!' )onsu+ de+,e+O2en t'
ener,!(s' )(net()e. Por )a ende n!' -or1' e ,!a00' e )'t(! or,an(5 +as'n e
per-or+an1's5 t' 1(0at a( do t' s(00te t' pasur t' t(!5 dhe t' t(00a n!' )und'r<e-e)t tra!ton
hap's(r'. . N' +es(n e shu+' p'r-(t(+e5 t' t(00a s( ,!at' un(-or+ e n!' )arro1' +e )a0'5
do t' va.hdo!' t' n!'!t'n +adh's(n' e -or1's s' ,!a00'F por vet'+ p'r sh)a) se du)e u
sa +' shu+' )onsu+ohet n,a res(stors5 s( n'p'r+!et p'rp!e)!eve t' )a0(t rea0(.ohen
p'r transport(n5 )u ener,!(a )(net()e e +a)(nave do t' va.hdo!' t' rr(tet5 n' 6o-t' se !o
vet'+ res(stors )onsu+uar p'r t' rr(tur va.hd(+(sht.
T' !etosh -or1' +und t' !et' n' n!' s(ste+ n'p'r+!et nd'rvepr(+(t t' p!es've t' sa!
t' .hv(00uar5 s( n' s(ste+et p0anetare5 n' 8do or,an(.'+F < !an' trans+etuar dhe
p'rhapur n,a )o+un()(+( dhe p'rhap!en e 0'v(.!esF )'shtu 6' 0(tra e n!' ,ur(F n'
p'rhap!en e 0'v(.!es n'p'r+!et +!eteve t' n,urta dhe t' 0'n,sh+eF < N' -und t'
,!eneruara n,a 7renda ndryshohet n,a nd()(+et e !asht+eF )'shtu 6' ener,!(a
)(net()e5 s(ste+( ,!eneron 8do dy trupat 6(e00or' n,a 7ash)'vepr(+( ( tyre5 n'p'r+!et
vepr(+(t t' n!' e tretaF )'shtu -or1a e 7rendsh+e v(ta0e e n!' trup( t' ,!a00' n,a ndon!'
nE(t!e t' !asht+e.
S' -und(5 por )a5 der( tan(5 ne !e+( n' ,!end!e p'r t' nd!e)ur at'5 !o vet'+ t' ,!(th'
)r(!(+(n5 por edhe trans+et(+(n5 r(prodh(+(n5 ndrysh(+(n e !etes's -or1' n'
nd'rvepr(+(n e tyre the+e0ore t' p!es've. N,re n!' dor' n' ,ur(n5 re.u0tat( 'sht' -or1a
e ,!a00'5 e 1(0a 'sht' -utur n' t'5 du)e nd'rvepr(+e or,an()e5 dhe propa,andon n'p'r
,ur n,a n!' 7ash)'vepr(+ n' +es t' p!es've t' sa! dhe atyre t' dor'sF dhe 8do
r(prodh(+ ( 0'v(.!es 'sht' ( 7a.uar n' +'nyr' t' 7ara7art' n' nd'rvepr(+(n e p!es've.
G!(th' natyra 'sht' n!' s(ste+ ( vet'+5 )oherent p'r+7ante ( p!es've 6'
nd'rvepro!n'5 por n' s(ste+e t' ndrysh+e t' p!essh+e ,!enero!n' ener,!(n' )(net()e
n' -or+a t' ndrysh+e5 p'rdor(+5 t' trans+eto!' +e n!'r(<t!etr(n5 t' !et' n' p'rputh!e
+e 0(,!et e p'r,!(thsh+e5 e 1(0a do+(non +arr'dh'n(et dhe t' +arr'. P'r )'t' +as' n'
sh)en1' e sa)t' natyrore t' ,!(tha pro1eset -(.()e5 a)t(v(tetet5 pro1eset5 8-ar'do e+r(
6' +und t' 8o!'5 )(+()e5 (+pondera7e0n5 or,an()e nu) p'r!ashtohet5 n' +o1(onet5
'sht' +asa +' t' +'dha ose ,r(+1a t' vo,0a +und t' redu)tohet5 t' ,!(th' +und t'
)en' n!' sh)a00' t' ,!en( v(ta0(tet(n e tyre apo -u6(a n' -u6( t' ,!a00'5 e 1(0a5 n'se !o
,!(th+on' d(re)t5 por n' the07 )udo n' e-e)te t' varur5 n'se )a5 'sht' +atur.
Pas(,ur(a5 n' t' 1(0'n ne ,!e!+' veten n' -(00(+ n' 0(dh!e +e natyr'n e pro1eseve
-(.()e5 n' p'r-und(+ t' per1ept(+(t ton' varet5 dhe t' sh)o!n' s' 7ash)u +e +end(+et
tona5 t' sh)urt'r t' a)t(v(teteve ps()o-(.()5 du)e re.u0tuar n' asn!' rast nu) )a
pas(,ur( n' 0(dh!e +e +as'n e asa! 6' ne duhet p'r t' )r(!uar at'. N' 6o-t' se ata
ndon!'her' ,!e!n' ende n'n hap's(r's -(.()e5 'sht' edhe +as' e ener,!(s' )(net()e )a
hap's(r'F n' 6o-t' se !u nu) +und t' ,!en( hap's(r' n'n t'5 )!o nu) do t' na 7'!n'
)'tu.
$!o 'sht' e r'nd's(sh+e n,a n!' p()' t' dy-(sht' t' par'5 her' t' na dh'n' n!' 7a.'
t' 6art's(s'5 s' dyt(5 n' 6o-t' se a!o na o-ron +e n!' 7a.' t' 0(,!sh+'r(s'5 n' t' 1(0'n
ne +und t' nd'rto!'.
Pa natyr'n e ve8ant' t' a)t(v(teteve ps()o<-(.()e p'r t' d(n(5 ne e d(+' se 8-ar' )e+(
+' posht' +adh's( t' )upto!n' ata5 p'r t' ps()o-(.()e +e -(.()'5 -(.(o0o,!(5 +e)an()'5
!et' t' .a)onsh+e5 p'r t' +arr' n' n!' +arr'dh'n(e t' 6art'5 dhe +und n' $ushtet e
p'r,!(thsh+e dhe 0(,!et e -or1's s' ,!a00' t' !ust(-()uar )on)0u.(one t'
p'r,!(thsh+e. Por5 p'r a6 sa +und t' 0(nd(n dysh(+(n n' se ende nu) a)t(v(tetet
ps()o-(.() p'rte! )'t(! p'r,!(th's(5 stud(+( vet' )a n' p'rputh!e +e )'t'.
Pranda! ne pre-ero!n' d(sa pre! )ushteve +' t' r'nd's(sh+e t' p'r,!(thsh+e dhe
0(,!et e ener,!(s' )(net()e n' )ons(derat' )'tu5 t' 1(0at o-ro!n' n!' tre,ues t' )'t(!
het(+(5 ose ndryshe 0e!o!n' ap0()(+e t' du)sh+e n' .on'n ton'.
N!' s(ste+ +und t' !et' n' du)!e t' 6et'5 por t' .hv(00o!n' n!' -or1' shu+' t'
+adhe 6' !eto!n' n' 0'v(.!et (+per1ept(70y vo,0a5 v(rtyt ( 7art!en dhe .7atuesh+'r(n'
e ener,!(s' )(net()e n' -or+a t' ndrysh+e !an' shpesh vet'+ sh(t!et e 0'v(.!eve t'
+'dha t' -u6(sh+e.
N'se n!' )a+7an' e r'nd' 'sht' ,od(tur5 )'shtu 6' !u nu) +und t' sh(hn(
Er.(tterun,en e tyre t' vo,'0. E +e,!(that' -or1a e ,!a00' e )'t(! Er.(tterun,en
@p'r-sh(r' +e n,roh!es ,!eneruar 0uhat!e4 p'r-a6'son t'r' -or1'n e !etes's s' ,od(t!e
6' ra +7( taF dhe t' p'rp(6en p'r t' )r(!uar 0'v(.!et re1(pro) t' t' n!'!t(t shu+' n,a n!'
dre!t(+5 n' +'nyr' 6' ata do t' h(dhen !asht' n,a n!' pa) t' +(r'.
*e sa du)et n!' shu+' t' par'nd's(sh+e apo !o5 por n' t' v'rtet' pa d(s)ut(+ n!'
-or1' shu+' e +adhe5 ,!a00' 'sht' .hv(00uar n' a)t(n e )o+pon(+eve )(+()e. Ne
)onstato!+' )'tu nu) )a 0'v(.!e t' ha7(tsh+eF por t' 0ehta dhe n,roh!es -eno+enet 6'
ndodh(n )'tu5 n' 7a.' t' v(7r(+eve t' eter5 0e t' supo.o!+' se ,r(+1at v0er'suesh'+
n' a)t(n e )'t(! )o+p0e)s( t' 7(en n' v(7ra1(oneve t' ,!a00a5 t' 1(0at tre,o!n' n' eter
ose )o+un()uar pre! t(!. S( at'her' +und -or1a e ,!a00' e ,od(t!e n' du)!e t' .hdu)en
n' Er.(tterun,en padu)sh+e .(0e5 )'shtu 6' +und t' sh+an, n,a nd'r+!et's(+eve
p'r)at'se n' 0'v(.!e t' -u6(sh+e t' du)sh+e ( )und'rt +e -or1'n e ,!a00'
(+per1ept(70y vo,'0 Er.(tterun,en.
Pra5 e ,!(th' -or1a e ,!a00' e vetur' at'her' )odr(na +e avu00 'sht' vet'+ n!' -or+'
e sh(t!es s' -u6(s' s' ,!a00' t' (+per1ept(70y vo,'0 Er.(tterun,en 1(0a n,a pro1es( (
d!e,(es n' 0'nd' d!e,'se @du)e p'r-sh(r' eter5 6' po at' 6' hyn n' the00's(4 e sh)a)tuar
n,a at!e n' p!es't e +a)(n's5 dhe pre! at'her' e tut!e +a)(na !an' trans-eruar. Dhe
8-ar' ndodh )'tu e ener,!(s' )(net()e n' 0'v(.!et e du)sh+e t' d(t's5 .hdu)et n'
-ush'n e 0'v(.!eve t' padu)sh+e t' +ater(a0(t p'r n,roh!e5 )'shtu ar,'tuese nda0uar
va.hduesh+e dhe du)e nE(tur pro1es( ( n,roh!es 'sht' e do+osdosh+e +e +ater(a0e
t' re!a dhe tren t' va.hduesh+e5 a( duhet t' +7etet edhe n' 0'v(.!e. Edhe pa sht(+(n e
+otor(t dhe +a)(n' do t' !et' )!o e nevo!sh+e5 n,a v(7ra1(onet do7'sohet du)e
n!o-tuar n!' +!ed(s5 rad(at(n, n' hap's(r'n p'rreth5 s(,ur(shtF por +ont(+( ( +otor(t
dhe +a)(na 7'n ener,!(s' )(net()e 6' p'rndryshe do t' (shte e pado7(sh+e hu+7ur
6'00(+e t' 1a)tuara n' t' 1a)tuar n'nshtro( p'r t' +(r'n dre!t(+.
Pra5 'sht' -or1a e ,!a00' e 0'v(.!eve t' du)sh+e t' 1(0at n!er(u )ryen !asht' +e
)rah't dhe )'+7't5 as,!' +' shu+' se n!' sh(t!e ose n!' p'r-und(+ t' -u6(s' s' ,!a00'
e 0'v(.!eve t' vo,0a t' 7rendsh+e5 t' 1(0at !an' sh)a)tuar n,a )(+( t' pro1es(t t'
ush6(+(t. N' 8do pushtet e !asht+e ne )onsu+o!n' d(sa t' asa! -or1e t' .hv(00uara
7renda vend(t !eto!n'F sepse ener,!(a )(net()e5 e 1(0a +err t' vendosur n' 0'v(.!e
trup(n5 shp'ton at'5 dhe edhe pa ndon!' 0'v(.!e t' du)sh+e a( va.hd(+(sht e hu+7 at'
du)e n!o-tuar p'r 7ot'n e !asht+e5 e)s)retet5 )ar(.+'s5 e 1(0a )'r)on 8do ,!' n!' t'
va.hduesh+e r(<.'vend's(+(n +e pro1es(n ush6yese5 n' +a)(n' or,an()e +7eten n'
0'v(.!e.
Dhe ener,!(a )(net()e e Er.(tterun,en (+per1ept(70y t' vo,'0 nu) duhet t'
ne,0(.hohet nda! 0'v(.!eve t' padu)sh+e5 n' vend -or+on n!' p!es' e +adhe e -or1's
s' ,!a00' n' 7ot'5 -or1a e ,!a00' e 0'v(.!eve n' -ushat e paparash()uesh'+ nu) duhet t'
ne,0(.hohet )und'r -ushat e v0er'suesh'+5 por -or+on n!' p!es'5 n!' p!es' )ryesore e
-or1's s' ,!a00' n' 7ot'5 dhe )a n' vetvete n!' p!es' t' +adhe t' opera1(oneve dhe
sh'r7(+eve t' 1(0at ne per1epto!+' n' -ushat e +atsh'+5 n' 7a.' t' -(.(7(0(tet(t dhe
+und's(s' s' 7art!es s' ener,!(s' )(net()e n,a n!' s-er' n' t!etr'n.
P'r5 edhe pse ne )e+( n' +as' t' ,r(+1ave eterova!ore se sa p'r t' pranuar
pothua!se van(sh(n,0y vo,'05 )!o nu) 'sht' as,!'5 dhe 'sht' )o+pensuar +e n!'
shpe!t's( t' pap'rsh)ruesh+e t' +adhe5 ne )e+( p'r t' .,!(dhur at' n,a t' t!er't n'
0uhat!et e tyre5 p'r a6 sa 6'5 por n!' !et' e +adhe -or1a t' .hv(00uara n' )'to
v(7ra1(onet dhe n' trans-er(+(n n' Ce(,ha70e n!' per-or+an1' t' r'nd's(sh+e +und
t' arr(het.
For1a !eto!n' n'nshtrohet n' a)t(n e trans-er(+(t n,a n!' trup n' t!etr(n5 n,a n!'
p!es' e n!' s(ste+( n' t!etr(n5 n'se ( +atsh'+ apo !o5 n,a sho)u5 n,a -'r)(+(5
re.(sten1a t' +es+e5 +e,!(that' shu+' -or+'n n' t' 1(0'n a!o ndodh 1hara1ter(.edG00
ndrysho!'5 as rr(t!e as u0!e.
Edhe pse n' du)!e t' .hdu)et n' 8do po)(n,5 8do -'r)(+5 +e 8do -u6( v(ta0e e
re.(sten1'J ener,!(a )(net()e e t' ,!(tha ,ur't 6' 7(en n' to)'5 du)et se !an'
.hdu)urF ener,!(a )(net()e e n!' var, v(7ruese .vo,'0ohet va.hd(+(sht ,ehends n,a
re.(sten1a e a!r(tF n!' +a)(n' n'<tran.(1(on(t do t' !et' !o n' ,!end!e p'r t' +arr' pa u
pa)'suar -or1'n e sa! t' !etes's n'n nd()(+(n e -'r)(+(t n' terren5 n'se !o )a-she 7arr'
sh)a)tuar ,!(th+on' PuCD1hse t' re e 1(0a n' vetvete duhet t' rr(tet +e an' t'
p'rpar(+(t t' pro1es(t t' t' ush6yer(t at'.
Por t' ,!(th' -or1' t' ,!a00' 6' ( sh)on t' !et' e hu+7ur p'r 0'v(.!e t' du)sh+e 'sht'
,!etur n' p!es' t' +atsh'+ dhe ( paparash()uesh'+ Er.(tterun,en padu)sh+e. T'
)orrespondon -und(t t' n!' 7re.( t' 1a)tuar t' n,roh!es5 n' +'nyr' 6' ( t'r' et! hu+7!a
n' a)t(n e ,od(t!es5 -'r)(+(t 'sht' e vua!tur t' -or1's s' ,!a00' p!es'n e p!es've t'
v0er'suesh'+ n,a n!' e)u(va0ent t' 1a)tuar sa)t's(sht t' p'r1a)tuara dhe t' 1a)tuar t'
n,roh!es 'sht' ( +7u0uar +e p'rdor(+(n e duhur at'her' vet'+ se Sas(a e !eto!n' -u6(
n' terr(toret e v0er'suesh'+5 du)e .hdu)!es 1(0(t n,roh!es u evo0uar dhe p'rshtatur p'r
t' ,!enerohet p'rs'r(. Po5 )!o 'sht' )!o n!' n,a arsyet +' t' detyruesh+e p'r t'
.hdu)ur -eno+enet e n,roh!es e dr(dh!eve t' n!' su7strate5 e 1(0a nu) 'sht' e
pa)rahasuesh+e +e su7strate t' v0er'suesh'+ 6' n!' n,roh!es e)u(va0ente dh'n' p'r
8do sas( t' hu+7ur t' !eto!n' -or1ave su7stan1ave v0er'suesh'+ n' a)t(n e
)o+un()(+(t e 0ev(.!es ndodh dhe anas!e00tas.
j, kontestuar shum nj t mirpritur, llo!ari t popullarizuara t parimeve t
doktrins rndsishm t ekuivalentin mekanik i n!rohjes prm"an letr e mposhtm
n!a #aum!artner. "$kuivalentin mekanik i n!rohjes dhe rndsin e tij n shken%at
j letr e paraqitur n sean% %eremoniale e &kad perandorak .. d. '()). m *+ maj
,-./ "n &r%h 012$134s. 5. Math. ,.-.- p. 2/,6 n!a i %ili kam marr hua disa
pika ktu. )upozohet si njsi pune , 7 km", e%urin e puns di, e %ila sht n!ritur
n!a , 7 , km", dhe si nj njsi e n!rohjes, sasin e nxehtsis e %ila sht n
!jendje t sjell , 8F. 2jit n + 9 deri n , 9 : ..
"8rmes konsumimit t nj ;uantum n!rohjes !jithashtu nj madhsi t ve<ant t
puns sht krijuar dhe anasjelltas, dhe kjo sht e sakt t rezultateve t shumta, me
t !jitha masat eksperimentet e sta5it n t %iln disa pun n nxehtsi, disa n!rohjes
n pun u z"atuar dhe ku at me n!rohje n!a kishte t "nte ori!jinn m t
ndryshme, t konsumit t t nj njsie termike n ,*/= njsi t puns dhe anasjelltas.
dimensione austriake rast dhe peshat jan marr si "az. "
"8rkthyer n !juhn e jets s pr"ashkt, t quajtur kt. dizet vask, e %ila nj
85 uj n!a + 9 deri n , 9, ushtron t njjtn 5or% mekanike, t tilla si nj pesh prej 7
,*/=, duke rn , km" t lart."
">"atimi i n!rohjes n pun dhe anasjelltas nuk sht n prputhje me teka dhe
rastsis, por sipas rre!ullave t %aktuara, t %ilat shprehin kushtet n t %ilat
ndryshimi merr vend ka. ?omethn, ajo mund t n!rohjes t shndrrohet vetm deri
m tani n pun, si ata 5urnizuar nj trup sht. por kjo ndodh n n!rohjes
pr<ueshm vetm n drejtimin n!a trupi t nxeht t 5toht dhe vetm deri n masn
e "r si dallimet e temperaturs. e z"rthen 5urnizuara n!rohjes, por n kt rast n
dy pjes. j prej tyre sht q t rris temperaturn n nj vllim konstant, por tjetri
nuk punojn n!a nj hins%hie"t n!arkess z. #. para <ek. ku nuk ka t tilla, pasi q
nuk ka ndryshim 5or%at ndodh. @jo shpje!on pse nj mas e ajrit 5itilin kur ajo
z!jeron dhe n kt mnyr kapr%en nj presion, ndrsa temperatura e tyre m"etet e
pandryshuar n rast se z!jerimi "het pa tejkalimin e nj rezisten%, si< sht rasti
kur ai rrjedh !jat n nj hapsir t z"razt. "
"Ado qymyr 0ran, dje!ur plotsisht nn kazan t motorit me avull ose motor ajrit,
jep nj rezultat t pro%esit kimik t dje!ies +.B+- njsive t nxehtsis ose ,.2C,
km" 7 puns nse t !jith t n!rohjes pr t !jeneruar avull ose pr t rritur
5or%n 5iksim e ajrit t prdorur dhe t plot t puns sht z"atuar. "
Nd'r)oh'5 a!o do t' (shte e untr(-t(, p'r t' th'n' se -or1a 6' !eto!n' n' 7ot' (shte
aspa) n!' )onstante. /et'+ +e an' t' a)t(t5 n' 8ast(n e 0(r(+(t dhe p'rhap!en e 0'v(.!es
nu) ndryshon t' n!'!t'n ,!' po t' +arr(+ n' t' nEeht(t e)u(va0ente prodhuar +e
respe)tF *e,!(that'5 +e an' t' va.hduesh'+ dhe n' rr!edh'n e 0'v(.!es s'
va.hd(+(sht n' ndrysh(+ e-e)t(n e -or1ave.$ur n!' trup has n' rru,'n e sa! n'
t!etr'nF a!o 'sht' n'n )ons(derat' p'r ,od(t!en e ,r(+1ave v0er'suesh'+ dhe
atr(7u(+(t t' n,roh!es e)u(va0ente )r(!uara ,!at' po)(n,5 shu+a e ener,!(s' )(net()e
pas nd()(+ n' t' dy ende t' !et' a6 ( +adh s( +' par'F ana t!et'r5 ne shoh(+ -or1a e
,!a00' e 8do p0anet t' rr(tet n' p'rputh!e +e t'5 )ur ( a-rohet Sun5 u0et ashtu s( a( e
0ar,o(5 dhe n!' 0av!err's hyr' n' .7r(t'se rr(t!e5 r'n(e n' n,!(t's. *e,!(that'5 n' 6o-t'
se ener,!(a )(net()e nu) +7etet ( n!'!t' n' )'to raste5 a!o ,!(th+on' re.u0ton t' n!'!t'n
+adh's( +7'shtetur n' +'nyr' 6' trup( ( s(ste+(t5 rast( ( par' 'sht' -or+uar e d(e00(t
dhe p0anet(t5 t' dyt'5 n'se d(e00( dhe to)a5 n'n nd()(+(n e 7rendsh'+ supo.o!+'
-or1ave s(ste+(n p'rs'r( n' t' n!'!t(n po.(1(on sot. Tan( ,!etur ndon!'her' n' shu+'
s(ste+e t' t!era n'n nd()(+(n e 6'ndr(+ tyre detyron n!' 6ar)ore apo 0'v(.!e
0e)undese e 00o!(t t' +7a!tur 6' p!es't t' )thehet n' n!' po.(1(on t' 1a)tuar5 pas n!'
(nterva0( n' +'nyr' t' p'rs'r(tur5 s( dhe n' p'r,!(th's( p'r )'t' rast .7atohet n'n e+r(n
0(,!( ( rua!t!es s' v(s v(va 0(,!(t t' n!ohur se ener,!(a )(net()e 'sht' prodhon n' n!'5
s(pas d(sa n,!ar!e e +'parsh+e 0u,s -or1at e t(! e 7rendsh+e dor'.ua s(ste+et n'
+'nyr' t' p'rs'r(tur n' +adh's( or(,!(na0e )ur p!es' t' s(ste+(t t' )thehet n'
po.(1(on(n e sa! or(,!(na0e5 +e t' 1(0at ( 7rendsh'+ +und t' !et' e nd'r+!et's(+eve
dhe +'nyrat n' t' 1(0at r'n(a 7'het5 t' 1(0at !o ,!(th+on' +und t' .hv(00ohen n' n!'
+'nyr' t' t(00' t' th!esht' n' s(ste+et e )o+p0()uara5 n' -a)t5 s( n' s(ste+et e
+'s(p'r+e t' th!esht'.
N'se do t' +und( n' n!' p!es' t' 8e0()ut5 n' +'nyr' 6' ,r(+1at e 8e0()ut -utur
!eto!n' -or1' n' a)t(n e sho)ut 'sht' t'r's(sht p'r-a6'so!n' ener,!(s' )(net()e 6' 'sht'
hu+7ur trup( rrah!a s' 7ash)u +e t' nEeht(t t' )r(!uara5 dhe trup( 'sht' )re!t's(sht
e0ast()e5 )'shtu 6' ,r(+1at !an' 5 +o+entet e nd()(+(t n' n(s!e n'n nd()(+(n e
-or1ave dhe hers1hC(n,end e tyre5 ,!(th+on' t' r(-(tuar )a0(+(n n'p'r po.(1(onet
or(,!(na0e tyre e)u(0(7'r !an' t' n!'!ta -or1' e ,!a00'5 por +os e +7a!' p'r )oh'.,!at!en
e v(7r(+(t5 du)e 0'n' post(n or(,!(na0F dhe ne )e+( +arr' n!' 1op' 8e0()u e0ast()
p0u+7(t t' vo,'05 )'shtu 6' a!o do t' +7etet p'r,!(th+on' ( n,!eshur5 dhe -oto,ra-( t'
)r(!uara n' -u6( t' ,!a00' sho)u +e t' 1(0'n ,r(+1at !an' 0ar,uar n,a po.(1(on( (
e)u(0(7r(t5 nu) +und t' r(vendoset. N' vend t' .hdu)et n' )'to rrethana +e t' v'rtet'
!eto!n' -or1'5 e 1(0a5 s( !u v'n' at'5 e p'rdorur p'r t' prodhuar n!' ndrysh(+ t'
p'rhersh'+ n' po.(t'n e ,r(+1ave.
&(,!( ( rua!t!es s' ener,!(s' )(net()e )'shtu 6' nu) e nda0on 6' ener,!(a )(net()e e
n!' s(ste+( apo n!' p!ese t' s(ste+(t t' pa-und 7ot'ror u ndryshuar n,a )oha n' )oh'5
t' rr(tur5 t' pa)'so!'5 ose se a!o 'sht' du)e ndryshuar va.hd(+(shtF a!o th!esht v'ren
se a!o r()then vet'5 n' 6o-t' se p!es't e s(ste+(t t' )thehen n' 8do (+pu0set
+eparsh+e n'n nd()(+(n e -or1ave t' 7rendsh+e n' vendndodh!en or(,!(na0eF por a!o
nu) +und n' p'r,!(th's( t' ,aranto!' )'t' )th(+ vet'5 dhe )!o nu) do t' ndodh' n'
shu+' raste. Ju nu) do t' edhe n' s(ste+et e th!eshta t' tre s(pas 0(,!eve t'
,rav(ta1(on(t trup(t t'rhe6's n' vend5 p'rve8 n' )ushte t' ve8anta. Dhe ( n!ohur p'r t'
+arr' p0anetet e s(ste+(t ton' d(e00or p'r sh)a) t' +un,es' 7ash)'+at's(e e
per(udhave t' tyre or7(ta0e )urr' sa)t's(sht5 por vet'+ p'ra-'rs(sht n' per(udha t'
+'dha5 p'rs'r( t' n!'!t'n po.(t' +e n!'r(<t!etr(n dhe t' D(e00(t n!'5 ( 1(0( +' pas +e t'
v'rtet' r(vendos ,!(thashtu t' n!'!t'n -u6( t' ,!a00' t' s(ste+(t ton' d(e00or rreth5 por !o
sa)t's(sht.
$!o nu) 'sht' e d(s)utuesh+e tan( 'sht' hu+7!a e ener,!(s' )(net()e5 -or+a e n!'
p!ese t' )'t(! s(ste+( t' pa-und p'r)oh's(sht ose p'r,!(th+on' p'r!eton n' pa-und's(
t' 7ot'sF +und t' )o+penso!' p'r rr(t!en p'r!etuar n,a ana t!et'r n' t' n!'!t'n )oh'5
+' pa) ose +' shu+'F por nu) )a asn!' par(+ ( 1(0( u u0 n' r'n(e n' dhe rr(t!en e
p!es've t' t!era n' n!' +arr'dh'n(e t' t(00' 6' do t' pr(tet n' n!' )o+pens(+ t' sa)t'
dhe t' 6'ndruesh+e5 dhe )!o 'sht' e ,!(tha arsye +' shu+' pse n!' presupo.uar t'
t(00'5 s( n!' N!' t!et'r par(+ 'sht' ( pran(sh'+5 ( 1(0( ,!en n!' t!et'r raport t'
va.hduesh'+ p'r -or1' t' ,!a00'5 por !o )!o (ns(st(+( n' t' n!'!t(n re,!(st'r.
Jo +adh's(a e -or1's sapo d(spo.(1(on v(ta0e5 por +adh's(a e -u6(s' e).(stuese
,!a00' t' 0'v(.!es e).(stuese sh)a)ton +' shu+' t' prodho!' 'sht' e +undur s' 7ash)u
+e +adh's(n' e -or1's s' ,!a00' n' sa!' t' 1(0(n ne @-or1at ter+( +' e .a)onsh+e 'sht'
,od(t!en4 -or1a sh)urt(+(sht poten1(a0 do t' th'rras'5 p'r se1(0(n5 nd()(+et e hua!a
revo)uar5 S(ste+(t5 to)' +e an' t' )'sa! t' p'r7ash)'t p'r 7ot'n5 n!' sas( )onstante.
*endon( na p0ot ,!a00'r( p'r t' shp!e,uar n!' var, n' hap's(r' t' .7ra.'t pa
re.(sten1e dhe nu) )a 0'v(.!e t' do)u+enteve n' t' 1(0at a!o 'sht' )ur(o. p'r
n,at'rr(+e5 s(8 do t' (shte rast( n' 6o-t' se a!o u shtr(r' n' +es t' dy p()a t' th!eshta
-()se rend(t(n5 t' hua! nd()(+et revo)uar t' p'r-a6'so!' s(ste+(n e ,r(+1ave
+ater(a0e. For1a e ,!a00' e )'t(! var,ut 'sht' e ndryshuesh+e. !o 'sht' .ero n'
)u-(!t' e e)s)urs(on(tF por -or1a poten1(a0 n!')oh's(sht )'tu 'sht' +' e +adhe. P'r
sh)a) se n' 8do p()'5 str(n, pre! ande! )a0on n' po.(1(on(n e e)u(0(7r(t5 a( )r(!on n!'
sas( t' re t' ener,!(s' )(net()e5 t' p'rshtatet n' (sh5 der(sa )a arr(tur n' ener,!( )(net()e
+a)s(+a0e ,!at' )a0(+(t n'p'r po.(1(on(n e)u(0(7r(t. $ur a!o (shte tan( n' )u-(r(n e
e)s)urs(on(t5 )!o -or1' e v'rtet' e ,!a00' (shte tan( -or1a e tyre t' +undsh'+5
do+eth'n' -or1's s' ,!a00'5 e 1(0a nu) (shte prodhuar5 por du)e u +7'shtetur n'
sh)a6et e).(stuese 0'v(.!es ende +und t' ,!enerohet. N' 0'v(.!en e )u-(r(t t' udh't(+(t
n' terren n' po.(t'n e +es+e 'sht' e ,!(tha )!o -u6( poten1(a0 'sht' )onvertuar n'
-u6( t' ,!a00'F por )r(!o( a6 shu+' ( v(s v(va5 'sht' hu+7ur n' n!' -or1' e
+undsh+eF p'r at' 6' (shte prodhuar n,a -or1' e ,!a00'5 nu) do t' +und t' ,!enerohet
der( sa t' arr(!' n' po.(t'n e +es+e5 e ,!(th' ener,!(a poten1(a0e 'sht' shteruar dhe +e
)'t' rast nu) )a rr(t!e t' +'te!sh+e t' ener,!(s' )(net()e n' shpen.(+et e tyre t'
+undsh+e. Pre! at'her' e tut!e5 por rr(tet p'r+7yset n,a n!' +'nyr' )orresponduese
-u6(n' poten1(a0e n' )urr(. t' ener,!(s' )(net()e dhe )'shtu +e radh' a0ternuar der(
)oh' t' pa1a)tuar5 n' +'nyr' 6' shu+a e !etes's dhe ener,!(s' poten1(a0e t' var,ut
,!(th+on' +7etet e n!'!t'5 p'rve8 se tan( n!'5 tan( t!era shu+ohet5 n' )urr(. t' t!etr(t.
!o 6' 'sht' e v'rtet' )'tu e var,ut5 e v'rtet' t' 7ot's. For1a e !etes's +und t' rr(tet
vet'+ n' )urr(. t' )und'rta t' +undsh'+ dhe .v. /et'+ se !o t' ,!(tha p!es't e 7ot's
t' .hv(00ohet n' a)t(v(tet para0e0 sh)'+7(+( ( tyre +es rr(t!e dhe n' r'n(e5 6' !eto!n'
dhe -u6(a poten1(a05 s( p!es' t' var,utF n' vend5 p!es' t' ndrysh+e t' 7ot's +und t'
,!enden n' )'t' dre!t(+5 n' rrethana shu+' t' ndrysh+eF ,!(thashtu ata vesh(n vet'+
n' so0(dar(tet p'r p'r+7ush!en e 0(,!(t5 n'se )a5 se a!o 6' n!' or,an hu+7et ener,!(n' e
t(! )(net()e +e n!o-t(+ t' t!era5 vet' nu) rr(tet n' -u6( t' +undsh'+ p'r ta vrar'5 dhe
anas!e00tas5 t' 1(0'n a( +err du)e n!o-tuarF nu) 'sht' e -(tuar n' )urr(. t' pushtet(t t' t(!
t' +undsh'+ pre! t(!F vet'+ p'r t' ,!(th' s(ste+(n v0en shu+'n e va.hduesh+e t' dy
-or1ave. N!' var, +und t' v'rtet' t' hu+7ur du)e )o+un()uar 0'v(.!en e sa! n' a!'r
8do -or1' 6' !eto!n' n' t' n!'!t'n )oh' +e t' ,!(th' -u6(n' e +undsh+e du)e ardhur
n' po.(t'n e e)u(0(7r(t n' p!es'n t!et'rF )uptuar5 por ata !an' n' 0(dh!e +e a!'r t'5
)'shtu 6' shu+a e !etes's dhe -u6( poten1(a0e p'r s(ste+(n e var,ut dhe t' a!r(t )a
+7etur e n!'!t'.
$y 'sht' par(+( ( +adh ( t' ashtu6ua!tur(t. Rua!t!en e ener,!(s'5 0(dhur +e sa +'
s(p'r5 rua!t!a e -or1' t' ,!a00'5 por ( )upt(+(t edhe +' t' p'r,!(thsh+e se sa )!o5 n!'
par(+ ( 1(0(5 edhe pse )a rr'n!'t n' par(+et e p'r,!(thsh+e t' +e)an()'s t' ,!at' (
n!ohur5 por e par' e He0+ho01(t +e 6art's( 'sht' .hv(00uar5 t' the)suara n' )upt(+(n e
sa! t' p0ot' dhe t' shp!e,ohet n' t' ,!(tha )'r)esat e sa! +' t' r'nd's(sh+e. N'
at'her'5 a!o )a ,!etur )ons(derat'n +' t' ,!er' dhe ap0()(+( n' -ushat e (nor,an()e s(
-(.()'s or,an()e. $!o 'sht' p'r,!(th's(sht n' -u6( vet'+ p'r -or1at 6endrore 6' nu)
!an' n!' -un)s(on ( )oh's ose shpe!t's(s'F por der( tan( a!o )a ,!etur asn!' arsye t'
dysho!' p'r,!(th's(n' e sa! n' -ushat e 7ot's or,an()e dhe (nor,an()e.
@jo n 5illim mund t duket e qart. 5ushn e ener!jis elektrike dhe
ma!netizm, deri m tani, e njjta i atri"uohet t ener!jis elektrike, ka 5or%a q
varen m"i studimet '. Ve"erit pr shpejtsin dhe prshpejtimin. 8or ajo ka <do
pamje q kom"inojn kto 5or%a thel"sor n mnyr q li!ji n t !jitha e5ektet
natyrore m"etet e vle5shme. 8r zvendsueshm ma!netike dhe elektrike pr e5ektet
e rrjedhs s ktij ndezur nj veten, n qo5t se me t vrtet mund t jet aq i
e5ekteve t 5or%ave qendrore, t %ilat jan t pavarura n!a shpejtsia dhe nxitimi,
pr5aqsojn. 2n !jithashtu 8ro5 '. Ve"er ka komunikuar !ojarisht pyetje time, q
ai e "n n n t !jitha rastet, hetimi i saj prtej ku5ijve t ktyre e5ekteve prtej li!jit
!jetur n 5uqi, edhe pse pr!jithsin e tij t plot pr kt 5ush For%at as prova t
rrept t nevojshme.
S(pas )'t(! 0(,!(5 n' n!' n,a e-e)tet e sa! t' 7rendsh+e s(ste+eve dor'.uar ener,!(n'
)(net()e t' ,!eneruara n,a st(+u! t' +'parsh+e t' !asht+e ose t' e-e)t(t t'
+'parsh'+ t' 7rendsh'+ -u6( vet'+ n' )urr(. t' pushtet(t t' t(! t' +undsh'+ edhe t'
rr(tet5 dhe pasur(t' e )'sa! rr(t!e 'sht' e rras)ap(tur5 pra5 n' p'rputh!e +e5 s( -or1a t'
+undsh'+ n,a Rr(t!a e va.hduesh+e e -ort' e ener,!(s' )(net()e rras)ap(tur5 dhe
rr(tet anas!e00tas +e redu)t(+(n e ener,!(s' )(net()e5 )'shtu 6'5 edhe pse n!' ndrysh(+
t' ener,!(s' )(net()e +es rr(t!es dhe r'n(es5 dhe trans-er(+(n e n!' p!ese t' s(ste+(t n'
t!etr(n5 por as rr(t!e t' va.hduesh+e der( n' pa)u-(.uar 0art's(a5 as n!' r'n(e der( n'
.hdu)!e t' p'rhersh+e n' e-e)tet e sa! t' 7rendsh+e dor'.uar s(ste+eve5 dhe n' )'t'
+'nyr' nu) +und t' )ontestohet n' s(ste+et 7ot'rore5 t' .hv(00ohet5 du)e rua!tur
pun'n e 7ot's 'sht' rua!tur 7renda Os.(00at(ons,ren.en 1a)tuar n,a p()a +' e
p'r,!(thsh+e e par'.
N' t' )und'rt5 -or1a e ,!a00' rr(tet n' n!' p!es' t' n!' s(ste+( pa u0!en -u6(n'
poten1(a0e dhe p'r t' he6ur pa rr(tur t' n!'!t'n ,!' n' se ata respe)t(v u0 n' t' n!'!t'n
)oh' n' p!es' t' t!era t' s(ste+(t ose n' rr(t!e5 p'r sh)a) t' trans-er(+(t t' ener,!(s'
)(net()e n,a n!'ra an' n' t!etr'n. P'r a6 )oh' sa 8do -ush' e -und+e 'sht' p!es' e
s(ste+(t t' p'r,!(thsh'+ 7ot'ror5 0(,!( 'sht' edhe p'r ndon!' t' ap0()uesh+e vet'+ n'
)'t' dre!t(+5 se a!o 'sht' )onstante tre,t(<o-- +es ener,!(s' poten1(a0e dhe )(net()e
p'r t' n' +'nyr' t' ve8ant' vet'+ n' 0(dh!e +e e-e)tet e sa! t' 7rendsh+e5 n' 0(dh!e
+e t' !asht'+5 por vet'+ n' 0(dh!e +e s(ste+et +' t' +'dha5 p'r t' 1(0at a( ( ta)on5 n'
+!et(n e -und(t n' t' ,!(th' 7ot'n.
Ju e d(n( +!a-t +(r'5 par(+( apo 0(,!( ( rua!t!es s' ener,!(s' na tre,on as,!' rreth
)urs(t5 +'nyr'n e 6ar)u00(+(t t' nd'rs!e00' n' +es t' ,!a00've dhe t' pushtet(t t'
+undsh+e5 as,!' n' 0(dh!e +e at' )usht n!' s(ste+ duhet t' !et' n' )'t' dre!t(+ n'
8do )oh'F P'r)undra.(5 a!o 'sht' e 0(dhur +e )ushtet e ve8anta dhe rrethanat e 8do
s(ste+(5 ( 1(0( +und t' p'r1a)tohet n,a ndon!' par(+ ( p'r,!(thsh'+5 por nE(rret vet'+
n,a p'rvo!a5 s' 7ash)uF par(+( ( rua!t!es s' ener,!(s' na th!esht 6' tre,onF s( dhe
sh(t!es nd'r+!et !etes's dhe -u6(n' e +undsh+e n' n!' n,a e-e)tet e sa! t' 7rendsh+e
dor'.uar s(ste+eve su)seset5 a( +und t' !et' vet'+ a!o5 por 6' shu+a )onstante 'sht'
rua!tur n' t'r's( e tyre5 e 1(0a ende 'sht' n' 0(r(5 se a( su)seset n' nu+'r t' pa-und t'
+'nyrave. !o vet'+ 0(dhet n,a d(sa aspe)te shu+' t' p'r,!(thsh+eF p'r1a)t(+( (
p0ot' ( rr!edh's s' s(+pto+ave nu) 'sht' n' )'r)(+ t' t(!.
Pra5 pa pa,es' +und t' !et' n!er(5 )a vu00net ( t(! dhe shp(rt( !o vet'+ n' p'r7a00(+(n
e !asht+e5 por edhe -or1at e 7rendsh+e t' pen,esave -a)t()e natyr's t' 1(0at !an'
t'rhe6ur p'r+es 0(,!eve un(versa0e t' natyr's.
N!er(u +und t' e1(n n' to)'5 )udo 6' a( d'sh(ron5 .hvendos' -o)us(n e sa! pas 8do
t(! 8do dre!t(+5 0(,!( nu) )a n!ohur t' natyr's 0(dh dhe e pen,on at' )'tu. Por a( +und
ta 7'!' )'t'5 por vet'+ n' +as'n 6' 0(,!( ( rua!t!es s' 6endr's s' ,rav(tet(t 'sht'
rua!tur5 e 1(0a 'sht' n' vetvete n!' paso!' e par(+(t t' 7ara.(s' s' vepr(+(t dhe
rea,(+(t. N,a n!' 0art's( 7(e posht' apo du)e )'r1yer a( 'sht' +e t' ,!(th' 0(r(n' e
vu00net(t nu) 'sht' n' ,!end!e t' p'r6'ndrohet -0o)'t e t(! p'r t' nE!err n,a vend( (
,!er' n,a v(!a 7(en t' ,rav(tet(t5 p'rve8 )ur re.(sten1a e a!r(t p'r7'n n!' +und's( t'
do7't. Sepse pas )'sa! Pr(n.(pe p'r,!(thsh'+ +und s(ste+ -(.() d(s0o)ohen n,a
a)t(v(tet( vet t' past'r t' 7rendsh+e -o)usohet. !o ( p'r)et n!' nd(h+' t' !asht'+
apo n!' re.(sten1' t' !asht'+. Pra5 vu00net( ( 0(r' nu) +und t' re.(sto!' 0(r(n' e rresht5
por p'r t' )o+entuar vet'+ n' 7a.' t' at(! 0(,!(.
P'rndryshe a!o do t' !et' +e -u6( t' ,!a00'. /u00net(5 +end(+(5 ,!(th' -ry+a (shte a6
( 0(r' a( d'sh(ronF por a( nu) do t' +7'shtes' 0(r(n' e t(!5 por +und t' -0as vet'+ n'
7a.' t' 0(,!eve t' p'r,!(thsh+e t' ener,!(s' )(net()e. N'se vesh!e e t(! 0(dhur +e
rr!edh'n e a)t(v(tet(t ps()o<-(.()e dhe )!o 'sht' e 0(dhur +e 0(,!(n e rua!t!es s'
ener,!(s'5 do vet' t' !et' ( detyruar n' )'t' +'nyr'.
$!o nu) 'sht' rast's(F p'r sh)a) t' 0(,!(t t' rua!t!es s' ener,!(s' 'sht' n!' 0(,! (
rua!t!es s' 7ot'sF dhe nu) 'sht' rast's( 6' shp(rt( 'sht' ( detyruar t' nd!ehen 6'00(+et e
)'sa! ,!end!e5 p'r t' +enduar5 p'r t' duan.
N!' prov' e p'r,!(thsh+e dhe t' +preht' t' va.hd(+(n e a-at(t t' 0(,!(t p'r pun'n
ps()o-(.() nu) 'sht' 7'r' endeF por ndoshta +und t' thuhet se t' ,!(tha p'rvo!at5 a6 sa
ne +und t' 7'!' ata !an' n' )'t' )upt(+5 dhe duhet t' (nterpretohen pa e detyruar
vet'+ +e an' t' 0(,!(tF Ne5 pra5 do t' duhet t' rr(n' n' at' p'r a6 )oh' sa 'sht' 7'r' )a
prova p'r t' )und'rt'n.
Ne t'rhe6(+ d(sa +arr'dh'n(e t' r'nd's(sh+e n' )'t' dre!t(+ n' 00o,ar(5 v'+end!en
ton' )ryes(sht n' +'s(+(n e asa! 6' !u do t' !et' +' e 0eht' t' pr(rur p'r t' sh+an,ur
v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t5 d+th -ush'n e a)t(v(teteve +' t' 0arta +' t' 0(r' (nte0e)tua0e.
N,a -(00(+(5 a( +und t' t' thot' se5 n' 6o-t' se nu) a)t(v(tetet shp(rt'rore n' t'
,!(tha5 por n' 8do rast 6' +und t' sh)o!n' +' t' 0arta n,a a11essor(se5 pa +arr' p!es'
n' -or1'n e ,!a00'5 t' 1(0(t 0(,!et5 rr(t!e dhe r'n(e t' !et' ( detyruar n' t' ,!(tha. Hdo ,!'
-0et )und'r )'t' supo.(+. &e t' edhe tan( du)e ( )'r)uar n'se n!' +arr'dh'n(e t' t(00'
t' ve8ant' +(d(s a)t(v(teteve +endore dhe -(.()e t' 0arta 6' po ndodh(n 6' n!' 0'v(.!e
t' ve8ant' shp(rt'rore +und t' 0(nd(n dhe e).(sto!n' vet'+ p'r sh)a) t' n!' pus( t'
1a)tuar -(.()F )'shtu 6' duhet t' shtohet5 dhe ,!(th+on' do t' prano!n' 6' a)t(v(tetet
+' t' 0arta +endore )'tu +' posht'5 s( dhe n' p'r,!(th's( )'r)o!n' a)t(v(tet -(.() s(
n!' 7a.'5 n' +' t' u0'tF por ata ,!(thashtu )'r)o!n' -or1'n e ,!a00' e )'t(! a)t(v(tet( p'r
t' sh)uar n' Pa!(s5 dhe p'rvo!a +'sonF se ata )'r)o!n' -or1' t' +!a-tuesh+e t' sa!F n'
vetvete -u6(sh'+ p'r t' sh)uar n,a E6u(p.
Por !u +und t' va.hdo!n' t' +endo!n' se -ry+a e 7ur(+(t t' tyre t' a)t(v(tet(t -(.()
t' 1(0(n5 ose p'r )a0(+(n e sa! ose t' pa)t'n 0e t' rr(tet -u6(sh'+ rua!t!en Gan,es -or1'n
e nevo!sh+e t' sa! t' !etes's5 d+th ener,!(a )(net()e +und a7so0ut(sht t' rr(tet n'
7ot'5 pa -u6( 6' !eto!n' n' vende t' t!era -u6(a poten1(a0e e trup(t n' vetvete duhet t'
.vo,'0ohet5 pra5 6' 'sht' n' )und'rsht(+ +e 0(,!(n e rua!t!es s' ener,!(s'5 e 1(0a 7'n
th(rr!e p'r n!' sh6yrt(+ t' p'r,!(thsh'+ t' t' ,!(th' -or1's e).(stuese dhe t'
+undsh+e t' !etes's n' )'t' dre!t(+. +e pa) -!a0'5 se a( (shte n!' +ar)' prodhues
-or1' e re 6' !eto!n' 7renda trup(t.
Ne t'rhe6(+ d(sa -a)te n' )ons(derat'5 00o!(n +e shp!e,(+ n' t' n!'!t'n )oh' s( n!'
udh'.ues p'r t' vendosur )'t' pyet!e.
P'r 0o!' ps()o-(.() dhe )onsu+(n e ener,!(s' )(net()e n' tru dhe n' p!es' t' t!era t'
a)t(v(teteve !o ps()o-(.() n' rr!edh'n nor+a0e t' !et's n' -a)t n' t' n!'!t'n )oh' dhe
+e n!'r(<t!etr(n. Ne +und t' +endo! dhe ende +a)(n' T!era +e or,anet tona trupore5
dhe t' 7'!' at' n' rre,u00. Por tan( -u6(a e +end(+(t 'sht' t' rr(tet. *en!'her' ne e
shoh(+ se s( duhet !etuar -or1'n e 7ur(+(t t' sa! p'r rr(t!en e a)t(v(tet(t ps()o-(.() 6'
)a nevo!' p'r at' p'r t' +(r'n e vet5 p'r t' )r(!uar5 ,ra7(t ato a)t(v(tete t' t!era -(.()e5
dhe ohnede+ nu) +und t' p'r-or1uar.Edhe vet'+ d()ush u an,a.huar n' n!' pun' t'
r'nd' -(.()e5 p'r sh)a) se a!o v!en n!' +end(+ 6' .'n' at' +' shu+' se .a)on(sht5
+en!'her' r'n(e t' ar+'ve dhe t' u0 re1eptor(n e te0e-on(t p'r a6 )oh' sa (de dhe p'r
)'t' arsye ( n!'!t( a)t(v(tet ps()o-(.() punon 7renda -ort' p'r pun'n e tyre t' !asht+e
p'r t' -(00uar p'rs'r(5 )ur )!o e su7ven1(oneve 7rendsh+e. $u (shte -or1a e ,!a00' e
0'v(.!eve t' )rahut n' n!' t' sh)o!n'M !o )a sh'r7yer p'r t(-o. 0'v(.!et n' )o)'.
shtu s( n!' +end(+ (ntens(ve nevo!sh+e t' nd'rpres' 8do per-or+an1'n e trup(t t'
!asht'+5 nd'rpret p'r+7yset n!' )'r1(+ 8do +end(+. For1a t' ,!a00'5 e 1(0a +err hap
t' )'+7've5 shp'ton )urs(n e 0'v(.!eve ps()o<-(.()e t' 1(0at duhet t' +enduar(tF dhe
+end!a nu) )a -u6( p'r t' va.hduar s( +' par' pavar's(sht hu+7!es rresht5 ende
hu+7!en p'r t' .'vend'suar n' p0ot-u6(sh+'r(n' e vet.
Ne +und t' 7'!' -or1'n e ,!a00'F e 1(0a 'sht' e d(sponuesh+e p'r ar7(trar(tet5 a)s(on5
por a!o )a n' 8do )oh'5 n' +a)s(+u+(n e sa!5 dhe 6' +und t' ndodh' vet'+ p'r n!'
00o! t' pun's5 n' p'rputh!e +e5 s( push(+( t!et'r. Nu(te th!esht duhet5 s(8 7'!+' ne5 p'r
t' p'rdorur -or1'n +' t' +adhe t' +undsh+e n' n!' t' var-'r 0e t' pusho!'5 t' t!era5
ne duhet t' 7'!+' t' ,!(tha p!es't e trup(t p'r t' pushuar5 p'r t' p'rdorur -or1'n +' t'
+adhe t' +undsh+e n' )o)'5 dhe anas!e00tas 0e p!es'n t!et'r t' pun's n' )rye t' !et' e
+undur p'r )rye!n' 0'v(.!e t' -u6(sh+e t' +undsh+e +e ,!y+tyr't. Dhe )'shtu ne
shoh(+ the00' n' +end(+e t' u0et s( ende t' !et' e +undur5 dhe d()ush 6' sh)on5 he6
n,ar)esa5 )urr' n' t' n!'!t'n )oh' n' t' +enduar the00'.$!o 7(e n' )und'rsht(+ +e
veten5 nu) punon.
Fun)s(onet Edhe pavu00netsh+e s( tret!e5 !an' n' n!' s(tuat' t' 7(0an1(t dhe t'
sh)'+7(+(t t' ener,!(s' )(net()e +e ata 6' )an' nevo!' t' +enduar(t der( n' )u-(!t' e
1a)tuara. Edhe pse pas n!' pa!(s!e sh'ruese5 -a)t( 6' n!oh(n vet'+5 nu) )en( p'r t'
shp!e,uar se n!er(u nu) 'sht' as n' ,!end!e t' -un)s(oneve t' pavu00netsh+e du)e
+enduar t' v!edh sa +' shu+' -or1' v(ta0e5 6' 'sht' rea,(+ nor+a0 ( +a)(n's
or,an()e )ara)ter(.ohet -a0ters5 as anas!e00tas +enduar t' v!edh n,a -un)s(onet e t!era
t' ,!er' sa +' shu+' -u6( p'r t' n!'!t'n ,!' p'r t' v'n' n' +!a-t vend nu+'ro.
T' +enduar(t 'sht' n!' she+7u00F por a!o 6' 'sht' e v'rtet' n' )'t' dre!t(+ t'
+enduar(t v0en p'r 8do vepr(+tar( (nte0e)tua0e. E+o1(one (ntens(ve5 pas(onet5
(ntu(t(ons nd!esh+e s(00en n' +'nyra t' 1a)tuara +!a-t s( (ntens(ve s( t'
+enduar(tF vet'+ se a)t(v(tet( ps()o-(.() t' d(sa pre! )'tyre pro1eseve +endore +e t'
1(0at pa!(s!a or,an()e +e a)t(v(tete t' 1a)tuara t' !asht+e 'sht' n' d(spo.(1(on n'
NeEus natyrore5 e 1(0a +' pas rr(tet s' 7ash)u +e at' dhe )an' tenden1' t' 7(en5
+e,!(that'5 ato ndodh(n n' anta,on(.'+ t' t!era n' t' n!'!t'n )oh'. N,a )!o sho6ate
a)t(v(tet( -(.() Pr(n.(pe do t' d(s)utohet +' posht'.
I n!'!t( raport s( n' +es t' a)t(v(teteve ps()o-(.() dhe nu) ps()o<-(.()e do t'
.hv(00ohet n' +es t' .onave t' ve8anta t' a)t(v(teteve ps()o-(.(). T' .hytur p0ot's(sht
n' n!' (ntu(t' e !asht+e dhe n' t' n!'!t'n )oh' +endo! the00'5 nu) sh)o!n'. N' t'
n!'!t'n )oh' t' v'+endsh'+ shoh(n dhe d',!o!n'5 nu) +und. P'r t' +preht' p'r t'
re-0e)tuar +7( d(8)a5 ne duhet a7stra)te n,a t' t!er't +' shu+'F dhe se s( p'r t' ndar'
v'+end!en5 a!o do7'son (nd(v(d(n. $'tu +und t'5 +e,!(that'5 t' 0ua!n' n!' 0(,!e
th!esht ps()o0o,!()e p'r t' par' n'se )'to -a)te 6'ndron vet'+. Por ato varen shu+'
+e +'parsh'+ s' 7ash)u n' t' n!'!t'n )oh' t' +os e shoh(n at' s( n!' .,!at!e e 0(,!(t
t' rua!t!es s' ener,!(s' n' 0o!' th!esht ps()o<-(.()e. Du)e +enduar nu) )a nevo!' p'r
a)t(v(tetet !o<ps()o<-(.()e p'r t' sh+an,ur !eto!n' -or1'n p'r t' -(tuar e t(! n' 6o-t' se
a!o +und t' shp'to!n' t!et'r t' t(00' n' a)t(v(tetet e pro,res(t ps()o-(.().$'shtu5
e).(sten1a e 0(,!eve ps()o0o,!()e nu) +ohohet ose redu)tuar n' t' t(00a -(.()eF a!o
'sht' e dyshuar5 se 0(,!et e rr!edh's s' a)t(v(teteve +endore dhe -(.()e t' 0(dhura !o
+' pa) t' n,usht'5 s( edhe 0(dh!et e sa!F dhe )!o as,!' t' 8ud(tsh+e )a5 por e )und'rta
do t' (shte e 8ud(tsh+e.
N' var's( t' 0(dh!es n' p!es't 6'ndr(+(n5 d(sa vet'+ n' n!' )onte)st t' 1a)tuar apo
n!' se)uen1' t' 1a)tuar n' t' ,!(tha5 dhe d(sa t' 0ehta n' )'t' s( t' ardhur n' pun' n'
se5 dhe d(sa opera1(one n' t' ,!(tha vet'+5 ose +' 0eht'5 p'r+es n!' +arr'dh'n(e t'
1a)tuar n' +es t' Share5 t' )ons(derohet ( p'r-unduar n,a (nd(v(d5 n!' par(+ 6' v!en
+e +as'n e +'parsh+e n' )on-0()t5 s( shp'rndar!en e ener,!(s' )(net()e +es t'
7ash)'punuar n' p!es' t' vepr(+(t at'her' n,a n!'ra an' e )ryer!es s' do7'son
(nd(v(dua0e5 t' 1(0at n' )onte)st(n e n' an'n t!et'r t' !et' e +undur vet'+ 7'n apo
+7'shtet. P'r sh)a) t' sh6yrt(+(t t' )'t(! par(+(5 n!' shu+' p'r )ontrad()tat n' du)!e
shp!e,ohet +e Pr(n.(pe +'parsh'+5 )u5 n' vend t' +7y00ur n,a t' tyre respe)t(v(sht
rr(t!en e nd'rs!e00'5 n' vend t' rr(ten +e n!'r(<t!etr(n dhe 7(en5 dhe t' +7a!' s' 7ash)u
n' 0art's( dhe n' 7u.' a)t(v(tetet sot dhe nd(6n( du)et )ostu+ . N' 0o!'rat e +a)(nave
ne ,!e!+' shu+' t' p'rshtatsh+e p'rs'r(F dhe p'r )'t' arsye nu) )a as,!' p'r t' par'
)'tu 0(,!et e rua!t!es s' ener,!(s' sh)e0's dre!t(+(n.
N' or,an(.+(n ton'5 )o+pon(+et e t(00a +und n,a .a)on5 ushtr(+( p!es'r(sht -()se5
p!es'r(sht t' -or+uar r(shta.( apo t' tretur5 dhe +e rr(t!en e ushtr(+(t5 p!es' t' (.o0uara
p'r t' v'n' n' pun'5 rr(t!et e +und's(5 p'r ta v'n' at' n' vepr(+tar( +' t'
-u6(sh+e. P'rs'r(5 )y par(+ +err s( t' 0eht' t' va.hdo!' t' )rye!'5 n' 0(dh!e +e -ush'n
e a)t(v(teteve ps()o<-(.()e dhe ps()o<-(.()e !o n,a.
Dhe )'shtu 'sht' ,!enerata e p'rdor(+(t t' t(00' t' -or1's ,!a00' t' pun's ps()o-(.()
n' ne5 a6 sa ne respe)to!n' a!o (r,ends dhe +und t' -or+o!n' n!' p'r-und(+ n' 7a.'
t' v'.h,(+(t5 t' ,!(th' n'n n!' 0(,! t' p'r7ash)'t +e -or1'n e ,!a00' e a)t(v(teteve !o
ps()o-(.() 7renda nesh dhe !asht' nesh5 dhe )'shtu pa pa,es' +und t' !et' Shp(rt(n5 a(
+und t' 7'!' as,!' )und'r 0(,!(t5 por vet'+ 00 p'r )'t' a)t.
Por 8-ar' !an' -a)tet e t(p(t +'posht'+ p'r t' (nterpretohetM
Papr(t+as5 ne tan( shoh(+ n!' n!er( n' n!' rresht th!esht e)s(t(+ (nte0e)tua0e t' 7'!'
n!' per-or+an1' t' +adhe -(.()e ose +endore pas vet'+ vet'+ (nd(-erent dhe t' 6et'
u0ur aty5 as n' a)t(v(tetet ps()o-(.() ps()o-(.() nu) ende n!' +a,a.(n' t' +adhe t'
-or1's !etes's (shte ( pran(sh'+. $u -or1a ,!a00' t' v(!n' t' v(!n' n,aM Dhe )y a)t(v(tet
( -ort' +und t' !et' ndoshta e va.hduesh+e n'n nd()(+(n e n!' vu00net( t' -ort' +' t'
,!at'. $u 'sht' 7ur(+( ( 6'ndruesh'+ ( )'sa! -or1e p'r t' )'r)uar )ur a!o 'sht'
d'sh(ra n' vetveteM
Por a!o 6' ( par( 'sht' ( sh6et'suar5 )'shtu 6' ne +und t' )e+( n!' tendos!e e
papr(tur n' dre!t(+ t' 1a)tuar vet'+ t' 7'het5 n,a t' shp'rndara para dhe -u6( vet'+
p'r )udo -u6(sh'+ n' n!' dre!t(+ dhe t' p'r6'ndrohet papr(t+as +arr' edhe
-un)s(onet pavu00netsh'+ n' )'t' )'r)es'. Dhe n' 6o-t' se ne vet' sh'r7(+et e
va.hduesh+e t' pa.a)onta !an' n' ,!end!e p'r t' )ryer n'n nd()(+(n e n!' vu00net t'
-ort'5 ne nu) ver+T1hten p'r t' )ryer pa )'t' d'sh(r'5 por 7'het prodh(+(n dhe
)onsu+(n e -u6(s' s' nevo!sh+e t' !etes's nu) 7(e n' )und'rsht(+ +e 0(,!(n e rua!t!es
s' ener,!(s'F as n,a -u6(a e past'r shp(rt'ror t' vu00net(t.
N' -a)t5 ne ,!e!+' se 8do ushtr(+( ar7(trar na e 0odhur a6 +' tep'r -(.()(sht5 d+th
a-t's(n' e shpreh!es 0ar,'t e -u6(s' .vo,'0ohet +' shu+'5 +' t' -ort' dhe +' t' ,!at'
va.hdon5 du)e d'sh+uar se evo0u1(on( ar7(trare e ener,!(s' )(net()e n' trup(n ton' n'
+'nyr' +(r' vet'+ n' )urr(. t' ener,!(s' poten1(a0e5 e 1(0a 'sht' -or1a 6' 'sht' ende e
+undur p'r t' prodhuar at'5 )'shtu 6' a!o +und t' n' 7a.' t' 0(,!(t t' rua!t!es s'
ener,!(s' t' ndodh'5 s( evo0u(+(n e ener,!(s' )(net()e n' .onat )u )a vu00net
ndodh. Pranda! nu) 'sht' e d(s)utuesh+e se n'n nd()(+(n e vu00net(t t' 0(r' +und t'
0(nd(n -or1a t' v'rtet' t' ,!a00a 6' nu) do t' ndodhur ohnede+5 por vet'+ n' )urr(. t'
-or1's poten1(a0e5 d+th n,a 7ur(+( n,a ( 1(0( 0(nd ndryshe5 n' 6o-t' se )a vu00net 'sht'
( p'r-sh(r'. $!o 'sht' to)' e .a)onsh+e (shte n' testa+ent5 ose shprehur
psy1hophys(1a00y5 a)t(v(tetet t' !en' su7!e)t ( vu00net(t t' vet'5 n!' arsye se )onvert(+(
( ener,!(s' poten1(a0e -(tuar n' t' !etes's u .hv(00ua dhe )oh'.,!at!enF vet'+ vu00net( (
vet' nu) +und t' )r(!o!' pa )ushtet ndryshe .7atuesh+e n' p'r,!(th's( n' -or1'n e
nden!!es.
Fu6(a e ,!a00' e or,an(.+(t ton' 'sht' rea0(.uar ndon!'her'5 n' var's( t' ,!end!es
ndryshuesh+e e t' ush6yer(t5 sh'ndet(n5 .,!uar dhe -!etur n' n!' 0art dhe
7s1hCan)en5 du)e e 0e!uar at' p'r t' ,!(th' rr(t!e dhe t' .hytet the00'F por du)et se n'
)ushte nor+a0e nu) )a ndrysh(+e t' papr(tura t' +preht' n' t'r's(5 por vet'+ n!' e
papr(tur t!et'r t' shp'rndar!es e a-t' e 1(0a 'sht' sh)a)tuar p!es'r(sht n,a st(+u!5
p!es'r(sht n,a dre!t(+( ar7(trar t' v'+end!es apo trans-er(+(n e a)t(v(tet(t t' 7(.nes(t
s-er'. Idea0(st +und t' )et' e-e)t(n e st(+u!ve p'r n!' arsye shp(rt'rore5 t' 8o!'
+ater(a0(ste p'rs'r( n' ar7(trar(tet(t dhe v'+end!e n' n!' the07'soreF por )'tu )e+(
+arr' -a)tet s( ata para6(ten n' v'.h,(+(n +en!'her' se +ater(a0( shpe!t5 shpe!t
7a00a-a6ohet an'n shp(rt'rore ose pu70()(+(n e arsyes +'nyr'n e +od(-()uar e
shp'rndar!es.
!o 'sht' n' n!' )upt(+ s( n!' +otor +e avu005 n' t' 1(0'n varet n!' +otor t'
p'r7'r'. N' var's( t' )ushteve t' n,roh!es -or1'n e tyre t' !etes's +und t' n,r(hen ose
t' .hytet the00'F por n' +'nyr' t' .a)onsh+e nu) +und t' papr(tur t' ndodh' n!'r( as
t!etr(F por edhe5 du)e e 7'r' at' n!' va0vu0 n' +'nyr' ar7(trare 0art ose +7y00et )'tu5
tan( )y5 tan( p'r at' p!es' t' +a)(n's s' re n' vesh!e dhe t' sh)on( p'r t' +' shu+' se
n!' t!et'r n' pa6e. !o 'sht' vet'+ ndrysh(+ 6' nu) !asht' n' +a)(n' ton' or,an()
(nEh(n(er5 por u0et 7renda sa!. Tan(5 pa dysh(+ +e t' v'rtet' n' t' n!'!t'n )oh' -or1'
+' t' ,!a00' 6' do t' .hv(00ohen n' )urr(. t' pushtet(t t' +undsh+e n' tendos!e t'
-ort' -(.()e5 s( n' ,!end!e push(+( t' trup(tF p'r ( v(!n' ndryshe 0odh!e +' t' shpe!t'
dhe nevo!a )o+pens(+( +' ( +adhF por a!o 'sht' at'her' !o a6 shu+' vu00net5 e 1(0a
.hv(00ohet )'t' pushtet n' n!' +o+ente ar7(trare t' arsyes (nte0e)tua0e se 6' re.u0ton
n' rr(t!en e pro1es(t t' -utur d(et' )(+()e. N' e1!e e shpe!t' ne -ry+' +' shpe!t5 ,!a)u
sh)on +' shpe!t5 dhe )a t' n!'!t(n su)ses s( )ur ne rr(s(+ tren(n n' Preheaters n!'
+otor +e avu005 dhe n' )'t' +'nyr' t' shpe!t t' .hv(00uar n!' sas( t' 1a)tuar t'
ener,!(s' e-e)t(ve )(net()e n' )urr(. t' pushtet(t t' +undsh'+ t' +ater(a0(t t'
n,roh!es. 'sht' +a)(n' or,an()e nu) +!a-t n' ,!end!e apo t' -urn(.uar do7't5 n'
+'nyr' 6' )'to pro1ese )(+()e nu) sh)o!n' n' +'nyr' e-e)t(ve n,a a11essor(se5
vu00net( ( -ort' +und t' as,!'.
#n' the+ Du)e e +'parsh+e nu) do t' thot' se -or1a e ,!a00' +e t' v'rtet' s( avu00(
'sht' shp'rndar' n' trup n' n!' +otor +e avu00F por vet'+ 6' 0(,!( ( rua!t!es s'
ener,!(s' 8on n' su)seset p'r)at'se.
"ur(+( ( -und(t ( !etes's $ra-tentC(1)e0un, n' trup(n ton' 'sht'5 n' -und t' -und(t5
a!o 6' ne +und t' supo.o!+' n' pro1eset e t' ush6yer(t5 dhe n,a se1(0a p!es' e )a
pro1es(n e sa! ush6yese n' vetvete5 a( ,!(thashtu )a n!' 7ur(+ t' ener,!(s' )(net()e n'
vetvete. Por p'rvo!a tre,on n,a n!' an' t!et'r n,a ana e -a)teve t' natyr's5 s(8 )e+(
7'r' )'tu pretendon se )y pro1es ndodh n' t' ,!(th' or,an(.+(t n' )uad'r t'
so0(dar(tet(t5 n' +'nyr' 6' !o vet'+ 6' nu) )a p!es' do t' !et' n' ,!end!e p'r t'
ush6yer veten5 por raportet edhe sas(ore t' tre,t(s'<o-- +es pro1eset ush6yese e
p!es've t' ndrysh+e t' ndodh'5 t' 1(0at !an' n' )upt(+ t' 0(,!(t t' rua!t!es s'
ener,!(s'. G!(thashtu shp!e,on -a)t(n se pro1es( d(et' e t' ,!(tha p!es've 'sht' n'n
nd()(+(n e dre!tuar ,!a)ut dhe a)t(v(tet(n nervor5 t' 1(0at )r(!o!n' n!' 0(dh!e n'p'r+!et
trup(t5 dr(t' )'to 0(dh!e t' p'r,!(thsh+e t' pro1es(t t' ush6(+(t t' ,!(tha
p!es't. Pavar's(sht5 pra5 as ener,!(a )(net()e e as n!' 7art's ( posa8'+ ( n!'!t' +e avu00
n' +otor +e avu005 +e t' v'rtet' rr!edh d(re)t n' +es p!es've t' ndrysh+e5 t'
shp'rndara5 )'shtu n,a st(+u!5 v'+end!e5 do5 dhe 'sht' ( +ashtruar at!e5 ne !e+(
,!(th+on' t' sh)urt's(a h(r ne +und t' p'rdor(+ shp'rndar!en shpreh!en e ener,!(s'
)(net()e dhe shpreh!et p'r)at'se p()ture5 pas( ne e d(+' per1ept(+(n e v0e-sh+e n'
+es(n e p'r1a)tuar.
T' ve8ant' t' ,!(tha )'to )ushte 'sht' ende )uptuar sa duhetF por ( p'r,!(thsh'+
'sht' +!a-t e 6art' dhe t' hapur n' )upt(+(n e -o0ur )'tuF dhe dh'n' 0' t' )uptohet se
p'r,!(thsh+e +und t' +!a-to!' p'r tan(F n!' t!et'r vers(on5 por e n!'!ta ndon!'her' do
t' 8o!' n' t' pas(,urt5 !o d(sa )'tu n' hyr!e n' vend.
For1a e ,!a00a 6' 'sht' p'rdorur p'r t' prer' dru5 dhe -or1a e !etes's p'r t'
+enduar(t5 e 1(0a 'sht' e 0(dhur +e pro1eset the+e0ore ps()o<-(.()e nu) !an' sas(ore t'
)rahasuesh+e vet'+ n' +'parsh+e5 por edhe e rea0(.uesh+e n' n!'r(<t!etr(n5 dhe +e
an' t' )'sa! t' dy sh'r7(+et edhe pas -(.() )rah p'r n!' )ut t' p'r7ash)'t p'r t'
+atur. /et'+ p'r n!' sas( t' 1a)tuar t' ener,!(s' )(net()e 'sht' n!' pre! tyre5 p'r t'
ndar' n!' re,!(st'r pre! drur( p'r t' he6ur n!' pesh' t' 1a)tuar der( n' n!' 0art's( t'
1a)tuar5 n!' sas( t' 1a)tuar5 n!' +end(+ +e n!' (ntens(tet t' 1a)tuar p'r t' +enduar n'
+'nyr' t' +(r'F dhe se pushtet( +und t' trans-or+ohet n' )'t'. $!o nu) 'sht' n!'
p'rdhos!e e t' +enduar(tF d(n!(tet( ( t(! varet n,a +'nyra e dre!t(+(t o7!e)t(vat e e1!es
s' t(!5 !o n' at' +as' ose n' +un,es' 7ash)'+at's(e e a)t(v(tet(t -(.()5 6' ( duhen p'r
pro,res(n e sa!F s( e)sped(t'n e $o0o+7(t5 du)e +os hu+7ur v0er'n dhe r'nd's(n' 6'
ener,!(a )(net()e e an(!es 6' 8uan5 (shte ( +atur a6 +(r' se a!o e n!' ,ur( t' hedhur
rast's(sht5 apo era dhe +ad!e edhe n!' n' t!etr'n .7atuar. F(.()e +err ndon!' v0er' apo
pav0e-sh+'r( e shp(rt'rore5 t' 1(0at n' )'t' +'nyr' 'sht' e 0(dhur5 dhe p'r )'t' arsye
vet'+ +und t' !ap dhe as t' +arr(n t' t(00a as shp(rt'rore. sht' e s(,urt se n!' nd!en!'
t' heshtur dhe +endohet t' )en' v0era t' +'dha5 dhe ende +und t' nd'rto!' n' 0'v(.!e
n' +'nyr' t' do7'ta se n!' )re!t's(sht t' pav0e-sh+e apo nu) )a per-or+an1' t'
r'nd's(sh+e -(.()e t' !asht+e do t' (shte p'r t' )ryer at' n'se a!o duhet t' !en' t'
p'r)thyeraF por po a6 e s(,urt 'sht' se )ur !eta e+o1(ona0e dhe (nte0e)tua0e t' 0u0'.o!'
+e (ntens(tet +' t' +adh5 0'v(.!et the+e0or -(.()e duhet t' sh)o!n' t' !eto!n' Pa!(s.
$'tu 'sht' 0(dh!a e var's(s'5 )u (ntens(tet( ( a)t(v(tet(t +endor n' +adh's(n' -(.()e
t' tyre the+e0or 'sht' 6' t' poho!n' !o +' pa) n' dre!t(+(n e )und'rt. shtu s( asn!'
+end(+( +und t' +endohet n!' (ntens(tet t' 1a)tuar5 pa n!' -or1' t' 1a)tuar v(ta0e t'
+o1(on(t the+e0or 'sht' .hv(00uar5 )'shtu 6' pa) +und t' .hv(00o!n' ata pa )'t'
+end(+ 'sht' ( )on1eptuar +e (ntens(tet t' t(00'. Jo se 8do -or1' e ,!a00' e n!' +adh's(
t' 1a)tuar dhe n!' (ntens(tet t' 1a)tuar u +enduar5 por +' tep'r n!' -or1' e ,!a00' e
Gan,es t' t(00a -(.()e5 e 1(0a 'sht' n' ,!end!e p'r t' )ryer n!' tren t' +end(+(t. Tan(
)!o varet n,a se1(0(5 +e ne arsye 8do 0'v(.!e (nd(v(d ( .hytur n' +end(+e n' 7ot' n'
n!' 7a1)<,'n!yer5 apo +' t' p'r,!(thsh+e5 dhe +' n' -und p'r t' )'r)uar sh)a)un e t'
,!(tha 0'v(.!eve t' 7ot's n' n!' s(ste+ t' 0'v(.!eve5 8-ar' n!' n!'s(e supre+e dhe t'
-und(t t' +end(+(t dhe n!' vu00net +' t' 0art' dhe t' -und(t +7art5 dhe +und t'
e).(sto!' vet'+ +e t' t(00aF vet'+ 6' ne )e+( sa +' pa) t' an,a.hohen veten n'
8'sht!et e 7es(+(t5 s( n!' +as' e v0er's.
G!(thashtu5 +e .e00 )'tu 8do hynte ( sh+an,et n!' ,r(nd!e!e p'r t' vu00net(t t' 0(r'5
dhe vet'+ )'shtu paturpsh'+ se do t' t'rhe6' at' )'tu5 s( t' .hdu)ur
)'tu. P'r)undra.(5 n'p'r+!et shpreh!en e 6art' se 0(,!et e p'r,!(thsh+e t' ener,!(s'
)(net()e d(spo.(1(on t' 0(r' t' n!'!t' vet'+ )u-(.o!n' edhe n,a )ons(derata shu+' t'
p'r,!(thsh+e5 0(r(a dh'n' asn!' t' dre!t' at' 6' e prano!n' rea0(tet(n. s +und t'
d()to!' 0(,!(n5 n'se dhe s( ne .7at(+(n e -or1' t' +undsh'+ n' t' ,!a00'5 por n'se dhe
n' 8-ar' dre!t(+ ato 6' do t' trans-erohet. N' )'t' dre!t(+ do t' 'sht' p0ot's(sht ( 0(r'5
a6 sa pen,esat 6' t'rhe6 )'t' 0(,! 'sht'. Der( n' 8-ar' +ase )a ende pen,esa t' t!era5
detyra !on' 'sht' p'rs'r( !o p'r t' hetuar5 dhe n!' p'r,!(,!e p'r pyet!en e -und(t n' )'t'
dre!t(+ ( te!)a0on )u-(!t' e het(+(t ton' n' t' ,!(tha.
)%. N!jeshmria Mapri"zip.
1(
Edhe +e t' n!'!t'n +'nyr' shto!1' +und t' per1eptohet +' shu+' ose +' pa) n!'
dhe t' n!'!t(n st(+u0 ( n!' 0'nd' apo t' or,aneve5 s( n,a n!' t!et'r5 ose t' su7!e)teve t'
n!'!ta ose t' or,aneve n' n!' )oh' +' pa) ose +' shu+' se n!' t!et'rF st(+u! t'
anu00uara e +adh's( t' ndrysh+e s(pas rrethanave5 t' per1eptohet n' +'nyr' t'
7ara7art' +e -or1'. Pas )'sa!5 ne +atur su7!e)tet apo or,anet respe)t(v p'r n!' )oh'
t' ndrysh+e dhe n!' nd!esh+'r( +' t' +adhe ose +' t' vo,'0.
34
R(sh()(+( S. 3K<9=. Psy1h. *a2pr(n.(p(en S. 3IL --.


$ur sh6(sat !an' t' para0(.uarF edhe st(+u!t +' t' -orta !an' per1eptuar
+'F nd!esh+'r(a e )'sa! 'sht' nu00F n' d(sa shtete 6e- t' syr(t ose t' vesh(n n,a ana
t!et'r e 6uan veten a)o+a +' e do7't t' 0ehta apo st(+u0 .' n!' t' ,!a00'5 dhe +ad!e
edhe ( 7e.d(ssh'+ )a+ p'rshtyp!eF nd!esh+'r(a e )!o rr(t!e t' !asht'.a)onsh+e. N'
+es nu) !an' t' ,!(tha ,rad' nd'r+!et+e t' nd!esh+'r(s'. sht' +' pas para arsye t'
+!a-tuesh+e p'r t' da00uar sh)a00' t' n!'!t' dhe p'r t' )rahasuarF por pyet!a 'sht'5 se
s( ( sa)t' +'nyra5 s( a!o +e t' v'rtet' +und t' 7'het +at!a.
$y -un)s(on +und t' )ons(derohet. N' p'r,!(th's(5 +asa e +adh's(s' 'sht' 6' do t'
p'r1a)to!' se sa her' n!'5 s( n!' n!'s( e +arr' s( 7a.'5 +adh's(a e s' n!'!t's spe1(e
'sht' p'r-sh(r'.N' )'t' )upt(+5 nd!esh+'r( s( pron' a7stra)te )a a6 pa) n!' shu+' s(
-or1' a7stra)te. Por n' vend t' +at!es veten5 !u +und t' +as' d(8)a n' n!o-t(+ 0(dhur
+e t' 1(0at varur5 8-ar' o-- pas +andat(t t' tyre +e t' dhe rr(tet dhe n' )'t' +'nyr' at'
anas!e00tas5 s(pas )ushteve dhe rr(t!en e tyre5 dhe s( +as' e t'rthort' t' -(to!' t' n!'!t'n
,!'5 n' t' n!'!t'n )upt(+5 s(8 'sht' rast( +e +otor. N' vend se t' +atur at' vet'5 ne
+as' 0(dhur +e varur5 shpe!t's( 6' +asa t' 7ara7arta5 ose +asa5 t' 1(0at s( shpe!t's(
!an' +7!e00'. Dhe )'shtu 6' ne +und ose t' +atur +adh's(n' e nd!es( provon(
,!eneruara n,a st(+u! t' 7ara7arta5 apo +adh's(n' e st(+u!ve 6' sh)a)to!n' n!' nd!es(
t' 7ara7art'5 dhe t' par' n'se t' the+(5 nd!esh+'r(a 'sht' dy her' +' ( +adh )ur e
n!'!ta st(+u0 n!' dy her' nd!es( s( e +adhe sh)a)tonF rast(n e -und(t5 a!o 'sht' dy her'
+' ( +adh sa ,!ys+a st(+u0 t' +adh 6' t' nE!err' n!' nd!es( t' +adhe.
*e,!(that'5 rru,a e par' 'sht' e pa)a0uesh+e p'r sh)a) se ne nu) )e+( n(ve0(n e
nd!es(5 dhe p'r t' tre,uar +' pas5 s(8 'sht' vet'<+7'shtet!en vet'+ +asat e t!era t'
vendosur t' nd!esh+'r(s'. N' t' )und'rt5 as,!' nu) e pen,on 6' t' p'r+7ahen n,a t'
dyt'. *adh's(a e st(+u!ve 'sht' +at!e e sa)t' n' d(spo.(1(on5 dhe 7ara.(a e nd!es( ne
+und t' +asat e nevo!sh+e t' 1(0at do t' d(s)utohet +' n' deta!e n' t' ardh+en5
ndoshta t' de)0arohen. Pranda!5 ne )e+( vendosur nd!esh+'r(n' p'r st(+u! t'
+adh's(s' s' st(+u!ve 6' n,!a00 n!' +'nyr' t' 7ara7art' t' -ort'5 ose +' n'
p'r,!(th's(5 p'r t' )uptuar nd!en!at e t' ,!era +e n!' nd!en!' t' 7ara7art'5 anas!e00tas
propor1(ona05 re1(pro) +e n!' shtyp t' sh)urt'r.
D()ush +und t' prano!' se a( 'sht' vet'+ ( -und(t p'r n!' 8'sht!e t' p'r)u-(.(+(t5 6'
ne e 6ua!+' nd!esh+'r(n' vet'+ dy her' +' ( +adh )ur ,!ys+a st(+u0 .,!uar t'
n!'!t'n nd!es(.N'se nd!esh+'r(a 'sht' d(8)a p'r t' +atsh+e5 n' +'nyr' 6' 0(r(a nu)
6'ndron hapur5 por raport( do t' thuhet n,a p'rvo!a apo )on)0u.(oneve. Por )y nu)
'sht' rast(F t' 7'!' n!' de)0arat' n' 0(dh!e +e ar7(trare5 dhe +' e th!esht' dhe e 1(0a
0e!on p'rdor(+(n +' t' th!esht'5 e pre-eruesh+e.
Pra5 +arr' )!o +as' do t' !et' nd(h+' ton'5 dhe ,!(thashtu nu) )a asn!' )upt(+
t!et'r se sa p'r t' or(entuar veten n' -ushat e +arr'dh'n(eve a)tua0e +(d(s st(+u0(t dhe
nd!es( dhe p'r t' 7'r' 0(dh!en e tyre p'r+es pro!e)t<0(,! t' +undsh'+5 pa at' 6' ,!'!a
e par' n' 0(dh!e +e +adh's(n' e nd!esh+'r(s' a7stra)te t' +und dhe duhet t'
!et'. S(,ur(sht ,!(th+on' +7etet 6' n' n!' 0'nd' n' n!' )oh'5 n!' st(+u0 dy her' +' e
+adhe p'r t' d',!uar5 n' t' n!'!t'n +as' t' 7(en n' nd!es(5 s( n' 0'nd't e t!era5 n' n!'
)oh' t!et'r. N' vend t' )'sa! n' a6 shu+' -!a0' p'r t' th'n'5 ne shtyp at' sh)urt(+(sht
+e d(sa n,a5 t' ,!en( at' n' nd!esh+'r( n!' rast ,!ys+a sa +' shu+' 6' t' st(+u0(t n'
vend se5 s( n' rast(n t!et'r. Hdo +as' t!et'r 'sht' n!' t!et'r +arr'dh'n(e de -a1to n'
)'t' dre!t(+ dhe do t' 1a)to!' !o +' shu+' se n!' t' t(00'.
Fu6(a apo v(v(dness e a)t(v(teteve -(.()e5 e 1(0a .,!on n' ne e st(+u!ve5 dhe nd!es( e
1(0a 'sht' dre!tp'rdre!t e varur5 t' sh)urt'r t' a)t(v(teteve ps()o-(.()5 v!en n' )'t'5
shtetas(t ps()o-(.()e t' !asht+e5 d(+ens(onet nu) nda0et. Pyet!a n'se )'to a)t(v(tete
!an' -or1a e st(+u!ve !an' propor1(ona0e apo nu) 'sht' e par'nd's(sh+e p'r
)on1ept(n e sa! dhe .7at(+(n e sa!F s( n!' +as' p'r nd!esh+'r(n' nda! st(+u!ve5 )!o
varet n,a n!' raport ( vet'+ nd!es( t' )'sa!5 p'r t' +os sh)a)tuar n,a vepr(+etF dhe se
8'sht!a 'sht' +e t' v'rtet' p'r t' rr(tur5 por p'r t' vendosur vet'+ n' 7a.' t' -a)teve
t' 1(0at presupo.o!n' )'t' +as'.
!o 'sht' ende e r'nd's(sh+e p'r t' sh+an,ur ,a7(+(n n' v(!(+. N'se !o n' dy her'
nd!esh+'r( t' 0art' 'sht' e +!a-tuesh+e p'r n!' ,!ys+' st(+u0 st(+u0 p'r t' sh)a)tuar
n!' nd!es( t' 7ara7art'5 por a( v(!on se e n!'!ta st(+u0 do t' sh)a)to!' n!' nd!es( t'
dy-(sht' t' +es+e. Para s' ,!(thash5 ne +und t' .,!edh(n p'r t' +os ,!y)uar5 p'r a6
)oh' sa ne nu) )e+( n(ve0(n e nd!es(5 dhe +' von'5 )ur ne )e+( 7'r' 6' t' sh(het se
)y raport nu) 'sht'.
$!o 'sht' nd!esh+'r(a nda! st(+u!ve5 p'r t' da00uar nd!esh+'r(n' p'r st(+u0(n
ndrysh(+e5 da00(+et st(+u0uese. *asa e t(!5 por su7!e)t ( p()ave p'r)at'se5 p'rve8 se
a+enda+ent( st(+u05 da00(+( st(+u05 der( n' p()'n e st(+u0(t ndodh.
N' -a)t5 s( t' 7ara7art'5 dy ose tr( her' s( st(+u0 ( +adh +und t' )'r)ohen p'r t'
n,r(tur n!' nd!es( t' 7ara7art'5 ,!(thashtu +und t' 7ara7art'5 dy her' apo tr( her'
+od(-()(+ s( e +adhe e n!' st(+u05 apo s(5 dy ose tr( her' +' Da00(+( ( +adh n' +es
t' dy st(+u!ve t' nevo!sh+e p'r t' sh)a)to! n!' ndrysh(+ po a6 t' +adhe t' nd!es(5
apo n!' ndrysh(+ po a6 t' +adh +es dy nd!es(ve. $'tu5 ndrysh(+( ( st(+u0(t +und t'
+erret s( d(-eren1' st(+u0 n' rend )ohor +e da00(+et e st(+u!ve t' n!')ohsh+e n'n
)'ndv'shtr(+ t' p'r7ash)'t dhe e+ratF s( n' v(!(+ duhet t' 7'het n' p'r,!(th's(5 pa
dashur t' the+ se )!o nu) )a r'nd's( n'se !u )r(!o! p'r7'r's(t e n!' d(-eren1e t' n!'!t'n
)oh' ose rradha.(. N'n)o+ponent' e d(-eren1's )'tu5 s( re.u0tat5 ne e )upto!+'
st(+u!t +es t' 1(0ave nu) 'sht' ndrysh(+( 6' 7'n vet' nd!er' n' nd!es(.
N' sh()(+ t' par'5 +und t' !en' t' pr(rur t' +arr(n n' )ons(derat' sh)a00'n e
nd!esh+'r(s' p'r t' st(+u!ve dhe st(+u0 p'r da00(+et n' se1(0(n .vo,'0uesh'+
t!etr(n. N'se dy tonet e -u6(s' t' ndrysh+e -(.()e dh'n'5 )'shtu 6' !u +und t' 70e! n!'
t' tret' t' +endo!n' -or1'n e t' 1(0ave 'sht' ndrysh(+( ( -u6(s' s' atyre dy t' n!'!t'5
dhe n!' +und t' tan( .. ". +endo!n' p'r s1hCO1hst+T,0(1he sh'ndosh' 6' ende +und
t' d',!ohet p'r veten e tyre5 dhe da00(+( s1hCO1hst+T,0(1he 6' ende +und t'
.7u0ohen +es dy tone5 )an' n' p'r,!(th's( t' n!'!t'n +adh's(. Por )!o 'sht' n' t'
v'rtet' untr(-t(,. P'r)undra.(5 tash+' t' +'suar p'rvo!a t' rast(t dhe +' von' do t'
v'rtetohet sa)t'5 se da00(+( n' +es t' dy t(n,u!ve -(.()e5 dr(tat et! +' shu+' duhet t'
!et' 6' t' !et' ende e n!ohur5 +' e +adhe -or1a a7so0ute 'sht' e n!'!t'5 +e,!(that'5
-or1a a7so0ute5 t' 1(0at ende +und t' s(,uro!' +und t' per1epto!n'5 +7etet e n!'!t'.
$!o do t'5 +e,!(that'5 'sht' e nevo!sh+e t' 7'het da00(+( n' +es t' nd!esh+'r(s'
dhe E+p-(nd0(1h)e(ts+a2 p'r st(+u!ve dhe da00(+et st(+u0uese.
N' )'t' dre!t(+ e n!'!ta da00(+( st(+u0 n!(het pa) a shu+' t' 0eht' n' var's( t' se
'sht' +es st(+u!ve t' vo,0a dhe t' +'dha5 dhe )urr' at!e5 +' von' stud(+et )an'
tre,uar se5 s( p'r +adh's(n' e d(-eren1's nd!es(5 !an' n!' ndrysh(+ st(+u05 n'
+arr'dh'n(et e sa! +e st(+u!ve ose raport( rend(t t' vendosur st(+u!t p'r n!'r(<t!etr(n
arr(n n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e5 d(-eren1a n' nd!esh+'r( nu) 'sht' vet'+
ndryshuesh+e n,a shtet( t' (nd(v(d've5 por edhe n,a +adh's(a e st(+u!ve5 n'
p'r,!(th's( +' t' u0'ta p'r t' +adhe se sa t' vo,0a. P'r1a)t(+( ( 0(,!(t5 s(pas t' 1(0(t
py)' d(-eren1a nd!esh+e varet n,a +adh's(a e st(+u!ve5 d+th5 s(pas t' 1(0(t +adh's(a
e d(-eren1's s' st(+u!ve duhet t' ndrysho!n' +e +adh's(n' e st(+u!ve p'r +' shu+'
t' 7ara7art' 6art' 7(en n' nd!es( 'sht' n!' n,a +' t' r'nd's(sh+e dhe +' (
r'nd's(sh'+ Detyrat e ps()o-(.()e t' !asht+e.
G!at' (nspe)t(+(t t' n,ushta tan( do t' )thehet n,a stud(+et n' v(!(+ n' .ona t'
ndrysh+e sh6(sore 6'5 t' pa)t'n 7renda )u-(!ve t' 1a)tuar5 n!' da00(+ n' +es st(+u!ve
dh'n' ,!(th+on' t' 7ara7arta du)sh'+ p'r nd!es( +7etet5 )ur a( ,!(thn!' n' t' n!'!t(n
raport s( )o+ponent't e t(! apo .vo,'0ohet5 p'r )'t' arsye5 n' 6o-t' se Da00(+( st(+u0
re0at(ve dhe at' t' 0(dhur +e t'5 n' 6o-t' se raport( ( st(+u!ve t' +7etet ( n!'!t'5 s( edhe
+adh's(n' a7so0ute t' d(-eren1's st(+u0 dhe ndrysh(+(t st(+u!ve.
N'n da00(+et re0at(ve st(+u0uese 'sht' )urr' ndrysh(+( ( st(+u!ve n' propor1(on +e
shu+'n5 ose t' a,!ent(t apo t' n!' pre! st(+u!ve t' )upto!n' se 8-ar' 'sht' )'tu
(nd(-erent5 t' pa!(sur +e 6'ndruesh+'r( e n!' +arr'dh'n(e5 )onstante 'sht' dh'n'
t!et'r n' vetvete. Jo +' pa) t' +7a!' d(-eren1'n re0at(ve st(+u0 dhe raport( nervo.
varet ,!(th+on' s' 7ash)u n' so0(dar(tet5 n' +'nyr' 6' a!o nu) )a r'nd's( edhe n'
6o-t' se n!' )a t' 7'!' +e 6'ndruesh+'r(n' e n!' ose t!et'r.
se z. #. komponentt . dhe *, t dyja t dy5isht, t qndrojn n t njjtn koh
marrdhniet n mes t dy dhe di5eren%a relative t dy e pandryshuar, sht se kjo
e 5undit sikur ose si ose si t prm"ledh n!a respektiv pas
dy5ishimit sht ajo e thyen me mparshme @onventa.
kontrast, kur ndryshon parat stimulues, pse di5eren%a relative stimul ndryshon
!jithmon n t njjtin drejtim dhe anasjelltas, por jo n mnyr propor%ionale
kshtu. . )hkak kur pr shem"ull raporti midis pr"rsve . dhe *, t
karakterizuar n t q rezulton komponent . ndryshohet pa pr"rsin *, di5eren%a
relative a%arim sht n ose n m"i t %iln nj vend ndryshim ne
raportet e . : / vend t * : C.
Der( tan( tan( 0(,!( 'sht' se da00(+( +7etet ( n!'!t' +as' )ur a( ,!(thn!' n' t' n!'!t(n
raport s( )o+ponent't e t(! apo .vo,'0ohet5 )'shtu d(-eren1a re0at(ve st(+u0 dhe
raport( st(+u0 t' +7etet e n!'!t'5 !u do t' )en( p'r t' th'n' se t' ndrysh(+ n'
nd!esh+'r( +e +adh's(n' st(+u!t n' raport (nvers( 6'ndro(5 dh'n' n' dy her'
+adh's(a st(+u0 'sht' da00(+( n' dy her' +' e +adhe 'sht' e nevo!sh+e p'r t'
prodhuar t' n!'!t(n ndrysh(+ nd!es(.
*e,!(that'5 a!o +und tut!e du)et e do7(sh+e p'r t' p'r+70edhur nd!esh+'r(n' p'r
da00(+et 7ara7art' +e n!' propor1(ona0e5 d+th p'r t' v'n' t' n!'!t'n ,!'5 n'se e n!'!ta
a7so0ute5 por n' 6o-t' se t' n!'!t'n d(-eren1' re0at(ve st(+u0 apo n'se ( n!'!t( raport
st(+u0 sh)a)ton t' n!'!t(n ndrysh(+ nd!es( dhe v'n(en e tyre re1(pro)(sht +e n!' ose
t!et'r . N'se n!' ose t!et'r5 'sht' p'rs'r( vet'+ n!' 8'sht!e e p'r)u-(.(+(t dhe )a
re.u0tatet e ap0()(+eve t' +as's nd!esh+'r(s' nu) )a e-e)t n' 6o-t' se !u vet'+ +7(
n(ve0(n e p'r)u-(.(+(t t' p'rdorur n' p'rputh!e.Por a!o do t' sh-a6en +' von' n' t'r'
)onte)st(n p'r arsye -or+a0e s( eEped(ent0y5 nd!esh+'r(n' p'r da00(+et5 n' 6o-t' se ata
duhet t' +erren s( propor1(ona0e5 n' ndrysh(+et e tyre dhe !o n,a re1(pro)e e raport(t
st(+u05 s( d(-eren1' re0at(ve st(+u05 n' t' 1(0'n n!' ndrysh(+ n!'!ta per1eptuar 0(nd5 t'
)ons(derohet s( +atetF nd'rsa )onstante nd!esh+'r(a re0at(ve e +7etur +und t' +erret
+' shu+' p()'r(sht dy 6'ndruesh+'r( t' ndrysh(+ re0at(v st(+u0 s( n!' raport st(+u0.
P'r+70edhur ,!'n' e +'parsh+e ne )e+( p'r t' 7'r' n!' da00(+ t' dy-(sht' n'
nd!esh+'r(. Ne duhet t' !en' t' da00ohenJ 34 nd!esh+'r(a p'r v0erat a7so0ute
st(+u0uese dhe da00(+et st(+u0uese5 nd!esh+'r( t' sh)urt'r a7so0ute dhe d(-eren1(a0e
nd!esh+'r(n' e 1(0a +atet par' n,a re1(pro)e t' +adh's(ve a7so0ute st(+u0 6'
sh)a)to!n' n!' nd!es( t' n!'!t'n +adh's(5 por ( dyt(5 n' var's( t' -a)t(t n'se n!' e
)upton at'5 'sht' ( +atur n' n!' n,a dy +'nyra. Ne )e+( 94 nd!esh+'r(n' d(-eren1(a0e
t' ndrysho!n' n' n!' v0er' a7so0ute dhe n' n!' d(-eren1' re0at(ve apo re0at(ve n'
nd!esh+'r(5 n' var's( t' v0er's re1(pro)e e d(-eren1's a7so0ute apo t' raport(t t'
+adh's(ve st(+u0uese sh'r7en s( n!' p()' re-er(+(. E para ne !e+( .a)on(sht
ndrysh(+( t' th!esht' n' nd!esh+'r(5 th(rr!a e -und(t re0at(ve.
$'to da00(+e +und t' du)et sa)t's(sht s( ( papun' dhe ndar!et tan(. Por a!o do t'
tre,ohet +' von' se ata nu) !an' n' )'t'F +' tep'r varet n,a 6art's(a e )'t(! da00(+ n'
p()'pa+!e t' rrethanave )ryesore -a)t()e5 dhe varet n,a +un,esa e +'parsh'+ t' n!'
da00(+ t' 6art' p'r t' n!'!tat p!es' t' dy)upt(+'s(n' e 1(0a 6' )a +7(.ot'ruar edhe n'
do)tr(n'n e nervo.(.'+.
N' p'r,!(th's(5 pra e+r( su,!eron nd!esh+'r(s' as,!' t!et'r se sa a!o 6' 'sht'
ndryshe e n!ohur edhe +e e+r(n e nervo.(.'+5 eE1(ta7(0(ty5 nd!esh+'r(F vet'+ se
)'to e+ra !an' p'rdorur n' p'r,!(th's(5 !o vet'+ n' 0(dh!e +e evo)(+(n e nd!en!ave5
por edhe 0'v(.!et e sh)a)tuara n,a st(+u! t' !asht'+ ose t' 7rendsh'+. Por a6 +' n'
-und var t' ,!(tha nd!en!at n' 0'v(.!et e 7rendsh+e5 do t' +und edhe )on1ept( (
nd!esh+'r(s' n' vend re-erohen nd!es( e +o1(on(t ps()o-(.() su7!e)t ( sa!5 dhe thon'
)'shtu .. She+7u00 ( nd!esh+'r(s' a7so0ute5 )!o 'sht' t' n!'!t'n +adh's(5 dy her' apo
tr( her' a6 e +adhe5 n' var's( t' n!' st(+u0 t' !asht'+ ose t' 7rendsh'+ t' 7ara7art'5
,!ys+'<ose t' dy-(sht'<s(.ed ta)on nd!e00 t' n!'!t'n 0'v(.!e ps()o0o,!()e dhe
-(.()eF p'rve8 se )y po.(1(on ter+( nu) 'sht' pra)t()e5 sepse 0'v(.!a ps()o<-(.() (
v'.h,(+(t nu) 'sht' ( arr(tsh'+.
ta e+rat nervo.(.'+5 eE1(ta7(0(ty ndryshe t' p'rdoret p!es'r(sht s( s(non(+e5
n,an!'her' da00(+ ar7(trar5 pa da00(+e t' t(00a )(shte ndon!'her' ,e-u2t s6aruar +7(
)ushtet a)tua0e. Por do t' !et' ( p'rshtatsh'+ pas s6ar(+(t t' )on1ept(t t'
nd!esh+'r(ve t' ndrysh+e p'r t' -utur n!' p'rdor(+ t' ve8ant'5 dhe un' do t' n'
p'rputh!e +e rrethanat va.hdo!' nervo.(.'+ e)s)0u.(v(sht p'r a7so0ute5 p'rdorn(
eE1(ta7(0(ty p'r ndrysh(+ n' nd!esh+'r(5 (sh n' 0(dh!e +e nd!en!at5 )!o e -und(t n'
da00(+et per1eptuar.
N' d(spo.(tat e +'parsh+e )e+( pasur )ryes(sht nd!en!at (ntens(ve n' sy5 n' t'
1(0at5 t' thuash t' dre!t'n5 ter+( e st(+u0(t vet'+ 'sht' p'rdorurF *e,!(that'5 sh)a00a e
nd!esh+'r(s' s' -ushat e nd!en!ave (ntens(ve +und t' trans-erohen n' -a)tet ,!er' n'
v(!(+.
I n!ohur5 a!o )a nevo!' n,a e)sper(+entet eh ;e7er( n!' hap's(r' t' 1a)tuar t' n!'
,rup( dhe dante00a e sa! n' rreth(n e 0')ur's5 n' +'nyr' 6' d(stan1a vet'+ du)et
du)sh'+F dhe a!o e pen,on as,!'5 s(pas n!' +od(-()(+ t' +etod'n e t(!5 at' 6' un'
!a+ du)e -o0ur n' t' ardh+en5 p'r t' p'r1a)tuar edhe t' n!'!t'n +adh's( du)et
d(stan1a n' -a6et e ndrysh+e t' 0')ur's5 t' 1(0at +' pas tre,on se +adh's(a a)tua0e e
d(stan1ave 6' sh-a6en vet'+ t' du)sh+e5 ose +' n' p'r,!(th's( t' n!'!t'n +adh's( t'5
shu+' 'sht' e ndrysh+e n' vende t' ndrysh+e t' 0')ur's. Jo +' pa) +und t'
.7u0ohen +e +etoda t' (+a.h(t p'r t' +' von'5 se da00(+et e d(stan1ave5 t' 1(0at !an'
t' n!ohura ende n' .ona t' ndrysh+e t' 0')ur's5 !an' t' +adh's(ve t'
ndrysh+e. Da00(+et ana0o,e n' per1ept(+(n e +adh's(ve hap's(nore dhe da00(+et
+adh's( s( +(d(s .onave t' ndrysh+e t' 0')ur's +und t' !et' n' +es t' p!es've t'
ndrysh+e t' ret(n's5 s(do+os p'r t' ,!etur +' shu+' 6endrore dhe per(-er()e. $'shtu
6' !u +und t' n,a n!' nd!esh+'r( t' ndrysh+e n' p()'pa+!e t' +adh's(ve t' ,!era s(
dhe n' +end(+(n e +adh's(ve (ntens(ve -0as(n5 dhe e sh)urt'r s( nd!esh+'r( t' ,!er'
dhe (ntens(v t' p'r7a00en +e n!'r(<t!etr(n.
7so0ute sh)a00a dhe da00(+( +as' e nd!esh+'r(s' t' ,!er' t' 0')ur's t' ndrysh+e
apo ret(n' at'her' do t' )'r)ohen edhe n' v0erat re1(pro)e t' s' n!'!t's +adh's( 6'
sh-a6et .,!er(+(n e ardhsh'+5 da00(+et e .,!er(+(t5 tre,ues(t e d(+ens(oneve5 s(
+as' e nd!esh+'r(s' (ntens(ve n' t' n!'!t'n +adh's( 6' para6(tet +adh's(ve (ntens(ve
apo da00(+e n' +adh's( apo p'r+asa e st(+u!ve5 pra .. ". n!' e 0o)a1(on(t t' 0')ur's
n' v0er' a7so0ute nd!esh+'r( dy her' +' ( +adh t' ,!era se sa t' t!er't )an'5 n'se
,!ys+a rreth( d(stan1' a6 e +adhe n' t' n!'!t'n ,!' vet'+ du)et a6 ( +adh.
Pavar's(sht n,a p!es't nd!esh+'r(a e ,!er' e dh'na nu) 'sht' e d(s)utuesh+e n'
asn!' n,a )'to +arr'dh'n(e t' var's(s' p'r nu+r(n e t' ashtu6ua!turave 6ar6et
sh6(sore5 t' n!'!t'n ,!' !an' t' p'r-sh(ra n' n!' d(stan1' t' 1a)tuar5 )'shtu 6' ende do
t' !et' vet'+ untr(-t(,5 +as'n e nd!esh+'r(s' t' ,!er' p'r )'t' us nu+'r t' pan!ohur t'
6ar6eve sh6(sore re-erohen duan5 s( +as' e (ntens(ve t' na +adh's(a e pan!ohur e
+o1(on(t ps()o-(.(). $!o 'sht' n!' 7a.' t' p'r7ash)'t n' p!es'n e pas+e n' n!' 0(n!' t'
1a)tuar5 shu+' +' pa) 6ar6eve nd!es( t' p'r+7a!'5 s( n' t(p ,(sht5 dhe e the+e0uar
r(shta.( nd!esh+'r(a ,!er' +' e u0't se e pas+e t' ,(sht(tF por )on1ept( ( nd!esh+'r(s'
,!er' ( re-erohet tan( p'r -a)t(n se n' 7a.' t' pa!(s!es dhe hu+or or,an()e or,an n'
)'t' dre!t(+ 'sht' e ndrysh+e5 se sa t' t!era. N'se n!' t' )'r)uar p'r sh)a) t' nu+r(t
t' ndrysh'+ t' 6ar6eve sh6(sore )ons(dero!n' n!' redu)t(+ n' +at!et nd!esh+'r(s'5 s(
do t' p'rve8 se !u nu) )en( t' dh'nat p'r t'5 dhe n' )'t' +'nyr' e ,!(th' shu+a do t'
noton n' ter+a t' th!esht'5 no1(on( ( n!' nd!esh+'r( t' ndrysh+e ndoshta e0(+(nohet
n,a 7a.' t' p'r7ash)'t n!' un(versa0e 5 'sht' vet'+ ne der( +' tan( nu) d(het5 raport( (
var's(s' n' )'t' dre!t(+ a!o 6' t' ,!(th' do t' donte 6' t' 8o!n' n' t' n!'!t'n
v0er'. Tan( +atur dh'nat n,a nd!esh+'r(a ,!er' s( +' (ntens(ve pas n,r(tur )'tu p'r
)'t' +as' Pr(n.(pe )an' natyr(sht vet'+ v0er'n e t' dh'nave v'.h,(+or ende
p'r7'!n' asn!' pas6yr' n' +arr'dh'n(et )ushtetuese e nd!es( t' do)u+ent(t -(.()e
vet'5 por s' 7ash)u +e t' t!er't n' )r(!(+( ( n!' +und t' nd(h+o!' ata )ur ata
)ons(derohen +e t' v'rtet' s( t' dh'na past'r v'.h,(+or dhe p'rdoret.
Ju +und t' ush6e! sh6et's(+et 6' +e ndryshuesh+'r( t' +adhe t' nd!esh+'r(s'
s(pas d(vers(tet(n e (nd(v(d've5 )oha dhe rrethanat e 7rendsh+e dhe t' !asht+e t'
panu+'rta a!o 'sht' +!a-t e pado7(sh+e n' n!' +as' t' )'r)o!' t' n!'!t'n ,!'5 n!'
her'5 sepse n!' as)ush va.hd(+(sht pa6'ndruesh'+ +preht' N,a -(00(+(5 +at!e 'sht'
n' d(spo.(1(on5 s' dyt(5 p'r sh)a) se re.u0tatet nu) )an' 6'ndruesh+'r( dhe +e )'t'
rast nu) )a v0er' n'se v're!tur n' (nd(v(d' t' 1a)tuar n' )oh' t' 1a)tuar5 n' rrethana t'
1a)tuara5 re.u0tatet nu) do t' ,!e!n' d()u t!et'r dhe n' raste t' t!era.
N' -a)t5 nu) 'sht' p'r t' +ohuar se )a n' )'t' dre!t(+ p'r +as'n +7( tona
v'sht(r's(ve .onat ps()o-(.() t' 1(0at nu) e).(sto!n' p'r +as'n n' .onat th!esht -(.()e
ose astrono+()e. Por n' vend t' +as's ose a-t's(n' p'r t' prodhuar re.u0tate t'
-rytsh+e n' t' do t' .'vend'sohet +e an' t' )'sa!5 rreth( ( het(+(t do t' .,!erohet
vet'+ dhe )ons(deratat -utur 6' nu) e).(sto!n' p'r ato -usha t' t!era.
N' )'t' dre!t(+5 nd!esh+'r(a 'sht' ( ndryshuesh'+5 ne nu) )e+( asn!' +as' e
n!'!t' )'r)(+(t s( n!' t' n,urtaF por ne +und t' 34 /0erat )u-(5 94 do t' thot' t' n!'!t'n
v(.(t'F =4 t' heto!' var's(n' e ndrysh(+eve t' tyre n' rrethanatF /(.(ton( >4 0(,!et 6'
ndryshuesh+'r(a 'sht' e n!'!t' +arr'. $'to t' -und(t !an' +' t'
r'nd's(sh+e. E)sp0or(+( dhe het(+(n e t' ,!(th' o-ert'n e por +etodat e +at!es 6' do
t' d(s)utohen n' nd!esh+'r(s' 'sht' !o vet'+ 7ur(+et e duhura5 por edhe +preht's( t'
+!a-tuesh+e.
Por n!' het(+ ( p0ot' n' )'t' dre!t(+ sh)on nevo!(tet shu+' +' te! n,a se a!o e n!'
o7!e)t( t' n,urta 'sht' ( pandryshuesh'+5 n' ,!end!e p'r t' p'r7a00uar +e -or1at e n!'
person( t' vet'+5 dhe )ryer tash+' e nevo!sh+e p'r n!' +oda0(tet t' vet+e nd(!or der(
+' tan(. N' vend )a ende n' )'t' dre!t(+ n!' -ush' t' pasur t' het(+(t t' ardh+en
s(do+os p'r -or1at e re!a +e an' t' +etodave -o0,ends p'r tGu d(s)utuar 'sht'5 n!'
het(+ 6' nu) 'sht' e v'sht(r' n' vetvete5 por )'r)on dur(+5 v'+end!e5 )'+7'n,u0!e
dhe 7esn()'r(n'.
)%%. Mapri"zip e "!jesi.
D(s)utuar n' +as'n e +'parsh+e )ap(tu00(n e nd!esh+'r(s' duhet t' n,at'rrohet s(
+as' asetet th!esht e nd!es( as +e n!' sh)a00' t' vet' nd!es(5 por a!o )uptohet n'
)upt(+(n e tre,uar5 n!' paradh'n(e t' t(00'5 por vet'+ v'.h,(+(n e 8'sht!eve t'
7ara.(s' e nd!es(5 p!es'r(sht n'n t' n!'!t'n 5 p!es'r(sht n'n ndryshuar5 st(+u0
)ushte. Ne do t' +as' n' t' v'rtet' nu) e nd!es(5 por vet'+ st(+u!t apo ndrysh(+( (
st(+u!ve 6' sh)a)to!n' nd!es( t' 7ara7art' ose n!' ndrysh(+ po a6 t' +adhe t'
nd!es(F dhe pranda! pyet veten edhe n'se dhe n' 8-ar' +ase n!' +as' e nd!es( vet' dhe
shp(rt'rore 'sht' e +undur.
N' -a)t5 der( +' tan( nu) )a t' t(00a e).(ston5 ose5 +' t' )u!dessh'+5 n!(het ende s(
e t(00'5 'sht' n' dysh(+ apo +ohuar n' vend der( n' )oh'n e -und(t se n!' )onstat(+ (
t(00' n' t' ,!(tha. Edhe p'rp!e)!e Her7art<s' n' n!' ps()o0o,!( +ate+at()ore nu) )a
6en' n' ,!end!e t' !et' ( 7a.uar n' t' t(00aF $und'rsht(+( +' ( r'nd's(sh'+ ( 1(0( )a
)und'rshtuar se a( )a 6en' ,!(th+on'F pavar's(sht Her7art +asa )(shte p'r t' th'n'
)'shtu n' duart e t(!. *e,!(that'5 par(+( ( )'sa! +ase 'sht' vendosur -o0,ends5 dhe
+und's(n' e t(! t' tre,ohet teor()(sht dhe e)sper(+enta0(sht. S' par(5 )!o do t' ndodh'
vet'+ p'r nd!en!atF p'r pse ap0()(+et e *a2pr(n.(ps ps()o0o,!()e shu+' +' 0ar, se sa
n' nd!es(5 s(8 do t' tre,ohet n' t' ardh+en 'sht' ende p'r t' +arr' n,a )y prodh(+5
sepse raportet p'r-a6'so!n' )'tu +' e 0eht' dhe +' t' arr(tsh+e p'r t' v'.h,(+(t t'
dre!tp'rdre!t'.
N' n' -(00(+ dhe n' p'r,!(th's( nu) +und t' +ohohet se shp(rt'rore n' t' ,!(tha
su7!e)t t' tre,ues(t sas(ore. Jo vet'+ 6' +und t' -0as(+ p'r n!' (ntens(tet +' t' +adh
dhe +' t' vo,'0 t' nd!es(ve5 )a edhe n!' -or1' t!et'r e (nst()teve5 )a ,rad' +' t'
+'dha dhe +' t' vo,0a t' v'+end!es5 v(v(dness )u!t(+( dhe -anta.( (+a.he5 sh)'06(+
( nd'r,!e,!es s( n!' e t'r'5 s( Intens(tet( ( +end(+eve (nd(v(dua0e. N' vet'd(!a
n!er'.ore -!etur 'sht' shuar )urr'5 t' rr(tet n' t' the00' n' +end(+e +e (ntens(tet(n +'
t' 0art'F dhe n' rr(t!en e p'r,!(thsh+e sh)'06(+( dhe u0et p'rs'r( (det' (nd(v(dua0e dhe
+end(+et. $'shtu5 su7!e)t( +' ( 0art' shp(rt'ror5 !o +' pa) se sensua05 vepr(+tar(a e
+end!es s( n!' e t'r'5 !o +' pa) se n' p'r1a)t(+(n sas(or (nd(v(dua0e.
S' par( dhe d(re)t por ne )e+( vet'+ n!' +end(+ n' n!' +' pa) apo +' shu+'5 ose
t' 7ara7art' n' t' ,!(tha )'to aspe)te5 !o n!' Sa her' at' 6' 'sht' e nevo!sh+e p'r t'
+7a!tur n!' d(p0o+'5 dhe t' 1(0at do t' .7atohen p'r t' -(tuar at'. Edhe pa pasur n!'
+as' e v'rtet' t' nd!es( < dhe tan( a!o 'sht' e +!a-tuesh+e p'r t' ,!etur o7!e)t(n n'
0(dh!e +e nd!es( < ne !e+( n' ,!end!e t' the+( se dh(+7!a 'sht' +' e -ort' se )a65 )!o
nd!es( e dr(t's 'sht' +' e -ort' se )a6F por ( ta)onte n' +as'n e nd!en!a se ne +und t'
the+( se nd!es( 'sht' dy her'5 tr( her'5 )urr' )'shtu dhe )'shtu shu+' her' a6 ( -ort'
s( ata5 dhe 6' 'sht' n' ,!end!e t' the+ der( tan(. "ara.(a n' .onat nd!es( ne !e+( n'
,!end!e p'r t' ,!y)uar +(r'F *etodat tona t' ,!(th' e +at!es5 nd!esh+'r(a e t' 1(0at ne
+' von' do t' vepro!' n' +'nyr' t' deta!uar5 +etodat tona -oto+etr()e +at!es !an' t'
7a.uara n' t'F Por +e ,!(th' se ne nu) )e+( asn!' +as' e nd!es(.
Ne nu) )e+( asn!' +as'F por se ne )e+( +7'shtet!en e +as's5 e 1(0a )'r)on t' S(
shu+' her' t' n!'!t'n ,!'5 dhe n' )'t' +'nyr' +7( t' ,!(tha5 v0er's(+ ( n!'!t' n' .onat
nd!es(. N' -a)t5 a!o 'sht' tre,uar se s( +as' ton' +endor de0 n' the07 n' as,!' +'
shu+' se sa -(.()e5 n' p'r+70edh!e t' n!' Soundsov(e0+a0 t' ndesh!es.
*' )ot5 s(,ur(sht 6' ne do t' p'rp(6e+( p'r t' 7'r' n!' p'r+70edh!e t' t(00' t'
dre!tp'rdre!t'. Nd!es( nu) 'sht' e ndar' +e veten n' (n8 ose ,rad' n,a n!'!ta 6' ne t'
+und t' 00o,ar(s' dhe t' shton(. Por ne duhet t' )u!to!+' se )!o nu) 'sht' e ndrysh+e
n' +adh's( -(.()e. Ne p'r-sh(!n' p'r per(udhat e dre!t' n' )oh'n pre! )ur )e+( +atur
p!es't hap's(r' )ohore d(re)t n' hap's(r'n pre! )ur ne t' +atur hap's(r'nM N' vend t'
)'sa!5 ne )e+( )r(!uar n!' sh)a00' t' !asht'+5 p'r)at's(sht n' at' )oh' n!' standard 6'
nu) !asht' )ohe th!esht'5 n' dho+'n e n!' sh)a00' 6'. Jo n,a hap's(ra e th!esht'5 p'r
t' r'nd's( n!' sh)a00' 6' nu) p'r7'het n,a 8'sht!e t' th!esht' *asa e se1(0(t pre! tre
)'r)on t' dy +e t' t!er't. Pse nu) duhet t' !et' n' p'rputh!e +e shp(rt'rore5 .onat
+endoreM N' !u )en( 6en' n' )'r)(+ p'r d(+ens(on(n e ps()()'n p'r,!(th+on' n'
ra!onet e pastra t' ps()()'5 +und t' !et' n!' arsye e +adhe 6' der( +' tan( nu) +und
t' ,!e!n' at'.
Du)et 6' !u shpesh e hutuar n' )'t' dre!t(+ d(s(. Hdo +adh's( +und t' !et' e 0(dhur
vet'+ +e n!' n!'s( t' )'t(! 00o!(F dhe der( +' tan(5 +e,!(that'5 !u +und t' thon(5
hap's(r' +und t' !et' vet'+ n'p'r hap's(r'5 )oh' vet'+ n,a )oha5 t' +atur pesh'n
vet'+ n,a peshaF por d(8)a t!et'r5 a!o 'sht' +e *a2+(tte0n dhe pro1edur'n e
+at!es. P'rder(sa a7stra)te nu) e).(sto!n' sas( t' +aten n' natyr'n e ,!'rave dhe !o t'
p'rhu+7ur n,a n!'r(<t!etr( dhe n,a 8do a7stra)te +und t' tra!to!'5 !u nu) +und t'
,!en( n' natyr'n e ,!'rave5 n!'s(s' a7stra)te e +at!es dhe n!' pro1edur' t' +at!es n'
)'t' +'nyr'F dhe vet'+ a!o varet pro1edur'n pra)t()e t' +at!es +e d(+ens(onet e
sa)ta t' rea0(tet(t t' n,r(tura n' +'nyr' 6' +adh's(a e +arr'dh'n(eve +e +at's p'r t'
+atur !asht' ende (+a,!(non( past'r.
Pra5 ne do t'5 n' 6o-t' se ne n' n!' +as' t' ps()()'5 s( ( t(00' -or1a e nd!en!ave dhe
(+pu0seve dhe5 n' .7at(+ t' +'te!sh'+5 (ntens(tet( ( v'+end!es ton'5 sh)'06(+( (
nd'r,!e,!es son' d'sh(ro!n' t' +endo!n'5 et!5 por a!o duhet t' )'r)o!' n!' n!'s( t' t'
n!'!t(t 00o!5 por e nevo!sh+e p'r t' )'r)uar !o +!etet +at's dhe +at!e pro1edur's n'
.onat e pastra t' ps()()'5 d+th per1ept(+(n e 7rendsh+e5 por )an' vendosur vet'+ s(
e t(00' 6' n!' +arr'dh'n(e t' past'r t' n!' n!'s(e +endore 'sht' e 6art' p'r t'. !o
)urr' nu) do t' !et' e +undur p'r t' )r(!uar n!' nd!es( )'shtu +en!'her' n,a ana
t!et'r5 6' n!' +as' e n!'r(t n,a erCD1hse t!et'rF por a!o +und t' !et' +e p'06(+(n e
d(8)a t!et'r5 a!o 6' nd!en!at !an' t' 0(dhura n' +'nyr' t' +(r' p'r t' -(tuar se .,!er(+(n
e )o1)' e !asht+e e para)rahut +e 8'sht!en e E00e5 t' !et' e +undur5 n!' +as' e
nd!es(ve.
H-ar' duhet t' +endo!n' p'r )'t'M
Pa hyr' n' +und's(t' t' pa-und+e5 )a+ .hv(00uar par(+(n e +at!es t' 7ara7art' +e
veten.
shtu s( ne p'r t' +atur hap's(r'n5 )'r)o!n' 8'sht!en e E00e5 e 1(0a 'sht' +arr' n'
dho+'5 ne !e+( t' +atur +endore5 nevo!a -(.()e5 e 1(0a 'sht' su7!e)t ( n!'!t'F n' 6o-t'
se ne 7'!+' at' 6' a( 'sht' su7!e)t d(re)t5 a)t(v(tet( ps()o<-(.()e5 nu) +und t' sh(het
d(re)t5 st(+u05 +e t' 1(0(n a!o 'sht' n,a1+uar5 +e t' 1(0'n a!o rr(tet +e 0(,! dhe u05
+und t' +arr' vend(n e E00e n' ps()o-(.()e t' !asht+e5 )u ne +und t' shpreso!+' p'r
t' +arr' n' ps()o-(.()e t' 7rendsh+e +e 6'00(+ t' +arr!es s' o7orr(t t' 7rendsh'+.
Tan( )!o do t' (shte shu+' e th!esht' n' 6o-t' se +adh's(a e nd!es( t' +adh's(s' s'
st(+u0(t +und t' !et' vendosur propor1(ona0. Pasta! ne do t' duhet t' +arr' dy her'
nd!es(5 e 1(0a 'sht' dy her' +' e veprave t' +'dha st(+u0uese. Por )!o nu) 'sht' e
0e!uar. s nu) )a n!' autor(.(+ p'r t' +(ratuar n!' propor1(ona0(tet +(d(s st(+u0(t dhe
nd!es(5 p'r a6 )oh' sa ne nu) )e+( n(ve0(n e nd!es(5 e 1(0a na ,arantuar v0e-sh+'r(n' e
)'t(! propor1(ona0(tet(tF as nu) 'sht' +asa e v'rtet' e -(tuar t' n!'!t(n )on-(r+uar. Pra5
a6 e th!esht' sa n!' E00e -(.()e +7( .,!er(+(n -(.() nu) +und t' ap0()ohet n'
per1ept(+(n e st(+u0(t5 +e,!(that'. Nd'r)oh' 'sht' e 6art' se 8do +arr'dh'n(e t!et'r
-un)s(ona0 +(d(s st(+u0(t dhe nd!es( sesa a( ( propor1(ona0(tet(t t' dre!tp'rdre!t'5 s( dhe
+und t' !ap' n!' +at!e t' nd!es( s(pas +arr'dh'n(eve +as'n e st(+u0(t5 n' 6o-t' se
vet'+ t' t(00a +und t' -(to!' pa tash+' presuppos(n, n!' +as' e nd!es(. Sepse n' 6o-t'
se ne !eto!+' n' n!' e)ua1(on y s( n!' -un)s(on ( x )an' shprehur5 )'shtu 6' ne
+und y s(pas v0erave t' x dhe t' ,!e!n' rru,' t' t!era p'rreth5 n' 6o-t' se +'nyra se s(
ata ndrysho!n' +e n!'r(<t!etr(n5 n!' )re!t t' ndrysh+e n,a a!o e 8do pro,res t!et'r
propor1(ona0 'sht' . Pra5 )!o 'sht' e ,!(tha 6' do t' v(!n' p'r t'5 +adh's(a st(+u0 dhe
nd!es( +adh's( po a6 t' shprehur n' -un)s(on t' n!'r(<t!etr(t5 pavar's(sht n,a 1(0a
d'sh(ron t' !et' )'t' -un)s(on n' +'nyr' 6' t' ,!en( +adh's( t' ndrysh+e pas n!'
+undF vet'+ se ne duhet t' )e+( n!' t' 7a.uar n' rea0(tet -un)s(on p'r t' 7'r'
ap0()(+et p'rs'r( n' rea0(tet(n e 6' +undet. $!o na 8on prapa n' pro70e+(n )ryesor5 s(
+und t' +erren5 s( provuar t' !et' +!a-t e 7a.uar n' rea0(tet5 pa pasur nd!es( tash+' t'
+atur p'r t' de+onstruar p'r t' se nd!en!a n' )'t' dhe t' ,!(tha )ushtet t!era p'r
st(+u!t do t' p'rparo!'5 pas( 6' tre,uar -un)s(on(n. *e pa) -!a0'5 sh)a00a e nd!es(5
vet'+ se 8-ar' p'r t' )'r)uar5 du)et se t' ,!endet5 e n!'!ta tash+' presupo.on5 n'
6o-t' se a!o 'sht' 6' t' !et' e the+e0uar +7( )'t' par(+.
Ju duhet t' 7'n( )'t' v'sht(r's( t' p'r)ryer t' 6art' p'r t' -(tuar n!' pas6yr' t' 6art'
n' )upt(+(n e n,r(t!es s' tyre. $!o .,!er(+(n 7a.ohet n' 0(dh!e t' sh)urt'r t' dy
rrethanave. 34 Se ne5 -un)s(on( +(d(s st(+u0(t dhe nd!es( t' n!' -un)s(on( +es
the07'sor5 n,a t' 1(0at t' dy!a +und t' sh(hen s( n!' ( rr(tur5 6' rr!edh(nF 94 6' ne e
+7'shtes(+ )'t' -un)s(on n' p'rvo!'n e +undsh+e5 n' 7a.' t' -(.(7(0(tet(t +7'shtetur
+e +etoda t' sa)ta5 v0er's(+(n e 7ara.(s' n' -ush'n e nd!es(.
$!o shp!e,ohet5 n' +'nyr' +' spe1(-()e5 s( v(!onJ
Da00(+( ( n!' var(a70e st(+u0 p'r n!' t!et'r ,!(th+on' +und t' !et' rr(t!e s( po.(t(ve
apo ne,at(ve t' n!' apo t!et'r )upto! +adh's(s' st(+u0 dhe )!o +und t' !et' n!' ape0 t'
t'r' n' vers(on(n +ate+at()ore se sa n,a PuCD1hsen po.(t(v .ero p'r tGu )ons(deruar
n!' ( rr(tur du)e +arr' n!' n,r(t!e n' +e shu+'n +' par' du)e +enduar s' 7ash)u
der( sa an)esa ( p0ot' 'sht' at!e. N' t' n!'!t'n +'nyr'5 n!' ndrysh(+ nd!es( n'
vers(on(n +ate+at()ore sh(het s( n!' rr(t!e!e po.(t(ve apo ne,at(ve t' n!' apo t!et'r
nd!es( dhe per1ept(+ s( n!' e t'r' n,a PuCD1hsen po.(t(ve n,a .ero p'r tGu
)ons(deruar n!' ( rr(tur der( n' -or1' t' p0ot'. N'se d()ush e d( se +arr'dh'n(et
-un)s(ona0e nd'r+!et shu+'s s' Re(..uCD1hse n,a .ero5 dhe shu+'n e
E+p-(ndun,s.uCD1hse p'r)at'se5 )'shtu 6' !u t' )en( at' D$ ipso p'r t' ,!(th'
h(!esh( dhe t'r' nd!es( sh)a)to( n' )'t' +'nyr' t'.
Tre *etodat e +at!es5 nd!esh+'r(n' p'r da00(+et5 t' 1(0at !an' shp!e,uar n'
)ap(tu00(n v(!ues5 tan( ,!(th+on' +'so!n' edhe5 e 1(0a 'sht' tre,uar tash+' n'
$ap(tu00(n A tran.(tore 6' Re(..uCu1hs5 e 1(0a 'sht' e nevo!sh+e p'r t' prodhuar n!'
E+p-(ndun,s.uCu1hs e dh'na5 apo nd!es( t' t' n!'!t'n sas( e rr(t!es5 nu) +7eten t'
n!'!ta5 s()urse 'sht' 7'r' n' n!' st(+u!ve +' t' do7'ta apo t' -orta5 por rr(tet +e vet'
st(+u!ve n' rr(t!e. D. h. Re(..uCu1hs duhet t' !et' n' n!' st(+u! t' -ort' +' shu+' se
p'r n!' +' t' do7't p'r t' +' shu+' se vet'+ ardhura du)sh'+5 ose n' t' ,!(tha t'
!et' e n!'!t' +as'. N'se n!' p!es' 'sht' s( ardhura n' n!' )(0e n' vet'+ du)sh+e
E+p-(ndun,s.uCu1hs nd!es( t' 0(,'shtuar t' paund5 )'shtu 6' nu) do t' !et' e t(00' +'
shu+' n' dy paund5 por t' !et' n!' +adh's( +' t' )ons(deruesh+e e
GeC(1hts.uCu1hses nevo!sh+e5 n' tre paund dhe )'shtu p'rs'r( het(+ +' t'
ho00's(sh'+ +e +!ete +etodat n' -!a0' tan( t' 8on n' n!' t' the)suar n' -(00(+ t'
+arr'dh'n(es )ap(tu00(t A t' p'r,!(thsh+e !ur(d()e n' +es t' var(a70ave n' +adh's(n'
e st(+u0(t Re(..uCD1hsen5 e 1(0a ,!(th+on' !ap(n t' n!'!tat E+p-(ndun,s.uCu1hs dhe
E+p-(ndun,s.uCD1hsen va.hduesh+e5 du)e re.u0tuar n' +' von' do t' tre,ohet5
der(v(+ ( +arr'dh'n(es -un)s(ona0e nd'r+!et 6' t' +und t' +arr' var(a70at
Re(..uCD1hsen p'r+70odh( st(+u! dhe p'r+70odh( n,a nd!es( t' va.hduesh+e
E+p-(ndun,s.uCD1hsen t'r'.
Pra5 'sht' nevo!a 6' t' )et' n!' +as' t' t'r' nd!es( tash+'5 p'r t' p'r1a)tuar
+arr'dh'n(et e tyre -un)s(ona0e p'r t' ,!(th' st(+u!ve5 du)e anash)a0uar se ne n'
+arr'dh'n(et n' +es t' PuCD1hsen e0e+entare n,a t' 1(0at st(+u0 dhe nd!es( +und t'
)ons(derohet s( n!' ( rr(tur5 t' )thehe+(5 e 1(0a asn!' +as' e nd!es(5 por th!esht n'
)'+7' ton' d(spo.(1(on dhe +!etet e +etodat e +at!es t' nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e
+e +preht's( t' 0art' 6' do t' s!e00'5 v0er's(+(n 7ara.(n' e da00(+eve nd!es(5
E+p-(ndun,s.uCD1hsen5 ta)o!n' at' var(a70ave t' dh'na t' +atsh+e Re(..uCD1hsen5
th(rr!e5 dhe se ne5 +arr'dh'n(et -un)s(ona0e e shu+ave t' PuCD1hse rr!edh(n5 e 1(0a
na !ep +as'n e nd!es( n' 7a.' t' st(+u!ve t' v'.h,uara.
N' par(+5 pra5 +asa !on' e nd!es( po ashtu v!en n,a 8do nd!es( n' t' n!'!tat
departa+entet5 ds t' n!'!tat (n1re+ents5 n,a e 1(0a )a 0(ndur n,a shtet( .ero p'r t'
8+ont(+(t5 dhe nu+r( ( )'tyre departa+enteve t' n!'!ta s( t' t(00a n,a (n8 e n!' sh)a00'
n,a nu+r( ( sso1(ated +enduar(t var(a70at Re(..uCD1hse p'r1a)ton 1(0at !an' t'
n!'!ta E+p-(ndun,s.uCD1hse prodhuar ,!end!eF s( nu) )e+( t' +atur n!' 1op' 0e1)'
+e t' n!'!t'n ,!' +e nu+r(n e E00e5 ne t' p'r1a)to!' nu+r(n e departa+enteve t'
n!'!ta5 t' 1(0at ata !an' n' ,!end!e p'r t' +7u0uarF p'rve8 se n' vend t' De1)en )'tu
t( 'sht'. *en!'her' ne t' p'r1a)to!' +adh's(n' e nd!es( 6' ne nu) !e+( n' ,!end!e
p'r t' p'r1a)tuar d(re)t5 s( n!' S( shu+' her' t' n!'!t'n t' p'r-sh(ra n' at' 6' ne !e+(
n' ,!end!e p'r t' p'r1a)tuar t' dre!tp'rdre!t'F por nu) e 0eEon( nu+r(n n' nd!es(5 por
st(+u!t n,a e 1(0a +7art nd!es(5 dhe ata +und t' 0eEohet 0eht'. S' -und( ne )e+(
.'vend'suar5 statu(erte vet'+ n' Pr(n.(pe nu+'r(+(n n!' sas( t' pa-und t'
pa-und's(sht t' vo,'0 PuCD1hse5 e 1(0a nu) do n' t' v'rtet' t' e).e)utohet n,a n!'
+70edh!e pa+7ar(+(sht e vo,'0 e n!'!t'5 e 1(0a na !ep re.u0tat(n e nu+'r(+(t5 pa pasur
nevo!' p'r t' 7'r' n' +'nyr' t' deta!uar.
$!o v'sht(r' p'r +as'n e par' t' sh()(+(t ende +und t' s!e00' n' n!' t' th!esht'5
aspe)te t' 6arta5 +etodat dhe -or+u0at. Por5 para se t' sh)o!+' n' )ap(tu!t n' v(!(+ t'
e).e)ut(+(t5 +und t' sh'r7e!' d(sa d(s)ut(+e t' p'r,!(thsh+e p'r t' shp!e,uar
par(+(n e d(8)a +' shu+'.
D(+ens(on( ( -(.()e 7a.uar a-'r Par' n' arsyen e sa! +' t' p'r,!(thsh'+ dhe t'
-und(t 6' t' n!'!t'n sas( dhe t' n!'!tat p'rshtyp!et +'dha ps()()e +e t' n!'!t'n shu+'
dhe sh)a6et e n!'!ta t' +'dha -(.()e !an' t' )r(!uara5 t' 1(0(t Sa her' e p'r1a)ton se sa
her' ato +7resa +endore5 +adh's(a e sh)a)ut 5 e 1(0a )r(!on p'rshtyp!en un()
ps()o0o,!() apo ndon!' shu+' t' tyre5 )ons(derohet s( n!' n!'s(. S( ne +und t' -(to!'
-or+'n -(.()e t' n!' +ase t' t(00' vet'+ n' 7a.' t' +arr'dh'n(es s' -(.()e nda! ps()()5
)e+( -(tuar n,a Pr(n.(pe ton' anas!e00tas5 d(+ens(on(n ps()o0o,!() p'r sh)a) t' n!'!t'5
nd!e)ur vet'+ n' dre!t(+(n e )und'rt5 +arr'dh'n(e.
Pas va.hd(+'s(n' e p'r,!(thsh+e Pr(n.(pe asn!' nd!es( 'sht' papr(t+as dhe
papr(t+as n' 0art's( t' p0ot'5 t' 1(0'n ata nu) +und t' rr(tet5 por )a0on n,a sh)a00a e
(+per1ept(7(0(ty ,!(tha ,rad' nd'r+!et+e5 shpesh n' n!' )oh' )a6 t' sh)urt'r5 6'
du)et t' !et' e papr(tur5 sepse natyr(sht us t'r' 0art's(a e nd!es( . N!' rr(t!e n' nd!es( e
.ero n,a (n1re+ents ,!(th+on' t' re!a der( n' 0art's(n' e tyre t' p0ot' p'r )'t' arsye
nu) 'sht' -()s(on5 por p'r sh)a) t' natyr's s' ,!'raveF re-eren1' )!o5 por n' t' n!'!t'n
)oh' +ashtr(+ 6' na 7'n t' n!'!t'n +as' t' vet+e t' +undsh+e. sn!' +as' +und t'
.7atohet n' t' nd!es( rr(tur<up5 der( +' tan( +und t' )et' sas(ore ndrysho!n' n'
shu+(1'. Por ndoshta O-erta p'r-a6'son (n1re+ents5 n,a ( 1(0( )a 0(ndur5 n!'
ve8an'r(sht au--a27are p'r t' ardh+en ton' p'r hedh!en +etodat shu+(1'n n' nd!es(
n' rr(t!e.
N,a ana 1a)tuar t' )'t(! tr(1) 8on p'r tra!t(+(n e var(a70at ps()o0o,!()e p'r-(t(+e
)orrespondues5 sesa tr(1) )orrespondues per tra!t(+(n e +adh's(ve dho+e. N!' )ur7'5
n!' s(p'r-a6e 'sht' dh'n' +' par'F por ,ur5 n' vend se t' +arr' s( n!' e t'r' t' 1a)tuar5
ata +und t' rr(tet n,a (n1re+ents e tyre5 dhe t' dh'n' t' t(00a. ". pas6yr' +' t' sa)t'
n' t' ,!(th' rrethanat e Gan,es t' )ur7' du)e ( dh'n' n!' shpreh!e t' p'r,!(thsh+e se
s( t' !et' ,ehends va.hduar (n1re+ents e va.hduesh+e e a7sh(s' rr(t!e ndryshuesh+e
t' 7ash)'renduar5 p'r t' va.hduar ,ehends )onstante ?E ndryshuesh+e ?y s(00et. N'
+'nyr' t' n,!ash+e5 ne do t' !ap' pas6yr' +' t' sa)t' n' tran.(1(on(n +arr'dh'n(e<
+en8ur e st(+u0(t dhe nd!es( du)e ( dh'n' n!' shpreh!e t' p'r,!(thsh+e p'r ,ehends
va.hduesh+e (n1re+ents va.hduesh+e e nd!es( S( e rr(t!e t' ndryshuesh'+ t'
st(+u0(t5 dhe p'r t' vendosur +' posht' n!' -un)s(on +(d(s st(+u0(t dhe nd!es( t' 1(0at
!o +' pa) n,a n!' e)ua1(on +(d(s x dhe y do t' p'r-a6'sohet dre!tp'rdre!t
shprehsh'+5 dhe5 n' 6o-t' se !u do t'5 n,a n!' )ur7'. Ne vet'+ do t' va.hdo!' t'
+arr' x dhey n' 0et'r ss dhe nevo!'. Nd'r)oh'5 )!o 'sht' tan( p'r tan( vet'+ n!'
perspe)t(v'5 nu) )a dep'rt(+5 ne !e+( t' hapur.
D(+ens(on( ps()o0o,!() 'sht' ,!(th+on' e +' pa) t' 0eht' dhe t' vet'+ t' 6'ndro!'
n' nd'rt(+ s( n' ap0()(+(n sesa -(.()eF s(do+os p'r arsye sepse n' d(+ens(onet -(.()e
d(v(.(one p'r,!(th's(sht t' 7ara7art' t' sh)a00's t' n!'!tat departa+entet e o7!e)t(t
+atur )orrespondo!n'5 nd'rsa n' p'rvo!'n e vet' 6' ,!(thn!' Re(..uCD1hse !et' s( n'
p'r,!(th's( n,a -a)t( n'p'r -a7r()a e nevo!sh'+ +e rr(t!en +adh's(n' e st(+u0(t dhe
nd!es( p'r t' ende t' +7u0uar t' n!'!tat E+p-(ndun,s.uCu1hs5 n' n!' +as' t' 1a)tuar
'sht' e )rahasuesh+e +e rast(n se ndar!et e pa7ara7arta t' sh)a00's t' n!'!tat
departa+entet e o7!e)t(t ndesh!e +atur. $!o tan( paranda0on Edhe pse s( un' nu) e tha
n' n!' +arr'dh'n(e t' n!ohur n' +es dy t' shu+'s s' n!'r's n' t!etr'n p'r t' +7y00ur5
8-ar' 'sht' the07( ( asa! 6' 'sht' e r'nd's(sh+e. Por +adh's(a e st(+u0(t dhe nd!es(
!an' tan( +' n' t' ,!(th' propor1(on5 dhe raport( +' t' th!esht'5 e 1(0a )a 7'r' t'
+endonte se n' +es t' sh)a00's dhe o7!e)t( dhe n' t' v'rtet' ndodh n' hap's(r'n
-(.()e5 )oh'n dhe +at!et pesh'5 6' e).(ston n' +es t' o7!e)teve +endore dhe nu)
sh)a00' e t(! -(.()e.$!o 'sht' n!' arsye e dyt'5 e 1(0a e )a vonuar .7u0(+(n e
d(+ens(on(t ps()o0o,!().
Nd'r)oh'5 stud(+( e)sper(+enta0e tre,on se raport( ( ardhsh'+ th!esht' 'sht' a!o 6'
(shte e +undur )'tu. !o 'sht' ,!etur se5 nd'rsa a"solute +adh's(a e Re(..uCD1hse
p'r n!'!t'n E+p-(ndun,s.uCD1hse vet' rr(tet ,!(thn!' e +' shu+' +e rr(t!en e nd!es(5
por du)e supo.uar n!' shpe!t's( )onstante dhe n' )ushte nor+a0e apo
+esatare5 relative +adh's(a e )'tyre PuCD1hse va.hdo( ,ehends +7etet e n!'!t' p'r
t' n!'!t(n PuCD1hse e nd!es(F n' +'nyr' 6' ,!(th+on' t' n!'!ta relative Re(..uCD1hse
n!'!t'n ndesh!e E+p-(ndun,s.uCD1hsen5 n' 6o-t' se5 s( +' par'5 n'n re0at(ve
PuCD1hse +adh's(a e PuCu1hses a7so0ute5 n' propor1(on +e +adh's(n' e st(+u0(t
ose p!es'tuar +e +adh's(n' e st(+u0(t p'r t' 1(0'n a!o ndodh5 e )upto!.
P'r )'t' 'sht' -a)t( se +adh's(a a7so0ute e Re(..uCD1hse p'r n!'!tat
E+p-(ndun,s.uCD1hse rr(tet +e rr(t!en nd(hen ,!(thn!' e +' shu+'5 +ad!e edhe
vet'+ n!' )on)0u.(on5 p'rve8 )ur n' rr(t!e +e nd!es( st(+u!ve t' n!'!t'n raport(n p!es'
t' an)es's n' p'rputh!e +e duhet d'shto!n' a7so0ut(sht +' t' +'dha se st(+u0 'sht'
+' ( +adh t' 1(0(t p!es' e sa! -or+on.
N' )'t' dre!t(+5 ne tan( dua+ t' )'r)o!n' ana0o,!( +e standardet e -(.()e n' )ushtet
e n!' sh)a00' t' ps()()e 6' ndar!et 7ara7arta t' sh)a00's d(v(.(oneve t' 7ara7arta t'
o7!e)t(t 6' do t' +aten )orrespondo!n'5 ne ,!(thashtu +und t' p0ot'so!' )'t' )'r)es'
du)e s( (n8 a)tua0e ose departa+entet e +endor )ons(dero!n' sh)a00' n' vend t'
Re(..uCD1hse a7so0ute re0at(ve.P'r1a)t(+( dhe p'r+70edh!e va.hdon ,ehends n!'!ta
re0at(ve Re(..uCD1hse n' p'r+(r's(+(n e st(+u0(t dhe n' 7ot'n t!et'r nd!es( para6et
n!' p'r+70edh!e t' sa +' shu+' t' 0(dhura E+p-(ndun,s.uCD1hse n!'!ta5 shu+a e t'
1(0ave ne duhet t' 0(dhen +e n!' n!'s( t' vet+e t' )'t(! 00o!( 6' t' )et' n!' +as' t' t'r'
nd!es(.
T' thuash t' dre!t'n tan( )!o p'r+70edh!e 'sht' )ryer +e pa+7ar(+(sht ( vo,'0
PuCD1hsen5 sepse vet'+ p'r pa-und's(sht t' vo,'0 E+p-(ndun,s.uCD1hse re0at(ve
Re(..uCD1hse sso1(ated )an' n!' v0er' t' p'r1a)tuar sa)t's(sht. Sepse5 0e t' na
)ons(dero!n' Re(..uCu1hs re0at(ve p'r n!' E+p-(ndun,s.uCu1hs -und+e n' t'
n!'!t'n )oh'5 a!o duhet t' )ons(derohet se an)esa )'tu n' n,!(t's vet' ( n'nshtrohet
+adh's(ve t' ndrysh+e5 n,a t' 1(0at 7'n ndon!' )'r)es' p'r t' vepruar s( n!' p!es'tues
p'r ardhura t' ardhura re0at(ve p'r t' dh'n'./'sht(r's(a e sa! du)et t' rr(tet5 por
6'ndron n' +'nyr' edhe +' t' pre)ur n,a n!' -un)s(on t' th!esht' +ate+at()ore
+und t' !et' n,r(tur5 e 1(0a pa )'r)uar (dent(-()(+(n par(+(n e nevo!sh+e dhe
nu+'r(+(n e n!' sas( t' pa-und t' pa-und's(sht t' vo,'0 Re(..uCD1hse n' deta!e5 s(
re.u0tat ( n!' p'r1a)t(+( dhe rend(t!a e t(00' p'r-sh(n n!' -un)s(on der(vat( ( t' 1(0(t
'sht' n!' n,a ap0()(+et +' t' th!esht' e ,ur5 +e,!(that'5 t' )uptuar(t dhe .7at(+( ( tyre
)'r)on vet'+ n!ohur( the+e0ore.
Dhe s( an'tar ( -und(t tur(st() t' d(+ens(on(t ps()()e5 +' n' -und push(+( n' n!'
-un)s(on5 e 1(0a +und t' sh(het veten s( n!' natyre shp(rt'rore5 +e,!(that'5 -(.() t' !et'
n!' an'tar ( -und(t tur(st() )a n' standardet -(.()e5 p'rve8 se edhe )!o trup' e +es+e
nu) +und t' ,!endet ose n,a 0'v(.!e n' .onat e pastra e (nte0e)tua0e as e 0e!uar n'
.7at(+ t' t(!5 t' !et' ( )u-(.uar n' )'t'5 pas( a!o dhe !o vet'+ s( d(+ens(on -(.() p'r
+arr'dh'n(et n' +es -(.()e dhe +endore 'sht' ( 7a.uar.
&(,!( 6' Re(..uCD1hse +' t' +'dha !an' t' nevo!sh+e n' p!es't +' t' 0arta t'
sh)a00's st(+u05 s( n' +' t' u0't p'r t' prodhuar -(t(+ +' t' 7ara7art' t' nd!es(5 )a
6en' e n!ohur ,!at' n,a a!o 'sht' n!' 8'sht!e e p'rvo!'s s' p'rd(tsh+e.
F!a0a e t' a-'r+(t t' t(! +und t' d',!ohet shu+' 6art' n' hesht!e apo t(n,'00on d(t'
do7'taF +e,!(that' !u5 s(8 thon' ata5 -!a0't e t(! nu) do t' nda0et5 )'shtu 6' rr(t!e 'sht'
sh)a)tuar n' )'t' +'nyr' pa e )uptuar5 )ur n!' .hur+' t' +adhe 'sht' ( pran(sh'+.
I n!'!t( ndrysh(+ n' pesh'5 e 1(0a 'sht' nd!er' shu+' ( -u6(sh'+ n' pesha t' vo,0a5
'sht' n' +'nyr' t' paper1eptuesh+e +e pesha t' +'dha.
Intens(tet( -orta t' 0ehta5 -oto+etr()e shu+' t' du)sh'+ t' ndrysh+e5 sh-a6et p'r
syr(n5 por n' a-'rs( t' n!'!t(n sh)'06(+. Pra5 edhe n!' dr(t' sh-a6et n' pas6yr'
pothua!se s( t' ndr(tsh+e s( dr(ta e !asht+e5 pavar's(sht du)e u .hv(00uar n!' hu+7!e
t' -ort' t' dr(t's +7( re-0e)t(+(t.
She+7u! ana0o,e +und t' vendosen 0eht's(sht n' -ushat e t' ,!(tha nd!es(ve
sh6(sore.
Por )y -a)t ( p'r,!(thsh'+ nu) (shte e +!a-tuesh+e s( n!' 7a.' p'r n(ve0(n
ps()o0o,!(). De)0arata +' t' sa)ta tan( se +adh's(a e Re(..uCu1hses vet'+ n'
propor1(on +e +adh's(n' e st(+u0(t tash+' t' rr(tur ,!(thashtu duhet t' rr(tet n' +'
shu+' e n!'!t' p'r t' s(,uruar p'r rr(t!en e nd!es(5 'sht' 7'r' s' par( n' d(sa
p'r,!(th's(n' e EH ;e7er dhe ( +7'shtetur n,a ,!y)(+et5 pranda! a!o n,a un' 6' li!ji
2e"er 'sht' 6ua!tur.
P'r raste t' ve8anta5 )ur a!o do t' )ons(derohen5 +e,!(that'5 a!o )a 6en' de)0aruar
dhe d'sh+uar para5 s( +' p0ot's(sht e 6art' n,a )ap(tu00( ( n'nt'5 )u tra!tohet
posa8'r(sht t' )'t(! 0(,!(.
Fun)s(on( +ate+at()ore n' an'n t!et'r5 6' 0(dh +adh's(n' e st(+u0(t +e +adh's(n'
e nd!es(5 pas p()'s ,r(+1at e +' shu+' se n!'6(nd v!et +' par' n,a Eu0er5 +' von' e
p'rs'r(tur n,a Her7art dhe Dro7(s1h5 p'r -un)s(on(n e nd!es( t' (nterva0e +u.()ore t'
tre,ues(t e -re)uen1aveF d(8)a para Eu0er e Dan(e0 "ernou00(5 +' von' n,a &ap0a1e
dhe Po(sson5 p'r var's(n' emoralin pasuri t' physique pasuri, n' -und Ste(nhe(0 dhe
Po,son p'r var's(n' e da00(+eve t' +adh's(s' y005 t' 1(0at !an' as,!'5 por da00(+et e
+adh's(ve nd!es( e (ntens(tet(t photo+etr(1 y00 (shte vendosur5 t' 1(0at un' do t'
)thehet p!es'r(sht n' )ap(tu00(n e K<t'5 p!es'r(sht n' n!' )ap(tu00 t' +'vonsh+e
h(stor()e.
N'se !u do t' )(shte n!ohur un(versa0(tet(n dhe r'nd's(n' e )'t(! 0(,!( dhe )'t'
-un)s(on +' par'5 d(+ens(on( ps()o0o,!() do t' n!(het n' -(00(+.
&(,!( ;e7erGsehe5 6' t' n!'!t'n re0at(ve Re(..uCD1hse )orrespondo!n' +e t' n!'!t(n
E+p-(ndun,s.uCD1hsen 'sht'5 p'r sh)a) t' shu+(1a e +adhe dhe p'r sh)a) t'
,!at's(s' s' )u-(!ve 7renda t' 1(0(t a!o 'sht' e v0e-sh+e t' rrept' apo e p'ra-'rt5 6' t'
)ons(derohet s( the07'sore p'r *a20ehre ps()o0o,!()eF por v0e-sh+'r(a e t(! )a )u-(!t'
dhe 'sht' su7!e)t p'r )o+p0()(+e5 t' 1(0at !an' d(s)utuar +' pas +e )u!des. Edhe )ur
)y 0(,! pushon t' v0e!' ose t' past'r5 por par(+( d(s)utohet )'tu d(+ens(on(
ps()o0o,!() ruan v0e-sh+'r(n' e t(! t' past'r dhe t' p0ot'Fn,a n!'r(<t!etr(5 n' 6o-t' se
vet'+ n' +'nyr' e+p(r()e e p'r1a)tuesh+e dhe shprehsh'+ n,a n!' -or+u0'
e+p(r()e5 +arr'dh'n(a +(d(s nd!es( dhe ndryshoret (n1re+ents va.hduesh+e
st(+u0uese der( +und t' sh'r7e!' edhe s( n!' +7'shtet!e t' d(+ens(on(t +endore dhe
+e t' v'rtet' )a p'r t' sh'r7yer n' p!es' t' sh)a00's st(+u0 )u se d!a0(t t' t(! hu+7et
v0e-sh+'r(n'.N' -a)t5 ashtu s( edhe5 t' t(00a s( 0(,!( ( #e7er 'sht' t' s(,uro!' -or+u0' t'
d(-eren1uar5 e 1(0a re.u0ton n' n!' -or+u0' (nte,ra0e5 6' p'r+7a!n' shpreh!en e
+etr()'.
$!o 'sht' n!' p()' the+e0ore e +end(+(t5 +e 0(,! ( /e7er(t +e )u-(!t' e 7ot's t!et'r
t' t(! t' v0e-sh+'r(s' nu) ndodh e n!'!ta s( v'n(en e 7arr(erave p'r n(ve0(n ps()o0o,!()5
por vet'+ s( n!' 7ur(+ t' )u-(.uar5 p'rte! t' 1(0(t shtr(het n' *a2pr(n.(p
p'r,!(thsh+e. $!o hua.uar n' -a)t !o t' v0e-sh+e n,a 0(,!( /e7er(t5 por .7at(+( ( 0(,!(t
#e7er ndodh vet'+ n' par(+.
Pranda!5 edhe het(+( n' (nteres t' p'r,!(th's(+ +' t' +adhe t' +undsh+e t'
d(+ens(on(t ps()o0o,!() nu) )a shu+' p'r t' sh)uar n' p'r t' p'r,!(th'suar e 0(,!(t
+undsh+e #e7er Gs5 e 1(0a 0eht's(sht do t' donte p'r t' )ryer n!' tenden1' sh6et'suese
p'r t' p'r,!(th'suar n' 0(dh!e +e natyr'n e t(! a+7(1(o.e t' )u-(!ve apo sh6et's(+et
dua t' sh)a)to!' 6' a!o u p'r,!(th'suar edhe n' se e (nteres(nF por !u do t' !et' n'
,!end!e t' )'r)o!' +!a-t e natyrsh+eJ sa 0ar, do t' sh)o!'5 s( tan( a!o nu) 'sht' e
+!a-tuesh+eF sepse edhe at'her'5 )ur nu) 'sht' e +!a-tuesh+e p'r t' pasur5 por t' tre
+etoda t' 1(0at !an' n' d(+ens(onet5 dhe )'shtu +as'.
*e pa) -!a0'5 0(,!( #e7er 'sht' vet'+ 7a.' p'r ap0()(+et +' t' shu+ta dhe t'
r'nd's(sh+e t' +at!es ps()o0o,!()eF por !o un(versa0e dhe e nevo!sh+e. *' t'
.a)onsh+e5 +' tut!e t' shtr(r' shtres' d(+ens(on +endor 6'ndron +' tep'r n' ato
+etoda shu+' +e t' 1(0'n 0(dh!a +(d(s st(+u0(t dhe E+p-(ndun,s.uCD1hsen ndon!'5
do t' p'r1a)tohet 7renda dhe !asht' )u-(!ve t' 0(,!(t #e7erF dhe tra!n(+(n e )'tyre
+etodave n' 6art's( ,!(thn!' e +' ( +adh dhe p'rsos+'r( 'sht' p'r )'t' arsye se a!o
6' )a r'nd's( +7( t' ,!(tha n' *a20ehre +endore.
*e t' ,!(tha p'r-(t(+et e +'dha do t' !en' t' hu+7ura n' 6o-t' se 0(,!( e n' +'nyr'
t' th!esht' #e7er nu) +und t' vendoset +e t' v'rtet' 7renda )u-(!ve t' ,!er'
sa)t's(sht ose +e n!' p'ra-r(+ t' )'na6sh'+ n' ps()o-(.()e t' 7a.uar. P'r-(t(+e t'
n,!ash+e5 s( n' 6o-t' se ne nu) +und t' v'n' th!esht' 7a.'n 0ente thyer!es n'
astrono+( !o 0(,!et e $ep0er(t5 n' do)tr(n'n e (nstru+enteve thyr's. Tan(5 +e,!(that'5
a!o s(00et shu+' t' n,!ash+e5 s( +e )'to 0(,!e +e at' 0(,!. N' 0(,!et e $ep0er(t 'sht' e
8rre,u00(+eve n' t' 1(0at 0ente p'r+7a!t!es th!esht' thyes e dev(!(+e opt()e. Po ata
+und t' !en' p0ot's(sht t' pav0e-sh+e n' 6o-t' se )ushtet e th!esht' nu) e).(sto!n'
+'5 p'r t' 1(0'n ata ap0()o!n'. Por ata !an' ,!(th+on' )ushtet )ryesore p'r t' 1(0at
'sht' n' astrono+( dhe d(optr(1s +7eten re0evante. Dhe )'shtu +und t' hu+7as(n
p0ot's(sht v0e-sh+'r(n' e t(! dhe 0(,!(n e #e7er Gs5 n'se +esatare apo nor+a0e )ushtet
n' t' 1(0at st(+u0 vepron nd!es(5 !an' shu+' t' te!)a0uar ose t' 0ar,ohenF por p'r )'t'
a!o vet' do t' +7etet ,!(th+on' ( r'nd's(sh'+.
G!(thashtu ne !e+( t' !o +' pa) se ndodh n' -(.()' dhe astrono+(5 n' ps()o<-(.()' t'
p'r,!(thsh+e5 )ushtet )ryesore p'r t' 1(0at 'sht' )ryes(sht p'r t' 7'r' p'r t' +arr' t'
d(n( dhe t' da0 -(00(+(sht a7stra)te n,a tra.(rat dhe dev(!(+eve t' vo,0a t' 0(,!(t +und5
pa harruar e).(sten1'n e tyre5 p'r )'t' arsye5 nd'rsa n!' tra!n(+ -(ner dhe n!' avan1(+
t' +'te!sh'+ t' +'s(+dh'n(es +e a-t's(n' e -(tuar t' p'r1a)t(+(n dhe 00o,ar(t!en e
nd'rhyr!es do t' )et' detyr'n e p'r1a)t(+(t dhe 00o,ar(t!es.
P'r1a)t(+( ( d(+ens(on(t ps()o0o,!() 'sht' n!' 8'sht!e e ps()o-(.()e t' !asht+e dhe
ap0()(+et e sa! +' t' a-'rta t' 7(en n' t' n!'!t'n .on'F ap0()(+et e sa! t' +'te!sh+e
dhe (+p0()(+et por 6as!a e nevo!sh+e n' -ush'n e ps()o-(.()e t' 7rendsh+e +7(5 dhe
)upt(+(n e t(! +' t' the00' 6'ndron aty. &e t' )u!to!+'5 st(+u0 nu) nd!es( dre!tp'rdre!t5
por vet'+ p'r+es nd'r+!et's(+(t t' a)t(v(teteve -(.()e5 t' 1(0at nd!es( 'sht' e +7u0on
+' t' dre!tp'rdre!t'. *arr'dh'n(et sas(ore e var's(s' nd!es( e st(+u!ve du)e p'r)thyer
p'r-und(+(sht n' t' t(00a e a)t(v(teteve -(.()e t' 1(0at !an' su7!e)t ( nd!es( +en!'her'
0(r(+(n a)t(v(tetet ps()o<-(.()e5 s( dhe sh)a00a e nd!es( n,a +adh's(a e st(+u0(t n' t'
t(00a n,a -or1a e )'tyre 0'v(.!eve. N' )'t' p'r)th(+ 'sht' e nevo!sh+e t' d(n( raport(n
var's(n' e )'tyre 0'v(.!eve t' 7rendsh+e t' st(+u!veF por p'r a6 )oh' sa a!o nu) 'sht'
n!' o7!e)t ( p'rvo!'s d(re)te t' .hv(00o!n' t' t(00a n' +'nyr' t' sa)t'. N' -a)t5 )y het(+
e t'r' 'sht' 6' t' 7'het n' n!' +'nyr' t' sa)t'5 dhe nu) +und t' d'shto!' n!' d(t' <
)ur 6'00(+( nu) duhet t' ,!en( tan( e arr(tur < t' )et' su)ses het(+(n e sa)t'.
*e,!(that'5 0(,!( ( #e7er5 7a.uar n' raport(n e st(+u0(t dhe nd!es(5 tre,on vet'+
v0e-sh+'r(s' t' )u-(.uar n' -ush'n e ps()o-(.()e t' !asht+e5 a!o )a trans-eruar n'
+arr'dh'n(et e nd!es( t' -or1's s' ,!a00' ose ndryshe t' n!' -un)s(on t' ve8ant' t'
0'v(.!es the+e0or ps()o<-(.()e5 ndoshta n!' v0e-sh+'r(a pa)u-(.uar n' s-er'n e
7rendsh+eF n,a t' ,!(tha dev(!(+et n,a )y 0(,! 6' po e v'.h,o!+' n' prodh(+(n e
nd!es( n,a nE(t!e t' !asht+e5 +und t' !et' p'r sh)a)5 se 7u)ur( e n!' +adh's(
propor1(ona0 t' -or1's s' sa! t' !etes's t' 0'v(.!eve t' 7rendsh+e sh)a)ton vet'+ n'
)ushte nor+a0e apo +esatare5 t' 1(0at !an' su7!e)t ( nd!es( +en!'her'. Pas )'sa!5 pr(tet
6' )y 0(,! pas sa! do t' !et' n' ,!end!e p'r t' 7'r' trans-er(+ n' 0'v(.!et ps()o<-(.()e
n' +'nyr' t' sa)t'5 do t' -(to!' n!' r'nd's( po a6 t' r'nd's(sh'+ t' p'r,!(thsh'+
the+e0or p'r +arr'dh'n(et e shp(rt(t dhe -ush'n e trup(t5 s( 0(,!( ( ,rav(tet(t p'r -usha e
+o1(oneve 6(e00ore. !o ( p'r,!(,!et )ara)ter shu+' t' th!esht'5 ne !e+( +'suar t'
,!e!n' n' 0(,!et the+e0ore t' rea0(tet(t.
$'shtu5 nd'rsa n(ve0( +endor +und t' 7a.ohet n' do+en(n e ps()o-(.()e t' !asht+e
vet'+ der( n' )u-(!t' e 1a)tuara n' 0(,!(n e /e7er(t5 a!o duhet t' ,!e!n' +7'shtet!en pa
)ushte n' s-er'n e 7rendsh+e. Por5 )'to !an' tan( p'r tan(5 +e,!(that'5 vet'+
p()'pa+!et dhe perspe)t(vat5 s(,ur(+(n e tyre 'sht' vet'+ p'r t' pr(tet n,a e ardh+!a.
$y par(+ ( +at!es ps()o0o,!() n' p'r,!(th's(. P'r arsyet(+(n e t(! +' t' ve8ant' dhe
t' e).e)ut(+(t tan( do t' p'r-sh(!' n' v(!(+.
) pari, +etodat 6' do t' d(s)utohen5 t' 1(0'n edhe !u 0e!o!n' p'r t' p'r1a)tuar se sa
t' +'dha propor1(ona0e Re(..uCD1hse !an' t' nevo!sh+e n' n,!(t!e sh)a00' t' st(+u0(t
dhe nd!es(5 t' s!e00' ,ehends va.hduesh+e n!'!t' E+p-(ndun,s.uCD1hse. "'n( )'to
+etoda s' 7ash)u +e +etodat e +at!es5 da00(+(n n' nd!esh+'r(n'5 n'se )!o +as'
sa)t's(sht e n!'!ta )ons(ston vet'+ n' p'rputh!e +e )r(teret e vendosura p'r t'
p'r1a)tuar da00(+et st(+u0uese t' 1(0at )orrespondo!n' +e da00(+et 7ara7arta
nd!es(. P'r a6 sa 'sht' n!' +as' e t(00' n' vetvete n!' r'nd's( dhe (nteres5 edhe )'to
+etoda5 ap0()(+(n p'rve8 +7'shtet!es 6' ato o-ro!n' p'r n!' +as' e nd!es(5 r'nd's(s'
dhe (nteres(t t' tyre5 dhe !an' n' -(00(+ pa 0(dh!e +e ato +' von' n' v(!(+ e n!'!ta !an'
d(s)utuar.
) dyti do t' !et' p'r t' tre,uar se s(5 n' t' 1(0(n par(+ ( p'r,!(thsh'+ dhe )u-(!t'
7renda t' 1(0've p'r sh)a) t' p'rp!e)!eve t' )'tyre +etodave5 0(,!(n e /e7er(t5 dhe t'
!et' p'r t' d(s)utuar 0(,!(n vet'. G!(thashtu5 )y 0(,! )a5 p'rve8 +7'shtet!en e
d(+ens(on(t ps()o0o,!() p'r t' n!'!t'n ,!' s( n!' n,a 0(,!et +' t' .a)onsh+e
ps()o-(.()5 r'nd's(n' e sa! t' +adhe.
) treti, n!' -a)t @-a)t( ( pra,ut4 dhe n!' t!et'r 0(,!( t' d(s)utohet @Po )!o vep'r e45 (
1(0(5 pa u p'r-sh(r' n' the07 n' 0(,!(n e /e7er(t5 n' 0(dh!e +e )'t' -a)t()e dhe t'
nd'rhy!n' +e arsyet(+(n e p'r,!(thsh'+ t' +as's +e.
) katrti, s( do t' tre,ohet5 se s( +und t' !ust(-()o!' -un)s(on(n p'r,!(thsh+e
+ate+at()ore t' )'tyre do)u+enteve5 6' shpreh +arr'dh'n(et nd'r+!et +adh's(s'
st(+u0 dhe +adh's(n' nd!es( pa tash+' presuppos(n, n!' )rahas(+ +e per+asa t'
nd!es(5 dhe p'r t' +arr' n!' re,!(str(+ t' E+p-(ndun,s.uCD1hse (nd(v(dua0e pa r'n(e.
) pesti, )y -un)s(on 'sht' vendosur edhe p'r t' d(s)utuar dhe duhet t' +7ahen n'
t' ,!(tha )'r)esat e tyre.
) !jashti, do t' !et' p'r t' tre,uar se s( edhe n' rastet )ur 0(,!( ( #e7er pushon t'
v0e!'5 por ende n!' n(ve0 ps()()e 'sht' e +undur.
) shtati, n' -und do t' !et' p'r t' p'rdorur )'t' +as' t' do+en(t t' ps()o-(.()e t'
!asht+e n' 7rend's( t' tran.(1(on(t.
Tre t' par't pre! )'tyre detyrave !an' t' +7u0uara n' )'t'5 p!esa t!et'r e 7and's n'
v(!(+.
)%%%. Meto!at Matja e "!jeshmris.
Pas the+e0uar n' )ap(tu00(n A ter+a 'sht' n!' +as' e nd!esh+'r(s' a7so0ute t'
nd!es( (ntens(ve t' nd'rs!e00' t' sas(ve a7so0ute st(+u0 n' ,!er' re1(pro)e t' p'r+asave
a7so0ute5 t' 1(0at prodho!n' n!' e+o1(on t' 7ara7art'5 s( n!' +as' e nd!esh+'r(s'
d(-eren1(a0e t' .a)onsh'+ 'sht' re1(pro)e n,a da00(+et st(+u0uese ose da00(+et e
.,!er(+(t5 t' 1(0at prodho!n' n!' nd!es( t' n!'!t(n ndrysh(+F s( n!' +as' e ndrysh(+(t
re0at(ve n' nd!esh+'r( 'sht' re1(pro)e e raport(t t' st(+u!ve apo .,!er(+et 6'
prodho!n' n!' da00(+et 7ara7arta nd!es(.
*etodat e +at!es t' da00(+(t t' th!esht' dhe re0at(ve n' nd!esh+'r( nu) 'sht' (
ndar'5 p'r sh)a) se t' dy!a s' 7ash)u a!o arr(n5 t' p'r1a)to!' dy st(+u!t 6' ( !ap(n n!'
nd!es( ndrysh(+ dh'n'. /et'+ n!' +und t' rr!edh(n ose n,a +adh's(a a7so0ute e
d(-eren1's ose raport( ( tet' st(+u!ve5 dhe t' +atur nd!esh+'r(n' s(pas v0erave
re1(pro)e t' n!' ose t!et'r. Se1(0a n,a dy +at!eve p'r-tuar )upt(+(n e sa!F por )'tu a(
do t' +!a-to!' p'r t' d(s)utuar +etodat n' 0(dh!e +e t' par'.
E).e)ut(+( ( +as's n' 7a.' t' )'tyre d(spo.(tave )'r)on 6' ne !e+( n' ,!end!e p'r
t' v0er'suar 7ara.(n' e nd!es(ve dhe da00(+et nd!es( n' rrethana t' ndrysh+e +e t'
v'rtet' t' sa)ta dhe +und t' pohohet5 e 1(0a du)et +!a-t e 0eht' p'r sh()(+ t'
par'. *e,!(that'5 n' 7a.'5 s(8 )u!ton tash+' +' par'5 +asa e n!ohur -oto+etr()e n'
v0er's(+(n e 7ara.(s' s' nd!es(ve n' +u.()' 6' !u shpesh e +!a-tuesh+e +arr'vesh!a
e dy tone5 s(8 'sht' 7ara.(a e dy (nterva0e +u.()ore5 d( da00(+et tona0 t' ,!y6tar(tF dhe
e +etodave shu+' t' p'r,!(thsh+e5 p'r t' v(n( re n,!ash+'r(n' e da00(+eve nd!es(5
-!a0(+( s' shpe!t( do t' !et'. t' v'rtet'5 )a +etodat e +at!es s' nd!esh+'r(s'5 e 1(0a (
re-erohet da00(+eve t' tra!nuar +' par' shu+' +' tep'r se a7so0ute5 dhe p'r )'t'
arsye 'sht' )'tu par( dhe tre,tohen )ryes(sht n,a ata.
$!o duhet t' ndodh' )'tu n' +as'n 6' n!' pas6yr' t' p'r,!(thsh+e n' natyr' dhe
+arr'dh'n(et re1(pro)e t' )'tyre +etodave dhe )ushtet e p'r7ash)'ta t' sa)t's(s' s'
tyre 'sht' e +undur 6' the07'sore5 8-ar' 'sht' e r'nd's(sh+e p'r e)sper(+entet dhe
00o,ar(t!es s' tyre5 'sht' (dent(-()(+( ( +!a-tuesh'+ p'r t' edhe ap0()a1(onet p'r t'
7'r' +etodat e +undsh+e5 dhe se n' d(spo.(1(on )ryesor n' se)s(onet e +'posht+e
re.u0tatet !an' )uptuar. Por )a+ )'r)uar t' ,!(tha spe1(a0(teteve t' an'n
e)sper(+enta0e dhe 00o,ar(t!en e +etodave5 t' 1(0at +und t' v(!n' n' )ons(derat' p'r
het(+e +' t' ho00's(sh+e5 t' pran(sh'+ )'tu5 t' ,!(tha rre,u00at 6' do t' !en' t' dh'n'5
teor()(sht !ust(-()uar dhe v'rtetuar n,a ser( prov'5 )'shtu 6' do t'5 n' )und'rsht(+ +e
(nteres(n e atyre t' 1(0've u +' shu+' n!' pas6yr' t' p'r,!(thsh+e n' +etodat5 s( n!'
p'rdor(+ ( ve8ant' ( n!'!t' 'sht' p'r t' 7'r'5 s(,ur(sht e v'.h,(+(t !an' a6 shu+' t'
vonuar n,a -a)t( 6' un' pre-ero! p'r tG(u re-eruar n!' shto!1' e )'t(! do)u+ent( n'
0(dh!e +e p'rsh)r(+(n +' t' ho00's(sh'+ t' +etodave dhe pasta! pun'suar ,!y)(+e5
#n' !a+ ( n!'!t( 6'00(+ p'r tGu 7ash)uar +e t(tu00 U*etodat e +at!es dhe
*a27est(++un,en n' -ushat e ps()o-(.()eU dhe -o0,ends 1(to!+' sh)urt(+(sht n'n
e+r(n e U+etodave t' +at!esU t'. P!esa +' e +adhe e asa! 6' +und t' tre,ohet dhe t'
tre,ohet vet'+ sh)urt(+(sht )'tu5 !u do t' e).e)utohet at!e dhe n,an!'her'
de+onstruar +' sa)t' teor()(sht5 posa8'r(sht ( +7u0uar p!es'r(sht n,a teste t' ,!en(.
l( Meto!at e matjes, !allimi " "!jeshmri .
a( prfa-simi i prjithshm.
Der( tan(5 un' h(r t' sh)urt's(n'5 tre +etodat e +at!es5 d(-eren1a n' nd!esh+'r( p'r
t' o-ertave5 s(
34 *etoda e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e5
94 +etod'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5
=4 *etoda e ,a7(+(t +esatar
tre,uar.
N' +'nyr' 6' t' !ap(n n!' pas6yr' t' par' s(p'r-a6'sore n' natyr'n dhe
+arr'dh'n(en e nd'rs!e00' t' )'tyre tr( +etodave5 ata +und t' par' t' ,!(tha
sh)urt(+(sht n' 0(dh!e +e n!' dhe !an' shp!e,uar n' t' n!'!t'n detyr'5 )y -a)t do t'
sh6yrto!' )ua0(tet ( 0art' !an' .7u0uar +e t' 1(0at da00(+et pesh'5 edhe pse vet'+ dy t'
par't )'to +etoda !an' n' -a)t ,!etur )'t' )'r)es'.
P'r t' ap0()uar +etod'n e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e n' detyr'n ton'5 ne )e+(
n,r(tur dy n,a e)spo.(+( n' n!' pesh' t' 1a)tuar n' n!' pesh' d(s( t' ndrysh+e tota0e
t' vendosur n' an(!e &, # re0at(v(sht +'. N'se d(-eren1a e peshave t' +'dha t'
+!a-tuesh+e n' +'nyr' 6' !u do t' +endo!n' se5 ndryshe nu) ,!e!n'
du)sh'+. *etoda e d(-eren1ave t' du)sh+e vet'+ tan( 'sht' p'r t' p'r1a)tuar
+adh's(n' e d(-eren1's n' pesh'5 e 1(0a 'sht' e nevo!sh+e t' n!(het s( vet'+ t'
du)sh+e. *adh's(a e nd!esh+'r(s' p'r da00(+et n' pesh' do t' !et' +adh's(a e
da00(+(t v0er'so( re1(pro)e.
N' p'r,!(th's(5 'sht' e do7(sh+e n' )'t' +etod'5 vet'+ t' +arr' )'t' ndrysh(+ s(
shu+' e n!' t' du)sh+e n' 0(dh!e +e sh)a00'n e vet'+ t' du)sh+e p'r t' u0ur5 s( pre!
n!' ( padu)sh'+ n' )'t' s!e00' dhe re.u0tat( +esatar.
Du)e +arr' d(-eren1'n e pesh's 'sht' shu+' ( vo,'05 )'shtu 6' !u do t' ndon!'her'
t' +ashtro!' +e p'rs'r(t!en e shpesht' t' e)sper(+ent(t +e dre!t(+(n e d(-eren1's
du)e +arr' dhe e )und'rta n' rea0(tet p'r an(!e t' 0ehta p'r +' t' r'ndaF por +' e
+adhe se pesha e tep'rt ose nd!esh+'r(5 a6 +' ( +adh nu+r( ( sa)t' do t' !et' nu+r( (
t' rre+e ose p'r nu+r(n e p'r,!(thsh'+ t' rasteve t' ,!y)(+(t. Metoda e rasteve t
drejt dhe t !a"uar tan( 'sht' p'r t' p'r1a)tuar shu+'n e pesh' t' tep'rt5 ( 1(0( 'sht'
n' )ushtet e ndrysh+e n' t' 1(0at nd!esh+'r(a 'sht' 6' t' )rahasohet )'r)on p'r t'
prodhuar t' n!'!t(n raport e rasteve t' sa)ta dhe t' pasa)ta ose raste rea0e t' nu+r(t t'
p'r,!(thsh'+ t' rasteve t' . *adh's(a e nd!esh+'r(s' n'n )'to )ushte t' ndrysh+e5
+adh's(a e pesh' t' tep'rt vendosur re1(pro)e.
Rastet )ur a!o 'sht' e dysh(+t' nu) duhet t' 0'n' +'n!an'5 por ,!ys+a e dre!t' dhe
,!ys+' t' nu+'rohet n' +es(n e rasteve t' rre+e.
N'se d()ush )a vet'+ pesh'n e n!' an(!e s( pesh normale t' dh'n' +e an' t'
7(0an1(t5 )'shtu 6' !u +und t' provon( t' t!era5 +e pesh t !a"uar, pas vend(+eve t'
th!eshta t' per1ept(+(t 6' e 7'!n' t' n!'!t'n ,!'. $'tu5 !u .a)on(sht do t' )rye!' d(sa
,a7(+5 ,a7(+5 e ,!en5 n' 6o-t' se n!' an(!e e dyt'5 pas( 6' at' e n!'!t' +e na1hC(e,t
par' 8+uar. Du)e p'rs'r(tur e)sper(+ent(n shu+' her'5 )'shtu 6' !u do t' +errn(
shu+' ,a7(+e5 n,a e 1(0a +und t' -(to!' n!' ,a7(+ +esatar +e +!ete
t)urr!e. Nd!esh+'r(a p'r da00(+et pesh' do t' !et' p'r t' vendosur +adh's(n' e
,a7(+(t +esatare5 e 1(0a 'sht' +arr' s( re1(pro). $!o 'sht' metod e !a"imit mesatar.
Nu) N' ,a7(+et po.(t(ve dhe ne,at(ve t' varet n' t' n!'!t'n +'nyr' n,a +un,esa e
+end(+(t t' duhur5 ata !an' 6' do t' p'rdoret n' t' n!'!t'n +'nyr' n' at' +as'5 6' do
t' .7r(tet p'r v0erat a7so0ute t' n!'r(<t!etr(t5 por shto( s' 7ash)u.
N' n!' +'nyr' t' n,!ash+e s( n' -ush'n e nd!es( peshe +und t' !en' t' n!'!tat
+etoda n' -ush'n e nd!es( t' 0ehta5 nd!en!at e sh'ndosh'5 et!5 n' +'nyr' 6' t' .7atohet
nd!es( t' .,!eruara5 du)e e sh6yrtuar .. She+7u00 ( rast(n e -und(t +e +etod'n e
da00(+eve vet'+ t' du)sh+e n' +'nyr'n se s( e +adhe e n!' d(-eren1' pre! p'r-sh(n
duhet t' +7ahen dy ose vendosur n' 0')ur' n,a 6ar6eve sy t' du)et s( vet'+ t'
du)sh+eF s(pas +etod's s' rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar5 sa shpesh n' dy n,a n!'
rreth t' vo,'0 t' ndrysh+e 0ar,on n!' t' v'rtet' dhe se s( shpesh 7(e n!' ,!y)(+ t'
rre+e5 n'se d()ush )'r)on t' v0er'suar5 e 1(0a 'sht' +' e +adheF s(pas +etod's s'
,a7(+(t +esatar5 sa ( +adh ,a7(+( +esatar 'sht' 6' e )ryen5 n' 6o-t' se !u !en( n'
)'r)(+ p'r t' 7'r' n!' d(stan1' rreth( n' t' n!'!t'n +adh's( +e t!etr'n.
$'to tr( +etoda t' 8o!n' n' rru,' t' ndrysh+e p0ot'suese p'r t' n!'!t(n 6'00(+. N' t'
par'n5 )u-(r( n' +es t' da00(+eve n' 0(dh!e t' du)sh+e dhe t' r'nd's(sh+e t' v're!tura
s( d(-eren1' vet'+ du)sh+e n' da00(+et dyt' D7er+er)0(1he nu+'rohen @anu0uar pas
papr(turat n' shpe!t )upt(+(n e duhur shpe!t5 t' ,a7uar45 n' da00(+et e tret'
unter+er)0(1he +aten.
T' tre +etodat p'rdor(n s( n!' sh)a00' e nd!esh+'r( re0at(v(sht shu+' t' vo,'05
da00(+et p!es'r(sht van(sh(n,0y vo,0a. !o do t' sh-a6et +' von' se )!o 'sht'
p()'r(sht +' e do7(sh+e )ur 'sht' e nevo!sh+e p'r t' par' n' sh)a00'n e
nd!esh+'r(s' s' n!' su7strat p'r +at!en e nd!es(.
Pra5 shu+' +und t' ne,0(.hohet5 se1(0a pre! )'tyre +etodave 'sht' ( .7atuesh'+
p'r t' ,!(tha -ushat sh6(sore5 por ende ( +un,on shu+' n' .7at(+(n e edhe n!' pre!
)'tyre +etodave n,a t' ,!(th'5 dhe po a6 pa) )an' 6en' t' tre )ryhet p0ot's(sht n,a
n!'r( pre! tyre.
*etoda e vet'+ da00(+e t' du)sh+e
34
'sht' ap0()uar edhe +' par' n' raste t'
ve8antaF )'shtu e De0e.enne p'r t' provuar nd!esh+'r(n' nda! dev(!(+eve n,a
past'rt(n' e (nterva0e +u.()oreF ve8an'r(sht n' +as' t' +adhe dhe +e su)ses(n
0u+tur por n,a EH ;e7er p'r het(+(n e raporteve t' nd!esh+'r(s' n' -ushat e pesh's
su7!e)t(v5 )onta)t dhe nd!en!'n e propor1(on
V4
. #n' vet' )a+ 7'r' d(sa e)sper(+ente
t' !o shu+' t' ,!er' n' -ush'n e nd!es( (ntens(ve e dr(t's5 n!' nd!en!' t' propor1(on
dhe +at!en e te+peratur's +e )'t' +etod'.
34
R(sh()(+( S. 33L --.
V4
sh(h +7( )'tu n' ve8ant( sh)r(+et e t(! rreth sh6(s's s' t' pre)ur(t dhe
nd!esh+'r( t' p'r7ash)'t5 dhe 1o00e1ta t(! Pro,ra++ata.


