ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΑΡΘΡΑ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΙΑΣ

ΛΕΥΚΩΣΙΑ 2009

1
Έρρωσο ευδαιμόνως

Είναι ένας καθηγητής- φιλόλογος που δε δέχτηκε να εγκαταλείψει το σχολείο στο οποίο
τάχτηκε να υπηρετήσει εδώ και χρόνια, μετά το ’74, παρόλο που το σπίτι του ήταν στην
άλλη άκρη της Λευκωσίας. Ταυτίστηκε με το σχολείο του κι έβλεπε καθημερινά μέσα από
το παράθυρο της τάξης την τουρκική σημαία στο απέναντι φυλάκιο, στους διαδρόμους του
σχολείου ντουβάρια, λινάτσες, γαιόσακους και παρατηρητήρια. Περπατούσε στο γήπεδο
του σχολείου- ανοιγμένο τριάντα χρόνια πριν με χίλιες δυο αιτήσεις προς τα Ηνωμένα
Έθνη- κι ανοιγόκλεινε τα ρουθούνια μυρίζοντας Πενταδάχτυλο, δεχόταν τη μούντζα του
μαχαιριά και την καταραμένη σημαία ταφόπετρα. Ετάχθη να υπηρετήσει και υπηρέτησε
με συνέπεια το πρώην Παγκύπριον Γυμνάσιον Θηλέων Παλουριωτίσσης, νυν Λύκειο
Παλουριώτισσας. Δε ζήτησε καμιά προαγωγή και παρέμεινε στις τάξεις των μαχίμων της
πρώτης γραμμής ως το τέλος. Συχνά στα γραφτά του αναφερόταν στην κύρια είσοδο του
σχολείου, από την οποία δεν μπορούσε να περάσει, γιατί το απαγόρευαν τα στρατεύματα
του οχτρού. Κι ο Τούρκος σκοπός απέναντι βλοσυρός, με το δάχτυλο στη σκανδάλη, δεν
έχεις εμπιστοσύνη. Δάσκαλος με το λόγο, με το γράψιμο, με το παράδειγμά του.
Ταξίδευε και μας τριγυρνούσε στα παιδικά του χρόνια στον Αμίαντο. Εκεί ο παράδεισος,
οι πρώτοι ριζωμένοι φίλοι, οι γείτονες, οι χωριανοί, ο Ξενής, οι αγώνες των εργατών, ο
παπάς του χωριού να θεμελιώνει τις αρχές: πρώτα λαμπάδα, ύστερα εξαπτέρυγο, κι όταν
το αξιωθείς, θα πάρεις και το σταυρό.
Το δικό του σταυρό τον αποφάσισε και τον σήκωσε χρόνια τώρα στην έδρα και στη
δημοσιογραφία. Με τις εφημερίδες του, με τα μονόστηλά του, με τα εβδομαδιαία του, ένα
χρυσωρυχείο ανεκμετάλλευτο, ευτυχισμένος ο φιλόλογος που θ’ αξιωθεί κάποτε να το
μελετήσει, να κατατάξει τα κείμενα, να κολυμπήσει στην ιστορία αυτού του τόπου και
στους πόθους του λαού μας που με τόσο πείσμα και πυκνότητα λόγου, με τόση ζωντάνια,
σταράτα και τσεκουράτα μας κληροδότησε με τη γραφίδα του κι ακόμα καθημερινά μας
δωρίζει.
Ταγμένος να πολεμά για την ελευθερία του κυπριακού ελληνισμού, απτόητος συνεχίζει
να ονομάζει την εισβολή εισβολή, την κατοχή κατοχή, την ελευθερία ελευθερία. Στέλνει
χαιρετίσματα στην εξουσία και συνεχίζει το δρόμο του- χαρά μας.
Τελευταία μέρα στο σχολείο του αύριο. Καιρός για σύνταξη, για ανασύνταξη των
δυνάμεων και για νέα στάδια αγώνων με την εύστοχη έκφραση, τον ακριβή λόγο, την
πλούσια θεματογραφία από την οποία ποτέ δεν απουσιάζει το ένα και μοναδικό: η κατοχή
της πατρίδας και η ανάγκη για απελευθέρωση.
Δίδαξε την ελληνική γλώσσα και θεωρητικά και πρακτικά, σεβάστηκε τους δασκάλους του
που συχνά μνημονεύει, αλλά και τον αγάπησαν οι μαθητές και οι μαθήτριές του για την
ανθρωπιά του, την ντομπροσύνη του, την αγάπη με την οποία τους αποχαιρετούσε και
τους αθανάτιζε κάθε χρόνο στα χρονογραφήματά του.
Και τώρα καιρός να τον αποχαιρετήσει το σχολείο, οι μαθητές, οι μαθήτριες, οι
συνάδελφοί του, το προσωπικό. Στάθηκε ένας σπάνιος άνθρωπος, διαμάντι, συνεπής και
μαχητικός, με χιούμορ και γνώση, με καλοσύνη κι ολάνοιχτη παιδική καρδιά.
Στο σχολείο ο κύριος Γεώργιος Ξενοφώντος, στα γραφτά του Γιώργος Σέρτης.
Έρρωσο ευδαιμόνως.

2
ΠΕΡΙ ΑΡΙΣΤΩΝ

Καιρός να χαρούμε με τις πρώτες και τον πρώτο. Με τα παιδιά που αρίστευσαν στις
εξετάσεις και μας απέδειξαν πως στον τόπο αυτό υπάρχει φιλότιμο, εργατικότητα, πείσμα
και συνεχής προσπάθεια για την απόκτηση της γνώσης και του ήθους. Με τα παιδιά που
δεν απασχόλησαν τους γείτονες γιατί ήταν ενοχλητικά, δεν απασχόλησαν το σχολείο με τις
παρανομίες τους, τις πολλές και αδικαιολόγητες απουσίες τους, ούτε την αστυνομία με τη
χρήση ναρκωτικών, με τις θορυβώδεις και επικίνδυνες μοτοσικλέτες με την παράνομη
οδήγηση, με τα θορυβώδη πάρτυ και τα ξημεροβραδιάσματα στα νυχτερινά κέντρα, με την
κατάχρηση αλκοόλ και τσιγάρων.

Καιρός να αντικρύσουμε και το λαμπρό πρόσωπο των νέων μας, το φωτεινό χαμόγελο της
επιτυχίας, και να το τιμήσουμε όπως τίμησαν και κείνοι γονιούς και δασκάλους τους με
τις επιδόσεις τους.

Τι μας δίδαξαν οι εννιά κόρες και το ένα παλικάρι; Πως τα πρωτεία τα παίρνουν όσοι
βάζουν στόχους κι αγωνίζονται να τους επιτύχουν, όσοι ξαγρυπνούν μελετώντας,
διαβάζοντας και επαναλαμβάνοντας, γράφοντας διορθώνοντας και ξαναγράφοντας,
αναλύοντας, εμβαθύνοντας, εφαρμόζοντας τη γνώση, λύοντας προβλήματα και πάλι απ’
την αρχή, χωρίς κενά, χωρίς να αφήνουν απορίες που να μην τις βασανίζουν, δίνοντας
έμφαση στα κύρια και μη παραβλέποντας τις λεπτομέρειες, με ζήλο για τη γνώση, με
έρωτα προς το αντικείμενο με το οποίο καταπιάνονται.

Και προπάντων με θυσίες . Όλοι δήλωσαν πως θυσίασαν και εξόδους και γλέντια και
παρέες και ταξιδάκια. Ήταν η χρονιά της πολλής μελέτης και το χάρηκαν. Της τεράστιας
προσπάθειας που τους ενδυνάμωνε αντί να τους κουράζει, της συνειδητοποίησης της
άγνοιας που οδηγούσε στην απέραντη γνώση. Ήταν σίγουροι πως πολλοί συμμαθητές τους
τους κορόιδευαν πίσω απ’ την πλάτη τους, ήταν «οι σπασίκλες, τα σπασίματα στο
διάβασμα, τίποτε άλλο δεν ήξεραν από το να διαβάζουν, πώς κατάντησαν έτσι, ρε παιδί
μου, ούτε χορό, ούτε διασκέδαση, ούτε στα ξενοδοχεία τα Χριστούγεννα, ούτε το Πάσχα,»
όμως οι αγωνιστές της γνώσης απτόητοι, με θάρρος και αυτοπεποίθηση που κερδιζόταν
μέρα με τη μέρα, διαγώνισμα με το διαγώνισμα, έφτασαν στο άριστο. Κι οι γονιοί
απονέμουν το δίκαιο έπαινο κι οι δάσκαλοι κι η πολιτεία.

Σε μια εποχή που η ελάχιστη προσπάθεια κινδύνευε να γίνει κανόνας της σχολικής ζωής,
οι πρώτες των πρώτων και ο πρώτος των πρώτων έδειξαν και στους επόμενους πώς
κερδίζονται οι θέσεις στο πανεπιστήμιο και πώς ο καθένας μπορεί να επιτύχει, αρκεί να το
αποφασίσει πως η Τρίτη Λυκείου δεν είναι για περίπατο αλλά για σοβαρή μελέτη και
πολλές θυσίες. Ας ετοιμάζονται οι επόμενοι. Το σωστό δρόμο τους τον έδειξαν οι φετινοί
πρωτεύσαντες.

3
ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟ

Ο Περικλής στον επιτάφιο λόγο του καλεί τις γυναίκες των νεκρών του πολέμου να
παραμείνουν σεμνές και να ασχοληθούν με τα σπίτια τους, ώστε να μη δίδουν λαβή στους
άντρες να μιλούν γι’ αυτές και για τη διαγωγή τους.

Ο Ουμπέρτο ΄Εκο υποστηρίζει πως το κουτσομπολιό αν είναι γυναικεία υπόθεση, είναι

γιατί στις γυναίκες ανατέθηκαν τα του οίκου ενώ οι άνδρες ανέλαβαν τις δημόσιες
υποθέσεις. Κουτσομπολιό όμως κάνει και ο ένας και ο άλλος, για τις γυναίκες ονομάζεται
ανοιχτά κουτσομπολιό, για τους άνδρες η ίδια πράξη ονομάζεται πολιτική συζήτηση ή
πολιτική ανάλυση.

Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και σεβαστό ρόλο στην αλλαγή έχει διαδραματίσει η
ανάπτυξη των ΜΜΕ.

Στα λεγόμενα παράθυρα στην τηλεόραση ή γενικά στις συζητήσεις από ραδιοφώνου ή
τηλεοράσεως παρακολουθούμε και άνδρες και γυναίκες να εκφράζουν απόψεις ή να
καταθέτουν μαρτυρίες σε άπειρες πτυχές της δημόσιας ζωής ή σε θέματα δημόσιου
ενδιαφέροντες . Κι αυτό φανερώνει πως ήδη η γυναίκα μετέχει ενεργά και στην πολιτική
και στην οικονομική και κοινωνική και καλλιτεχνική- πνευματική ζωή.

Αυτό που εν πολλοίς είναι ακόμα αδιανόητο ή ανεξήγητο ή για μερικούς ανερμήνευτο
είναι το φαινόμενο να σχολιάζουν διάφοροι – ανεξαρτήτως φύλου- την ιδιωτική ζωή των
ανθρώπων. Ένα πρώτο μεγάλο κακό είναι που η ιδιωτική ζωή έρχεται στη δημοσιότητα
από τους ίδιους και ένα δεύτερο είναι πως για αυτήν την ιδιωτική ζωή όλοι οι
παρευρισκόμενοι ή και από τηλεφώνου μπορούν να εκφέρουν γνώμη.

Η ιδιωτική ζωή των επωνύμων είναι άλλη υπόθεση και των ανωνύμων άλλη;
Και εδώ όμως υπάρχει διάκριση. Επώνυμος είναι και ο πολιτικός και θρησκευτικός
ηγέτης, αλλά και ο ηθοποιός και ο τραγουδιστής ή τραγουδίστρια, ο ποδοσφαιριστής ή η
αθλήτρια και άλλοι. Από αυτούς του πιο πάνω άλλοι επιθυμούν να μείνει η προσωπική
τους ζωή μακριά από τη δημοσιότητα, άλλοι το αντίθετο, θυσιάζουν τα πάντα για να
γίνουν διάσημοι, να αποκτήσουν φήμη.

Ιδιωτική ζωή – αυτή που ιδιαίτερα παρουσιάζει ενδιαφέρον για τους πολλούς – είναι η
ερωτική ζωή των αφανών ή δημοσίων προσώπων. Καί άλλοι μεν υποστηρίζουν πως η
ιδιωτική τους ζωή πρέπει να παραμένει σεβαστή, άλλοι όμως την διατυμπανίζουν και
καλούν σε συλλείτουργο για να λυθούν τα προβλήματά τους τα ερωτικά ή οικογενειακά,
ενώ οι πάντες μεταλαμβάνουν των μυστικών της κρεβατοκάμαράς τους.

Δε μπορούμε όμως να παραβλέψουμε την παρουσίαση στην τηλεόραση ή στον τύπο

προβλημάτων που χρήζουν άμεσης λύσης και στα οποία αναγκάζεται η κυβέρνηση να
δώσει λύσεις ή το κοινό να συνδράμει οικονομικά σε οφθαλμοφανή φαινόμενα κοινωνικής
αδικίας. Σ’ αυτή την περίπτωση, φαίνεται πως ισχύει το ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Γι’
αυτό και- παρά την αυστηρά θεωρούμενη αναξιοπρέπεια στην οποία αναγκάζονται να
περιπέσουν τα θύματα της κοινωνικής αδικίας- οι περισσότεροι θεατές ή ακροατές ή
αναγνώστες δεν κατακρίνουν τα θύματα και συμβάλλουν στην όσο το δυνατόν
αποκατάσταση της αδικίας. Δεν παύει όμως το κράτος ή οι οποιεσδήποτε αρχές να
βγαίνουν λωβημένες από τέτοια φαινόμενα, γιατί δεν πήραν τα αναγκαία μέτρα όταν
έπρεπε και ανάγκασαν τον πολίτη να προβεί στη δημοσιοποίηση των προβλημάτων του.

4
Όσο για τα ερωτικά και οικογενειακά πραγματικά κουτσομπολιά που υποβιβάζουν τη
στάθμη και των προγραμμάτων των ΜΜΕ και των μετεχόντων σ’ αυτά υπάρχει και Αρχή
Ραδιοτηλεόρασης.

5
 ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Τα τελευταία χρόνια γίνονται ή ακούεται πως γίνονται τόσες αλλαγές στην εκπαίδευση,
ώστε πριν προλάβουμε να κατανοήσουμε το νόημα της μιας, ακολουθεί η άλλη. Κάθε
υπουργός και μεταρρύθμιση. Κι αυτό θα ΄ταν καλό, αν τα αποτελέσματα έδειχναν πως
προοδεύουν και οι μαθητές στα μαθήματά τους, πράγμα που φαίνεται δεν συμβαίνει, όπως
έδειξαν οι παγκύπριες εξετάσεις του φετινού καλοκαιριού, τουλάχιστο στα Ελληνικά.

Οι αλλαγές στην εκπαίδευση κάποτε δύσκολα αναλαμβάνονταν, γιατί θεωρούνταν ως το

πιο δύσκολο να επιτευχθεί, αφού εξαρτώνται από χιλιάδες ανθρώπους, μαθητές, γονείς,
καθηγητές, διευθυντές και άλλους αναμιγμένους στο έργο της εκπαίδευσης. Σήμερα
φαίνεται πως το πιο εύκολο είναι να εξαγγέλλονται αλλαγές στην εκπαίδευση.

Αλλά ποιες αλλαγές θα γίνουν, αν ο καθηγητής υπαγορεύει ακόμα στους μαθητές του και
τους περιμένει να γράψουν στα τετράδια; Ποιες αλλαγές θα γίνουν, αν για να μελετήσουν
οι μαθητές με τον καθηγητή ένα ποίημα δέκα στίχων, χρειάζονται στην τάξη τρεις
περιόδους για εισαγωγή στη ζωή του ποιητή; Ποιες αλλαγές θα γίνουν, αν δίνεται
περισσότερη έμφαση στις λεπτομέρειες της ζωής του Πλάτωνα παρά στη μελέτη ενός
πλατωνικού διαλόγου;

Οι αλλαγές θα φανούν μέσα στην ίδια την τάξη, με πρώτο πρώτο το δάσκαλο, τον
καθηγητή, που θα εμπνέει τα παιδιά, που θα αγωνίζεται να τα προβληματίσει, να τα
βοηθήσει να ερευνούν και πρακτικά να εφαρμόζουν τη γνώση. Και όμως ακόμα μερικοί
βρίσκονται στην άλλη πλευρά, να χρονοτριβούν, να ασχολούνται με τη θεωρία παρά με
την πράξη, με την αναγνώριση των ειδών του συλλογισμού παρά να διδάξουν πώς οι
μαθητές να συλλογίζονται σωστά, ασχολούνται με τη θεωρία για την ανάπτυξη
παραγράφου παρά να δίνουν την ευκαιρία στους μαθητές να αναπτύσσουν παραγράφους,
ασχολούνται με την αναγνώριση των τρόπων πειθούς που κάποιος χρησιμοποίησε, παρά
να δώσουν τη χαρά στα παιδιά να γράφουν τα ίδια και να πείθουν με τους διάφορους
τρόπους και τα διάφορα μέσα. Και σ’ αυτά να εξεταστούν στο τέλος του χρόνου. Στις
δεξιότητες που απέκτησαν. Στην ανάπτυξη παραγράφων, στην ικανότητά τους να πείθουν.

Είναι δυνατόν να αναπτύξει φαντασία ο μαθητής όταν διαβάζει για τρεις περιόδους το
περίφημο εκείνο του Ροντάρι για τη Γραμματική της φαντασίας, κι αντί να δοκιμάσει να
γράψει ένα κείμενο όπως του εισηγείται ο συγγραφέας, να καλείται να αποδώσει το
περιεχόμενο με λόγια δικά του και πάμε παρακάτω; Διδάσκω γλώσσα ελληνική σημαίνει
δημιουργώ ευκαιρίες για το παιδί να μιλήσει, να συζητήσει, να διαβάσει, να κατανοήσει,
να γράψει. Αφού διορθώσει τα λάθη ο καθηγητής του, να βοηθηθεί να προοδεύσει,
μαθαίνοντας από τα λάθη του. Το να αναγνωρίζει ο μαθητής ποια μέθοδο χρησιμοποίησε
ο άλλος δεν είναι καμιά δεξιότητα. Δεξιότητα είναι να είναι ικανός να χρησιμοποιήσει ο
ίδιος τη μέθοδο, τον τρόπο, τη γνώση.

Αλλαγές ας φημολογούνται όσες θέλουν οι υπουργοί. Η πραγματικότητα η καυτή

βρίσκεται στην καθημερινή διδακτική πράξη. Και τα αποτελέσματά της θα φανούν και
πάλι στο τέλος του χρόνου, οπότε και πάλι θα είναι αργά. Γιατί μας τρώει η θεωρία αντί η
έμπρακτη εφαρμογή.

6
 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

Υποστηρίζοντας πως πρέπει στα σχολεία μας να δίνεται περισσότερη έμφαση στην
διδακτική πράξη και προπάντων στην έμπρακτη χρήση της γλώσσας, προφορικής και
γραπτής, παρά στη θεωρητική ενασχόληση περί τα γλωσσικά, θέτω ένα σημαντικό για την
όλη πορεία της διδασκαλίας της γλώσσας θέμα, γιατί, όπως αναφέρεται στις τελευταίες
αλλαγές στην εκπαίδευση, ένας από τους πυλώνες της μεταρρύθμισης είναι η γνώση της
ελληνικής γλώσσας.

Γνώση της ελληνικής γλώσσας γίνεται προπάντων με τη χρήση της, προφορική και
γραπτή. Άρα πρέπει να δίνεται στο μαθητή το μεγαλύτερο μέρος της σχολικής ώρας για να
ασκείται στη γλώσσα, να διαβάζει ο μαθητής, να μιλά ο μαθητής, να συζητά, με τους
μαθητές και τους δασκάλους του, να προσπαθεί να κατανοεί και να εκφράζει νοήματα, να
γράφει σε διάφορα είδη λόγου, αλλά και να διορθώνεται συνεχώς, ώστε στηριζόμενος στα
προσωπικά του λάθη να γίνεται καλύτερος.

Τούτο σημαίνει το κείμενο να το διαβάζει ο μαθητής και όχι ο δάσκαλος και ακόμα
σημαίνει διόρθωση από μέρους των δασκάλων και καθηγητών πολλών εκθέσεων,
επιστολών, αναφορών κτλ. Το να γράφουν οι μαθητές τέσσερις εκθέσεις το χρόνο όχι μόνο
δεν βοηθά κανένα στην κατάκτηση της γλώσσας αλλά και χαμένος χρόνος θα είναι, γιατί
δεν προλαβαίνει να φανεί κανένα θετικό αποτέλεσμα. Μόλις στη δέκατη διορθωμένη
έκθεση θα φανεί η αλλαγή, ύστερα από συνεχείς προσπάθειες διδασκόντων και
διδασκομένων.

Γι’ αυτό και από τα πρώτα μαθήματα που έπρεπε να διδάσκονται εργαστηριακά έπρεπε να
ήταν τα Ελληνικά. Μόνο αν η τάξη μεταβληθεί σε εργαστήριο διδασκαλίας της γλώσσας
θα μάθει ο μαθητής να διαβάζει και να γράφει και θα χαρεί δουλειά και πρόοδο δάσκαλος
ή καθηγητής.

Με την εργαστηριοποίηση των Ελληνικών θα φανούν και οι αδυναμίες των μαθητών όχι
μόνο οι γλωσσικές αλλά και πολύ πιο πέρα, άγνοια βασικών εννοιών της καθημερινής μας
ζωής, και μάλιστα ενός λαού που αγωνίζεται για εθνική και πραγματική επιβίωση. Τότε θα
εκπλαγούν και οι ιθύνοντες, όταν θα δουν πως μαθητές δεν διακρίνουν τις έννοιες
«πρόσφυγας», «αγνοούμενος», «εγκλωβισμένος». Τότε θα εκπλαγούν οι ιθύνοντες, όταν
θα καταλάβουν σε ποιο σκοτάδι άγνοιας για το Κυπριακό ζουν πολλά παιδιά μας. Σκότος
σε βασικότατα θέματα που άπτονται της ίδιας της ζωής μας και του μέλλοντός των.

Η εργαστηριοποίηση του μαθήματος των Ελληνικών θα είναι η έμπρακτη ικανοποίηση της

ανάγκης για γνώση της ελληνικής γλώσσας, που τέθηκε ως ένας πυλώνας των αλλαγών
στην εκπαίδευση αλλά και βοήθεια στα παιδιά μας να γνωρίσουν τον κόσμο και τον εαυτό
τους.

7
 ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Η αρνητική και η θετική ελευθερία είναι δυο έννοιες που συναντούμε στα Θεμέλια της
Μεταφυσικής των Ηθών του Καντ. Αρνητική ελευθερία σημαίνει την άρνηση κάθε
εξωτερικής αιτίας των πράξεών μας, απαλλαγή από εξωτερικούς παράγοντες που μας
αναγκάζουν να πράξουμε κάτι, ενώ θετική ελευθερία είναι ο καθορισμός από τον ίδιο τον
άνθρωπο των πράξεών του. Θεωρούμενος ο άνθρωπος ως μέλος ενός πνευματικού
κόσμου, είναι εις θέση να αποφασίζει τι να πράξει για το καλό του και για το καλό των
συνανθρώπων του χωρίς εξωτερικό καταναγκασμό. Έτσι ο κάθε ελεύθερος άνθρωπος είναι
και νομοθέτης και ηγεμόνας και του εαυτού του και των άλλων.

Μολονότι τα πιο πάνω ανήκουν στην Ηθική, που αναφέρεται στον άνθρωπο προσωπικά,
μπορούμε να τα μεταφέρουμε και στην Πολιτική ζωή, που σχετίζεται με σύνολα
ανθρώπων- πολιτών.

Αυτό που εμείς ως πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας αγωνιζόμαστε να επιτύχουμε είναι
να αποσείσουμε την ετερονομία, άλλοι να νομοθετούν για μας, και να επιτύχουμε την
αυτονομία. Να απαλλαγούμε από εξωτερικούς καταναγκασμούς στον τρόπο
διακυβέρνησής μας και να αποφασίσουμε τον τρόπο ζωής μας όπως σε εμάς συμφέρει, για
το καλό των εαυτών μας και των παιδιών και εγγονών μας μέσα στα πλαίσια της
Ενωμένης Ευρώπης.

Αρνούμαστε πρώτα πρώτα την επέμβαση της Τουρκίας στα δικά μας, επέμβαση στην
εξωτερική και εσωτερική μας πολιτική, ακόμα και με τη δικαιολογία πως προστατεύει τα
συμφέροντα των Τουρκοκυπρίων. Το Κυπριακό κράτος είναι ανεξάρτητο και ως
Δημοκρατία αποφασίζει και εφαρμόζει νόμους για το καλό του συνόλου, άσχετα από
εθνικότητα, γλώσσα, θρησκεία, ιδεολογία. Επέμβαση της Τουρκίας σημαίνει μη σεβασμό
στην ανεξαρτησία μας. Δεν αφηνόμαστε δηλαδή μόνοι και ελεύθεροι ελληνοκύπριοι,
τουρκοκύπριοι, αρμένιοι, μαρωνίτες, λατίνοι, να αποφασίσουμε και να εφαρμόσουμε ό, τι
συμφέρει στο σύνολο των πολιτών,

Θετική ελευθερία σημαίνει να μπορούμε να αποφασίζουμε για την οικονομική και

πνευματική μας ανάπτυξη, χωρίς την επέμβαση άλλων. Μόνο το δικό μας το καλό να
αποτελεί κριτήριο των σκέψεων και των πράξεών μας και όχι ο καταναγκασμός να
εξυπηρετούμε συμφέροντα άλλων και ιδίως την επεκτατική πολιτική της Τουρκίας, που
είναι οφθαλμοφανές πως επιδιώκει είτε τη δημιουργία ανεξάρτητου τουρκοκυπριακού
κρατιδίου είτε την προσάρτηση των κατεχομένων και την επέκταση της επιρροής της στην
ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία.

