H

eel wat studenten geneeskunde in

Vlaanderen komen tijdens hun op-
leiding in contact met het elektro-
nische leerplatform Kabisa. Prof. dr. Jef Van
den Ende en enkele van zijn collegas bij
het Instituut voor Tropische Geneeskunde
ontwikkelden meer dan 25 jaar geleden
een kaartspel (zie kader) om artsen en ver-
pleegkundigen (in spe) te helpen bij de
ontwikkeling van hun diagnostische vaar-
digheden, vooral dan in het domein van de
tropische en de subtropische geneeskun-
de. En tijdens de voorbije kwarteeuw bouw-
den ze dat uit tot een gesofisticeerde digi-
tale toepassing.
Wie inlogt op Kabisa, krijgt patinten
voorgeschoteld met willekeurig gekozen
symptomen van willekeurig geselecteerde
ziektes. Door anamnese, klinisch onder-
zoek en het aanvragen van testen
moet hij of
zij tot een einddiagnose komen. Het pro-
gramma bevat geen echte praktijkgevallen,
maar genereert casussen waarbij de tutor
samen met de leerling na-
denkt over de zin en onzin van
diagnostische stappen. In-
dien de tutor een bepaald ar-
gument weinig zinvol acht bin-
nen de gegeven context, dan
krijgt de gebruiker de kans om
met hem in dialoog te gaan.
Op die manier begeleidt Kabisa de stu-
dent tijdens zijn besliskundig proces.
Geld: op is op
Verder probeert de toepassing artsen in
spe een zeker kostenbe-
wustzijn bij te
brengen: tijdens de virtuele consultaties
krijgen zij een geldsom ter beschikking om
tot een diagnose te komen. Onderzoeken
voorschrijven kan, maar en-
kel binnen een vastgelegd
budget. Andere mogelijkhe-
den in het programma zijn
oefeningen met medische
beelden (microscopie, radio-
grafie, echografie en ECGs...),
lessen over symptomen en
ziekten en experimenten met de associa-
ties tussen symptomen.
Gebruikers kunnen Kabisa spelen in ne-
gen talen (Duits, Engels,
Frans, Indonesisch, Italiaans, Laotiaans,
Nederlands, Portugees en Spaans) en op
drie niveaus: verpleger, junior dokter of se-
nior dokter. Op het eerste level kan het pro-
gramma zon 45 ziektes presenteren, voor
senior dokters zijn dat er ongeveer 120.
Kabisa
Diagnostiek oefenen aan het scherm
Een levenslang project van professor dr. Jef Van den Ende, zo mogen we Kabisa wel noemen. Al in 1988 zaaide de
Antwerpse arts samen met enkele collegas van het Instituut voor Tropische Geneeskunde de kiemen voor dit interactieve
trainingsprogramma voor artsen, en vandaag sleutelt hij er nog altijd aan. Dankzij dat werk heb ik enorm veel bijgeleerd
over hoe mensen redeneren, blikt hij terug. En ding werd daarbij steeds weer duidelijk: hoe meer formules je over
medical decision making presenteert aan artsen, hoe minder ze ervan begrijpen.
38 ARTSENKRANT Vrijdag 19 september 2014 Nr. 2376
P R A K T I J K M A N A G E M E N T
(*) FoxPro is een softwarepakket voor het creren en on-
derhouden van database-applicaties en componenten.
D
e geschiedenis van Kabisa begint bij een
kaartspel. Meer dan een kwarteeuw geleden,
in 1986, gaf Jef Van den Ende les aan studen-
ten verpleegkunde aan het Antwerpse Instituut voor
Tropische Geneeskunde. In de toekomst zouden die
laatsten consultaties gaan superviseren in de tro-
pen, een opdracht waarbij ze nood zouden hebben
aan een houvast.