sn!' p'rp!e)!e t' +'parsh+e dhe t' t!er' n,a t' n!'!t'n +etod' t' rasteve t' dre!t'
dhe t' ,a7uar Pre)ur5 )'shtu 6' un' !a+ ( vet'd(!sh'+5 se a!o e He,e0 *ayer
VV 4 5 )urvar. +ed. TD7(n,en n' -ush'n e propor1(on5 dhe e Ren. dhe ;o0- VVV 4 n'
-ush'n e +at!eve t' sh'ndosh'5 t' dy n,a t' r(n!t' n'n )u!des(n /(erordt<s'5 p'r )'t'
arsye ne duhet t' supo.o!+' se /(erordt (shte +etoda n' dor'5 edhe pse )!o nu) 'sht'
e 6art' 'sht' v'n' re. #n' vet' e )an' at' t' ap0()uar n' e)sper(+ente shu+' t' ,!era
n' -ush'n e +at!es s' pesh's 94 .
VV4 r1h. :I /(erordt<s'. S. K>>
FFF 4 r1h /(erordt<s'. H. 9 3K?A S. 3K? ose Po,,. nn. :C/III. S. AWW
94
R(sh()(+( S. K> --.

*etoda e ,a7(+(t +esatar n' n!' )upt(+5 a6 ( v!et'r sa a!o +err n' vart's( v're!t!et5
dhe p'r1a)ton sa)t's(n' e tyre n,a +adh's(a e )'t(! ,a7(+eveF por p'r t' n!ohur( t(+
der( tan( ndodh(n edhe th!esht n,a p()'pa+!a e sa)t's(s' o7!e)t(v p'r1a)t(+(n e
v'.h,(+eve -(.()e dhe astrono+()e apo p'r p'r1a)t(+(n e +adh's(s' s' )'tyre
7ur(+eve t' ,a7(+(t X4 !an' t' )o+7(nuara dhe t' p'rdorura5 por !o s( +etod'
ps()o-(.() t' +at!es p'r t' hetuar +preht's( e sh6(save n' sy. *' du)et tan( t' !et' n!'
n,a +' t' sh)'06yer p'r )'t' 6'00(+5 dhe un' )a+ p'rdorur n' 0(dh!e +e /o0)+ann
p'r t' hetuar +preht's(n' e syr(t dhe Tast+a2es =4 .
X4
Pra5 n,a Ste(nhe(0 n' e0e+entet e sa! t' +at!eve sh)'06(+ p. I?F n,a &au,(er
n' Co+pt. (n,. :&I/. p. K>3 et!
=4
R(sh()(+( S. 3W> --.


N' +arr'dh'n(e pra)t()e +etoda e da00(+eve t' du)sh+e vet'+ n' +es(n e tre
+etodat e +at!es 'sht' +' e th!esht'5 +' t' dre!tp'rdre!t'5 t' 8on n' re0at(v(sht
o7!e)t(vat +' t' shpe!t' dhe )'r)on nd(h+'n e pa) e 00o,ar(s'. *e,!(that'5 duhet t'
respe)to!n' vet'+ n!' sas( t' +adhe t' rasteve t' sa)ta dhe t' pasa)ta ose ,a7(+eve
n' +etoda t' t!era p'r t' sh)urtuar n' 7ara.(n' e nd!es( t' n!' d(-eren1e n!' ,!y)(+
dhe duhet t' s(,urohet p'r+es n!' opera1(on( -atur' )'t' ,!y)(+5 e )ons(deron )'tu
da00(+(n ashtu du)sh'+ d(re)t s( n!' p'r t' n!'!t'n nd!es( t' +en!'her'F dhe n' 6o-t'
se !u )en( nevo!' p'r p'rs'r(t!e dhe sa)t's(n' e v(.at(+(t t' n!' +!et p'r a-(r+(+(n
,!y)(+(n (nd(v(dua0 )'tu5 )'shtu 6' +und t' +7'shtetet n' shu+' pa) raste )!o ende5
sepse 8do rast (nd(v(dua0 v'.h,(+(t5 n!' re.u0tat 'sht' n' vetvete. P'r de)0arat'n e
par' t' p'r,!(thsh'+ t' 7a.ave dhe )u !u duhet !o shu+' )oh' p'r t' shpen.uar n'
v'.h,(+et5 )!o +etod' 'sht' p'r )'t' arsye .a)on(sht sh-a6et s( +' e
p'rshtatsh+e. *e,!(that'5 het(+et +' t' ho00's(sh+e du)et sa)t's( a6 e +adhe +'
pa) t' p'rshtatsh+e dhe !o de-(n(t(ve t' a-t' se dy +etodat e t!era5 t' 1(0at !u duhet t'
,!en( )'t' arsye shtyr' ,!(th+on' n' Tra1) n!' het(+. N' ve8ant(5 e p'r!ashton se
sh)a00a e aerop0an *ER$&<vet' t' ,!y)(+(t su7!e)t(v 0e!uar +' shu+' 0(r( vepr(+(5
du)e u .hv(00uar se sa +etodat e t!era. ( nu) 'sht' n!' v0er' a7so0uteF as p()a e par'
)u n!' ndrysh(+ nd!es( 'sht' vet'+ e du)sh+e5 edhe )ur a!o .hdu)et5 +und t'
p'r1a)tohet sa)t's(shtF !u sh)on( n'p'r n!' per(udh' dysh(+ +7( at' se n'se a( 'sht' (
du)sh'+ apo !o. Nu) do sh)a00a e aerop0an *ER$&<vet' t' +arr' pa) t' 0art'5 pra
vet'+ n!' ndrysh(+ ( t(00' )on1eptuar s( vet'+ t' du)sh+e5 p'r!asht(+ dhe s(,ur(sht
du)et n' repet(t(ons e e)sper(+ent(t s( n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e5 )u pasta! por
)(shte nevo!' p'r n!' ndrysh(+ pa) +' e vo,'0 shpesh edhe duhet t' sh-a6et
du)sh'+5 )'shtu 6' +'nyra e vet' re-0e)tuar n' ato t' dre!t'n dhe rasteve t' ,a7uara
p'r t' du)e ,!(th+on' raste !an' dre!tuar +e pasta! )u !u !en( ,a7(+ n' 0(dh!e +e
dre!t(+(n e d(-eren1's ose dysh(+ +7etet5 raste 6' duan t' +erren n' p'rputh!e +e
nu+r(n e tyre t' +adh n' )ons(derat' .
*e,!(that'5 n!' +'s(+ n,a p'rvo!a5 se n' +'nyr' p'r t' th'n' +e veten p'r t'
nd!ehen t' n!' t' vo,'05 por ende t' s(,urt t' +!a-tuesh+e t' per1eptuar5 d(-eren1a
)o+un()o!' )'t'5 n'se !o a7so0ut(sht5 por n' a-'rs( t' p()'r(sht r(prodhuar n'
e)sper(+ente t' ndrysh+e dhe +e dy-(sh(+ t' e)sper(+enteve a +und t' +arr'
re.u0tat t' +(r'. /'re!t!et e +'parsh+e )an' p'r 6'00(+ n' asn!' +'nyr' p'r t'
+(n(+(.uar v0er'n e )'sa! +etode5 por vet'+ 6' t' s(,uro!' t' n!'!tat avanta.he dhe
d(savanta.he nda! +etodave t' t!era n' dr(t'n e duhur. Do t' thon' t' ps()o-(.()e t'
sa! s( +!et hand(est 'sht' e hu+7ur. !o )a provuar veten n' duart e pronar(t t' tyre
+e an' t' t' n!'!tave t' dh'na the+e0ore t' -(tuara +(r'5 dhe t' t!er'5 un' vet' )a+
pasur +und's( t' +!a-tuesh+e p'r t' 7(ndur veten e do7(a e tyre.
*etoda e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar 'sht' ndoshta +' e 0odhsh+e5 dhe 'sht'
+' +(r' n' 6o-t' se !u nu) )en( shu+' )oh' dhe dur(+5 t' +os an,a.hohen n' n!'!t'5
s(8 'sht' 7'r' +e t' dre!t' d(sa dhe raste t' ,a7uara5 sa +' shu+' t' !et' 8do ,!'5 por
n!' n,a shu+' +und t' thuhet dhe t' nE!err' shu+' t' +(ra5 d+th ( provo)uar n!'r(<
t!etr(n5 t' +arr' re.u0tatet5 )ushtet 0(,!ore n' -ushat nd!es(. $!o )'r)on nd(h+'n e
00o,ar(t!es5 por +und t' ,!ur+ohen n' opera1(onet e 0eht' t' e).e)utuesh+e. N!'
par(+5 +e,!(that'5 n' +etod'n e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e n' n!' ndrysh(+ t'
vet'+5 vet'+ t' du)sh+e5 'sht' raportuar s( n!' +as' e da00(+(t n' nd!esh+'r(5 +und
t' t'rhe6' +7( +etod'n e dre!t' dhe t' ,a7uar raste pa) +' t' +'dha dhe ndrysh(+et
+' t' vo,0a n' vu00net(n n' p'rp!e)!e5 dhe du)e nu+r( ( ndrysh'+ ( rasteve t' sa)ta
dhe t' pasa)ta t' +arra n' )'t' rast5 t' spe1(a0(.uar )rahas(+(n.
*etoda e ,a7(+(t +esatar )'r)on n!' nu+'r t' +adh prov' dhe n!' nd(h+' t' 0ehta
-atur'n. T' dy!a +etodat -und(t )an' p'rpar's( t' +adhe )'tu5 t' 7a.uar n' par(+et e
provuara t' pro7a7(0(tet(t dhe t' !en' n' ,!end!e t' )ontr(7uo!n' d(8)a n' prov'
vet'. N' -a)t5 (nteres( n' at' 6' )a+ ,!etur n' ushtr(+(n e ,!at' t' )'tyre +etodave
'sht' rua!tur dhe rr(tur +e shu+' +e )'t' aspe)t
>4
.
>4
P'rdorn( +etod'n e notave +esatare. &(dhur S. 995 3IK - *endor
*a2pr(n.(p(en S. 3K9 --.

b( .o"si!erata t prjithshme !he masat paraprake
? ( .
Pra5 vet'+ t' du)et vorstehends d(s)utuar sh)urt(+(sht +etodat p'r sh()(+ t' par'5
dhe n' par(+ !an'5 ata )'r)o!n' por n' hart(+(n dhe .7at(+(n e shu+' )ons(deratave
dhe p'r)u!des!es5 ndon!'her' p!es'n v'.h,(+(t t' 00o,ar(t!es 6' spe1(a0(.ohen
p!es'r(sht n,a +etoda dhe -ush'n e)sper(+enta0e tyre . Pa) a shu+' t' p'r,!(thsh'+5
por t' .7atohen n' v(!(+.
?4
R(sh()(+( S. 9?<>9.

N' t' tre +etodat 0ua!n' papr(turat t' parre,u00ta5 t' 1(0at p!es'r(sht s( paso!' e
+an(pu0(+(t5 !ust(-()ohen p!es'r(sht n' )ushte su7!e)t(ve t' +end(+(t t' +adh's(ve t'
)rahasuar5 n!' ro0 t' +adh. 'sht' 6'00(+( ( a)s(denteve t' )ons(deruesh+e5 s( n'
+etod'n e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e t' d(-eren1's au-.u-assende 'sht' du)e rr(tur
shu+' shpe!t5 shpe!t redu)tuar n' +as' t' +adhe5 dhe p'r t' 7'r' s( n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e p'r t' shp!e,uar at'5 duhet t' )en( n!' +adh's( +' t'
)ons(deruesh+e5 s( ohnede+F v0era 6' !u t' re,!(stron( s( d(-eren1' vet'+ du)sh'+
'sht'5 n' +'nyr' t' .,!eruar n,a t' papr(turat e +'dha. &e e-e)tet rast(t5 pesha shpe!t
shu+' +' t' v'sht(r' s' shpe!t( t' sh-a6et shu+' +' t' 0ehta n' +etod'n e t' dre!t's
dhe t' rasteve t' ,a7uara5 se sa t' t!era5 n' +'nyr' 6' nd()(+( ( pesh's shtes' )und'r
)'t(! nd()(+( t' paparash()uara !o shu+' 'sht' ( sh6et'suar5 a!o 'sht' n' 0(dh!e +e t'
1(0at se t' papr(turat parre,u00t +esatare sa +' shpesh t' rr(t!es pa)'suar e-e)t(n pas
)'t' dhe at' an'5 nu+r( ( rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar du)sh'+ n!'!ta5 n' 8do rast5
rastet e duhura n' rast t' redu)tohet n' +'nyr' 6' nu) )a ose +' t' vo,'0 t'
papr(turat do t' .hv(00ohet. N' +etod'n e ,a7(+(t +esatar n' -und ne da0 +en!'her'
se ,a7(+( duhet t' d'shto!' n' +esatare +' t' +adhe5 +' shu+' +adh's(ve )rahas(+
du)en +' t' +'dha n,a t' papr(turat e s' shpe!t(5 s' shpe!t( +' pa) )und'r n!'r(<
t!etr(t.
"(e t' sh)urt'r5 a)t(n +' t' parre,u00t a)s(denta0e5 +' ( vo,'0 'sht' v0era p'r t' tre
+etodat e 1(0a 'sht' +as' e nd!esh+'r(s'5 dhe nu) )a a7so0ut(sht asn!' +'nyr' p'r t'
+arr' n!' n(ve0 t' 0(r' t' )'tyre t' paparash()uaraF *adh's(a +esatare e tyre 'sht'
,!(th+on' n!' -a)tor n' +as' +e. $!o tan( nu) e pen,on p'r t' -(tuar sh)a00' t'
)rahasuesh+e t' nd!esh+'r(s'5 p'r sa )oh' 6' )y -a)tor +7etet )onstante5 d+th5
+7a!tur )a6 ,!at' rast's(t' parre,u00ta n' +esataren n!'!t'n +adh's(F po )!o do t'
(shte e +etodat e +at!es e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara dhe t' thot' ,a7(+e nu)
e).(sto!n' pa )'to t' papr(turat. Por )!o 7a.ohet n' v'.h,(+(n e +'parsh+e5
)ons(derat' e r'nd's(sh+e5 vet'+ vet'+ p'r t' )ons(derohet s( e )rahasuesh+e +e
+asa t' t(00a t' nd!esh+'r(s'5 )u +und t' +arr(n p'rs(p'r n!' 0o!' t' n,!ash+e t'
rando+ness5 e 1(0a 7'n th(rr!e p'r n!' )rahas(+ t' sa)t' t' tent(+(t t' !asht+e dhe
rrethanat e 7rendsh+e. N'se +an(pu0(+ ndryshon n' testet d(s(5 edhe ndodh
+en!'her' n!' t!et'r 0o!' e du)ur(ve t' rast's(sh+e dhe t' d',!uar +as'n n' t' !en' t'
)rahasuesh+eF ashtu s( nu) +und t' +arr' t' n!'!t(n 6'00(+(n e a)s(denteve p'r sh)a)
t' ndrysh(+et e +undsh+e t' )ushteve t' 7rendsh+e n' (nd(v(d' t' ndrysh'+5 ose n'
)oh' t' ndrysh+e n' t' n!'!t(n (nd(v(d. $udo dev(!(+et nd'r+!et +at!eve t'
nd!esh+'r(s' t' tre,uar5 e duhet pra ,!(th+on' t' )'r)o!' t' par' n'se ata !an' t'
0(dhur +e da00(+et rea0e n' nd!esh+'r(5 apo +un,es'n e )rahasuesh+'r(s' e
rrethanave n' t' 1(0at ato !an' testuar.
Testet do t' r(prodhohet shu+' n' p'r,!(th's( dhe5 s(8 vur( n' du)!e tash+'5 n!'
nu+'r shu+' ( +adh 'sht' ( n!'!t' nevo!sh+e ve8an'r(sht n' +'nyr'n e t' dre!t's dhe
t' rasteve t' ,a7uara dhe t' thot' ,a7(+ n' +'nyr' 6' t' +arr' re.u0tate t'
7esuesh+e. Nu+r( ( +adh ( v'.h,(+eve )'tu n' -a)t )a n!' )upt(+ shu+' t'
ndrysh+e se n' +at!et -(.()e dhe astrono+()e. N!' *adh's(a -(.()e ose astrono+()e
,!(thashtu +und t' p'r1a)tohet +e sa)t's( shu+' n,a n!' +!et +at!e +' pa) t' sa)ta5
s(pas +etodave t' .a)onsh+e t' pro1edur's.na t!et'r5 n' +'nyr'n e ,a7(+(t +esatar
dhe t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara nu+r(t t' +adh t' vet' e)sper(+enteve )usht
esen1(a0 t' sa)t's(s'. /'.h,(+( ( vet'+ )'tu 'sht' a6 ( +(r' sa nu) )a )upt(+5 dhe n!'
nu+'r ( vo,'0 edhe +' t' sa)ta v'.h,(+et nu) 8on n' sa)t's(n'. Rastet e dre!t' dhe e
,a7uar (nd(v(dua0e5 ,a7(+et (nd(v(dua0e !an' +!a-t t' parre,u00t5 n' t' v'rtet'F ,rupe
t' vo,0a e)sper(+enta0e5 por se ata !an' t' an,a.huar n,a !asht' n' rrethana shu+' t'
n,!ash+e5 por +und t' !ap(n re.u0tate shu+' t' ndrysh+e5 nd'rsa ata shpesh ( ha7(tur
t' da0(n n,a )'to parre,u00s( n' ,rupet +' t' +'dha e)sper(+enta0e
D7ere(nst(++endsten re.u0tatet p'r t' par'. $!o v0en edhe )'tu +!a-t5 ( n!ohur n'
pro7a7(0(tet +e e+r(n e 0(,!(t t' nu+rave t' +'dhen!5 t' 0(,!(t e 1(0a dre!ton a)s(dent5
+e )usht 6' a)u+u0on t' n!'!t'n ,!'.
Ju +und t' v'sht(r' t' )rahasohet +etodat tona +e d(8)a +' t' p'rshtatsh'+ se
du)e p'rdorur n!' Proteus5 n' vend t' du)e u p'r,!(,!ur pyet!eve t' shtruara +' t'
th!esht' dhe t' etur p'r t' +arr' ndr(8on p'r+es -or+ave Ce1hse0ndsten 6' a( t'rhe6
t' t'rh(6et ndon!' p'r,!(,!e n' )'t' dre!t(+F por +!a-ton5 undeterred n,a -a)t( 6'
vet'+ ndon!'her' t' +7a!' t' n!'!tat p()'5 )'shtu 6' !u detyro!n' at' n,a n!' p'r,!(,!e
t' s(,urt. #n' )a+5 s(do+os +e +etod'n e rasteve t' +(r's e t' )e6es5 -rDherh(n
hu+7ur shu+' )oh'5 s( un' (sha ,at( p'r tGu t'rhe6ur n,a n!' or' apo pa) re.u0tate
d(t' ,!y65 pa 6en' n' ,!end!e p'r t' ardhur n' d(8)a t' n,urtaF der(sa un' vendosa t'
,!(th' +ua!(n e ,!at'5 8do d(t' n' 0(dh!e +e 0 per(udh' prove or' p'r t' p'rs'r(tur
e)sper(+entet ,!(th+on' )rahasuar +e t' n!'!t'n p()'5 )u )a+ +arr' re.u0tatet5 +e t'
1(0't un' duhet t' !et' sh)a) ( )'na6ur.
P'rve8 6' nu) +und t' e0(+(nohet5 nd()(+ ( 1(0( n,a @)'shtu4 'sht' +adh's(a e
d(-eren1' t' paparash()uara t' parre,u00t n' +adh's(n' e v0erave t' d(+ens(on(t5 t'
papr(turat 6' p'r sa )oh' at' dho+' dhe )an' p'r t' )o+pensuar n,a p'rs'r(t!a e
shpesht' e e)sper(+enteve n' +'nyr' nd!esh+'r(a do t' +7etet e n!'!t'5 t' pun'suar
n' )oh' t' ndrysh+e Provon( p'rs'r( ,!en p'rputh!e +e v0erat e +as's5 )'shtu 6'
vet'+ t' rast(t hu+7et nd()(+(n e sa!5 dhe re.u0tatet der( tan( !an' pat!et'r t' pavarur
t' rast's(ve. P'r t' 6en' t' s(,urt se )y 'sht' rast(5 !u do t' va.hdo!n' 8do ser( prov'
a6 )oh' ose duhet t' p'rs'r(tet der(sa t' -ra)s(oneve t' +'dha apo p'rs'r(t ndesh!en e
n!'!t' n' re.u0tatet n' -!a0'5 du)e 0e!uar rr!edh'n e dev(!(+eve rend(t a6 t' vo,0a5 sa
p'r t' duhet t' 0e!o!' ,a7(+ v'.h,(+( n' v'.h,(+et -(.()eF sepse a)s(dentet nu)
a7so0ut(sht 1o+pensa70e p'r-a6'so!n' ,a7(+et v'.h,(+or n' +etodat tona. N'se n!'
ndesh!e 'sht' e -ra)s(onet e vo,0a5 nu) duhet t' 6et' n' vetvete t' rr(!' te)
rast's(a. P'r +' tep'r5 ,ur pro7a7(0(tet( s(,uron +!etet5 n,a n!'ra an' n(ve0(n e
sa)t's(s' 6' !u do t' pres(+ p'r t' arr(tur +e n!' pro7a7(0(tet t' 1a)tuar n,a n!' nu+'r
t' 1a)tuar t' v'.h,(+eve5 p'r t' p'r1a)tuar parapra)(shtF t' 00o,ar(tur n,a ana t!et'r5
sh)a00a e sa)t's(s' s' -(tuar n' nu+r(n e v'.h,(+eve dhe sh)a00'n e )on-or+(tet(t5
du)e tre,uar v're!t!et (nd(v(dua0e ose -ra)s(onet e n!' ser( t' v'.h,(+eve.
E)sper(+entet !an' +e t' v'rtet' e +undur p'r t' n,r(tur s(8 'sht' p0an(-()uar 6' n'
-(00(+ n' 0(dh!e +e n!' 6'00(+ t' 1a)tuarF por +und t' nE!err' n!' Tatonne+ent
p'r)ohsh'+ shpesh t' !et' e p'rdor(+(t t' +adhe p'r t' p'r1a)tuar )ushtet e +at!es t'
-avorsh+e dhe t' +erren parasysh rrethanat )ara)ter(st()e p'r t' p'r1a)tuar p0an(n e
e)sper(+enteve pas )'sa!5 edhe )ur nu) 'sht' n' 7ash)'<hu0u+t(+(n e Gan,es5 p'r t'
+arr' st'rv(t!e5 p'rve8 'sht'5 )an' p'rpar's( t' )et' tash+' t' )a0o!' n'p'r -a.'n e
par' t' st'rv(t!es dhe n' )'t' +'nyr' p'r t' s!e00' n!' p!es' t' ndrysh(+eve t' varur n'
stud(+(n )ryesor n' e0(+(n(+(n. Nd'r)oh'5 nd()(+( ( ushtr(+(t 'sht' ,!(th+on' n!'
e0e+ent t' +erren parasyshF dhe p'r )'t' arsye 'sht' e do7(sh+e p'r t' +arr' t'
n!'!t'n ,!' n' e)sper(+entet e para parapra)e p'r n!oh!en dhe nd!e)!en e t' n!'!t'n
)ons(derat'F sepse p'rp!e)!et e +'vonsh+e5 )u pra)t()a 'sht' tash+' p!es'r(sht
ndodhur ose p'rparuar n' )u-(5 )!o vet'+ !oper-e)te ose aspa) 0e!o!n'.
P'r t' sh+an,ur n!'ansh+e dhe p'r t' +arr' re.u0tate t' v0e-sh+e vet'+ p'r
raportet e ,r(+1ave5 'sht' n!' ndrysh(+ ( ,!er' +etodo0o,!() ( +undsh'+ ( rrethanave
p'r t' s!e00' n' ap0()(+. #n' shpesh )a+ pasur p'rvo!' se a!o 6' u sh-a6 +!a-t
0(,!'r(sht n'n )ushte t' 1a)tuara5 n'n rrethana t' t!era do0( )re!t ndryshe
A4
5 se )a+
7'r' shu+' t' )u!dessh'+5 re.u0tate t' 1(0at nu) e )an' provuar n' rrethana shu+' t'
ndrysh+e5 p'r t' -o0ur s( n!' ,!enera0 . Por tan( hyn n' n!' )on-0()t. /ar's(sht
rrethanat +ehrer0e( n' 0(dh!e n'nshtruar e)sper(+enteve5 e +' pa) teste 6' !u +und t'
ap0()on( p'r 8do (nd(v(d5 +e +' pa) sa)t's( +'nyr' s( n!' e t'r' p'r t' p'r1a)tuar
sh)a00'n e 0(dhur +e )'to. Ju duhet5 pra5 vet'+ )u!des sa +' shu+' 6' t' +os duan t'
hetuar 8do ,!' n' +'nyr' 6' t' thon' se n' t' n!'!t'n )oh'5 !ap(n as,!'5 +!a-t e arr(tur5
por p'r t' +7a!tur n' n!' an'5 +etod'n p'r rrethana t' 1a)tuara e +7a!tura.
A4
$!o 'sht' ve8an'r(sht e v'rtet' e raporteve t' ,a7(+(t ende p'r tGu p'r+endur
va.hduesh+e.

P'r t' (0ustruar at' n' she+7u! t' testeve pesh'5 ne +und t' sh6yrto!+' se s(
ndryshon nd!esh+'r(n' nda! ndrysh(+eve n' pesh' n' var's( t' +adh's(s' s' peshave
)ryesore. Por +endo! se !u )en( s(tuata n' )'t' dre!t(+ 'sht' p'r1a)tuar n' n,r(t!en e
standard(t t' peshave +e n!' dor'5 !u p'rs'r( do t' ,!en( re.u0tate t' n!'!ta5 )ur !u n,re
peshat +e dor'n tua! t' t!era5 ose n' 6o-t' se n' vend t' dy +e n!' dhe t' n!'!t'n dor'5
n!'5 he6 t' t!era +e n!' +e an'n t!et'rM Ose n' 6o-t' se !u t' ndrysho!' tra!tuar ose
+'nyr'n e su0+uar an(!et apo po.(t'n e peshave n' an(!eM nu) 'sht' sh)a00a e
n,r(t!es 8do an(!e5 (nterva0( nd'r+!et n,r(t!en e dy5 re.u0tat5 n'se r'nd' e par' ose t'
dyt' sh-u6(.uar po )ryen 8do shu+' t' da00(+eve 0art's(MG!(thashtu do t' +erren
re.u0tate t' n!'!ta5 n'se e)sper(+entet +e pesh'n )ryesore e +' t' vo,0a t' +'dha n'
n,!(t!e 6'00(+5 dhe n' 6o-t' se a!o 7'n n' +'nyr' t' )und'rtM H-ar' nd()(+( )a at'5
)ur ata du)e 7'r' +e ar+' t' 0odhur e 0odhur dhe !oM S( -un)s(onon raport( ( rasteve
t' dre!t' dhe t' ,a7uar +adh's(a e pesh' shtes'M dhe )'shtu +e radh'
P'r n!' stud(+ shterues ( nd!esh+'r(s' nda! ndrysh(+eve n' pesh' +e t' v'rtet'
d',!uar n!' p'r1a)t(+ t' t' ,!(tha )'tyre nd()(+eve5 dhe n' -usha t' t!era
e)sper(+enta0e t' nd!esh+'r(s' ndodh(n nd()(+e t' t!era vet'+ n' at' 6' duhet p'r t'
hetuar at'. Por 8do nd()(+ ( t(00' )'r)on 6' t' p'r1a)tohet n' +'nyr' t' s(,urt' n,a
+adh's(a e sa!5 dre!t(+(5 n' var's( t' *(tu+stOnden5 n!' nu+'r t' +adh t' p'rp(6en
)er1en(+.
ty )u 'sht' e nevo!sh+e p'r t' )rahasuar nd()(+(n e rrethanave t' ndrysh+e5
e)sper(+entet ,!(thashtu !an' a0ternuar n,!(tur dhe du)e .7r(tur n' )'+7(+ dhe p'r t'
d(s)utuar +e v0erat +' t' +'dha dhe +' t' vo,0a5 6o-t' n' d(t't e n!'!ta apo d(t' t'
a0ternuara +e nd()(+(n t' 1(0(n rend( ( e)sper(+enteve )a +7( su)ses(n du)e
ndryshuar nd!esh+'r(n' ose p'r arsye t' t!era5 p!es'r(sht n!oh(n5 )o+pensuar
p!es'r(sht5 p'r t' p!es'r(sht t' +arr' n' )ons(derat'. $!o 7'het n' she+7u!t e testeve
pesh' .7atohen p'r nu+r(n e the)s te ndrysh+e5 pesha t' ndrysh+e shtes'5 (nterva0e
t' ndrysh+e )ohore t' 0art's(5 et!5 6' ( n'n'shtrohen t' testeve.
. Gire eksperimentet me nj shumllojshmri t theks jan, pr shem"ull, mund t
vazhdoj n!a nj n t njjtn dit seri e n!jitje e par, pastaj duke z"ritur pasime, t
nesrmen e njjta z"ritse e par, pastaj n n!jitje kalon6 ose n mnyr q ata jan
n nj dit t vetme n n!jitje urdhr, n vijim kalon thjesht z"ritur6 %ilat ndryshime
jan metodike npr tr seri t ditve, e %ila merr seri prov n pretendimin
vazhduar.
disa !jyqe kam n vend t !jithmon t 5illoj me vlerat m t vo!la apo m t
mdha dhe t a5rt, 5illoi pas seri me se%ilin n!a vlerat e testuar dhe e m"ylli serin
prapa dhe prpara n mnyr t vazhdueshme, sikur t ishin t plani5ikuar n nj
rreth ku pika e 5illimit, t shkojn npr lak, mund t merren n mnyr
ar"itrare. doshta por peshon t mirn e saj, si pr nj kompensim t plot t
ndikimit t rendit t eksperimenteve ?isavantazhi i thjeshtsis reduktuar t metods
nuk sht n ose m"i peshon vetm n rrethana t ve<anta.
rdhur n' p'r,!(th's( n' nd()(+(n e )oh's s' testeve t' ndrysh+e5 d(sa !an'
rea,(+(n rrethanat n' )ons(derat'5 p!es'r(sht n' )on-0()t5 dhe tan( +und t' n' )'t'5
tan( +7(.ot'ro!n' n' )'t' )upt(+. N,a n!'ra an'5 t' v(!'5 s(do+os +e +un,es'n e
ushtr(+(t5 v'+end!es dhe vepr(+tar(n' e )upt(+ or,aneve n,a n!' )oh'.,!at!e t'
1a)tuar t' test(+(t t' the+ vet'+ )a6 n' tren dhe t' -(00o!n' t' vepro!n' +e n!'
un(-or+(tet t' 1a)tuar5 n,a ana t!et'r ata !an' t' 0odhur n,a n!' va.hdo( ,!at'5 ( 0odhur
ose pas rrethanat tendosurF +' n' -und e 7'n n,a -(00(+( n' dhe shpesh n,a n!' ser( e
,!at' e e)sper(+enteve5 nd()(+(n e p'rvo!' n' rr(t!e der( n' 0(,! t' 1a)tuar )u-(!t'. T'
,!(tha )'to nd()(+e +und t' 7'het o7!e)t ( stud(+(t t' ve8ant'F por p'r a6 sa ato t'
hy!' n' 0o!' n' 8do het(+ n' vetvete5 'sht' 6' t' ( )ushto! v'+end!e t' ve8ant'.
nu) !en( p()'r(sht o7!e)t ( het(+(t5 )'shtu 6' !u )en( t' -ort'5 e 1(0a varet5 p'r t'
sh+an,ur ndrysh(+et e sa +' shu+' t' !et' e +undur5 )'shtu 6' nu) do t' va.hdo!'
p'rp!e)!et p'r 0odh!e t' tepruar apo a1ar(+5 dhe e)sper(+entet e pre-eruesh+e +e (
n,ada0t' ose Pas p'r-und(+(t t' pro,res(t t' ushtr(+(t ato +e p'rpar(+(n e shpe!t'
ushtr(+. Por 6' n!' va.hd(+ t' 1a)tuar t' va.hduesh'+ t' e)sper(+enteve n,a ana
t!et'r n!' avanta.h ashtu s( p'r un(-or+(tet(n 6' t' -(.(7(0(tet(t e 1(0a 'sht' p!es' e 8do
d(t'5 p!es'r(sht n' pra, t' d(t' n' n!' )oh' t' dh'n'5 )'shtu 6' !u )en( n!'5 p'r
(nd(v(dua0(tet dhe raportet a-rohet p'r1a)t(+(n5 P'r t' )'r)uar p'r n(ve0(n n' )'t'
dre!t(+5 t' 1(0at duhet t' 0'n' n' or't e tyre t' ,!(th've5 por n' 8do rast !o p'r t' v'n'
0(,!(n n' p'r!asht(+(n5 por p'r1a)t(+(n e sa)t' dhe )o+pens(+(n e )'tyre nd()(+eve
t' 1(0at nu) p'r!ashto!n' veten p0ot's(shtF du)e p'r-sh(r' s( n!' +arr'vesh!e p'r)at'se
+etod()e e ,!y6eve d',!uar dhe at' (n-or+a1(on t' deta!uar 'sht' 6' t' ,!endet n'
d(s)ut(+(n e se1(0's +etod'.
S( t' do7(sh+e dhe t' nevo!sh+e n!' ndrysh(+ +etod() n' rrethana 'sht' t' heto!'
nd()(+(n e d(vers(tet(t t' tyre5 ende 6'ndruesh+'r( t' )uptuesh+e +' t' +adh t'
+undsh'+ t' n!'!t'5 apo !o p'r t' +arr' n' der( +' tan( s( e t(00'5 +' t' +'dha
var(a1(onet e tyre t' +undsh+e t' )o+pens(+(t n' t' ,!(tha e)sper(+entet 'sht' e
nevo!sh+e5 t' 1(0at n' rrethana t' 1a)tuara p'r t' 7ash)uar n' n!' Re.u0tatet e
p'r7ash)'ta. N' 6o-t' se n!' )a rrethanat e !asht+e n' )'t' dre!t(+ n' -u6(n' e t(!5
ende nu) e 7rendsh+eF n,a th!esht s( nd!esh+'r( edhe s( d(sa !an' t' n!'!t'n sh)a00'
8'sht!et +es+e<5 p!ese+arrese e 7rendsh+e t' n!' ndryshuesh+'r( !o t'
par'nd's(sh+e n,a as sh)a6e t' parash()uesh+e e as t' e0(+(nohet. $!o e 7'n dy
)ons(derata t' nevo!sh+e n!' her' 6' !u t' +errn( *a27est(++un,en n,a per(udha t'
ndrysh+e5 n'se ( pun'suar tash+' n' )ushte (dent()e t' !asht+e5 !o 0eht' t'
)rahasuesh+e s( n' 6o-t' se !u nu) e )an' 7(ndur +e -a)t(n vet' t'
)rahasuesh+'r(s'F s' dyt(5 se !o vet'+ 6' ndan n!' ser( t' ,!at' e)sper(+entesh n'
,rupe n' 7a.' t' )ushteve t' ndrysh+e e)sper(+enta0e5 por edhe n' )oh' p'r t' hetuar
t' t(00a t' ve8ant'5 dhe n' p'r,!(th's( pre-ero!n' re.u0tat(n 00o,ar(t!es s' -ra)s(onet
,!y)(+et e .,!atura 10u77ed s' 7ash)u5 s( re.u0tat ( t' ,!(th' rresht un-ra1t(onated n'
n!' )oh' t'rhe6.
N' p'r,!(th's(5 -ra)s(on(+( )a avanta.h(n t' na s(,uro! )ons(sten1'n +' t' +adhe
apo +' t' vo,'0 t' re.u0tateve 6' do t' nd!e)(n e1ur(n' e +undsh+e t' ushtr(+(t dhe
8-ar' 'sht' ,!'!a )ryesore5 n!' +e ,!y6et +' t' ,!ata shpesh n' dre!t(+ t' )und'rt vet'
nd!er'<+arr!es5 nd()(+(n e tra.(rave t' 7rendsh+e p'r t' e0(+(nuar +'nyrat +' t'
s(,urta t' th!eshta se )ur tra!t(+(n v're!t!et s( t'r's(F S(8 'sht' e 6art' n,a d(s)ut(+( (
+etodave t' ve8anta.
*e,!(that'5 re.u0tat( 00o,ar(t!en e 8do p!es' p'r sh)a) t' nu+r(t +' t' vo,'0 t'
v'.h,(+eve 6' hy!n' at'5 vet'+ s(,ur( +' pa) se a!o e t'r's(n'. Por 00o,ar(t!e
pro7a7(0(tet( tre,on se +7u0ohen du)e )o+7(nuar re.u0tatet e -ra)s(onet e s(,ur(s'5
at' 6' 'sht' hu+7ur n,a -ra)s(on(+( n' (nd(v(dF pas s' 1(0's avanta.het spe1(-()uara e
-ra)s(on(+( ende e).(sto!n'.
N,a ana t!et'r5 +e,!(that'5 rr(t +e -ra)s(on(+(5 -uss(ness e tra!t(+(t dhe pre.ant(+(n
e ,!y6eve5 dhe nu+r(n e p'rp!e)!eve 6' n!' v' n' n!' p!es' )a n!'5 vet'+ +e nu+'r t'
+adh t' e)sper(+enteve )onver,!en1e e v(!ave para0e0e n' +etod'n e t' dre!t's dhe t'
rasteve t' ,a7uara dhe t' thot' ,a7(+5 p'r tGu dh'n' t' pad'+sh+e n' rast t'
)ons(derohet e vo,'0 n,a n!' )orr(,!(+5 ose du)e ap0()uar n!' ,!(th+on' n!'!t(n
nu+'r e prov'5 +und t' nd()o!n' n' +adh's(n' e v0erave d(+ens(on5 s( teor()(sht
tre,o!' dhe t' provo!' n,a p'rvo!a.
N,a 8do ,rup t' vo,'0 +' t' ,!er' t' e)sper(+enteve t' nevo!sh+e 6' t' va.hdo!'
p'r d(sa d(t' ose edhe !av' dhe +ua!5 p'rp!e)!et n' (nterva0e t' rre,u00ta )ohore t' !et'
e +undur dhe t' rre,u00t t' ndar'5 6' p'r+7an shu+' t' n!'!tat p'rp!e)!e t' !et' e
+undur p'r t' 7'r' departa+entet n!'!ta ose s(+etr()e t' pred(spo.uar. Respe)t(+(n
r(,oro. t' n!' +'nyr' t' 1a)tuar n' )'to +arr'dh'n(e5 !o vet'+ )ontr(7uon p'r t' 7'r'
p'rp!e)!et e d(t've t' ndrysh+e t' )rahasuesh+e +e n!'r(<t!etr(n p'r t' 0'v(.ur n' dhe
p'r t' +arr' p'r t' paranda0uar )on-u.(on(n dhe ,a7(+ n' rre,u00(+(n e )ushteve
e)sper(+enta0e5 por edhe p'r t' 0eht'suar 00o,ar(t!et dhe 8do P'r t' 0eht'suar
p'rdor(+(n e ndon!' v'.h,(+eve. Nd'rsa n' 6o-t' se !u +' shpe!t sa +' shpe!t s( n!'
shu+' e v'.h,(+eve5 tan( n' )'t' s' shpe!t( n' at' ep(sod5 tan( n' )'to rrethana pa
-()se s' shpe!t( -ton ata .a)on(sht vuan do7(n' e v'.h,(+eve n' t' ,!(tha
aspe)tet.vanta.h( ( p'r,!(thsh'+5 urdhr( )a )udo5 e 7'n +etod'n ton' +e vet'+
pretend(+et e +' t' nd!esh+e se sa +' shu+' deta!e 6' 'sht' the07'sore p'r t'
or,an(.uar n' p'r,!(th's(5 dhe p'r t' +arr' n' +'nyr'.
N' p'r,!(th's(5 un' t' 7'!' t' n!'!t'n ,!y)(+et v'.h,(+(t ser(5 e 1(0a )a0o!' n'p'r
d(sa d(t'sh5 ,!(th+on' rreth t' n!'!t'n )oh' t' d(t'sF +und t' )et' d(stan1' n,a )oha e
,!u+(t dhe ush6(+(t +arr!es +und t' nd()o!' raportet nd!esh+'r( p'r tGu
e).a+(nuar. Ndoshta n!' nd()(+ ( t(00' 'sht' shpesh ( pap'r-(00sh'+5 a6 +' tep'r n'se
a( ndon!'her' ta)ohet )rahas(+( t'rhe6ur n' rrethana n' t' n!'!t(n raportF +e,!(that'5
)!o 'sht' vet'+ p'r t' hetuar n' ve8ant(5 dhe t' !et' ,!(th+on' e )'sh(00uesh+e para
het(+(t t' t(00' )!o +as' parapra)e5 e 1(0a5 6' ra -!a0a5 vet'+ n' rre,u00(n e
p'r,!(thsh'+5 t' +7a!' n!' +'nyr' t' 1a)tuar n' rrethanat e )oh's s' e)sper(+enteve5
n' t' ndodh.
N' )'t' aspe)t5 ,!y)(+( duhet t' 7a.ohet n' +etodat tona p'r de)0arat'n e th!esht'
t' nd!en!'s5 )u!des ( +adh duhet t' +erren se a!o nu) 'sht' n,a n!' nd()(+ ( (des' s'
pr(tur re.u0tatet 6' do t' +arr'5 vet'+ n,a a!o 6' !u p'r+end nd()(+(n e (+a,!(nat's
+7an5 do t' p'r1a)tohet edhe. N,a ana t!et'r5 por ne nu) duhet5 p'r sh+an,(en e n!'
nd()(+( (+a,!(nar t' (+a,!(nat's5 pro1es( ( 7'r' ato t' t' thon' n' +'nyr' t'
ver7'r. P'r t' o-ruar s( n' +etodat tona para6es(n n,!ar!et.
Rre,u00(+( ( )ushteve e)sper(+enta0e5 du)e sh'nuar v0erat e v'.h,uara5 s' 7ash)u
nu+'ruar ,a7(+et apo rastet e dre!t' dhe e ,a7uar5 s(8 !an' t' ,!(tha t' !et' e
the+e0uar +7( t' -aturave !an' )r(!uar dhe )ontro00uar n,a p'rs'r(t!a apo ndryshe5 se
n' shu+'n e re,!(struar5 Pusa++en.u.Oh0enden dhe t' 00o,ar(tet ndryshe ,a7(+ e
pash+an,sh+e t' sh+an,etF dhe n' re,!(str(+(n dhe p'rdor(+(n e vet' p'r t' par'
7esn()'r(n' e pathyesh+e.
Pa!tuesh+'r(a +e rre,u00at e )'t(! t' -und(t 'sht' +' e r'nd's(sh+e dhe +' e
v'sht(r' se n!' do t' +endo!n' p'r sh()(+ t' par'. Pas p'rvo!ave un' 7'ra p'r veten
t(+e dhe t' +( 7ash)'<v'.h,ues5 un' nu) ( 7eso! ,ru+7u00(+(t dhe de)0arata 6' nu)
!an' t' )ontro00uara ndryshe n,a p'rs'r(t!a apo. G!(thashtu ne da0 edhe n'se p'rs'r(tet5
+e nu+'r(+5 n,a 00o,ar(t!a5 ve8an'r(sht n'se a!o 'sht' 7'r' +en!'her' pas t!etr(t n' t'
n!'!t'n -or+'5 por ,a7(+et s( 0eht' s( )orr(,!(+ ,a7(+( ( n!' -ont. $u!des( dhe )u!des
n' )'t' dre!t(+ nu) 'sht' e re)o+anduar e +!a-tuesh+eF dhe )'shtu p'rs'r(t!e
7e.d(ssh'+ ose t' )ontro00(t t' t!era +und t' !et' se opera1(onet e +'r.(tsh'+5 )'shtu
6' 'sht' e nevo!sh+e n' +'nyr' 6' t' +os d'+to!n' avanta.h(n e v'.h,(+( t'
)u!dessh'+5 du)e s(,uruar n' p'rdor(+(n e tyre.
Edhe para re,!(str(+(t5 por +und n' +od(-()(+ p'r,!(th's(sht nevo!sh+e
+etodo0o,!()e t' rrethanave +!a-t 0eht' ,a7(+ t' )ryera n,a )on-u. n!' -a)t p'r t'
t!et'r n' +arr'vesh!e5 ose t' va.hdo!' t' +arra n,a d(sa departa+enteve )'r)(+ore pa
ndrysh(+et e )'r)uaraF Pranda!5 e )a p'r t' 7'r' n!' )ontro00uese 0'n' prapa n' )'t'
dre!t(+ e shtet(t.
Sa p'r 7esn()'r( n' re,!(str(+(n5 )'shtu 6' !u +endon( vet'+ shu+' shpesh !oshet
p'r t' p'rp(6en t' shtre+7'ro!n' edhe pa re.u0tatet5 v0erat e vet+e e pa.a)ont' t'
v'.h,(+(t5 p.sh.. She+7u005 n' +etod'n e ,a7(+(t +esatare !asht'.a)on(sht t' +adhe5
7orEhe s( n,a n!' -a0!en e v'+end!es5 p'r!ashto!n' ,a7(+e. Por )!o nu) )a as par(+ as
)u-( dhe t' 8on n' ar7(trar(tet5 e 1(0a )a t' +7'shteten vet'+ n' n!' aper-u
pa6art'. Raste t' t(00a duhet t' v'rtet' t' sh+an,et5 por n'se ato ndodh(n5 )'r)o!n' p'r
t' )o+pensuar vet'+ n,a nu+r( ( +adh ( ,!y)(+eve.N' 0(,!et e pro7a7(0(tet(t e vet'
-at(t5 n' t' 1(0at duhet t' 7a.ohet p'r t' dre!t'n dhe t' rasteve t' ,a7uara dhe +etodat e
,a7(+(t t' thot'5 'sht' du)ur( e rra00' e rasteve t' e)stra<vu0,are +e provohenF dhe !u
do t' ,!en( asn!' avanta.h p'r t' p'r!ashtuar ata n' -aturat 6' duhet t' +7'shtetet n'
)'to 0(,!e. /'+end!e +und n' )oh' t' va.hduar ser( e e)sper(+enteve t' rua!n' n' t'
,!(tha ,!(th+on' sa)t's(sht t' n!'!t'n -or1' t' pa+undur5 n' 6o-t' se n!' )a 6en' n'
)'r)(+ p'r t'5 t' t(00a p'r t' +arr' sa +' shu+' t' !et' e +undur. Tan( p'r-sh(!n'
var(a1(onet a)s(denta0e e n!'!t' edhe p'r rando+ness e )'tyre +etodave5 dhe )!o
+und t' !et' 0(,!( ( )'t(! rando+ness5 ( 1(0( de0 n' nu+'r t' +adh5 !o t' sh6et'suar n,a
nd'rhyr!a ar7(trare.
Sh'n(+ dat'n e vro!t(+eve n' t' n!'!t'n ,!'5 nu) 'sht' vet'+ n' (nteres t'
p'r,!(thsh'+ t' rend(t e r'nd's(sh+e5 por edhe s(do+os p'r sh)a) se ndrysh(+et
per(od()e apo pro,res(ve n' nd!esh+'r(5 t' 1(0at +und t' ndodh(n n' rr!edh'n e
e)sper(+enteve5 t' .7u0uar vet'+ dhe n' hart(+(n dhe p'rdor(+(n e testeve +und t'
)ons(derohet e nevo!sh+e. P'rve8 )'sa!5 !u ndoshta do t' 7'!' t' ,!(tha rrethanat
+!e)5 t' 1(0at poten1(a0(sht +und t' )et' nd()(+ n' su)ses(n apo )rahas(+(n e t'
e)sper(+enteve5 s( t' t(00'. She+7u00 te+peratur's5 edhe )ur nd()(+( ( t(00' nu) 'sht'
provuar5 re)ord5 dhe n' )'t' dre!t(+ dhe !o d(8)a p'r t' p'r t' 7'r' shu+' +' shu+'
se shu+' pa).
vanta.he ve8an'r(sht t' +'dha5 a!o 'sht' n' -ush'n ton' t' v'.h,(+(t5 )ur
v'.h,ues(t e shu+ta t' 7ash)ohen +e 6'00(+ t' het(+(t t' p'r7ash)'t p'r t' 6en' edhe
p!es'r(sht t' p0ot'suar p'r t' +7'shtetur d(sa p!es' (n-e)tues. Nu) 'sht' e 0eht'5 n!'
v'.h,ues +und t' )rye!n' vet' hetuar n!' .on' t' vet+e )upt(+(n ose n!' an' +' t'
r'nd's(sh'+ t' n!'!t'n ,!' +' vete +e su)ses t' p0ot' se5 p!es'r(sht p'r sh)a) t'
shtr(r!es s' detyr's 6' e n!'!ta 7'n n!' )atran po a6 e nevo!sh+e sa n,a t!etr( 6' 0(dh (
n!'!t( nevo!sh+e 'sht' p!es'r(sht p'r sh)a) se shu+' e shu+' p'rp!e)!eve5
nd'rvepr(+( ( dre!tp'rdre!t' ( dy v'.h,uesve5 ose t' pa)t'n n!' v'.h,ues dhe n!'
as(stent5 ta)on arsye t' !asht+e5 +' n' -und5 p!es'r(sht p'r sh)a) se n!' (nspe)t(+ t'
+arr' n,a n!' v'.h,ues re.u0tateve n,a n!' ose +' shu+' e r'nd's(sh+e t' t!era n'
.onat tona se )udo t!et'r 'sht'5 sh)a) te rre.()ut se re.u0tat ( su7stan1(a0(sht vet'+
varet (nd(v(dua0(tet(n e v'.h,ues(t. $'shtu5 n' 7a.' t' rrethanave5 n,an!'her' n!'
ndar!en e pun's +(d(s v'.h,uesve du)e e ndar' .on'n e v'.h,(+(t5 p!es'r(sht n!'
p!es'+arr!e t' p'r7ash)'t t' tyre n' t' n!'!tat e)sper(+ente5 p!es'r(sht t' an,a.hohen
t' ,!(th' p'rs'r(t!en pavarur t' n!'!tat e)sper(+ente edhe +e ,!y)at' avanta.h.
Ndoshta +und t' the+( n' p'r,!(th's( se n' -ush'n ton'5 pa +arr' parasysh sa t'
+arra n,a n!' re.u0tat t' 7esuesh'+ t' v'.h,ues(t +und t' )ons(derohen t'
7esuesh+e n' 6o-t' se a!o nu) e )a +'suar )ontro00(n e sa! n,a v'.h,ues(t e t!era t'
7esuesh+e5 sepse 7esuesh+'r(a e v'.h,ues(t vet'+ n!' ,aran1( p'r 7esn()'r( dhe
sa)t's( t' dh'nat e t(!5 por !o p'r v0e-sh+'r(n' e p'r,!(thsh'+ t' asa! 6' a( e )a
v're!tur n' veten e tyre5 !an'F edhe pse d(sa )ushteve dhe 0(,!eve t' natyr's5 t' 1(0at ne
+und t' supo.o!+' 6' n' -(00(+ se ata nu) (sh(n th!esht n!' ,!' e (nd(v(dua0(tetet e
ve8anta.
Sa e r'nd's(sh+e e aspe)teve t' 1a)tuara5 7ash)'vepr(+( ( v'.h,uesve t' ndrysh+e
'sht' n!' het(+ ( p'r7ash)'t5 e do ende shu+' untr(-t(, +7a!tur +und's(n' e
ps()o-(.() *a2versu1he aspa) n' nd(h+'n e n!' *(t7eo7a1hters apo a,!ent've 'sht' (
)u-(.uar. *' sa)t'5 a6 e r'nd's(sh+e sa )ontro00(n e 8-ar'do v're!t!e n' )'t' -ush'
p'r+es t' 1(0(t v'.h,(+et e pavarura 'sht' a6 e r'nd's(sh+e 'sht' 6' t' ,!(tha
v're!t!et 00o!( n' )'t' .on' s( pash6et'suar t' !et' e +undur5 s( n' +'nyr' un(-or+e t'
!et' e +undur dhe n' sund(+(n e p0ot' e vet +e )a0(+(n e )oh's5 rrethanat e
,!y)(+eve dhe rend(n n' t' 1(0at ata !an' +arr' n' p'rp!e)!e p'r t' )ryer5 der( +' tan(
vet'+ rre.()u +und t' p'r!ashtohet se n!oh!a e )ushteve e)sper(+enta0e5 nd()(+( ( t'
1(0(t 'sht' p'r tGu stud(uar5 (+a,!(nata t' para6es n!' tre,ues p'r t' shtre+7'ro!n'
re.u0tatet. $ur5 pra5 nu) 'sht' n!' as(stent p'r )'t' apo arsye t' t!era 'sht' e
nevo!sh+e5 a!o 'sht' ,!(thashtu n' p'r,!(th's( nu) t' !et' e do7(sh+e5 s( 8do
)o+p0()a1(on ( +a)(ner(ve 'sht' e d'+sh+e5 e 1(0a nu) 'sht' e nevo!sh+e. D(s)ut(+(
( ve8ant' ( +etodave t' +at!es 'sht' dh'n' n' +'nyr' t' p'rs'r(tur +und's(5 )thehen
n' )'t' te+' +e re-eren1' t' ve8ant' p'r 70er!en natyr'n e +arr'dh'n(eve dhe t'
p'r!eto!n' t' d(s)ut(+eve s( aper-u p'r,!(thsh'+ nu) t' +!a-tuesh+e p'r t'
+7'shtetur rre,u00at n' ve8ant( +7( t'.
$( ko"si!erata " li!hje me k#shtet kohore !he hapsi"ore t eksperime"te&e,
abime t &azh!#eshme.
/(
Pra5 )!o )rahasuar dy +adh's(ve v0en p'r +etodat tona5 pa+!e t' n!'pasn!'sh+e
'sht' e pre-eruesh+e t' n!')ohsh+e5 dhe )!o e -und(t n' the07 t' v'sht(r' t' !et' e
+undur +e v'+end!e ( )thehet vet' a0ternuar n!' dhe +adh's(n' e t!era. E)sper(+ent(
'sht' pra ( 7ara7art' p'r t' )r(!uar at'5 por 8do sh6et's(+ +' pa) t' !et' e +undur p'r
t' +adh's(ve t' v'.h,uara )rahasuese5 edhe pse n' su)ses(on t' shpe!t'5 +e
an,a.h(+(n e t' t!era5 dhe t' 7'!n' +7(vendos!e n!'!t'n vet'+ n' )u!tes'. -t's(a p'r
t' )rahasuar +adh's(ve n' )'t' +'nyr' 'sht' shu+' e 8ud(tsh+e5 pas( tash+' EH
;e7er )a the)suar5 dhe t' pres(n ars(+(n e t(! n!' her' n' t' ardh+en p'r pro,res(n e
ps()o-(.()e t' 7rendsh+e. Tan( p'r tan( duhet t' ,e-u2t n' -a)t t(!.
I4
R(sh()(+( S. 3=W<3=K.

$!o p()'pa+!e e var(a70ave n' )rahas(+ !o d(re)t p'r)o!n' n' )oh'5 por tan(
udh'he6 vet'+ +'nyr' 6' a!o nu) do t' dre!tp'rdre!t p'r)o!' n' hap's(r' dhe n' )'t'
+'nyr' t' hy!' n' n!' +arr'dh'n(e t!et'r +e or,anet )ap!en5 su)seset so00(
p!es'+arr'se +as'n. $ushte t' t(00a5 un' do t' p'rsh)rua! sh)urt(+(sht s( raportet e
0o)a1(on(t )ohor dhe hap's(nor t' var(a70ave )rahasuar. /'sht(r's(t' )ryesore t' n!'
+as' t' sa)t' t' )rahasuesh+e t' nd!esh+'r(s' 7a.uar n' -a)t(n5 dhe tra!n(+(n e
+etodave 'sht' )ryes(sht p'r t' (dent(-()uar dhe t' sa)t' p'r t' ,!y)uar +e t' n!'!t'n
+etod' dhe -atur'5 e 1(0a !u !en( ende n' ,!end!e t' 7'!' +' shu+' se t' par' p'r s(
syt' du)et t' !et' e +undurF pas s' 1(0's por der( tan( v'+end!a 'sht' dre!tuar +' pa)
se a!o e +er(ton )'t' te+'.
N' p'r,!(th's(5 duhet the)suar n' 0(dh!e +e +arr'dh'n(et e )oh's 6' a!o +err
parasyshJ 34 )oh'n ,!at' s' 1(0's a( ( p'r)et n!' +adh's(5 t' t(00a s( n!' pesh' dr(dhet
)ur a!o 'sht' teste pesh'5 n!' d(stan1' parash()on )ur u,en+a2versu1he. v0en5 et! 94
ndar!e5 t' 1(0at !u +und t' )a0on nd'r+!et )on1ept(+(t t' n!' dhe t' +adh's(s'
t!et'rF =4 $oha rend5 n'se n!' ose t' )on1epton t!era paraF >4 p'rs'r(t!a +' shu+' ose
+' pa) t' shpeshta t' +end(+(t )rahasuese p'rpara se t' vendosn(. N' p'r,!(th's(5
.a)on +err n!' un(-or+(tet t' 1a)tuar n' )'to rrethana5 dhe nd()(+( ( da00(+eve t'
vo,0a 6' ndodh(n n' e)sper(+ente t' ve8anta5 evens !asht' n' n!' nu+'r t' +adh t'
tyre. Por a!o +und t' !et' e do7(sh+e n' pun's(+ +etodo0o,!() e p'rp!e)!eve p'r t'
)r(!uar n!' )und'r n,a )onsu0t(+( un(-or+(tet(t t' p0ot' apo )rahasuesh+'r(s' n' )'to
aspe)te5 dhe n,a var(a1(onet e 6'00(+sh+e t' n!'!t(n e-e)t t' n!'!t' +e t' p'r t' hetuar
vet'5 t' 1(0at der( +' tan( shu+' pa) )a ndodhur. N' 0(dh!e +e t' pun'suar n,a +ua
testet pesh' s(pas +etod's s' rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar5 por un' duhet t'
respe)tohen n' +'nyr' r(,oro.e p'r )'t' )ons(derat'.
#n' dua 6' t' p'r-sh(hen )'tu5 nu) )a ,!enera0(tetet rreth t' !et' po a6 +e )u!des
parasysh tre,ues(t e po.(1(on(t hap's(nor t' var(a70ave )rahas(+5 pas( 6' ata !an'
shu+' +' t' ndrysh+e t' +od(-()uar +etod'n dhe -ush'n e)sper(+enta0e se a!o e
)oh's dhe vet'+ +os harron( para,!y)uese se dua0(tet( ( or,aneve tona sh6(sore n'
)'t' respe)t5 )ons(derat' t' ve8ant' )'r)on5 edhe n'se ata !an' du)e -(00uar p'r t'
)rahasuar n(ve0(n e nd!esh+'r(s' s' or,aneve )op!uar p!es'r(sht p'r veten e sa!5
p!es'r(sht n' 7ash)'pun(+5 n,a ana t!et'r5 n' 6o-t' se 7ash)'vepr(+( ( (nst(tu1(oneve
t' p'r7ash)'ta t' dy nu) +und t' 0eht' t' ndodh' n' t' n!'!t(n propor1(on +e +adh's(
t' )rahasuar.
Pra5 )!o e 7'n n' pesh' Provon( n!' ndrysh(+ n' v0er's(+(n e pesh'n e an(!eve5 dhe
nu+r( ( rasteve t' sa)t' n' +etod'n p'r)at'se ndryshon n' var's( t' pesh's shtes'
'sht' n' en't e +a!t' apo t' d!atht'5 !o p'r sh)a) t' n!' pron' +(st()e t' +a!t' dhe t'
d!atht'5 por )ur p'rdorn( n!' dor' p'r t' he6ur at'5 t' t!era p'r t' he6ur an(!e t!et'r5
ndoshta p'r sh)a) t' dy duart nu) s(00en +!a-t t' 7ara7art' n' nd!esh+'r(5 )ur du)e
p'rdorur t' n!'!t'n dor' p'r t' he6ur t' dy an(!et provuar5 sepse dora n' tran.(1(on(t
n,a n!' n,a ana t!et'r n' vetvete +err n!' po.(1(on t!et'r5 dhe +'nyra e su0+uar t' dy
an(!eve n' )'t' +'nyr' nu) arr(n d(8)a t' ndrysh+e5 t' 1(0at un' +und t' provo!' n,a
testet po.(t(ve5 nu) 'sht' (nd(-erent p'r su)ses(n.u,en+a2versu1hen )!o e 7'n du)e
p'rdorur +etod'n e d(-eren1's +esatare t' ,a7(+(t n'se d(stan1a nor+a0e5 e 1(0a e
sh()on t' t!era t' 7'!n' t' n!'!t'n 55 0art ose posht' p'r t' n!'!t'n ,!'5 'sht' e dre!t' ose
t' +a!t' t' )'sa!. N' e)sper(+entet p'r)at'se n' Tast+a2 0')ur'n )!o 'sht' )ur !u
pun's(+(n e)sper(+entet n' veten e tyre5 +ad!e edhe du)e p'rdorur rreth ped(10ed5 pa
+arr' parasysh n'se a!o rreth(5 e 1(0a p'r1a)ton d(stan1'n nor+a0e n' t' d!atht'5 t'
t!era tra!tohen +e dor'n e +a!t' apo anas!e00tas5 n,a ap0()(+( d(s(5 rreth( ndryshon pas
)'sa! et!
*7eten respe)t )onstante5 rrethanat e n!' t' ve8ant'5 t' ndrysh+e p'r t' +adh's(ve
t' ndrysh+e n' )rahas(+5 )oha dhe po.(ta hap's(nor n,a n!' ser( e)sper(+entesh5 ata
!ust(-()o!n' +asat e +arra at' 6' !u .a)on(sht +und t' !ap(n n!' ,a7(+ t'
va.hduesh'+.
N' +etod'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara n' -ush'n e testeve pesh'5 ,a7(+
)onstante tre,on se5 n' 6o-t' se un' )a+ n!' nu+'r t' +adh t' rasteve )ur an(!e +e
pesh' shtes' (shte erstau-,eho7ene5 +e n!' nu+'r t' +adh5 )u (shte ( dyt'
sh-u6(.ohet5 v'n' s' 7ash)u n' n' rru,'5 pa +arr' parasysh +7a!tur rrethanat5 raport(
( t' dre!t's p'r rastet ,a7uar 'sht' n'se n!' shu+' e ndrysh+e5 s( ndryshe5 dhe5 n'
6o-t' se un' )a+ n!' nu+'r t' +adh t' rasteve )ur pesha shtes' n' t' +a!t' dhe )u
a!o (shte n' en't e dre!t' s' 7ash)u t' (+a,!(nohet.
K 4
N' +etod'n e ,a7(+(t +esatar
n' -ush'n e u,en+a2< dhe ,rop(n,s5 ,a7(+ )onstante tre,on se +esatar!a e
d(stan1ave 6' )an' n!' d(stan1' t' 1a)tuar nor+a0e v0er'suar 7ara7art'5 pas( )urr' )a6
shu+' ,!y6e nu) pa!tohet n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +e d(stan1' nor+a0e5 por
&(,!( shpesh e )ons(deruesh+e5 e varur n,a 0o)a1(on( hap's(nor dhe )ohor t'
+adh's(ve t' )rahasuar5 +adh's(a ndryshon n,a n!' po.(t(ve<apo ne,at(ve t' tyre5 dhe
6' sh)on +e t'5 se shu+a e dev(!(+eve po.(t(ve n,a d(stan1a nor+a0e5 shu+a po.(t(ve
,a7(+5 +7a!tur ne,at(ve +e 7e-t' t' 7ara7art' n' v0era a7so0ute5 shpesh shu+' t'
ndrysh+e n,a )!o d'shton5 pa)rahas(+(sht +' shu+' se +und t' !et' e sh)ruar n'
00o,ar( t' papr(turat e !o t' 7a0an1uara.
K4
G!(thashtu Ren. dhe ;o0- v're!tur n' e)sper(+entet e tyre t' .'r(t +e
+etod'n e rasteve t' +(r's e t' )e6es5 se n!' pre! tyre (shte e pr(rur n'
p'r,!(th's(5 e erst,ehTrten5 t' t!era )ons(derohet ( dyt' ( ta)onte t' .'r(t t' -ort'5
e 1(0a d'sh+on se nd()(+( ( t' ndrysh+e )oha e vepr(+eve 'sht' edhe )'tu5 n'5
e 7'n p'r rrethana t' pretenduara t' pa6'ndruesh+e.

N!' +und t' n' )'t' (n-or+a1(on ndoshta v'n' +os7es(+5 dhe 7eso! se shu+' t'
ashtu</'re!tur 7a.uar n' nd()(+et e (+a,!(nat's5 +e,!(that'5 vet'+ p'r a6 )oh' sa a(
nu) e )a 7'r' edhe e)sper(+ente du)e p'rdorur +etodat n' -!a0'5 )u s' shpe!t( do t'
!et' ( 7(ndur se 5 !u do t' -(00o!n' sa t' don(5 ,a7(+et e va.hduesh+e nu) +und t'
shp'to!n'. Ishte n!' nd()(+ t' (+a,!(nat's5 por a6 pa) +e at' 6' )a+ v're!tur n' )'t'
dre!t(+5 n' 0o!rat 6' un' +' tep'r du)ur( e papr(tur e ,a7(+(t t' va.hduesh+e n' )'to
e)sper(+ente )a 6en' se 1(0a -(00(+(sht +' ,od(t( +ua5 dhe para se un' e0(+(n(+( (
tyre erdh(5 )a v'n' n' s()0et n' +'F dhe ende sot5 pas( un' n' -ushat5 du)e p'r-sh(r'
edhe pesh'n dhe Tast+a2es5 e)sper(+entuar +7( t' n!'!t'n )oh'5 'sht' arsye!a e t(! n'
+as' t' +adhe e pa6art' p'r +ua5 dhe vet'+ -a)t( sa! 'sht' ( s(,urt. G!(thashtu shu+'
t' n!'!t' )a v'.h,ues t' t!er'5 un' e sh)a)tuar p'r t' p'rs'r(tur e)sper(+entet e +(a5
,!et( p'rs'r(.
E).(sten1a e ,a7(+(t t' va.hduesh+e s!e00 +'nyr'n vet'+ n!' nd'r0()(+5 !o
+un,esa e sa)t's(s' n' +at!en n,a +etodat tona5 a6 sa ato e0(+(nohen n' p'rputh!e
rea0e n'p'r+!et +asave t' p'rshtatsh+e dhe n' t' n!'!t'n )oh' +und t' p'r1a)tohet
sa)t's(sht n' 7a.' t' +adh's(s' s' tyre5 s(8 )a+ tre,uar n' )ons(derat' t' ve8ant' t'
+etodave.
P'r -at t' )e65 6'ndruesh+'r(a e ,a7(+(t t' va.hduesh+e nu) ndodh n' )upt(+(n e
n,usht'. #n' !a+ n!' d(t' !o vet'+ s( pr(rur s( d(t'n e nes'r+e5 t' erstau-,eho7ene
apo e +a!ta<an(!e5 e 1(0a (nterpretohet n' t' dre!t'n ose 0(n)s7e-(nd0(1he d(stan1' n'
n!' )upt(+ t' 1a)tuar s( n!' +' t' +adh ose +' t' vo,'0F por n' t' n!'!tat rrethana t'
+7a!tur n,a e !asht+e5 d(spo.(tat e 7rendsh+e t' ndrysho!' n' )'t' dre!t(+5 n' n!'
sh)a00' shpesh shu+' t' sp()atur. *etodat tona +und t' ,!etur )'to ndrysh(+e 0eht'5
por ,!(thashtu +und t' ,!endet )ur 'sht' -!a0a p'r sa)t's(n' p'r-und(+tar5 v'sht(r's(
n' t'5 +e )usht 6' p'r.(er!e var(a1(onet e ,a7(+eve t' va.hduesh+e n' 0(dh!e +e
+etod'n e ,a7(+(t +esatar +e ,a7(+ past'r ndryshuesh+e dhe t' ndot'5 n' +etod'n
e t' dre!t's dhe raste t' ,a7uara5 por shu+a e p'r-sh(r' n' ndon!' +'nyr'
t!et'rF Pranda!5 sh6et's(+( )ryesor duhet t' sh)o!n' at!e p'r t' p'r!ashtuar var(a1(onet
e +undsh+e t' t(00a p!es'r(sht n,a rru,a )a e+'ruar5 d(sa +'nyra t' tra!t(+(t t'
v'.h,(+eve @-ra)s(on(+(4 ose ( 7'r' ato t' pad'+sh+e.
P'rve8 )'sa!5 !u +und t' n' )o+p0()a1(on e +etodat tona n,a ,a7(+et e
va.hduesh+e nu) e shoh(n t' n!'!t(n d'+5 por +' tep'r n!' avanta.h t' r'nd's(sh'+
n' 6o-t' se p'r1a)t(+( ( ,a7(+(t t' va.hduesh'+ 'sht' n!' p!es' e sh-ryt'.uesh'+ +e
+as' ps()o-(.() vet'F vet'+ n,a nd()(+( ( atyre 'sht' nd!es( e rrethanat p'r-a6'suar
dhe t' +atur5 du)e +arr' p!es'5 por n' t' n!'!t'n )oh' )a +und's( p'r t' e0(+(nuar at'
n,a +at!et e ndrysh+e nd!esh+'r( p'r t'5 +e,!(that'5 'sht' tan( vet'+ ne t'
7'!+'. Ga7(+( ( va.hduesh'+ p'r )'t' arsye nu) 'sht' aspa) p'r t' hedhur 0ar, s(
+7etur(na 7oshe5 por +e )u!des nE!err vet'+ n' )'t' +as'5 p'r t' sh6yrtuar rru,'n
edhe pas rrethanat e t(!5 0e,a0(tet(5 raportet e varsh+'r(s' n' 8do -ushat e ,!y)(+(t dhe
pas 8do +'nyr' e)sper(+enta0e. Po a!o duhet +etodat tona t' v'.h,(+(t n' )'t'
dre!t(+5 v'.h,(+( ( art(t ndon!'her' p'r t' ardhur p'r vesh!e +e )'t' !o vet'+ n!'
,a7(+ t' va.hduesh'+ du)ur( a6 e .a)onsh+e5 pas( ne nu) do t' +endohet5 por edhe
7ur(+et e n!'!ta5 p'r t' 1(0at v'sht(r' se )a +enduar 6' t' .7u0ohenF por at' 6' )a+
-!a0'n p'r U+etodat e +at!esU t' +(a s( )'t' -ont.
N' t' n!'!t'n )oh' 6'ndron n' nd!esh+'r(5 du)e tre,uar +etodat p'r nd()(+(n e
-a)tor've e)sper(+enta0e n' ,a7(+ t' va.hduesh'+5 n!' testa+ent p'r past'rt(s' s'
tyre.
*'parsh+e 'sht' 0ar, n,a 8do ,!' n' e.aur(+(n 8-ar' 'sht' 6' t' d(n( dhe t' !en' t'
vet'd(!sh'+ p'r nevo!'n e +etodave t' +'s(p'r+e do t' nd(h+o!' veten p'r
e)sper(+ente. S( un' !a+ ( detyruar t' re.ervo! shp!e,(+e +' t' deta!uara )'tu p'r
U+etodat e +at!esU5 un' )u-(.o!n' veten -o0,ends ende p'r)et dy +etodat e -und(t p'r
t' (dent(-()uar p()at +' t' r'nd's(sh+e t' ve8anta p!es'r(sht5 p!es'r(sht t' shp!e,o!'
n' n!' pas6yr' t' sh)urt'r5 e 1(0a do t' d(s)utohet +' n' deta!e n' t' ardh+en. #n'
7ash)'n,!(tn( p'r +etod'n e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar n'n pesh'n e ,!y)(+eve5
n' 0(dh!e +e +etod'n e ,a7(+(t +esatar dhe ,rop(n,s u,en+a2<5 +7( t' 1(0at !an' t'
+(nave vet'+ p'rvo!at e o-ertave. E+rat 6' )a+ nevo!' +' posht'5 do t' p'rdoren
+' von' n' t' ,!(th' +7( re-eruar +etodave n' -!a0' p'rs'r(.
d ( Meto!a e posa0me pr raste t sakta !he t pasakta, si aplikohet pr testet
pesh.
9(
T' @-(00uar n' 3K??4 E)sper(+entet n' 7a.' t' poh(+eve t' +'posht+e !an' t'
7a.uara n' +etod'n e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar !an' 7'r' t' par' vet'+ n'
6'00(+(n e th!esht' p'r sh6yrt(+(n e 0(,!(t t' /e7er(t5 +' von' n' (nteres t' -or+(+(t
+etod'n e vet' va.hdo( dhe u .,!erua5 pas( a!o (shte 7'r' e 6art' se test( 6' )a+ pasur
n' +end!e5 het(+( parapra) ( )ushteve t' sa)t's(n' e +etod's s' n!' Fu!(-(0+<s'5 n!'
-a6e e)sper(+enta0e dhe tra!n(+(n e tyre t' 00o,ar(s' vet'+ )'r)o( 6' nu) (shte n'
d(spo.(1(on n' at' )oh'. P'r d(sa v(te5 )a+ )ons(deruar at' s( n!' 00o! pune t'
p'rd(tsh+e5 p'r rreth 3 or' p'r t' 7'r' e)sper(+ente n' )'t' (nteres5 dhe ata 6' shty!n'
p'rpara n' 0(dh!e +e p'r1a)t(+(n e ndon!' raport t' ve8ant'5 n!' nu+'r +' t' +adh t'
d(t've t' )a0uara. $!o nu) 'sht' p'r t' shteruese n' )'t' do)u+ent5 der( tan(5
+ater(a0e e e)sper(+enteve t' rr(tur5 e 1(0a5 n' d(sa n,a )ap(tu!t e +'posht+e
ndodh(n5 n!' nu+'r t' +adh e)sper(+enta0e5 dhe p'rs'r(t!en e shu+ta t' ,!y6eve p'r
t' (dent(-()uar p()at e r'nd's(sh+e n' )oh' t' ndrysh+e dhe n'n rrethana t'
ndryshuara5 d'sh+(a e !ap(n5 )ara)ter(.ohet edhe n!' st'rv(t!e t' +adhe n' tra!t(+(n
+etod'n e .hv(00uar.
L4
R(sh()(+( S. >9<3W>5 =?K -- . p'rdorur +etod'n e rasteve t' dre!t' dhe t'
,a7uar5 s( ap0()uar n' )upt(+(n e hap's(r's. "H. *7ret'rore5 sa)sone. Ges.
D. ;. ::II5 Nr II .. 3KK> N' aspe)t(n e )upt(+(n e )oh's dhe +etod's s'
th(rr!es F. Ph(0. Stud. III5 -6 39 --.

N' )'t' dre!t(+ a!o )a r'nd's( n' +etod'n ton' p'r t' p'r1a)tuar raport(n e nu+r(t
t' rasteve t' sa)ta p'r nu+r(n e rasteve t' rre+e ose p'r nu+r(n e p'r,!(thsh'+ t'
rasteve5 un' do t' !et' ( dh'n'5 ( ap0()(+(t pre-eren1(a0e e raport(t t' -und(t5 nu+r( (
rasteve t' sa)ta +e r, rastet e rre+' +e 5 5 nu+r( ( p'r,!(thsh'+ ( rasteve +e n tre,uar5
pra raport( +e t' 1(0at ne duhet t' +erre+( )ryes(sht t' !et' +e t' +arr'5 n' +'nyr'
+e,!(that'5 6' )ur n!' nu+'r Test( 'sht' ( ndar' n' 0(dh!e +e n!' v0er' t' v'.h,(+(t n'
-ra)s(one t' 7ara7arta5 dhe )y pro!e)t<0(,! t' ve8ant' !an' r dhe n p'r nu+r(n e rasteve
t' sa)ta dhe t' p'r,!(thsh+e t' 8do p!es' n' ve8ant( 'sht'5 +e,!(that'5 +e v nu+r( (
-ra)s(oneve t' 6uhet5 at'her' )u vn 'sht' nu+r( ( p'r,!(thsh'+ ( rasteve p'r v0er'n e
v'.h,(+(t n' -!a0'. ser( e t'r' e v'.h,(+eve5 s(8 'sht' rast( n' p'r,!(th's(5 d(sa t'
)rahasohen +e n!'r( v0erave t' v'.h,(+(t5 ne duhet natyr(sht t' vnas e n!'!t' t'
shu+'.uar +e nu+r(n p'r t' +arr' nu+r(n e p'r,!(thsh'+ t' rasteve p'r t' ,!(th' ser(.
$ur ,!y)(+( +7etet e dysh(+t'5 n!' rast ( t(00' 'sht' 7e+er)ter+a2en ,!ys+' e
dre!t' dhe ,!ys+' t' nu+'rohet n' +es(n e rasteve t' rre+e. P'r t' sh+an,ur
)o+pan( 6' re.u0ton pre! sa!5 por ,!ys+a e rasteve5 un' +endo!5 sepse a!o 'sht' n'
-or+(+(n e -ra)s(on(t varet vet'+ n,a raportet5 8do rast e sa)t' ,!y)(+(t s( dy t'
dre!t' 8do t' ,a7uar se dy raste t' rre+eFdhe 8do )u ,!y)(+( +7etet e dysh(+t'5 s( n!'
e dre!t'5 n!' t' ,a7uar.
*e 8 'sht' the)s(n5 d( pesh'n e se1(0(t pre! an(!eve re0at(v(sht t' pasura5 du)e
p'r-sh(r' n,ar)es' pa ?, +e ? re-erohen pesh's shtes' @+' shu+' pesh'45 e 1(0a 'sht'
p'rdorur n' e)sper(+ente5 +e h 5 n!' v0er' e 1(0a 'sht' n' propor1(on +e d(-eren1'n
n' nd!esh+'r(5 )'shtu peshat shtes' ?, ( n!'!t( 'sht' n' ,!end!e t' !ap'5 'sht' n'
p'rp!es't(+ +e5 ose +e pa) -!a0'5 sh)a00a e da00(+(t n' nd!esh+'r( p'r t' 1(0'n 'sht'
7'r'.
*etoda +und t' dre!tohet n' dy +'nyraJ n' 7a.' t' n!' +etode t' par' n' +'nyr'
6' !u t' vendos' vet'+ pas rru,'n e p'rs'r(tura HerC(e,en orend(t' n,ar)uar5 e 1(0a
'sht' e r'nd' apo +' t' 0ehtaF p'r n!' t' dyt' n' +'nyr' 6' !u t' 0')undur vendos pas
8do he6!es )rahasuese t' dy an(!eve ose vendos ,!y)(+(n p'r t' pavendosur n'
dysh(+ se ,!ys+a e dre!ta p'r !et' ,!ys+a e ,a7uar n!' n,!yr' 7e.h'.
FrDherh(n #n' e )a+ p'rdorur ,!(th+on' +etod'n e par'F por +' von' hodh(
posht' t' ,!(tha p'rp!e)!et n' )'t' +'nyr' t' pun'suar5 dhe t' +7ahen +' vet'+ n' t'
dyt'5 pas( e )a+ 7(ndur veten t(+e at' n,a p'rsos+'r(s' shu+' +' t' +adhe. Jo
vet'+ 6' +und t' !et' prodh(+ un(-or+e se ( par(5 por a( ,!(thashtu +und t' !et' n!'
e0(+(n(+( ( sa)t' dhe p'r1a)t(+( ( t' 1(0ave varet n,a vendndodh!en )ohor dhe
hap's(nor *(te(n-0Dsse 6' p'r7'n n!' ,a7(+ t' va.hduesh+e5 vet'+ +etod'n e dyt'5
n,a ant(te.a e duhur t' )'tyre nd()(+eve der( sot t' arr(het5 s( do t' sh-a6et +'
posht'.
S(,ur(sht5 e )ryen pas pro1edur's s' dyt' +' t' 0eht' n!' ,a7(+ n' 0(dh!e +e
dre!t(+(n e d(-eren1's s( rast(n e par'5 dhe nu+r( ( rasteve t' pavendosur dhe t'
,a7uara pre1(p(tuar du)e p'rdorur n!' t' 7ara7art' ? p'r t' n!'!t(n nu+'r t'
p'r,!(thsh'+ t' rasteve 'sht' +' ( +adh5 se sa +e +etod'n e par'5 por +etoda nu)
7'n t' pasa)ta5 n' 6o-t' se )!o )a +e t' v'rtet' t' !et' ( 7a.uar n' )ryer!en e
,a7(+eve5 dhe at' du)e p'rdorur n!' +' t' +adh ? +und t' )o+pensohen5 !o t'
raporteve t' vo,0a 6' duhet t' +arra t' 1(0at !an' sa +' pa) s( shu+' e do7(sh+e
p'r t' +atur sa)t's(sht. N,a ana t!et'r5 +etoda e dyt' n' t' n!'!t'n )oh' o-ron shu+'
raste +' shu+' se t' par't5 dhe a!o +und t' dy-(sht' 8do n,r(t!e !an' 7'r' +e 8'sht!e
t' t!era ose t' )rahasuesh+e.
*un,esa e n!ohur(ve t' vendndodh!en e pesh's shtes' dhe p'r )'t' arsye nd(h+'n
e n!' as(stent p'r t' p'r1a)tuar 8do vend rast(n e n!'!t'5 n' +'nyr' 6' t' p'r!ashto!'
n!' nd()(+ t' (+a,!(nat's n' ,!y)(+5 'sht' the07'sore n' pro1es(n e par' n' t' pas 6'
do t' p'rsh)ruhen +' posht' +'nyr' t' e).e)utuar pre! tyre nu) 'sht' vet'+ nu)
'sht' e nevo!sh+e5 por !o edhe ( .7atuesh'+. $!o do t' !et' ( +ot(vuar n,a t' 1a)tuar
shp!e,(+ +' t' sa)t' t' t' ,!(th' s(tuat's s' +etod's.
S(pas v're!t!en @0art4 n,r(t!a e en've ,!(th+on' duhet t' )ryhet +e su)ses5 dhe n!'
0art's( t' dy-(sht' ( +etod's s' dyt'5 e 1(0a p'r1a)ton n!' ,!y)(+ p'r )'t' arsye sh(het
s( n,r(t!en un() su)ses( ( n!' dhe an(!e t' t!era5 )'shtu 6' p'r-sh(n dy 0artes(
th!eshta. P'r )'t' +as'5 por s(pas +'nyr's @0art4 t' 1a)tuar 8do ,!y)(+( pr(tet t' !en'
dy raste5 nu+r( ( p'r,!(thsh'+ ( rasteve n,a nu+r( ( e).a0t(+ t' th!esht'5 !o e).a0t(+
dy-(sht' p'r1a)tohet.
N'se un' t' rr(tur t' dy an(!e +e t' n!'!t'n dor'5 )'shtu 6' un' e 6ua!t( at' s( n!'
+etod' +e n!' dor'F n' 6o-t' se )a+ n!' +e n!'5 t!etr( ho6( +e N,a ana t!et'r5 s( n!'
dy<duar. Edhe duar por 'sht' 7'r' ,!(th+on' n,a un' +e t' dy duart5 n' at' t' +a!t'
dhe t' d!atht' !an' ap0()uar n' rota1(on departa+entet e test(+(t. T' dre!tat Ja )a n'
8do ser( t' +'dha prov' d(s(5 por +' pa) t' nd!esh'+ se t' +a!t' e tre,uarF +etoda
+e n!' dor'5 por !o e par'nd's(sh+e e+p-(nd0(<1her5 s( dy duar. In-0uen1at e
va.hduesh+e vendndodh!en e p'r)ohsh+e dhe hap's(nore e en've !an' pas n!' dor'5
.Ce(hOnd(,e+5 +e dor'n e +a!t'5 +etod'n e dre!t' e as)u!t shu+' t' ndrysh+e<
den. *e,!(that'5 )!o nu) 'sht' )'tu n' vend(n p'r t' hyr' spe1(a0(tetet 6' +und t' +'
urdh'ro! n' 0(dh!e +e t'.
$ons(derata t' ve8anta t' nevo!sh+e n,r(t!en e en've5 t' 1(0at s' 7ash)u +e Upesha
&aun1h<t n,ar)es's 7arr'n 8 t(p(tF dhe vet'+ pas( )a+ hu+7ur shu+' )oh' n,a
e)sper(+ente +e pa!(s!e t' pap'rsosur5 un' !a+ n' -und t' t' p'rsh)ruhet shpe!t(
pa!(s!en +e n!' dore.' rotata70e ru0 dhe -()se5 +e en't n' +'nyr' 6' t' -0as(n5 du)e
-or+uar n!' trup t' va.hduesh'+ t' n,urta5 u nda0 n,ar)(+(t t' peshave5 ,!' 6' (shte e
+!a-tuesh+e.
doshta ajo ka disa interes, n qo5t se un si shem"ull 4 dhe n 5akt kjo sht
vetm nj shem"ull 4 n!a sa shum !jra t vo!la mund t vendosen dhe u ndal n
eksperimente t ktij lloji n siklet, prpara prmendur di<ka t paprsosur e ktyre
o"jekteve.
5illim un u kthye si ent e thjesht %ilindr i uritur prej druri, t %ilat kam
m"uluar me dor n!a lart. 8or me theks t rnd dora duhej t jet !eknippen 5ort
s "ashku, n mnyr q orendit nuk shkau n!a dora, me!jithat, me dor t do"t u
prirur n vetvete, me z t ult qasje. 0jithashtu, uni5ormitetin e versionit nuk ishte
mir t !arantoj. 8astaj un le tu"at me kllapa "ronzi t o5ruara, e %ila sillej rreth
km"t, t %ilat jan "ashkan!jitur n skajet e kundrta t nj diametr duhur t
anijes, n mnyr q orendit do t "azohet n !ravitetit kur heqjen veten. 8or kjo
pajisje ishte shpejt s%hlottri!. 8astaj un le shiritat zotruar n mnyr t
vendosur6 por pasi ata nuk jan t vshtir pr t "r ent me veten e tyre, ishin t
5let e holl "ronzi, ata u trhoqn, kur shkova n pesha t mdha kryesore dhe nuk
mund t z"atohet pr t krahasueshme. 8asi kam pasur m t 5ort zevendesuar, e
kam konsideruar n nevoj pas re5uzimit t t !jitha prpjekjeve t mparshme t
"ra me kt aparat pr pothuajse nj vit prpjekjeve t kujdesshm dhe t
mundimshm, dhe kto t 5undit t !jith !jithashtu, n qo5t se nuk e hodhi posht
menjher, por si prsritjen dhe kontrollin, pasi q pr mua sht kryer deri m tani
n!a q t !jitha ato prpjekje t mparshme n!a mund t aplikojn t do"ishme si e
teprt ose t kthehet vetm si nj inspektim rastsor t rezultateve t reja6 !jithashtu
sht i prhum"ur trsisht posht at. @jo ishte pr shkak t rrethanave t
mposhtme. 8rdorur m par n!a mua, marr n!a tra5iku dhe t kontrolluar vetm
n!a ri4peshon pesha e n!arkess kishte n ashprsia e tyre t ndryshme dhe madhsi
t ndryshme. 3ani q orendit duhej t jet mja5t e !jer pr t lejuar edhe m e
madhe ishin n vend, ishin t vo!la dhe madje edhe t mdha nuk si!urohen kundr
zhvendosjes !jat heqjes n!a anijet. @am supozuar se presioni !jithmon duhej t
"ien n t njjtn pik t plot n!a ana hark me peshn e plot t anijes, q mund t
sh5aqet asnj disavantazh n!a nj zhvendosje t mundshme n "ilan%in n ent, por
dshtoi n shum ndryshe q do t kontrollohen dhe rradhazi hetuar rrethanat e
rastsishme t %ilat mund t jen me ndikim n pro%esin pr t "r kt o"jekt i
studimit t ve<ant. @jo ne!lizhen% ka qen e vshtir hak. )epse kur un t z!jas,
por pr hir t si!uris s hetimit sht msuar, si un isha duke "r qllimisht
relativisht !jykimet n mes dhe mja5t anash n ent pesha e n!arkess 5ikse, tre!oi me
t vrtet se virtyti nuk sht nj madhsi t ndryshme, por rru! tjetr shprndarja e
shtypjes sukseset edhe n qo5t se e vrteta nuk ka vendosur ndryshe, domethn
anije duket m e vshtir, n qo5t se pesha merr qendrn e 0elasses, dhe se dallimi
nuk sht i parndsishm edhe kur krahasojm pozi%ione ekstreme n kt
drejtim. 3ani, me!jithat, mund t n eksperimentet e mia vetm shum m t vo!la,
dhe kan ndodhur rastsisht pr shkak t testeve sasi t madhe n zhvendosjet
kryesore kompensuese, t %ilat !jithashtu pjesrisht n!a masa n t %iln <do !rupet
kryesore politike n numrat e marra, ka kon5irmuar pjesrisht n!a 5akti se M von
eksperimente me mjetet m t prsosur e kan <uar n shum shum rezultate t
njjta6 Me!jithat, kam "r kto eksperimente t mparshme jo m shum !zim,
dhe mprehtsi dhe 5or% lidhjen e saj ishte, nse jo t !jith, por n pr%aktimet
individuale, sht "r e pasi!urt, q nuk parashikojn vshtirsin e ri5illimit at me
nj aparat t ri t si!uri n mparshme .
T' ,!(tha e)sper(+entet5 t' 1(0at un' do t' duhet p'r t' re-eruar +' -o0,ends !an'5
@)'shtu45 e).e)utuar n,a +etoda e dyt' n' )ushte shu+' t' un(-or+e5 t' 1(0'n un'
p'rsh)rua!n' rrethanat s( nor+a0e ose )ushte nor+a0e5 sht(+( ( p()ave )'tu
p'r)oh's(sht5 un' t' tre,uara n' U+etodat e +at!esU re.ervuar +ua . N,a )'to )ushte
nor+a0e (shte dev(!uar vet'+ der( +' tan(5 pas( su)ses( ( ndrysh(+eve t' t(00a duhet t'
7'hen vet' s( su7!e)t ( het(+(t.
n(!et +(ratuara n,a +!etet n' t' 1(0at )a+ 6'ndruar 6'ndr(+ t' -und(t5 vet'+ n'
n!' 00o! ra1)s5 > vert()a05 ( 0(dhur posht' n,a n!' )ry6 hor(.onta0e *ess(n,stO<7en5
nd'r+!et t' 1(0ave e(npassenden p()'r(sht dre!t)'nd'she5 t' ndrysh+e vet'+ n' peshat
d(+ens(on(t trash's( @p!es'r(sht t' 8o!'5 p!es'r(sht .(n)ut4 !an' -utur5 n' +'nyr' 6' ata
t' )(sh(n n!' po.(1(on t' -()suar n' t' dhe nu) +und t' 0'v(.te )ur dyert
ashensor. n(!e +e peshave t' n,ar)uar dhe n!' +7u0es' t' vendosur +7( t'5 n' +es
t' n!' )ut( t' vo,'0 t' hapur u n,!(tur5 ( -or+uar p'r,!at' )ryesore pesh' 8, ( 1(0( 'sht'
7'r' ( n!'!t' p'r t' dy an(!eve +e )u!des. Pasta! (shte n' )ut(n' e n!' +7u0es' t' n!'
pre! dy an(!eve5 shtes' e pesh's ? ,rup5 -or+'n edhe t' t(00' n!' vend t' -ort' n'
6end'r t' pesh's )ryesore ruhet. Tra!tuar n,a an(!et (shte rreth n!' a)s ru0 rotata70e
hor(.onta0e e drur(t 3 par. D(a+et'r (n1h5 e 1(0a (shte e +7u0uar +e t' ,!(th' dor'n.
Hdo an(!e )a pasur ndon!'her' pas p'rdor(+(t t' n!' +7u0es' t' 0ehta apo t' r'nda5
s' 7ash)u +e t' -und(t5 =WW ose >WW ,ra+ pesh'5 n' +'nyr' 6' =WW ,ra+ pesh' +' t'
vo,'0 )ryesor8 (shte a!o 6' do t' +und t' .7atohet5 d+th )ur du)e p'rdorur dr(t' t'
+7u0uar ndon!' pesha shtes' 8a)'00 !an' shtuar. S( the)s +' ( +adh )a+ =WWW )orn(.a
t' p'rdoruraF n!' pesh' +' t' r'nda do t' )et' aparat(n e nu) +und t' to0erohet n' a-at
t' ,!at'. ty )u )!o nu) (shte p'r t' sh6yrtuar su)ses(n e .7at(+(t t' the)s t'
ndrysh+e5 un' )a+ ap0()uar .a)on(sht 35WWW ,ra+ s( pesha )ryesore.
S( pesha shtes' )ryes(sht sh'r7eu *adh's(ve W.W> P dhe W.WK 8.
Pavar's(sht5 t' dy!a an(!et !an' nd'rtuar t' ,!(th' n!'so!5 por (shte p'r t' )o+pensuar
n!' nd()(+ t' ndrysh(+ p'r pa u v'n' re e +7etur5 n' 8do ser( prov' ? a6 shpesh
7ash)an,!(tur vet'+ n' n!'r'n se en't e t!era n'n t' n!'!tat rrethana.
&art's(a &art's( (shte ( )u-(.uar n,a n!'5 n' d(sa 0art's( +7( trye.' test(t +ontuar
7ord( hor(.onta0e5 n' +'nyr' 6' ata t' 9 (n8 L &(n. par(s. 5 P'r)at's(sht.
T' e0evat(ons ndodhur +e )rah't 0a)ur(65 n' s0eeves e t(! )'+(sh'.
*'nyra e n,r(t!es (shte se5 n' 6o-t' se n' n!' 0art's( t' par' t' dy-(sht' p'r she+7u00
an(!a 0a u 0(rua t' par'5 n' t' dyt(n )a ndodhur n' t' d!atht'5 dhe )'shtu +e radh'
a0ternuar. =9 n,a )'to a0ternuara -or+uese ap0()(+e rresht udh'he6ur e).a0t(+ t'
dy-(sht' apo A> 0artes( t' th!eshta5 t' 1(0at )ons(derohen s( raste shu+'5 un' t'
p'r+70edh departa+ent(n e)sper(+enta05 ,!at' t' 1(0(t ? (shte ,!(th+on' 6'ndro!n' n'
t' n!'!t'n an(!e. N' 6end'r t' 8do departa+ent(5 p'r)at's(sht n' +(nut'n e =9 p()at e
th!eshta5 por po.(t'n e en've t' 0(dh!eve 'sht' ndryshuar 8do her' n' t' d!atht'. N'
)oh'n e ><-(sh t' ndrysh+e dhe 0o)a1(on(n hap's(nor5 ( 1(0( e)stra pesha ? 5 )!o ( !ep5
n' 7a.' e ashtu6ua!tura t' d(s)utohet +' n' deta!e +' posht'. > raste )ryesore t'
+etod's5 se1(0a pre! t' 1(0ave p'r )'t' arsye u p'r-a6'suar +e 3A e).a0t(+ t' th!esht'
apo rasteve n' se1(0(n departa+ent test. S)uadrat e t(00a e A> rasteve (sh(n n'n
a+enda+ent(n e )ushteve 6' do t' sh6yrtohen H8, ? n' 39 p'r 8do d(t' t' test(t t'
pun'suar5 et!4 .a)on(sht K ser( dhe va.hdo( n' sprovat +' t' +'dha .a)on(sht n!'
+ua! n,a.
Rre,u00ohet +e )oh' )und'r 8do n,r(t!e e n!' an(!e (shte 3 e dyt'5 se1(0( u0't
vendos!en e dyta5 (nterva0( +(d(s u0't vendos!en e n!' dhe du)e n,r(tur an(!e t!et'r
edhe n!' t' dyt'5 d+th )oh'n 8do 0art's( t' dy-(sht'5 e 1(0a )r(!on n!' )rahas(+ ose dy
raste sa)t's(sht ? se)onda. S( shu+' nd'r)oh'5 d( ? se)onda5 )a+ pasur n' +es n!'
dhe t' ardhsh'+ t' dy-(sht' 8do 0art's(5 e 1(0a u .hv(00ua ,!at' re,!(str(+(t t'
re.u0tat(t. $ur dor'.uar pro1es( re,!(str(+( 'sht' 7'r' ,!(th+on' +e dor'n 7osheF dy
duar s( n' d(t't e)sper(+enta0e a0ternuara +e n!' ose t!et'r.
N!' tra!non shpe!t p'r n!' e).e)ut(+ )re!t's(sht +e)an()e t' )'tyre opera1(oneve
n' 7ana)5 dhe ,!(thashtu ap0()(+( ( v'+end!es 'sht' shpe!t +!a-t +e)an()(sht dhe t'
n!'tra!tsh+e5 n' +'nyr' 6' ata5 s( un' +und t' provo!' n,a nu+rat e +(a prov' veten
e tyre5 !o du)sh'+ n' -und t' s' p'rd(tsh+es pra, ore tre,on do7'suarF e 1(0a5 n,a
pesha shtes' e ?, s' 7ash)u p'r1a)tuar *(te(n-0Dsse va.hduesh+e )ohore dhe
0o)a1(on(n hap's(nor5 dhe t' papr(turat e parre,u00ta5 n' dre!t(+ t' parre,u00t n'
ndrysh(+ de)retet eJ t' dre!t'n e r'nd'5 e 0'n' t' r'nda5 t' pa6arta5 du)e r'n' n'
+'nyr' p'r t' th'n' +e )ara)ter o7!e)t(v p'r ashensor dy-(sht' n' dora pa pasur )an'
)'r)uar p'r.,!edh!en dhe he.(t(+5 ( 1(0( n' +etod'n e par'5 +e,!(that'5 'sht' rast(.
S( +'nyra e re,!(str(+(t u )r(!ua p'r t' +os n,at'rruar5 dhe p'r t' +arr' n' )at'r
raste )ryesore Rastet e duhura arr(n n' pa) +' vete 'sht' +' a-'r t' p'r1a)tuara n'
U+etodat e +at!esU.
6 shu+' )oh' du)e 6en' ( )ushteve t' !asht+e t' e)sper(+enteve. Pas )'sa! un'
sh)o! n' )ushtet e p'r,!(thsh+e t' +etod's.
O7!e)t( ( p'r,!(thsh'+ ( +etod's 'sht'5 n' 7a.' t' rrethanave t' ndrysh+e n' t'
1(0at nd!esh+'r(n' d(-eren1(a0e p'r pesha 6' duhet t' sh6yrtohen re0at(v(sht p'r se1(0(n
n,a )ushtet e )rahasuar +e n!' nu+'r t' +!a-tuesh'+ t' ,!y)(+eve v0er' 5 ose5 n'n
ndar!en e nu+r(t t' e)sper(+enteve n' v p!es'5 v v0era t' t' -(to!'5 dhe t' nE!err(n
+as'n e d(-eren1's n' nd!esh+'r(5 t' 1(0at edhe detyra e +es+e +und t' 0(dhen p'r t'
p'r1a)tuar +adh's(n' dhe dre!t(+(n e +arr!es +e e)sper(+ente e-e)te an'sore
)onstante.
Tan( du)et 6' n' -(00(+ p'r t' para6(tur n!' v'sht(r's( the+e0ore.
Ne e d(+' se ,!'rat e t!era !an' t' 7ara7art'5 raport( ( nd!esh+'r(s' p'r pesh'n
ndrysh(+ rr(tetF por dy her' +' ( +adh nu) p'rputhet dy her' +' t' +adh n!'
ndrysh(+ n' nd!esh+'r(5 )ur ne t' p'r,at(tur n!'!t' *a27e,r(--e pre! nesh duan t' !et'
e v'rtet'5 por sa ,!ys+a e +adhe peshe .7r(tur ?, at' 6' n!' s( !an'5 e 7ara7art' +e
dy-(sh(n e nd!esh+'r(s'Fdhe tash+' n,a )ons(deratat e p'r,!(thsh+e +und t'
p'r-sh(!n' n!o-t(+(n.
G!(thashtu do nd!esh+'r(n' 6' t' !et' shu+' ( vo,'05 )'shtu 6' !u do5 por
0e!(+( ? ,!(th+on' a6 e +adhe n' raport +e 8 +und t' supo.o!+' se pothua!se t'
,!(tha apo +e t' v'rtet' ndon!' rast t' !et' e sa)t'5 dhe 'sht' e 6art' se rr(t!a e -ort' e
nd!esh+'r(s' pasta! )et' .,!er(+ raport( +und t' )rye!'F 6' do t' !et' n' )'t'
s(tuat'5 pas( a!o +und t' 6'ndro!n' a-'r ose +!a-t )onstante n' nd!esh+'r( shu+' t'
ndryshuar t' sh()o!+' asn!' +as' e duhur e p'r,!(thsh'+ t' nd!esh+'r(s'F nd'rsa tan(
'sht' e +!a-tuesh+e p'r nd!esh+'r(n' e shtuar shu+' +e n!' pesh' shu+' +' t'
u0'ta 00oCan1e5 raport( n' t' n!'!t'n p'ra-r(+(t t' s!e00'5 dhe +' pas p'r t'
v0er'suar t' -(to!' n' nd!esh+'r(5 n' +'nyr' 6' re-u.uar tash+' n,a natyra e ,!'rave
n' 0(st'n e hartuar n,a ne n(ve0 do. Por s( p'r t' ,!etur hap's(r' n' +etod'n ton'M
&e t' supo.o!+' #n' dua p'r she+7u00 p'r t' )rahasuar nd!esh+'r(n' e dor's s'
+a!t' dhe t' d!atht' p'r da00(+et n' pesh'5 dhe t' v'n' n' t' n!'!tat pesha
)ryesore 8 dhe t' n!'!tat pesha shtes' ? her' p()at e dy an(!eve +e t' +a!t' @&.45 n!'
t!et'r )oh' +e t' dre!tave @R.4 6' )'shtu 6' un' t' +arr' n!' t' ndrysh+e5 por
-(00(+(sht vet'+ p'r &. dhe R.5 e 1(0a 0e!on +ua t' 0(dhen( +e nd!esh+'r( +' t'
+adhe apo +' t' vo,'0 e as dor'5 por 6' asn!' +as' t' )rahasuesh+e )'to
nd!esh+'r(n'F dhe pyet!a 'sht'5 s( +und t' +errn( p'r t' +adh's(ve t' ndrysh+e t'
p0ot'suar ? p'r t' ,!etur se ( n!'!t( raport do t' !ap' p'r &. dhe R ..
N' +'nyr' t' n,!ash+e5 n' 6o-t' se un' )a+ nd!esh+'r(n' e n!' dor' t' vet+e5 ose
t' dy duart +7( +esataren5 n' t' ndrysh+e 8 d'sh(ron p'r t' hetuar. E n!'!ta
$o+pens(+( ? !an' pas p'rvo!'s +e n!' t' vo,'0 8 5 n!' raport +' t' +adhe se sa
+' e +adhe5 por a!o (shte +' shu+' n!' 8'sht!e e ndrysh+e ? p'r t' ,!etur e 1(0a
'sht' e n!'!t' p'r t' ndrysh+e 84s!an' t' v0erave re1(pro)e t' ? sh)a00'n e
nd!esh+'r(s' p'r t' da00(+eve n' t' ndrysh+e /0erat e 8 t' )et'.
*etoda e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar n' ap0()(+(n 6' n,a at'her' e n!ohur (shte
e p'rshtatsh+e vet'+ p'r t' dh'n' n!' (nd()a1(on +' shu+' dhe +' pa)5 por !o n!'
+as' t' )rahasuesh+e p'r nd!esh+'r(n' e )'sa! p()e5 n' -a)t. *e,!(that'5 at'her'
+etoda +und t' tren(t p'r t' dh'n' t' t(00'.
F(00(+(sht o-erta para6et rru,'n e Tatonne+ents. D()ush +und t' ndrysho!' p'r sa
)oh' 6' 0e!(+(n e pesh's s(pas rrethanave )rahasuar5 der(sa ( n!'!t( 'sht'
.'vend'suar +e t'. Por vet'+ n,a testet e +'dha v0era +e t' ,!(tha re.u0tat ( s(,urt
edhe p'r n!' dhe t' n!'!t'n ? +und t' nE(rren5 )!o +etod'5 e 1(0a 'sht' n!' sas( e
+adhe e ,!y)(+eve p'r se1(0(n n,a +ostra 'sht' e ? th(rr!et5 !o vet'+
pap'rsh)ruesh+e 0odhsh+e5 por edhe t' !u +err p'r t' +Dhsa+ste+ Provon( nu) )a
sa)t's(.
*e,!(that'5 +und t' -us n' +es t' v0erave t' a-'rtaF dhe n!' )oh' t' ,!at' )a+
)'r)uar t' +' nd(h+o!' n' )'t' +'nyr'F por ,!end!a e )e6e e n,atht's( dhe pas(,ur(s'
'sht' du)e n,r(tur vet'+ shu+' e pap0ot'. P'r -at t' +(r'5 a!o 'sht' e 0eht' dhe
p0ot's(sht ashensor.
Pas n!' n' par(+ e sa)t' dhe p'r t' p'r)thyer n,a e)sper(+entet e un' ndoshta +'
t' +(r'5 edhe pse n' 7a.' t' ana0(.'s +ate+at()e5 por pa) n' pra)t()'5 .a)on(sht
+und t' 7'het n,a 8do ,!' n' n!' t' 1a)tuar ? 'sht' +arr'5 t' ,!en( se ? n' t'
n!'!t'n 8 dhe n,a +'nyra n!'!t'n do t' (shte +7a!tur +und t' )'r)o!' ndon!' t!et'r
t' dh'n'5 )'shtu 6' edhe a!o 6' !u don( (n-er(ore s( n!' t' n,urta5 +e )usht vet'+
se 5 pas n!' p'r-und(+ n,a n!' +!a-t t' +adh n 'sht' +arr'. Po !u +und t'
dre!tp'rdre!t'5 pa 00o,ar(t!e5 n,a ndon!' , )u n!' +!a-t t' +adh n su7!e)t
3W4
5 +asa e
da00(+(t n' nd!esh+'r( p'r t' 7'r' at'5 )'shtu 6' t' ,!en( p'r n!' trye.' 6'
)orrespondon +e t' the+e0uara n,a ne )ushtet e )'sa! +aseF dhe a!o do t' tre,ohet
+en!'her'5 s( t' sh)a)to!'5 pas vet'+ d(sa -!a0' !an' par' n' rru,'n 6' )a udh'he6ur
7a.ohet.
3W4
N'se n,a -ra)s(on(+( ( n!' nu+r( t' +adh t' ,!y)(+eve der( n' vo,'0 n .7ret
n' -ra)s(onet (nd(v(dua0e5 )'shtu 6' !u t' hu+7n(5 nd'rsa n' -ra)s(onet
(nd(v(dua0e t' sa)t's(s'5 por ato -(ton p'rs'r( du)e 7ash)uar re.u0tatet e
-ra)s(onet.