Θετική ελευθερία σημαίνει την απαλλαγή από τον ασφυκτικό τουρκικό κλοιό, που θέλει
να μας πνίξει. Mόνο έτσι θα αναπνεύσουμε ελεύθερα και θα συνεχίσουμε να αναπνέουμε,
να ζούμε, να αναπτυσσόμαστε να προοδεύουμε, να βλέπουμε τις μέλλουσες γενιές να ζουν
και να δημιουργούν. Υπάρχει υποψήφιος Πρόεδρος που υπόσχεται την επανατοποθέτηση
του Κυπριακού στη σωστή του θέση, πρόβλημα εισβολής της Τουρκίας, διατήρησης
στρατευμάτων της, κατοχής μεγάλου μέρους της Κύπρου; Υπάρχει υποψήφιος Πρόεδρος
της Κυπριακής Δημοκρατίας που να υπόσχεται την απελευθέρωση από τον θανάσιμο
εναγκαλισμό της Τουρκίας;

8
ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

Όταν κάποτε ανέλαβα να ασχοληθώ στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο με τη διδακτική ενός

Πλατωνικού κειμένου, αφού είχα κάμει προηγουμένως μια πλατιά και βαθιά
προετοιμασία, είχα διαπιστώσει πως το κείμενο που είχε δοθεί στους μαθητές ήταν γεμάτο
τυπογραφικά λάθη τόσα και τέτοια που αλλοίωναν το νόημα του κειμένου και μάλιστα τα
περισσότερα σχετίζονταν με αρνητικές και θετικές προτάσεις, υπήρχε «δεν» εκεί που δεν
έπρεπε να υπάρχει και παραλειπόταν εκεί που έπρεπε να υπάρχει. Νόημα λοιπόν λογικό
δεν έβγαινε.

Σαν πρώτο θέμα έθεσα τότε στους μετέχοντες του σεμιναρίου το θέμα της κριτικής του
κειμένου. Μπορεί, είπα, να υπάρχουν τυπογραφικά λάθη τόσα και τέτοια που να μας
εμποδίζουν να κατανοήσουμε τα νοήματα. Τότε είναι που ξέσπασε επανάσταση. Οι
συνάδελφοι ούτε ν’ ακούσουν τέτοια εκδοχή. Θεωρήθηκε πως πρόσβαλλα τους εκδότες,
πως δεν ήταν ηθικό να κατηγορώ βιβλίο που δόθηκε από το Υπουργείο, άρα είναι όλα
μέσα σωστά, κι ας προχωρήσουμε παρακάτω στη διδακτική του. Μόνο όταν έφερα
πειστικές αποδείξεις δέχτηκαν οι συνάδελφοι κι αυτή την εκδοχή, να ελέγχουμε πρώτα τα
κείμενα για τυχόντα λάθη, έστω τυπογραφικά.

Κρατώντας ένα τυπωμένο χαρτί οι περισσότεροι νομίζουν πως έχουν στα χέρια τη σοφία
του κόσμου. Αφού ήταν γραμμένο, ή , αφού το είπε η τηλεόραση, ή αφού το άκουσα από
το ραδιόφωνο. Αυτήν ονομάζουμε καμιά φορά την κατάρα του γραπτού λόγου. Αφού είναι
γραμμένο, είναι θέσφατο. Ούτε περνά από το μυαλό μας πως μπορεί να είναι λάθος,
μπορεί να υποκρύπτονται άλλοι λόγοι για τους οποίους είναι έτσι γραμμένο, μπορεί ο
συγγραφέας να παίζει με τους αναγνώστες του, μπορεί να ήταν τσαπατσούλης, να άφησε
λάθη αδιόρθωτα αυτός ή ο τυπογράφος του και χίλια δυο άλλα μπορούν να συμβαίνουν
μέχρι να φτάσει στα χέρια του αναγνώστη το τυπωμένο χαρτί.

Είναι όμως καιρός να διδάξουμε στα παιδιά μας την κριτική σκέψη, να μάθουν να κρίνουν
τα γραφόμενα, μπορεί να έχουν λάθη, μπορεί να μην είναι σωστά διατυπωμένα, μπορεί να
μην αποδίδουν την πραγματικότητα. Ιδιαίτερα τούτο χρειάζεται στο μάθημα της Ιστορίας.
Ένα δεύτερο εγχειρίδιο δείχνει τα γεγονότα από μια διαφορετική ματιά και από
διαφορετική οπτική γωνία. Εδώ δυστυχώς δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως τα εγχειρίδια
της Ιστορίας στα σχολεία μας είναι γραμμένα κατά κομματική παραγγελία, γι’ αυτό και
κομματική είναι και η γραμμή πάνω στην οποία είναι γραμμένα. Το ίδιο και η επιλογή
κειμένων λογοτεχνίας. Ήταν καιροί που οι τελειόφοιτοι μαθητές δυσανασχετούσαν
ρωτώντας, «κι αυτό το κείμενο για τον εμφύλιο είναι;»

Εκτός όμως από την επιλογή των λογοτεχνικών κειμένων και την οπτική γωνία από την
οποία είναι γραμμένη η Ιστορία είναι και οι οδηγίες που δίνονται στους εξεταστές σε
εξετάσεις , για να υπάρχει κοινή γραμμή στην ερμηνεία. Η ερμηνεία των θεματοθετών
θεωρείται από τους διδάσκοντες θέσφατο, έστω κι αν βρίθει λαθών οφθαλμοφανεστάτων.

Το ζητούμενο λοιπόν είναι η κριτική σκέψη. Όχι μόνο από τους μαθητές. Από τους
διδάσκοντες προ πάντων.

9
 ΠΟΙΟΣ ΘΑ ΔΙΔΑΞΕΙ ΤΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΕΣ;

Η τουρκική σημαία και η «σημαία» του ψευδοκράτους είναι στον Πενταδάχτυλο.

Μερόνυχτα. Χιλιάδες ελληνοκύπριοι δεν τις βλέπουν, ακόμα κι αυτοί που διαμένουν στη
Λευκωσία. Νους ορά και νους ακούει. Τα παιδιά μας δεν τις βλέπουν ή τις έχουν τόσο
συνηθίσει που εξαφανίστηκαν από τα μάτια τους. Κανενός τα μάτια δεν πονούν. Οι
τουρκικές σημαίες βεβηλώνουν τον Πενταδάχτυλο. Κανένας δεν κλαίει. Ούτε μέρα, ούτε
όταν βρέξει κι απλώνεις το χέρι να χαϊδέψεις τον Κουτσοβέντη, το Βουνό και το Συγχαρί.
Ούτε νύχτα με τα τα τόσα λαμπιόνια.

Όταν ρωτούμε τα παιδιά μας ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κύπρο, απαντούν:
η περιθωριοποίηση. Αυτό διδάχτηκαν, για να γράψουν μια έκθεση. Ότι εμείς κινδυνεύουμε
να μπούμε στο περιθώριο στην ίδιά μας την πατρίδα, αν όχι να εκπαραθυρωθούμε, δεν το
βλέπουν.

Κι αυτό όχι μόνο σήμερα. Πριν είκοσι χρόνια. Σε Γυμνάσιο με τον τούρκο φρουρό
ολοφάνερο από το παράθυρο της τάξης. Το ίδιο ερώτημα. Ποιο το μεγαλύτερο πρόβλημα
στην Κύπρο; Οι κατατρεγμένοι μαύροι της Αφρικής. Τα παιδιά παρακολουθούσαν τότε
την περίφημη εκείνη τηλεοπτική σειρά. Το πρόβλημα το υπέβαλλε η τηλεόραση, όχι η
πραγματικότητα απέναντί τους, ο τούρκος στρατιώτης, η εισβολή και η κατοχή.

Σήμερα το ίδιο. Τα κυριότερα προβλήματα τα οποία προβάλλουν τα παιδιά είναι ο

ρατσισμός, η περιθωριοποίηση. Δεν είναι η τουρκική εισβολή. Δεν είναι η κατοχή. Δεν
είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα που καταπατούνται από τον τουρκικό στρατό.
Έλεος.

Τα παιδιά μας ζουν σε μια εικονική πραγματικότητα. Δεν ζουν την πραγματικότητα, τα
πραγματικά προβλήματα. Κι είναι καιρός να πούμε κι εμείς ποιες είναι οι πραγματικότητες
στην Κύπρο. Ο τουρκικός στρατός κατέχει διά της βίας το 37% του κυπριακού εδάφους.
Το ένα τρίτο των ελληνοκυπρίων εκτοπίστηκε από τις εστίες του. Μετακινήθηκαν βίαια
πληθυσμοί. Το δράμα των αγνοουμένων συνεχίζεται ή αποκαλύπτει τραγικές στιγμές
ζωής. Οι εγκλωβισμένοι στο περιθώριο. Η γη μας κι οι περιουσίες μας αντικείμενο της πιο
παράνομης διεθνώς εκμετάλλευσης. Το ψευδοκράτος μόνο από την Τουρκία
αναγνωρίζεται αλλά τρίζει δόντια και βρουχιέται σαν μέγας λέοντας. Οι τουρκοκύπριο
αυτοαπομονώθηκαν από το 1963 κι απαιτούν να τους ξεαπομονώσουμε εμείς.

Αυτές τις πραγματικότητες ποιος θα τις διδάξει; Ποιος θα διδάξει για τις μαγαρισμένες μας
εκκλησιές, για τα μοναστήρια και τις κλεμμένες εικόνες μας; Ποιος θα διδάξει στα παιδιά
μας αυτές τις πραγματικότητες;

10
 Η ΑΡΙΑΓΝΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΑΣ

Την Αριάγνη, την πολύ αγνή αυτή γυναίκα, ένα ολοκληρωμένο και μεστό χαρακτήρα της
λογοτεχνίας μας, έπλασε ο Στρατής Τσίρκας στο ομώνυμο μυθιστόρημά του.
Στα σκολειά μας διδάσκεται ένα απόσπασμα, με ρατσιστικά στοιχεία. Ο Διονύσης, ο
άντρας της, είναι ένας ρατσιστής ως τα άκρα. Συνυπάρχουν επίσης εκεί συζητήσεις για τις
εργατικές σχέσεις, γίνεται λόγος για μια απεργία και για το εργατικό κίνημα στην Αίγυπτο
στις αρχές του εικοστού αιώνα, αλλά προπάντων έμφαση δίνεται στα απάνθρωπα
συναισθήματα και στην υβριστική στάση των Ευρωπαίων έναντι των ιθαγενών, που
οδήγησαν την Αριάγνη στον εσωτερικό μονόλογο και στην πρόγνωση της εκδίωξης των
Ευρωπαίων από την Αίγυπτο, κάτι που έγινε επί Νάσερ στα 1956, όσοι θυμάστε.

Αλλά η Αριάγνη όχι μόνο προβλέπει την έξωση – όταν γράφτηκε το μυθιστόρημα είχε ήδη
πραγματοποιηθεί - αλλά και μονολογώντας θρηνεί για μια ζωή που μένει πίσω από τον
κάθε πρόσφυγα, όταν αυτός ξεριζωθεί από την πατρίδα, ένα σημείο στο οποίο δεν δίνεται
από μερικούς στα σχολεία η αρμόζουσα σημασία γιατί, παρασυρμένοι δάσκαλοι και
μαθητές από την αφήγηση ενός περιστατικού στο οποίο ένας Αράπης σώζει μια κόρη της
Αριάγνης, δίνουν έμφαση στην ανθρωπιά του Γιούνες, παρά στο κύριο του αποσπάσματος,
τι μεταφέρουμε σαν μας διώξουν από ένα τόπο και τι απομένει πίσω.

Ο πόνος του πρόσφυγα έχει ξεγραφτεί από μερικούς στην ανάλυση του κειμένου. Κι όμως
εμάς εδώ πολύ μας ενδιαφέρει. Τι παίρνουμε μαζί μας, σαν μας διώξουν; ρωτά η Αριάγνη.
Άψυχα πράγματα φορτωμένα σε μπατάλικα σεντούκια. Αλλά μένει πίσω η ζωή, οι έρωτες
και τα μεθύσια, το τοπικό χρώμα, όλα εκείνα τα μοναδικά και ανεπανάληπτα του τόπου
και του χρόνου. Τη ζωή μια φορά την ζεις. Κι αυτή είναι συνδεδεμένη με φώτα και
βροχές, με μυρουδιές κι ανθρώπους. Μένει πίσω η πόλη, το χωριό, η ζωή σου. Η πόλη δεν
σε ακολουθεί, σ΄αντίθεση με όσα λέει ο Καβάφης, που βέβαια μιλά συμβολικά.

Η ζωή μας έμεινε πίσω, η πόλη, η γειτονιά, το χωριό. Έμεινε στα τουρκοπατημένα χωριά
και στις πόλεις μας η ζωή που δεν επαναλαμβάνεται. Κι αυτό ίσως να μην το
καταλαβαίνουν οι ξένοι, γιατί δεν τους έτυχε, ή και δικοί, δυστυχώς. Οι πρόσφυγες ζουν
τριάντα τόσα χρόνια τώρα στην άνετη προσωρινότητα. Χωρίς το σπίτι και το περβόλι,
χωρίς τη μάντρα και τη βάρκα και τη θαλασσινή σπηλιά. Μια ζωή στην προσωρινότητα.
Πολύ φιλοσοφημένη στάση, πολύ θρησκευτική, όλοι περαστικοί είμαστε απ’ αυτό τον
κόσμο, πολύ βαρύ όμως για όσους το ζουν αληθινά στην προσφυγιά τους. Γιατί η
αίσθηση της προσωρινότητας και του ξεριζωμού αφαιρεί την αναγκαία σταθερότητα και
βεβαιότητα με πολλαπλά και πολυποίκιλα αποτελέσματα.

Στον τοίχο του σχολείου φαίνεται να ξεθώριασε το δεν ξεχνώ. Κι η Αριάγνη μονολογεί κι
ο Τσίρκας.

11
 Ο πιο θρησκευόμενος ρεαλιστής λαός της Ευρώπης

Ήταν μια ευκαιρία την Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2007 να παρευρίσκονταν οι ερευνητές της
Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας στην εκκλησία του Αγίου Χρυσοστόμου στη
Λακατάμια.

Χιλιάδες κόσμου, κι ανάμεσά τους καθηγητές, δικηγόροι, έμποροι, εργάτες, νοικοκυρές,

νέοι και νέες, γέροντες και γριές, από τις πόλεις και τα χωριά, μεσήλικες, κάθε κοινωνικής
τάξης, μετά ή άνευ πτυχίων και μεταπτυχιακών, μέρα μεσημέρι, ν’ αφήνουν την
ανάπαυσή τους και να τρέχουν στην εκκλησιά να προσκυνήσουν την κάρα του Αγίου
Χρυσοστόμου, που μας έφερε από το άγιον Όρος ο δικός μας, ο πατήρ Εφραίμ. Με κάτι
τέτοια την παθαίνουμε και αναδεικνυόμαστε «ο πιο θρησκευόμενος λαός της Ευρώπης».

Ας ήταν όμως εκεί και οι ερευνητές, με τα ερωτηματολόγιά τους. Και να’ ταν κοντά στη
σεβασμία κάρα, να ακούν, να βλέπουν, να οσμίζονται. Η κάρα του αγίου Χρυσοστόμου
αναδίνει οσμήν ευωδίας χίλια εξακόσια τόσα χρόνια. Όποιος την προσκυνήσει το
αισθάνεται, το αντιλαμβάνεται, το επιβεβαιώνει, θαυμάζει, σκιρτά, δακρύζει. Είναι ευωδία
χιλίων εξακοσίων τόσων χρόνων. Οι επιστήμονες ας εξηγήσουν το φαινόμενο. Οι πιστοί
δεν έχουν ανάγκη άλλων τεκμηρίων.

Στο τέλος, ο ελληνικός κυπριακός λαός είναι ένας ρεαλιστής λαός. Πιστεύει, γιατί δεν
μπορεί να κάμει αλλιώς. Και δεν φταίμε, οι άνθρωποι! Έχουμε μπροστά μας τόσες
αλήθειες οφθαλμοφανείς, απτές, τεκμηριωμένες με τις ίδιες τις αισθήσεις μας, που δεν
μπορούμε να κάμουμε αλλιώς! Πιστεύουμε τα ολοφάνερα! Κι ας μας λεν θρησκόληπτους.

Ας παν οι ερευνητές στην εκκλησία του αγίου Χρυσοστόμου. Ας θέσουν τον δάκτυλον επί
τον τύπον των ήλων, ως ο Θωμάς. Αυτή είναι η δουλειά τους. Κι αν έχουν τις αισθήσεις
τους, ας μην πιστέψουν. Δικαιούνται. Όπως κι εμείς δικαιούμαστε να είμαστε ο πιο
θρησκευόμενος λαός της Ευρώπης.

Κι ο πιο αδικημένος. Ας μην το ξεχνάμε.

12
ΟΛΟΙ ΛΕΝΕ ΤΑ ΙΔΙΑ

Στο τέλος όλοι λένε τα ίδια πράγματα, τις ίδιες μεγάλες αλήθειες, φτάνει να μπορούμε και
να έχουμε πάντα κατά νουν τα επίπεδα γνώσεως. Αυτό θα μας βοηθήσει να αποφύγουμε
τις συγχύσεις.

Στη χριστιανική δογματική διακρίνεται η ουσία του Θεού από τις ενέργειές του, κάτι που
συναντούμε και στην ανατολή και στη δύση, με παραλλαγές και κάποτε σοβαρές μάλιστα,
αλλά η έννοια της ουσίας και των ενεργειών του θεού έχει ήδη περάσει με τον Αυγουστίνο
και στη φιλοσοφία, απόδειξη η Ηθική του Σπινόζα.

Την ουσία του Θεού είναι αδύνατο ως άνθρωποι να συλλάβουμε. Εδώ αποδεχόμαστε πως
δεν έχουμε τις ικανότητες, διαβλέπουμε όμως ή πιστεύουμε πως υπάρχουν.
Οι θεολόγοι μπορούν να μιλούν για τις ενέργειες του θεού και να συλλαμβάνουν το ενιαίο
της τριαδικής μας θεότητας και να αποδεικνύουν λογικά στη δογματική το ενιαίο της
τριάδος.

Αυτό που εμείς όμως στην οικονομία, στη ζωή αυτή μπορούμε να συλλάβουμε είναι τις
σχέσεις Πατέρα Υιού και Αγίου Πνεύματος και να διακρίνουμε το καθένα, που δεν είναι
το άλλο. Ο Πατήρ αγέννητος, ο Υιός γεννητός και το Πνεύμα το Άγιον να εκπορεύεται εκ
του Πατρός. Είμαστε κοινωνοί της τριάδος διά του Υιού, που έγινε άνθρωπος για να μας
ελευθερώσει από την αμαρτία, αλλά και μας βεβαίωσε πως αφού είδαμε τον Υιό είδαμε
και τον Πατέρα. Κι αφού τον αποδεχόμαστε ως Υιό, και αφού μας αποκαλεί αδελφούς,
είμαστε κι εμείς παιδιά του Θεού και μεταξύ μας αδελφοί, απαξάπαντες.

Ο Πλάτων μας μιλά για τους αναβαθμούς της γνώσεως, μας οδηγεί ως τον κόσμο των
ιδεών, των αιώνιων προτύπων των όντων, το ίδιο και ο Καντ, που διακρίνει τις αισθητικές
και γνωστικές μας δυνάμεις, στο τέλος όμως παραδέχεται πως το ίδιο το πράγμα καθ’
εαυτό δεν μπορούμε να το συλλάβουμε πώς είναι.

Κάτι παρόμοιο μας λέει και ο μελετητής της γλώσσας, ο Βίτκενστάιν. Δεν έχουμε τις
δυνάμεις να μιλούμε για πράγματα που δεν βλέπουμε, για αξίες και για το Θεό. Ο λόγος
μας και η γλώσσα μας αδυνατεί να εκφραστεί γι’ αυτά.

Μα αυτό λένε και οι αποφατικοί Θεολόγοι, ιδιαίτερα στο θέμα της ουσίας του Θεού, ο
Θεός είναι ακατάληπτος, απερινόητος, άφραστος, δεν μπορούμε να μιλήσουμε γι’ αυτόν.
Αυτό όμως που δεν μπορούμε να κάμουμε στην ουσία του Θεού, μπορούμε να το
επιτύχουμε με τις ενέργειες του Θεού. Η χάρις του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και η
αγάπη του Θεού και πατρός και η κοινωνία του αγίου Πνεύματος είη μετά πάντων ημών.

13
 Η ΕΜΜΟΝΗ ΣΤΟ ΕΙΝΑΙ

Μια βασική αρχή της Στωικής Ηθικής είναι πως οι άνθρωποι, όπως όλοι οι ζώντες
οργανισμοί, θέλουν με κάθε τρόπο να διατηρηθούν στη ζωή, να επιβιώσουν, αλλά και σε
ένα άλλο επίπεδο, να παραμείνουν αυτοί που είναι, να διατηρήσουν τα γνωρίσματα τα
οποία έχουν ή ακόμα και να τα καλλιεργήσουν και να τα ενδυναμώσουν, ώστε να νιώσουν
την αυτοπραγμάτωση και την εξ αυτής προερχόμενη ευδαιμονία.

Ως ΄Ελληνες της Κύπρου επιδιώξαμε με τους αγώνες τους εθνικούς να παραμείνουμε

Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί στη γη των πατέρων μας, και γι’ αυτό πολεμήσαμε τον
Άγγλο, το 1955-59, με αποτέλεσμα την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ένα
κράτος δύο κοινοτήτων, την ελληνικής και της τουρκικής.

Με τις γνωστές μεθόδους του διαίρει και βασίλευε οι Άγγλοι κατόρθωσαν να διχάσουν τις
δύο κοινότητες και να επέλθει η μεταξύ τους ρήξη. Ως Κύπριοι αποτύχαμε να
παραμείνουμε αυτό που ήμαστε, δυο εθνότητες, δυο θρησκείες στον ίδιο τόπο με κοινή
πατρίδα. Ως Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί αρχίσαμε να υποτιμούμε τα γνωρίσματά μας
αυτά, όταν από τη Χούντα οδηγήθηκαν στα άκρα, άρα έπαψαν να είναι ο εαυτός τους και
μετατράπηκαν σε σύμβολα φανατισμού και σοβινισμού.

Αποτυχημένοι ως Κύπριοι και ως Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί ζήσαμε και το

πραξικόπημα και την εισβολή με όλα τα επακόλουθα της βίας και της επιβολής στη ζωή
μας ιδεών και καταστάσεων άγνωστων ως τότε. Σ’ αυτά να προστεθεί και η ένταξή μας
στην Ευρώπη και προπάντων η ένταξη στην κυπριακή κοινωνία άπειρων ξένων, άλλων
φυλών, εθνοτήτων, θρησκευμάτων, χρωμάτων, κουλτούρας, με δικαίωμα ύπαρξης και
δικές μας υποχρεώσεις σεβασμού τους, και πολύ σωστά.

Όλα αυτά έχουν συνταράξει συθέμελα τις ρίζες και τα θεμέλιά μας, ιδιαίτερα την
ψυχοσύνθεσή μας, τα ίδια τα οντολογικά χαρακτηριστικά μας. Γι’ αυτό και οι
ανερμήνευτοι κάποτε τρόποι συμπεριφοράς μας.

Το να εμμείνουμε στο είναι μας είναι ανθρώπινο και θεμιτό. Θέλουμε να παραμείνουμε οι
Έλληνες της Κύπρου, στο μέγιστο ποσοστό ορθόδοξοι χριστιανοί.
Και ενώ τούτο είναι θέμα παιδείας, η παιδεία μας μάλλον πορεύεται σε άλλες οδούς,
ερωτοτροπεί περισσότερο με την τεχνολογία και την πρακτική της ζωής, παρά με τη ίδια
της ύπαρξή μας, από μεταρρύθμιση σε μεταρρύθμιση και από πειραματισμό σε
πειραματισμό, με τα παιδιά μας ανερμάτιστα να ιεραρχούν τις αξίες τους αποκομμένα από
τις ρίζες τους, ή καθοδηγημένα από τα κόμματα, που έγιναν δάσκαλοι, παιδαγωγοί,
οικογένειά τους.

Προς το παρόν τα πράγματα φαίνονται θολά, ενώ τρικυμίες και σοροκάδες αναμένονται
εναγωνίως. Το μόνο που μένει είναι η πίστη στην εμμονή στο είναι, όπως φανερώθηκε
γιγάντιο στο δημοψήφισμα του 2004.

Ο Ελληνικός Κυπριακός λαός δεν αποφασίζει να πεθάνει.

14
 ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΚΑΤΑ ΒΑΝΔΑΛΩΝ

Η Ιστορία ισχυρίζεται πως το έθνος των Βανδάλων σβήστηκε από τις δέλτους της, δεν
αποκλείεται όμως να επέζησαν μερικοί και να εγκαταστάθηκαν στο νησί μας, ιδιαίτερα
στο καταπατημένο από τους Τούρκους τμήμα του. Είτε εξέλιπαν όμως οι Βάνδαλοι ως
έθνος είτε όχι, ο όρος βανδαλισμός έμεινε, για να θυμίζει καταστροφές έργων τέχνης,
ναών και άλλων έργων πολιτισμού που διέπραξαν οι Βάνδαλοι στον κύκλο της ιστορικής
ζωής τους.

Ο απολογισμός της εισβολής στην πτυχή της πολιτισμικής κληρονομιάς αναφέρει πως
«πάνω από 500 εκκλησίες, παρεκκλήσια και 17 μοναστήρια έχουν λεηλατηθεί ή
καταστραφεί και λιγότερες από 10 εκκλησίες βρίσκονται σε σχετικά αποδεκτή κατάσταση.
Αρκετές έχουν λεηλατηθεί και καταστραφεί άλλες κατεδαφίστηκαν ή μετατράπηκαν σε
αποθήκες, στάβλους, ξενώνες, μουσεία, κινηματογράφους, δημόσια αποχωρητήρια,
κοιτώνες ή αποθήκες όπλων του τουρκικού κατοχικού στρατού.»