Om hen zo goed mogelijk vertrouwd te maken
met de verschillende ziekten die ze daar konden te-
genkomen, doceerde prof. Van den Ende er niet al-
leen over tijdens klassieke lessen. Samen met we-
tenschappelijk tekenaar Herman Vanvinckenroye
ontwierp hij ook een kaartspel waarmee de ver-
pleegkundigen spelenderwijs hun cursus tropische
pathologie konden oefenen, twee tegen twee.
Op de 63 kaarten stonden allerlei symptomen, te-
kens en testen afgebeeld. (Zie illustraties.) Via
symptomen en tekens moesten deelnemers een di-
agnose suggereren aan hun partner, die zelf via
kaarten vragen kon stellen of onderzoeken kon aan-
vragen. Het duo dat het snelst de juiste diagnose
stelde, scoorde een punt.
Nachtwerk
Twee jaar later, in 1988, goten we dat kaartspel
voor het eerst in een computerprogramma. Nu ja,
we. Ere wie ere toekomt: het was professor Luc
Kestens die het spel tijdens zijn vakantie in FoxPro
(*)
schreef, blikt prof. Van den Ende terug. In 1993
volgde de tweede digitale versie. In n nacht (!)
herschreef Koenraad Blot, op dat moment assistent
aan het UZA, het volledige programma in de funda-
mentele programmeertaal C++. Een hele vooruit-
gang, al stelde zich wel een groot probleem: beelden
oproepen in C++was toen nagenoeg onmogelijk
ik herinner me dat het zon twee minuten duurde om
n echobeeld op te roepen. Onze plannen om Kabi-
sa te verrijken met medische beelden, moesten dus
nog even wachten.
Enkele jaren later, in 1996, gaf professor Van den
Ende les aan de universiteit van Verona. Toen ik
zag dat de pedel die het bord afveegde en voor krijt
zorgde ook achter een computer zat, vroeg ik hem
wat hij precies deed. Het bleek om een informatica-
student te gaan die zijn burgerdienst deed. Of hij iets
wilde doen dat beter overeenstemde met zijn com-
petenties, vroeg ik hem. En van het een kwam het
ander. Tegen 1998 had hij Kabisa herschreven in
MS Acces, wat ons de mogelijkheid gaf om beelden
te integreren in het programma.
Achteraf bekeken waren we daar beter niet
aan begonnen, geeft de Antwerpse arts evenwel
toe. Access is een systeem dat vrij dicht bij de ge-
bruiker staat, terwijl je een softwareprogramma
best in de diepst mogelijke taal schrijft. Omdat je
MS Acces aanvankelijk apart moest aankopen,
werkten wij bovendien met een afgeslankte gratis
versie, die voortdurend vastliep. De enige oplos-
sing was om het programma opnieuw in een die-
pere taal te schrijven. Gelukkig kreeg ik daarvoor
de hulp van een vriend van mij, de wiskundige Rik
Van Hauwe, die Kabisa in 2006 in de taal Delphi
programmeerde. Vandaag zijn we bezig met de
compilatie naar diverse platformen: Mac, Android
en Windows.
Hand in tropisch vuur
Een leuke extra tijdens het ontwikkelingsproces
was onze samenwerking met de Vlaamse universi-
teiten, vooral dan met de UA, vult Van den Ende nog
aan. Met hen ontwikkelden we ook een leermodule
op basis van de realiteit in Vlaanderen, gebruikma-
kend van de bestaande databanken. De Vlaamse
studenten huisartsgeneeskunde kunnen daardoor
hun diagnostisch vermogen aanscherpen met een
module gebaseerd op rele data.
Tot slot nog dit: waar komt de naam Kabisa van-
daan? Van den Ende: Kabisa is Bantoe (Afrikaanse
taalgroep, red.) voor hand in het vuur. En wat heeft
dat te maken met het oefenen van diagnostische
vaardigheden? (lacht) Een Gentse professor stond
indertijd bekend bij de geneeskundestudenten om
een uitdrukking die hij dikwijls gebruikte tijdens zijn
klinische lessen: hand in het vuur, dit is zeker een...