N' n!' stud(+ t' teor(s' s' pro7a7(0(tet(t5 p'r t' 1(0at un' ,!(th+on' r(shtas +etodat
tona t' ,!etur veten t' shtyr' n,a (nteres( ( ars(+(t5 )a+ pasur )ons(derat' 'sht'5 34 se
s(pas rrethanave t' +etod's ton'5 sh)a00'n e nd!esh+'r(s' p'r da00(+eve n,a5
.a)on(sht +e h /0era e 1a)tuar +und t' p'r-a6'sohen5 e sh)a00's s' sa)t's(s' t'
v'.h,(+eve o-ron Gauss(an5 +e )usht 6' t' )rahasuesh+e +7an +oda0(tetet e sa)t's(
+etod' vet'+ n,a nd!esh+'r(s' +e t' 1(0'n ndrysh(+( 'sht' +arr'5 varetF 94 6' n'
+es t' +und's(ve t' n,a e)sper(+entet dhe produ)tet 6' +as(n h n' pesh'
shtesa ?, n' t' 1(0(n ,!endet5 d+th n' +es dhe h ?, duhet t' .hv(00ohet n!'
+arr'dh'n(e +ate+at()ore 6' n!' der(v(+ ( G? n,a 5 dhe +' pas du)e e ndar'
n,a ? +asa e d(-eren1(a0e nd!esh+'r(s' h duhet t' ,!endet.
!o (shte vet'+ )!o +arr'dh'n(e5 par'5 teor()(sht t' p'r1a)tuar5 s' dyt(5 p'r t'
provuar n,a e)sper(+ent5 s' tret( p'r t' sh-ryt'.uar p'rshtatsh'+ p'r +etod'n ton' t'
+at!es. $'to tr( detyra un' 7eso! se 'sht' .,!(dhur n' +'nyr' t' )'na6sh+e5 pra
+etoda e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar )a t' n,!ar' t' )et' 6en' vet'+ dh'n'
v'+end!en e n!' +etode +at!e!e t' v'rtet'.
Sa ( p'r)et .7r(t!es +ate+at()ore5 )'shtu 6' un' !ap at'5 sepse a!o nu) 'sht' e
nevo!sh+e p'r .7at(+(n pra)t() t' +etod's5 e 1(0a p'r t' (nspe)tuar5 n' a)t(v(.(+(n e
+'posht+e.Prov's e)sper(+enta0e de0 shu+' n' at' p'r t' tre,uar e)sper(+enta0(sht
se )ur n!' nd!esh+'r( e va.hduesh+e e n!' v0er' t' 1a)tuar n' n!' v0er' t'
1a)tuar ? )a +arr'5 v0era e 00o,ar(tur n' 7a.' t' +arr'dh'n(eve tona +ate+at()ore
p'r n!' t!et'r ?, 8)a 'sht' n' se n' rrethana t' 1a)tuara s(8 ,!en n,a e)sper(+ente5
du)e 0e!uar natyr(sht dev(!(+et +' t' vo,0a se sa p'r t' sh)ruar p'r t' papr(turat
pasho6F < Ose5 a!o 'sht' vet'+ n!' -or+' t!et'r e t' n!'!t(t prov's 6'5 +e t' n!'!t'n
nd!esh+'r(5 por t' ndrysh+e ? +arra n,a )ushtet e)sper(+enta0e pas5 7a.uar n'
v0erat tona +ate+at()ore +arr'dh'n(e trye.' e G? !ap5 e 1(0a 'sht' propor1(ona0e
+e ? !an'.
334
P'r d'sh+( sa! por !an' ser( e +(a shu+' t' ,!er' t' v'.h,(+eve t'
urdh'r(+eve t' 1(0at do t' t' tre,o! n' U+etodat e +at!esU. Ne ,!(thashtu do t' )ryhet
n' d(sa t' n!'!t' n' )ap(tu00(n e L<t' dhe 39<t' vet'.
334
N' t' nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e p'r ata n' rre.() )'tu5 +e 8 @por !o ?, p'r
a6 )oh' sa ? +7etet ( vo,'04 'sht' e ndryshuesh+e5 )'shtu 6' n!' )onstante
'sht' 6' t' p'rp(6en +e n!' nd!esh+'r( t' va.hduesh+e 8 )'r)on.

Pas )'sa!5 su7!e)t( 'sht' pra)t()(sht ( past'r +und t' p'r-a6'so!' n' +'nyr' 6' t'
,!(th' n' arsyet 6' duhet dh'n' rre,u00at dhe +ad!e pa n!' s-ond +ate+at()ore5
+etoda +und t' vepro!' edhe pa +at!en pas6yr'. G!(thashtu !u do t' !et' n' ,!end!e t'
7'!' )'t' +e 7es(+5 pas( der(v(+ teor() ( n!'!t' )ontro00(t 'sht' dashur t' )'na6et n,a
n!' autor(tet ( -a+sh'+ +ate+at()ore5 dhe )ontro00( n,a p'rvo!a 'sht' e pasur edhe
vend(+tare.
Pratitje" matematike1 !he zbritja e lloaris zako"isht meto!a e raste&e t
!rejt !he t ab#ar.
12(
*e,!(that'5 der( +' tan( nu) )a asn!' par(+ apr(or(st(15 s( n' var's( t' +adh's(s' s'
)ryesore pesh' 8 5 raport( n' pesha t' va.hduesh+e shtes' ? duhet t' ndrysho!n'5
por )!o duhet t' )ons(derohet vet'+ s( 8'sht!e shu+' t' 1onstat(ve n,a e)sper(+ent(
0(,!(t5 )'shtu 6'5 +e,!(that'5 'sht' e +undur n' 7a.' t' par(+eve t' Teor(a e
pro7a7(0(tet(t a priorispe1(-()o!n' se s( +arr'dh'n(a n' vetvete duhet t' ndrysho!'
@n!' p!es' t' +adhe n +e )usht45 n' 6o-t' se n' t' va.hduesh+e peshat
)ryesore 8 dhe asn!' da00(+ t' 6'ndruesh+e n' nd!esh+'r(s' h ndrysh(+et shtes'
pesh'5 apo edhe nd()(+(n e ndrysh(+eve5 e 1(0a p'r1a)ton 6art' +7( pesh'5 dhe )'tu
n!' < n!' her' dhe p'r t' ,!(th' n,a ? +und t' p'r-a6'sohet.G!e,!'s(sht5 n' )'t' rast5
t' n!'!tat par(+e t' +7(.ot'ro!'5 pas s' 1(0's !u dh'n' edhe sa)t's( t' 6'ndruesh+e t'
v'.h,(+(t5 ndrysh(+( n' nu+r(n re0at(v t' ,a7(+eve t' v'.h,(+(t +und t'
p'r1a)tohet n' 7a.' t' ndrysh(+eve n' +adh's(n' e tyre. *arr'dh'n(et n' +es
dhe q, +e,!(that'5 p'r ata n' rre.() )'tu nu) 'sht' n!' shpreh!e e -und+e5 por vet'+
+e n!' shpreh!e (nte,ra0 t' p'r-a6'suara 6' duhet t' p'r-a6'sohet n' -or+' ta7e0are
p'r pra)t()'n e +arr'dh'n(eve5 s( 7'het +' posht'.
394
R(sh()(+( S. K><3W>.
T' -o0,ends +e p'r t' 1a)tuar ter+(n (nte,ra0e5 e 1(0a )'tu v!en n' 0o!' 'sht' e
n!'!t'5 p'r+es t' 1(0(t nu+r( ( a-'r+ ose pro7a7(0(tet( ( ,a7(+(t n' dh'n' )u-(.on
+adh's(n' p'r1a)tohet vet'+ 6'5 .a)on(sht der( n' p()'n e du)e 1a)tuar5 ,a7(+
,!ys+a pesh' e)stra ndodh5 pra
)u &udo0-Gs1he nu+r(t t' e 5 nu+r( 7a.' ( 0o,ar(th+s natyrore5 t I h I
h 'sht' +asa e sa)t's( n' )upt(+(n Gauss(an. /0era e t, e 1(0a 'sht' n!' v0er' t' dh'n'
n,a ta)on5 +und t' ,!endet n' shu+' vende n' ta7e0are p'r-a6'son5 s( n'
"er0(n. astrono+. ... Jahr7 - 3K=> p =W? -- p'r t R 9.WF dhe n' n!' sh-a6 ve8an'r(sht5
tan( nu) 'sht' +' n' tre,t(n' e 0(7r(t 6' do t' )(shte tavo0(n' 0(tho,raphed der( t R
=5WF )'shtu 6' n'se pas du)e dh'n' n' )'t' +'nyr' n' t' n!'!t'n
)oh' t ose +und t' +7a!n' t' dh'n'.
Tan( +en!'her' pas5 the+e0ore p'r +etod'n ton'5 e)ua1(onet do t' provohet +e an'
t' !asht' 'sht' ( nE!err'.
dhe pas )'sa!
N,a )'to +arr'dh'n(e 'sht' posht' t' +!a-tuesh+e5 n' +es dhe p'r t' nE!err'
)'shtu n' ap0()(+(n dhe )ons(derat'. !o rr!edh n,a v'.h,uar v0er's n,a
e)ua1(on( 5 ,!en n' n!' trye.' t' (nte,ra0e v0er's p'r )'t'5 dhe
ndan( at' +e t' h p'r t' +arr'5 apo ?, n' 6o-t' se5 s(8 'sht' 7'r' n,a ne5 h *etoda
e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar +err vet'+ ,!ys+a a6 ( +adh sa n' teor(n' e
,a7(+eve. *e,!(that'5 n' +'nyr' 6' !o vet'+ n,a ,!enden du)e respe)tuar 8do
her' der( n' v0er'n e t' pasur(t p'r t' -or+uar posa8'r(sht5 un' )a+ trye.'n e
(nte,ra0e 5 )u +arr'dh'n(et n' +es dhe t 5 .7atohet 'sht' dh'n' n' n!' )u
ata t' 7ara7art' n' +es dhe t 'sht' dh'n'. $!o 'sht' trye.a the+e0ore posht'.
Der(v(+ +ate+at()ore e 0(dhur +' 0art n' +es dhe 'sht' sh6yrt(+( ( Pro-.
*T7(us5 6' )a+ para6(tur5 )a0uar5 pas s' 1(0's ata +und t' !en'J t' +ate+at()'s dor'n
*at(8 s( e(nCur- 0(r'. Por a( )a pasur +(r's(n'5 pa) sh)ar)(+( (+ !o<o7stetr() n!' +'
t' sh)urt'r dhe +' t' sa)t'5 rru,a 6' 8on n' t' n!'!t(n 6'00(+ p'r t' .'vend'suar5 6'
un' pre-ero!5 p'r )'t' arsye5 p'r t' )o+un()uar n' vend ( (+( +' posht'.
*T7(us p'r1a)ton der(vat(v(n s( n!' she+7u005 n' vend t' d(-eren1's +es dy peshat
e dy p!es' t' 7ara7arta n,a ana e dev(!(+(t n,a n!' v(!' t' dre!t' t' 7ara.(s'. Par(+(
'sht' por n!' (ntra,astr(1 dhe p'rndryshe t' n!'!t'n ,!'.
!o 'sht' n' p'r,!(th's(
pro7a7(0(tet( se )ryer n' n!' +at!e t' n!' sas(e 7renda )u-(!ve t' ,a7(+(t < dhe
S 7(e n' t' 1(0'n pr(nton h s( +' 0art sh)a00'n e sa)t's(s' s' +at!es nu+r(n
&udo0-Gs1he.
T' !et' tan( p'r she+7u00J
& : #
tr( p()' n' n!' v(!' t' dre!t'5 : 5 por !o shu+' shu+' a-'r5 por n' +es +(d(s & dhe # t'
vendosura. P'r n v'.h,(+et s(pas +etod's s' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5 un'
+endo! se njp()'pa+!e p'r at' se C & 'sht' +' a-'r se sa #, pranda! :#J &@6 n 4 a
I " her' s(,uruar se : n' # 'sht' +' a-'r se sa &, pranda! :# Y &@ . Pas )'sa!5
pro7a7(0(tet( p'r t' s!e00!es &@ K:# dhe :# K&@, s( nj dhe " 5 dhe )'to dy vet'
shanset !an' dhe .
N'se n' 0(n!'
j :M #
M 'sht' 6endra e v'rtet' e &#, dhe : shtr(hen n' M d(8)a d(sa ,!'ra pas & 5 )'shtu 6'
'sht' nj )oh' ,!y)(+( (+ (shte n!' e v'rtet'5 dhe " her' un' (shte e ,a7uar. Sepse un'
)a+ " her' p()a : +(d(s M dhe # !an' t' 7esohetF Pra5 )an' n' se1(0(n n,a )'to " p()'
v0er's(+eve p'r +' shu+' se v(!'n e vo,'0 :M ,a7uar5 +e an' t' M p'r t' # p'r t'
+arr' p'r )'t' arsye )an' 8do her' n!' ,a7(+Z :M 5 pas( t' ,!(th' t' n!'!t'n an' t'5
)ryer.
Pro7a7(0(tet( ( )'sa! 'sht' n,a n!'ra an' I , n,a ana t!et'r5
)u :M 'sht' 6' t' )ons(derohet s( n!' sas( po.(t(v. Tan(
S
Pra5 s( paso!'
.
S' -und( d+thJ

$'to dy -or+u0at p'r dhe +und t' shp!e,o!' )'shtuJ N' n )oh't e 0(n!'s
sh()(+(n &:M#, n,a t' 1(0at vet'+ p()'5 por & dhe # !an' t' du)sh+e5 e 7eson
n' nj rast 6' Mnd'r+!et : dhe # 'sht' d()u @s( e v'rteta 'sht'4F n' " raste @n'
+'nyr' t' ,a7uar4 se M d()u +(d(s & dhe : 'sht' e vendosur. T' n!'!tat dy p!es'
t' :# dhe &: 5 por edhe t' 7'!n' )u-(!t' e (nte,r(+(t5 s( p'r 8-ar' < h. :M dhe 5
p'r < dhe < h. :M !an'. G!e,!'s(sht5 dre!t(+( &:M# p'r po.(t(v dhe M +arr' s(
p()'n(s!e5 e a7s1(ssas e : dhe # R < :M dhe M#, +e a7sh(s' e & dhe : R < 8? dhe
< :M6 &M dhe M# !an'5 por )und'r :M 6' t' )ons(derohet s( e pa-und.
Sa ( p'r)et shp'rndar!e *T7(us.
N' +'nyr' 6' t' .vo,'0o!' she+7u00 ( 0(n!ave n' she+7u00(n e peshave5 )!o 'sht'
pesha 8 +e &:, t!etr( 8 S ? +e para @rishtit, ,!at's(a e 8 L , pra5
p!es' e :Mdu)e )rahasuar5 6' p'r :M n' paraardh'se -or+u0a duhet t'
su7st(tu(e<ren. !o 'sht' ,!(thashtu e 7ara7art' +e ton' dhe ton' t'
7ara7art' 5 6' u dha -or+u0at p'r .7at(+(n e dre!tp'rdre!t' t' +etod's son'J
ose n' 6o-t' se ne )e+( (nte,ra0e
sh)urt(+(sht +e Tre,uar

.
Se ne5 s(8 u tha +' 0art'5 sa)t's( ose E+p-(nd0(1h)e(tsr+a2 ton' +etod' h 'sht' e
7ara7art' +e ,!ys+'n e +at!eve t' +arr' sa)t's( t' teor(s' s' ,a7(+eve5 )a ap0()(+et
7renda +etoda !on' )a e-e)t5 pas( a!o vet'+ n' raportet e t ose h arr(nF por do t' v(!'
n' )ons(derat' )ur p'r t' )'r)uar p'r t' )rahasuar re.u0tatet e +etod's s' dre!t's dhe
t' rasteve t' ,a7uara n,a ana e v0erave a7so0ute +e ato t' +arra n,a +etoda e ,a7(+(t
+esatar5 p'r t' 1(0'n (nte,ra0e e dh'n' nd'r+!et's(+(n5 s( dhe n' n!' pr(or(
00o,ar(t!en e +undsh+e ,a7(+e ose pa6art's( apo t 5 t' 1(0at ne nu) na 7'!n' )'tu.
&e t' )thehe+( tan( pra)t()eJ
Rre,u00( p'r t' 1(0at a!o 'sht'5 vet'+ p'r t' +arr' at' p'rs'r( p'r t' dh'n' n,a
e)sper(+entet 6' transporto!n' sas( n' ta7e0'n e +'posht+e5 t' 1(0'n un' e 6ua!n'
n' trye.' the+e0ore +etod'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5 t' )orrespondues
v0er's t R G? v(.(te @n,a (nterpo0at(on )onsu0t(+(t n'se v0era 'sht' nu) ,!endet
p()'r(sht n' ta7e0'4 dhe du)e p!es'tuar )'t' v0er' n,a ? v0er's h p'r t' p'r1a)tuar se
1(0a 'sht' E+p-(nd0(1h)e(ts+a2 )'r)ohet5 ose t' va.hduesh'+ ? v0er' du)e
,!etur t R G? edhe t' p'rdoret +en!'her' p'r +at!e5 ( 1(0( 'sht' ( p'rshtatsh'+ n'
shu+' raste.
$y rre,u00 'sht' ( +!a-tuesh'+ n'se p'rve8 va.hduesh'+ tepr(1ave pesh' ? )a
-a)tor' t' t!er' t' va.hduesh+e !an' t' pran(sh'+ t' 1(0at +und ,!y)(+(5 )u pesha e
tep'rt 7(e t' p'r1a)tuar5 ose n' 6o-t' se t' t(00a n,a +arr'vesh!a e e)sper(+enteve
tash+' n' -(t(+(n e v0er's +und t' )ons(derohet s( )o+pensohen. N'se !o5 t'
sh)o!n' n' v0er'n e t 5 *(te(n-0Dsse )onstante n!' +eF a( nu) varet vet'+
n,a h dhe ? 5 )ur n'n ? ,!(th+on' vet'+ pesha shtes' )uptohet5 por edhe n,a ata +e
*(te(n-0Dssen n,aF ndar!e t' th!esht' t' v0er's s' t n' ? +und pasta! natyr(sht h nu) t'
,!endet s( duhet5 dhe v0era e t 5 +ad!e edhe n' t' va.hduesh'+ ?, !o n' vend t' h !an'
t' 0(dhura +e +as' t' )rahasuesh+e5 n' +os +e ? *(te(n-0Dsse !an' ,!(thashtu
)onstante. Por o-ron n!' +etod' e +o7(0uar n' +'nyr' t' rre,u00t +e .7at(+(n e
duhur t' ta7e0's the+e0ore )'tu 'sht' n!' +'nyr' e th!esht' e +!et(t 'sht' a!o 6' n'
ve8ant( do t' d(s)utohet +' posht'.


Tabela bazat e meto!s s raste&e t !rejt !he t ab#ar
13(
.

t I G? ndrysh. t R G? ndrysh. t I G? ndrysh.
W.?W W.WWWW 3II W.I3 W5=L3= 9WK W , L3 W5L>K3 >??
W.?3 W5W3II 3IK W.I9 W5>393 939 W.L9 W5LL=A ?WW
W.?9 W5W=?? 3II W.I= W5>=== 93A W.L= 35W>=A =?K
W.?= W5W?=9 3IK W5I> W5>?>L 99W W.L> 35WLL> A=I
W.?> W5WI3W 3KW W.I? W5>IAL 99? W.L? 353A=3 I>K
W.?? W5WKLW 3IK W.IA W5>LL> 9=W W.LA 359=IL L3K
W.?A W53WAK 3IL W.II W5?99> 9=A W.LI 35=9LI 39=>
W.?I W539>I 3K3 W.IK W5?>AW 9>9 W.LK 35>?=3 3LWI
W.?K W53>9K 3K3 W.IL W5?IW9 9>L W.LL 35A>=K

W.?L W53AWL 3K9 W.KW W5?L?3 9?I 3.WW

W.AW W53IL3 3K= W.K3 W5A9WK 9A?

W.A3 W53LI> 3KA W.K9 W5A>I= 9I>
W.A9 W593AW 3KI W.K= W5AI>I 9K?
W.A= W59=>I 3KK W.K> W5IW=9 9LI
W.A> W59?=? 3LW W.K? W5I=9L =3W
W.A? W59I9? 3L9 W.KA W5IA=L =9A
W.AA W59L3I 3L> W.KI W5ILA? =>=
W.AI W5=333 3LA W.KK W5K=WK =A?
W.AK W5==WI 3LL W.KL W5KAI= =KL
W.AL W5=?WA 9W9 W.LW W5LWA9 >3L
W.IW W5=IWK 9W?
3=4
. r(sh()(+ S. AA - tavo0(na the+e0ore p'r test(+(t t' ,!er' sh(hJ Rreth
*a27est(++un,en e )upt(+ t' hap's(r's5 "H D$S Ges ;. d ... ::5 S. 9W> --.

/'re!t!e. 34 Pra5 vet'+ n' raportet e t ose h arr(n5 un' t' )u!deset p'r sh(-ra n'
v0erat e t trye.' n' vend t' p'rdor(+(t -ra)s(onet s( de1(+a0e s( nu+ra t' p0ot'. Pra5
a!o ,!(th+on' do t' ndodh' n' udh'he6!en e ardhsh'+ t' 00o,ar(tur n' 7a.' t' v0erave
trye.'. 94 !o 'sht' vet'+ e nevo!sh+e5 v0erat trye.' n,r(tur +7( W.?. E!an( sa +'
shpesh !o n' rrethana t' dh'na e)sper(+enta0e n' p'r,!(th's( p'r t' ? .hv(00ohet p'r
)'t' apo at' 6' do t' d(s)utohen +' posht' rastet )ryesore5 v0erat e posht' W.? +'
par'5 )'shtu 6' a!o )a +arr' +!a-t n' )o0on'n v(.(ton( Ta<7e00e5 dhe
v0era p'r)at'se e t +e n!' shen!' ne,at(ve n' +' pas 8on n' e)ua1(onet p'r
p'r1a)t(+(n e G?, hp, G; -utur. =4 Ta7e0a !ep p'r R 35 d+th p'r rast(n 6' t' ,!(tha
rastet t' )thehet t' dre!t'5 n!' v0er' t' pa-und p'r t. v'.h,(+et $'tu5 +e,!(that'5 n!'
nu+'r ( pa-und nu) 'sht' e nevo!sh+e n' +'nyr' r(,oro.e. N' p'r,!(th's(5 !u duhet
t' ? +!a-t ( vo,'0 dhe n +!a-t e +adhe p'r t' +arr' se se rast( nu) do t' ndodh'.
*'nyra +' e p'rshtatsh+e 'sht' t' sh-ryt'.o!n' ta7e0'n e +'parsh+e5 n'se !u n!'
her' dhe p'r t' ,!(th' +e v'.h,(+et e t(! n R 3WW +err5 d+th 8do r p'r1a)tuar p'r 3WW
raste5 dhe ,!y)(+et +' t' +'dha n' -ra)s(onet e 3WW a)s(oneve der( pas (nd(v(d(
+arr' pre! sa! t<v0er' t' p'r t' )o+7(nuar )uturu ose +esatare v0erat5 pas( 6' tra!t(+(
'sht' -ra1t(ona00y n,a p()at e t!era t' nevo!sh+e apo t' do7(sh+e ,!(thses(. N' -a)t5
a!o )a at'her' n' )o0on'n e vet'+ t' pastro!' .ero dhe p()' dh!etore p'rpara p'r t'
ato t' +arra n,a nu+rat e)sper(+enta0e rp'r t' ,!etur at' +en!'her'F !o vet'+ ndar!e
dhe a!o do t' !u )urse!n' n' -or+(+(n e v0erave 5 por edhe nu) )a nevo!' p'r
(nterpo0at(on5 s( at'her' t' ,!(tha nu+rat e test(t r vet'+ vend(n d(re)t n' ta7e0'.
N!' ;o-ern t!etr(n n .,!edhur s( 3WW5 !u do t' ,!(th+on' v0erat e ta)(+(t 6' nu)
!an' ,!etur p()'r(sht n' ta7e0'n e +'s(p'r+e. Pasta! !u +und t' p'rdorn( da00(+et n'
)o0on'n ndrysh(+ para6et )orresponduese t v0erat p'r1a)tohet 0eht' n,a (nterpo0at(on
t' th!esht'5 )u n' rreth R W.K? n' +' n,a 3 der( n' 9 n!'s( t' vend(n e -und(t
dh!etore n' t v0erave +und t' +un,o!'5 a!o 6' 'sht' e par'nd's(sh+e5 6' n,a vend(n e
)at'rt dh!etore p'r vro!t(+et e )'t(! 00o!( t' )ontra)t(+(t ,!(thses( +und t' sh(het s( n!'
0u)s. N' v0era +' t' 0arta 5 +e,!(that'5 e do )'shtu t' !en' +' t' ,a7uar +e )'t'
(nterpo0at(on5 +' e 0art' )'to v0eraF dhe shto!5 pra5 p'r t' p'r-unduar p!es'n e -und(t t'
ta7e0's d(sa tavo0(na shtes' n' t' 1(0'n v0erat !an' t' a-'rt +e n!'r(<t!etr(n5 dhe +e
pa!t(+(n e tyre 6' do t' +!a-to!' p'r t' ,!(tha rastet5 s( n!' shtres' e n!' t!et'r
(nterpo0at(on.
Tabela 4htes %.

t I
G?
ndrysh.
t I
G?
ndrysh.
t I
G?
ndrysh.
W5K=WW W5AI>I IW
I3
I9
I9
I=
I>
I?
IA
II
IK
IL
KW
K3
K9
K=
K>
K?
KA
KI
KL
W5KK9? W5K=LI L3
L9
L=
L?
LA
LK
3WW
3W9
3W=
3WA
3WK
33W
339
33?
33K
39W
39=
39I
3=W
W5L=WW 35W>=A 3==
3=I
3>9
3>A
3?3
3?A
3A9
3AK
3I?
3K9
3L3
9WW
933
999
9=A
9>L
9I9
9LW
=3A
W5K=9? W5AK3I W5KK?W W5K>KK W5L=9? 35W?AL
W5K=?W W5AKKK W5KKI? W5K?KW W5L=?W 35WIWA
W5K=I? W5ALAW W5KLWW W5KAI= W5L=I? 35WK>K
W5K>WW W5IW=9 W5KL9? W5KIAK W5L>WW 35WLL>
W5K>9? W5I3W? W5KL?W W5KKA> W5L>9? 3533>?
W5K>?W W5I3IL W5KLI? W5KLA9 W5L>?W 353=W3
W5K>I? W5I9?= W5LWWW W5LWA9 W5L>I? 353>A=
W5K?WW W5I=9L W5LW9? W5L3A> W5LKWW 353A=3
W5K?9? W5I>W? W5LW?W W5L9AI W5L?9? 353KWA
W5K??W W5I>K9 W5LWI? W5L=I= W5LKKW 353LKK
W5K?I? W5I?AW W5L3WW W5L>K3 W5L?I? 3593IL
W5KAWW W5IA=L W5L39? W5L?L3 W5LAWW 359=IL
W5KA9? W5II3L W5L3?W W5LIW= W5LA9? 359?LW
W5KA?W W5IKWW W5L3I? W.LK3K W5LA?W 359K39
W5KAI? W5IKK9 W5L9WW W5LL=A W5WAI? 35=W>K
W5KIWW W5ILA? W5L99? 35WW?A W5LIWW 35=9LI
W5KI9? W5KW>L W5L9?W 35W3IL W5LI9? 35=?AL
W5KI?W W5K3=> W5L9I? 35W=WA W5LI?W 35=K?L
W5KII? W5K993 W5LII? 35>3I?
W5KKWW W5K=WK


Tabela 4htes %%.

t I G? ndrysh. t I G? ndrysh. t I G? ndrysh.
W5LIW 35=9LI 3WI
3WL
339
33?
33L
39=
39K
3=9
3=K
3>9
WLKW 35>?99 3?W
3?A
3A=
3I=
3K3
3L9
9W?
93L
9=>
9AW
WLLW 35A>?W 9IK
=W>
=>=
=KL
>?W
?=L
AII
L99
3>LL

WLI3 35=>W> WLK3 35>AI9 W.LL3 35AI=K

WLI9 35=?3= WLK9 35>K9K WLL9 35IW=9
W5LI= 35=A9? W5LK= 35>LL3 W.LL= 35I=I?
W5LI> 35=I>W WLK> 35?3A> W5LL> 35IIA>
WLI? 35=K?L WLK? 35?=>? WLL? 35K93>
WLIA 35=LK9 WLKA 35?==I W.LLA 35KI?=
W5LII 35>33W WLKI 35?I>9 WLLI 35L>=W
W5LIK 35>9>9 W5LKK 35?LA3 WLLK 95W=?9
W5LIL >5>=KW WLKL 35A3L? WLLL 953K?3
3WWW

N' vetvete5 nu+r( n I 3WW nu) )a pre-eren1' t' ve8ant'F dhe un' vet' )a+
+7a!tur n I 3WW ,!(th+on' n R v'n' A> n' the07 t' ,!(tha ser( e +(a +' t' +adh t'
e)sper(+enteve n' -ra)s(onet +e n ndar!e R A>5 6' 00o,ar(tet s(do+os n,a
-ra)s(one t <;erthe shtuar +' pas5 dhe t' p'rdoret )y v0erat shu+a apo +'s(+et e
nE!erra +esataret. rsye!a (shte se A>5 s( n!' -u6( pre! 95 n!' n'n<ndar!e t' +adhe +e 9
'sht' e a-t' t' +7( 3WW5 dhe )a+ )'r)uar p'r t' +7a!tur )'t' -(00(+(sht e hapur p'r 8do
-ra)s(on(+(. *' von'5 un' u nda0 du)e sh)uar p'r t' +7a!tur t' ,!(tha ,!y)(+et n'
)'t' dre!t(+ t' )rahasuesh+e s( t' +re)u00uesh'+ s( +' pas5 +adh's(a e n, 8-ar' )en(
v'n' n' arsye5 )a n!' nd()(+ t' 1a)tuar +7( +adh's(n' e +etr(1s5 t' 1(0at +und t'
+7a!n' )udo )rahasuesh+e duhet. P'rdoret .a)on(sht n,a +ua 7a.at trye.' 'sht'5
pra5 p'r)th(+( ( push(+ vet'+ p'r t' )'+7(+(t n' n!' p!es' dh!etore dhe
(nterpo0at(on s(8 spe1(-()ohet p'r ta7e0'n e +'s(p'r+e5 e 7ara7art' +e r, (
p'r)as(n n R A>5 t' n,r(turF dhe un' do ta 7'! )'t' d(re1tory edhe )ur a!o rr'n!' t' t!era
t' n!'!ta don( t' p'rdorn(.
Tabela themelor pr n 5 67TH

r t I G? r t I G?
== W5W9II >L W5?39=
=> W5W??? ?W W5?>LW
=? W5WK== ?3 W5?KI=
=A W53339 ?9 W5A9I=
=I W53=L> ?= W5AAL?
=K W53AII ?> W5I3>=
=L W53LA> ?? W5IA3L
>W W599?= ?A W5K3=>
>3 W59?>I ?I W5KALA
>9 W59K>> ?K W5L=9W
>= W5=3>I ?L 35WW9A
>> W5=>?A AW 35WK>K
>? W5=II9 A3 353K?3
>A W5>WL? A9 35=3I9
>I W5>>9I A= 35?9=3
>K W5>IAL A>

P'r t' tra!tuar ser( t(+e +' t' +adhe5 e 1(0a ,!(th+on' p'r+7a!n' +u0t(p0es e A>
rasteve5 )rahas(+(sht +e tra!t(+(n p!essh'+ p()'5 por edhe t'r's(sht apo
departa+entet +' t' +'dha t' n!'!t'n rehat(5 un' )a+ n!' tavo0(n' t' +adhe p'r n R
?395 )u A> 'sht' K her' +' t' p'r-sh(ra5 nd'rtuar5 n,a t' 1(0at edhe tavo0(na p'r
d(re)t n R A>5 R 9 . p!errta A> R >.A>. P'r sh)a) t' r'n(es5 @sh(h +' 0art4 tre,uar5
Ta7e0a e (nte,ra0e dhe )on)urren1a @sh(h +' 0art4 tre,ohet e)ua1(on +es
dhe 'sht' +'nyra e)spert't 0eht' @du)e p'rdorur (nterpo0at(on4 tavo0(na p'r nu+rat
)ard(na0 ar7(trare n +und t' pro!e)t(+(t. N' )'t' rast !u ndoshta do t' 7'n( at' nu+'r
the+e0or n e +und t' .,!edh' p'r t' +7a!tur ,!(th+on' t' n!'!ta p'r t' ,!(tha ,!y6et5
,!(th+on' t' )thehe+( +e n!' nu+'r +' t' +adh t' e)sper(+enteve n,a -ra)s(on(+(
n' t' n!'!t'n tavo0(n' dhe e t(! t' vendosur n!' her' 0art at' n!' her' dhe p'r t' ,!(th'.
Tavo0(na sh6uar the+e0ore 6' !u tan( +und t' p'rdorn( p'r t' +arr' n,a a!o 6'
'sht'5 p'r n!' t' dh'n' ? dhe 8 )a +arr'5 n' ? p'r t' +7y00ur at' n' t' n!'!t'n
nd!esh+'r(s' h dhe p'r )'t' arsye t' n!'!t(n 8 @6' n,a h +e 8, por !o
+e ? ndrysh(+e4 do t' !et' e nevo!sh+e5 8do ndon!' t!et'r p'r t' dh'n' du)e
pasur vet'+ e nevo!sh+e p'r t' t!era n' ta7e0'n e )orrespondon t p'r t' )'r)uar
dhe p'r t' vendosur raport(n e +'posht'+J s( t I G? dy a)te5 )'shtu 0(dhet
)!o ? n!'!t' . N' an'n t!et'r5 !u +und t' sh)on( n' trye.' dh'n' ? G s t' dh'nat
p'r)at'se !an' ,!etur5 n' 6o-t' se n!' ( t(00' ? 'sht' dh'n'5 p'r a6 )oh' sa h +7etet
)onstante. *e,!(that'5 )!o nu) 'sht' e 0eht' n' pra)t()' 8o( n' )'to ap0()(+e +e an'
t' +etod's son' +e an' t' p'r1a)t(+(t t' +'s(p'r+ h ose rrethana th!esht t +7etet5
pas s' 1(0's e )a0uar arr(n ,!(th8)a.
Nu) duhet t' harro!+' se p'rdor(+( spe1(-()uar th!esht' ( ta7e0's 7'het vet'+ +e
)usht t' 1a)tuar5 6' trash!e du)sh+e5 p'rve8 a)s(denteve5 vet'+ e ? varetF n' rea0(tet5
+e,!(that'5 a!o ende varet n,a nd()(+et e va.hduesh+e t' 0o)a1(on(t )ohore dhe
hap's(nore n,aF dhe s(pas ta7e0's 6' do t' rr!edh(n v0er's t n' )'t' rast nu) 'sht'
th!esht R G?, por R h H? S MM,)u M 'sht' shu+a a0,!e7r()e e ,!(th' *(te(n-0Dsse
va.hduesh+e 6' ende p'rve8 ? p'r1a)tuar trash!e du)sh+e. P'r sa ( p'r)et p'r detyr'
pra)t()e 'sht' 6' t' )o+7(nohen t' ,!(tha testet dhe 00o,ar(t!en e tyre n' +'nyr'
6' M )o+pensohet5 dhe n!' p'r t' n!'!t'n v0er' G? )thehet5 e 1(0a do t' +erret pa
e).(sten1'n e *(te(n-0Dsse n,a th!esht' Ge7rau1he +'s(p'r+e trye.'.
!o 6' tan( ( p'r)et Parapra)(sht5 s(8 'sht' +'nyra !on' nor+a0e e).e)ut(+(n e
+'s(p'r+e5 -!a0(+( (shte 00o,ar(tur n!'!t' p'r )'t' 6'00(+. $'tu 'sht' ndryshuar n,a
n!' re,!(+ shu+' t' rre,u00t n' +es t' )at'r rasteve )ryesore )und'rta vend )ohor dhe
hap's(nor t' pesh's shtes'5 d+th 345 )u e n!'!ta 'sht' e vendosur n'<an(!e +a!t'5 dhe
)ur )!o 'sht' he6ur s' par(F 94 )ur )!o 'sht' n'<an(!e +a!t'5 dhe )u )!o anu0ohet
.u.Ce(tF =4 dhe >4 n' p'rputh!e +e t' en've t' dre!t'F Pra5 n' +'nyr' p'r t' +7a!tur
)at'r rastet )ryesore n' +'nyr' t' 6art' n,a n!'r(<t!etr(5 )u a!o 'sht' e vendosurJ

34 n' en't e +a!t'<( par' sh-u6(.ohet5
94 < +a!tas<.u.Ce(t < <
=4 < t' )rahut t' d!atht' t' par' < <
>4 < .u.Ce(t e )rahut t' d!atht' < <
*e pa) -!a0'5 un' do t' tho!a )'t' > raste )ryesore pas p'r t' )a0uar +e
IZ IIZ I YII Y.
*arra n' )'t' +'nyr'5 s' 7ash)u 00o,ar(tet p'r 8do rast t' +adh n' ve8ant(5 n!' nu+'r
t' sa)t' +e
r
3
5 r
9
5 r
=
5 r
>
dhe )oe-(1(ent ( tyre n,a n )orresponduese v0erave t e ta7e0's the+e0ore @t' 1(0at
th!esht nu) R G? !an' t' !et' vendosur4 +e
t
3
5 t
9
5 t
=
5 t
>
)u p'r t' ,!(tha n,!ar!et e +'dha t' 7ara7art' n 'sht' dh'n'.
*'nyra e )o+pens(+(t t' p0ot' t' M 7a.uar at'her'5 s(8 'sht' tre,uar 0eht'5 se e
+arr' n' )'t' +'nyr' t sht i shtuar dhe e ndar' n,a )at'r raste )ryesore5 du)e pasur
1(0at D(v(.(on( +e ? s( +' par' +e v0er'n e past'r t' h 'sht'5 n' vend t' )'sa! !u
)thehet G? ose > G? +und t' p'rdor(n p'r t' +atur veten n' 6o-t' se ? 'sht'
+7a!tur )onstant.
$!o +'nyr' e )o+pens(+(t t' p0ot' t' *(te(n-0Dsse M 7a.uar n' p()at e
+'posht+e. Pas @s(p'r4 'sht' n!' vend ( )oh's s' n,r(t!es dhe n!' t' varur n,a
po.(1(on( hap's(nor t' en've *(te(n-0uss n' p'r1a)t(+(n e pesh's du)sh+e
tep'rt. /arur n' )oh'n e nd()(+(t e).a0t(+ un' do p, varur e hap's(nor
po.(ta q th(rr!es. N' vend t' )und'rt )ohor dhe hap's(nor )an' pdhe q e shen!' t'
)und'rt. C(0a 'sht' shen!a 6' ne dua+ 6' t' p'rdor(n p'r n!' s(tuat' t' 1a)tuar5 'sht'
ar7(trar5 p'rve8 se ne p'rdor(+ t' )und'rt'n n' t' )und'rt. Pra5 0e t' v'n' n' n,!ar!e e
par' t' +adh t' p dhe q +e n!' shen!' po.(t(ve5 )'shtu 6' )a M n' rast e par' )ryesore
t' v0er's S p S q, e dyta < p L q, ( tret( S p 4 q, )at'rt < p 4 q p'r t'5 Pra5 ne t' +errn( n'
)at'r raste )ryesore5 v0erat e +'posht+e p'r
t I h @ ? S M 4
t
3
R h @D S p S 64
t
9
R h @D < p S 64
t
=
I h @D L p < 64
t
>
R h @D < p < 6 4
Sht(+( ( )'tyre )at'r v0erave dhe ndar!en n,a > !ep G? F shtr(het edhe sht(+(n e par'
dhe t' )at'rt5 s( e)ua1(on(n e dyt' dhe t' tret'5 +e ndar!en pasuese n,a 95 n,a vet'
dre!t G? p'r tGu ,!etur.
T' n!'!tat e)ua1(one !an' t' p'rshtatsh+e5 du)e shtues dhe su7tra1t(ve )o+7(n(+ t'
v0erave t' hp dhe shta" dhe s( paso!' e p dhe q p'r t' hyr'. $!o ( !ep p()'r(sht a6 (
par'J
.
Ndar!a v0erat 6' re.u0to!n' t' hp, hq +e v0erat e -(tuara +' par'
)e+( +arr' raport(n e p, q +e ? 5 dhe du)e e shu+'.uar )'t' raport +e ? v0er'n e
p5 q n' ,ra+5 n' 6o-t' se ? 'sht' shprehur n' ,ra+ . G!(thashtu +und t' G8, hq ashtu
s( G? 8do dy-(sh tash+' n,a t4s !an' t' vendosur dy raste )ryesore5 dhe n!' )ontro00
do t' )'r)ohen n' +arr'vesh!en e v0erave t' -(tuara n' )'t' +'nyr'.
N' var's( t' dre!t(+ t' nd()on n' p, q +und t' !et' e n!'!t' ashtu s( edhe t' da0'
+e n!' ne,at(v se n!' shen!' po.(t(ve n' )'t' +'nyr' vendos+'r(5 n' +'nyr' 6' (
n!'!t( dre!t(+ n' t' n!'!t'n )oh' p'r1a)tohet n,a +adh's(a e )'sa! rru,eF shen!' 0(dh!e
+e +'nyr' duhet t' )uptohet s( p dhe q !an' t' -utur n' e)ua1(onet 7a.()e.
P,!(dh!a p'r-und(+tare e t' ,!(th' detyr' +e detyrat e tyre t' +es+e )'shtu 8on n'
p'r1a)t(+(n e h 5 p, q n,a e)ua1(onet e +'posht+eJ
Por a!o shpesh 'sht' p'r nd(h+'s(t t' !et' )rahas(+et e +asave n' v0erat e G?, G8,
G; ose > G? 5 > hp 5 > G;, ose5 n' rast(n e n!' 7ash)(+( t' re.u0tateve t' d(sa5 vet'+
,!(th+on' t' n!'!t'n sas(5 -ra)s(onet e n' 8do *u0t(p0(s +' t' +adhe ato v0era +und t'
+7ahen5 pas( e)spert't 0eht' ne,0(.hohet.
N' )'t' +'nyr'5 !ap(n n' t' n!'!t'n )oh' n!' t' e0(+(n(+(t t' p0ot' dhe p'r1a)t(+(n
e sa)t' t' nd()on n' p, q +erret5 t' ,!(th' t(+ +' von' @n' L dhe )ap(tu!t 394 !an' t'
nd!e)(n<e *a27est(++un,en p'r da00(+(n n' nd!esh+'r(n' n' -ush'n e testeve pesh'
t' +arra5 dhe a!o +und t' Re.u0tatet 6' do t' )ryhet at!e n' shu+' aspe)te p'r
shp!e,(+(n dhe do)u+entet +7'shtet'se t' 1(0at ( sh'r7e!n' asa! 6' 'sht' th'n' )'tu
p'r su7!e)t n' p'r,!(th's(. *' shu+' ( p0ot' dhe +' )oherente n' )'t' dre!t(+ do t'
s(,uro!' UTer+at +as(ve.U
se un t vazhdoj t re5erohen asaj, un do t marr n prputhje me z!jedhjen
HpastajM e "ri t shenjs, i varur n!a koha e ndikimit ekzaltim p t jet pozitiv kur
virtyt t saj t erstau5!eho"ene si ne!ativ nse anija e dyt sh5uqizohet pavarur n!a
? paraqitet si m t rnda, t varur e pozi%ionit hapsinor t ndikimit q jet pozitiv
kur virtyti i tij, majtas4m, si ne!ativ nse anija e krahut t djatht duket se sht m
e rnd. 2n them kshtu pr shem"ull., dikimi i p peshonte L,+ !ram, kshtu q
kjo do t thot, prve< peshat shtuar sh5aq erstau5!eho"ene e anijes n ,+ !ram m
t rnda se sa i dyt sh5uqizohet. @apitulli i ,24t i jepet mundsia pr t udhhequr
kto dispozita.
0jithashtu n kushtet e vazhdueshm t kohs dhe pozi%ionin hapsinor t anijeve
mund t jen t p dhe q, por ndryshim pr shkak t arsyeve t "rendshme, sepse ato
kushte o"jektive t ndodh vetm n "az t mendimit t tyre su"jektiv jan t
prshtatshme, e %ila sht shum e ndryshueshme pr arsye t panjohura.
Nan t ndryshueshme por ndikon p dhe q sipas kushteve t jashtme dhe t
"rendshme, kshtu q ka por n!a trsia e mia, t punsuar n "az t ndryshimeve t
shumta, provuar eksperimente vazhdimisht se ndikimi i p n!a rritja e ashprsis s
peshave kryesore apo lodhje paraprak t armve n nj dorzuan si Metoda
zOeihPndi!em ka tenden% pr t ndryshuar n kuptimin ne!ativ, dmth m pak
pozitive ose vlerat pr t pranuar ose t kthehet !jat n!a pozitiv n vlera ne!ative,
pr m tepr, se p dhe q pr metodn me nj dor dhe n rrethanat e njjta pozitive t
mdha apo ne!ative t vo!la m shum ne!ativ Vlerat n t djatht se sa n t
majt6 m n 5und, se madhsia dhe drejtimi i ktyre e5ekteve nuk sht n thel" varet
n!a madhsia e ?. m shum detaje ktu nuk sht pr t hyr.
*und t' !et' )o+pens(+( ( *(te(n-0Dsse p q, dhe )ara)ter(.ohet do t' sh)a)to!'
se 1 e > raste )ryesore para 00o,ar(t!en e 34s 7ash)u do t' +arr'5 dhe n,a re.u0ton t'
p'r7ash)'t 5 n!' e p'r7ash)'t s(pas ta7e0's the+e0ore 3 rr!edh5 e 1(0a 'sht'
R G? ST. $y pro1es ndon!'her' +und t' o-ro!' sh'r7(+e5 por re-eruar n,a +ua s(
)o+pens(+ !o t' p0ot' n,a +und t' !et' s( +' posht' p'r t' tre,uar se !u nu) +und t'
v'rtet' n' )'t' +'nyr' p()'r(sht t' v0er's G? dhe pranda! )th(+(t h 6' do t' +erre!
pa e).(sten1'n e *(te(n-0Dsse .
P'r she+7u005 0e nd()(+(n e p n' -avor t' an(!es s' dyt' sh-u6(.ohet5 dhe ne
supo.o!+' e).a,!eruar5 a( (shte !asht'.a)on(sht ( +adh5 'sht' pa-und's(sht ( +adh5
)'shtu 6' a!o sh)on pa th'n' se sht(+( ( n!' -und+e ? p'r n!' n,a dy an(!eve do t'
!et' t'r's(sht pa nd()(+5 ,!y)(+( p'r t' p'r1a)tuar5 dhe t' sh-a6et ,!(th+on' dhe 8do
her' e an(!es dyt' sh-u6(.ohet se +' e r'nd' do t'F pra5 6'5 n' 6o-t' se an(!a
+e ? 'sht' e .7r(t( s( shpesh e par' s( 8(-t5 'sht' 7'r' s( n' e)sper(+entet tona5 dhe
)ur rastet e )'tyre dy 0o!'ra e0e)tron()e )oh' !an' +arr' s' 7ash)u5 d()ush +und t'
!oshet p'r t' !an' t' hapura p'r e0(+(n(+(n e p p'r t' +7a!tur5 nu+r( ( rasteve t' dre!t'
dhe rasteve t' ,a7uara vet'+ do t' !et' a6 ( 7ara7art' s()ur nd!esh+'r(s' p'r da00(+(n
n' pesh' do t' !et' .ero5 e 1(0a 'sht' +arr' ,!(thashtu n!' nu+'r t' 7ara7art' t' rasteve
t' sa)ta dhe t' pasa)ta. Nd!esh+'r(a p'r ? du)et n' +'nyr' 6' t' thon' se dea-ened
n,a *(te(n-0u2. Nd'rsa5 n'se nd()(+( ( )oh's s' n,r(t!es n' d(spo.(1(on nu)
do5 ? 7'!n' +7(pesh' t(! para6et t' n!'!t'n shu+' n' t' dy 0o!'ra e0e)tron()e )oh'5
dhe do t' )r(!o!' n!' +adh's(n' e sa! dhe t' nd!esh+'r(s' e).(stuese ep'rs( dre!t' t'
rasteve t' dre!t' p'r an(!e n' t' 1(0'n a!o 'sht' e vendosur. Pra5 )o+pan(a e )o+7(nuar
rastet e duhura5 n' 0o!'ra e0e)tron()e )oh' t' )und'rta nu) !an' vendosur e)u(va0ente
rast se nu) )a nd()(+ t' )oh's 6en' ndon!'her' n' d(spo.(1(on. P'r )uptuesh+e !u
6as!e 6' presupo.uar EEtre+e +' shu+' n' +'nyr' t' -ort' *(te(n-0u2 'sht'. Dhe a!o
6' n' )'t' dre!t(+ n,a p 'sht' e v'rtet'5 po a6 e v'rtet' e q dhe n,a e).(sten1a e
n!')ohsh+e e t' dy. *e,!(that' a!o 'sht' pro1es( ( )o+pens(+(t ton' t' p0ot'5 )u
nu+rat r p'r n,!ar!e t' ndrysh+e t' +'dha ve8+as p'r 6' rr!edh t !an' p'rdorur p'r t'
v'rtet' t' respe)tuar t' n!'!t(n re.u0tat G? r(1()0ohen se n' 6o-t' se nu) )a
*(te(n-0u2 p dhe q do t' !en' t' pran(sh'+F vet' t' n!'!t'n ,!' du)e e0(+(nuar.
S( t' 0eht' t' +arr(n n' )ons(derat'5 duhet t' !ap' rru,'n p'r nd()(+(n
e ? )und'r p ose q +und t' .hdu)en5 ,!(thashtu +und t' +arr' vend(n e
)und'rt. N'se ? 'sht' shu+' ( +adh5 )'shtu 6' as nd()(+( ( anu0(+(t t'
n!'pasn!'sh+e as nd()(+( ( po.(1(on(t t' dor's !an' +' t' du)sh+e5 por vend(+( varet
vet'+ n,a po.(ta e ?, dhe )u ? n' +'nyr' t' 7ara7art' shpesh +err shtresa t'
)und'rta )ohore dhe hap's(nore5 s( n' e)sper(+ent(n ton'5 rast(5 nu+r( ( 0'nd've t'
para dhe t' dyta5 e dre!ta dhe raste +a!t' duhet t' !et' e 7ara7art' n' +adh's(5 ose por
+e rr(t!en ? +' a-'r dhe +' a-'r )'t' 7ara.(.
Edhe pse e ,!(th' )!o 0eht's(sht 8on n' teor(5 un' rr'-e!5 +e,!(that'5 vet'+
n'p'r+!et vet' p'rvo!'s 6' )an' 6en' !asht' n' t' p'r sh)a) t' peshave t' r'nda
)ryesore nd()(+( ( pn,an!'her' a6 e +adhe (shte se +'nyra [7ertOu7un, nd()(+(
( ? 5 edhe pa t' )onta7(0(tet(t p'r e)sper(+entet e du)sh+e (shte dhe +arr'dh'n(et
!ur(d()e t' var's(s' s' nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e sh-a6 ndryshuar n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e pas 00o,ar(t!es5 s( un' ,!(th+on' p'rdorur rastet e sa)t' t' )oh's t'
ndrysh+e dhe po.(1(on(n hap's(nor para 00o,ar(t!es t+70odh( v0erat.
S( t' 0eht' t' +arr(n n' )ons(derat'5 pro1es( +e t' p'rs'r(tura va!t!e<HerC(e,en
ve,0at @sh(h +' 0art45 e 1(0a nu) 0e!on ndar!en e )at'r rasteve )ryesore5 +ad!e edhe
vet'+ t' 0e!o!' )'t' su)ses p'r )o+pens(+ !o t' p0ot'.
N,a rru,a5 !u do t' !et' +e +etod'n e )o+pens(+(t t' p0ot'5 at'her' nu) duhet5 n'
6o-t' se a!o nu) varet n,a n!' +as' a)tua0e t' ndrysh(+ n' nd!esh+'r(5 por vet'+ n'
v0er's(+(n e +' shu+'5 +' pa) dhe t' 7ara7art'5 dhe n' 6o-t' se !u nu) e 7'n( apo )a
ndrysh(+e t' -orta t' -a)tor(t p, q +7( duhet t' presupo.o!n' prov(+. *' pas5
+e,!(that'5 nu) 'sht' vet'+ nu+r( ( t' )at'r rasteve t' +'dha s' 7ash)u +arr(n5 por
edhe +und t' +7a!' at' t' panevo!sh+e5 n,a nu+rat e duhur p'r t' t v0erave t'
0'v(.(n vet'+ +e n!' t' 7ara7art'5 +' t' +adhe ose +' t' vo,'0 nu+'r r p'r n!' t'
dh'n' n du)e p'rdorur n!' t' dh'n' ? 5 pasta! provon n!' ndrysh(+ t' 7ara7art'5 +' t'
+adhe ose +' t' vo,'0 n' nd!esh+'r(. Por ne nu) duhet t' harro!+' se )!o 'sht'
,!end!a e 6'ndruesh+'r(n' e -a)tor(t p, q +7etet ( 0(dhur. *e,!(that'5 a!o )a
rre,u00(sht @n' +'nyr'4 +adh's(a +' e )ons(deruesh+e parre,u00t ndrysh(+(n
papr(turat5 d+th n,a +'parsh'+ n!' +adh's( shu+' t' )ons(deruesh+e n' dre!t(+ t'
)und'rt t' a0ternuara nd()on )onstante t' n!'!t(n su)ses s( n' 7a.' t' sa)t'
nu+rat r r'n(e5 n' +'nyr' 6' n' t' n!'!t'n ose edhe +' t' +adh ndrysh(+ n'
nd!esh+'r(5 )o+7(nuar -(tuar nu+rat r )at'r rastet )ryesore +und t' redu)tohet n'se
*(te(n-0Dsse va.hduesh+e !an' +' t' +'dha5 )'shtu +und t' )thehet +arr'dh'n(e t'
,a7uar n' )'t' +'nyr'5 t' 1(0at .hdu)en vet'+ n' +'nyr'n e )o+pens(+(t t'
p0ot'. Shtr(r!a e tan( n' ndryshuesh+'r(n' e +adhe 6' nd()on arsye t' 7rendsh+e
@1- .. O.4 Edhe )ur +e )u!des n' )rahas(+ +7a!tur )ushte t' !asht+e nu) +und t'
,aranto! p0ot's(sht p'r -a)t(n se )an' +arr' +e t' v'rtet' t' )rahasuesh+e +e v0erat
6' duhet t' )rahasohen5 +'nyra pa dysh(+ r'nd' e )o+pens(+(t t' p0ot' 5 +e an' t'
)'sa! ndar!a e )at'r n,!ar!eve t' +'dha dhe t' u0' t v0erat5 ,!(th+on' t' o-ruar s(,ur(
+' t' +adhe5 dhe )rahas(+( ( nu+rave t' th!esht' r +und t' sh'r7e!' vet'+ p'r t'
rre,u00ave +' t' s(p'r-a6'sore dhe )a0(+tare.
Pa!tuesh+'r(s' +etodo0o,!()e +e t' n!'!t(n nu+'r t' v'.h,(+eve dhe rota1(on(t
per(od() t' )at'r n,!ar!e t' +'dha5 pa t' 1(0at e0(+(n(+( sa)t' dhe p'r1a)t(+( (
-a)tor've t' va.hduesh+e p, q nu) +und t' arr(het5 'sht' n!' var(ant ( rre,u00t (
po.(1(on(t t' pesh's shtes' dhe v(n( re n' +'nyr' t' va.hduesh+e )'t' po.(1(on
)'r)on. $!o n!ohur( do t' n' +etod'n e 1a)tuar t' par'5 )u 8do vend(+ p'r t'
)ontr(7uar n' nu+r(n e r !an'5 s( n!' spe1(e 'sht' +'nyr' de-(n(t(ve vet'+ pas
p'rs'r(tet HerC(e,en e an(!eve s(5 e nevo!sh+e p'r t' -(tuar n!' nd()(+ vend(+tar n'
,!y)(+(n5 n' t' 1(0'n ata dyt'5 )u d'sht(+( ( 8do t' vet+e sh)'putur n,r(tur n!'
)ontr(7ut t' r -urn(.(+eve5 hu+7et5 sepse ne e d(+' se )y d'sht(+ n' asn!' +'nyr' t'
parash()uesh+e t' papr(turat dhe t' 0o)a1(on(n hap's(nor dhe )ohor t' en've +e
vu00net t' vendosur5 (+a,!(nat'n )'shtu n' n!oh!en e po.(t's ( ? )a d'sh+(5 p'r t'
+arr' n!' per-or+an1' t' ve8ant' t' t' 0'sho! (nd(v(dua0e t' dy-(sht' at'her' e
parash()uar5 por +und t' nda0et vet'+ n' de)0arat'n e nd!en!ave s( d(8)a
o7!e)t(ve. Pa+!a e ta7e0ave t' +(a t' v'.h,(+(t e )on-(r+on )'t'. D'sht(+( (
a)t,!y)(+eve (nd(v(dua0e re-0e)tohet n' -a)t +!a-t t' parre,u00t dhe t' v0er's dhe
)ushteve t' p, q 5 s( n!' e t'r' sa +' shu+' dhe shpesh +' shu+' se n,a po.(ta
e ? p'r1a)tuar5 )'shtu 6' nu+r( ( rasteve t' rre+e5 n' )und'rsht(+ +e at' 6'
Po.(1(on( ( n!ohur ( ? do t' )'r)onte5 n' shu+' ,!y6e n' d(sa raste t' +'dha )ryes(sht
n' sa)t'.
Pas )'sa!5 )on)urren1a e5 n' +etod'n e par' t' do+osdosh'+5 r(sh()(+(n e po.(t's
s' pesh's shtes' pa d(!en(n' ton'5 a,!ent't +und t' anu00ohe! dhe n' +etod'n e dyt'5
dhe 'sht' +ad!e nu) 0e!ohet )'tu5 sepse !o n!' )ontro00 t' va.hduesh'+ vet +7(
vendndodh!en e pesh's shtes' dhe n!' shu+' Tens(on( pash6et'suar un(-or+e t'
v'+end!es ,!at' dre!t(+(n e p()at e va.hduesh+e t' )'t(! pro1es( 'sht' e
do+osdosh+e.
Pas( )a+ d(sa +ua!sh5 ( pun'suar n,a p'rp!e)!et +e +etod'n e par'5 du)e
respe)tuar +un,es'n e n!ohur(ve t' vendndodh!en e pesh' t' tep'rt para se un' )a+
d(!en( p'r vendndodh!en e t' n!'!t'n pro1edur' t' dyt'5 un' !a+ n' ,!end!e p'r t'
v0er'suar s(tuat'n e t' dy /er-ahrun,sarten re0at(v(sht5 dhe nu) do t' )(shte +7etur n'
)'+7' n' t' dyt(n5 n' 6o-t' se un' nu) )(shte arr(tur t' 7(nd(n +ua se )!o n!ohur( e
)er)uar e vendndodh!en e pesh' shtes' 'sht' ,!(thashtu e s(,urt.
Nu) duhet )'to shp!e,(+e t' ,!en( t' +!a-tuesh+e5 t' pun'suar p'r-sh(r!en e
dyshuar t' (+a,!(nat's N' t(+5 +e )'t' +etod'5 p'r!ashto!n' p'rp!e)!et5 +' duhet
edhe )'tu n' re-erohen U+etodat e +at!esU5 )u n,an!'her' p'rsh)r(+ +' ( deta!uar (
8'sht!es n' )'t' +'nyr' ( e)sper(+ent(t5 dhe p!es'r(sht rru,'n veten se s( t' p'r7a00en
+e re.u0tatet e tyre5 t' n!'!t'n ,!' 'sht' e +undsh+e p'r t' p'r+7ushur edhe +'
e-e)t(ve. N' 8do rast5 un' do t' 0e!onte v're!t!e n' )'t' p()' vet'+ p'r sh)a) t'
sh6yrt(+(t e sa! t' )u!dessh'+ t' pro1es(t.
$ur 00o,ar(t!en +' (ntereson p'r ,!y6et !o vet'+ n,a )at'r raste )ryesore5 por
7e+er)ter+a2en edhe n' -ra)s(onet s(pas )oh's dhe rrethanave t' t!era t' ndar!es
natyr's se 8do (nd(v(dt v0erave5 n!' p!es' e A> e).a0t(+ t' th!esht' apo raste !an' du)e
u vendosur5 dhe n,a -ra)s(onet +arr' t p'r t' )o+7(nuar v0erat p'r t' p'r+70edhur
ose v0erat +esatare5 n' vend t' der(vat(v(t t' t 8do rast )ryesor n,a tota0e< n 5 8-ar'
'sht' nu+r( p'r +a)e5 p'r arsye se !an' d(sa her' e 1(0'suar n' p'r,!(th's( dhe n'
U*etodat e +at!es U!an' d(s)utuar n' deta!e.
*e,!(that'5 00o,ar(t!a n' )'t' +'nyr'5 s(do+os n' ,!y)(+et +' t' +'dha5 +!a-t e
r'nd'F por var(a1(onet !an' nd()(+et e va.hduesh+e p'r )'t' arsye +' pa) t'
d'+sh+e.
Duhet t' the)sohet se v0era e G? do t' +arr' d(8)a +' t' +adhe se sa n,a t'r's(a
p'r der(v(+(n e ,rupeve n' +esataret5 a6 +' tep'r +' e vo,'0 -ra)s(onet !an' +arr'5
t' 1(0at arsyet +und t' teor()(sht t' spe1(-()o!'5 por a!o 6' un' !a+ du)e sh)uar p'r t'
tan(. $'shtu5 duhet ,!(th+on' t' rr!edh(n n,a -ra)s(onet +e t' n!'!t(n 6'ndr(+ p'r
)rahas(+(n e v0erave t' n 7'!'5 dhe n p'r1a)to!' p'r t' 1(0at )a 6en' (
-ra)s(onuar. $!o n 'sht' p'r )'t' arsye n' t' ardh+en t' 8uar +' re.u0tate )ur
shpreh(+(sht thuhet ndryshe5 6en' ,!(th+on' A>5 n' 0(dh!e +e p()at e th!eshta.
Nu) 'sht' pra)t()(sht v're!t!e t' do7(sh+e n' 0(dh!e +e +adh's(n' e shu+'s n'
-u6( p'r e)sper(+entet ? 5 6' n!' +und t' +arr' 'sht' e p'rshtatsh+e as shu+' e
vo,'0 dhe as shu+' e +adhe p'r tGu sh6et'suar n' 0(dh!e +e rre,u00at e s(,ur(s' t'
re.u0tateve dhe d(sa n,a p()at an'sore5 d(s)ut(+(n e t' 1(0ave un' verspare n' +etodat
e +at!es.
e( i &e0a"t pr meto!" e abimit mesatar, si aplikohet pr t '#e"ma8 !he
ropi"s
17(
.
na e)sper(+enta0e n'5 v're! se e p'rdor n' u,en+a2versu1hen te+at +' +(r'
para0e0e apo dante00a apo e p()ave t' 0ar,'ta s( d(stan1a t' rreth(t du)e p'rdorur 6ar6et
)'+7'5 p'r prodh(+(n d(stan1a +7( t' 1(0at v0er's(+( 'sht' ap0()uar n' +'nyr' 6' t'
+os v0er'so!n' ,!er's(n' )'ndore n' 0o!' p'r t' s!e00'F p'rve8 n'se5 6' ( t(00' duhet t'
7'het edhe s( su7!e)t ( v'.h,(+(t.
3>4
R(sh()(+( S. 3W><33L.

Tastversu1hen ap0()o! 6ar6et sta0)ed )'+7' +e n,u0(tur an,0e.e NOhnade0sp(t.en5
dhe p'r+70edh(n rreth n' e)sper(+entet n' rr!edh 3?4 . $'sh(00a nu) ose +e.( !an'
du00ed du)sh'+ p'r t' p'r1a)tuar d(stan1at n' n!' sh)a00' sa)t's(sht +e transversa0s
+und t' !et'5 por shu+' t' v'n' n' hesht!e dhe nu) va.hdo!n' +e p'rp!e)!et p'r
a1ar(+. #n' )a+ +' t' ,rop(n,s +7( veten5 por re0at(v(sht edhe ato t' 7'ra +e
ap0()(+(n e rreth(t n,a n!' as(stent5 +e +' pa) )onstante5 por5 p'r sh)a) t' ap0()(+(t
un,0e(1h-Tr+(,eren e rreth(t +e n!' dor' t' 8ud(tsh+e5 du)e e 7'r' 0o!' t'
rando+ness 'sht' rr(tur shu+' +' ( ndryshuesh'+ ,a7(+et !an' +arr' n,a da00(+(n
dhe ndar!en +en!'her' do t' d(s)utohet.
3?4
$'r)esa un,est(e0ter rreth( +e vers(on(n e rreth(t t' )'+7've dhe t' vet'<
ap0()(+ 'sht' ( n!'!t' p'r e)sper(+ente )rahasuese 6' )a+ 7'r'5 s( )onstante e
+adhe se ,a7(+( ndryshuesh+e.

D(stan1a nor+a0e 6' un' e 6ua! d(stan1'5 e 1(0a 'sht' vendosur n'n )rahas(+et n'
u,en+a2< dhe Tastversu1hen )onstante5 +(ss d(stan1'5 n' p'r,!(th's( +e n!' ,a7(+<
pr(rur5 n' d(stan1'5 ( 1(0( )a 6en' ( 7ara7art' ( tyre v0er'sohet. Da00(+( ( n!' +(ss
d(stan1' pre! d(stan1's nor+a0e 'sht' a!o 6' un' e 6ua! ,a7(+ para dhe th(rr!e5 p'r
t' da00uar at' n,a t' past'r p'r tGu )ons(deruar t' 7ara7art' ,a7(+ .
S(8 'sht' p'r+endur tash+'5 ndryshon rr!edh n,a shu+' v'.h,(+e t' thot' Hu+7
d(stan1' p'r,!(th's( n,a d(stan1a nor+a0e p'r n!' +adh's( shpesh t' )ons(deruesh+e
n,a5 dhe !an' shu+' po.(t(ve dhe ne,at(ve t' ,a7(+eve pap'rshtatu< ra n' v0era
a7so0ute nu) !an' t' 7ara7art'5 por .a)on(sht pesho! +' shu+' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e n,a ana t!et'r . P'r t' +arr' )'t' parasysh nevo!sh+e5 un' e
)ons(dero! dev(!(+(n e +esatare +(ss d(stan1' pre! d(stan1's nor+a0e s( ,a7(+e t'
va.hduesh+e5 dhe dev(!(+(n e n!' +(ss d(stan1' t' vet+e n,a var(a70ave t' thot' s(
,a7(+ t' past'r5 dhe t' .'vend'so!' sh6yrt(+(n e )'tyre dy ,a7(+(t )ons(deruar
,a7(+ pap'rpunuara. N,a ,a7(+( para a0,!e7r()e p'r7'r' n,a var(a70ave t' past'r t'
va.hduesh+e dhe ,a7(+5 un' e 6ua! t' dy )o+ponent't e ,a7(+(t
pap'rpunuar. Ga7(+( ( va.hduesh'+ ( tre,uar n,a % 5 ,a7(+ ( past'r ndryshuesh+e
+e 5 dhe shu+a e atyre t' +arra n,a n!' ,rup t' 1a)tuar t' v'.h,(+eve ose p!es'
,a7(+ t' past'r +e . /et'+ ,a7(+ ( past'r 6' do t' p'rdoret p'r
+at!en e nd!esh+'r(s' var(on5 dhe vet'+ pre! tyre5 nu) pap'rpunuara t' +arr(n n'
)ons(derat' ,a7(+et e du)e sh'r7yer n' at' +as' do t' thot' ,a7(+. Ga7(+( (
va.hduesh'+ 'sht' ( 7a.uar n' nd()(+et e va.hduesh+e vend p'r)ohsh+e dhe
hap's(nore e var(a70ave )rahasuar dhe 7ash)'<vendosur n,a su7!e)t(v +'nyr'
raportet s( ,!y)(+( 'sht' ( pre)ur pre! sa!.
Nevo!a p'r t' .,!(dhur ,a7(+ t' para n' )o+ponent't e t(!5 6'ndron n' +'nyr' t'
7ara7art' p'r arsye +ate+at()ore dhe e)sper(+enta0e t' 1(0at )a+ d(s)utuar n'
U+etodat e +at!esUF,!(thashtu e).(sto!n' n' +es t' ,a7(+(t t' para dhe p'r7'r's(t e t(!
t' +arr'dh'n(eve +ate+at()ore5 e 1(0a 'sht' e do7(sh+e t' d(n' se )ur tra!t(+(n
+etod'n5 e 1(0a ,!(thashtu do t' !et' n!' te+' e d(s)ut(+eve t' ve8anta n' U+etodat e
+at!esU5 s(8 e )u-(.o!' veten )'tu )udo5 +' the07'sore +etod' p'r t' d(s)utuar.
*e r'nd's( the+e0ore p'r +etode 'sht' pavar's(a e )ons(deruesh+e e ,a7(+(t
past'r ndryshuesh+e e va.hduesh+e e 1(0a 'sht' ,!etur +e an' t' e)sper(+enteve5 n'
+'nyr' 6' n' po.(1(on(n e )und'rt hap's(nore dhe )ohore t' d(stan1's )rahas(+5
)'shtu ndrysh(+et e va.hduesh+e e ,a7(+eve n' )upt(+(n e )und'rt dhe t'
pap'rpunuar Shu+a ,a7(+ shpesh d'shton shu+' t' ndrysh+e5 +err du)sh'+ t'
n!'!t'n shu+' ,a7(+ ( past'rF Co-ern !o ende n!' ndesh!e t' papr(turat parre,u00t
+7art )und'rt vendndodh!en )onstante haps(nore dhe )ohore t' +adh's(s' t!et'r
+esatare5 ( 1(0( n,a p'rvo!a nu) 'sht' e 0eht'5 por rast(. Pas )'sa!5 a!o du)et edhe p'r
p'r1a)t(+(n e raporteve t' ,a7(+(t past'r ndryshuesh+e shpesh !o t' nevo!sh+e p'r
t' p'rs'r(tur testet e +'s(p'r+e n' vend(n e )und'rt hap's(nor dhe )ohor t'
d(stan1ave )rahas(+5 por +' tep'r )ur a!o 'sht' n!' pyet!e p'r t' p'r1a)tuar )onstante
t' ,a7(+(t. N,a t' n!'!tat )o+7(nuar v0erat e -(tuara n' s(tuat'n e )und'rt hap's(nor
dhe )ohor n' +'nyr' t' duhur5 !u +und t' ndar' at' n' )o+ponente t' ndrysh+e
s(pas +arr'dh'n(et e tyre t' vart's(s'5 s(8 )a+ tre,uar +' ho00's(sht n' U*etodat e
+at!esU dhe +7()'6yr t' e)spert've t' vet'F n!' +etod'5 e 1(0a pa!tohet n' the07 +e 6'
n' +etod'n e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar p'r p'r1a)t(+(n e ve8ant' e nd()(+eve
t' p, q sh'r7yer.
u,en+a2versu1hen !u do t' )en( )'tu @n' var's( t' -a)t(t n'se ap0()ohet d(stan1at
hor(.onta0e ose vert()a0e4 e dre!t' dhe u 0ar,ua n,a -un)s(on( apo shtresa e s(p'r+e
dhe t' posht+e t' d(stan1's nor+a0e der( +(ss d(stan1' p'r t' da00uarF )u-(.ohet n'
vers(on(n Tastversu1hen e Nor+a0e Rreth( dre!ta5 rreth(t d'sht(+(t +e dor'n e +a!t'
dhe anas!e00tas5 ose n' 6o-t' se n!' +err n' vart's( teste +7( t!etr(n +e n!' an'5 dhe
p'r )'t' arsye t' dy 6ar6et n' t' n!'!t(n vers(on t' dor's s' n!' rreth +e +a!'5 t' t!era
+e p!es't e posht+e t' dor's dhe .'vend's t' )und'rta. #n' )a+ 7'r' edhe n!'
)ontrast +e Tastversu1hen n' )oh'5 n' var's( t' rreth(t ose t' d'sht(+(t nor+a0e rreth(
'sht' ap0()uar n' 8do )rahas(+et par'.
N' -or+(+(n e ,a7(+(t t' thot' t' ,a7(+(t past'r ndryshuesh+e !u )en( .,!edhur n'
+es dy 00o!eve t' ,a7(+(t +esatar. N!'5 t' 1(0'n un' e 6ua! ,a7(+ +esatar n' vetvete
apo da00(+ t' ve8ant' n,a t' +'posht+et th!esht' t' thot' ,a7(+ dhe tre,uar 'sht'5
+e +!ete t' th!eshta v(.at(+ n,a shu+a past'r ,a7(+5 s(pas e)ua1(on(t
+erret )ur m 'sht' nu+r( ( ,a7(+eve 6' shu+' )ontr(7uo!n'. T' t!era5 t' 1(0at
e+r( do t' thot' ,a7(+ n' vetvete 8on n' astrono+'t5 por )'tu nEeht' ,a7(+ +es
)atrore dhe +e
q
do t' sh'nohet5 'sht' +arr' n,a rea,uar (nd(v(dua0(sht n,re ,a7(+
p'r sheshet5 shu+a e )'tyre shesheve @ 9 4 +e t' n!'!t(n nu+'r m t' ndar'5 dhe
du)e +arr' rr'n!a )atrore e raport(t5 6' s(pas e)ua1(on(t
.
*e n!' -!a0'5 a( 'sht' rr'n!a t' thot' ,a7(+ )atrore. T' dy do t' thot' ,a7(+ n' 6o-t'
se ata !an' +arr' n,a n!' nu+'r ( +adh ( ,a7(+eve5 t' +arra teor()(sht5 s(pas teor(s'
s' pro7a7(0(tet(t5 n!' raport t' va.hduesh'+ +e n!'r(<t!etr(n5 e 1(0a 'sht'
n'se &udo0-Gs1he nu+r(5 pas s' 1(0's ,a7(+( )atror t' thot' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e p()'r(sht ? \ > 'sht' e th!esht'. Du)e stud(uar n!' nu+'r t' +adh t'
ser(s' test(t e )a+ 7(ndur veten se p'rvo!a 6' )orrespondon +e )'t' s(tuat' shu+' t'
n,usht'5 )'shtu 6' vet'+ t' rast(t5 dhe p'r nu+'r +!a-t t' +adh t' ,!y)(+eve shu+'
t' u0'ta5 0uhat!et rreth )'t(! raport( nor+a0 t' .hv(00ohet. . D'sh+( +7( s n' +etodat e
+at!esF ,!(thashtu +und t' rr!edh(n n,a re.u0tatet e atyre t' 0(stuara n' )ap(tu00(n L t'
u,en+a2versu1he. Pas )'sa! a!o do t' du)et e par'nd's(sh+e n'se
n!' ose
q
+7an. Indes 'sht' n!' .,!edh!e +' pas u shpreh se shu+' +' pa) (
r'nd' n' der(v(+5
q
'sht' d(s( +' e s(,urt n' p'r1a)t(+(n e nu+r(t t' 7ara7art' t'
v'.h,(+eve5 n' +'nyr' 6' @n' 7a.' t' par(+eve t' teor(s' s' pro7a7(0(tet(t4 33>
v'.h,(+e !an' t' nevo!sh+e p'r n' t' n!'!t'n sh)a00' t' s(,ur(s' se
q
3WW
v'.h,(+e p'r1a)tohet. Pas d(s)ut(+eve t' deta!uara n' U+etodat e +at!esU #n' ende
7eso! se )ons(derata pra)t()e n' d(8)a t' nu+r(t t' +adh t' v'.h,(+eve5 s(8 )'r)ohet
n' +etod'n ton' )udo5 )ryes(sht p'r -0et5 pa e re0at(v(sht t' vo,0a5 dhe t'
+'dha m ep'rs( +!a-t t' pap'r-(00sh+e t' s(,ur(s' p'r
q
)o+penson avanta.h(n
pra)t()e. Por .,!edh!a 'sht' 0'n' p'r se1(0'n pre! tyre.$u !u ,!(th+on' pun's(+(n e t'
n!'!t(n nu+'r t' v'.h,(+eve p'r t' +arr' n!' re.u0tat5 +und t' !et' po a6 e v0e-sh+e
+e dhe t' past'r shu+'s ,a7(+ p'rdoret +en!'her' p'r +at!e5 )'shtu ndar!en
n,a m re.erv'.
N!' )ons(derat' t' ve8ant' +er(ton -a)t( se shu+a e past'r ,a7(+( s( ,a7(+ past'r
a,!ent5 ose ose
q
5 t' +arra n!' +adh's( pa) +' t' ndrysh+e5 n' var's( n'se ne5
+(ss d(stan1a +esatare )und'r t' 1(0(t pret ,a7(+(n e past'r5 s( +esatare e t'r's(a e n!'
nu+r( t' ,a7(+eve t' p'r1a)tuar5 ose nu+r(n e ,a7(+eve n' -ra)s(onet a)s(one5 n'
+'nyr' t' ve8ant' t' p'r1a)tuar p'r se1(0'n p!es'5 +esatare +(ss d(stan1'5 +e,!(that'5
t' ,a7(+(t t' past'r n' pret t' ve8anta5 dhe pasta! -o0ds der( re.u0tatet p'r t'
p'r+70edhur ose v0erat +esatare5 e 1(0a da00ohet p'r +etod'n e t' dre!t's dhe t'
rasteve t' ,a7uara rrethan' 'sht' ana0o, dhe 7a.a ana0o,e )a. N' p'r,!(th's(5 ,!'rat e
t!era !an' t' 7ara7art'5 shu+a past'r ,a7(+ dhe ,a7(+ past'r a,!ent 7(e n,a +' t'
+adhe5 +' pa) tan( !u )an' shtyr' t' -ra)s(on(+(F Pra5 +' e +adhe .. She+7u005 n'se
d()ush v!en n!' shu+' t' past'r ,a7(+( pre! 3WW ,a7(+eve t' para n' t' n!'!t'n )oh'5
s( n' 6o-t' se )'to 3WW ,a7(+e n' 9 -ra)s(onet e ?W a)s(one n,a se1(0( pre! )'tyre
-ra)s(oneve n' ve8ant( rr!edh shu+'n past'r ,a7(+5 dhe s' 7ash)u )r(!on )'to dy
shu+a e ,a7(+(t. *e,!(that'5 )!o shu+' do t' !et' +' e +adhe p'rs'r(5 s( n' 6o-t' se
)en( pasur re.u0tat(n e )at'r -ra)s(oneve 7ash)uar ] 9?5 dhe )'shtu +e radh'. Por
ndrysh(+( 'sht' shu+' ( par'nd's(sh'+5 n' 6o-t' se !u nu) sh)on( posht' +e
-ra)s(on(+( n' -ra)s(onet shu+' t' vo,0a.
rsye!a 'sht' e dy-(sht'. N!'ra 'sht' se +esatar!a *(ss d(stan1a dhe )'shtu
)ontrast( 00o,ar(tur ,a7(+e t' past'r n,a n!' nu+'r ( vo,'0 ( v'.h,(+eve t' dev(!(+(t
t' +arra n,a v0erat e v'rteta5 a!o 6' duhet t' )ons(derohen5 e 1(0a do t' +arr' v're!t!e
n' )ushtet t' n!'!ta t' v'.h,(+(t t' n!' nu+'r t' pa-und5 dhe )!o +und t' !et' provuar
n,a teor(a e pro7a7(0(tet(t5 dhe )on-(r+uar n' p'rvo!'n 6' ,a7(+( )atror t' thot' n'
)'t' +'nyr' 'sht' e nevo!sh+e5 +esatar!a e th!esht' @,!(thashtu e nevo!sh+e p'r
shp'rndar!en nor+a0e ,a7(+4 nu) arr(n shu+' e vo,'0. rsye!a t!et'r 6'ndron n'
rast(n e ser(s' +' t' ,!at' t' test(+(t asn!'her' t'r's(sht p'r!ashton var(a1(one t'
,a7(+(t t' va.hduesh+e5 )u shu+at e past'r e ,a7(+(t t' )onta+(nuara dhe t' rr(tet
)ur v'.h,(+et5 t' 1(0at p'r-sh(!n' var(a1(one t' t(00a5 du)e p'r+70edhur5 dhe p'rdoret
p'r t' rr!edh(n +esatare *(ss d(stan1' dhe ,a7(+ t' past'r.
P'r sh)a) t' par' t' )'tyre sh)a6eve +und t' 7ash)an,!(tn( n!' )orr(,!(+5 un'
)orr(,!(+( p'r sh)a) t' -und+e m th(rr!es5 e 1(0a sh)a)ton shu+'n ,a7(+ ose ,a7(+
+esatar ( )thehet 8'sht!es se hu+7as d(stan1'n e v'rtet' do t' thot' t' p'r1a)tuar n,a
n!' nu+'r t' pa-und t' v'.h,(+eve dhe )'tu )und'r ,a7(+(t t' past'r t' pr(tet. $y
)orr(,!(+ 'sht' ap0()uar tash+' n' ,a7(+ )atror t' thot' )ur a( sh'r7eu p'r )'r)esat
sa)t's(s' p'r vro!t(+et -(.()e dhe astrono+()e5 dhe 'sht' se !u
q
n' vend t'
R R vend +err5 n,a t' 1(0at ne tash+' )e+( par' se a!o 'sht' a6 e
par'nd's(sh+e5 dhe +und t' ne,0(.hohet +' t' 0eht'5 +' t' +'dha m 'sht'. P'r t'
th!esht' ,a7(+ +esatare de+,e+O2e )orr(,!(+(t nu) 'sht' .hv(00uar ende5 sepse
ende nu) e )a para6(tur t' n!'!t(n asn!' p'rdor(+ pra)t(). #n' t' ,!en( se a( 'sht'
su7!e)t ( t' p'r,at(tet n,a n!' +'nyr' ana0o,e s( der(v(+ ( )orr(,!(+(t t' rr'n!'s t'
thot' ,a7(+ )atrore5 at'her' +und t' +arr' se n!' +e -a)tor
shu+'.uar )ur &udo0-Gs1he nu+r(n. Th!esht' dhe +!a-t t' sa)ta +und t' v'n'
at' 6' pa) +' p'ra-ruar se -(00(+(sht<para6(tur s( t' ,!en( e).e)ut(+(n
vet'
3A4
.
3A4
G!(thashtu5 )orr(,!(+( 'sht' vet'+ t' p'ra-'rta5 du)e p'r-a6'suar n!'
or,an(.at' !o<representa70e n' shpreh!e -und+e -or+' (nte,ra0e5 por vet'+ n'
+'nyr' t' paper1eptuesh+e dev(!on pre! sa!.

N!' +ate+at()an e)spert )a pasur +(r's(n' t' )ontro00(t5 6' do t' )o+un()ohet n'
+etodat e +at!es5 der(v(+ ( )'t(! )orr(,!(+(. Fa)tor Sa+e )orr(,!(+ )a p'r )orr(,!(+(n
e shu+ave ,a7(+(t t' -und+e m t' .7atohet n' 6o-t' se !u t' nda0uar n' shu+at
,a7(+5 pa t' thot' ,a7(+ p'r t' nE!err' pre! tyre. Tra!t(+( ( n!' ser( e v'.h,(+eve n'
-ra)s(onet5 d+th p'r1a)tuar ,a7(+(n past'r5 s(do+os pas d(stan1a n' +es t' pasa)ta e
-ra)s(onet p'r)at'se5 )'shtu 6' 'sht' )orr(,!(+( p'r sh)a) t' -und+e m n' se1(0'n
p!es' s(do+os pas m -ra)s(onet5 !o p'r t' s!e00' n!' t'r's( n' 7a.' t' nu+r(t t'
p'r,!(thsh'+ t' v'.h,(+eve t' t' ,!(tha -ra)s(oneve . She+7u! t' )'sa! s. Se)t( ?.
D!a0' L.
Sepse )u a!o nu+'ron vet'+ n' rre,u00at e raport(t5 !u do t' !et' )orr(,!(+( p'r
sh)a) t' -und+e m +und t' shp'to!' -a)t(n 6' !u ,!(th+on' )en( t' n!'!t'n m vendos
p'r arsye5 ose n' 6o-t' se n!' -ton n!' nu+'r t' ndrysh'+ t' v'.h,(+eve5 ,!(th+on'
n' t' n!'!t'n m -ra)s(onuar der( at'her' n,a -(n(teness e m )o+pan(s' re.u0ton u0!en e
+esatare ,a7(+ ose ,a7(+ shu+ave t' ,!(th' ta)ohen n' t' n!'!t(n raport.
P'r sh)a) t' arsyes s' dyt'5 asn!' )orr(,!(+ +und t' 7ash)'n,!(tn(F por ndoshta e
n!'!ta e0(+(nuar du)sh'+ n,a -ra)s(on(+( +!a-t t' -ort'. Tan( 6' sh)a)u ( par' n,a n!'
)orr(,!(+ apo ,!(th+on' t' 7ara7art' m +und t' 7'hen t' pad'+sh+e5 )'shtu 6' un'
pre-ero! p'r t' 7'r' t' pad'+sh+e dyt'5 p'r,!(th's(sht n!' -ra)s(on(+( -ort' t' tra!t(+(t
un-ra1t(onated e ,!y6eve t' +'dha p'rpara. N' Tastversu1hen t(+ un' )a+ ,!(th+on'
der( m R 3W -ra)s(onuar @8-ar' dhe -a)tor(n )orr(,!(+
=3
\
=W
'sht'45 dhe 3W
v'.h,(+et 6' n,a 8do p!es'5 )u a!o +und t' 7'het pa shu+' a1ar(+5 dhe ,!(th+on' t'
pun'suar n' su)ses(on t' +en!'hersh'+. D(sa p!es'5 s(do+os s( -und5 por )a6 shu+'
p'rp!e)!e to0eruar pas t!etr(t !o n' t' n!'!t(n vend.
G!(thses(5 a( tan( e tut!e do t' spe1(-()ohen n' +etod'n a)tua0e5 ashtu s( n' +etod'n
e rasteve t' dre!t's dhe t' ,a7uar's5 t' nevo!sh+e n' re.u0tatet5 n'se dhe der( n'
1(0'n m ne )e+( -ra)s(onuar n' t' n!'!t'n pre!ardh!e. N' )'t' dre!t(+5 un' do t' n'
+etod'n e +esatares ,a7(+ m dhe p'rdorn( vet'+ s( n dhe v n' +etod'n e t'
dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5 p.sh.5 n'se )a 6en' ( -ra)s(onuar5 m p'r nu+r(n e
v'.h,(+eve 6' sh)o!n' n' n!' p!es' 5 p'r nu+r(n e -ra)s(onet )an' nevo!'5 n'
+'nyr' 6' m 'sht' nu+r( tota0 ( v'.h,(+eve 6' )ontr(7uo!n' n' n!' re.u0tat n'
0(dh!e +e at' dhe v0er' t' n!'!t' v'.h,(+(t5 t' 1(0at +' pas n,a do t' 7ash)ohen
re.u0tate (nd(v(dua0e.
N' shu+a t' ,a7(+eve5 t' 1(0at !ap(n n!' ,a7(+ shu+' t' vo,'0 do t' thot'5 a!o
+und t' !et' e nevo!sh+e t' +arr(n n' )ons(derat' dy )orr(,!(+e t' t!era5 t' 1(0at un'
e 6ua! )orr(,!(+(n p'r sh)a) t' +adh's(s' s' (nterva0e dhe p'r v0er's(+(n e
)0as(-()(+(t. E para )a t' 7'!' +e -a)t(n se vet'+ re,!(stron ,a7(+e5 t' 1(0at !an' t'
d(sa (nterva0e t' -und+e p'rve85 t' 1(0at !an' +' t' +'dha5 pa) 0ar, d(p0o+(+(t t'
sh)a00's5 du)e +atur ,a7(+5 dhe n'nndar!e 'sht' dre!tuar n' dh!etor' du)e v0er'suar
se pa-und's(sht shu+' 7(e n' +es ,a7(+5 por redu)tuar t' -6(n!'s(s' )'t' sh)a00'. $!o
)a n!' nd()(+ n' de-e)tet 6endrore. E dyta )a t' 7'!' +e -a)t(n se !u vet' p'rs'r( 7'n
,a7(+e n' +at!en e ,a7(+(t n' sh)a00'. $orr(,!(+( p'r sh)a) t' rrethan' par(
+7'shtetet n' par(+et e th!esht +ate+at()ore t' teor(s' s' ,a7(+eve5 dhe +und t'
!et' a priori ( vendosurF th(rr!et e dyt' p'r stud(+e e)sper(+enta0e5 s!e00!a e ,a7(+(t
v0er's(+(t t' )0as(-()(+(t n' -ra)s(onet e ndrysh+e t' n!' sh)a00' t' )0as(-()(+(t5 8-ar'
n!' (nteresante het(+ /o0)+ann<s' n' raportet e. So1 sa)sone. Jahr,. S. 3K?K 3I= t'
pran(sh'+. *e,!(that'5 un' a7stra)te )'tu +' shu+' du)e (u p'r,!(,!ur )'tyre
)orr(,!(+eve5 pas( ato !an' pothua!se ,!(th+on' t' pap'r-(00sh+e.
*e r'nd's( t' +adhe !an' -or+u0at dhe rre,u00at5 n,a t' 1(0at 'sht' e +undur p'r t'
p'r1a)tuar pas(,ur(n' e ,a7(+(t a,!ent dhe shu+a ,a7(+ s(pas +adh's(s' s' nu+r(t t'
v'.h,(+eve5 t' t(00a s( rre,u00at5 s(pas t' 1(0(t re.u0tatet (nd(v(dua0e t' +arra +und t'
!et' ( 0(dhur +e re.u0tatet +' t' +undsh+e. E ,!(th' )!o 'sht' e nevo!sh+e t' d(n' se
n' )'t' dre!t(+5 +und t' nE(rren n,a teor(a e pro7a7(0(tet(t dhe p'r-a6'so!n'
p'rshtatsh'+ p'r p'rdor(+F +e,!(that'5 do t' !et' p'r t' 7'r' at' t' ndodh' n'
+'nyr'n e duhur5 +und t' 7'!' d(sa d(s)ut(+e parapra)e t' nevo!sh+e5 t' 1(0at duhet
t' 8o!n' n' shu+' )'tu.
N!' tra!t(+(n Ins(,ht-u0 e +etod's s' ,a7(+(t +esatar )'r)on ndon!' n!ohur( t'
p()at )ryesore t' teor(s' +ate+at()e t' ,a7(+eve5 e 1(0a 'sht' p!es' e teor(s' s'
pro7a7(0(tet(t. #n' +endo! se the07( n' )'t' dre!t(+ n' U+etodat e +at!esU p'r )urs(n
6' t' !et' n' ,!end!e p'r t' dh'n' se nu) do t' the00o!' veten n' )'t' do)tr(n'F por )!o
nu) +und t' ndodh' )'tu )upto!n'.


f( Marr!h"ia matematike "a tre meto!at.
D()ush +und t' n,re!' pyet!en se 8-ar' +arr'dh'n(e )an' +arr' +e an' t' tre
v0erave +as' +etoda +e n!'r(<t!etr(n. /endosur n' t' n!'!t'n nd!esh+'r( d(-eren1(a0
n' n!' t' dh'n' -usha sh6(sore t' d(-eren1's vet'+ t' du)sh'+5 t' ,a7(+(t t' thot'5
raport( duhet t' !et' dhe n' )'t' +'nyr' t R G? 'sht' p'r1a)tuar. Pyet!a 'sht' se s(
do t' s(00en +e n!'r(<t!etr(nMP'r,!(,!a duhet t' 7a.ohet n' )r(teret e +'posht+eJ
T' thuash t' dre!t'n5 e do t' t' duhet t' the+ se ndrysh(+( ( du)sh'+ vet'+ n'
+adh's( 'sht' a( 6'5 )ur ap0()ohet p'r t' +adh's(ve )rahasuese t' ndrysh(+ n'
+'nyr'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5 )a raste !an' t' ,a7uara5 por nu) duhet
t' redu)tohet pa e t(00' t' !apF p'r sh)a) t' -a)t(t se a( 'sht' ende ( nd!esh'+5
(n1(den1a 'sht' e n!'!t' dhe p'r )'t' arsye t' p'r!ashtuar ndon!' rast t' rre+e5 dhe
-a)t( 6' a( 'sht' vet'+ vet'+ e du)sh+e5 'sht' th'n' se a( nu) +und t' nd(het n'
redu)t(+(n vo,'0. Por n' rea0(tet5 n' 6o-t' se !u d'sh(ron( 6' t' )et' ndon!' rast t'
rre+e n' n!' da00(+et e dh'na5 !u duhet t' +arr' at' +!a-t t' 0art' 6' )a t' papr(turat e
+posht at' n'n not(1ea7(0(ty5 dhe se sa e 0art' 'sht'5 apo se sa raste t' rre+e n'n n!'
shu+(1' e +adhe 'sht' e sa)t' edhe do t' 0e!o!' p'r t' pre)ur at' n' t' ,!(tha s( n!'
vet'+ e du)sh+e5 v!en p!es'r(sht n,a +adh's(a +esatare e .utretenden papr(turat5
p!es'r(sht t' ,!y)(+(t su7!e)t(v.
Ga7(+( do t' thot' n,a ana t!et'r5 'sht' do+osdosh+'r(sht +' e vo,'0 se sa
d(-eren1a vet'+ t' du)sh'+5 n' 6o-t' se a!o 'sht' 6' t' 0e!o!' asn!' ose vet'+ raste
!asht'.a)on(sht t' rre+e. . Sepse n' 6o-t' se n' +'nyr'n e ,a7(+(t +esatar 'sht' n!'
da00(+5 p'r she+7u005 dy d(stan1at e rreth(t 'sht' ende ( nd!esh'+5 )'shtu 6' d(stan1a
'sht' ndryshuar der(sa a( 'sht' ( padu)sh'+F dhe5 n' p'r,!(th's( t' )ontr(7uo!n' n'
p'r1a)t(+(n e ,a7(+(t +esatar p'r 8do ,a7(+ t' n' .ero t' 1(0at !an' +' t' vo,0a se sa
d(-eren1a vet'+ du)sh+e. N!' raport t' 1a)tuar t' da00(+eve t' du)sh+e vet'+ p'r
,a7(+(n +esatar nu) do t' 0e !asht' arsyet e 1e)ura t' spe1(-()o!'.
*e,!(that'5 )a n!'5 )notted n,a (nte,ra0e )ryesor t' teor(s' s' pro7a7(0(tet(t5 n!'
+arr'dh'n(e e t(00' +ate+at()or nd'r+!et +etod's s' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara
dhe +etoda e ,a7(+(t +esatar5 se 'sht' e +undur t' spe1(-()o!' se 1(0at raport( do t'
da0(n raste t' sa)ta dhe t' pasa)ta5 )ur +adh's(a e th!esht' ose ,a7(+ )uadrat()e
+esatare s( +adh's( ndrysh(+ ?p'rdoret n' +etod'n e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar
n' rrethana !o t' n,!ash'+ t' +7a!tura. Dhe 'sht' e v'rtet'5 pas( un' do t' tre,o!n' n'
U+etodat e +at!esU5 )ur du)e p'rdorur ,a7(+ +esatare e th!esht' s( var(a7'0 ndrysh(+
@+' shu+' pesh' n' testet pesh'4 raport(n du)sh'+
9
\
=
p()'r(sht W5A?KW=9.
$!o +arr'dh'n(e teor()e 'sht' tan( ende p'r t' provuar n,a e)sper(+ent5 ( 1(0( +und
t' )et' d(sa v'sht(r's(5 du)e 6en' se a!o 'sht' ,at( p'r t' prodhuar rrethana t'
)rahasuesh+e p'r +etodat 6' do t' )rahasohen n' n!' +'nyr' 6' t' n!'!tat t'
papr(turat -(tuar nd()(+ at!e.
2( Meto!at e matjes, "!jeshmria absol#te.
Fusha e )'tyre +etodave 'sht' n' 0(dh!e +e nd!en!at (ntens(ve ende pothua!se
thyen5 dhe n,a n!' d(spo.(te t' S1ha-hOut0 +7( ende vet'+ aud(70e (ntens(tet a7so0ute
t' sh'ndosh'5 d(spo.(tat e EH ;e7er5 dhe ato t' $a++0er ende +adh's(ve vet'+ t'
du)sh+e t' shtypura n,a t' 1(0at d(spo.(ta n' )ap(tu00(n 33 tre,tohet n' +'nyr' +' t'
deta!uar5 un' nu) e d( se 8-ar' do t' +und t' 0'v(.(n )'tu. N' -ush'n e nd!es( t' 0ehta
edhe n!' p'r1a)t(+ t' past'r e nd!esh+'r(s' a7so0ute nu) 'sht' edhe +' e +undur5
sepse !u nu) +und t' e0(+(no!n' n!' 7ur(+ t' 7rendsh'+ t' nd!es( t' 0ehta t' 1(0at un'
-0as n' )ap(tu00(n L.
$und'r +etodat e +at!es5 nd!esh+'r(a a7so0ute )an' ,!etur n!' ap0()(+ shu+' t'
,!er' n' -ushat e nd!es(ve t' ,!era5 n' 6o-t' se n!' )a shpesh .'n'5 +adh's( vet'+ t'
du)sh+e ose d(stan1a p'r t' p'r1a)tuar ret(n' ose 0')ur'. N' ana0(.' t' -und(t5 !an' t'
n!ohura ve8an'r(sht dhe novator p'r e)sper(+entet e t'r' ps()o-(.()e EH ;e7er<s' n'
d(stan1a vet'+ t' du)sh+e n' 0')ur'5 )'shtu n!' +'nyr' e pro1ed(+(t 'sht' 6ua!tur5
!u +und t' ap0()on( p'r E+p-(nd0(1h)e(ts+a2 a7so0ute5 n!' +'nyr' e pro1ed(+(t t'
1(0at +etoda ( vet'+ da00(+e t' +'dha p'r +as'n e nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e 'sht'
ana0o,e. Dy +etodat e t!era5 )!o +as'5 por +7a!n' n' n!' ana0o, n'
E+p-(nd0(1h)e(ts+a2 a7so0ute.
/o0)+ann )a ,e-u2t n' t' 0eht' p'r ta 1onstat(ve Sh'n(+ se ,!er's(a e p()ave 7usu005
e 1(0a 'sht' n!' d(stan1' vet'+ t' du)sh+e5 as,!' -esta a7so0ute 'sht'5 por ndryshon
7renda )u-(!ve t' 1a)tuar +e t' n!'!t'n ,!er's( !o +e n!' prapa e)sper(+ente t' t!era t'
7'ra d()ur s( d(stan1'5 n!' t!et'r )oh' +und t' per1eptohet s( ( t(00'5 p'r a6 )oh' sa nu)
'sht' n!' )u-( ( s(p'r+ 'sht' ( te!)a0uar5 'sht' per1eptuar ,!(th+on' n,a d(stan1a s(
d(stan1'5 ose +' e u0't5 n' t' 1(0at a!o nu) 'sht' per1eptuar s( e t(00'5 e 1(0a )u-(.on
veten por !o vendos+'r( a7so0ut(sht ( sa)t' +und t' 7'!'. $!o tan( nu) )a5 s( p'rvo!a
vet' )a +'suar n' +etod'n e +'parsh+e n,a shu+(1a e pre) 0')ur'n +e p()at e
7usu00 n' n!' d(stan1' t' +od(-()uar n!' r'n(e +e )u-(r(n e s(p'r+ pran' )o(n1(don5
ose n' +es t' s(p'r+e dhe t' posht+e )u-( d(stan1' s( vet'+ du)sh+e d(stan1a
+esatare n' +'nyr' t' n,!ash+e n' p'rp!e)!et e ndrysh+e p'r t' -(tuar 6' n!' +as'
'sht' p'r t' )r(!uar at'. Nu) do t' !et' rast(5 e)sper(+ente #e7er<s' dhe )on-(r+uar
n,a re.u0tatet e t!era nu) do t' )(shte 6en' e +undur. Por a!o +und t' 7a.ohet n' )'to
de)0arata n!' +od(-()(+ ( +etod's /e7er(t5 )u t' n!'!t'n ,!' n!' ana0o, ( +etod's s'
dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara 'sht'5 dhe 'sht' the+e0uar n' -a)t von /o0)+ann (t5
)ons(ston n' -a)t(n se 34 n' e)sper(+enteve t' p'rs'r(tura n' n!' rreth( d(stan1' t'
1a)tuar +es )u-(!ve t' spe1(-()uar s(p'r+e dhe t' posht+e t' re.u0tat ( 8do rreth
ap0()(+(t t' 0(stuara5 dhe nu+r( ( rasteve 'sht' n!' )u not(1ea7(0(ty dhe
(+per1ept(7(0(ty e d(stan1's 7'hetF se 94 )y pro1es n' C(dths t' ndrysh+e rreth t'
p'rs'r(tet 7renda )'tyre )u-(!ve. Sa +' e +adhe nd!esh+'r(a ,!er' ( -a6es ap0()(+(t5
a6 +' ( +adh p'r n!' +adh's( t' 1a)tuar rreth(t5 nu+r( ( rasteve 6' )'tu e dre!ta
p'r-a6'so!n'5 pra5 )u d(stan1a +e t' v'rtet' e).(stues per1eptohet n' t' v'rtet' s( n!'
+as'5 dhe +' t' vo,0a +und t' !et' d(stan1a 6' ende p'r t' s(,uruar t' n!'!t(n nu+'r
t' rasteve rea0e. Tan( !u do t' !et' n' ,!end!e t' p'rdor(n 8do raport t' dre!t's p'r
nu+r(n e p'r,!(thsh'+ t' rasteve5 s( n!' p()' re-er(+( t' nd!esh+'r(s'F du)e v(.(tuar
+adh's(a rreth( p'r vende t' ndrysh+e t' 0')ur's5 )u ata !ap(n t' n!'!t(n raportF por
ndoshta p'r t' su,!eruar +' e /o0)+ann pre-eruar n' )'t' raport aspe)t5 )u
not(1ea7(0(ty s( shpesh s( N(1ht+er)0(1h)e(t ndodh. N' n,a d(a+etra p'r)at'se rreth( (
p0ot'son t' !et' a7so0ut(sht ( sa)t'5 a!o 'sht' du)e (nterpo0at(n, d(stan1at -6(n!e5 t'
1(0at (sh(n su7!e)t ( testeve5 +und t' +errn( t' sa)ta t' +!a-tuesh+e p'r t' 7'r'
)'t'. *etoda s(pas )'sa! ,!at' ushtr(+(t t' nd!esh+'r(s' pre)sh'+ pun'suar n,a
p'rp!e)!et /o0)+ann !an' n' raportet e sa)sone. So1(etOt 3K?K S. >I --. P'r+7a!t!a5
dhe )an' d'sh+uar n,a re.u0tatet e tyre (nteresante5 .7atuesh+'r(a e +etod's +(r'.
N!' +od(-()(+ ( +etod's /e7er(t5 t' 1(0'n un' e 6ua!n' +etoda e e)u(va0ent've )a
6en' n' Tast,e7(ete +e +etod'n e ,a7(+(t +esatar5 ana0o, 'sht' ap0()uar dhe
d(.a!nuar n,a un' n' 0(dh!eF tan( pas EH ;e7er )a n!'!ta ap0()uar +' par' te)
e)sper(+ente n,a nd!esh+'r(a a7so0ute e p!es've t' ndrysh+e ne 0(dh!e +e nd!es(
pres(on
3I4
.
N' the075 a!o )ons(ston n' ap0()(+(n e Tast+a25 'sht' se n' vend t' n!' rreth n' n!'
vend t' 0')ur's t' 1(0at dy respe)t(v &, #, n' dy vende t' ndrysh+e t' 0')ur's &,
#, a0ternuar pre) nd!esh+'r(n' ,!er' t' )rahasohen5 dhe t' n,urta j s( d(stan1'
pre! & <P(r)e0s n' & n'nshtrohen # s( d(stan1' e # <P(r)e0s n' # trup5 p'r r(sh()(+(n
der( pas nd!en!at e 0')ur's5 d(stan1a p'r t' dy vendet du)et t' n!'!t'n +adh's(5 edhe
pse ata e ndrysh+e n' var's( t' Nd!esh+'r(a e 0')ur's n' rea0(tet +und t' !en'
!asht'.a)on(sht t' ndrysh+e. Ne t' +arr' e)u(va0ent't e 7ara7arta p'r t' d(stan1ave
v0er'suara p'r t' dy -a6et e 0')ur's5 v0era re1(pro)e e t' 1(0've5 e p'r1a)tuar s(
+esatare e n!' nu+r( +' t' +adh t' testeve5 +und t' sh'r7e!' s( n!' +as' e
nd!esh+'r(s' t' ,!er'
3K4
.
3I4
Co00 pro,ra+. p. B=
3K4
Rreth *a27est(++un,en e )upt(+(n e hap's(r's5 et!5 "H. e Roya0.
sa)sone. Ges. d. ;. ::II5 p 9I= --.


N!' 0eht' +und t' 7(nd' veten se )!o +etod' 'sht' shu+' e (+'t dhe +e sa)t's( n,a
sa +' shu+' 6' nd!esh+'r(a e 0')ur's +7an n!' raport )onstant5 !an' shu+' t'
va.hduesh+e dhe t' p'ru0ur +e )onver,!en1e e v(!ave para0e0e5 pas(,ur(a5 e 1(0a (sh
)ryer n,a )rahas(+( ( ,rupeve t' ndrysh+e e)sper(+enta0e5 )!o e -und(t v'rtetohet
0eht' t' 00o,ar(tet ,a7(+ t' +undsh'+ t' re.u0tat(t t' thot'F por der( +' tan( t'
ndrysh+e 6' +arr'dh'n(a5 0e!on p'r t' nd!e)ur )'to ndrysh(+e p'r t' +(r'. N' -a)t5
un' )a+ +arr'dh'n(e +' t' 6'ndruesh+e shoh(n va.hduar t' +arr' n' e)sper(+ente5
t' 1(0at u va.hduan p'r +ua! t' t'r' n' t' n!'!t'n p!es'5 )ur !an' 7'r' 8do d(t' vet'+
p'rp!e)!e pa)F vet'+ t' vendosur )'shtu5 por edhe d(sa her' )ur !an' 7'r' 8do d(t'
p'rp!e)!e shu+' )u n!' nd()(+ t' )ons(deruesh'+ ushtr(+ u n,r(t5 shoh(+ t' ndodh(n
ndrysh(+e ,radua0e e e)u(va0ent(n e 1(0a p'r7'he! n' p'r,!(th's( 'sht' se p!esa +' e
nd!esh+e e +' t' nd!esh'+ +' a-'r erdh(5 n,a ushtr(+( du)et se +' shu+' pas( )!o
)a ndodhur Pa!(s.
P'r )'t' v!en s( n!' avanta.h ( )'sa! +etode n,a dy t' parat n' t' 1(0at a!o nu) 'sht'
e )u-(.uar5 p'r t' )rahasuar nd!esh+'r(n' e 0')ur's 7renda )u-(!ve t' d(stan1ave
vet'+ t' du)sh+e5 por ata +und t' )rahasohen n' 8do d(stan1'F nd'rsa ata +und t'
sh(het )und'r t' n!'!t(t aty 'sht' n' n!' d(savanta.h n' se ato !ap(n t' dh'na vet'+
)rahasuese t' nd!esh+'r(s' a7so0ute5 +e,!(that'5 v0era e n!' nu+r( t' vet'+ t'
du)sh'+5 ose n!' t' 7ara7art' t' rasteve t' du)sh+e dhe !o e du)sh+e 6' o-ro!n'
d(stan1' s( n!' dat'5 e 1(0a 'sht' nd!esh+'r(a a7so0ute e n!' 0')ur' t' 1a)tuar
)ara)ter(.uar n' +'nyr' a7so0ute. $'shtu ne do t' duhet t' prano!' n' rru,'n e tyre
se1(0'n pre! )'tyre +etodave.
Sa 0eht' ne,0(.hohet5 'sht' pro1es ( 1(0( p'r t' arr(tur n' +etod'n e e)u(va0ent've5
n' the07 t' n!'!ta s( n' +etod'n e ,a7(+(t +esatar5 vet'+ se n!' sh)a)ton rre,u00(+(n
e dy d(stan1a t' rreth(t p'r nd!es( !o t' n!'!ta5 por n' vende t' ndrysh+e t' 0')ur's5 dhe
!o n' d(-eren1a5 por raport( ( +adh's(ve )rahasuar Tet'. Por as,!' nu) e pen,on5 n'
+etod'n e ,a7(+(t +esatar n' raport(n e var(a70ave )rahas(+(5 d+th nor+a0 n'
d(stan1' dhe t' hu+7as' n' d(stan1'5 dhe n' +etod'n e e)u(va0entet n' dev(!(+et e
(nd(v(dua0e # <D(stan.en e +es+e # s( d(stan1'5 s( t' t(00a5 n' sa +' shu+' t' past'r
,a7(+ p'r t' +arr' n' )ons(derat'5 dhe +e )onsu0t(+(n e )'t(! )ons(derat' 'sht'
+etoda e e)u(va0ent've the07 vet'+ +' ( p'r,!(thsh'+ +etoda e ,a7(+(t +esatar5 dhe
)y 'sht' n!' rast ( ve8ant' ( +etod's s' e)u(va0ent've5 -a)t( )u !u +arr' n,a t' ,!(tha
vendet e +undsh+e5 !u n!' e dh'n' j or,an5 p'r # trup( +und t' 7'!' at' &vet' p'r
trup(n t' 7'r'5 p'r t'5 du)e e 8uar & s( d(stan1a n' d(stan1' nor+a0e 6' # sh)on s(
d(stan1a n' +(ss d(stan1'. $!o 'sht' e 6art'5 sepse edhe 6' t' )thehen )ushtet e
,a7(+(t t' va.hduesh'+ dhe var(a70ave t' past'r ,a7(+ t' +etod's s' ,a7(+(t
+esatar n' +etod'n e e)u(va0ent've t' vet'+ n' n!' +'nyr' +' t' p'r,!(thsh+e. N'
t' n!'!t'n +'nyr' s( +etod'n e ,a7(+(t +esatar p'r )'t' arsye )'r)on +etod'n e
e)u(va0ent've t' )ons(deratave t' ndrysh+e dhe p'r)u!des!es se 1(0at +etoda !an' t'
0(dhura +e ta.
!o 'sht' +!a-t e r'nd's(sh+e s(do+os )th(+( ( 8do )rahas(+(. N'se5 p'r
she+7u00.5 E)u(va0ente e # <&(ppe )und'r nj <$(nn p'r1a)tuar5 a!o duhet t'
.'vend'sohet n,a n!' nu+'r ( 7ara7art' ( p'rp!e)!eve5 )und'r e)u(va0ente e # <$(nn
)und'r nj <&(ppe p'r1a)tuar dy re.u0tate t' v'rtet' v(n( re ve8an'r(sht5 por n' -und t'
+arr' +!etet !o p'r t' +arr' n!' 0ossy +e re.u0tat ,a7(+<n!'ansh'+ t'
va.hduesh+e. U*etodat e +at!esU (+ do t' !et' prova dhe shp!e,(+e t' +!a-tuesh+e
sa p'r t' se sa 'sht' )y )u!des. *adh's(a e ,a7(+(t t' va.hduesh'+ +und t' ,!endet
n,a n!' 00o,ar(t!e t' th!esht' )'tu.
Lijet !he faktet themelore.
%9. Liji i :eber
1(
.
I $ap(tu00( sapo p'r,!(th's(sht e the)suar s( n!' 7a.' )ryesore t' )t(t ps()()e
d(+ens(on5 6' un' !u !ap e+r(n e *aE ;e7er5 do t' d(s)utohet +' n' deta!e n,a -a6et
e )upt(+(n e t(!5 arsyet(+(n e sa! dhe )u-(!t' e sa! tan(5 sa +' shu+' t' pran(sh+e
shu+' +' 0art stud(+e t' s(,uro!' n!' tre,ues p'r ta 7'r' )'t'.
D()ush +und t' thot' t' n!'!t'n ,!' n' -or+a t' ndrysh+e 6' da0(n n' 8'sht!en e
n!'!t'5 e 1(0a por p'r rrethana +und t' !et' a!o p'r re-eren1' n!' apo t' t!era +' t'
p'rshtatsh+e.
34
N' )ushtet e S. >9 --. r(sh()(+(t S. 3>A --.

Para s' ,!(thash +und t' thuhet se n!' ndrysh(+ ( dy st(+u!ve5 t' )apur s( n!'
rr(t!e!e po.(t(ve apo ne,at(ve t' n!' ose st(+u!ve t' t!era5 'sht' ,!(th+on' e 7ara7art'
per1eptohet s( e +adhe5 ose 'sht' ( n!'!t' da00(+( nd!es(5 E+p-(ndun,s.uCu1hs )ur
+arr'dh'n(a e t(! +e st(+u!t +es 1(0at 'sht' 7'r'5 ose n' 6o-t' se a!o 'sht' )on1eptuar
s( ardhura5 )ur +arr'dh'n(a e t(! +e st(+u!t p'r t' 1(0'n a( ( sh)on5 +7etet ( n!'!t'5 s(
ndrysho!n' rrethanat dhe +adh's(n' e sa! a7so0ut. $'shtu 6' .. ". 'sht' vet'+
nd!ehet a6 -ort n!' rr(t!e pre! 3 p'r n!' st(+u0 (ntens(tet( ( t' 1(0(t shprehet +e 3WW5 s(
n!e rr(t!e pre! 9 p'r n!' st(+u!ve +7( -u6(n' e 9WW5 e = t' n!' st(+u!ve n' -u6(n' e =WW5
et!
"ara7art' +e th'n(en +'parsh'+ t' th'n(et e +'posht+e t' sh)urt'rJ d(-eren1a
nd!es(5 E+p-(ndun,s.uCu1hs +7etet e n!'!t' )ur d(-eren1a re0at(ve st(+u0 apo t'
a-'r+ Re(..uCu1hs +7etet e n!'!t'F dheJ da00(+( nd!es(5 E+p-(ndun,s.uCu1hs +7etet
( n!'!t' n'se raport( ( st(+u!ve t' +7etet ( n!'!t'F )u !u duhet t' +7an( +end 'sht'
@sh(h F(,. se)t(t. /I.4 se 6'ndruesh+'r(a e d(-eren1's re0at(ve st(+u0 apo
Re(..uCu1hses5 s( anas!e00tas5 dh'n' n,a edhe 6'ndruesh+'r(n' e raport(t t' st(+u!ve5
e 1(0a 0e!o( shpreh!en e -und(t t' 0(,!(t t' vend(t vendos!en e par'.
*' n' -und edhe +und t' shpreh(n 0(,!(n n' +'nyr' n' 0(dh!e +e d(s)ut(+(n
)on1eptua0 t' nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e n' )ap(tu00(n AJ Da00(+( ( th!esht' n'
nd!esh+'r(s' 'sht' n' raport t' .hdre!t' +e +adh's(n' e p'r7'r'sve t' d(-eren1's5
re0at(ve +7etet e n!'!t' e n!'!t' p'r 8do +adh's(.
@N' tonet der( +' tan( 'sht' n' 0art's(n' n!' +o+ent sas(or ( 1(0's(s' s' 1a)tuar4 !u
+und t' 0(,!(t n' -ushat e nd!es( (ntens(ve dhe t' ,!er'5 dhe n' (sh<-a6et pas -or1'n dhe
0art's( dhe parash()(+(n5 pa u 0e!ohet t' +7a!n' apr(or( t' dre!t' t' sa! prov's n' 8do
-ushat e ve8anta t' nd!es( n' t' n!'!t'n )oh' t' )ons(derohet s( e v0e-sh+e p'r n!'
t!et'r5 por n' t' ,!(tha -ushat5 a( 7'n th(rr!e p'r n!' het(+ t' ve8ant'.
$ur u pyet'n n'se 0(,!( n' -ushat e nd!es(ve t' ,!era t' )on-(r+uar p'r st(+u0 dhe
d(-eren1a st(+u0 n' th'n(en e )t(t t' .'vend'so!' +adh's(n' e .,!er(+(t dhe
.,!er(+(n e d(-eren1's5 t' 1(0at !an' (nterpretuar n,a syr( apo or,aneve t'
pre)sh'+. !o do t' ,!endet )on-(r+ohet 0(,!(n n'se t' t(00a. ". n' dy rreshta dy her'
+' t' ,!ata d(-eren1' duhet t' !et' dy her' +' ( +adh p'r t' edhe vet'+ e du)sh+e5
ose +' n' p'r,!(th's( p'r t' par' t' n!'!t'n +adh's(.
Sa ( p'r)et 0art's(s' s' t(n,u!ve 6' 'sht' nu+r( ( 0uhat!et5 e 1(0a 'sht' p'r,!e,!'se
p'r +adh's(n' e st(+u0(t.
*e sa)t's(n' e 0(,!(t +e )orre)t's(n' e d(sa )on)0u.(oneve 'sht' e vendosura n,a
veteF dhe p'r t' tre,uar se )'to p'r-und(+e !an' )on-(r+uar n' p'rvo!'5 duhet t'
)ons(derohet s( p!es' e prov's t' 0(,!(t. *e,!(that'5 n' vend se t' p'r,!(,!et p'r )'t' n'
+'nyr' a7stra)te5 un' pre-ero! t' !et' !asht' n' prove t' ve8ant' t' 0(,!(t n' -usha t'
ndrysh+e at' dhe ( re-erohet n' )'t' dre!t(+5 ve8an'r(sht n' -ush'n e nd!es( t' 0ehta.
N' 0(dh!e +e h(stor() #n' )a+ v'n' re se EH ;e7er5 du)e +os e par' t' )et' 0(,!(n
n' t' ,!(tha t' the)suara dhe t' provuar5 por ( par( shpa00ur at' n' n!' un(versa0(tet(t t'
1a)tuar5 d'sh+uar dhe tre,uar n,a p()'pa+!a e (nteres(t t' p'r,!(thsh'+ )a . (
+7'shtetet n' e)sper(+ente +7( da00(+et vet'+ e du)sh+e e peshave5 0(n!at5 p(t1hes5
e 1(0a5 s(8 +und t' shoh(+ she+7u! t' tre -a6et )ryesore t' nd!es(5 (ntens(tet(t5
shtr(r!es5 0art's(5 +und t' v(!n' ndon!'her' n' -!a0'5 t' 1(0at !an' ashtu< !ust(-()on +' t'
,!at' 6' ne ( 6ua!+' 0(,!(n s(+7as e+r(t t' t(!.Edhe pse a( e )a n'nshtruar t' n!'!t(n
het(+ !o shu+' t' ho00's(sh'+ n,a ana e (nteres(t th!esht e rast's(sh+e n' at' 6' der(
+' tan( 0(dhur +e 0(,!(n5 por n' +'nyr' p'r t' th'n'5 p()at e t' ,!(tha het(+eve t'
+'te!sh+e n,a ana e t(! t' 1a)tuar. Pranda! )a+ v'n' (n-or+a1(on(n e t(! n' 0(dh!e +e
pro,res(n e -!a0' p'r -!a0'5 para se un' t' va.hdo!' t' het(+eve t' +'te!sh+e n' 0(dh!e
+e 0(,!(n5 e 1(0a (shte e nevo!sh+e5 pas( a!o e 7'r( )'r)es'n p'r t' )ons(derohet s(
7a.' e +at!es +endore5 duhet 6' n,a n,r(tur -or1uar dhe .,!eruar5 ashtu s( 'sht' e
r'nd' dhe )a d(sa ,!'ra p'r t' +7'shtetur at'. N' r'nd's(n' the+e0ore t' 1(0at 0(,!( )a
n' )'t' +arr'dh'n(e p'r ne5 un' dua 8do ,!' 6' un' )a+ 6en' ( n!ohur n,a +' her't
dhe +' t' re!a5 -a)te t' hua!a dhe vet'5 t' 1(0at )an' n' +'nyr' re-eren1' n' prov' s(
n' )u-(!t' e 0(,!(t5 t' !et' e +undur p0ot's(sht t' )o+un()uar.
Pas n!' vor,re(-0(1hen sh6yrt(+e p'r )'t' 'sht' 6' t' prano!n' se ende )a +un,es'
t' +adhe t' n!' prove rad()a0 dhe vet'<e).a+(n(+(t t' 0(,!(t. Shu+(1a n' )'t' dre!t(+
'sht' 7'r' n' 0(dh!e +e nd!es( dr(te (ntens(ve5 nd!es( e (ntens(tet(t t' sh'ndosh' dhe
)atran5 nd!es( t' 0(,'shtuar t' peshave dhe n' -ush'n e propor1(on. Sure5 )a )udo 0(,!(
n' n!' pa) a shu+' t' ,!er' )u-(!ve. N' )ushtet e nd!es(ve t' te+peratur's5 a!o
)ons(derohet ende s( pro70e+at()eF n' -ushat e nd!es(ve t' ,!era pre)sh'+ tenton t'
-0as' n' vend )und'r se p'r v0e-sh+'r(n' e sa!.&(dhur +e -usha t' t!era t' nd!es(
a)tua0(sht nu) )a ,!y)(+e.
T !h"at e &et :eber8s.
N' p'r,!(th's(5 #e7er -0et p'r -a)t(n e 0(,!(t n' tra)tat(n e t(! +7( )upt(+(n e pre)ur
dhe )upt(+(n e 7ash)'s(s' S. ??L n'n t(tu00(nJ UP'r da00(+et +' t' vo,0a t' peshave 6'
ne sho) +e sh6(sat e )onta)t5 ,!at's(a e 0(n!ave 6' ne5 +e -ytyr'n e t(! dhe t(n,u!t 6'
ne +und t' da00o!n' n' sean1at d',!(+ore5 Us(pas d(sa rre,u00ave t' ve8anta s( +'
posht'JU #n' )a+ tre,uar se su)ses( 'sht' ( n!'!t' n' p'r1a)t(+et pesh'5 e +und t'
+arr' oun1es ose ushtar've5 sepse a!o 6' )a r'nd's( nu) 'sht' nu+r( ( Grane t' 1(0at
-or+o!n' pesh' t' tep'rt5 por n'se do+(n(+( n' rr(t!e ( =W ose ?W<t' ( 7'n pesh'5 e 1(0a
'sht' )rahasuar +e n!' pesha t' dyt'. shtresa )'shtu 6' 'sht' +e )rahas(+(n e
,!at's(n' e dy 0(n!ave dhe 0art's(n' e dy tone
9 4
. Nu) )a ndrysh(+ n'se d()ush
)rahason 0(n!at rreth 9 (n8 ose 6' !an' 3 (n8 t' ,!at'5 )ur ( par( dhe pasta! t!etr(n dhe
nu) )ons(derohet t' dy +und t' sh(hn( t' dy )rah p'r )rah5 dhe ende 1op' p'r t' 1(0at
n!' 0(n!' s' do+(non t' t!era5 n' rast(n e par' p'rs'r( a6 ( +adh sa n' )'t' t'
-und(t. S(,ur(sht5 n' 6o-t' se t' dy 0(n!at e ardhsh+e +e n!'r(<t!etr(n dhe n!'r(<t!etr(n
!an' t' a-'rt +e para0e0e5 )'shtu 6' n'se )rahasohen vet'+ n' s)a!et e 0(n!ave dhe t'
sh6yrto!' sa 0(n!'s s' do+(non t' t!era5 dhe )!o 'sht' a!o5 at'her' vet'+ varet se s( (
+adh p!esa super(ore e 0(n!'s 'sht'5 dhe sa a-'r dy rreshta sot. < G!(thashtu5 n'
)rahas(+(n 0art's(n' e dy tone )a as,!' n' se t' dy tone t' I n(ve0et !an' +' t' 0arta
ose +' t' u0'ta n' 6o-t' se ata nu) !an' vet'+ n' -und t' rresht(t ton5 )u 'sht'
da00(+et da00(+( ( sa)t' tona0e t' vo,0a 'sht' ( v'sht(r'. $'shtu a( nu) 'sht' ,!(thashtu
n' nu+r(n e dr(dh!eve5 e 1(0a )a n!' ton +' shu+' se t!etr(5 por n' raport(n e nu+r(t t'
0uhat!e t' dy t(n,u!ve 6' ne )rahasuar U......
94
De0e.enne n' 1e%ueil des 3ravaux de la @D). i s%. de Qille n' 3K9I n' us..
n' #ull. i s%. nat. E(, 5. 9I? dhe n' Repertor FECHNER<s'. ( -(.()'s
e)sper(+enta0e. &e(p.(, 3K=95 /o0. I. -. =>3

UP()'pa+!a e raporteve t' +adh's(ve t' t'r' pa se !u )en( +adh's(ve +aten n,a n!'
sh)a00' +' t' vo,'0 dhe t' +'suar t' ,!(tha ndrysh(+ t' d(n' dy5 'sht' n!' -eno+en
shu+' (nteresant ps()o0o,!(). N' +u.()'5 ne p'r+70edh(+ tona0 n'5 pa e d(tur
-re)uen1at5 n' r)(te)tura e +arr'dh'n(eve hap's(nore +adh's(ve pa ato p'r1a)tohen
n,a (n85 dhe ashtu s( ne p'r+70edh(+ +adh's(ve nd!esh+'r( apo -or1ave +adh's(ve
)'shtu +e radh' n' )rahas(+(n e peshave. U
T' dh'nat e p'r,!(thsh+e pre)ur n,a /e7er +e 7a.' 0(,!(n e t(!5 )'shtu 6' 'sht'
su7!e)t ( +arr'dh'n(eve tona0 dhe 0(neare vet'+ de)0arata t' p'r,!(thsh+e para t'
n!'!ta5 por duhet pesha v're!tur Tatsa<1hen vendosen n' 7esn()'r(n' pa )ushte t'
v'.h,ues(t. N' 0(dh!e +e raportet pesh' e p'rp!e)!eve t' t(! !an' n' s. m"ledhin
pro!ram. p. K3 P'r t' ,!etur KA - ..
;e7er da00on dy +'nyra e)sper(+enta0e5 e )u vet'+ nd!en!a e 0')ur's 'sht' +arr'
n' pres(on(n e peshave +' t' -orta dhe +' t' do7'ta n' p!es'n t!et'r t' p'r1a)tuara
n,a ana trye.' n' pretend(+(n5 t!et'r5 )u nd!en!a e -or1's +us)u!ve ap0()uar n'
n,r(t!en e standard(t t' peshave n' t' n!'!t'n )oh' +e pretenduar 'sht' n,a dora
n,r(het +e peshat. D'sh(ron( tan( =9 o. ose =9 dhrah+( t' ap0()ohet s( pesh' +' t'
+adhe5 )'shtu 6' +7et( +e,!(that' n' dy +'nyra e)sper(+enta0e ende ndrysh(+
vet'+ ( du)sh'+ n' )rahas(+ +e peshat +' t' vo,0a n' a-'rs( t' 7ara7art'5 dhe
+esatar(sht p'r > persona dhe dy pesha n' -(00(+ Parapra)(sht 3W.3 @ oun1es apo
dhrah+(45 n' t' dyt(n =.W.
H... 8ro!r %oll p -/M 8rshkrimi i hollsishm i eksperimentet e tij sht kjoR
" piurimorum hominum mani"us, mensa quies%enti"us, 8ondera duarum
li"rarum %ollo%avi, ta"ulamque papyra%eam interposui. 8ostea, ins%iis illis, pondus
alterutrum imminui, manusque 8ondera 5erentes mutavi, Qevius nimirum pondus
nun% ad dextram nun% ad sinistram trans5erendo. )aepe etiam 8ondera nj mani"us
a"lata ?enuo iisdem mani"us imposui, ita ;2(?$M, 23 homo jo suspi%ari potuerit,
sed tantum ta%tu per%ipere, hani n quonam latere pondus !ravius
%ollo%atum. @thejeni )( homo iteratis peri%ulis et mutatis saepe mani"us !ravius
pondus nj leviori re%te dis%erne"at, notavi. "
S8ostea eadem experimenta n iisdem homini"us itera"antur, ho% modo tamen,
Manus ut, et mani"us )imul 8ondera, extollerent, et 8ondera mani"us
pensitarent. ;uo 5a%to, )( inventum nj mua est, n kuantet ponderum di55erentia
diversitas eorum %erte %o!nita 5uerit, iterum notavi, numerosque, di55erentiam
ponderum exprimentes, inter se %omparavi. "
)i< sht raportuar n!a !jykimet e ndryshme, q kan t "jn me kushte t tjera, si
li!ji i tij, pastaj lviz p 'e"er. B, vazhdoiR
SNo silentio praetereunda sunt alia experimenta, qui"us pro"atur, 3&:32M
%oenaesthesin et etiam n o"servandis ponderi"us multo minori"us eadem ratione
inter se esse, ;uam )( Qi"rae duae )eu. 3ri!inta duae un%iae %uili"et Manui
imponuntur. $orundem enim hominum mani"us, qui"us &ntea duo 8ondera 3ri!inta
diiarum un%iarum imposueram, uno 8ondera 3ri!inta duarum dra%hmarum dmth
o%tavam ponderis (llius partem imposui. $tiamsi $ram suspi%atus, parat, 23
di5ierentiam ponderis duorum %orporum o%ties minorum jo tam :lare sentirent,
experimentis pro"atum est, di55erentiam minorum ponderum ta%tu jo kamu5lazh
minus su"tiliter distin!ui, ;uam di55erentiam eandem majorum ponderum.
;uatuor a55eram experiinenta ho% pro"antia. 8ostquam nimirum quattuor
homines, quos numeris si!nare Qu"et, 8ondera Majora, 3ri!inta dua"us un%iis
:onstantia, aequalia, mani"us immotis imposita, %omparaverant, alterutrum pondus
Ma!is ma!isque imminuere %oepi, usquedum "omines Tlli di55erentiam ponderum
animadverterent. ;ua di55erentia notata experimentum idem ho% modo repetii, 23
8ondera mani"us tollerentur, adeoque )imul ope ta%tus et %oenaestheseos
mus%ulorum aestimarentur. ;uo 5a%to di55erentia ponderum, quae illorum
o"servationem 5u!ie"at, iterum notata est. "
Sun% lo%o majorum ponderum minora 8ondera, 3ri!inta dua"us dra%hmis
:onstantia, )ame plan date modo adhi"ui, di55erentiasque ponderum n experimentis
jo o"servatas, sensum s%ili%et 5u!ientes, annotavi."
SQam )( di55erentias ponderum !raviorum et leviorum o"servationi nostrae
su"tra%tas %omparas, easdem paene hani o"serva"is."