Το τελευταίο έγκλημα κατά του πολιτισμού κατέγραψαν οι εφημερίδες μεσούντος

Νοεμβρίου 2007: Ναός χωριού της επαρχίας και μητροπόλεως Κερύνειας μετατράπηκε
σε φούρνο πήλινων αγγείων.
Πριν από αρκετό καιρό είχε γίνει λόγος για ανασύσταση των επιτροπών των κατεχομένων
ναών, για να προβούν σε καθαρισμό ή καταμέτρηση των ζημιών ή ό, τι άλλο. Ήταν μια
καλή σκέψη, που δεν πραγματοποιήθηκε. Ήλθε σ’ επαφή ο Μακαριότατος στα τελευταία
ταξίδια του με πολλούς θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες και πήρε διαβεβαιώσεις για
το δίκαιο των αιτημάτων μας, να σεβαστούν οι κατακτητές το θρησκευτικό μας
θησαυροφυλάκιο, την κατεχόμενη γη μας. Θεωρήθηκε μάλιστα Ευρωπαϊκή υπόθεση η
αποκατάσταση των ναών και των άλλων μνημείων πολιτισμού.
Δυστυχώς η Τουρκία, χτυπά την πόρτα της Ευρώπης, δίνει εξετάσεις καθημερινά και
αποτυγχάνει στο κεφάλαιο «σεβασμός πολιτισμού», μετά πολλών επαίνων. Διαγράφει
αποφάσεις, συμφωνίες, αρχές και ποδοπατεί τον πολιτισμό.
Ωστόσο εκκλησιαστικές επιτροπές κατεχομένων ναών έπρεπε να υπάρχουν και να
λειτουργούν από την πρώτη μέρα της εισβολής. Για να αναλάβουν τη σωτηρία των ναών
τους. Να παρακολουθούν τι γίνεται και να το καταγγέλλουν. Όταν επρόκειτο να γίνουν
εκλογές αρχιεπισκόπου τόσοι και τόσοι δήλωσαν έτοιμοι να υποστηρίξουν τον ένα ή τον
άλλο υποψήφιο. Άρα εκλογές για ανάδειξη εκκλησιαστικών επιτρόπων των κατεχομένων
ναών μας δεν είναι ανάγκη να γίνουν. Αρκετοί επέδειξαν ενδιαφέρον να εκπροσωπήσουν
τους ναούς ή τις ενορίες τους. Οι κατάλογοι υπάρχουν.
Ο Αρχιεπίσκοπος έχει τον πρώτο λόγο και μαζί του οι μητροπολίτες των κατεχομένων
μητροπόλεων. Η ανασύσταση των εκκλησιαστικών επιτροπών έχει ήδη καθυστερήσει
τριάντα τόσα χρόνια. Φτάνει να μην πιστέψουν οι ίδιες ότι είναι αχρείαστες. Έργο
σημαντικό έχουν να επιτελέσουν.

15
 Ο κόσμος του Καίσαρα κι ο κόσμος του Θεού

Μια δυϊστική φιλοσοφία, όπως αυτή του Νικολάι Μπερντιάεφ, βλέπει τον άνθρωπο να
ανήκει σε δυο κόσμους, αυτόν του Καίσαρα, της φύσης, της αιτιοκρατίας, και αυτόν του
Θεού, του προσώπου, της ελευθερίας. Για τον Μπερντιάεφ η ελευθερία έχει την
πρωτοκαθεδρία και είναι προϋπαρξιακή. Το άτομο είναι μια κατηγορία φυσιοκρατική,
βιολογική, ενώ το πρόσωπο είναι το κατ’ εικόνα και Θεού άτομο, είναι μια κατηγορία
πνευματική-θρησκευτική.

Η νέωση, η δημιουργική εκ του μηδενός επέμβαση του ανθρώπου σ’ αυτό τον κόσμο των
φαινομένων, της αιτιοκρατίας, της ανάγκης, είναι απόδειξη της δυνατότητας του
ανθρώπου να συλλάβει νέες μορφές είτε στην τέχνη είτε στην ποίηση γενικότερα είτε στη
φιλοσοφία και ακόμα είναι απόδειξη της ύπαρξης της ελευθερίας.

Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, σημαίνει πως είναι ελεύθερος και να δεχτεί ή να απορρίψει
αλήθειες, πράγμα που οδηγεί στην προσωπική αλήθεια, στην πίστη.
Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να πιστεύει ή να μην πιστεύει. Μόνο με αυτή την
προϋπόθεση μπορεί να γίνει λόγος για την εμφάνιση του Θεού ως ανθρώπου στον κόσμο.
Με την προϋπόθεση της ελεύθερης πίστης.

Ο άνθρωπος είναι ένας μικροθεός, κατά Μπερντιάεφ, και είναι συνεργός του Θεού στη
δημιουργία. Με το έργο του βελτιώνει τον κόσμο. Απόδειξη το έργο του καλλιτέχνη και
του πνευματικού ανθρώπου που ήδη μετέχει με την εσωτερική του ζωή στη βασιλεία του
Θεού, την οποία θέτει ο Ρώσος φιλόσοφος ως το τέρμα και τον σκοπό της φιλοσοφίας του
και της ζωής του ανθρώπου.

Αν όλα τα πιο πάνω για να τα συλλάβει κανείς χρειάζεται περισσότερο πνευματική ζωή
παρά βιολογική- σωματική, να ζει δηλαδή μέσα στη χάρη και στην ελευθερία παρά στη
διάσταση της φύσης, η σημερινή μας κοινωνία είναι ίσως πιο αντιπνευματική από άλλες,
αφού το μεγαλύτερο των μυστηρίων, τη γέννηση του Χριστού, την έχουμε μετατρέψει σε
εμπορική γιορτή, με όλα τα κοσμικά και ψευδή, που απομακρύνουν από τη σύλληψη της
ουσιώδους αλήθειας, την οποία με το φτωχό μας λογικό προσπαθούμε να συλλάβουμε και
την ανάστασή του τη μετατρέψαμε σε λαμπρατζιές και πόλεμο κροτίδων. Δεν αρκούν
δηλαδή οι αδυναμίες της λογικής να συλλάβει το θαύμα, επισωρεύονται και οι φορτωμένοι
διάκοσμοι και ο θόρυβος των διαφημίσεων, των παραφθαρμένων εθίμων και
διαστρεβλωμένων γιορταστικών εκδηλώσεων που οδηγεί στη σωματικότητα, την ανάγκη,
την αιτιοκρατική αντίληψη των πραγμάτων και φαινομένων και στην ανελευθερία.

Γι’ αυτό ευλογημένοι είναι οι αγωνιστές του πνευματικού στίβου, όσοι όχι με τη λογική
αλλά περισσότερο με την ελεύθερη πίστη αναγεννούν μέσα τους το μυστήριο της
γέννησης του Θεού και της ανάστασής του και παλεύουν να συλλάβουν τον Θείο Λόγο,
να Τον φανερώσουν και να πράξουν κατά το θέλημά Του.

Οι λοιποί ζούμε στο περιθώριο της μεγάλης αλήθειας. Ευλογημένοι όμως ας είναι και όσοι
περιμένουν καρτερικά το θαύμα κι ελπίζουν.

16
ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ

Οι ανθρωπιστικές σπουδές οδηγούνται σταδιακά στην περιθωριοποίηση, μας

πληροφορούν οι εφημερίδες, γι’ αυτό και οι κοσμήτορες των Φιλοσοφικών Σχολών της
Ελλάδας και της Κύπρου καθώς και οι πρόεδροι των τμημάτων των Ανθρωπιστικών
Σπουδών των πανεπιστημίων διοργάνωσαν τελευταία συνέδριο με θέμα «Το μέλλον
των ανθρωπιστικών σπουδών στην Ελλάδα». Αίτια της παρακμής θεωρούνται η
τεχνολογική εξάπλωση και η ημιχρηματοδότηση των τμημάτων.

Το φαινόμενο μπορεί να είναι διεθνές, εμάς όμως στην Κύπρο και στην Ελλάδα μας
πειράζει περισσότερο, αφού ο ελληνικός πολιτισμός θεωρείται ως ο πλέον
ανθρωπιστικός και ιδιαίτερα η σύζευξή του με την ορθοδοξία, όπως την πέτυχαν οι
πατέρες της εκκλησίας μας, Βασίλειος, Χρυσόστομος και Γρηγόριος.

Το πρόβλημα είναι σύνθετο, με πρωταρχική τη γλωσσική του πλευρά, που έχει ήδη
δείξει την αδυναμία της, αφού τα παιδιά μας φανερώνουν καθημερινά τις δυσκολίες
που αντιμετωπίζουν στην έκφραση των συναισθημάτων και των διανοημάτων τους. Με
πρόσθετα τα προβλήματα που απορρέουν από τη χρήση της κυπριακής διαλέκτου.
Είναι όμως και η γενικότερη παραίτηση από τη μελέτη της γλώσσας, και η εξάπλωση
των εκφραστικών λαθών. Οι γνωρίζοντες καθίστανται καθημερινά μάρτυρες
γλωσσικών βιασμών, είτε τα λάθη προέρχονται από πολιτικούς, είτε από
δημοσιογράφους, είτε από χειριζόμενους γενικά και δημόσια το λόγο, του γράφοντος
μη εξαιρουμένου.

Οι γλωσσολόγοι νίπτουν τας χείρας, διότι ο γλωσσολόγος παρακολουθεί την εξέλιξη

της γλώσσας, πιστεύει στη ζωντάνια της και δε θεωρεί υποχρέωσή του να υποδεικνύει
στον κόσμο το σωστό ή το λάθος. Μερικοί φιλόλογοι όμως θεωρούν τούτο καθήκον
τους και προσπαθούν να διδάξουν, να υπενθυμίσουν, να διερευνήσουν και να
αποσαφηνίσουν τύπους και γλωσσικές δομές για ευρύτερη γνώση και καλύτερη
χρήση. Τα λάθη όμως συνεχίζονται. Η έκφραση χωλαίνει, τα παιδιά ψελλίζουν, το
λεξιλόγιό τους φτωχό, κι όλα αυτά αποδεικνύονται στις εξετάσεις ή στις διάφορες
έρευνες.

Οι ανθρωπιστικές σπουδές μαραίνονται, η τεχνολογία καλπάζει, ο άνθρωπος γίνεται

πιόνι της κι ένας τεραστίων διαστάσεων ελληνικός και χριστιανικός πλούτος μένει
ανεκμετάλλευτος.

Και όμως οι πηγές των υδάτων με το αείζωο νερό έχουν ήδη διοχετευτεί στο διαδίκτυο.
Η τεχνολογία τέθηκε ήδη στην υπηρεσία των πνευματικών δημιουργημάτων του
ανθρώπου. Ποτέ δεν ήταν πιο εύκολη η πρόσβαση στα αρχαία ελληνικά και
χριστιανικά κείμενα. Και ενώ πρέπει από τη μια να χαιρόμαστε γι’ αυτό, από την άλλη
θλίβει η πληροφορία: οι ανθρωπιστικές σπουδές φθίνουν. Εις βάρος του παρόντος και
του μέλλοντος του ελληνισμού και της ίδιας της ανθρωπότητας.

17
Χριστουγεννιάτικοι στοχασμοί

Εν αρχή ην ο Λόγος και ο Λόγος ην προς τον Θεόν και Θεός ην ο Λόγος.

Ο Χριστός ως Λόγος του Θεού βρίσκεται μαζί του σε σχέση Υιού προς Πατέρα από την
αρχή αρχή. Ο Χριστός είναι Υιός του Θεού, και Θεός ο ίδιος, ένα μέλος της Αγίας
Τριάδος. Μαζί πάντα υπήρξαν και μαζί δημιούργησαν και με το Άγιο Πνεύμα τον κόσμο,
τα ορατά και τα αόρατα.

Στον κόσμο μας ήλθε ο Θεός Λόγος, ο Υιός του Θεού, ότε ήλθε το πλήρωμα του χρόνου,
κατά τον θείο Παύλο. Ήλθε στην κατάλληλη στιγμή, όταν η ανθρωπότητα είχε την
απόλυτη ανάγκη του. Και η κατάλληλη στιγμή είναι η κάθε παρούσα στιγμή, φτάνει ο
άνθρωπος να αποφασίσει να πιστέψει στη γέννηση του Θεού, στην ενανθρώπισή Του και
να τον γεννήσει εντός του, να τον φανερώσει στον κόσμο.

Ο Θεός εν σαρκί παρουσιάζεται εκείνη την ιστορική στιγμή, αλλά και κάθε χριστούγεννα
γεννιέται και πάλι, για όσους πιστεύουν σ’ Αυτόν και τον γεννούν στις καρδιές τους. Τι
σημαίνει τον γεννούν “στις καρδιές τους”; Δεν υποστηρίζεται “στη λογική τους”, γιατί η
ανθρώπινη λογική είναι αδύνατη να συλλάβει το υπεράνθρωπο, το υπερφυσικό. Έχει
αποδειχτεί το αδύνατό της και από τον Καντ, που βυθομέτρησε μπορούμε να πούμε το
ανθρώπινο μυαλό, και από τον φιλόσοφο της γλώσσας, τον Βίτκενστάιν, και από όλους
τους φιλοσόφους.

Ο Υιός του Θεού μας κάλεσε αδελφούς. Το ευαγγέλιο είναι ξεκάθαρο στο θέμα. Όταν είπε
«δεν μου δώσατε να φάω ή να πιω, δεν ήλθατε στη φυλακή να με δείτε, δεν ήλθατε όταν
ήμουν άρρωστος», κι οι κρινόμενοι του απάντησαν : «και πότε ήσουν πεινασμένος,
διψασμένος, άρρωστος, στη φυλακή; » κι Αυτός είπε, «αφού δεν πράξατε ανάλογα σ’ ένα
από τους αδελφούς μου τους ελάχιστους, ούτε σ’ εμένα το πράξατε.» Άρα ο συνάνθρωπός
μου είναι ο Χριστός μου, είναι ο αδελφός μου, αφού, όπως λέει και ο Παύλος, πήραμε όλοι
την υιοθεσία, μέσω του Υιού του Θεού, γίναμε όλοι παιδιά του Θεού.

Αφού ο Θεός εντός ημών εστίν, είναι μέσα μας, είναι εγγεγραμμένος στην ψυχή μας, και
αφού το σώμα του ανθρώπου είναι ναός του Θεού, πρέπει αυτόν τον εντός ημών Θεόν να
τον γεννήσουμε, να τον εξαγάγουμε και να τον αντικειμενοποιήσουμε με λόγο και με
έργο, δηλαδή να συλλάβουμε τα απλά και αληθινά λόγια του και να πράξουμε κατά τα
έργα του. Μίλησε για αγάπη κι έπραξε έργα αγάπης. Ουδέ ευρέθη δόλος εν τω στόματι
αυτού.

O Χριστός είπε «γίνεσθε τέλειοι καθώς ο Πατήρ ημών τέλειός εστι» και ο Παύλος είπε
«μιμηταί μου γίνεσθε». Καλούμαστε έτσι στην τελειότητα, την άνοδο, τη βελτίωση με
πίστη, αγάπη και ελπίδα.

18
Ο ΗΡΩΔΗΣ ΖΗΤΕΙ ΤΟ ΠΑΙΔΙΟΝ

Ο Ηρώδης ζητεί το παιδί για να το καταστρέψει. Ο Ηρώδης δεν πέθανε. Ζει στην κοινωνία
μας με διάφορα πρόσωπα και περιβάλλεται διάφορες στολές, ως επί το πλείστον λαμπρές.
Δεν δηλώνει πως θέλει την καταστροφή των παιδιών μας, αντίθετα υπόσχεται άλλα πολλά
και καλά. Μια παίρνει τη μορφή της δικής μας κοινωνίας, της άκρως καταναλωτικής, μια
της τηλεόρασης και μια των ναρκωτικών. Τα προβλήματα είναι παρόντα, και στα σπίτια
μας και στους δρόμους, για να προσθέσουμε και τα οδικά δυστυχήματα.

Οι Έλληνες της Κύπρου δεν είμαστε απειράριθμοι. Ευάριθμοι είμαστε. Κι όμως ζούμε ως
να έχουμε τα παιδιά μας πεσκέσι του χάρου, κι όλοι το νιώθουμε πως κάτι δεν πάει καλά.

Ο καταναλωτισμός μπορεί να είναι απόδειξη πλούτου, είναι όμως και αδιάψευστο

τεκμήριο της ασέβειάς μας προς τα πράγματα και τις υπηρεσίες. Εύκολα πετάμε στον
κάλαθο των αχρήστων, άρα στη φύση, το παλιό, εύκολα το ανανεώνουμε. Και τις
υπηρεσίες, ιδίως της διασκέδασης, τις απαιτούμε και για τα ανήλικα. Η διαφήμιση
προστάζει κι εμείς πειθήνια όργανα υπακούμε άνευ αντιρρήσεων. Η γιαγιά φύλαγε τις
σπόντες, τις καρφίτσες, τα κουμπιά. Οργάνωνε στο σπίτι συγκεντρώσεις. Οι καιροί
πέρασαν ανεπιστρεπτί.

Έγινε ολόκληρος αγώνας για να συνδεθούμε με τα ελλαδικά κανάλια τηλεόρασης, να

παρακολουθούμε τις εξελίξεις, να ανανεώνουμε τη γλώσσα μας, να μην είμαστε οι
επαρχιώτες. Και τα αποτελέσματα ολοφάνερα. Το χαζοκούτι –άκομψη λέξη-
υπερασπίστηκε με πάθος το χαρακτηρισμό του κι απέδειξε πως έχουν απόλυτο δίκαιο όσοι
έτσι αποκαλούν την τηλεόραση. Τα όσα παρακολουθεί μια οικογένεια μπορεί να τα κρίνει
ο καθένας και να εκφράσει τη γνώμη του. Ακόμα και το ημικρατικό κανάλι, κάποτε
οδοδείκτης και φωτεινό αστέρι για την ελλαδική τηλεόραση, ακολουθεί κατά πόδας.

Τα ναρκωτικά ήταν άγνωστα πριν λίγα χρόνια, ακούγαμε μακάριοι επιμηθείς τι γίνεται
στο εξωτερικό και επαναπαυόμασταν. Είναι ήδη ο μινώταυρος μέσα στο σπίτι μας, και στα
καταμετρημένα θύματα από τα ναρκωτικά περιλαμβάνονται δυστυχώς μαθητές και
στρατιώτες, ενώ οι ηλικίες των παιδιών που τα χρησιμοποιούν ή τα δοκίμασαν συνεχώς
κατέρχονται πλησιάζοντας το δέκα. Όσο για το κάπνισμα, ντουμάνι τα σχολεία, οι αυλές,
οι τουαλέτες τους. Ο Ηρώδης ζητεί την ψυχήν του παιδίου.

Κι η άσφαλτος καιροφυλακτεί να αυξήσει τα θύματά της με την καθημερινή θυσία. Μοίρα

κακή, ανθρώπινος παράγων, παραβάσεις και παραβιάσεις. Κι ο Ηρώδης ζωντανός να
διατάσσει. Κι οι μάγοι να μη λύνουν κανένα πρόβλημα.

Ο Θεός μας έδωσε το λογικό. Μα ο σατανάς συνεχίζει να έχει ποδάρια τεσσαράκοντα. Η

δικαιολογία. Μήπως έχουμε χρέος στα παιδιά μας που δεν το ξοφλούμε ποτέ;

19
ανθρωπιστική παιδεία
του Στέλιου Παπαντωνίου

Ανθρωπιστική παιδεία. Έχει στην καρδιά της τον άνθρωπο. Καλλιεργεί τον ολόπλευρο
άνθρωπο, σωματικά, ψυχικά, πνευματικά, δηλαδή νοητικά, αισθητικά, ηθικά, φιλοσοφικά,
θρησκευτικά. Με τη σωματική άσκηση και σωστή δίαιτα, με τις καλές τέχνες και τη
λογοτεχνία, με την άσκηση στη γνώση και την κρίση, επιστημονική, αισθητική, ηθική.

Όλα τα μαθήματα στα σχολεία συμβάλλουν στο να καλλιεργήσουν τον άνθρωπο, να

μελετήσει το παρελθόν, να κατανοήσει το παρόν, να προγραμματίσει το μέλλον. Αν δε
διδαχτεί Ιστορία, αν δε γνωρίσει τον πλούτο των έργων των προγόνων του και των
συνανθρώπων του, μένει λειψός. Οι δικές του μόνο εμπειρίες δεν είναι ικανές να του
διανοίξουν τους ορίζοντες που απλώνει μέσα του η λογοτεχνία, η τέχνη, η επιστήμη, η
φιλοσοφία.

Ο Θεός δημιούργησε τον συν-δημιουργό Του άνθρωπο. Ο άνθρωπος δημιουργός είναι ένα
χαρακτηριστικό κύριο του ανθρώπου, άρα και στόχος της ανθρωπιστικής παιδείας, να
δημιουργήσει ο άνθρωπος, να φέρει στο φως εκ του μη όντος και να χαρεί κι αυτός και οι
συνάνθρωποί του.

Όσα μαθήματα προάγουν τη δημιουργικότητα είναι καλά. Όλα μπορούν. Όσα μαθήματα
ελευθερώνουν από την άγνοια, την ασχήμια, την ανηθικότητα, αλλά και δίνουν ευκαιρία
να ελευθερώσει ο άνθρωπος δυνάμεις που κρύβει μέσα του είναι καλά. Ο ελεύθερος
δημιουργός. Χωρίς να αναμασά τι είπαν άλλοι, χωρίς να του υπαγορεύουν το ορθό. Θα το
βρει. Κι αν βρει κάτι άλλο, πάλι κέρδος.

Η ανθρωπιστική παιδεία δεν είναι μόνο των φιλολόγων, δεν είναι των θεολόγων, είναι των
ελεύθερων πνευμάτων, των δημιουργικών. Που χαίρονται τις αντιρρήσεις των μαθητών
τους, την άλλη οπτική γωνία, τον πραγματικό διάλογο, το φως της αλήθειας, της ομορφιάς,
του καλού. Ο ελεύθερος δημιουργός.

Η ανθρωπιστική παιδεία πλησιάζει τον άνθρωπο στο συνάνθρωπό του και οδηγεί στα βάθη
του τον ίδιο τον άνθρωπο. Όσο πιο βαθιά στον εαυτό του σκάβει, τόσο πιο κοντά στο
συνάνθρωπό του βρίσκεται, τόσο πιο ταπεινός, συνειδητός γνώστης της άγνοιάς του, - εν
οίδα ότι ουδέν οίδα- , αρχή σοφίας φόβος Κυρίου.

Θεός, άνθρωπος, συνάνθρωπος, ελεύθερος δημιουργός. Η καρδιά της ανθρωπιστικής

παιδείας. Νομίζω.

20
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ

Μια προσπάθεια να γνωρίσουμε την πάλη που διεξήχθη για αιώνες ανάμεσα στον
Ιουδαϊσμό- αργότερα Χριστιανισμό- και τον Ελληνισμό θα μας βοηθήσει να γνωρίσουμε
καλύτερα τους εαυτούς μας. Είμαστε πλασμένοι πνευματικά από αντίρροπες δυνάμεις, που
επί μακρόν αλληλοσυγκρούονταν, ώσπου να βρεθεί πρόσφορο έδαφος κοινό με
αλληλοϋποχωρήσεις και αλληλοκατανόηση, με διαπολιτισμικό διάλογο- κατά τη σημερινή
ορολογία- για να μορφοποιηθεί η πνευματική μας εικόνα του Έλληνα Χριστιανού.
Μέγιστος βέβαια υπήρξε ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας. Στα χρόνια του Μεγάλου
Αλεξάνδρου και των διαδόχων του η αραμαϊκή υποχωρεί και η ελληνική αποκτά
παγκόσμιες διαστάσεις, με αποτέλεσμα αυτή να είναι η γλώσσα στην οποία καλούνται να
μεταφράσουν οι Εβδομήκοντα την Πεντάτευχο και θα γραφτούν ύστερα τα άλλα βιβλία
της Παλαιάς Διαθήκης και της Καινής.
Ο ελληνιστικός κόσμος επηρεάζει τους Ιουδαίους πολλαπλώς. Η ελληνιστική φιλοσοφία
ανιχνεύεται στον Εκκλησιαστή, «ματαιότης ματαιοτήτων», ενώ οι ιστορικοί και φιλόσοφοι
της εποχής χρησιμοποιούν την ελληνική γλώσσα, όπως ο Φίλων ο Ιουδαίος και ο
ιστορικός Ιώσηπος.
Ο Ιουδαϊσμός αυτοσυγκεντρώνεται και αυτοπεριορίζεται φοβούμενος τις ελληνικές
επιδράσεις, όπως δηλώνει η Σοφία Σειράχ, αλλά τούτο δίνει ευκαιρία στον Χριστιανισμό
να εξαπλωθεί εκτός Ιουδαίας, στους Σαμαρείτες και στους άλλους εθνικούς. Ο Παύλος,
παρά την φαρισαϊκή παιδεία του, βλέπει πως οι Έλληνες αποδέχονται ευκολότερα το
χριστιανισμό, με αποτέλεσμα οι Ιουδαίοι, παρά το ότι τους θέλει πρώτους στη σωτηρία, να
έρχονται δεύτεροι, μάλιστα διά της Εκκλησίας στην οποία οι Έλληνες υπερτερούσαν.
Μεγάλο το θαύμα, μέγιστη η επέμβαση του Θεού στην Ιστορία, αναφωνεί.
Ο δεύτερος μεταχριστιανικός αιώνας είναι ο αιώνας των Απολογητών. Μια περιδιάβαση
στο έργο τους -στα ελληνικά γραμμένο- και πάλι θα μας οδηγήσει στις ρίζες της
ελληνικής φιλοσοφίας, όμως το χριστιανικό πνεύμα έχει ήδη διεισδύσει στις καρδιές και
στις διάνοιές των. Πρώτος μεγάλος είναι ο Μωυσής, ενώ οι Έλληνες φιλόσοφοι
ακολουθούν, κάποτε αντιγράφοντάς τον.
Η ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία θα οπλίσει τους χριστιανούς με όπλα θεωρητικά για να
απαντήσουν στα ερωτήματα των ανθρώπων, αλλά και ο ελληνισμός θα αντικρύσει με
διαφορετικό βλέμμα την Ιστορία, στην οποία θα αποδεχτεί την επέμβαση του Θεού. Θα
αλλάξει επίσης φιλοσοφική οπτική γωνία, δεχόμενος κάτι πρωτάκουστο γι’ αυτόν, πως
πρώτα υπήρξε ο Θεός και ύστερα ο κόσμος, ενώ ως τώρα για τον Έλληνα πρώτα υπήρξεν
η ύλη, ενώ ο θεός- δημιουργός ήταν το συμπέρασμα των προβληματισμών του.
Τη μεγάλη όμως σύζευξη ελληνισμού και χριστιανισμού πέτυχαν οι Τρεις Ιεράρχες. Με
ελληνική παιδεία και χριστιανικό πνεύμα εναρμόνισαν τα διεστώτα και παρέδωσαν σε μας
το μεγαλείο και τη χάρη του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, την ελληνοχριστιανική
παιδεία.
Όλα αυτά βέβαια δεν αναπτύσσονται σε μια στήλη, μπορούν όμως να ανοίξουν διόδους
στον προβληματισμένο σύγχρονο άνθρωπο, και να θέσουν και πάλι το ερώτημα, μήπως
πρώτοι εμείς οι Νεοέλληνες διαγράψαμε την Ιστορία και την πνευματική μας παράδοση;
Ποια θέση έχουν στα σχολεία μας όλα αυτά, είτε ως έργα πνευματικής κατάρτισης είτε ως
αποθέματα ελληνικής σκέψεως είτε ως έργα λογοτεχνίας; ΄Εχουν τα παιδιά μας ακουστά
πόθεν προήλθαμε πνευματικά, από πόσες συγκρούσεις; Σε τελευταία ανάλυση, όλοι τέκνα
διαπολιτισμικού διαλόγου είμαστε.