Die anekdote hebben we verder laten leven via dit
kaartspel door studenten die zeker waren van de
diagnose, kabisa te laten roepen. T.R.
Van kaartspel tot digitale toepassing
Veel artsen ervaren de
inmenging van Kabisa
als betuttelend en zien
er de toegevoegde
waarde niet van in
(*) FoxPro is een softwarepakket voor het creren en
onderhouden van database-applicaties en -componenten.
Prof. dr. Jef Van den Ende (ITG).
Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld. Beroepsbeo-
efenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te melden. Zie Bijwerkingen voor het rapporteren van bijwerkingen.
NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Selincro 18 mg lmomhulde tabletten. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke lmomhulde
tablet bevat 18,06 mg nalmefene (als hydrochloridedihydraat). FARMACEUTISCHE VORM Filmomhulde tablet. THERAPEUTISCHE INDICATIES Selin-
cro is gendiceerd voor de reductie van alcoholconsumptie bij volwassen patinten met alcoholafhankelijkheid en een hoog risiconiveau van drankge-
bruik (Drinking Risk Level (DRL)), zonder lichamelijke onthoudingssymptomen en die geen onmiddellijke detoxicatie vereisen. Selincro dient alleen te
worden voorgeschreven in combinatie met continue psychosociale ondersteuning, gericht op therapietrouw en het reduceren van alcoholconsumptie.
Selincro moet alleen worden gestart bij patinten die twee weken na de initile evaluatie een hoog DRL blijven houden. DOSERING EN WIJZE VAN
TOEDIENING Bij een eerste bezoek moeten de klinische status van de patint, de alcohol- afhankelijkheid en het niveau van alcoholconsumptie (op
basis van rapportage door de patint) worden gevalueerd. Daarna moet de patint worden gevraagd om zijn of haar alcoholconsumptie gedurende
ongeveer twee weken bij te houden. Bij het volgende bezoek kan Selincro worden gestart bij patinten die een hoog DRL behielden gedurende deze
twee weken, in combinatie met psychosociale interventie gericht op therapietrouw en het reduceren van alcoholconsumptie. Tijdens de belangrijkste
studies werd de grootste verbetering gezien binnen de eerste 4 weken. De respons van de patint op de behandeling en de noodzaak de farmacother-
apie voort te zetten, dient op regelmatige basis (bijvoorbeeld maandelijks) te worden gevalueerd. De arts dient de vooruitgang van de patint in het
reduceren van alcoholconsumptie, algemeen functioneren, therapietrouw en alle mogelijke bijwerkingen te blijven beoordelen. Voor het gebruik van
Selincro onder gerandomiseerde en gecontroleerde condities zijn klinische data beschikbaar over een periode van 6 tot 12 maanden. Voorzichtigheid
is geboden als Selincro langer dan 1 jaar wordt voorgeschreven. Selincro moet indien nodig ingenomen worden. Op elke dag dat de patint een risico
op het drinken van alcohol voorziet, dient n tablet ingenomen te worden, bij voorkeur 1 tot 2 uur voordat men denkt te gaan drinken. Als de patint
al alcohol gedronken heeft zonder Selincro in te nemen, moet de patint zo snel mogelijk n tablet innemen. De maximale dosering van Selincro is
n tablet per dag. Selincro kan met of zonder voedsel ingenomen worden. Speciale patintengroepen: Oudere patinten (65 jaar): Er wordt geen
aanpassing van de dosering aanbevolen voor deze patintengroep. Nierinsufcintie: Er wordt geen aanpassing van de dosering aanbevolen voor
patinten met een milde of matige nierinsufcintie. Leverinsufcintie: Er wordt geen aanpassing van de dosering aanbevolen voor patinten met
een milde of matige leverinsufcintie. Pediatrische patinten: De veiligheid en werkzaamheid van Selincro bij kinderen en adolescenten <18 jaar zijn
niet vastgesteld. Er zijn geen gegevens beschikbaar. Wijze van toediening: Selincro is voor oraal gebruik. De lmomhulde tablet moet in zijn geheel
ingeslikt worden. De lmomhulde tablet mag niet gedeeld of verbrijzeld worden omdat nalmefene sensibilisatie van de huid kan veroorzaken wan-
neer het in direct contact komt met de huid. CONTRA-INDICATIES Overgevoeligheid voor de werkzame stof(fen) of voor (n van) de hulpstof(fen).