Gominum umri, di55erentia minima unoiarum vel
qui"us n dra%hmarum eksperimentale, mani"us imposita4
Menta instituta rum, n qua diversitas ponderis
sunt. per%ipie"atur.
, ta%tu. *2 ....... 2:. ,= 2:. di55ert ,. 2:.
ta%tu et %oenaesthesi *24*+
,
U
2
4 , 4
,
U
2
4
ta%tu. *2 ....... !llnjk. 2C !llnjk. 4 - !rim.
ta%tu et %oenaesthesi *24*+ 4 4 2 4
2 ta%tu. *2 ....... 2:. 22 2:. 4. ,+ 2:
ta%tu et %oenaesthesi *24*+
,
U
2
4 4 ,
,
U
2
4
ta%tu. *2 ....... !llnjk. 22 !llnjk. 4. ,+ !llnjk
ta%tu et %oenaesthesi *24*+ 4 4 2 4
* ta%tu. *2 ....... 2:. 2+ 2:. 4. ,2 2:
ta%tu et %oenaesthesi *242/ 4 4 / 4
ta%tu et %oenaesthesi *2 !llnjk. 2/ !llnjk. 4. / sasi e vo!l
C ta%tu. *2 ....... 2:. 2/ 2:. 4 / 2:.
ta%tu et %oenaesthesi *24*+ 4 4 2 4
ta%tu et %oenaesthesi *2 !llnjk. 2B !llnjk. 4 * !llnjk.
1( t lehta.
3(
N!' pre.ant(+ ( deta!uar ( )on-(r+(+eve t' s' dre!t's son' n' -ushat e nd!es( (nten<
t(ve t' dr(t's )a+ n' tra)tatet e sa)sone. Sho6'r(a e Sh)en1ave th5 *ath.<d'+t(+eve
-(. C0. .. /o0 I/ p >?I -- n'n t(tu00(n. URreth n!' ps()o-(.() Grund,e<vendos!en5 dhe
+arr'dh'n(et e sa! p'r t' v0er'suar +adh's(t' y!orU t' dh'n'5 n' 3K?L +e n!' Ra,e
nate n' t' n!'!t'n )o+pan( raporton p ?K --5 n,a. tra)tate t' 1(0'n )a+ r(prodhuar )'tu
t' do+osdosh+e +e d(sa shtesa.
=4
N' )upt(+ t' p 3>L<3AW5 3IK<3KA. R(sh()(+( S. 3?9<3AK. Psy1h. *a2pr(n.(p(en5
S. 3K3 --.
&(,!( 'sht' n' -ush'n e per1ept(+(t t' dr(t's tash+' n,a e)sper(+entet e +'parsh+e
t' "ou,uer5 ra,o5 *asson5 Ste(nhe(0 her' pas here n' 0(dh!e +e stud(+e t' t!era5 )a
6en' )oh't e -und(t5 vur( n' du)!e +e veten t(+e dhe /o0)+annF t' )et' 6en'
-rDherh(n shu+' v'+end!e5 por pa.
T' ,!(tha )on-(r+(+et e +'parsh+e t' 0(,!(t 7a.ohet n' +etod'n e vet'+ da00(+eve
per1eptuesh+e5 p'rve8 n,a n,a Ste(nhe(05 e 1(0a 'sht' e 7a.uar n' par(+(n e +etod's
s' ,a7(+(t +esatar5 dhe prove (nd(re)te5 e 1(0a )a 0(,!(n ,!etur n' v0er'suar +adhes(ve
te y!or.
N' n,a e)sper(+entet e +(5 edhe pse nu) para6es(n -ort'5 por +' e 0eht' prov's (
0(,!(t5 dhe n!ohur(t' eEper(ent(a0 par' ( 0(,!(t )a 0(dhur +e +ua n' t'5 )'shtu 6' un' do
t' -(00o!' +e t' dhe t' 7'!' shp!e,(+(n e p'r,!(thsh'+ t' 0(,!(t n' +end!e.
N' 6(e00 ha077ede1)te+ !an' ,!etur )ryes(sht 0eht's(sht d(sa -6(n!e ret' nuan1a 6'
para6es(n vet'+ n!' ndrysh(+ tra1)C(se n' sy5 ose n!' re5 vet'+ sapo du)sh'+ (
ndrysh'+ n,a 6(e00( n' the07. Pas( )a+ )o+7(nuar dy p'r7'r's t' t(00a t' n!' d(-eren1'
vet'+ vet'+ t' du)sh+e t' 0ehta n' 6(e00 n' sy5 +ora d(sa ,ota ,r( +e syt' e t(!5 pas(
ato !an' tash+' t' )et' p'r p'rdor(+ p'r personat +e dr(t'<tre+7ur syt' o)u0(st'5
se1(0a pre! t' 1(0ave5 vet'+ para +arr' sy5 por pas vet'+ test(+(t s(p'r-a6'sore
photo+etr(15 rreth
3
\
=
5 t' dy!a 7ash)ohen n' +'
3
\
I
du)e 0'n' dr(t'n. *errn(5 p'r
th!esht +arr' para sy.e dr(t'n e se1(0(t )o+ponent n'
3
\
I
redu)tuar5 )'shtu 6'
d(-eren1a (shte +e )'t' rast ( n!'!t' p'r t' dy
3
\
=
redu)tuar5 dhe )!o (shte e natyrsh+e
t' supo.ohet se )'shtu do7'suar r'nd' ndrysh(+5 6' n,a a( +' par' (shte vet'+ vet'+
e du)sh+e5 pa e )uptuar5 n,a do7's(+(5 ose5 n'se rreth )u-(r( ( not(1ea7(0(ty nu) u
arr(t p'rpara ap0()(+(t t' sy.et5 do t' !et' s' pa)u ha7(tsh+e da00uesh+e. Pra5 a!o nu)
)a tre,uar der(. Da00(+( (shte t' pa)t'n ende )'shtu du)sh'+ se +' par'5 dhe t' t!era5
t' 1(0at un' nu) provon( e)sper(+ent(n shp!e,ohet n' t' n!'!t(n )upt(+.
I n!'!t( e)sper(+ent u p'rs'r(t +e sy.e vet'+ she+7ur du)e p'rdorur n!' sy n' -und
t' t!era5 )u p'r7'r's(t s' 7ash)u +e da00(+et e tyre der( n' +' t'
3
\
I
erdh( posht'5
da00(+( ende )a +7etur t' pa)t'n po a6 e du)sh+e.
S' -und( u do7'suar edhe n,a sy.et +e n,!yr'5 +e t' 1(0't un' .7r(ta n' p!es'n ende t'
err's(r's +' t' +adhe5 t' n!'!t(n re.u0tat. $y )urs nu) +und t' +erret +e n,!yr'
ndryshe ret' nuan1a ose n!' re )und'r 6(e00(n 70u n' sy5 sepse sy.et n,!yra shpreh(n
n!' a7sor7(+ t' ndrysh+e re0at(ve n' n,!yra t' ndrysh+e.
&e t' v(n( re tan( se5 por raport( ( )o+ponent've dhe )'tu d(-eren1a re0at(ve e n!'!t' )a
+7etur e pandryshuar n' do7's(+(n e d(-eren1's a7so0ute e )o+ponent've n'
e)sper(+entet e +'parsh+e5 )'shtu 6' ne do t' duhet t' shoh(+ n' not(1ea7(0(ty
unattenuated 6'ndruesh+e t' d(-eren1's n!' )on-(r+(+ t' 0(,!(t ton'.
P'r sh()(+ t' par' )!o +und t' du)et +e t' v'rtet' shu+' t' sp()atur5 dhe n'
)und'rsht(+ +e p'rvo!at e p'rd(tsh+e se n!'5 n'
3
\
=
5
3
\
I
5 n' +'nyr' shu+' +' t'
shpr(shur ndrysh(+ photo+etr(1 t' pa)t'n vet'+ +enduar t' !et' p'r nd!es( a6 t'
du)sh'+5 s( pa attenuat(on F pas( ne shoh(+ da00(+e t' p'rd(tsh+e 0ehta .vo,'0ohet
dhe .hdu)et n,a do7's(+( vet'. Por n!' do+osdosh+'r(5 ,!end!a e 0(,!(t nu) e sheh n'
t' 1(0at a!o vet'+ t' )ontr(7uo!' n' su)ses(n5 dhe s(pas t' 1(0(t )!o ndodh vet'+5
do+eth'n' se da00(+( dr(ta n' do7's(+(n e t(! n!' e pandryshuar n' )rahas(+ +e t(!5
n' t' n!'!t(n propor1(on +e )o+ponente atenuar re.ervave. Hot rast(n e p'r+7ush!es
s' )'t(! )usht(5 n' rast(n e par' t' +adh. !o +und t' !et' ndrysh(+( edhe do7'sohet
n' n!' +'nyr' t' ndrysh+e5 n' at' t' )o+ponent(t t' -ort' n,a attenuat(on vet'+5 ose
+' t' do7't 'sht' du)e u udh'he6ur n,a rr(t!a e vet+e t' t!era. N' )'t' rast5 8-ar'
e+r( 'sht' n,!ar!a e dyt' )ryesore5 du)e p'r!etuar ndrysh(+(n +e attenuat(on sa!
a7so0ute n' t' n!'!t'n )oh' n!' do7's(+ n' propor1(on +e )o+ponent't e t(!F dhe
pasta! u05 n' -a)t5 s(8 +und t' !et' n,a +'nyrat +' von' e)sper(+enta0e 0eht' t'
provo!' n' [7e(nst(++un, +e p'rvo!'n e p'r,!(thsh+e5 t' not(1ea7(0(ty e da00(+ n,a5
dhe .vo,'0ohet )ur p'ra-r(+( ( +!a-tuesh'+ n,a )o+ponentet +e n!'r(<t!etr(n
p0ot's(sht.
$'to dy raste )ryesore ende +und t' !et' n!' n,!ar!e e tret' e +adhe e shtuar5 'sht'
n' ,!end!e t' s(,uro!' p'r prov' e dre!tp'rdre!t' e 0(,!(t ton' n,a )on-(r+(+( ( par' t'
t'rthort'J se dy )o+ponent'5 n' vend se t' ndrysho!' n' t' n!'!t(n raport5 shtuar n' n!'
rr(t!e t' 7ara7art' ose t' n!'!t'n sas( .7r(tet do. N' )'t' rast t' tret'5 d(-eren1a a7so0ute
+7etet n' )und'rsht(+ +e par'5 'sht' e n!'!t'5 ndrysh(+et re0at(ve. $!o .vo,'0on )ur
p'r7'r's(t 6' ne t' shton( n!' rr(t!e t' 7ara7art'5 rr(tet5 n' 6o-t' se ne t' .7res' t'
n!'!t'n sas( t' sa!. N' +as'n 6' 0(,!( nu) p'r1a)ton t' n!'!t(n not(1ea7(0(ty n' 7ara.(n'
e a7so0ute5 por d(-eren1a re0at(ve5 ne do t' duhet t' pres(n n'n supo.(+(n se 'sht' e
sa)t' se n' rast ton' t' tret' )ryesore t' not(1ea7(0(ty s' d(-eren1's nu) +7etet e
n!'!t'5 pavar's(sht se d(-eren1a a7so0ute +erret +7etet e n!'!t'F +' tep'r5 ata t'
sh)urto!' apo t' n' var's( t' n!'!t'n P0us shtuar ose e n!'!ta 'sht' t'rhe6ur o--.
P'r t' provuar tash+' se )!o +e t' v'rtet' s(00en )'shtuF )!o )'r)on !o vet'+ n!'
ve8an'r(sht t' +enduar<e)sper(+ent5 )ur dr(ta 7(e ,!(thashtu !an' )on-(r+uar n,a
e)sper(+ente. !o na o-ron t' n!'!t'n -ush' t' v'.h,(+(t5 e 1(0a na )a sh'r7yer der(
+' tan(5 n' n!' p'rvo!' e p'rd(tsh+e 'sht' n!' )on-(r+(+ ( +!a-tuesh'+.
N' nat'n5 t' ,!(th' e sheh y00 n' +es t' d(t's t' p0ot' se nu) )a edhe y!et s( SIRI#S
dhe Jup(ter(t. *e,!(that'5 d(-eren1a a7so0ute n' sh)'06(+ +(d(s p()ave t' 6(e00(t5 )u
y!et !an' dhe vendet p'rreth 'sht' ende a6 ( +adh sa ,!at' nat's. sht' vet'+
(ntens(tet( ( t' dy sh)a)tuar n,a +es t' n!' rr(t!e t' 7ara7art'.
Ndoshta )en( pasur su)ses(n e e)sper(+enteve tona t' para +e ret' nuan1a +und t'
(nterpretohetJ da00(+( p'r+es sy.e t' err'ta 'sht' e n!'!t'5 +e,!(that'5 'sht' do7'suar
n' )ushte shu+' t' -orta5 por ende )an' 6en' a7so0ut(sht t' pran(sh'+5 dhe )'shtu a(
)(shte a7so0ute edhe e )ons(deruar ende t' t(! e).(sten1a duhet t' ushtrohet5 pa pasur
nevo!' 6' t' )et' nevo!' p'r t' 7'r' du)sh+'r(n' e va.hduesh'+ t' va.hduesh'+ t'
n!' va.hd(+ ( t' n!'!t's +adh's( re0at(ve e varur. Por !u +und t' sh(hn( n,a p'rvo!a e
+'s(p'r+e se e).(sten1a a7so0ute e n!' d(-eren1e t' 0ehta nu) +!a-to!n' p'r t' 7'r'
at' t' per1eptuesh+e5 )'shtu 6' da00(+et edhe shu+' t' )ons(deruesh+e a7so0ute
)re!t's(sht .hdu)en n' sy )ur ata )an' n!' +adh's( shu+' t' u0't re0at(ve. s)ush nu)
do t' +7a!' d(-eren1'n n' sh)'06(+(n e y!eve SIRI#S dhe Jup(ter(t n,a p'rreth 6(e00(
t' u0't ,!at' nat's5 dhe as)ush nu) do t' !et' n' ,!end!e p'r t' .7u0uar )'to y!et ,!at'
d(t's +e +' v'+end!e +prehurF n' +'nyr' 6' poh(+ +und t' du)et e ha7(tsh+e5
ndrysh(+( n' sh)'06(+ 'sht' e n!'!t' n' d(t'n ende s( ( +adh s( n' nat'n n,a
+!ed(s(. N' -a)t5 a( 'sht' -(.()(sht5 +e,!(that' a( 'sht' p'r nd!es( )re!t's(sht .ero5 der(
+' tan( +' pa) se .ero5 pas( ( n!'!t' der( n' n!' .+adh(+ t' 1a)tuar 'sht' e
nevo!sh+e para se t' arr(!' p()'n e )u a( 'sht' n' du)sh'+.
Ne nu) duhet t' +7a!' rru,'n e ,!(th' vet'+ p'r t' p()ave t' 0ehta t' )u-(.uara
-eno+en(n. /a.hdon t' !et' e)sper(+entet )ryesore +e h(!e n' vend !ap(n +und's(
+' t' p'rshtatsh+e p'r t' v'.h,uar t' n!'!t(n -eno+en n' s(p'r-a6e t' 0ehta e
d(+ens(on(t ar7(trare n' ndrysh(+et the07'sore a7so0uteF por edhe p'rvo!at e !et's s'
p'rd(tsh+e +und t' 8o!' p'rs'r( n' at' +arr'dh'n(e.
I n!ohur5 sh(-rat n' p()tura varn(shed va! +7( Da,uerreot(pet5 p00a)a p()turuar5
tavo0(na varn(shed are u. Et! .. F() Dr(ten re-0e)tuese )re!t's(sht ( pan!ohur. Pra varet5
s(8 e d(+'5 (ntens(tet( ( spe1u0ar0y re-0e)tuar dr(t'n !o t' n,!yrosur apo err's(r'n e
s(p'r-a6es n,a e 1(0a 'sht' hedhur prapa n,a5 por n' t' n!'!t'n su7stan1' vet'+ t' t'
n!'!t(t s+oothness dhe )end(n e (n1(den1'sF Pra5 du)e shtuar .onat e err't dhe t' 0ehta
t' -(,urave dhe arsyen n!' rr(t!e t' 7ara7art' p'r t'5 dhe n' )'t' +'nyr' e 7'n da00(+et
+(d(s tyre pan!ohsh'+.
I +'parsh'+ duhet t' +!a-to!' tash+' n' prove t' 0(,!(t n' p'r,!(th's(. Por +und t'
v'rtet' t' ap0()o!n' p'r t' sa)t's(shtM
*e )u!des )a+ th'n' se ndrysh(+( ( reve nuan1a pa)t'n s( u sh-a6 du)sh'+ )ur
sh(het +e sy.e err'suar5 s( +e sy t' 0(r'. P'r d(sa pre! tyre5 6' un' e )(sha p'r t'
p'rs'r(tur e)sper(+ent(n5 ,!et( at' +e sy.e edhe pa) +' e +preht' se pa sy.e5 dhe
veten t(+e5 du)et shpesh5 edhe pse !o ,!(th+on' t' 7'!' )'shtu. Ju +und t' !et' (
s(,urt n' te)st(n n' 8do rast5 6' n!' ndrysh(+ dr(ta nu) 'sht'5 s(8 +und t' pr(tet +' e
0eht'5 t' hu+7ur n,a do7's(+( +adh's(n' e sa! a7so0ut du)e rua!tur t' n!'!t'n
+adh's( re0at(ve t' not(1ea7(0(ty. Por edhe n!' -(t(+ n' not(1ea7(0(ty )!o do t' !et' s'
pa)u n!' dev(!(+ n,a 0(,!(5 ( 1(0( nd'rton n!' not(1ea7(0(ty 6'ndruesh+e p'r t' rua!tur
d(-eren1'n re0at(ve.
P'rve8 tan( n,a -a)t( se )!o +und t' ndryshohet Irrad(at(onsverhO0tn(sse +und t'
hy!' n' 0o!'5 +und t' !et' ,!(thashtu n!' (0u.(on su7!e)t(v )'tu +endo! se +'nyra 6'
!u do t' !en' t' pr(rur p'r t' +7a!tur n!' ndrysh(+ po a6 ( du)sh'+ p'r t' du)sh+e5
n'se a( por n' propor1(on t' do7'suar P'rshtyp!a e )o+ponent've. P'r t' tan( n!' n,a
(0u.(one su7!e)t(ve t' pavarur t' !et' e +undur5 p'r t' arr(tur n!' re.u0tat5 un'
)o+7(no!n' +'posht+e )und'r<p'rp!e)!e +e p'rp!e)!et e +'parsh+e.
#n' !a+ du)e )'r)uar p'r t'5 nd'rsa un' )a+ sy.et para syve5
s1hCO1hst+T,0(1hen5 t' 8+uar vet'+ vet'+ e du)sh+e5 da00(+( n' se nu) ,!e! n'
6(e005 dhe pasta! t' +arr' sy.et 0ar, n,a syt'. 'sht' .,!eruar not(1ea7(0(ty n,a 0ente
(r,ends )ons(deruesh+e5 )'shtu 6' sy.et +e d(-eren1' vet'+ vet'+ t' du)sh+e
duhet t' .hdu)et pas he6!es s' sy.et. Por un' )a+ 6en' n' ,!end!e n' d(sa repet(t(ons
e e)sper(+ent(t5 +e sy.et e th!esht' dhe t' dy-(sht' pa0osura5 )urr' nu) ,!e!n' n!'
ndrysh(+ ende a6 t' do7't 6' un' nu) (shte n' ,!end!e t' n!oh(n edhe pas he6!es s'
sy.et edhe n' 6o-t' se vet'+ p'rshtyp!a e par' e n!' sh)'06(+ ver7ues 8ast(t )(shte
)a0uar5 e 1(0a 'sht' ,od(tur n,a dr(ta (n1(dent papr(tur t' -u6(sh'+ +7( he6!en e
sy.e. Dhe5 edhe )ur 7'n t' n!'!t'n ,!' 6' un' t' p'r!eto!n' ndrysh(+(n e papr(tur e
dr(t's a 8ast(t #ndeut0(1herCerden d(-eren1'n5 por a!o n' 6o-t' se t' dy )a0on shpe!t.
N' t' ,!(tha testeve t' +'s(p'r+e 'sht' the07'sore 6' t' p'rdor(n vet'+ da00(+e
shu+' t' vo,0a5 t' 1(0at )an' )ara)ter(n e E7en ;(sh 0()en. P'r5 edhe pse 0(,!(5
de+onstro!n' s( +' te! .,!at!e t' 0e!eve t' +'dha da00(+et5 )'shtu 6' nu) 'sht' e 0eht'
p'r t' provuar at' d(re)t n' t' t(00a. G!y)(+( +7( at' se n'se t' t(00a !an' t' 6art' t'
7ara7art' +e dhe pa sy.e5 'sht' shu+' ( pas(,urt dhe ( pa6'ndruesh'+5 dhe nd()ohet
pa dysh(+ n,a shu+(1a e rrethanave. *und ,!(thashtu edhe )ur du)e p'rdorur vet'+
da00(+e vet'+ t' du)sh+e5 s(8 'sht' p'r+endur +' par'5 o7!e)t ( ,!y)(+(t t' 7ara.(s'
s' t' n!'!tat (0u.(one5 edhe pse ata a7so0ut(sht nu) +und t' +erret s( ( r'nd's(sh'+ sa
)ur ap0()on( da00(+et +' t' +'dha. Por p'rpar's( )ryesore 'sht' )ur p'rdorn( da00(+e
shu+' t' vo,0a 'sht' se )o+7(n(+( ( e)sper(+ent(t 0e!ohet +e e)sper(+entet e
8(-t'.(+(t rreth p'r t' 7'r' +!a-t t' pavarur n,a ,!y)(+et rreth 7ara.(s' apo
pa7ara.(s'5 dhe p'r t' vendosur p'r-und(+(n th!esht n' e).(sten1'n e d(-eren1's p'r
nd!es(5 at' 6' nu) +und t' +ashtrohen a6 0eht' s( p'r 7ara.(n'. N'se d(-eren1a
s1hCO1hst+T,0(1he5 e 1(0a 'sht' e n!ohur ende pa sy.e5 'sht' n!ohur ende +e sy.e t'
-orta err'suar5 dhe anas!e00tas5 n'se d(-eren1a s1hCO1hst+T,0(1he 6' 'sht' .7u0uar +e
sy.e t' -orta err'suar5 'sht' e n!ohur ende5 'sht' se n!' 00o! prove o7!e)t(ve5 se
ndrysh(+( +und t' -(to!' apo t' hu+7as' sy.et n' 8do (r,ends n(ve0e t'
)ons(deruesh+e t' not(1ea7(0(ty.
N' 8do rast5 )o+7(n(+ ( e)sper(+ent(t +e e)sper(+ente 8(-t'.(+(t5 +und's(n' e n!'
dev(!(+( t' v0e-sh+'r(s' s' 0(,!(t 7renda )u-(!ve t' (ntens(tet(t t' dr(t's5 n' t' 1(0'n (
prov's 'sht' +7a!tur 6' sh)o( as n' err's(r' tota0e a-rohet5 +ad!e edhe p'r dr(tat
shu+' ( ver7uar edhe t' p'r-sh(ra n' )u-(!t' shu+' t' n,ushta. Nd'r)oh'5 por )'shtu
nu) )a v0e-sh+'r(n' e pa)u-(.uar e 0(,!(t pohuar apo de+onstruar n' vend n!' dev(!(+
pre! sa!5 t' pa)t'n p'r t' du)e u p'rp!e)ur p'r t' 0art e posht'5 s(,ur(sht. Dhe para se t'
sh)o!+' n' prov' t' +'te!sh+e5 a!o do t' !et' e do7(sh+e p'r tG(u re-eruar )'tyre
)u-(!ve t' 0(,!(t5 e prove vet' vet'+ n' 0(dh!e +e )u-(!t' n' vend t' )et' dhe +und t'
)uptohet.
S(,ur(sht as)ush nu) do t' !et' n' ,!end!e5 edhe n' 6o-t' se v'.h,(+( +und t' 7'!'
n' +'nyr' t' s(,urt'5 n!o00at n' d(e00 +und t' sh(het @s' pa)u n' t' 0art' para tyre4 +e
sy t' 0(r'5 +e,!(that'5 ata 8do per1epto!n' +e sy.e err'suar. Por 0(,!( duhet t' shtr(hen
n' n(ve0et +' t' 0arta t' 0ehta5 )'shtu 6' n!o00at duhet t' !et' a6 0eht' t' da00ohet +e sy
t' 0(r' n,a arsye t' a+7(ent(t t' 0ehta se sa 7ash)'vepr(+ +e sy.e t' err'ta. sht'
vend ( pad(s)utuesh'+ n' (ntens(teteve shu+' +' t' u0'ta t' 0ehta5 n!' dev(!(+ n,a
0(,!( n' vend5 ndoshta )udo syr( nd(het ( p'ru0ur5 edhe pse a!o n' testet e 1a)tuara +7(
)'tu ende +un,on.
Pranda!5 +und t' !et' e +undur 6' n' shu+' t' ndr(tsh+e ndr(8(+ ret' +e t' v'rtet'
n!' -(t(+ t' vo,'0 'sht' 7'r' n' s6ar(+(n da00(+et +(d(s h(!e reve p'r+es sy.et e
err'ta5 por a!o +und pas d'sht(+et e )o+7(n(+(t t' e)sper(+enta0 dhe )und'r
p'rp!e)!e th!esht rend(t n!' -(t(+ shu+' t' vo,'0 n' +'nyr' n' e)sper(+ente +e t'
+oderuar t' ndr(tsh+e o7!e)t(v ret' ndr(8(+( ( (+( nu) )a 0e t' de)0aruarF p'r
e)sper(+ente +e ndr(8(+ shu+' t' ver7uar un' s(,ur(sht nu) +und t' 6et' dhe t'
7'!' shpesh e +!a-tuesh+e p'r sh)a) t' nervo.(.'+ t' +adh t' syve t' +( p'r t'
th'n' d(8)a n' 0(dh!e +e at' t' s(,urt +und.
Pre)!a e u0't )u-(5 )'shtu 6' dr(tat n,a n!' -(00(+ se5 n' 6o-t' se !u t' )'r)uar p'r t'
sh)uar +e t' err'suar e Eha+ave n' e)stre+5 )udo as,!' +' shu+'5 dhe p'r )'t'
arsye edhe nu) )a da00(+ +und t' sh(het5 )!o do t' du)et pa sy.e ende a6 ( +adh dhe
!et'F dhe se p'r )'t' arsye5 n' 7a.' t' va.hd(+'s(s' Pr(n.(pe tash+' duhet t' nd!e!n'
n!' 6art's( t' redu)tuar5 )ur )y a-at 'sht' 6as!e shu+'5 s( dhe p'rvo!'n e
)on-(r+uar. N' -a)t5 n!' ndrysh(+ +und t' !et' a6 ( +adh sa a( d'sh(ron5 )'shtu 6' !u
,!(th+on' do t' !et' n' ,!end!e p'r t' ,!etur n!' sh)a00' t' err'suar e Eha+ave5 n' t'
1(0'n a( para6(tet s( n!' 70urry pa sy.e. T' n!'!tat n!o00at e d(e00(t t' 1(0at !an' n'
+'nyr' t' 6art' n' sy.e +oderuar err'ta5 !an' p'rs'r( +!a-t ( pa6art' n' sy.e t' err'ta
dhe +' n' -und p0ot's(sht ( pan!ohur.
Pra5 n' vend t' t' 6en(t n' ,!end!e p'r t' +7a!tur n!' v0e-sh+'r( t' pa)u-(.uar t'
0(,!(t5 ne vet'+ +und t' the+( se a!o 'sht' e )on-(r+uar der( +' tan( n' )u-(!t' +!a-t
t' ,!er' (ntens(tet( n' t' 1(0'n 0'v(. .a)onsh'+ du)e par' se n!' dev(!(+ n,a de)0aratat
pas e)sper(+enteve &(,!et nu) +und t' ver(-()ohet.
*e,!(that'5 a!o +und t' nE(rret edhe tash+' n' n!' -ar' +'nyre n,a dre!t(+ t'
)und'rt t' dev(!(+eve +7( dhe nen v0e-sh+'r(n' e n!'!t' n' )u-(!t' e +es+e. G!at'
dr(t'n (ntens(ve t' 6art's(s' rr(tet n,a attenuat(on n' shu+' t' u0't n,a p'r-or1(+ t'
p'r7'r'sve n' t' n!'!t(n raport. Pra5 a!o duhet tash+' t' !en' aspe)te +ate+at()e e n!'
(nterva0( +esatar t' 1a)tuar )u a!o +7etet e n!'!t' e pandryshuar n,a -(t(+ dhe
attenuat(on. /et'+ se .,!er(+( ( +adh ( (nterva0(t t' t(00' nu) do t' 0e t' parash()o!'
pas( aspe)tet th!esht +ate+at()ore.
#n' )a+ pre-(Eed p'r e)sper(+entet e +'parsh+e5 !o vet'+ p'r sh)a) se (shte a!o
n' t' 1(0'n un' vet' t' par' ra p'r sh6yrt(+ t' 0(,!(t5 para se un' )a+ 6en' edhe +'
par' n' )'t' dre!t(+ avanseve t' n!ohura5 por edhe p'r sh)a) se ata !an' ve8an'r(sht
t' rehatsh+e5 se1(0a 6as!e t' 0eht' 5 dhe )a shu+' +' shu+' 7(nd'se se 8do t!et'r p'r
-a)t(n e p'r,!(thsh'+ t' the07 t' 0(,!(t. /et'+ n!' nu) )a as vendos+'r(n'5 as
+(r'+7a!t!e un(-or+e5 e as ndrysh(+(n e h(!e t' 0ehta n' -u6(n' e t(!5 p'r )'t' arsye5
nu) +und t' t' tre n,!ar!et )ryesore t' 7'!' ndon!' urdh'rF dhe n,a )!o p()'pa+!e5
+e,!(that'5 re)o+andon +arr'vesh!e +e ose /er-ahrun,sarten t!et'r5 6' t' shton( n'
e)sper(+ent v'.h,(+(t.
Tan( )a +'nyra shu+' t' ndrysh+e. P'r t' prodhuar dr(t' e h(!e t' ndrysh+e t'
)0as(-()(+ t' da00(+eve t' du)sh+e vet'+ n,a n!'r(<t!etr(5 pas s' 1(0's prov' +und t'
+arr' -or+a t' ndrysh+e. sht' shu+' e 0eht' p'r t' prodhuar +e 7o!' t' 0'+uar h(!e
s1hCO1hst+T,0(1he5 edhe pse vet'+ p'r tGu dh'n' sa +' pa) s( ret' h(!e n!' ndrysh(+
t' +atur5 por )an' avanta.h(n e rua!t!es un(-or+e5 8do )0as(-()(+ dhe tra!t(+(n
parapra)(sht.
N' -a)t un' t' p'rp(6et dhe )und'r e)sper(+ent p'rs'r(tur )oh't e -und(t n' t' t(00a
dhe t' +arr(n t' ardhurat e duhur s( +' par' nuan1a reve. Edhe +e err'suar
)o+7(n(+e 6e06( 6' vet'+ pas +at!es pre1(.e -oto+etr()e
3
\
3WW
dr(t'n trans+eto!'5 e
)upto! pas( )a+ sh()uar n'p'r n!' )oh' t' sh)urt'r5 ende h(!e s1hCO1hst+T,0(1hen 6'
un' vet'+ vet'+ ,!en( +e sy t' 0(r' t' du)sh+e. /et'+ p'rp!e)!e duhet t' 7'het n'
+es t' +(r'F sepse n' 6o-t' se )a+ v'n' at' n' dr(t'n e 00a+7's stud(+(t5 )ur un' !a+
( p'rdorur p'r t' sh)ruar +7ro!t!e n,a dr(ta 'sht' ( n!'!t' nd'rprer!e )re!t's(sht (
pa)uptuesh'+F *e,!(that' n!' nd'rprer!e n'
3
\
39
dhe +' shu+'5 ata ende +und t'
para6(ten n' +'nyr' t' 6art' s( pa nd'rprer!e.
N!' t!et'r +' t' 0eht' dhe +' ( p'rshtatsh'+5 n' t' n!'!t'n )oh' +at!et e 1a)tuara t'
0e!es #dh'.(+(5 dhe t' a+enda+ent(t t' ,!(tha tre raste )ryesore +' t' a-t'
/ersu1hsCe, nu) !ap(n n' ap0()(+(n e dy h(!e -6(n!e 'sht' 6' e ,!eneruar n,a dy
00a+7at ose dr(tat e t' n!'!t(n o7!e)t +e raport(n photo+etr(1 t' dy h(!e vet'+ pa) t'
rre,u00uesh+e5 por edhe du)e pasur parasysh 0eht's(sht t' +atsh+e du)e p'rdorur t'
n!'!tat 7ur(+e t' ndr(tsh+e t' 0ehta n,a raport( (nvers( e sheshet e d(stan1ave t' dy
7ur(+et e h(!en e tyre5 +e,!(that'5 7ara.(a -oto+etr()e e 7ur(+eve n,a ( n!'!t(
sh)'06(+(n e h(!es n' d(stan1a t' n!'!ta n,a e n!'!ta 7eCOhr7ar 0eht' 5 dhe n,a pastr(+(
dr(tat ose v(dhos 00a+7at +und t' prodhohen. *e,!(that'5 n' t'r's( ose e
p'rshtatsh+e5 n' vend t' dy h(!e p'r t' +arr' n!' h(!e dhe terren(n p'rreth s(
)o+ponent't e d(-eren1's s' d'n(+(t t' 0(,!(t n' sy5 6' n,a raport( ( h(!e n' t' n!'!t(n
+!a-t p'rreth5 n' the07 'sht' edhe +' e 0eht' ta)sohet n' t' 1(0'n G.,!edhur5
Parapra)(sht5 +' sa)t's(sht5 n' v(!(+ +und t' )ons(derohet.
"'hu ( dy 7ur(+et e dr(t's Q, Q ' dhe Q ' n!' h(!e e t' 1(0(t d'sh(ron( t'
parash()o!n'. $!o h(!e 'sht' ende e ndrysh+e t' 0ehta Q, 7a.a p'rreth e dy dr(tave5 Q,
Q ' sh)o00uar. &'v(. n' dr(t'Q ' ndon!'her' t' +'te!sh'+ n,a pane0( h(!e<+70edh!es5
nd'rsa Q +7etet5 arsye!a p'rreth h(!en +err n!' su7ven1(on +' t' vo,'0 dhe +' t'
vo,0a ndr(8(+( shp(rt'ror n,a Q ', dhe +' n' -und )!o 'sht' a6 ( vo,'0 6' 'sht' (
padu)sh'+ p'r syr(n 5 )'shtu 6' h(!et n' p'rreth the07 .hdu)et. $ur t' )en( arr(tur
)'t' p()'5 +!a-ton n!' .hvendos!e t' vo,'0 t' n!' pre! dy dr(tave ose v(dhos n!' t' dy
00a+7at n' t' d!atht' do t' thot' p'r t' 7'r' at' p'rs'r( vet'+ t' du)sh+e.
Tan( !u +und t' par' t' ,!(tha p'rp!e)!e p'r t' p'rs'r(tur dhe )und'r e)sper(+ent
+e sy.e t' err'ta n' t'F dhe )'shtu 0(,!( s( )u-(r(n e posht'+ t' 0(,!(t +und shtet(t
)ara)ter(.ohet p()'r(sht.
N' vend t' do7's(+(t t' t' dy )o+ponent've +e t' n!'!t(n raport +e sy.e t' err'ta
+und t' !en' t' n!'!ta .7ut!e du)e sh)a)tuar !u t' dy 7ur(+eve t' 0ehta Q,
Q )o+pensuar n' ,!(thn!' e +' t' +'dha5 por ( n!'!t( raport 7eha0tende5 d(stan1at n,a
pane0(n e h(!e<+70edh!es. $!o 'sht' a!o 6' ndodh( n' e)sper(+entet e
+'posht+e. G!at' pro1es(t5 dre!t(+( ( pro1es(t n' natyr' 'sht' ( )und'rt5 6'5 n' vend
t' tan(sh'+ p'r t' v'.h,uar not(1ea7(0(ty va.hduesh+e e da00(+(t s( n!' su)ses t'
re0at(v(sht t' n!'!t' attenuat(on e )o+ponent've5 anas!e00tas5 )!o 'sht' par' s( n!'
su)ses ( prodh(+(t t' n!'!t(n not(1ea7(0(ty5 s( e du)sh+e n,a t' +'posht+et do t'
da0(n. $!o +'nyr' e re e)sper(+ent 'sht' +!a-t p'r t' p0ot'suar dhe t' )ontro00(t5 s(
n!' p'rs'r(t!e e n!' +'parsh+e.
N' syt' e +( shu+' t' do7'suar nu) +und t' an,a.hohen n' e)sper(+ente t'
n,!ash+e n' t' 1(0at v'+end!en +' t' .e00sh'+ dhe sh6yrt(+ +prehta 'sht' e
nevo!sh+e p'r t' ,!etur ,!ur+'t (nterpretohen .hdu)!a apo r(sh-a6!a h(!e sapo0(ndur5
)'shtu /o0)+ann +e )onsu0t(+(n e d(sa 7ash)'<v'.h,ues +e sy t' +(r' e pun's(+(t
t' n!'!t' +arr'. Pas 7a.at e pro1es(t dhe re.u0tateve.
N!' vert()a0(sht )und'r n!' 7ord vert()a0e t' 7ardh' shu-ra vendosur hodh( n'n
nd()(+(n e dy 7ur(+eve t' 0ehta Q, Q ' dy h(!et n' trye.'. Dr(ta "ur(+( Q 5 n!' stear(n'
d!e,(e5 t' +arra n' n!' d(stan1a e dh'na n,a ta7e0a5 dhe t' t!er't t' 0ehta n!'!t' t'
1(0've +e (ntens(tet e the)so( -oto+etr()e +e 6' n' rru,' t' dy-(sht'5 tan( der( +' tan(
de1re+ented n,a n!' n,a 7ash)'<v'.h,ues t' pane0(t5 +e at' t' v'.h,ues ( +preht'
h(!e parash()uar a( hodh(5 pusho( t' !et' vet'+ ( du)sh'+. P'r )'t' 6'00(+ )a pasur n'
syt' /o0)+ann<s'5 d(stan1a e 6(r( Q ' n,a h(!a 3W her' arr(!n' n' sa +' shu+' s(
6(r( Q, d+th d(-eren1a e ndr(8(+(t5 )u h(!e pushuar t' !et' vet'+ e du)sh+e5
3
\
3WW
e
shu+'s p'r ndr(8(+ a7so0ute. I n!'!t( raport ( d(stan1ave dhe )'shtu ndr(8(+5 )u 6'
p()' erdh(5 por e ,!et( veten edhe n' (ntens(tet(n shu+' t' ndrysh+e a7so0ute t'
ndr(8(+(t5 t' 1(0at 7e+er)ter+a2en p!es'r(sht du)e ndryshuar (ntens(tet(n e -0a)'s
vet'5 'sht' +arr' p!es'r(sht n,a -0a)a Q n' +' t' +adhe ose +' t' vo,'0 D(stan1a n,a
pane0( u shtua. G!(th+on' )(shte d(stan1'n e -0a)a Q ' +as' 3W her' t' !et' sa +'
shu+' 6' t' s!e00' h(!e +7( p()'n e .hdu)!es. Pra5 p'rp!e)!a e n!' (ntens(tet(t t'
ndr(8(+(t (shte Q e 7ara7art' +e W5=A n,a (ntens(t(es R 35 R 9.9?5 R I5I3<=K5IL t'
ndrysh+e5 s( n!' n,a n!' dr(tat stear(n' n' = d(stan1' de1(+et'r n,a 7ord( 7ardh'
.7atohet5 pa se raport( ( d(stan1's s' t!et'r pane0(t 7ur(+ dr(te e du)sh+e5 ose n'
+'nyr' t' )ons(deruesh+e t' d'shtuar ndryshe. /et'+ n' (ntens(tet +' t' do7't
@W.=A45 n!' r'n(e t' )ons(deruesh+e +' t' vo,'0 )a ndodhur5 d+th d(stan1a t' 0ehta
t' Q ' )(shte pa) +' pa) se 3W her' d(stan1'n e 0ehta t' Q t' !et' @s(pas ta7e0's s'
re.u0tateve5 L5 A her'4 P'r t' 7'r' h(!e .hdu)en vet'+ du)e n' )'t' +'nyr' -(00o( t'
v(het n' dysh(+5 )u-(r( +' ( u0't5 e 1(0a 'sht' v0e-sh+'r(a e 0(,!(t p'r e)sper(+ent
te!)a0uar.
P'r sh)urt's(n'5 un' )a+ p'r+endur n' )'t' p()'pa+!e th!esht n' p()'n e
.hdu)!es. N' t' v'rtet'5 7ur(+ dr(te (shte n' p()'n e .hdu)ur rreth Q ' a0ternuar
+7rapa dhe her,erD1)t5 )'shtu 6' 'sht' +arr' sa +' shu+' t' !et' e +undur n' +es
t' p()ave t' .hdu)!es dhe r(sh-a6!en e h(!es s' p()'s s' E7en+er)0(1h)e(tF dhe 6' n,a
.hvendos!en e 7ur(+(t t' 0ehta t' Q ' n,a n!' sho)u ( dre!tuar vet'+ nda! th(rr!es s'5 t'
,!(th' +e sy dhe v'+end!e n' nd'r,!e,!e e vetvetes e h(!es5 v'.h,ues( )a ndodhur5
)'shtu 6' -()s(+( de-(n(t(ve e d(stan1's 'sht' 7'r' pa d(!en(n' e t(! p!es'n e
v'.h,ues(t5 dhe p'r )'t' arsye nu) +und t' n!ohur( t' t(00a do (n-0uen.(ert5 )u re.u0tat(
( )'tyre e)sper(+enteve 'sht' a6 ( 6art'.
$'to e)sper(+ente !an' t' pun'suar n,a /o0)+ann n,a )onsu0t(+et e Pro-. hudh'r5 dr
HEIDENHIN n' Sa00'n dhe Dr Jun, n,a "er0(n(5 dhe 'sht' p'rs'r(tur n' n!' +as'
n' pran(n' t(+e. Dhe +re)u00uesh'+5 u ,!et n' t' ,!(tha )'to v'.h,uesve pa)
p'r
3
\
3WW
v0era a7so0ute ndr(8(+ 0uhatsh+e s( d(-eren1' vet'+ t' du)sh'+ p'rs'r(.
*e,!(that'5 )!o +etod' nu) 0' +preht's( t' +adhe n' e)sper(+ente t' ve8anta p'r n,a
dr(t' e Q ' 7renda n!' d(stan1' t' 1a)tuar5 e 1(0a 'sht' rreth /o0)+ann
3
\
3W
)ana8e
+und t' !et' ndrysh(+ ( p'r,!(thsh'+ n' d(stan1'5 pa e d(tur sa)t's(sht se )u p()a e
E7en+er)0(1h)e(t e h(!es p'r t' rre,u00uarF Pranda!5 n' p'r,!(th's(5 p'r 8do v'.h,ues5
a,!ent( u pa n,a d(sa e)sper(+ente s( autor(tat(veF por re.u0tatet (nd(v(dua0e )an'
0'v(.ur shpesh shu+' pa) rreth +es(t5 dhe pas(,ur(a 6' +7etet pas -ondeve 'sht'
shu+' e u0't.
$'to +'nyra e)sper(+enta0e +e h(!en )orrespondon +e n,!ar!en e par'
)ryesorF )uptuesh+e5 por ,!(thashtu +und t' !et' 0eht's(sht ndesh!en e dyt' n' se n!' (
a-rohet n!' dr(t' e vet+e pa t!et'r ( pane0(t ose n,a t' 6en(t 7'n 0ehta ose t' err'tF e
tret' n' at' 6' ndr(8on dy h(!et 6' ( !ap(n n!' ndrysh(+5 apo n!' h(!e dhe 7a.'n s'
7ash)u +e n!' dr(t' t' tret' +!a-t e ndr(tsh+e5 du)e 6en' n' ,!end!e p'r t' s!e00' n!'
ndrysh(+ shu+' t' r'nd's(sh'+ n' sy t' .hdu)et.
Sa ( p'r)et vet5 du)e sh)a)tuar +ua +e ,!y6e. Pavar's(sht5 ata nu) !an' n' the07 ( r(
pas tash+' (nput /or7e+er)ten5 por 0(dersh(p( ( tyre ende +und t' !et' e do7(sh+e
edhe pas t' pun'suar +' par'5 +e )usht 6' ata !an' t' pun'suar n' +'nyr' t' pavarur
n,a t' n!'!t'n ,!' dhe +e d(sa +od(-()(+e5 du)e nd(h+uar p'r t' s(,uruar dhe
shp!e,(+( ( 0(,!(t. Por tan( edhe esen1' e 6' do t' shtohet5 8-ar' ( )a ndodhur (sh
prov's s(+e n!ohur ,radua0(sht. Para s' ,!(thash "ou,uer )a p'r t' s. 3raitV
d'D83(;2$ sur la klasi5ikim de la Qumiere par Q&:&(QQ$.3IAW p . ?3 e)sper(+ent
+e h(!en .hdu)et n' n!' +'nyr' t' n,!ash+e pun'suar s( /o0)+ann
>4
5 dhe e
p'rsh)ruan at' n'n t(tu00(nJ "Vzh!ime 5aites pour determiner, 5or%a "urim il 5aut une
QumiWre derdh qu'elle qu'ait en une autre prm"ledhin disparaitre plus 5ai"le. "
>4
$a+ +arr' tre,ues dh'n(en 0(tera0 t' -!a0've t' t(! n,a *asson n' &nn. de
:h. et de 8h. 3K>? 3. 8 E(V .. 3>KF pas( vet' nu) (shte -ont "ou,uer p'r
o-ert(+.

Edhe pse a( 'sht' th!esht re.u0tat ( n!' e)sper(+ent( +e n!' d(stan1a t' vet+e t' t'
dy dr(tave5 e 1(0a pas n!' h(!e n' rreth 3 \ A> d(-eren1a @n' vend t' 3 \ 3WW .hdu)et n'
/o0)+ann4F por va.hdon t' )'t' n(ve0 t' nd!esh+'r(s' do t' !en' t' ndrysh+e n'
var's( t' syr(n e v'.h,ues(tF a( 7esonte5 +e,!(that'5 p'r t' ,!etur se a( (shte ( pavarur (
(ntens(tet(t t' dr(t's s' syr(t t' t(!.
Pas n!' t' p0ot' n' )o+un()(+(n ,o!or spe1(-()uar n,a *asson
?4
ra,o )a
p'rs'r(tur e)sper(+entet e "ou,uer dhe a!o ,!(thashtu vepron +e dr(tat +e
n,!yr'. /et' ra,o shp!e,uar n' astrono+( e t(! popu00ore
A4
po.(t(ve s( p'r +er(tat e
0(,!(t5 thot' a( pas )on-ront(+(t "ou,uerGs1hen parapra)(sht U5 e 1(0a 'sht' edhe
+adh's(a a7so0ute e M dhe Q 'sht' @dy dr(tat e e)sper(+ent(t "ou,uerGs1hen45
G!(th+on' p'rp!e)!e do t' 8o!n' n' t' n!'!t(n re.u0tat @n!'!t' ndrysh(+ re0at(v vet'+ t'
du)sh+e4. U Por a( )ryen )'tu nu) )a p'rp!e)!e t' veta n' n' 0(dh!e +e 0'nd'n.
?4
&nn. de :him. et de dmtimeve 5i. 3K>? 3. E(V. 8 . 3?W<
A4
Reda)tuar
n,a Han)e05 Th. IS 3AK
N' *^+o(res sur 0a -oto+etr()e t' t(! @p. 9?A4 a( nu) 'sht' +7( 0(,!(n +7rapa5 por
dre!ton5 +e sa du)et5 n' +arr!en e 0(,!(t5 e)sper(+ente t' 1(0at tre,o!n' n!' nd()(+ t'
0'v(.!es p'r t' sh()(+(t t' da00(+(t5 dhe un' do )en( t' sh)on posht'.
*asson
I4
)a ardhur n' p'rp!e)!et e t(! p'r prov' t' &(,!(t rast's(sht n' n!' stud(+ t'
,!er' +7( -oto+etr()e e0e)tr()e. *etoda e t(! 'sht' e .,!uar dhe e th!esht' dhe t'
dh'nat e t(! nu) +arr(n prove da0(n shu+' +' e +preht' dhe +' ( p0ot' se (n-or+atat
"ou,uer dhe ra,o. N' the075 a!o (shte )!oJ N!' -0et' e 7ardh' n,a rreth A (n8 n'
d(a+et'r5 n' n!' se)tor5 p'r she+7u005
3
\
AW
e .on's 7etra,end rrethore5 d(sa p!es'
t' Mn u nE(r' n' n,!yr' 7e.h' n'nsh)ruar +'nyr'n (shte n' rrotu00(+ t' shpe!t'
st(vosur n' +'nyr' 6' n' 7a.' t' Na1hdauer p'rshtyp!e -ytyra p!esa e .e.' shtr(r' n'
n!' una.' apo )uror' n' d(s) t' 7ardh'5 pas( ( n!ohur5 )!o 0(,!et e).(stuese n' raportet
sh)'06(+ shpe!t trupat 0'v(.(n rreth 3 \ AW . (shte err't se 7a.a e 7ardh' d(s) N!' sy n'
at' 6' 'sht' ende n' ,!end!e p'r t' da00uar una.' n,a -und tan( e tut!e do t' !et' n'
,!end!e t' 7'!' n!' ndrysh(+5 !o 3 \ AW 5 ende e per1epto!n' 'sht' (ntens(tet(. *asson
tan( )(shte n!' nu+'r t' -eta t(00a rre,u00o!e5 n' t' 1(0'n raport( ( +adh's(s' )'ndore t'
se)tor(t p'r .on'n rrethore respe)t(v 3 \ ?W 5 3 \ AW , 3 \ IW dhe pasta! n' +'nyr'
pro,res(ve p'r 3 \ 39W (shte5 )'shtu 6' a( (shte v'n' n' n!' po.(t'5 )u-(!t' p'r t'
p'r1a)tuar nd'r+!et t' 1(0ave )u-(r( ( nd!esh+'r(s' ra. P'r p'rputhen re.u0tate +e )'t'
+etod' )ryen n' v(!(+5 e 1(0a5 )rahasuar +e at' t' +'parsh+e5 ,!(thashtu )a (nteres(n
p'r t' tre,uar se dr(ta *en!'hersh'+ s(00et +e dr(t' t' va.hduesh+e n' 0(dh!e +e
0(,!(n e n!'!t'.
I4
&nn. de :him. et de dmtimeve 5i. 3K>? 3. E(V. p. 3?W
S(8 d(het5 )ur n!' a0ternuara se)tor't e 7ardh' dhe t' .e.' t' p'r7ash)'t5 ndr(8uar
n,a d(t's apo dr(t's n,a n!' 00a+7'5 rrethore d(s) rrotu00ohet shpe!t5 ata du)et e ,r(
un(-or+e.Sh)o00uar ata n' vend +e sh)'nd(!' +en!'hersh'+ e0e)tr()e5 )'shtu 6' e
sheh p0ot's(sht t' sh6uar t' ,!(th' se)tor't. p0()(+( dy!a 00o!et e ndr(8(+(t n' t'
n!'!t'n )oh'5 )'shtu 6' varet n,a raport( ( (ntens(teteve e n'se e sheh ,r( un(-or+e apo
se)tor't e ndrysh'+F Ish5 )ur dr(ta e0e)tr()e 'sht' shu+' ( do7't5 )!o e -und(t5 n'
6o-t' se a!o 'sht' +!a-t e -ort'. P'r syt' e n!er'.ve t' ndrysh'+ s(pas *asson 'sht'
raport( ( dy (ntens(teteve t' ndr(8(+5 n' t' 1(0at ,r( un(-or+e ndodh5 ndrysh+e5
+e,!(that'5 a!o +7etet e n!'!t' p'r syr(n e t' n!'!t(t v'.h,ues(t.Se)tor't .hdu)en dhe
,r( un(-or+e ndodh )ur ndr(8(+( ( +en!'hersh'+ n,a se)tor't 7ardh' n,a dr(ta
e0e)tr()e @.( hedh(n asn!' dr(t' +7rapa do+eth'n's4 e n!'!ta nu) 'sht' n!' pesh' e
+!a-tuesh+e e tep'rt +' un(-or+e n,!yr(+ ,r( 6' do t' ndodh' pa dr(t' e0e)tr()e5 !an'
6' t' +und t' da00ohen n,a syr(F dhe n' var's( t' ,!er's(s' re0at(ve t' se)tor've t' .e.'
dhe t' 7ardh'5 e 1(0a ndryshon n' ,r(5 n' )'t' +'nyr' n!' ndr(8(+ ndryshe ( -ort'
e0e)tr()e 'sht' e nevo!sh+e p'r )'t' 6'00(+ n' t' n!'!t'n ndr(8(+ -()se. *und syr( pas
7a.' +'parsh+e t' ,!y)(+(t edhe
3
\
3WW
t' ndrysho!n'5 )'shtu 6' n' rast t' 7ara.(s'
s' se)tor't e 7ardh' dhe e .e.' ndr(8(+(n e se)tor've t' 7ardh' n,a ana e dr(t's
e0e)tr()e 'sht'
3
\
9WW
e 0art's(+(t shp(rt'ror t' tyre duhet t' !et' +e dr(ta t'
va.hduesh+e n,a )y s6ar(+ n,a rrotu00(+( d(s) +e n!' ,r( t' sh)'06(+ ,!ys+a
photo+etr(1 'sht' do7'suar. Testet s(pas )'sa! +etode !an' t' pun'suar n,a *asson
p'r 6'00(+e t' ndrysh+e p'r t' provuar t' dre!t'n ton' n' ndrysh(+(n e +adh5 por a!o
)a 6en' de)0aruar +e ato t' +etod's +'parsh'+5 n' p'rputh!e t' re.u0tateve t' tyre.
3 dhnat e rezultateve tij jan Masson, para n lidhje me pare #eo"a%htun!sme4
Metoda, pas kthyer n t dytn, si vijon
-M
R
S$n essayant di55Vrentes V2$), j'ai trouvV que pour %elles que l'on 5ai"les %onsidere
%omme, la sensi"ilitV nj varie de
,
U
.+
X
,
U
=+
. $lle nj $3$ de
,
U
-+
X
,
U
,++
pour
les V2$) ordinaires, et pour les "onnes V2$) de
,
U
,++
X
,
U
,2+
&udeQ& et. N'ai
?eux 8$1)D$) aper%evant dylu5tim vazhdoi distin%tement la :D21D$ sur
un ?();2$ produite donnant le
,
U
,2+
"
S$n 5aisant Varier l'(ntensite de l'V%lairement, j'ai trouvV que, ;uand il Vtait
su55isant, pour qu'on vn lire 5a%ilement dans ino%tavo un, la sensi"ilitV $ variait
superioritet derdh individve un Meme. &insi, %omme l'avait #ou!uer re%onnu, la de
l'oeil est sensi"ilitV indVpendante de l'(ntensite de la QumiWre. N'ai 5ait de plusieurs
Varier ManiWres la For% du plhur prej 5ije arti5i%iale lumineux rV5lV%hi par le
?();2$. N'ai 8ris la QumiWre d'une %ar%el 8la%ee X diverses du ?();2$ distan%at,
par temps un l'V%lairement zymt et :D2V$136Dpere j'ai X la QumiWre prhapur
&pres le %ou%her du )oleil6 j'ai la QumiWre )olaire npuns rV5lV%hie heliostat par un,
et j'ai rendu le quelque5ois 5ais%eau diver!jente au Moyen d'une lentille. Qa distan%
de l'oeil n ?();2$ sans est ndikojn sur la sensi"ilitV, ku5ijt %ertaine pourvu qu'on
superioritet n'attei!ne une dVterminVe par l'knd soutenu par la :D21D$. "
SQes rVsultats n'ont superioritet $te modi5ikon, ;uand j'ai le raport entre le
?1T)GD diametr du ?();2$ et la lar!eur de la :D21D$. N'ai npuns i
disques, dans la lesquels sipr5aqe par%ourue par le se%teur noir Vtait le nivelet ou le
kuart de :elle du %er%le. N'ai la partie Vendi noire au "ord du ?();2$, qendra au, et
entre le qendra et la %ir%on5Vren%e. N'ai en5in sur Meme un Gidhi %er%le X plusieurs
8jes appartenant oires ave% le %er%le e ayant se%teurs e raporteve di55erents, et j'ai
le ?();2$ npuns nr. .
BM
. ?ans tous les :as, la limite de la sensi"ilitV est restVe
pandryshueshm. "
S$n V%lairant le ?();2$ par %elular des lumiWres %olorVes, j'ai pu determiner )(
la de l'oeil sensi"ilitV variait ave% la natyra e rayons lumineux. )au5 ;uelques
ku5izime nuk Ne Vais parler, j'ai trouvV que la limite de sensi"ilitV est indVpendante de
la :D2Q$21. &insi, varsisht VD() aussi la :D21D$ distin%tement au
,
U
,++
,
)oit que le ?();2$ j'V%laire par la QumiWre &321$QQ$, )oit que j'emploie e
rayons %olores. "
"N'ai de 81D?2(3 des lumiWres diverses %ouleurs en 5aisant kalimtar au 3ravers
de V$11$) %olores les rayons du soleil %eux ou d'une Qampe de :ar%el. Ne me suis
servi des %ouleurs d'spe%ire un, et en5in de l'appareil de photomVtrique M. &ra!o. "
-M
Fakti q, aq sa un e di, puna Masson's%he ka shkuar n jo vetm nj revist
shken%ore !jermane, do t justi5ikoj paksa m literal mesazh.
BM
@y disk prm"an nj pjes ndrprer sektorit zi.
SQes V$11$) que je dois X l'o"li!ean%e de M. #ontemps ont tous $te au essayVs
spektri. $x%eptV le V$11$ rou!e, qui ne laissait kalimtar que l'extrVmitV rou!e du
spektri, tous les &utres les %ouleurs de toutes laissaient kalimi quantites
ndryshore. ;uelques4uns, le rou!e par exemple, une a"sor"aient prshtatur quantitV
nate, qu'on voyait di55i%ilement la :D21D$. "
"pre%edent ?ans les $ssais, l'ayant l'oeil o"servateur Fixe sur le ?();2$ varse
temps un ou moins plus t !jat, intelekt ne pouvons que les Qimites de &5irmuesi
sensi"ilitV, ainsi pr%akton, resteront les memes ;uand l'V%lairement sera (nstant. Ne
me suis le Moyen par si!uroj suivant que, dans %e dernier :as, la limite de peu de
sensi"ilitV Vprouvait varia%ione. "
S&pres avoir les se%teurs $%laire ju photomWtre
,+M
Qampe par une :ar%el, j'ai une
QumiWre Vendi $Q$:31(;2$ X la ku5izime n distan%, puis j'ai 5ait Varier, )oit la
distan% de l'Vtin%elle, )oit :elle de la Qampe, de maniWre rendre X 3res4ndjeshme les
se%teurs. N'ai derdh diverses intensitVs Dpere d'V%lairement. $n %omparant ainsi la
variant de l'apparen%e nV%essaire distan% derdh produire e se%teurs a la distan%
&"solue des lumiWres, j'ai trouvV %ela et aussi rVsulte i prvojave que je %iterai plus
5ileto mishi, qu'on pouvait prendre pour limite de sensi"ilitV ?ans M&)G 8Y1VDN&3
photomVtriques les nom"res o"tenus pour les lumiWres 5ixes. "
S$n soumettant X M&)G prvojat plusieurs individus, j'ai 5ait un %onstate de la
plus Gaute, rndsia derdh &"solue la 5otometrike, je veux tmerrshme pour la
%omparaison e lumiWres 5ixes X une Qumiere <mimin instantanZ pour 2nite. N'ai
trouvV que deux 8$1)D$), qui la meme avaient sensi"ilitV, donnaient, &pres
avoir l'adet n!a prvojat su55isamment a%quis, les memes nom"res au photomWtre
$Q$:31(;2$. "
"N'ai su"stitue aux #lan%s [%laires letra par des lumiWres %olorVes, me letra de la
QumiWre par %olores [%laires &321$QQ$. Qa limite de sensi"ilitV m'a toujours
paru dans %e dernier :as plus imt et la :D2Q$21 ave% ndryshueshme un peu i nj
letre. Ne ne pense superioritet qu'on :ependant ?oive re!arder %e 5ait %omme une
prjashtim X la que j'ai re!le Vta"lie. (l est en e55et X peu 8res pamundur de se
kodosh i nj %olores uni5ormVment letr6 la QumiWre est toujours trWs qu'ils
rV5lV%hissent45ai"le, et le noir X Qeur sipr5aqe qu'on shkarkoj prm"ahet
di55i%ilement rV5lV%hit et lui4Meme une quantitV nate varie "lan%he qui dans t
Vtendues Qimites assez X la QumiWre element t a5rm rV5lV%hie par les disques
%olores . :ependant, pour des 8apiers rou!es et #leus, je suis trWs arrijn t
ndjeshme element a la limite les &utres par o"tenue Moyens. "
S&yant 1emarque qu'X la limite de la :D21D$ dV%rite par la partie noire du
se%teur, il y avait toujours un qui %ontraste %aktuar, la 1endant :D21D$ plus
dukshme sur ses "ords, aidait X sa vizioni, j'ai la partie noire du termine se%teur par
une "ordure 5ran!Ve nr. / et =, 5iku "Hshih Fi!. Dri!inalM.
,+M.
Masson re5erohet ktu n mnyr t prshkruar n ori!jinal pajisjen e tij
traktat photometri%, konsiston n nj n!a shkndij elektrike t shkolluar, t
ndar n sektor t "ardha dhe t zeza, disk qarkullojn me shpejtsi. )hih ).
,.*

S(l rVsulte i prvojave aussi que j'ai 5aites )ur plusieurs individus, que la de Qeur
sensi"ilitV or!aneve restant la meme pour toutes les %ouleurs, (Q) Vprouvaient, en le
?();2$ 5ixant $%laire par le rou!e, lodhje une, un !jendje e smur qui indiquaient
%hez eux une espW%e de %ette :D2Q$21 pour neveri. (l )( serait %et e55et d'%urieux
peda!o! n'est superioritet une 81D?2(3 sur ;uelques yeux :D2Q$21 par autre
que le rou!e. "
I ardhur n' -und t' e)sper(+enteve Ste(nhe(0<s'. $!o (shte5 n' tra)tat(n e t(! t'
-a+sh'+ n' pr(.+a -oto+et'r
334
p'r t' sh6yrtuar n(s+'n5 n'se ,a7(+( 6' a( )ryen n'
v0er's(+(n e 7ara.(s' s' (ntens(teteve t' 0ehta5 var's(sht n,a +adh's(a e (ntens(teteve
'sht' e ndrysh+e n' +adh's(5 dhe !an' @p. 3> ( tra)tat(n e t(! 4 re.u0tat ( v'.h,(+eve
t' +'s(p'r+e t' 7'ra pa) )oh' t' sh)o!n' n'J UJu tre,on( se !u n!oh(n +e sa)t's( t'
+adhe p()'sh n' t' 1(0(n dy s(p'r-a6et !an' po a6 t' ndr(tsh+e5 pas(,ur(a e se1(0(t
v0er's(+(n e 00o!eve nu) 'sht' e ,!at'.
3
\
=K
e sh)'06(+ t' p'r,!(thsh'+5 )!o +und t'
!en' t' +'dha apo t' vo,0a. U
334
e0e+entet e +at!eve sh)'06(+ n' 6(e00 E(E'00ues t' Ste(nhe(05 n' 7hand0. e
*ate+at()'s. d'+t(+eve -(. $0. *7ret'r(t. "a(r. )ad.3K=I.

$!o de)0arat' p'r-sh(n de)0arat'n e 0(,!(t ton'. P'r sh)a) se pas(,ur(a n' v0er's(+(n
e 7ara.(s' s' dy (ntens(teteve t' 0ehta varet )uptuesh+e n,a +adh's(a e da00(+(t ende
t' da00uesh'+5 dhe n' 6o-t' se a!o 'sht' e ,a7uar n' (ntens(tet(n e ndrysh+e t' n!'
raport( p!es' t' 7ara7art' n' +es t' n!' p0ura0(tet(t e testeve5 s( dhe )u-(r(n e
not(1ea7(0(ty t' n!' ndrysh(+ duhet t' n!' raport ( 7ara7art' ( )'tyre (ntens(t(es !an'
p!es'.
!o p'r+70edh sh'r(+(n )r(sta0 vet' du)e th'n' n' 0(dh!e +e t' n!'!t(n v'.h,(+ @p
I34J UN' t' D(v(.(on(t " do t' tre,ohet .. se a( ,!(th+on' +un,on n' v0er's(+(n e
sh)'06(+ t' 7ara7art' +e n!' ndahet pa tepr(1' e shu+'s tota0e t' dr(t's n,a )!o e
-und(t .. a( v(!on se5 n' 6o-t' se der( n' p()'n attenuates (ntens(tet(n e .onave t' 0ehta5
)u ata !an' t' pada00uesh'+ n,a 6(e00( n' the075 )!o pasta! t' )et' n!' (ntens(tet 6'
arsye!a 6(e00( 'sht' propor1(ona0. U
/endndodh!a a7so0ute e
3
\
=K
5 +' par' (
3
\
A>
t'
3
\
39W
n' )rahas(+ +e t' da0'
!asht'5 dhe )!o +7etet e d(s)utuesh+e n'se )!o varet n,a n!' shu+'00o!sh+'r( t' syve
apo +etodeF por 6' nu) e .7ato!n' 0(,!(n p'r at' 6' 'sht' du)e 7'r' )'tu. Duhet t'
the)sohet se p!esa
3
\
=K
5 e 1(0a +at pas(,ur(n' s(pas sh'r(+(n )r(sta05 da00(+et vet'+ e
du)sh+e5 e 1(0a -ra)s(onet
3
\
A>
der(
3
\
39W
5 edhe pse s( n!' p!es'5 por !o va.hd(+(sht
)ons(derohet s( +'nyr' n,a v'.h,ues(t e t!er' t' p'rsh)ruar 'sht'F edhe pse )'t'
v're!t!e +adh's(a dhe dre!t(+( ( d(-eren1's +es re.u0tateve nu) 'sht' shp!e,uar.
E)sper(+entet Ste(nhe(0<s' @.. P I= -- tra)tat(n e t(!45 ata v(!n' n' der( +' tan( p'r
prov' e 0(,!(t ton' s( t' )rahasuesh+e n' )ons(derat'5 +e,!(that'5 )an' t' 7'!n' +e n!'
sh)a00' pre! tre (ntens(teteve t' 1(0at s(00en s( 3.WWW5 35AI9 dhe 95KKIF Pra5 nu) )a +as'
t' +adheF por ato !an' shu+' t' v0e-sh+e dhe t' r'nd's(sh+e5 !o vet'+ p'r sh)a) se
ata e pra)t()uar n,a n!' pre! +' t' 0art'5 n' .7at(+ t' +!eteve -oto+etr()e +at's5 du)e
re.u0tuar v'.h,uesF por edhe p'r sh)a) se ata !an' t' 7a.uara n' n!' t!et'r Pr(n.(pe
prov's5 se sa +' par'5 dhe n' +'nyr' t' d'sh+uar +' shu+' n' +'nyr' 6' 0(,!( 'sht'
8do 00o! test(.
N' -a)t5 a!o 'sht' e 0eht' t' harrohet se n' per(udh' prove Ste(nhe(0<s'5 par(+( (
+etod's s' ,a7(+(t +esatar 'sht' su7!e)t5 s(do6o-t'5 (sh 7a.ohen n' prov' n' par(+(n
e +etod's s' da00(+eve vet'+ per1eptuesh+e.
N' p'r-a6's(+( dhe 00o,ar(t!en e e)sper(+enteve Ste(nhe(0Gs1hen nu) +und t' 7'het
pa sh6et's(+5 un' ( re-erohen at' n' or(,!(na0 ose t' p t(+ tra)tat. >II5 )u )a+
nd!e)ur n!' 00o,ar(t!e t' +od(-()uar pa) dhe p'r p'r!asht(+(n e5 ser( t' t!era !o +!a-t t'
)rahasuesh+e prov' n' vend t' p!es'
3
\
=K
t' ,!en(
3
\
>W
. /et'+ hart(+(n e ,!et( dhe
e 00o,ar(tur n,a supo.(+( ( v0e-sh+'r(s' s' 0(,!(t t' ,a7(+(t t' th!esht' t' thot'5 rr'n!'t
)atrore e (ntens(teteve propor1(ona0e5 O7serva70es +und t' nd(6n( )'tu.

O"S. "er.
95?3I 9.>9A
3.I39 35K>A
35>I3 35>9K
$on-(r+(+et e -und(t t' 0(,!(t n' 0(dh!e +e da00(+et shu+' t' vo,0a5 t' 1(0at5 s(8 e
pa+' n' )ap(tu00(n I5 p'r n!' d(+ens(on ps()o0o,!() p'r the+e0ues 'sht'
the07(. Prov's dre!tp'rdre!t' t' sa! p'r +' shu+' se da00(+et vet'+ e du)sh+e )a d(sa
v'sht(r's( p'r sh)a) 7e+er)ter+a2en vend(+( +7( 7ara.(n' e tyre nu) 'sht' +!a-t e
s(,urt5 dhe )o+7(n(+( ( p'rp!e)!es e)sper(+enta0e dhe )und'r )'tu !o vet'+ s( +e
vet'+ da00(+e t' du)sh+e vet'+ n,a th!esht e).(sten1a e n!'!t' not(1ea7(0(ty
su,!eron. Por )a+ )ryer n' esen' t(+e S. >KL p'rvo!a se )ur )apa)u ( n!' sy5 n!' h(!e
t' 0eht' .,!(dh -ush'n5 nu) e pr(rur p'r t' +7a!tur t' 0ehta ose t' err't5 e +und t'
+arr' .!arr ose n!' +ur n' sy5 s( t(00'5 ( 1(0( ndodh n,a n!' p()' t' 1a)tuar t' par' s(pas
0(,!(t ton'5 dhe s( n!' Prov's n!'!t' p'r d(8)a +' shu+' se vet'+ da00(+e t' du)sh+e
+und t' (nterpretohet. D(s)ut(+( ( )'sa! p'rvo!e +und t' sh(hn( n' tra)tat vet'.
Por )a n!' t!et'r an' e n!'5 dhe un.Ce(deut(,ere shu+'5 prov's ( 0(,!(t p'r +' shu+'
se vet'+ da00(+et t' du)sh+e5 n' t' n!'!t'n )oh' ( par( 6' e).(ston -are p'r 0(,!(n5
p'rs'r( e 0art' n' at' -ush'n e v'.h,(+(t5 ( par( p'r+endet prov's t' !an' +arr'5
p'r)at's(sht n' +adh's(ve t' v0er'suar t' y00(t5 )u duhet t' supo.o!+' se sy ( tra!nuar
e astrono+'ve p'r -at t' +(r' )a )ap'r1yer v'sht(r's( e v0er's(+(t n' aspe)t(n e 0(,!(t
ton'.
/0er's(+( ( +adhes(ve y!or 'sht' n' -a)t 6' n,a +osha @H(ppar1hus4 t' n!ohura nu)
ndodh' pas v0erave t' tyre -oto+etr()e t' 0ehta5 por +e p'rshtyp!en5 t' 7'!' t' n!'!t'n
,!' n' sy5 n' +'nyr' t' t(00' 6' astrono+'t 3 y005 95 +adh's(a = )ontro00uar dhe )'shtu
7'!n' da00(+(n n,a e n!'!ta ndrysh(+eve t' du)sh+e sh)'06(+5 du)e 0'n' nu+r(n e
+adhes(ve y!or u0et s( t' rr(tur +adhes(ve te du)sh+e. S(pas 0(,!eve tona tan( da00(+(
per1eptuar n' sh)'06(+ +(d(s )0asave t' n!'pasn!'sh+e t' +adh's(s' +und t' !et'
vet'+ t' 7ara7art' n' 6o-t' se raport( -oto+etr()e +es tyre 'sht' ( 7ara7art'5 pra ser(
+ate+at()ore e +adhes(ve y!or d',!uar n!' ,!eo+etr()e (ntens(tetet y005 p'r t'
p'rsh)ruar sh)urt(+(sht v0er'n photo+etr(1 e n!' y00( +e (ntens(tet y00.
$!o tan( 6'ndron5 +e,!(that'5 n' )und'rsht(+5 6'5 n' 7a.' t' het(+eve t' n!' J.
Hers1he0 spe1(-()(+ n' v 7a.uar. Cos+os Hu+7o0dt<s'5 e 1(0a 'sht' e +adh's(ve t'
n!'pasn!'sh+e y!or ser( (ntens(t(es y00 n' vend t' n!' ser( ,!eo+etr()e p'r)at'se5 por
n!' ser( )atror pushtet
N' 6o-t' se )!o 'sht' n!' ser( ,!eo+etr()e5 )'shtu 6' 8do nu+'r do t' d(0te du)e
shu+'.uar +e t' n!'!t(n nu+'r n,a t!et'r paraardh's5 dhe n!' n'n +T,0(1hste+
0(dh!en +e t' rresht(t t' +'parsh'+5 n' nu+ra t' th!esht' t' )et' vend
$!o )ontrad()t' du)et edhe +' e r'nd's(sh+e p'r sh()(+ t' par'5 s( ser( )atror
-u6(a e Hers1he0 'sht' e pre-eruar edhe n' ser( ,!eo+etr()e dhe s( r(sh()(+(n e sa! +'
t' p0ot' t' +adh's(ve y!or dhe )rahasuar at' +e (ntens(tet(n y00 )'r)esat e veta
-oto+etr()e 'sht' n!' n,a do)u+entet +' t' ,!era dhe t' r'nd's(sh+e5 pas s' 1(0's
+und t' 7a.ohet n' 8'sht!en a)tua0e +e s(,ur( n' t' ,!(tha. Nd'r)oh'5 un' )a+
de+onstruar n' esen' t(+e e(nCur- 0(r'5 un' 7eso! se )ontrad()t' 'sht' vet'+ e
du)sh+e5 dhe sh)r(n pas (nspe)t(+(t t' n,ushta dhe !o n' )on-(r+(+(n e p0ot' t' 0(,!(t
ton'. $'tu !an' p()at )ryesoreJ
N!' ndrysh(+ ( r'nd's(sh'+ +(d(s dy rreshtave e +'s(p'r+e
dhe 'sht' n' -a)t +erret vet'+ n' 0. +adh's(n'. N' )'t'5 por
ndrysho!n' (ntens(tet(n e 8do y00( n,a t' th!esht' p'r ,at( 3A her'5 )'shtu 6' n'se
d()ush n' +'nyr' ar7(trare .,!edh (ntens(tet(n e n!' y00( t' )'sa! )0ase s( p'r-a6'sues (
(ntens(tet(t t' t' ,!(th' )0as's5 t' t(00a +und t' s!e00(n ndon!' +e )'t' apo at' ser( n'
p'rputh!eF dhe n' -a)t )a pasur n!' ar7(trar(tet ( t(00' n' Hers1he0. I n!'!t( -a)t )(shte
n!' pr(r!e p'r ser( )atror pushtet e (ntens(teteve n,a ( n!'!t( do t' tre,uar raportet e
nu+rave denot(n, +adh's(n'5 nd'rsa tre,ues(t e d(stan1ave n' t' 1(0'n ata 6'ndro!n'
+e ne5 du)e supo.uarF dhe .,!odh( n' p'rputh!e +e rrethanat5 s( p'r-a6'sues t' y00(t
par' +a,n(tud' 6' 'sht' para6(tur5 e v'rtet' +' e +(r' n' 0(dh!e +e )'t' )'r)es'5 por
e 1(0a n' asn!' +'nyr' nu) do t' thot' 'sht' (ntens(tet(5 por n!' n,a +' t' .,!uar(t5
radha e tret' n'n y!e t' +adh's(s' s' par'5 Centaur( 5 +e,!(that'5 vet' Hers1he0 n'
d(sa vende n!' t!et'r y005 Or(on(s @"eteu,eu.e4 p'r1a)tuar shpreh(+(sht s( n!' t'
t(00' 6' n!' po.(1(on t' +es'+ n' +es(n e y!eve t' para *adh's(a I+a,e5 s( n!'
U+ost'r t(p()eU +adh's(a e par' y005 s( n!' y00 Ut' dor's s' par' n' +esatare.U Rea00y
+err ,!(thashtu t' n!'!t'n ,!' )'t' p()' t' dh'nave t' +on(tor(+(t vet' Hers1he0 du)e
tre,uar se n' +es(n e 3> e +7etur p'r1a)tohet photo+etr(1a00y pre! t(! dhe +e
)onsu0t(+ t' -ra)s(oneve t' +adh's(s' rreshtuar y!et 3 +adh's(s' K 'sht' n!'5 A n!'
(ntens(tet +' t' vo,'0 t' +adhe5 A +' t' vo,0a5 K )an' n!' nu+'r +' t' +adh
+adh's(s'5 s( Or(on(s.
"ot'n t!et'r 'sht' e 6art' se n' 6o-t' se d()ush 'sht' du)e )'r)uar p'r n!' +es apo
v0er' t(p()e p'r +adh's(n' y00 par' pa rre,u00(+ ar7(trare nda! 8do )usht5
!o Centaur(5 por Or(on(s )a p'r t' .,!edhur p'r t'. Tan( 'sht' Or(on(s
p'r Centaur( p'r p'r1a)t(+(n vet' Hers1he0 photo+etr(1 n' raportet e W5>K><W5>K>
)'shtu 6' ne e par' .'vend'suese p'r 0 n' ser( )atror t' ener,!(s'5 n' +'nyr' 6' a!o
sh)on n'
W>K> por a6 pa) t' ndrysh+e n,a W.? ose
3
\
9
dhe
3
\
L
e
3
\
K
, 6' n' sh6yrt(+(n e vet'
the)suara n,a v'sht(r's(a Hers1he0 e p'r1a)t(+(t +e sa)t's( +adh's(n' dhe
(ntens(tet(n5 du)e pasur parasysh edhe se n,a vetvet!a5 ser( pushtet )atror nu) duhet t'
de)0arohet n!' +e v're!t!et sa)t's(sht e v'rtet'5 +und t' sh(hn( ndrysh(+ s( +!a-t (
vo,'0 p'r ser( )atror ,!eo+etr()e
.'vend'suesh'+ p'r t' ,!etur. N' )0asat e 0arta t' +adh's(s' natyr(sht dy ser( do t'
!ap' edhe +' te! 0ar,5 d(spo.(tat -oto+etr()e vet'+ Hers1he0 nu) sh)o!n' p'rte!
)0as's +adh's(s' )at'rt ,!(thashtu5 dhe )'shtu 6' 'sht' )'tu o-rohet asn!' 7a.' p'r
)rahas(+e t' +'te!sh+e.
N!' 00o,ar(t!e +' t' p0ot'5 p'r t' 1(0at un' duhet t' re-erohen tra)tat t(+5 )a tre,uar
+' te! se pro,res(on ,!eo+etr() ( (ntens(teteve y00 nu) 'sht' vet'+ n' p'rputh!e +e t'
dh'nat v'.h,(+or Hers1he0<s'5 por ( n!'!t( ende t' p'r-a6'suara +' +(r' n' n!'
a+7(ent t' p'rshtatsh'+ re-er(+( p'r t' dhe e)sponent've t' p'rshtatsh+e t' 1a)tuara
t' ser(5 s( ser( )atror pushtet(t5 the+e0uar n,a hart(+(n e v'.h,(+(t dhe t' 00o,ar(t!es
s(pas Hers1he0<s'5 e the+e0uar n' pre+(sat e )atror -or+u0e ser( t' ener,!(s' 'sht' n!'
shu+' e ,a7(+eve )atrore n' 95I3L ton'5 +e )usht t' -or+u0's ,!eo+etr()e ser(
th!esht 9599L3 +und t' 0'n'.
*e,!(that'5 het(+( J. Hers1he05 edhe pse n!' n,a +' t' r'nd's(sh+e5 nu) 'sht' e
vet+!a ,!' 6' !u +und t' +errn( n' )'t' te+'F dhe a!o 'sht' ,!etur se n' vend t' ser(
,!eo+etr()e e (ntens(teteve y!or p'r ser( ar(t+et()e t' +adh's(ve y!or ose n,a het(+e
t' ndrysh+e t' t!era t' p0ota nu) )a dysh(+ se t' ,!(th' )an'5 pavar's(sht n,a n!'r(<
t!etr(5 8o( n' re.u0tate t' n!'!ta5 )'shtu 6' Ste(nhe(05 e Sta+p-er5 Johnson dhe
Po,son. Hart(+( ( )'tyre stud(+eve +und t' ,!endet p!es'r(sht n' tra)tat (+ ( par' (
+adh ( 1(tuar5 p!es'r(sht n' nat'n p'r Ra,e n' raportet e -(r+'s sa)sone..
E)sponent ( ser( ,!eo+etr()e nu) 0uhatet shu+' n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +e
9.? ose W.>W pas re.u0tatet e )'tyre het(+eve t' ndrysh+eF var's( t' -a)t(t n'se n!'
n,!(t!e dhe u0!e ,!ur+'t e nu+r(t t' (ntens(tet(t5 p'r)at's(sht t' p'r1a)tuara s( +'
posht'J

as$. abst.
n,a DTIS J. Hers1he0 959>3 W5>>9I
< Ste(nhe(0
394
@34. . 95K=3 W5=?KK
@94. . 95IW9 W5=IW?
< Ta+per
3=4
@34. . 95?3L W5=LIW
@94. . 95?>? W5=L9L
< Johnson
3>4
@34. . 9.=?K W>9>
@94. . 95>9I W5>39
< Po,son ...... 95>WW W>3I
394
@34 Pas 00o,ar(t!es vet Ste(nhe(0<s'5 @94 n' 7a.' t' n!' de)0arate t' +od(-()uar
pa)5 sh(h esen' t(+e t' par' S. ?3K --.
3=4 @34 Pas p'r1a)t(+(t t' y!eve -()se5 @94 t' p'r1a)tuara n' p0anet.
3>4
@34 *e r(sh()(+(n e t(! t' +adhes(ve te y!or5 @94 7ash)'vepr(+ +e v0er's(+e
t' t!era +' +adh's(.

Da00(+et n' +es )'tyre d(spo.(tave shpreh!e +und t' shp!e,ohen +e da00(+et n'
+es t' v0er's(+eve t' +adh's(s' p!es'5 p!es'r(sht +es )'r)esave -oto+etr()e t'
v'.h,uesve t' ndrysh+e. G!(thashtu5 v0era a7so0ute e prov(<tens(oneve t' )(sh(n +'
shu+' nd()(+5 se (ntens(tet( ( an)es's 6(e00(t nu) 'sht' +arr' n' )ons(derat' ne1es<
Sary )'tu5 s(8 )a+ d(s)utuar +' ho00's(sht n' esen' t(+e t' dyt'. $'tu5 +e,!(that'5
)!o nu) do t' (shte n' vend p'r t' 7anuar n' )'t' te+' n,a ana e )onsensus(t t'
p'r,!(thsh'+ t' )'tyre stud(+eve n' re.u0tatet tona t' +'dha5 d+th +e v0e-sh+'r(n'
e ser( ,!eo+etr()e t' (ntens(t(es y!or +!a-tuesh+e.
5und t 5undit m lart, nj kontradikt rastsor duhet t !revs, e %ila sht
!jetur n detaje N. Gers%hel kundr t drejts ton, dhe ne, si ori!jinues, nuk duhet t
injorohet n!a nj vzh!ues i till t "esueshme, edhe pse ai sht n nuk u pajtua me
rezultatet, <5ar rrjedh sipas diskutimi i msiprm e n ann tjetr t hetimit
Gers%hel, dhe rezultati i t !jitha studimet e mparshme nuk mund t "nte t
pavle5shme.
Gers%hel vn re pikrisht prshkrim t &stro4metr t tij H:apreise, p *.=M n nj
shnim, do t ishte e do"ishme ktu pr t marr nj prizm "ara"rinjs t ndihmoj
pr t "r at nprmjet e5ekt re5lektues, linj q lidh dy duke u krahasuar )tars
horizont paralele, dhe shton shtoiR "Ger pas here, edhe ajo" mund t prdoret pr t
do"suar dritn e yjeve !ati t "ara"arta t ndritshme, n!a re5lektimi i jashtm n nj
raport eqaal Hduke sjell vijn "ashkuar imazhe t pasqyruara paralel ka "ashkuar i
drejtprdrejt i tyreM. kt shtet qe zvo!luar, hije e pa"arazis "het e dukshme, e
%ila do t shptoj z"ulimin kundrtn. ?uke rritur ose paksuar H8o aqM kndet e
rasteve, dhe imazhet e re5lektuara 'mund t jet m pak ose m shum li!shtuar. j
pasqyr t thjesht metalike "mund t prdoren pr t njjtin qllim." H8r kt qllim
nj pasazh paralel n prshkruan p. .22M
)i< tani po sillet mir me kt kontradikt, kshtu q pas t !jitha m lart, m duket
n <do rast e pamundur pr t par n devijimin vn re n!a Gers%hel m shum se
nj mnyr t vo!l t devijimit, e %ila ndodh n kushte t %aktuara t
vzh!imit. ?uket se ai e ka kt devijim vetm "her pas here", e vrojtuar t punsoj
pavarsisht n!a eksperimente t ve<anta, prandaj, dhe pasi ai vet diku tjetr 5let pr
"shumta" shkakton se "!jykimi yn me mnyr t pa"esueshme n eksperimente t
tilla t pr%aktuar me" nj mund t her pas here nuk m"ajn vzh!ime t
mja5tueshme pr t njjtat teste spe%i5ike kundr, pasi ata kan vorstehends sht
dorzuar pr t justi5ikuar. !a ana tjetr, por mund t, me!jithat, mendoj se n
vzh!imet e tilla n mnyr shum t zn dhe praktikuar sy se ajo e Gers%hel koht e
5undit 5ituar nj ndjeshmri pr ndryshimet e vo!la dhe devijimet duke "ukura n!a
li!jet t %ilat pr5aqsojn vetm nj madhsi shum t vo!l pr masn, n
intensiteteve ku ato nuk jan t dukshme pr syrin e pastrvitur6 dhe kjo nuk ka !jasa
se deklarata Gers%hel mundsisht re5erohet yjeve shum t ndritshme, ku devijimi pr
shkak t ku5irit t siprm t li!jit mund t jet kudo tashm e dukshme q n!a vet
Gers%hel thekson vshtirsin e pr%aktimit t sakt yjet ndritura, dhe n kt rast
pre5erohet planare mund t ket prdorur a!jent spe%i5ikuar. a vjen keq, mund t
vendos as!j ktu pr shkak t mun!ess s m shum in5orma%ion t %aktuar. 8or
kto thirrje, i si!urt pr di<ka km" 5aktike, opozits m kshtu pr nj hetim t
mtejshm t kushteve t vle5shmris s li!jit.
$thehu sh6et'suar p'r t' provuar se 0(,!( n' t' ,!(tha 'sht' 7renda )u-(!ve t'
1a)tuar5 pa p'r1a)t(+(n e )'tyre )u-(!ve +' t' sa)t'F at' 6' nu) 'sht' 7'r' ende der(
+' tan(. Por 'sht' p!es' e )ushteve p'r !et' arsye ende t' )uptuar p0ot's(sht natyr'n e
)'tyre )u-(!ve n' d(sa d(s)ut(+eF p!es'r(sht 1(t(+ ( d(sa p()ave t' !et' e p'rshtatsh+e
p'r t' 0(dhur )'tu5 e 1(0a pa 1enuar v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t p'r not(1ea7(0(ty e da00(+eve
n' dr(t' )an' nd()(+5 )'shtu 6' n' e)sper(+ente +7( v0e-sh+'r(n' e n!'!t' (dent()e
ose t' n,!ash+e t' +7a!turF Rast's(sht5 )'tu 'sht' )u ata s' par( t' )thehen n' du)et5
duhet t' tra!tohen n' +'nyr' ade)uate at' p'r re-eren1' +' von'.
$u-(r( ( s(p'r+ ( 0(,!(t5 n' 6o-t' se syr( nd(het ( p'ru0ur varet5 e d(s)utuesh+e +e
-a)t(n se syr( 'sht' du)e pre)ur (n!ur(ous0y. N' n!' )upt(+5 )u-(r( ( s(p'r+ ( spe1(eve
'sht' e 6art'."a.' t' p'r7ash)'t se 0'v(.!et e 7rendsh+e5 e 1(0a varet n,a nd!es( !o5 t'
rr(tet p'rte! n!' )u-( t' 1a)tuar pa sh)at'rruar or,an(n dhe p'r t' he6ur +und's(n' e
rr(t!es s' +'te!sh+e n' veten ton'. G!(thashtu dy st(+u! n' +'nyr' t' pa7ara7art' t'
-orta 6' arr(!n' )'t' )u-(5 n,a1+(+ dhe )a0on5 a!o do t' va.hdo!' t' s!e00' vet'+ )'t'
der( n' t' n!'!t'n nd!es( +a)s(+a0e t' !et' n' ,!end!e n' +'nyr' +und t' !et' asn!'
ndrysh(+ t' nd!en!ave +' shu+'. Por n' 8do rast tash+' 8on 6as!en nda! )'t(! )u-(r(
+e n!' dev(!(+ n,a 0(,!et.
sht' !osh'se p'r t' shtyr' dev(!(+(n e s(p'r+e n,a 0(,!et th!esht se vu00net( sy +'
pa) t' nd!esh+e n,a 70unt(n, nda! st(+u0(t t' 0ehta n' t' n!'!t'n )oh' t' da00(+eve t'
0ehta5 dhe )!o du)et p'r t' ,!etur )on-(r+(+(n e t(! t' ha7(tsh+e n' -a)t(n se pas
trans-er(+eve t' papr(tura n,a dr(t'n e p0ot' t' d(t's n' n!' dho+' t' .7eht' N'
+o+entet e para as,!' t!et'r5 por ,radua0(sht +'son ,!(thn!' e +' shu+' t'
ndrysh+e. Tan(5 +e,!(that'5 e n!'!ta du)ur( pretendon ,!(thashtu n' dre!t(+(n e
)und'rt. N'se d()ush papr(t+as hyn dr(ta n,a re+<,!at's( 6'ndron n' err's(r'5 +und
-(00(+(sht po a6 pa) p'r t' da00uar o7!e)tet5 dhe t' +'son vet'+ ,radua0(sht. do
du00(n, arsyen se da00(+et nu) !an' par' edhe n' dr(t' shu+' t' ndr(tsh+e5 )'shtu 6'
a( do t' )et' n' v'shtr(+ t' par' sy n' t' hyra n,a err's(ra n' dr(t' +' t' 6art'5 dhe
,radua0(sht t' da00o!n' )e6 e +' )e6. Edhe n' 0(dh!e +e pun's(+(n e e)sper(+ent(t
dhe )und'r e)sper(+ent +e re nuan1at e )'t(! rast( t' dy-(sht' ar,u+entuar.
j ktej e tutje mund t jen t prirur pr t dalluar paa5tsin e t hyrave n!a
drita n o"jektet e errta n t njjtn koh, por n nj a%hdauer prshtypjen lehta,
si "luntin! kundr prshtypjen, dhe pamundsia prkatse n!a shnimet n!a errsira
n dritn n &llmPli!keit me t %ilin pr t "r prshtypje paraqet pr t nxitur. & do
t thot n tranzi%ion n errsirn n!a drita e >i n!a a%hdauer ende qart pr disa
koh, kshtu q nuk mund t per%eptohen prshtypjet z"ehta sipas parimit t zhdukjes
s yjeve !jat dits, dhe e "ri t tranzi%ionit kundrt e prshtypje t 5ort n kushte
t n!adalshme pretenduar si t do"t, ata mund edhe dallimet n mes t drit t 5ort
jo n 5illim t per%eptohet. 5akt, un kam kt deklarat t vendosur n esen time
m"i nj "kushtetut psiko45izike," ). C-= %onje%turally. 8or t dy ant e shpje!im m
duket e paqndrueshme n konsiderat m t n!usht. )epse pas !jith prvojs s
5enomeni i a%hdauer shuhet shum shpejt, pr t mos prmendur vshtirsit e
tjera6 dhe supozimi se nj prshtypje t 5ort t drits relativisht dorzon n!adalshme
duke "r si nj i do"t, n kundrshtim teste pozitive t )Oan
,.M
.
,.M
)illim. N. ,-.+ (E. p. CC*

N'se un' nu) !a+ ( ,a7uar5 n' err's(r' +err paa-t's(n' -(00estar5 pas ndodh!es s'
He00en p'r t' par' aspe)te n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +' t' u0'ta5 t' 1(0at do t'
,!e!n' d(s)ut(+(n e tyre n' )ap(tu00(n 39F *e,!(that'5 ( n!'!t( paa-t's(a n' trans-ertat
n,a err's(ra n' dr(t' nu) t' shp!e,o!'5 dhe ndoshta p'r )'t' arsye ende )ontra)tuese s(
n!' de)0arat' 6'5 s( e)spo.(+(t parapra) nda! n!' st(+u0 t' -ort' dr(te n' nd!en!'n
a7so0ute t' n!' t' do7't n!' )oh' e 7'n t' ,!at'5 pa) a shu+' ( +p(r'5 )'shtu edhe
e)spo.(+( para n!' da00(+ t' -ort' dr(te )und'r per1ept(+(t !asht' eE post ( n!'
d(-eren1e t' do7't )a n!' )oh' pa) a shu+' t' hapur ,!at'. N'se )!o 'sht' 6' ne
sh)o!+' n,a dr(ta shu+' t' ndr(tsh+e dhe shu+' t' .7eht'5 ose anas!e00tas5 )'shtu 6'
)y 'sht' n!' ndrysh(+ ( -ort' dr(t' 6'5 +e,!(th'se e )on1eptuar rradha.(5 por edhe p'r
t' da00(+eve t' 0ehta 6' duhet t' +erren parasysh n' t' n!'!t'n )oh' +' pas5 p'r n!'
)oh' pa) a shu+' +und t' shurdh'r. *e,!(that'5 edhe pse )y shp!e,(+ 'sht' ende
shu+' pro70e+at()e.
G!(thses(5 a!o 'sht' ,!(th+on' e +' shu+' ,!asa se !o n,a5 hartuar n' )ap(tu00(n e
39<t'5 arsye se n' 6o-t' se syr( p'r t' dy )o+ponent't 70unts n' t' n!'!t'n +'nyr'5 nu)
)a asn!' su)ses t!et'r se n' 6o-t' se t' dy )o+ponent've t' do7'suar n,a !asht' n' t'
n!'!t(n propor1(on !et' )u da00(+( +7etet ( n!'!t' +as'5 )'shtu 6' p'r )'t' arsye n!'
d'sht(+ ( 0(,!(t n,a )'tu nu) +und t' 7'het.
Sa ( p'r)et )u-(r(t t' posht'+ t' 0(,!(t ton'5 nu) 'sht' 6' t' )ons(derohet s( n!' )u-( (
v'rtet' n' (nspe)t(+ +' ( a-'rt5 dhe a!o u sh-a6 +' par' s( n!' dev(!(+ n,a 0(,!(5
)ons(derohet p()'r(sht n!' p'r-und(+ t' 0(,!(t. P'r t' tre,uar )'t'5 e5 p'r paso!'5 pas
shu+' +arr'dh'n(e t' r'nd's(sh+e5 /orerTrterun, 'sht' e nevo!sh+e.
7nor+erCe(se pavarur n,a st(+u! t' !asht'+ +und t' sh)a)tohet nd!en!at 6' !an'
t' n!ohur t' !en' t' 1a)tuar n,a ha00u1(nat(ons e+r(n n' t' ,!(tha -ushat nd(!or
n'p'r+!et sh)a6eve t' 7rendsh+e @st(+u!ve t' 7rendsh'+4F n!' d'sh+( se n!' pasur(
t' !et' e pavarur n,a st(+u! t' !asht'+ n' t' ,!(tha -ushat sh6(sore n' d(spo.(1(on. Pra5
a!o +und t' )et' n' vetvete as,!' t' sh6uar5 n' 6o-t' se ( t(00' 'sht' edhe )onstante
dhe 'sht' shprehur .a)on(sht n' -usha t' 1a)tuara. N!' she+7u00 ( )'t(! -a)t( na !ep
nd!en!'n e syve 'sht' a!o )u ne duhet t' n!oh(+ n!' +'nyr' p'r t' th'n' (0u.(on
nor+a0e. N' -a)t5 e .e.' 6' ne shoh(+ n' t' err't dhe +e sy t' +7y00ur5 n!' nd!es( e
dr(t's5 vend( pa nE(t!e t' !asht+e )a nu) duhet n,at'rruar +e !o<du)e par'5 e 1(0a u
+7a!t +e ,(shta ose e prap+e t' )o)'s5 dhe p'r t' +os u )rahasuar +e !o<d',!(+(t n'
+un,es' t' .hur+'s t' !asht'+. P'r)undra.(5 e .e.'5 at' 6' ne )e+( n' sy t' +7y00ur5
vet'+ t' n!'!t'n nd!es( t' 0ehta 6' ne )e+( n' syt' e n!' s(p'r-a6e t' .e.'5 e 1(0a +und
t' )a0o!' n'p'r t' ,!(tha sh)a00'.(+e n' nd!es( +' t' -ort' t' 0ehtaF po .( e 7rendsh+e
e syr(t 'sht' edhe n,a sh)a6e th!esht t' 7rendsh+e n,an!'her' n' dr(t' t' ndr(tsh+e
+7(5 dhe p'r+7an -eno+ene t' 6arta shp'rndahen n' +'nyr' p'r t' th'n'.
Vmendje m e a5rt sht z"uluar n t zez e syrit t m"yllur, nj lloj pluhuri t
holl t drits q sht i pranishm me "ollk t ndryshme me njerz t ndryshm dhe
n kushte t ndryshme t syrit, dhe mund t jet rritur n shtetet patolo!jike t
5enomeneve t animuar t lehta. syrin tim pr nj smundje t !jat t syrit a
vazhdueshm t 5ort aktual drit dridhje, e %ila rrit sipas t luhatjeve t mdha t
pasuksesshme kusht, nervoz t rritet mi sy. @to dukuri t !jalla drit su"jektive
mund rastsisht marrin 5orma shum t ndryshme n individ t ndryshm, at q
kam diskutuar ktu n <do hollsi t mtejshme, por i re5erohen shkrimeve rreth
smundjeve t syrit dhe kapitujve m"i 5enomenet su"jektive t lehta n shkrimet
5iziolo!jike. )hih z. Dphthalmol #. 1ute4s. 2nd ed. ). ,B2
"a.a e .e.' e syr(t +und t' rr(ten n' the00's( dhe p'r t' he6ur. Prova 'sht' e 0eht'
p'r t' )ryer. N'se !u sh()on( n' n!' d(s) t' 7ardh' n' n!' 0et'r .( t' +preht' dhe t'
6'ndruesh+e5 7'het e 6art' pas edhe n' sy t' +7y00ur n' duart para )ons(dero!n'<
NEN @+e pran(+(n e dr(t's p'r+es 6epa00ave t' p'r!ashtuara45 n!' .( re1essed pas
(+a.h(t t' d(s) n' n!' re0at(v(sht )ontrast arsye t' ndr(tsh+eF ,!(thashtu tre,on rr!et<
0')ur's n' vend(n e para6(t!e 6' +7etet ( 0odhur )und'r dr(t' t' !asht'+F sepse
dre!tuar +e sy5 n' t' 1(0'n e )a para6(t!e 6' +7etet5 t' hapur n' n!' s(p'r-a6e t'
7ardh'5 )'shtu 6' !u +und t' sh(hn( at!e n!' n!o00' t' err't )und'r s-ond t' 7ardh'. Pra
"0a1) the00uar n,a 0odh!e t' syr(t dhe ndr(8on n,a re0at(v(sht e 6et'.
3 njjtin sukses q lodhje ka ktu, ka paraliz, i %ili mund t jet pjesrisht ose
trsisht, t paprsosur ose t prsosur, prkohsisht ose pr!jithmon t ndikoj
thjesht retinn ose pjest qendrore t aparatit vizuale. No rrall, vetm disa pjes t
retins jan paralizuar, pa%ienti sheh me sy t hapur !ri, e zez apo n!jyr Hduke
marr parasysh t ndryshme do"suar pr radiosensitivity n!jyr t ndryshmeM njolla
m"i o"jektet, t %ilat korrespondojn me or!anet paralizuar
,/M
. disa pa%ient
ndodh si prkohsisht. 0jithashtu, t !jith 5ush mund t jet po aq vazhdimisht
prkohsisht errsoj, n!a shkaqe t "rendshme. 1ute
,=M
"vrejti nj zonj n shpesh
papritmas nj errsir prsosur derdhur nn drit t vazhdueshme n sy, n!a o"jektet
e dukshme vetm tani dhe pastaj u sh5aq si 8hantoms dhe menjher u zhduk kur
pa%ienti e dshiruar pr t rre!ulluar at."
,/M
1ute, Dphthalmol. ((. C.-
,=M
Dphthalmol. ,./ (.


se jo vetm retin, por edhe pjest qendrore t kuptimin vizual t jet krejtsisht
e paralizuar, kshtu q mund t pritet q jo vetm 5ush errsohet, por z"ehet e zez
t vet 5ushs vizuale Hsi ajo zhduket n ku5ijt e 5ushs vizuale n sy m"yllur sht
thjesht nuk shihet asM dhe me me sy se sa me !ishtin tuaj ose nj nervore vdekur
)tran!e. 2n nuk e kam !jetur ndonj !j n lidhje me t, dhe e ophthalmolo!ists
5amshme asnj in5orma%ion vendimtar mund t merret nse si sht vn re me t
vrtet krejtsisht dhe pr!jithmon6 kjo nuk duket aq6 prkohsisht dhe pjesrisht,
por ajo sht n prputhje me spe%i5ikimet e mposhtme 1ute4s
,-M
e rastitR "&jo vjen
n lndt nervor ndonjher ndodh q ata pjes e "ots s jashtme, e %ila
korrespondon me 5aqet !elahmten, t tilla si n hapsir, jo n paraliz aktual t
pjesve t ve<anta t pranishm retin duket
,BM
. "doshta kushtet kryesore t ndjesi
vizuale n tru t lidhura thel" me kushtet e jets, se sa q nj ndrprerje totale dhe t
prhershme t nj pa tjetr do t mund t zhvillohet.
,-M
Dphthalmol. ,.C (.
,BM
j traktat i 01&F$ S1reth ndrprerje t 5ushs vizuale n ndjenjat
am"lyopi%" n 01&F$ s &r%h. 5. Dphthalmol. ((. &"th. 2 ). 2.- duket t
ndikoj vetm rastet ku pjes e 5ushs vizuale, zhdukura jo aq shum, sa u
pen!ohet thjesht.


Du)e supo.uar v0e-sh+'r(n' e pa)u-(.uar t' 0(,!(t posht' +und t' !et' edhe
(ntens(tet( -oto+etr()e t' P( +e t' ,!(tha e)sper(+entet ana0o,e5 s(8 )an' 6en' +'
par' t' pun'suar n' prov' t' 0(,!(t #e7er5 t' p'r1a)tuar. P'r )'t' a( )a -(tuar vet'+ n'
err's(r' t' nat's p'r t' he6ur n!' dr(t' t' vet+e der( +' tan( n,a n!' trup h(!e<du)e (
dh'n' der( n' vet'+ .e.' vet'+ e as +7ushur n,a syt'5 h(!e e +e syt' e .e.' dhe t'
(0u+(n(.+(t e !asht+e n' t' n!'!t'n )oh' arsye!a e ndr(8uar nu) 'sht' vet'+ +' (
da00uesh'+ . N'se n!' pre! ,!etur v0er'n e 0(7r(t /o0)+ann 3 \ 3WW +' posht'5 )'shtu
6' n' )'t' d(stan1' 'sht' 0art's(+( shp(rt'ror t' 1(0'n dr(ta sh)a)ton sy ( .(5 3 \ 3WW e
(ntens(tet(t t' syve t' .(n!.
$y e)sper(+ent 'sht' e pasur +e t' v'rtet' shu+'5 edhe n'se !an' t' pun'suar
vet'+ shu+' rast's(sht. P'r syt' /o0)+ann e h(!e u .hdu) +7( n!' to)' e )ad(-e t'
.e.'5 s( dr(ta5 .a)on(sht n!' stear(n' d!e,ur5 n' n!' t' ,!at'5 t' err't5 +e d(sa dho+a t'
.,!eruara ende5 pro,res( u u )thye n' KI +etra 0ar,. N'se tan( n' )'t' d(stan1'
ndr(8(+(t shp(rt'ror 6' sh)a)tuar dr(ta e syve t' .e.'5
3
\
3WW
e (0u+(n(.+(t n'p'r+!et
syve (shte ( .(5 ata do t' n'
3
\
3W
e asa! d(stan1'5 d( t' (shte e 7ara7art' +e K5I +etra
0ar, n!'!t'. $'shtu p'rp!e)!a thot' se n!' 7ord ( .( n,a n!' 6(r( t' .a)onsh'+ stear(n'
6' d(,!et n' rreth L Fussen d(stan1' pre! n!' s6ar(+ n' +'nyr' t' 7ara7art' t' -ort'
+err5 s( p'r+es syve t' P( vet'+ pa ndr(8(+ t' !asht'+5 dhe p'r )'t' arsye (ntens(tet(
photo+etr(1 e ndr(8(+(t p'r-und(+tar t' par' t' 7ara7art' 'sht'.
Ndoshta d()ush +und t' ,!en( t' t(00' n!' n(ve0 sh)'06(+ t' syve ose t'
+re)u00uesh'+ t' .e.' dhe shu+' t' +'dha5 n'se a( d(stan1ohet 7ara7art' +e
ndr(8(+ t' n!' s(p'r-a6e +und t' !et' n,a n!' 6(r( t' .a)onsh'+ n' a-'r L +etra. Por
nu) duhet t' anash)a0ohet -a)t( se a!o 'sht' e ndr(8(+(t shp(rt'ror t' n!' s(p'r-a6e t'
.e.'5 e 1(0a pohon e)u(va0en1'n sepse d'sh+ohet n,a p'rp!e)!a 'sht'. *e,!(that'5 do
t' (shte !o ( sh)o00uar dhe +e )'+7' t' ardhsh'+ ende -0a)a n' +'nyr' (ntens(ve5
du)e e ,00a7'ruar ,!(th' dr(t' n!' s(p'r-a6e a7so0ut(sht t' .(5 dhe vet'+ -a)t(n se nu)
)a trup a7so0ut(sht ( .( +und t'5 -0as(n p'r n!' n(ve0 t' u0't ndr(8(+ t' n!' terren t'
.e.' n' t' ,!(tha . Pranda!5 7a.a e .e.' hodh'n t' pa)t'n d(8)a5 por shu+' pa) dr(t'
n' a-'rs( t' h(!e prapa5 n' +'nyr' 6' sh)'06(+( ( syve5 e .e.' +und t' !et' (
p'rputhsh'+ n' st(0 shu+' t' +(r'5 pas( a!o 'sht' ,!etur n,a e)sper(+ent(.
#n' )a+ vet'+ re.u0tat(n e syr(t /o0)+ann p'r e)sper(+entet +' t' )u!dessh'+5 a(
pun'suar ( 1(tuar +' par' )'tuF Dy persona t' t!er'5 t' 1(0at a( ( )ontra)tuar p'r
e)sper(+entet5 h(!et .7u0uar edhe n' at' d(stan1' pre! KI Fussen +7( t' 1(0'n prov' n'
p'rputh!e +e natyr'n e 0o)a0(tet(t nu) +und t' dre!tuar5 e 1(0a d'sh+on 6' ose
sh)'06(+( ( syve t' sa! t' .e.' apo nd!esh+'r(a e tyre p'r n!' t!et'r )(shte. /o0)+ann
)a nd'r+end t' !ap' )'to ana0(.a p'r1a)t(+(n +' t' sa)t'5 p'r+7ar(+(n e +'te!+'
dhe re.u0tat. P'r +o+ent(n re.u0tat( ( +arr' pre! t(! 'sht' e +!a-tuesh+e p'r t' tre,uar
se (ntens(tet( -oto+etr()e ( syve ( .( nu) 'sht' ( pa+atsh'+ n' vetvete5 por !asht'
+ase e vo,'0F dhe )!o 'sht' a!o 6' a!o t' par' arr(n )'tu.
$y respe)t5 pas( t' ,!(tha +' 0art5 e .e.' e -ush's v(.ua0e 'sht' ende p'r t'
)ons(derohet s( n!' nd!es( rea0e e dr(t's n' t' p'rsosur dr(t' !asht'+ p'r!asht(+e5 a!o
nu) +und t' ne,0(.hohet5 )ur sh6yrton(n 0(,!(n e #e7er Gs. Supo.on( se ne e
)ons(dero!+' dy t' a-'rt +e n!'r(<t!etr(n ret' h(!e apo h(!et +e sy t' 0(r'5 )'shtu 6'
shton der( n' dy h(!e t' reve apo h(!et edhe sh)'06(+(n e syve "roCn shtuar. Ne avu!t
tan( dr(ta e dy reve h(!e apo h(!et +e o-r(+(n e n!' ,ot' ,r( n' n!' s(tuat' t' 1a)tuar5
)'shtu 6' sh)'06(+( ( syve t' .( +7etet ( pashuar5 dhe ende t' p'rshtatet +e (ntens(tet
t' t(! t' va.hduesh+e dy ret' nuan1a apo h(!e e 1(0a do )'shtu nu) t' v'rtet' t' n!'!t'n
raport dhe n' )'t' +'nyr' nu) do t' +7a!' t' n!'!t(n ndrysh(+ re0at(v se +' par'5 por
+' pa) t' asa! 6' 'sht' e nevo!sh+e p'r t' )ryer n!' redu)t(+ t' d(-eren1's n' nd!es(
s(pas 0(,!(t. Po5 n' 6o-t' se ne do t' sh)o!+' +e sy.e t' err'ta dhe +'5 )'shtu 6' +'
n' -und syt' e .e.' n' vend t' h(!e e dy )u-o+ave +7etur vet'+5 dhe t' ,!(tha
ndrysh(+ .hdu)et. E-e)t( P( sy n' )'t' e)sper(+ent5 n' -a)t5 se sa e 8ud(tsh+e )!o
+und t' du)et5 ashtu s( ndr(8(+ t' ndr(tsh+e t' 6(e00(t n' t' 1(0'n y!et .hdu)en. Pra5
0(,!( ( #e7er +und n,a th!esht re-eren1a nda! dr(t's st(+u0(t t' !asht'+ vet'+ p'rsa (
dhe s( t' ,!at' t' )on-(r+uar5 s( sh()(+( ( 7rendsh'+ )und'r !asht+e 'sht' van(sh(n,0y
vo,'05 s( ne ,!(thashtu *asson5 v0e-sh+'r(a e 0(,!(t pranon vet'+ n,a p()a e )'r)es's5
)u !u +und t' 0eEon( t' shtypura nor+a0eF nd'rsa5 n'se d()ush sh)on posht' shu+'
err's(r'n +e e)sper(+entet5 da00(+( n' nuan1a t' duhet t' !en' t' da00uesh+e. E n!'!ta
,!' v0en edhe p'r t' ,!(tha +od(-()(+et e e)sper(+ent(t p'r+endur dhe t' )on-(r+uar
n,a p'rvo!a )udo.
N!' shp!e,(+ ( +(r' e +' 0art5 'sht' dh'n'5 6' n!' rre.e dr(te5 e shu+' pa) t'
ndrysh+e n,a sy t' .(n!5 +e n!' +!et n' du)!e t' )und'rta5 por s(pas t' n!'!t(t par(+5
+und t' 7'! 6' t' .hdu)en.
N'se n!' +7r'+!e5 +err n!' y00 n' sy5 e 1(0a vet'+ vet'+ +und t' da00ohen n,a .(<
+e0s,runde T(!5 )'shtu 6' a( +und t' !et' po a6 +(r' 7'!n' 6' ata t' .hdu)en n' 6o-t'
se d()ush +err n!' ,ot' err'suar n' syt' e t(!5 s()ur syt' e 00a+7's a-rohet an'n. N!'
p'rvo!' e n,!ash+e +und t' 7'het n' -(00(+ t' tetor 3K?K shu+' e 7u)ur n' )o+et'
+adh'shtore t' v(t(t. T' dy +e sy.et n,!yr' ,r(5 s( )ur ( a-rohet n!' dr(t' e ndr(tsh+e
n,a ana e 7(sht(t sh)urtuar !asht'.a)on(sht5 dhe n!' ,ot' t' )u6e t' err't5 +e t' 1(0'n
un' pash' ret' nuan1a t' +(ra n' +es t' d(t's5 +ad!e so00( t'r' )o+et' .hdu)et. E para
shp!e,ohet +e -a)t(n se p'r+es 0enteve dr(ta e y00(t ose )o+et'5 !o syr(n e .(5 'sht'
do7'suar n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e5 ( dyt( n,a -a)t( se n,a dr(ta e !o vet'+ n,a
ana e ret(n's n' t' 1(0'n (+a.h( ( sa! 7(e5 por n' d(sa sh)a00' e t'r' -undus 'sht' e
ndr(8uar5 du)e p'r-sh(r' edhe nd(h+' sh)a6e t' ndrysh+e5 t' 1(0at )an' 6en' t'
v'.h,uesve t' ndrysh+e hervor,eho<"en.
8asi dritn prmes %horoid lajthits dhe me n!jyr t kuqe shklqen prmes, disa
prej t %ilave 5enomene t shquar t n!jyrosur o"jektive dhe su"jektive t imazheve
varet urs n 8o!!end. &nn. QEEE(V. ). C,- ka studiuar me shum kujdes6 s dyti
!jen n!a imazhi i nj re5lektimi t drejtprdrejt shprndajn n pjest e tjera t
retins, t tilla si prapa pas vend %orneal n!a t %ilat drita sht re5lektuar srish
pjesrisht n!a retin, q tre!on m posht Mitr\%ksi%ht n vijim ve<anrisht
Gelmhol%it n 8o!!. &nn. QEEEV(. . ). .+, 55 ka theksuar6s treti sht pr shkak t
pr"rjes mikroskopike t mediave okulare e qelizave, 5i"rave, lkurs nj drit
shprndajn parre!ullt, duket n vend t parimit t shpr"rje, n!a t %ilat drita e
dukshme pr t 5lak n!jyr o"orret varet n!a ajo q Meyer n 8o!!. &nn. E:V(. ).
2*. ka "r o"jekt i nj studimi t ve<ant. ?uke u m"shtetur n kauzn e 5undit, si
n "az t shprndajn t drejtprdrejt re5lektim i imazhit t "urim drite pr pjesn
tjetr t ndri<im retinal t retins sht m e a5rt me 5oto, por shtrihet z"ehur n 5akt
t !jith 5undus.
N'p'r+!et e-e)t(t t' )o+7(nuar t' )'tyre sh)a6eve 'sht' dr(t' shu+' e do7't e y00(t
ose 7(sht )o+et'5 e n,!ash+e +e y!e n,a +es t' d(t's5 +' e 0eht' +7ytur5 +' a-'r se
(+a.h( ( 7ur(+(t t' dr(t's n' sy p()a5 6' n,a ndr(8(+( ( sy<terren n' a-'rs( t' sa! 'sht'
+' e -orta.
8randaj deklarata e #reOster4s
2+M
R
" qo5t se drita e syrit t djatht t m"ajtur 5ort 5laka qiri vepron n nj pjes t
retins, kjo e "n t !jitha pjest e tjera t retins n nj shkall m t madhe ose m
pak i 5toht pr t !jitha prshtypjet e tjera t drits. 8andjeshmri arrin a5r saj
maksimal ndaj njollat e ndri<uar, dhe ul me distan% n!a kjo n!a. Qit t moderuar
kundr4shtetet me t vrtet t zhduket n 5ushn e pjesve shum t ener!ized, dhe
trupi i n!jyrave t !jall nuk jan t privuar vetm t !jith shklqimin e saj, por
edhe ndryshime n n!jyrn e tyre. "
t njjtn arsye sht se njri pas metod Gelmhol%it "azohet
2,M
, ashtu4quajtur.
lart rrezet vjoll% e spektrit diellor, t %ilat nuk jan par me metodn e zakonshme,
madje edhe mund t shohim pa prdorimin e su"stan%ave 5luoreshente, n qo5t se
ajo sht e rre!ulluar q ata t izoluar n mnyr t konsiderueshme n!a pjes t
tjera t spektrit q ata dea5ened n!a drita shprndar, mund t kon%eptohet.
2+M
8o!!. EEV((. ). CBC
2,M
8o!!. QEEEV(. ). .,*
N!' )on)0u.(on ( p'r,!(thsh'+ +' s(p'r5 'sht' ,!(thashtu 6'5 pavar's(sht +e
ndr(8(+ n' rr(t!e5 sas(a e dr(t's re-0e)tohet n' .onat e .e.' dhe e 7ardh' 'sht' n' rr(t!e
n' t' n!'!tat )ushte5 por da00(+( ( 7ardh' n,a (ntens(tet( .e.' e ndr(8(+ du)et t' !et'
+' e +adhe5 sepse sh)'06(+( ( syve t' .e.' ,!(th+on' )ontr(7ues(t )ryesor' n'
sh)'06(+ ( re.ervave t' .e.a. $!o 'sht' p'r t'. She+7u00 ( arsyen e th!esht' 6' !u
+und ta 0eEon( n' dr(t'n +' t' +(r' se sa n' err's(r'.
P'rve8 )u-(!ve t' 0(,!(t5 t' 1(0at )an' t' 7'!n' +e sh)a00'n e (ntens(tet(t t' dr(t's5 nu)
duhet t' harro!+' se n!' )on-(r+(+ ( sa! p'r t' pr(tet du)e respe)tuar vet'+ n' +as'n
6' 0'n' !asht' e raporteve (ntens(tet rrethana t' t!era t' 1(0at P()'pa+!a e d(-eren1's t'
0ehta +und t' shpreh' n!' nd()(+. Tan( ende shu+' 'sht' het(+( ( rrethanave t' 1(0at
+und t' !en' t' 7e0an, nd()(+(t t' pasur n' )'t' dre!t(+ !o t' p0ot'F por d(sa p()a
duhet t' +erren parasysh5 t' 1(0at -(to!n' p'rvo!' der( +' sot5 +und's(sht v'+end!e.
Tash+' @)u4 'sht' th'n' se ra,o )(shte .7u0uar n!' nd()(+ t' 0ev(.!es s'
)o+ponenteve +7( per1ept(+(n e da00(+(t t' tyre. G!(thashtu /o0)+ann )a per1eptuar
)'t' nd()(+. T' )r(!o! ,!ur+'t +(r'n e sh-a6ur apo .hdu)en h(!e5 dr(ta I+a.he h(!e do
t' )ryhen5 du)e s!e00' h(!e 0'v(.ur n' t' n!'!t'n )oh'F dhe vet'+ ndrysh(+ (
du)sh'+
3
\
3WW
p'r1a)tohet n'n nd()(+(n e 0'v(.!es.
N' e)sper(+entet ra,o<s'5 )o+ponentet re0evante p'r )'t' d'shto( dy h(!et5 por
!an' +arr' n' +'nyr' 6'5 +e n!' te0es)op5 ( 1(0( 7renda Ro1honGs1hes n!' pr(.'+
@du)e )r(!uar n!' (+a.h t' dy-(sht'4 )(shte5 dhe 7ash)an,!(tur n!' pr(.'+ N(1o0 n'
-ront(n e 0ente (shte 5 +e rota1(on t' sa! 6' (shte n!' -oto n' 8do dhe t' +atsh'+
)ushte )und'r t!etr(t +und t' .7utet n,a n!' 7ash)an,!(tur n' hap!e t' .e.' )arton(
pro!e)tuar n' tar,et(+(n +7u0uar +e re 6(e005 )u pasta! n,a po.(ta e p!es't )ryesore t'
N(1o0 dhe pr(.+a Ro1honGs1hen +und t' p'r1a)tuar (ntens(tet re0at(v pre! dy
(+a.heve prodhuara n,a )!o e -und(t +e n!'ra t!etr'n. Do7't I+a.h( 'sht' v'n' n'
0'v(.!e n,a 0'v(.!e 0(neare t' pr(.+(t n' te0es)op't Ro1honGs1hen n' dre!t(+ t' syr(t
pas 0ente5 )'shtu 6'5 n' )oh'n e +atur )a0uar n,a )y vend )u ,rup( ( t(! sh)o( n'
6end'r t' -ort' p'r se )u r(+ ( t(! 'sht' ( pre)ur +e 7u.'.
N' tre ser( e e)sper(+enteve t' 1(0at !an' 7'r' n,a )onsu0tat(ve d(sa v'.h,ues n'
)'t' +'nyr'5 .hdu)!a e do7't t' (+a.h(t t' -ort' superpos(t(oned n' sy ,!enden n' n!'
shpe!t's( e 0'v(.!es s' (+a.h(t pre! 39 +(nuta )'ndore n' )oh' vend(n e dyt'5 )ur
(ntens(tet( ( v0er's +' t' do7't n' v(!(+ ( p!essh'+ -ort' (shteJ
N' p!es'n t!et'r. G!at' 0'v(.!es.
I.
3
\
=L
3
\
?K

II. 3 \
?3

3
\
KI

III.
3
\
I3

3
\
3=3
N' 0(dh!e +e d(-eren1'n e +adhe5 t' 1(0at tre,o!n' nu+rat a7so0ute e )'tyre tre ser(
e e)sper(+enteve5 ra,o u shpreh th!eshtJ "Ne ne %her%herai superioritet i%i X
expliquer, komentoni la sensi"ilitV de l'oeil %orrespondant X l'[tat de repove nj $tesi
di55erente ?ans %es trois seri d 'prvojave. : est lX un 8G$DM$$
physiolo!ique 5 sur lequel il y aura X revenir ".. ndrysh(+( nu) +und t' )et' varur
n,a d(-eren1a e v'.h,ues(t5 s( ra,o thot'J +' 0art' !an' "rVsultats X trWs peu4
%on%ordants, o"tenus par M. Qau!ier, par M. et par M. :harles Mathieu 0oujon6 ". J
ashtu s( pa) e n!' ndrysh(+( n' (ntens(tet(n a7so0ute5 e 1(0a p!es'r(sht n' )und'rsht(+
+e n!oh!en e 6art' t' 0(,!(t ton' n' astrono+( popu00ore5 d(sa tre,ues t' p'r,!(thsh'+
se a( e sho6'ro( p'r t' ,!(tha ,!y6et &joutons S , %omme rensei!nement propre X 5aire
de l'ju!er o"s%uritV du kampion, que l'5ai"le ima!e, lorsqu'elle se projetait en dehors
de l'ima!e 5orte, nj ;uand "iri disparu (ntensite Vtait en 3 \ 93WW . U
$ interesit n lidhje me ndikimin e lvizjes edhe vrejtjet e mposhtme t 1an!ers
jan
22M
, t %iln ai e "n n lidhje me z"atimin e 5otometr tijR
" nj t lehta dhe t vo!la shum t do"ta o"jekteve, 5enomen ndodh, se kjo e
5undit, n qo5t se ata jan konsideruar pr disa <aste n heshtje, papritmas, n vend
t qen edhe m t dukshme t zhduket pr t rish5aqen shpejt. 2n "esoj se ky
projekt4li!j nuk sht n ai i %ili mund t marr retin si i ve<ant, valzim ener!jin
e tyre sht e "azuar, por n 5aktin q syt kan drejtuar nj lvizje t vo!l n
momentet ku o"jektet jan t dukshme prsri, kshtu q tani t marr t njjtat 5oto
t re, n!jalli m par n mnyra t tjera pjes retin . 2n mund t shoh kt me
si!uri t madhe me rastin e punsuar me eksperimente &u"ert n kuptimin e
hapsirs s retins Hkrh v. 0rP5e's%hes &r%h. (((.M e pastaj t konsiderohet n nj
dhom t errt shum n pak metra distan% 5let t madhe letre, me ato t izoluar
n!a man!sit e mdha, numra t zeza ishin, dhe ai na dukej i rndsishm pr t
m"ajtur syrin mja5t t qet. dhom ishte aq errt, se shi5rat vetm vetm tani u sh5aq
pr ne si pika t zeza. ( 5iksuar nj n!a kto, kshtu q mori 4 n nj drit shum t
ult 4 jo shum koh m par si pik 5ikse se <do tjetr n !ri e 5let letre, e %ila ishte
!jithmon e errt, u zhduk plotsisht. 2 ka ndodhur ky moment, kshtu vendosjen
ishte tash e tutje e pamundur, doli nj ndjenj t pakndshme n or"it nj, syt e "ri
nj lvizje t vo!l dhe menjher tr 5let e me numrin e spoteve ishte dukshm
prsri. Mo%ioni ose u per%eptuar veten si t till, ose ajo sht "r n mnyr
ar"itrare, ose, m n 5und, ajo u zhvillua n!a 5akti q tani nj numr i ndryshm vend
qndronte n pikat e pamjes. "
22M
1reth hemeralopia p. ,*

Der( tan( a!o 'sht' ende e pa6art' se 8-ar' 'sht' 7a.a e nd()(+(t t' 0'v(.!es. Ju ta
)'r)o!'5 n' -a)t(n se d(-eren1a n' n!' re5 dhe !o ende 0odhur v!esht' trup(t5 por s(
p'r7'r's(t e d(-eren1's nu) +und t' ndryshohet n,a 0'v(.!a5 por th!esht vend( (
d(-eren1's shu+' t' vo,'0 'sht' ( 8+endur5 )'shtu 6' nu) du)et se )usht 0odh!e +und
t' redu)tohet n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e n,a 0'v(.!a.
S' shpe!t( 'sht' e +undur 6' a!o 'sht' p()'pa+!e p'r-or1ohet e d(-eren1's 'sht' +'
tep'r n,a shu+(1a e p()ave s( -res)(n' e )'tyre p()ave5 not(1ea7(0(ty +' ( +adh (
da00(+(t n' 0'v(.!e t' 0(dhura5 a6 ndoshta n!' p'r+70edh!e e p'rshtyp!en e p()ave t'
+arra rradha.( n' per(udh'n der( )u-(.(+e t' 1a)tuara ndodh. S' -und(5 pas5 natyr(sht5
,!(thashtu nu) de)0aro( ende5 por n,a un(versa0(tet( ( sa! der( d()u n!' de)0arat' arsye
.'vend's(+5 raport( n' 0o!'ra +und t' !et'. Hdo )rahas(+ ( dy +adh's(ve t' ndrysh+e
+e +' t' su)sessh+e n'se ne su)ses n,a t' n!'!tat p!es' t' trup(t s( n' t' n!'!t'n )oh'
(nterpreto!n' t' n!'!t'n ,!' +e t' ndrysh+e5 s( EH ;e7er the)suara dhe t' +7'shtetur
n,a ,!y)(+et5 dhe ashtu s(8 7'r( @$ap(tu00( K4 'sht' pohuar. Pra5 ne shoh(+ n!' da00(+
t' vo,'0 +es dy pesha +' e 0eht' du)e rradha.( peshon +e t' n!'!t'n dor'5 s( n' t'
n!'!t'n )oh' +e duart e t' ndrysh+e. N,a 0'v(.!a e )o+ponent've n' e)sper(+entet
tona5 por t' 0ehta d(-eren1a s(+u0tan p'r p()a t' ndrysh+e t' ret(n's !an' )onvertuar
n' n!' t' n!'pasn!'sh+e5 p'r t' n!'!t'n ,!'. N' t' n!'!t'n p()'5 ra n' dr(t' vet'+
a)o+a +' t' -ort'5 du)e r'n' shpe!t t' do7't dhe anas!e00tas5 dhe +' t' shpe!t' 0'v(.!a
'sht'5 a6 +' shu+' p()' ndodhur n' )oh'n e duhur n' )'t' su)ses(on n!'. *e,!(that'5
)y shp!e,(+ der( +' tan( 'sht' vet'+ n!' +end s(.
T!etra 'sht' n!' n,a rrethanat t' 1(0at )an' nd()(+ n' sh()(+(t t' n!' ndrysh(+5
.,!er(+(n e p'r7'r'sve5 pa5 +e,!(that'5 0(,!( n' 0(dh!e +e (ntens(tet(n 'sht' ndryshuar
n,a )ur .,!at!a 8do her' +7etet e )rahasuesh+e5 ashtu s(8 (shte +en!'her' e 6art' n,a
-a)t( se a!o n' y!e shu+'5 s( edhe n' h(!e t' dendura )a provuar t'
v0e-sh+e. *e,!(that'5 n!' vend t' 0ehta 'sht' n' t' n!'!t(n (ntens(tet !o 0eht's(sht t'
da00uesh+e n,a posht'5 s( n!' .on' t' 0ehta. Sepse tan( )!o te+' 'sht' d(s)utuar +' n'
deta!e n' $ap(tu00(n 335 )'shtu 6' un' nu) !a+ )'tu +' te! p'r )'t' 8'sht!e.
S' tret(5 a!o )a tre,uar se n!' e dh'n' ndrysh(+ re0at(v dr(ta 'sht' .7u0uar 0eht' )ur
t' ,!etur p'r7'r's(t e t(! n' to)' t' err't t' 0ehta s( n!' dr(t' n' n!' s-ond t' err't. $'tu
rru,' nu) 'sht' e 7a.uar vet'+ n' p'rvo!'n +e shpreh!en e 6art' t' ra,o n' 0(dh!e
+e .,!edh!en e n!' ose t!et'r n' n!' raport t' dh'n' n,a a( aparat -oto+etr()e
n,a
9=4
F Han)e0 por ,!(thashtu )a ,!etur +e rast(n n!'!tat teste t' t!era -oto+etr()e5 t'
1(0at nu) !an' 7otuar der( +' tan(.
9=4
veprat ra,o Gs5 reda)tuar n,a Han)e0.

S' -und(5 v're!t!e n' v(!(+J N' ana0o,!( ndryshe .a)on(sht v0e-sh+e prest(,!(o.e
+es )atran dhe n,!yra5 )!o 'sht' n!' du)sh'+5 n,a )!o ana0o,!( t' ,!(th' rru,'n n,a
)(1)(n,5 -a)t( 6' 0(,!( #e7er nu) s(,uron )'shtu 'sht' n' -ush'n e n,!yrave5 s(5
+en!'her' pas )o+un()uar5 n' .onat n' -ush' t'5 d+th5 t' n!'!tat da00(+e t'
r'nd's(sh+e n' -re)uen1at !an' 0ar, n,a -re)uen1at e n,!yrave n' +'nyr'
propor1(ona0e. N' -a)t5 syr( +7ahet n' )u-(!t' e spe)tr(t n' (nterva0e t' n!' ndrysh(+(
t' tret' t' vo,0a apo edhe t' +'dha pa) n,!yra5 +e,!(that'5 tran.(1(onet r'nd's(sh+e
n,!yr' n' +'nyr' t' shpe!t' t' nd!e)ur n' -ush'n e verdh' dhe t' ,!e07'r 'sht' 6' t'
,!(tha -a.at )a0(+tare n' +es t' verdh' dhe t' ,!e07'r n' (nterva0(n e n!' ,!ys+' ton e
vo,'0 !an' t' +7ushur +e n!er'. s' 7ash)u 9>4 . Ra -!a0a5 )a edhe t' t!era5 nu) do t'
d(s)utohet )'tu5 p()' n' t' 1(0'n ana0o,!( +es tone dhe n,!yra d'shton. 9?4
9>4
He0+ho01(t n' raportet e "er0. )ad. 3K??. S. I?I --.
9?4
N' )ushtet e S. 3AA --.

2( 4o#"!
26(
.
N' -ushat e sh'ndosh'5 'sht' e r'nd's(sh+e 6' t' 7'het da00(+( th!esht t(n,u!5 t'
1(0at nu) )an' -usha t' 1a)tuar5 )u pasta! 'sht' th!esht -or1a s( d(8)a e +atsh+e n'
)ons(derat'5 dhe t(n,u!t5 n' t' 1(0'n varur n,a a+p0(tud' dr(dh!e5 shesh(n +e t' n!'!t(n
-or1'n propor1(ona0e5 dhe ( -re)uen1ave dr(dh!e varur5 p'r t' t'rhe6ur n'p'r t' n!'!t'n
+atet -(.()(sht5 0art's( s(do+os du)e pasur parasysh. Raportet e -or1's 6' do t' !et' po
a6 n' at' s( t' t!era5 t' 1(0at +und t' sh6yrto!' vet'+ 0art's(n' e -und(t. &e t'
p'r+70edh(+ par' -or1'n n' sy.
9A4
N' )ushtet e S. 3AW reda)t(+eve S. =AI<>3L.

Ren. dhe ;o0- 9I4 )an' n'n 0(n!' /(erordt<s' n' p'rputh!e +e +etod'n e rasteve e
dre!t' dhe e ,a7uar e)sper(+ente +7( nd!esh+'r(n' e vesh(t p'r d(-eren1at n' n(ve0 t'
sh'ndosh' n' )urd(sur e n!' or' 6' (shte vendosur n' d(stan1a t' ndrysh+e n,a vesh(
n'n +asa t' p'rshtatsh+e t' pun'suar. Re.u0tat( )ryesor v(!on n,a e)sper(+entet e
tyreJ
9I4
9 r1h. H. 3K?A S. Po,,end 3K? /(erordt<s'. nn. :C/III.

UN'se dy v0era t' sh'ndosha e por Intens(tet( a7so0ut(sht shu+' e do7'ta per1eptuar
d(re)t pas n!'r(<t!etr(t5 )'shtu 6' s(,ur(a e G!y)(+(t rr(tet +e rr(t!en ndrysh(+ n'
n(ve0et e t' sh'ndosha n' +'nyr' 6' v0erat e sh'ndosha n' raportet e &WW ; . (sh(n I9
n'n t' ,!(tha rrethanat ndryshon(n n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e n,a n!'r(<t!etr( +e
v0era t' sh'ndosha5 s(00en s( 3WW ; L95 nu+r( ( vend(+eve t' sa)ta te!)a0on vet'+ n!'
,!' e vo,'0 shu+a e rre+e dhe +7et( pavendosur U.
$!o pun'suar +e ,!y)(+et e )u!des(t +er(to!n' )ons(derat' s( she+7u! (0ustrues t'
.7at(+(t t' +etod's s' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara5 dhe5 n' 6o-t' se a!o 'sht' p'r
t' ardhur p'r t' +'posht+e n' )ons(derat'5 du)e tre,uar n!' s(,ur( re0at(v(sht t' u0't
n' n!ohur(n' e da00(+eve n' (ntens(tet t' sh'ndosh'5 !an' t' por !o t' p'rshtatsh+e p'r
t' vendosur +7( v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t ton'5 p'r sh)a) se ata nu) (sh(n t' dre!tuar n'
7ara.(n' e d(-eren1's per1eptuar n' n(ve0e t' ndrysh+e t' sh'ndosha a7so0ute. Pasta!5
e)sper(+entet e +'posht+e )an' t' 7'!n'.
$ur un' !a+ +e n!er'.(t n!er( ar,'tuan e)sper(+entet -oto+etr()e p'r r'nd's(n' e
+adhe t' n!' prove +' t' p'r,!(thsh+e t' &(,!(t /e7er(t5 pas e).e)ut(+(t t' t(!5 a( e
(+prov(.uar e prov's p'r)ohsh'+ t' 0(,!(t p'r (ntens(tet(n e sh'ndosh' t' 7ara7art'
+e aparatet e +'posht+e5 e 1(0a (shte 7'r' pa shu+' d(t' )osto du)sh'+.
!o )ons(ston th!esht n' n!' 8e)(8 pendu0(erenden 6' ,odet )und'r n!' p!at' n,a n!'
-ryr' apo !o -ryr' su7stan1'. S( )y a)s 0av!err's (shte n!' ,!(0p'r' thur!e e -ort'5 du)e e
)thyer n' vr(+a 7ron.(5 n' +es t' dy5 h(pur +7( n!' "rette5 0(dhur 0art n,a n!' )ry6
pre! drur(5 shty00a. $uptohet5 1(0ado 6' 'sht' e 7'n +' t' r'nda apo t' 0ehta5 +und t'
7(e n,a n!' sas( +' t' +adhe apo +' t' vo,'0 nda! p!at' 8e)(8(t5 aparat( ( a-rohet +'
shu+' apo +' 0ar,5 t' sh'ndosh' 'sht' )ons(deruar t' !et' -(.()(sht +' t' -ort' apo
+' t' do7't. N' n,a aparat( n' vers(on(n e sa! t' para )a pasur )u-(! t' .onave
.,!edhore p'r 1a)t(+(n e 8do 0art's( p'rs'r(tur e 8e)(8(t5 e n!'!ta Nuartant (shte p'r t'
7'r' )o+pens(+ +e )usht d(sa shen!a pa.ar n' 0art's( t' ndrysh+e n' an'n e aparat(t
dhe 8do 0art's( p'rs'r(tur e 8e)(8 p'r1a)tohet n' )'t' +'nyr'. 8e)(8 (shte pre! drur(
dhe she+7ur n' n!' sh(she 6e06( )atror. Tan( dy 0art's( e 8e)(8 u v(.(tuan5 e 1(0a
t(n,'00on +!a-t t' da00uesh+e dha se n!' )'+7' d(re)t n' pa!(s!e v'.h,ues nu) (shte (
,a7uar5 )ur a(5 pa e d(tur 0artes(5 e )'sh(00o( 6' .' (shte +' e -ort'F por pa) da00(+ t'
+!a-tuesh+e se n' 6o-t' se !u t' redu)tuar d(-eren1'n +e rreth ,!ys+'n e vend(+(t
(shte ( pas(,urt dhe (shte raste p!es'r(sht e dre!t' dhe p!es'r(sht t'
,a7uara. t'her' v'.h,ues( he6ur rradha.( n' A5 395 3K hapat5 )'shtu 6' d(stan1a
-(00estar u rr(tur dy+7'dh!et'<-(sh n,a n!'!t'n aparat(t t' pa)t'n. N' se1(0(n n,a )'to
d(stan1a5 ( n!'!t( e)sper(+ent u p'rs'r(t +e ato dy p()at d(sa her'5 t' 1(0at e
p'r1a)tuara ende t' n!ohur p'r v'.h,ues(t n' .on'5 por )(shte vet'+ ndrysh(+ shu+'
( do7't para6(tur. N' 39E d(stan1a e v'.h,ues(t5 (ntens(tet(n -(.() t' sh'ndosh'
n'
3
\
3>>
.7r(t'n
9K4
5 ashtu s( dhe nevo!a p'r t' .hdu)et nu) d( shu+' p'r da00(+(n
vet'+ t' du)sh'+ p'rte! a-'r5 n'se a( vare! ndon!'her' n' -u6(n' a7so0ute t'
sh'ndosh'. Por n' t' tre d(stan1a e v'.h,ues(t +7etur e n!'!t' ,!y)(+(n po a6 n'
+'nyr' t' s(,urt' dhe t' sa)t'5 s( n' a-'rs( t' a-'rt.
9K4
Se )!o do natyr(sht vet'+ n' 0(dh!e +e pun's(+(n e e)sper(+ent(t t' !et' n'
a!'r t' 0(r'. *' s(p'r 'sht' 7'r' n' n!' hap's(r' t' +7y00ur.