21
Το δοκίμιο της ελληνικής πρεσβείας

Όταν το 1976 θεσπιζόταν ο διαγωνισμός δοκιμίου της ελληνικής πρεσβείας υπήρχε λόγος.
Μετά το πραξικόπημα πολλοί μαθητές ένιωθαν απέχθεια για κάθε ελληνικό. Ταύτιζαν τη
χούντα με την Ελλάδα και το μίσος τους εκφραζόταν στα γραφτά τους, ιδιαίτερα στις
εκθέσεις τους, όπου δήλωναν την άρνησή τους να ασχοληθούν με θέματα ελληνικά, την
αδιαφορία τους για μια «ξένη» χώρα. Δήλωναν Κύπριοι και μόνο.
Τότε η ελληνική πρεσβεία καθιέρωσε και το διαγωνισμό δοκιμίου, για να δίνει την
ευκαιρία στους τελειόφοιτους να μελετούν ένα καθαρά ελληνικό θέμα, ώστε να
πλησιάσουν τις ρίζες τους και να γνωρίσουν καλύτερα την παρεξηγημένη ως τότε Ελλάδα.
Όπως αναφέρουν και οι αναθεωρημένοι κανονισμοί του διαγωνισμού, «Ο Διαγωνισμός
Μαθητικού Δοκιμίου της Ελληνικής Πρεσβείας καθιερώθηκε το 1976 από την Ελληνική
Πρεσβεία και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, με σκοπό την ανάπτυξη του
ενδιαφέροντος και του προβληματισμού των μαθητών των Σχολείων Μέσης Εκπαίδευσης
της Κύπρου για τα σύγχρονα θέματα του ελληνισμού.» Ο διαγωνισμός διεξάγεται την
πρώτη εργάσιμη μέρα μετά τη Γιορτή των Γραμμάτων- Τριών Ιεραρχών και τα βραβεία
απονέμονται στη σχολική τελετή για τις 25 Μαρτίου. Σημαδιακές μέρες και για τα
ελληνικά γράμματα και για το έθνος.
Ως τώρα είχαν δοθεί πολλά και ενδιαφέροντα θέματα σύμφωνα με τους κανονισμούς, π.χ.
Ο Ελληνικός Πολιτισμός στο Σύγχρονο Κόσμο, Ελληνική Γλώσσα, Ολυμπιακοί αγώνες
και άλλα παρόμοια. Τελευταία όμως παρατηρείται προσπάθεια να συζευχθεί το δοκίμιο
της ελληνικής πρεσβείας με τις καθιερωμένες εκθέσεις για την Ευρώπη, έτσι ώστε
σταδιακά να υποκαταστήσουν τα ευρωπαϊκά θέματα τα ελληνικά.
Στο θέμα του 2007 γινόταν αναφορά στην Ελλάδα, παρά την ευρωπαϊκή του διάσταση:
«Η ενίσχυση της ελευθερίας του ατόμου, η ισότητα των πολιτών και η αποδοχή της
διαφορετικότητας αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού πολιτισμού και
βασικό θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης …»
Στο θέμα του 2008 καμιά αναφορά σε Ελλάδα. «Οι αξίες της ανθρωπιστικής παιδείας
επιβάλλουν το σεβασμό της πολιτιστικής κληρονομιάς…. Να εξηγήσετε με ποιους
τρόπους η διαφύλαξη και η ανάδειξη των πολιτιστικών μνημείων κάθε χώρας οδηγούν …»
Κι ενώ στις οδηγίες που δόθηκαν ένα μήνα πριν το δοκίμιο, για να ετοιμαστούν οι
μαθητές, αναφέρονταν τα κατεχόμενα μνημεία μας, γινόταν λόγος έστω για τα μνημεία
της Κύπρου χωρίς καμιά αναφορά πάλι σε Ελλάδα, στο διαγωνισμό δόθηκε μια παγκόσμια
χροιά που δεν συμφωνεί με τους όρους των κανονισμών του δοκιμίου.
Η προσπάθεια αποσιώπησης κάθε ελληνικού με το πρόσχημα της πολυπολιτισμικότητας
και η αντικατάσταση του εθνικού με το διεθνικό δίνουν άλλες διαστάσεις στην παιδεία του
τόπου, όχι πάντα θετικές.
Το δοκίμιο της ελληνικής πρεσβείας ή θα υπηρετεί το σκοπό του ή καλύτερα να
καταργηθεί. Αν τα παιδιά μας δε βλέπουν τα δικά μας προβλήματα, αν δεν γνωρίσουν τις
ρίζες τους, αν δεν ενδιαφερθούν για τις σκλαβωμένες εκκλησίες και τα μνημεία μας,
οδηγούνται στην αλλοτρίωση από την ίδια τη δική μας παιδεία. Το δοκίμιο της ελληνικής
πρεσβείας ήταν η καλύτερη ευκαιρία να γνωρίσουν την κατεχόμενη γη μας και τα μνημεία
μας που δεν πρέπει να ξεγράψουμε.
Το δίδαγμα τέλος είναι: Αν θέλεις τα παιδιά σου να μη βλέπουν μπροστά τους, μάθε τα να
βλέπουν μακριά κι αόριστα τον κόσμον όλον.

22
Γ. Ρίτσου, Αποχαιρετισμός

Ο Γιάννης Ρίτσος στον Αποχαιρετισμό, το μεγαλόπνοο έργο που εμπνεύστηκε από τη

θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου, μνημόσυνο του οποίου σήμερα τελούμε, κατόρθωσε να
συνδυάσει τον πατριωτισμό και τη θρησκευτικότητα, τον ελληνισμό και το χριστιανισμό
με τις οικουμενικές ιδέες και τις κοινωνικές του πεποιθήσεις.
Ο Γιάννης Ρίτσος μόλις πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες το θάνατο του Αυξεντίου
ήταν έτοιμος για τη συγγραφή. Καταπιανόταν τότε με μακρούς μονολόγους ανθρώπων που
βρίσκονται σε ακραίες στιγμές της ζωής τους, κι ο Αυξεντίου συνελήφθη από τον ποιητή
σε μια τέτοια στιγμή.
Ο Αυξεντίου δεν είναι τυχαίος ήρωας, είναι ένας συνειδητός αγωνιστής της λευτεριάς.
Αυτό διαλαλεί στο έργο του ο ποιητής που το αφιερώνει «Στον ήρωα και άγιο Γρηγόρη
Αυξεντίου, στους μεγάλους νεκρούς ποιητές και διδασκάλους του έθνους Διονύσιο
Σολωμό, Ανδρέα Κάλβο, Κωστή Παλαμά, Άγγελο Σικελιανό και σ' όλους τους γνωστούς
κι άγνωστους μάρτυρες των ελληνικών και παγκόσμιων αγώνων.»
Μέσα στην αφιέρωση αυτή και μόνη μπορεί κανείς να κατανοήσει και να
συνειδητοποιήσει την πνευματική σύνθεση που πέτυχε ο ποιητής. Ηρωισμός, αγιότητα,
έθνος ελληνικό και παγκοσμιότητα.
Ο άνθρωπος που θυσιάζεται για την πατρίδα και για την παγκόσμια λευτεριά, ο άνθρωπος
που όπως ο Χριστός θυσιάζεται για όλο τον κόσμο, αυτός παρουσιάζεται στο έργο ο
Γρηγόρης Αυξεντίου.
«Με τούτη την αγάπη, λέω, πως μια μέρα οι ξύλινοι σταυροί θα μπουμπουκιάσουν
τριαντάφυλλα - ναι, κι ο δικός μου ο σταυρός, ο καμένος, ο πέτρινος, με τούτη, λέω, την
αγάπη μια μέρα θα λυγίσουμε κείνους που φέρνουν τ' άδικο και σπέρνουνε το μίσος.
Τούτη είναι η εντολή μου..»
Ο κοινωνικός ποιητής Γιάννης Ρίτσος φανερώνεται στους στίχους «Κανένας δεν υπάρχει
μόνος χωρίς τη βοήθεια του άλλου… Η αρετή μας είναι η αμοιβαία μας χρησιμότητα.»
Στίχοι έντονα χρωματισμένοι με την κοινωνική διάσταση της ποίησής του, δεν παύουν να
έχουν τον αντίκτυπό τους στη ζωή μας. Σε μια κοινωνία είναι απαραίτητη η συνεργασία, κι
η αρετή δεν είναι λέξη κενή περιεχομένου αλλά είναι τόσο χειροπιαστή. Να είναι κανείς
χρήσιμος στους άλλους, από οποιαδήποτε θέση, οποιοδήποτε ρόλο και να παίζει, ειδ’
άλλως είναι «άχθος αρούρης», βάρος της γης.
Κι ο στίχος κριτήριο για την επιτυχία των προσπαθειών μας: " Τ' αληθινό μπόι του
ανθρώπου μετριέται πάντα με το μέτρο της λευτεριάς.» Η ανθρωπιά κι η ελευθερία δυο
έννοιες παράλληλες και επάλληλες. Ποσά ανάλογα, αφού αυξανομένης της μιας αυξάνεται
και η άλλη. Ανθρωπιά είναι να απελευθερωθεί ο άνθρωπος από το εγώ και να πλησιάσει
το συνάνθρωπο, να τον συντρέξει στον πόνο και στη δυστυχία αλλά και να μοιραστεί μαζί
του τη χαρά. Η πρώτη απελευθέρωση από τον εαυτό και ύστερα, γράφει πιο κάτω, να
θέλει ο άνθρωπος να ελευθερώσει την πατρίδα αλλά και να ξεπεράσει κι αυτό το σκαλί,
να πολεμήσει για την ελευθερία όλου του κόσμου.
Στον Αποχαιρετισμό ο Γιάννης Ρίτσος συνταιριάζει πολλά. Είναι μια σύνθεση πνευματική,
που μας οδηγεί στις ρίζες της Ιστορίας και της Παράδοσής μας, ανοίγει παράθυρα στον
κόσμο, αποτελεί δίδαγμα και οδοδείκτη ζωής και πολιτικής.

23
 ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΕΩΣ ΚΑΙ ΔΕΣΠΟΖΟΥΣΑ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Οι λύσεις που δίνονται στα μεγάλα προβλήματα εξαρτώνται από τον τρόπο σκέψεως και
από τις υπάρχουσες ιδεολογίες και προπάντων από την δεσπόζουσα ιδεολογία της εποχής.
Έτσι τον 19 αιώνα δεσπόζουσα ιδεολογία ήταν αυτή του εθνικού κράτους, γι’ αυτό και οι
επαναστάσεις της εποχής, όπως η ελληνική επανάσταση αποσκοπούσαν στο σχηματισμό
ενός νέου κράτους, για παράδειγμα τοu ελληνικoύ.
Στον εικοστό αιώνα κατά τη μεσοπολεμική περίοδο άνθισαν τα δικτατορικά κράτη, όπως
της Γερμανίας, Ιταλίας, Ελλάδας κτλ. Αυτή ήταν η δεσπόζουσα ιδεολογία, γι’ αυτό και οι
δικτατορίες φύτρωναν σαν τα θανατερά μανιτάρια στον κόσμο. Μετά το δεύτερο
παγκόσμιο πόλεμο οι δυο μεγάλοι συνασπισμοί της Ανατολής και της Δύσης, η Σοβιετική
ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής πρωταγωνίστησαν σε μια διελυστίνδα με
όλα τα γνωστά παρεπόμενα.
Η προσπάθεια δημιουργίας μιας τρίτης κατάστασης, στην οποία ανήκε και η Κύπρος,
έδειξε πως η προσπάθεια ήταν μάταιη, αφού οι δύο μεγάλοι δεν ανέχονταν τους τρίτους
και ή προσπαθούσαν να τους προσεταιριστούν ή προσπαθούσαν να τους καταστρέψουν.
Ο εικοστός πρώτος αιώνας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και με το μονοπώλιο της Αμερικής
έδειξε μια άλλη πτυχή της παγκόσμιας Ιστορίας, τις μεγάλες πολυπολιτισμικές ενότητες.
Μέσα στην ίδια της Ευρώπη συνυπάρχουν φυλές και λαοί, γλώσσες και θρησκείες με
βάση την ανεκτικότητα, όπως και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Η πολυπολιτισμικότητα δεν είναι μια λέξη αλλά ένας τρόπος ζωής, που φανερώνει πως
ένας καινούργιος κόσμος δημιουργείται και πως το μέλλον του εικοστού πρώτου αιώνα θα
σφραγιστεί με αυτήν. Συνύπαρξη ειρηνική, συνεργασία και ανοχή, ισότητα δικαιωμάτων
και καθηκόντων, ελευθερία λαών και καθενός ξεχωριστά, άσχετα από γλώσσα, φυλή,
θρησκεία.
Μέσα σε μια τέτοια κατάσταση και με αυτή την πραγματικότητα του πολυπολιτισμού
ζητούμε κι εμείς ως Κύπριοι την επίλυση του Κυπριακού. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι
εκεί, αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένη Έθνη και από όλα τα κράτη του κόσμου (εκτός
Τουρκίας) είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και μόνο μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια είναι
δυνατή μια λύση που να συμπορεύεται με τον τρόπο σκέψεως και με τη δεσπόζουσα
ιδεολογία της εποχής. Οποιαδήποτε άλλη λύση είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, γιατί θα
είναι εξωπραγματική.
Το να εμμένει λοιπόν η Τουρκία από τη μια στο να γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
ενώ από την άλλη να διαιρεθεί η Κύπρος σε δυο κρατίδια είναι και αντιφατικό και ενάντιο
στις σημερινές πραγματικότητες. Το προηγούμενο του Κοσσόβου δεν σημαίνει πως δεν
μπορεί να είναι προηγούμενο και για την Τουρκία με τα τόσα εκατομμύρια των Κούρδων
και με την Αμερική με τα τόσα εκατομμύρια των μαύρων κ.ο.κ.

24
Συνεχίζω να θλίβομαι

Συνεχίζω να θλίβομαι, γιατί στα παιδιά μας δε δίνουμε την ευκαιρία να ζήσουν πνευματική
ζωή, να θλιβούν, να χαρούν εκτός των σωματικών και βιολογικών, να αγαπήσουν την
ποίηση, να μετάσχουν σε ένα απόδειπνο ή σε μια βραδιά των χαιρετισμών στη Θεοτόκο, ή
να ακούσουν τον μεγάλο κανόνα του Ανδρέα Κρήτης που ψάλλεται αυτές τις μέρες στις
εκκλησίές μας στα απόδειπνα ή να χαρούν με την νίκη της ορθοδοξίας, που σήμερα
γιορτάζουμε ή ή ή .

Ίσως να συμπεριφέρομαι σαν γερόντιο, αλλά είναι τόσα τα ωραία από τα οποία τα παιδιά
μας απέχουν με τη σύγχρονη ζωή, που είναι ανάγκη κάποτε και κάποιος να τους τα δείξει,
να τους πει πως υπάρχουν ψαλμοί μετανοίας, ψαλμοί μοναδικοί και ανεπανάληπτοι,
αγώνες υπέρ ή εναντίον των εικόνων, μάχες για θέματα άλλα εκτός από το ασφαλιστικό,
την αύξηση των πετρελαιοειδών, την είσοδο στα πανεπιστήμια, τον α ή β, χρηστό ή
άχρηστο δάσκαλό τους.

Πότε θα έχουν την ευκαιρία να διαβάσουν Θουκυδίδη, πότε Όμηρο , πότε έστω Ανδρέα
Κρήτης, να γονατίσουν μαζί του και να ζητούν συγχώρεσή , να ανοίξουν την καρδιά και
να καταλάβουν πού βρίσκονται, τι θέλουν

Δεν είναι με τα χρόνια που έρχονται αυτά. Πρέπει να τα δουν έστω και επιτροχάδην να τα
περάσουν ένα χέρι, να ακούσουν έστω την ψυχή που πονά, που φοβάται το θάνατο, την
κρίση, που χαίρεται ή που έχει αντίπαλους πιο δυνατούς, έστω το διάλογο Αθηναίων και
Μηλίων. Να δουν πόσο οι Αθηναίοι μοιάζαν με τους Τούρκους κι οι Μήλιοι πόσο όμοιοι
με μας. Πρώτα τα διαδικαστικά θέματα και ύστερα, το δίκαιο είναι για τον αδύνατο,.. για
το δυνατό είναι το συμφέρον.

Κάποτε θα πρέπει να μάθουν να φιλοσοφούν, να χαίρονται να εργάζονται σοβαρά, να

λυπούνται με τη λύπη του άλλου και να χαίρονται με τη χαρά του, να γεμίσουν από
πνευματική ζωή κι αυτή δεν βρίσκεται ούτε στους υπολογιστές ούτε στις αγορές.

Πότε νιώθεις πως είσαι ελεύθερος; Κι η απεχθής απάντηση, όταν μπορώ να αγοράζω ό,τι
θέλω, να διασκεδάζω όπως και όποτε θέλω, να έρχομαι στο σπίτι όποτε θέλω. Αυτό είναι
για μένα ελευθερία, απαντούν οι περισσότεροι και εγώ συνεχίζω να θλίβομαι.

Πρώτη Κυριακή Νηστειών. Της Ορθοδοξίας σήμερα. Τι είναι αυτό; Αν δεν πάτε στην
εκκλησιά, μην ανοίξετε εγκυκλοπαίδειες. Μόνο στην εκκλησία μαθαίνονται αυτά.

25
Η σύγχρονη εικονολατρία

Κυριακή της Ορθοδοξίας σήμερα και η Εκκλησία μας εορτάζει την αναστήλωση των
εικόνων, την τοποθέτησή τους στις θέσεις τους, αλλά και υπενθυμίζει την ορθή στάση
απέναντι σ’ αυτές. Δε λατρεύουμε είδωλα, αλλά « η τιμή της εικόνος επί το πρωτότυπον
διαβαίνει» ως λέγει ο Μέγας Βασίλειος. Τιμούμε το εικονιζόμενο πρόσωπο και σ’ αυτό
μεταφέρεται η τιμή.
Σήμερα όμως ο λόγος για μια άλλη εικονολατρία, αυτήν που έχει ανέλθει κατακόρυφα με
τα νέα τεχνολογικά μέσα, την τηλεόραση, το βίντεο, τα σι ντι, τα ντι βι ντί, ή ελληνιστί
ψηφιακός δίσκος, δίσκος συμπτυγμένης αποθήκευσης, την ασύρματη ή διαδικτυακή λήψη
εικόνων μέσω χίλιων δυο καναλιών και ακόμα μέσω του κινητού τηλεφώνου. Η εικόνα
θριαμβεύει, μια εικόνα χίλιες λέξεις, ένα μήνυμα μέσω εικόνας ελκύει, προβληματίζει,
εντυπώνεται στη μνήμη, αντικαθιστά βιβλία, διηγήσεις, παραμύθια της γιαγιάς. Δυστυχώς.
Η τηλεόραση έχει τις ζώνες της, για μικρά παιδιά, για όσους και όσες μένουν στο σπίτι τα
πρωινά, να τους κρατούν συντροφιά, να μάθουν να μαγειρεύουν, να βλέπουν τους άλλους
να διασκεδάζουν, εκπομπές για τους ώριμους, τους προβληματισμένους, κι άλλες για να
κρατούν τους πολίτες πάντα ανώριμους. Τι βλέπουμε και τι ακούμε κάθε μέρα δε λέγεται,
κι η βιομηχανία του θεάματος ανθίζει και θεριεύει. Ο λόγος κακοποιείται από
ανελλήνιστους εκφωνητές, παρουσιαστές και παρουσιάστριες, παντογνώστες των
παραθύρων, που γίνονται είδωλα της νεότητας, πρότυπα συμπεριφοράς, ομιλίας,
εμφάνισης. Δυστυχώς.
Το πρόγραμμα της μέρας μιας οικογένειας κάποτε διαμορφώνεται ανάλογα με την
τηλεοπτική σειρά, δεν μπορώ αυτή την ώρα, θα δω το έργο μου, κι αν τύχει κι επισκεφτείς
κάποιο σπίτι την ώρα που παρακολουθεί το έργο της η οικογένεια, ή κάθε μέλος στο
δωμάτιό του τη δική του σειρά – άλλο μεγάλο κακό- θα παρακολουθήσεις κι εσύ διά της
βίας το έργο, άχρουν, άοσμον και άγευστον.
Οι πολιτικοί έμαθαν να χρησιμοποιούν την εικόνα, πότε και πώς να παρουσιάζονται,
πήραν συμβουλές, παρακολούθησαν σεμινάρια, κάλεσαν εμπειρογνώμονες, ίμεϊτζ μέικερ,
λέει, επικοινωνιολόγους, να ξέρεις τι να προβάλεις στον κόσμο, τι χρώμα γραβάτα να
φορέσεις, ποιο ύφος να πάρεις.
Η διαφήμιση έγινε επιστήμη πλύσης εγκεφάλου, ο άνθρωπος μελετήθηκε στις
λεπτομέρειές του, μετρήθηκε με μετρήσιμα κριτήρια, με μονάδες, με ερωτηματολόγια, με
στατιστικές. Σε ποια μηνύματα αντιδρά ο καταναλωτής θετικά, τι να του προβάλω για να
τον πείσω να αγοράσει το προϊόν μου, πώς να τον πείσω να θεωρήσει το άχρηστο χρήσιμο,
πώς θα πειστεί πως χωρίς το προϊόν μου η ζωή του είναι μάταιη; Αυτά κι άλλα πολλά τα
ερωτήματα στα οποία απαντούν οι ειδήμονες, οι ψυχολόγοι της αγοράς, οι μετρητές της
ακροαματικότητας, της θεαματικότητας, της ποσότητας και όχι της ποιότητας.
Και στο σχολείο αυτή η πίστη στα μέσα, βάλε μια ταινία, να δουν τα παιδιά, θα μάθουν
καλύτερα, θα «βιώσουν», έστω κι αν δε μαθαίνουν ανάγνωση, το απαιτούν οι καιροί κι οι
μοντέρνοι τρόποι διδασκαλίας. Χρήση οπτικοακουστικών μέσων.
Όλα καλά. Εκείνο το μέτρο πότε θα βρεθεί, για να μην ξενυχτά το παιδί στην τηλεόραση,
να μην είναι δέσμιο της σειράς, να μην τα περιμένει όλα έτοιμα στην οθόνη, να ανοίξει και
κανένα βιβλίο; Πότε θα αποκτήσουν οι γονιοί τη δύναμη να πουν στα παιδιά τους ώρα για
διάβασμα, η τηλεόραση δεν σου αφήνει τίποτε, όλα έρχονται και φεύγουν τόσο γρήγορα
που ούτε να σκεφτείς μπορείς ούτε να κρίνεις;
Η σύγχρονη εικονολατρία ίσως να είναι χειρότερη. Σήμερα μιλούμε για είδωλα της οθόνης
που θεοποιούνται και θεωρούνται πρότυπα. Η σύγχρονη εικονολατρία ή ειδωλολατρία
χρειάζεται και την παιδεία και την κρίση και το μέτρο. Ας μην τα αναθέσουμε κι αυτά
στους δασκάλους και μόνο.

26
Χαιρετισμοί

Οδεύουμε προς την τρίτη στάση των Χαιρετισμών κι η εορτή του ευαγγελισμού της
Θεοτόκου πλησιάζει, γι’ αυτό και θεωρούμε επίκαιρη την αναφορά στους Χαιρετισμούς της
Θεοτόκου, ένα κείμενο αγαπητό στον φιλακόλουθο ορθόδοξο χριστιανό.
Ο Ακάθιστος ύμνος, συνυφασμένος με νίκες των Βυζαντινών εναντίον των βαρβάρων, με
την Υπέρμαχο Στρατηγό στην οποία ψάλλουμε τα νικητήρια, με τον ευαγγελισμό της
Θεοτόκου και με την άνοιξη, γεμίζει τις καρδιές από συγκίνηση, γιατί κρύβει μέσα του όχι
μόνο τα υψηλά νοήματα αλλά και την ποιητική τέχνη, με τη βυζαντινή μουσική. Ανοίξω το
στόμα μου και πληρωθήσεται πνεύματος.
Παλαιοί και νέοι ποιητές ακολούθησαν την επανάληψη του «χαίρε» και μας έδωσαν άλλα
ποικίλματα της ποίησής μας, το όλο όμως κλίμα των Χαιρετισμών δημιουργείται πάντα
κατανυκτικό μέσα στις εκκλησιές με την άνοιξη και το μούχρωμα, με τις ευωδιές των γύρω
δέντρων και λουλουδιών, με την ανθρώπινη παρουσία.
Όρθιοι και σήμερα, ακάθιστοι, οι πιστοί παρακολουθούν τους ψαλμούς και την εμμελή
ανάγνωση και ψιθυρίζουν ή διαβάζουν τον ακάθιστο από τα βιβλιαράκια τους. Γιατί πάλι η
θρησκεία και η πατρίδα και η φύση συλλειτουργούν, όπως συμβαίνει πάντα στον ελληνικό
χώρο, είτε σε θάλασσα κοντά είτε σε πεδιάδα είτε σε βουνό, σε μοναστήρι ή μητροπολιτικό
ή ενοριακό ναό.
Αυτή την ορθοδοξία συνταιριασμένη με τον ελληνισμό κανένας δεν μπορεί να καταλύσει,
γιατί είναι βαθιά ριζωμένη στη ιστορία μας και στα κατάβαθα της ψυχής μας κι αυτήν είναι
που προσπαθούμε να μεταδώσουμε στα παιδιά μας.
Ας δούμε όμως λίγο και το κείμενο. Όπως το Απολυτίκιον αναφέρει, ο αρχάγγελος Γαβριήλ
κατέβηκε στη σκηνή του Ιωσήφ και μίλησε στην παρθένο Μαρία, λέγοντας πως ο γιος του
Θεού ήδη έχει πάρει τη θέση του στη μήτρα της αναλλοίωτος. Τούτο το θαύμα ο
αρχάγγελος βλέποντας εξίσταται και χαιρετά την παρθένο με το αντιφατικό «χαίρε νύμφη
ανύμφευτε». Στο χώρο της πίστης και της θρησκείας, μόνο αν εξέλθουμε των κανόνων της
νόησης θα μπορέσουμε να εκφράσουμε το ανέκφραστο, κι αυτό εν πολλοίς χρησιμοποιεί ο
συγγραφέας του Ακαθίστου.
Οι Χαιρετισμοί αρχίζουν με το «Άγγελος πρωτοστάτης, ουρανόθεν επέμφθη,
ειπείν τη Θεοτόκω το Χαίρε». Αρχίζουν δηλαδή από το χαίρε του αρχαγγέλου και τη
σύλληψη της Θεοτόκου και προχωρούν με την αντίδραση της παρθένου, που αδυνατεί να
συλλάβει λογικά την άσπορο σύλληψη. Ακολουθεί η επίσκεψη της Παναγίας στην
Ελισάβετ, οπότε, - όπως ανιστορεί και το ευαγγέλιο- το βρέφος, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος,
εσκίρτησεν εν αγαλλιάσει εν τη κοιλία της μητέρας του.
Ο μνήστωρ Ιωσήφ ταράχτηκε όταν κατάλαβε πως η Μαρία ήταν έγκυος, αλλά όταν
συνειδητοποίησε τη σύλληψη εκ Πνεύματος Αγίου, χαιρέτησε κι αυτός τη χαρμόσυνη
είδηση δοξολογώντας το Θεό. Ακολουθεί η γέννηση του Χριστού, οι ύμνοι των αγγέλων, οι
ποιμένες, η προσκύνηση των μάγων.
Οι Μάγοι επιστρέφουν στη χώρα τους και αφήνουν τον Ηρώδη στην άγνοιά του. Στη
συνέχεια, η φυγή στην Αίγυπτο. O Συμεών δέχεται στις αγκάλες του το Χριστό και
αναγνωρίζει τη τέλεια θεότητά του. Μεγάλος παρουσιάζεται ο θαυμασμός των αγγέλων και
των ανθρώπων, όλων όσοι αδυνατούν να συλλάβουν το θαύμα, γι΄ αυτό και ως επιστέγασμα
τίθεται η θεολογική ανάλυση της ενσάρκωσης του Χριστού.
Η Θεοτόκος είναι η χώρα του αχωρήτου Θεού, η συζεύξασα τα αντίθετα, ενώ ο Χριστός με
την ενανθρώπισή του έκαμε τον απρόσιτο Θεό προσιτό άνθρωπο. Η Θεοτόκος είναι η
φωτοδόχος λαμπάδα για όλους εμάς που ζούμε στο σκοτάδι. Ανάβοντας το άυλο φως,
οδηγεί τους πιστούς στη θεϊκή γνώση.