Patinten die opiode analgetica innemen. Patinten met een huidige of recente opiode-verslaving. Patinten met acute ontwenningsverschijnselen
na het staken van opioden. Patinten bij wie recent opiodgebruik wordt vermoed. Patinten met ernstige leverinsufcintie (Child-Pugh classi-
catie). Patinten met ernstige nierinsufcintie (eGFR < 30 ml/min per 1,73 m2). Patinten met een recente geschiedenis van een acuut alcoho-
lonthoudingssyndroom (waaronder hallucinaties, convulsies en delirium tremens). BIJWERKINGEN Samenvatting van het veiligheidsproel: Meer
dan 3.000 patinten zijn blootgesteld aan nalmefene tijdens klinische studies. Algemeen genomen lijkt het veiligheidsproel consistent over alle
uitgevoerde klinische stu- dies. De frequenties van de bijwerkingen in Tabel 1 zijn berekend op basis van drie gerandomiseerde, dubbelblinde, place-
bogecontroleerde studies bij patinten met alcoholafhankelijkheid (1.144 patinten blootgesteld aan Selincro indien nodig en 797 blootgesteld aan
placebo indien nodig). De meest voorkomende bij- werkingen waren nausea, duizeligheid, insomnia en hoofdpijn. De meeste van deze reacties waren
mild of matig, gerelateerd aan het starten van de behandeling, en van korte duur. Een verwarde toestand en, in zeldzame gevallen, hallucinaties en
dissociatie werden gerapporteerd tijdens de klinische studies. De meeste van deze reacties waren mild of matig, gerelateerd aan het starten van de
behandeling, en van korte duur (een paar uur tot een paar dagen). De meeste van deze bijwerkingen verdwenen als de behandeling werd voortgezet
en kwamen niet terug bij herhaalde toediening. Hoewel deze voorvallen over het algemeen van korte duur waren, konden het verschijnselen zijn
van een alcoholische psychose, een alcoholonthoudingssyndroom, of een comorbide psychiatrische aandoening. Frequenties van de bijwerkingen:
De frequentie is als volgt bepaald: zeer vaak (1/10), vaak (1/100, <1/10), soms (1/1.000, <1/100), zelden (1/10.000, <1/1.000), zeer zelden
(<1/10.000) of niet bekend (kan met de beschikbare gegevens niet worden bepaald). Voedings en stofwisselingsstoornissen: vaak: verminderde eetlust.