Pra5 para n' d(sa +'nyra (shte +a)(n' dhe t' p'rp(6et t' do+osdosh+e du)e! e
+arr' sa duhet n' )ons(derat' dhe re.u0tat( n' +'nyr' vend(+tare 6' (shte p'r tGu
pr(tur5 n!' +ode0 +' ( sa)t' +e n!' aparat t' nd'rtuar +e )u!des do t' 8o!' n' pa
re.u0tate t' t!era. N' -a)t5 )!o 'sht'5 n' -a)t tre,ohet n' n!' sh)a00' shu+' t' +adhe
e)sper(+enta0e +e n(ve0e t' sh'ndosha n,a t' th!esht' p'r d(sa 6(ndra her' n'
e)sper(+entet e +'vonsh+e /o0)+ann<s' 6' nu) !an' 7'r' +e n!' 0av!err's n' r'n(e5
por 0(r(sht n' n!' p!at' t' 8e0()ut n' r'n(e 7a00s 8e0()u n'n +asa t' nevo!sh+e dhe n'
d(sa )a+ +arr' p!es'. N' )'to e)sper(+ente5 s( 0art's(a r'n(e5 s( ashp'rs(a ndryshuar e
topa n' r'n(e5 s( d(stan1a e v'.h,ues(t 7renda )u-(!ve t' ,!er'F 0art's(t' r'n(e dhe
da00(+et e tyre5 por n' n!' sh)a00' vert()a0e p'r,!at' t' 1(0ave n,!ar!a )a ndodhur
p'r1a)tuar sa)t's(sht. P'rve8 )'sa!5 +'nyra e+'r(+( dhe su)ses( ( e)sper(+enteve +e
(sh p'rputhe!. *e n!' shu+'00o!sh+'r( t' n(ve0eve a7so0ute t' sh'ndosh' p'r)at's(sht
raport( ( 0art's(t' r'n(e = sh-a6 ; > n!' raport t' 7ara7art' t' n(ve0eve t' sh'ndosha t'
1(0at posht' +'posht+e der(v(+ ( p'r,!(,!et5 vet'+ t' +!a-tuesh+e p'r t' sh)a)to!'
n!' ndar!e t' 1a)tuar p'r dy v'.h,ues +e ,!y)(+ t' +(r' 6' t' +arra +e Ren. dhe
;o0- Re.u0tatet ndoshta pa!tohet.
@tu sht nj n!a ditar vzh!imi n!urta prshkrimin e detajuar t eksperimenteve
Volkmann4s.
"je "ar prizmatik sht m"aruar dhe vertikalisht vendoset n nj #rette, i %ili
mund t pr5tohet n!a tre vida n horizontal. kt pik dy dyta jan "ashklidhur,
n!a t %ilat t dy kraht horizontale , z"razet. n!a lartsia %iln dy kraht )hih,
lejohet t "jer posht nj top n "ord, topi u kapur n mes t !ishtit t madh dhe
!isht tre!ues 6. maja e !ishtit tre!ues preku krahun e tij ose ., dhe pastaj !ishtat
jan hequr me kujdes n!a njri4tjetri n mnyr t "jer topin kisha dy topa e
ashprsis t "ara"art, prm"ledhur nj me t majt, tjetra me dorn e djatht pr
t marr topin pr prpjekjen e dyt, jo vetm pas rastin e par, apo pr t pasur edhe
n krkim. "
"M i madh n a5rsi t vzh!uesit d!juar 5und n instrumentet e n!jarjes ishte ,
metr, distan%a maksimale sht / metra."
"Qartsit a"solute e rnies, t %ilt erdhn n krahasimet ndryshonte si * : . ,,.+ "
"8esha e topat n rnie ndryshonte si ,.*. 0rmm. : ,C.-. 0rmm ....... "
"8rpjekjet e shumta "renda !jersia e dallimeve t shndosha tre!oi se
G$(?$G&( dhe un jan n !jendje t "jn dallimin me si!uri n nivelet e
shndosha, t an!azhuar pr njri4tjetrin si * : . sillen C se di5eren%a sht
reduktuar n raportet / : kshtu ardhur = tashm individuale !a"im dhe m shpesh
pavendosmri para vendimeve. "
"F$:G$1 @ontrasti ishte e !a"uar tashm n prqindjen e * : C shum shpesh,
por kur ai me sa duket kishte ushtruar ndikim n rritjen e diskriminimit, sepse n
5und t nj seri shum t !jat t vzh!imeve ai dallohen nivele t shndosha n
raportet e *. : C <do her si< duhet, ndrsa ai ishte i !a"uar n 5illim shpesh d!juar
si duhet dhe pas !jykimeve t !jata ende
,
U
*
t in5orma%ionit t rrem
!jat
2
U
*
"hen t drejt. "
E)sper(+entet e +'parsh+e !an' 7a.uar n' par(+(n e +etod's s' da00(+eve vet'+
t' du)sh+eF dhe p'r sh)a) t' arsyeve t' 1e)ura +' par' +e an' t' )'sa! +etode nu)
+und ndoshta t' arr(tur t' n!'!t'n +preht's( s( +etod' e t' dre!t's dhe t' rasteve t'
,a7uara dhe t' thot' ,a7(+5 testet n' +'nyr' t' .a)onsh+e to)'sore +7eten pas )'to
+etoda !an' ende t' d'sh(ruesh+e. Por n' ndrysh(+ !asht'.a)on(sht t' +adh t'
n(ve0eve a7so0ute t' sh'ndosha 6' )(shte vend n' e)sper(+entet e 7'ra5 ata !an'
)r(t()e t' +!a-tuesh+e p'r v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t n' p'r,!(th's(5 dhe a!o +und t' +' t'
+'nyr' n!' dev(!(+ ( vo,'0 ( n!'!t' t' !et' e +undur 7renda )u-(!ve t' testeve t'
pun'suar5 pa n!' pro7a7(0(tet t' t(00' e !ust(-()on at'.
Do t' (shte e do7(sh+e p'r t' shtuar +' shu+' ,!'ra ,!at' 6' do t' p'rdoret n'
e)sper(+ente t' )'t(! 00o!( aparateve dhe teor(n' e tyre.
S1ha-hOut0
9L4
)a par' n!' (nstru+ent +e topat n' r'n(e p'r t' +atur nd!esh+'r( t'
t(n,'00o!' ( -ort' thuhet5 +e,!(that'5 e n!'!ta p'rdoret vet'+ p'r +at!en e nd!esh+'r(s'
a7so0ute.
Jo +' pa) 0av!err's sh'ndosh' tash+' 'sht' p'rdorur p'r t' t'rhe6ur p'r )'t'
6'00(+ n' p'rdor(+. Itard
=W4
)a t' t(00' n!' t' heto!' nd!esh+'r(n' e vesh(t sh'r7yer n'
s'+und!et e vesh(t +e e+r(n )u+eter5 ( 1(0( p'r7'het n,a n!' una.a Ch(pped 7a)r(t5
varur 0(rsh'+ n' n!' sh)op t' n,r(tur n,a n!' )o0on' n' n!' +a)(n' p(edesta0et5 dhe
)und'r t' 1(0at ,reva 0av!err's5 0art's( t' 1(0ave +atet n' n!' raportor.

9L4
7hand0. d. "IER. )ad. /II. 9 7th.
=W4
;ort Geh0er<s'. rt. D',!(+(. S. 393I
#n' vet' )a+ +' 0e!on( t' sh)rua! n!' 0av!err's t' dy-(sht' +e sh)a00' t' sh'ndosh'
har)5 )u dy 0av!err's )re!t's(sht (dent()e t' nd'rtuara n,a t' dy an't )und'r n!'
propo.o! t' trash'
=34
+und(F *e,!(that'5 der( +' tan( nu) ,!endet ende )oh' p'r t'
7'r' e)sper(+ente +e t'.
=34
*e dru un' )a+ 6en' n' ,!end!e p'r t' +os arr(tur t' n!'!t(n t(n,u00 p'r t' dy
pendu0u+s.
P'r-sh(r!a e n!' teor( t' (nstru+enteveJ
!o 'sht' ,!etur 0eht's(sht se )ur n!' trup a!o 7(e n,a r'n(e t' 0(r' ose s( n!' var'se
n' n!' trup t!et'r5 (ntens(tet( ( sh'ndosh' 6' da0(n n,a pro1es( ( raportet p'r7'r' e 0arta
t' r'n(es dhe pesha e trup(t 7(e 'sht'
=945
sa ( p'r)et Nd()(+( ( re.(sten1's s' a!r(t
+und t' ne,0(.hohet dhe sh)a00a e r'n(es s' ndon!' nd()(+eve t' t!era sh6et'suese.
=94
S1ha-hOut0 'sht' (ntens(tet( sh'ndosh' 'sht' propor1(ona0 +e rr'n!' )atrore
t' 0art's(s' r'n(e t' trup(t t' sh'ndosh'<+arr!es @*yn(h. 7hand0. /II. S. 3I45 t'
1(0(n un' nu) +und t' ,!e!n' +en!'her' pas +7( pre!ardh!en e +'posht+e.

N' -a)t5 -or1a e sh'ndosh' 'sht' propor1(ona0 +e )atror(n e a+p0(tud' 0')und!e t'
trup(t osh't(+'F a+p0(tud' 0uhat!e e trup(t osh't(+' 'sht' +e t' )a0uar @s(pas
-or+u0ave t' n!ohura4 propor1(ona0e +e shpe!t's(n'5 ,r(+1at n,a po.(ta e tyre t'
e)u(0(7r(t5 pra e n!'!ta5 t' 1(0at ata !an' 0ar,uar pre! sa!. $!o 'sht' n' )ushtet +70edhur
e shpe!t's(s' +e t' 1(0'n ,odet trup(n n' r'n(e dhe pesh'n e sa!. Shpe!t's(a +e t' 1(0'n
1'non trup(t5 d+th5 shpe!t's(n' p'r-und(+tar t' rast(t t' t(!5 n' p'rputh!e +e 0(,!et e
,rav(tet(t 'sht' propor1(ona0 +e rr'n!' )atrore t' 0art's(s' s' r'n(es. Pranda!5
shpe!t's(a e -und(t 'sht' propor1(ona0 +e )atror(n e at' 0art's( t' r'n(es5 dhe p'r )'t'
arsye 'sht' edhe shesh( ( shpe!t's(s' +e t' 1(0'n ,r(+1at 0'v(.(n 0ar, n,a po.(ta p!esa
t!et'r5 dhe )'shtu 6' )y rast 'sht' propor1(ona0e +e 0art's(n'. N' n,a a!o 'sht' e
n!ohur tan(5 nu) 7'n da00(+ s( +e shpe!tes(ne p'r-und(+tar n'se n!' or,an ( 7(e
p'r+es 0(r'<v!esht' apo sht(,!et shtre+7'r p'r+es n!' 0art's( t' 1a)tuar5 )'shtu 6' !u
+und t' sh(hn( v'.h,(+(n e +'parsh+e ashtu s( 8e)(8 ( rast(t5 0av!err's @du)e
supo.uar -'r)(+ n' a)s s( van(sh(n,0y4 p0()on( s( n!' trup t' 0(r' n' r'n(e. Ju duhet
vet'+ n' 6o-t' se t' dy ro!e 6' t' n!o-to!' or,an(n n' r'n(e p'r t' -(00uar n!' shpe!t's(
n'se -un)s(on( ( spe1(-()uar ( (ntens(tet(t t' sh'ndosh' duhet t' !et' e v0e-sh+e n'
0art's( r'n(e. Re.(sten1a e a!r(t pr(tet n' 0art's(t' r'n(e t' u0't dhe shpe!t's( n' t' 1(0'n
ata do t' vepro!n'5 n' p'r,!(th's(5 +' shu+' +und t' ne,0(.hohet5 )ur t' ap0()on(
avanta.h )ur n!' trup n' r'n(e.
N,a /or(,e+ e 6art' se -or1a e sh'ndosh' n' 0av!err's t' sh'ndosh' !o n' )ushtet e
)'nd 0art's( p'r t' 1(0'n 8e)(8 n,r(het +7( p()'n +' t' u0't t' 0av!err's(t5 por 0art's(a
vert()a0e5 pra n' )ushtet e stad(u+(t5 pas s' 1(0's (nstru+ent( +und
t' !et' e 7ara7art' p'r t' d(p0o+(+(t. P'r she+7u005 6' )os(nus ( >? ,rad' 7ara7art'
+e W.IWI dhe )os(nus pre! LW _ eshte e 7ara7arte +e .ero5 at'her' pas )'sa!
raport( ( n(ve0eve .anore )'to dy 0artes(5 3<W5IWI R W59L=<3 ose naheh(n s( = der( n' 3W
&art's( )'nd AW _5 LW _5 3KW _5 6' )orrespondon +e n!' raport pre! n(ve0eve t'
sh'ndosha ` ; 3 ; n' 9 P'r sa )oh' 6' 0art's(a nu) e )a0on AW _5 e +und t' p'ra-ruar
(ntens(tet( sh'ndosh' 'sht' propor1(ona0 +e )atror(n e vendosur t' n!'!t'5 )'shtu 6'
n!' 0art's( t' dy-(sht' )at'r her'5 tre-(sht' n'nt' her' +e (ntens(tet t' sh'ndosh'
)orrespondon naheh(n
==4
.
==4
$!o rr!edh n,a -or+u0a e n!ohur < et!
$'tu !an' dy tavo0(na t' vo,0a5 t' 1(0at ( !ap(n )orrespondon +e n,r(t!en e n!'
0av!err's t' sh'ndosh' n,a W _ der( n' LW _ n' n(ve0e t' sh'ndosha dhe anas!e00tas5
n'se trash's( 'sht' vendosur n' LW _ 'sht' e 7ara7art' +e 35WWWW @Ta7e0a I4 ose 3W @n'
Ta7e0'n II4. N' 3KW _ at'her' 'sht' dy her' +' e +adhe sa n' LW _5 dhe t' ,!(tha
n(ve0et n' 0art's( +(d(s LW _ dhe 3KW _ nd'r+!et r'n(es )'tu5 !u nu) do t' 0eht' t'
.7atohet n!' 0av!err's n' 0art's( +7( LW _.
Tabelat " marr!h"iet " mes "ritje" e "j la&jerrs t sh"!osh !he t
i"te"sitetit t sh"!osh.
%. %%.
E0evat. For1a E0evat. For1a For1a E0evat. For1a E0evat.
LW _ 35WWWW >? W59L9L 3W LW5 WW = >?5 ?I
K? _ W5L39K >W _ W59=>W L K> _5
9A
9 =A _5 KI
KW _ W5K9A> =? _ W53KWK K IK _5 3 9? _5 K>
>A
I? _ W5I>39 =W _ W53=>W I I9 _5
?>
` 3I o5 3L
IW _ W5A?KW 9? _ W5WL=I A AA _5
>9
a 39 _5 LI
A? _ W5?II> 9W _ W5WAW= ? AW _5
WW
3
\
K
L _5 WI
AW _ W5?WWW 3? _ W5W=>3 > ?= _5
3=
3
\
3A
A5 >3 _
?? _ W5>9A> 3W _ W5W3?9
?W _ W5=?I9 ? _ W5WW=K
N' 0(dh!e +e -ush'n n' t' 1(0'n -re)uen1a dr(dh!e 'sht' p'r,!e,!'s p'r +adh's(n' e
st(+u0(t5 !an' !asht' de)0arat's s' p'r,!(thsh+e /e7er(t se5 1(tuar edhe n,a ;e7er5
(n-or+a1(on( De0e.enne e paraF por n' v'.h,(+et e t(!5 s(8 e )a+ 7(ndur veten e
tra)tat t' t(! or(,!(na0e )an' t' 7'!n'5 n' )ryesore5 +' tep'r n,a -a)t( se dev(!(+e n,a
past'rt(n'5 as n' )'t' apo se (nterva0( 00o!( @un(son5 o)tav'5 pest' u. C.4 !an' t'
da00uesh+e5 s( t' n'se dev(!(+( n,a 7ara.(n' e dy tonet n' t' n!'!t'n tre,ues(t e
-re)uen1ave apo n' n(ve0e t' ndrysh+e t' s' n!'!t's sh)a00' ton du)et e +adhe5 e 1(0a
'sht' pyet!a e v'rtet' t' 0(,!(t #e7er. Nd'r)oh'5 )a n!' nevo!' p'r )on-(r+(+ t' 0(,!(t
n' )'t' dre!t(+ !o vet'+ testet spe1(a0e pas( a!o 'sht' e th!esht' dhe t' thot' de)0arat'
a6 -a+')e6 t' GehTres +u.()ore 6' raportet e 7ara7arta t' -re)uen1ave 6' (
)orrespondo!n' n!' s( t' 7ara7art' d(-eren1' ton per1eptuar n' o1taves t' ndrysh+e5
)'shtu 6' )t( s( dre!tp'rdre!t' t!et'r +und t' +7a!' provuar d()u edhe p'r da00(+e t'
+'dha. G!(thashtu5 Eu0er5 Her7art dhe Dro7(s1h )an' to ,e-u2t n' ana0(.at e tyre
+ate+at()ore t' tona0.
I pyetur d(sa n!er'. +e sean1a t' +(ra +u.()ore +e pun's(+(n e rast(t t'
e)sper(+enteve +e n!' 0av!err's pre! drur( t' sh'ndosh'5 e 1(0a u hap n' dru5 n' 6o-t'
se ata nu) ver+T1hten n!' )rahas(+ +e raport(n e n(ve0eve t' sh'ndosh' n' >? _ dhe
LW _ +e n!' raport 7ara.(+ t' p(t1hes. D(sa !an' de)0aruar t' paa-t'F por )a6 t'
8ud(tsh+e t' +!a-tuesh+e5 votuan +'5 e 1(0a n' n!' )rahas(+ !an' +arr' @t' pavarur
n,a n!'r(<t!etr( dhe pa e d(tur se n,a ,!y)(+et e t' t!er've d(8)a45 at'her' 7(en da)ord
+e t' )rahasuar raport(n e n!' t' )at'rt. Por un' do t' !ap n' )'to teste n' vet'+
pun's(+(n e tyre t' +'parsh+e t' pap'rpunuar dhe rast'sor e +' pa) d(8)a se se
)onsensus( nu) (shte pa p'r!asht(+5 dhe t' +7a!' veten ende p'r shu+' e
d(s)utuesh+e n'se n!' )rahas(+ t' dre!tp'rdre!t' +es raportet e (ntens(tet(t dhe
0art's(s' n,a nd!en!a -are p'r t' nE!err'. N' ndodh ndon!' n,!ar!e5 re.u0tatet e )'tyre
e)sper(+enteve n' po.(t(ve n,a Ren. dhe ;o0-5 s( /o0)+ann +or( n' t'5 pas( 6' !u
nu) da00(+e t' pr(rur +' tep'r t' r'nd's(sh+e n' n(ve0et e .'r(t @= ; 3W4 p'r t'
v0er'suar s( t' 0art'.
E n!'!ta +arr'dh'n(e (shte (nteresante p'r +ua n,a n!' +u.()ant @v(o0(n' /(rtuo.'t
v. ;as(0eCs)(4 p'r t' d',!uar -!a0't5 !u )en( pasur p'rvo!a n' -est(va0e )'n,'
Rhe(n(s1he se n!' )or pre! >WW .'ra +esh)u! !o n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +' t'
-ort' p'rshtyp!e se sa du)e 7'r' 9WWth
3( pesha.
37(
*!etet e +etod's s' da00(+eve vet'+ per1eptuesh+e +arr' re.u0tate ;e7er<s'5 )u
)on-(r+(+( ( par' ( 0(,!(t ton' 'sht' e nevo!sh+e n' -ush'n e P'rp!e)!et pesh' tash+'
!an' p'r+endur. P'rp!e)!et e t(! p'r t' pasur +er(t'n e ve8ant' 6' +e n!' p!es' t' sa!5
nd!es( pres(on( ( 0')ur's 'sht' ( ndar' n,a nd!en!at +us)u0are5 dhe re.u0tatet e -(tuara
n' )'t' +'nyr' )an' 6en' n' )rahas(+ +e ato t' +arra +e pretend(+et e p'r7ash)'ta
t' t' dy nd!es(5 +e,!(that'5 pas( p'r veten t(+e *etoda e e)sper(+enteve raste dre!t'
dhe e ,a7uar t' pa,uar5 t' 1(0at ne do t' -0as(n n' ho00's( +' t' +'dha n' te)st(n e
+'te!+' t'5 'sht' du)e u .hv(00uar n'5 n' t' ,!(tha p()at e peshave )rahas(+5 0(dh!e e
natyrsh+e +es dy nd!es(ve t' 7'!n'. N!' ndar!e e sa)t' e t' dyve (shte n' -a)t !o edhe
e).e)utuar s(pas +oda0(tet(t t' pro1es(t5 por u sh-a6 n!' prov' t' p'r7ash)'t t' 0(,!(t
p'r t' dy!a5 du)e pasur parasysh sa)t's(n'5 ( 1(0( pre+to( +etod' e do7(sh+e edhe
)'to p'rp!e)!e )an' 6en' !o +' pa) p'r stud(+(n e +etod's se p'r e).a+(n(+ 0(,!(
p'r1a)ton.
=>4
N' )ushtet e S. 3A>5 3KA<3LL. R(sh()(+( S. 3AK<3I=5 =?K<=AI.
P'r t' )uptuar(t e +'posht+e 'sht' n!' re-eren1' +e at' shpesh do t' !et' e
nevo!sh+e5 a!o 6' 'sht' th'n' n' )ap(tu00(n +7( e).e)ut(+(n e +etod's5 pa 6' un'
+endo! se 'sht' e nevo!sh+e p'r t' ardhur p'rs'r( )'tu n' deta!e +7( t'. N,a ana
t!et'r5 d(sa d'sh+( dhe she+7u! (0ustrues do t' ,!endet n' at' 6' 'sht' th'n' at!e
posht'.
Ser( )ryesore (+ test n' te+'n n' -!a0' !an' dy5 dy duar dhe n!' @+e t' dre!ta dhe
&e-t en,(neered posa8'r(sht4 +e n!' dor'5 e 1(0a5 s( t' )rahasuesh+e5 n'p'r+!et n!'
ser( pre! ,!asht' pesha )ryesore5 =WW5 ?WW5 3WWW5 3?WW5 9WWW5 =WWW ,ra+ )ryer p'r
pasur re.u0tate shu+' t' 6'ndruesh+e. Nu+r( n!' dor' 'sht' n' tetor dhe n'ntor 3K?A
t' pun'suar dy duar n' dh!etor 3K?A dhe !anar 0K?I. Rrethanat e e)sper(+enteve t' dy
ser( (sh(n rrethanat nor+a0e t' spe1(-()uara n' p'r,!(th's(. N' +'nyr' t' ve8ant'5 pas
v'.h,(+eve n' 0(dh!e +e )'t'J
Se1(0( n,a t' dy ser( p'r7'het n,a =9 d(t' e test(+(t +e 39 d(v(.(onet e A> (ta0() n'
t' ,!(th' =9
.
39
.
R A> 9>.?IA e).a0t(+ t' th!esht' apo raste. P'r 8do pesha
)ryesore 8 (sh(n @du)e ndryshuar per(od()(sht4 dy p!es' t' da00uesh+e s( shtes'
raport( pesha ? ap0()uar5 p'r)at's(sht W.W> dhe W.WK P 8. pesha -und(t shtes' +und t'
du)et e +adhe5 por !an'5 s( !u +und t' 7(nd' veten e ta7e0ave t' +'posht+e prov'5
edhe raste +!a-t t' rre+'5 e 1(0a 'sht' e 0(dhur +e an' t' +etod's s' p'rsh)ruar5 se1(0(
@00o,ar(tur n' 9 raste45 n' )rahas(+ +e n!' ashensor t' th!esht' t' dy-(sht'5 n' vend se
t' !ust(-()uar p'r t' p'rs'r(tur p'rs'r( dhe HerC(e,en5 )u ? R W.WK P d'sh(ron p'r t'
o-ruar raste v'sht(r' edhe t' rre+e . N' 8do ,!y6 t' 39 d(t'
.
R A> IAK 0art's( (sh(n t'
,!(th' A pesha )ryesore5 se1(0a n' dy se)s(one t' A> p()at5 t' ,!(th' +e t' n!'!t'n
propor1(ona0e ? testuar5 dhe )!o vet'+ pas d(t' ose !av'5 s(8 tre,ohet +' posht'5
ndrysho(. !o (shte ,!(thashtu p!es'r(sht n,a d(t' n' n,!(t!e @ 4 Dhe .7r(t'se @ 4
paso!at pro1edura0e t' peshave )ryesore. $'shtu5 n' se1(0(n n,a dy ser( e testeve p'r
se1(0'n n,a ,!asht' peshave )ryesore p'r t' ,!(th' =9
.
39K R >WLA 0art'son ose
rasteF 9W>K +e ? I W.W> 8 dhe po a6 shu+' +e ? R W5WK 8 F 3W9> pre! tyre dhe sa +'
shu+' . N' ser(n' +e dy duar 39K 0art'son 8do d(t' +e 8do pesha )ryesore
u in%ontinuo pun'suar n' va.hd(+ duar or(entuar A> n' t' +a!t'5 A> n' t' d!atht'5 +e
ndrysh(+(n e +a!t' apo t' d!atht' 7'r( -(00(+(n d(t's. N' ser(n' +e dy duar (shte pas
dy d(t'sh5 +e n!' dor' vet'+ pas 8do tet' d(t' n' +es ? R W.W> 8 dhe ? R
W.WK 8 ndryshuar. $!o )a )ryer ndrysh(+(n 6' n' ,rup +e dy duar v0erat nd!esh+'r(
p'r t' dy ?'s !an' +!a-t t' n,!ash+e5 n' +'nyr' 6' )!o ser( +e n!' )on-(r+(+ t' 0(,!(t
+und t' sh'r7e!'5 pas s' 1(0's raport( ( t' dre!t's p'r t' nu+r(t t' p'r,!(thsh'+ t'
rasteve t' +adh's(s' s' ? n' nd!esh+'r(n' e va.hduesh+e h varet
=?4
5 nd'rsa )y
nu) 'sht' rast( ( dor'.ohet n' rresht(n )u !av' +e W5WK 8 re0at(v(sht v0erat +' t' u0'ta
nd!esh+'r( sesa W.W> 8 !ap at' n' v're!t!e @$ap. K4 n' ndodh. Por n' 0(dh!e +e
nd()(+(n e +adh's(s' s' the)s t' ve8ant' n' v0erat d(+ens(ona0e5 a!o 6' 'sht' e
r'nd's(sh+e )'tu vet'+5 +e n!' dor' 'sht' +!a-t e )rahasuesh+e +e veten e t(! s( dy
duar.
=?4
$y 0(,! 'sht' n' p'rputh!e +e d(s)ut(+(n n' $ap(tu00(n I t' +arr'dh'n(es s'
v0erave p'r t R G? shprehur n' trye.'n ton' The+e0ore t' N!er(ut5 e 1(0a pas
n!' dop(o ? a dy-(sht' t 'sht' )ur nd()(+et p, q !an' e0(+(nuar.

#n' do tan( n' radh' t' par'5 p'r t' -(00uar +e t' th!esht'5 n'se !o +' ( sa)t'5
+etoda e p'rdor(+(t t' )'sa! ser(e t' v'.h,(+eve5 nu+r( ( p'r,!(thsh'+ ( rasteve t'
sa)t' r p'r the)s t' ndrysh+e 8, t' p'r1a)tuara n,a d(sa rrethana t' +'dha5 por pa
ndar!e t' )at'r rasteve )ryesore dhe pa redu)t(+ t' sa)t' +etr(1s5 d+th5
v0erat t R G?, e 1(0a +und t' 00o,ar(tet pre! sa!5 +ad!e pa n!' p'r00o,ar(t!e e
re.u0tateve t' pranuesh+e )ryesore n,a raportet e )o+7(nuar p'r t' ,!(tha n,!ar!et
)ryesore nu+ra dre!t' edhe r do t' t'rh(6en5 se tra!t(+( ( rrept' ( ser( va.hdo!n' as,!'
nu) do t' !et' n' ,!end!e t' p'r7a00o!' p'r t' v'n' n!' pa) +' e +preht' se re.u0tate t'
n!'!ta.
N!'s(a e pesh's t' p'rdorura n' v(!(+ 'sht' )udo e )orn(.a.
P'r t' 6en' n' )upt(+(n e nu+rave n' ta7e0at e ardhsh+e nu) )a dysh(+5 un' !ap t'
n!'!t'n ,!' n' +'nyr' t' 6art' p'r nu+r(n e par' t' ta7e0's s' par'. Nu+r( A39 n' 8 R
=WW5 ? IW5W> 8, n R 3W9>5 thot' se n' n!' pesha )ryesore R =WW ,ra+ dhe n!' pesha
shtes' R W.W> ( the)s(n5 n' +'nyr' 6' 39 ,ra+5 nu+r( ( rasteve t' sa)t' t' t' ,!(tha
d(t've5 )u pesha )ryesore n' n,!(t!e 6'00(+ @ 4 Jan' ap0()uar5 (shte A395 nd'rsa nu+r( (
p'r,!(thsh'+ ( rasteve t' dre!t' dhe e ,a7uar s' 7ash)u5 (shte n' t' n!'!tat rrethana n'
3W9>5 pas s' 1(0's nu+r( ( rre+' 3W9><A39 R >39 (shte. Pas )'sa!5 nu+rat e +7etur e
vet' "edeutun,der do t' )uptohet. Nu+rat r vert()a0e )o0ona shu+a 6ar) ta)on )urs
> her' n nu+rat n' )o0on'n e ve8ant' p'r d( >WLA5 s( 0(n!' du)e -(00uar s(8 u tha s( r (
)o0onave > spe1(a0(tet( vert()a0e !an' shtuar n' -(na0e shu+' )o0ona
vert()a0eF +e,!(that'5 d',!o( nu+rat r shu+a hor(.onta0e )o0on'n e -und(t A her' n t'
nu+rave t' ve8ant'5 pra A3>>5 s( r, e 1(0a p'r A 84s !an' n' t' n!'!t'n )o0on' vert()a0e
!an' shtuar n' )o0on'n e -und(t hor(.onta0e tota0e.
%. "#mri i raste&e t !rejt r &e"!os#r !y !#ar .

8
n R 3W9> Su+
@ n R >WLA4
d R W5W> 8 d R W5WK 8

=WW A39 A3> I3> I9W 9AAW
?WW ?KA A>L IW3 IWI 9A>=
3WWW A9L AAI I>I I?= 9ILA
3?WW A=K AK= K33 IK3 9L3=
9WWW AA3 AK9 K9K ILK 9LAL
=WWW AK? A?W K=L K3K 9LL9
Tota0
@ n I A3>>4
=K33 =L>? >A>W >?II 3A.LI=

%%. N#mri i sakt i raste&e r t "!ryshme me "j !or.

8
n I ?39 Su+
@ n R >WLA4
d R W5W> 8 d R W5WK 8
*a!tas T' dre!tat *a!tas T' dre!tat

=WW =?9 ==I =>> =3K =KI =I9 =KA =>9 9K=K
?WW ==L ==9 =>K ==? =K= >W9 >3= =AA 9L3K
3WWW =9? =>= =K9 =KK =K= >39 =KL >99 =W>>
3?WW =?= =?K =I3 =K= >WA >3A >=? >=W =3?9
9WWW =IK =?= =AL =K9 >3= >3K >3> >93 =3>K
=WWW =AI =>= =A> =KA >9A >== >9L >=K =3KA
Tota0
@ n R
=WI94
933> 9WAA 93IK 93L9 9=LK 9>?= 9>AA 9>3L 3K.9KA
#n' )a0o!' +'5 6' nu) ( p'r)as(n )'tu5 t' ,!(tha d(s)ut(+et p'r d(vers(tet(n e
re.u0tateve t' )'tyre ta7e0ave s(pas rrethanave t' ndrysh+e @s( +adh's( t' ndrysh+e
t' ?, p'rdorn( +a!t' dhe t' d!atht'5 dhe 45 e 1(0a 0eht' +und t' v'ren( ato5 dhe do t'
nd(6et p'r t' tra!tuar +' ho00's(sht n' U+etodat e +at!esU. $'tu ,es1hahe spe1(-()(+(n
e re.u0tateve s(pas rrethanave5 )ryes(sht vet'+ n,a posht'5 n' +'nyr' 6' t' tre,o!n'
se nu+r( ( n,!ar!eve t' v'rteta r n' 0(dh!e +e peshat )ryesore 8 n'n t' ,!(tha rrethanat
t' nd!e)(n n!' p!ese t' )ons(deruesh+e t' n!'!t(n )urs t'5 6' rr(tet n,ada0' +e peshat
)ryesore5 dhe )u e+phases 0arta5 9WWW dhe =WWW ,ra+5 ndrysh(+e vet'+ pa) +'
shu+'. N'se !u )en( +arr' )'t' )orresponden1' p'r )ushte t' ndrysh+e
e)sper(+enta0e n' sy5 )'shtu 6' !u +und t' v'.h,o!n' +' te! tota0 )o0ona vert()a0e
p'r-und(+tare5 t' 1(0at n' t' dy ta7e0at p'r n R >WLA !ap(n nu+rat e duhur p'r peshat
(nd(v(dua0e )ryesore.
N'se tan( 0(,!( t' ,!en( t' provuar dre!tp'rdre!t dhe p()'r(sht +e an' t' )'tyre
p'rp!e)!eve5 )'shtu 6' do t'5 du)e pasur parasysh -a)t(n se )udo ( n!'!t' raport( (
pesh's shtes' 'sht' peshat )ryesore5 t' ,!(th' nu+rat r p'r the)s t' ndrysh+e !o vet'+
t' p'ra-'rta5 por t' !et' sa)t's(sht e n!'!t'. $y nu) 'sht' rast(. *e,!(that'5 'sht'
dev(!(+( ( -or+(+ t' t(00' p'r e)sper(+ent( ende +7etet ( 0(,!eve5 po a6 pa) p'r t'
)'r)uar p'r n!' dev(!(+ t' v'rtet'5 )ur dev(!(+(5 ( 1(0( e )e+( ,!etur n' )u-(r(n +' t'
u0't n' -ush'n e per1ept(+(t t' dr(t's5 por vet'+ n' +'nyr' dhe p'r n!' shu+' t'
spe)tet ana0o,e s( n!' )'r)es' e 0(,!(t. S( ne n' nd!es( e dr(t's e 1(0a5 edhe pa 6as!e t'
dr(t's e !asht+e 'sht' p'r ata p'r t' +arr' e).(stuese5 dr(t' n,a1+(+ 7rendsh+e +e
-atur'n5 )'shtu 6' )'tu edhe pa n!' pesh' t' !asht'+ 8 n!ohur5 e n!'!t' p'r n,a 0art's(a
n' +e pasura5 pesh'n e )rahut dhe 8do vesh!e 6' +7u0on @ E)sper(+entet e +(a
vet'+ sh(rts0eeves vo,0a
=A4
. Dhe s( 0(,!( +und t' )on-(r+o!' d(re)t (sh<terr(toret e
,!y)(+(t vet'+ n' p'rputh!e +e5 s(8 +und t' !et' 0'n' pas dore 7rendsh+e sh()(+(
)und'r !asht+e5 s( n' -usha t' t!era vet'+ n' p'rputh!e +e5 s( +o+ent(n pesh' e n'
rr(t!e dhe n' t' n!'!t'n n,r(tur )rahun )oh' )und'r pasura pesh' +und t' ne,0(.hohet.
=A4
P'r +' tep'r5 )!o +7etet e d(s)utuesh+e5 nu) duhet t' +erren parasysh +e
d(sa v0era der( n' 8-ar' +ase pres(on(n e a!r(t n' 0')ur'5 por )!o du)et se n'
+'nyr' p'r t' th'n' n' trup +e )o+pensuar.

Rea00y pse5 ne shoh(+ n' +es(n e peshave tona +' t' 0arta )ryesore vet'+ n!'
dev(!(+ shu+' t' par'nd's(sh+e n,a )'r)esa e 0(,!(t5 dhe natyr(sht e p'r,!(thsh+e e
dev(!(+(t n' )upt(+(n n' t' 1(0(n a!o +und t' pr(tet pas n!' )on1ept(+ t' +'parsh'+5
d+th5 nu+rat e duhura n' rr(t!e d(8)a +e 8. &e p'r)at's(sht n,!(t!e n' +adh's(
e+phases 8 ,!(th+on' e n!'!t' a7so0ute Shtes' j v(rtyt(n e r+,eC(1htes s'
7ash)u5 +e,!(that'5 ? th!esht propor1(ona0 +e 8 rr(tet5 s( n' e)sper(+entet tona 'sht'
rast(5 natyr(sht5 7(e , 8-ar' nu+r( e dre!t' varet n,a +' t' +adhe5 n' var's( +'
shu+' j t' 8 .hdu)et n' p!es'tues5 pra5 +' ( +adh 8 vetvete5 dhe 'sht' (
+re)u00uesh'+ )onstante n,a n' p()at )u 8 'sht' 7'r' +!a-t e +adhe se j nu)
+und t' por t' ,!(th' t' v(!n' n' )ons(derat'F ashtu s(8 tre,on p'rp!e)!en.
N' pesh' !o t' pap'r-(00sh'+ t' )rahut5 6' n' -(00(+ +und vet'+ t' v(n( re se rr(t!a5
peshat )ryesore t' =WW<=WWW ,ra+ +arra n,a !o n' n!' a)rua0e edhe +' t' -ort' e
nu+rave -(tues +e rr(t!e 8 !an' t' n!ohura5 dhe n' ve8ant( se nu) )a n' tran.(1(on n'
+es t' dy peshat e vo,0a )ryesore =WW ,ra+ dhe KWW 'sht' e du)sh+e5 )u edhe n' ser(
+e dy duar n' vend tre,on n!' r'n(e t' vo,'0. Por )!o ano+a0( -und(t -(00(+(sht
pavendosur n' t' 1(0'n un' t' )thehe+ +' von'5 )'shtu 6' 'sht' s' par( nu) duhet t'
)ons(derohet s( .,!(dhet se 7arra e )rahut +e pesh'n e vet 'sht' p'r t' s!e00' n' t'
n!'!t'n +'nyr' n' t' nda0uar5 pas( )!o e ,e-D,tes pesh' t' !asht'+F dyt' 'sht' n'
)ons(derat' 6' pesha h(6et 8 n' -und t' )rahut 0ev'5 -or+at e )rahut t' n,r(t!es5
vepron5 e 1(0a vepron n' 1entro(det t' pesh's )rah ( )rahut por n' n!' sh)urt'r5 ( 1(0(
.vo,'0on +o+ent t(! propor1(ona0F s' tret(5 se sht(+( ( )'t(! +o+ent( p'r +o+entet
e 8 'sht' vet'+ p'r nd!en!'n e +us)u!ve5 por !o p'r nd!es( t' pres(on(t t'
)ons(derohet 6' vet'+ pesh'n e 8 5 por !o pesha e )rahut vepron oppress(ve0y n'
0')ur'F S' )at'rt(5 +' n' -und5 se nu+rat e dre!t' e ta7e0ave t' +'parsh+e ende nu)
0e!o!n' +as'n e sa)t' t' nd!esh+'r(s'5 por vet'+ p'r t' par' rresht t' nd!esh+'r(s' n'
n,!(t's +e peshat )ryesore ,!(thses(. !o 'sht' )'tu5 n' -a)t +!a-t t' asa! 6' 'sht'
shp!e,uar n' )ap(tu00(n KF dhe n' +'nyr' t' ve8ant' 'sht' -a)t( ( p'r+endur n'
)ons(derat' se nd()(+( ( )oh's s' n,r(t!es p n' .+adh(+ t' 0art' t' the)s rr(tet5 dhe n'
)'t' +'nyr' s(pas v're!t!e n' Se)t(. K e 7'n shu+'n e rasteve t' duhura d(s( +' t'
vo,0a se sa a!o do t' !et' pa )'t' e-e)t nd'rhyr's t' rast(t5 n' +'nyr' 6' nu+rat e
duhur n' the)s +' t' 0arta do t' (shte pa) +' e +adhe5 pa) +' t' d(-eren1uara
d'shtuar n,a t' u0't pa )'t' 8rre,u00(+5 n' -a)t. $!o 'sht' )ons(deruar ve8an'r(sht p'r
peshat shtes' vo,0a W.W> 8, +e,!(that'5 )und'r +' t' +adhe
W5WK 8 nd()(+( p re0at(v(sht +' .hdu)et. $'shtu 6' !u )en( n' ,rup +e dy duar p'r
peshat )ryesore 3?WW dhe =WWW s( n!' -(,urat v'rtet' n' W.W>8 Su++a n' 3=93 dhe
3==?5 n' W5WK 8 5 por n' 3?L9 dhe 3A?IF +e n!' dor' ashtu s( n' W.W> 8 5 nu+rat 3>A?
dhe 3>AWF W.WK 8 3AKI dhe 3I9A5 d(-eren1a 'sht' a6 shu+' +' ( +adh n' W.WK n' t'
dy ser( 8 W.W> 8 .
!o e0(+(non nd'rhyr!e n,a e-e)tet an'sore p, q )re!t's(sht n,a +' par' @$ap. K4
d(s)uto( t' n!'!t(n )o+pens(+ t' p0ot'5 e 1(0a 7a.ohet n' ndar!en dhe 00o,ar(t!en e
ve8ant' e )at'r rasteve )ryesore. Ja vend(n e par'5 spe1(-()(+(n e 1 v0erave n' pa!t(+
+e )at'r rastet )ryesore n' n!' trye.' t' par' @III4 dhe +e an' t' ta7e0's the+e0ore t'
tyre @ose pa -ra)s(on(+(4 rr!edh(n t v0erave n' n!' t' dyt' @I/4. N' U+etodat e +at!esU
#n' do t' the+ n!' spe1(-()(+ t' p'rshtatsh+e p'r ser(n' e n!' dor'F )'tu un' d'sh(ro!
t' ,ru+7u00o!' shu+' nu+ra.De-(n(te0y Re.u0tatet5 ne duhet t' !e+( t' )u!dessh'+ n'
0(dh!e +e posht' v(!on d(s)ut(+(n e 8'sht!es s' 0(,!(t ton'5 !an' tre,uar n' )o0ona
> G? dhe K G? p'r-sh(ra n' Ta7e0'n I/Fshty00at e t!era t' )'sa! trye.' dhe t' ,!(th'
trye.' III !an' p'r 6'00(+ ton' t' pran(sh'+ vet'+ do)u+entet 6' pat!et'r re.u0ton n'
)ons(derat'F por ra -!a0a +und t' (0ustro!n' +'nyr'n n' t' 1(0'n raportet e t(00a !an'
p'r t' -(tuar5 dhe t' !et' ( d(sa p()ave t' +etod's aspa) e do7(sh+e5 s( un' -or1o!+'
0(n!' du)e -(00uar she+7u00.
H(r S(,urt )upt(+ un' t' d(s)utuar p'rs'r( sh(-rat e para t' t' dy ta7e0at e
+'posht+eJ
Nu+r( r
3
I n' =9K 8 I =WW5 ? R W.W> 8, n R ?39 n' Ta7e0'n III thuhet se +e 8 R =WW
)orn(.a5 ? I 39 )orn(.a5 ?39 raste t' rast(n e par' )ryesor5 d+th )u ? n'
erstau-,eho7enen <an(!e +a!t' 'sht' 6' t' !ap' =9K raste t' sa)ta.
Nu+r( )orrespondues t
3
R 9?>I n,a Ta7e0a I/ 'sht' ,!etur n' p'rputh!e +e ta7e0'n
the+e0ore du)e shtuar p'r t' p'r)at'se 3 v0er'n e
+arr'. Spe1(-()uar n R ?395 v R 3 +!et n' +a!' t' Ta7e0a I/ 6' se1(0( 3 v0er' @6' 'sht'
pa -ra)s(on(+(4 rr!edh n,a 3 n,a ?39 raste.
%%%. Pas katr raste&e kryesore &lerat e spe$ifik#ara r i &e"!os#r !y !#ar.
8
n R ?39
Su+
@ n R >WLA4
? R W5W> 8 ? R W.WK 8
r
3
r
9
r
=
r
>
r
3
r
9
r
=
r
>
=WW =9K =W> =9K 9AA >W> =?K =I9 =WW 9AAW
?WW =?9 9I> =93 9KK =LL ==L =A> =WA 9A>=
3WWW ==> =3K ==? =WL =II =A? >3W ==K 9ILA
3?WW =>A =9= =WK =>> >WK >W9 =LL =K= 9L3=
9WWW 9LA =A? =WL =I= >W> =K? >=L =LK 9LAL
=WWW 9>> =L= 9A? >== =L9 >>I =LW >9K 9LL9
Su+ 3LWW 3LII 3KAA 9W3= 9=K> 99LA 9=I> 93?= 3A.LI=



%). )lerat rrje!hi" "a e mparshme tryez t t &e"!os#r !y !#ar.
n R ?395 v R 3
8
? I W5W> 8 ? R W.WK 8
t
3
t
9
t
=
t
>
Su+
> G?
t
3
t
9
t
=
t
>
G!(thse!
> G?
G!(thse!
K G?
=WW 9?>I 3AII 9?>I =>A I33I ?AIL =AL9 >9AW 3?=? 3?.3AA 99.9K=
?WW =>?A A9> 99LW 3339 I>K9 ?>>> 9L?K =L=9 3I>L 3>.WK= 93.?A?
3WWW 9IAL 93K3 9KWI 3K?A LA3= >>AL =LI= ?LI3 9L9W 3I.=== 9A.L>A
3?WW =99> 9=A= 3K9W =3>I 3W??> ?KI= ??K> ?>>> >I9A 93.A9I =9.3K3
9WWW 3=L> =LI= 3K?A >=W3 33.?9> ?AIL >K3= I??K ?=LI 9=.>>I =>.LI3
=WWW < >3A ?3AK =39 I9WW 39.9A> ?39= KWAI ?W=> AL3? 9?.3=L =I.>W=
Sat 39.LI> 3?.LKA 33.A=9 3I.LA9 ?K??> =9.9AI 9L.WKI =9.3LL 9=.9>9 33A.IL? 3I?.=>L
Ju +und t' sh(hn( se sa shu+' n,a natyra e )at'r rasteve )ryesore5 +e
nu+rat r ndrysh(+5 dhe se s( )'to ndrysh(+e !an' (n-0u(ert n,a +adh's(a e the)s
+e. N' 8 R =WWW5 nu+r( ( sa)t' 'sht' r R 9>> @e 1(0a -(tohet du)e .7r(tur nu+r(n rea0
t' nu+r(t t' p'r,!(thsh'+ t' ?3945 'sht' edhe +' ( vo,'0 se 9AK t' rre+e5 e 1(0a +' pas
)a n!' v0er' ne,at(ve pre! t )ryhet @n' Ta7e0'n I/4 @sh(h F(,. $ap. K4. Raste t' t(00a
ndodh(n rast's(sht +!a-t para n' ta7e0at e t!era t' +(a t' v'.h,(+(t.
Ju tan( +und t' p'rdorn( Ta7e0'n III5 n' $ep(. K rre,u00a t' dh'n' )o+pens(+ t'
p0ot' dhe t' p'r1a)to!' nd()(+et p, q p'r t' s!e00' veten n' st'rv(t!e5 e 1(0a d(spo.(t'
p'r t' +arr' )'tu nu) )a (nteres.
P'r +' tep'r5 !u +und t' du)e e )rahasuar +e ? R W.W> 8 dhe ? R W.WK 8 v0erat
Shu+a e -(tuara t' ta7e0's 's t 7(ndur se )!o shu+' e v0er'son ?'s !an' du)sh'+
propor1(ona05 p'r)at's(sht W.WK 8 -(tuar du)sh'+ dy her' W.W> 8 +arr' at' 6' +er(tat
e pro!e)t<0(,!(t pas opera1(on(t @s. d!a0'. K4 v're!t!e t' 7'ra ,arantohet
=I4
. *e,!(that'5
)!o 'sht' p'r tG(u p'r,!(,!ur 8do ,!' )'tu n' +'nyr' t' deta!uar.
=I4
P'r )'t' 6'00(+5 ,'n!esht'r p'r +ua5 6' ra -!a0a5 edhe ser( t' t!era test.
!o 6' )a r'nd's( )'tu 'sht' se ne shoh(+ se s( shu+at e > G? 5 K G? 5 6' +e sht(+(n
e t
3
5 t
9
5 t
=
, t
>
)an' da0' )onstante n' t' ndrysh+e 84s !an' ato 6' ata !an' vet'+
)'shtu s( shu+a e nu+rave r 5 n,a t' 1(0at ata !an' t' rea0(.uara5 duhet t' !et'5 n' 6o-t'
se 0(,!( !on' 'sht' e v0e-sh+e5 dhe n' 6o-t' se pesha )rah !o 8 .utrOte.
Nu+r( ( )o0onave > G?, > G?, K G? o-ro!n' do+eth'n'5 (sh p'r se1(0(n n,a dy
peshave propor1(ona0e shtes' n' +'nyr' t' ve8ant'5 )!o e -und(t shtuar p'r t' dy 'sht'
n' t' v'rtet' )'tu n' +etr(1s t' hua!5 e 1(0a pa *(te(n-0Dsse vendndodh!a e
p'r)ohsh+e dhe hap's(nore e an(!eve t' p , q do t' p'r-tohesh(n5 produ)tet d+th e n'
+as'n e d(-eren1's n' nd!esh+'r(s' hn' > apo K her' pesha shtes' ?, du)e re.u0tuar
n' ndar!e n,a > ose K ?
=K4
da00(+( n' +as' h do t' ,!endet edhe p'r the)s t'
ndrysh+e. $!o nu) do t' )et' 6as!e t' r+,eC(1htes n,a 0(,!et tona e peshave 8 dhe
)'shtu 6' n' +'nyr' d(spropor1(ona0e HI* pesha shtes' ? !an' ,!etur anas!e00tas
propor1(ona05 dhe pasta! !ap(n produ)tet > G? ose K G? t' ,!enden n' the)s t'
ndrysh+e t' n!'!ta. N' n,a a!o 'sht' tan( dev(!(+e te +undsh+e n,a 7ara.(n' e 0eht'
p'r t' ,!y)uar se sa n,a propor1(ona0(tet(t5 n' +'nyr' 6' produ)tet 'sht' > G? 5
K G? nda0 pa ,od(tur h vet' )th(+(n.
=K4
? 'sht' )o0ona -G? +esatar(sht W.WA 8. N!' 00o,ar(t!e +' t' n,usht'5 por
00o,ar(t!a e 'sht' h p'r ? I W.W> 8 dhe D R W.WK 8 > ve8an'r(sht n,a
shty00at G? e 7'!n'5 dhe n,a )!o vet+( v0era +' e +undsh+e do t' thot'
t' h p'r t' )'r)uar.

Tan( p'r sh)a) t' pas6yr' +' t' +(r' pre.anto!+' v0erat e tr( shty00at )ryesore du)e
p!es'tuar respe)t(v +e > ose K n' v0er'n e th!esht' G? p'rs'r( !asht' n' ta7e0'n e
+'posht+e s' 7ash)u. Ter+at v I >5 v I K thon' p'r shty00at5 s(pas $ep(. K s(+7o0
tre,o( se 8do nu+'r ( shty00ave t' > apo K her' respe)t(v n rr!edh v'.h,(+e5 n por
'sht' R ?39th
). &lerat HD para-et seri !y !#ar.
n R ?39th
8
? R W5W> 8
@ v R >4
? R W.WK8
@ v R >4
*!etet
@ v R K4
=WW 3IIL =IL9 9IK?
?WW 3KI3 =?93 9ALA
3WWW 9>WK >=== ==AK
3?WW 9A=L ?>WI >W9=
9WWW 9KK3 ?KA9 >=I3
=WWW =WAA A9K? >AI?
Su+ 3>.A=L 9L9WW 93.L3K
P'r )upt(+(n a7stra)t t' nu+rave t' G?, p'r)u-(.(+( +e t' 1(0at )e+( t' 7'!+' )'tu
vet'+ n' 0(dh!e +e 0(,!(n ton' $onstat(erun,5 n' n!' )upt(+ p'r e)sper(+ent5 'sht'
)!oJ n' 6o-t' se !u ap0()on( n' se1(0(n pre! the)s t' ap0()uara n' vend se t' n!'!t'n
pesh' re0at(ve shtes'5 s(8 'sht' 7'r'5 )!o e ndar' n,a nu+r( ( G? ose n!' *u0t(p0u+ t'
1a)tuar ose p!es' t' G?, do t' )(shte ap0()uar5 )'shtu 6' n!' nu+'r ( 7ara7art' do
)udo t' +erret. Pra5 'sht' .. ". dy duar ser( -a6en e +'posht+e s(pas de)0arat's s'
testeve 6' ( p'r)as(n peshat )ryesore 9WWW and =WWW ,ra+ pesh' e)stra5 t' 1(0at
6'ndro!n' s( )'to the)s n' t' n!'!t'n raport vetvete5 )an' respe)t(v p'r t' ndar' +e
nu+ra se >?WW dhe >LWL !an' propor1(ona0e5 n' +'nyr' 6' ata n' +'nyr' t' 7ara7art'
t' 7(en n' nd!es(.
Edhe n'se )!o re.u0ton e -aturave nu) !an' ende p'r-und(+tare5 p'r t' 1(0'n un'
-o0,ends ardhur vet'+5 un' )a+ at'5 por du)e pasur parasysh +e )u!des )'tu5 sepse
ata nu) ndrysho!n' n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e n,a -(na05 n' +'nyr' 6' !u +und t'
+7a!' +' n' t'5 pas( t' ,!(th'5 dhe p'r sh)a) se pa hap's(r'n e +adhe t' ,!(tha
do)u+entet e n!'!ta +und t' !ap'5 n,a t' 1(0at ata +und t' r(prodhohet n' p'rputh!e
+e rre,u00at e dh'na n' vet' )ap(tu00(n e tet'. $'tu !an' t' ,!(tha nu+rat e -(tuar5 ( 1(0(
p'r t' n!'!t'n n,!ar!e )ryesore 6' n!'!t' 8dhe ? !an' t' -(tuara ,!at' ,!(th' +ua!(t t'
v'.h,(+(t5 t' +arra s' 7ash)u5 dhe pa -ra)s(on(+( t' nE!err(n t !an' p'rdorur v0erat e
ta7e0's the+e0ore. *e,!(that'5 un'5 s( @sh(h F(,. D!a0'. K4 sh'n(+e5 e pre-eruar n' t'
,!(tha ,!y)(+et e +(a5 var(a1(onet e -a)tor' t' p, q p'r t' e0(+(nuar t' s(,urt5 e t v0erat
p'r 8do rast t' +adh n,a t' -ra)s(oneve t' past'r +e n R A> p'r t' 00o,ar(tur s(do+os
dhe )'to )o+7(nohen p'r t' p'r+70edhur ose v0erat +esatare. Pra5 )!o 'sht' -o0,ends
ndodh' s( n' dy duar s( n!' ser( +e n!' dor'. Nu+rat e sa)t' t' )'tyre -ra)s(oneve t'
A> dhe rr!edh n,a (nd(v(dua0e t v0erave r(prodhuar )'tu (nd(v(dua0(sht5 por do t' +arr'
shu+' hap's(r'5 un' )u-(.o!' veten pra -o0,ends 6' u she+7 n,a t' ,!(tha ,rupet5 +e
nu+'r v ndar' -ra)s(onet De-(n(te0y t' re.u0to!n' p'r t' dy rreshtave p'r t' dh'n'5 n'
-und 'sht' 6' t' 6'ndro!' ende.
)%. )lerat HD &e"!os#r !y !#ar.
n I A>
8
? I W5W> 8
@ v R =94
? R W.WK 8
@ v R =94
*!etet
@ v R A>4
=WW 9W9= =L3K 9LI3
?WW 3LA? =IW? 9K=?
3WWW 9?=W >A=I =?K>
3?WW 9II> ?L3W >=>9
9WWW 9LAA AW=> >?WW
=WWW =9LA A?9W >LWK
Su+ 3?.??> =W.I9> 9=.3>W
)%%. )lerat HD !orz#ar seri.
n R A>

8
*a!tas T' dre!tat &. u. R.
? R W5W> 8
@ v R 3A4
? R W.WK8
@ v R 3A4
*!etet
@ v R
=94
? R W5W>8
@ v R 3A4
? R W.WK8
@ v R 3A4
*!etet
@ v R
=94
-at+es+e
Tota0
@ v R A>4
=WW =L3A >K>? >=K3 =A?K ?=AW >?WL >>>?
?WW 9KIA ?9>A >WA3 ==>L ??K> >>AI >9A>
3WWW 9LWA ?A>L >9IK ?3W= A9=W ?AAI >LI=
3?WW >W3A A>9A ?993 >A=K IA>I A3>= ?AK9
9WWW >IWW A?3? ?AWK >?3I AK93 ?AAL ?A=L
=WWW >>?? KWK> A99W >??3 IA3A AWK> A3?9
Su+ 99KAL =A.IA? 9L.IAL 9?.K3A =L.9?K =9.?=L =3.3??
Her' pas here5 un' do t' )'tu p'rs'r( n' n!' p()' t' pro1edur's5 tre,on se shp!e,on
veten du)e )rahasuar Ta7e0a /I +e Ta7e0a /. T' dy t' .7atuesh+e p'r ta7e0at rresht(n
dy<dor's !an' t' 7a.uara n' v0era t' n!'!ta t' v'.h,(+(t5 dhe vet'+ n' se n' ta7e0'n /5
v0erat ndrysho!n' G? pa -ra)s(on(+( t!et'r se pas > raste )ryesore du)e p'rdorur n R
?39 !an' nE!err' n' Ta7e0'n /I por +e -ra)s(on(+( ( -ort' du)e p'rdorur n
I A>TH $!o do t' varet5 s(pas v're!t!e @$ap. K45 n,a se t' ,!(tha v0erat n,a ta7e0a e
-und(t !an' pa) +' t' +'dha se ato t' par'.Dev(!(+( do t' !et' (nd(-erent n'se raport( (
.+adh(+ n' t' ,!(tha v0erat do t' !et' e n!'!t'5 pas( 6' a!o ndon!'her' arr(n )'tu vet'+
n' )ushte. Por d(sa v0era !an' rr(tur n' )ushte t' ndrysh+e n,a t' t!er't. $!o varet5 s(
+und t' tre,o!' n!' d(s)ut(+ t' ve8ant' t' ser(s' s' v'.h,(+eve5 t' 1(0at n,a
a( p dhe q nu) )an' +7etur p0ot's(sht t' va.hduesh+e ,!at' opera1(oneve t' )ryera
n,a n!' ser( +u!ore t' v'.h,(+eve5 por )an' ndryshuar n' +'nyr' t' parre,u00t. *e
ndar!en e rreshtave n' -ra)s(onet e vo,0a5 6' ,!at' se1(0a pre! t' 1(0ave var(a1(on +und
t' ne,0(.hohet5 a!o e0(+(non p'r e0(+(n(+(n e p dhe q rr!edh(n pre! sa! d(savanta.h
dhe p'r )'t' arsye5 v0erat e -(tuara n' Ta7e0'n /I ato t' Ta7e0a / 'sht' e
pre-eruar.Nd'r)oh' ev(dente por nu) )a da00(+ t' +adh n' +'nyr'n v0erat +es dy
tavo0(na5 n' +'nyr' 6' edhe !u ndoshta shu+' +' ( sh)urt'r ( nE!err' n' e par'5 do t'
+und t' 6'ndro!'. N' 8do rast5 )rahas(+( ( )'tyre ta7e0ave +und t' tre,o! se s( p'r t'
ndryshuar v0erat a7so0ute d(+ens(ona0e n' var's( n,a sh)a00a e -ra)s(on(+(.
Du)e )rahasuar re.u0tatet e arr(tura +e ser( +e n!' dor' dhe +e dy duar +esataret e
-und(t5 e ,!en

8
e(nhOnd.
.Ce(hOnd.
=WW 35>LA
KWW 35?W>
3WWW 35=9?
3?WW 35=WL
9WWW 359?=
=WWW 359?>
pas 1(0(n raport( ( dy v0erat .vo,'0ohet n,ada0' +e the)s(+eve rr(t!e5 por
6'ndruesh+'r( du)et t' a-r(+(t.
P()'pa+!a e tran.(1(on(t t' v0erave G? n' ta7e0at e +'parsh+e /I dhe /II tan(
+'son t' vet'd(!sh'+ se ( n!'!t( n' the07 8on n' t' n!'!t'n ,!'5 s( )a0(+( n,a
nu+rat r +7( p00a)at e para5 p'rve8 se rr(t!a e v0erave t' G? +e 8 n,a n!' arsye t'
spe1(-()uar p'r 0arta 8 /0erat 'sht' pa) +' ( du)sh'+5 s( nu+r( ( r . *e,!(that'5
+e,!(that'5 du)e rr(tur p'ra-r(+(n +e 7ara.(n' +e rr(t!en e ,rupe 8 !asht' n' +'nyr'
t' 6art' t' +!a-tuesh+e.
P'r t' ,!etur t' tre +' t' 0art' t' 8 v0erat R 3?WW5 9WWW =WWW ,ra+' n' ser(
.Ce(hOnd(<,en +esatar(sht5 v0erat G? R >=>95 >?WW5 >LWKF n' n!' dor' ?AK95 ?A=L5
A3?9 n' vend. Nd'rsa 83?WW<=WWW5 pra n,a e th!esht' sh)on der( dy her'5 du)e
rr(tur G? re0at(v(sht e +oderuar vet'+ pa)5 do+eth'n' respe)t(v p'r 3.3= her' n,a e
th!esht' ose 3.WK her'.
!o tan( du)e! +ua t' (nteres(t5 )!o5 p'r prove t' 0(,!(t +' t' r'nd's(sh'+5 7ara.(a e
p'ra-'rt e G? 9WWW dhe =WWW p'rs'r( p'r t' de)0aruar n' peshat +' t' 0arta p'r t' dy
+' t' 0arta Haupt,e<pesha n' ve8ant(F dhe +ora +e Set<)ep n' n!' ser(
e)sper(+entesh5 e 1(0a (shte p'r1a)tuar edhe p'r t' )rahasuar +etod'n +e n!' dor'
dhe +e dy duar n' e)sper(+ente a0ternat(ve du)e shtuar dy ser( e +'parsh+e5 s( n!' e
t'r' pun'suar n!'r( pas t!etr(t5 nu) )a s(,ur( e t(00' n!' ,rant( )rahas(+ @sh(h +'
0art'4F rast's(sht ,!(thashtu5 )a de)0aruar tash+' n,a ,!y6e t' t!era t' +'dha5
propor1(ona0(tet( ( t v0erave +e t' ap0()uar ? p'r t' provuar +' te!.
$!o ser( ,!(thashtu =9tO,(,5 'sht' n' dh!etor 3K?K dhe !anar 3K?L dh'n' n'n @posht'4
rrethana nor+a0e5 pranda!5 edhe pse shu+' +' von'5 por +!a-t t' )rahasuesh+e +e
punon!'s(n (sh.Hdo e)sper(+ent p'r-sh(n K departa+ente +e A> p()at5 t' ,!(th' ser(
)'shtu =9
.
K
.
R A> 3A.=K> p()at. *(d(s dy pesha )ryesore 'sht' ndryshuar n,a n!'
d(t' n' t!etr'n5 +es t' +etod's +e n!' dor' dhe .Ce(hOnd(,e+ s(pas dy d(t'5 edhe n'
8do d(t' pas dy ndar!eve nd'r+!et n!' pesh' shtes' ? R W.W> 8 dhe W5WK 8 ndryshuar5
n' +'nyr' 6' )ur 8 R 9WWW respe)t(v KW dhe 3AW5 n' 8 R =WWW respe)t(v 39W dhe 9>W
,ra+5 respe)t(v(sht. P'rve8 )'sa!5 a0ternuar +e +etod'n +e n!' dor'5 pas( un'
+endo! se )!o 'sht' ,!(th+on' )'shtu5 0e-ts dhe t' dre!tat 7a.' t' 8do n!' departa+ent
t' A> p()at.
P'r t' da00uar at' n,a e +'parsh+e 6' un' e 6ua! )'t' ,rup t' e)sper(+enteve5 dy
dhe n!' dor'. Para s' ,!(thash un' !ap n' Ta7e0'n /III5 nu+rat shtuar r edhe > raste
)ryesore p'r n!' aper-u parapra)F por5 +!a-t t' )rahasuesh+e 00o,ar(tur n' Ta7e0'n I:
+e Ta7e0a /I dhe /II ndar!en e )at'r n,!ar!eve t' +'dha n,a -ra)s(onet e A>5 v0erat
e G?, pa edhe )'tu aspe)t( ( ,!(th'p'r-sh(r!es5 p'r t' n!o-tuar do)u+enta1(on(n e )'sa!
00o,ar(t!e n' 00o!(t.
)%%%. N#mri i sakt i raste&e r e seri !y !he "j !or.
p
T' dy Duart *e n!' dor'
n R 9W>K
*a!tas
n R 3W9>
T' dre!tat
n I 3W9>
? R W5W>8 ? I W.WK8 ? R W5W>8 ? I W.WK8 ? I W5W>8 ? I W.WK8
9WWW 39KW 3?W= IWK K>W AK3 KA=
=WWW 39LI 3?=A I=I KK9 IW= K>I
Su+ 9?II =W=L 3>>? 3I99 3=K> 3I3W

Shu+a e r n' 8 I 9WWW
?KI?
< < < < < R =WWW < AWW9

%9. )lerat HD seri !y !he "j !or.
n R A>

p T' dy Duart *e n!' dor'
@ v I =94
@ v I 3A4
*a!tas T' dre!tat
?
I W5W>8
?
I W.WK 8
? R W5W>8 ? R W.WK8 ? R W5W>8 ? R W.WK8
9WWW 9>A3 ?W3K =>?A IWIK =IWL L>A>
=WWW 9IW9 ?=9A >9IW K=3W >939 KW9K
Su+ ?3A= 3W=>> II9A 3?.=KK IL93 3I.>L9
Shu+a e G? n' 8 R 9WWW =33KA
< < < < < < R =WWW < =9L=K
P'r )rahasuesh+'r(s' rrept' t' rrethanave t' !asht+e dhe 00o,ar(t!en e at' rresht +e
ser(n' e +'parsh'+5 sh(-rat n' Ta7e0'n I: duhet t' !en' n' p'rputh!e +e ato t' Ta7e0a
/I dhe /III 8 votave n' v(t(n 9WWW dhe =WWW. Por ata !an' n' ,rup +e dy duar n'
+'nyr' t' )ons(deruesh+e +' t' vo,0a5 dhe t' 7(en da)ord +e n!' dor'5 edhe pse n'
a-'rs( t' sh(-rave p'r W5WK 8,por !an' du)sh'+ +' t' vo,0a p'r W.W> 8, )u p'r t'
)u!tuar se nu+r( ( +e n!' dor' ser( n' ? R W 5 W> P dhe W.WK 8 !o vet' +e n!'r(<t!etr(n
!an' t' )rahasuesh+e t' 1(0at n' )'t' +'nyr' d'sh+on se e )a0uara nu) nd!esh'+ dy
her' !an' t' par't5 dhe @)'shtu4 s(8 u tha tash+'5 varet n,a -a)t( se ata !an' +arr' n'
!av' t' ndrysh+e . $!o +und t' !et' n!' prov' p'r at' 6' u tha5 !epn( se nu) duhet t'
00o,ar(s(n n' n!' )rahas(+ t' v0erave d(+ens(ona0e t' +arra n' per(udha t' ndrysh+e5
edhe n' 6o-t' se rrethanat e !asht+e (sh(n t' n!'!ta. Nd'r)oh'5 )!o e 7'n )rahas(+(n e
8do rresht n' )ushtet n' 0(dh!e +e t' 1(0at ne !e+( n' -!a0' )'tu5 nu) )a hyr!e.
$!o n' ser( ton' t' pran(sh'+5 )u sh)'+7(+( nd'r+!et dy ?'s u .hv(00ua n' t'
n!'!t'n d(t'5 n,a r v0erat e 00o,ar(tur G? du)sh'+ propor1(ona0 p'r t'
dh'n' ?'s shoC5 n!' n,a )on-(r+(+et e rre,u00(t ton' t' -atur(+(t.
Pas De-(n(te0y re.u0tateve du)e u G? e 8 R 9WWW dhe 8 R =WWW vet'+ n' propor<
re.u0tatet e =3.3KA<=9.L=K t'. Dev(!(+( ( t' dy nu+rave t' 7ara.(s' do t' thot' 0ar,(+
n,a e)spo.(+( d(re)t ( &(,!(t t' /e7er(t5 ( 1(0( shp!e,ohet +e ne n'p'r+!et pesh's
.utretende )rah. Nu+r( L>A> n' ta7e0'n e +'parsh+e5 +e,!(that'5 n' )rahas(+ +e t'
,!(th' nu+rat e t!er' shu+' t' +'dha nu) e de7atuara n,a paparash()uaraF dhe n'
)'t' +'nyr' nu) arr(t( dev(!(+(n pa) +' e vo,'0 se sa ata do t' !en' ohnede+. P'r +'
tep'r5 re.u0tat( the07'sor ( )'sa! ser(e 'sht' )on-(r+(+ ( p'rsosur p'r re.u0tat(n e (sh.
N' n,a +arr'dh'n(e p!es'n +e t' 1(0'n +o+ent( ( )rahut ( ta)on pesh's n,r(t(5
ndoshta nu) 'sht' e +undur p'r t' p'r1a)tuar n,a e para5 p!es'r(sht p'r sh)a) t'
+o+ent(t t' +7(!etuar(t nu) duan t' !en' t' p'r1a)tuar sa)t's(sht +at!en5 p!es'r(sht
p'r sh)a) se a!o nu) 'sht' e n!ohur sa)t's(sht n' $ushtet e 1(0a hyn vepr(+(n e
nd!en!'s +us)u!ve n' -u6( t' p'r,!(thsh'+5 )'shtu d()ush +und t' +endo! se e5 t'
!et' 8 v0era atr(7uohet v0erave tona t' G? p'r t' p'r1a)tuar5 n,a supo.(+(5
v0e-sh+'r(a e 0(,!(t ton' vet'F por tre,on d(sa )ons(derat' se ato nu) !an' t'
+!a-tuesh+e +(r'.
Du)e +arr' respe)t(n e nd'rvepr(+(t n' +es t' 8do )ushte t' pavarura sa)t's( t'
v0e-sh+e n' ,ur e pro7a7(0(tet(t t' par(+eve t' ,a7(+(t p'r arsye5 a( do t'5 n' 6o-t' se
nd!en!a +us)u!ve vet'+ v0era t ' R G'? dhe nd!en!a e pres(on(t vet'+5 v0era t 'I h
"? n' n!' -ar' pesha shtes' ? )(shte ,!eneruar n,a nd'rvepr(+( ( n!'!t'5 n!' v0er' t R
t' pr(tet5 dhe pasta! t' )rye!' 0(dh!e versa1hte Re1hnun,.u. Tash+' 'sht' t Gs(pas 0(,!(t
tan' n' raport(n (nverse e 8 S &, n'se & )uptohet s( +' s(p'r5 t ' vet'+ n' raport(n
(nvers ( 8,)'shtu n!' )a
)ur % Gdhe % !an' )onstante. Tre pan!ohura % ', % ", j at'her' do t' !et' !asht' ton'
p'r t' ndrysh+e 8 v0erat e -(tuara t' G? t' p'r1a)tuar. Por edhe )ur v'sht(r's(a e
)'sa! 00o,ar(t!e do t' )ap'r1ehen5 do ano+a0( n' t' vo,0a 8, ( 1(0( t' n!'!t'n ,!' do t'
-0as(n5 n!' 00o,ar(t!e e sa)t' n' +'nyr'.
$!o n' +(rat(+(n n,a 8 I =WW p'r p I ?WW ,ra+ 'sht' t n' vend u rr(t n' vend
d(8)a 'sht' redu)tuar5 'sht' n!' ano+a0( 6' nu) +und t' shp!e,ohet n,a a!o 6' 'sht'
p'r+endur. #n' nu) +endo! se p'r sh)a) t' +os nu+'r ende ( +!a-tuesh'+ (
v'.h,(+eve t' +7'shtetet n' t' papr(turat5 edhe pse +und's(a e sa! nu) p'r!ashtohet
a7so0ut(sht5 sepse ata +e,!(that' 'sht' vet'+ ( vo,'05 dhe nu+'r shu+' t' +adh ,!y6
!an' t' nevo!sh+e p'r t' +7a!tur t' s(,urt da00(+et 7a.uar vo,0aF por p'rve8
+arr'vesh!es nd'r+!et dy ser( e e)sper(+enteve n' se1(0'n pre! t' 1(0ave n!' sas( e
+adhe e e)sper(+enteve n!' duhet edhe vet'+ p'r v0erat +' t' vo,0a t' 8 5 rr(t!en
e t +e rr(t!en e 8 propor1(ona0e +' n,a rr(t!a e +o+entet e 8 n,a +o+ent( ( )rahu
'sht' )'tu re0at(v(sht +' e +adhe. Dhe p'rve8 n'se rrethanat e ve8anta nd'rhyr' +e
peshat +' t' vo,0a !an' t' pran(sh+e5 t' 1(0at !an' te!)a0uar n,a nd()(+( ( tyre n' t'
+'dha5 a!o do t' duhe! t' 7'!' s(pas +end(+(t t(+5 'sht' e nevo!sh+e p'r a6 sa
pretenduar.
Pavar's(sht5 un' tan( +und t' )et' dr(t' t' s(,urt n' )'t' ano+a0(5 $onstat(erun,
s(,urt n,a testet e re!a e t' 1(0(t edhe do t' donte t' !et' +!a-t e d'sh(ruesh+e5 por pas
d(sa pro7a7(0(tet p'r rast(n +' du)et p'r t' para6(tur se ata +e t' v'rtet' re.ervat n'
natyr'.
!o +und t' (+a,!(nohet 6' n!' pres(on n' rr(t!e edhe p'rve8 redu)t(+(t t'
nd!esh+'r(s' 6' 'sht' propor1(ona0e n' 7a.' t' 0(,!eve tona +e rr(t!en e st(+u0(t ose
sho6'ruar n,a n,!esh!a +e)an()e e +7aresa nervore ose n' nd'r,!e,!e e vetvetes e
1entra0(t pres(on(t nd(h+'se shpreh n!' e-e)t u0!e t' nd!esh+'r(s' 6' +e pesha +' t'
+'dha n' v(!(+ nd()(+(n 0(,!et tona5 e 1(0a duhet t' )et' n!' arsye +' t' ,!er' dhe +'
t' the00' .hdu)etF por +und t' 7'!' p'r +' t' vo,0a )ryes(sht pretendon. $'shtu5
redu)t(+( ( do t' !et' t 5 -(00(+(n ;a1hstu+e e 8shp!e,on. 5 un' nu) !a+ urre!n'
p'r+es )'sa! -a)t(n n' 0(dh!e +e t' t!era edhe e +(stersh+e du)et +ua se ne ,!e!+'
n!' )onta)t t' 6et' ,udu0(s!e +' shu+'5 dhe t' !en' +' t' n,a.'00yer p'r 0'v(.!e
re-0e)s n,a s( n!' pres(on pa) +' t' -ort'5 edhe pse ep'rs( e nd!en!'s ,!(th+on'
+7etet p'r n!' pres(on shu+' t' -ort'. Por un' 0(r(sht prano!n' se )'to !an' vet'+
+end(+e 6' )'r)o!n' e).a+(n(+ t' +'te!sh'+ dhe +und t' !ap(n shtys' -(00estare.
sht' shu+' e +undsh+e 6'5 s( -usha e pesh's teste ndan )u-(r(n +' t' u0't t' 0(,!(t
+e -ush'n e e)sper(+enteve t' 0ehta5 )y do t' !et' rast( n' 0(dh!e +e )u-(r(n e s(p'r+5
vet'+ se testet nu) va.hduan der( n' n!' )u-( t' t(00' ( (+( )an' 6en' )u n,ar)es's
-(00on t' )et' n!' e-e)t t' d'+sh'+5 s( dhe5 natyr(sht5 do t' +und t' va.hdo!' n'
+'nyr' t' +!a-tuesh+e t' ,!at' pa d'+ t' p'rhersh'+ !o n,a +etoda e t' dre!t's dhe
t' rasteve t' ,a7uara5 e 1(0a )'r)on n!' sas( t' +adhe t' p'rp!e)!eve p'r t' arr(tur
re.u0tate t' 7esuesh+e. Por5 ndoshta do t' (shte 7'r' p'rvo!'n de+onstrat(v n' 0(dh!e
+e )'t' n,a +'nyra e vet'+ da00(+e t' du)sh+e 6' t' !en' n' ,!end!e t' +errn( pa
d(savanta.hF 6' n,a sh)a00a e sa)t's(s'5 e 1(0a 'sht' n' p'r,!(th's( p'r t' arr(tur +e
)'t' +etod' 'sht' +' pa) su7!e)t ( nu+r(t t' p'rp!e)!eve.
N'se sh6yrto!+' )'t' ,!' e +'parsh+e5 het(+( +7( v0e-sh+'r(n' dhe )u-(!t' e 0(,!(t
ton' n' -ushat e testeve pesh' 'sht' ende 0ar, p'r+7ush!esF dhe p'rp!e)!et e +( p'r t'
.,!(dhur detyr'n s(pas t' 1(0's vet'+ duhet /e7er(t p'r t' nd!e)ur n!' hap t' dyt' p'r
t' par'5 nu) do t' d(sa +od(-()(+e t' re!a t' +etod's. N!'r( pas +und !an' arr(tur der(
+' tan( vet'+ thon' se v'.h,(+et n' p'r,!(th's( pa!tohen a6 +(r' +e 0(,! 6' !u nu)
+und dysh(+ v0e-sh+'r(n' e t(! t' p'ra-'rt ose t' sa)t' 7renda )u-(!ve t' 1a)tuarF por
ano+a0( n' )u-(r(n e posht'+5 8'sht!a e )u-(r(t t' s(p'r+5 $onstat(erun, +' t' sa)ta
dhe p'r t' p'r1a)tuar nd()(+(n e r+,eC(1htes5 ndar!en e p0ot' dhe t' sa)t' t'
nd!en!' pres(on dhe +us)u!ve nd!en!'5 !an' ende p()a t' 1(0at pres(n .,!(dh!e n,a
e)sper(+entet e ardhsh+e. E)sper(+entet #e7er )an' provuar 0(,!(n e par' n'
p'r,!(th's(5 pa se +etoda (shte e p'rshtatsh+e p'r t' de)0aruar t' 1(0at s(,uro!n'
sh+an,(etF E)sper(+entet e +( )an' tre,uar ata pa shtuar pasur5 ata n' )'t' +'nyr'
e0(+(n(+(n e p'rs'r(5 se rrethanat n' t' 1(0at ata varen5 vet'+ t' +arr' n' 00o,ar( 'sht'
e 0e!uar.
drsa nuk mund t ket dyshim se izolimi i ndjenjs presion sht arritur n!a nj
"az !jyq, 'e"er4s, ku pesha sht vendosur n 5alan!ave 5undit t dors pushimi n
tryez6 mua m duket, me!jithat, izolimi i ndjenjs muskujve jo aq t si!urt n!a
tjetra, n traktat t shqiss s t prekurit dhe t ndjeshmris s pr"ashkt ). .C/
arrin tre!uara prej tij, ku vzh!uesi me dor !rasps maja e kom"inuar t nj le%k,
n t %ilin varet nj pesh6 e nevojshme pr shkak se pesha duhet t veprojn m
kshtu ather t rrshqitje maja e dors, rnd sht, n qo5t se jo, kundrshtoi kt
mnyr n!a nj t 5ort >u5assen presion m shum. Me!jithat, duhet t presionit
mund t m"ahet konstant, nj presion t vazhdueshm do t ishte pr t jo m pak se
komplika%ion n testet n konsiderat.
j metod pr t izoluar muskujt ndjenj pikrisht n eksperimentet nuk do
sinka!e mua. 8r t izoluar ndjenja presion ndoshta ka !jasa, duke ruajtur metodn
ton prdorimin e topa ose <eki< q "ien n!a nj lartsi t %aktuar n lkur, edhe
m i prshtatshm se duke aplikuar pesha statike6 dhe nj krahasim t rezultateve t
5ituara me ato t dhn n!a n!ritja e peshave, t jet e pa interes t vo!l.
Pavar's(sht n,a 8'sht!a e 0(,!(t ton' 'sht' re.u0tat ( dre!tp'rdre!t' ( raportuar n'
e)sper(+entet e +'parsh+e s( n' v(!(+ +und t' shpreh(n.
N'se !u re0at(v(sht he6 n!' pesh' t' 1a)tuar t' n!' t!et'r5 6' n!' sas( t' 1a)tuar t'
pesh's shtes' 'sht' shtuar +e t' +'parsh+(n5 )'shtu 6' pesha shtes' 'sht' +arr'
a7so0ut(sht 6' duhet t' !et' +' a6 +' ( +adh the)s( 'sht' n' +' shu+' po a6 e
du)sh+e s( d(-eren1a e dy peshave n' nd!es( t' 7!er'.
&e!ohet t' rr(ten5 pesha shtes' 'sht' propor1(ona0 +e peshat )ryesore5 )'shtu 6'
nu) e t(! a7so0ut5 por +adh's(a e sa! re0at(ve n' 0(dh!e +e peshat )ryesore +7etet e
n!'!t'5 )'shtu 6' t' not(1ea7(0(ty $y su-(1(t re0at(ve pesha rr(tet d(s( +e p'r+(r's(+et
n' the)s +' t' 0artaF +e,!(that'5 )a tenden1' ,!(th+on' e +' shu+' p'r 7ara.(n'5 n'
+'nyr' 6' d(-eren1a e not(1ea7(0(ty n!'!ta peshave re0at(ve *' shu+' n' pesh'
)ryesore t' v(teve 3?WW dhe =WWW ,ra+ vet'+ 'sht' ( vo,'05 p'r 0(dh!e 3W ; 33
)orrespondon. $!o 'sht'5 peshat re0at(ve t' tep'rta n' 3?WW dhe =WWW ,ra+ the)s vend
t' )'sa! duhet t' !et' e 7ara7art' +e d(8)a s( 33 ; 3W a)t t' ende du)et po a6 t'
nd!esh'+5 d+th p'r t' s(,uruar n!' raport t' 7ara7art' e sa)t' t' rasteve t' ,a7uara n'
+etod'n de+,e+O2en.
*e,!(that'5 )y tran.(1(on n' rr(t!e ( not(1ea7(0(ty n!'!t' peshave re0at(ve +' shu+'
+e +adh's(n' e peshave )ryesore vuan n!' p'r!asht(+ n' peshave shu+' t' u0'ta
)ryesore n,a not(1ea7(0(ty )ur n' rr(t!e =WW<?WW ,ra+ e !o d(8)a !asht' rr(tetF nd'rsa
+' shu+' se KWW ,ra+ e rr(t'se )a0(+(t va.hdon ,ehends v're!tura.
rsye!a e Gan,es t' !asht'.a)onsh+e n' the)s t' u0't 'sht' pra)t()(sht ( pan!ohur5
dhe vet'+ @)'shtu4 0'sho( n!' supo.(+ ( rast's(sh'+5 p'r )'t' arsyeF arsye p'r
dev(!(+(n n,a e n!'!ta not(1ea7(0(ty pesh' re0at(v(sht t' 7ara7art' +' t' ,!at' p'rp!et's
pesha t' 0arta t' )o)'s +und t' )'r)ohen +e pro7a7(0(tet se +o+ent( pesha e n' rr(t!e
dhe n' n,r(t!en +e )rahun e n,r(tur v!en s( n!' .,!at!e e the)s n' t' nda0uar5 e 1(0a e
7ara.(s' re0at(ve5 n' t' v'rtet' p'r t' vendosur p'r )'t' peshave t' .,!eruar )ryesore
n' 0(dh!e5 +' shu+' hyr!e pesh' 7'n.
$ur ap0()on( pesha t' ndrysh+e +' shu+' n' n!' dhe t' n!'!tat pesha )ryesore5
not(1ea7(0(ty po rr(tet +e +adh's(n' e pesh's shtes'. $y not(1ea7(0(ty rr(tur )a n!'
raport n' rr(t!e p'r t' )orr(,!uar rastet e rre+e5 s( p'r nu+r(n e p'r,!(thsh'+ t' rasteve
re.u0to!n' )ur ap0()on( +etod'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara p'r )rahas(+(n
e peshave. Nu+r( ( rasteve t' sa)t'5 por nu) do t' rr(tet n' propor1(on +e +adh's(n'
e pesh' shtes'5 por n' p'r+asa +' t' vo,0a.
@$ap. K4 !epet rre,u005 +e an' t' ta7e0's the+e0ore p'r t' ,!etur se s( ndryshon
nu+r( dre!t' s(pas pesh's shtes'5 )on-(r+uar n' p'rvo!'n.
$'to re.u0tate !an' t' +arra n,a e)sper(+ente +e peshat -(00ore R =WW5 KWW5 3WWW5
3?WW5 9WWW5 =WWW ,ra+ dhe +' shu+' pesha t' 7ara7arta +e W.W> dhe W.WK t'
the)suar5 n' p'rputh!e +e n,r(t!en e peshave +e vet'+ n!' dor' dhe +e t' dy duart5
+e resh!e ,a7(+ )onstante ,!etur5 e 1(0a varet n,a )oha dhe po.(1(on(n hap's(nor t'
peshave s(p'r+e.
7( temperat#re.
39(
Pyet!a se s( t' dre!t'n ton' vua!n' nd!es( te+peratura +7( ap0()(+(n5 por p'r-sh(n
rro7a +e n,!yr' t' err't. EH ;e7er
>W4
'sht' ( pr(rur p'r t' pranuarF USe ne vend a)t(n
e n' rr(t!e dhe -undos!e e te+peratur's s' 0')ur's son' se sa +und t' per1epto!n'
n(ve0(n rr(tet apo u0et n' t' 1(0(n te+peratura.5 Ne nu) e )ons(dero!+' t' t(00'.
She+7u005 n'se 7a00(n ton' apo dora !on' e n,roht'5 der( ne v' dor'n +7( 7a00(n e t(!5
)u ne shpesh per1epto!n' n!' ndrysh(+ t' +adh n' +es t' dy5 dhe n' )oh' t' dor's5
p'r t' ,!etur 7a00(n t!era t' n,rohta5 Upse +und t' shton( t' t!era5 ;e7er dyshuar
p'rvo!at5 t' 1(0at )an' sh)uar vet'+. Nd'r)oh'5 du)et se ne !e+( p'r t' nd!ehen n!'
n,roh!e t' 6'ndruesh+e se nEeht(t5 t' -toht(t .,!atur s( -toht' n' re,!(st'r5 n'se ata
+!a-t t' ndrysh+e n,a te+peratura e .a)onsh'+ ose +esatare.
=L4
T' tasts. dhe Ge+e(n,. S. ?>L
>W4
Sa ( p'r)et p.3A?.
G!(thses(5 )'shtu 6'5 n' 6o-t' se !u don( t' t'rhe6' 8'sht!en e 0(,!(t t' /e7er(t n'
aspe)t(n e da00(+eve t' te+peratur's n' )ons(derat'5 !o s( n!' atra)s(on n' )'t' rast
te+peratura e n!' a7so0ute .ero p()' arr(!n' n' -!a0'5 por vet'+ da00(+( n' +es n!'
te+peratur' n' t' 1(0'n ne t' nd!ehen as n,roh!e5 as t' -toht'5 sepse +adh's(a e
n,roh!es dhe nd!es( -toh!es varet vet'+ n,a )!o. $y ndrysh(+ tan( +und t' rr(tet dhe
t' u0et5 dhe 8'sht!a e 0(,!(t t' /e7er(t 'sht' n'se n!' ( a-'r+ !o rr(t!e t' 7ara7art'
te+peratura a7so0ute5 por )!o te+peratura re.u0tatet ndrysh(+ n' ardhura e sa! n'
+'nyr' t' 7ara7art' t' r'nd's(sh+e ose t' 7ara7art' p'r,!(thsh'+ t' nd!es( t'
te+peratur's.
S(pas d(save5 por n' asn!' +'nyr' t' +!a-tuesh+e5 e)sper(+enteve 6' )a+ 7'r' p'r
)'t' 8'sht!e5 e 1(0a du)et t' !et' 7renda )u-(!ve t' 1a)tuar5 te+peratura +esatare5
nd'rsa a!o nu) 'sht' +' e vendosur rast( +e te+peratura shu+' t' -toht' dhe shu+' e
nEeht'.
P'rp!e)!et e +(a !an' 7'r' edhe n' A d(t' @n' dh!etor 3K??4 +e +etod'n e da00(+eve
vet'+ t' du)sh+e5 s( un' ,!(th+on' der( n' t' n!'!t'n the00's( p'rdorur pro1es(n
;e7er(an e .hyt!es a0ternat(ve t' dy ,(shta t' s' n!'!t's dor' n' dy en't +e u!' !o t'
n,roht' . P'r v'.h,(+(t (sh(n d(sa shu+' t' sa)t' dhe t' sa)ta n' )rahas(+5 n'
,!ys+'n e ndar' )0as'n5 Gre(nerGs1he ter+o+et'r +e sh)a00' Reau+urGs1her e
&e(p.(, $a7(net(t -(.()e5 )u dh!et'ra p!es' t' ,!ys+'s s'5 n' +'nyr' t' n!'.et' e n!' e
t'r'5 sh)a00a +und t' +aten shu+' +(r'. N' n!' pre! tyre s(pas de)0arat's Han)e0<s'5 (
1(0( )(shte +(r's(n' t' +' 0e!on( t' )et' t' n!'!t'n ,!' n' e)sper(+ente5 pas( s(pas
$onstat(erun, vet n' W _5 W? ose
3
\
9W
6'ndro( sh)a00' +' t' 0art' se sa t' t!era5 )'shtu
6' 8do v'.h,(+ 'sht' pra )orr(,!ohet. P'r )ushtet e t!era t' ser(s' prov' un' do t' !ap'
at' 6' 'sht' e nevo!sh+e pas re.u0tateve.
"renda te+peratura pre! rreth 3W _ der( n' 9W _ R. )a+ ,!etur nd!esh+'r(n' p'r
da00(+et e te+peratur's n' +'nyr' t' +'dha se da00(+et e du)sh+e vet'+ nu) ( )a
0e!uar p'r p'r1a)t(+(n e sa)t'. N!' +a)s(+u+ pre! nd!esh+'r(s'5 )u pothua!se
shter(+( apo shter(+( da00(+e !an' apper1e(ved5 'sht' n' 8do rast5 7renda )'tyre
)u-(!ve5 pa 0e!uar v0er's(+ t' dre!tp'rdre!t'. Rreth 9W _ der( n,roh!es n' ,!a)5 nu)
sh)o!n' p'rte! p'rp!e)!eve t' +(a n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e5 )a+ ,!etur re.u0tatet
n' 0(,!(n e /e7er(t shu+' +(r' n' p'rputh!e +e rrethanat n' 6o-t' se un' @t' ,!(th' n'
+'nyr' e+p(r()e4 s( n!' +as' e te+peratur's st(+u0(t tep'rt t' te+peratur's +7(
te+peratur's +esatare n' +es n,r(r!es -toht' dhe ,!a)ut n,roh!es R 3> _5 II
R.
>34
+(ratuar n,a d(-eren1a vet'+ e du)sh+e n' te+peratur' )'t' stud(+ u sh-a6 n'
+'nyr' propor1(ona0e +7( te+peratur' +esatare. $'tu !an' t' ,!(tha para se t'
00o,ar(t!es s( vet'+ t' du)sh+e t' re,!(struara5 da00(+et te+peratura ] +e te+peratura
t' t n' t' 1(0'n !an' v're!tur5 t' t(00a t' shprehura s( do t' thot' nd'r+!et dy
te+peraturave n' +es t' 1(0at d(-eren1a e ? u v're!tur dhe v0erave t' 00o,ar(tura du)e
supo.uar e ? se da00(+et e du)sh+e vet'+ II sh)o!n' tep'rt te+peratur' +7( 3> _
propor1(ona0. Fa6e e par' @I4 7(e n' )'t' trye.'5 p'r sh)a) se da00(+et e v're!tura !an'
)'tu n' t' ,!(tha shu+' e vo,'05 n,a )ons(derat'5 dhe +und t' sh'r7e!' vet'+ p'r t'
provuar par'nd's(n' e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e n' )u-(!t' e te+peratur's s' )'sa!
p!ese t' ta7e0'sF nd'rsa n!' an' t' dyt' @II4 e 3L _5 3= R. n' +und t' pas ndesh!es
+(d(s o7serv(+( dhe 00o,ar(t!a n' )ons(derat'.

I II
Data
e
var,ut.
t b R.
? b R.
Data
e
var,ut.
t b R.
? b R.
O"S. 7er. O"S. 7er.
De.7r. De.7r.
9 3?.W= W.3L WWWL 9A 3L.3= W.3? W.3A
9A 3?.>W W.3W WW9= 9A 9W.>? W.9W W.93
9A 3?.?? W.WL WW9K 9A 9W5A= W.3? W.93
9A 3A.3K W.3? WW?3 9A 93.9W W.9W W.9=
93 3A.IW W.9W
VV
WWIW 9A 93.I= W.9? W.9?
9A 3A.I3 W.WL WWIW 93 9=.=W W.=W W.=3
93 3A.I? W.3W
VV
WWI9 93 9?.=? W.>W W.=L
93 3A.KK W.9? V WWIA 93 9A 9A.KW W.>W W.>9
93 3I.WW W.WW
VV
WWK3 93 9A 9K.KW W.AW W.?3
9A 3I.9W W.9W W.WKK 9A =W.?W W.AW W.?I
93 3I.=W W.3W
VV
WWL9 9A =35=? W.AW W.AW
9A 3I.AL W.9= W.3WA
9A 3K.IK W.3? W3>?
>34
$!o te+peratur' 'sht' e 7a.uar n' )'r)esat e n,roh!es e trup(t t' n!er(ut n,a
&(1hten-e0s dhe ( ,'.uar n' 7hand0. e /!en's. )ad.

Jep v0erat e 00o,ar(tur e ta7e0's n,a tep'rt t' te+peratur's pre! 3> _5 II5 )'shtu 6' t <
3> _5 II shu+'.uar +e W5W=A9=. $!o )onstante 'sht' vet'+ n,a v'.h,(+et e t R 3L _5
3= _ der( =3 _5 rr!edh(n =?F por !an' edhe v're!tur dhe t' 00o,ar(tur s(pas asa! v0erave t'
va.hduesh+e t' ? 3> _5 II _ dhe n'n 3L5 3=5 ( 1(0(5 s(8 thash'5 vet'+ ,!ur+'t !an' t'
7ash)an,!(tur n' an'n e par' t' ta7e0's. /'.h,(+et e ta7e0's p'r)as(n vet'+ = n,a A
d(t't e test(+(tF n,a v'.h,(+et e tre t' t!er' vet'+ n' 0(dh!e +e n!' te+peratur' n'n
te+peratur'n do t' thot' 6' un' ve8an'r(sht ( !ap(+ +' posht'.
H-ar' sh'nuar +e v0erat aster(s)s e ? S( n' -a6en e par' t' ta7e0's5 )'shtu 6' )a n,a
ata 6' nu) !an' t' 0(stuara vet'+ s( vet'+ e du)sh+e5 por s( n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e @n!' y004 ose sa +' shu+' @dy aster(s)s4 n' re,!(str(n e v'.h,(+(t5 e
1(0a 'sht' +' shu+' se vet'+ t' du)sh'+ v0en. N!' n,a )'to ndrysh(+e t'
r'nd's(sh+e p'r nd!es( @n' 3I _4 +und t' !et' n' ter+o+et'r @)orr(,!(+(n e )'r)uar
n,a W.W? _ 7'r( at'4 nu) n!oh(n +'. N' p'r,!(th's(5 +und t' !en' t' pr(rur p'r t'
pranuar te+peratur'n +esatare e nd!esh+'r(s' +' t' +adhe p'r )'to v0era dhe !o n'
3A _ n' 3I _ se 3> _5 II dhe 'sht' e +undur 6' a!o 'sht' at!e. Por !u +und t' n' v0erat
pothua!se )onver,!en1e e v(!ave para0e0e e ? nd'rtese n' a-'rs( t' te+peratur's
+esatare n' t' ,!(tha5 as,!' t' 1a)tuar5 du)e pasur parasysh se pavar's(sht n,a
var(a1(onet n' nd!esh+'r(n' e sh)a00's s' not(1ea7(0(ty5 ,a7(+et e 0eE(+(t n!'
ndrysh(+ shu+' t' vo,'0 n' +es t' te+peratur's s' u!(t dhe ter+o+et'r 'sht' e
+!a-tuesh+e p'r t' sh)a)tuar da00(+e apo err't t' t(00a5 edhe pse )u!des t' !et' e
+undur 'sht' +arr' p'r t' redu)tuar )'to 7ur(+e t' ,a7(+(t n' deta!e +' t'
vo,'0. Prodh(+( ( 00o,ar(t!es s' 3> _5 II por n' t'r's( )orrespondon +' +(r' t'
v'.h,(+eve.
Rast's(sht5 edhe pse ato ,!ur+'t e ? n'n t R ndodh(n pothua!se n' +'nyr' t'
,a7(+(t v'.h,(+(t 9W _5 a!o nu) +und t' v(!' s( t' t(00a !an' t' .7atuesh+e5 sepse
sh6yrt(+( n' p'r,!(th's( )a ndodhur pa e d(tur t(+5 p'r t' 1(0'n u!( 'sht' n!' ep'rs( e
te+peratur's u .hv(00ua5 dhe vendos( vet'+ pas p'rs'r(tet .hyt!en a0ternat(ve )ur un'
7esohet t' !et' re.u0tat +!a-t ( s(,urt se 8-ar' ndodh( n' at' sh)a00' 6' )a+ +ashtruar
n' n!' nu+'r shu+' t' +adh t' e)sper(+enteve vet'+ n!' her' n' a-'rs( t'
te+peratur's 6endrore5 )u vet'+ e du)sh+e da00(+et !an' pothua!se t' pap'r-(00sh+e5
n,a e 1(0a u .hv(00ua n' eE post $onstat(erun, sesa th!esht ndrysh(+ ( du)sh'+
supo.uar n' en't e )und'rta5 s( )ur )a+ +(ratuar at'5 nd'rsa shu+' shpesh dar7oten
raste )u un' +und t' ,!e! asn!' ndrysh(+ +es dy u!'rave5 dhe +' pas ,!(th+on' +e
t' v'rtet' as)ush nu) +und t' +arr' ose n'n5 )!o .on' e pa.ar &()en shtr(r' n'
ter+o+etra )u-(r(n ,!etur at' 6' d'sh+on edhe n!' 00o! t' )ontro00(t dhe 7a0an1(+(t 6'
(n-or+a1(on( ter+o+et'r dhe se (n-or+a1(on( ( nd!en!'s (sh(n p'r,!(th's(sht t'
7esuesh+e.
Du)sh+e n,a ta7e0a5 0(,!( ( #e7er +!a-t e p'rshtatsh+e5 n' pr(t!e da00(+et vet'+ t'
du)sh+e e +'s(p'r+e t' te+peratur's +esatare a6 sa a!o +und t' ,!y)ohet p'r sh)a)
t' sas(s' s' vo,'0 t' da00(+eve5 por nu) )a s(+etr( u .hv(00ua +' posht' tyre. P'r rreth
3W _ posht' da00(+et vet'+ e du)sh+e (sh(n ende shu+' e vo,'0 p'r t' he6(n dor' n,a
+!etet e tyre d(8)a5 por +' te! posht' ata sh)uan pa )rahas(+ +' t' shpe!t' +e rr(t!e
t' -toht'5 s( +e +'nyr'n e +'s(p'r+e dhe +e 0(,!(n e #e7er 'sht' 1o+pat(70eF n'
+'nyr' 6' ata !an' +!a-t t' p'r-a6'suara +(r' n' +'nyr' e+p(r()e5 )ur n!' n!'!ta
propor1(ona0 +e -u6(n' e tret' t' 3 4 t supo.uar )u 3 R 3> _5 II5 t te+peratur'n n' t'
1(0'n u vu re ndrysh(+( vet'+ ( du)sh'+5 dhe W5WW9I=> e v0era5 +e t' 1(0at
@ 3 < t 4
=
)a p'r t' shu+'.ohet p'r t' +arr' d(-eren1'n vet'+ du)sh'+ n'
ter+o+et'r5 e 1(0a 7a.ohet n' t' pad(s)utuesh+e n!' r'n(e t' -ort' n' nd!esh+'r( nda!
t' -toht(t. Ndoshta !u do t' ,!en( n!' ndrysh(+ t' n,!ash'+5 n'se !u sh()on( n'
te+peratur' a-rua rreth )'sa! n,roh!es ,!a)ut5 )u nd!en!a e d!e,(es ndodh5 +e,!(that'5
+7etet e ha7(tsh+e se dev(!(+( +7( te+peratur's +esatare -(00on vet'+ n' n(ve0e t'
0arta5 +e,!(that'5 ata +en!'her' n'n te+peratur'n 1enter0(ne -(00on.
$'tu nd!e)' -or+u0'n e +'posht+e
? R @3>.II < t 4
= .
5WW9I=>
00o,ar(tur v0erat n' hart(+(n +e v're!tur 7renda )u-(r(t t' te+peratur's S 3W _5 ? dhe >
_5 ? R. the00' posht'5 )a+ +arr' d(sa d(t' t' v0erave shu+' t' ndrysh+e +e n!'r(<
t!etr(n p'r t' nd'rtuar d(8)a n' t'.

Data
E)sper(+entet
t b R.
3> _5 II
<t b
D
D(-eren1a v're!tur 00o,ar(tur
?hjetor
? >.AW 3W.3I 9.KW 9.KK S W.WK
9= ?.=9 L.>? 9.?> 9.=3 < W.93
9= ?.>= L.=> 9.>W 9.9= < W.3I
93 ?.A? L.39 9.WW 9.WI S W.WI
9= ?.AL L.WK 9.?> 9.W? < W.>L
? ?.I= L.W> 9.99 9.W9 < W.9W
S' dyt( ?.K3 K.LA 3.A9 3.LI S W.=?
? ?.K? K.L9 3.KW 3.L> S W.3>
S' dyt( ?.KK K.KL 3.I? 3.L9 S W.3I
S' dyt( A.33 K.AA 3.?? 3.IK S W.9=
9? 3 A.LK I.IL 3.WA 3.9L S W.9=
9? I.3? I.A9 3.>W 3.93 < W.3L
9= 9? I.3K I.?L 3.>L 3.9W < W.9L
9? I.9W I.?I 3.=W 3.3L < W.33
S' dyt( I.93 I.?A W.L3 3.3K S W.9I
9= I.A> I.3= W.L= W.LL S W.WA
9A K.3K A.?L W.I? W.IK S W.W=
? K.9W A.?I W.KW W.IK < W.W9
9= K.>= A.=> W.A? W.IW S W.W?
9= K.?A A.93 W.A3 W.AA S W.W?
9= 9A K.I3 A.WA W.?= W.A3 S W.WK
9= K.I= A.W> W.>? W.AW S W.3?
3? 9 L.3? ?.A9 W.>K W.>L S W5W3
9? 9 L.II ?.WW W.>W W.=> < W.WA
? 3W.? >.9I W.>W W.93 < W.3L
==.=K ==.>W
Du)e pasur parasysh v'sht(r's(t' e shu+ta 6' para6es(n )'to e)sper(+ente t' 7u)ura
dhe n' ve8ant(5 se v0erat e d(t've t' )re!t's(sht t' ndrysh+e !an' t' )o+7(nuara n' t'5
t' +os ( s(,urt p'r t' pres(n d(sa t' p'r-unduar )rahasuesh+'r(n' e nd!esh+'r(s'5
p!es'r(sht ( sa)t' rua!tur t' n!'!t(n sh)a00'n su7!e)t(ve p'r E7en+er)0(1hse(n )'t'
o-ert' re.u0ton n!' ndesh!e n' +es t' 00o,ar(tur dhe t' v0erave t' v'.h,uara dhe n!'
ndrysh(+ t' da00(+eve po.(t(ve dhe ne,at(ve +(d(s v'.h,(+(t dhe 00o,ar(t!e 'sht'5 t'
1(0at +und t' !en' t' )'na6ur +(r'. S(,ur(sht5 +arr'vesh!a do t' rr(tet ende )an'
shu+' )ur un' do t' t' duan t' )a0on( d(sa v0era !o shu+' t' p'rshtatsh+e5 por un'
)a+ dh'n' t' ,!(tha 6' u rend(t sapo s( du)sh'+ p'rpara 00o,ar(t!es. Por un' !a+ 0ar,
n,a -or+u0a e dh'n' p'r +' shu+' se n!' e+p(r()e5 t' +!a-tuesh+e 7renda )u-(!ve t'
1a)tuar5 p'r t' par'. P'r p0ot's(n'5 un' +' n' -und e shtuar e as +' shu+' se 3W _5 ?
der( n' 3> _5 9W v0erat e v'.h,uara e ? p'r )ur t' )et' as,!' par'5 por s(,ur(sht -a)t( se
s( ata !an' shu+' t' vo,0a. *e,!(that'5 ata !an' edhe +' t' +'dha se ata duhet t' !en'
n' 7a.' t' 00o,ar(t!es )ur a!o ap0()ohet -or+u0a e +'parsh+e5 t' t(00a s( hart(+(n e
00o,ar(tur pas tre,on +e v0erat e v'.h,uara.

Data
E)sper(+entet
t b R.
D
O"S. Ca01.
Dh!etor
9? 3W.KK W.3? W53A3
9= 33.=A W.3= V4 W3WK
? 33.>? W.=W W53WW
? 39.3? W.=W WW>L
? 39.>W W.9W WW=A
9? 39.?W W.3? WW=9
93 3=.=W W.9W WWWL
93 3=.>W W.9? WWWI
? 3=.?W W.3? WWWA
? 3=.LW W.9? W5WW9
? 93 3>.9W W.3? W.WW3
V4 N' +'nyr' do+eth'n'se n' vend t' vet'+ t' du)sh+e.

Edhe pse )'to e)sper(+ente !an' 7'r' +e v'+end!e t' +adhe5 ata ende +und t'
p'rs'r(tur n,a p()'pa+!a du)en t' d'sh(ruesh+e se testet (sh(n n'n te+peratur'n
+esatare +e te+peratura t' vet'+ n' n,!(t!e5 punon!'s du)e .7r(tur +7( te+peratur's
+esatare5 e 1(0a )rahasuesh+'r(a +und t' 7'!' n!' re)ord. G!(thashtu do t' !et' p'r t'
s(,uruar 0(,!(n e #e7er Gs +7( t' te+peratur's +esatare +ad!e edhe n!' nu+'r shu+'
+' t' +adh t' v'.h,(+eve t' nevo!sh+e5 s(8 !an' t' pran(sh'+ )'tu5 n' +'nyr' 6'
un' +und t' !ap re.u0tat(n e )'tyre e)sper(+enteve vet'+ s( n!' e p'r)ohsh+e5 pas( t'
,!(tha5 a!o 6' ndoshta ende +und t' !et' su7!e)t ( +od(-()(+(t. #n' e 6ua! at'
shpreh(+(sht s( t' t(00'5 dhe +endo! se 0(,!( #e7er 7renda )u-(!ve t' p'r1a)tuar n,a e
v'rtet' p'r +!a-t +undsh'+ ,e<+arr!es5 por n' asn!' +'nyr' provuar. $!o (shte
6'00(+( (+5 ,!y)(+et 6' t' v'rteta t'<,en ende p'r t' p'r-unduar ose r(novo. Por un'
)a+ 6en' nd'rprer' n' t' dhe )an' 6' nu) ,!et( )oh' p'r tGu )thyer n' t'.
Rreth +'nyra e p'rp!e)!eve un' ende vesh(n n' v(!(+ p'rJ
Dy an(!e5 t' 1(0at p'r+7a!n' n' u!' t' te+peratur's t' ndrysh+e5 )an' 6en' porte t'
+'dha pre! dheu5 p'r t' n,ada0'suar ndrysh(+et e +undur te+peratura. ta (sh(n der(
tan( t' +7ushur +e u!'5 6' pas .hyt!es s' tre,ues dhe ,(sht(n e +es'+ t' dor's s'
d!atht' n' p!es'n e posht+e t' u!(t vet'+ der( n' e0e+ent(n e p'r7ash)'t 3<9 e ,(sht(t
tre,ues @00o,ar(tur n,a Pa0+a n'4 duar. $'shtu n!'!t'n +adh's( )onta)t( 'sht'
p'r,at(tur ,!(th+on' +e u!'. Ter+o+et'r +ontuar n' ra1)s t' p'rshtatsh+e5 u sh-a6
+e topa der( n' +es t' u!(t 6' u n,!a00( +(r' para 8do v'.h,(+. Te+peratura e u!(t
'sht' ndryshuar p!es'r(sht n,a nE(t!e +e a)u005 d(sa +e +eta0 ose Ton,es1h(rren5 ( 1(0(
6'ndronte n' -urr' t' nEeht'. Dy ,(shtat5 t' 1(0at e+rat e para p'rp!e)!e (sh(n t' .hytur
vet'+ )a6 ,!at' n' n!' n,a dy an(!eve n' -und5 +a!tas5 der( sa t' +arr' n!'
te+peratur' )onstante5 at'her' .hytur a0ternuar n' n!' en' dhe t' t!era der( n' n!'
vend(+ )(shte -or+uar. Ishte nd!es( te+peratura n' at' 6' un' 6ua!tur vet'+ t'
du)sh+e5 )'shtu 6' te+peratura 'sht' ndryshuar n,a &0o)o8(s n' dre!t(+ t' )und'rt5
)'shtu 6' un' nu) e d( n'se e tep'rt t' te+peratur's )a0o( n' an(!e apo !o t!et'r5 dhe
p'rs'r(t( v'.h,(+(n der( .a)on(sht t' nd!e)ur n!' pas d(sa repet(t(ons t' )'t(!
a+enda+ent(5 n!' ndrysh(+ vet'+ t' du)sh+e5 n!' pro1es ( 1(0( 'sht' natyr(sht +!a-t (
0odhsh'+. Te+peratura 'sht' 0eEuar +en!'her' pas vend(+eve setted.
Edhe pse un' )a+ pranuar vet'+ v0er'n nd!es( vet'+ e du)sh+e s( autor(tat(ve5 por
)a+ n' v'.h,(+(n t(+ t' re,!(strohen +' posht' sa +' shu+' t' !et' e +undur
)onstanten nda0uar5 v0erat nd!es(5 s(pas n,!(t!e ser( t' +adh's(s' s' tyre t' 0(stuara.
I+per1ept(70y5 thua!se pa e )uptuar5 vet'+ t' du)sh+e5 du)sh'+5 n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e5 vendos(5 ( -ort'5 shu+' ( -ort'. S(,ur(sht )!o nu) pr(tet t' da00(+ t'
+preht' t' )'tyre v0erave. /0erat !an' ato +e.( t' du)sh+e5 )u un' nu) (shte +!a-t (
s(,urt veten t(+e 6' t' +os +ashtro!n'5 dhe edhe pse )!o +und t' )ontro00ohet n'
7a.' t' v'.h,(+(t5 por n!' )o(n1(den1' e rast's(sh+e (shte at'her' e +undurF )'shtu
6' )a+ p'rdorur ato v0era vet'+ p'r a6 sa un'5 n' 6o-t' se ndon!'her' n' +'nyr' pa)
+e n!' +as' apo n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e u ta)uan n' a-'rs( t' d(t've t' n!'!ta
ose t' ndrysh+e t' v'.h,(+(t5 +!et( ( )'tyre d(spo.(tave s( vet'+ t' du)sh+e so00(
parasysh at' 6' po ndodh d(sa her'.
sht' e pa)ontestuesh+e 6' do t' (shte e d'sh(ruesh+e n'se +' shu+' du)e u
shtuar t' ndodh' edhe n' )'t' -ush' ,!y6et e +etodave t' t!era5 +etod'n e da00(+eve
vet'+ t' du)sh+e.
/o0)+ann )a P. &(nde+ann )urvar. +ed sh)a)tuar p'r t' 7'r' e)sper(+ente +e
+etod'n e ,a7(+(t +esatar5 dhe d(serta1(on(n e do)toratur's p'r t' sh)ruar n' 0(dh!e
+e5 e 1(0a 'sht' e n!'!t' +e t(tu00J U. .De . sensu %aloris Galis +7ro!t( n' v(t(n 3K?I
U. Por n,a )'to e)sper(+ente su,!eron !o shu+'5 sepse sh)a00a te+peratura 'sht' +e
t' v'rtet' +e an' respe)t(v t' I _ dhe 3> _5 A<>? _5 ?? C. dy her' du)e u n,!(tur dhe
du)e .7r(tur dy5 por n' +'nyr' 6' t' v(!' vet'+ d(sa e)sper(+ente pa) n' 8do (nterva0
te+perature 8-ar' )a p'rdorur n' 7a.' t' par(+(t t' +etod's s' ,a7(+(t +esatar
0e!uar. E d!athta .hytur )'t' n!' der( n' dore5 dhe n' t' v'rtet' n' n,!(t!e ser(5
,!(th+on' )thehet n,roht' n' -(00(+5 n' .7r(ste ,!(th+on' e par' n' u!' -(00(+(sht
-r(,or(-er5 e 1(0a +' pas respe)t(v ( -toht' ose t' n,roht' n!' u!' n,a Pu,u2 p'r nd!es(
t' 7ara7art' +e 'sht' 7'r'.
Dy n,!(t!e ser(5 d+th )u &(nde+ann sh)a)tuar 7ara.(+(n e te+peraturave t' dy
+asave t' u!(t p'r nd!es( n' te+peratura rradha.( 0art e +' 0art5 n!' ,a7(+ po.(t(v
'sht' )ryer ,!(th+on' n' dy .7r(t's anas!e00tas ,!(th+on' n!' ,a7(+ ne,at(v. D()ush
+und t' pyes(n n'se )!o rr!edh se 'sht' avan1uar n' t' n,!(tur dhe du)e .7r(tur ser( n'
)upt(+ t' anas!e00t' n,a sh)a00' t' te+peratur's5 ose 6' n' 8do e)sper(+ent t'
ve8ant'5 tran.(1(on( n' )upt(+(n e )und'rt n' +es t' u!(t t' n,roht' dhe t' -toht'
-(00(+(sht ndodhur. N,a rrethana5 +e,!(that'5 6' t' 7ara7arta sprovat e para t' se1(0's
pre! )at'r rreshtave t' tre,uar raport(n spe1(-()uar5 )!o e -und(t 'sht' shu+' e
n,usht'. Rast's(sht5 a!o +un,on )'tu5 s( n' shu+' aspe)te5 p'r +' shu+'
(n-or+a1(on t' sa)t' +7( rrethanat p'r)at'se.
$'shtu 6' !u )en( )'tu re.u0tate 6' !an' t' pre)ur n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +e
,a7(+e t' va.hduesh+e5 dhe n,a rre,u00s(a +e t' 1(0'n p'r t' ndryshuar ,a7(+et
(nd(v(dua0e n' 8do rresht n' n,!(t!e dhe u0!e der( n' sh)a00' t' te+peratur's5 t' ,!(tha
,a7(+et du)et t' !et' pothua!se e vet+!a )onstante5 6' n,a e ndryshuesh+e ,a7(+ do
t' duhet t' tre,o!n' parre,u00s( t' +'dha n' deta!e. Par'nd's( 'sht' e n!'!t' ,od(t's.
N' +es t' 9A _ dhe =K _ >5 K C.
>94
@dy (n10us.4 dha 9= ,!y6et e par' rr(t'se ser(e t'
rre,u00t S W.W? s( n!' ,a7(+5 +e p'r!asht(+ vet'+ t' pes' e)sper(+ente. N'
te+peratura t' 0arta dhe t' u0'ta5 ,a7(+( u rr(t5 por pa)5 dhe d(s( t' parre,u00t t' 0art'5
n' +'nyr' 6' n' (nterva0(n =L5><>?5? error W5 ?F W.AF W.IF W.K ndodh(n +' posht' @S 5?<
3>5A5 )u n,!(t!e ser( -(00o( S W.> n' 3A _ dhe 3K _5 95 et!4. E dyta n,!(t!e ser( (shte =35=?<
>9 _5 L ,!etur 3> p'rp!e)!et n' rr(t!e pa ndrysh(+ S W.W? s( n!' ,a7(+F )!o u rr(t +' e
0art' der( n' W.3 n' >>.K dhe >?5 35 dhe +' e u0't der( n' S W59? n' I _5 L dhe K.>. N'
ser(n' e par' .7r(t's t' ,a7(+(t (shte < W.W? >35?<3L5? n' 99 .7r(ste *undohun(
v're!tur +e p'r!asht(+ t' tre5 a( u rr(t < W53 dhe >>5I<W59L n' I _F n' ser(n' e dyt'
.7r(t's t' ,a7(+(t (shte < W.W? >35A?<3L5=? v're!tur pa ndrysh(+ n' 93 ,!y6e .7r(t'se5
dhe u n,r(t p'r t' < W.3 dhe >>5L<W59? n' I.??.
>94
#n' ,!(th+on' t' 1(to! )'tu vet'+ +' t' u0't t' dy te+peraturave nd'r+!et t'
1(0ave )a pasur n!' ndrysh(+.
$'to e)sper(+ente !an' da)ord +e +(nave r'n' da)ord 6' n!' n,a (nterva0e5 )u
,a7(+( pothua!se .hdu)en ,a7(+(n pas -a6en e a1ar s( rr(t!e pas an'n e n,roh!es5 t'
shpe!t apo n' p'r+asa +' t' +'dha. Sh)ruan( ,a7(+e shu+' +' t' vo,'0 se sa n,a
un' dhe +' her't n,a ;e7er5 !an' ,!etur da00(+et vet'+ e du)sh+e5 por )!o nu) 'sht'
n!' )ontrad()t'5 sepse ,a7(+( )udo duhet t' arr(!n' +esatar(sht +' t' vo,0a se
da00(+et vet'+ e du)sh+e pas p()'s @Nen( K4F p!es'r(sht +und t' !et' p'r sh)a) t'
-a)t(t se vet'+ dy an'tar' t' dy ,(shtat e +(5 &(nde+ann u .hytur t' ,!(th' dor'n. N!'
ndrysh(+ +' the07'sor 6'ndron n' se &(nde+ann a( ,!en (nterva0(n +' t' vo,'0 p'r
d'sht(+(n e ,!a)ut rreth n,roh!es5 n' vend t' 6en' n' (nterva0(n I da00(+et +' t' vo,0a
t' du)sh+e +e te+peratur' +esatare. Nd'r)oh'5 +und t' !et'5 6' n,a ,a7(+( ( t(! +e
sa du)et n' )ryesore5 !an' )onstante5 nu) ,!y)o!n' n'se )'tu 6'ndron n!' )ontrad()t'
e v'rtet'F dhe )a teste t' re!a +7( )'t' te+'5 n' 8do rast t' nevo!sh'+. N,a
e)sper(+entet e +'parsh+e +e t' v'rtet' 'sht' e tash+' e 6art' se par'nd's( e u0't
rr'sh6(t!e<de5 t' 1(0at ende +und t' n!(het s( ,a7(+ )ryer +esatar(sht5 +easura7(0(ty
sa)t' )und'rshton pro70e+e t' +'dha.
Ndoshta +' e p'rshtatsh+e +und t' !et' p'r t' provon( n' )'t' te+' n!' )'r)es'
ana0o,e e +etod's s' rasteve t' +(r's e t' )e6es5 s(8 )a ndodhur n' GeC(1htsversu<
Chen t(+.S(,ur(sht 6' !u do t' !et' 7'r' nu) +und t' 0eht' t' +arr' te+peraturat dhe
ndrysh(+et e te+peratur's n' +'nyr' t' va.hduesh+e5 s( +und t' +erret pesha dhe
da00(+et pesh'F n' 6o-t' se !u tan( e +undur redu)ton sh)a6et e ndrysh(+(t t'
te+peratur's5 dhe .. ". te+peratura r(<re,!(str(+(n5 pas 8do 3W v'.h,(+et dhe5 n'se
'sht' e nevo!sh+e5 ( rre,u00uar5 )'shtu 6' du)et5 s(do+os n' p()'pa+!e t'
redu)t(+eve5 e 1(0a 0e!on ta7e0'n the+e0ore 6' re.u0tatet t' do7(sh+e do t' +erret .

<( t ma!hsi&e t sh#mta.
73(
='ktjykimi !he Tastma.(
P'rve8 tre,ues ( p'r,!(thsh'+ ( ;e7er<s'5 )a p'r syr(n He,e0( F. *ayer
>>4
5
)urvar. +ed. TD7(n,en5 n!' )on-(r+(+ e p'ra-'rt e &(,!(t /e7er(t n' p'rputh!e +e
+etod'n e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara t' dh'na5 por edhe n' shu+' su7!e)t(t
t' nu+r(t t' vo,'0 t' p'rp!e)!eve5 s( +un,esa e )rahasuesh+'r(s'5 pre! n,a !an'
t'rhe6ur n,a d(sa 5 o7Ca0tete p'r t' 0'n' shu+' p'r t' d'sh(ruar5 por 6' ato +und t'
)ons(derohen s( shu+' t' r'nd's(sh+e. N' the075 e)sper(+entet (sh(n t' )rahasuar
v(!at e n!' ,!at's( t' 1a)tuar5 p!es'r(sht hor(.onta0e5 p!es'r(sht vert()a0e5 par' +' par'
+e 0(n!at e t!era 6' (sh(n t' ndrysh+e n' d(sa -ra)s(one +' t' +'dha ose +' t' vo,0a
t' sa!5 p'r t' ndryshuar nd'r)oh'5 p'r t' hetuar nd()(+(n e t' 1(0(t 6'00(+( )ryesor (
v'.h,ues(t (shte5 dhe p'r t' nu+'ruar sa her' v0er's(+(n5 6o-t' e +adhe apo e vo,'05
'sht' e v'rtet'5 ose (shte ,a7uar pezull +7etur. 6 shu+' t' 0e!o!' p'r t' p'r-unduar
v'.h,(+et e t(!5 raport( ( rasteve t' dre!t' dhe e ,a7uar nu) )a 6en' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e ( varur n,a a7so0ut5 por vet'+ e +adh's(s' re0at(ve t' -ra)s(oneve t'
1(0at re.u0to!n' vet' He,e0( *ayer t'rhe6F por re.u0tatet n' p'r,!(th's( !an' shu+' t'
parre,u00t5 dhe p'r )'t' arsye un' harro! +esa.h(n e tyre t' ve8ant'.
>=4
$ur 'sht' -!a0a p'r 3I><3IK. Rreth r(sh()(+(t ,!y)(+( S. ==><=?K. Rreth
Tast+a2 (7(d. S. >9=<>9I. Rreth *a27est(++un,en e )upt(+(n e hap's(r's5
7hand0. +7ret'rore. sa)sone. Ges. D; ::II5 Nr II .. S. 333 --. v0e-sh+'r(a e
0(,!(t /e7er(t +7( terr(tor(n e )upt(+(n e r(sh()(+(t )oha p >3L<>9=5
7hand0. +7ret'rore. sa)sone. Ges. d. ;. ::II. Nr I5 -6. L --.
>>4 r1h. :I /(erordt<s'. p. K>> K?=

*(a e)sper(+ente vet dhe /o0)+ann du)e +etod'n e ,a7(+(t +esatar5 +e d(stan1a
nd'r+!et +a!ave t' vo,0a ose te+at para0e0e !an' v'n' re5 du)e ( dh'n' n!' )on-(r+(+
shu+' t' 1a)tuar t' 0(,!(t p'r t' ,!(tha (r,ends d(stan1a t' )ons(deruesh+e5 pra 3W<9>W
+(0(+etra dhe n!' d(stan1a e syve e 3 )'+7' der( n' KWW +(0(+etra n,a shu+at e
past'r e ,a7(+eve ose t' thot' ,a7(+5 t' 1(0at !an' +arr' n' )'t' rast5 d(stan1at
sh)o!n' a6 sa)t's(sht propor1(ona05 s( !u +und t' vet'+ ndon!'her' t' pres(n. $!o
1ounter +und e)sper(+ente /o0)+ann s( a!o e sh)a)tuar n,a a( tenton ppe0<s' @n!'
student +e sy ve8an'r(sht t' +prehta4 nu) ,!en( +e d(stan1at +(1ro+etr(1 W59<=5A
+(0(on n' d(stan1a (nterpup(00ary5 6' n,!(ten n' ran,un e .a)onsh+e v(.ua0e5 )'t'
propor1(ona0(tet(t. a!o +und t'5 +e,!(that'5 nda!n' t' +arra n' )'t' +'nyr' @pas
e0(+(n(+(t t' ,a7(+(t t' va.hduesh'+4 shu+a e past'r e ,a7(+eve ose t' thot' ,a7(+
n' dy )o+ponent'5 n!'ra n,a t' 1(0at un' th(rr!a e va.hduesh+e e /o0)+ann<s'
>?4
5
n' d(stan1a t' ndrysh+e nor+a0e t' va.hduesh'+5 t' t!er't I Ceavers G te0e-onon(
spe1(-()e ndryshuesh+e5 n' )upt(+ t' 0(,!(t #e7er 'sht' propor1(ona0 +e d(stan1a. Ish
ndoshta 'sht' edhe n' e)sper(+ente +e d(stan1a t' +'dha n' 0o!'ra5 por a!o 'sht' a6 (
vo,'0 se a!o +as' t' .hdu)et )und'r )'tyre t' -und(t5 d(stan1at propor1(ona05
)o+ponent n' d(stan1a +' t' +'dha5 dhe n' pas(,ur(n' e vendos+'r(s' s' tyre sh)on
posht'5 +e,!(that'5 a!o n' t' ,!(tha D(stan1at e vo,0a -or+on p!es'n +' t' +adhe t'
shu+'s ,a7(+(t ndryshuesh+e. N' d(stan1a +' t' vo,0a t' W.9 dhe W.= ++ p'r syr(n
/o0)+ann s ,a7(+( (shte s( a!o du)et .,!eruar !onor+a0 n,a rre.at(+.
>?4
$!o nu) 'sht' n!' ,a7(+ ( va.hduesh'+ n' )upt(+(n e se)t(t. Con-used K5
por a6 edhe t' 0(nd(n n,a ndryshoret ,a7(+et se )o+ponent(n t!et'r5 dhe vet'+
p'r )'t' arsye )onstante ,!at' th(rr( sepse a!o5 n' +'nyr'n e +'s(p'r+e
var(a1(on p'r1a)tohet +7etet )onstante n' d(stan1' nor+a05 !o s( ndryshore
;e7er(an t' du)e ndryshuar.

$'shtu ne shoh(+ se ne )e+( )'tu t' 7'!+' +e n!' 0(+(t +' t' u0't t' 0(,!(t p'r
,!y)(+F dhe ndoshta do t' !et' shu+' e d(stan1at e +'dha +und t' ,!en( edhe n!'
s(p'r+e.
Re.u0tatet )ryesore !an' t' p'r-sh(ra n' v(!(+. ta t' ,!(th' ( re-erohen var(a70ave
past'r ,a7(+ n' +' t' hersh+e @$ap. K4 6'00(+e t' spe1(-()uara5 dhe t' !ap' t'
,!(th' t' past'r shu+a ,a7(+ e 5 )ryes(sht dhe @)u )a+ p'r 6'00(+ at'4 shu+'n e
past'r ,a7(+( pre! shesheve @
9
45 p'r 8do d(stan1' n' ve8ant(5 6' rr!edh(n n,a <
+ade pas per(udh's -ra)s(onet e )oh' m v'.h,(+et
>A4
5 n' +'nyr' 6' nu+r( (
p'r,!(thsh'+ ( ,a7(+eve5 t' 1(0at )an' )ontr(7uar n' 8do shu+' t'
ve8ant' m 'sht'. Nu+rat dhe m !an' tre,uar ve8an'r(sht p'r 8do ser( t'
v'.h,(+eve. $o0ona p'r shu+at hor(.onta0e do t' dy-(shohet 5 +e )usht 6' shu+at
!an' ,!(th+on' t' t'rhe6ur s' 7ash)u n' dy shu+a t' ve8anta p'r respe)t(v &. dhe R.
ose O. dhe # .. Do+eth'n'5 a!o )a 6en' ,!(th+on' e n!'!ta sas( e v'.h,(+eve n'
po.(t'n e +a!t' dhe t' d!atht' t' d(stan1's nor+a0e @&. dhe R.45 n'se d(stan1at (sh(n
hor(.onta0e5 ose n' p!es'n e s(p'r+e dhe t' posht+e shtres' @O. dhe #.45 n' 6o-t' se
ata (sh(n vert()a0e5 punon!'s5 a!o 6' Re.u0tatet !an' t' spe1(-()uara.
>A4
$!o e 7'n Se)t(. K n!' da00(+ n' v0erat a7so0ute t' n!' shu+e t' past'r
,a7(+5 n'se )a rr!edhur n,a -ra)s(onet apo n,a t'r's(a n' )onte)st(n.

/et'+ +(1ro+etr(1 var, / 'sht' d(stan1a vert()a0e d( +es te+at hor(.onta0e5 t'
,!(tha d(stan1at hor(.onta0e t!etr(n d( +es te+at vert()a0e @)u !an' p'rdorur te+at45 t'
pun'suar.
Propor1(ona0(tet +e d(stan1a +und t' !et' d(re)t n' shu+at th!eshta t' t'
provo!'5 pa error +esatare rr!edh(n pre! sa!.
Shu+at e ,a7(+(t e shesheve +und t'5 n'se do5 t' nE!err(n ,a7(+ )atror
+esatare !an'5 a!o 6' !u sh()on( n' n' 6'ndruesh+'r( dhe ,uvernator(t t'
)et' +arr'dh'n(e nor+a0e der( tan( 0e!o!n' t' papr(turat5 +und t' 7(nd' at'
het(+5 +e,!(that'5 un' do t' )a0o!n' +7( )'tu. /et'+ )'shtu ata +und t' sh'r7e!n'
p'r t' provuar at' 6' 'sht' e 0eht' p'r t' nE!err n!' p'r-und(+ n,a )ushtet e
+'parsh+e5 dhe 'sht' )ons(deruar ,!et)' n' +' shu+' deta!e n,a +ua5 se shu+a e
shesheve t' @ Q4 , ndar' n,a )atrore e shu+'s ,a7(+(t @ 4
9
dhe shu+'.uar +e
dy-(sh(n e v'.h,(+eve5 n' )'t' rast +e 9 m 5 nu+r( ( p'ra-'rt
&udo0-Gs1he !an'. /et'+ se v'.h,(+et e Ser(a I dhe II n' d(stan1' +' t' vo,'0 )'tu
p'r sh)a) t' n!' rrethan' nu) duhet t' sh)o!n' +(r' p'r t' th(th. *e,!(that'5 )'to
+arr'dh'n(e do t' na 7'!n' )'tu n' deta!e.
T' ,!(th' rreshtat 6' !an' p'r+endur )'tu5 t' udh'he6ur pa) a shu+' )onstante
du)e tre,uar ,a7(+ e sa! n' )'t' vend nu) )a asn!' (nteres5 por do t' .hv(00ohet n'
U+etodat e +at!esU e +(a.
4eria % >E?HNE* @L dh!etor 3K?A to 3I !anar 3K?I4.
? d(stan1a hor(.onta0e5 +e pa) sp()atur @NOhnade0<4 Sp(t.1hen dy rru,'s5 -shehur5
!uEtaposed +e +ua +7( trye.'5 Rreth( ( vendosur5 dhe par p'r sh()(+(n +' t' 6art'
d(stan1' pre! rreth 3. $'+7a )ons(derohet. P'r1a)t(+( d(stan1e neper+!et n!e sh)a00e
+e transversa0s5 dh!et' p!es't e a5 here n!'s(a -or+(+(n ,!ys+' par. De.(+a00(n(e @e
1(0a n' vetvete 'sht' e 7ara7art' +e W.I9 Duode.(+a00(n(e4 !an'. *7u0esa e rreth(t
'sht' 7'r' p'r t' p'r!ashtuar nd()(+(n e )'nd n' v0er's(+. *e,!(that'5 +etoda e ruan
de-e)t(n vo,'0 se para pro!e)t(+(n e tavan(t P(r)e0sp(t.1hen !an' propo.o! n' d(stan1a
+' t' +'dha se sa p'r +' t' vo,'05 n!' +an,'s( 6' 'sht' sh+an,et n' ser(n' e
+'posht+e t' e)sper(+enteve +e ap0()(+(n e te+at para0e0e.*e,!(that'5 du)et se nu)
)an' n!' nd()(+ t' )ons(deruesh'+ n' vend vet'+ n' ,a7(+ t' va.hduesh+e se sa 6'
)an' shprehur ,a7(+ ndryshoret past'r5 s( ta7e0a e +'posht+e tre,on d(stan1at s(00e!
shu+' sa)t's(sht propor1(ona0.
P'r t' nu) )a dysh(+ n' 0(dh!e +e (nterpret(+(n e nu+rave )!o ta7e0' 'sht'5 un'
prano! 6' t' p'rshtat!en e par'5 pas s' 1(0's t' ,!(th' dr(t' t!et'r 'sht' n' ,!end!e p'r t'
(nterpretuar.
N' d(stan1' ? R 3W5 t' 1(0at ,!ys+a n,a e +'parsh+e 3W par(s. De.(+a00(n(en5 R =.A
duod. &(nes (shte5 (shte n' po.(t'n e d(stan1's nor+a0e n' t' +a!t' @&.4 n!' past'r
shu+' ,a7(+ I 9W59I +arraF pra5 )ur t' ,!(th' @&.4 n' ? R 3W +erret po.(t(ve dhe
ne,at(ve t' shu+'s s(pas t' n!'!t(t ,a7(+ past'r p'r v0erat a7so0ute t' 00o,ar(tura s'
7ash)u5 )'shtu 6' 'sht' shu+a e 9W59I ,!ys+' par. De.(+a00(n(en !asht'. Spe1(-()(+(
( m I AW5 R 9 n' tavo0(n'5 at'her' )!o do t' thot' se )!o shu+' ,a7(+5 ashtu s( t'
,!(th' t' t!er't n' )o0onat e &.5 R.5 n,a 9
.
p'r7'r' AW R 39W ,a7(+e (nd(v(dua0eF por 6'
8do shu+a e t(00' ,a7(+ nu) e )a pre!ardh!en n' 0(dh!en e 39W v'.h,(+et5 por n,a dy
-ra)s(onet e AW v'.h,(+eve ve8an'r(shtF p'r se1(0(n n,a +(ss d(stan1' +esatare dhe
)'tu )und'r ,a7(+(t t' past'r (shte shu+' ( vendosur.
m I AW5 R 9 ` n!'s( par. De.(+a00(n(e.

D 3W 9W =W >W ?W Su+

&. 9W59I =?.LK AW5>9 K?59L K?5K? 9KI5K3

R. 3K.=I >W5KI AW5>L AL53L LL5?? 9KK5>I
Su+ =K.A> IA5K? 39W5L3 3?>5>K 3K?5>W ?IA59K
@ Q
4
&. >A93 3I.=A ?W.?A KK5>3 3W?5LL 9AA5L>
R. >5W?A 9=5WA >I.33 ?I.I> 3995>I 9?>5>>
Su+ K5AII >W5>9 LI5AI 3>A53? 99K5>A ?935=K
4eries %% )olkma"" @99 +ars<3 pr(00 3K?I4.
K d(stan1a hor(.onta0e5 t' p'r1a)tuara +e tre para0e0e5 +e an' t' peshave t'
tens(onuara5 dhe n!' )ontrast vert()a0e5 sh)a00' hor(.onta0e rr'sh6(t!e t' 7ardh'5 t'
sh()uara )und'r n!' s-ond t' .(5 te+at e 99W *(00. &en,th n' KWW +(0(on'. Hap's(ra e
syr(t. Sh)a00a 'sht' dre!tp'rdre!t +(0(+etra5 n' +es t' asa! 6' 'sht' v0er'suar.
#n' !ap shu+a t' )'tu n,a 00o,ar(t!e t' dy-(sht'5 p'r m I >K5 I 3 dhe m
I 3A I =5 e 1(0a ( !ep n!' +und's( p'r t' 7(ndur da00(+et p'rs'r( n' 0art's( @NS ..
Chap. K4.
34 m I >K5 I 3 . n!'s( 3 +(0(+et'r.
? 3W 9W >W KW 39W 3AW 9WW 9>W Su+

&. I5??9 IL3> 9A5L? =L.LW I?5W? 3W95=W KI533 33I5LA >A>5I
R. ?W?W 3W5KWW 9>.?W >95KL ?K5IW L=5K9 LA5A= 3>?5K9 >IK59
Su+ 395AW9 3K5I3> ?35>? K95IL 3==5I? 3LA539 3K=5I> 9A=5IK L>95L
@ Q4
&. 35A?I 95??K 99.AA >K.AI 3LL5LA =I35K= 99L5A= =L>5>? 39I35>3
R. 35W93 =5>WA 3K.33 AW.>I 33I5=I =3>5?A ==35?I A395L? 3>?L5>A
Su+ 95AIK ?LA> >W5II 3WL53> =3I5== AKA5=L ?A359W 3WWI5>W 9I=W5KI
94 m I 3A5 R =5 n!'s(a 3 +(0(+et'r.
? 3W 9W >W KW 39W 3AW 9WW 9>W Su+

&. I.3= I.?L 9W.WK =L.IL I?5>? 3W=5A? KA5>W 3WK5L9 >>L5W3
R. >.KA 33.WA 9=5?K >9.3W ?K5>? II59= LA59W 3>W59W >?=5AK
Su+ 33.LL 3K.A? >=.AA K35KL 3==5LW 3KW5KK 3K95AW 9>L539 LW95AL
sht' par' se da00(+( n' +es t' dy +etodat e 00o,ar(t!es p'r v0erat +' t' shu+' t'
u0'ta5 n' ? I >W R. dhe ? I 3 AW R. por 'sht' shu+' e shu+' p'r t' 7'r' +e t'
d'sh+uar n' deta!e ser(n' e var(a1(on(t -ort' ,a7(+(t t' va.hduesh'+ 6' )a ndodhur
)'tu )(shte
>I4
. N' n,a )y var(ant 'sht' +' +(r' e0(+(nohet n,a -ra)s(on(+(5 94
00o,ar(t!a -(tuar para 34 pre-eren1's.
>I4
Fa)t( 6' d(sa n,a v0erat e ta7e0'n 3 !an' pa) +' t' vo,0a se n' trye.' 9
7ash)an,!(tur n' n!' +'nyr' t' ve8ant' t' shp'rndar!es s' ,a7(+eve.

4eria %%%. )olkma"" @A dhe 3I dh!etor 3K?I4.
$!o 'sht' n!' p'rs'r(t!e +' von' t' rresht(t t' +'parsh'+ n' t' n!'!tat rrethana5
th!esht du)e 0'n' !asht' dy d(stan1a t' vo,0a.
m RR 3A5 R =5 n!'s(a 3 +(0(+et'r.