27
Φανταστικό σενάριο

«Ελλόγιμε κύριε γυμνασιάρχα, αγαπητοί συνάδελφοι, αγαπητοί μαθητές και μαθήτριες,

Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ, στην πρώτη πανηγυρική μας συγκέντρωση ύστερα από τη
λύση του κυπριακού προβλήματος, για να γιορτάσουμε την επανένωση της πατρίδας μας.
Η σημερινή μέρα θα γραφτεί με χρυσά γράμματα στην Ιστορία της Κύπρου, την οποία και
μόνο θα διδάσκεστε από τούδε και στο εξής, όπως έχει συγγραφεί από την ομάδα των
σοφών ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων καθηγητών συμπατριωτών μας. Το μάθημα θα
είναι αναγκαστικό στις εξετάσεις για πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου, γι’ αυτό
από τώρα να έχετε υπόψη πως πρέπει να βάλετε τα δυνατά σας, να αποστηθίσετε τους
όρους λύσης του κυπριακού και τους όρους ζωής στην κοινή μας πατρίδα, των
ελληνοκυπρίων, τουρκοκυπρίων, εποίκων, τούρκων στρατιωτών, άγγλων, αρμένηδων,
μαρωνιτών, λατίνων, και όλων των άλλων εθνοτήτων που χαίρονται μαζί μας τον ήλιο και
το άφθονο νερό της πατρίδας μας. Στο σχολείο μας αναρτάται από σήμερα η σημαία του
νέου μας κράτους με τον τριπλό συμβολισμό, ελληνική, τουρκική, αγγλική.
Κάθε παράβαση ή παρακοή στη νέα τάξη πραγμάτων θα τιμωρείται αυστηρότατα.
Στην πρώτη μας αυτή συγκέντρωση πρέπει να ευχαριστήσουμε την επιτροπή των σοφών
που έχει ξαναγράψει σωστά, αντικειμενικά και αλάνθαστα την «Ιστορία της Κοινής
Πατρίδας» και ακόμα να σας ανακοινώσω το ευχάριστο:
Είμαστε το πρώτο σχολείο που θα επισκεφτεί τη Βόρεια Κοινή Πατρίδα, αλλά πρέπει να
είστε προσεκτικοί σε μερικές πολύ βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την κάθε
επίσκεψη, σύμφωνα με τις οδηγίες του «Υπουργείου Παιδείας, Ελληνοκυπριακού και
Τουρκοκυπριακού Πολιτισμού και Ψυχολογικής Στήριξης της Επανένωσης».
Με βάση λοιπόν αυτές τις οδηγίες, θα παραδώσετε όλοι στο οδόφραγμα τα διαβατήριά σας
και θα είστε χαμογελαστοί κατά την ώρα παράδοσης. Θα λέτε «ευχαριστώ» με ευγένεια
στους αδελφούς μας τουρκοκύπριους αστυνομικούς, και η πρόεδρος ή ο πρόεδρος κάθε
τμήματος θα προσφέρει ανθοδέσμη στον αρχηγό του φυλακίου. Το ίδιο θα συμβαίνει και
κατά την έξοδο από τη Βόρεια Κοινή Πατρίδα.
Επειδή μάλιστα κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας μπορεί να συναντήσουμε και
Τούρκους στρατιώτες, ο αντιπρόεδρος και ο ταμίας του τμήματος θα έχετε έτοιμες
ανθοδέσμες για να τις δώσετε με ευγένεια στα στρατεύματα που έφεραν την ειρήνη στον
τόπο.
Επ’ ευκαιρία, να υπενθυμίσετε τους γονείς σας να καταβάλουν την «προαιρετική εισφορά
για τη συντήρηση του τουρκικού στρατού», που ανέρχεται στα εκατόν ευρώ κατά
κεφαλήν, ανάλογα με την οικογένεια και τον αριθμό των προσώπων που την αποτελούν.
Τέλος προειδοποιούμε πως, όταν επισκεφτούμε την Κερύνεια, αν διερχόμαστε μπροστά
από πρώην εκκλησία να μην κάνετε το σταυρό σας για να μην θυμώσουμε τους αδελφούς
μας, όταν περνάμε από σπίτι πρώην δικό σας ή συγγενικό σας να δείξετε τη χαρά σας που
τώρα κατοικούν έποικοι ή αδελφοί μας τουρκοκύπριοι σ’ αυτό.
Κάθε παράβαση και παρακοή θα τιμωρείται με την ετικέτα του σοβινιστή, εθνικιστή,
αντιδημοκρατικού και αντιπροοδευτικού νέου, που αποτελεί και τον χείριστο και κάκιστο
βαθμό επαίσχυντης και επίμεμπτης διαγωγής μαζί με στέρηση του δικαιώματος
συμμετοχής στις κοινές με τους αδελφούς μας εκδηλώσεις.
Και τώρα στις τάξεις σας για τη δεύτερη ώρα. Θα διδαχτείτε για τρίωρο την ταχύρρυθμη
Αληθινή Κυπριακή Ιστορία γραμμένη από τους σοφούς μας.»

Εύχομαι πριν πραγματοποιηθεί το πιο πάνω σενάριο να έχω ήδη πεθάνει.

28
Η ΘΛΙΨΗ ΑΠΕΡΑΝΤΗ

Η θλίψη απέραντη. Ένα κοριτσάκι στην Κίνα σκοτώθηκε, τριών χρονών, από τους γονιούς
του, γιατί δεν ξεχώριζε ένα ιδεόγραμμα που παριστούσε την μπανάνα.
Οι γονιοί στην Κίνα απαιτούν πολλά από τα παιδιά τους. Ίσως ο απαιτητικός γονιός να
ήταν ένας παθός. Ίσως ο ίδιος να μην τα κατάφερνε. Κι έπρεπε όλη η αδυναμία του να
εξαφανιστεί στη δύναμη της κόρης του. Το παιδί έπρεπε να αποδείξει πως ο πατέρας έχει
πολύ μυαλό, ξέρει πέντε χιλιάδες ιδεογράμματα, όπως και η μάνα. Έξυπνοι, παίρνουν τα
γράμματα , μπορούν την πραγματικότητα να τη μεταστοιχειώσουν σε ιδεογράμματα. Κι
αυτά τα άτιμα, γιατί να είναι τόσο πολλά και τόσο δύσκολα, θεέ των Κινέζων!.

Εμείς εδώ δε σκοτώνουμε τα παιδιά μας. Τώρα τελευταία δεν έχουμε και πολλές
απαιτήσεις από αυτά. Μας τα δίδαξε το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα. Να είναι όλα
εύκολα για όλους. Όσο πιο χαμηλό το επίπεδο τόσο περισσότερες επιτυχίες θα έχουμε.
Πέρασε ο καιρός της πολλής και δύσκολης ύλης, των διπλών και τριπλών εξετάσεων.
Κάποτε στο εξωτερικό θαύμαζαν τα παιδιά που στέλναμε στα πανεπιστήμια. Τώρα μας
ρωτούν, τι κάνετε στα σχολειά σας;

Δεν είναι όμως μόνο το εκπαιδευτικό σύστημα. Μας το διδάσκουν οι ψυχολόγοι, μην
πιέζετε τα παιδιά, μας το διδάσκει η τηλεόραση, το ραδιόφωνο. Αφήστε τα παιδιά. να
κάμουν ό,τι θέλουν. Όχι στις αναστολές.

Κι έτσι εμείς δε σκοτώνουμε τα παιδιά μας με τις πολλές απαιτήσεις. Τα σκοτώνουμε με

τις μηδενικές απαιτήσεις. Κλείνουμε στα μάτια στη βία που χρησιμοποιούν. Κλείνουμε τα
μάτια που καπνίζουν φουγάρα από τα δώδεκα. Κλείνουμε τα μάτια στις πορνοταινίες.
Κλείνουμε τα μάτια στα ναρκωτικά, στο αλκοόλ, στις νυχτερινές εξόδους που γίνονται
πρωινές είσοδοι. Εμείς δεν σκοτώνουμε τα παιδιά μας με τις απαιτήσεις μας. Τα
σκοτώνουμε κλείνοντας τα μάτια μας και φοβούμενοι τις ευθύνες.

Το αυτοκίνητο και η μοτόρα στα χέρια των παιδιών είναι φονικά όπλα . Ας κλείσουμε τα
μάτια ακόμα μια φορά.

Το άριστο μέτρο μας δίδασκαν κάποτε. Πότε και πώς θα το ξαναβρούμε;

29
Φως και Σκοτία

Δέος και θαυμασμός συνοδεύουν τον αμαυρωμένο από τις βιοτικές μέριμνες άνθρωπο,
καθώς αναλογίζεται το θαύμα και τη δύναμη του φωτός. Φως εκ φωτός, Θεός αληθινός εκ
Θεού αληθινού ο Υιός Λόγος, Φως ο Πατήρ, φως ο Λόγος, φως και το Άγιον Πνεύμα,
Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστι, μας γράφει ο άγιος του Έσσεξ, δηλαδή φως, φωτίζον και
αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον. Είμαστε άρα κι εμείς αγιασμένοι με
το θείο αυτό φως, απομένει όμως ο μακρύς δρόμος να το διακρίνουμε κι ύστερα να το
φανερώσουμε και στους άλλους ανθρώπους. Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των
ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσι τον Πατέρα ημών τον εν τοις
ουρανοίς. Φως είναι και ο πνευματικός φωτισμός, η Αλήθεια, και τα έργα του φωτός, τα
έργα της αγάπης, της άλλης έννοιας που χαρακτηρίζει το Θείο.
Όμως ει το φως το εν σοι σκότος εστίν, το σκότος πόσον; Αν όμως το μάτι μας είναι
πονηρό, όλο το σώμα μας θα είναι πονηρό. Ώστε, αν αυτό που λέμε οι πονηροί φως, είναι
σκότος, ας σκεφτούμε πόσο είναι το σκοτάδι αυτό καθεαυτό που έχουμε ο καθένας μέσα
μας.
Το μόνο προς το παρόν που αντιλαμβανόμαστε είναι πόσο ανάξιοι είμαστε να
ονομαζόμαστε υιοί φωτός, αν δεν έχουμε καθαρθεί στις αισθήσεις και στην ψυχή. Ζούμε
μέσα στον κόσμο των αισθητών και αυτός ο κόσμος μας τραβά περισσότερο με το βάρος
μας και με την έλξη του, ενώ ο άλλος, ο πνευματικός, τον οποίο ορεγόμεθα και για τον
οποίο πλαστήκαμε είναι βαθιά μέσα μας χωμένος, όπως κάτω από τη γη μέσα στους
τάφους ο νεκρός εαυτός μας, που περιμένει την ανάσταση. Αυτό που μας μένει ίσως είναι
η ελπίδα ότι κάποτε θα αξιωθούμε να δούμε το φως, και αυτό στριφογυρίζει στο νου και
στην παιδεμένη καρδιά ως απομεινάρι των παιδικών αναμνήσεων, ο πόθος επιστροφής
στην Εδέμ, στο γενέθλιο τόπο, στην πρώτη αθωότητα που χάσαμε με τα χρόνια και με τη
γνώση, όταν εξοριστήκαμε από τον παράδεισο για την παρακοή.
Προς το παρόν ως λαός είμαστε ο καθήμενος εν σκότει και σκιά θανάτου και φως δε
βλέπουμε, γιατί το έχουμε σβήσει με τον υπέρμετρο ρεαλισμό μας. Το φως είναι
πνευματικό, ζει στον κόσμο του ιδανικού. Και όμως ακόμα και αυτά τα ιδανικά για μας
είναι τα τόσο νόμιμα και τόσο δίκαια και τόσο σε άλλους φυσικά, που διερωτώμαστε πώς,
ποιος και τι έφταιξε, με αποτέλεσμα και τα πιο φυσικά για τους άλλους, να καταντήσουν
για μας ιδανικά απρόσιτα: να ξέρω την τύχη του αγνοοούμενου αδελφού μου, να χαίρομαι
το σπίτι και το χωριό μου, να είμαι ελεύθερος στον τόπο μου με κατοχυρωμένα τα
ανθρώπινα δικαιώματα. Τίποτε παραπάνω.
Δεν είναι μόνο οι περιουσίες μας που κλάπηκαν και η τριαντατετράχρονη έξωση από τον
παράδεισο, είναι και η ίδια η ζωή μας που διαψεύδεται καθημερινά και ρίχνεται στη λάσπη
και ποδοπατείται από ομοεθνείς, ομόγλωσσους και όμαιμους. Είναι αυτά που πιστεύαμε,
και τα οποία μας στήριξαν στη ζωή, που τα βλέπουμε να αλλοιώνονται και να
παραποιούνται με τη φενάκη μιας δήθεν επιστημονικής αλήθειας. Είναι η απογοήτευση
για ένα ουράνιο ηρωικό παρελθόν, και ένα θλιβερό παρόν με αβέβαιο μέλλον του τόπου
και του λαού μας.
Ο λαός ο καθήμενος εν σκότει είδε φως μέγα. Αλλά εμείς βλέπουμε το σκότος να
καταβροχθίζει το φως μας, ένα πέπλο συγνεφιάς και πολύ γκρίζο στον ορίζοντα. Το
σκότος απλώνεται, διεκδικεί, κατοχυρώνει, ενώ εμείς παραμένουμε εις την ιδίαν θέσιν.
Προς το παρόν είμαστε ο λαός ο καθήμενος εν σκότει
Επειδή όμως είναι τόσο μεγάλη η ευσπλαχνία και η αγάπη Του, που αγκαλιάζει ζώντας,
νεκρούς, ζωντανούς νεκρούς, γι’ αυτό ευχόμεθα να δούμε και το μέγα φως.

30
Ουαί τω διδασκάλω εκείνω

Αλοίμονο στο διδάσκαλο εκείνο που δεν κατάλαβε πως δεν ήρθε στη γη για τους καλούς
μαθητές αλλά για τους αδύνατους, γι’ αυτούς που τον έχουν ανάγκη, γιατί στους καλούς
δεν έχει και πολλά να προσφέρει, αυτοί μαθαίνουν και μόνοι τους, και το πολύ να σταθεί
εμπόδιο στην πνευματική τους ανάπτυξη με τα δασκαλίστικα και ανούσια.
Αλοίμονο στο δάσκαλο εκείνο που δεν κατάλαβε πως ο Σωκράτης δεν ήθελε να βγάλει
μικρούς Σωκράτηδες, αλλά να βοηθήσει τον καθένα να βρει τον εαυτό του, όπως ο άλλος
μέγας διδάσκαλος, ο Ιησούς Χριστός, που είπε στη Μάρθα πως τυρβάζει περί πολλά, ενώ
ενός εστί χρεία, ένα πράγμα χρειάζεται ο άνθρωπος, να βρει την ψυχή του ακούοντας το
βαθύτερο εαυτό του, όπου εδράζεται ο ίδιος ο Θεός, αφού κατά Παύλο, το σώμα του
ανθρώπου είναι ο ναός του εν ημίν Θεού.
Ο Χριστός συνέτρωγε με τους τελώνες και τους αμαρτωλούς, κι όταν ρωτούσαν οι
Φαρισαίοι γιατί, Αυτός τους είπε πως δεν έχουν ανάγκη γιατρού οι υγιείς αλλά οι
ασθενείς. Δεν ήρθε στον κόσμο να σώσει τους δίκαιους αλλά να βοηθήσει τους
αμαρτωλούς. Κι αλοίμονο στο διευθυντή σχολείου που δεν κατάλαβε αυτό το απλό, πως
γι’ αυτούς τους λεγόμενους «προβληματικούς» μαθητές βρίσκεται εκεί που βρίσκεται, για
να τους σώσει, και όχι για τους πολλούς, που δεν ενοχλούν κανένα.
Και ακόμα ο Κύριος και διδάσκαλος ένιψε τα πόδια των μαθητών του, κι αλοίμονο στο
δάσκαλο που δεν κατάλαβε πως είναι για το μαθητή του και πατέρας και μητέρα κι
αδελφός και φίλος.
Και για να ξανάρθουμε στη Μάρθα, η οποία περιεσπάτο περί πολλήν διακονίαν, δεν
καταλάβαινε όμως το ένα και κύριο, αλοίμονο στο δάσκαλο ή στο διευθυντή προπάντων
που νομίζει πως είναι οι πολλές εκδηλώσεις κι οι δραστηριότητες που σώζουν την ψυχή,
τα περιοδικά κι οι εφημερίδες, τα ταξίδια και οι εκδρομές, γιατί αυτές μάλλον περισπούν
και μάλλον αποδεικνύουν πως περί πολλά τυρβάζουν και μεριμνούν ενώ παραλείπουν το
κύριο, να σώσουν την ψυχή των παιδιών που τους παραδίδει ο γονιός. Δεν λέγω η
πολιτεία. Και πάλι βέβαια το μέτρο. Και τούτο ποιείν, κακείνο μη αφιέναι. Γιατί κάποτε
σού έδιναν την εντύπωση τα σχολεία, οι διευθυντές για την ακρίβεια, πως άνοιγε ο ένας
ένα ένα λάκκο με μια δήθεν εκδήλωση, έπεφτε ο άλλος μέσα κι άνοιγε μεγαλύτερο λάκκο,
μέχρι που ακούς σήμερα πράματα και θάματα, εκδηλώσεις επί εκδηλώσεων, ώστε
διερωτάσαι πότε γίνεται μάθημα στην τάξη!
Όλα μπορούν να γίνουν με το μέτρο και με τη διάκριση του ουσιαστικού, που είναι να
βοηθηθεί το παιδί να βρει τον εαυτό του, τις κλίσεις του, τα τάλαντά του, να αναπτύξει
κρίση και λόγο, να γίνει όσα λέγονται και θρυλούνται από τα προγράμματα και τις
διακηρύξεις, τα οποία τις περισσότερες φορές παραμένουν προγράμματα και διακηρύξεις.
Σε τελευταία ανάλυση, για να θυμηθούμε το νεότερο μεγάλο μας δάσκαλο μακαριστό
Ευάγγελο Παπανούτσο, τρία προσόντα χρειάζεται να έχει ένας δάσκαλος, για να είναι
επιτυχημένος, πρώτον αγάπη για το παιδί, δεύτερον αγάπη για το παιδί, τρίτον αγάπη για
το παιδί.
Τα πιο πάνω γράφτηκαν μέσα στον προβληματισμό μας για την κατάσταση που
παρουσιάζει μερίδα των παιδιών μας. Μέσα στην παραβατική τους συμπεριφορά, σαν σε
καθρέφτη, ας δούμε ο καθένας το μερίδιο ευθύνης του, κι ας προχωρήσουμε στην
πρόληψη άλλων περιστατικών, όπως επιτυχημένα κατόρθωσε η συνεργασία των πολλών
να επιτύχει, με το να μειώσει τα κρούσματα τις άγιες μέρες του Πάσχα.
Γιατί η πρόληψη μαρτυρεί διηνεκές ενδιαφέρον, οργάνωση, συνεργασία παραγόντων,
πρακτικότητα, πείρα και σοφία.

31
Μεταφυσικά και φυσικά ερωτήματα

Πολλές φορές φιλόσοφοι και ποιητές αντιμετώπισαν το ερώτημα: Πώς είναι δυνατό σ’
αυτό τον κόσμο να βλέπουμε την αδικία να επικρατεί, τον άδικο να χαίρεται τη ζωή του,
ενώ τον αδικημένο να υφίσταται τα πάνδεινα, την ώρα που ως άνθρωπος είναι και δίκαιος
και φιλάλληλος και αξιοπρεπής;
Οι αρχαίοι Έλληνες, ανάμεσα στα άλλα για τη θεία δικαιοσύνη, μίλησαν για την ύβρη, την
άτη και την τίση. Ο θεολόγος τραγικός ποιητής Αισχύλος στην τραγωδία του «Πέρσαι»
παρουσιάζει τον ίδιο το Δαρείο να λέει πως αποτελεί ύβρη των Περσών, ξεπέρασμα των
ανθρωπίνων ορίων, η καταστροφή ναών και βωμών των Ελλήνων. Την ύβρη συνοδεύει
η άτη, η σύγχυση φρενών, η αρρώστια του νου, η νόσος των φρενών, το ψήλωμα του νου,
όπως το λέει ο Παπαδιαμάντης. Νόμιζαν οι Πέρσες πως βρήκαν ασφαλή μέθοδο να
διαβούν τον Ελλήσποντο ζευγνύοντάς τον, κάνοντας γεφύρι με τα πλοία τους. Όμως αυτή
ήταν μια πλάνη του θεού, για να τους τιμωρήσει. Την άτη ακολουθεί η τίση, η πληρωμή,
η τιμωρία του υβριστή, αφού οι Πέρσες ηττώνται στη Σαλαμίνα και έτσι επέρχεται η
κάθαρση.

Τους δυο κόσμους, του ανθρώπινου και του θεϊκού δικαίου, τους εκφράζει ωραιότατα,
ξεκινώντας από τον Αισχύλο, ο Γιώργος Σεφέρης στο ποίημά του «Σαλαμίνα της
Κύπρος». Ως διπλωμάτης ξέρει πολύ καλά πως τη γνώμη των δυνατών δεν μπορεί εύκολα
κανείς να τη νικήσει. Οι δυνατοί μόνο στο συμφέρον τους αποβλέπουν, χωρίς να ακούν το
βραχνά των άλλων, χωρίς να συνειδητοποιούν τον εφιάλτη μέσα στον οποίο ζει ο μικρός
αδικημένος στον κόσμο. Ως ποιητής όμως ξέρει και το νόμο της ύβρεως και τίσεως. Αργά
γρήγορα οι δυνατοί θα πληρώσουν. Οι υπερβάσεις του ανθρωπίνου μέτρου, οι αδικίες
τους θα τιμωρηθούν, είτε ως πτώση των αυτοκρατοριών τους είτε ως διάλυση και
διαγραφή από το χάρτη της Ιστορίας.

Μπορεί να το πήγαμε πολύ μακριά για να πούμε τα δικά μας. Όμως δεν μπορούμε να
αντιληφθούμε πώς, ενώ πιστεύουμε στο δίκαιό μας, από την άλλη διαλαλούμε πως αυτή
είναι η τελευταία ευκαιρία για λύση του προβλήματός μας. Και μετά η διχοτόμηση. Αφού
πιστεύουμε πως η Τουρκία καταπατεί το διεθνές δίκαιο με όλες τις ενέργειές της, επίθεση
κατά κράτους μέλους των Ηνωμένων Εθνών, ομηρία ενός λαού επί τριάντα τέσσερα
χρόνια, παράνομη παραμονή των στρατευμάτων της στο νησί, αλλοίωση του
δημογραφικού χαρακτήρα του νησιού με χιλιάδες εποίκους, έξωση από τα σπίτια και τις
περιουσίες μας, εκμετάλλευση παράνομη των περιουσιών και εδαφών μας, εγκλωβισμός
ανθρώπων και διαβίωσή τους κάτω από ανελεύθερο καθεστώς, ύπαρξη αγνοουμένων της
εισβολής και άρνηση διακρίβωσης της τύχης τους και συνεχής εκμετάλλευση του πόνου
των χιλιάδων αδικημένων Ελλήνων της Κύπρου με παραλογισμούς (άτη) του τύπου: « Τι
θα πούμε στο κορίτσι εκείνο που γεννήθηκε εδώ από εποίκους; Να φύγει; Δεν είναι
απάνθρωπο;» Ή το άλλο εκείνο: « Εσύ έκτισες το σπίτι μα έμεινες σ’ αυτό μόνο δυο
χρόνια, εγώ μένω εδώ τριάντα τέσσερα χρόνια. Ποιανού είναι το σπίτι, δικό σου ή δικό
μου;» Ω της άτης, της σύγχυσης των φρενών, της αρρώστιας του νου, της νόσου των
φρενών! Ω του προμηνύματος της τιμωρίας, της τίσεως!
Όντας λογικά όντα δε θα λύσουμε το κυπριακό με παραλογισμούς έξω κάθε δικαίου. Οι
έποικοι είναι προϊόν διεθνούς εγκλήματος. Οι πρόσφυγες δικαιούνται να εγκατασταθούν
στις περιουσίες τους, που με τον ιδρώτα τους απέκτησαν και για τις οποίες έχουν «τίτλο
ιδιοκτησίας». Είναι ανθρώπινο δικαίωμα ο σεβασμός της περιουσίας. Δεν εκχωρούνται
δικαιώματα. Δεν γίνονται υποχωρήσεις σε αρχές δικαίου, ευρωπαϊκού και διεθνούς.

