KALIKASAN AT ESTRUKTURA NG WIKA

ANG PONOLOHIYANG FILIPINO

Ponolohiya o phonology ay tumutukoy sa makaagham na pag-aaral ng makabuluhang tunog na
kinikilala nating ponema.
Ayon kay Santiago (2003), malalaman natin na makabuluhan ang isang tunog kung nagawa
nitong baguhin ang kahulugan ng salitang kinapapalooban nito sa sandaling itoy alisin o palitan.
Tandaan:
Kapag ang mga ponema ay isinusulat, karaniwan itong ikinukulong sa dalawang guhit na
pahilis (/ /) na tinatawag na virgules upang mapaiba sa karaniwangt letrang ginagamit sa
pagbabaybay ng mga salita.
Hindi lahat ay angkop sa konseptong ito
Anu-anong mga bahagi ang sangkot o ginagamit sa pagsasalita?
Baga
Babagtingang tinig
Laringhe
Epiglottis
Paringhe
Uvula o titilaukan
Guwang ng bibig
Velum o malambot na ngalangala
Guwang ng ilong
Palate o matigas na ngalangala
Alveolae o punung gilagid
Labi
Ngipin
Dila
Anu-ano ang mga salik na kailangan upang makapagsalita ang tao?
Ang pinanggagalingan ng lakas o enerhiya
Ang artikulador o mga kumakatal na bagay
Ang resonador o patunugan
PONEMANG SEGMENTAL
Kilala ring ponema. Ito ay mga tunog na ginagamitan ng mga katumbas na letra upang mabasa
at mabigkas.
PUNTO NG ARTIKULASYON
Naglalarawan kung saang bahagi ng ating bibig nagaganap ang saglit na pagpigil o pag-abala sa
paglabas ng hangin sa pagbigkas ng isang katinig. Saan nagaganap ang pagbuo ng katinig?

LIMANG PUNTO NG ARTIKULASYON
1. PANLABI -ang ibabang labi ay dumidikit sa labing itaas
-/p, b,m/

2. PANGNGIPIN -ang dulong dila ay dumidiiit sa loob ng mga ngipin sa itaas
-/t,d,n/
3. PANGILAGID -ang ibabaw ng dulong dila ay lumalapit o dumidiit sa punong gilagid
-/s,l,r/
4. VELAR (PANGNGALANGALA) -ang ibabaw ng punong dila ay dumidiit sa velum o malambot na bahagi
ng ngalangala
-/k,g, /
5. GLOTTAL -ang babagtingang tinig ay nagdidiit o naglalapit at hinaharang o inaabala ang presyon ng
papalabas na hininga upang lumikha ng paimpit o pasutsot na tunog
-/,h)

PARAAN NG ARTIKULASYON
Inilalarawan at ipinakikita kung papaanong ang mga sangkap sa pagsasalita ay gumagana at kung
papaanong ang ating hininga ay lumalabas sa bibig o sa ilong sa pagbigkas ng alinman sa mga
ponemang katinig.

ANIM NA PARAAN NG ARTIKULASYON
1. PASARA -ang daanan ng hangin ay harang na harang
-/p,t,k,,b,d,g/
2. PAILONG -ang hangin na nahaharang dahil sa pagtikom ng mga labi, pagtukod ng dulo ng dila sa
itaas ng mga ngipin o kayay dahil sa pagbaba ng velum ay hindi sa bibig kundi sa ilong
lumalabas
-/m,n,/
3. PASUTSOT -ang hanging lumalabas ay nagdaraan sa makipot na pagitan ng dila at ng ngalangala
o kayay mga babagtingang pantinig
-/s,h/
4. PAGILID -ang hangin ay lumalabas sa mga gilid ng dila sapagkat ang dulong dila ay nakadiit sa
punong gilagid
/l/
5. PAKATAL - ang hangin ay ilang ulit na hinaharang at pinababayaang lumabas sa pamamagitan ng
ilang beses na pagpalag ng dulo ng nakaarkong dila
/r/
6. MALAPATINIG -ditoy nagkakaroon ng galaw mula sa isang pusisyon ng labi o dila patungo sa
ibang pusisyon
/w,y.
PARES-MINIMAL
Pares ng mga salita na magkaiba ng kahulugan ngunit magkatulad na magkatulad sa bigkas
maliban lamang sa isang ponema sa magkatulad na posisyon
pasa = /pasa/ =bruise
basa = /basa/ =wet


TANDAAN:
Magkaparehong kaligiran ang mga ponemang /p/ at /b/(ponemang panlabi) gayundin ang /g/ at
/k/(ponemang velar)
Hindi pa masasabi sa wikang Filipino na magkaibang ponema ang /p/ at /f/ sapagkat may mga
salita na nagtataglay ng ponemang ito sa magkatulad na magkatulad na kaligiran gayundin ang
bigkas tulad ng kape at kafe. Subalit sa wikang Ingles, kitang-kita na magkaibang ponema ang
mga ito tulad ng pin at fin, pan at fan.