? >W KW 39W 3AW 9WW 9>W Su+

&. 93.3 >9.> ?I.W LW.W K3.> LK.9 =LW53

R. K.> =9.3 A=.? A=.9 3WA.= 33I.L =L35>
Su+ 9L.? I>.? 39W.? 3?=.9 3KI5I 93A.3 IK35?
Jo pa (nteres 'sht' p'r t' par' n' ser(n' e +'parsh+e5 ndesh!en e +adhe +es &. dhe
R. n' -(na0e arr(n )o0ona vert()a0eF n!' d'sh+( se var(a70at past'r ,a7(+ e 0o)a1(on(t
&. dhe R. !an' t' pavarura5 +e,!(that'5 ,a7(+et e va.hduesh+e 6' nu) !an' t' 0(stuara
)'tu5 tre,uan shu+' t' varur5 dhe da00(+e t' +'dha n' ,a7(+(n e par' arr(n &. dhe R.
so00( .
Tre rreshtat va.hd(+(sht tre,o!n' propor1(ona0(tet(n e +e d(stan1at5 t'
1(0at +' t' 0eht' t' ne,0(.hohet )ur p!es'tuar shu+'n +e d(stan1at5 )u 8do rresht
tre,on n!' 6'ndruesh+'r( t' du)sh+e t' her's. $'shtu +arr' n,a shu+at e &. dhe R.
@n' rresht(n e dyt' n,a m R 3A v I =45 v0erat e +'posht+e p'r
n'

I II III
=5KA> 359AW WI=K
=5K>= WL=A WL=9
>5W=W 3.9KA 35WW>
=KA9 35W=? WL?K
=IWK 3533> W5L=L
3599A WLWW
W5L3L
35WLL
P'r t' -(tuar ,a7(+(n +esatar5 )ryer!en e n!'s(s' s' d(stan1's5 n!' v'.h,(+5 ose
p!es' t' d(stan1's5 'sht' a!o 6' ,a7(+et +esatar(sht n!' v'.h,(+( +und t' !et'
+esatar!a e v0erave t' +'parsh+e5 ndan( 8do nu+'r n,a nu+r( ( v'.h,(+eve5 )an'
)ontr(7uar p'r n!' t' 0etrave +e v0er'5 du)e p'r-sh(r' n!' produ)t ( m dhe )a p'r t'
+arr' +7( ta7e0at v'.h,(+(t dy her'5 6' n,a at!e ve8an'r(sht e v'rtet' p'r &. dhe R.5
por )'tu t' dy!a !an' p'r+70edhur. N' n,a v(t(5 +e,!(that'5 shu+at +' t' +'dha
,a7(+ n' d(stan1a +' t' +'dha pre+to!n' v0erat +' t' sa)ta se sa +' e vo,'05 a!o
7'het +etoda +' e sa)t'
>K4
5 )ur !u t' shton( t' ,!(tha shu+at e ,a7(+eve t' 1(0at
shtes' 'sht' ,!etur 7'ra tash+' n' vert()a0e )o0ona p'r-und(+tare p'r+70edh'se5
shu+a e sa!5 p!es'tohet +e shu+'n e t' ,!(tha d(stan1at5 e 1(0a !ep shu+'n ,a7(+ p'r
n!'s(n' n' d(stan1'5 dhe )!o +e 9 m ndara. Ne +arr(+
I.
II. 34
94
III.
>K4
*etoda e shesheve t' pa)t'n !an' n' the07 n!' pa) +' t' sa)t'5 por +etoda
+' e r'nd' e vendos+'r(s' n,a dora5 paso!' e tyre5 por shu+' pa) e +' 0art
ndryshon n' at' 6' nu) 'sht' v0er' pro70e+e p'r t' +arr' at'.

Pas )'sa!5 un' +endo! edhe +esatar n!' d(stan1' pre! rreth 3 \ AW /o0)+ann n'
e)sper(+entet e t(! t' +'parsh+e @II4 +e rreth 3 \ LW 5 n' @III4 +' von' +e rreth
t(! 3 \ 3WW e ,a7uar5 dhe )y raport +7etet e n!'!t' p'r d(stan1a t' ndrysh+e. N'se
d()ush d'sh(ron5 +und t' rr!edh(n n,a )y ,a7(+ +esatare ,a7(+(n +undsh+e +e
shu+'.(+(n e th!esht' n,a W.K>?=>I5 d+th ,a7(+ te!)a0uar sa +' shpesh5 pas( nu)
'sht' arr(tur5 e 1(0a p'r )'t' arsye 'sht' +' e vo,'0 se ,a7(+( t' thot'5 sepse ,a7(+e t'
vo,0a t' 7'hen +' shpesh se t' +'dha5 por +e 0(dh!e +e to )a5 8-ar' deta!et n'
U+etodat e +at!esU e +(a t' 1a)tuar nor+a0e.
!o 'sht' par' 6' sa)t's(a e v0er's(+(t (shte du)sh'+ +' ( +adh n' /o0)+ann5 s(
+e +ua. $!o ose +und t' )et' 6en' p'r sh)a) se d(stan1a n' +es t' tre te+at para0e0e
+und t' !et' +' e 0eht' p'r t' )rahasuar5 s( +(d(s )'sh(00a e dy ,'n!yer )rah p'r
rreth(n an'sor5 ose n' n!' -o)us +e t' v'rtet' e +adhe e propor1(on se +ua5 e 1(0a
du)et n' t' v'rtet' t' 7'het5 ose s' 7ash)u p'r t' dy!aF p'r t' vendosur se 8-ar'
,!y)(+et e +'te!sh+e )rahasuese do t' )(shte )'r)uar. Dhe ,!uh' e p'r7ash)'t 'sht'
n!' stud(+ +' ( ,!er' n' e)stre+e dhe t' v0erave +esatare t' -ush's p'r n!' nu+'r +'
t' +adh t' (nd(v(d've dhe p'r )ushtet e ndrysh+e t' v'.h,(+(t5 n' var's( t' -a)t(t
n'se )e+( +arr' te+at an'sore5 s( n' e)sper(+entet /o0)+ann<s'5 apo nd'rr(+e te0a
+es+e5 n' var's( t' -a)t(t n'se n!' vet'+ n!' ose t' dy syt' p'rdorur n' v'.h,(+5 n'
var's( t' n'nshtruar d(stan1a vert()a0e5 hor(.onta0e ose )'ndore nd'r+!et p()ave5 +es
rreshtave5 dhe +adh's(a s(pas rrethore5 #+r(n,e )atror dhe s(p'r-a6eve et!
e)sper(+entet5 ( pran(sh'+ asn!' (nteres t' vo,'0F du)e 6en' )udo p'r t' +arr' n,a
+adh's(a dhe 00o!( ( ,a7(+eve t' va.hduesh+e )ons(derat' t' )u!dessh+e. $'tu5
+e,!(that'5 a!o (shte th!esht p'r t' nd!e)ur )'t' 8'sht!e n' 0(dh!e +e 0(,!(n5 a!o 6' na
7'!' tan(.
$ur ser( e dyt' e v'.h,(+eve /o0)+ann<s' )a n!' !o t' vo,'0 ,a7(+ +' t' u0't
+esatare5 dhe re.u0tat( p'r )'t' arsye +' t' +adhe sa)t's( se sa ( par(5 )'shtu 6'
ndrysh(+( +und t' !et' e sh)ruar p'r su)ses(n e ushtr(+(tF s( n' +es t' 0.5 dhe ser(n' e
dyt' edhe d(sa rreshtave u,en+a2versu1he5 +es t!erash5 )an' t' ,!(tha -o0,ends
+(1ro+etr(1 n' )ryesor5 do+(nues5 edhe pse n' tra!t(+(n !o t' +en8ur t' ser(s' s' par'
p'r n!' pro,res t' t(00' nu) e )a tre,uar se sa +arr' het(+( ( posa8'+ ( -ra)s(onet.
Ndoshta !u +und t' ,!en( at' +e (nteres se ,a7(+( +esatar ndesh!et /o0)+ann t'
du)sh'+ p'r -a6en ,!er' t' nd!es( v(.ua0e +e da00(+et vet'+ e du)sh+e n' an'n
(ntens(ve +e t'F por +und t' shoh(+ n' !o +arr'vesh!e t' t(00' t' v0e-sh+e
un(versa0(sht.
#n' )a+ nu+rat
3
\
AW
5
3
\
LW
5
3
\
3WW
thuhet n' p'ra-'rt du)e spe1(-()uar +' par'
+' sa)t' du)et sh(-ra
3
\
A9.?
u. vet' s- ende nu) +und t' !et' p0ot's(sht (
)rahasuesh'+ sa +' sa)t' dhe s(5 sepse n!' t!et'r m )a n'nshtruar n' der(v(+(n e tyre5
dhe )!o m 'sht' e -und+e )udo. Pas v're!t!e @$ap. K45 por 6' !u t' +errn( +' t' vo,0a
shu+at e ,a7(+eve dhe p'r )'t' arsye do t' thot' ,a7(+5 n!' +' t' vo,'0 p'r m e
)ryen der(v(+. Do)u+ent( 'sht' p'r t' vendosur II5 )u5 pas 34 W5W33KI ose
W5W3WKWK R5 pas 94 t' +arra s( ,a7(+( +esatar p'r n!'s( d(stan1'. Dy d(spo.(ta
!an' n' t' n!'!tat v'.h,(+et5 por n' 34 n' -ra)s(onet e m R >K5 n' 94 n' -ra)s(onet
e m R 3A v'.h,(+e !an' t' ndara5 'sht' )ryer n,a t' 1(0at der(v(+. Ju sh()on(5 da00(+(
n' re.u0tatet nu) 'sht' ( r'nd's(sh'+5 por ende n' d(spo.(1(on dhe t' +erren
parasysh.
Poros(t tan( p'r sh)a) t' ,!(tha shu+at n' rast(n nor+a0 )u v'.h,(+et (sh(n
pa-und's(sht shu+'5 e )a pas $orre)t(ons-or+e0 I @sh(h F(,. D!a0'. K4 de)0aro( p'r
pa) )oh'5 dhe do t' !ust(-()o!' teor()(sht n' U+etodat e +at!esU e +(a5 se1(0a n,a
v0erat e -(tuara +' par' +e p'r tGu shu+e-(shuar t' +arr'5 6' m respe)t(v AW5
>K5 3A5 3A 'sht' .'vend'suar n,aJ
I.
II. 34
94
III.
duhet )y )orr(,!(+ t' !et' +!a-t e +!a-tuesh+e5 s( n' ser( II do t' )et' re.u0tatet e 04
dhe 94 t' s!e00' n' )'t' +'nyr' +e +arr'vesh!e t' p'rsosur. N' -a)t5 ne shoh(+ se ata
t' v(!n' n' +'nyr' t' n,usht' 6' !u do t' ,!en( +' t' ndrysh(+ shu+' ( sh6uar5 dhe
+und t' !en' t' pr(rur p'r t' sh)ruar p'r at' se )y )orr(,!(+ nu) 'sht' a7so0ut(sht e
sa)t' dhe t' 7esuesh'+5 por vet'+ n!' p'r+70edh!e e 0(,!eve t' pro7a7(0(tet(t e 1(0a
+und t' )et' da00(+e t' vo,0a +7eten pas papr(turat. *e,!(that'5 da00(+( n' -a)t nu)
'sht' e rast's(sh+e5 s( un' n!' het(+ t' arsyesh+e e raste t' t!era ana0o,e +'suar n,a
,!(th+on' e ,!en veten n' t' n!'!t(n dre!t(+
>L4
dhe )!o varet5 s( un' +und t' provo!'
t' dhe )an' v'n' re pa) )oh' tash+' n' $ap(tu00(n K5 -a)t( se )orr(,!(+ ton' 6'
var(a1(onet nu) e).(sto!n' -are e ,a7(+eve t' va.hduesh+e t' +os )a0o!' 6' n' +' t'
+adhe m (n-e)to! ndryshoret ,a7(+ past'r. N' )'t' dre!t(+5 v0era e )orr(,!uar
'sht' n' m R 3A5 v0erat p'r m R >K +und t' !et' e pre-eruesh+e.
>L4
duhet t' pra v'n' +os7es(+ n' )orr(,!(+(n e +'s(p'r+5 )'shtu 6' un' t'
)upto!' se 'sht' pranuar n,a t' ,!(th' *ate+at()a<1ore dhe astrono+'t
)orr(,!(+(n e ,a7(+(t )atror t' thot'5 e 1(0a tre,o( un' @sh(h F(,. d!a0'. K45 e
n!'!ta arsye n!'!ta pa)'na6's( tre,on se s( #n' +und t' provo!' t' +!a-tuesh+e
p'r p'rvo!'n dhe ,!(thashtu do t' .'n'.

P'r sh)a) t' ,a7(+eve t' va.hduesh+e n' v'.h,(+et e +(a n' Ser(a un' nu) )(shte
asn!' +adh's( t' )ons(deruesh+e5 dhe var(a1(onet e sa! !an' re.u0tat nu) )an' shu+'
(n-0u(ert5 n' +'nyr' 6' v0era e )orr(,!uar do t' !en' t' sa)ta e +!a-tuesh+e p'r
t' par'. N' n!' het(+ t' ve8ant' n' 0(dh!e nu) e )a+ p'r+endur.
#n' !a+ du)e sh)uar +7( t' pre.ant(+(t t' re.u0tateve t' rreshtave +(1ro+etr(1. T'
,!(tha )'to ser( !an' 7'r' +e n!' aparat +(1ro+etr(1 v(dhos5 du)e ( dh'n' p'r+es
0eE(+eve n' p!es't e )o)'s v(dhos e W.W3 +(0(+etra5 as +es asa! 6' dh!et'ra e p!es've
'sht' v0er'suar se -or+a n' ta7e0at n' v(!(+ n!'s(5 )'shtu 6'5 p'r )'t' arsye5 W.WW3
*(00. Fo0,ends n' t' ,!(th' n!'s(n'5 dhe .. ". n!' d(stan1' t' 7ara7art' +e =WW
d(stan1'n rea0e R W.=WW ++5 n!' shu+' ,a7(+ t' 7ara7art' +e 9A? t' t(00a t' 7ara7art'
+e W59A? +(0(+etra do t' thot'. $u t!et'r ndodh' -ra)s(onet5 t' 1(0at !an' ra -!a0a +!a-t
e pa)upt(+t'5 ata !an' )r(!uar n,a r(1()0(+(n ,a7(+ pap'rpunuara t' past'r.
D(stan1at n' )'t' aparat
?W4
!an' t' p'r1a)tuara n,a tre te+at ,!o7' para0e0e ar,!end(
pre! W.>>?.WWW. trash's( dhe 33 +(0(on. ,!at's(5 t' 1(0at !an' )ons(deruar n' SehCe(ten
t' ndrysh+e 6' !an' t' spe1(-()uara )udo n' +(0(+etra t' t'r' )und'r e)ran( ( +7u0uar
+e 7ry+' 6e06( t' n!' 00a+7' ose 6(e00( t' ndr(tsh+e.
?W4
*' a-'r p'rsh)ruhet n' raportet e. So1 sa)sone. 3K?K5 -. 3>W
N' rreshtat /o0)+ann p'r t' ,!etur v0erat n' d(stan1a +' t' vo,0a 7ra1)eted5 s( ato
t' 1(0at da0(n n,a 0(,!( ( ser(5 nu) !an' p'r )'t' arsye +erren parasysh n' 00o,ar(t!en e
+'vonsh+e.rsye!a p'r )'t' dev(!(+ (shte se rre.at(+ 'sht' 7'r' )'tu nd!er' a6 -ort5
dhe te+at erdh( a6 a-'r rr!edh(n pre! at(! /o0)+ann ,!at' e)sper(+enteve u 7BrB
pasho6 t' d(stan1ave t' t!era t' pas(,ur(s' s' v0er's(+(t. N' rre.at(+ shu+' t'
+preht' dhe ppe0<s' +e syt' e shu+' pa) t' pre)ur p'r!asht(+( ( t(00' nu) )a tre,uar
s(8 )'r)ohet.
P'rve8 (n-or+a1(on(t )'tu rreshtave +(1ro+etr(1 !an' a)tua0(sht dy s( para se t'
)a0o!' +7( t'5 sepse ata !an' 7'r' +e shu+' pa) dhe n!' t!et'r p'r d(stan1a t' a-'rta5
dhe p'r+7a!n' n' vetvete t' d(s1ordante v0erat.
4eria %). )olkma"" @99 +ars<3 pr(00 3K?I4.
I d(stan1a hor(.onta0e. SehCe(te === +(0(on'.
m R =W5 R >

? 9WW >WW AWW KWW 3WWW 39WW 3>WW Su+
&. @AL>5?4 ?=>5W A=W5A I>W5? K9>59 3W9=59 3W?I5A ??W>5A

R. @A=W5?4 A335= AI95= KW35W L?95K 3WLI5A 393K53 ?LK=5A

Su+ @3=9?5W4 33>?5= 3=W95L 3?>35? 3III5W 939W5K 99I?5I 33>KK59
@ Q
4
&. @3=.>=L4 K=9I 33.I93 3>.=>> 3A?A3 9L.LA> =3.3>> 39?.?WW
R. @33.3=>4 3WLAK 39.?W> 3I.A?? 99.?A> =9.>3L =K.K=? 3>A.WIL
Su+ @9>?I=4 3L.9L? 9>99? =3.LLL =L.39? A9.=K= AL.LIL 9I3.?IL
4eria ). )olkma"" @pr(00 to 6ershor 3K?I4.
A d(stan1a vert()a0e. SehCe(te === +(0(on'. $'to e)sper(+ente +e d(stan1a
vert()a0e !an' t' pun'suar +e sy.e5 6' n,a +' e v'sht(r' )!o 'sht' n!' v0er's(+ 6art's(
ndryshe pa+!a-tuesh+e ndodh(5 +e,!(that'5 t' ,!(tha p'rp!e)!et !an' 7'r' +e d(stan1a
hor(.onta0e pa sy.e.
m I LA5 R e par'
? @>WW4 AWW KWW 3WWW 39WW 3>WW Su+

O. @3>9L594 3A>?5= 3A3K5L 9>3I5> 9=KK59 9LL=5A 39>L95A

#. @3?A=5W4 3==?5W 3LLK5I 9WIW5W 9K3W5= =3?W5W 39K>=5=
Su+ @9LLK594 9LKW5= =A3I5A >>KI5> ?3LK5? A3>=5A 9?==K5L
@ Q4
O. @9K3IW4 >9.LK3 >?.W3A LI?9I KL.=3> 3??.9>K >?K.9?A
#. @?W.IWK4 9IW33 I9.W33 I=.3LL 39K.?=3 3IA.A=K ?9K.WLK
Su+ @IK.KIK4 AL.LL9 33I.W9I 3IW.I9A 93I.K>? ==3.KKA LKA.=?>
4eria )l. 'ppel @+a! dhe 6ershor 3K?I4.
I d(stan1a hor(.onta0e. SehCe(te =IW +(0(on'.
m R >K5 R ( dyt'
D 9WW =WW >WW ?WW AWW IWW KWW Su+

&. ?L95>> ?WK.WW A?=5W9 A>=5LW I9A5A> I=L539 I3A5WW >?IL539

R. ?L>59W AIL.WW AK3.WW ?I?5?W I3L5?9 A>L5WW IIK5A3 >AIA5K=
Su+ 33KA5A> 33KI5WW 3==>5W9 393L5>W 3>>A53A 3=KK539 3>L>5A3 L9??5L?
4eria )%%. 'ppel @tetor 3K?I4.
A d(stan1a hor(.onta0e. SehCe(te =WW +(0(on'. &0o,ar(t!a e v(!on )'tu dy her'5
p'r I 9 dhe R A
m R ==5 R ( dyt'

? 9WW >WW AWW KWW 3WWW 39WW Su+

&. >>95A A>I5K AA35L L9L59 L>35L 3WIW5K >AL>5=

R. >?W5A A9=5L I3?5K I9W5? K=K5K 3W9I5W >=IA5A
Su+ KL=59 39I35I 3=II5I 3A?>5L 3IKW5I 9WLI5K LWIW5K
@ Q4
&. >II= 3WW>A LKW? 3K.>99 3L.KLL 9=.?L? KA.?>W
R. >=K? KA9W 33.KL? 3=.3>L 3?K3W 99LW3 IA.LAW
Su+ L=?K 3K.AAA 93IWW =3.?I3 =?.IWL >A.>LA 3A=.?WW
m I 335 R A

? 9WW >WW AWW KWW 3WWW 39WW Su+

&. >995K A>A5I AA35L K>K5> LW35= 3W>L53 >?=W59

R. >??59 A9W5> AKK5K AL359 K395W LIA5W >9>=5A
Su+ KIK5W 39AI53 3=?W5I 3?=L5A 3I3=5= 9W9?53 KII=5K
N!' stud(+ ( re.u0tateve t' )'tyre rreshtave5 v0erat 7ra1)eted n,a n!' arsye t'
1a)tuar5 n!' her' dhe p'r t' ,!(th' +und t' 7(en !asht' pa!tuesh+'r(s'5 a!o +und t'
sh(het !o vet'+ n' +es t' rreshtave t' t' n!'!t(t v'.h,ues(t5 por edhe dy v'.h,ues t'
ndrysh+e t' tran.(1(on(t D7ere(nst(++endsten5 d+th n!' rr(t!e n' shu+at e ,a7(+eve
+e d(stan1a5 por shu+' +' n,ada0' se n' t' n!'!t(n raport5 dhe dy rreshta tre,o!n'
0'n' !asht' )'tu +!a-t unan(+ n' )'t' re.u0tate t' p'r,!(thsh+e +e t!etr(n. *e,!(that'5
s(8 vur( n' du)!e5 +und t' p'r-a6'so!n' shu+at e ,a7(+(t s( resu0tants e dy
)o+ponent've5 n!' n,a t' 1(0at 'sht' )onstante n' d(stan1a t' ndrysh+e dhe n'n
e+r(n e /o0)+ann s )onstante V do t' re-erohen p'r t'5 +e,!(that'5 t' t!era d(stan1a
'sht' propor1(ona0e +e5 dhe n'n e+r(n ndryshuesh+e ;e7er(an p'r n!'s(n' e
d(stan1's +e ' do t' re-erohet5 pas s' 1(0's ' edhe +e d(stan1' ? duhet t'
shu+'.ohen +e t' n!'!t'n v0er' propor1(ona0e p'r 8do d(stan1' '? p'r t' dh'n'.
P'r7'r!a e past'r shu+'s ,a7(+ p'r 8do d(stan1' t' dh'n' n,a dy
)o+ponent't V dhe '? nu) 'sht' p'r t' p'r-a6'suar s(pas teor(s'5 s( p'r t'
)o+7(nuar e-e)tet e 7ur(+eve t' ,a7(+(t n,a n!' shtes' e th!esht' t' dy )o+ponent't5
d+th !u nu) +und t' v'n'
R V L '?
por shu+a e sheshet e dy )o+ponent've 'sht' )atror ( p'r t' v'n' t'
n!'!t'n +'nyr' 6' e )a
@ 4
9
5 V
9
S @ '? 4
9
pranda!
.
N' shesh(n e n!' shu+' ,a7(+5 d( @ 4
9
s(pas teor(s' s' ,a7(+(t n!' a priori 0(dh!e
p'r1a)tuesh+e +e shu+'n e )atror've t' @
9
)a45 )'shtu 6' !u +und t'
.'vend'so!n' shu+a e shesheve n' e)ua1(onet e +'parsh+e n' vend t' sheshet e
shu+ave ,a7(+. Interes( -(.(o0o,!()e 6' un' t' .7res5 por pr(tet t' nd'rtohet n' -or+'n
e par'5 t' 1(0'n un' )a+5 p'r )'t' arsye5 s' par( t' vendosur 7a.at e +'posht+e +'
shu+'.
N' -a)t +und t' 0eht' t' teor()(sht t' de+onstruar dhe p'r t' provuar n,a p'rvo!a se
)ur dy t' pavarur n,a n!'r(<7ur(+e t' t!era t' ,a7(+(t !an' dh'n'5 n!' n,a t' 1(0at p'r
n!' shu+' ,a7(+ &, t!etr( n!' shu+' ,a7(+ # do t' )(shte ,!eneruar n,a ta)(+( ( tyre
nu) 'sht' n!' shu+' ,a7(+ & S # +und t' da0(n5 por vet'+ n!' shu+' e vo,'0 ,a7(+5
sepse +esatare s( shpesh ,a7(+et e shen!' t' )und'rt se e t' n!'!t's shen!' n,a dy
sh)a6e t' ta)ohen5 por vet'+ )!o e -und(t t' !ap' n!' ,a7(+ re.u0tate t' 7ara7art' +e
shu+'n e tyre5 t' 7ara7art' p'r t' (sh n!' d(-eren1' e tyre t' t(00'F teor(a e ,a7(+(t5 por
tre,on se shu+a e sheshet e )o+ponent've nor+a0(sht @d( vet'+ p'r n!' nu+'r t'
pa-und t' rrethanave t' n,!ash+e ,a7(+(t +arr'4 t' 7ara7art' +e shu+'n e sheshet 6'
re.u0ton5 n' +'nyr' sa 6' shu+a e sheshet e shu+ave t' th!eshta ,a7(+(t .a)on(sht
sheshet e re.u0tuar shu+' ,a7(+ 'sht' e 7ara7art' +e5 dhe )on-(r+(+( ( )'t(! re.u0tat(
n' teor(n' n,a p'rvo!a 'sht' e 0eht' p'r t' ,!etur n'se !u dy ,a7(+ pavarur n,a n!'r(<
t!etr(n t' p'r7'r' rreshtat -(tuar d(s( ,a7(+ n,a )o+ponente p'rve8 a0,!e7r()e t'
re.u0to!n' ,a7(+e5 !ap(n n!' e)u(va0ent p'r ta)(+(n e su)ses(t t' 8do 7ur(+e t' t!era t'
pavarura t' ,a7(+(t +err. N' -a)t5 un' )a+ 7(ndur veten n' )'t' +'nyr' n,a
)on-(r+uar re.u0tatet teor()e s( n' aspe)t(n e shu+' ,a7(+eve t' shesheve s( )atror(n
e shu+'s ,a7(+(t t' +ostrave t' shu+ta dhe vende t' t!era do t' o-ro!' do)u+entet
p'r)at'se +7'shtet'se.
P'rder(sa tan( duhet t' e).(sto!' e pavarur n,a d(stan1a dhe n!' t' varur e d(stan1's
n' )upt(+(n e spe1(-()uar t' d'sht(+(t p'r sy5 dhe ( +'parsh'+ do t' duhet t' ,!e!n'
.7at(+(n )o+ponent varur5 dhe e)ua1(onet e +'s(p'r+e duhet t' arsyetohet +e
t'. N'se )'r)esa e ,a7(+eve t' t(00a (shte ( -ort'5 do t' p'r1a)tohet n,a v'.h,(+et e
vet'5 +e )usht 6' n' rast(n e -or1a 7(nd'se v0erave t' t(00a V, ' duhet t' 00o,ar(tet n,a
-a)t( se v're!t!et +und t' p'r-a6'suar p'rs'r( du)e p'rdorur -or+u0'n e +'s(p'r+e
prapa.
P'r 00o,ar(t!en e t(00' e V 5 ' pasur n,a v'.h,(+et n' dy d(stan1a t'
ndrysh+e. Supo.on( n' ser( I/5 shu+at e ,a7(+(t p'r ? R KWW dhe ? R 3>WW5 3?>35?
dhe 99I?5I respe)t(v n,a ne p'r+70edh(+ &. dhe R.5 )'shtu 6' ne )e+( p'r t' v'n'
V
9
S KWW
9
'
9
R 3?>35?
9
V
9
S 3>WW
9
'
9
R 99I?5I
9
)'t' !an' V 9 dhe ' 9 a6 e 0eht' p'r t' ,!etur dy n,a dy e)ua1(onet e s(,urt pan!ohur5
s(pas t' 1(0(t n!' ;ur.e0aus.(ehun, V dhe ' !an' edhe.
$y respe)t !an' e)sper(+ente +e +' shu+' se dy d(stan1a p'r t' p'r1a)tuar
)o+and'n5 !u +und t' V dhe ' 00o,ar(tur n,a d(sa )o+7(n(+e t' t(00a5 )u +' pas
,!end!a pranuesh+'r(n' edhe para 00o,ar(t!en prapa+7etur e shu+ave ,a7(+(t
n,a V dhe ' duhen !ust(-()uar +e -a)t(n se v0erat e V , ', e 1(0a 'sht' +arr' n,a
)o+7(n(+e t' ndrysh+e5 t' +7y00ur ndesh!e t' +!a-tuesh+e n' t' dev(!(+eve 6'
+7eten sh)ruan( n' a)s(dentet pa7a0an1uara t' v'.h,(+(t. *e an' t' d(sa v(.at(+
v0erave n' +'nyr' t' 1a)tuar at'her' +und t' V dhe ' p'r1a)to!' +' sa)t's(sht.
$!o +etod' )a vet'+ pen,es' 6' .,!edh!a nd'r+!et v0erave t' v'.h,uara5 t' 1(0at !u
don( t' )o+7(nohen dy 'sht' ar7(trar5 dhe +und t' !et' 8do )o+7(n(+ +'nyr' t'
,!etur n!' pa) +' t' ndrysh+e De-(n(t(v(sht do t' thot'F edhe pse5 n' 6o-t' se
v'.h,(+et !an' t' sa)ta t' +!a-tuesh+e p'r t' v'rtet' t' )usht'.o!'5 da00(+et n'
re.u0tat(n De-(n(te0y tut!e !an' a6 t' vo,0a se n!' v0er' +und t' !et' a6 ( +(r' sa n,a
ana t!et'r. Nd'r)oh'5 n' 8do rast +7etet 00o,ar(t!a n,a pa)t'n +etod' sheshet 'sht' e
pre-eruar5 e 1(0a p'r!ashton 8do ar7(trar(tet5 dhe +und t' ,!en( re.u0tat +' t' sa)t' t'
+undsh+e5 a!o 6' )urr' rr!edh n,a ser( v'.h,(+(t. !o +' tha pas arr(n t'
)o+7(nuara p'r &. dhe R. pa redu)t(+ t' 7ara7art' m dhe du)e pasur parasysh t'
n!'!t'n d(stan1' v(.ua0e5 t' 1(0at vet'+ pason +' posht'5 +en!'her' pas
re.u0tateve
?34
5 ,a7(+( ( +undsh'+ ( p'r1a)t(+(t +e 'sht' e 7ash)an,!(tur5
dhe p'r ,rup(+(n e &. dhe R. v0e-sh+e5 pra dy her' +' t' +'dha s( +7( tavo0(na
t' v'.h,(+(t.
?34
n!'!ta 'sht' ap0()uar n' +'nyr' 6' e)ua1(onet n' -or+'n e V
9
S ?
9
'
9
R
@ 4
9
!an' n!ohur5 e 1(0a 'sht' d(re)t 0(near5 n'se V
9
5 '
9
!an' )'r)uar
s( pan!ohura. N,a v0erat e -(tuara n' )'t' +'nyr' V
9
, '
9
pasta! !an' V,
' rr!edh(n n,a ;ur.e0aus.(ehun,. Ga7(+( ( +undsh'+ ( V, ' !an' n'
p'rputh!e +e dev(!(+(n 00o,ar(tur n,a p'r)o!n' @
4
9
p'r V
9
dhe '
9
'sht' 00o,ar(tur5 dhe n' p'rputh!e +e par(+et e
v0er's(+(t t' ,a7(+(t du)e p!es'tuar respe)t(v +e 2V, 9 ' e t' V, ' 'sht'
.vo,'0uar.

)lerat e V !he W pr sh#mat e abime&e #"re!#$e!, sipas
Ek#a$io"i V
2
@ D
2
W
2
5 = (
2
.
Ser(a m Sh()(+(. V '
I/. /o0)+. =W > === *(00. LI>5=A c =>.=> 35?WWK c W5W9A9K
/. /o0)+. @/ert.4 LA 9 === < 3=LK59W c >L5=? >59>33 c W5W3==9
/I. ppe0 >K > =IW < 33AL5LW c ==5IA 353AW= c W53WWWK
/II. ppe0 == > =WW < 3WWK5AW c
3935LI
35?AAK c W5W?3?IA
N' +'nyr' 6' t' vendos' pas )'sa! n'se )on-(r+on supo.(+( yn' ( var(a70(t t'
va.hduesh'+ dhe /o0)+ann n' )upt(+(n ;e7er(an tre,uar5 ne +und t' n' radh' t'
par' ( )ushto! v'+end!e t' ,a7(+eve t' +undsh+e t' p'r1a)t(+(t t' tyre5 e 1(0a 'sht'
n' p'r,!(th's( n' propor1(on +e v0erat e V, ' 'sht' shu+' e u0't shoC. S' dyt(5 ne
+und t' n' 7a.' t' v0erave t'V, ' p'r t' ndrysh+e n' ta7e0'n e
+'parsh+e ? tavo0(na p'rp!e)!e v0erat e @p'r)at'se 4
9
ose 00o,ar(tur (sh s(pas
e)ua1(on(t V Q S ? Q ' Q R @ 4 Q5 )!o e -und(t n,a e)ua1(on ,dhe +und t' )rahason(
re.u0tatet e 00o,ar(t!es dhe t' v'.h,(+(t5 )u n!' +arr'vesh!e shu+' t' )'na6sh+e
tre,on. #n' !ap -o0,ends hart(+(n p'r @ 4
9
5 )u un'5 p'r
sh)urt's(n'5 udh'he6!a e d(stan1ave t' )a0o!' +7( at' 6' +und t' supp0(ert v0erat
parenthes(.ed n,a ta7e0at e v'.h,(+(t +e p'r!asht(+(n.
Hartimi i &rejt#r !he " &lerat e V !he W
lloarit#r " &lerat e mparshme tryez = (
2
.
I/ / /I /II
O"S. 7er. O"S. 7er. O"S. 7er. O"S. 7er.
3=33IWW 3=WLIKW KKK99WW K>=WWWW 3>WKWWW 3>99>>> ILI.K9W 393WLIW
3ALIAWW 3IAW9IW 3=WKIWWW 3=>AAWWW 3>WLWWW 3>KLI?W 3A3I=WW 3=L99KW
9=IA=WW 9=LWLKW 9W3=IWWW 3LL>WWWW 3IILAWW 3?K=LKW 3KLK3WW 3KA339W
=3?IIWW =9W3KKW 9IW9=WWW 9IK??WWW 3>KALWW 3IW?3=W 9I=KIWW 9?3I?WW
>>LIKWW >3L9LKW =II>>WWW =I9WKWWW 9WL3?WW 3K?=9WW =3IWLWW ==A3>WW
?3IKKWW ?=A>9KW 3L9AKWW 9W9K9WW >>WWIWW >=L9LWW
99==LWW 99=W33W
*arr'vesh!a n' +es t' 00o,ar(t!es dhe v'.h,(+( 'sht' shu+' ( )'na6sh'+5 +e
p'r!asht(+ t' d(sa v0erave 0ar,'ta d(8)a ser( /II. Dhe pas )'sa! +und t' thuhet se 0(,!(
#e7er 'sht' )on-(r+uar n' -ushat e propor1(on +e d(stan1a +' t' vo,0a5 vet'+ se a!o
'sht' su7!e)t ( n!' )o+p0()a1(on 6' ne duhet s' par( t' .,!(dh' p'r t' par' at'.
!o )a du)e! +ua t' (nteres(t p'r t' )ryer 00o,ar(t!en e vro!t(+eve edhe n' d(sa
+'nyra t' +od(-()uara t' 1(0at nu) 8o!n' n' v0era shu+' t' ndrysh+e se sa sh-a6!e t'
-und(t5 por )'shtu vet'+ +und t' sh'r7e!'5 t' t(00a s( .,!edh!e t' +undsh+e n' +es t'
)'tyre +etodave t' ndrysh+e t' 00o,ar(t!es )a da00(+ t' r'nd's(sh'+ !ust(-()uar n'
re.u0tatet. Jan' ap0()uar )'to +etoda t' ndrysh+e t' 00o,ar(t!es n' ser( I/.
34 N' vend t' 00o,ar(t!es )o+7(nuar s( +' s(p'r &. dhe R. un' t' dy )an' ndar'5 6'
ra -!a0a5 e 00o,ar(tur n' 7a.' t' t' n!'!t(t -or+'F $a+ +arr'
V '

&(n)s W5I?>W >=A5K9
?WW59= W5KWW? 0(,!(n
<<<<<<<<<<<<<
L=I5W? 05 ??>?
94 Ndoshta !u vet'+ n' the07 6as!a e e)ua1(on(t
7(nd's p'r 00o,ar(t!en n,a pa)t'n +etod' sheshet s( supo.(+et e +'s(p'r+e t' 7'ra5
pas( 6' nu) @ 4
9
5 por 'sht' v're!tur dre!tp'rdre!t. Por n' )'t' +'nyr'
e)ua1(on( hu+7et -or+'n e t(! 0(neare5 dhe duhet t' +endo!n' +e )orr(,!(+et5 t' 1(0at5
s( e)spert do t' 0eht' t' ,!en( t' 8on n' spa1(ousness +adh. Nd'r)oh'5 un' )a+ )ryer
ve8an'r(sht p'r ser( I/ )'t' pro!e)t<0(,! p'r &. dhe R.5 e 1(0a ( )a dh'n'
V'
&. >>3.3 W5I?3I
R. ?W95W W5ILIW
<<<<<<<<<<<<<
L>A53 35?>KI
$'to v0era ndrysho!n' vet'+ shu+' t' )ons(deruesh+e n,a ato 6' ,!enden n' 345 dhe
)!o nu) do t' !et' +e v0er' p'rp!e)!e p'r t' rr(n' n' +'nyr'n +' t' r'nd'.
=4 N' vend t' shesh(t t' shu+'s ,a7(+(t @ 4
9
$a+ shu+'n e )atror've
t' @
9
4 t' 00o,ar(tur )onstantet V 5 ' s(pas e)ua1(on(t V'^ L ?'^ ' '
9
I @
9
4
s( 7a.'. $'shtu 6' un' )a+ p'r &. dhe ve8an'r(sht
V ' Q ' Q

&. AWK> W.W3=?L3
W.W3A9=> R.I>9L
<<<<<<<<<<<
3=.?3= W5W9LK9?
Tan(5 s(pas teor(s' s' ,a7(+eve @ 9 4 +e @ 4 Q n,a e)ua1(on(
t' 0(dhura )u &udo0-Gs1he nu+r(t5 ( 1(0( a-rohet v0erat e +'parsh+e V dhe ' 'sht'
r(1()0ohen.
G!(thashtu p'r ser(n' e /I dhe /II Ja+ ve8an'r(sht e 7'r( )'t' de)0arat' pas e par'
e p'rdorur @+' pa) se 34 6as!et p'r &. dhe R .. I )a+ p'r /I
V'
& . ?WI5KK W5AL3AA
R. AWL5>I W5>3A33
<<<<<<<<<<<
333I5=? 353WIII
p'r /II
V'
& . ?3?5AA W5K33I?
R. >>I5>K W5I?AW?
<<<<<<<<<<<
LA=53> 35?AIKW
Ta7e0a e v0erave V, ', t' 1(0at ne )e+( dh'n' +' s(p'r5 e n!'!ta 'sht' p'r shu+at e
,a7(+eve5 t' 1(0at !an' +arr' n' 8do nu+'r ,a7(+ n' 00o!(t5 dhe +e an' t' )'sa!
proport(o<na1(ona0e )'to shu+a. *e,!(that'5 6' rreshtat t' ndrysh+e n!' nu+'r (
ndrysh'+ ( ,a7(+eve p'r 8do 0'nd' n' d(stan1'5 6' n,a produ)t( m 'sht' dh'n' t'
n!'!t'n tavo0(n'5 )'shtu 6' duhet v0erat e rreshtave t' ndrysh+e t' !en' t'
)rahasuesh+e +e n!'ra<t!etr'n5 +e nu+r(n e tyre t' ,a7(+eve5 respe)t(v 39W5 3L95
3L9 3=9 ndar'5 t' !ap' v0erat e V 5 ' 'sht' .'vend'suar s( ata d'shto!n' n' +esataren
p'r n!' v'.h,(+. T!etra 'sht' 6' t' +arr' n' )ons(derat' se 6' n,a n!' t!et'r m u
.hv(00ua n' v'.h,(+et5 p'r sh)a) t' -(n(teness e m as )orr(,!(+(t n,a shu+'.uar
du)e (a 7ash)an,!(tur 'sht' se )a shu+' pa) n,a rru,aF S' -und( duhet
the)suar se ,a+a e v(.(on n,a e 1(0a d(stan1at !an' )on1eptuar5 nu) (shte e n!'!t'
)udo5 e 1(0a 'sht' e 7a.uar n' v0er'n pse ' +und t' )et' e-e)t n'se d(stan1a d(stan1at
+' t' +'dha t' vo,0a 6' sh-a6en5 por ,!(th+on' ( n!'!t' raport( ,a7(+ ' do t' 7'!+'5
por +' tep'r ,a7(+ V duhet t' +arr(n p!es'5 e 1(0a 'sht' e 7ara7art' p'r t' ,!(tha
d(stan1at +adh's(a a7so0ute ,a7(+ t' !en' t' )rahasuesh+e n' sh'rohet n,a d(stan1a
t' ndrysh+e v(.ua0e5 duhet t' redu)tohet n' t' n!'!t'n d(stan1' v(.ua0e n,a )ushte
re1(pro)e t' 8do sh()(+ +7a!turF por +e se1(0(5 e +atur +e 0(dh!e )orne t' sh)a)to!'
d(stan1a sy I +(0(on. se d(stan1a e p()a nd'rprer!e t' v(!ave t' dre!t(+(t t' )ornese5 n'
+'nyr' 6' t' +arr' t' t(00'. she+7u00 p'r var, v(.ua0e === *(00. n' ser( I/. =>W *(00.
,!at' u0!es 'sht'5 et!
?94
C- N' )ushtet e S. 93A -. R(sh()(+( S. 33W -. ==L
Du)e +arr' )'to tr( redu)t(+e apo )orr(,!(+e respe)t(v para du)e u0ur t' ,!(tha
v0erat n' rast(n e n!' v'.h,(+( t' vet'+ s( n!' +!et p'r t' pa-und's(sht shu+'
v'.h,(+eve n' === S I *(00.;e(te5 ne t' +arr' n' vend t' v0erave t' ta7e0'n e
+'s(p'r+e n' v(!(+.
.orrij#ar !he &lerat e re!#kt#ar V !he W pr "j !efekti " 37A Mill. 'bst.
pika&e "!rprerje t li"ja&e t sy&e.

Ser(es. V '
I/. /o0)+. K593W
W5W39A? R
/. /o0)+. @/ert.4 I5=3L
W5W999W R
/I. ppe0 ?5?==3 W5WWAWK
R
/II. ppe0 K5?>IA
W5W33I9 R
/0erat n' )'t' ta7e0' tre,o!n' shu+' (nteresante dhe d(sa t'
du)sh'+. /0era e /o0)+ann ser( I/ +e d(stan1a +(1ro+etr(1 hor(.onta0e
nu) 'sht' dev(!(+ shu+' t' -ort' n,a t' +erret pa) para von /o0)+ann d(stan1a v0erat
n' shu+' +' t' +'dha t' ser(s' II5 e 1(0a 'sht' as,!'5 por n!' v0er' e ' rr!edh
n,a n!' ser( )u nd'r0()(+ +e V .hdu)et. Da00(+( 6' e).(ston n' +es t' dy v0erave
ende +und shu+' +(r' t' !et' e sh)ruar n' rrethana !asht'.a)on(sht t' ndrysh+e
e)sper(+enta0e.
$und'r e).(ston n' +es t' ser( +(1ro+etr(1 I/ +e d(stan1a hor(.onta0e @+es te+at
vert()a0e4 dhe var, +(1ro+etr(1 / +e d(stan1a vert()a0e e da00(+ ( +adh n' v0erat e
@+es te+at hor(.onta0e4 ', !o shu+' t' 6'ndro!n' *e,!(that'5 s( n' )oh'n p'rve8
n,a ' n' vert()a0e D(stan1at pothua!se a6 t' +'dha p'rs'r( s( n' hor(.onta0eF $'shtu5
v0er's(+( n' (sh shu+' +' pa) ( sa)t'5 ( 1(0( (shte edhe per1eptuar edhe dre!tp'rdre!t
n' testet. G!(thashtu5 )'tu nu) tre,ohet5 ,a7(+et e va.hduesh+e )an' 6en' shu+' +'
t' +'dha se sa hor(.onta0 +e d(stan1a vert()a0e. /0erat ppe0Gs1hen ' n' dy
"eo7a1htun,sre(hen/I dhe /II p'r d(stan1a hor(.onta0e ndrysho!n' )a6 shu+' n,a
n!'r(<t!etr( n,a5 dhe v0era )ur /I 'sht' a6 ( vo,'0 se a!o n,!a00 dysh(+e. N' v'.h,(+et
e tyre5 por nu) )a as,!' 6' p'r1a)ton dysh(+(n arsyetuar5 ose shp!e,on
da00(+(n. /0era n' ser( /II pa!tohet shu+' n,usht' +e /o0)+ann
ndesh!eF pa n!' n!ohur( t' /o0)+ann s' re.u0tateve o7,eCa0tet dhe )a )ontr(7uar n'
rreth ndesh!es. N!' (nteres shu+' t' ve8ant' +err /o0)+ann va.hduesh+e V n'
pretend(+(n. P'rve8 d(s( +' d(ver,!ent ser( ppe0Gs1hen /I5 ( 1(0( ,!(thashtu e
)ons(dero!n' ' )a d(8)a t' dysh(+t'5 tre v0erat e t!era t' votave V p'r dy v'.h,ues
+!a-t t' ndrysh+e5 p'r d(stan1a vert()a0e dhe hor(.onta0e s( a-'r da)ord se +und t'
supo.o!+' se )a pasur )'tu n!' n' natyr' n' t' ,!(tha )onstante arsyesh+e a7so0ute
paraF p'r sh)a) t' d(-eren1's s' I5=3L dhe K593W n' +es t' V n' d(stan1a hor(.onta0e
dhe vert()a0e !o +' t' +adhe se 6' pas a)s(denteve t' v'.h,(+(t dhe )ons(derat' se
)o+p0()a1(on ( +adh's(s' V +e ,a7(+ t' va.hduesh+e dhe +e ' n' ,a7(+et
para
?=4
a se)ret(+ sa)t' t' n!'!t'n e v'sht(r'5 ndoshta +und t' )ons(derohen t'
rast(t. ppe0Gs1he K?>A /0era pa!tohet 8ud(t'r(sht +e /o0)+ann K593W. N!' p'rsosur t'
s(,uruar 6'ndruesh+'r(n' e )'sa! +adh's(e n' (nd(v(d' t' ndrysh'+5 ose n' )ushte t'
ndrysh+e t' v'.h,(+(t do t' )'r)o!n' +e s(,ur( edhe +' shu+' dy-(sh(+ dhe
.,!er(+( ( +'te!sh'+ ( e)sper(+enteve5 s( n!' dhurat' p'r tan(.
?=4
Ga7(+( pap'rpunuara p'r7'het n,a var(a70ave ,a7(+ past'r dhe
,a7(+(t t' va.hduesh+e % s( p'r7'r's s' 7ash)u5 dhe V dhe ' !an' p'rs'r(
)o+ponentet e var(a70ave past'r -a!( .

Pyet!a 'sht'5 8-ar' +und t' )et' )'t' +adh's( p'r n!' )upt(+. #n' dua n' pr(t!e t'
pre.ant(+(t t' ardh+en e vet5 ( 1(0( do t' !et' /o0)+ann e het(+(t t' t(!5 tre,o!n'
p()'pa+!e )'tu +en!'her'5 /o0)+ann pr(or( p'r e).(sten1'n e n!' )onstante e t(00'
su,!eruar5 dhe u dre!tuan p'r e+'r(+(n e p'rp!e)!et e t(! p'rp()t'. Sepse n' -a)t5 (shte
e).(sten1a e t(! parapra)(sht dyshohet n'se tash+' )a +7etur e d(s)utuesh+e n'se a!o
6' )a ,!etur5 +e t' v'rtet' )!o 'sht' vet'+ a!o 6' 'sht' su,!eruar.
N'se v(eC #e7er 'sht' e sa)t'5 se +adh's(a e n!' d(stan1' +7( e0e+entet ret(n's
nu+r( 'sht' 00o,ar(tur se ata e )uptuan +es tyre5 )'shtu 6' n!' 0(n!' apo n' d(stan1' n'
ret(n' duhet t' sh()o!+' t' n!'!t'n +adh's(5 s( -undet e tyre p'r7a00' n!'r(<t!etr(t p()at
e ardhsh+e apo +' t' 0ar,'t t' dy ta)ohen e0e+ente ret(n's5 dhe p'r )'t' arsye n!'
0(n!' t' vo,'0 t' sh-a6et po a6 ( +adh5 dhe s( n!' +' t' +adhF )'shtu n'5 n,a
e)ua1(on( ( +'posht'+ shprehur5 rasteF )u 6ar6et para6es(n ret(n'n nd(!or s( e0e+ente
rrethore (+a,!(nare5
1(0a s)e+' 'sht' anash)a0ohen 0eht'5 se n!' 0(n!' apo d(stan1'5 e 1(0a 'sht' p'r t'
du)sh'+ dy d(a+etr( ( n!' e0e+ent ret(n's 'sht' +' e +adhe ose +' e vo,'0 se n!'
t!et'r5 por +und t' +7a!' n' )ushte t' 1a)tuara p'r n!' ,a7(+ t' +adh5 +e rast(n e
0(n!ave +' t' +'dha ose 0ar,on se shu+' e0e+ente t' ret(n's )uptuar n' vetvete5
+e,!(that'5 'sht' ( pap'r-(00sh'+5 por !o edhe a6 +e 0(n!at +(1ro+etr(1 dhe
d(stan1a. N' e)sper(+entet +(1ro+etr(1 +e +etod'n e ,a7(+(t +esatar )'shtu e sa!
n!' ,a7(+ ( du)sh'+ duhet t' varet n' v0er's(+(n e dre!tp'rdre!t' t' d(stan1aveF 5
/aret n,a +adh's(a e ,a7(+(t +esatar duhet t' )et' n!' +arr'dh'n(e +e d(a+et'r pre!
e0e+enteve ret(n'sF /o0)+ann t' va.hduesh+e +und t' p'r-a6'so!' )!o ,a7(+e
+esatare5 dhe +' pas n!' p'r-und(+ s( p'r d(+ens(onet e 0e!es e0e+enteve ret(n's5
n'se nd'rvar's(a +(d(s tyre do t' !et' ( n!ohur.
P'r t' sh6yrtuar 8'sht!en n' deta!e +' shu+' n'se )y ,a7(+ +esatar +und t'
p'r-a6'sohet n,a /o0)+ann t' va.hduesh+e5 'sht' 34 p'r t' p'r1a)tuar +arr'dh'n(et
+e per+asa t'5 e 1(0a duhet t' )et' a)tua0 rr!edh n,a rrethanat e p'r1a)tuara t' thot'
,a7(+ n' d(a+et'r pre! n!' e0e+ent ret(na0 (shteF 94 p'r t' hetuar n'se t' n!'!t'n ,!'
+und t' v'rtet' t' !et' ( va.hduesh'+ ( sa)t' ose +!a-t t' p'ra-'rta p'r d(stan1a t'
ndrysh+e nor+a0e n' n!' )onstante5 s( a!o 6' 'sht' e V p'r t' (dent(-()uar5 )'shtu )a
tre,uar +und5 =4 n'se +adh's(a e )'sa! )onstante 'sht' ( +!a-tuesh'+ n' 0(dh!e +e
)'t' +arr'dh'n(e pa!tohet +e d(+ens(onet anato+()e 1a)tuara t' e0e+enteve ret(n's.
Pyet!et e par' dhe t' dyt' !an' n' vetvete n!' 8'sht!e e teor(s' s' pro7a7(0(tet(t5 dhe
par(+(n e 00o,ar(t!es5 edhe pse shu+' +(r' tre,on e).e)ut(+(n5 por veten e tyre
shu+' t' v'sht(r' p'r *ate+at()an' p'rvo!'
?>4
. *e,!(that'5 +und t' supp0(eren n,a
n!' /ersu1hsCe,5 e 1(0a5 !asht' prodhon )ushtet 6' t' .hv(00ohet vorausset.0(1h n'
+end!e5 dhe 8-ar' /o0)+ann )a +arr'. Pyet!a e tret' vuan n,a pro70e+( 6' e0e+entet
e -und(t per1eptuar e ret(n's nu) !an' n!ohur ende +e !u. Por un' sh)o! n' )'t' te+'
,!(th' )'tu n' 8do d(s)ut(+ t' +'te!sh+e n' +'nyr' 6' t' +os para,!y)o!' +esa.h
shu+' vet' /o0)+ann s' pron's e t' 1(0(t 'sht' )y het(+. I +'parsh'+ duhet t' )et'
6en' e +!a-tuesh+e p'r t' t'rhe6ur (nteres(n e )onstante n' -!a0'.
?>4
P'rve8 ,!y)(+eve +( #n' nu) !a+ du)e u +7'shtetur n' )'t' dre!t(+ n'
,!y)(+(n e Pro-. *T7(us.

P'r n!' p'r-und(+ t' re-0e)t(+(t t' +'parsh'+ t' va.hduesh+e5 vet'+ 00o,ar(t!en e
/o0)+ann +und t' p'r+enden5 +e an' t' t' 1(0(t +adh's(a v're!tur n' e)sper(+entet
e n!'!t' p'r sh)a) t' asa! 6' a( p'r-a6'son n' ret(n' vet'5 n!' redu)t(+5 e 1(0a 'sht'
s(,ur(sht e nevo!sh+e5 n'se !u don( p'r t' sh6yrtuar 8'sht!en e +arr'dh'n(eve t' tyre
+e +adh's(n' e e0e+enteve ret(n's.
Pas trye.' @)0au.o0a. /4 )onstante /o0)+ann (shte n' n!' d(stan1' sh()(+(n R =>W
+(00(+.5 $'to 00o,ar(tur n' 0(dh!e +e p()'n e nd'rthur!es s' 0(n!ave t' dre!t(+(t5 d(
W5WWK93W K593W +(00(+.5 *e )usht 6' n!'s(a n' t' 1(0'n )a shprehur t' ,!(tha re.u0tatet
e e)sper(+enteve +(1ro+etr(1 !an' W.WW3.WWW. s'. . Du)e (u re-eruar tan( +e
d(stan1'n e p()a e )ry6'.(+(n e 0(n!ave t' dre!tuar t' ret(n's5 n' nu+'r t'
rru+7u00a)'ta p'r 3? +(0(on'5 )'shtu s(00et +adh's(n' 1(0a V p'r-a6'son n' ret(n' t'
v'.h,(+(t / s( 3? ; =>W5 6' 'sht'5 )onstante V n' nu+'r t' 1a)tuar t' p'r-a6'suara
n,a +adh's(a ret(n' R W.WWW=A93 *(00. a6 +e )usht 6' +adh's(a 0(neare e 1(0a +err
(+a.h(n e n!' d(stan1e t' sh()uara n' ret(n' 'sht' dh'n' n,a d(stan1a e ret(n'5 6' n,a
)u-(!t' e p(sta e !asht+e )ry6'.(+(n e rre.eve 0(n!at e dre!t(+(t t' hartuara +arr' n'
+es t' tyre. Pra -atura .a)onsh'+.
Pyet!a 'sht'5 natyr(sht5 < n!' v're!t!e 6' un' !a+ 7orEh0( EH ;e7er5 < n'se p()a
)ry6'.(+(n e 0(n!ave t' dre!t(+(t )'tu 'sht' p'r1a)tuese. N' p'r,!(th's(5 ne +as(+
d(stan1a du)e p'rdorur 0'v(.!en e syve n,a )ryer!en a)s(n v(.ua0 t' n!' p()' )u-(tare
n' n!' t!et'r5 dhe +' pas n' vend rrotu00(+( ( syve du)et t' supo.o!+' se 6' p'r+es t'
1(0(t rre.at(+ duhet t' +erret e )u-(!ve t' p(sta e !asht+e5 udh' 1(0( (+a.h .' n!'!t' on
ret(n' t' p'r1a)tuar. Por )!o 'sht' e
??4
?.A &(n. R 3>.99> *(00. Prapav(!' e p()'s +' t'
sh6uar t' )ornes'5 6' do t' (shte IIIK +(0(on. Para ret(n'5 du)e sh)a)tuar +adh's(n'
e 00o,ar(tur +' par' do t' redu)tuar n' rreth ,!ys+'n e vet'. #n' duhet pasta! t'
+arr(n vend(+(n e )'sa! pyet!e n,a ana (+e.
??4
Pas /o0)+ann n' F!a0or ;a,ner n'. rt. Sheh. S. 9=>
N!' +und t' +endo!n' se )onstante /o0)+ann<s' do t' varet n,a se n!' ,a7(+ do t'
n' v0er's(+(n e )atran )ryer5 natyr(sht5 nu) +und t' varet n,a +adh's(a e d(stan1's
v're!tur5 dhe p'r )'t' arsye t' !ap' n!' )onstante n' t' ,!(tha ,a7(+ d(stan1at e
7ur(+eve. Por yn' V 'sht' )!o shu+' shu+' e +adhe p'r 0eE(+(n e dre!tp'rdre!t' t'
v(d' +()ro+et'r (shte W.W3 ose 3W\3WWW *(00F. V . por +esatar(sht rreth K\3WWW *(00
P'r a6 sa nu) +und t' !et' ( ,a7uar n,a v0er's(+( +esatar(sht tan( . $!o nu) 'sht' e
d(s)utuesh+e5 por /o0)+ann )onstante +arr' n!' rr(t!e t' vo,'0 p'r+es )'t(! 7ur(+(.
N'se ata +e t' v'rtet' )ryes(sht )an' n!' arsye t' 1a)tuar or,an()e n' sy5 pasta! na
tre,o( )'tu n' -ushat e nd!es( t' ,!er' t' dr(t's n!' ana0o,!( t' sh6uar t' asa! 6' )e+(
,!etur n' -ushat e (ntens(ve5 +e )usht ,!(thashtu se vet'+ 0(,!( #e7er a6 )on-(r+uar
)ur )e+( +arr' n' n!' shtuar n'p'r+!et arsyeve t' 7rendsh+e or,an()e p'r t' !asht+e
)onstante t' vepr(+(t t' ndryshuesh'+ +e respe)t.
Para se t' ap0()on( +etod'n e ,a7(+(t +esatar5 )a+ 7'r' edhe d(sa e)sper(+ente
+e +etod'n e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e n' +as'n d(stan1' +e sy5 t' 1(0at un'5
edhe pse ata !an' n,a +' t' sa)ta dhe t' s(,urt n,a )!o +etod' n' -a)t v!etruar5 )'tu
do t' vet'+ p'r )'t' arsye t' 8o!' n' sepse p'rndryshe e).(sto!n' p'r t' +os
p'r1a)tohet +e )'t' +etod'.
Pas d(sa e)sper(+ente parapra)e p'r +preht's(n' e syve t' +( t' +atur n!' rreth n!'
p'00'+7' ( 0 (shte par. Duod. Do,anat5 n!' t!et'r n,a 3 p0us
3
\
>W
(n8 t' 1a)tuar5 dhe t'
rreth(t n' +'nyr' )on-u.e 6' un' nu) e d(!a 6' (shte e pyet( +' te!. E pra un' (sha
du)e )'r)uar +e an' t' +as's 0a)ur(6 sy p'r t' .7u0uar se )ush (shte +'. I vendosur
p'r t' dre!t'n 8do her'5 por vet'+ pas n!' sh6yrt(+( t' ,!at' p'r t!etr(n. Nar6et !an'
+7a!tur )'tu pran' n!'r(<t!etr(t n' d(stan1' +' t' 6art' v(.ua0 n,a sy5 n' +'nyr' 6'
d(stan1at )rahasuese p'r p()at e 7usu00 (sh(n hor(.onta0(sht n' t' n!'!t'n ,!'. Por )re!t
e n!'!t' e v'sht(r'5 por pat!et'r vend(+ t' dre!t' un' pre1(p(tuar edhe pas hap's(r' s'
7ash)u +e d(-eren1'n her' dy-(shuar5 e her' t' t!era 'sht' )at'r-(shuar5 n' +'nyr' 6'
v!esht'n e )a0uar (shte hap's(r' e n!' rreth >.W5 6' pre! >.3 (n8 e t!era. $!o ser( e vo,'0
e tre e)sper(+enteve 'sht' p'rs'r(tur p'r +ua tr( her' +e su)ses t' 7ara7art'5 dy her'
n' n!' d(t'5 n!' her' n' d(t' n' t'. G!(thashtu5 a!o 7'r( ndrysh(+ n' nd!en!at e hap's(r'
nu) )a da00(+ se a )a+ +7a!tur 7usu00 n' d(stan1' +' t' +adhe apo +' t' vo,'0 n,a
syr(5 p'rve8 se 11o++odat(ons,ren.en e syr(t nu) !an' te!)a0uar. #n' do t' ndoshta
ende d(s( -(ner shu+' se
3
\
>W
e )an' sh6uar ,!(th+on' sa)t'. Por un' )a+ v'n' re se
n' 6o-t' se !u nu) +errn( 0(+(t(n e vet'+ pa.ar &()en pa) t' 0art'5 n!'r( 7renda n!'s(s'
n' t' 1(0at5 +e,!(that'5 n' v'.h,(+et e shu+ta +' t' sa)ta5 por shu+' )oh' dhe e
pas(,urt n' pa) +etod'n e)sper(+entet e t' dre!t's dhe t' rasteve t' ,a7uara. Da00(+(
(shte ende +!a-t ( vo,'0 se n' 6o-t' se un' p'r,!ys+uar at'5 +7a!tur asn!' vend(+ +'
t' 7esuesh+e5 dhe pasta! rru,'n ende e )'r)uar +e v'+end!en t(+e past'rv(tur sy p'r
t' .7u0uar.
$!o 'sht' se s( edhe 0(,!( ( #e7er )a )on-(r+uar edhe n' -ushat e propor1(on5 )'shtu
6' !u )en( p'r t' p'r+(r'suar5 por 8'sht!a e asa! 6' )!o n' t' v'rtet' do t' thot' p'r
nd!en!at ,!era )on-(r+(+(t. N' -ry+'n e +end(+(t /e7er(t +7( nd'r+!et's(+(n e
+adh's(s' s' nd!es( t' ,!er' do t' (shte pyet!en the+e0ore ne dua+ t' d(+' p'r,!(,!et
n' r'nd's(n' e 0(,!(t t' /e7er(t n' )'t' -ush'5 e 1(0a5 n'se d(-eren1at e d(stan1ave
,!eo,ra-()e du)et 7ara7art' ose e 7ara7art' du)sh'+ )ur re0at(v(sht t' da00uar sh(-rat
e d(stan1ave sapo0(ndur n' 6ar6et nd(!or rreth t' n!'!t'n sas(5 dhe n'se5 n' p'rputh!e
+e rrethanat5 +adh's(a e st(+u0 p'r nd!en!at (ntens(ve n,a ana e nu+r(t t' 6ar6eve
a)t(ve sh6(sore n' t' ,!er' do t' +und t' p'r-a6'sohet p'r t' dre!t'n ton'. Por )'tu
)a0uar t' ,!(tha testet e spe1(-()uar n' sy asn!' shp!e,(+5 pas( ato !an' t' d(.a!nuara
s(pas +'nyr's natyrore t' p'rdor(+(t t' syve tan' t' ,!(th' n'n nd()(+(n e 0'v(.!es s'
syr(t5 +e d(stan1a +' t' vo,0a dhe +' t' +'dha nu) )an' n' 7a.' t' nu+r(t t'
ndrysh+e t' 6ar6eve nd(!or5 ata )o+7(nuar n' vetvete !an' )rahasuar5 por n,a -a)t( se
e n!'!ta p()' v(.(on +' ( 6art' )a 6en' ( udh'he6ur n,a n!' d(stan1' +' t' +adhe ose
+' t' vo,'0. Po )ur5 n,a p()at a)s t' ret(n'n e r'n(e5 n,usht's( e shp'rndar!es nervore
nu) do t' )et' edhe )on-(r+(+ t' dre!tp'rdre!t' t' 0(,!(t n,a e)sper(+entet tona +und
t' pr(ten n' 6o-t' se ata nu) !an' e)sportuar +e 0'v(.!en.
Pas )'sa!5 +und t' supo.o!+' se )on-(r+(+( ton' +' tep'r n' n' 0'v(.!e a)t(ve5
)upt(+(n e +us)u!ve5 p'r a6 sa )!o nd(h+on t' p'r1!e00' v0er's(+(n d(stan1'5 s( nu+r(
( 6ar6eve sh6(sore5 t' 1(0at !an' t' adresuara n,a d(stan1a e v0er'suar 'sht' t' 0(dhen5
dhe n' )'t' dre!t(+ 5 ata duhet t' !en' n' ,!end!e t' v'rtet' t' !ust(-()uar prove
r()thehet p'r 0(,!(n ,!(th+on' do t' +7etet ( r'nd's(sh'+F por n' 8do rast5 pyet!a
the+e0ore +7( t' n' )'t' +'nyr' +7etet e pa.,!(dhur5 dhe +arr'dh'n(a +e nd!en!a
+us)u!ve 'sht' su7!e)t ( v'sht(r's(ve5 t' 1(0at un' dua p'r t' tra!tuar n' deta!e p'r
tan(.
!o tan( para6et vet' rru,'n5 p'r,!(,!a e )'sa! pyet!e t' provon( n' 0')ur'5 ana0o,!(a
'sht' n'nv(.uar +e -ytyr'n e (nst(tu1(oneve n' 0(dh!e +e +end(+(n e sas(ve t' ,!er'
t' EH ;e7er5 s( edhe5 dhe )u nu) )a as,!' t' 7'!' +e nd()(+(n e 0'v(.!es )a . /et'+
se e )a edhe as)und t' pr(tet n' n!' shp'rndar!e un(-or+e nervore. *e,!(that'5 a!o
du)e! e do7(sh+e p'r t' par' se s( ( )'r)uar su)seset n' )'t' dre!t(+ n' vende t'
ndrysh+e t' 0')ur's5 dhe )a p'rp!e)!e de+,e+O2e n,a vet!a n' 7a00(n5 ( 1(0( +e n!'
s(p'r-a6e t' -ort' -ush' +' t' +(r' t' v'.h,(+(t du)et p'r t' para6(tur p'r sh)a) t'
s(p'r-a6es s' tyre t' +adhe e 0'+uar t' /o0)+ann 'sht' 7'r' s(pas +etod's s' ,a7(+(t
+esatar n' p'r7ash)'t e par' t' ,(sht(t t' +a!t' e +es+e dhe e prap+e t'
dor's. Re.u0tat( p'rputh!a e )'tyre e)sper(+enteve5 +e,!(that'5 se propor1(ona0(tet( !o
vet'+ ( p'ra-'rt ( ,a7(+(t t' past'r +e d(stan1a t' .hv(00ohet5 por n' p'r,!(th's( ata
+arr(n shu+' +' n,ada0'5 dhe !o n' t' ,!(tha p'rte! )u-(!ve t' 1a)tuar ose n' (nterva0e
+' t' ,!ata +e d(stan1a5 n' +'nyr' 6' t' +os 'sht' 6' t' +endo! p'r -a)t(n se ata5 a!o
6' 'sht' ,!etur n' u,en+a2versu1hen +(1ro+etr(1 n,a ana0o,!( t' 1(0at +und t'
p'r-a6'sohet n,a n!' p'r7'r!e e d(stan1ave propor1(ona0e dhe d(stan1a n' 0(dh!e +e
)o+ponent(n e va.hduesh+e. C(0at !an' )'to ,!y)(+e n' 6o-t' se ata nu) +und t'
+preht' n' 0(dh!e +e het(+(n ap0()o!n' pyet!en ton' p'r sh)a) t' nonun(-or+(ty t'
shp'rndar!es nervore5 por nu) e 0e pro7a7(0(tet( vo,'0 t' e).(sten1's s' 0(,!(t n' )'t'
.on' 0a )ur sh()on n' )'t' +'nyr'.
Nd'r)oh' 0(nd n!' pyet!e t' re5 n'se !u +e t' v'rtet' duhet t' sh()on( p'r at' n'
-ushat e nd!es(ve t' ,!er' n' )'t' +'nyr'F t' 1(0at natyr(sht p'r sh()(+ t' par' e
s(,ur(sht du)et n'se e )'r)on n!' v0e-sh+'r(n' ana0o, t' 0(,!(t n' -ushat e ,!era s(
nd!es( (ntens(ve5 n' 6o-t' se a!o 'sht' ,!etur n' )'t' t' -und(t n' )'t' +'nyr'. Por nu)
duhet t' anash)a0ohet -a)t( se d(stan1at5 )e+( p'r1a)tuar n' sy dhe n' 0')ur'5 !an' t'
p'r1a)tuara vet'+ n' dh'n' -ytyr's dhe Tast-e0de5 dhe .,!er(+(n e )'sa! -ushe n' )'t'
+'nyr' as,!' nu) ( sh)on5 nd'rsa dr(ta st(+u0 (ntens(ve !o vet'+ )u-(!t' e spe1(-()uar
n' n!' (ntens(tet( ( vendosur5 por nu) )a e).(stuar +' par' (ntens(tet( ( st(+u0(+(t
prodhon vet'+ at' 6' s(tuata 'sht' e ndrysh+e. N' n!' )ap(tu00 t' p!es's t!et'r5 )u un'
do t' )thehen s'r(sh +e d(sa )o+ente +7( nd!en!at ,!er' n' ve8ant(5 un' do t' )thehet
n' )'t' p()'F ser( prov'5 por n' t' 1(0'n re.u0tat( the)suar +' 0art' ne,at(v 'sht' p'r
sh)a)5 un' do t' the+ n' U+etodat e +at!esU.
6( Morali >ort#"e physi-#e et.
Ju +und t' nd(6n( 0(,!(t #e7er Gs ende n' n!' .on' +' t' p'r,!(thsh+e
7renda. *a00rat -(.()e ne e )e+( @ physique pasuri 45 nu) )an' asn!' v0er' dhe nu) )a
)upt(+ p'r ne +asat s( t' vde)ur5 por vet'+ n'se )a +!ete t' !asht+e5 n!' shu+' t'
nd!es(ve t' v0e-sh+e @ pasuri morale 4 p'r t' prodhuar n' neF +e 0(dh!e te 1(0(n pas
)'sa! +arr' vend(n st(+u0ues(. N!' Ta0er tan( nu) e )a nd!er' du)sh'+ n' )'t'
dre!t(+5 shu+' +' pa) v0er' p'r t' pasur se sa t' var-'r5 dhe n' 6o-t' se a( 7'n n!'
0yp's n!' d(t' e 0u+tur5 a( do t' rr(tet s( asetet e n!' +(0(oner n,a a!o. $!o +und t' !et'
n' vart's( t' 0(,!(t t' /e7er(t. *e n!' rr(t!e t' 7ara7art' +e at' 6' &ap0a1e pasuri
morali t' !ap' th(rr!e5 rr(t!a +e nevo!at physique pasuri n' raportet e
)'tyre pasuri5izikun !an'.
$y par(+ 'sht' su,!eruar t' par' n' n!' 0et'r n,a Dan(e0 "ernou00( n'
$o+ent. 1ad. s1(ent. dre6. Petro rru+. T/ n' 3I=K5 ( 1(0( +7an t(tu00(nJ U. *ode0
theor(ae Novae de +ensura sort(sU *' von'5 a!o 'sht' e &ap0a1e n' s. Teor(a
ana0yt(6ue e pro7a7(0(t^s p. 3KI >=9 r(prodhohet dhe .hv(00uar n' )on)0u.(one t'
+'te!sh+e5 dhe t' p'r+endur n,a Po(sson n' s. Re1her1hes sur 0a pro7a7(0(t^ +e
)on)0u.(onet dhe pranuar t' sa!.
Shpreh!et pasur( pasur( phys(6ue dhe +ora0( !an' t' nevo!sh+e !o "ernou00(5 por
vet'+ n,a &ap0a1e. "ernou00( thot' se pas d(sa d(s)ut(+e parapra)e UNe+pe tr(+a !o
est aest(+andus (sh PRETIO re(5 (sh e+o0u+ento sed5 7ur,os unus6u(s6ue pavar's(s'
1apess(t Pret(u+ eE r( IPS aest(+atur o+n(7us6ue (de+ est5 e+o0u+entu+ (sh
1ond(t(one personae Ita pro1u0 du7(o pauper(s *a,(s re-ert 0u1ru+ -a1ere +(00e
du1atoru+ .. Nua+ d(v(t(s5 ETSI pret(u+ utr(6ue (de+ u0enF U dhe +' te! @p. 3II4 UIta
vero /&DE pro7a7(0e est5 0u1ru0u+ 6uodv(s se+pre e+o0u+entu+ a--erre su++ae
7onoru+ re1(pro1ae propor1(ona0.U Pasta! a( -ond( p. 3K35 -or+u0a d(-eren1(a0e dhe
p. 3K9 -or+u0'n 0o,ar(t+()e5 e 1(0a ne +7'shtet!e t' p'r,!(thsh+e +' von' 0(,!(n
/e7er(t.
&ap0a1e thot' @p 3KI4J U*' shu+' e vo,'0 d(st(n,uer dans 0e Espdre Tuen5 sa va0eur
re0at(ve5 de sa va0eur 7so0ueJ Ce00e<1( est (nd^pendante des +ot(ve5 6u( -ont 0e
d^s(rer5 au 0(eu 6ue 0a Pre+(dre 1ro(t +ot(ve CES ave1. On ne peut Donner de re,0e
Genera0e pour 1ette va0eur appr^1(er re0at(veF Cependant (0 est nature0 de 0a va0eur
re0at(ve supposer dGune So++e (nnn(+ent (+'t5 en ra(son de sa va0eur 7so0ue
dre!tp'rdre!t'5 en ra(son (nvers( de 0a personne du 7(en (nt^ress^e tota0e. En e--et5 (0
est C0a(r 6uGun peu de -ran1 n!' trds<pr(E derdh 1e0u( 6u( en un possede no+7re +adh5
et 6ue 0a +an(dre 0a p0us Nature00e dGest(+er S va0eur re0at(ve5 est en ra(son de 0a
supposer (nvers( de no+7re 1e. U-. >=9J UDGpres 1e Pr(n1(pe5 E ^tant 0a phys(6ue dGun
pasur( (nd(v(d've5 D: (Ga11ro(sse+ent5 6uGe00e Re1o(t5 PROD#IT ] 0G(nd(v(d've 7(en
un ] 1ette +ora0 -at(t r^1(pro6ueF IGa11ro(sse+ent de sa +ora0( pasur( peut don1 etre
eEpr(+^ par 5 ) ^tant une Constante. (ns( en d^1(,nant par y +ora0(n pasur( 0a
1orrespondante ] 0a pasur( phys(6ue E5 n' at+os-er'
y R ) 0o, E S 0o, h5
h ^tant une Constante ar7(tra(re5 6ue 0Gon d^ter+(nera au *oyen dGune va0eur de une
va0eur ] y 1orrespondante donn^e de E. Sur Ce0a5 o7serverons /end's5 6ue 0Gon ne
peut !a+a(s supposer E et nu0s y ou ne,at(-s5 dans 0Gordre pu70(1 nature0 des a(
.,!edhF 0Gho++e 6u( +a)(nave ne r(en possede5 7(r( e).(sten1a re,arde 1o++e (nora0
un 7(en5 6u( peut etre ( $rahasuese ] 0Gvanta,e 6ue Ce1( pro1urera(t une phys(6ue
pasur(5 dont (0 est 7(en d(--(1(0e dGass(,ner 0a va0eur5 +a(s 6ue 0Gon ne peut -()se au<
dessous de 0u( 1e 6u( sera(t r(,oureu<se+ent n^1essa(re derdh eE(sterF +a)(n' +'
Conto(t5 6uG(0 ne p()a 1onsent(ra(t ] une So++e re1evo(r +od(6ue5 rre,u00(+( 6ue
-ran,a 1ent5 ave1 0a )usht de ne r(en ] pr^tendre5 0ors6uG(0 0Gaura(t d^pens^e. U
Po(sson thot' p. I9J UCo++e 0Gvanta,e5 6uGun -(t(+ s(,uro!' n!' Nue06uGun varet
de 0Gftat de sa pasur(5 n' n!' d(st(n,u^ CET vanta,e re0at(-5 de 0GEsperan1e
+ath^+at(6ue5 et 0G+7( n!' +ora0 t' no++^ Esperan1e. &ors6uG(0 est une (+'t 6uant(t^
(n-(n(+ent5 n' Prend 7(r(t raport ] 0a -at(t de 0a personne a1tue00e5 pour 0a +esure de
0GEsperan1e +ora0(t5 6u( peut etre dGI&&E#RS ou po.(t(ve ne,at(ve5 se0on 6uG(0 sGa,(t
dGrendes( per Sht(+ ou dGune Pvo,'0(+( de 1ette ndon!' pasur(. Par 0e 1a01u0 (nte,ra0e5
ensu(te de 1ette +esure n' d^du(t e paso!ave5 6u( ave1 0es rd,0es sGa11ordent5 6ue 0a
)u!des( Ind(6ue sur 0a +an(dre5 dont 1ha1un shu+' e vo,'0 d(r(,er ses sp^1u0gth ons. U
9. >akti i pra#t.
1(
N!' nd!es(5 n!' ndrysh(+ nd!es( rr(tet p'r,!(th's(sht +e +adh's(n' e st(+u0(t
d'sh(rore5 d(-eren1a st(+u05 dhe du)et p'r t' +arr' t' pa+!es s' par' t' )urs(t5 6' n'
p()'n n,a )u5 +e nd!es( 6' -(00on t' !et' ndrysh(+ ( du)sh'+ nd!es(5 +e .ero p()' e
st(+u0(t st(+u0 ndrysh(+ p'r)o!n'. Por -a)t( 7(e n' )und'rsht(+ +e )'t' supo.(+F a!o
'sht' +!a-t e rast(t 6' 8do st(+u0 s( d(-eren1' st(+u0 duhet t' )et' arr(tur n!' +adh's(
t' 1a)tuar t' -und+e para not(1ea7(0(ty e n!'!t' vet'+ sapo -(00on5 d+th para se a!o
prodhon n!' +as' a--(.(erende nd'r,!e,!es son' apo nd!es( ev(denton n!' ndrysh(+ (
du)sh'+ n' nd!es(. N' an'n t!et'r5 not(1ea7(0(ty e st(+u0(t5 da00(+( st(+u0 .vo,'0ohet
edhe +' shu+' )ur a( .7r(t( n' .ero v0era. P()a .ero e nd!es(5 da00(+( nd!es( 'sht'
shu+' +' 0art se e st(+u0(t d'sh(rore5 d(-eren1a st(+u05 n!' -a)t 6' do t' !et'
+en!'her' .7u0uar +' a-'r.
34
N' dre!t(+ t' p I.K9 --. r(sh()(+ S. 3II<3KW. . Psy1h *a2pr(n.(p(en5 S. 3LA --
Rreth pra,un p'r.(er!e @sh(h +' posht' -6 ==W -.4J .. &(dhur S. 3W? -5 R(sh()(+(
S. 3IL-. Psy1h. *a2pr(n.(p(en5 S. 9W> -.

P()a )u not(1ea7(0(ty e n!' st(+u0 apo d(-eren1' st(+u0 -(00on dhe .7ehet5 ne do t'
p'r+end(+ sh)urt(+(sht pra,un5 e 1(0a shpreh!e n' +'nyr' t' 7ara7art' dhe t' nd!es(
dhe da00(+( nd!es( n' )u-(!t' e not(1ea7(0(ty5 s( st(+u0 apo st(+u0 da00(+(n5 ose parat'
st(+u0ues5 ( 1(0( Sensat(on s!e00' ose ndrysh(+( nd!es( n' )'t' p()' +und t' +erret5 n'
+'nyr' 6' ne +und t' -0as(+ vet'+ t' dy n' pra, t' n!' nd!es( apo n!' ndrysh(+
nd!es(5 s( pra, t' n!' raport( st(+u0 apo st(+u0 ndrysh(+ apo st(+u05 pra,ut t' sh)urt'r5
pra,u ndrysh(+5 raport( pra,un e st(+u0(t. N' p'r +adh's( t' 1a)tuara t' dy st(+u!ve
n,a da00(+et +arr'dh'n(et dhe v(1e versa tyre nd!e) n' vetvete5 a!o n' p'r,!(th's(
'sht' e +!a-tuesh+e p'r tG(u re-eruar n!' pre! dy pra,!eve -und(t<p'r+endur.
Respe)t(5 sas( t' shu+ta dhe da00(+et e n!' v0er' t' t(00' t' 1a)tuar duhet t' +erren
n,a 0')ur'n ose syt' s( n!' .,!at!e apo da00(+ t' .,!er(+(t5 ne !e+( n' ,!end!e p'r t'
trans-eruar )on1ept(n e pra,ut n' t'5 dhe nd'rsa ne respe)to!+' n' nd!en!at (ntens(ve
pra,u p'r+end (ntens(ve5 e 0(dhur +e nd!en!at e ,!era 6' e 6ua!n' t' ,!er'.
6 +' n' -und n,a t' nd!es(ve5 t' t!era5 -eno+ene +' t' p'r,!(thsh+e dhe vet'd(!e
+' t' 0art'5 p.sh.. ". N' var's( t' -!et!es dhe .,!(+(t5 vet'd(!a e +end(+eve
(nd(v(dua0e5 v'+end!a n' n!' dre!t(+ t' 1a)tuar duhet e t'r' vet'd(!a e n!er(ut n!' p()'
t' .hdu)!es dhe 0(nd!e5 ne do t' p'rdor(+ ter+(n dhe shpreh!e pra,u +und t'
p'r,!(th'so! p'r to. N' )'to raste )a pra, t' n!' st(+u0 t' !asht'+ e).(ston +'5 e
)usht'.uar5 n,r(t!en e vet'd(!es n' pra, ose t' 1(0at ato )orrespondo!n'F por a!o +und
t' n,re!' pyet!en n'se ne nu) )e+( n' -avor t' pran(+(t t' n!' pra,u t' 0'v(.!es
the+e0or ps()o<-(.()e5 dhe n'se pra,u5 pra,u ndrysh(+5 pra,u raport(5 vet'+ n'
+as'n )ons(sto!n' n' nd!en!at5 s( ata +und t' p'r)thehet n' n!' pyet!e t' t(00'5 do t'
d(s)utohen n' hyr!e t' ps()o-(.()e t' 7rendsh+e. P'r tan(5 +e,!(that' a!o do t' !et'
vet'+ d(s)ut(+( ( +arr'dh'n(eve th!esht e+p(r()e5 t' 1(0at +und t' de)0arohen t'
dre!tp'rdre!t'5 dhe edhe pse un' do t' de+onstro!' d(sa pu70()un e ,!er' -a)t(n e
pra,ut dhe pra,un ndrysh(+ n' )'t' )ap(tu00 dhe t' shp!e,o!' )'r)o5 p!es'r(sht p'r t'
d(s)utuar (+p0()(+et dhe ap0()a1(onet5 e 1(0a +7art e).(sten1'n e pra,ut n' -ushat e
e)spert(.'sF +' posht'5 por t' p'r,!(,!et p'r d(spo.(ta t' ve8anta 6' 0(dhen +e pra,!e.
l( Pra# i"te"si&e.
a( pra#t.
N' -ushat e nd!es( (ntens(ve e dr(t's5 prova t' dre!tp'rdre!ta se vet'+ n!' (ntens(tet
t' 1a)tuar t' st(+u0(t t' 0ehta t' nevo!sh+e p'r t' .,!uar nd!en!'n5 se )a n!' pra, p'r
per1ept(+(n e dr(t's n' n!' v0er' t' 1a)tuar ( st(+u0(t t' 0ehta5 nu) +und t' )ryhet p'r
sh)a) t' syr(t5 s(8 'sht' d(s)utuar d(sa her' 5 n,a n!' n,a1+(+ ( 7rendsh'+ 'sht'
,!(th+on' +7( pra,un5 du)e p'r-sh(r' 8do st(+u0 t' 0ehta t' !asht'+ 'sht' vet'+ n!'
,rant. Fa)tet5 t' 1(0at +'so!n' se )y ,rant )'r)on n!' -or1' t' 1a)tuar p'r t' v'n' re
!an'5 dhe !o n' te)st(n n' se)s(on(n e pra,ut ndrysh(+.
N' 0(dh!e +e +od(-()(+(n5 por 6' ne e 6ua!+' n,!yra5 +und t' -or+u0o!' )ushtet e
+'posht+e p'r t' sh()(+(t5 34 se re-ran,(7(0(ty dhe n' )'t' +'nyr' nu+r( dr(dh!e t'
n,!(ten n!' )u-( t' 1a)tuarF 94 se (ntens(tet( apo a+p0(tud' t' 0uhat!et rreth n,!(ten n!'
)u-( t' 1a)tuarF =4 se n,!yra do t' n' n!' +as' t' +!a-tuesh+e5 e 1(0a duhet t' !et' +'
e +adhe5 n' var's( p!es't se(t0(1here e n,!yr's v!esht' ret(n'F >4 se a!o (shte e p'r.(er
+e !o shu+' t' 7ardh'.
H-ar' ( par' 'sht' ( sh6et'suar5 )'shtu 6' ne e d(+' se nu) )a n,!yra +und t' sh(het
p'rte! )u-(r(t t' )u6e t' spe)tr(t5 apo p'r t' 7'r' ndon!' t' du)sh+eF por pa +arr'
parasysh -eno+enet e n,roh!es e).(sten1a e rre.at(+(t p'rte! )'t(! )u-(r( t'
provo!'. Tan(5 rre.et e )u6e )an' dr(dh!et s0oCest5 dhe du)et paa-t's(a p'r t'
per1epto!n' rre.et u0tra<)u6e5 t' !et' e sh)ruar n' ndon!' ,!' t!et'r se 6' v(7ra1(onet e
tyre !an' shu+' t' n,ada0sh'+. N,a ana t!et'r !u duhet t' ashtu6ua!tur(t. Rre.et
u0trav!o001' t' 1(0at nu) !an' t' du)sh+e n'n +asa t' .a)onsh'+ n' .7at(+(n e
pr(.+ave standarde5 dhe u +7y00 +' par' e).(sten1'n e tyre vet'+ n,a e-e)tet e tyre
)(+()e5 6en' n' ,!end!e )oh't e -und(t p'r t' 7'r' t' du)sh+e +e d'n(+e t'
p'rshtatsh+e +e )'t' vet'+ e nevo!sh+e 'sht' p'r t' s!e00' ata n' -or1' t'
+!a-tuesh+e p'r t' )ryer5 du)e s!e00' n' t' n!'!t'n )oh' ( !ep n!' d'sh+( t' ,!end!es s'
dyt'.
N' -a)t5 p!esa u0trav!o001' ( spe)tr(t n,!yra<n,!yra +e p'rdor(+(n e pr(.+ave )r(sta0
sh)'+75 6' rre.et n,!yra n' -!a0' 0e!o!n' n!' )a0(+ +' t' pasur s( pr(.+ave 6e06(5
ende t' +errn( du)sh+e5 )u +e p'rdor(+(n e pr(.+at ,ot' as,!' nu) 'sht' p'r t'
per1epto!n' ato5 ve8an'r(sht n' 6o-t' se !u at' n,a (.o0uar +e an' t' n!' spe)t'r
pr(.+( )uar1 pro!e)tuar n,a n!e e)ran +e )o0on's dhe t' sh(hen p'r+es n!' te0es)op
n,a 0ente 6e06( +e pro!e)t(+ pr(.'+ dyt' 6e06(. N!' d'sh+(5 por 6' du)e sh)uar edhe
p'r+es pr(.+ave t' 6e06(t n' rre.et v!o001'5 dhe nu) !an' t' n!ohura vet'+ p'r sh)a)
t' (ntens(tet(t t' u0't5 'sht' se !u +und t' 7'n( ato t' du)sh+e n' t' )r(!uara n,a
pr(.+at 6e06( spe)tr( as .7u0ua n,a Sto)es ndr(8(+ -0uoreshent.
Pre)ur E treta5 s(8 vur( n' du)!e EH ;e7er
94
6' !u nu) e sh(hn( n!' .on' t' ,!e07'r
s( t' ,!e07'r p'r+es n!' hende) shu+' t' n,usht'5 dhe a( arr(n n' p'r-und(+(n se n!'
s(p'r-a6e +e n,!yr' duhet t' )et' n!' +as' t' 1a)tuar5 p'r t' 7'r' p'rshtyp!e t' tyre t'
ve8ant' n,!yra. *e,!(that'5 +und t' t' 7'!' du)e de)0aruar se !u ende +und t' sh(hn(
d(sa n,!yra t' d(sa y!eve -()seF por p'r tGu n,!yrosur 'sht' shu+' pa) ( n!ohur5 dhe p'r
t' +arr' n' )ons(derat' se (+a.h( ( y00(t5 s( n' t' v'rtet' edhe hende)ut5 ,!(th+on'
.,!erohet pa) n,a rre.at(+5 )'shtu 6' a!o nu) +und t' )ons(derohet s( n!' p()' shu+'
t' ve8anta.
94
r1h *u00er<s'.5 3K>L -. 9IL<

E)sper(+ente t' ho00's(sh+e dhe t' )u!dessh'+ n' )'t' te+' n' 0(dh!e +e s!e00!en e
p!es've an'sore t' ret(n's5 u7ert =4 !an' hartuar5 re.u0tate t' ve8anta por ndoshta !o
n' )'t' p'r-a6's(+ t' p'r,!(thsh'+ +und t' vendosen.
=4
GRFE r1h. -. Ophtha0+o0. &(0. =K --.

S( p'r t' )at'rt5 )'shtu 6' 'sht' ,!(th+on' e +undur p'r t' ho00uar n!' 0'n, n,!yr'
der( tan(5 ose p'r t' p'r.(er!e n!' p'0hur' +e n,!yra +e a6 shu+' t' 7ardh' se n,!yra
e syr(t 'sht' (+per1ept(70y. $y rast 'sht' d(s)utuar +' ho00's(sht n' t' ardh+en n'
)ap(tu00(n +7( p'r.(er!en -eno+eneve.
N' 0(dh!e +e (ntens(tet(n e sh'ndosh'5 -a)t( ( pra,ut 'sht' pa) )onstat(er7ar.
$ur n!' trup t' -ryr' ,!(thn!' e +' shu+' 0ar,5 )'shtu 6' +' n' -und !o +' shu+'
d',!o!+' at'5 pavar's(sht n,a va0't e .'r(t ,od(tur vesh(n ton'5 por nu) !an' 7'r'
.ero. P'ra-r(+( ( trup(t -ryr' )a vet'+ su)ses5 p'rshtyp!a 'sht' ( padu)sh'+ p'r sh)a)
t' do7's(s' s' sa!5 por !o p'r sh)a) t' +un,es's s' t(! p'r t' 7'r' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e n,a p'r-or1(+.
Pra5 ne nu) !e+( +' t' d',!uar n!' .(0e t' 0ar,'t. Por n'se 3WW )'+7anat5 asn!' n,a
t' 1(0at (nd(v(dua0(sht d',!o!+'5 )u+7ues s' 7ash)u n' t' n!'!t'n d(stan1'5 )'shtu 6'
ne do t' d',!o!n' ata. Pra5 edhe pse se1(0a .(0e (nd(v(d n' )'t' d(stan1' duhet t' !ap(n
)ontr(7ut(n e tyre p'r sean1'5 vet'+ nu) 'sht' e +!a-tuesh+e n' vetvete p'r t'
prodhuar n!' nd!es( t' du)sh+e t' sh'ndosh'.
N!' ve+!e n' py!e nu) nda0et t' hahet at'5 por )ur 'sht' her7(vory p'r,!(thsh+e n'
py005 !u +und t' d',!on( at' shu+' +(r'F por sh'ndosh' 'sht' a!o 6' t' 7'!' shu+'
shushun!at5 vet'+ shu+'n e .hur+'s s' rrua.a (nd(v(dua0e. Pra5 a( duhet ,!(thashtu t'
8do s-er' e 1(0a 'sht' (nd(v(d5 pa +arr' parasysh 6' !u nu) +und t' d',!on( ata p'r
veten e tyre5 t' )ontr(7uo!n' d(8)a p'r t' d',!uar p'r t' ,!(th' rru,'n e duhurF por )!o
n' vetvete nu) 'sht' +!a-t e -ort' p'r t' s!e00' nd!es( du)sh+e aud(tory.
N' 8do )oh' t' d(t's n!' t(n,u00 t' 1a)tuar +7ush a!r(n5 por n' 6o-t' se a!o nu) e
)a0on n!' -or1' t' 1a)tuar5 ne 7eso!+' se as,!' nu) +und t' d',!ohet.
N' ho00(+ ho+eopat() +und t' sh(!o!' +' the07(n e h(dhur. !o 'sht' e
+!a-tuesh+e 6' t' p'r6'ndrohet re.o0ut'n5 dhe sh(!e 'sht' du)sh'+.
sht' e pa)ontestuesh+e 6' !an' n' 8do )oh' shu+' su7stan1a aro+at() n' a!'r 6'
ne nu) )und'r+on5 por p'r sh)a) se ata !an' shu+' t' ho00uar. Por 6en dhe ;(0d er'
+e ,es1hOr-teren or,anet e t(! t' v'rtet' t' p(sta se ne er' +'5 por do t' er' ashtu s( n'
6o-t' se ata (ntens(-()uar.
N!' pa0' e vet+e panatyrsh'+ ( tar,ave nu) 'sht' nd!es( du)sh'+5 +e,!(that'5 e
1(0a p'r7'het n,a (nd(v(d )o0on'n pa0' p!at' !ep n!' ,od(t!e.
Hdo pres(on n' trup(n ton' duhet t' !et' vet'+ t' shp'rndahen n' +'nyr' t'
+!a-tuesh+e n' +'nyr' 6' t' !et' ( padu)sh'+5 pa se a( do t' )et' as,!'.
b( pra#" "!ryshim.
Se n!' ndrysh(+ st(+u0 duhet t' )et' n!' +adh's( t' 1a)tuar t' per1eptohet s(
da00(+5 'sht' n' p'r,!(th's( !o n' pyet!e5 dhe e .7atuesh+e n' t' ,!(tha -ushat
sh6(sore5 +etod' e da00(+eve vet'+ t' du)sh+e5 6'ndron t'r's(sht +7( t'.
Jo e 7u)ur5 e th!esht' dhe e ha7(tsh+e5 por +und t' thuhet e).(sten1'n e pra,ut
ndrysh(+5 s( n' -ush'n e per1ept(+(t t' dr(t'n e test(t h(!e5 ne udh'ho6( prove e &(,!(t
/e7er(t. &e t' )u!to!+' rrethanat e e)sper(+ent(tJ
/end( dy 00a+7a pran' n!'r(<t!etr(t dhe para sa! n!' or,an h(!e<du)e ( dh'n'. Se1(0(
n,a dy 00a+7at !an' n!' h(!e 6' 'sht' e ndr(8uar vet'+ n,a 00a+7' t!et'r5 nd'rsa to)a
p'rreth 'sht' nde.ur n,a dy 00a+7at. 'sht' e dehur tan( -(t(0 e posht' +' the00' n!'
00a+7'5 ose t' he6 ato +' te! dhe +' te! n,a trup( h(!e5 du)e ( dh'n'5 )'shtu 6' !u
+und t' sh(hn( h(!en se a!o hedh5 !an' du)e u 7'r' +' t' do7't n,a ndr(8(+(n e
hap's(r's p'rreth ndryshon +' pa) dhe +' pa) n,a a!o5 dhe +' n' -und )!o h(!et
.hdu)en5 !an' t' .hytur n' +'nyr' t' 7ara7art' +e ndr(8(+(n e p'r,!(thsh'+ t'
arsyes5 por pa +arr' parasysh t' dy 7ur(+et e dr(t's !an' ende at!e. #n' )a+ 6en'
+!a-t ( ha7(tur5 s( un' )a+ 6en' p'r v'+end!en her' t' par' p'r t' par' t' dy dr(tat
vet'+ hedh(n n!' h(!e. T' dy 00a+7at d!e, shu+'5 por 'sht' th!esht n!' h(!e at!e. *e
n!' -!a0'5 n' 6o-t' se da00(+( n' +es t' ndr(8(+(t t' n!' h(!e dhe hap's(r'n p'rreth
sh)on n'n n!' )u-( t' 1a)tuar5 da00(+( .hdu)et )re!t's(sht p'r nd!es( dhe +e s(,ur(
+und t' +' t' per1eptohet.
Pranda! )y test 'sht' ve8an'r(sht shu+' e ha7(tsh+e5 sepse )'tu )a )o+ponent't n'
t' n!'!t'n )oh' n' sy5 dhe syr( ( +preht'5 ( 6et' dhe ( va.hduesh'+ n' v(!'n )u-(tare t'
sa! +und t' dre!tp'rdre!t'5 du)e s!e00' ndrysh(+et e tyre t' .hdu)enF Pra5 as n!' n,a
harro!+' p'rshtyp!en +' par'5 por t' da0 n' ndrysh(+ +und t' 7'het -!a0' se 8-ar'
d()ush +und t' !en' t' pr(rur p'r t' nE(tur (+per1ept(7(0(ty dhe .hdu)!en e d(-eren1's
+e +'nyra t' t!era e)sper(+enta0e.
E)sper(+ent( 0e!on d(sa ndrysh(+e. T' p'r,!(thsh+eJ 'sht' n!' n,a h(!et vet'+ t'
du)sh+e5 )'shtu 6' !u duhet 00a+7a e t(! vet'+ pa) +' t' u0't apo t' t!era p'r t'
v(dhos d(8)a5 a( 'sht' ( padu)sh'+F dhe )!o 'sht' unnot(1ea70e5 )'shtu 6' !u duhet
00a+7a e t(! nevo!(tet vet'+ +' von'5 ose t!et'r p'r t' v(dhos po a6 t' vo,0a5 )'shtu 6'
'sht' du)sh'+. N' vend t' v(da +' t' 0arta dhe +' t' u0'ta 'sht' e ,!(tha e n!'!t'J +'
a-rohet dhe he6!en.
N!'!t' s( )y e)sper(+ent +'son ,!(thashtu the)so( se5 p'rvo!a 6' ne !e+( n' ,!end!e
t' shoh(+ asn!' y00 +e v'+end!e +' t' sa)t' n' 6(e00 ,!at' d(t's.
shtu s( t' p'r,!(thsh+e5 s( -a)t(n e pra,ut ndrysh(+ 'sht' -a)t( se ata t' rr(ten +e
+adh's(n' e st(+u!ve. Sa ( p'r)et 0(,!(t t' #e7er 'sht'5 'sht' +adh's(a e da00(+(t ende
vet'+ t' du)sh+e5 pranda! pra,u ndrysh(+( n' propor1(on t' dre!tp'rdre!t' +e
+adh's(n' e st(+u!ve5 da00(+( 'sht' (nterpretuar5 n' 6o-t' se a!o nu) e).(ston5 )a ende
n!' -un)s(on ( +adh's(s' s' st(+u!ve5 e 1(0a !o vet'+ 6' 'sht' n!' propor1(ona0(tet
th!esht'.
N'se +adh's(a e n!' ndrysh(+ re0at(v st(+u0 +7etet ( n!'!t' n'se raport( ( st(+u!ve
+7etet n!'!t' dhe anas!e00tas5 vet'+ +und t' thuhet edhe se da00(+et vet'+ e
du)sh+e nd!es( t' ndodh' n' t' n!'!t'n da00(+et re0at(ve st(+u0uese5 s( n' t' n!'!tat
)ushte st(+u0uese5 pavar's(sht n,a +adh's(a e st(+u!ve. Por n' 6o-t' se t' dy t' da0'
pra)t()(sht t' n!'!t'n ,!'5 por a!o +und n,a )ons(derata -or+a0e n,an!'her' +' t'
p'rshtatsh'+ apo t' duhur p'r t' 6en'5 por t' p'r+7ahen +e at' se sa shpreh!e t'
t!era. Pranda!5 ne ( 7'!+' th(rr!e t' ,!(th' t' ardh+en +e pra,un a7so0ut ( da00(+eve5
6' p'r)on +e da00(+et vet'+ t' du)sh+e5 da00(+( a7so0ut st(+u05 +e pra,un re0at(ve
ndrysh(+ apo da00(+ t' va.hduesh'+ ndrysh(+( re0at(ve st(+u05 +e raport pra,un apo
raport( )onstante5 raport( ( st(+u!t5 n' t' 1(0at n!' ndrysh(+ nd!es( ndodh n' pra,5 dhe
duhet respe)t(v sh)ron!a , 5 v at'. Pra5 da00(+( 'sht' )onstante p'r t' (ntens(tet(t
t' dr(t's s(pas +etod's /o0)+ann<s' raport t' va.hduesh'+ .
N' n!' t' p'r,!(thsh'+ )a
v R 3 S dhe I v < par'
D(sa $ontr(7utet n' pra, t' 0o,ar(t+(t t' v nevo!(ten. N'se tan( n' shpreh!en v R 3
S ,!(th+on' n!' +adh's( shu+' t' vo,'05 poten1(es 0arta tyre )und'r par' +und t'
ne,0(.hohet5 e +und n,a teore+a e n!ohura +ate+at()ore p'r 0o, @3 S 4
.'vend'sues M 5 )u M 'sht' +odu0us e 0o,ar(t+()e s(ste+ 'sht'5 pra5 ( vendosur
hyn( v R M .
sht' e r'nd's(sh+e 6' t' +7an( n' +end se n' 6o-t' se d(-eren1a re0at(ve st(+u0
dhe parat' st(+u0uese5 pra ndrysh(+( ( va.hduesh'+ dhe raport( ( va.hduesh'+5
,!(th+on' t' 6'ndro!n' s' 7ash)u va.hd(+(sht p'r ndrysh(+(n e st(+u!ve5 por !o )ur
n!' pre! )'tyre ndrysh(+eve v0erave5 propor1(ona0 t!et'r vendosur ndrysh(+e. N' t'
)und'rt5 0o,ar(t+( ( raport(t )onstante rr(tet s(pas e)ua1(on(t t' +'s(p'r+ 'sht'
propor1(ona0e +e )onstante ndrysh(+5 dhe )!o +und t' !et' )udo5 )u vet'+ -!a0a p'r
+arr'dh'n(et5 hyn( p'r v t' .'vend'sohet.


2( pra t sh#mta.
N' 6o-t' se n!' rreth t' 7ardh' n' n!' s-ond t' .( apo anas!e00tas 'sht' shu+' e
vo,'0 ose )ons(derohet t' !et' n,a n!' d(stan1' e +adhe5 )'shtu 6' a( nu) 'sht' +' (
n!ohur. N'se dy p()a ose te+at para0e0e !an' shu+' a-'r s' 7ash)u ose !an'
)ons(deruar t' !et' n,a n!' d(stan1' e +adhe5 s( ata )a0o!n' p'r syr(n dhe d(stan1a e t(!
'sht' ( padu)sh'+. $u-(r( )u ( par( ndodh5 +und t' !et' p'r+endur s( pra,un e
d(stan1's dete)tuesh+e s( )u-(r( +a)s(+a0 ( +adh's(s' dete)tuesh+e5 )u ndodh e
-und(t.
N' 0')ur' t' )a0o!n' dy t' n!ohur n!'r(<t!etr(n p()' shu+' t' n,ushta 7usu00 p'r n!'
p'rshtyp!e t' p'r7ash)'t5 dhe )'shtu )a edhe n!' pra, t' d(stan1' dete)tuesh+e.
Jo +' pa) t' )a0o!n' dy p'rshtyp!et p'r n!' p'rshtyp!e t' pada00uesh'+ )ur ato
ndodh(n shu+' shpe!t pas n!'r(<t!etr(t. $'shtu )a n!e pra,u 0(dh!e +e d(stan1' t' ,!er'
)ohor.
$ur n!' o7!e)t5 t' t(00a s( dora or' e n!' or'5 n!' y00 n' 6(e005 0'v(. shu+' n,ada0'5
0'v(.!a nu) 'sht' .7u0uar +e p'rshpe!t(+ t' +!a-tuesh+e a!o 'sht' e .7u0uar. Pra5 )a
n!' pra, ( shpe!tes(se dete)tuesh+e.
$'tu5 )oha dhe hap's(ra 'sht' )ons(deruar ,!(thashtu. Ndoshta shpe!t's(a -(00on
pasta! p'r tGu par' n'se pra,u )oha p'r)on +e pra,un hap's(nor5 d+th. "renda sas(
+' t' vo,'0 t' )oh's 6' nu) rr!edh(n t' shp(rt(t n' n!' +o+ent5 n!' hap's(r' 'sht'
p'rsh)ruar 6' nu) rr!edh(n n' sy n' n!' p()' n' hap's(r'
3( M sh#m ko"si!erata t prjithshme " li!hje me pra#".
N' -a)t pra,u 'sht' parado)sa0e pr(or(. St(+u0 apo st(+u0 ndrysh(+ +und t' rr(tet
der( n' )u-(!t' e 1a)tuar5 pa u nd!er'F n,a n!' p()' t' 1a)tuar n'5 a( 'sht' nd!er' dhe do
t' nd(het rr(t!en. S( +und 6' e 1(0a vepron n' nd'r,!e,!en e as,!'5 )ur a( 'sht' ( do7't5
t' -(00o!n' t' vepro!n' du)e rr(tur d(8)a n' t'M Du)et se p'r+70edh!e +und t' !ap'
.ero e-e)te pa) e vepr(+(t. Por n' 6o-t' se )y raport +und t' 7'!' n!' v'sht(r's(
+eta-(.()5 pas( )a n,a p()'pa+!a +ate+at()ore e par' nu) )a v'sht(r's(5 dhe a!o do t'
donte p'r t' su,!eruar se p()' +ate+at()e t' par'5 s(pas t' 1(0(t +adh's(a e nd!es( s(
n!' -un)s(on ( +adh's(s' s' st(+u0(t @respe)t(v du)e sh)a)tuar 0'v(.!et e 7rendsh+e4
+und t' )ons(derohet 'sht' +eta-(.()e dre!t' s(. N' -a)t5 n' 6o-t' se y 'sht' n!'
-un)s(on ( x 'sht'5 +und y p'r n!' v0er' t' 1a)tuar t' x .hdu)et5 t' )a0o!' n' ne,at(ve
apo (+a,!(nare5 +e,!(that'5 +!a-ton x p'r t' rr(tur +' te! )'t' v0er' t' y p'r t' par' t'
r(+arr' v0erat po.(t(ve.
Fa)t( ( pra,ut 'sht' ( 0(dhur +e veten e t(! pas -a)t(t. #0't +adh's(a e st(+u0 apo
st(+u0 da00(+ 7(e n'n pra,un5 +' pa) t' a-t' st(+u0 apo d(-eren1a st(+u0 per1eptuar t'
!et'5 t' ,!(th' +' shu+' PuCD1hse p'r t' a!o do t' )'r)o!' vet'+ para se t' ndodh
nd!es( t(!. P'r sa )oh' 6' st(+u0 apo st(+u0 da00(+( +7etet n'n pra,un5 'sht' nd!es( e
n!'!t'5 s(8 thon' ata5 pa nd!en!a5 dhe pa nd!en!a the00uar ,!(thn!' e +' shu+'5 ashtu s(
+adh's(a e st(+u0(t ose st(+u0 da00(+ .7ret the00' n'n pra,un. $'shtu5 t(n,u!t 0ar,'t5
st(+u!t er' t' +7etet n' at+os-er' n'n pra,un dhe n' )'t' +'nyr' )ara)ter(.ohet
n,!a00ur nd!es( n' pa nd!en!a5 +e (ntens(tet(n e )'tyre st(+u!ve te!)a0on n!' )u-( t'
1a)tuar s(.e. N,a vet' tash+' )'tu5 )ur )e+( parasysh pra,un e nd!es( s( v0er' .ero
dhe v0erave t' nd'r,!e,!sh'+ nd!es( s( v0era po.(t(ve5 p'r-a6'son pa nd!en!a5
p'r1a)t(+ n,a v0erat ne,at(ve o-ron. *e,!(that' ne do t' d(s)uto!+' vet'+ t'
ardh+en p()'r(sht n' )'t' p()'pa+!e.
&(dh!et n' da00(+et (+per1ept(7(0(ty vo,0a pa th'n' n!' pyet!e t' +(r' dhe !o t'
par'nd's(sh'+ t' pro1edur's s' +at!es s' nd!esh+'r(s' +e +etod'n e rasteve t'
dre!t's dhe t' ,a7uar's.
Supo.on( da00(+(n e peshat5 ose +' n' p'r,!(th's( n,a st(+u!t5 e 1(0a 'sht' +arr' n'
p'rp!e)!e5 (shte a6 ( vo,'0 se a!o ndodhet n' at' )u-(5 )u a!o +und t' (dent(-()ohen +e
vet'd(!e5 pyet!a 'sht' n'se a( p'r nu+r(n e sa)t' dhe e pasa)t' raste +und t' -(to!'
nd()(+ n' t' ,!(th'F po t' +os (shte p'r +arr'dh'n(et n' +es t' dy 'sht' po a6 ( +(r'
sa n' 6o-t' se )a da00(+ do t' e).(sto!n' der(sa d(-eren1a e )a )u-(r(n5 )u a!o 'sht'
nd!er' s( e t(00'5 )a0uar5 dhe n'se !o at'her' n' nd()(+(n5 n' vend t' +adh's(a a7so0ute
t' ndrysh(+5 s(pas d(-eren1's s' v0erave t' n!'!ta5 )u -(00on t' !et' +e t' v'rtet' t'
du)sh+e5 duhet t' v0er'sohet.
N' -(00(+5 )!o du)et e 6art'5 p'r +'nyr'n se s( +und n!' vet'd(!a !on' nu) Da00(+(
a--(.(erende p'r1a)tuar ,!y)(+(n ton'M *e,!(that' !u nu) +und ta pranon( at' pa
p'rdorur par(+et e *a2ver-ahrens p'r)at'se edhe par(+et n,a t' 1(0at n!'
pro7a7(0(tet( ( ,a7(+(t n' 0(dh!e +e t' n!'!t'n +adh's( t' 00o,ar(tura5 dhe 8-ar' 'sht'
6' pro1edurat e +at!es t'r's(sht the+e0uar5 p'r t' anu0uarF ,!(thashtu re.u0ton n' n!'
v'shtr(+ +' t' sa)t' n' the00's( n' n!' du)!e t' vet'<ev(dente se re.u0tatet +!a-t t'
)und'rta. *e,!(that'5 6' n!' ndrysh(+ 'sht' ( padu)sh'+ p'r t'5 a( do ende t' ,!endet
n!' raste rea0e ep'rs( n' -avor t' pesh's s' r'nd'5 n' p'r,!(th's( st(+u0 +' t' +'dha
'sht' n!' nu+'r ( +!a-tuesh'+ p'r t' )rahasuar.
!o duhet t' )ons(derohet5 pra5 6' n' t' n!'!t'n )oh' +e )'t' da00(+ 6' duhet t'
(nterpretohet5 nd()(+ spontan pun'5 e 1(0a do +esatar(sht ,!y)(+(n sa +' shpesh t'
p'r1a)tuar n' pesha t' 7ara7arta n' -avor t' n!'r's se sa t' t!era. Da00(+( tan(
p'rshtatet por nd()(+et t' 1(0at p'r1a)to!n' vend(+(n n' -avor t' n!' t' shtuarF dhe
7'n d(sa 6' nd()(+et t' t(00a 6' do t' )(shte 6en' ( padu)sh'+ pa du)sh'+ t' !et' n'
-avor t' )'sa! -a6e5 p!es'r(sht p'r-or1uar )!o e 7'n nd()(+et tan(+' t' r'nd's(sh+e n'
)'t' an' dhe se ata pesho! +' shu+' se nd()(+et e )und'rta +' pa). $!o pasta! nu) (
pen,on n' shu+' raste5 nd()(+( ( pesh' t' tep'rt 6'ndron s' 7ash)u +e 8rre,u00(+e
a)tua0(sht e).(stuese n'n sh()o!n' 0()en5 n' t' 1(0(n rast ,!y)(+( do t' +7eten raste t'
pa6arta5 t' 1(0at ndodh(n shu+' shpesh n' )'t' 00o! t' e)sper(+enteve5 por n' par(+5
n' rastet e t!era +und t' r(1()0ohen du)e 6en' ,!ys+a e sa)t'5 ,!ys+a .u.Oh0t rastet
,a7uar.
Ju sh()on( )'t' n' )'t' +'nyr'5 s( n!' d(-eren1' padu)sh'+ n' vetvete5 n' se a!o
shton der( +e nd()(+e t' t!era5 +e,!(that'5 +und t' !ap(n e-e)te t' r'nd's(sh+eF dhe
pro7a7(0(tet(n e 6' 'sht' n' propor1(on +e nu+r(n e rasteve t' dre!t' dhe t' ,a7uar5
)ur n!' nu+'r shu+' ( +adh ( e)sper(+enteve5 varet n,a +adh's(a e da00(+(t n' n!'
+'nyr' n,a e 1(0a 0e!on 6' t' nE!err(n n!' +as' e nd!esh+'r(s' t' tyre5 s(8 'sht'
para6(tur +' par'.
Pra,u ( dy st(+u!t s( da00(+et st(+u0 'sht' ( a-t' n,a tre,ues(t e 0odh!e5 ha7(tuat(on5
st'rv(t!e5 sh)a6et e 7rendsh+e t' e)s(t(+ ose para0(.a5 dro,a5 per(od(1(tet( ( !et's5
)ushtetut' (nd(v(dua0e et! +' t' +'dha dhe +' t' ndrysh+e +od(-()(+et5 pra vet'+
p'r tGu )ons(deruar n' +as'n 6' )onstante5 s( )'to )ushte t' prodho!n' asn!' ndrysh(+
n' t'. Stud(+( ( )'tyre var's( 'sht' n!' n,a detyrat +' t' r'nd's(sh+e t' ps()o-(.()e5
dhe p'r)on +e stud(+(n e p'r,!(thsh'+ t' +arr'dh'n(eve t' var's(s' s' nd!esh+'r(s'
a7so0ute dhe d(-eren1(a0e ose nervo.(.'+ dhe eE1(ta7(0(ty n,a nd!esh+'r(a a7so0ute t'
pra,ut5 nd!esh+'r(n' d(-eren1(a0e e pra,ut d(-eren1(a0e 'sht' re1(pro)e.
$ur -a)t( ( pra,ut +und t' trans-erohen n,a st(+u!t +e propo.(+(n ps()o-(.()
sh)a)to( n' )'t' +'nyr'5 < 'sht' du)e u p'rp!e)ur p'r t' provuar at' +' von' < )'shtu
6' pas supo.(+(n ton' t' p'r,!(thsh'+ 6' n!' +arr'dh'n(e -()se +es ndrysh(+e -(.()e
dhe ps()o0o,!()e n' ne du)e u .hv(00uar5 dhe pra,u ( ps()o-(.() )t(v(tet(5 ( 1(0(
)orrespondon +e -(00(+(n e n!' nd!es( t' 1a)tuar5 t' )ons(derohen s( t'
pandryshuesh+e5 n' +'nyr' 6' nd!es( -(00on s(,urt n'se vepr(+tar(a p'r t' 1(0'n 'sht'
0(dhur5 )a arr(tur n(ve0(n e pra,ut. Por n,a n' var's( t' ,!end!es n' ndrysh(+ t'
or,an(.+(t5 n!' st(+u0 +und t' ,!en( +' t' 0eht' apo +' e v'sht(r' p'r t' sh)a)tuar
a)t(v(tet(n ps()o-(.() n' )'t' -or1'5 pra,u ( st(+u0(t 6' 'sht' e 0(dhur +e )'t' p()'5
nu) ( pandryshuesh'+5 por ( shtet(t t' nervo.(.'+ t' or,an(.+(t +e t' 0art' t' varur
n' 1un,uar5 t' u0't n' nervo.(.'+ t' 0art'.
$y da00(+5 n' 6o-t' se ne t' 0(dhen pra,un5 )u nd!es( .hdu)et n' st(+u0 apo 0'v(.!et
du)e sh)a)tuar 'sht' e +(r' p'r t' +7a!tur n' +endF du)e p'rdorur vet'+ pra,un n'
)upt(+(n e dyt' +und t' !en' t' va.hduesh+e5 nd'rsa ndrysh(+et n' )upt(+(n (sh5 +e
Re(.e+p-On,0(1h)e(t dhe +'nyr'n shto!1'n e st(+u0(t.
7( %mplikimet e ekziste"$s s pra#t.
5 D(sa )on)0u.(one +e (nteres dhe r'nd's( p'r t' )r(!uar e).(sten1'n e n!' pra, dhe
ndrysh(+ pra,ut.
5 N'se ndon!'her' ndon!' +adh's( +' t' vo,'0 st(+u0 !an' .7u0uar5 ne do s( +(n(+a
e st(+u!ve t' t' ,!(tha 00o!eve ,!(th+on' vor7u00 rreth nesh5 duhet t' nd!ehen n!'
p'r.(er!e t' pa-und dhe n!' sh)'+7(+ t' pareshtur t' nd!en!at e 7uta t' t' ,!(tha
00o!eve5 6' nu) 'sht' rast(. Se 8do st(+u0 vet'+ duhet t' )a0o!' n!' )u-( t' 1a)tuar5
para se t' .,!uar nd!es(5 n!er'.(t s(,uron der( n' )u-(!t' e 1a)tuara5 t' patrond(tur n,a
)ushte t' !asht+e st(+u!. ( )a nevo!' p'r st(+u0(+ nu) s!e00' der( n' .ero5 t' 1(0'n a(
nu) 'sht' n' ,!end!e 6' t' respe)tohen ato pash6et'suar5 por p'r t' t'rhe6ur n,a ata
6' !an' t' do7'suar n,a d(stan1a5 vet'+ n' d(stan1' t' +!a-tuesh+e5 ose t' s!e00'
posht' n' p'r,!(th's( ata 6' n'n n!' )u-( t' 1a)tuar .
N' t' n!'!t'n +'nyr' s( ne #n+er)0(1hCerden 8do st(+u0 )ur a!o 7(e n'n n!' )u-( t'
1a)tuar5 pash6et'suar n,a per1ept(+et hua! )usht s(,uron5 #n+er)0(1hCerden 8do
ndrysh(+ st(+u05 n' 6o-t' se a!o 7(e n'n n!' )u-( t' 1a)tuar5 n!' shtet un(-or+ t'
Per1ept(+(t.
P'r sh)a) t' sh)a6eve t' 7rendsh+e dhe t' !asht+e st(+u!ve )urr' nu) do t'
vepro!' +!a-t un(-or+e n'p'r )oh' dhe hap's(r'5 por se nu) p'r!ashton 6' ne shoh(+
n' t' n!'!t'n )oh' e s(p'r-a6eve t' 6arta dhe +e n,!yr'5 t' d',!on( sh'n(+e n' +'nyr'
un(-or+e t' 6'ndruesh+e et!
E)sper(+ent( ( n!ohur ( nd'rruar d(s) +e se)tor't e 7ardh' dhe e .e.' 'sht' n!'
prov' e th!esht' p'r t'. Sa duhet nd'rruar +e shpe!t's(5 du)et un(-or+e ,r(. /et'+
(ntens(tet( ( p'rshtyp!e n' t' dy s)a!et e n!' se)tor( !o t' v'rtet' t' !et' e n!'!t'5 sepse
a!o 'sht' e hu+7ur n' +'nyr' pro,res(ve n' +(rat(+(n e n!' se)tor( t' .e.' e
p'rshtyp!eve5 dhe 'sht' +arr' n' parapra) vua!n' n!' e 7ardh'. Por ashtu s( ndrysh(+(
( dy s)a!et 'sht' +' pa) se pra,u ( da00(+eve5 -eno+en( ( ,r( un(-or+e ndodh. Dhe
un(-or+(tet(n sh-a6et p0ot's(sht n' rota1(on(n +!a-t t' shpe!t'5 )'shtu 6' nu) 'sht' e
+undur +e v'+end!e t' rrept' p'r t' .7u0uar n!' shu+'00o!sh+'r(.
N!' s(tuat' e n,!ash+e ndodh )ur 7u.' e n!' vesh!e t' nd'rruar +e shpe!t's( @vesh!e
t' nE(s'4 +7an ,(sht(n. *e,!(that'5 n!' rast ( rrotu00(+(t t' n,ada0sh'+5 dh'+7't
(nd(v(dua0e por t' ndrysh+e5 )!o nu) 'sht' +' rast( shpe!t. /a0ent(n
>4
)a 7'r' test(+e
+7( )'tu. #. n!'.5 ( vur( n' du)!e )'tu se )ur C(dths e dh'+7've t' pran(sh'+ vet'+
dev(!(+e t' vo,0a5 a!o +7art asn!' -a! t' r'nd's(sh+e5 nd'rsa n' 6o-t' se n' n!' rrot'
t' 3AW dh'+7've = ose ? t' shtr(r' d(re)t pran' n!'r(<t!etr(t = ose > her' +' t' n,usht'
t' !an' +7etur5 un(-or+(tet(n nu) 'sht' p0ot's(sht p'r t' -(tuar edhe +e shpe!t's( t'
0art'.
>4
r1h. 3K?9. p /(erordt<s'. >=K ?KI

N' t' n!'!t'n +'nyr' s( n!' d(s) +e se)tor' t' 7ardha dhe t' .e.a n' rota1(on +e
shpe!t's( t' arsyesh+e du)et un(-or+e ,r(5 n!' .on' +e rre,u00(sht a0ternuara sheshet
e 7ardh' dhe e .e.' n,a n!' d(stan1' t' +!a-tuesh+e du)et un(-or+e ,r(. $!o +und t'
)et' n!' arsye t' dy-(sht'F ose5 n' se d(stan1a n' n!' )'nd t' vo,'0 nu) +und t'
)ons(derohet n' ve8ant(5 pasta! e).e)utuar n' pa+!en e pra,ut t' ,!er'F ose 6' +e
rre.at(+ e sheshet e 7ardh' e n!'!t' p'r t' rr!edh(n n' n!'r(<t!etr(n n' n!' )'nd shu+'
t' vo,'0F pasta! e).e)utuar pa+!en e pra,ut (ntens(ve ndrysh(+. T' dy sh)a6e +und
t' !en' n' ,!end!e t' 7ash)'puno!n'F n,a v'.h,(+et e -und(t t' du)et as,!' vendosur
p'r +ua.
&e t' +arr(n )'to -a)te t' ps()o-(.()e t' !asht+e p'rs'r( n!' vro!t(+ ( rru-esh'+ p'r
r'nd's(n' 6' ata +und t' -(to!' 7rendsh+e. N'se st(+u0 'sht' p'r)thyesh+e n'
0'v(.!e ps()o-(.()5 ashtu dhe shp(rt( 'sht' n' ,!end!e p'r t' 0'v(.ur n' n!' shtet nd!es(
pa dhe un(-or+e5 pavar's(sht n,a n!' pran( dhe 0o!' 0'v(.!e ps()o-(.() )ur vet'+
)u-(!t' e 1a)tuara nu) !an' te!)a0uar.Rast( ( par'5 s(8 )a+ tre,uar n' t' ardh+en5
rea0(.uar n,a ,!u+(5 ( dyt( n,a -a)t( se 0'v(.!et ps()o<-(.()e +und t' natyr's t' +os
!et' un(-or+e. Ndoshta ata !an' t' natyr's os1(00atory. Por ndrysh(+et e 0ev(.!es
ps()o-(.() nu) per1eptohen )ur ato t' )ap'r1e!n' n!' )u-( t' 1a)tuarF dhe nd!en!at n'
+'nyr' un(-or+e p'r sh)a) t' 0'v(.!eve t' !o<un(-or+e !an' t' +undsh+e.
$!o na 'sht' n' t' n!'!t'n )oh' t' 0(rohet p'r t' )uptuar n!' (de5 e nd!e)ur n,a n!'
t!et'r nd'rton 1(0's(n' e nd!es(. Nd'rsa !o un(-or+(tet(n e +o1(on(t ps()o-(.() nu)
per1eptohet s( !o un(-or+(tet(n e nd!en!a5 por 1(0's(a +und t' varet n' t' n!'!t'n
+'nyr' t' n!'!t'. *e,!(that'5 d',!o( n!' vers(on ( )'sa! nu) 0' t' )uptohet se )'tuF dhe
,!(thashtu n' ps()o-(.()e t' 7rendsh+e tan( +und t' +arr' p'r t'5 vet'+ +e n!'
sh)a00' t' +adhe dhe p'r)rah!e.
Fa)t( +u0t(<v'n' re se syr( n' 7a.' t' respe)t(+(t t' nd!es( (ntens(ve e dr(t's s' n!'
n,a1+(+ t' do7't t' 7rendsh'+ 'sht' ,!(th+on' n' vetvete +7( pra,un p'r n!'
v're!t!e t' ve8ant' te0eo0o,!()e n,re.
/et'+ duhet t' duhet n!' -u6( t' 1a)tuar t' st(+u0(t t' 0ehta t' !asht'+5 )'shtu 6' do
0(t d(+0y dhe o7!e)te t' .e.a nu) !an' par'5 dhe )'tu e-e)t( ( vend(n e ver7'r e ret(n'
sh)a)tuar 0'v(.!et e 7rendsh+e5 p'r t' 1(0at per1ept(+( yn' ( dr(t's 'sht' ( 0(dhur p'r t'
he6ur der( n' pra,5 8-ar' do t' pa dysh(+ shu+' sh6et'suese. N'se n,a ana t!et'r5 syr(
t' h(6et n,a n,a1+(+ ( 7rendsh'+ tan( +7( pra,un5 s(pas 0(,!(t PuCD1hse dr(t' t' u0't
t' /e7er(t nu) do t' n!(het n' +'nyr' t' 6art'. P( n' syr(n ton' !asht' unst(+u0ated
'sht' )'shtu5 n' 6o-t' se a!o p'r-a6'son n!' n(ve0 shu+' t' u0't t' 0ehta5 pa d(s)ut(+
+' ( -avorsh'+5 ( 1(0( +und t' ,!e!' vend n' 7rend's( t' sh6(s'n e t' pa+ur(t.
Sepse vesh( ( )a +ot(v p'r)at's te0eo0o,!()F P'r)undra.(5 )!o +und t' du)et +!a-t
sh6et'suese )'tu5 )ur 8do .hur+a pa) duhet t' d',!ohet. N' -a)t5 ne )e+(5 edhe n'
6o-t' se ne e p'r6endro!+' v'+end!en ton' n' vesh5 n' ,!end!e nor+a0e nu) R(,hts
;at1h na0o, P(5 por vet'+ nd!en!a e hesht!es.
Por v(rtyt( ( vesh(t t' 7rendsh'+ a7nor+erCe(se a1ar(+ +7( pra,un +und t'
n,r(hen5 at'her' )u shoCerheads5 "0ade hyn5 et!5 )'shtu 6' +und edhe t' h(6et +e
an' t' unattra1t(veness 0ar, n'n pra,un. $y n'nt(tu00 +7u0on p'rvo!at 6' tan( vet'+ t'
,!e!n' (nterpret(+(n e tyre t' v'rtet'5 se n!er'.(t 6' vua!n' n,a apat( e aud(tory
nervore5 vet'+ n!' .hur+'5 s( 7ater(5 h(pur n' n!' )arro1'5 G!uha )uptuar +(r'. *e sa
du)et5 .hur+a e -ort' duhet t' sh'r7e!' p'r t' he6ur vesh(n n' pra,5 pas s' 1(0's edhe
rr(t!a e .hur+'s 6' nu) do t' )(shte 6en' e +!a-tuesh+e n' vetvete p'r t' sh)a)tuar
)'t'5 +und t' d',!ohet.
*e,!(that' do t' )u!to! ap0()(+et e +'posht+e t' -a)t(t t' pra,ut t' ndrysh(+.
N'se5 s(8 'sht' edhe tan( +!a-t p'r,!(th's(sht n!(het5 ashtu<6ua!tur. Rre.at(+ n' sy t'
varet +' tep'r n' dev(!(+e opt()e t' syr(t dhe shp'r7'r!e -eno+eneve t' +(ratuar n,a
p00a!' p'rhap!a e e-e)t(t dr(t's n' ret(n'5 n' +'nyr' 6' rre.at(+ -(.()e nu) +und +e u
rr(t (ntens(tet(n e dr(t's .,!er(+5 por vet'+ rr(t!e n' (ntens(tet. Por e)sper(+entet
p00a!' )an'
?4
tre,o( se per1eptuar n,a rre.at(+ syr( nu) rr(ten 0ar, n,a raportet e
(ntens(tet(t t' dr(t's5 por !o t' pap'r-(00sh+e +e )'t' (ntens(tet der( n' n!' +a)s(+u+
t' 1a)tuar nu) +und t' te!)a0ohet.
?4
Po,,. nn. &. Sup. S. >39 --.

!o )orrespondo!n' p()'r(sht pas p'rp!e)!eve t' t(! t' +'posht+e (ntens(teteve t'
0ehta i +'posht'+ du)sh+e Irrad(at(ons7re(ten j n' n!' terren t' .e.'F )u +a)s(+u+(
( i R 3A5 (ntens(tet( ( n!' @00o,ar(tet )und'r s(p'r-a6e pas6yr'4 t' n!' pas6yr' n'n =W _
pas6yruar 6(e00( t' ndr(tsh+e (shteJ
i I 3 9 > K 3A
j R >W U>I LU A ?? U?A IU ?A W U5 W
P'r sa ( p'r)et re.u0tateve pra,un ndrysh(+ n' )'t' re.u0tat5 !an' ,!etur n,a p00a!'
se rre.at(+ du)sh+e +e (ntens(tet(n e dr(t's 'sht' n' rr(t!e n' +as'5 por n' p'r+asa
+' t' vo,0a dhe !o p'rte! n!' )u-( t' 1a)tuar5 p'r n!' t' v'rtet' t' +7etet )onstante
Irrad(at(ons7re(te -(.()e s( n!' e nevo!sh+e.
$u-(r( +' t' ,!er' t' +undsh+e t' rre.at(+(t t' du)sh+e n' t' v'rtet' duhet t' !et'
e nevo!sh+e n' )u-(r(n e -(.()e. Por5 nd'rsa n' n!' (ntens(tet t' u0't t' 0ehta
(rrad((renden e n!'!t' duhet t' )et' 6en' e .e.' e to)'s s( t' a-'rt +e t' n!'!t'n tash+'
n' a-'rs( t' n,usht' e 7u.' (rrad((renden t' pa+undur p'r t' da00uar ata n' )u-(r(n e
rre.at(+(t t' du)sh'+ duhet t' sh)o!' 7u.' (rrad((renden +' a-'r t' t(00a do7't dr(ta
(rrad((rende.
"a7(net
A4
v' n' du)!e n' n!' ese +7( (+perv(ousness e !asht' +as' )o+et' 6' !an'
v're!tur n,a t' 7esuesh'+5 t' 6ua!tur pre! t(!5 astrono+'t y!e t' 3W5 +adh's(a 335 dhe
edhe +' shu+' du)e p'r-sh(r' 7'rtha+'n n'p'r+!et pa ndon!' do7's(+ t' du)sh'+
t' tyre sh)'06(+5 nd'rsa n!' +a, I sh)'06(+(n e n!' )o+ete t' sh)'06yer pothua!se u
.hdu) n,a n!' v'.h,(+ ( /a0.. Pas )'sa! a( 'sht' du)e (u re-eruar n' ndrysh(+
"ou,uerGs1he )onstante n' v'.h,(+(n e +'posht+eJ
UPu(s6ue 0Gnd'r-utur dGune 1o+dte ^10a(r^e par 0e so0e(0 super(or(tet nGa--a(70(t
e0e+ent ( nd!esh'+ 0GE10at de 0G^to(0e Devant e00e 0a6ue00e -or+e 0u+(neuE un R(deau5
(0 sGensu(t 6ue 0GE10at de 0a nGest super(or(tet 0e 1o+dte so(Eant(d+e de 1e0u( de 0G^to(0e5
autre+ent +a)(n' 0Gnd'r-utur dGune &u+(dre E,a0e ] un so(Eant(d+e de Ce00e de
0G^to(0e #ET Ete nd!esh+e. On peut don1 ad+ettre tout au p0us 6ue 0a 1o+dte ^,a0a(t
en E10at de 0a &u+(dre de 0e so(Eant(d+e 0G^to(0e. (ns(5 dans 1ette hypothdse5 en
Rendant 0a FOIS p0us 1o+dte so(Eante 0u+(neuse5 e00e aura(t t' "E<O$" E10at e,a0 ]
Ce00e de 0G^to(0e5 et SI On &G#ET rendue so(Eante FOIS p0us 0u+(neuse 6uGe00e nG^ta(t5
1Gest< ]<tro(s +(00e ,!asht' 1ent FOIS t+errsh+e5 0a 1o+dte #ET Ete a0ors 6ue
0Gso(Eante FOIS p0us Eto(0e 0u+(neuse5 et5 n!' turne 7(r5 E00e #ET -a(t 0GEto(0e
d(sparaitre par 0a sup^r(or(t^ de E10at 7(r(t. U....U P'r peut 6ue 0e C0a(r de &une
ad+ettre -a(t toutes 0es Eto(0es d(sparaitre au<dessous de 0a 6uatr(d+e +adh'sht(F a(ns(
0Gat+os-er' (00u+(n^e p0e(ne 0une par 0a asse. a16u(ert dGE10at derdh rendre 0es Eto(0es
de (nv(s(70es 1(n6u(d+e *adh'sht(s' et au<dessous. U
A4
:ompt. in!. 3K?I 5. =?I

"a7(net t' 0(dhura +e to )ons(derata t' t!era5 du)e e 7'r' at' shu+' t' u0't p'r tGu
+(ratuar5 dend's(a dhe n' +as' e )o+et's 'sht' p'r ata n,a )ons(derata t' t!era5 n'
-a)t5 n!' +adh's( van(sh(n,0y t' vo,'05 por 6' nu) na 7'!n' +' te! )'tu. G!(thashtu
un' !ap v'.h,(+(n e +'parsh+e vet'+ s( she+7u00 t' .7at(+(t t' +undsh'+ t'
d(-eren1's t' va.hduesh'+5 por e )ons(dero!n' ap0()(+(n e v0er's "ou,uerGs1hen n'
y00 nu) 0e!ohet5 p'r arsye se )a+ d(s)utuar n' )ap(tu00(n e ardhsh'+F e 1(0a ,!(thashtu
t'r' re.u0tat 00o,ar(t!es "a7(net s' 'sht' e pas(,urt. 9%. Betajet e ma!hsis
!he &arshmris tre#esit e praje&e " f#sha t "!ryshme
"!ijor.
Rre,u00at 7so0ut(sht -(r+' dhe p'r,!(th's(sht t' pranuara n' +adh's(n' e pra,ut
dhe ndrysh(+ pra,u !an' t' +undsh+e n' 8do -a6e )upt(+5 )u pra,u varet shu+' n'
shto!1'n e !asht+e5 st(+u!t dhe )ushtet e nd!esh+'r(s' s' or,aneve5 e 1(0a 'sht'
e0e+ente shu+' t' ndryshuesh+e !an' ato 6' )a v'sht(r's( v0era5 +e n!' nd!es( apo
n!' d(-eren1' nd!es( -(00on p'r t' p'r1a)tuar +e sa)t's(. Nd'r)oh' v0en )'tu 'sht' a!o
6' n' )'t' aspe)t @sh(h F(,. D!a0'. A4 n' 0(dh!e +e *a27est(++un,en nd!esh+'r(a n'
p'r,!(th's( )a 6en' e th'n'. 5 Edhe pse e p'ra-'rt5 p'r1a)t(+(n v0erat +esatare p'r
.a)on(sht ndodh(n )ushtet n,a n!'ra an'5 v0erat e)stre+e n,a ana t!et'r5 ,!(th+on' e
+7an (nteres(n e tyre5 dhe nu) +und edhe shpesh t' )ursehen. C(0( n' var's( t'
rrethanave5 por 'sht' n' vetvete )ons(derohet s( n!' o7!e)t ( e).a+(n(+(t.
#0't pra,u5 par(7us 1eter(s 0art' nd!esh+'r(. sht' e pa)ontestuesh+e 6' !an' pas
n,r(t!a e or,an(.+(t t' n!er(ut 'sht' n!' )u-( 6' nu) +und t' te!)a0ohen n' )'t'
dre!t(+F nd'rsa shu+' rrethana5 d(sa ano+a0(t' e $ushtetut's5 (nst(tu1(oneve5
a)s(dentet e t' ,!(tha 00o!eve +und t' +7'shtetur pra,unF t' ,!(tha pra,!et e -(tuara n'
t' v'rtet' p'r )'t' arsye duhet t' +erren parasysh s( )u-(.(+et e 0arta n'n t' 1(0at5 n'
+'nyr' p'r t' th'n'5 n!' pra, (dea05 ( 1(0( do t' ,!endet n' rrethanat +' t' +(ra
a7so0ute. Pra,!et +' t' vo,0a5 p'r a6 sa ato !an' t' 7a.uara vet'+ n' v'.h,(+ t' +(r'5
p'r )'t' arsye5 )an' (nteres(n +' t' +adh du)e e 8uar )u-(r(n e s(p'r+ t' )u-(r(t
a)tua0 t' ardhsh'+.
N' v(!(+ nu) p'r+7an n' +'nyr' t' pad(s)utuesh+e n!' p'r+70edh!e t' p0ot' t'
asa! 6' 'sht' e pran(sh+e n' -usha t' ndrysh+e t' (n-or+a1(on(t n' 0(dh!e pra,!eF por
(n-or+a1(on( ( +'posht'+ do t' !et' n' ,!end!e t' o-ro!' n!' p()'n(s!e p'r
p'r-und(+(n e +'te!sh'+. Shu+(1a n,a )'to t' dh'na5 por +und tG( re-erohet vet'+
p'r pra,un ndrysh(+ s( pra,un a7so0ut der( +' tan( pa) 'sht' ( pran(sh'+.

1( pra#" i"te"si&.
a( t lehta !he me "jyra.
Se n!' pra, n' 0(dh!e +e nd!en!at sh)'06(+ nu) +und t' 7!er' n' p'rp!e)!e5 'sht'
d(s)utuar +' her't @$ap. 3W4. Sa ( p'r)et pra,ut ndrysh(+5 raporto( t' dh'nat e
+'parsh+e n' $ap(tu00(n L dhe t' r(n(s' n' v(!(+.
"ou,uer ,!et n,a e)sper(+ente +e h(!e5 e d(s)utuesh+e n'se +e ose pa 0'v(.!e5 pra,u
d(-eren1a e 7ara7art' +e
3
\
A>
e (ntens(tet(tF ra,o pa 0'v(.!e n' (nd(v(d' t'
ndrysh'+
3
\
=L
der(
3
\
I3
5 +e 0'v(.!en e
3
\
?K
t'
3
\
3=3
@sh(h $ap(tu00(n
L ..4F /o0)+ann n,a e)sper(+ente +e h(!e n' (nd(v(d' t' ndrysh'+ +e a,!(ta1(on
rreth
3
\
3WW
@sh(h $ap(tu00(n L ..4F *asson n,a e)sper(+ente +e d(s) nd'rruar n'
(nd(v(d' t' ndrysh'+
3
\
?W
der(
3
\
39W
e 0art @sh(h F(,. )ap. L4.
S(pas *asson5 v0era e n,!yrave t' ndrysh+e +7etet e n!'!t'5 por 'sht' e ndrysh+e
n' syt' e (nd(v(d've t' ndrysh'+.
N' e)sper(+entet5 t' 1(0at .7atohen d(spo.(tat e +'s(p'r+e +e an' t' +arra5 .ona
t' 0ehta ose h(!e !an' p'rdorur n,a n!' +as' t' 1a)tuar dhe v(.(on t' dre!tp'rdre!t'
)udo. Por 'sht' e s(,urt se d(-eren1a n' pra, t' pa)t'n der( n' n!' +as' t' 1a)tuar
edhe e varur n' +as'n e +adh's(ve t' du)sh+e dhe s!e00!e t' ndrysh+e t' p!es've
an'sore t' ret(n' s( 6endrore.
N' p'r,!(th's( )an' n!' .on' t' vo,'0 t' .e.' .hdu)et n' n!' s-ond t' 7ardh'5 ose e
)und'rta5 +' t' 0eht' n' p!es'n e posht+e5 6' nu) 'sht' e ndrysh+e n,a a!o5 +e 8do
)'nd t' vo,'0 t' p'r7a00et a!o 'sht' par'5 dhe n' se1(0'n p!es' t' se(t0(1here ret(n' h(ts
tyre. &(nes nu) !an' .7u0uar n' t' n!'!t'n trash's( +e p()at )u !an' .7u0uar
+'. N,!yra e 7'n n!' da00(+.
Sa p'r nd()(+(n e +adh's(s'5 rre.at(+ duhet tash+' t' vepro!' s( t' thot' se
o7!e)tet e d(+ens(oneve shu+' t' vo,0a .hdu)en n' t' n!'!t'n d(stan1' t' syr(t 0eht'
n' the07 +' e +adhe se a!o 6' nu) 'sht' ,!(th+on' )ons(derat' e nevo!sh+e 'sht'
+arr'. Duhet t' the)sohet se n!' v(!' e .e.' ose n!' n!o00' t' .e.' n' n!' s-ond t'
7ardh' propa,andon +e rre.at(+ n' +'nyr' t' 7ara7art' edhe +e redu)t(+(n e
.e.a)'ve5 s( n!' t' 7ardh' +7( n!' terren t' .e.' +e u0!en e sh)'06(+F ( 1(0( -a)t dhe
teor(a 'sht' de)0aruar dhe .hv(00uar +' ho00's(sht n,a /o0)+ann
34
.
34
Raportet e &e(ps(15 So1. 3K?K5 S. 39L --.
N' -a)t5 s(,ur(sht5 6' dr(ta e 1(0a d(spe00ed n,a rre.at(+5 ( do7'suar n' )'t' +'nyr'5
apo t' .e.'5 e 1(0a )ara)ter(.ohet +uar +e dr(t'F +und t' da00ohen pa) t' 0eht' n,a
to)a respe)t(v t' .e.' ose t' 7ardh'F duhet ,!(thashtu t' 7'!n' 6' p()at -a)t s( 0(n!ave
n' p'r+asa +' t' +'dha. sht' e pa)ontestuesh+e5 pranda!5 pra,u d(-eren1a e y!eve
-()se 'sht' du)sh'+ +' e +adhe se v0era e "ou,uerGs1he5 hodh( "a7(net pas n!' 7a.'
t' 00o,ar(t!esF d+th n!' y00 ( -()suar tash+' n' da00(+e shu+' +' t' 0arta (ntens(tet
s(
3
\
A>
nu) +und t' da00ohen n,a ato )und'r 7a.'s 6(e00(5 dhe do t' (shte e do7(sh+e
p'r )ushte t' 1a)tuara astrono+()e +' t' r'nd's(sh+e t' t(! d(re)t n,a e)sper(+ente
+7( y!et art(-(1(a0e
t' p'r1a)tuar
94
.
94
!o do t' !et' e do7(sh+e p'r e)sper(+entet *asher<s' n' 0(dh!e +e n!'
detyr' t' n,!ash+e n' S(t.un,s7er. d. /!en'. )ad. 3K?9. p. P'r t' +arr' ?W>
?33 )ons(derat'.