32
Αν όλα, λοιπόν τα πιο πάνω, τα πιστεύουμε, πώς και γιατί αυτή να είναι η τελευταία
ευκαιρία για αποκατάσταση του δικαίου σε μια χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης,
θύματος της τουρκικής εισβολής και κατοχής;
Αν δεν λυθεί τώρα το κυπριακό δίκαια, θα λυθεί άδικα. Και η αδικία θα επικρατεί με την
υπογραφή μας. Η λύση δε θα είναι ούτε βιώσιμη ούτε λειτουργική. Δε θα είναι λύση των
Κυπρίων για τους Κυπρίους αλλά εξυπηρετική των στόχων της Άγκυρας, να εξαλείψει το
ελληνικό στοιχείο από την Κύπρο. Όπως λέει ο Αισχύλος στους Πέρσες, «όταν σπεύδη τις
αυτός, και ο θεός συνάπτεται.» Όταν σπεύδεις στο χαμό σου, κι ο θεός συντρέχει σε.
Εμείς πιστεύουμε και στο ανθρώπινο δίκαιο και στο θεϊκό. Για να λυθεί το κυπριακό,
πρέπει να αποκατασταθεί η διαταραχθείσα τάξη. Όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος.
«Φωνή Κυρίου επί των υδάτων. Νήσός τις έστι.»

33
Καντιανή ειρήνη

Τον άνθρωπο να τον μεταχειρίζεσαι όχι ως μέσο, για να επιτύχεις τους σκοπούς σου, αλλά
ως σκοπό. Ο άνθρωπος είναι αυτοσκοπός, είναι το τέλειο δημιούργημα της φύσης, της
θεότητας, του κόσμου. Σκοπός όλων των πράξεών μας πρέπει να είναι η ανάπτυξη του
ανθρώπου, η ευτυχία του, η ελευθερία του, σε όλες τις πτυχές της. Κάπως έτσι τα
σκέφτηκε ο μεγάλος φιλόσοφος Καντ. Όλα να αποβλέπουν στην ανύψωση του ανθρώπου
και όχι στην εκμετάλλευσή του. Και βέβαια λέγοντας άνθρωπο δεν εννοεί ούτε το λευκό
μόνο, ούτε το μαύρο ούτε το χριστιανό ούτε το μουσουλμάνο ούτε τον Τούρκο ούτε τον
Έλληνα μόνο, για να μείνουμε στη γειτονιά μας. Ο άνθρωπος είναι παντού και πάντα ο
ίδιος, όποιος και να’ ναι. Κέντρο του λόγου, με κατοχυρωμένα τα ανθρώπινα δικαιώματα,
αφού γεννήθηκε άνθρωπος.
Πράγματι όμως η Τουρκία μεταχειρίζεται τον άνθρωπο ως άνθρωπο, για να τον ανυψώσει
και να τον κάμει ευτυχισμένο ή μήπως μεταχειρίζεται και τους τουρκοκυπρίους και τους
ελληνοκυπρίους ως μέσα, για να επιτύχει τους στρατηγικούς της σκοπούς; Πού
αποβλέπουν οι σχεδιασμοί της; Στη σωτηρία της Κύπρου ή στην κατάληψή της; Στη
σωτηρία των τουρκοκυπρίων ή στην εκμετάλλευσή τους και στη χρήση τους ως ασπίδας
και προσωπείου των επεκτατικών της σχεδίων;
Ας δούμε λίγο τον Καντ: «Καμιά συνθήκη ειρήνης, που συνάπτεται με την κρυφή
επιφύλαξη αιτίου για μελλοντικό πόλεμο, δεν πρέπει να θεωρείται έγκυρη» λέει. Κάτω
από αυτή την αρχή, οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων της Κύπρου,
που δεν ικανοποιεί το περί δικαίου αίσθημα των ανθρώπων, που δεν κατοχυρώνει τα
ανθρώπινα δικαιώματα, που δίνει στην Τουρκία το δικαίωμα να επεμβαίνει στην Κύπρο,
για να ολοκληρώσει τα σχέδιά της, υποκρύπτει τον κίνδυνο πολέμου, άρα άκυρη.
«Κανένα κράτος δεν θα αναμειγνύεται με τη βία στο πολίτευμα και στη διακυβέρνηση
ενός άλλου» λέει το πέμπτο άρθρο. Και πιο πάνω: «Κανένα ανεξάρτητο κράτος, μεγάλο ή
μικρό, δεν θα προσκτάται από άλλο μέσω κληρονομιάς, ανταλλαγής, πωλήσεως ή
δωρεάς.» Με άλλα λόγια, η Κύπρος ως ανεξάρτητο κράτος, μέλος του ΟΗΕ και της
Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να γίνει κτήμα της Τουρκίας, να προσαρτηθεί σ’ αυτήν,
πράγμα που, όπως απέδειξε, σχεδιάζει και ήδη εφαρμόζει, αφού τα σκλαβωμένα μας
εδάφη τα θεωρεί επαρχία της. «Συν τω χρόνω οφείλουν να εκλείψουν τελείως οι μόνιμοι
στρατοί.» Τρίτο προεισαγωγικό άρθρο του Καντ για την αιώνια ειρήνη, που οδηγεί στο
συμπέρασμα πως η παραμονή τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο είναι απαράδεκτη.
Οποιαδήποτε συμφωνία περιέχει το αντίθετο είναι καταδικασμένη σε αποτυχία, αφού δε
θα στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση των ανθρώπων να ζήσουν και να εργαστούν μαζί
για το κοινό καλό, ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων, για μια Κύπρο ελεύθερη,
αποστρατικοποιημένη, ειρηνική. Έστωσαν αυτά τα ελάχιστα από το βιβλίο «Για την
Αιώνια Ειρήνη» του Καντ
Οι εργασίες στις επιτροπές άρχισαν και συνεχίζονται. Σημασία έχει όμως πού αποβλέπουν.
Τι έχει ο κάθε συνομιλητής στο μυαλό, όταν σκέφτεται το μέλλον αυτού του τόπου: την
ειρήνη στην Κύπρο και στην περιοχή ή το δέσιμο της Κύπρου πίσω από το άρμα της
Τουρκίας, η οποία νικηφόρα θα θριαμβεύει στα σύγχρονα παγκόσμια πολιτικά τσίρκα; Θα
είναι σεβαστά τα δικαιώματα όλων των πραγματικών πολιτών αυτού του κράτους ή θα
θεωρηθούν πολίτες και τα απότοκα του εγκλήματος, οι έποικοι; Θα καταπατηθούν
ανθρώπινα δικαιώματα όπως το δικαίωμα της περιουσίας, της ελεύθερης διακίνησης, της
εργασίας, του σεβασμού της θρησκείας και όλες οι άλλες ελευθερίες που κατάφωρα ήδη
παραβιάζονται από την Τουρκία στην Κύπρο ή θα γίνουν σεβαστά τα ανθρώπινα
δικαιώματα όλων των πραγματικών πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας;
Ψευδοδικαιολογίες για τις παρανομίες υπάρχουν άπειρες όπως και για τους σχεδιασμούς
που εξυπηρετούν τα συμφέροντα της Τουρκίας και μετατρέπουν τους ανθρώπους σε μέσα

34
για εξυπηρέτηση των σκοπών της. Γι’ αυτό ας σταματήσουμε να προγραμματίζουμε τι θα
διδάξουμε του χρόνου στα παιδιά μας για τη συμβίωση στην κοινή πατρίδα. Αν έχουμε
κάτι να διδάξουμε, είναι πως τα παιδιά μας γεννήθηκαν ελεύθερα και πρέπει να
συνεχίσουν να είναι ελεύθερα, με κατοχυρωμένα όλα τα δικαιώματά τους, χωρίς να γίνουν
ποτέ μέσο, για να επιτυγχάνει άλλος τους σκοπούς του. Ο άνθρωπος είναι αυτοσκοπός, και
στο πρόσωπό του καθρεφτίζεται όλη η ανθρωπότητα. Αυτά είναι αρκετά για μια ειρηνική
συμβίωση.

35
Συλλογιστικές ασάφειες

Όταν δίνονται τα θέματα των Ελληνικών, οι περισσότεροι μαθητές και καθηγητές είναι
ευχαριστημένοι. Τα θέματα είναι βατά. Όταν δημοσιευτούν οι οδηγίες διόρθωσης,
αρχίζουν οι διαφωνίες. Η διαφωνία μου αναφέρεται στο συλλογισμό και στο είδος του. Η
ερώτηση ήταν: « Να αναγνωρίσετε τη συλλογιστική πορεία στον πιο κάτω συλλογισμό και
να δικαιολογήσετε την απάντησή σας εξετάζοντας τη σχέση
των προκείμενων προτάσεων και του συμπεράσματος. Προκείμενες:
α) Ο άνθρωπος επηρεάζεται από πρότυπα και υιοθετεί ιδέες, αξίες ή «αξίες».
β) Η διαφήμιση εισάγει πρότυπα, διακινεί ιδέες, αξίες ή «αξίες».
Συμπέρασμα: Η διαφήμιση επηρεάζει τον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψης του
ανθρώπου.» Και η οδηγία στους βαθμολογητές είναι ότι πρόκειται για «Συλλογιστική
πορεία: Παραγωγική. Από μια γενική αλήθεια (άνθρωπος – πρότυπα και αξίες) σε ειδικό
συμπέρασμα (για τη διαφήμιση).
Αν εξετάσουμε όμως καλύτερα το συλλογισμό όπως δόθηκε, θα δούμε πως διατυπώθηκε
λανθασμένα. Αναλύοντας το συμπέρασμα βρίσκουμε πως το υποκείμενο είναι Η
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ. Το κατηγορούμενο του συμπεράσματος είναι ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΙΣ ΙΔΕΕΣ
ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, άρα, μας χρειάζεται ένας μέσος όρος γενικότερος της διαφήμισης,
στον οποίο θα υπάγεται η διαφήμιση, για να έχουμε παραγωγικό συλλογισμό. Αυτός
πρέπει να είναι ΠΟΛΛΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΕΣΑ στα οποία υπάγεται η διαφήμιση.
Θέτοντας σε εφαρμογή τον τύπο του συλλογισμού, Μ-Κ, Υ-Μ, Υ- Κ, σχηματίζουμε τον
εξής συλλογισμό:
Πολλά και διάφορα μέσα επηρεάζουν τις ιδέες του ανθρώπου
Η διαφήμιση είναι ένα από τα πολλά και διάφορα μέσα
Άρα η διαφήμιση επηρεάζει τις ιδέες του ανθρώπου.
Ο συλλογισμός, όπως δόθηκε από τους θεματοθέτες, παρέλειπε τη γενικότερη έννοια στην
οποία υπάγεται η διαφήμιση, οπότε ήταν λανθασμένος ως παραγωγικός, γι’ αυτό και πολύ
ορθά εκλήφθηκε από πολλούς ως επαγωγικός. Από τα μερικά α, β, γ συμπέραινε για το
όλο, τη διαφήμιση.
Ο ορθός επαγωγικός συλλογισμός, που είναι πιο κοντά στο δοσμένο από τους θεματοθέτες
είναι:
Πρότυπα, ιδέες, αξίες επηρεάζουν τον άνθρωπο
Η διαφήμιση διακινεί πρότυπα, ιδέες, αξίες
Άρα Η διαφήμιση επηρεάζει τον άνθρωπο
Η άγνοια της Λογικής οδηγεί στα πιο πάνω λάθη, γι’ αυτό ή είναι καλύτερα να
διδάσκονται τα παιδιά μας Λογική, για να δοθεί ευκαιρία και στους φιλολόγους να
ασχοληθούν με αυτήν ή να απουσιάζει από τις γραπτές εξετάσεις. Στο κάτω κάτω, όταν ο
νομοθέτης εισηγούνταν να ασκηθούν οι μαθητές στο να κρίνουν τη συλλογιστική πορεία
ενός κειμένου, δεν εννοούσε να τους δίνονται συλλογισμοί για να τους ονοματίσουν, αλλά
να μάθουν να κρίνουν αν ένα κείμενο είναι λογικά αναπτυγμένο, χωρίς λογικά άλματα και
με αυστηρή χρήση του περιεχομένου των εννοιών. Χωρίς εποικοδομητικές ή άλλες
ασάφειες, που βλέπουμε στην πράξη πού οδηγούν.
Προς το παρόν όμως ας μείνουμε σ’ αυτά. Οι θεματοθέτες ας εξετάσουν καλύτερα το
συλλογισμό και το Υπουργείο ας προβεί στα δέοντα. Σημασία έχει να μην αδικηθούν
μαθητές και μαθήτριες που έδωσαν αντίθετη απάντηση από αυτή των θεματοθετών. Είχαν
δίκαιο.

36
Η οροφή

Η κατάρρευση της στέγης του θεάτρου βρήκε τα τριάντα τέσσερα χρόνια της προσφυγιάς
μου και τα κονιορτοποίησε. Εδώ ο πρώτος χρόνος, με ξένο παντελόνι, εκεί ο δεύτερος
ακόμα στα τσαντίρια, οι φωνές του Μακαρίου για μακροχρόνιο αγώνα, το σύνθημα ΔΕΝ
ΞΕΧΝΩ, με τα παιδιά του Δημοτικού στη σκηνή, με τα παιδιά του Γυμνασίου, με τα
παιδιά του Λυκείου, με τα παιδιά των ιδιωτικών σχολών. Εδώ η Κερύνεια να σφαδάζει,
εκεί η Μόρφου να λυγίζει, η Αμμόχωστος μαραίνεται, η Καρπασία να αγωνιά.
Ποιητές και πεζογράφοι, ζωγράφοι και μουσικοί, τα παιδιά απαγγέλλουν, παίζουν τα
δραματάκια τους για το γυρισμό, ο ΘΟΚ διαλέγει τα έργα του, να δίνουν κουράγιο, να
εμπνέουν πίστη, πίστη στην πατρίδα, πίστη στο δίκαιο, στη βέβαιη επιστροφή στα
πατρογονικά εδάφη, ομιλίες, εγκύκλιοι, τραγούδια και τραγωδίες, για να ενδυναμωθεί ο
ελληνικός κυπριακός λαός, να συνεχίσει τον αγώνα ως την ημέρα της δικαίωσης.
Οι προβολείς πάνω στα παιδιά τα θαμπώνουν, εδώ τα παιχνιδίσματα με τους
χρωματισμούς του φωτός, η μετακινούμενη σκηνή, τα σκηνικά να ταξιδεύουν, τα
παρασκήνια με τα κρυφομιλήματα, οι μηχανές, από αρχαιοτάτων χρόνων ως σήμερα,
ελληνικά ευρήματα του θεάτρου, μουσική και χορός, κίνηση και ακινησία, ταμπλώ βιβάν.
Οι πρέσβεις καταδέχονται την πρώτη θέση, οι υπουργοί, επίσκοποι, ο αρχιεπίσκοπος, ο
πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, άρχοντες και κοινοτάρχες. Όλοι μιλούν για την
επιστροφή, για την ανάγκη διερεύνησης της τύχης των αγνοουμένων, για τα χωριά και τις
πόλεις μας, για τους ναούς και τα μοναστήρια μας, για τα νεκροταφεία. Όλοι θυμούνται
τους εγκλωβισμένους και ριγούν. Όλοι διατρανώνουν την πίστη στο δίκαιό μας. Το δίκαιο
είναι με το μέρος μας. Θα νικήσουμε. Τα παιδιά μεταδίνουν τον παλμό στην πλατεία, ο
κόσμος συγκινείται, χειροκροτεί, κλαίνε μανάδες.
Στην πλατεία του θεάτρου άλλα χτυποκάρδια, από τους γονιούς, τους συγγενείς, τους
φίλους. Το παιδί μου είναι εκεί στη σκηνή, το δικό μου πρωταγωνιστεί, η δική μου στα
παρασκήνια ακόμα. Οι γονείς των συνθετών, των βιρτουόζων του βιολιού, των κιθαρωδών
και των τυμπανοκρουστών.
Η στέγη καταρρέει.
Οι ήχοι μένουν στ’ αυτιά. Μεταλλικοί, υπόκωφοι, βογγητά, τριγμοί, συριγμοί φιδιών,
κραυγές φαντασμάτων, βρόντος, γδούπος, πάταγος, οιμωγές. Ο κόσμος του θεάτρου, ο
ονειρικός , ο καλλιτεχνικός, οι οπτασίες δαιμονιωδώς πηγαινοέρχονται, ανεμίζουν
μπαϊράκια, πέπλα ξεσκίζονται μέσα στη σκόνη. Εδώ ένα ψήφισμα του Συμβουλίου
Ασφαλείας, εκεί μια απόφαση του ΟΗΕ, μια Συμφωνία Κορυφής, παρέκει μια πόλη
ρημαγμένη, ένα κουρσεμένο φυλάκιο, μια καρδιά ματωμένη, ραγισμένη,
κατακρεουργημένη, κι από τα καθίσματα να προβάλλουν γλώσσες φωνών:
« Ξυπνήστε κοιμισμένοι. Όλα ήταν ένα θέατρο. Συμβιβαστείτε με τη σκληρή
πραγματικότητα. Συμβιβαστείτε, ειδ’ άλλως θα διχοτομηθείτε. Όλα ήταν ένα θέατρο.»

Μα όλα, Θεέ μου, γκρεμίζονται σ’ αυτό τον τόπο; Όλα γκρεμίζονται;

37
Τα παιδιά μας ο καθρέφτης μας

Να ΄ναι καλά τα παιδιά μας, ο καθρέφτης μας. Μπορούμε να δούμε στις επιτυχίες και στις
αποτυχίες τους τον εαυτό μας. Τόσα ελληνικά ξέρουμε όσα έγραψαν στις εξετάσεις τα
παιδιά μας. Τόση σημασία δίνουμε στα ελληνικά όση δίνουν τα παιδιά μας. Τα ελληνικά
δεν είναι ένα μεμονωμένο μάθημα. Ανήκουν στο σύνολο του ελληνικού πολιτισμού τον
οποίον εκφράζουν με τον τρόπο τους.
Κανένας δεν ξέρει πώς είναι ο κόσμος αντικειμενικά. Ο φυσικός τον βλέπει και τον
περιγράφει με τη γλώσσα της επιστήμης του, ο ζωγράφος τον απεικονίζει με τη δική του
γλώσσα. Γλώσσα είναι και η μουσική και η ζωγραφική και η φυσική και η χημεία.
Γλώσσα και τα ελληνικά όπως τα τουρκικά και τα αγγλικά. Η διαφορά τους στα χρόνια,
στον πλούτο και στην εκφραστική δύναμη. Τρεις χιλιάδες και περισσότερα χρόνια η
ελληνική, με χρήση στη φιλοσοφία που γεννήθηκε στην Ελλάδα, στη θρησκεία, στο μύθο,
στην πραγματικότητα και στη φαντασία, με μεγάλους μαστόρους να τη χειρίζονται και να
την εμπλουτίζουν στην Ιστορία που γεννήθηκε στην Ελλάδα, στο δράμα που γεννήθηκε
στην Ελλάδα, στην επιστήμη που γεννήθηκε στην Ελλάδα, στην προσευχή, για να
εκφράσει το ανέκφραστο.
Αν ισοπεδώνεις αγγλικά και ελληνικά και τουρκικά, μόνο και μόνο για να μη σε πουν
εθνικιστή, σοβινιστή κτλ., έχασες το παιχνίδι και πολλοί το χάσαμε, γιατί δεν θεωρούμε
ευτυχία το να είμαστε Έλληνες. Και δεν θεωρούμε ευλογία το να είμαστε χριστιανοί
ορθόδοξοι. Λίγοι ή πολλοί. Κάτω από την ισοπεδωτική φιλοσοφία μαθαίνεις αγγλικά
καλύτερα που δίνουν και ψωμί παρά ελληνικά.
Τα ελληνικά είναι δύσκολα και για τους ξένους και για τους δικούς. Στην τρισχιλιόχρονή
τους ιστορία έδωσαν έργα που ούτε τα είδαμε ούτε τα ακούσαμε ακόμα κι οι φιλόλογοι,
πολλοί των οποίων σήμερα δεν ξέρουν αρχαία, γιατί δεν φοίτησαν- λέει- στο τμήμα
κλασσικής φιλολογίας αλλά σε άλλο. Είναι δυνατό, δηλαδή, να ξέρεις βυζαντινά χωρίς να
ξέρεις αρχαία ελληνικά; Ή νέα ελληνικά χωρίς αρχαία; Ο κύκλος στις φιλοσοφικές σχολές
τετραγωνίστηκε από παλιά.
Χωρίς αρχαία γιατί είναι δύσκολα, χωρίς βυζαντινά γιατί δεν είναι της μόδας, χωρίς
ποίηση και χωρίς πεζογραφία, χάσιμο χρόνου. Εδώ έμεινε μια «Φόνισσα» του
Παπαδιαμάντη στις εξετάσεις και τα παιδιά μας λεν: δεν την καταλαβαίνουμε, είναι
αρχαία! Κάτι κολλυβογράμματα διδάσκουμε στα παιδιά μας, δυο τρεις στίχους Μόντη,
κάνα δυο τραγουδάκια του Ελύτη και κάτι παραμύθια για τη δικτατορία ή τον εμφύλιο που
δεν τα αγγίζουν στην καρδιά. Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν γιατί θεωρούνται λογοτεχνικά
και τα ομολογούν ανοησίες. Κουτσουρεύουμε την ύλη αντί να την εμπλουτίζουμε. Μήπως
είμαστε τόσο φτωχοί από κείμενα, ώστε να τρώει ένας άνθρωπος μια ώρα στην τάξη για
να διδάξει πέντε στίχους; Κρατάμε τους θησαυρούς της ελληνικής γλώσσας μακριά από τα
παιδιά μας, κρατάμε πεινασμένα και διψασμένα τα παιδιά μας, γιατί προτιμούμε τα
γνωστά, τα χιλιοειπωμένα, τα φασφουτάδικα, κατά γενική ομολογία ζημιογόνα. Ή είναι
δυνατό να μάθει κανείς να γράφει με το να διαβάζει οδηγίες για το πώς πρέπει να γράφει…
για να πείσει; Το γράψιμο είναι θεωρία ή πράξη; Αλλά το γράψιμο στην πράξη θέλει
διορθώσεις και παρατηρήσεις κι από την αρχή. Κι όλα αυτά δεν είναι δουλειά μου, είναι
του Δημοτικού. Έπρεπε να τα ξέρει!
Και τον επόμενο χρόνο τα ίδια θ’ ακούσουμε και τον μεθεπόμενο. Τα παιδιά δεν πήγαν
καλά στα ελληνικά, το ίδιο και στην Ελλάδα. Λίγες μέρες γεμίζουμε στήλες εφημερίδων,
ραδιοφωνικό χρόνο, τηλεοπτικό, ευχαριστούμε, το θέμα είναι σοβαρότατο, δε λύνεται με
μια εκπομπή, και τώρα διαφημίσεις.
Μια ζωή από τα ίδια: διαπιστώνουμε πως... Του χρόνου θα επαναβεβαιώσουμε τις
διαπιστώσεις. Τον ελληνισμό τον εξισώσαμε, τον υποβιβάσαμε. Αλλιώς θεωρούμαστε
εθνικιστές. Διάβασες Θουκυδίδη, όχι, διάβασες Ηρόδοτο, όχι, διάβασες Όμηρο, όχι,

38
διάβασες Πλάτωνα, όχι, Σεφέρη, όχι, Κάλβο, όχι, Ελύτη, όχι, Παπαδιαμάντη, όχι, Πατέρες
της Εκκλησίας; Α πα πα πα…
Τα παιδιά μας είναι ο καθρέφτης μας. Είμαστε οι περισσότεροι εν πολλοίς ανελλήνιστοι,
δεν έχουμε διαβάσει θεμέλια του πολιτισμού μας και του παγκόσμιου, είμαστε όμως
πρακτικοί άνθρωποι. Τα κριτήριά μας είναι μετρήσιμα: σπίτι τόσων τετραγωνικών και
αυτοκίνητο μάρκας. Προς τι τα παράπονα; Αιτία ελομένου, θεός αναίτιος.