PONEMANG MALAYANG NAGPAPALITAN
Pares ng salita na katatagpuan ng magkaibang ponema sa magkatulad na kaligiran ngunit hindi
nakakaapekto o nakapagpapabago ng kahulugang taglay ng mga salita:
estruktura-istruktura
Tandaan:
Maari ring maging pares minimal
parte-parti
mesa-misa

DIPTONGGO
Tumutukoy sa alinmang patinig na sinusundan ng malapatinig na /w/ o /y/ sa loob ng isa ng
pantig
KLASTER
Sunuran ng dalawa o higit pang katinig na matatagpuan sa loob ng isang pantig na maaaring sa
inisyal o pinal na pusisyon
Tumutukoy sa magkasunod na tunog katinig
PONEMANG SUPRASEGMENTAL
Makahulugang yunit ng tunog na karaniwang hindi tinutumbasang titik o letra sa pagsulat.
Inihuhudyat ito ng mga notasyong ponemik upang matukoy ang paraan ng pagbigkas ng isang
salita o isang pahayag
SAKLAW NG PONEMANG SUPRASEGMENTAL
INTONASYON
TONO
PUNTO
HABA
DIIN
ANTALA
1. INTONASYON, TONO AT PUNTO
Intonasyon-pagtaas at pagbaba ng tinig sa pagsasalita, maaring maghudyat ng kahulugan ng
pahayag
Tono-nakatuon sa paraan ng pagbigkas o pagsasalita na nagpapahayag ng matinding damdamin
na maaaring malambing, pagalit, marahan at iba pa.
Punto-tumutukoy sa rehiyunal na tunog o accent sa wikang Ingles

2. HABA AT DIIN
HABA-tumutukoy sa haba o ikli ng bigkas sa patinig ng pantig ng salita
DIIN-stress sa paglakas o paghina ng bigkas sa pantig ng isang salita
Aso /a.so / = dog
Aso/aso / = smoke

3. ANTALA O HINTO - ay saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na maging malinaw ang
mensaheng ibig ipabatid:

Hindi ako ang may kasalanan
Hindi, ako ang may kasalanan

MORPOLOHIYA
May kinalaman sa pagbuo ng salita o maka-agham na pag-aaral ng mga morpema .
Mga paraan ng pagbuo ng salita
a. paggamit ng salitang ugat
b. paglalapi
c. pag-uulit
d. pagtatambal
Mga pagbabagong morpoponemiko
1. asimilasyong parsyal

Ang /ng/ ay nagiging /m/ kung ang salitang ugat ay nagsisimula sa /p/ o /b/ .
hal. Pang + paaralan = pampaaralan
Pang + bayan = pambayan
Ang /ng/ ay nagiging /n/ kung ang salitang ugat ay nagsisimula sa mga letrang /d, l, r,
s, t /.
hal. Pang + dikdik = pandikdik
Pang + taksi = pantaksi
2. asimilasyong ganap
Bukod sa napapalitan ang /ng / nawawala pa rin ang unang ponema ng nilalapiang salita .
Hal. Pang + palo > pampalo = pamalo
Pang + tali > pantali = panali
3. pagpapalit
May mga ponemang nagbabago o napapalitan sa pagbubuo ng mga salita .
/d/ > /r/ hal .
ma + dapat = marapat
ma + dunong = marunong
/ o/ > / u/ hal .
dugo + an = duguan
Liko + an = likuan


4. pagkakaltas
Nagaganap ang pagbabagong ito kung ang huling ponemang patinig ng salitang ugat ay
nawawala sa paghuhulapi nito .
Hal . takip + an > takipan = takpan
Kitil + in > kitilin = kitlin
5. metatesis
Kapag ang salitang- ugat na nagsisimula sa /l / o / y / ay nilalagyan ng gitlaping in- , ang
/i/ at / n/ ay nagkakapalitan ng pusisyon .
Hal:
* -in-+ lipad = linipad ----- nilipad
* -in + yaya = yinaya -----niyaya
May mga salitang nagkakaroon pa ng pagkakaltas ng ponema bukod sa pagkakapit ng
pusisyon ng dalawang ponema .
Hal :
* atip + -an = atipan ---- aptan
* Tanim + -an = tani man ------tamnan

6. paglilipat diin
May mga salitang nagbabago ng diin kapag nilalapian. Maaring malipat ng isa o
dalawang pantig ang diin patungong huling pantig o maaaring malipat ng pantig patungong
unahan ng salita .
Hal ;
* basa + hin = basahin
* Ka + sama + han = kasamahan
* laro + -an = laruan ( lugar )
7. reduplikasyon
Pag-uulit ng pantig ng salita . Ang pag-uulit na ito ay maaaring magpahiwatig ng kilos na
ginagawa o gagawin pa lamang , tagagawa ng kilos o pagpaparami .
Hal :
* aalis matataas magtataho
* pupunta masasaya naglalakad