T' +!a-ton t' +'parsh+e p'r t' tre,uar se pra,u (ntens(ve dhe t' ,!er' t'
per1ept(+(t t' dr(t's +und t' p'r1a)tohet vet'+ n' 0(dh!e +e n!'r(<t!etr(n. &'5 pra5
tan( p'r tan( )'t' te+'5 dhe pasta! +' te! t' d(s)utuar +' posht' 945 pas sh6yrt(+(t t'
pra,ut t' ,!er' t' )thehen n' t'5 s( dhe nd()(+(n e rre.at(+.
$'shtu 'sht' v're!tur se edhe n,!yra t' n!(het s( n!' n,!yr'5 t' para6(tet n' sy n' n!'
+as' t' 1a)tuar. Edhe )ur v(.(on( ( dre!tp'rdre!t' 'sht' rast(F +' shu+' +'
(nd(re)te. $!o nu) 'sht' e d(s)utuesh+e 0ua!n' Irrad(at(onsverhO0tn(sse dhe raportet
(ndu)s(on @n' )upt(+(n e ur's4 t' to)'s )und'r s(p'r-a6eve t' vo,0a +e n,!yr' t' 0ua!'
n!' ro0 n' .hdu)!en e n,!yr's5 e 1(0a der( tan( 'sht' ende p0ot's(sht (
pa.,!(dhur. /'re!t!et +' t' )u!dessh'+ n' 0(dh!e +e a)tua05 u7ert pun'suar
=4
5 por
do t' nE!err' )on)0u.(one de-(n(t(ve5 v're!t!et e t(! n' 0(dh!e +e s!e00!en e shesheve +e
n,!yr' n' n!' terren t' .e.' dhe t' 7ardh' n' p!es't an'sore t' -ush's v(.ua0e p'r)at's
t' 7ardh' dhe t' .( n' sheshet s!e00!es n' n,!yr' the07 ende p'r tGu shtuar.
=4
GRFE s r1h. -. Ophtha0+o0 .. III. S. =K --.

b( t ti"lloj i"te"siteti" !he katra".
S1ha-hOut0
>4
pre.antuar n,a )onsu0t(+et e p'rp!e)!eve t' p'rshtatsh+e pa!(s!et
+at'se +7( )u-(r(n e aud(7(0(ty t' sh'ndosh' p'r t'5 )ur t' n!'!t'n ,!' du)e r'n' n!'
s-er' e 1(0a 'sht'
?4
t' )r(!uara n' n!' +7'shtet'n n' p()at e tyre ny!or n,a v(da p!at'
dre!t)'nd'she pre! 6e06( t' .a)onsh'+ pas6yr' +e -ort )und'r pro1esver7a0(n e
po.(1(on t' 1a)tuar t' vesh(t n,a 0art's( t' +atur 6en'. Hor(.onta0e D(stan1a e 6endr's
s' d(s)ut5 )u rrua.a au-tra-5 n,a 6endrat e hap!es s' vesh(t5 e 1(0a (shte p'r1a)tuar p'r
t' d',!uar .'r(n5 arr(t( n' ?? +(0(on'.5 /ert()a0e I> *(00.5 Dre!t L3 *(00. UP'rvo!a )a
+ua +'suar5 thot' autor(.5 se )!o 'sht' d(stan1a +' e +(r' n' t' 1(0'n vesh( (
sh'ndosh' pa) .hur+' 6' a!o 'sht' ende e nd()uar n' ,!end!e t' d',!on n' +'nyr' t'
s(,urt'. U Re.u0tat( )ryesor ( )'sa! @nu) p'rsh)ruhen ho00's(sht4 testet !an' autor( a6
+' .J
UN' e)sper(+entet e +(a5 p'r t' p'r1a)tuar sas(n' e sh'ndosh'5 e 1(0a 'sht' vesh( (+
ende aud(70e5 )a+ ,!etur se t(n,u00( ( prodhuar posht' du)e r'n' n,a n!' ,ranu0a 3
+(0(,ra+ tape n,a 0 ++ 0art's(5 +esatar!a p'r vesh(n t(+ n' push(+ t' p0ot'5 )'shtu
6' ,!at' nat's5 por d',!ohet. N' =W e)sper(+entet e )'t(! 00o!( t' nat's 39 or' n' 6et's(
t' p'rsosur5 un' )a+ sh'ndosh' ,!eneruar n,a e)sper(+ent(t +'s(p'r+e ende ( ta)on
+e vendos+'r( t' p0ot' 9? her'5 n!' +arr'dh'n(e e n,!ash+e u +7a!t'n edhe n' d(sa
vesh't tra!nuar +u.()ore t' r(n!t'. ndryshon n,a (nd(v(d't +' t' v!et'r (sh(n vet'+
pa) para 6' (sh(n t' a-t' p'r t' d',!uar )'t' t(n,u005 edhe n' 6o-t' se ata nu) e )(sh(n
pra)t()uar vesh(n e sa! 5. +e,!(that'5 arr(t( d(sa pra)t()'5 pas( t' p'rs'r(tura5 t'
sh'ndosh' +' s(p'r ende d',!uar +e s(,ur( U
>4
7hand0. d. *yn(h. )ad. /II. S. ?W3
?4
Du)e r'n' n!'!t( 'sht' +arr' n,a
n!' pa0' p(s)atore5 e 1(0a 'sht' hapur +e an' t' dy pushers.
UPranda! un' nu) )a+ asn!' he.(t(+ n' para+et'r t' sh'ndosh'5 t' sh)a)tuar n,a
r'n(a e n!' $or))D,e01hens > +(0(,ra+ e 3 ++ 0art's( p'r t' pranuar s( a)ust()e
Dyna+(s5 e 1(0a ( re-erohet a-at(t +esatare e vesh(t t' sh'ndosh' t' n!er(ut n' 7a.' t'
nd()(+eve t' 6ytet'r(+(t ton' ende v0erat aud(70e sh'ndosha.U
sht' e)sper(+entet e .a)onsh+e to)'sore +e +adh's( e tyre t' sh'ndosh' t' thot'
do t' (shte e d'sh(ruesh+e n' n!' d(stan1' +' t' +adhe e vesh(t5 sepse s(,ur(sht )!o
hu+7(n t' vo,'0 nd'rhyr' e-e)tet dhe ,a7(+e +at!es nd()(+. G!(thashtu duhet
the)suar se d',!(+( +und t' ndodh' du)sh'+ vet'+ +e n!' vesh n' 7a.' t'
rrethanave t' e)sper(+enteve t' +'parsh+e5 +e,!(that'5 ne .a)on(sht p'rdor(+ dy
vesh' p'r t' d',!uar.
P'r da00(+et n' (ntens(tet(n e sh'ndosha p'r+endur e)sper(+enteve t' Ren. dhe
;o0- du)et n,a rru,a e /o0)+ann p'r t' )a0uar n!' nd!esh+'r( shu+' +' e u0't se sa
p'r da00(+et e (ntens(teteve t' 0ehta5 n'se n(ve0et +e t' v'rtet' sh'ndosh' 6' !an'
a-'rs(sht sa = @L 1h.4 ; vepr(+ ( >5 +' shu+' t' da00ohen 6art'5 s(pas t' pas(,urt5 por5
s( ato t' +errn( +' a-'r pre! at'her' e tut!e.
Sa p'r -ush' dhe nu) 'sht' p'r,!(th's(sht supo.ohet se n!' 0(+(t +' t' u0't t'
aud(7(0(ty a7so0ute e tone5 dhe edhe pse a!o 'sht' .a)on(sht n' =W osh(0a1(one
@Ch0adn(4 ose =9 v(7ra1(oneve @&(,!( "(ot4 n' se1. Pranua. Nd'r)oh'5 do t' n,a
e)sper(+entet e -und(t t' Savart
A4
+e shu-ra Irene n!' t(n,u00 apo t' d',!ohet5 e 1(0a
)orrespondon +e 3> der( n' 3A v(7ra1(onet p'r se)ond'5 dhe a( 'sht' ( pr(rur t' 7eso!
se )!o 'sht' e vet+!a 6' )a r'nd's( 'sht' p'rshtyp!et (nd(v(dua0e p'r t' .,!eruar e
nevo!sh+e p'r t' 7'r' tone edhe +' t' the00a aud(70e5 )'shtu 6' nu) )a 0(+(t a)tua0e
'sht'. *e,!(that'5 n' )und'rsht(+ +e Despret.
I4
5 Savart<s' )a p'rs'r(tur
e)sper(+ente +e )u!des5 +e s(,ur( t' (n-or+a1(on(t t' sa!5 dhe t'rhe6 s( re.u0tatJ U. se
nu) 'sht' v'rtetuar se vesh( ( n!er(ut +und t' d',!on( dhe t' p'r1a)to!' h(!e e +' pa)
se =9 v(7ra1(onet e th!esht'U Savart u udh'he6ur ndoshta n,a (ntens(tet( ( +adh (
t(n,u!t e te0e-on(t t' t(! t' ,a7uar5 du)e ( dh'n' shu+' t' -ort'5 por !o +' shu+'
+u.()ore ose t' (dent(-()uesh'+ n,a tonet e tyre 0art's(5 n' -a)t5 do t' pranda! tan( e
tut!e t' )et' +' tep'r )ara)ter(n e .hur+'s.
A4
&nn, de :him. et de dmtimeve 5i. :&/II. p. AL ose Po,,. nn. ::II. S.
?LA
I4
:ompt. in!, :: . -. 393>F Po,,. nn. &:/ . p. >>W
N' -a)t5 n' 6o-t' se t' dre!t'n Despret.<s'5 a!o (shte e sh'ndosh'5 e 1(0a tash+' )a
dh'n' 8do tro)(t!e e 7astun(t Irene p'r veten e tyre5 p'r sh)a) t' t' 8do per(udhe
+7y00!es t' rreh n t vazhdojn p!es'n5 e 1(0a ( dha (0u.(on(n e n!' ton.
Se s( duhet t' s(00en +e da00(+(n n' +es t' Savart dhe Despret.5 )'shtu 6' do t'
(shte a7surde t' +endo! )u-(r(n !o +' t' u0't t' tonet e n!' vesh(n e n!er(ut. N!' .' 6'
do t' prodhohen n,a v(7ra1(onet t' 1(0at )an' )oh'.,!at!en e n!' or' +und s(,ur(sht t'
d',!ohet +' n!er'. se sh'ndosh'. Ndoshta n,a 6en(e t' ndrysh+e t' or,an(.uara5 por
s(,ur(sht !o e 7urrave.
ud(7(0(ty e sh'ndosh' du)et se )a !o vet'+ n!' +' t' u0't5 por edhe )u-(r( ( s(p'r+.
Sauveur n' M$M. de i'&%ad. &nn. 35IWW p'r1a)ton )u-(r(n e s(p'r+ n' 39>WW S;.
8do se)ond'. ;o00aston 7eson .'r(n e 7at dhe Fe0dhe(+1hens -or+uar )u-(r(n e
t(n,u!ve +' t' 0art' per1eptuesh+e. N,a tonet +' t' the00a t' or,an(t t' 0art' t'
(nse)teve5 v(7ra1(onet (sh(n AWW<IWW her' +' t' shpe!t'5 e 1(0a do t' v(nte )u-(r(n e
s(p'r+ n' 3L5WWW der( n' 995WWW v(7ra1(oneve t' th!eshta. &(,!( "(ot +err edhe vet'+
K3L95 Ch0adn( 39WWW5 O0(v(er
K4
3AWWW5 Youn, 3K.WWW<9W.WWW s( )u-(r(n e s(p'r+ t'.
K4
8'sht!e par'sore e +etra. Spr. S. 39

Savart ,!etur tan( se n' 6o-t' se !u t' ,!eneruar vet'+ sh'n(+e t' 0arta n' -or1' t'
+!a-tuesh+e5 p'r t' 1(0at ( p'rdor( n!' rrot' dh'+7'.uar dh'+7't 1(0(t ans1h0u,en p'r
n!' trup t' ho00'5 +ad!e edhe tone t' 1(0at )orrespondo!n' +e >K.WWW v(7ra1(oneve t'
th!esht' @R 9>.WWW rreh45 +und t' d',!ohet dhe Despret. t'rhe6 n,a e)sper(+entet e
t(! +e -or)s a)ord(+ vo,0a re.u0tat(n 6' d',!o!n' vesh(t t(n,u!t der( n' I=5WWW
v(7ra1(oneve ende5 (dent(-()uar5 )0as(-()uar Hentender, apprV%ier, %lasserM +und t' U5
por 6' du)e d',!uar tonet shu+' t' 0arta nu) 7'het n' +'nyr' t' shpe!t'5 6' e n!'!ta
,!' +und t' -utur n' sh)a00' +u.()ore. U
D()ush ende +und t' pyes(n n'se )u-(r( ( aud(7(0(ty e tonet e 0arta 'sht' arr(tur
tash+'5 dhe as tonet +' t' 0arta do t' d',!ohet n' n!' -(t(+ +' t' +adh5 pas t'
,!(th'. N,a ana t!et'r 'sht' shu+' e +undur 6' ose vet' nervat nu) !an' n' ,!end!e
p'r t' d',!uar ( +preht' t(n,u!ve p'r t'5 ose +e+7rana ty+pan(1 +e ane)set e t(! 6'
nu) )an' +und's( p'r t' p'r-sh(r' t' t(00a.
$thehu 7'nte +e aud(7(0(ty a7so0ute t' tone. N' 0(dh!e +e ndrysh(+(n e p(t1hes5
nd!esh+'r(a p'r )'t' du)et t' !et' +' e +adhe pa )rahas(+5 s( p'r d(s)r(+(n(+(n e
(ntens(teteve t' sh'ndosha.
. See7e1)
L4
(shte n' ,!end!e p'r t' dy -or)s a)ord(+5 t' 1(0at (sh(n n' p'rputh!e
pothua!se sa)t's(sht5 n' +'nyr' 6' n!' n' 39WL5 e 393W v(7ra1(onet e t!era p'r
se)ond' 7'r' @e p'r1a)tuar n,a trond(t!et n' t' n!'!t'n )oh' -ryr'45 as n' n!o-t(+
3W4
6'
n!' ,!ur+' t' the00' Use t!etr( (shte.U UIshte @thot' See7e1)4 )y (nterva0 ( vo,'0 nu)
da00ohen vet'+ n,a har+on( t' p0ot' !o nu) )a nevo!' t' !et' ( )u!to( se )y da00(+
tash+' )'r)on n!' vesh t' tra!nuar 5. /et'+ pse )a+ arsye5 sean1a e +(a n' )'t' an'
t' 7esohet n,a shu+' pa) t' +preht's(5 #n' nu) +und t' dysho! se vesh( ( n!' 7uton (
sta1(oneve t'5 n!' 0o!tar v(o0(n' dhe )'shtu 'sht' n' ,!end!e p'r t' sh)uar +' te!. Dy
0o!tar t' sh)'06yer v(o0(n'5 6' ( )a+ para6(tur vet'+ ato dy -or)s5 nu) (sh(n aspa) t'
dysh(+ta t' 1(0at e n!'!t' e 1(0a (shte +' e 0art'. -a)t(n se n' )'t' rast5 pas( t(n,u!t e dy
tonet (sh(n t' n!'!ta5 +und t' !et' e -avorsh+e p'r t' da00uar +' sa)t' 0art's(n' e tyre
t' +(r'5 dhe ndoshta nu) 'sht' n' t' ,!(tha 0art's(t' +!a-t n!'!t'n +preht's( p'r t'
arr(tur U.
L4
Po,,. nn. &:/III. S. >A=
3W4
$!o 'sht' to)' e .a)onsh+e edhe )ur a( 0e t'
!eho!' n!'r( pas t!etr(t5 edhe pse )!o nu) thuhet n' +'nyr' e)sp0(1(te.

T' dh'nat e +'parsh+e p'r nd!esh+'r(n' e vesh(t p'r da00(+et e pasura tona0 !o a6
t' 0arta der( tan(. ;. /e7er 334 v'n' re her' pas here se vesh( 'sht' n' ,!end!e t' +arr'
n' rrethana t' -avorsh+e d(re)t @d+th pa nd(h+'n e sho)ut dhe pa v0era +esatare4
p'r t' p'r1a)tuar tonet n' +'nyr' t' p'r)ryer 6' ,a7(+( n' 9WW 0uhat!et nu) 'sht' +'
shu+' se n!' 0')und!e.
334
Po,,. :I/. S. =LK

De0e.enne 394 !o vet'+ 6' e )a p'r1a)ton dev(!(+(n vet'+ du)sh'+ n,a past'rt(n'
e un(son5 s( +e d(spo.(tat a)tua0e t' 8'sht!esF por edhe (nterva0e t' t!era5 s( o)tav'5 e
pest'5 e treta t' +adh5 ,!asht' t' +'dha. $!o +und t' v'rehet se )!o nu) p'r1a)ton
da00(+(n vet'+ ( du)sh'+ ( n!' .' n,a n!' t!et'r5 por n!' Tonunters1h(edes ose
TonverhO0tn(sses e n!' t!et'rF n,a 8do (nterva0 t' p'rsosur para6et n!' ndrysh(+5 t'
)'6(n!'t n!' ndrysh(+ pa) t' sh+an,en +es dy tone e ,od(tura rradha.(. !o +und t'
!et' rast( )u p'r1a)ton dev(!(+(n vet'+ du)sh'+ n,a past'rt(n' e un(son5 s( n!' rast t'
ve8ant' t' rast(t t' p'r,!(thsh'+ do t' )ons(derohet5 s( -a)t5 )u p'r1a)ton dev(!(+(n
n,a n!' .ero da00(+eve +es dy tone.
394
1e%ueil des travaux de la @D). de litte. 3K9I 5. >

3estet jan t punsuar. j shtrir n nj mono%hord HsonometreM m"i dy strin!
Oe"s !jatsia e t %ilit n mes t tokave saktsisht ,.,C= milimetra ishte, dhe "ri ,2+
vi"ra%ionet pr sekond, ishte e ndar kshtu n nj pik t !jatsis s tij n!a nj
nn vendosur ura e luajtshme q dy pjest e strin! raportuar n!a tonet e tyre e
intervale muzikore msiprme. 2ra e luajtshme u mprehurR ai u vu nn var!ut se ai
tensionit tij nuk sht rritur, dhe t shtypur n!a nj tjetr avantazh t mpreht kundr
tij. ?elezenne si!uroi tani vetm n pastrtin e 3onintervalles. 8astaj, ura e
luajtshme ishte pak, deri n nj ose pak milimetra lvizur djathtas ose majtas, dhe t
!jykohet n!a vzh!uesit, n qo5t se nj devijim n!a pastrtin e intervalit ishte e
dukshme6 her t tjera !jithashtu, pa vzh!uesit mund t shohin urn rre!ulluar
derisa pastrtia e intervalit dukej e arritur, dhe shikuar pr t se sa lar! ishte !a"im.
$dhe pse kto prpjekje duken t punsuar me zell t madh dhe me kujdes, pr 5at
t keq, nj metod me t vrtet i sakt mun!on ktu ende, kshtu q ju nuk mund t
japin shum "esim n krahasimit t shi5rave t !jetura. 8randaj do t ishte shum e
dshirueshme q kjo e keqe pr ushtrimin muzikore si pr teorin e ndjesi muzikore
?ispozitat po aq t rndsishme pjesrisht n prputhje me metodn e rasteve t
drejt dhe t !a"uar, disa prej !a"imeve t thot, n mnyr m spe%i5ike me se%ilin
prsritet si!uruar krahasueshmri me njerz t ndryshm n!a dhe sean%a e mira do
t prsritet, sepse metoda e vetm dallime t dukshme apo !a"ime ku5itare q e
kryen n!a autori. aplikuar, mund t jap nj rezultat n mnyr t rre!ullt t mpreht.
N' v(!(+ 'sht' re.u0tat ( e)sper(+enteve De0e.enne<s'.
N'se pa) )!o +'nyr' e +7a!t!es s' t' dy p!es't e str(n,s (shte ( 8+endur dhe t'
sh6et'suar n' n!' var, n,a 33>I ++ ,!at's(5 t' 1(0at (sh(n 39W v(7ra1(onet n' se1.5 N!'
n'n t' vendosur n' )urr(. e +es+e5 )'shtu 6' (sh(n vesh' shu+' t' pr(rur p'r t' 7'r'
n!' ndrysh(+ n' +es t' ta)onte n!'r(<t!etr(n pas n,!yrave t' t' dy!a pa0've per1epto!n'
)ur ura u .hvendos 0ar, n,a vet'+ 3 +(0(on. n,a 6endra5 n!' p!es' e var,ut n'
+'nyr' 6' t' t!era .5 pranda! raport( ( ,!at's(s' e tyre5 nd'rsa
-re)uen1at e tyre *(00 (shte. N' n!' s(tuat' 5 d(-eren1a (shte e n!ohur edhe
n,a vesh't e shu+' t' past'rv(tur.
")i l'm le ?$8Q&:$ %hevalet %elular de ?eux X ?1D(3$ ou X millimWtres
n!atht, la dallimi devient ndjeshme aux moins les oreille exer%Ves, ainsi que je m'en
suis sur plusieurs 8$1)D$) si!uroj. )i le dVpla%ement ju %hevalet n'est que
d'millimWtre un, il 5aut avoir l'oreille assez derdh s'en delikate aper%evoir
immVdiatement. Qa personne soumise X %ette Vpreuve Ferme les yeux, superioritet
)oit hedh par n'_tre distraite les o"jets environnants, )oit pour les i!norer
dVpla%ements 5eints ou lkundet ju %hevalet et ainsi de se Vviter 8rVvenir dans le sens
du %han!ement qu'elle verrait opera madh. 2ne oreille X %ette trWsdVli%ate est don%
ndryshim t ndjeshm Qe!ere. ;ue %e )oit la limite &dmettons ekstreme de la
sensi"ilitV de l'oreille humaine et les raportet $ntre %al%ulons %es ?eux )ens )(
di55erents peu. Verrons ous
l'oreille la M($2E est don% or!anisVe une ndjeshme nj ndryshim de sur C dridhje
,,CB `` "
"Gidh %omparer X intervale %et %elui represente par le presje , et que nous
prendrons 8artout derdh "ashkohen, dirons nous, que l'oreille est X 8eine nj kuart
un de presje ndjeshme, sur l'unisson. "
"ous avons vu, qu'an dVpla%ement de 2 millim. 8$1)D$) ndjeshme aux qui Vtait
n'avaient $ssaye jamais de %omparer des "ij. 4 3rouvons ous, pour les ainsi "ijt
@rahason, intervale l'
:es 8$1)D$) sont lX don% X une ?allimi de * vi"ra%ionet ndjeshme )21 ,,.,,
ou X intervale un peu un au Qart t demmi4presje. "
Ne 7ara.(+ re.u0tatet p'r)at'se spe1(-()e p'r (nterva0et e t!era t' !en' +e t'5 )'shtu
6' +und )urr' pas De0e.enne n!' vesh shu+' t' nd!esh'+5 n!' dev(!(+ n,a (nterva0et
e +'posht+e p'r t' da00uar vet'+ ende5 n' 6o-t' se raport( ( -re)uen1ave 'sht'
7e(stehende5 dhe tonet !an' d',!uar n,a n!'r(<t!etr(.
Har+ony
O)tav'
3=4
Nu(nte
tret' ( +adh
( +adh ( ,!asht'
3>4
ose

S(8 +und ta sh()on(5 dev(!(+( ( t' pest(t 'sht' re0at(v(sht e nd!er' +' t' 6art'.
3=4
P'r n!er'.(t t' 1(0't (sh(n shu+' t' pap'rvo!' n' )rahas(+(n e tone5 )a
pasur
3>4
N' var's( t' /errD1)un,sCe(se t' )urr(.(t n' t' d!atht' apo t' +a!t'.

$( pesha.
P'rdorn( peshat +' t' vo,0a t' +undsh+e a7so0ute5 pres(on( 'sht' ende nd!ehet n'
vende t' ndrysh+e t' 0')ur's5 $a++0er )a 7'r' n!' ser( e)sper(+entesh n' 0(dh!e +e
d(sa 7ash)'<pun'tor've @u7ert5 py00tar't5 Tren)0e45 dhe re.u0tatet n' s d(serta1(on J.
EEper(+enta de var(aru+ Cut(s re,(onu+ +(n(+a Pondera sent(end(
v(rtute . /rat(s0av(ae 7otuar n' v(t(n 3K?K.*'nyra e)sper(+enta0e (shte se pesha t'
0ehta e pa01' +oshuar5 tape5 0et'r )art'5 n,a L Nu. *(00. S(.es dhe t' ndrysh+e5 e
.,!eruar n,a rrethanat n,a n!' +7'shtet!e pesha 6en' +!a-t ( n,ada0t' dhe s( vert()a0
t' !et' e +undur u0ur n' p()a prov'5 p'r t' 1(0(n 6'00(+ n!' te0( -(ne 7ron.( 0a)uar ose
n!' derr( n,r(het 'sht' 7ash)an,!(tur n' dy t' shtr(r' n' n!' 6oshet d(a,ona0e se
GeC(1ht1hen +or( -or+'n e n!' y.en,!(n' +7( )ur7atura e s(p'r+e t' n!' -(!e
pa+7u)u 'sht' -()suar p'r +7a!t!en e GeC(1ht1hens.
*esa.h( ( ve8ant' t' ,!(tha re.u0tatet do t' na 8o!' shu+' 0ar,5 pas( 6' t' ,!(th'
s(p'r-a6en e trup(t t' n!er(ut n,a ana e v'.h,uesve t' ndrysh+e +e e)sper(+ente
'sht' D(a+e<sen. I v(n( re vet'+ n' v(!(+J #rdhr( ( nd!esh+'r(s' s' p!es've )a as,!'
t' p'r7ash)'t +e at' 6' ;e7er 'sht' p'r,at(tur n' 7a.' t' e)sper(+enteve t' t(! +e
p()at e 7usu00 n' sh6(s's s' t' pre)ur(t. !o u pa!tua n' > v'.h,uesve t' n,usht'5 por
!o p0ot's(sht n' p'rputh!e. Nd'r p!es't +' t' nd!esh+e t' p'r-sh(ra 7a00(n dhe te+pu!5
6epa00at5 an'n dorsa0 e para)rah5 )u .a)on(sht u nd!er' W5WW9 ,ra+F ,(shtat (sh(n
shu+' +' pa) e nd!esh+e n' p'r,!(th's(.
vijim jan kurr t dhnat e ve<ant pr pjest m t ndjeshme, ku peshat
li!htest ishin vetm ndjehet.
+.++2 !ram u ndjer n!a &u"ert nR "allin, tempujt, djathtas dhe majtas
parakraht me nyje n t dy ant Volar4 dhe dorsal, pjes e jashtme e meta%arpal e
!ishtit tim dhe e pasme t dy duart. 4 !a @ammler prR "allin, tempujt, ann dorsal
e parakrah djatht, m"rapa t dyja duart. 4 !a pylltar prR "allin, tempujt, e
siprme dhe t ult qepall, hund. 4 !a 3renkle nR hunda, "uzt.
+++* !ram, e &u"ert nR pjes e jashtme e meta%arpal e !ishtit t djatht. 4 !a
@ammlerR tR Volarteil dy parakraht dhe ?orsalteile e parakrah majt6 pjes e
jashtme e meta%arpal e !ishtit t majt.
+.+C !ram, e @ammler nR pjes e jashtme e meta%arpal e !ishtit t djatht.
+.+. !ram, e &u"ert nR hund, "uzt, mjekr, e siprme dhe t ult qepall, mes t
"arkut, etj 4 !a @ammler nR hund, "uzt, mjekr, e siprme dhe t ult qepall,
mes t "arkut, etj 4 !a pylltar prR Qips , "arku, etj 4 !a 3renkle nR "allin, "uzt,
qepallat e siprme dhe t poshtme, "ark, parakraht, etj
Pesha e r'nd'5 e 1(0a sapo )(shte ende nd!er'5 3 ,ra+ 'sht' e sh'nuar n' thon!t' e
,(shtave dhe @n' u7ert4 t' the+7ra e duhur.
N' 0(dh!e +e da00(+et n' pesh' !an' t' (n-or+uar p'r re.u0tatet5 t' 1(0at her' pas
here EH ;e7er -(tuar prove t' 0(,!(t #e7er tash+' @sh(h F(,. $ap. L4. Tra)tat t'
t(!
3?4
5 +e,!(that'5 p'r+7an e)sper(+ente +' t' ho00's(sh+e +7( d(-eren1'n +' t'
vo,'0 se dete)tuesh+e n' pesh' n' var's( p'06(+(n e pres(on(t th!esht' apo nd!en!a e
pres(on(t dhe nd!en!' +us)u!ve n' )o+un()(+ dhe n' p'rputh!e +e da00(+(n e
p!es've p'r t' 1(0at 'sht' n,r(tur pres(on.
15 4
8ro!rammata %olle%ta p. K3 s6.

N' e)sper(+entet e +'posht+e5 dy v' )und'r n!'r(<t!etr(t peshave t' peshohen n'
dy duar t' ndrysh+e dhe ndrysh(+( vet'+ ( du)sh'+ ( tyre (shte ( vendosur
re0at(v(sht pas @sh(h )ap(tu00(n L ..4 +etoda t' 1a)tuaraJ a4 +e an' t' nd!en!a th!esht
pres(on5 nd'rsa duart n' tavo0(n' +7et( t!et'rF 74 +e ane te pres(on(t dhe +us)u!ve
)upt(+ )o+7(nuar5 +e duar u n,r(tur.Tan(5 nd'rsa se1(0( pre! =9 o. pesh's5 a!o 'sht'
)ons(deruar n' t' dy!a an'5 da00(+( nu) (shte e du)sh+e )ur pesha 'sht' redu)tuar5
n,a n!'ra an' p'r var(a70at e +'posht+eJ
a b
8888
34 "(.nes+en5 past'rv(tur. A .... 3
94 d(!etar5 +ate+at()an. . A
9.?
=4 vet' EH ;e7er. . . . 3A 9
>4 "(.nes+en(5 (
past'rv(tur ..... K >
?4 /(r,(n ........... 3A 9
A4 ,rua!a ............. 3A >
I4 Grua!a ............. 39 9
K4 Student .......... K =
L4 Student ........... 39 9
3W4 Student ........... K 3.?
334 ................ 3? 3.?
394 ........... 3.? ..... 3W
3=4 ................ 3K K
3>4 ................ 39 A
3? 4 ................ A >
3A4 ................ K 3
3I4 ......... > ....... K

<<<<<<<<
*es+e
3W.KK 9.L=
N' e)sper(+entet e +'posht+e 3A4 5 v'.h,ues( peshonte +e t' n!'!t'n dor' dy
peshat ndryshon n,a varur n' dy 00o! p'0hurash dhunuara 1usps e t' 1(0've (sh(n t'
7ash)uar s' 7ash)u p'r7'het n,a dora. UN,a 3W persona 6' (sh(n ,!ys+a e se)s(t
+ash)u005 ( 1(0( n' )rahas(+ IK dhe KW oun1es n' +'nyr'n e p'rsh)ruar n' pesh6(r p'r
t' rr(tur peshat !an' vet'+ dy 6' +und pesha +' t' r'nda e t' 0ehta nu) da00o!' shtat'
pre! tyre p'r1a)tohet n' = +e 8do e)sper(+ente t' 7'ra 8do her' e v'rtet' se pesha
'sht' e r'nd'. D(sa pre! tyre ><I e)sper(+ente !an' 7'r'5 dhe n' t' ,!(tha )'to raste5
ata t' vendosur pesh'n e duhur. 1a)tuara n!' shtat' her' n' tet' n' pun' at(! p'rp!e)!et
e 3W v'.h,uesve t' sa)t' dhe n!' her' e ,a7uar. U
3A4
tasts. dhe Ge+e(n,. p. ?>A
;e7er +7an p'r -a)t(n se n' )'t' e)sper(+ent5 nd!en!a +us)u!ve #n' !a+ s(ste+et
vet'+5 n' t' 1(0(n un' @$ap. L s.4 Nu) duan t' pa!tohen p0ot's(sht +e t' pas sh'n(+.
N' e)sper(+entet e +'posht+e
3I4
'sht' ap0()uar n' t' n!'!tat p!es' n' t' dy an't e
trup(t @n' dy p!es't e -und(t t' )ryera n' 0(n!'n +ed(ane4 pesha e va.hduesh+e e A p'r
t' ,ru+7u00uar<up spe1(eda0er5 se1(0a pre! t' 1(0ave peshonte pa) +' pa) se 9 oun1es5
n' +'nyr' 6' pesha tota0e n' 8do an' (shte a-'r 39 o.. N,a )'to spe1(e Ta0er 'sht' n!'
he6ur n' n!' an' pas t!etr's5 der(sa da00(+( pesha (shte e du)sh+e. Ta7e0a e
+'posht+e @p. LA4 !ep nu+r(n e spe1(eve Ta0er5 ( 1(0( )(shte p'r t' he6ur5 )'shtu 6'
d(-eren1a (shte e du)sh+e @'sht' su7!e)t ( ,!y)(+eve !o t' (dent(-()uara4.
S(p'r-a6!a /o0ar n,a ,(shtat ...... 3
s(p'r-a6e vo0ar duart
3K4
.... 9
s(p'r-a6!a dorsa0e +e ,(sht ..... 9
7renda s(p'r-a6es )rah ......... >
( vet'+ )'+7' n' 1ap(tu0(s +etatarsa0. 3
p!es' 0u,'t e ta7an(t te )e+7es. . >
the+7ra e )'+7' ......... =
3I4
pro!r. 1o00. p. LA
3K4
s(p'r-a6e vo0ar(s +eta1arp( *anus.


Gastro1ne+(us ........... >
an't e 7a00(t ...... 0
-0o)' p!es' e prap+e t' )o)'s >
p!es'n e p'rpar+e t' ,!(r(t .... >
teh shpatu00 ............ dy
an't e 7ar)ut ... 3
+(d0(ne e pas+e n'
shpatu00 ....... . . ?
0(n!a +esatare e 7ar)ut ... ?
*e )'to teste5 !u ende +und t' vendosn( +e +etod'n e e)u(va0ent've n'
+arr'dh'n(e5 t' 1(0at !an' dh'n' n' )ap(tu00(n 39.
!( temperat#ra .
Rreth +adh's(a e da00(+et vet'+ t' du)sh+e n' te+peratur' )a EH
;e7er
3L4
raportuan d(sa deta!e5 pas s' 1(0's !u +und t' .7u0on( n' +etod'n e
a0ternuara duart<.hyt!e n' dy en't +e u!' !o t' n,roht' +e v'+end!e t' +adhe +e t'r'
dor'n ose da00(+( n' +es t' dy te+peratura5 vet'+
3
\
?
te)
3
\
A
,rad' 'sht' R .F por
a!o )a pro1es(n e p'r1a)t(+(t t' te+peraturave n' t' 1(0'n )'to da00(+e nu) !an'
du)sh'+ +' n' deta!e. #n' )a+ ,!etur se ende +und t' .7u0o!' da00(+et +' t' vo,0a
n' te+peratura t' t' thot'5 dhe se ata do t' !en' shu+' t' ndrysh+e n' 7a.' t'
te+peratur's. $'tu )rahaso!+' Rreth at' )ap(tu00 L S. 9W9 --. Nen' n!o-tuar.
3L4
Nd!en!a e t' pre)ur(t dhe nd!en!a e )o+un(tet(t5 ;ort ;a,ner. S. ?=>
Rreth ,rad' e n,roh!es dhe t' -toht'5 t' 1(0at sh)a)to!n' dh(+7!e !an' n' ,!end!e5
e)sper(+entet dhe d(s)ut(+et e EH ;e7er !an' ?I3 -- n' t' n!'!t'n tra)tat -. &eEon(.


2( pra t sh#mta.
a( &izio".
N' the075 t' ,!(tha d(+ens(onet 6' ne t' +arr(n n' )ons(derat' n' ret(n'5 t'
p'r1a)tuara n' -ush'n e p'r,!(thsh+e t' v(.(on(t5 dhe !u +und t' n,r(het pyet!a se
8-ar' nu+r( 6ar6et nd!es( do t' ta)o!n'5 p'r t' prodhuar edhe n!' -ush' t' .,!er(+(t t'
du)sh'+ p'r nd!es(5 n!' pyet!e 6' ndoshta 'sht' 6' t' da00ohen n,aJ 8-ar' p!es' t'
+adhe t' )oh's n' d(spo.(1(on nu+r( ( ta)on t' (nterpretohen p!es' t' -ush's s'
p'r,!(thsh+e t' v(.(on(t n' da00(+ n,a t' t!er'5 )ur a!o 'sht' n,a1+uar n' +'nyr' t'
d(-eren1uar n,a t!etr(. P'r t' vendosur )'t' pyet!e5 +e,!(that'5 'sht' der( +' tan( nu)
)a +'nyr' p'r t' sh)uar5 dhe )'shtu 6' un' a7stra)t )'tu n,a e n!'!ta5 pavar's(sht n,a
a!o n' -a)t 'sht' 8'sht!a the+e0ore e n!' t' ,!er' n' .hv(00(+ t' )thehen +e d(sa n' n!'
)ap(tu00 +' von' e p()'pa+!eve teor()e p'r t' n!'!t'n ,!'5 dhe +und t' )thehet n'
het(+(n Pra,u ,!er' n' )upt(+(n v(!ues.
C(0at !an' +' t' vo,'0 +e sy ende +adh's(ve vet'+ t' n!ohur5 d(stan1at5 +adh's(a
dhe d(stan1' da00(+etM
Pro70e+( ( p'r1a)t(+(t t' vo,'0 d(stan1'n ende t' n!ohur5 n' -a)t p'r)on +e p'r t'
p'r1a)tuar +' t' vo,'0 +adh's(n' ende t' n!ohur5 s' 7ash)u5 n' 6o-t' se !u po
d(a+etr( ( d(sa +adh's( ende vet'+ t' n!ohur n' t' n!'!t'n )oh' s( n!' d(stan1' ende
vet'+ t' da00uesh'+ +(d(s p()at e tyre )u-(tare5 anas!e00tas5 as nu) +und t'
)ons(dero!n' vet'+ t' n!(het s( n!' d(stan1' ende +adh's( vet'+ t'
n!ohur. *e,!(that'5 e)sper(+entet ndrysho!n' n' ato )u n!' p()'5 n!' 0(n!'5 n!' -(!e5 n!'
.on' e vo,'0 )ons(derohet n' n!' 7a.' t' +adhe t' 6'ndruesh+e dhe u sh()uar n' t'
1(0'n d(stan1at sy5 dhe p'r )'t' arsye n' t' 1(0at p()'pa+!e )!o +adh's( e vo,'0 (shte
ende e n!ohur ose t' .hdu)ur5 dhe n' ato )u dy ose +' shu+' p()' d(stante5 0(n!at5
te+at5 s(p'r-a6et e vo,0a !an' v're!tur n' n!' arsye t' 1a)tuar5 dhe u sh()uar5 n' t'
1(0(n )'nd d(stan1a e tyre t' p'r7ash)'t hyr' 7ash)(+ un(-or+e. P'rp!e)!et e
+'parsh+e +und t' p'r1a)tohet s( e t(00' n' edhe sas( +' t' vo,'0 da00ueshB+5 )!o e
-und(t s( ( t(00' n' d(stan1a +' t' vo,0a da00ueshB+ )'tu. $ushtet e)sper(+enta0e !an'
t' ndrysh+e n' se n' (sh<su)ses( ( e)sper(+enteve shu+' rre.at(+ +(t7ete(0(,ende e
vet'+ dy )u-(!ve5 )!o e -und(t e > )u-(!ve 'sht' ( sh6et'suar.
Hdo +adh's( t' t' .7u0ohet +e -ytyr' 'sht' ndon!'her' sh-a6en n' n!' arsye t'
1a)tuar5 dhe p'r )'t' arsye !an' t' n!ohura vet'+ n' 7a.' t' d(-eren1's n,a -und(5 pas
s' 1(0's 8'sht!a e pra,ut t' ,!er' p'r -ytyr' +e 8'sht!en e pra,ut (ntens(v ndrysh(+
0(dhur5 dhe n' )'t' dre!t(+ tash+' do0(. N!' *adh's(a e du)sh+e da00ohet +' 0eht'
+e t' n!'!t'n shtr(r!e5 +' e +adhe d(-eren1a re0at(ve dr(ta 'sht'5 n,a ana t!et'r @der( n'
d(sa )u-(!ve t' pa)t'n4 n' t' n!'!t'n da00(+et re0at(ve +' t' 0eht'5 +' e +adhe
'sht'. Nd'rsa 7a.' t' .e.' dhe t' da00uesh+e5 s(p'r-a6e t' !en' t' 7ardh' apo
anas!e00tas5 )'shtu 6' )!o do t' +7etet e v0e-sh+e.
"(n!a)'.(+(
9W4
)a dre!tuar 6'00(+(sht e)sper(+ente n' p'r1a)t(+(n e n!'
+arr'dh'n(e !ur(d()e n' )'t' dre!t(+ n,a ana e rru+7u00a)'ta t' 1a)tuar .e.' n!o00at
rre,u00(sht t' vo,0a t' sh-a6et n' at' 6' 0ar,on n!' 00a+7' ndr(8uar +7( n!' s-ond t'
7ardh'5 e 1(0a +or( dr(t'n e sa! vet'+ ( )'t(! 00a+7'5 s( ve8 e ve8 u nda0 )ur syr( (shte
vendosur n' d(stan1' t' ndrysh+e n,a a!o5 6' a( u 8o( n' 0(,! 6'5 nd'rsa d(stan1at e
r'n(es sy n' pro,res(on ,!eo+etr()5 d(stan1at 0(dhura 00a+7' n' pro,res(on ar(t+et()
rr(tet
934
.
9W4
"(n!a)'.(+(5 $'r)esat &(dhur o11u0tat(ons Y!or n,a H'n' dhe p0aneteve5 <.
e)sper(+ente +7( dr(t' dhe p'r+asat n' raport +e v(.(on(n n' a+er()an J. e s1
3K?K5 )orr() /C ::/I. j9k. p. 3?
934 utor( vet' thot'5 re.u0tat( ( )'tyre e)sper(+enteve @p 9=4 s( )!o .J
U$!o nd'rsa d(stan1at e syr(t t' .vo,'0ohet n' n!' raport ,!eo+etr()e5 d(stan1at
p'r)at'se t' dr(t's n' n!' rr(t!e t' .,!eruar raport ar(t+et()e. N' otherCords5
d(stan1a e dr(t's 'sht' 0o,ar(t+( ( e-e)t(t 0(near .+adhues.U UN!' re.u0tat (
sh6uar ( )'t(! 0(,!( 'sht' 7'r' n!' ndrysh(+ t' vo,'0 ( p!essh'+ ( n!' t' .7ehta
esses poss 0ehta n!' e-()as(tet( t' +adhe p'r t' 7a0an1uar n!' .+adhues e-e)t
,(venNa+e s( n!' ndrysh(+ ( +adh ( p!essh'+ ( n!' dr(t' shu+' t' ndr(tsh+e.U

N'se5 tan(5 (ntens(tet( t' 0ehta N n,a sheshet e d(stan1ave +(d(s 00a+7' t' Q, dhe
d(a+et'r du)sh+e ? n,a n!o00at e .e.a t' (nterva0eve sy j re1(pro)e5 a!o +und t'
!et' p'r Q.'vend's(+ dhe nj .'vend'sues F s(pas t' 1(0(t shpreh!e e 0(,!(t n'
t' p'r)thyera rrethana t' 1(0at n!'!tat n!'!tat da00(+e t' ta)o!n'. N!' 0(,!
( t(00' 'sht' n' vetvete e pa+undur5 dhe pyet!a e n,r(tur n,a "(n!a)'.(+(t supo.(+(n
se nj re1(pro)(sht +e ? (shte5 p'r sh)a) t' rrethanave t' )'tyre e)sper(+enteve
pa+undur t' nd()(+(t pap'r-(00sh+e e rre.at(+5 e 1(0a +en!'her' do t' d(s)utohet5
nda0ohet pad(s)utuesh+e. Pavar's(sht5 pra5 p'rp!e)!et e autor(t5 s( !u +und t' sh(hn(
+' posht'5 shu+' +(r' t' 7(en da)ord p'r 0(,!et e p'r1a)tuara5 'sht' e +undsh+e dhe
!o vet'+ n!' shpreh!e e+p(r()e p'r un(versa0(tet(n e sa! n'n )ushtet e)sper(+enta0e t'
ndrysh+e +und t' ende dysh(+5 s( n!' 0(,! t' v'rtet' t' natyr's. Nd'r)oh'5
+e,!(that'5 )'to p'rp!e)!e nu) !an' pa (nteres5 +e )usht 6' ata t' tre,o!n' se
(ntens(tetet ndr(8(+5 n' t' 1(0'n n!oh!a e 6art' n,a n!o00at -(00on ose nda0on5 .oo+ n'
)ushte shu+' t' -orta )ur n!' 0eht's(+ ( +adh syr( 'sht' rr(tur n' n!' s(tuat' t'
1a)tuar5 nd'rsa n' raportet e u0'ta5 )ur n!e d(stan1e vo,'0 sy hapet n' propor1(on t'
n!'!t'. P'r t' p'r+7ushur dy sy +' t' +'dha (nterva0e 3WI59L dhe 3=>533
en,. Do,ana5 s( ap0()ohet p'r autor(n raport( > 1(0(t ; ?5 d(stan1at 00a+7' 9L.? dhe 3?.?
en,. In1h5 pra n!' raport t' (ntens(teteve ndr(8(+ 3 ; =.A95 nd'rsa dy (nterva0e syt' +'
t' vo,'05 t' 1(0'n a( e .7atuara5 9K.39 dhe =?.3A (n85 raport( ,!(thashtu > ; ? 'sht'
d(stan1at 00a+7' 3=3.A dhe 33W.?5 pra5 n!' raport ( (ntens(teteve ndr(8(+
3 ; 3.>3L. Dhe )'tu !u ,!(th+on' do t' !et' n' ,!end!e p'r t' ,!etur s( n!' re-eren1' t'
p'r,!(thsh+e.
3hel"i i aparatit, anOandte autori, konsiston n nj "rendshmi dhe s jashtmi nxir,
n!a rru!a kudo m"yllur kuti, por n 5rontin e saj ka nj hapje katrore me drit e %ila
sht in%ident n!a njra an, sht, me!jithat, dukej n!a ana tjetr, ndri<ues drita
dhe syri i vetm deri m tani jan anash Hn ann e kundrt t hapjesM, n mnyr q
t mos pen!ojn me ndri<im dhe njerzit n krkim n t. mur m"rapa n zonn e
rreptsis sht nj letr me raundin e vo!l, e "araslar!uar rre!ullisht or!anizohet
lar! n!a njri4pika t tjera t zeza
22M
, e %ila merr dritn, dhe sht par n se. 3ani,
ndrsa syri sht e vendosur n eksperimente t ndryshme n distan%a t ndryshme
n!a muret e pasme t kutis, llam" sht zhvendosur <do her a5r ose lvizur m tej
deri n njollat e zeza n mnyr t qart, por t 5illojn vet lart, ose ndarje e qart e
njjt vetm ndalesa
2*M
. Qlam"a u m"yll n daljet e krkuara pr hapjen lehta, dhe
syri shikuar prmes nj, hipur m"i nj tu" korniz Hsy4tu"M t +.,/ in< hapjes rrethore
Haperture rrethoreM dhe * in< n !jatsi. 3u"e dhe llam" u zhvendos n "ordet e
diplomuar t !jata ose slats, q %onver!ed n nj knd t vo!l n kuti, dhe se ishte
n t %iln "ordi tu" sy u zhvendosur n!a nj pro!resion !jeometrik me
eksponent
.
U
C
ndar. 8ara hapjes katror n kuti sht nj ekran nxir ende ishte
n!jitur me nj prej atyre hapjen hapjen pr t parandaluar dhom i shprndar drit
prkatse.
22M
"j rre!ullisht letr shnuar me rrethin e vo!l t zi spote "araslar!uar
dhe arrao!ed rre!ullisht." 1reth madhsia dhe distan%a e spoteve n!a njri4
tjetri nuk sht e spe%i5ikuar.
2*M
"?eri !rup i pikave te zeza 2 " i z!jidhur vetm 4. ishte vetm apo pushim
t jet e dukshme si nj !rup i ve<ant"


Ta7e0a e +'posht+e p'r+7an @)y punon.4 In8 Re.u0tatet e v'.h,(+eve 9>4 . *e
8do sy d(stan1ohet t' dh'nat e spe1(-()uara n' or(,!(na0 )at'r pa0' @)at'r pa0'4 (sh(n
7'r' v're!t!e5 por !an' th!esht n' trye.' 8do > nu+ra 6' !an' a6 t' +(r' do t' thot' t'
dy. D(stan1at e n!'pasn!'sh+e sy !an' n' +arr'dh'n(et ,!eo+etr()e > \ ? 5 dhe )o0ona
e -und(t !ep d(stan1at 00o,ar(tur 00a+7'5 e 00o,ar(tur n' 7a.' t' supo.(+(t 6' se )ushtet
,!eo+etr()e t' d(stan1ave t' syve n' n!' ndrysh(+ ar(t+et()e -urn(.uar d',!on( 3A.W
(n8 e d(stan1' 00a+7'.

Syr(
Re0(e-
D(stan1a 00a+7'
ver.D(stan1a
00a+7'
00o,ar(tur
3=>533 3>.? 3>.K 3K.9 3>.? 3?.? 3>.K
3WI59L =>.= 9L.? 9I.A 9A.> 9L.? =W.K
K?5K= >W.? ?3.I ?W.A >A.? >I.= >A.K
AK5AA ?I.> AL.9 A3.L A>.I A=.= A9.K
?>5L= I>.L II.3 I>.I IL.3 IA.? IK.K
>=5L? LL.W LW.? KK.= LW.9 L9.W L>.K
=?.3A 33>.3 3WA.? 33W.W 333.> 33W.? 33W.K
9K.39 3=K.> 399.A 3=9.3 3==.> 3=3.A 39A.K
9>4
N' 0(dh!e +e e -und(t5 +' t' vo,'05 sy d(stan1' v'n' re autor(n. UN'
sta1(on(n +' t' a-'rt @dhe +' t' +adh $ORRESPOND#ESE 00a+7'<d(stan1'4
ndr(8(+ .7ehta dhe 0odh!e )onse)uent ( syr(t )r(!uar rast(t 0et'r paroEys+s e
v(.(on(t t' da00uesh+e dhe t' .+adhuar 1(0a para6(t( pas(,ur(.U

*' par' a!o u ar,u+entuar se da00uesh+'r(a e +adh's(ve t' vo,0a 'sht' e du)sh+e
n' var's( t' arsyes e shu+' Irrad(at(onsC(r)un,en +e. $y nd()(+ do t' !et' 6' t'
+arr(n n' )ons(derat' tan( +' n' deta!e. Ne p'r+70edh(+ )'tu n'n rre.at(+ p'r,!at'
dev(!(+e varur opt()e dhe t' 0ehta shp'r7'r!e p'rhap!en e p'rshtyp!en -(.()e n' ret(n'.
N' t' ,!(tha e)sper(+entet n' +adh's( +' t' vo,'0 se dete)tuesh+e ose d(stan1'
p'r t' sh)uar n' t' t(00' n!' +adh's( t' vo,'0 +e +adh's(n' apo d(stan1ohen posht'5
ose 0ar,uar der( +' tan( n,a e n!'!ta5 6' p'rve8 rre.at(+ (+a.h(n n' ret(n' n' n!' p()'
ose n' n!' 0(n!' e )ontra)ton n!' d(a+et'r shu+' t' )ons(deruesh+e5 dhe n'
p'r,!(th's( )a n!' t' t(00' der( n' /o0)+ann n' tra)tat(n e t(! t' -und(t p'r rre.at(+
9?4
(
00o,ar(tur d(a+etr(n e (+a.h(t +' t' vo,'0 t' n!ohur apo n' d(stan1' +' t' vo,'0
dete)tuesh+e pavar's(sht n,a rre.at(+. Por e)sper(+entet ,!o7' /o0)+ann<s'5
re.u0tatet e t' 1(0ave paso!n' +' posht'5 t' )et' asn!' dysh(+ se ,!et( n!' p'rhap!e t'
du)sh+e dhe t' +atsh+e t' p'rshtyp!en 0ehta 7'het n,a rre.at(+ edhe n' t' +(r' dhe
7esta11o++od(erten syt'F dhe p'r t' +7a!tur t' dh'nat e t(! n' +adh's(n' e
Irrad(at(ons)re(ses +e v(.(on t' 6art' s' 7ash)u t' !et' e +undur5 t' !et' a!o +e t' t(!
ose +e t' dh'nat e v'.h,uesve t' t!er' ende nu) )a +adh's( t' narroCest da00ueshB+5
a!o 'sht' ,!etur se d(a+etr( ( Irrad(at(ons)re(ses +e d(a+et'r t' rre.at(+ p'rve8
(+a.het 00o,ar(tur t' sas(t' +(n(+a0e da00ueshB+ @ose d(stan1a +(n(+a0e t'
dete)tuesh+e4 !o vet'+ n!' p!es' shu+' t' )ons(deruesh+e -(ton5 por edhe e n!'!ta n'
p'r,!(th's( p'r shu+' te!)a0on at' p'rshtyp!e dr(ta .,!eruar n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e5 por edhe n' 7a.' t' shp'rndar!es duhet t' !et' +' pa) se )'t'
00o,ar(t!e +' t' vo,'0 p'r at' sas(t' da00ueshB+ +und t' ,!endet.
9?4
raporton sa)sone. So1. 3K?K S. 39L

N' -a)t5 pas( +at!et /o0)+ann e +'posht+e pas pra, t' sh-a6ur n' sh)'06(+ -(!e
ar,!end( t' 0ehta .,!eruar n' n!' terren t' .e.' n' an'n e .e.' p'rs'r( n' 5WW39<
W5WW=9 9A4 *(00. R W.WWW?=9 to W.WW3>3K &(n. n' +(n.5 dhe *aE. A n!er'.(t +e streh(+
+' t' +(r' t' +undsh'+ t' syr(t5 dhe )ur thread 'sht' e .e.' par' )und'r n!' s-ond t'
ndr(tsh+e p'r W5WWW=<W.WW3.K?W. +e,!(that'5 p'r. she+7u00 pas Hue1) )'nd v(.ua0e
n'n t' 1(0at n!' v(!' t' 7ardh' n' n!' terren t' .e.' vet'+ .hdu)et5 du)e tre,uar )u-(r(n
e ,!er's(s' ende vet'+ da00uesh'+ 0(n!'s5 9 se1. )u+u0at(ve5 p'r-a6'so!n' W5WWW3>?
*(00. +7( ret(n'
9A4
S(8 spe1(-()ohet +' von' ,!ys+a e v0er's s' 1.

Tan( 7'het n,a @s. Chap. 3W4 Sh'n(+ .,!er(+(n e varur n,a rrethanat -(.()e rre.at(+
nu) +und t' rr(tet +e -u6(n' e dr(t's5 dr(t'n e n!' (ntens(ve dhe n!' vend t' -()'t 'sht'
du)e p'rhapur n' t' n!'!t'n hap's(r'5 por t' .7ehta +und t' do7'sohet n'
(+per1ept(7(0(ty )und'r 7a.'s5 +e,!(that'5 dr(ta e -ort' ende +7etet ( +re)u00uesh'+
)ara)ter(.uar.
N'se )a5 n!' vend t' 0ehta nu) 'sht' +!a-t e -ort' p'r t' ende t' da00ohen n,a
d(-eren1a n' pra, n,a -und n' 6end'r t' Irrad(at(ons)re(ses5 a!o nu) +und t'
.7u0ohet. Du)e u )thyer n!' n!o00' t' .e.' n' n!' s-ond t' 7ardh' n' vend t'
anas!e00tas5 )'shtu 6' t' 7'!' )ons(derata ana0o,e t' dre!t'5 +e )usht 6' p()at e 0ehta
t' a+7(ent(t t' !et' ( ho00uar +e rre.at(+5 dhe p'r+7yt(n n!o00' t' .e.' +e dr(t'5 e 1(0a
vet'+ )'shtu n!' p'rhap!e e p()' e .e.' n,a rre.at(+ n'n .7ut!en +'r.( 0(nd )ur n!'
p'rhap!e e p()a t' 7ardha n' n!' to)' t' .e.'5 s( )a /o0)+ann +' a-'r @aa OS 39W4
d(s)utohet dhe de+onstrohet n,a e)sper(+ente.
"er,+ann
9I4
vur( n' du)!e se p()at ose 0(n!at 6' !an' p'rdorur p'r t' p'rp(6en p'r
sas(t' +' t' vo,0a da00ueshB+ sh-a6et n' d(stan1' +' t' +adhe shu+' t' .7eht'5
)'shtu 6' 'sht' syr( ( .e00sh'+ 0eht' +und t' 8do t' n,at'rruar n!' h(!e t' 0ehta n'
+'nyr'5 dhe se 8do her' 6' t' sh()on( n!' v(.at(+ rr!et(t t' n!' +(0(+et'r v(!a t' ,!era
t' .e.a dhe t' 7ardha n' d(stan1'n )u u n!oh'n s' par(5 ,radua0(sht ( a-rohet5 e 7ardh'
e past'rt(s'5 -(t(+et the00's( t' .e.'. $'to !an' rrethanat 6' 0eht' shp!e,ohet +e -a)t(n
se n' n!' d(stan1' +' t' +adhe se sa d(stan1a e v(.(on(t t' da00uesh+e5 p'rhap!en e
dr(t's p'r+es dev(!(+e opt()e rr(tet.
9I4
Hen0e dhe P-eu-er Pe(ts1hr. III. F. /o0. 33 S. L=

Eas(0y shp!e,ohet p'r sh)a) t' +'dha5 dhe n' 7a.' t' +'s(p'r+e5 nd()(+(t t' 1(0at
(ntens(tet( ( dr(t's )a n' du)sh+'r( t' +adh's(ve shu+' t' vo,0a5 !u )en( shp!e,uar
testet n' d(stan1a t' (dent(-()uara +' t' vo,0a p'r t' p'rshtatsh+e p'r t' provuar
+preht's(n' e dho+'s do t' thot' 9K4 . Nd'r)oh'5 nd()(+( ( rre.at(+ 'sht' e
)o+p0()uar vet'+5 nu) +un,on.N'se dy p()a t' ndr(tsh+e ose 0(n!a !an' a6 a-'r 6'
Irrad(at(ons)re(se tyre t' an,a.hohen +e n!'r(<t!etr(n5 dhe +(n(+u+( ( sh)'06(+ n'
hap's(r'n e nd'r+!et+e nu) 'sht' +' e ndrysh+e n,a +a)s(+u+ n' 6end'r t' p()ave
(rrad((renden n' pra, ndrysh(+5 )'shtu 6' ata edhe nu) +und t' da00ohen. G!(thashtu
)'tu 'sht' eEper(ent(a0 +' tep'r se n!' nd()(+ t' 1a)tuar t' (ntens(tet(t t' dr(t's. Sepse
un' +endo! se n' tra)tat photo+etr(1 Ste(nhe(0<s' @. 3I p4 v're!t( se sy.et e do7'ta
nE(r' shpreh(n n!' su)ses t' ha7(tsh+e n' dre!t(+ t' ndar!es y!et shu+' pran' t'
dy-(sht'F rr'-e!5 +e,!(that'5 nu) do t' +und t' nE!err(n )'t' e-e)t n,a un' raporteve t'
n!ohura t' rre.at(+. P'r +ua +' du)et5 +e )usht 6' .,!er(+( ( Irrad(at(ons)re(ses nu)
rr(tet du)e rr(tur (ntens(tet(n5 raport( ( +(n(+u+(t dhe *aE(+u+ord(nate (ntens(tetet
t' n!'!t'n ,!' duhet t' +7etet n' dr(t' t' -ort' dhe t' do7't5 8-ar' do t' !et'
not(1ea7(0(ty e pandryshuar d(-eren1aF n' )ons(derat' t' (ntens(tet(t .utretende e to)'s5
por duhet t' +7ahet n!' avanta.h t' 1a)tuar t' da00uesh+'r( +e (ntens(tet +' t' +adh.
9K4
;e7er5 raporton sa)sone. So1. 3K?= S. 3>3

*'parsh+e )o+7(nuar5 'sht' e du)sh+e se e)sper(+entet e -und(t n' +adh's( +'
t' vo,0a t' du)sh+e dhe d(stan1a n' ret(n' nu) !an' t' p'rdorsh+e p'r t' nE!err'
p'r-und(+e t' 6'ndruesh+e p'r p'rsosur( t' )upt(+(n hap's(nor ose sh)a00'n e
nd!esh+'r(s' t' ,!er' p'r sa )oh' 6' !o pyet!en se s( sa p!esa rre.at(+ )'tu5 so00( p'r
Re(ne5 dhe )!o p'r6(nd!e 'sht' e0(+(nuar5 dhe se 00o,ar(t!a e +adh's(s' s' (+a.heve
+' t' vo,0a n' ret(n' e +adh's(s' dhe d(stan1a e o7!e)teve dhe )0as(-()(+(t t'
+arr'dh'n(eve n' t' 1(0(n t' t(00a +e e0e+ente t' -und(t t' ret(n's !an' (0u.ore dhe e
,a7uar 'sht'5 p'r a6 )oh' sa rre.at(+ nu) 'sht' +arr' parasysh. N' )'t' dre!t(+
/o0)+ann p'r-undon tra)tat e t(! n' rre.at(+ s( +' posht' @p >K.4J UT' ,!(tha t' 7'r'
n' dat'n e (n-or+a1(on(t n' +adh's(n' e vo,0a -oto,ra-(t' per1eptuesh+e rr!et(t !an'
du)sh'+ ,a7(+(sht5 6' t' ,!(tha shu+' t' +'dha n,a -aturat n' t' 1(0at ata !an' t'
7a.uara5 +und t' nd()o!n' n' rre.at(+ parasysh. U
Shtrohet pyet!a n'se nd()(+( ( d(+ens(oneve t' p'r7'r'sve v!en p'rs'r( n'
not(1ea7(0(ty da00(+et e tyre t'r's(sht n' nd()(+(n e rre.at(+5 e 1(0a do t' n'n)uptonte
se a( s' shpe!t( ,!en )u-(r(n e t(! +e rr(t!e p'r-or1(+. Rreth sa! p'r -at t' )e6 ( +un,on
dre!tuar 6'00(+(sht +e )'t' 8'sht!e ,!y)(+eve +!a-t osh't(+'. /et'+ d(sa5 por !o
ve8an'r(sht n' 0(dh!e +e punon!'s(t e sa!5 tenton py00tar<s'
9L4
#n' e d( pyet!en p'r t'
pas6yruar 6' du)et p'r t' tre,uar se nd()(+( ( +adh's(s' n' not(1ea7(0(ty v'rtet'
sh)on p'rte! asa! t' sh)ruar n' rre.at(+. $'to teste !an' 7'r' J. UN!' nE(r' n,a 7renda5
para0e0op(ped5 )ut( +7y00ur p0ot's(sht pre! rreth =A (n8 e ,!at' dhe rreth K (n8 ,!er's(
dhe 0art's( 'sht' dho+a e err't n' t' 1(0'n o7!e)t( t' )en' ndr(1(+ 'sht' vendosur n'
-und )atror t' n!'!t' !an' dy hap!e t' rru+7u00a)ta e 9 ` (n8 6end'r d(stan1' p'r syt'
dhe pran' t(! n' t' n!'!t'n sas( 'sht' +' e +adhe5 9? > Pent(+. n' shesh(n 6' +7an
7ur(+ dr(te. Hap!a )!o e -und(t 'sht' e +7u0uar n' +ur 7renda e )ut( +e -0et't e
7u)ura .yre t' 7ardha5 dhe 3 ` (n8 0ar, sa! Nu) 'sht' n!' @shu+' e n!'tra!tsh+e
d!e,(a +arr'4 d!e,ur dy00( 6(r(
=W4
. )atror a6 ( sh)o00uar 0et'r sh'r7en s( n!' 7ur(+
dr(te p'r t' n' .on'n e rrept's(s' n' +ur v(s<]<v(s t' !et' e 7ash)an,!(tur o7!e)te.
*adh's(a e 7ur(+ dr(te (shte d(a-ra,+ave @)artat 7(nar't +e hap!en4 ( d(+ens(oneve
t' ve8anta5 t' 1(0at !an' shtyr' -ort )und'r t' n!'!t'n ,!'5 ndrysho( n' t'. U
9L4
Rreth He+ara0op(e. 3K?I5 -. 3W ?
=W4
39 1op' n' paund5 > ` ,!at'5 l Un'
d(a+et'r.


Tan( n!o-t(+ autor(n @3W p.4J. UNdr(8(+( ( do7't5 e 1(0a 'sht' e nevo!sh+e p'r
da00(+(n e 3<9 Pent(+ ,!er' dhe ? Pent(+ t' ,!at' @t' vendosur vert()a0(sht +e an'n e
t' ,!at'4 dre!t)'nd'shat e .e.' n' n!' s-ond t' 7ardh' @n' n!' d(stan1' .. 39 par. (n8 R
=9.? Pent(+. sy n'4 'sht' e p'r-a6'suar n,a n!' +adh's( t' 0ehta 7ur(+(t 9<? Nu.<*(00
+7ytet 7ur(+ dr(te n'n )'t' nu+'r posht'.5 o7!e)tet duhet t' !et' shu+' +' e +adhe.
U
!o +und t' 00o,ar(tet se (+a.h(n e n!' 9 Pent(+. rr(p t' ,!er' 'sht' n' d(stan1at
syt' spe1(-()uara5 W.L *(00. +7( ret(n'5 e 1(0a te!)a0on v0er'n e rre.at(+ n' syt'
a11o++od(erten pas t' dh'nat e +'s(p'r+e tan(. N'se tan( t' !et' ( du)sh'+ n' .onat
e u0't t' 0ehta edhe o7!e)tet +' t' +'dha5 )'shtu 6' nd()(+( ( +adh's(s' nu) +und t'
varet vet'+ n' rre.at(+. Nd'r)oh'5 a)o+a +' t' ,!era5 dre!tuar posa8'r(sht p'r )'t'
te+'5 p'rp!e)!et p'r t' ndryshuar p'r+asat dhe +adh's(a a7so0ute )an' ende p'r t'
d'sh(ruar.
*e 8do ,!' e +'parsh+e 'sht' ( dyshuar edhe5 se d(spo.(tat e pran(sh'+ e
+adh's(ve +(n(+a0e da00ueshB+ dhe d(stan1a5 pa 0(dh!e +e rre.at(+ nu) !an' t'
v0e-sh+e5 por nu) poho!n' se nu) )(shte pavarur n,a rre.at(+ pra, t' .,!er(+(t n'
sy. !o +und t' !et' se .,!er(+( ( n!' p'rshtyp!e n' ret(n' ose 0')ur' t' t)urret n'
+'nyr' ar7(trare dhe ende +und t' 0(nd(n n!' nd!es( )ur vet'+ n!' -und nervore ,!a00'
'sht' 7'r' dhe p'rshtyp!a e te!)a0on pra,un (ntens(vF por 6' nu) do t' thot' se )'t'
p'rshtyp!e s( n!' .,!eruar5 6' +e t' v'rtet' do t' +endon(n n' )'t' +'nyr'5 se
shu+(1a e p()ave n' t' 'sht' e (dent(-()uesh+e n'se .,!er(+( ( p'rshtyp!en 7(e n'n
n!' )u-( t' 1a)tuar5 s( dhe at' 6' n' the07 0(dhet +e -a)t(n se d'shto!n' n!' d(stan1' a6
e vo,'0 sa e d'sh(ruar n' ret(n' dhe ende +und t' per1eptohet s( n!' d(stan1' n,a n!'
nd!es( t' t(00' presupo.on da00(+(n n' +es t' dy )u-(!ve dhe +e )'t' rast edhe n!'
shu+(1' t' p()ave.
$!o 'sht' n' -a)t n!' n' -(.(o0o,!( e s(ste+(t nervor tan( )ons(derohet p'r,!(th's(sht
s( supo.(+ v0e-sh+e sh(het se p'rshtyp!et !an' vet'+ t' da00uesh+e n'se ato !an' 7'r'
n' 6ar6et e ndrysh+e sh6(sore5 )ur n' rreth(n nd(!or -und ose n' rast(n e 7ron)(a0 t'r'
s)a!et e n!' -(!e pr(+(t(ve nervore )uptohet . N!' rreth nd(!or5 a( 'sht' n!' -(!e
pade,'.uar ose de,'.uar p'r)at's(s'5 por )a )'r)uar n!' d(a+et'r t' 1a)tuar5 dhe pas
)'sa! +und p'rshtyp!et 6' 7(en n' rreth(n e n!'!t' nd(!or pran' n!'r(<t!etr(t5 nu) !an'
+' t' da00ohen. N' .onat e -ytyr's tan( du)et +e t' v'rtet' d'sh+( e)sper(+enta0e se
)!o +e t' v'rtet' rast( t' (shte su7!e)t v'sht(r's( t' pa)ap'r1yesh+e5 p'r sh)a) t'
Irrad(at(ons)re(s n!' p()' e dr(t's duhet t' !et' ,!(th+on' +' ( +adh se d(a+etr( ( n!'
nd!es( t' rreth(tF por ne duhet )'tu +e 0')ur'5 n,a ana0o, t' ret(n's5 +7( )'r)uar p'r
nd!es( t' ,!er' or,anesh. Edhe pse rre.at(+ ,!(thashtu 0uan n!' ro0 n' Tastversu1hen5
+e )usht 6' pres(on( ( n!' t(p )onta)tuese )'r)uar n' -a6et -6(n!e duhet t' 7(+'ve +'
pa) ose +' shu+'. Por nu) 'sht' e +undur 6' v'rehet n,a ;e7er rr!edh n,a dy =W
&(n. 0ar,'t n,a n!'r( p()at t!era 7usu00 n' an'n e pas+e5 )rahun e s(p'r+ dhe )o-sh'n
n' n!' p'rshtyp!e t' vet'+5 +ad!e edhe p'r t' 7'r' v're!tur respe)ton d(stan1'n vet'+
du)sh'+ nd'r+!et p!es've t' ndrysh+e t' da00(+eve t' 0')ur's varet n,a
a!o. na0o,!(a e raporteve t' ,!era nd!es( e ret(n' +e 0')ur'n 'sht' the+e0uar5 por
shu+' e +(r' n,a ;e7er p'r n!' +arr'dh'n(e t' ndrysh+e se sa 6' ne duhet t'
dysho!' se a!o do t' 7'!' )'tu poho(.
Der( +' tan( tre,on se p'r v0er's(+(n dhe (nterpret(+(n e stud(+(t t' su7!e)t(t ton'
n,a n!'ra an'5 n!oh!a e +adh's(s' a7so0ute t' rre.at(+ 'sht' ( r'nd's(sh'+5 ( 1(0(
+und t' ndodh' +e a)o+od(+(n +' t' +(r' t' +undsh'+ t' syr(t5 n,a ana t!et'r5
n!oh!a e t' 1(0at e0e+ente ret(n's duhet t' )ons(derohet s( p'r-a6'sues ( nd(!or 6ar6et
arsye dhe 8-ar' d(+ens(one 6' ata )an'. N' 0(dh!e par' un' 0e t' v(!' du)e -(00uar s(
nd!e)(n re.u0tatet /o0)+ann +arr' n' veten e tyre dhe d(sa persona t'
t!er'F *arr'dh'n(a e -und(t )a+ n!o-t(+ sh)urt(+(sht se +e pro7a7(0(tet +7(.ot'rues
tan(5 )one se e0e+entet e+p-(ndun,sper.(p(erenden ret(n's !an' )ons(deruar5 dhe se
pas +at!eve t' d(a+etr(t t' n!' ,!(0p'r' n' vend(n e verdh' )u v(.(on +' ( 6art' 7'het
9<= 0(n!at e +(! $T00()er<s'. "er,+ann
=34
u )on-(r+ua5 +' t' vo,0a n,a )'to deta!e
)ur +atet n' 0utea -ovea !asht'+.
=34
Hen0e dhe P-eu-er Pe(ts1hr. III. F. II. =I<"S

Eksperime"te )olkma"" " rrezatim
32(
.
Te+at S(0ver e W.>>?.WWW. D(a+et'r n,a sh()(+( n' v(!(+ t' 6art' ) )a0uar @n'
+(00(+.4 n' sy5 ( dha5 ashtu s( ata a45 s( -(00esa e .e.' )und'r n!' s-ond t' ndr(tsh+e5 s(
6(e00(5 ose 74 du)e re-0e)tuar sh)'06e!' dr(t' s( -(!e t' 7ardh' )und'r n!' sh-a6 s-ond t'
.(5 +esatar(sht ,!at' +'posht+e nu+'r > p'rp!e)!eve5 n,a t' 1(0at nu+r( ( par' n' a45 (
dyt( 'sht' n' "45 e n' v(!(+ d(a+et'r Irrad(at(ons)re(se 1 n' +(0(+etra.

O7server P S
R
nj "
; /o0)+ann @utor4. . =L 9> === W5WW=? W5WW>A
D!a0( ( t(! Otto /.5 9= v!e85 syt' +(ra ............ 3W 3? 9?W W5WW=I W5WWA>
D!a0( ( t(!5 Ed+und /.5 9A v!e85 t' +(ra5 syt'
shu+' p'rvo!'. . .
3? 39 9?W W.WW9> W5WW?K
Dr R. HEIDENHIN
==4
.....
M >W 3WW M W5WW?3
E. ppe05 student5 syt' e shu+' t'
+prehta ............
9W 9W =WW W5WWWA W5WW9?
R(n! G(r0 3A J 55 shu+' dr(t'<sh)urt'r5 syt'
ndryshe +(ra. .
3W 3? 339.?
=>4
W5WW3I W.WW9>
=94
raporton sa)sone. So1. 3K?K S. 39L
==4
a4 (sh(n n' HEIDENHIN !o un(-or+'5 pranda! nu) e 0(stuara5
re.u0tatetF por shu+(1a e e)sper(+enteve +arr!a +(rat(+( vend( rre.at(+ nu)
(shte e -avorsh+e5 e 1(0a /o0)+ann re-eruara s( n!' rast t' ve8ant'5 e 1(0a nu) )a
ndodhur at(!.
=>4 N' a4 'sht' ) R 33?5 te) "4 R 33W

/o0)+ann vur( n' du)!e se a( p'rve8 ser( test(t5 re.u0tatet e t' 1(0ave !an' raportuar
)'tu5 shu+' @her' pas here a( udh'ho6(45 v'.h,(+et (nd(v(dua0e t' hudh'r pro-esor'5
Han)e05 Ruete5 C.er+a) u. . posedon5 t' 1(0at t' ,!(tha re.u0tatet p'r)at'se @p.sh. n!'
d'sh+( e e).(stuese rre.at(+4 dor'.uar. $'to re.u0tate !an' +arr' s( +'
posht'. /'.h,ues( s!e00 (nstru+ent(n +(1ro+etr(1 e 1(0a @sh(h F(,. D!a0'. L4 -!a0(+
(shte5 +e para0e0e d(a+et'r -(!e ar,!end( pre! W.>>?.WWW. ty a( sheh +' 6art' te+at e
n' d(stan1' n,a syr(5 dhe t' sh6yrtohen n,a rrotu00(+(t t' v(d' p'r t' dh'n' te+at
para0e0 n!' d(stan1'5 6' 'sht' d(a+eter pre! +e -(!et 'sht' e 7ara7art'. !o re.u0ton5
+e,!(that'5 se 8do her' 6' a( 7'n n!' d(stan1' shu+' +' ( +adh se d(a+etr( a)tua0 t'
te+at5 p'r,!(,!et pas( )!o du)et d(a+et'r .,!eruar n,a rre.at(+. $!o v!en p'r sh)a) t'
+'nyrave +'nyr'J .. N!' +und t' n' 0(dh!e +e dat'n 6' )ry6'.(+(n e 0(n!ave t'
dre!t(+(t n' a)s(n e *(00 praparo!a t' p()'s )ryesor!a t' )ornes' s' syr(t L5 dhe 3? *(00
'sht' e vendosur n' -ront(n e ret(n'5 pas he6!es s' te+at +()ro+et'r n,a sy dhe
d(stan1a e tyre t' p'r7ash)'t nu) 'sht' vet'+ d(a+et'r 9 r ( (+a.h(t ret(na0 t' 8do -(!e
+()ro+et'r5 por edhe d(stan1a t' a)s(t t' n!' te0 n,a t' t!er' n' (+a.h(n ret(n's5
p'rve8 shp'rndar!es n,a rre.at(+5 t' 00o,ar(turF nd!e)ur n,a n!' )ons(derat' t' th!esht'
p'r5 e)sper(+entet rea0(.uar5 rast se d(stan1a +(d(s -otot .,!eruar d(a+et'r te0a
9 t' n!' )orn(.' te0( d(-eren1's s' para6(tet e n!'!t'5 d(a+etr( ( n!' Irrad(at(ons)re(ses
R vendF p'r)at's(sht n,a I S 9 9 dhe R R . Tan( /o0)+ann ,!enden
n' +esatare pre! =L e)sper(+ente5 n!' d(stan1' t' ndr(tsh+e R W59WI *(005 -(!e e err't
e W.>>?.WWW ,!er' n' n!' d(stan1' t' syr(t R === *(00 "ara7arta 6' para6(tet5 t'
1(0at... R 9 R W5WW?? *(00.F 9R R W5WW3LL *(005 dhe s( paso!'. < 9 r R W5WW=?
*(00 P'r t' )ontro00uar t' v'n' /o0)+ann ende 3W p'rp!e)!e )'shtu +e radh'5 6' a(
)'r)o( d(stan1'n +(d(s te+at du)et p'r t' prodhuar dy her' +' ( +adh5 s( d(a+et'r
pre! te+at .. Pas( re.u0tatet e e)sper(+enteve t' +'parsh+e +und t' 00o,ar(tet @- 3>>4
Se )!o d(stan1' duhet t' !et' W.=9K.WWW5 e 1(0a )o+pan( re.u0ton n,a 3W ,!y)(+et
re.u0tat +esatar (shte W.==I.WWW )orrespoden1e du)sh'+ .. ( 1(0( d'sh+on se )'to
7es(+(t -(tuar Parapra)(sht.
Ende +er(to!n' v'+end!e p()at e +'posht+eJ rre.at(+ s(00et ndryshe n' dre!t(+et
vert()a0e dhe hor(.onta0e. N'se /o0)+ann te0at n' n!' po.(1(on hor(.onta0 sh(het n,a
e n!'!ta d(stan1'5 s( n' e)sper(+entet e +'parsh+e n' perpend(1u0Orer5 )'shtu
(+a.h(n n' sh)a00'n +' t' 0art' (shte ( pa6art'5 )'shtu 6' a( )(shte p'r t' t'rhe6ur n!'
$onveE7r(00e t' do7't 6' t' )et' t' n!'!t'n ,a+' v(.ua0e === *(00. Rua!t!a5 )u n'
rra00' s-ond n' +es t' n!' d(a+et'r pre! 3W v'.h,(+et Irrad(at(ons)re(ses I W5WW>I
*(00 .7u0uar. n' vend t' )'sa! se a( (shte @pa sy.e4 n' vend perpend(1u0Orer vet'+
W.WW=.?WW ..
Spe1(-()(+( ( ? d(t've t' test(+(t n' nj +etod' n' 0(dh!e +e sh)'06(+ )thye p'r
/o0)+ann d(stan1a e +'posht+e ? +(d(s te+at +()ro+et'r5 n' t' 1(0(n ,!o!a 7ara.(n'
+e d(a+et'r te0a 7'het @e 1(0a n' -und ? nu+r(n 7ash)an,!(tur tre,on nu+r(n e
,!y)(+eve4J
E)sper(+ent( ( par' @pa
spe1(-()uar4 ?
L
I W53KLI
dyt' D(ta5 +e re. . . ?
3W
R
W599I3
= D(ta5 6(e00( t'
ndr(tsh+e ... ?
3W
R W593?=
)at'rt D(ta5 6(e00( shu+' t'
ndr(tsh+e. ?
3W
I W59WI>.
E)sper(+entet HEIDENHIN<s' s(pas +etod's 74 ( dha
D(ta 3 @pa deta!e4. . . . ?
9W
R W.333
dyt' D(ta5 dr(t' shu+' t'
ndr(tsh+e. . ?
9W
I W.3?=.
N!' nd()(+ t' 1a)tuar t' raport(t ndr(8(+ nu) 0(nd n,a )!o.
Bispozitat e &e0a"ta - ka" t bj" ma!hsi&e m t &ola !all#eshCm.
N'se d(spo.(tat e).(stuese +7( +adh's(ve +(n(+a0e da00ueshB+ dhe d(stan1a t'
du)en t' pap'rshtatsh+e tash+' t' +'parsh+e p'r t' 0e!uar re.u0tatet t' past'r t'
8-ar'do 00o!(5 ata !an' +e,!(that' t' r'nd's(sh+e sepse ato p!es'r(sht t' p'r1a)tuar n!'
a-at +' posht' e 1(0a n' 8do rast per-or+an1a e syr(t nu) 'sht' e +!a-tuesh+e5
n,an!'her' )an' n!' (nteres pra)t()FPranda!5 n!' p'r+70edh!e n' 0(dh!e nu) )a ,!asa t'
!et' ( pad'sh(ruar.
P'r -at t' )e65 natyr(sht5 )y p'rp(0(+ tre,on pa) +arr'vesh!e nd'r+!et re.u0tateve t'
+arra n,a v'.h,ues(t t' ndrysh+e. Dhe p'r sh)a) t' v0er's s' pas(,urt5 tan( e tut!e
+und t' 7ash)'n,!(tn( vet'+ p'r ta5 do t' .hdu)en )re!t's(sht5 n'se !o rrethanat e
v'.h,(+(t do t' p'r1a)tohet sa)t's(sht5 )'shtu 6' un' !ap n' +'nyr' shu+' pra)t()e
t' n!'!ta +e -!a0't e tyre5 v'.h,ues(t p'rs'r(.
Pra5 'sht' n!' rast ( )'nd v(.ua0e n' +adh's( n' ret(n' t' p'r)thyer5 ose anas!e00tas5
'sht' 7a.a e d(spo.(tave &(st(n,<s'5 d(stan1a n,a p()a e )ry6'.(+(n e rre.eve )ryesore
t' ret(n' R 3?53II> *(00. R A5I=? par. &(n.5 Dhe e )ornea R I5>ALA *(00. R =5=3?
par. &(n!at e pranuar5 dhe +' pas p'r 0 se). Du)e par' )'nd W.WWWWI=?I *(00.5 Ose
W.WWWW=9A? par. &(n..'vend'sohet.
Pothua!se +' shpesh e ,!en )'t' de)0arat' n' sy p'rdoren S+(th5 6' un' t' p'r1!e00'
)'tu pas )o+and'n t(+e p'r)th(+( -r'n,!(sht ( vepr's s' t(! @-6 >W TI.4J
U&e Dr Hoo) s(,uro! 6ue nous 0Goe(0 0e ne peut PS "(en )un!at de0()ate d(st(n,uer
une dans 0e d(stan1' 1(e05 1o++e une ta1he dans 0e 1orps de 0a &une5 ou 0a d(stan1' de
deuE Eto(0es 6u( dans 0Goe(0 1o+prend )'nd un +o(ndre 6uGune de+(<+(nuta @/oye.
ses re+ar6ues sur 0a Ce0este +a)(n' dGHeve0(us -. K4. S( 0Gsuper(or(tet nGest )'nd p0us (
+adh5 0es Eto(0es ] 0Goe(0 paraitront nud5 1o++e une seu0e ^to(0e. JGa( une P'rvo!a e
n!' ou 0Gass(st^ un de *SH a+(s 6u( ava(t 0es +e(00eurs yeuE de 0a POHNER5
pouva(t ] Pe(ne d(st(n,uer 70an1 un 1er10e un sur no(r dua5 ou un 1er10e no(r sur 70an1
un dua ou )und'rv(hen ] 0a &u+(dre du !our 5 0ors6uG(0 1o+prena(t dans 7(r( oe(0 un
6ue 0es DeuE n(ve0et +o(ndre +(nut' une dG)'ndF ou 1e 6u( au *e+e rev(ent5 &ors6ue
sa d(stan1a ] 0Goe(0 surpassa(t K3?A FOIS propre 7(r( d(a+et'rF 1e 6u( ave1 0Gv'.h,(+(
de sGa11orde asse. Dr Hoo). U
To7(as *ayer
=?4
tre,on re.u0tat(n e d(sa e)sper(+ente s( n' v(!(+J
mPr(+a eEper(+enta Fa1ta sunt n' 0o1o u+7roso5 apert(s -enestr(s n!' ( vet'+
avers(s rr(t!a *er(d(anoF o7!e1t(s atra+ento S(n(1o5 vo1ant n,!yr'5 n' $art'n P0ana et
a07(ss(+a p(1t(s. 34 n(,ru+ pun1tu+5 rotundu+5 D(a+etr( a 0(neae Par(s. o1u0o
dr(t'sh)urt'r5 sed 0ente 1onven(ent( +un(to spe1tatu+5 sper+a d(staret O1u0us 3W
pedes Par(s(enses5 adhu1 )ena6ur 7ene d(st(n,u( Poterat. N' d(stant(a 39 pedu+ Du7(
v(de7atur5 n' d(stant(a vero 3= pedu+ 700o)(+ prorsus evanuerat. < 94 $rahas(+(
pun1tu+5 d(a+et'r sed trash',(+0'n's( W.>> 0(neae5 adhu1 v(de7atur d(stante o1u0o
3>l pedesF d(stante aute+ n!'!t'n dat' 3I pedes5 /I: e!us +7etur(n' adpare7at5 s(1ut
re+oto o1u0o ad 3K pedu+ d(stant(a+ o+n(no evanuer(t. < .. =4 pun1tu+ a0(ud
D(a+etr( W.AA 0(n 1erne7atur adhu1 n' d(stant(a 9>` PEDD ae,err(+e5 a1 aute+ Du7(
PEDD n' d(stant(a 9A. o1u0o et pau0o p0us re+oto n(h(0u+ e(us spe1tar( potu(t. U
=?4
$o+ent. So1. s1. Gott(n,. T. I/. P 3I?>. N!'6(nd e par'

Pas d(sa e)sper(+enteve +e narra1(on as -(,ura ,r(0' e 1(0a do t' d(s)utohet +'
posht'5 a( shtonJ
m*!e)u ( et -(,urae5 sunt 6uae n' super(or(7us adh(7(tae5 6ua+v(s 0u1e so0(s aest(v(
et +er(d(an(5 at6ue adeo -ort(ss(+a 1o00ustrata5 n' ((sde+ ta+en Nua+ proE(+e
d(stant((s5 n'n supra 6u(7us5 (n1(p(e7ant 1on-usa apparereF 1erte d(s1repant(a5 SI 6ua
erat5 repet(to saep(us eEper(+ento +odo +a!ores d(stant(as5 +odo +(nores ar,uere
v(de7atur. U
$y re.u0tat se n(ve0( ( ndr(8(+ nu) )(shte e-e)t +7( .7u0(+(n e p()ave5 s(,ur(sht5
6'ndron n' )und'rsht(+ t' vendosur +e re.u0tatet +' posht' +'posht+e t'
e)sper(+enteve P0ateau<s'.
N'se p()at n' t' tre testet +und t' e 1onspe1tu er(pere d(stan1'n e syr(t5 e 1(0a s(pas
pr(nt(+e *ayer @p. 3W34 'sht' respe)t(v 3953I dhe 9A )'+7' +e t'5 d(a+etr( ( (+a.h(t
n' )'t' sy u respe)t(v W WWW.LI=F W.WW339A W.WW33KA dhe par. &(n.F )'nd v(.ua0e =W5
=?5 =A se)onda5 ose n' )'to d(stan1a t' ndrysh+e appre1(a70y 7ara7art'.
P0ateau
=A4
)a +arr' parasysh n' e)sper(+entet e t(! n' t' n!'!t'n )oh' n,!yr' dhe
n(ve0(n e t' 0ehta. D(s6et e vo,0a +e n,!yr' 0et'r e 3 1+ u 7ash)an,!(tur n' n!' pane0
n' natyr' po.(1(onuar vert()a0(sht. N,a )'to p00a!' 0ar,'t rradha.( der( +' tan(5 der( n'
d(s) +e n,!yr' +' te! )re!t's(sht u .hdu) vet'+ s( n!' t' vo,'05 +e.( (
per1eptuesh'+5 re u sh-a65 dhe d(sa hapa p'r )'t' t' +atur d(stan1'n n,a o7!e)tet dhe
pasta! t' 00o,ar(tur )'nd. Re.u0tatet n' dy raste )an' 6en' s( +' posht'J
N' h(!e. N' )oh' e +(r'.

"ardh' 3K U39U
Ye00oC 3L U3=U
Red =3 U9=U
"0ue >9 U9AU
da00(+( se n,!yra e 7'n )'t' ndoshta vet'+ n' 7a.' t' d(p0o+ave t' tyre t' ndrysh+e
t' sh)'06(+.
=A4
Po,,..nn. ::. p. =9I

Hue1) =I4 e)sper(+entuar n' )'t' +'nyr' p'r t'J n!' p()' e par' n' +'nyr' t' 6art' e
+preht' 'sht' -()suar n,a n!' sy nor+a0 t' ars(+uarF ,radua0(sht 0ar,uar v'.h,ues(t
der(sa )!o .hdu)et n,a o7!e)tet5 dhe ta7e0a n' t' 1(0'n 'sht' p()a apo v(!a5 du)et +!a-t
( past'r.
=I4
*ue00er r1h. 3K>W. S. K?

H-ar' W5WWW== Utan( n,a 6(ndra5 e pun'suar n,a v'.h,(+e t' ndrysh+e (nd(v(d'
.7u0o( se n!' p()' e 7ardh' !o<sh)'06(+ ( .( n' -ush' n' 3W se). Du)e par' )'nd
.hdu)et5U par. &(n. ose W5WWWI> *(00. )orrespondon ret(n's. N!' 0(n!' e 7ardh' n' n!'
-ush' t' .( 'sht' par' pre! t(! as n'n 9 se1 e )'nd v(.ua0e. +e,!(that'5 )a pasur )'nd
v(.ua0e n' t' 1(0at p()a t' .e.a t' .hdu)et n' n!' -ush' t' 7ardh'5 9W se)onda. Ish
)orrespondon W.WWWWA?9 par. &(n. *u00( apo 5WWW3>IW. Fund(t 3W her' pre! tyre n'
ret(n'. P'r deta!e +7( nu+r(n e p'rp!e)!eve dhe sh)a00'n e ndesh!es5 e 1(0a 'sht'
+arr' n' )'t' +'nyr' 'sht' tre,uar n' 0(dh!e +e de)0arat'n e -und(t. G!(thashtu n'
)ushtet e ndr(8(+(t n' e)sper(+ente t' nu) thuhet as,!'.
/o0)+ann
=K4
+und t' n!' -(!e t' th!esht' +er(+an,' n' n!' d(stan1' pre! 93 (n85 dhe
n!' t!et'r 8o( n' v'.h,(+(n e person(t t' t(! t' per1epto!n' t' n!'!t'n -(!e der( n' 99 (n8
0ar,. N!' W.WW9 (n8 e -0o)'ve t' trasha n!ohur /o0)+ann
=L4
n' =W (n8 ,!er's(. N!'
student "ear t'
n!ohur
>W4
e -0o)'ve trash's( edhe n' n!' d(stan1' pre! 9K +etra.
=K4
$ontr(7utet /o0)+ann. S. 9W9
=L4
-!a0'n ;a,ner. rt .. 7ye. S. ==3

>W4
Pas n!' de)0arate n,a /o0)+ann n' s. 00o!(. )ons(dero!n' S. ==3

P'r deta!e t' +'te!sh+e +e d(sa rre,u00a (nteresante an'sore !an' Ehren7er,
X4
5 t'
1(0'n un' t' ,!en( der( +' tan( )ons(derohet e rra00'. Ju nu) ( re-erohen v'.h,(+et +e
d(stan1a t' +od(-()uara t' syr(t5 por n' ran,un +' t' 6art' v(.ua0 @Ehren7er, ><A (n84
n' o7!e)tet n' p'r,!(th's( shu+' t' vo,0a !an' t' du)sh+e. I nda!n' at' )'tu +e -!a0't
e t(! +eJ
UG!at' +und's( t' ,!er' < thot' a( < 6' un' )a+ p'r t' t' par' n!er'.(t )ureshtar5 e
1(0a (shte e )'ndsh+e p'r t' +'suar stru)tur'n e +re)u00uesh+e e (n-u.or +' n!oh(n
n,a v'.h,(+( e t(!5 )a+ ,!etur p'r ha7(n' t(+e da00(+(n n' v(.(on(n e (nd(v(d(t tan(
p'rputhen5 s( un' shprehe+ se pret dhe s( ne .a)on(sht. e )a+ edhe t' vendosur
)'t' 8'sht!e a6 de0()ate n' )'ndv'shtr(+(n e dre!t' t' (nstru+ent(t @+()ros)op45 ose t'
)(sha dre!tuar syr(n 0a)ur(6 n' n!' o7!e)t shu+' t' vo,'0 +e )u!des5 )'shtu 6' pa 3?<
9W n!er'. 6' un' ndon!'her' n' t' n!'!t'n )oh' )'to ,!'ra de+onstruar t' p'r)ryer t'
7ara7art' dhe +e 6art's( t' 7ara7art' e n!'!t' +e at' 6' un' pash' 5. rra00' ata +or'n
n!' d(stan1' shu+' t' vo,'0 t' ndrysh+e t' o7!e)t(t n,a syr( pas nevo!at e tyre P'r t'
6en' t' s(,urt5 !o +e +(r's!e00!e apo turp nu) duan t' prano!n' t' t(00a 6' do t'
+ashtruar5 !o p'r t' par' d(8)a s(5 un' shpesh re,!(stro!n' o7!e)tet e par' n,a
v'.h,ues(t5 ose +und t' p'rsh)rua!n' +' ( v'sht(r'5 )'shtu 6' )a+ +'suar +e 7(nd!e
se ata du)esh(n )re!t's(sht t' n!'!ta dhe po a6 t' +preht'5 at' 6' )(sha par'5 dhe
)ryes(sht pa se (shte e nevo!sh+e n' rast(n e par'5 p'r t' ndryshuar +()ros)op. $!o
v'+end!e p'r n!' nu+'r t' +adh t' n!er'.ve +e v'.h,(+(t t' ndrysh+e SehCe(ten
va.hduesh+e t' 7'ra p'r +ua e +undsh+e 6' )a pasur n!' )u-( t' p'r,!(thsh'+
shu+' so0(de p'r v(.(on(n e pap'r.(er dhe t' sh'ndetsh+e syr(n e n!er(ut5 ( 1(0( do t'
0e!onte n!' p'r-und(+ n' -u6(n' +' t' 0art' t' +()ros)op. $a+ 7'r' shu+' v'.h,(+e
+7( t'5 t' +esatare se der( n' 8-ar' +ase da00(+et dr(t'sh)urt'r dhe syt' pres7(t n'
shpreh!en e p'r,!(thsh+e e asa! -u6(e t' )et' n!' nd()(+5 dhe shpesh )an' 7(ndur
veten se +end(+( nu) 'sht' e pa.a)ont'5 se pa n!er'. dr(t'sh)urt'r ose +' ( r'nd' se
t!etr( 'sht' e pa7a.uar. Re.u0tat( ( p'rvo!'s s(+e 'sht' dy ,!'raJ
34 Nu) du)et t' !et' n!' -or1' nor+a0e +e sy t' popu00(t n' 0(dh!e p'r t' par' p!es't
+' t' vo,0a p'r t' dh'n'5 dhe sh+an,(et n,a ta du)et t' !et' shu+' +' rra00' se
.a)on(sht 7esohet.
X4
Po,,. ::I/. P. =?

Nu) +und t' !et' vet'+ t' -0as(+ t' t(00'5 )urr' n' ,!end!e t' shoh(n n' +'nyr' t'
6art' n' 8do d(stan1'. N' +es(n e +' shu+' se 3WW n!er'.5 )a+ v're!tur5 )an' 6en'
n' )ushtet e sh()(+(t nor+a0 t' +prehta t' papar' n' ,!end!e t' 7'!n' da00(+(n +'
shu+' se un' pash'5 dhe ata (sh(n vet' +7a!n' p'r s1hCa1hs(1ht(, ose 0ar,pa+'s
.a)on(sht n' ,!end!e p'r t' par' t' n!'!t'n ,!' 6' un' pan' vet'+ ata )(sh(n nevo!' p'r
n!' de)0arat' +' t' 1a)tuar5 dhe ve8an'r(sht n' v(.(on(n +e sy t' 0(r' .a)on(sht n!'
pa) +' t' ,!er' dre!t ose 0ar, n,a o7!e)t( ( syr(t t' sa! se sa +ua.
94 +' t' vo,'0 t' syr(t natyra0 t' n!er(ut .a)on(sht ( arr(tsh'+ +adh's(a 'sht'
edhe n,!yra e 7ardh' n' n!' to)' t' .e.'5 s( p'r n,!yr'n e .e.' n' n!' t' 7ardh' ose
0(1hthe00e+ the07
3
\
=A
e n!' 0(n!e par(.(an n' d(a+et'r. 'sht' ende e +undur5 du)e
&(1ht)ondens(erun, +adh dhe tens(on t' v'+end!es +adh's(ve n' +es
t'
3
\
=A
dhe
3
\
>K
e n!' 0(n!'5 por pa +preht's( dhe t' dysh(+ta p'r t' par'
>34
.
>34
UFa)t( se 3 \
>L
p'r t' rua!tur p'rp!e)!e nu) do t' !et' ( v0e-sh'+5 )uptohet
+(r'. raportet e ardhsh+e pro70e+e )ostos do t' !et' 3 \
AW
ose 3 \
I9
e 0(n!'s5
dhe un' nu) +und t' 7'!' ndon!' p'rvo!at 6' a!o )(shte par' e as)u!t do. U

$y 'sht' )u-(r( ( -u6(s' s' syr(t natyrore e n!er(ut p'r trup(n n,!yra 6' t' ,!(th' t'
0eht'5 s(8 e )a+ testuar5 +und t' ver(-()o!' n,a shu+' t' +(r' p'r shu+' t' 7ardh'
0et'r ,r(+1a e .e.'5 .. "5 e 7o!'s that'5 7o!' dhe s(. s!e005 dhe +' ( vo,'0 ( 1(0( +err n!'
t(p shu+' +(r' dhe v' n' n!' +(1ro+etra Eha+(5 6' 'sht' t' pa)t'n 3 \ >K tre,on 0(n!'
d(re)t. Sun dhe t' 0ehta 00a+7' t' 0e!o!' 0eht'5 +e ose pa n!' pas6yr'5 or,anet e .e.'
p'06en. Ne06( n' +()ro+et'r n' dr(t'n e arsyes p'r t' sh()on( n'. Or,anet t' 1(0at !an'
+' t' vo,0a se ato t' p'r1a)tuara +und t'5 p'r)und'r t' ,!(tha p'rp!e)!eve5 nu) t'
.7u0ohet n' +'nyr' (nd(v(dua0e5 por n' n!' v(!' t' dre!t' t' th!esht' +e sy t'
0(r'. Edhe s( d(sa s' 7ash)u n' a-'rs( dhe n' d(sa ser(5 n' +'nyr' 6' ata t' 7'!n' n!'
p'rshtyp!e t' p'r7ash)'t n' +end!en ton' dhe t' na +ashtro!n'5 s( ne po shoh(+ n!'
trup t' +adh t' th!esht' apo s(p'r-a6e >94 . D(stan1a e .a)onsh+e 6' syt' t' +(r' n'
6o-t' se ata duan t' shoh(n )'to trup t' vo,'05 t' sh()o!n'5 )a+ ,!etur du)e +atur ><?
(n85 ndon!'her' A (n85 ( 1(0( )y ( -und(t 'sht' d(stan1a e .a)onsh+e p'r shu+' t'
+preht'.N!er'. dr(t'sh)urt'r 6as!e n!'!tat 0'nd' e rra00' +' shu+' se > (n85 edhe +'
t' rra00'5 et! = (n85 dhe pasta! p!esa t!et'r !an' )ryes(sht t' n!'!ta. D()ush sh()(+(
+prehta e t' 1(0(t 'sht' > (n85 +und +e p'ra-r(+(n +' t' +adh t' syr(t +e o7!e)t(n
nu) e n,ren' sh()(+(n5 por nd!en dh(+7!e dhe du)et 70urry. N'se !u )en( -()suar
o7!e)t(n n!' her'5 )'shtu 6' !u +und t' h(6n( at' shu+' +' tep'r5 pa t' hu+7ur
syr(n. #n' +und edhe 3 \ 9> e n!' 0(n!' n' 39 (n8 0ar, n' t' .e.' dhe t' 7ardh' nu) e
shoh5 por e )a+ v(.(tuar at' n' ><? (n8 0ar,5 )'shtu 6' un' +und t' h(6n( at' n' 39 (n8
dhe ende +und t' shoh(n at' n' +'nyr' t' 6art'. $y -eno+en 'sht' ( 7a.uar n' -u6(n'
e n!ohur t' syr(t p'r a11o++od(eren n,a n!' d(stan1' pa). Shpesh !u +und t' sh(hn(
o7!e)te t' vo,0a n' n!' d(stan1' +' t' +adhe5 sa +' shpe!t 6' a( 'sht' 7'r' (
vet'd(!sh'+ p'r vend(n e tyre5 ose n' 6o-t' se ata 0'v(.(n. Feno+ene t' n,!ash+e t'
dh'n' n!' tu00u+7a1e e a!r(t n' 6(e00( t' ndr(tsh+e dhe n!' an(!e n' hor(.ont5 0eht'
+und ta sh()on( at' sa +' shpe!t 6' !u !an' 7'r' t' vet'd(!sh'+5 por a-t's(a e
or(ent(+(t t' shpe!t' 'sht' ( 7a.uar n' .a)on(n dhe +preht's( +endore pa 0e!uar n!'
)on)0u.(on +7( v(.(on(n n' p'r,!(th's(. N'se d()ush 'sht' ener,!( n,a p'rshtyp!eve t'
,!a00a v(.ua0e5 sesa n!' t!et'r5 )'shtu 6' 'sht' e or(entuar +' shpe!t5 por p'r )'t' arsye
a( e sheh !o +' shu+' se n!' t!et'r ( 1(0(5 p'r sh)a) se a( +err +' pa) t' sh)ath't5 )'to
p'rshtyp!e5 ( n,ada0sh'+<or(entuar. #n' shpesh Operat(ve e a,!ent(t5 vet'+ p'r t'
,!etur o7!e)te shu+' t' vo,0a +e n!' Eha+ .+adhues5 n' 6o-t' se un' dua t' shoh +e
sy t' 0(r'5 p'r tGu dh'n' atyre n' 0(dh!e +e n!' vend t!et'r +e n!' t(p ,!o7'.$y
-eno+en 'sht' vet'+ p'r or(ent(+(n +7rapa 6art' vendndodh!en e trup(t5 dhe )ryhet
vet'+ shpe!t's(n' e )'t(! or(ent(+(n. Syt' dr(t'sh)urt'r !an' t' 7a.uara ,!(th+on' e
0eht'5 p'r sh)a) se ata !an' +' pa) t' hutuar n,a -ush'n e tyre t' v(.(on(t 'sht' n!' +'
t' vo,'0. $a t' n,!ar' 6' +' n' -und n!' -u6( t!et'r +' e 0art' e v(.(on(t a7so0ute e syr(
( n!er(ut p'r t' shtuar5 e 1(0a 'sht' or,anet sh)'06en p'r .7u0(+(n. *e n,!yra t'
nde.ura t' vo,0a n' trup t' err't du)et ( n!ohur t' !et' shu+' +' e +adhe se sa ata
!an' dhe )!o5 n'se ata vet'<sh)'06en apo t' 0ehta t' re-0e1tor(.ed5 0eht' +und t' n' n!'
+as' shu+' +' t' vo,'0 se 3 \ >K 0(n!'5 n' var's( t' (ntens(tet(t t' dr(t's5 )a n!' e-e)t
syr( ( n!er(ut ende. #n' )urr' nu) )a+ pasur rast(n p'r t' v'.h,uar vet' +adh's(ve
+a.(n, 6' (sh(n +e t' v'rtet' a6 ( vo,'0 n' d(a+et'r5 n' +'nyr' 6' un' +und t'
t'rhe6' v'+end!en p'r n!' 0(+(t n' )'t' dre!t(+ ..... -a+' +eta0()e5 e 1(0a 'sht' n!'
re-0e)s shu+' t' -u6(sh+e t' 0ehta5 +und t' p'r1a)tohet du)e e +(a 7'r' p'r t'
Go0dstOu71hen v'.h,(+e +e sy t' 0(r' n' +es t' .a)onsh'+ der( n' 3 \ 3WW n!oh(n n!'
v(!' dy her' sa +' shu+' n,!yra U. <
U. S(tuata 'sht' e ndrysh+e +e 0(n!at te+at Opa6ue e
3
\
>WW
trash's( $ryesor +und
t' sh(hen )und'r dr(t's +e +as'n 8rre,u00's( sy t' 0(r'.
3
\
=WW
der(
3
\
9WWW
0(n!aveF
te+at e )r(+7(t t' +'nda-sh(t
3
\
9WW
$'to t' -und(t !an' n' -sh()'. dy her' .. U
>94
. U#n' !a+ ( p'rdorur p'r t' (dent(-()uar n' )'t' +'nyr' eye0ashes (n-u.or
shu+' t' 7u)ura Pas( ata t' 0'v(.(n5 ato -or+o!n' n!' .on' t' vo,'0 t' du)sh'+5
( 1(0( 'sht' s(eht7ar5 +' shpe!t 6' a!o 'sht'5 por shpesh t' pushuar )ua0(tet ( 0art'
e tyre a6 ( +adh se v(.(on( a!o +e +()ros)op nu) t' arr(het. U

$ur e )ons(deruar +adhes(a 3 \ =A &(n. trans-or+uar +e ><A (n8 0eht's(+ t' syve5 e
1(0a tre,on Ehren7er, s( )u-(r(n e v(.(on(t p'r or,anet !o0(neare n' rreshta n' ret(n'5 ne
,!e!+' 5WW=L<5WW9? &(n.5 e 1(0a du)sh'+ +' t' +'dha @3W her' +' ( +adh4 se sa
Hue1) s' W5WWW== &(n.5 pavar's(sht dy re.u0tateve n,a n!' p!es' t' +adhe testeve sas(
rr!edh(n5 dhe re.u0tat( *ayer e te!)a0on +e +' shu+' se dy her'. /et'+ )'shtu
Hue1) dhe Ehren7er, ndrysho!n' n,a 6' pas Hue1) p()a t' .e.a +7( n!' s-ond t'
7ardh'5 n!' )'r)es' +' t' +adhe )'nd v(.ua0e5 s(5 +e,!(that'5 s(pas Ehren7er, dy!a
anas!e00tas (nd(-erent.
N!' ndrysh(+ ( rrethanave +und t' !et' se e)sper(+entet Ehren7er,<s' !an' 7'r' +e
)ons(derat' e ,r(+1ave t' vo,'0 n,a a-'rs(5 por p'r sh)a) se t' dy v'.h,ues(t 'sht' e
6art' n,a p()at e v(.(on(t ,radua0(sht t' $ryetar(t dhe Hue1) +e p()at e d(+ens(one t'
)ons(deruesh+e n,a n!' d(stan1' +' t' +adhe5 der( n' .hdu)!e p()' +und t'
h(6et. Edhe pse tan( 7'n e)sper(+ente *ayer<s'5 d(stan1a nu) 'sht' ndrysh(+ (
r'nd's(sh'+5 por 6' n,a d(stan1a e sa! 39 +etra dhe t' !et' n' 0(dh!e +e t'5 )'shtu 6'
+und t' !et' shu+' +' a-'r5 pas( a!o u .hv(00ua n' e)sper(+ente Ehren7er,<s'5 por t'
7'!' n!' ndrysh(+F a!o 'sht' ende p'r tGu hetuar +' n' deta!e.
;o-ern 'sht' e r'nd's(sh+e !o vet'+ p'r t' n!ohur e).(sten1'n e n!' +adh's(e t'
du)sh+e5 por edhe p'r t' p'r1a)tuar -or+'n5 n!' )'nd +' t' +adh du)e e par' 'sht' e
nevo!sh+e.Pas Hue1)
>=4
(shte n!' )atror ( 3.9 UU d(a+et'r n' 33 G0ar,5 )'shtu 6' n'
n!' )'nd t' sh()(+(t pre! 9 =? Un!(het ende s( n!' shesh. N' t' n!'!t'n +'nyr'5 n!'
0(n!' t' propo.o! t' 3.? UU G!at's(a n' 3= G5 +e 9 G>? Un!ohur ende s( e
,a7uar. Do)u+ent( @a,!ent ( dy-(sht'4 +e n!' ,!er's( pre! 3.? 0etrave GUdhe hap's(ra
7renda sh)ron!at W.?U U0as Hue1) du)e p'rdorur n!' t' p'rshtatsh+e p'r sy.et e t(! t'
syve n' 3=G d(stan1'.
"er,+ann
>>4
,!et( se U0(n!at e sh)urtra !an' par' +' shu+' se sa ,!er's( t'
7ara7art' +' t' ,!at'.U
EH ;e7er
>?4
v' n' du)!eJ UN' 7a.' t' e)sper(+enteve t' +(a5 n!' v(!' t' 7ardh' n'
n!' terren t' .( n,a n!' +' shu+' p'r tGu par' se sa tre her' n!' d(stan1' s( e +adhe s(
n!' shesh 7ara7r(n!'s t' ,!er's(a e 0(n!'s5 dhe sh)'06(+( ( ndr(8(+ t' 0(n!'s dhe n!'
s-ond shu+' t' a7ste1hender )!o d(stan1' ende +und t' +' t' +'dha. U
>=4
*u00er<s' r1h. S. 3K>W KK
>>4
Hen0e dhe P-eu-er5 *a,a.(ne III. F. /o0. II.
S. L9
>?4
raporton d. sa)sone. So1. 3K?9 S. 3>9



Bispozitat e &e0a"ta - ka" t bj" " !ista"$a m t &ola !all#eshCm.
E)sper(+entet )'tu n' !an' t' pun'suar n' 7a.' t' -or+ave t' ndrysh+e5 t' 1(0at
ndrysho!n' re.u0tatet.
( By pika !ista"te apo sheshe.
De)0arata e S+(th 0(dhur dy y!e 'sht' @as4 )a th'n' tash+'.
/o0)+ann
>A4
r'n' n' n!' 00a+7' t' vo,'0 t' W.3? (n8 d(a+et'r5 (+a.het -0a)' e dy
dr(tave5 t' 1(0at !an' 0ar,uar K (n8 posht' 'sht' > (n8 n,a top(n .... ( e )upto( n'
p'rdor(+(n sy.et5 ndar!e e p0ot' e -oto t' vo,'0 Eha+( der( n' 9W` do,anave dhe n'
pre)!e e +es+e5 por n' +'nyr' t' 6art' t' dy-(sht'5 7ravo der( n' 9A (n8 .... N!' n,a
sho)'t e t(! t' p'rs'r(tur e)sper(+ent(n5 dhe t' n!ohur 7ravo der( n' =I (n8 0ar,. P'r t'
rea0(.uar p0ot's(sht *ashtr(+( pa sy.e5 /o0)+ann duhe! tG( 6asen Eha+( der( n' 39
(n8.
Pas Hue1)
>I4
nd'r-utur dy p()a t' .e.a +7( n!' s-ond t' 7ardh'5 W.>? UGdes(sted n,a
n!'r(<t!etr(5 +e n!'r(<t!etr(n n' 3W +etra d(stan1' e v'.h,ues(t5 8-ar' )'nd v(.ua0e e
tyre n' d(stan1' 3G >U !an'. I n!'!t( re.u0tat ( dha ,od(t!e 6' vet'+ des(sted a6 0ar, n,a
n!'r(<t!etr(.
EH ;e7er
>K4
shton t(! @as4 )o+un()uar5 shto( vendos+'r(n' raport(n n' d(stan1' n' t'
1(0'n v(!a t' 7ardha dhe sheshet n' n!' s-ond t' .( .hdu)et syt' U5 n,a ana t!et'r5 dy5
shesheve 7ara7r(n!'s 7ardh' n' n!' terren t' .(5 e n,a n!' hap's(r' .e.' !an' t'
d(vor1uar n!'r(<t!etr(n5 e 1(0a 'sht' po a6 e ,!er' sa 6uadran,0es5 edhe s( dy t' sh6uar
n,a n!' d(stan1' 6' 'sht' pothua!se e 7ara7art'5 n,a t' 1(0at dy v(!a t' 7ardha n' n!'
terren t' .e.' edhe s( dy t' sh6uar5 t' 1(0at !an' po a6 t' ,!er' sa ato sheshe !an' t'
ndara n,a n!' dhe vet'+ hap's(r' a6 t' ,!er' e .e.' 0(neare t' n!'r(<t!etr(t. U
>A4
N. $ontr(7utet. S. 9W9
>I4
r1h. S. 3K>W KI *D00er
>K4
raporton sa)sone.
So1. 3K?9 S. 3>9
( By temat !ista"te.
/o0)+ann
>L4
shtr(het n' dy te+at ,ra1)' n' dre!t(+ para0e0 dhe n' n!' d(stan1' pre!
W5WW?9 U)rah p'r )rah n'5 dhe ,!et( se a( t' n!'!t'n ,!' +' IU5 e n!ohur s( n!' d(stan1'
dy her'5 por !o +' tut!e. *preht' n' +es(n e +(6ve t' t(! n!ohu *ashtr(+( n' 3= Un'
d(stan1'. Dy v(!a t' .e.a para0e0e n' n!' s-ond t' 7ardh' n' d(stan1' t' p'r7ash)'t
W.W3A " n!eh /o0)+ann +e nd(h+'n e Eha+ave n' n!' d(stan1' pre! 9I G.
/a0ent(n
?W4
dy 0(n!a nu) +und t' da00ohet5 n'se -oto,ra-(t' e tyre n' (nterva0et
ret(n' vet'+ W5WWWL UU n,a n!'r(<t!etr(.
Hue1) ,!etur p'r 7are t' n!'!t(n re.u0tat s( p'r p()' @sh(h +' 0art'4.
( E zh&esh#r !he DErflie shifra.
To7(as *ayer
?34
p'rsh)ruan e)sper(+ente n' dr(t'n e p'r7ash)'t t' d(t's s( v(!onJ
0. F(,ura str(ata5 du1tus trash',(+0'n's( n(,r(5 ae6ua0es (nterpos(t(s &"IS5 0at(
erant W.=A 0(n. par(s. spe1tata dre!tp'rdre!t' n' d(stant(a PEDD. 33 !a+ 0(6uantu+
n,at'rruar v(de7atur5 (ta ut /I: 0(1eret a07a (nterva00a n!' d(s1ernere N(,r(s. PEDD
N' d(stant(a 39. o+ne d(s1r(+en str(as nd'r a7erat. Certe nonn(s( ae,err(+e
sent(e7atur. Pau0o p0us re+oto o1u0o tota F(,ura eunde+ 1o0ore+ +ent(e7atur )ua.(
1(neat(u+.
F(,ura 9 (t(de+ str(ata5 sed trash',(+0'n's( atrae str(ae Dup0o 1rass(ores erant5
Nua+ a07ae5 Haru+(t en(+ erat 0at(tudo W.9 0(n. I00aru+ W.> 0(n.5 In1(p(e7at /(der(
1on-usa d(stante o1u0o L ve0 3W pedes.
= N' eade+ d(stant(a a0(a F(,ura str(ata5 trash',(+0'n's( Dup0o a07( du1tus 0at(ores
n(,r( Nua+5 (nverse ord(ne ne+pe prae1edent(u+5 des((t d(st(nete /(der(F 0at(tudo
str(aru+ a07aru+ erat W.> 0(n.5 0(n. n(eraru+ W.9.
>L4
F!a0or ;a,ner n'. rt. Sheh. S. ==3
?W4
/a0ent(n5 te)stet. d. Phys(o0. II. S.
>9K5 )'tu pas produ)tet ;eher e pre) S. A=>
?34
@oment. )D:. s%. 0ottin!. 3.
(V. 8. 3W9


Notandu+5 7(nas )a -(,uras @nu) )a. 9 et =4 et(a+ n' p'rvo!a<6' 'sht' n' vete
se6uent(7us ?94 eande+ se+pre o1u0( d(stant(a+ re6u(s(v(sse. Nuare er(t
CO**OD#*5 de IIS n' re-erre posteru+ 1on!un1t(+.
F(,ura > 1an1e00ata 0(ne(s N(,r(s5 6uaru+ 0at(tudo W.>> 0(n. Eade+5 6uae
(nterst(t(oru+ a07oru+5 spe1tata e d(stant(a 3?` PEDD. (n1(p(e7at sht'p( 7ara7arta
+ent(r( n(,red(ne+ u7(6ue5 #T du7(u+ han(5 nu+ a(7( 6u(d n' (00a 1ont(neatur.
F(,ura ? a0eae s(+(0(s5 a0eata+ d(1ere 7rev(tat(s 1ausa 0(1eat5 6uadratu0(s N(,r(s
a07(s6ue /ar(a5 )uoru+( S(n,u0a 0atera ae6ua0(a W.?9 0(n. D(stante o1u0o 39 pedes5
eEtre+a+ v(s(on(s spe1(e+ prae7e7at5 pau0o en(+ p0us re+oto o1u0o 1on-usa a07a
sper+a N(,r(s appare7ant. U
?94
T' pun'suar +e 6(r(n!

Pas )rahas(+(t t' nr 3 Nr 9 dhe =5 dhe nr > Nr ? *ayer arr(n n' p'r-und(+(n se
pa7ara.(a e (nterva0e t' 7ardha dhe t' .e.a 0eht'son n!oh!en.
E)sper(+entet +e v(!a<v(!a dhe -(,ura CDr-0(,en nr 3 te) Nr ? (sh(n n' err's(r' n'n
ndr(8(+ t' dre!tp'rdre!t' +e n!' Sa00o 6(r(n! n' d(stan1a t' ndrysh+e Q e n!'!ta
p'rs'r(t e sh(-rave5 )u n' v(!(+ d(stan1a j ( syr(t t' -(,urave s( n!' ,!er's( )u-(tar e
n!oh!e Horarin visionis.M tre,o( @n!'s( e )'+7've par(.(an4J
&
He6!en &ar,'s(a e syr(t
t' 0ehta nr 3 Nr 9 u. Nr = > Nr ?
` A ` I ` L ` 39
3 ? ` A ` I ` L `
> ` ?l 9 I A
= > l >a A` ?a
> >` =l A >`
>a ?
A >
I = l
9 l = ` > ` =a K
3= = 9 ` = l =
*ayer p'r-a6'son 0(,!(t s(pas 1(0a 'sht' & +e Q ndrysh(+et n,a -or+u0a e
+'posht+e
5
)u n 'sht' e varur n,a natyra e -(,ura5 t' va.hduesh+e5 6' +err p'rs(p'r n' -(,urat e
ndrysh+e s( n' v(!(+J
Nr 0 9 u. = > ?
IL ?9 I= LL
$!o 'sht' n!' p'r+70edh!e e de)0aratave dhe v'.h,(+(t se -or+u0a 'sht' e v'rtet'5
n' )u-(!t' e )'tyre e)sper(+enteve 'sht' +!a-t a-'r.
Hue1)
?=4
stud(uar +!etet e +'nyr'n e thye e n!' +a)(ne ,dhendur +onedha5
+eda0!e dhe Ehevah(reve n' tr^sor de nu+(s+at(6ue et de ,0ypt(6ue. Par(s n' 3K=>5
dhe +und n' )'t' rast (nterva0et e W5WI9I UGto 99U = UU d(stan1'5 d+th n' n!' )'nd pre!
?A5K Uende t' ndrysho!n'F po d(sa +!a-t t' past'r +e 0(n!a shu+' t' +preht' t'
shtypura n' s(p'r-a6e +!a-t t' past'r +e sh)'06(+ t' 7ardh' ende n'n >>.= U)'nd
sh()(+(n. N' pa) +' d(stan1' +' t' +adhe5 .ona +e p()a t' verdh' Str(pes sh-a6 ,r(.
s(p'r-a6e sh-a6 )u6e n' porto)a00( n' n!' (+a.h t' ret(n's t' W5WW3U5 ashtu s( e verdh'
v(!a e ,!e07'r n' n!' s(p'r-a6e 70u.
*ar(e Davy
?>4
t'rho6( n' 0(n!at 0et'r t' 7ardh' e .( n' +'nyr' t' t(00' 6' hap's(rat
po a6 e ,!er' (sh(n s( vet' 0(n!ave. -0et't e t(00a a( prodhuar n!' nu+'r +e ,od(t!e t'
C(dths t' ndrysh+e dhe pasta! t' provuar5 se sa 0ar, a( se1(0( pre! tyre )(shte p'r t'
he6ur n,a syr(5 !o +' shu+' v(!a 7ardh e .(5 por n!' ,r( +'r.(tur p'r t' par'. ( ,!et(
se )!o )a ndodhur )ur t' ,!(tha ,!ethet n' (nterva0e t' t(00a 6' ,!er's(a t' 00o,ar(tura
pre! t(! ( (+a.h(t ret(na0 t' n!' Stre(-es ,at( p'r W.WW33 +(00(+. .7u0uar. $!o (shte
p()'r(sht W5WW3WL5 W5WW33=5 W5WW33=5 W5WW339 ++ n' d(stan1a t' ?.K5 W.I?5 W.?= dhe
W.>3 +etra. < &0o!( ( 00o,ar(t!es nu) 'sht' e spe1(-()uar.
EH ;e7er
??4
u )thye n' 0(n!at e .e.a5 t' 1(0at (sh(n shu+' a-'r dhe u t'rho6 n'
+'nyr' t' 7ara7art' +e syth +a)(n' dhe t' shtypura n' 0et'r t' 7ardh'. ta (sh(n
W.W9? par. &(n. t' ,!er'5 dhe vet'+ s( t' ,!er' +an,'s(t' (sh(n n' +es. D!a0( ( t(! Th.
;e7er n!ohur 0(n!at edhe par n' n!' d(stan1' pre! L. 9 ` (n8 &(n.5 $u )'nd -ytyr'5
'sht' par' s(pas t' 1(0(t n!' hende) (shte >?.= se1 .. T' n!'!tat e)sper(+ente a( )(shte
ende p'r t' pun'suar d(sa t' t!er'F )u -o)us( +' ( +adh u ,!et n' tCos5 n!'ra pre! t'
1(0ave @nr L45 v(!at ,!(thashtu ende n' L (n85 t!etr( @nr K4 t' n!ohura n' 33 (n8 e )atran5 e
1(0a respe)t(v >?.= dhe =A.? se1. sh()(+(n )'nd t' pastr(+(n ose W5WW3>K dhe W5WW33L
par. &(n. )orrespondon.
?=4
*u00er<s' r1h. S. 3K>W KI
?>4
Inst(t. :/II. p. ?L<
??4
raporton sa)sone.
So1. 3K?= S. 3>>


"er,+ann ?A4 )thyer v(.at(+e 0(tho,raphed 7e.d(ssh'+ 7are 1(0've dhe hap's(rat
8do 3 +(00(+. ,!er'5 n' +'nyr'n e +'posht+e. N' +es t' )apa)ut t' n!' raund(
Papps1hO1hte01hens n!' d(a+et'r vr(+' pre! rreth 9W +(0(on'. # pre dhe pane0
7e.d(ssh'+ n,a 7renda +e +7u0es' t' 1a)tuar5 )'shtu 6' vet'+ n!' p!es' rrethore e
t(! erdh( n' dr(t' n,a !asht'. U$!o !ep +und's(n' +e an' t' rrotu00(+(t t' )apa)ut t'
dh'n' 7aret 8do pr(r!e n' +'nyr' 6' n!er(u syt' e t' 1(0(t !an' t' )ontro00uar5 +und t'
8o!' du)e tre,uar dre!t(+(n n' t' 1(0'n p'r t' dre!tuar 0(n!at5 d'sh+( se a( +e t' v'rtet'
e sheh at' U.
?A4
Hen0e dhe P-eu-er5 Pe(ts1hr. III. F"$s L> -.

USu)ses( ( n!' nu+r( t' )ons(deruesh'+ t' e)sper(+enteve (shte tan( 6' syt' e
.,!edhura e +(ra d(sa (nd(v(d' nu) )'r)ohet n!' 6as!e +' t' +adhe5 s( a!o
)orrespondon +e e)sper(+entet Nr K n' EH ;e7er5 rr(p +e hap's(rat e tyre +(0(+et'r
t' ,!er' (sh(n n' K.? +etra ,!(th+on' n!ohur. U ....
UShpesh +'nyra dre!t(+( ( stro)es u p'rs'r(t s( duhet .7u0uar edhe n' d(stan1a +' t'
+'dha5 )'shtu 6' tan( dhe pasta! edhe n' I +etra d(stan1'. Too5 e)sper(+entues 7'r'
shpesh n' du)!e se n' 6o-t' se ata e d(n(n dre!t(+(n e ,od(t!e5 ata )an' t' n!'!t'n ,!'
n' )'to d(stan1a +' t' +'dha t' +7!e00'. N!' e)sper(+ente t' +'parsh+e 'sht'
ta)uar edhe se n!' d!a0' 3W<v!e8ar5 ( )(shte 7'r' n' syt' e t(! t' sh)'06yer t' do7(. her'
pas here t' v'+endsh'+5 @+od(-()uar 8do her'4 dre!t(+(n e ,od(t!e t' sa)t' tr( her' n'
n!' d(stan1' pre! K +etra t' de)0aruara. pasuar pasta! n!' de)0arat' t' rre+e. U
*ounta(n n!er(u he6 @p. LI4 u sh-a6 s( ( r'nd's(sh'+ U6' sh(het rre,u00(sht n'
0ar,'s( pre! ?.? +etra5 n' t' 1(0at +!a-t n!' sy t' +(r' p'r s(,urt dre!t(+(n e 0(n!ave5
(+a.het e t' n!'!t'n ,!' pa) +' t' ,!er' se ,!ys+a !an' t' n!' d(a+et'r d(tar5 n,a t'
1(0at n!' ,!(th+on' +und t' su,!ero!n' n!' +arr'dh'n(e t' r'nd's(sh+e n' +es t'
)'tyre p'r+asave. U
N' d(stan1a over0y(n, p'rte! ?.? +(0(on n' t' 1(0at shpesh )a hyr' n!' (dent(-()(+ t'
duhur p'r dre!t(+(n e 0(n!ave5 n,an!'her' ,a7(+e dre!t(+(n (sh(n shu+' shpesh
)ara)ter(st()' se dre!t(+( ( 7are 'sht' p(n,u0 n' t' v'rtet' e dre!t' e dh'n'. N'
d(stan1a t' n!'!ta5 pane0 ,r(0' ,!(thashtu sh-a6 shpesh 0ara<0ara. N!' n!er( 6' nu) e d(
o7!e)t(n5 du)e +7a!tur at' n' n!' d(stan1' pre! rreth A +etra p'r d(1edF n!' t' dyt'5 e
1(0a (shte rreth 9 +etra pas t(!5 at'her' )a de)0aruar se a( e pa tash+' n,a at!e.
"er,+ann v' )'to rrethana shreCd0y +e n!' supo.(+ t' +undsh'+ n' -or+'n dhe
rre,u00(+(n e )'+7't s( e0e+ente t' ,!a00a ret(n's n' +arr'dh'n(eF as nu) do t' !et'
shu+' e v'sht(r' 6' sh)on n' t'.
N' dre!t(+e t' 1a)tuara t' 7are n!oh!a e he)urave t' du)et t' !et' +' e 0eht' se t'
t!er't5 por )!o 'sht' du)e ndryshuar p'r (nd(v(dua0(tet(n e syve @NS .. "er,+ann p.
35W>34.
4jellja e pjes&e a"sore t reti"s " zb#limi" e ma!hsi&e m t &ola !he
!ista"$a.
N' de)0arat'n e +'parsh+e5 (shte +end(+( +adh's(ve t' du)sh+e dhe d(stan1at
+e t' du)e par' deut0(1hst5 6endrore5 p!es't e s(,uruara t' ret(n'. Dre!t per(-er( rr(t
edhe v(.(7(0(tet(n e +adh's(ve s( d(stan1a n,a5 por n' asn!' +'nyr' n' t' ,!(tha
dre!t(+et n' t' n!'!t(n raport. /'.h,(+et e +'s(p'r+e !an' n,a Hue1)5 /o0)+ann +e
v(0' sht'p(5 d(sa n,a "er,+ann5 +' e deta!uar e u7ert +e py00tar've5 n' t' 1(0'n5
nd'r t' t!era t' p'r1a)tuara n' +'nyr' spe1(-()e se pa+und's(a e dy p()a t' da00ohen
n' n!' -ar' d(stan1e n,a 7osht( ( syr(t5 +os dev(!(+e opt()e e syr(t +und t' !et'
shtyr'F dhe se nu+rat e ndrysh+e t' +es+e apo sheshe5 ( par' n'n t' n!'!t(n )'nd +e
he6!en ndrysh+e +e +adh's( t' syr(t5 +und t' sh(het n' a-'rs( t' 7osht(t opt() +e
p!es't +' t' 0ar,'ta t' ret(n's5 s( n' d(stan1'.
P'r t' .,!eruar deta!e t' )'t(! )ap(tu00( !o shu+' 0ar,5 un' +endo! se5 n' +'nyr' +'
spe1(-()e5 n' 0(dh!e +e )'to e)sper(+ente +7( nevo!'n p'r re-eren1' do)u+ente
or(,!(na0e.
Hue1) n' r) *D00er. 3K>W S. L9
/o0)+ann5 n' ;a,ner ;ort. rt. Sheh. S. ==>
u7ert dhe FTrter5 n' GRFE r1h. F. Ophtha0+. III. S. 3> dhe *o0es1hott
#nters. I/. 3A S.
"er,+ann5 n' HEN&E dhe P-eu-er Pe(ts1hr. III. F. /o0. II. S. LI
*e )'t'5 t' vendosur testet p'r t' p'r1a)tuar +adh's(n' e p!es's s' ret(n's5 +e t'
1(0at n!' du)et e +preht' t' +!a-tuesh+e p'r t' t' !et' n' ,!end!e p'r t' 0eEuar
do)u+ent(n5 n' +arr'dh'n(e5 8-ar' EH ;e7er n' raportet e. So1 sa)sone. 3K?=5 S.
39K --.5 u7ert dhe FOERSTER !an' t' sh()o!+' n' ,a.etat e p'r+endura.
Ballimet " !ista"$ =sy(.
Rreth p'rsosur( t' propor1(on(t )a EH ;e7er
?I4
t' dh'nat e +'posht+eJ
UD(sse1u( 1harta+ papyra1ea+ s1r(ptor(a+ +a,n(tud(ne +aE(+e 1onsueta n' partes
o1to ae6ua0es et 1u(0(7et part( 0(nea+ re1ta+ et (ns1r(ps( sht'p( t' 7ara7arta5 1urans
S(+u05 o+nes ut 0(neae ae6ua0( 1rass(t(e et n(,r(t(e5 d(versa aute+ 0on,(tud(ne
ESSENT. "rev(ss(+a 0(nea 3WW +(00(+etr(s 0(nea 6uaeda+ a0(a 0on,(or 3WW` ++5
0on,(or a0(a 3W3 ++ 1onsta7at. Ita d(versae 0(neae us6ue ad 0on,(tud(ne+ 3W?
+(00(+etroru+ du1tae sunt.
?I4
pro!r. :oll. p. 3>9

0a+ duae 1hartae (uEta se pos(tae ho+(n( propone7antur5 1u(us su7t(0(tate+ /IS#S
EEa+(nare 1up(e7a+. Ho+(nes art( de0(neand( opera+ navantes5 (deo6ue /(su
eE1u0to ,audentes5 0(nea+ perpend(1u0aru+ 3WW ++ 0on,a+ n!' &(nea perpend(1u0ar(
3W3 ++ &on,a d(s1reverunt5 et eEper(+enta ter5 6uater et 6u(n6u(es (terato se+pre
0on,(ore+ 0(nea+ re1te (nd(1arunt.11(d(t +as)o! et ut DEF<t(,at( t(! nonnun6ua+
errarent. P0ures ho+(nes vero &INES 3WW et 3W> ++ 0on,as !o5 sed !o NISI 1erto
&INES 3WW et 3W? ++ 0on,as d(st(nEerunt. T(! eEper(+ent(s (nte00e1tu+ est5 n!'
1entes(+a+ nonnu00(s5 n,a a0((s vero v(,es(+a+ 0(neae parte+5 6ua a0tera a0tera 0(nea
para00e0a *a(or est )ena6ur 1erto /(su 1o,nose(. U
D(sa e)sper(+ente persona0e +7( da00(+et vet'+ e du)sh+e e d(stan1ave rreth(t
)a+ p'r+endur @sh(h -6. $ap. L4.
b( to#$h.
Rreth +adh's(a e vet'+ t' du)sh'+ d(stan1' n,a p()at e 7usu00 n' 0')ur' 'sht' (
n!ohur p'r t' EH ;e7er par' t' 7'r' het(+e5 dhe ,!et( se )!o d(stan1' 'sht'
!asht'.a)on(sht e ndrysh+e n' p!es' t' ndrysh+e t' 0')ur's. ( ,!et( nd!esh+'r(s' par
+' t' +adh n' +a!' t' ,!uh's5 )u edhe n' `. &(n. D(stan1ohet p()'n 7usu00 'sht'
.7u0uar s( t' dy-(sht'5 s' shpe!t( n' s(p'r-a6e vo0ar e trup' -und(t @0 par. &(n.45 P!es't e
)u6e e 7u.'ve @9 &(n.45 N' an'n vo0ar e trup' t' dyt' @9 &(n.4 Et!5 t' pa)t'n n' p!es't e
s(p'r+e t' shty00's )urr(.ore dhe n' +es t' )rahut t' s(p'r+e dhe )'+7' t' u0't @=W
par. &(n.4. Ta7e0a e t(! v'.h,(+( 'sht' +' e deta!uar n' s. pro!r. :oll. p. ?W sequ., +'
t' sh)urt'r t' )ontra)tuar n' )upt(+(n e nen(t t' )onta)t dhe nd!esh+'r( t' p'r7ash)'t
n' ;ort ;a,ner. $u p dhe ?=L. N' s. 7hand0 n' raportet e &e(ps(1. So1. 3K?= -. . K?
--
?K4
!an' r(prodhuarF n' t' 1(0'n vend( ( -und(t a( ende shto!1ave t' ndrysh+e n'
)on1ept(+(n e p'r,!(thsh'+ t' )upt(+ hap's(r's dhe +etodat p'r p'r1a)t(+(n e
past'rt(s' t' sa!5 !an' t'. /'.h,(+et e #e7er !an' par' e 00en Tho+son @n' $din".
Med. su!jerimet dhe. Nourn. nr. 33A45 +' von' n,a /a0ent(n @te)stet sh)o00ore. d.
Phys(o0 3K>> /o0. t' SH"<sC ?A?45 Phys(o0 -und C.er+a). Stud(+et ose
S(t.un,s7er. e /!en's. )ad. :/.S. >9? :/II. S. ?A=5 *o0es1hott5 T'
ndrysh+e. Nen' p 3K=4 v'rtetuar dhe .,!eruar n,a )y ( -und(t pas d(sa +arr'dh'n(eve.
?K4
-ra,+ent n,a a(5 por pa ta7e0at5 n' Pentra070 FECHNER<s'. 3K?= Nr =3
Ta7e0a 'sht' ,!(thashtu C.er+a) phys(o0o, n' e sa!. Stud p.?> dh'n'.