39
Τρεις λειτουργίες

Στο κάτω κάτω εμείς έτσι μεγαλώσαμε. Με το δικέφαλο αετό, με το τραγούδι της Αγια-
Σoφιάς και στα Αναγνώσματα του Δημοτικού και στα Νεοελληνικά Κείμενα του
Γυμνασίου. Ήταν ένα ποίημα που, όταν το απαγγέλλαμε, μας συγκινούσε. «Σημαίνει ο
Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια, σημαίνει κι η Αγια- Σοφιά, το μέγα
μοναστήρι». Ήταν θρηνητικό το «σώπασε κυρα-Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις», ήταν
γεμάτο ευλάβεια και ιερή συγκίνηση το χερουβικό, όταν θα’ βγαινε ο Βασιλέας των όλων
κι όταν έψελνε «ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης». Τα βλέπαμε με τα μάτια της
ψυχής, ολοζώντανα, μεταφερόμαστε στο μεγαλόπρεπο ναό, κάποτε τον συγχύζαμε με το
δικό μας, με τη δική μας ενορία και πόλη, πού να ξέραμε πως κάποτε θα παθαίναμε τα ίδια
και μάλιστα στον εικοστό και εικοστό πρώτο αιώνα μετά Χριστόν! Ο μαρμαρωμένος
βασιλιάς, ο τοίχος πίσω από την Αγία Τράπεζα που “άνοιξε” και κατάπιε τον ιερέα.
Εκείνη η θεία λειτουργία, που δεν τέλειωσε, γιατί μπήκαν οι Τούρκοι στην Πόλη, πού να
ξέραμε πως θα επαναλαμβανόταν! Ούτε τα φανταζόμασταν ποτέ, ούτε στους πιο
εφιαλτικούς μας ύπνους δε βλέπαμε τέτοια ονείρατα ψυχοπλακωτικά, τον Τούρκο να μας
απειλεί μέσα στην εκκλησιά μας, να κινδυνεύουν τα ιερά σκεύη να τα αρπάξει χέρι βέβηλο
(να κοπεί τέτοιο χέρι που θα τολμήσει). Κι όμως ήταν γραφτό μας να το δούμε κι αυτό,
αλλά προπάντων όχι γραφτό μας, αλλά καλά σχεδιασμένο από την παιδευτική πολιτική να
μη συγκινηθούν τα παιδιά μας, να μη διαδηλώσουν, να μη φωνάξουν. Τόσο
καλοσχεδιασμένα και μελετημένα τα διαπλάσαμε, να τα χαιρόμαστε, για να μην
αλληλοφτυνόμαστε για την κατάντια μας!
Ευτυχώς όμως που ήταν κι εκείνη η άλλη λειτουργία, χρόνια πριν. Όταν ο παπα- Λευτέρης
Νουφράκης, από τις Αλώνες Ρεθύμνου, το Γενάρη του 1919 λειτούργησε κάτω από τους
θόλους της Αγια- Σοφίας. Ήταν στρατιωτικός ιερέας στη β΄ Ελληνική Μεραρχία, η οποία,
στο δρόμο για την Ουκρανία, στάθμευσε για λίγο στην Κωνσταντινούπολη, που βρισκόταν
τότε υπό συμμαχική επικυριαρχία, ύστερα από το τέλος του α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο
παπα- Λευτέρης μπήκε με συγκίνηση στο μεγάλο της Χριστιανοσύνης ναό, άρχισε τη
λειτουργία. Η Αγια- Σοφιά ύστερα από 466 ολόκληρα χρόνια ξαναλειτουργιέται. Στο
μεταξύ γεμίζει με Τούρκους, όλοι τρέμουν, οι Τούρκοι πληθαίνουν, οι Έλληνες
αξιωματικοί που ήταν μαζί του σαστισμένοι παρακολουθούν, Έλληνες της Πόλης που
βρέθηκαν εκεί δακρύζουν. «Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν, Σοι ευχαριστούμεν Κύριε…» οι
Τούρκοι αγριεύουν, ένας αξιωματικός αναλαμβάνει να δώσει τέλος, μια κι η λειτουργία
τέλειωσε. Αφήνει τους Έλληνες να φύγουν. Οι Τούρκοι δεν ανήκουν στους νικητές του α΄
παγκοσμίου πολέμου, γι’ αυτό καλύτερα να δώσει τόπο στην οργή. Ακολούθησε βέβαια
διπλωματικό επεισόδιο και οι σύμμαχοι διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον πρωθυπουργό
Ελευθέριο Βενιζέλο. Αυτά τότε.
Αλλά βέβαια κανένας σύμμαχος, μεγάλος, Ευρωπαίος, δε διαμαρτυρήθηκε για την
ασεβέστατη πράξη των καταπατητών των δικαιωμάτων μας να εκδιώξουν από τη
σκλαβωμένη Ιερά Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα το Μητροπολίτη Ταμασού Ησαΐα και
τον καθηγούμενο της Μονής Αρχιμανδρίτη Γαβριήλ, την ώρα που τελούσαν τη θεία
λειτουργία στο ναό πάνω από τον τάφο του Αποστόλου Βαρνάβα, του ιδρυτή της
Εκκλησίας μας. Απλώς φανταστείτε τι θα γινόταν αν επεμβαίναμε σε δική τους επίσκεψη
και μόνο στο Χαλά Σουλτάν Τεκκέ στη Λάρνακα. Δυστυχώς όμως. Το μελάνι ακόμα δε
στέγνωσε στις συμφωνίες των επιτροπών –αν υπογράφονται- να σέβεται ο καθένας την
πολιτιστική κληρονομιά του άλλου. Και όμως, η θεία λειτουργία διακόπτεται, ο Πρόεδρος
της Δημοκρατίας σηκώνει το κόκκινο τηλέφωνο (μεταφορικώς ομιλούντες) αλλά ο Ταλάτ
δυστυχώς αδυνατεί να επέμβει. Ο άνθρωπος που θα λύσει το κυπριακό σε λίγους μήνες, ο
άνθρωπος στον οποίο στηρίζουν τόσοι και τόσοι ελπίδες και όνειρα κωλύεται, αδυνατεί να
επέμβει για να αποσοβήσει μια βάρβαρη, ανίερη, βέβηλη πράξη. Η θεία λειτουργία έμεινε

40
ατέλειωτη. Η βαρβαρότητα δεν έχει τελειωμό. Στο μεταξύ οι μάγοι περιμένουν τη σειρά
τους να προσφέρουν στους νεόγαμους τα δώρα τους «όθι Ζεφύρου μένος».

41
Το αντι- ολοήμερο σχολείο

Η είδηση μου άρεσε, πολύ, και θα’ θελα και τα δικά μου εγγόνια να’ χουν την τύχη των
μικρών Γάλλων και Γαλλίδων. Η είδηση από τα Νέα των Αθηνών λέει πως τα παιδιά στη
Γαλλία από 3 έως 10 ετών θα πηγαίνουν στο σχολείο μόνο Δευτέρα, Τρίτη, Πέμπτη και
Παρασκευή, τέσσερις μέρες τη βδομάδα. Ούτε ολοήμερο, ούτε ολοβδόμαδο, ούτε
εικοσιτετράωρο την ημέρα, ούτε ολόχρονο. Έξι εκατομμύρια παιδιά θα έχουν την ευκαιρία
να «ξεκουράζεται το μυαλό τους και να απελευθερώνεται η δημιουργικότητά τους», όπως
είπε ο υπουργός Παιδείας της φίλης χώρας. Στη Γαλλία τα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο
Τετάρτη και Κυριακή, τώρα προστίθεται και το Σάββατο. Όπως ακόμα μαθαίνουμε, «η
καθιέρωση μιας ελεύθερης ημέρας στα μέσα της εβδομάδας χρονολογείται στη Γαλλία
από το 1882. Πρώτα η Πέμπτη, και στη συνέχεια η Τετάρτη, ήταν αφιερωμένη στο
Κατηχητικό, παρ’ όλο που οι περισσότεροι γονείς την αξιοποιούσαν για να στείλουν τα
παιδιά τους να μάθουν κολύμπι ή μουσική. Η συμφωνία με την Εκκλησία παρέμενε, όμως
και καμιά κυβέρνηση δεν τολμούσε μέχρι τώρα να την παραβιάσει.» Το 80% των γονέων
τάσσονται υπέρ της εβδομάδας τεσσάρων ημερών, άρα τα παιδιά θα εργάζονται 24 αντί 26
ώρες τη βδομάδα, έξι ώρες κάθε μέρα.
Ότι υπάρχουν αντιδράσεις είναι βέβαιο. Άλλοι κατηγορούν την κυβέρνηση πως το μέτρο
λήφθηκε για εξοικονόμηση χρημάτων, άλλοι προβλέπουν ότι το δημόσιο σχολείο θα
γονατίσει μπροστά στο ιδιωτικό, άλλοι ότι τα δημόσια σχολεία ευθυγραμμίζονται με τα
θρησκευτικά ινστιτούτα που εφαρμόζουν ήδη αυτό το ωράριο, άλλοι σκέφτονται τι να
κάμουν τα παιδιά τους και ποιος θα τα προσέχει. Το υπουργείο μεταβίβασε στους δήμους
την ευθύνη για τα παιδιά τις μέρες που δε θα πηγαίνουν στο σχολείο και οι φτωχοί γονιοί
ξέρουν από τώρα πως τα παιδιά τους θα περνούν τις μέρες τους έξω από τα εμπορικά
κέντρα, τις νέες αυλάδες των εκκλησιών όπου παίζαμε εμείς μπάλα, όταν ήμασταν μικροί.
Είναι βέβαια κι οι ιδιοκτήτες των εξοχικών που θα χαίρονται περισσότερες μέρες τα σπίτια
τους, αφού θα τ’ απολαμβάνουν ολόκληρο Σαββατοκύριακο. Ακόμα κι εξοικονόμηση
καυσίμων μπορεί να επιτευχθεί με τις λιγότερες μέρες στο σχολείο. Η κυβέρνηση έχει
υποσχεθεί να χρησιμοποιήσει τις δύο ώρες που εξοικονομούνται την εβδομάδα για να
βοηθήσει τους μαθητές που δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν το σχολικό πρόγραμμα,
γιατί πάνω από το ένα πέμπτο των Γάλλων μαθητών φτάνουν στο τέλος του Δημοτικού με
δυσκολίες στη γαλλική γλώσσα και τα μαθηματικά. Δεν είμαστε μόνοι στον κόσμο.
Λοιπόν; Τι λέει εν προκειμένω το ολοήμερο σχολείο για το οποίο έγινε τόσος λόγος, τόσες
προσπάθειες, τόσα όνειρα; Αλλού ανακαλύπτουν πως όσο λιγότερο βρίσκονται τα παιδιά
στο σχολείο τόσο το καλύτερο και για τα παιδιά και για τη δημιουργικότητά τους και για
το μυαλό τους. Εμείς ακόμα εκεί, στην αρχαία Σπάρτη, να τα’ χουμε ολημερίς κι
ολονυχτίς να τα παιδεύουμε, λέει. Ποιος πάει για το καλύτερο; Τις απαντήσεις θα δώσουν
οι παιδαγωγοί, οι γονιοί και οι ειδήμονες. Εμείς απλώς σημειώνουμε πως η αλήθεια δεν
είναι πάντα αυτή που κυκλοφορεί στον τόπο μας μια ορισμένη περίοδο για ορισμένους
λόγους. Μπορεί τα αντίθετα να είναι καλύτερα και πιο αποτελεσματικά. Θα δοκιμάσει
όμως κανένας υπουργός παιδείας στην Κύπρο τέτοιο μέτρο; Κύριος οίδεν.

42
Δημήτρης Αλεξάνδρω χαίρειν

Με κάλεσαν λοιπόν στη γ΄ λυκείου να σε αντικαταστήσω, σε διάβαζα, ιδιαίτερα τη

Φόνισσά σου, κάπου το λέω στο Τέλος της Μικρής μας Πόλης, στο διήγημά μου Ο
Ντετέκτιβ. «Το πηγάδι είχε ξεραθεί, δεν το χρησιμοποιούσανε πια κι επειδή τα παιδάκια
της γειτονιάς παίζαν όλη μέρα στην πλατεία, του ΄χαν βάλει ένα ξύλινο σκέπασμα και το
στερεώσαν όπως μπορούσαν καλύτερα πάνω στο χαμηλό φιλιατρό του, να μην πέφτουνε
μέσα τα παιδάκια και γίνονται εκείνα τα δραματικά πράματα που διαβάζουμε στη Φόνισσα
και άλλα διηγήματα του Παπαδιαμάντη μας.» Γιατί έτσι σ’ ένιωθα, πάντα δικό μας,
δάσκαλο και πατέρα μας. Κι έτσι πια τα παιδιά δε θα πέφτουν στο πηγάδι σου, αν και -
αμαρτία ξομολογημένη- ποτέ εσύ δε θα ξεραθείς, πάντα τα πηγάδια σου θα’ ναι γιομάτα,
νερό αείζωο, να πίνουν οι διψασμένοι της λογοτεχνίας και να ξεδιψούν, λίγη καλή θέληση
να’ χουν, η γιαγιά μου το καταλάβαινε το ευαγγέλιο αγράμματη, εμείς το διδασκόμασταν
από την ε΄ δημοτικού, σήμερα όλο δυσκολίες τους φαντάζεις, την καθαρεύουσα την
σκοτώσανε, αυτά συμβαίνουν όταν τα καθεστώτα επεμβαίνουν στη γλώσσα. Ήσουν
βέβαια άλλος άνθρωπος, “Το επ’ εμοί ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα
παύσω πάντοτε να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την
φύσιν, να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη. Εάν επιλάθωμαί σου
Ιερουσαλήμ, επιληθείη η δεξιά μου, κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγί μου, εάν μη σου
μνησθώ”. Αυτά είν’ αιώνια κι εσύ, τυραγνισμένη ψυχή, τα μάζεψες στάλα στάλα στη
στέρνα σου και μας τα’ δωσες. Φάνηκε άξιο της προσφοράς σου το σύστημα της Παιδείας;
Κάτι τέτοια φοβάμαι κι εγώ, αύριο μεθαύριο θα καθυστερήσουν λίγο στο σχολείο ν’
αρχίσουν το βιβλίο μου, θα περιμένουν οδηγίες, μέσα σ’ αυτό έχω βάλει τη ζωή μου, την
εποχή μου που σβήνει και χάνεται, το όραμά μου για το νέο κόσμο, μια νέα αριστερά
χωρίς τους παλιούς αριστερούς κι όλα εκείνα τα παραμύθια τους, μια ζωή ξένος στη
Γερμανία, ξένος και στην Ελλάδα σαν το φίλο μου το Σκουρογιάννη από του
Ντοπρίνοβον! Στη φιλοσοφία να μη μου το ρίξουν σαν τους δικούς μας εδώ στο ελληνικό
καφενείο, ν’ αρχίσουν να μιλούν για την αποξένωση, τον καπιταλισμό, την ειδίκευση, την
πυραμίδα της ιεραρχίας, τις πολυεθνικές κοινωνίες. Καλά, δε λέω, λίγα απ’ αυτά θα
χρειαστούν, αυτά είδα, αυτά μολόγησα, μη μου κάμουν όμως τη λογοτεχνία θεωρία της
κοινωνιολογικής ανέλιξης της μεταπολεμικής Γερμανίας! Να τ’ απολαύσουν λέω το
κείμενο, να το διαβάσουν στην τάξη, να το χαρούν, χωρίς το φόβο του μπαμπούλα του
επιθεωρητή.
Διπλό βιβλίο, στη Γερμανία χαμάλης, Ελλάδα η πατρίδα μου, μετά το β΄ παγκόσμιο
πόλεμο, μετά τον εμφύλιο ως τη δικτατορία ως την πτώση της με την εισβολή στην
Κύπρο. Γράφω σε τετράδιο το δίνω στο συγγραφέα, τον άλλο μου εαυτό, να συμπληρώσει
το βιβλίο, ένα πρόσωπο, δυο πρόσωπα, εγώ ο ίδιος, διπλό βιβλίο, αυτό που γράφεις κι
αυτό που πάντα σε βασανίζει κάπου στα ανεξιχνίαστα βάθη, η πραγματικότητα και η
φαντασία, το τελειωμένο πρόσωπο και το ατελείωτο, η κοινωνία και η μοναξιά, οι νικητές
και ηττημένοι της ζωής, ο κόσμος της φτώχειας που συναντά το χρήμα, ένα βιβλίο
τελειωμένο και μισοτελειωμένο, ο συγγραφέας που πεθαίνει με τα πρόσωπα του έργου του
σ’ ένα κόσμο που χάνεται. Στο βάθος ψάχνω για το ρωμαίικο.
-Δε γίνεται τίποτα στο ρωμαίικο, κοροϊδεύουμε ο ένας τον άλλο…(αυτά μου φαίνονται τα
σωστότερα) λέει ο ήρωας. Κι ύστερα η δικτατορία, καλά τη βρήκαμε σα δικαιολογία της
αναξιότητάς μας. Είμαι και δεν είμαι, περαστικός είμαι, ποιος είναι ο κόσμος, ποιος είναι ο
δικός μου; Βλέπω τον κόσμο και δεν τον βλέπω, θα με φορτώσουν κι εμένα μαζί μ’ αυτό
το κασόνι, θα με κλείσουν σε κανένα βαγόνι, έτσι θα φτάσω να τον βρω το μεγάλο τον
κόσμο. Και χωρίς να κάνω τίποτα πάλι…
Έτσι θα το’ θελα και με το Διπλό Βιβλίο, να το διαβάσουν τα παιδιά κι οι δάσκαλοι να το
χαρούν και να μην κάμουν τίποτε. Δεν το’ γραψα το βιβλίο για εξετάσεις ούτε και για

43
παράδοση στην τάξη. Μόνο να το διαβάσουν και να το απολαύσουν θέλω. Δημήτρης
Αλεξάνδρω χαίρειν.
Θα’ θελε να τα πει ο Δημήτρης Χατζής, δε θα’ θελε, κανένας δεν ξέρει. Το βέβαιο είναι
πως φέτος αποχαιρετούμε τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη και τα παιδιά μας ευχόμαστε να
διαβάσουν το Διπλό Βιβλίο του Δημήτρη Χατζή. Έτσι κι αλλιώς ο Αλέξανδρος
Παπαδιαμάντης είναι αθάνατος.

44
ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Τα ελληνικά είναι μια αρχαιότατη γλώσσα, άρα χρησιμοποιήθηκε από εκατομμύρια

ανθρώπους όλων των επιπέδων μόρφωσης και εξυπνάδας, όλων των επιστημών και της
φιλοσοφίας ποίησης, γενικά λογοτεχνίας και θρησκείας, άρα η χρήση της έδωσε τεράστιο
πλούτο λεξιλογίου και συντακτικών δομών και μεγάλη ευελιξία, ώστε να εκφράζει τα
δυνάμενα να εκφραστούν αλλά και τα ανέκφραστα όσον το δυνατόν, όπως με την ποίηση
ή την προσευχή.
Τα ελληνικά ως προφορική γλώσσα έχει τις εκατοντάδες διαλέκτους της, από αρχαιοτάτων
χρόνων ως σήμερα με τα επιμέρους ιδιώματα και με τις λέξεις και συντάξεις των
διαφόρων επαγγελματικών ομάδων, ηλικίας, κοινωνικής τάξης κτλ. Ως γραπτή γλώσσα
πέρασε διάφορες ιστορικές φάσεις που επιδρούν στη γραφή- ορθογραφία της παρ’ όλη
την προσπάθεια απλούστευσης.
Το παιδί επικοινωνεί με τους γύρω του και μαθαίνει τη γλώσσα ως τα πέντε περίπου
χρόνια του, άρα σημασία έχει το περιβάλλον του με τα ακούσματά του και το σχολείο
μέσα στο οποίο θα αναπτύξει περισσότερο τις γλωσσικές ικανότητές του.
Στην Κύπρο είναι ιδιαίτερα προβληματική η χρήση της κυπριακής και μέσα στο σχολείο
και μέσα στην τάξη κατά την ώρα του μαθήματος, άρα ο χρόνος μαθημάτων δεν
χρησιμοποιείται πλήρης για τη χρήση της πανελλήνιας γλώσσας, στην οποία και
διεξάγονται οι εξετάσεις.
Ο προφορικός λόγος είναι διαφορετικός από τον γραπτό, γιατί με τον προφορικό έχει την
ευκαιρία ο ομιλών συνεχώς να διορθώνει το τι και πώς το λέει, ανταποκρινόμενος άμεσα
στις ανάγκες της επικοινωνίας και στις επιδράσεις που έχει ο λόγος του στους ακροατές
του, μπορεί να χρησιμοποιήσει χειρονομίες, τοπικά ιδιώματα, ξένες λέξεις, ένα μεγάλο
οπλοστάσιο μορφασμών και σιωπών, για να μεταδώσει τα νοήματα ή συναισθήματα ή
βουλήματά του και θα δοκιμάζει, ώσπου να επιτύχει την επικοινωνία, το πρακτικό
αποτέλεσμα.
Ο γραπτός λόγος είναι πιο απαιτητικός. Απαιτεί γνώση της γραφής, της ορθογραφίας, της
καλλιγραφίας -γιατί οι καλακατσούνες τιμωρούνται σιωπηρά- γνώση της σύνταξης,
παρατηρητικότητα και συνεχή έλεγχο των γραφομένων, ώσπου να φτάσει το γραπτό στο
επιθυμητό επίπεδο. Οι συνεχείς διορθώσεις είναι απαραίτητες, πράγμα που σημαίνει
ανάγκη χρόνου και ανάγνωσης πάλι και πάλι, αυτοκριτικής και αυτοδιόρθωσης, για τα
οποία δεν υπάρχει χρόνος, άρα σε περιορισμένα χρονικά πλαίσια το γραπτό θα είναι
κατώτερο των δυνατοτήτων του συγγραφέα. Όσοι γράφουν γνωρίζουν τις δυσκολίες ή τις
τεχνικές, όσοι δεν γράφουν και απλά κρίνουν ή βαθμολογούν γραπτά έχουν ένα κάποιο
ιδεατό πρότυπο στο νου, με το οποίο κρίνουν, χωρίς οι ίδιοι προηγουμένως να έχουν
γράψει, για να κατανοήσουν τις δυσκολίες και τις ανάγκες του γράφοντος.
Αν από τις 365 μέρες το χρόνο το παιδί πηγαίνει στο σχολείο τις 200 και από αυτές είναι
στην τάξη και κάνει μάθημα επί πέντε εξηντάλεπτες ώρες, άρα 1000 ώρες το χρόνο
ασχολείται με τη γλώσσα, επί δώδεκα χρόνια δημοτικό γυμνάσιο λύκειο, 12000 ώρες έχει
ευκαιρία να ακούει, διαβάζει, ασκείται στη και με τη γλώσσα, εφόσον το περιβάλλον είναι
ιδανικό, μιλούν όλοι σωστά ελληνικά, γράφουν και μαθαίνουν να γράφουν σωστά
ελληνικά, αφού όλα τα μαθήματα σε τελευταία ανάλυση έχουν θεμέλιο τη γλώσσα.
Στο μεταξύ ενώ 12 000 ώρες είναι στο σχολείο, άλλες έστω τόσες το λιγότερο είναι στο
σπίτι, όπου ακούει μουσική –πολλά ξένα τραγούδια, παρακολουθεί έργα κινηματογράφου
και τηλεόρασης, ισπανικές σειρές και αμφιβόλου ελληνικότητας ελληνικές ή κυπριακές,
με συνομιλία με τους φίλους και τους γονείς στην κυπριακή.

45
Το μόνο περιβάλλον που μπορεί άρα να ελεγχθεί και από το οποίο μπορούμε να
ζητήσουμε λόγο για τα αποτελέσματά του είναι το σχολείο. Τι έκανες, δάσκαλε και
καθηγητή, τις 12000 ώρες που ήταν στα χέρια σου το παιδί μου;

46
Ουαί τω διδασκάλω εκείνω

Αλοίμονο στο διδάσκαλο εκείνο που δεν κατάλαβε πως δεν ήρθε στη γη για τους καλούς
μαθητές αλλά για τους αδύνατους, γι’ αυτούς που τον έχουν ανάγκη, γιατί στους καλούς
δεν έχει και πολλά να προσφέρει, αυτοί μαθαίνουν και μόνοι τους, και το πολύ να σταθεί
εμπόδιο στην πνευματική τους ανάπτυξη με τα δασκαλίστικα και ανούσια.
Αλοίμονο στο δάσκαλο εκείνο που δεν κατάλαβε πως ο Σωκράτης δεν ήθελε να βγάλει
μικρούς Σωκράτηδες, αλλά να βοηθήσει τον καθένα να βρει τον εαυτό του, όπως ο άλλος
μέγας διδάσκαλος, ο Ιησούς Χριστός, που είπε στη Μάρθα πως τυρβάζεται (ή
θορυβάζεται) περί πολλά, ενώ ενός εστί χρεία, ένα πράγμα χρειάζεται ο άνθρωπος, να βρει
την ψυχή του ακούοντας το λόγο του Κυρίου, να βρει το βαθύτερο εαυτό του, όπου
εδράζεται ο ίδιος ο Θεός, αφού κατά Παύλο, το σώμα του ανθρώπου είναι ο ναός του εν
ημίν Θεού.
Ο Χριστός συνέτρωγε με τους τελώνες και τους αμαρτωλούς, κι όταν ρωτούσαν οι
Φαρισαίοι γιατί, Αυτός τους είπε πως δεν έχουν ανάγκη γιατρού οι υγιείς αλλά οι
ασθενείς. Δεν ήρθε στον κόσμο να σώσει τους δίκαιους αλλά να βοηθήσει τους
αμαρτωλούς. Κι αλοίμονο στο διευθυντή σχολείου που δεν κατάλαβε αυτό το απλό, πως
γι’ αυτούς τους λεγόμενους «προβληματικούς» μαθητές βρίσκεται εκεί που βρίσκεται, για
να τους σώσει, και όχι για τους πολλούς, που δεν ενοχλούν κανένα.
Και ακόμα ο Κύριος και διδάσκαλος ένιψε τα πόδια των μαθητών του, κι αλοίμονο στο
δάσκαλο που δεν κατάλαβε πως είναι για το μαθητή του και πατέρας και μητέρα κι
αδελφός και φίλος και διάκονος.
Και για να ξανάρθουμε στη Μάρθα, η οποία περιεσπάτο περί πολλήν διακονίαν, δεν
καταλάβαινε όμως το ένα και κύριο, αλοίμονο στο δάσκαλο ή στο διευθυντή προπάντων
που νομίζει πως οι πολλές εκδηλώσεις κι οι δραστηριότητες σώζουν την ψυχή, τα
περιοδικά κι οι εφημερίδες, τα ταξίδια και οι εκδρομές, γιατί αυτά μάλλον αφαιρούν και
αποδεικνύουν πως περί πολλά τυρβάζονται ή θορυβάζονται και πολλά μεριμνούν ενώ
παραλείπουν το κύριο, να σώσουν την ψυχή των παιδιών που τους παραδίδει ο γονιός. Δεν
λέγω η πολιτεία. Και πάλι βέβαια με μέτρο. Και τούτο ποιείν, κακείνο μη αφιέναι.
Γιατί κάποτε έδιναν την εντύπωση τα σχολεία, οι διευθυντές για την ακρίβεια, πως άνοιγε
ο ένας ένα λάκκο με μια δήθεν εκδήλωση, έπεφτε ο άλλος μέσα επαναλαμβάνοντας την
ίδια εκδήλωση αλλά κι άνοιγε μεγαλύτερο λάκκο, μέχρι που ακούγονται σήμερα πράματα
και θάματα, εκδηλώσεις επί εκδηλώσεων, ώστε να διερωτάται κανείς πότε γίνεται μάθημα
στην τάξη!
Όλα μπορούν να γίνουν με το μέτρο και με έμφαση στο ουσιαστικό, που είναι να βοηθηθεί
το παιδί να βρει τον εαυτό του, τις κλίσεις του, τα τάλαντά του, να αναπτύξει κρίση και
λόγο, να γίνει όσα λέγονται και θρυλούνται στα επίσημα εκπαιδευτικά προγράμματα και
στις κομματικές διακηρύξεις, τα οποία τις περισσότερες φορές παραμένουν προγράμματα
και διακηρύξεις.
Σε τελευταία ανάλυση, για να θυμηθούμε το νεότερο μεγάλο μας δάσκαλο, μακαριστό
Ευάγγελο Παπανούτσο, τρία προσόντα χρειάζεται να έχει ένας δάσκαλος, για να είναι
επιτυχημένος, πρώτον αγάπη, δεύτερον αγάπη, τρίτον αγάπη. Για το παιδί.
Τα πιο πάνω γράφτηκαν μέσα στον προβληματισμό μας για την κατάσταση που
παρουσιάζει μερίδα των παιδιών μας. Μέσα στην παραβατική τους συμπεριφορά, σαν σε
καθρέφτη, ας δούμε ο καθένας το μερίδιο ευθύνης του, κι ας προχωρήσουμε στην
πρόληψη άλλων περιστατικών, όπως επιτυχημένα κατόρθωσε η συνεργασία των πολλών
να επιτύχει, με το να μειώσει τα κρούσματα τις άγιες μέρες του Πάσχα.
Γιατί η πρόληψη μαρτυρεί διηνεκές ενδιαφέρον, προορατικότητα, συνεργασία
παραγόντων, οργάνωση, πρακτικότητα, πείρα και σοφία.