Psychische stoornissen: zeer vaak: insomnia. Vaak: slaapstoornis, verwarde toestand, rusteloosheid, verminderd libido (inclusief libidoverlies). Niet
bekend: hallucinatie (inclusief auditieve hallucinatie, gevoelshallucinatie, visuele hallucinatie en somatische hallucinatie), dissociatie. Zenuwstelse-
laandoeningen: zeer vaak: duizeligheid, hoofdpijn. Vaak: somnolentie, tremor, stoornis van aandacht, paresthesie, hypo-esthesie. Hartaandoeningen:
vaak: tachycardie, hartkloppingen. Maagdarmstelselaandoeningen: zeer vaak: nausea. Vaak: braken, droge mond. Huid- en onderhuidaandoeningen:
vaak: hyperhidrose. Skeletspierstelsel- en bindweefselaandoeningen: vaak: spierspasmen. Algemene aandoeningen en toedieningsplaatsstoornissen:
vaak: vermoeidheid, asthenie, malaise, gevoel abnormaal. Onderzoeken: vaak: gewicht verlaagd. Melding van vermoedelijke bijwerkingen: Het is be-
langrijk om na toelating van het geneesmiddel vermoedelijke bijwerkingen te melden. Op deze wijze kan de verhouding tussen voordelen en risicos
van het geneesmiddel voortdurend worden gevolgd. Beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg wordt verzocht alle vermoedelijke bijwerkingen te
melden via het nationale meldsysteem: Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten Afdeling Vigilantie, EUROSTATION
II Victor Hortaplein 40/ 40, B-1060 Brussel, Website: www.fagg.be, e-mail: adversedrugreactions@fagg-afmps.be. HOUDER VAN DE VERGUNNING
VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN H. Lundbeck A/S. NUMMERS VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN 7 tabletten:
EU/1/12/815/001. 14 tabletten: EU/1/12/815/002. AFLEVERING Op medisch voorschrift. DATUM VAN HERZIENING VAN DE TEKST 12/2013. Ge-
detailleerde informatie over dit geneesmiddel is beschikbaar op de website van het Europees Geneesmiddelenbureau (http://www.ema.europa.eu)
Selincro

empower reduced drinking

2
7
-
0
2
-
2
0
1
4
S
E
L
_
0
3
_
3
1
0
1
2
0
1
4
N
L
Patroonherken-
ning en Bayes
Bedoeling van
deze interactieve,
computergestuur-
de lesvorm is dat studenten ge-
dwongen worden om na te denken: ze moe-
ten argumenten tegen elkaar afwegen, hun
eigen beslissingslogica onder de loep ne-
men, hun geheugen opfrissen, nieuwe
symptomen en ziektes leren kennen, enzo-
voort, legt Jef Van den Ende uit. Zon sys-
teem ontwikkelen is evenwel verre van een-
voudig. We hebben geprobeerd om de ma-
nier waarop mensen denken te vertalen in
de programmeertaal van computers het
beslissingssysteem achter Kabisa is geba-
seerd op patroonherkenning en op het theo-
rema van Bayes. Samen met cognitief psy-
chologen, sociologen, pedagogen... hebben
we enorm veel onderzoek gedaan naar kli-
nisch redeneren en besliskunde, en daaruit
puurden we een pak informatie over het
menselijke redeneerproces. Veel van die in-
zichten passen we nu trouwens nog altijd
toe in het onderwijs over klinisch redene-
ren. Wel telkens met volgend voorbehoud:
medische diagnostiek kan je ontleden tot in
de puntjes, in de praktijk is het gebruik van
formules en algoritmes onmogelijk.
Eergevoel
Met hun toepassing mikten prof. Van
den Ende en co aanvankelijk niet enkel op
studenten geneeskunde, maar ook op ge-
vestigde artsen. Zij kunnen het programma
inschakelen als diagnostisch hulpmiddel
voor de beoordeling van klinische proble-
men bij reizigers die terugkeren uit vakan-
tie. Maar van die optie wordt amper ge-
bruikgemaakt.
Een kwestie van eergevoel? Van den
Ende: Laat ons zeggen dat veel artsen de
inmenging van een computerprogramma
als betuttelend en kinderachtig ervaren. Ze
zien er de toegevoegde waarde niet van in
en vertrouwen liever op hun eigen klini-
sche ervaring. Nochtans steekt in de data-
base achter de Kabisa travel een schat
aan gegevens die dokters op de goede weg
zou kunnen helpen; deze module is geba-
seerd op een databank van meer dan 2.000
patinten die met koorts uit de tropen
terugkeerden. Weet ook dat niet elke
diagnosestelling door een arts logisch
verloopt we blijven nu eenmaal mensen,
en die maken soms fouten. Ik ben er dan
ook zeker van dat de steun van onze soft-
ware bepaalde foute diagnoses zou kunnen
helpen voorkomen.
Tijs Ruysschaert
P R A K T I J K M A N A G E M E N T
39 ARTSENKRANT Vrijdag 19 september 2014 Nr. 2376
Kabisa is gratis te downloaden via de website
www.kabisa.be.