P'rvo!' shu+' (nteresante p'r t' s(8 duhet Ch0oro-or+(erun, dhe aneste.(5
d(stan1at vet'+ du)sh+e rreth( shu+' +' t' +'dha n' 0')ur'5 &(1hten-e0s )a n'
S(t.un,s7e<set e /!en's.)ad.5 3K?I /I. p. ==K t' n!ohur. $ushtet e para0(.uar e
0')ur's )an' t' n!'!t(n su)ses5 8-ar' p'rvo!a e &andry n' ar)(v. 0$. de
med. EE(E. Nuill. )htator @Cannst. Jahres7er. -. 3K?9. p. 3KL4 dhe s(do+os ;undt n'
HEN&E dhe P-eu-er Pe(ts1hr. 3K?K5 -. 9I95 ,!(thashtu "roCn Se6uard n'
Cannst. Jahres7er. 3K?=5 -. Jan' t' )rahasohen 9W95 ( 1(0( )y ( -und(t ,!(thashtu
raportuar n!' rast t' .vo,'0(+(t t' d(stan1's vet'+ t' du)sh'+ n,a n!' ,!end!e h(per<
estet()e. P'rvo!a p'r t' ushtruar s(8 duhet n,a d(stan1a vet'+ du)sh'+ 'sht'
.vo,'0uar5 Hoppe )a n' s. *ed(8. &et'r. 3K?> "ot(+( 95 C.er+a) n' d(s)ut(+et e
+'s(p'r+e5 dhe ve8an'r(sht /o0)+ann n' S(t.un,s7er. d. sa)sone. So1. 3K?K5 -. =K t'
n!ohur.
D(s)ut(+et teor()e p'r )ushtet e dho+'s 0')ur's sh6(sore +und t' ,!enden n'
,a.etat e 1(tuara +ed(1(n e #e7er dhe C.er+a)5 n' &ot.e<s'. Ps()o0o,!(n'. 35K?95 n'
)ontr(7utet *e(ssner<s'. P. anato+(st. u. Phys(o0. 0')ur's. &e(p.(, n' 3K?= dhe n'
7hand0 ;undt<s'.5 $urr' p'r+7an n!' p'r+70edh!e t' deta!uar +7( )'t' te+'.
$( ko"$eptim t kohs !he l&izjes,
N'se dy p'rshtyp!et !an' 7'r' n' su)ses(on t' shpe!t'5 ata )a0o! +7( n!' un(-or+'
p'r nd!es(5 dhe +und t' pyes(n se s( ( +adh nd'r)oh' duhet t' !et' n' +es t' dy
p'rshtyp!eve t' n!'!t' ende )ons(derohet s( n!' da00(+ +und.
N!' p'r,!(,!e e past'r e)sper(+enta0e n' )'t' pyet!e +und t' rr!edh(n n,a n!' arsye
ana0o,e se s( p'r t' pra,u ( ,!er' hap's(r' nu) !ap(n. Sepse5 s( t' ,!(th' )a n!'
p'rshtyp!e Irrad(at(ons)re(s p'rreth5 du)e 0'n' ndon!' p'rshtyp!e t' n!' !ehon'. sht'
tan( a+'.5 e 1(0a 0' p'rshtyp!en e par' +e t' hyr' ( dyt( ende t' -ort' t' +!a-tuesh+e
se ndrysh(+( n,a e dyt' pra,ut t' dendur ndrysh(+ nu) arr(het5 duhet t' )a0o!n'
p'rshtyp!en e n!' un(-or+' +e t!etr'n.
D()ush +und t' pyes5 n'se !o pa+und's(a5 dy t' )r(!o! shpe!t pas 8do t!er'
p'rshtyp!et 6' hy!n' s( t' da00uesh+e5 varet vet'+ n' )'t' rrethan'. Rreth $'tu as,!'
nu) 'sht' .,!edhur n' +'nyr' e+p(r()e5 dhe e v'sht(r' p'r t' vendosur n' +'nyr' t'
s(,urt'. Ndoshta por ,!en ana0o,!(n' e +arr'dh'n(eve hap's(nore ashtu s( n' raportet
)oh' n' vend t' th!esht n!' pa+und's(5 )ons(derohet ende n!'r(<t!etr(n p'rshtyp!e
shu+' t' n,ushta s( t' da00uesh+e.
*e,!(that'5 !u +und t' )'tu e).(sten1'n e nd!es( n' 6ar6et @as4 d(s)utohet )upt(+(
nu) ar,u+ento!n'F por a!o ndoshta )a ,!'ra t' +(ra p'r veten e tyre5 6' +asa
su7!e)t(ve e )oh's n' +'nyr' 6' t' 0uhat!et e ps()o<-(.()e n' ne5 s( n!'s( su7!e)t(ve e
v'00(+(t 'sht' ( 0(dhur +e 6ar6et nd(!or vet'+5 dhe 8do ,!' 6' 7(e n' per(udh'n e
0')und!e t' t(00'5 do t' +und t' da00ohen a6 pa) )oh'5 s( at' 7(e n' va.hd(+(n e n!'
rreth( nd(!or5 n' hap's(r'. Do t' (shte e )ot' tan(5 t' hetuar +' te! )'t' h(pote.' pa
+und's(n' e arsyet(+(t +' t' sa)t' )'tu.
Pyet!a p'r t' 1(0'n )y 'sht'5 nd'r t' t!era v!en n' )ons(derat' n' p'rp!e)!e p'r t'
d(s) nd'rruar +e se)tor't e 7ardh' dhe e .e.'. Nd'rsa n!' se)tor t' 7ardh' )a0on5
p'rshtyp!a rr(tet s( n!' .( )a0on5 a!o .vo,'0ohet. 'sht' para6(t!a e un(-or+(tet(t 0(dhur
vet'+ +e )usht 6' da00(+( n' +es +(n(+u+ dhe +a)s(+u+5 pra,u (ntens(ve da00(+(
nu) 'sht' arr(tur5 ( 1(0( p'r7'het n,a t' 6eta5 p'rshtyp!et )on1eptuar t' dr(t's5 ose
para6(t!a e un(-or+(tet(t du)e p'r1!e00' se +(n(+a0e dhe +a)s(+a0e e p'rshtyp!e t'
ndodh' n' +'nyr' t' shpe!t' n' su)ses(on5 se ne t' dy nu) +und t' da00o! n'
)oh'F dhe p'r )'t' arsye ndrysh(+( t' !et' +' ( +adh5 pa )o+pro+entuar pa+!en e
un(-or+(tet(t5 s( n' p'rshtyp!et e 6et' au-,e-a2te+M
Du)et se e).(ston n!' +'nyr' p'r t' vendosur n' 7a.' t' n!' e)sper(+ent( )'tu n'
pyet!en e par'5 n' 6o-t' se !u ende )en( d(sa t' dh'na t' p'r1a)tuara +' par'.
N' 0(dh!e +e 8'sht!en e pra,ut )oh' 8'sht!a 'sht' pas )oh' e 1(0a 'sht' e nevo!sh+e
p'r t' )on1epto! n!' p'rshtyp!e dh'n' 6art's( t' 1a)tuar. Rreth $'tu ,!en( d(sa
v'.h,(+e dhe e)sper(+ente t' /a0ent(n n' te)stet e t(!. ( Phys(o0. II. P. >I3J
UC(0( +(n(+a0e e )oh's < thot' a( < +e ushtr(+(n e duhur 'sht' p!es' e n!' pa+!e t'
)'na6sh+e t' o7!e)teve t' n!ohura5 ne shoh(+ +' +(r' n,a shu+' t' n!ohur p'r ne s(
t' &eEuar 0etra )a+ 0eEuar t' shtypura vet'+ n!' 0(n!' +' t' +adhe t' )'sa! pune
@te)steve /a0ent(nGs1hen45 )'shtu. erdh( n' 3W ,!y6e n' n!' 0et'r n' n!' +a)s(+u+
>.935 n!' +(n(+u+ pre! 9.=> dhe n!' +esatare pre! =5==W Ter.(en5 n' 0eE(+ p'r+es
n!' -a6e t' t'r'5 para,ra-( nu) e 7'r(5 dhe )(shte shtypur th!esht +e hap t' +adh5
,!endet n' 9A9L 0et'r dhe shen!at e p()'s(+(t 3 +(nut' =9 se)onda. $!o 'sht' p'r n!'
(+a.h +esatar(sht +e 9.3W Ter.(en. e )a+ 7'r' t' n!'!t(n e)sper(+ent +e n!' an' t'
va.hduesh'+ Pet(t pres(on(n e )'sa! pune5 )'shtu 6' )a+ nevo!' p'r =L>> sh)ron!a
dhe )ara)tere t' t!era 9 +(nuta 39 se)onda5 )'shtu 6' p'r n!' p'rshtyp!e 9 5 W3
Ter.(en. P'r )'t' arsye ne +und t' supo.o!+' n' p'r,!(th's( 6' )e+( vet'+ 9<>
Ter.(en +esatar(sht )an' nevo!' n' 0eE(+(n e shpe!t' p'r 6'00(+ t' 8do )ara)ter. U
Rreth 0'v(.!eve t' per1eptuesh+e +' t' vo,0a t' ,!e! (n-or+a1(on(n e +'posht'+
n' 0(7r(n Geh0er s' -!a0't5 -ytyr'n art()u00 S. 3>?I5 e *un1)eJ
UN,a p'r1a)t(+(n e )oh'.,!at!es s' p'rshtyp!e dr(t' n' sy n' 0(dh!e +e +adh's(n' e
+'s(p'r+e e )'nd v(.ua0e +und t' shp!e,ohet se pse d(sa 0'v(.!e shu+' t' n,ada0t'
nu) per1eptohen. G. G . S1h+(dt
?L4
.,!edh p'r t' 7'r' )'t' t' 6art'5 she+7u00(n se
y!et ende du)et t' 6'ndro!' ende5 edhe n' e)uator5 )u 0'v(.!a e sa! 'sht' +' e shpe!t'.
n' 6o-t' se ne )e+( vendosur )oh'.,!at!en e p'rshtyp!e t' 0ehta n' sy t' 0art' p'r W.?
se1.5 )a0on n'p'r y00 n' )'t' per(udh' n!' har) pre! vet'+ ? se1 .5 dhe pas( a!o 'sht'
+' e vo,'0 se )'nd +' t' vo,'0 t' n!' o7!e)t( hap's(nor5 du)et t' 6'ndro!' ende. N'se
y00 n' an'n t!et'r t' sh()uara n'p'r+!et n!' te0es)op +e vet'+ 3WW n .+adh(+5 )'nd
-ytyr' 'sht' ?W se1.5 dhe 0'v(.!a e sa! 'sht'5 +e,!(that'5 +e p'rp!e)!e dhe v'sht(r' se
v'n' re5 por du)et +' e shpe!t'5 +' e +adhe .+adh(+5 du)e ap0()uar. $'tu5
+e,!(that'5 p'rshtyp!a e ,!a00' e dr(t's s' y00(t n' sy n' )ons(derat'5 sepse n' v'.h,uar
0'v(.!en e dor's +(nut' t' n!' or' S1h+(dt +arr' n!' re.u0tat t' ndrysh'+ . $!o )a t'
n!'!t(n respe)t t' .7at(+(t t' n!' her' .+adh(+ dh!et' )'shtu p()'r(sht v'rtet'.Por n,a
,!at's(n' e a)rep >.K par. &(n. (shte5 dhe )'nd v(.ua0e e n!' departa+ent( t' sa! @p'r 0W
P. d(stan1' pre! v(.(on(t t' da00uesh+e t' v'.h,ues(t4 3=.? +(n. p'r7'n(n5 )'shtu 6'
0'v(.!a (shte e n!'!t' n' n!' t' dyt' R 3=.? se1. sa du)et5 +e 3WE .+adh(+ dhe 3=? se1.
ose 9 +(n. 3?s. tan( v!en +e )'t'5 por +etod' .,!uar p'r t' +atur 0'v(.!et +' t' vo,0a5
shu+'5 s(do+os t' p'r7a00et +e +preht's(n' dhe .7u0(+(n e o7!e)t(t t' v're!tur n'
pa+!e5 e 1(0a 'sht' arsye!a pse dy (n-or+a1(on ( )o+un()uar n' +'nyr' shu+' t'
ndrysh+e n,a n!'r(<t!etr(. P'r t' )ontro00uar )'t' t' -und(t5 )a+ v're!tur edhe dor'n
+(nut' e or's s(+e5 t' 1(0at L53 &(n. 0'v(. ,!at' dhe 8e0()u 70u n' n!' p()' t' ver7uar
7ardh' Ga.eta. P'r sa )oh' 6' a( sh)o( p'r )'t' t' -und(t5 un' )a+ 6en' -ort p'rs'r( t'
n!'!t'n ,!' +e sy t' 0(r' dhe t' per1epto!n' n' n!' ,!er's( no+(na0e pre! K P.5 por a(
du)et t' 6'ndro!' ende5 n'se a( (shte n' n!' shen!at e .e.a t' rr(6rave5 )'shtu 6' p'r
)'t' arsye )!o 0'v(.!e s( )u-(r( 6' 'sht' p'r t' pranuar se 8-ar' +und t' ushtro!' syr(n
t(+ ende. Pra5 ne +und vet'+ t' dy-(sht' ato +adh's( t' 1a)tuar t' 3=.A se1 dhe n'
raportet e 3W. ; t' +arr' K p'r t' +arr' )'nd +' t' vo,'0 v(.ua0 t' a-'rt +e => se)onda
p'r syt' e +(.
AW4
5 e 1(0a5 +e,!(that'5 n' )ushte +' pa) t' -avorsh+e5 ve8an'r(sht n'
6o-t' se +at!en d(stan1'n e +a!a a)rep +es dy +(nuta ,od(t!e ra 0ar,5 nu) do t' !et'
a6 e vo,'0. $!o shp!e,on edhe pse 0'v(.!a e y!eve n' te0es)op't 'sht' e du)sh+e n'
n!' )'nd v(.ua0e e ?W se1.5 G!e,!'s(sht p!ese t' tyre n' hap's(r' re0at(v(sht t' err't5
p!es'r(sht p'r sh)a) se -usha e par' t' te0es)op(t ndr(8on d(8)a rreth(nat e sa! p'r
sh)a) t' p'r sh)a) t' dr(t' t' -ort' 7renda5 por tu7 .e.' 'sht' p0ot's(sht e err't5 dhe n'
)'t' +'nyr' )'shtu 6' d(stan1a e ndryshuesh+e e y00(t +und t' +atet n,a 7u.' t'
-ush's. U
?L4
Hand dhe te)steve +'s(+ore t' F(0o.o-(s' Natyrore. G(ess. 3K9A S. >I3
K
AW4
&0o,ar(t!a e sa)t' !an' => U?WU U.


$!o +und t' 7'het du)e nd!e)ur deta!et e /a0ent(n n' s. *ater(a0 d(da)t(). II. P. >A?
t' shtuarJ
U#n' nu) +und t' ende 0'v(.!a e +(nut' dor's ar( @a Ehep(45 e 1(0a )a n!' ,!at's(
pre! 3>.? ++5 e per1epto!n' +e sy t' 0(r' n' +es t' +(r'5 ata por n,a ana t!et'r t'
shoh(+ n'se un' p'rdor' n!' .+adhues 3`+a0. *ashtr(+5 ,!at's(a e tre,ues praruar
n' n!' t!et'r or'n 3K +(0(+etra5 )'shtu 6' un' t' +arr' -ortes'n e prap+e e p()ut n'
-()s(+(t t' +preht' n' > d(stan1' (n8 n,a syr( ( vet'+ ende e v'rtet' n' dr(t' t'
ndr(tsh+e5 por t' ,!(th' ,!'5 por .hvendoset I n!' ,ot' .+adhues do t' +7a!' n' 8do
(nspe)t(+ t' p'r1(pt' p'r ,!u+' para.5 3`+a0 .,!eruar p'r edhe > (n8 sh()(+(5 )'shtu
6' un' +und ta )upto! ndrysh(+(n 0o)a0 n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e .... T' ,!(tha
)'to d(spo.(ta t' shpe!t's(s' s' dyt' t' ndrysh(+(t t' vo,'0 n' )'nd v(.ua0e p'r t'
dh'n' edhe t' dh'nat +' t' sa)ta parapra)e vet'+ v0erat e p'ra-'rta5 p'r sh)a) se n!'
nu+'r ( +adh ( )ushteve an'sore 6' nu) !an' ,!(th+on' t' sa)t's(sht +und t' +erren
n' 00o,ar(t!en5 n' the07 t' p'r-sh(r'.5 !o vet'+ (ntens(tet( ( dr(t's5 +e -a+' dhe n,!yra e
o7!e)t(t t' sh()uara5 n' d(stan1'5 d(stan1a sh()(+(n dhe 7u.' -ytyr' t' syr(t5 por edhe
natyr'n e o7!e)teve -6(n!e )a n' per1ept(+(n e 6u(etest &'v(.!et n!' nd()(+ t'
r'nd's(sh'+. sht' ndoshta dora e or's .. ". d(re)t -(ner ,od(t!e prapa5 0'v(.!a e t(! e
vo,'0 'sht' +' e 0eht' se sa 'sht' +enduar )urr'5 sepse ata ,!o7'5 +ontuar s( sto0(t'5
du)e sh'r7yer 0(n!at n' -()se /er,0e(1hun,spun)ten dhe .hvendos!es !o t'
)ons(deruesh+e t' t(p a)rep n' +' e du)sh+e. U
9%%. Paralel me lijet Feberi lijit
1(
.
Nu) 'sht' n!' pyet!e the+e0ore p'r t' 1(0at ne )e+( 6en' !asht' +e rast(n e prov's
s' &(,!(t /e7er(t5 dhe do t' !et' )'tu p'r t' +arr' n' )ons(derat' +' t' sa)t' t' n'se
dhe sa 0ar, nd!esh+'r( t' da00(+eve +e nd!esh+'r(n' a7so0ut p'r +adh's(ve
st(+u0uese 'sht' para0e05 do+eth'n'5 n'se +od(-()(+(n e nd!esh+'r(s' p'r t'
st(+u!ve5 e 1(0a 'sht' prodhuar n,a vepr(+( ( st(+u!ve vet'5 nd!esh+'r(n' p'r da00(+et
p'r-sh(r' t' n!'!t'n ,!'.
34
R(sh()(+( S. 3KW -. 9>W --.

N!' d(s) t' 7ardh' n' 0et'r t' .e.' 7'het ( +7u0uar +e v'.h,(+ t' va.hduesh'+ +e
n!' der( n' d(sa )u-(!ve err'suar ve00o ,r(5 n!' d'sh+( se nd!esh+'r(a p'r dr(t'n 'sht'
du00ed n,a vepr(+( ( sa!5 du)e p'r-sh(r' ende +und t' shton( +!a-t prova t' t!era. Pas
0odh!es n,a +7ante ose he6!en n,ar)esa n!' pesh' 'sht' n' an'n t!et'r n' vend t'
per1eptuar s( t' r'nda5 s(pas t' 1(0's t' nd!esh+'r(s' s' pesha rr(tet tre,uara n,a
vepr(+( +'parsh'+ t' peshave. Nu) ( ta)on n!' st(+u0 +' t' +adh t' 0ehta5 )'tu n!'
pesh' +' t' vo,'0 p'r tGu nd!er' n' +'nyr' t' 7ara7art'.
Pyet!a 'sht'J po n' )'t' +'nyr' edhe vet'+ e du)sh+e apo edhe ( 7ara7art'
ndrysh(+ dr(ta )ons(deruesh'+5 ndrysh(+( n' pesh' 'sht' .,!eruar ose t' redu)tuara
p'r t' tre,uar5 ose 'sht' trup( ( 0odhur ende t' nd!ehet po a6 -ort se pa 0odh!e e n!'!ta
da00(+( pres(on -(.()M
P'r sh()(+ t' par' a!o tan( +und t' du)et +!a-t e natyrsh+e 6' )ur 8do dy st(+u!t
per1eptohet +' t' do7't apo t' -ort' p'r veten e tyre5 dhe ( n!'!t( ndrysh(+
per1eptohet +' t' do7't apo t' -ort'. Por5 s( &(,!( #e7er na )a +'suar 6' )ur dy
st(+u!t !an' +e t' v'rtet' t' do7't apo t' -ort'5 d(-eren1a 'sht' ende po a6 e -ort' sa
per1eptohet +' par'5 n' 6o-t' se a( 'sht' do7'suar +e st(+u! n' t' n!'!t'n )oh' n'
)ushte t' n!'!ta ose t' rr(turF )'shtu +od(-()uar arsye t' 7rendsh+e p'rshtyp!a e
st(+u!ve poten1(a0(sht +und t' )et' t' n!'!t(n su)ses s( +od(-()(+(n e v'rtet'
o7!e)t(ve t' st(+u!ve5 dhe ndrysh(+( do t' nd(het vet'+ n' +'nyr' -ort.
N' -a)t5 a!o 6' 'sht' 6ua!tur ps()o<-(.()J nd!esh+'r(a nda! n!' st(+u0 'sht' (
ndryshuarM N'se n!' +arr'dh'n(e -()se +es a)t(v(tet(t ps()o-(.() dhe nd!es( 'sht'
dh'n'5 )!o +und t' thot' as,!' t!et'r seJ a!o 'sht' n!' +adh's( t' ndrysh+e st(+u0
)'r)on t' n!'!t'n p'rshtyp!e5 d+th prodho!n' t' n!'!t'n vepr(+tar( ps()o<-(.(). sht'
tan( 0(,!( ( #e7er +arr' t'r's(sht n' vend p'r tG(u re-eruar +arr'dh'n(eve t' nd!es( t'
st(+u!ve n' vend n' +arr'dh'n(en e nd!es( t' sh)a)tuar 7renda a1ar(+5 )'shtu 6' )a
p'r t' da0' p'r t' n!'!t'n ,!'5 n'se st(+u0 !asht' vepruar do7'suar5 ose e-e)t( ( t(! (
7rendsh'+ 'sht' do7'suar s( dhe do7's(+(n e st(+u0(t t' !asht'+ vet'+ p'r arsye t'
do7's(+(t t' vepr(+(t t' 7rendsh'+ 'sht' n'n sh6yrt(+F sh)urt'r 70unt(n, e-e)t(n e
st(+u0(t 7renda dhe !asht' do7's(+(n e sa! duhet t' )en' t' n!'!t(n su)ses5 6' e )an'
7'r' da00(+ p'r t' pandryshuar nd!es( n'se ato 0(dhen +e )o+ponent't n' t' n!'!t(n
raport.
do5 e 0(,!(t s(,ur(sht /e7er(t !o n,a st(+u! t' !asht'+ p'r e-e)t t' 7rendsh'+5 pra5
s( re.u0tat ( a)t(v(tet(t t' detyruar ps()o-(.() t' trans-eruesh+e5 da00(+( nd!es( nu) do
t' !et' )onstant n'se d(-eren1a re0at(ve apo raport( ( e-e)teve t' 7rendsh+e t' +atura
d(s( t' +7etet )onstante5 por ndrysho( pas 8do n!' -un)s(on ( d(-eren1's s' tyre
a7so0ut5 )'shtu 6' +und t' )y p'r-und(+ ( 0(,!(t nu) do t' trans-erohet n,a !asht' n'
7rend's(F dhe )'shtu ne shoh(+ se 8'sht!a p'r t' 1(0'n )y 'sht'5 n' -a)t5 du)e -(tuar
n!' r'nd's( the+e0ore p'r +'s(+(n ton'.sht' n!' pyet!e n!'r(t pre! urave +(d(s
ps()o-(.()e t' !asht+e dhe t' 7rendsh+e.
Edhe p'rve8 pyet!en se sa 0ar, 'sht' var's(a +es nd!esh+'r(s' a7so0ute dhe
d(-eren1(a0e 'sht'5 the07'sore ose !o esen1(a0e5 e 8'sht!e t' r'nd's(sh+e5 dhe vend(+(
s( shu+' e p'rshtatsh+e5 ne n!' hap ( 6art's(s' p'rpara n' do)tr(n'n ende n' +'nyr'
t' err't e nervo.(.'+ p'r t' 7'r' t' 7'r' dhe eE1(ta7(0(ty.
#n' dua 0(,!(n p'r at' 6' )ryes(sht sh6et's(+e p'r 8'sht!en n'se a!o 'sht' p'r t'
)ons(derohet s( n!' trans-er(+ ( ;e7er(an n,a !asht' p'r 7renda5 +e li!j paralel i
'e"er4s apo t' sh)urt'r t li!jit paralele th(rr!es. !o +und t' shprehet s( +' posht'J
qo5t se nj ndryshim n ndjeshmri pr dy stimujve n t njjtin
raport, me!jithat ndjenja e di5eren%s s tyre m"etet i njjt .
Sa+e poh(+ 'sht' )'shtu de)0arat'n e +'posht+eJ
@ur dy stimujt jan t dy per%eptuar m t do"t apo m t 5ort se m par, kshtu
q di5eren%a e tyre duket ende si i madh si m par pr ndjesi6 n qo5t se keni pasur
pr t ndryshuar dy stimujve n kushte t njjta pr t marr ish 5uqin a"solute t
ndjesi me an t dy.
*e pyet!en se a ndrysh(+ ( p'r)ohsh'+ ( nd!esh+'r(s' a7so0ute t' n!'!t'n p!es'
nd!e< n!a e n!' a+enda+ent( t' nd!esh+'r(s' s' sa! t' d(-eren1uar t' )ons(deruesh+e
t' )rye!' +e t'5 )an' t' varur n,a ta5 'sht' n' n!' )onte)st natyror5 8'sht!a n'se n!'
ndrysh(+ hap's(nor t' nd!esh+'r(s' a7so0ute5 d+th5 n!' d(-eren1' pre! nd!esh+'r(s'
a7so0ute +(d(s p!es' t' ndrysh+e5 n!' shu+'00o!sh+'r( t' nd!esh+'r(s' s' tyre
d(-eren1(a0e t' )ons(deruesh+e t' )ryer +e5 )an' varur +7( taF dhe +e an' t' )'sa!
trans-eron 8'sht!en e 0(,!(t ton' n,a p'r)ohsh+e +7( Hap's(nor. P!es't e ndrysh+e t'
ret(n' )an' tre,uar n!' ndrysh(+ t' ndrysh+e a7so0ut dhe n!' nd!esh+'r( t' ndrysh+e
p'r dr(t'n. Go para0e0e nd!esh'+ n' )'t' dre!t(+M T' n!'!tat n,ar)esa !an' nd!er' n'
p!es' t' ndrysh+e t' trup(t5 s( t' ndrysh+e t' v'sht(r'F !o +und t' sh(het +e ato
p!es' t' trup(t5 t' 1(0at nd(hen t' n!'!tat pesha s( e r'nd'5 dhe ndrysh(+ peshe dh'n'
0eht's(shtM
*ua +' du)et se n!' pyet!e t' t(00a ndon!'her' !an' 7'r' t' 6artaF ende +' pa) se
ata (sh(n n' +'nyr' t' 6art' u p'r,!(,! dhe ( r'nd's(sh'+5 por )a pyet!e the+e0ore.
$!o nu) 'sht' e d(s)utuesh+e5 n'se n' d(-eren1a t' p'r)ohsh+e t' nd!esh+'r(s'
a7so0ute5 por ndrysh(+ n' nd!esh+'r( +und t' +7etet e n!'!t'5 a!o ,!(thashtu +und t'
ap0()o!n' p'r d(vers(tet(n hap's(nor5 dhe anas!e00tas5 n' +'nyr' 6' )on-(r+(+et e
)t(t t' -0as pas an'n e p'r)ohsh+e n' -avor t' e).(sten1's s' sa! n' an'n e
hap's(nor5 dhe anas!e00tas5 pa +e,!(that'5 6' n!' +und t' sh+an,ur detyr'n p'r t'
provuar at' p'r t' dy!a pa0't s(do+os.
N' p'r,!(th's( +und t' n,a v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t n' rrethana t' 1a)tuara5 !o t'
n!'!t'n ,!' +7( v0e-sh+'r(n' n' rrethana t' t!era t' +7y00ura +(r'5 dhe a!o +und5 pa
nd!esh+'r( a7so0ute dhe d(-eren1(a0e n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e5 pra )udo5 e
nevo!sh+e )ushtetuese n,a natyra e tyre5 n,a n!'r(<t!etr( varet5 por edhe t' !en'
rrethanat t' 1(0at nd()o!n' t' dy n' t' n!'!t'n )oh' rr(t!en ose .vo,'0(+(n e5 n' +'nyr'
6' a!o 'sht' e +!a-tuesh+e5 )'shtu 6' -a)t( 6' t' dy nu) !an' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e t' varur n,a n!'r(<t!etr(5 !o s( arsye 'sht' p'r t' tre,uar se n!'
,!(th+on' +7etet )onstante )ur ndrysh(+et t!era5 s( ato ashtu s( edhe pa dhe )und'r
n!'r( t!etr(t se +e n!'r(<t!etr(n dhe su7!e)t te ndryshuar n' t' n!'!t(n )upt(+F +e -!a0'
t' t!era5 6' e n!'!ta n' rrethana t' 1a)tuara t' vepruar 'sht'5 n' 6o-t' se a!o nu) 'sht'
)udo.
sht' e r'nd's(sh+e t' +os v' re ,!end!en e 0(,!(t 6' nd!esh+'r(a p'r t' dy
st(+u!ve ndryshuar +e t' v'rtet' n' t' n!'!t(n raport5 Rua!t!a da00(+( nd!es( 'sht' p'r
t' pr(tur +' pas. . &e t' supo.o!+'5 p'r she+7u005 n!' n!'!ta st(+u0 ta)ohen dy p!es'
t' ret(n's n,a -(00(+( ( n!'!t' nd!esh+'r(s' a7so0ute5 dhe do t' )'t' arsye -(00(+(sht
7ara7art' per1eptohet n,a t' dy s(F Tan( ndrysh(+( a7so0ut nd!esh+'r(s' vet'+ n!' n'
p0us ose +(nus5 s(8 'sht' edhe du)e supo.uar v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t para0e0e5
+en!'her' nd!en!a da00(+( n' +es t' dy t' 0(nd(n dhe )!o n' t' n!'!t'n +'nyr' duhet t'
rr(tet +e rr(t!en e da00(+(t n' nd!esh+'r(s' a7so0ute5 s()ur +e )onstante Nd!esh+'r(a
e dy st(+u0 6' te!)a0on n!' vend rr(tet5 +e,!(that'5 a!o +7etet )onstante p'r t' t!era.
T' ,!(tha pyet!et dhe rrethanat 6' !an' t' d(s)utuara )'tu n' 0(dh!e +e nd!en!at
(ntens(ve5 t' ,!e!n' .7at(+(n e tyre n' +'nyr' t' 7ara7art' t' ,!er'. P'rs'r(5 +und t'
pyesn(J po nd!ehet e dh'na +' t' 0eht' da00(+et .,!er(+(n )ur dhe )u .,!er(+et e
dh'na du)et +' ( +adhF dhe 'sht' para0e0 PRNDJ ndrysh(+( vet'+ ( du)sh'+ n'
.,!er(+(n +e .,!er(+(n vet'+ e du)sh+eM
N,a t' ,!(tha tan( 6' do t' tre,tohen n' v(!(+5 p'r a6 sa p'rvo!a e -(tuar n' )urs
aspa) )onte)st(n e d'sh(ruar dhe p0ot's(n' e d'sh(ruar t' pran(sh'+ p'r n!' t'
p'r,!(thsh+e5 t' th!esht' dhe t' 7u)ur p'r t' t' !et' n' ,!end!e p'r t' shprehur
re.u0tat(n. Por +und t' thuhet n' p'r,!(th's( se n!' var's( t' )ons(deruesh+e n' +es
t' nd!esh+'r(s' a7so0ute dhe d(-eren1(a0e p'r+es prov's n' v(!(+ t' 0(,!(t para0e0e
'sht' +ohuar d(re)t n' -ush'n e testeve pesh'.
Prov's ( &(,!(t /e7er(t vet' du)et t' +os !et' n' ,!end!e t' )et' su)ses ndryshe se
n' 6as!en para0e0 t' 0(,!(t5 dhe )'shtu p'r t' th'n' n' so0(dar(tet +e )usht 6' t'
!et'. P'r t' nevo!sh+e duhet t' ndrysho!' nervo.(.'+ apo nd!esh+'r( a7so0ute n'
rr!edh'n e e)sper(+enteve p'r sh)a) t' e)spo.(+(t t' va.hduesh'+ ose t' p'rs'r(tur
nda! st(+u!ve dhe +od(-()uar5 dhe )!o nu) du)et se n!' ( prov's ( 0(,!(t #e7er +7ar's(
n' n!' sh)a00' n,a sh)a00' t' ndrysh+e t' a1ar(+5 n'se !o n' t' n!'!t'n )oh'
Trans-er(+( ( n!'!t' n' e-e)t(n e 7rendsh+e apo n!' .ot'r(+eve 0(,!(t para0e0e.
#n' e )ons(dero! )'t' ar,u+ent !o t' dre!tp'rdre!t'5 por p'r shu+' t'
detyruesh+e. Nd'r)oh'5 )!o n'n)upton nevo!'n p'r !o +' shu+' )on-(r+(+e d(re)te5
e 1(0a po 1(to! -o0,ends 8-ar' p'r +ua n' )o+and'n.
l( teste pesh.
N!' =9tO,(,e dor'.uar ser( test( @Nershor dhe )orr() 3K?K4 =9
.
K
.
A> R 3A.=K>
0art's( (shte +e n!' dhe t' n!'!tat pesha )ryesore 8 R 3WWW ,ra+ dhe dy pesha
shtes' ? I >W dhe KW ,ra+5 e 1(0a u ndryshua n,a n!' d(t' n' t!etr'n5 n'n dre!t(+(n e
spe1(-()uara @Nen( K.4 rrethana nor+a0e5 p'rve8 )oh'.,!at!es t' ndrysh+e5 ,!at' s'
1(0's n!' pesh' u ho6F dhe n' t' v'rtet' (sh(n )at'r her' +' e +'posht+e 0art's(
3
\
9
5
35 95 ap0()uar > se)onda5 dhe A> 0artes( +e dor'n e t(! t' +a!t'5 sa +' shu+' +e dor'n
e d!atht'5 pas( t' t!era t' 7'ra n' se1(0'n pre! )'tyre )at'r her' du)e n,r(tur n' se1(0'n
n,a d(t't =9 ,!y)(+(t5 se1(0a t(00a -or+ues K
.
R A> ?3K 0art's( p'r+7a!tura. Tan( v'n'
se1(0a n' )oh'n n,r(t!en e > se)onda5 n!' nd!en!' t' -ort' t' 0odh!es dore n!'5 sepse
pesha )ryesore e 3 ),s )'tu duhe! )a6 shu+' )oh' p'r t' +7a!tur pe.u005 t' 1(0at n'
)oh't +' t' u0'ta 0art's(5 dhe +ad!e edhe +e dy se)onda I @t' 1(0'n un' shpreh(+(sht
dre!tuar v'+end!en t(+e45 per1eptuar as,!'. @. $ap(tu00( K4 N'se tan( )!o 0odh!e )(shte
n!' e-e)t +7( d(-eren1'n n' nd!esh+'r(5 pasta! e )(shte at' n' nu+rat e duhur dhe pre!
tyre rr!edh(n n,a G? v0erat5 t' 1(0at n' t' 'sht' +7a!tur )onstante ? 5 +asa e )'sa!
o-erte nd!esh+'r(s'5 du)e e 7'r' at' t' per1eptuesh+eF dhe +ad!e edhe )oh'.,!at!a e
e).a0t(+ t' shprehur n!' nd()(+ n' da00(+(n n' nd!esh+'r(n'5 sepse edhe !o +e
shu+' 0odh!e ,espDrter duhet t' +arr' n!' )oh' +' t' ,!at'5 por +' shu+' du)e rr(tur
-u6(n' p'r t' p'r-unduar dhe p'r )'t' arsye t' pushuar se n!' +' t' sh)urt'r n!'. Por
nd()(+( ( t(00' nu) 'sht' e 6art' n,a e)sper(+entet e +(a. Sepse un' +ora p'r+70odh(
,!(th' )at'r raste )ryesore pas nu+rat e sa)t' r @p'r n R 9W>K n' nu+ra t' ve8ant'4
dhe +' pas5 d(-eren1a n' nd!esh+'r(s' propor1(ona05 v0er'son =9 G? n' Su++a p'r
t' dy ?'s, dhe A> G? n' Su++a p'r 0e-ts dhe t' dre!tave5 n' t' ndrysh+e her'
e).a0t(+5 e 1(0a 'sht' ,!(thashtu p'r tGu the)suar se 8do ( her' p'r+(r's(+(t )at'r po a6
shpesh )a -or+uar -(00(+(n dhe p'r-und(+(n e n!' d(t' ,!y6
94
.
94
nu+rat e v'rtet' r dhe v0erat =9 G? va.hdo!' n' ta7e0'n e +'posht+e nu)
'sht' )udo para0e0 +e n!'r(<t!etr(n5 e 1(0a tre,ohet n' @$ap. K4 )a arsye.

n R 9W>K
N,r(t!a )oh' ` 3 9 >
r
*a!tas ...... 3?>3 3?WI 3>LA 3?>A
T'
dre!tat .........
3?A3 3?W9 3>K= 3??3
Su+ ...... =3W9 =WWL 9LIL =WLI
=9G?
*a!tas ....... 3?L.?WL 3A3.=3A 3??.9I3 3K=.=?=
T' dre!tat ..... 3L9.3I? 3I9.3=L 3AK.L3? 3I?.==I
A> HD ....... =?3.AK> ===.>?? =9>.3KA =?K.ALW
$!o ser( +und t' +e prov' e)sper(+enta0e 0(,!( yn' .a)on(sht sh'r7e!n' @1- .. Chap.
K4. !o ( dha p'r)at's(sht n' Su++a p'r &. dhe R.5 dhe p'r 8do > or' pas n,r(t!es
rre,u00 ton' -atur'n5 v0erat e +'posht+e t' =9 HDJ
n' ? v0er'n R W.W> P >?>.=LL
< < < W.WK < < <
L3=.A3=
Pra5 n' t' dy-(sht' ? dy-(sht' G?.
&e t' shu+ave n'n A> G? p'r+7an re.u0tat(n e )ontra)tuar t' t' ,!(tha p'rp!e)!eve
p'r t' 7'r' )'shtu 6' do t' )en( n' 6o-t' se )oh'.,!at!a e).a0t(+ dhe 0odh!e varur 7'r'
n!' ndrysh(+ n' v0erat e nd!esh+'r(s' d(-eren1(a0e5 da00(+( +' ( +adh nd'r+!et )oh's
0art's( ` dhe > se1. pr(te!5 por v0erat A> G? !an' )'tu su7stan1(a0(sht t' 7ara7art'5 dhe
edhe p'r per(udhat e nd'r+!et+e nu) !an' shu+' t' ndrysh+e.
$y re.u0tat -(ton n' pesh'5 se per(udha n,r(t!en ende nu) )a tre,uar -are pa nd()(+
n' v0er's(+(n e peshave n,a va.hduesh+e nd()on p q, )an' p'suar n' )'t' +'nyr'
n!' ndrysh(+ t' ve8ant'5 sepse a!o (shte v0era +esatare e t' n!'!t'n ,!'5 s(pas @s. .
$ap(tu00( K4 spe1(-()uar +'nyr'n e p'r1a)tuar n' ,ra+ s( v(!onJ

N,r(t!a )oh'
*a!tas T' dre!tat
8 q p q
` se1 . L A.I= < =.3I S =35>L S A.9K
3 se1 3=5WI < 3L.>A S >=.=K S =.=W
9 se1. 395=K < 3A.WW S =K5W? S W.=A
> se1. < I.L? < =.9K S =.>= S A.W>
$'shtu5 nd'rsa dy se)onda he6!en )oh' +e e +a!t' an(!e e t(! erstau-,eho7ene dor'
p'r 39.=K ,ra+ sh-a6 +' t' r'nda se dyt' sh-u6(.ohet5 a!o du)e! +' e 0eht' n' > se1.
Rr(t!a )oh' p'r I.L? ,ra+. N' n,r(t!en dor'n e d!atht'5 ndrysh(+( tre,o( t' n!'!t(n
dre!t(+5 por pa sh)uar n' .ar-.
@jo nuk sht e diskutueshme sht e dukshme se vlerat e p si q. , sekond dhe 2
sekonda. !ritja koh jan pothuajse t njjta, me!jithat, pr a )e%., ?he C se%.
dryshojn n mas t madhe. 8or kjo shpje!ohet me 5aktin se n a se%. !ritja
koh duke n!ritur me nj lloj jerks t shpejt ndodh, li!ji sht i krahasueshm jo me
ekzaltim qet n her m t !jat ekzaltim, me!jithat, n C se%. $ ndjenj t 5ort t
lodhjes shkakton nj mun!es "ashkmatsie.
Re.u0tat( ( +'parsh'+ u +arr' her' pas here n' n!' ser( e)sper(+entesh t' pun'suar
p'r 6'00(+e t' t!era. P'r t' rr(tur nd()(+(n e 0odh!es n,a per(udha edhe +' shu+' se
n' ser(n' e +'parsh+e n,r(t!en5 #n' )a+ 6en' )oh't e -und(t t' dre!tuara 6'00(+(sht
p'r )'t' 6'00(+ @n' !anar dhe sh)urt. 3K?L4 edhe n!' ser( n' rrethana nor+a0e @p'rve8
per(udh's e).a0t(+4 n,a I dy e+phases -ort' anCandte. P'r -at t' )e65 )!o ser( )a
+7etur n!' -ra,+ent n,a posht' an.u,e7ende+ arsyeF por re.u0tat( +er(ton )'t'
-ra,+ent s( p'r-or1uar re.u0tatet e arr(tura d()u t!et'r 1(t(+.
N' t'r's(5 )y -ra,+ent 'sht' ( sh6et'suar vet'+ 3A
.
n,re A> R 3W9>5 shp'rndar' n'
K d(t'5 se1(0a +e dy d(v(.(oneve t' A> p()at5 t' 1(0at !an' 7'r' vet'+ 8do d(t' pas t!etr(t
+e dor'n e +a!t'5 nd'rsa un' .a)on(sht serv(1e)(t Ndrysho +a!t' dhe t'
d!atht'. $(shte dy 8 ap0()uara R 3?WW dhe =WWW ,ra+5 'sht' ndryshuar n' +es tyre
pas dy d(t'shF ? (shte W.WA n'se t' dy 8 .N' dy d(t' rresht (shte (
n!'!t' 8 dhe ? ruhetF por ndryshon n,a n!' d(t' t' t!era t' dy )ushteve e)sper(+enta0e
+'posht+eJ
a4 )oh'.,!at!a e 8do 0art's( 3 (nterva0 t' th!esht' e dyt' +(d(s dy 0art'son dy-(sht' ?
se)onda @n' )'t' rast her' .a)onsh'+ nor+a0e4.
74 )oh'.,!at!a e se1(0(t th!esht' n,r(t!en e )at'r se)ondaF Nd'r)oh'5 +(d(s dy
0art'son dy-(sht' = se)onda.
Pra5 n' 74 (shte )oha ,!at' s' 1(0's pesh' duhe! t' +7ahen pe.u005 )at'r her' p'r a6
)oh'5 dhe )oha p'r t' pushuar n' +es t' dy (ta0() dy-(sht' n' tre,ues(t e = ; ? +' t'
sh)urt'r se n' a4.
$y ndrysh(+ (shte p'r sh)a) se su)ses( 6' n' 74 p'r 8do d(t' prov' n!' her' shu+'
t' -ort' @natyr(sht5 n' 8 I =WWW edhe +' t' -ort' se ne 8 I 3.?WW4 nd!en!'n e 0odh!es
n' dor' n,r(t( ndodhur5 e 1(0a nu) (shte rast( a4 . Por dh'n' ende 7ash)ua 74 n!'
dh(+7!e n' ra!on(n shpret)e5 d(s( n' d(t't e para t' e)sper(+ent(t5 8-ar' arsye (shte , 6'
t' )u-(.o!' veten 8do d(t' t' 9 departa+ente @6' un' e t' 1(0(t p'rndryshe ,!(th+on' K
n' 39 n' vend4 dhe t' re!a +e 8do 7<,!y6 d(t' t' t!era dhe (shte +' > a6 e -ort'
=4
se
un' ser(o.(sht 8o( t' dy departa+entet 7'!n' t' pa+undur'n p'r tG( dh'n' -und asa! 6'
)a pen,uar +ua p'r t' va.hduar +' te! ser( e)sper(+entesh. P'r sh)a) se (shte 6'00(+(
(+ p'r t' p'rs'r(tur +e +etod'n e dre!t' e as)u!t dhe .Ce(hOnd(,e+ dhe t' pa)t'n
3
3
\
9
+ua! va.hdo!'.
=4
$!o dh(+7!e .,!at( p'r d(sa !av' pas( t' ,!at'5 )'shtu 6' )a+ +arr' vet'
d(savanta.h t' p'rhersh'+. N!' suva +ustard' du)e! t' sh'r7e!' edhe )und'r
t(!.

Tan( un' !a+ du)e )'r)uar p'r n!' p'rvo!' t' ,!er' n' 3W9> n,re aspa) (
+!a-tuesh'+ p'r t' !ust(-()uar n!' re.u0tat shu+' t' s(,urt5 dhe n' ve8ant(5 n'
-ra)s(onet e )'t(! nu+r( p'r asn!' s(,ur( t' )'r)uarF n' 6o-t' se5 +e,!(that'5 n' v(!(+
do t' sh(het se 8 R 3?WW5 n!' ep'rs( e G? 'sht' n!'45 nd'rsa 8 R =.WWW p'r 74 at!e5 dhe
n' re.u0tatet e p'r,!(thsh+e t' G? n!' d(-eren1' t' vo,'0 n' +es t' n!'4 dhe 7 ndodh45
+e,!(that'5 n!' da00(+ shu+' t' -ort' 0odh!e u .hv(00ua5 ( 1(0( n' da00(+e t' +'dha
t' hp shprehur5 )'shtu 6' !u nu) +und t' nd()o!' n' 0odh!e n' nd!esh+'r(n'
d(-eren1(a0e edhe h !a. G
#n' e prano!5 sepse )!o +und t' 7'het pa n!' shu+' t' -uss(ness )'tu5 t' ,!(th'
spe1(-()(+et e nu+rat r 5 n,a e 1(0a p'r t' nE!err' re.u0tatet.

n I A> n I 9?A
r
3
r
9
r
=
r
>
Su+ r
8 I 3?WWa4 ?9 >A ?K >? 9W3
< < < "4 ?9 =L >K ?3 3LW
8 R =WWWJ ?? >= ?3 ?I 9WA
a4
< < < "4 >A A3 == AW 9WW
Tan( !u +und t' sh(hn( edhe pse5 se )'tu 74 n' shu+'n e v0erave r s( n' 8 I 3?WW
s( 8 R =WWW n!' +' t' vo,'0 r !an' s( n!'4F por )!o do t' varet n' 8 I =WWW vet'+ n'
rr(tur !asht'.a)on(sht n,a nd()(+( ( 0odh!es p, dhe 00o,ar(t!a +und t' !et'
+!a-t G? +' ( +adh p'r 74 s( n!'4 8 R =WWW5 sh(h.
N' -a)t5 ne ,!e!+'5 )ur +e an' t' 00o,ar(t!es s' ta7e0's the+e0ore s(pas rre,u00ave t'
1a)tuara5 t' )rye!n' v0erat e +'posht+e @sh(h )ap(tu00(n K ..4J


> G? > hp > hq
8 R 35?WW a4 9=>AW S
II9A
< 9I9>
< < < "4 3K.KIL S ?W9= < 9>W?
8 R =WWWJ a4 9?.==? S 3A>L S =KW=
< < < "4 9I.WI3 < 3K.=9I S >K93
Shu+a e a4 >K.IL? S L=I? S 3WIL
Su+ 74 >?.L?W < 3=.=W> S 9>3I
*e pa) -!a0'5 pasta!5 v0erat s(00en 2G? n' e)sper(+entet +e dhe pa 0odh!e t' r'nda R
>K.IL? ; >?.LWWF e 1(0a dev(!on +' pa) se do t' )(shte 6en' e +undur n,a t' papr(turat
t' pa7a0an1uara. Nd()(+( ( p )a n' 8 R 3.?WW hu+7ur pa) n,a 0odh!a e
pos(t(v(tyF n' 8 R =WWW5 por +e p'rvo!' n,a 0odh!a shu+' +' t' -ort' n!' .ar- +e
-or1' ne,at(ve. Nd()(+( ( q 'sht' )udo ( vo,'0 n' )rahas(+ +e ? dhe p, p'r t'
.,!(dhur vendos+'r(a e t(! d(sa t' s(,ur(s'.
N' dy e)sper(+entet e +'parsh+e5 0odh!a (shte vet' sh)a)tuara n,a )oh'.,!at!a
.,!atur 0art's( e peshave n' e)sper(+ente. Dy ser( t' t!era t' ,!at' dhe t' 0odhsh+e e
e)sper(+enteve 6' )a+ 7'r'5 )u (shte e sh)a)tuara n,a 0odh!a parapra). E para ( )a
dh'n' ndoshta p'r sh)a) t' n!' shtes' e +'vonsh+e p'r p'r1a)t(+(n -a)t nu)
re.u0tate shu+' vend(+tareF nd'rsa e dyta 'sht' 6' t' )ons(derohet s( n!' )on-(r+(+
t' 1a)tuar t' 0(,!(t ton'.
E para n,a )'to ser( @!anar<+ars 3K?A45 ( 1(0( ,!(thashtu ende )(shte ndon!' 6'00(+
t!et'r se sa p'r t' de)0aruar nd()(+(n e 0odh!es5 (shte n!' dor'5 s(do+os du)e +e +a!t'
dhe t' d!atht'.Pesha )ryesore 8 (shte va.hd(+(sht 35WWW ,ra+. Peshat shtes' ? !an'
ap0()uar 8do d(t' ?5 3?5 9W5 =W5 >W5 AW ,ra+. I9 d(t't e e)sper(+ent(t5 se1(0a +e A>W
p()at5 n,a t' 1(0at A> n' se1(0'n? v(!n' +e +a!t' dhe t' d!atht' +e sa +'
shu+'. Se1(0( n,a ? ?'s -or+uar n,a ser(5 d(t'n e -und(t t' departa+ent(tF por 6' n,a ?
n' I9 nu) 'sht' .hytur5 dhe p'r )'t' arsye d(sa ?'s !o a6 shpesh -or+a p'r-und(+tare
departa+ent( se t' t!er't5 )'shtu 6' nu+rat e test(+(t !an' u0ur +e propor1(on s()ur
se1(0( ? +e Dre!t'n s( *a!t's K her' n' p!es'n e -und(t t' A> p()at e )(shte -or+uar5
dhe n' )'t' +'nyr' Nu+r( KW d(t' )(shte sh6et'suar.
Pas 8do d(t'5 A>W -0a) e).e)utuar n!'r( pas t!etr(t5 'sht' 7'r' ,!(th+on' n' t' n!'!t'n
d(t' n' 7ot'n t!et'r p'r t' 1a)tuar5 n!' 0odh!e e -ort' e ar+'ve5 dhe tan( shtuar n!'
se)s(on shtes' t' A> p()at5 e 1(0a 'sht' ,!' t!et'r ve8se n!' p'rs'r(t!e t' departa+ent(t
t' -und(t t' A> +e p'rdorura -und(t ? (shte 6' t' 7'het da00(+( n' +es t' dy
departa+enteve5 e para pa t' dyt' p'r t' 7'r' n!' )rahas(+ pas 0odh!es. $'shtu @du)e
supo.uar redu)t(+(n e +'s(p'r+e4 p'r se1(0'n pre! K ?'s K departa+ente +e A> p()at
+e 0(dh's( dhe sapo 'sht' +arr' +e a6 shu+' t' dre!te n' ,!end!e t' 0odhur p'r
)rahas(+e +e p'r)at'se +en!'her' para se t' departa+enteve 0odh!e rro,'tar. P'rve8
)'sa!5 re.u0tatet e departa+enteve n' shtet t' 0odhur +und t' )rahasohet +e re.u0tatet
e t' ,!(tha departa+enteve5 t' 1(0at t' +arra n' t' n!'!t'n d(t' e)sper(+enta0e para
0odh!e.
*'nyra n' t' 1(0'n 0odh!e 'sht' )ryer v!en n,a un' +' n' ho00's( n' raportet e. So1
sa)sone. P'rsh)ruar 3K?I S. 33= --.5 N,a )'to teste 0odh!e .u,0e(1h.u testeve st'rv(t!e
n' su7!e)t(n e -or1'n e +us)u!ve (sh(n 6' un' )a+ )o+un()uar at!e
>4
. $'tu +!a-ton
t' thuhet se dy pesha t' 8o!' 8do !an' +70edhur n,a rreth La paund (n8 Pesha )a6
shu+' )oh' n' 7are n,a po.(1(on u0ur +7( )o)'n e t(! dhe e u0( p'rs'r( der(sa stud(+(
+' te! (shte e pa+undur n' 7areF a!o 6' n' e1ur(n' e e)sper(+enteve pasuan n,a
per(udha +' t' ,!ata dhe +' t' ,!at'. Hdo 0art's( .,!at( 3 se1.5 Hdo .vo,'0(+ n' 3 se1.
P'ra-'rs(sht n!' +(nut' pas 0')und!e t' )a0uar5 ,!at' t' 1(0(t e)s(t(+ re.u0ton
p'r,!(thsh+e t' hedhur posht'5 dhe n' )oh' u nu+'ruar pu0s(n5 un' +en!'her'
va.hdo( t' p'rs'r(s' se)s(on(n e -und(t.
>4
Ndoshta )a d(sa (nteres )ur un' n!o-t(+ se pro,res( ( -ort' ( ushtr(+(t5 ( 1(0(
)(shte +7'shtetur n' ato a)t(v(tete t' 0(stuara !anar<+ars 3K?A ser( prov' n' r(<
+arr!en e 0artes( +7( dy d(t' +e radh' n' tetor 3K?K tan( pas asn!' ushtr(+
)(shte ndodhur5 (shte .hdu)ur du)sh'+. Ser( +' par' )a -(00uar +e nu+rat
n,r(t!en 3W> dhe 39K n' dy d(t't e para t' test(+(t5 dhe rr(t su)ses(n s(
+a)s(+u+ p'r AL9F n' tetor 3L dhe 9W 3K?K e)sper(+entet !an' +arr'
respe)t(v 399 dhe 33K p'r t' n!'!t'n +'nyr' pun's.

$'tu 'sht' de)0arata e v0erave v(!on G? n'n )o0on'n pr shtet(n 0odhur5 n'n dhe n'
unCear(ed th!esht 00o,ar(tur n,a departa+ente5 t' 1(0at ,!(th+on' ( parapr(n'
opera1(on(n 0odh!e5 n'n 2 n,a t'r's(n' e 8do d(te para test(t 0odh!eF t' ,!(th' rr!edh(n
n,a -ra)s(onet +e n R A> da00(+ +(d(s )at'r raste )ryesore ?4 J
G?
?
*a!tas T' dre!tat
2 u z 2 u z
3? 9K?> 9>>I =KLW >W>> 9LK> >K99
9W >KWL ==>L >L=I ?ALK >==> ?KW3
=W I3I3 A?IW >>WW I?L= IIIA K9==
>W KLKW 3W.>K? 33.3WK LW?9 3=W?> 33.AL=
AW 3=WL9 39.=?9 33.>A> 39339 3>.W?A 3A.>IW
Su+ =A.LWA =?9W= =?.KLL =K.>LL >9.>W> >I.W3L
?4
Edhe pse )!o ser( )ryes(sht p'r t' hetuar nd()(+(n e +adh's(s' s' ? u
pun'suar5 por )a shu+' +' pa) t' dh'n' re.u0tate t' rre,u00ta pavar's(sht n,a
+adh's(a5 n' )'t' dre!t(+5 s( ser( t' t!era +' t' vo,0a5 8-ar' +und 0odh!e
(nterpon(erten (sh(n 7orEh(t n' vetveteF por !ap(n v0erat 7a.' t tilla t t'
dre!tave n'5 p'rve8 ? R 3?5 tun(n, shu+' e +(r'5 d+th ? v0erat
propor1(ona0. Du)e pasur parasysh5 se p'r t' vo,0a ?'s n' t' ,!(tha vet'+ p'r
shu+' t' +adh nu+ra prov' s(,ur(n' e re.u0tateve pr(tet.

P7r(tur re.u0tatet +' posht' p'r+70edhur s( p'r-und(+(sht re.u0ton n' )ons(derat'5
ne shoh(+ se n' t' +a!t'5 v0erat e G? dhe p'r )'t' arsye h the07 ( 7ara7art' +e dhe pa
0odh!e !an'5 nd'rsa +e t' dre!tat !o vet'+ n' arr(n5 por t' ,!(tha v0erave (nd(v(dua0e
@+e p'r!asht(+ t' ( 2 n' ? 4 n!' shu+(1' e v0erave n' R >W5 ( 1(0( 'sht' padysh(+
shu+' e +adhe pr ne n'n u dhe2 )thehet. Dhe )an' v0erat n'n kto t' dre!ta n'
shu+' +' tep'r pesh' se sa t' +a!t'5 sepse ata !an' e ?'s a-'r p'r t' tre,uar
propor1(ona05 s(8 )'r)ohet nor+a0(sht5 nd'rsa !an' +!a-t t' parre,u00ta n' t' +a!t'5 e
1(0a tre,on nd'rhyr!e t' -ort'. N' ve8ant(5 v0erat p'r . !an' n' n' t' +a!t' ? R =W dhe
AW R padysh(+ shu+' shu+' t' vo,0a5 t' dy n,a )rahas(+( +e v0erat e t!era
posht' z n' t' +a!t' se sa n' dor'n e tyre p'r)at'se t' d!atht'5 dhe e +7y00 at'5 pasta!
tre,on G!(thashtu n' t' +a!t' pr t +7(.ot'ruar n' t' ,!(th' u dhe 2. Pranda! da0(n
he)urudhor n,a )'to e)sper(+ente pothua!se s(,ur(. se da00(+( n' nd!esh+'r( p'r
peshat 'sht' p'r+(r'suar n' +'nyr' +odeste n,a n!' opera1(on 0odh!e t' shtyr' sa +'
shu+' t' !et' e +undur.
Nd'r)oh'5 ndrysh(+( du)et n' 0(dh!e +e 0odh!e t' +'parsh'+ t' -ort'5 por !o n'
+'nyr' t' )ons(deruesh+e5 +ad!e edhe du)e pasur parasysh at' 6' 'sht' e +a!t'5
8-ar' ser( +'parsh+e raportuar dhe ser( e +'posht+e !an' t' 6art' t' +!a-tuesh+e
p'r t' +os shty!' at' p'r n!' +' von' t' ver(-()uar n'se n!' rrethan' e +es+e +und t'
.
Por s' par( a!o nu) do t' !et' pa (nteres5 +ad!e edhe n' )'t' ser(5 v0erat
e p dhe q spe1(-()o!'. ta (sh(n n' +es t' testeve n' t' ,!(th' ?'s n' ,ra+J
8 ;
*a!tas T' dre!tat *a!tas T'
dre!tat
2 < 3?.3? S I.KK < 3I.?W S W.9W
u < 93.IA < I.9K < 3=59= < 9.I=
z < =?.K3 < 3=.L9 < 3>.AL S W.I9
Pas )'sa!5 nd()(+( ( p n' tran.(1(oneve n,a 2 t' z n' t' +a!t' t' 9W5AA5 +e t' dre!t'n
p'r 93.KW ,ra+5 )'shtu 6' n' t' dy n' +'nyr' t' )ons(deruesh+e +e t' n!'!t'n
shu+'5 por 'sht' rr(tur n' t' dre!tat 7a.' t' p'r+7ys!a n' )upt(+(n ne,at(v5 at' t'
-ort' Nd()(+( ( opera1(on(t 0odh!e d'sh+on p'r raportet e v0er's(+(t5 dhe ,!(thashtu
n!' she+7u00 t' sh6uar t' +'nyr's n' t' 1(0'n ndrysh(+et e t(00a ndodh(n
'sht'. Tash+' n' tran.(1(oneve n,a 2 n' t u v(n( re n!' ndrysh(+ n' t' n!'!t(n
dre!t(+ +e t u, vet'+ n' 0(dh!e +e departa+ent(n e +7y00!es5 tash+' n!' 0odh!e t'
1a)tuar n' raport +e 2, )a )ryer ( 1(0( ( re-erohet +e +esataren e t' ,!(tha
p'rp!e)!eve. @E th!esht' v0erat -(00estare nu) e )a+ tra!tuar n' +'nyr' spe1(-()e.4
Sa p'r pyet!en P'rve8 rrethan'5 a( +und t' 6'ndro!n' n' v(!(+J
N,a 0')und!e peshat !o vet'+ +us)u!t !an' t' 0odhur5 por ( n,a1+uar edhe t' ,!(th'
or,an(.+(t5 e 1(0a 7' ( n!ohur +e an' t' n!' (+pu0s rr(t!es s' !asht'.a)onsh+e )a 6en'
n' +'nyr' t' shpe!t' dhe t' vo,0a +en!'her' pas p'r-und(+(t t' 0')undur ,!(th+on'
6' un' +und .a)on(sht nu) 00o,ar(tet F por d(sa her' der( n' 3?W rreh dhe nu) )an'
,!etur at' n' pro1esver7a0.N' t' )und'rt5 )(shte e)sper(+entet n,r(t!en e +e ve,0at e 3
)(0o,ra+. Pesha n' rrethana nor+a0e5 p'r rreth 3 or' para opera1(on(t dhunsh+e
0odh!e apo pa 0odh!e pasuese n' asn!' +'nyr' t' n!'!t(n e-e)t shu+'.uar n' pu0s(n. N'
t' )und'rt'n5 pu0s( (shte 93 n'n 9L d(t' test a)tua0e dhe n!' rresht -6(n!e5 )u )a+
p'r1a)tuar pu0s(n @n' t' n!'!t'n po.(t' e trup(t dhe n'n t' n!'!t'n s!e00!e t' )rahut4
'sht' ( 7ara7art' para dhe vet'+ pas ,!y6et5 n,an!'her' +' shpesh se pas
e)sper(+enteve5 dhe (shte +esatar(sht para KI.K5 pas K?.9. $!o u0!e ndoshta +und t'
varet n,a ,od(t!e n,ada0t' t' 6'ndruesh+e t' pro1es(t5 dhe n!' or' +' t' shpe!t' do t'
donte 6' t' )(shte dh'n' n!' re.u0tat t' ndrysh'+.
!o 6' +7'shtet h(pote.'n se n!' tre,ohet n,a rr(t!a e e)s(t(+ t' nor+'s (+pu0s
!asht' n!' e-e)t rr(t!en n' ndrysh(+ n' nd!esh+'r(5 p'rvo!at e +'posht+eJ pu0s( (+
(shte ,!at' ser(s' +'parsh'+ prov' shu+' t' ndryshuesh+e n' 7a.' t' d(t've5 e 1(0a
n' +'nyr' shu+' t' un(-or+e e !et's 6' un' dre!to!5 ndoshta t' 1(0at vet'+ +und t'
re.u0to!' n' se p'rd(tsh+e opera1(on( p'rs'r(tet 0odh!e -or1' -orterstre1)te nd()(+(n e
sa! +7( t' ,!(th' )oh'.,!at!en e ser( prov'5 por n' n!' +'nyr' t' ndryshuesh+e. P'r
-at t' )e65 un' )a+ at'5 6' n,a sh6yrt(+( ( pu0s(n +' von' 7e(-(e05 t' d'shtuar n'
p!es't e +'parsh+e t' ser(s' p'r t' p'r1a)tuar dhe re)ord at'F por )!o 'sht' e n!'!ta
,!' ndodh( n' 3> d(t't e -und(t. *en!'her' para -(00(+(t t' p'rd(tsh+e or' v'.h,(+(t
+'n,!es a( (shte ( nu+'ruar5 dhe s(pas n' t' n!'!t(n p'r-und(+5 dhe n,a )!o +arr'
p'rs'r( (0a8 )und'r 0odh!es. N'se tan( )'to t' +arra 3> a,!ent' +e nu+rat e duhur t'
d(t've t' 3> t' v'.h,(+(t5 t' )rahasuesh+e )a +7etur n' t' ,!(tha d(t't5 s' 7ash)u
A4
5
)'shtu 6' +e t' v'rtet' nu) tre,on )a0(+(n sa)t's(sht p'r)at'se5 por ende n!' ep'rs( t'
6art' t' nu+rave rea0e n' t'r's( p'r d(t'n +e n!' nu+'r +' t' +adh t' pu0ses . I )a+
do+eth'n'5 ( urdh'ruar n,a +adh's(a e nu+rave -(tues r 5 v0erat e +'posht+e
p'r)at'se @p'r n R A>W4

r
Nu+r(
Pu0se
I4
r
Nu+r(
Pu0se
>33 I?5KI >>A K35I?
>3A L?.? >?= KK
>=3 K>.? >?I KA.?
>=> IL59? >A= LW5I?
>=K I>59? >I3 LA.?
>=L I?5KI >K= L=5A?
>>W KK59? >KI K9.?
Su++a
=WWL
?IK5>L =9AW A3L5A?
Pas )'sa! ( p'r,!(,!e! p'r I d(t' +e +' t' u0't r n' +es
r R >9L5L5 (+pu0s K35L9
dhe p'r I d(t' +e +' t' 0art' t' r
r R >A?5I5 (+pu0s KK5?9
Te+peratura +esatare e I d(t't e para ,!at' per(udh's s' v'.h,(+(t (shte 3? _ C. 935 e
-und(t 3A _ C.
A4
Nu+rat e sa)t' !an' -o0,ends p'r t' ,!(tha )at'r n,!ar!eve t' +'dha dhe t'
,!(tha pes' ?'s n' t' n!'!t'n d(t' shtuar.
I4
/0erat )onta7'0 t' nu+r(t pu0s tra.(+
n,a 6endra 7ara.(+ dhe -a)t( se nu+r( ( pu0ses p'r1a)tohet p!es'r(sht n,a n!'
a)u.' n,a d(sa +(nuta dhe t' redu)tuar n' 3 +(n. do.

"a.' t' p'r7ash)'t se nu+r( ( rasteve nu) 'sht' ( +adh sa p'r t' s(,uruar
re.u0tat(nF por 7e,at( n!' su)ses t' t(00' n' ser( e +'posht+e re.u0tat(n e +'parsh'+5
s( un' 1(to! +' posht'.
S( re.u0tat ( rresht(t t' +'parsh'+ n' 0(dh!e +e 8'sht!en e 0(,!(t ton' nu) (shte
vend(+tare5 )'shtu 6' un' u )thye n' n!' t!et'r re0at(v(sht t' ser( e)sper(+entesh +e
dhe pa 0odh!e n'n n!' -or+' t' ndrysh+e @n'ntor 3K?K4. Ishte n!' 3A<d(t'5 ose5 +e
p'r-sh(r!en e d(t've pa ,!y65 pas( vet'+ n!' d(t' u 7'n' n' e)sper(+ente t' t!era5
=9tO,(,e ser( +e dy duar e e)sper(+enteve. 8 R 3WWW5 ? R AW ,ra+5 rrethana
nor+a0e. Nu+r( ( p'r,!(thsh'+ ( 0art's( 3A
.
3W
.
R A> 3W9>W. 0odh!e 'sht' 7'r' )'tu
+e n,r(t!e t' n,ada0t' t' peshave t' r'nda n' 7ot'n t!et'r p'r t' tre,uar +'nyr'n n'
+'nyr' 6' n' 0odh!e shu+' t' 0art' nu+r( pu0s(n por pa )rahas(+ +' pa) rr(t!e se n'
ser(n' e +'parsh'+F opera1(on( 0odh!e 'sht' ap0()uar !o vet'+ p'r t' dy )rah't s'
7ash)u5 s( n' rresht(n e +'parsh'+5 por edhe p'r n!' an' t' se1(0(t )rah vet'5 dhe
)rahasuar re.u0tatet. T'r's(a up ( e)sper(+enteve (shte )!o.
N' 8do d(t' n' +'n,!es ,!y)(+(t A> e).a0t(+ (shte5 pas nu+'r(+(t .uvor(,er (+pu0s
n,a 3 +(nut' ] +e > departa+entet dy duar -(00uarF n' pu0s(n p'rs'r( nu+'ruara p'r 3
+(nut'Fat'her' vet'+ n!' )rah 0odhurF dhe pasta! dy d(v(.(one dy duar e A>5 n(ve0(
+!a-t s( +' par' a-at 0odh!eF pasta! )rahu t!et'r +!a-t t' 0odhurF pasta! pun'suar dy
departa+ente dy duarFpasta! 0odhur t' dy duart s' 7ash)u5 dhe p'rs'r( t' pun'suar dy
departa+entet e t(00a. Pas 8do se)s(on )a 6en' ,!(th+on' pu0s(n5 por vet'+ 8do her'
t' nu+'ruara n,a ` +(nuta5 dhe e 7'r( nu+rat nd'rvepr(+(n e rasteve vet'+ para
0odh!es s' re5 n' +'nyr' 6' t' dy departa+entet e 0(dhura pas 8do 0odh!e nd'rpr(tet
vet'+ n,a ` +(nuta (+pu0s nu+'r(+(n.
N' t'r's(5 pra5 )at'r departa+ente !an' tra!tuar 8do d(t' +e A> pa 0odh!e5 A t'
pun'suar n,a 0odh!e. > para 0odh!es (sh(n par(5 0odh!e dy dy duar pas p'r-und(+(t t'
8do d(te test(tF n' +es t' dy hy!n' n' > departa+ente pas 0odh!es s' n!'ansh+e. $!o u
ndryshua n' +'nyr' t' t(00' 6' n' 6o-t' se n!' d(t' e par' u 7' ( 0odhur n,a e +a!ta5
)!o ndodh( test(n t!et'r d(t' +e t' dre!t' +e t' dy )rah't.
Interva0( +(d(s 0odh!es dhe -(00(+( ( n,r(t!es s' en've t' (shte ,!(th+on' vet'+ n!'
+(nut' e ,!ys+' pa,esa pu0s( +e d(sa se)onda +' shu+' p'r t' v'n' 0ar, pesh'n 8o!'
ose pesha t' 8o!' dhe )a0(+(n p'r en't. &odh!e vet' 'sht' )ryer s( +' posht'.
N' (n8 n!'ansh+e 0odh!e Pesha (shte n!' peshe p0u+7( t' La 07s. N,ada0' n' 7ana)
p'r > se1. N,a po.(1(on u0ur p0ot's(sht n' 0art's(n' hor(.onta0 sup dhe n,r(tur p'r >
se1. #0ur p'rs'r(. $rahu u 7'r' p'r veten t(+e nu)5 shtyhet anash. $!o u p'rs'r(t der(
ashensor nu) )a sh)uarF pasta! (shte ` +(n. pau.'5 dhe p'rs'r( 0odhur der(sa a!o nu)
(shte a6 e ? her' +e radh'5 se1(0a +e +(n `. nd'r)oh'. $y ? 0odh!e @-ra)s(onet4 #n'
+endo! s( n!' 0odh!e t' vet'+ opera1(on. N,ada0's(a e n,r(t!es )(shte p'r 6'00(+ p'r t'
rr(tur nu+r(n e pu0ses pa)5 p'rs'r(t!en5 p'r t' p'r+70edhur n' 0odh!e. Nu+r( (
e).a0t(+ t' +undsh+e +or( )'to pes' -ra)s(onet e tyre 0odh!e 0odh!e n,a opera1(on(
p'r sh)a) t' 0odh!es a)u+u0ues5 e -ort' n,a ( par( 6' t' dyt'5 vet'+ pa) n' -ra)s(onet
e +'posht+e. *a!tas +und5 s(do+os n,a -(00(+( ( ser( t' test(t n'5 n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e +' pa) n,r(t!e t' )ryer s( t' dre!tat5 por (u a-rua n' rr!edh'n e ser(s'
test(t ,radua0(sht t' t(!F 7'r' edhe ndryshe 0(,!(n pra)t()'. &odh!e e n!')ohsh+e e t' dy
ar+'ve t' ,!(tha ndodh( n' t' n!'!t'n +'nyr' s( n!' )rah5 vet'+ dy peshat e La 07s.
Jan' +70edhur ,!(thashtu. N' +a!t' (shte +' ( do7't se t' dre!tat n' +'nyr' (sh(n
0art's( +e t' dy )rah't ,!(th+on' vendos'+ syn(+(n du)e (nvestuar )ryes(sht 0odh!e
n,a e +a!ta dhe !ap(n nd!en!' t' +en!'hersh+e.
!o +und t' )et' ndon!' (nteres p'r p'r1a)t(+(n e )ushteve n' )'to5 shu+' n'
+'nyr' s(ste+at()e dhe n' t' ,!(tha d(t't e )rahasuar e).e)utuar5 0odh!e v're!tur5 un'
,!(thashtu )an' +' posht' rast(n p'r d(sa (n-or+ata n' )'t' dre!t(+. *e,!(that'5 a!o 6'
n' the07 ( ta)on )'tu5 8do opera1(on( t' n,r(t!es s' an(!eve 'sht' vet'+ se 0odh!e
p'rs'r(ten n' se1(0(n pre! tre opera1(oneve 0odh!e d(tore ? her' +e +(n `. Nd'r)oh'5
dhe ` +(n. S(pas -(na0e u pa1ed. G!(thashtu5 un' ende n!o-t(+ dh'n' a0ternuar n,a
d(t't e 0odh!es u )ryera par' +e t' +a!t' dhe t' d!atht' 6' 0odh!a e n!' )rahu t'
shprehura asn!' e-e)t pa)'suar n' nu+r(n rr(t!en e pesh's s' r'nd'5 e 1(0a @rreth 39
+(n. *' pas4 'sht' +arr' +e ar+' t' t!era du)e rr(tur nu+r(n e +esatares s' pesh's
r'nd' do0( ( n!'!t'5 +und t' !et' ( par( apo .u.Ce(t 0odhur e )rahut5 dhe se nu+r(
n,r(t!en e dy peshave t' r'nda p'r 0odh!e eventua0 t' n!')ohsh+e t' t' dy ar+'ve
(shte vet'+ pa) +' e vo,'0 se sa n' 0odh!e e vet'+ n' )rahun e +a!t'J
N' 0(dh!e +e )ushtet (+pu0s v'.h,(+et e +'posht+eJ se nor+a (+pu0s 'sht' rr(tur
+en!'her' n,a tendos!e e -ort' -(.()e5 'sht' n!' sh)a) ( n!ohurF por e 8ud(tsh+e (shte
+ua5 dhe +ua +' du)et !o pa (nteres se sh)a)tuar n,a tendos!e dhunsh+e rr(t!e
nor+' (+pu0s n' d(sa sh)a00' -orterstre1)te edhe n,a d(t't e)sper(+enta0e t' 0(r'5
pranda! (shte ,!etur p'rs'r( n' d(t't e test(t para e)sper(+entet5 6' )!o rr(t!e e
p'rhersh+e ,!at' +ua!(t e)sper(+enta0e u dhe 6' ata t' ,!at' pas p'r-und(+(t t' ser(s'
test(t5 shu+' ,radua0(sht u0!en5 va.hduesh'+ pranuar.Ishte )!o5 n' rr!edh'n e ser(
prov' para syve5 ,!(thn!' e +' shu+' rr(t!en e nor+'s (+pu0s5 n!' arsye )ryesore p'r
+ua n,a va.hd(+ 0ar,'t edhe )'to teste 0odh!e5 6' un' e )(sha +enduar +e d(sa
+od(-()(+e. Pa) )a+ 7esuar se a( +und t' to0ero!' n!' rr(t!e t' +'te!sh+e n' pu0s(n
pa d(savanta.h5 -(00uan t' nd!ehen s()ur )o)a (+e t' (shte su0+uar n,a vepr(+et e
dhunsh+e 0odh!e se un'F at' 6' nu) t' +re)u00( e +adhe (shte sepse ,!a)u shtyr' -ort
n' )o)' )a 6en' n' n,r(t!e -und(t +und(+sh'+ 8do opera1(on5 dhe )!o ( ta)on +ua
pas( n!' (sh<vua!t!et e p!es't +' t' do7'ta5 nd'rsa ,!(r( (+ shu+' e sh'ndetsh+e
nd!er' asn!' d(savanta.h. $!o n,e,r(--ense(n e )o)'s u ,!et n' n!' nu) )a s( 6'00(+
t' )ara)ter(.ohet nd!en!at5 dhe d(sa t' -(tuar pre! Ohren7rausens n' t' 1(0'n un' vua!n'
.a)on(sht5 por nu) )(shte asn!' paso!' t' 6'ndruesh+e5 pas( ser( e e)sper(+enteve )a
6en' vendosur.
Rr(t!a ,radua0e e nor+'s s' .e+r's ,!at' ser( prov' (shte tan( n' 0(dh!e +e n!' rr(t!e
,radua0e n' r nu+rat e duhura n' )at'r departa+ente 6' ( parapr(n' opera1(on(n
0odh!e n' d(t't e test(t5 por p'rs'r(5 !o shpeshF por +!a-t 6art' n' n!' var's( t'
nd'rs!e00'. Sepse pas( t' vendosn( teste nd!esh+'r( +e pesha p'r d(sa v!et5 )!o nu)
+und t' 7'het o7!e)t ( n!' pro,res(t t' ushtr(+(t.
$'tu 'sht' edhe hart(+( ( nu+r(t pu0s +e nu+rat e sa)t' p'r 3A d(t't e
e)sper(+ent(t ser( a)tua0e prov'5 e ndar' n' dy -ra)s(one I5 II. Shtuar ende nu+rat p'r
shtat' ( p'r)ohsh'+ dhe dy d(t't pasuese t' e)sper(+ent(t5 ( 1(0( n' aspe)t(n e pu0s(n
dhe t' pun'suar para 0odh!e > departa+entet e test(+(t +e ato t' ser(s' 3A<d(tor !an'
shu+' t' n,!ash+e5 por n,a 0odh!a eE post u pun'sua n' -or+a t' t!era5 dhe )ryes(sht
vet'+ n!' or(ent(+ parapra) dhe retrospe)t(ve5 pranda! re.u0tatet !an' -(tuar pas
0odh!e nu) -o0,ends p'r+endur. N' dy d(t't e para t' shtat' pu0s(n parapra)e prov'
para 0odh!es 00o,ar(tet th!esht5 por nu) 7'n' p'rp!e)!e p'r t' e).a0t(+ en't p'r t'
testuar nd!esh+'r(. $orre)te rastet r !an' s( ,!(th+on' t' p'r+70edhura n,a t' )at'r
rasteve )ryesore.
/ !it paraprake eksperime"tale.
Data
Pu0se para
0odh!e
r Hn R 9?A4
Tetor 3L KI.? asn!' a!et.
9W < K?.? asn!' a!et.
Tetor 93 KL59? 3?>
9= < L3.? 3??
9? < LI.? 3A?
9I < 3W9.? 3?9
9L < K3 3?=
*!etet L9.=? 3??.K
16 !it kryesor pro&.
I II
Data
Pu0se para
Er+Dd.
r
Hn I 2./M
Data
Pu0se para
Er+Dd.
r
Hn I
2./M
3 n'ntor LI 3?K 3I N'n KA 3I9
= < L=5I? 3A= 3L < 3WW.? 3LL
? < 3W=.? 9W> 93 < KL.? 3IK
I < I?.? 3KW 9= < L>.? 3L3
L < LI 3AL 9? < 3W=.? 3LK
33 < KI.? 3A? 9I < 3W9.? 3II
3= < L3 3II 9L < L> 3L3
3? < L? 3K= 3 dh!etor 3WI 3K=
*!etet L95?= 3I>5L *!etet LI53L 3KA.3
2 !it pas#ese e eksperime"tit .
Data
Pu0se para
0odh!e
r
Hn I 2./M
=
dh!etor
LK 3I?
? < 3WW.? 3IW
Du)e +arr' +esataren p'r shtat +' t' vo,'05 K t' +es+e dhe K v0erat +' t' 0arta
t' r +e pu0ses p'r)at'se5 e )a @7ash)'n,!(tur te+peratur'n +esatare e)sper(+enta0e4
r impuls 3emp.
3?I.3 L=.3 3A.A _ C.
L?.? 3A.I 3I95L _ <
3L3.3 LA.I 3A.9 _ <
Pas ? dh!etor5 )u 0odh!a e -und(t u .hv(00ua5 un' nu) )a+ nu+'ruar pu0s(n p'rs'r(
der( sa un' -(00o( n!' ser( t' re t' e)sper(+enteve pa opera1(oneve 0odh!e +' 3L
dh!etor5 pra5 n' n!' dhe dy duar +e 8 R 9WWW dhe =WWW ,ra+'5 e 1(0a re.u0tatet @sh(h
F(,. Chap. L4 !an' tre,uar. $ur un' tan( )'tu @dhe n' rresht(n t!et'r4 p'rs'r( para
pu0s(n dhe sh6yrtohet pas )oh'n e test(+(t t' 8do d(te5 un' ende ,!etur n!' sh)a00'
!asht'.a)on(sht t' 0art' (+pu0s5 pavar's(sht n,a ? . )(shte der( +' 3L dh!etor5 pa
p'rp!e)!et e nd'r+arra ndon!'her' +7a!'. $!o -re)uen1' rr(t pas ( n,ada0sh'+5 por5
n' +es t' K d(t've t' va.hduesh+e5 pra )a vepruar s( n!' +!et para dhe pas e 0arta t'
an(!es5 n' )o+po.(+et e K d(t've s( v(!onJ
Pu0se Te+p.
3L Dh!etor<dh!etor 9A
3W>53A
K4
3I _5 3AC.
9I < < = !anar 3W3533 3A _5 K3 <
> Janar < 33<LK5IL 3? _5 >L <
39 < < 3L<LK5IK 3A _5 >L <
9W < < 9I<KL5>A 3K _5 3W <
9K < < > sh)urt KI5IK 3I _5 3K <

K4
t' p'r-sh(!n' nu+rat e K d(t'sh
(nd(v(dua0e. L95I?F 3WL.?F 3W=.?F 3WAF 3WIF 33=.?F LIF 3W>

G!(thashtu n' )'t' ser( e e)sper(+enteve tre,uan su7se6uenten n!' p'r+70edh!e t'
nu+rave (+pu0s p'r 3A +' ( +adh dhe 3A nu+rat +' t' vo,0a -(tuese5 t' +arra s'
7ash)u +e )ushte t' )rahasuesh+e e)sper(+enta0e5 n!'5 +e,!(that'5 vet'+ n!'
avanta.h t' vo,'0 p'r nu+rat +' t' +'dha (+pu0sF G!e,!'s(sht5 n' t'r's( @p'r n R
K3L94
r a&. N#mri
P#lse
?I=9 LA5KK
A3>I LK53K.
Pas )'sa!5 )a d(sa )orre0a1(on +e rr(t!en e nu+r(t +' du)et r +e rr(t!en e nor+'s
(+pu0s t' pa)t'n shu+' t' n,!ar'.
E ,!(th' )!o pason re-erohet vet'+ p'r 3A d(t't )ryesore e)sper(+enta0e t' ser(s'5 e
1(0a tan( na .' par'. Sh)a00a (+pu0s para dhe pas )at'r t' par'5 n,!ar!e e +'parsh+e
0odh!e5 departa+entet e test(+(t n' +'nyr' t' ve8ant' e ,!et( veten pothua!se t' n!'!ta5
p'r)at's(sht n' Su++a p'r 3A d(t't e para 3?3I5?5 pas 3?3KF +esatar(sht para L>5K>5
pas L>5KK5 )'shtu pra n,r(t!es s' orend(ve t' 3 )(0o,ra+. Pesha shprehur asn!' nd()(+
n' pu0s(n.
I+pu0s +en!'her' pas tre5 n,a dy departa+ente t' ve8anta )'r)(+ore5 opera1(onet
0odh!e @` +(n. N' 3 +(n. redu)tuar4 (shte +esatar(sht


Pas 0odh!es
s' par'
pas 0odh!es
dyt'
pas = 0odh!e
N' I. 3WW.> 3WA.? 339.3
N' II. 3WK 3W?.3 33?.>
Pranda!5 )a pasur @s( n,a )rahas(+( +e ta7e0'n45 rr(tur pu0s(n pas 0odh!es s' par' t'
oper(+(t vet'+ rreth K der( n' 3W pa) +' shu+' p'r ,od(t!e n' v(!(+ )und'r shtet(t
pa0odhur5 pa)5 n'se ndon!' )und'r rr(t!e t' +adhe t' rresht(t t' +'parsh'+. . P'rs'r(
tre,o( n!' rr(t!e n' t' ,!(th' ,rup(n I. n' ,rup(n II nu+rat +esatare (+pu0s -und(t5
respe)t(v @045 @94 (sh(n5 s(pas dre!tor(s' s' par' dhe t' dyt' t' test(+(t5 ( 1(0( paso(
opera1(onet 0odh!e5 s( v(!onJ


&odh!e par( &odh!e e dyt' &odh!e =
@34 @94
@34 @94
@34 @94
I. LA.? LI.? LK.= LI.? 3W> KL.L
II. 3WW LL.L 3WW.L 3W3.? 3W3.K 3W3
6 shu+' p'r )ushtet (+pu0s.
shtu s( n' ser(n' e +'parsh'+ prov' pavar's(sht !asht'.a)on(sht t' -ort' rr(t!en
(+pu0s a)tua0e n,a opera1(on( 0odh!e5 por vet'+ n!' !o shu+' t' -ort'5 as edhe -are pa
+'dysh!e varur e shu+'.(+(t t' nu+rave r dhe de+,e+O2e .+adh(+ t' G? )(shte
ndodhur5 vendosur )'shtu n,a re0at(v(sht shu+' +' t' u0't a)tua0e Rr(t!a (+pu0s s( +'
pa) t' pres(n t' t(00a n' ser( t' pran(sh'+F dhe du)e v0er'suar nd()(+(n e 0odh!es
past'r. Ja para dhe pas 0odh!e5 )rahas(+(n e re.u0tateve n' )'t' dre!t(+. T' ,!(tha
re.u0tatet !an' +' K G? redu)tuar5 por rr!edh(n n,a 0odh!a n,a v0erat )op!uar5 dhe t'
spe1(-()uara p'r )at'r departa+ente s(pas se)uen1'n e tyre )ohore p'r 8do d(t'5 +e
(n-or+a1(on(n pas 0odh!es p'r t' +a!t' dhe t' d!atht' da00ohet n,a par' dhe Pu.Ce(t
6o-t' p'r)at's Hand (shte ( par( apo .u.Ce(t 0odhur
K HD "a lo!hje .
3 . 7t 9K.WLA
9<=?.9I=
=<=9.A3=
><=W.L=W
thot' =3I9I5>

-G? pas lo!hjes pas !or.

*a!tas T' dre!tat
I par'. 7at( (
par'.
=>.AK3 9A.IAW
< 9 < =WWA= =3.9KK
Pu.Ce(t. 7at( (
par'.
=W.KKK >W.I=3
< 9 < =>.AW9 =W.3I?
*!etet =9.??K =9.9=L
K G? pas lo!hjes t !yja !#art.
I. Grup(
7at( (
par'.
9A.>9?
9 < =3=99
II. P!esa 3 < =W.L=9
9 < =W.K9I

*!etet 9L.KII
$!o 'sht' par' 6' re.u0tatet e para dhe pas 0odh!es ndrysho!n' n' asn!' +'nyr' t'
dre!t'5 n' +'nyr' 6' 0(,!( para0e0e 'sht' )on-(r+uar +(r'.
$und'r )'sa! (sh(n v0erat K hp 5 K G; ndrysh(+e shu+' t' r'nd's(sh+e n,a ana e
Er+D<t(on vua!tur HG8 s( .a)on(sht n' dre!t(+ ne,at(v4F deta!et e t' 1(0(t un'
+e,!(that'5 6' n,a 7ash)'<shp'rndar!es dhe d(s)ut(+ nu) +und t' 7'het pa
sh6et's(+5 )!o duhet t' )a0o!'.
Vetm pik vijim un mendoj se si pr t prmendin papritur. ; ju n pr!jithsi
pas n!arkess lodhje m t rnda se sa shqisat e zakonshme, ajo dukej e mundshme
q pas lodhjes s njanshme t "j at n mnyr t njanshme vet ndjer, dhe pr
kt arsye n %ompartments pas lodhje njanshm t selis s majt n pozitiv, pas
lodhjes s njanshme e t drejtave n do t tre!ojn sens t ndryshuar ne!ativ kundr
departamentet pa lodhje6 dhe se ky ndryshim do t m pritet n ditt kur lodhje e
dors n 5jal jo tjetri ka ndodhur, kshtu q nj lodhje e mparshme n!a ana tjetr
kishte ln asnj kundrveprim, e 5ort e saj n radh t par, lodhjen e ardhshme
shtrir pjes H!jysmaM e lodhjes Hpas min a. ndrkohM pas departamenti. Getimi i
ksaj pjese sht, por rezultati sht q hq ka ndryshuar si n qo5t se t dy pas
lodhjes s njanshme t s drejts se t majt, n nj sens pozitiv, vetm pas lodhjes
s majt t pakrahasueshme m shum se pas lodhjes s t drejts. $dhe pas 5ormimit
pr5undimtar, dy an hq lodhje tre!on pjesn e par ndryshuar n drejtim pozitiv ndaj
shtetit unOearied, por m pak se pas lodhjes s njanshme t m"etura pas lodhjes s
njanshme t s drejts. @jo sht tani pr t interpretuar mendimin tim
kshtu. Qodhje kishte ndonj, q hq u rrit nj ndikim t pr!jithshm t natyrs n nj
drejtim pozitiv6 kjo u rrit n!a lodhja e njanshm t majt, n!a ana e djatht t
reduktuar. :ilat jan ato ndikimi i pr!jithshm n "az, sht i panjohur6 kuptimi i
ksaj rritje dhe rnie, por kjo me t vrtet korrespondon me at q pritej n!a 5illimi.
T' ,!(tha re.u0tatet e +'parsh+e n' 0(dh!e +e var(a1(onet e p'r)ohsh+e n'
nd!esh+'r( p'r sh)a) t' 0odh!es. P'r pyet!en se s( p!es' n' t' n!'!t'n )oh' t' )et'
nd!esh+'r( +' t' +adhe nda! da00(+eve +e nd!esh+'r( +' t' +adhe a7so0ute p'r
peshat5 !u +und t' +errn( e)sper(+entet e 7'ra n,a EH ;e7er )ons(deruarF n,a
re.u0tatet 6' a( +e +etod'n e da00(+eve t' du)sh+e vet'+
L4
5 !an' )rahasuar +e ato
t' +arra n' p!es've t' dh'na se a( n' t' n!'!tat p!es' n,a +'nyra e e)u(va0ent've
3W4
t'
pranuaraF n'se +etoda (sh5 )!o e -und(t ( re-erohet nd!esh+'r(s' a7so0ute p'r
ndrysh(+ n' nd!esh+'r(.
L4
pro!r. :oll. p. LA
3W4
Po aty. p. LI


Ishte vendosur n' p!es't e +'posht+e t' se1(0(t pre! t' dy an't e trup(t t' n!' )o0on'
e ,!asht' spe1(e Ta0er5 )'shtu 6' da00(+( n' pesh' u nd!e )ur h(6et n' n!' an' t' trup(t
'sht' pas nu+r(t t' spe1(eve5 t' 1(0at +e an' t' )'sa! p'r1a)to!' da00(+(n vet'+
du)sh'+J
S(p'r-a6!a /o0ar ( ,(sht 3
ta7an( )'+7'5
1ap(t. +etatars. N!'
teh sup ...... 9
......... = the+7ra
+end!e ....... >

N,a ana t!et'r5 (sh(n t' 7ara7art' +e n!'r(<t!etr(n5 pra5 u per1eptuan s( po a6 e v'sht(r'
pas peshave n' oun1es n' p!es't e +'posht+eJ
S(p'r-a6!a /o0ar e ,(shtave dhe ta7an(t > )'+7'
@+etat )apa) ..4 3W.>
< < < = < teh sup .... K
< < < > < the+7ra ....... K.K
< < < >.? < +end!e ? .....
sht' par' se )!o nu) do t' ndodh' e )on-or+(tet(t t' vo,'0 t' t' dy peshore. Da00(+( (
du)sh'+ vet'+ n' ,(shtat dhe ta7an( ( )'+7's 'sht' e n!'!t'5 pesha +e,!(that'5 s(00en
s( per1eptuara t' 7ara7arta n' t' dy!a p!es't s( > dhe 3W.>. N' an'n t!et'r5 e n!'!t' s(
pesha t' per1eptuar n' ,(shtat dhe e prap+e t' )o)'s s' d(-eren1's vet'+ du)sh+e
!an' pothua!se t' n!'!ta5 +e,!(that'5 s( 3 ; > s(00et.
D(s)utuesh+e edhe e)sper(+ente t' t(00a +und t' )ons(derohen vet'+ s( the07'sore
n' 6o-t' se ato !an' 7'r' n' 7a.' t' )rahas(+(t t' rrept' t' rrethanaveF e 1(0a nu)
presupo.on )'tu5 sepse 6'00(+( nu) 'sht' dre!tuar p'r n!' )rahas(+ t' re.u0tateve t' t'
dy +etodave5 dhe p'rp!e)!et n' )oh' t' ndrysh+e5 ndoshta pun'suar edhe n' n!er'. t'
ndrysh'+ !an'F +e,!(that'5 v'sht(r' se +und t' +endo! se n' n!' pro,res t' v'rtet'
para0e0e t' nd!esh+'r(s' a7so0ute dhe d(-eren1(a0e t' t(00a D(s1ordan.en duhet t' !et' e
+undur n' t' ,!(tha.
2( Pr&oja " f#shat e "!jesi t lehta.
N' .onat e nd!es( t' 0ehta a!o ende nu) )a +!a-t t' testeve t' dre!tp'rdre!ta5 se s( (
n!'!t( 0(,! 'sht' ( v0e-sh'+F por )a shu+' -a)te +7( t' 1(0at e n!'!ta !an' t' 0(dhura +e
pyet!en5 dhe do t' d(s)utohet )'tu du)e (u re-eruar p'r )'t' n,a d(sa 8ud( n'se dhe se
s( ata !an' 7'r' +e 0(,!(n5 p!es'r(sht se sa 0ar, +und t' sh'r7e!' e n!'!ta p'r t'
)on-(r+uar5 d(sa t' 1(0at Shp!e,(+( ( )(sh(n +arr' n' )'t' +'nyr'.
Para s' ,!(thash +und t' !en' t' pr(rur p'r t' 7'r' n!' -a)t ( n!ohur )und'r
)'r)esave t' 0(,!(t para0e0e 6' para,!y)(+( (shte tash+' n' )ap(tu00(n +7( 0(,!(n
/e7er(t5 6' d(s)ut(+( ( +'te!sh'+ 'sht' shtyr' )'tu. P,!atur 6'ndr(+(n n' terr n!'
-(ton a-t's(n' p'r t' par' n' err's(r'5 p'r+es 6'ndr(+ +' t' ,!at' n' dr(t'5 6' !u t'
hu+7n( )'t' a-t's(. Por5 8-ar' do t' shoh(n n' terrM N!' dr(t'5 8-ar' photo+etr(1a00y
ndryshon vet'+ pa) n,a nata e err't5 por ende t' ndrysho!n'. P'r t' v'rtet'5 )'to nu)
!an' th!esht n!' p'rshtyp!e a7so0ute5 por n!' ndrysh(+F s( dhe nat'n e err't ende )a
v0er'n e sa! photo+etr(1. Pra5 )!o do t' du)et +e,!(that'5 se 0odh!a e syr(t n,a st(+u0(
dr(te du00s nd!esh+'r(n' p'r da00(+et.
Pavar's(sht n,a -a)t( n' vetvete )a nevo!' te!et d'sh+( t' deta!uar5 un' ( pran(sh'+
)'tu5 por e 0(n!'s du)e -(00uar s( ,!'ra n' 0(dh!e +e t' s' 7ash)u5 8-ar' +und t' n!'!ta
t' sh-a6et n'n -or+a ve8an'r(sht t' pa.a)onta apo (nteresante.
"3ha #u55on se nj o5i%er n nj "ur!, pr t %ilat shum rrall mund zutreten drit t
lart, jan dorzuar pr aq koh deri n ushqim, pas disa muajsh do t mund t
shohin minj. ?isa muaj m von t lir, ai kishte pr shum n!adal msohen me
dritn. j njeri q kapet ** vjet u ul mendoj, mund t ishte nat pr t par o"jektet
m t vo!la, me dit as!j H1uete, Dphthalmol., sipas Qarrey M$M. Dhir de. med.
Vol. (. 5. /M. "
V. 1ei%hen"a%h sht n shkrimet e tij duke e quajtur kshtu. Dd n se persona t
%aktuar t quajtur. )ensitives, n errsir t prsosur n polet n nj ma!net 5laka4si
pamjen e drits, nj "lu dhe "lu4!ri, n polet e Nu!ut nj t kuqe, e kuqe4verdh dhe
rot!raue per%eptojn n 8olin e Veriut, q ata t shohin dritn edhe maja e kristaleve,
njeriut t !jall, or!ane t ka5shve dhe perimeve, sidomos !ishtave, metale, squ5ur,
len!jeve n &ktin kimike ose kristalizimi, etj 5und autori HGuman ((. ). ,B2 sensit.M
Vjen. pr5undim se t !jitha or!anet e toks n t !jitha n dritn e errt, dukshm
pr sensitives kalojn, vetm nj m shum, m pak t tjera.
@jo nuk sht vendi, n pyetjen se a Dd 1ei%hen"a%h ka si nj realitet t ve<ant
a!jent pr t hyr n6 prvojat e tij m"i dukshm n terr e disa njerzve m duket pr
t dal n dritn e as!j6 por ktu do t prmendim ato me emr vetm pr aq sa
1ei%hen"a%h si nj kusht i shprehur t per%eptimit t lehta jo vetm ndrprerje
a"solute t dhoms vzh!imit, por edhe n m pak sensitives qndrimit m t !jat
duke tre!uar aty, para se <do !j mund t shihet. )ipas deklarats s tij, kapur n
prsosur errt Gi!h ndjeshme shpesh menjher ose pr t par pas . deri ,+ minuta
do t thot t ndjeshme pas a deri n 2 ose * or n Ddli%ht.
2n vet dhe njerzit e madje edhe m t vjetr ende kujtohet mja5t mir se sht
prdorur m par t jet e knaqur me nj )allo qirinj pr ndri<im m"rmje n
5amilje dhe tavolina.3ani q ndri<imit t ndritshme llam" sht "r e zakonshme
pr t m"ajtur at pr nj prishje t syve6 ajo nuk sht m n !jendje pr t par pa
lodhje at.
$ nj 5a"rike, i %ili u n!rit n mnyr q nj pjes e puns sht "r n!a puntort
n shtpi, un kam qen i tha n vijim. (sh ndri<im m t var5r n 5a"rik u " nj
ndritshme zevendesohet. &jo nuk z!jati shum, kshtu q puntort krkuan prsri
n ndri<im mparshm t var5r, sepse ata nuk ishin m n !jendje pr t menaxhuar
me ndri<im zakonshme z"eht, ata ishin n !jendje pr t marr n shtpi.
... &u"ert n kontri"utet s pr njohjen e vizionit t trthort
,,M
vuri n dukje sa
vijon R. "& sht e !jat nj dit n nj dhom t errt rnd, kshtu sht vlersuar
at si t ndritshme si nj ndoshta dhjet her m t ndritshme dhom ishte vlersuar
m par un vet kam nj 5rappantes )hem"ulli me prvoj t ksaj., kur un kam pr
t t jet n nj dhom t errt kaq !jat pr - dit n ,C vitet e mia t 5ruthit q
hyrsit aty si e hum"i rastin n errsir, ajo ndjehet shum t lehta, pasi pak dit m
par dhe q un jam shum mrzin rrnuar, kshtu q un kap nj hart mja5t t
vo!l me shkrimin delikate, un mund t shoh n!jyrat shum mir dhe kudo t lexojn
shkrimin !jo", si dhe, si ndryshe n ndri<im t zakonshm ditor ktu kam marr
li"rat e mi n shtratin tim, por asnjher nuk u ". kapur, sepse hyrsit nuk e pan
li"rin, edhe n qo5t se ata kishin qen disa minuta n dhom. ndrsa un njo5tim se
syt e mi ishin t prekur de5initivisht nuk patolo!jik. "
,,M
*o0es1hott5 T' ndrysh+e. I/. S. 99>

1an!er
,2M
vrejti n z"atimin e nenit ,,. prshkruar aparat 5otometrike, ku nj
krkon n!a ndri<imin m t do"t n t %iln nj shesh t vo!l e zez n nj s5ond t
"ardh sht ende z"uluar H5q ,*MR " 5illim ekzaminimi duhet t !jith n qo5t se ai
nuk e ka shman!ur m par koh t !jat <do prshtypje t ndritshme t lehta, nj
)asia m e madhe e drits pr t z"uluar t njjtin o"jekt, si e till pas nj <erek para.
)hikoni e vzh!uesit pastaj vetm pr nj t dyt n nj zon m t ndritshme t
ndezur apo edhe n 5lak t lehta, kshtu q sht vizioni i tij pr minutat e ardhshme
t rn tashm n!a nj numr !rad, me nj por4koh ener!jia tjetr e retin heq n!a
prjashtimit drit t ndritshme prsri. ha"itshm maksimale sht se si qendra ku
retina sht ve<anrisht e prekur leht ".
,2M
1reth hemeralopia p. ,* *2

T' ,!(tha )'to p'rvo!a t' du)et p'r t' -o0ur dre!tp'rdre!t +e v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t
para0e0e n' -ush'n e per1ept(+(t t' dr(t'sF vetvet(u n' t' n!'!t'n )oh' nd!esh+'r( t'
da00(+eve t' 0ehta tre,on do7'suar n,a 70unt(n, e st(+u0(t t' 0ehtaF sepse s(8 vur( n'
du)!e ,!et!en e -aturave t' do7'ta t' 0ehta ose o7!e)teve t' .7ehta n' err's(r' 'sht'
vet'+ as,!' +' shu+' se n!' da00(+(n e tyre n,a to)a e err'tF dhe )!o nu) do t'
ndodh' +e sy 1un,uar.
Por sh(het 0eht' se )y dev(!(+ n,a 0(,!et para0e0e 7'het n' )ushte shu+' t'
n,!ash+e5 s( dev(!(+ n,a 0(,!( /e7er(t n' )u-(r(n e sa! +' t' u0't. -rohet .( s( n!' ose
dy )o+ponent't5 0(,!( ( #e7er nda0esa5 t' t(00a s( para0e0(.+(5 6' t' !et' e v0e-sh+e. Ne
supo.o!+' v0e-sh+'r(n' e 0(,!(t para0e0e !o 7renda )u-(!ve t' ,!er' n' pretend(+(n se
a!o e *aE ;e7er.
$!o vet'+ do t' )'r)o!'J 34 n'se +und t' !et' p'r )u-(r(n e posht'+ t' 0(,!(t
para0e0e do t' ,!en( n!' arsye t' p'rshtatsh+e se sa p'r at' t' *aE ;e7erF 94 n'se
dev(!(+( p'r n(ve0e +' t' 0arta t' 0ehta ashtu s( n' 0(,!(n /e7er(t .hdu)et.
T' dy +und t' p'r,!(,!et n' +'nyr' po.(t(ve5 s(pas +end(+(t t(+. H-ar' ( par' 'sht'
( sh6et'suar5 )'shtu 6' un' t' +arr' su7!e)t(n e aspe)teve t' +'posht+e.
St(+u0( dr(ta !asht'+ 70unts e-e)t(n e dr(t's st(+u0(t t' !asht'+ n,aF por rast( ( P(
+err re0at(v(sht pa) p'r t' err's(r'sF $'shtu5 d(-eren1a re0at(ve t' e-e)t(t t' dr(t's t'
!asht'+ 'sht' ( u0't5 +e,!(that'. N' -a)t5 syt' e .e.' +und t' the00o!n' vet'+ der( n'
)u-(!t' e 1a)tuara5 +e,!(that'5 s(8 'sht' rast( n'<(+a.h(n pas ( o7!e)teve t' ndr(tsh+e5
por nu) do t' sh)o!n' !asht'Fdhe +ad!e edhe +e ,ar,u00ve p0ot' e .e.'5 )u dr(ta e
-ort' e !asht+e nu) 7'n p'rshtyp!e5 e .e.' 'sht' par'5 +e t' v'rtet' du)et t' !et' n'
,!end!e p'r t' par' n' rrethana t' 1a)tuara edhe n,!yra. G!(thashtu 0(t a per se 6'
ret(na5 nervore dhe p!es' t' t!era5 t' 1(0at sh)a)to!n' )a0(+(n e st(+u0(t t' trur(t5 +und
t' !en' t' pa)a0uesh+e5 n' +'nyr' 6' st(+u0( t' !asht'+ sh)a)ton asn!' ose vet'+ n!'
n,a1+(+ ( 7rendsh'+ sh)a)u ( do7't ( para0(.uar ose n!' shu+'5 pa se p!es't
6endrore t' e)s(t(+ t' tyre5 nd!es( e sy t' .(n! varet5 pra5 vua!n' n' +'nyr' t'
)ons(deruesh+e.
Tan( do7'son du)e 70unt(n, sh()(+(n e 7rendsh+e !o t' )ons(deruesh+e ose t'
pa)t'n n' sh)a00' shu+' +' t' vo,'0 se sa p'rshtyp!en e !asht+e5 duhet t' vepro!'
ndr(8(+ re0at(ve syr(n .( p'r t' n!'!tat p'rshtyp!et sh)'06en e)u(va0ente5 dhe star0(n,s
p0ot' t' .e.a5 t' 1(0at s( sh)a00'n +' t' 0art' t' 70unt(n, t' )ons(derohet5 edhe
p'rshtyp!a e -ort' nu) +und t' da00ohen n,a syt' e .(5 sepse as)ush nu) 'sht' 7'r' +'
shu+'5 nd'rsa e 7rendsh+e syr( ( .( ende va.hdonF .hdu)et po a6 +(r' p'r+es sy.e
shu+' t' err'ta5 da00(+( n' dr(tat +e dr(tat n' t' n!'!t'n )oh' p'r st'rv(t!e.
N'se )!o de)0arat' t' !et' ( -ort'5 )'shtu 6' !u +und t' )on-(r+o!' n' )'r)es'n e
+'posht+e )on)0u.(onJ t' n!'!t't n!er'. 6' p'r 1un,uar nervo.(.'+ n' err's(r' ose n'
+u., du)en )e65 6' 'sht' e )e6e sh6uar duhet ashtu s( dhe s( t' t(00' t' sh6uar +e
nervo.(.'+ nu) 1un,uar aty )ur p'rshtyp!e dr(ta )o+ponent't 'sht' vet'+
ndon!'her' t' -ort' sa 6' sh)'06(+( ( syve ( .( +und t' +e,!(that' )ons(derohet t' !et'
e pap'r-(00sh+e. Por )!o (shte +e t' v'rtet' rast(5 )!o +und t' 8o!' -a)te po.(t(ve5 t'
1(0at sh-a6en +' 7(nd'se n' +'nyr' 6' ata (sh(n 7otuar pa (u re-eruar teor(s' +' 0art
dhe nu) )a n!ohur( t' tyre.
. Py00tar n' s tra)tat +7( he+era0op(a thot' @p ==4J UJu sh()on( n' +7r'+!e n'
ndr(8(+ t' ndr(tsh+e 00a+7' p'r d(sa +(nuta +e n!' sy n' n!' 0et'r t' 7ardh'5 nd'rsa
t' t!era 'sht' e +7y00ur dhe e -shehur n' dho+'n e ndr(8uar !u do pasta! edhe n'.
Hap!a e t!era nu) +und t' ,!en( n!' ndrysh(+ ( +re)u00uesh'+. Sapo !u t' sh)on( n'
n!' dho+' t' -ort' t' err't5 n!' ndrysh(+ ( t(00' v!en n,a shu+' t' du)sh'+. $und'r
syr( tendosura du)et n!' 00o! +!e,u00 p'r t' ,!etur se o7!e)tet t'r's(sht ose p!es'r(sht
err'sohet5 t' t!era syr( per1epton5 dhe )!o 'sht' n!' pas(,ur( shu+' t' ve8ant' n'
0(dh!e +e or(ent(+(n5 ( 1(0( v!en n' err's(r' n' -usha )a6 t' ndrysh+e t' pun's t'
+end(+(t +7( ne5 ( 1(0( .hdu)et +en!'her'5 )ur !u t' )thehen( n' n!' dho+' t'
ndr(tsh+e. G!at' ser(s' s' dyt' t' testeve +e u7ert n' 0(dh!e +e )upt(+(n e hap's(r's
ret(na5 e 1(0a u +7a!t n,a dr(t' 00a+7e5 un' )a+ pasur )'t' a+70yop(a sy art(-(1(a0e
shpesh rast(n p'r t' v'.h,uar. $y shtet ver7uar +7a!tur ndon!'her' n' 3W +(nuta dhe
+' t' ,!at'. &0a+7at e ,a.(t u sh-a6 +e sy t' ve8ant' t' pre)ur n' n!' d(stan1' t'
7ara7art' t' .7eht' 00a+7at )u6 pa) va! d!e,(a dhe rreth(nat e +(a n' +'nyr' t' err't
6' un' t' or(entuar veten +e v'sht(r's(. N' a0ternuara du)e +7y00ur syt' e d(-eren1's
(nd(v(dua0e t' ener,!(ve n' dy ret(na do0( shu+' e ha7(tsh+e5 por pa syt' !o<
tens(onuar do t' 7'het +' ( +preht' p'r n' err's(r'. N' u7ert (shte ende 3 +(nut'
pas p'r-und(+(t t' p'rp!e)!eve t' n!' sy5 he+era0op(a art(-(1(a0e n' +'nyr' t' -ort' se
a( n' 9> *(00. "ur(+( ( dr(t's +e.( 3.=9 *+. 7are ,!er' ndrysh(+5 nd'rsa !o<
a--(.(erte5 s( .a)on(sht +e )'t' ndr(8(+5 +ad!e edhe W.93 ++. Per1eptuar
G!er's(a. P'r +ua5 70unt(n, arr(tur n!' n(ve0 edhe +' t' 0art' dhe )a .,!atur +' ,!at'.
U
$'to v'.h,(+e (sh(n t' 0(dhura +e syt' t' sh'ndetsh+e. Ende udh'.uese por
ndoshta v'.h,(+et e s'+und!es5 e 1(0a Forster )rahason ,!end!en e syr(t t' 0odhur5 n'
he+era0op(a vet'.
Rast( dy-(sht'5 pra5 se syr( pas 6endr(+( du)et p'r)oh's(sht )'6(!a n' dr(t'n n' terr5
dhe pas n!' 6'ndr(+( t' .,!atur du)et p'r)oh's(sht )e6e n' terr n' dr(t'5 'sht' ,!etur
s( n!' shtet ( p'rhersh'+ n' dy shtete s'+und!e sh'nuar5 e he+era0op(a dhe n()ta0op(5
para t' 1(0(t pran(sh'+ n' v'.h,(+et sa)ta )'+7' tra)tat pa8+uesh'+ t'
py00tar've. Tan( (dent(-()uar Forster @p. =94 n' +'nyr' e)sp0(1(te n,a +arr'vesh!a e
t(paret the07'sore t' ,!end!es s' ret(n's t' sh'ndetsh+e n,a ndr(8(+ t' ndr(tsh+e +e
shtet(n p'rhersh'+ t' he+era0op(s1hen ret(n'. N' d(sa5 edhe pse !o t' ,!(th'5 raste5
+ad!e edhe e)spo.(+( ( .,!atur para p'r t' dr(t' sh)a)to!' shu+' t' ndr(tsh+e e
a+70yop(a @p. =W45 dhe u .,!atur 6'ndr(+(n n' err's(r' n,a 9><?A or'5 )ur' +'
e-e)t(ve @p. >W4
3=4
. Por s(+pto+' )ara)ter(st()' e he+era0op(a 'sht' vet'+ se5 6'
pa1(ent't n' +u., pa )rahas(+ t' du)en +' )e6 se n!er'.(t +e v(.(on t' sh'ndosh'5
+e,!(that'5 ata t' du)en po a6 ( +(r' n' dr(t' t' ndr(tsh+e. N' -a)t5 He+era0op(s1he
ndrysh+e pas -(00(+(t t' +u., ose hyr!es n' n!' vend n' h(!eF )u ende +!a-t t'
rehatsh+e p'r t' par' sy t' sh'ndetsh+e 'sht' ( a-t' p'r 8do ,!'5 ose t' )'r)o!' n!'
sh)'06(+ +' t' 0art' t' o7!e)teve ose +e t' n!'!t(n sh)'06(+ t' n!' per(+et'r +' t'
+adh t' sa!5 p'r tG( 7'r' ato edhe +' t' da00uar at' 6' py00tar't pa+undur'n nu+rat
!an'. N' t' )und'rt5 du)et s( edhe n' 7a.' t' +at!eve t' dh'nat e sa! @p 9W5 9=4J
UHe+era0op(s1he +e ndr(8(+ n' rr(t!e5 +es5 o7!e)tet po a6 t' +prehta t' vo,0a5 t' t(00a
s( t' sh'ndetsh'+5 vet'+ )!o .hdu)!a ndodh 8do ndrysh(+ p'r o7!e)te shu+' t'
vo,0a vet'+ n' shu+' t' ndr(tsh+e ndr(8(+ n!' t' t(00'. U
3=4
$!o 'sht' )on-(r+uar edhe n,a Ruete s(pas p'rvo!at e tyre.

U/et'+ n' d(sa raste5 )ur s'+und!a )(shte pasur n!' )oh'.,!at!e t' ,!at'5 ose )u
(shte ( (ntens(tet(t t' +adh5 edhe erdh( n' d(t'n e n!' do7's( -ytyr's prodhuar5 6o-t'
du)e shprehur se pa1(ent( p'r t' .7u0uar o7!e)te t' vo,0a < 0eE(+ < dr(t' shu+' t'
ndr(tsh+e e nevo!sh+e5 apo edhe -a)t( se a( e )a n!ohur o7!e)te vet'+ 1oarser n' t'
,!(tha. U
He+era0op(s1he prona nu) 'sht'5 s( n!' do t' thot' ,!(thashtu5 n!' ,!' )oh'n e d(t's5
por s(pas v'.h,(+eve Forster<s' @p. 3A4 s(,uron d(t'n He+era0op(s1he n' n(ve0e t'
u0'ta ndr(8(+(t po a6 e )e6e s()ur t' (shte nat'. He+era0op(s1he +und t' !et' @p 3K4 S(
t' sh'ndetsh'+ pas ndodh!es s' dr(t's n' err's(r' der( n' 0(+(te t' 1a)tuara
,radua0(sht t' p'rshtaten +e err's(r'n5 )'shtu 6' a( ( sheh ,!'rat a( nu) e n!oh(n n'
-(00(+F vet'+ +e )'t' ndrysh(+5 se a( e sheh a4 n' -(00(+ t' )e6e se t' sh'ndosh'5 74
shu+' +' tep'r. @> der( n' 3W<-(sh4 )'r)ohet p'r her' t' p'rshtat!es5 14 ( )e6
,!(thashtu parash()on p'rshtat!en +adhe t' +undsh+e5 s( t' sh'ndetsh'+ pas
adapt(+(tF Hdo ,!' 8)a Ran,er )a de)0aruar +e aparat(n p<p'rsh)ruar 9I?.
N' 0(dh!e +e t' t!er'5 shu+' t' 0eEuesh+e5 t' dh'nat e v'.h,(+eve +7( )'t'
s'+und!e un' duhet tG( re-erohet -ont vet'.
Do t' (shte shu+' e d'sh(ruesh+e n'se n()ta0op( vet'+ v'.h,(+et s( t' p0ota (sh(n
n' d(spo.(1(on5 a!o 6' p'r +ua5 por as,!' nu) 'sht' e n!ohur.
N' 0(dh!e +e Hap's(nor5 du)et se p!es't 6endrore t' ret(n's5 a6 sa ata5 s()ur 0eht'
nu) 'sht' Ge7rau1he .a)onsh'+ syt' e rast(t5 !an' du00ed n,a 0odh!a +' shu+' se
6endrore5 t' dy!a t' ndr(tsh+e se sh(het 6art' s( an'. N' n!' e).a+(n(+ t'
+!a-tuesh'+ t' )ushteve 6' +7(.ot'ro!n' )'tu5 por ende t' hu+7ur shu+'. N!'
0(teratur' +7( )'t' te+' +e d(sa v'.h,(+eve t' par' nd()o!n' +und t' ,!endet n'
esen' t(+eJ UP'r d(sa )ushtet e v(.(on(t 7(no1u0ar5U n' 7hand0. . So1 sa)sone. *ath.<
d'+t(+eve -(. C& /o0. I/. S. =I=
3( Testet " f#shat e "!jesi t jer.
#n' )a+ d(sa p!es'5 )'shtu 6' n!' her' n' +!e)'r dhe 7u.a e s(p'r+e5 n!' )oh'
t!et'r t' pun'suar n' ? ,(shta5 re0at(v(sht t' p'rp(6et +e +etod'n e ,a7(+(t +esatar
dhe +etod'n e e)u(va0ent've t' p'r1a)tuar n'se5 n' p'rputh!e5 s( n!' +' ( +adh n'
d(stan1' rreth ( 1a)tuar n' n!' Pona e 0')ur's du)et5 dhe da00(+( n' +es t' dy 6ar6eve
du)et d(stan1a t' +'dhaF ose n' 6o-t' se nu) )a var's(a e r'nd's(sh+e .hv(00ohet n'
)'t' +arr'dh'n(e. P'rp!e)!et e +(a p'r t' -o0ur )und'r n!' var's( t'
+adhe. *e,!(that'5 6' n,a v'.h,(+et e +(a !an' p!es'r(sht nu) ende ( p0ot'5 d(sa ende
nu) d(s)utohen p0ot's(sht n' )'t' dre!t(+5 )'shtu 6' un' !a+ du)e sh)uar p'r tan(
0(r(+(n e +en!'hersh'+.
9%%%. Liji i fe"ome"e&e przierje
1(
.
D(s)ut(+( ( +'parsh'+ ( 0(,!(t /e7er(t5 para0e0e e t' 1(0(t 0(,! dhe -a)t pra,u ( 7a.uar
)ryes(sht vet'+ n' rast(n +' t' th!esht' t' n!' rast shu+' t' p'r,!(thsh+e. Ishte
,!(th+on' n!' 8'sht!e e sa 0ar, nd!en!' rr(tet apo .vo,'0ohet5 -(00on ose .hdu)et )ur
n!' +adh's( st(+u0 ( n!' rr(t!e ose n!' r'n(e +'son du)e supo.uar se a!o 6' rea0(.ohen
ose 'sht' 0ar,uar5 'sht' e t' n!'!t'n 1(0's( s( +adh's(n' st(+u0 'sht' rr(tur ose
.vo,'0uarF $'shtu edhe an)esa n,a ana e rr(t!es apo .vo,'0(+(t p'r!etuar asn!'
ndrysh(+ n' ,!end!en e t(!. Por n' t' ,!(tha rrethanat e +undsh+e5 )u n!' st(+u05 n!'
rr(t!e ose n!' r'n(e5 ,!(thn!' n' ndrysh(+ +'son5 'sht' rast( se -und( rr(t!a ose -sh(r' t'
natyr's s' n!'!t' (shte5 s( se p'r 1(0'n rea0(.ohen apo revo)uar5 t' !ap' vet'+
th!esht'. !o +und t' !et'5 p'r. She+7u00 ( an)es's s' n!' dr(t' t' 7ardh' n' vend se t'
-a)t(t se a!o rr(t (ntens(tet(n e t' ,!(tha rre.eve t' n,!yra n' t' n!'!t(n raport apo
do7'son5 t' ndrysho!' -a)t(n se !u shton( dr(t' +e n,!yr' t' 7ardh' ose n,!yr' t'
7ardh' p'r.(er!e )'t' apo at' rre.e n,!yr' ose n!' p'r.(er!e e rre.eve n,!yra5 e 1(0a
nu) 'sht' e 7ardh'5 t'rh(6et. Dhe )'shtu 6' a!o +und t' !et' a6 e 0eht' p'r tGu +arr'
parasysh5 p'rve8 p'r.(er!eve t' 7ardh' n,!yra n' p'r.(er!et e tone ose .'rave5
aro+ave5 t' su7stan1ave t' 1(0at v(n( n' sprov' nd!es( sh(!e5 t' ap0()o!n'. P'r
sh)urt's(n'5 ne dua+ t' varur n,a ndrysh(+et -eno+eneve t' t(00a n' t' ,!(tha her't e
p'rsh)ro( s( n!' p'r.(er!e -eno+ene s( ho+o,!ene n' 0(dh!e +e5 dhe na +7a!n' n'
p0ot's(+(n e n!'!t' )ryes(sht n' she+7u00(n e n,!yrave.
34
Sh(h +' s(p'r5 - 9=K n. 34.
sht' e 0eht' t' harrohet se5 du)e +os +' shu+' !an' th!esht sas(or5 por edhe
ndrysh(+e 1(0'sore e st(+u0(t n' -eno+enet p'r.(er!e5 !o vet'+ sas(ore5 por edhe
ndrysh(+e 1(0'sore n' nd!es( !an' +e p'rvo!'5 +e t' v'rtet' eEper(ent(a00y )'tu
an,a.hohen vend t' t(00'5 dhe a!o do t' !et' p'r t' s!e00' )'to n' 0(dh!e +e
+easura7(0(ty n'n aspe)te t' 1(0at !an' t' 0(dhura +e ato 6' ,!enden p'r ndrysh(+et
sas(ore e ap0()(+(t.
P'r,!(thsh'+ tan( e ,!e!n' na n' v(!(+J
N'se dy t' th!esht' apo edhe st(+u!t tash+' p'r7'r' &, # 5 se1(0( p'r n!' 00o! nd!es( e
th!esht' t' ve8ant' respe)t(v a, " 'sht' ( a-t' p'r t' rr(tur5 p'r she+7u005 dy n,!yra !an'
para6(tur n' n!' p'r.(er!e t' t(00' ose ndon!' )o+7(n(+ t' per1ept(+(t asa! n!' t!et'r
P'rshtyp!a e th!esht' 'sht' e n!'!t'5 )'shtu 6' )!o 'sht' da)ord 6' re.u0to!n'
p'rshtyp!e5 )'t' nd!es( re.u0tate5 n' p'r,!(th's( nu) +e p'rshtyp!en
e nj ndesh!e5 &, ende +e , " t' # do t' )(shte prodhuar p'r veten e tyreF +undet por
ashtu s( & ose # +7(.ot'ron n' -u6(5 ose t' dy!a e-e)t +7an 7(0an1(5 p'rshtyp!a 6'
re.u0ton 'sht' +' shu+' p'rshtyp!en e nj ose " 6as!e5 ose asn!' n,a t' dy
p'rshtyp!eve p'r t' t!er't sh-a6en )ryes(sht s( t' t(00'. ". n' n,!yrat e t(! t' 7ardh'
sup0e+entare ose )o+p0e+entare +e .usa++en-0(e2ende+ porto)a00( t' verdh' dhe
t' )u6e 'sht' rast(. Ne tan( t' he6' at'5 j p'r t' 0'n' t' vepro!' vet'+5 'sht' sht(+(
( # p'r t' arr(tur n!' +adh's( t' 1a)tuar5 apo vet'+ duhet t' )a0o!' n' +'nyr' 6'
dev(!(+( n,a t' past'r nj vu00net ( du)sh'+5 dhe s( ( )und'rt n' 0(dh!e +e ", n'se
ne nj t' # ,rupF dhe ne t' rr(tur )'shtu +e radh'5 & dhe # t' !en' t' 7ash)'punuar n'
rrethana t' t(00a5 se as n!' as " sh-a6et )ryes(sht5 )'shtu 6' 'sht' & ose # duhet t' rr(tet
vet'+ n' d(sa )ushte5 )'shtu 6' p'rshtyp!a 6' re.u0ton ( )ara)ter(t t' n!' +' shu+' se
( " p'r 6as!e t' du)et.
*' n' p'r,!(th's(5 n,a t' 1(0at st(+u! t' th!eshta ose a!o 6' p'r7'r!a e st(+u!ve dhe
p'r )'t' arsye a!o p'rshtyp!e re.u0tuar ne +und t' supo.o!+'5 n'se do t' )(sh(+ +'
shu+' 8'sht!en n,a n!' t!et'r t' th!esht' ose t' p'r7'r' st(+u!ve ose d(8)a p'r t'
+arr' 0ar, n,a n!' pre! st(+u!ve5 t' shtuar apo t' t'rh(6en 'sht' n!' duhet t' )a0o!'
+adh's( t' 1a)tuar n' +'nyr' 6' p'rshtyp!a re.u0tuar du)et e th!esht' ose ndryshuar
1(0's(sht )und'r +' her't.
$'to !an' )ushtet 6' )ushtet e pra,ut t' na 8o!n' p'rs'r( n' du)ur(t' p'r.(er!e 6' ne
th!esht nu) e )an' pra,un ho+o,!ene5 p'r7a00en )'tu s( n!' p'r.(er!e e pra,ut t'
)ons(deruar +' par' n' -eno+enet ho+o,!ene pra,ut.
*' a-'r<'sht' tan( pra,u ho+o,!ene dhe pra,u ndrysh(+ !en( n' pa+!en +' par'
vet'+ rastet +' t' th!eshta t' ve8anta t' 8'sht!es +' t' p'r,!(thsh+e t' pra,ut t'
p'r.(er!e. N' -a)t5 )ur n!' st(+u0 # )ontro00 t' st(+u!ve ose n!' p'r.(er!e
st(+u0 & shtuar5 dhe n!' +re)u00(5 n' t' 1(0at v0era e # shtues -(00on t' n!(het s( ( t(00'5
ose n!' ndrysh(+ n,a e-e)t( th!esht' t' & p'r t' 7'r' t' du)sh+e5 +und5 n' t' ,!(tha
v0erave t' +undsh+e t' ndryshuesh+e t' 1(0at j dhe rast( +und t' )et' )'t'5 t'
+endohet se & 'sht' .eroF at'her' )e+( rast(n e pra,ut t' .a)onsh'+ ho+o,!eneF n'
+'nyr' t' 7ara7art' +und +es(n e t' ,!(tha 1(0's(ve t' +undsh+e 6' nj +und t'
)et'5 +ad!e edhe ato +e # +endohet t' n,!ash+eF at'her' )e+( rast(n e pra,un
d(-eren1(a0 ho+o,!en t' .a)onsh'+.
N'se ne tan( .'vend'so!' rast(n5 sht(+(n e n!' st(+u0 # p'r st(+u0 j s!e00' n'5 t'
.hveshur & )orrespondon p'rshtyp!e a 'sht' vet'+ e du)sh+e apo edhe n' n!' -ar'
+ase ndrysh(+( t' du)sh'+ !asht'5 pyet!a 'sht' n'se5 )ur & rr(tet apo u0et n' n!'
s(tuat' t' 1a)tuar 'sht' ,!(thashtu # duhet t' rr(tet apo u0et n' t' n!'!t(n raport p'r n!'
as t' 7ara7art' n' ndrysh(+e t' r'nd's(sh+e t' nj -ar'. duhet a!o n' 8do 1(0's( t'
ndrysh+e t' & dhe # t' !et' rast(5 ne do t' t' vor7e+er)ten p'r,!(th's(+ t' -a)t(t t'
pra,ut t' )et' )'tu edhe n!' p'r,!(th's(+ ( 0(,!(t /e7er(t5 pas( p'r-a6'son vet'+
8'sht!en e 0(,!(t t' p'r,!(thsh'+5 )u da00(+( n' +es t' & dhe # 'sht' ( pap'r-(00sh'+.
$'tu at' +7( t' hu+7ur tan( n' het(+eF por un' vet' )a+ 7'r' d(sa
e)sper(+ente
94
5 n,a t' 1(0at un' n' p'r-und(+(n se t' pa)t'n p'r ad+(Etures vo,0a t'
Co0or R # t' "ardh' R & 0(,!( 'sht' e n,!ash+e n' t' )u-(!ve5 por edhe +e )u-(.(+e
ana0o,e t' v0e-sh+e5 s( ;e7er<s'.
94
7hand0. sa)sone. Gese00s1h. sh)en1ore.5 +athe+at.<d'+t(+eve -(. C0. "d. /S
=IA
D()ush +und t' 0eht' vet'+ vet'+ sh'n(+e t' du)sh+e n,!yr' n' t' 7ardh'5 (shte
+e an' t' p(,+enteve +e n,!yr'5 a!o 'sht' e )ara)ter(.uar ,!enero!' se !u n!' ,ot'
,a7uar n,!yr' )und'r n!' dr(tare n' n!' -0et' 0etre t' 7ardh' )r(!on. $ur p'rs'r(tur tan(
e)sper(+ent(n dhe )und'r e)sper(+ent +e nuan1a reve 6' )a+ p'rsh)ruar n' )'to
n,!yra h(!e5 du)e p'rdorur pa n,!yr' s( sy.e t' +undsh+e t' err'ta5 )a+ ,!etur se +e
err's(r'n e sy.et shu+' e shu+'5 p'r. She+7u00 der( n'
3
\
3>
e D(t't sh)'06(+5 +und
t' sh)o!n' posht' pa sy +e pa sh'n(+e vet'+ vet'+ du)sh+e n,!yr' t'
.hdu)et. *e,!(that'5 a!o 'sht' ,!(th+on' e +undur p'r t' p'r.'n' err'suar e syve der(
tan( n,a sy.et se n!' .hdu)et +e sy t' 0(r' n,!yra t' du)sh+e h(!e5 dhe n,a ana t!et'r
un' )a+ ,!etur edhe +' par'
=4
5 dhe e n!'!ta )a n' e)sper(+entet e -und(t t'
He0+ho01(t
> 4
,!et( p'rs'r( 6' p'rshtyp!a e 8do n,!yr'5 a!o 'sht' n!' ho+o,!ene ose t'
p'r.(era5 ;h(te a-rohet +e (ntens(tet t' 0art'.

=4
Po,,. nn. &. p. >A?
>4
Po,,. nn. &:::/I.
*e,!(that'5 dev(!(+( n,a 0(,!( posht' +und t' !et' vet'+ ( du)sh'+5 dhe 'sht' (
7a.uar n' n!' terren ana0o, se dev(!(+(t p'r)at'se n,a 0(,!( /e7er(t n' -eno+enet
ho+o,!ene. $ur un' shoh n' n!' h(!e n,!yr' t' 7ardh' +e sy t' .hveshur5 dhe n!' ,ot'
t' t(00' t' err't para syve t' supo.o!+' se t' 7ardh' e n' to)' 'sht' e a-'rt +e t' .e.' e
syr(t t' +7y00ur5 )'shtu 6' un' edhe pse n,!yra dhe dr(ta e !asht+e5 e 1(0a n,a !asht'
n' sy dep'rto!n'5 do7'suar n' t' n!'!t(n raport5 por e .e.' e syr(t5 e 1(0a s( pa n,!yr'
p'r-a6'son n!' sh)a00' t' u0't t' 0ehta t' 7ardh'5 nu) (shte do7'suarF Pra tep'rt 7o!' )a
tan( n!' raport +' t' vo,'0 t' 7ardh' s( +' par'5 dhe p'r )'t' arsye duhet t' !et' +'
pa) e du)sh+e.
rsye!a p'r )u-(r(n e s(p'r+ t' 0(,!(t 'sht' ( pan!ohur.
N' t' v'rtet'5 ne )e+( !o rrept's(sht pa) n' var's( 6' )an' t' 7'!n' +e -eno+ene
+!a-t ho+o,!ene5 )'shtu 6' edhe +e pra, shu+' t' past'r apo pra,un ndrysh(+5 p'r
0(,!(n e th!esht' /e7er(t5 por n' p'r,!(th's( +e rastet +' t' p'r,!(thsh+e t' pra,ut
p'r.(er!e5 )t(t p'r.(er!eF por +und t' prodho!n' -eno+ene approE(+at(ve0y
ho+o,!eneF )ons(derat' e th!esht'5 edhe pse vet'+ rreth prodhuesh'+5 rastet p'r
+o+ent(n +' t' r'nd's(sh'+5 dhe 'sht' p'r )'t' arsye edhe +' von' +und's(sht t'
+7eten -o)us( yn'5 t' !et' ( pran(sh'+ s(do+os n' +arr'dh'n(et 0(,!ore t'
-eno+eneve p'r.(er!e ende pa) t' hu0u+t(+(t.
Edhe n'se +und t' 7(en n' sy t' err't ndryshe ,a+'n +' t' th!esht' t' n,!yr's dhe
e pyet se 8-ar' (ntens(tet( do t' duhet t' !en' t' n!ohur5 !u duhet t' +erren +e ndon!'
pra, t' past'r5 por n!' pra, p'r.(er!e5 pas( 6' n!' here n' -a)t pyet 8-ar' (ntens(tet(n
n,!yra spe)tr(t do t' duhet t' !et' t' !et' e du)sh+e s( n!' p'r.(er!e t' p'r-a6'suar n,a
"0a1) p'r.(er!e t' ,!(th' n,!yra rre.et )ara)ter(n e tyre. Pra5 pyet!a 'sht' t'r's(sht e
natyr's s' n!'!t'5 s( )ur e pyet se s( (ntens(ve n!' n,!yr' t' duhet t' shton( t' 7ardh'5
a6 t' 7ardh' n!' 7e+er)0(1hen. Sh-a6!a Co0or supo.o!+' vet'+ 6' e )a rast(n e par'
p'r t' 7'r' at' +e shu+' pa)5 n' 6o-t' se e )a0uar5 )u a!o 'sht' 6ua!tur par e "ardh'
+e n!' (ntens(tet t' +adh t' 7ardh' ose p'r.(er!e -ar7en(nd(--erenten5 p'r t' 1(0at
n,!yra 'sht' e p'r.(er. G!(thashtu p'r t' ,!endet n' -a)t(n se e .e.' e par' n'se ( .(5 s(
dhe5 +e nuan1a n,a vet'+ n!' n,!yr' ,!ur+'5 s()ur -und(t 7ardh' e 7ardh'5 shaded
+e n!' a0u.(on t' n,!yr's 6' sh-a6et )ur n,!yra e p'r.(er 'sht' vet'+ e du)sh+e.
Pranda!5 a!o e )und'rshto( u0trav!o001' do t' +' 0eht'5 pra +e n!' (ntens(tet +' t'
u0't5 !an' nd!er'5 s(8 'sht' rast(5 n' 6o-t' se a!o nu) )a vepruar s( n!' p'r.(er!e t'
do7't t' 7ardh' n' sy.
Natyr(sht5 pyet!a n'se dhe s( n!' -eno+en p'r.(er!e ndryshon )ur t' ,!(th'
)o+ponent't st(+u0uese t' 1(0at )ontr(7uo!n' n' p'r.(er!en<nd!es(5 t' rr(tet n' t'
n!'!t(n raport apo r'n(e 'sht' edhe vet'+ n!' 8'sht!e e ve8ant' n' var's( t' pyet!es s'
p'r,!(thsh+e se s( n' t' ,!(th' nd!es( t' p'r.(er d'shton dhe ndryshon )ur p'r7'r's(t
st(+u0uese !an' n' )ushte dhe ndrysh(+.
P'r t' v'n' )'t' pyet!e n' n!' p()' t' 6art' t' +end(+(t5 tre raste )ryesore du)et p'r
t' +7a!tur s( udh'.(+eveF 34 )u # 'sht' +!a-t e +adhe p'rve8 & 5 1(0's(a e p'r.(er!es
p'rshtyp!e p'r nj ndrysh(+ t' vet'+ t' du)sh+eF 94 n'se # 'sht' ( +adh sa 6'
nd()(+( ( & vet'+ .hdu)et5 dhe p'rshtyp!a n,a n!' past'r " nu) ndryshon n' +'nyr'
t' )ons(deruesh+e5 dhe4 )ur =& dhe # t' nd!e)(n s( 7(0an1(n 6' !u t' +errn(
p'rshtyp!en as a-'r nj ende t' " ,!etur. N' +es t' )'tyre tr( raste pra, t' 7(en t' ,!(tha
ndrysh(+et e nevo!sh+e5 6' n,a p'r.(er!a & dhe #+und t' da0(n5 dhe a!o do t'
.7atohet tan(5 ,!en( 0(,!et 6' p'r7'!n' )'to n(ve0e +(n(+a0e dhe ndrysh(+et
nd'rhyr'se +7u0uara nd!es( s( -un)s(on t' raport(t p'r.(er!en e st(+u!veF por 'sht'
der( tan( as,!' n' 0(dh!e +e t' para5 dhe n'se ndon!' d(spo.(t' e pra,!eve ho+o,!ene
du)e u p'rp!e)ur tash+' +und t' !et' ,!(th+on' vet'+ n!' t' p'ra-'rt5 )!o v0en s(
du)et5 +' shu+' n,a pra,!et p'r.(er!e.
*(d(s du)ur(ve p'r.(er!en 'sht' n!' da00(+ ( r'nd's(sh'+ p'r t' 7'r' 'sht' n' var's(
t' st(+u!ve 6' ( !ap(n p'rshtyp!en e p'r.(er +e veten p'r.(er ta)ohen or,aneve nd!es(5
s(8 'sht' rast( )ur n,!yra p'r7'r' sy5 p'r.(er!et e t(n,u!ve ose tone ,od(t( vesh(n s( )!o
ndodh n' v(.(on(n .a)onsh'+ apo d',!(+5 ose n' var's( t' st(+u!ve ve8+as
p'r+7ushur or,an(n nd!es(5 dhe vet'+ e-e)tet e sa! n'p'r+!et nd'r+!et's(+(t t'
or,aneve nd!es( vet' !an' t' p'r7'r' n,a p'rshtyp!eve t' p'r.(era5 s(8 'sht' rast( )ur
n,!yra t' ndrysh+e ve8 e ve8 n' p()at p'r)at'se t' t' dy syt' apo t(n,u! t' ndrysh'+
7(e n' t' dy vesh't. T' dy ne sh)urt(+(sht da00(+(n 0(dh's dhe d(s!un1t(ve s(
p'rshtyp!eve t' p'r.(era.
N' -a)t5 p'rvo!a tre,on se 'sht' e +undur +e dy sy5 dy vesh't e s(,uruara n,a vete
ap0()uar st(+u!t p'r)at's p'rshtyp!et p'r.(era se )ur st(+u!t tash+' t' p'r.(era arr(t(
n' t' n!'!t(n sy apo vesh5 pa e d(tur nd'r+!et's(+(n anato+()e dhe -(.(o0o,!()e n' t'
1(0at )!o 7a.uar. Por natyra e p'rshtyp!eve d(s!un1t(ve varet n,a )ushte t'
)o+p0()uara5 dhe +und t' nd()ohet n,a )u-(.(+et n' +'nyr' +' t' ndrysh+e se sa
0(dh's. "ash)(+ ( dy n,a (ntens(tet( apo n,!yra e 00o!eve t' ndrysh+e t' p'rshtyp!eve
t' 0ehta &, # n' t' n!'!t'n po.(t' t' ret(n's +und t' !en' p'r)at's(sht vet'+
ndon!'her' n' t' n!'!t'n +'nyr'F por sh)'put!e e )'tyre st(+u!ve n' p()at p'r)at'se
+und t' arr(het n' n!' nu+'r t' pa-und t' +'nyrave n,a5 p'r. ". n' n!' .ero5 n,a ana
t!et'r & S #, t' n!' ose &, n,a ana t!et'r # apo n' n!' 5 n' t!era # L a)tet5 et!5
+und t' ndodh' edhe n' rast(n e sh)'put!e raporteve t' ndrysh+e t' st(+u!ve n' dy
ret(na t' p'rshtyp!eve -6(n!e n' t' n!'!t'n ret(n' 6' nu) +und t' ndodh' n' rast(n e
0(dh!eF dhe p'rvo!a )a +'suar se n' )'to da00(+e +es p'rshtyp!et p'r.(era 0(dh's dhe
d(s!un1t(ve +und t' u0 re1eptor(n e te0e-on(t da00(+et e p'rshtyp!en re.u0tuar t'
p'r.(er5 6' shp'rndar!a e )o+ponent've t' +und t' .'vend'sohen n' asn!' +'nyr' n'
p'r,!(th's( n' )orresponduese -(7rave ret(n's n,a n!' +70edh!e e n!'!ta )o+ponent've
+7( n!' -(7'r (dent()e. /esh( tre,on der( p'r d(sa )u-(!ve )ushte ana0o,e. P,!eruar
#n' )a+ )'t' o7!e)t n' tra)tat t(+ UP'r d(sa )ushte t' v(.(on(t 7(no1u0arU n'
Pro1eed(n,s o- sa)sone. So1. e Sh)en1's5 *ate+at()' dhe d'+t(+eve -(. C0. "d. /S
==L --. Tra!tohet.