47
Δημοτικό Σχολείο Αγίου Κασσιανού

Σε μερικούς δε λέει τίποτε, γιατί φοίτησαν σε άλλα δημοτικά. Φέρνει όμως στο νου το
σχολείο τους, τα παιδικά τους χρόνια. Το Δημοτικό Σχολείο Αγίου Κασσιανού υπήρξε
προπύργιο ενάντια στις επιθέσεις των Τούρκων στις ελληνικές γειτονιές της Λευκωσίας
από το 1956. Πολλοί και πολλές από τον Ταχτακαλά, τον Άη Λουκά, τον Άη Κασσιανό, τη
Χρυσαλινιώτισσα, το Χάντακα και την Παλουριώτισσα ίσως να φοίτησαν εκεί, στα παλιά
εκείνα πετρόχτιστα δημοτικά σχολεία, θεμελιωμένα στη δεκαετία του 1920, να
σφιχταγκαλιάζουν το εκκλησάκι τ’ άη Γιωρκού. Ίσως άλλοι να θήτεψαν εκεί ως μαθητές ή
μαθήτριες του Παγκυπρίου Γυμνασίου τη δεκαετία του 1950 ή να διέμεναν στο
οικοτροφείο, γειτονικό με τα δημοτικά.
Τα δημοτικά και το εκκλησάκι καταστράφηκαν από τους Τούρκους το 1974, και
ξεχάστηκαν σιγά σιγά. Ούτε πως υπάρχουν, όπως δεν φαίνεται να υπάρχουν για πολλούς
τα τουρκικά μπαϊράκια στον Πενταδάχτυλο. Κι όμως είναι και τα σχολεία αυτά
ετοιμόρροπα μνημεία της τουρκικής θηριωδίας, του επεκτατισμού τους στην πρωτεύουσα
και της καταστροφής κάθε πολιτισμικού μας στοιχείου.
Η πιο γνωστή περιπέτεια του ελληνισμού στα δημοτικά αυτά σχολεία ήταν όταν οι
Γυναίκες της Κύπρου αποφάσισαν να προσευχηθούν στον Άη Γιώρκη, παρόντων και
συλληφθέντων τότε από τους Τούρκους των νυν μητροπολιτών Κιτίου και Πάφου.
Κατάλοιπα τώρα γέρικα, ξεδοντιασμένα, με την πληγωμένη τους αξιοπρέπεια,
διαμαρτύρονται σιωπηλά για την κατάντια των ανθρώπων, δικών και ξένων.
Η γειτονιά επιβιώνει, με πρωταγωνιστές τις εκκλησιές και το σχολείο, που μετακινήθηκε
στον Ταχτακαλά, κοντά στο τζαμί, πίσω από το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Λιγοστοί οι μαθητές
από τη γειτονιά κι από άλλες περιοχές, που πίστεψαν πως θα βρίσκαν εκεί την
κυβερνητική αρωγή - ακριτικό σχολείο - αποκούμπι των γονιών της περιοχής, να στέλλουν
τα παιδιά τους και να’ ναι σίγουροι για τη μέριμνα του Υπουργείου.
Οι λογαριασμοί όμως στα υψηλά δώματα της Διεύθυνσης Δημοτικής δε σηκώνουν
συναισθηματισμούς, δεν εκφράζουν οι ψυχροί αριθμοί την αγωνία των γονιών μήπως
κλείσει το σχολείο. Εκεί καταμετρούν μαθητές και δασκάλους, όπως σε όλα τα σχολεία,
αντικειμενικά κι αλάνθαστα, βέβαιοι όντας και για το παιδαγωγικό της απόφασης και για
τη σωστή μεταχείριση των παιδιών, όταν είναι λιγότερα από τον καθορισμένο αριθμό, σ’
όποια γειτονιά κι αν διαμένουν. «Συμπλέγματα» είναι η λύση του Υπουργείου. Κι όμως οι
γονιοί ζητούν τουλάχιστο να μην έχουν τέτοια στα Ελληνικά και Μαθηματικά. Κι ο
Σύνδεσμος Γονέων κι οι άλλοι γονιοί ξέρουν πως λίγοι διαμαρτυρόμενοι ν’ αποσύρουν τα
παιδιά τους και να τα εγγράψουν σε άλλο σχολείο, το παιχνίδι χάνεται, η γειτονιά σβήνει.
Γιατί το θέμα δεν είναι παιδαγωγικό, είναι κοινωνικό κι εθνικό. Μια μια
παραμορφώνονται οι γειτονιές της Λευκωσίας, ένα ένα κλείνουν τα δημοτικά, τα
προβλήματα, κοινωνικά περισσότερο και εθνικά μαζί βρικολακιάζουν, ενώ εμείς
παρακολουθούμε τους ιθύνοντες να καταμετρούν, ίσως παραγνωρίζοντας τις άλλες
διαστάσεις των προβλημάτων, ίσως πιεζόμενοι από την οικονομική ανάγκη.
Μισό δάσκαλο χρειάζονται στο Δημοτικό Σχολείο Αγίου Κασσιανού, για να βεβαιωθούν
οι γονιοί πως το σχολείο θα συνεχίσει τη ζωή του κι η γειτονιά τη δική της πορεία. Όλα τα
μέλη της Επιτροπής Παιδείας της Βουλής εξέφρασαν τη συμπαράστασή τους στον αγώνα
των γονιών, η ΠΟΕΔ το ίδιο, η Εκκλησία παραστέκεται, η Διεύθυνση Δημοτικής
λογαριάζει. Η γειτονιά αγωνιά, το δημοτικό ίσως πνέει τα λοίσθια. Με μισό ακόμα
δάσκαλο κι αναπνέει. Θα νικήσουν πάλι οι αριθμοί; Δεν το πιστεύουμε. Ο ίδιος ο
υπουργός έδειξε έμπρακτα το ενδιαφέρον του, η Διεύθυνση Δημοτικής θα βρει μια λύση,
αναμένουμε εναγωνίως εξαγγελίες.

48
Ποιoς θα διδάξει τις πραγματικότητες;

Η τουρκική σημαία και η "σημαία" του ψευδοκράτους είναι στον Πενταδάχτυλο.

Μερόνυχτα. Χιλιάδες ελληνοκύπριοι δεν τις βλέπουν, ακόμα κι αυτοί που διαμένουν στη
Λευκωσία. Νους ορά και νους ακούει. Τα παιδιά μας δεν τις βλέπουν ή τις έχουν τόσο
συνηθίσει που εξαφανίστηκαν από τα μάτια τους. Κανενός τα μάτια δεν πονούν. Οι
τουρκικές σημαίες βεβηλώνουν τον Πενταδάχτυλο. Κανένας δεν κλαίει. Ούτε μέρα, ούτε
όταν βρέξει κι απλώνεις το χέρι να χαϊδέψεις τον Κουτσοβέντη, το Βουνό και το Συγχαρί.
Ούτε νύχτα με τα τα τόσα λαμπιόνια. Όταν ρωτούμε τα παιδιά μας ποιο είναι το
μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κύπρο, απαντούν: η περιθωριοποίηση. Αυτό διδάχτηκαν, για
να γράψουν μια έκθεση. Ότι εμείς κινδυνεύουμε να μπούμε στο περιθώριο στην ίδιά μας
την πατρίδα, αν όχι να εκπαραθυρωθούμε, δεν το βλέπουν. Κι αυτό όχι μόνο σήμερα. Πριν
είκοσι χρόνια. Σε Γυμνάσιο με τον Τούρκο φρουρό ολοφάνερο από το παράθυρο της
τάξης. Το ίδιο ερώτημα. Ποιο το μεγαλύτερο πρόβλημα στην Κύπρο; Οι κατατρεγμένοι
μαύροι της Αφρικής. Τα παιδιά παρακολουθούσαν τότε την περίφημη εκείνη τηλεοπτική
σειρά. Το πρόβλημα το υπέβαλλε η τηλεόραση, όχι η πραγματικότητα απέναντί τους, ο
τούρκος στρατιώτης, η εισβολή και η κατοχή. Σήμερα το ίδιο. Τα κυριότερα προβλήματα
τα οποία προβάλλουν τα παιδιά είναι ο ρατσισμός, η περιθωριοποίηση. Δεν είναι η
τουρκική εισβολή. Δεν είναι η κατοχή. Δεν είναι τα ανθρώπινα δικαιώματα που
καταπατούνται από τον τουρκικό στρατό. Έλεος. Τα παιδιά μας ζουν σε μια εικονική
πραγματικότητα. Δεν ζουν την πραγματικότητα, τα πραγματικά προβλήματα. Κι είναι
καιρός να πούμε κι εμείς ποιες είναι οι πραγματικότητες στην Κύπρο. Ο τουρκικός
στρατός κατέχει διά της βίας το 37% του κυπριακού εδάφους. Το ένα τρίτο των
ελληνοκυπρίων εκτοπίστηκε από τις εστίες του. Μετακινήθηκαν βίαια πληθυσμοί. Το
δράμα των αγνοουμένων συνεχίζεται ή αποκαλύπτει τραγικές στιγμές ζωής. Οι
εγκλωβισμένοι στο περιθώριο. Η γη μας κι οι περιουσίες μας αντικείμενο της πιο
παράνομης διεθνώς εκμετάλλευσης. Το ψευδοκράτος μόνο από την Τουρκία
αναγνωρίζεται αλλά τρίζει δόντια και βρουχιέται σαν μέγας λέοντας. Οι τουρκοκύπριο
αυτοαπομονώθηκαν από το 1963 κι απαιτούν να τους ξεαπομονώσουμε εμείς. Αυτές τις
πραγματικότητες ποιος θα τις διδάξει; Ποιος θα διδάξει για τις μαγαρισμένες μας
εκκλησιές, για τα μοναστήρια και τις κλεμμένες εικόνες μας; Ποιος θα διδάξει στα παιδιά
μας αυτές τις πραγματικότητες;

49
Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ

Διαβάζοντας και πάλι την Απολογία του Σωκράτη, γραμμένη από τον Πλάτωνα, και με την
ευκαιρία των συζητήσεων για την παιδεία του τόπου, για τα ελληνικά και χριστιανικά
γράμματα, για τις επιλογές των παιδιών μας στη β΄ λυκείου, δεν μπορούμε παρά να
θαυμάσουμε και πάλι το Σωκράτη, τον άνθρωπο που αφιέρωσε όλη τη ζωή του στην
παιδεία των συμπολιτών του, στο πώς να γίνει και ο καθένας καλύτερος και η κοινωνία
ολόκληρη.
Ο Σωκράτης θεώρησε τον όλο τρόπο ζωής του σαν θεία προσταγή. Ο χρησμός που έδωσε
κάποτε η Πυθία, όταν ρωτήθηκε ποιος είναι ο σοφότερος άνθρωπος, ήταν πως ο Σωκράτης
ήταν πάντων σοφότατος. Κι αυτός, για να το διαψεύσει ή να το επιβεβαιώσει, πλησίαζε
τους θεωρούμενους σοφούς, πιστεύοντας πως θα βρεθούν άλλοι σοφότεροί του. Κατέληγε
όμως πάντα στο συμπέρασμα πως πολιτικοί, ποιητές και χειροτέχνες νόμιζαν πως ήταν
σοφοί αλλά δεν ήταν, γιατί δεν γνώριζαν τα όρια της ανθρώπινης γνώσης ούτε και είχαν
συνείδηση της άγνοιάς τους. Ενώ ο ίδιος δήλωνε πως δεν ήξερε τίποτε ούτε και νόμιζε
πως ήξερε. Είχε συνειδητοποιήσει την άγνοιά του, κι αυτό προσπάθησε στη ζωή του να
βοηθήσει και τους άλλους να κατανοήσουν, πως τα όρια της ανθρώπινης γνώσης είναι
περιορισμένα.
Σε ποια τάξη των σχολείων μας διδάσκεται η Απολογία του Σωκράτη; Σε ποια τάξη
διδάσκεται Πλάτων ή Αριστοτέλης ή Βασίλειος ή Γρηγόριος ή Χρυσόστομος; Πώς θα
μάθουν τα παιδιά μας για τους μεγάλους δασκάλους του ελληνισμού, του χριστιανισμού
και της ανθρωπότητας, για την ανθρωπιά και τη συνέπεια στη ζωή, για την αφοβία
μπροστά στο θάνατο και για την ανάγκη για αξιοπρεπή ζωή;
Ποιος θα τους καθοδηγήσει στη σωστή επιλογή αν -όπως φαίνεται από τις σχετικές
έρευνες- χάνουν το χρόνο τους επιλέγοντας μαθήματα μόνο και μόνο γιατί είναι εύκολα ή
γιατί θα πάρουν ψηλή βαθμολογία; Αν ο χρόνος είναι το πολυτιμότερο που έχουν, γιατί τα
μαθήματα δεν περιορίζονται στα αναγκαία και θεμελιώδη που θα αναπτύξουν και το σώμα
και την ψυχή, και τη λογική και την αισθητική και την ηθική και θρησκευτική τους
διάσταση; Κι ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα, έχουν την ωριμότητα τα παιδιά να επιλέγουν
μαθήματα, αφού δεν έχουν τις γνώσεις και προσλαμβάνουσες να αξιολογήσουν το
περιεχόμενό τους;
Οι αλλεπάλληλες μεταρρυθμίσεις στην παιδεία ποιο αποτέλεσμα έχουν; Κάνουν τους
μαθητές και την κοινωνία μας καλύτερη; Για όλα τα έκτροπα που παρακολουθούμε δεν
έχει ευθύνη το εκπαιδευτικό σύστημα του τόπου που πελαγοδρομεί; Η καθημερινή βία,
μέσα και έξω από το σχολικό χώρο είναι δυνατό να είναι απότοκο μόνο των
οικογενειακών ή των κοινωνικών συνθηκών αλλά όχι της εκπαίδευσης ειδικότερα και της
παιδείας γενικότερα;
Μερικοί – και σωστά- υποστηρίζουν πως το σχολείο μικρή επίδραση έχει πια στη ζωή των
παιδιών μας. Αν όμως είναι έτσι, τότε ποιος έχει ευθύνη για την διαπαιδαγώγησή τους;
Ο Σωκράτης καθημερινά βρισκόταν ανάμεσα στους συμπολίτες του και συζητούσε μαζί
τους, κι οι νέοι τον ακολουθούσαν ευχαρίστως, γιατί τους άρεσε η συζήτηση μαζί του κι ο
έλεγχος των συμπολιτών τους. Ποιος αντιστοιχεί στο Σωκράτη στα σύγχρονα κράτη;
Υπάρχει; Κι αν αυτός δεν υπάρχει ή δε λειτουργεί, ποιος είναι ο οδοδείκτης των παιδιών
μας; Η τηλεόραση, το διαδίκτυο, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, οι δικές τους συναναστροφές,
τα κόμματα; Αν αυτά αποτελούν τους σύγχρονους δασκάλους, το Υπουργείο Παιδείας και
Πολιτισμού ποια σχέση έχει μ’ αυτά; Τα ελέγχει ή από αυτά ελέγχεται και καθοδηγείται;
Αν ο έλεγχος των τροφίμων και των ποτών είναι απαραίτητος, δεν είναι και ο έλεγχος
όσων εισέβαλαν στη ζωή των παιδιών μας και στο κάθε σπίτι; Και ποιος ξέρει τι γίνεται
στις εκδρομές τις οποίες τα ίδια τα παιδιά διοργανώνουν; Είναι υπεύθυνος κανείς;
Κλείνουμε τα μάτια και τέλος;

50
Και πάλι όμως μένουμε με τα ερωτηματικά και τις θλιβερές διαπιστώσεις, ενώ οι
υπεύθυνοι διαβεβαιούν περί του αντιθέτου. Τι να κάμουμε όμως τις διαπιστώσεις ή τις
διαβεβαιώσεις; Τα γιγνόμενα και τα γεγονότα δυστυχώς άλλα δηλούν. Χάνουμε την ψυχή
των παιδιών μας μέσα στη σύγχυση και την αβεβαιότητα αυτών που νομίζουν πως
ξέρουν, που κατευθύνουν κατευθυνόμενοι, που αποφάσισαν να μας υπαγορεύσουν τι είναι
αλήθεια, ποια είναι και ποιο χρώμα έχει. Και μαζί με την ψυχή τους η σύγχυση των
εννοιών και των αξιών. Πολλή θολούρα πλακώνει τον τόπο. Και ο Σωκράτης, ενώ μπορεί
ακόμα να διδάσκει, δε διδάσκεται.

51
Ερωτηματολόγιο για μικρούς και μεγάλους

Όπως είναι γνωστό, η τέχνη των ερωτήσεων χρειάζεται τον επιστήμονά της, όμως τα
ερωτηματολόγια κάποτε χρησιμοποιούνται για να οδηγήσουν σε κατευθυνόμενα
συμπεράσματα. Το πιο κάτω στηρίζεται στην επίσημη ιστοσελίδα της Κυπριακής
Δημοκρατίας και κατοχυρώνει στοιχεία της νεότερης Κυπριακής Ιστορίας.
ΞΕΡΕΤΕ ΠΩΣ:
-Το 1955 οι Ελληνοκύπριοι επαναστάτησαν εναντίον των Άγγλων αποικιοκρατών ενώ οι
Τουρκοκύπριοι ηγέτες συμμάχησαν με τους Άγγλους;
-Η Αγγλία προήγαγε την ιδέα της διχοτόμησης που εφαρμόζει η Τουρκία;
-Η τουρκοκυπριακή τρομοκρατική οργάνωση ΤΜΤ προκαλούσε τότε επεισόδια ανάμεσα
στις δύο κοινότητες;
–Σύμφωνα με το σύνταγμα οι Τουρκοκύπριοι, το 18% , κατείχαν το 30% των θέσεων στη
δημόσια υπηρεσία και το 40% της αστυνομικής δύναμης και του στρατού;
-Ο Τουρκοκύπριος αντιπρόεδρος είχε δικαίωμα βέτο κι έτσι μπορούσε να παραλύσει τα
πάντα, ενώ 8 από τους 15 Τουρκοκύπριους βουλευτές μπορούσαν να παραλύσουν πολλά
με την ψήφο τους;
-Όταν αναγκάστηκε να εισηγηθεί το1963 ο Πρόεδρος Μακάριος τροποποίηση του
Συντάγματος, η Τουρκία απέρριψε εκ μέρους των Τουρκοκυπρίων τις προτάσεις, οι
Τουρκοκύπριοι ηγέτες αποσύρθηκαν από κυβέρνηση και βουλή και δημιούργησαν
τουρκοκυπριακούς στρατιωτικούς θύλακες με τη βοήθεια στρατιωτικού προσωπικού από
την Τουρκία, πράγμα που αποτέλεσε την απαρχή της διακοινοτικής διαμάχης;
-Ύστερα από το πραξικόπημα της ελληνικής χούντας στις 15 Ιουλίου 1974, η Τουρκία
στις 20 Ιουλίου 1974 εισέβαλε παράνομα στην Κυπριακή Δημοκρατία με αποτέλεσμα τον
τεχνητό διαμελισμό του νησιού;
-Η Γενική Συνέλευση των Η. Ε. με το Ψήφισμα 3212 ζήτησε το σεβασμό της κυριαρχίας,
ανεξαρτησίας, εδαφικής ακεραιότητας και του αδέσμευτου της Κυπριακής Δημοκρατίας
και την αποχώρηση από το νησί των ξένων στρατευμάτων;
-H Γενική Συνέλευση, το Συμβούλιο Ασφαλείας και η Επιτροπή Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων των Η. Ε. καθώς και το Κίνημα των Αδεσμεύτων, η Κοινοπολιτεία, το
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρώπης ζήτησαν την επιστροφή των
προσφύγων στα σπίτια τους και την αποκατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
-Η δεύτερη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου του 1979 προέβλεπε επιστροφή της Αμμοχώστου
στους νόμιμους κατοίκους της;
-Στις 15/ 11/1983, ο Ντενκτάς ανακήρυξε σε ανεξάρτητο «κράτος» το κατεχόμενο τμήμα
του νησιού;
- Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, με τα ψηφίσματά του 541 το 1983 και
550 το 1984, καταδίκασε ως νομικά άκυρη την ανακήρυξη του ψευδοκράτους και ζήτησε
την ανάκλησή της;
- Μέχρι σήμερα μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει αυτή την παράνομη οντότητα;

Αν ύστερα από τα πιο πάνω αμφιβάλλουμε για το διεθνώς αναγνωρισμένο δίκαιό μας, αν
δεν είναι το πρόβλημά μας θέμα εισβολής, κατοχής, σχεδίων επεκτατικής πολιτικής της
Τουρκίας, τότε να βλέπουμε ολοζώντανο μπροστά μας κάθε μέρα το δεκαενιάχρονο
λεβέντη που άνανδρα σκότωσε ο Τούρκος ηθοποιός να μας κάμνει το ίδιο. Οι
Τουρκοκύπριοι έχουν αρκετούς συμμάχους, και προπάντων την Τουρκία. Τώρα
παρουσιάζονται και πολλοί σύμμαχοι Ελληνοκύπριοι και μάλιστα στα σχολεία μας. Αλλά
εμείς απαιτούμε από την ελληνική παιδεία του τόπου να εμπνεύσει την αξιοπρέπεια στα
παιδιά μας και όχι τη χαμέρπεια.

52
Με στόχο την απαλλαγή από την κατοχή

Θα πραγματοποιηθεί κανένα μαθητικό συνέδριο με τίτλο «Απαλλαγή από την κατοχή»;

Θα γραφτεί κανένα δοκίμιο για την εκδίωξη των τουρκικών στρατευμάτων από την
Κύπρο;
Η ανακοίνωση στην εφημερίδα λιτή: Το Λύκειο διοργανώνει Μαθητικό Συνέδριο με θέμα
«Η καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας
Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με στόχο την απαλλαγή από την κατοχή και την
επανένωση της πατρίδας και του λαού μας». Η ανακοίνωση απλή, μα το θέμα του
συνεδρίου προβληματικό, όπως και ο στόχος της σχολικής χρονιάς.
Είναι ή δεν είναι πρωθύστερο το σχήμα: πρώτα καλλιέργεια κουλτούρας συνεργασίας με
τους Τουρκοκύπριους και ύστερα η απαλλαγή από την κατοχή και η επανένωση της
πατρίδας και του λαού;
Δηλαδή ποιο είναι σημαντικό και θεμελιώδες, πρώτα να καλλιεργήσουμε κουλτούρα
ειρηνικής συμβίωσης και συνεργασίας, να δώσουμε εξετάσεις, να τις περάσουμε, ώστε να
ευδοκήσουν τα τουρκικά στρατεύματα να αποχωρήσουν; Ή να ελευθερώσουμε τα
ευρωπαϊκά εδάφη της ευρωπαϊκής Κύπρου από τον τουρκικό ζυγό, για να ζήσουμε πια
ειρηνικά με τους Τουρκοκύπριους;
Η κατοχή των εδαφών μας δεν συνεχίζεται; Πού εδράζεται το παράνομο τουρκοκυπριακό
κρατίδιο; Πού κατοικούν οι εκπρόσωποί του με τις παράλογες απαιτήσεις τους στις
συνομιλίες; Πού υποδέχτηκαν τελευταία τον Τούρκο υπουργό των Εξωτερικών που ήρθε,
έδωσε οδηγίες, έφυγε;
Δεν θα ήταν καλύτερα διατυπωμένος ο στόχος της σχολικής χρονιάς, αν άλλαζε η σειρά
των προτάσεων; Αν ήταν: «Στόχος της σχολικής χρονιάς είναι η απαλλαγή από την κατοχή
και η επανένωση της πατρίδας και του λαού μας, για να συμβιώσουμε ειρηνικά με τους
Τουρκοκύπριους μέσα σε πνεύμα αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας».
Έτσι όπως διατυπώνεται ο στόχος της χρονιάς από το Υπουργείο, τίθεται πρώτα η ειρήνη
κι ύστερα η ελευθερία. Γι’ αυτό κι έχουμε ελληνοτουρκικά φαγοπότια και συνέδρια και
δηλώσεις από ελληνόπουλα του τύπου: «εμείς δεν έχουμε να μοιράσουμε τίποτε με τους
Τουρκοκύπριους». Κι αν έχουμε μόνο με την Τουρκία γιατί συνομιλούμε με τον ηγέτη
τους;
Αφού λοιπόν δίνουμε έμφαση στην ειρηνική συμβίωση, δεν μένει χώρος για το δεύτερο
σκέλος, «την απαλλαγή από την κατοχή και την επανένωση της πατρίδας και του λαού
μας». Μήπως στις συναντήσεις Ελληνοκυπρίων- Τουρκοκυπρίων λέμε ξεκάθαρα πως
στόχος μας είναι να διώξουμε τα τουρκικά στρατεύματα; Πως στόχος μας είναι να παύσει
η Τουρκία να επεμβαίνει στην Κύπρο; Ή μόνο ίσες αποστάσεις κρατάμε, γι’ αυτό και
θολώνουμε τα νερά και διακηρύσσουμε την ανάγκη για αλλαγή της Ιστορίας μας; Αλλά
τότε γιατί τα βάζουμε με τους ξένους όταν τηρούν ίσες αποστάσεις, αφού κι εμείς αυτές
τηρούμε; Κάμαμε- κάματε, ας τα ξεχάσουμε, και ας αλλάξουμε την ιστορική μας
σκούφια κατά που βολεύει.
Οι αντιδράσεις για τα εκπαιδευτικά πράγματα πληθύνονται, γιατί ταυτόχρονα οι ιθύνοντες
προσπαθούν να αποδείξουν στους περισσότερους από μας πως μια ζωή τη ζήσαμε
λανθασμένα. Οι αγώνες του λαού μας ήταν λανθασμένοι, η ελπίδα για επιστροφή μάταιη,
πρέπει να μοιραστούμε εγκλήματα -που δεν κάμαμε- μαζί με το τουρκικό κράτος. Κι
ακόμα χειρότερα, καλλιεργείται κλίμα ενοχής και ραγιαδισμού στα παιδιά μας, ώστε
πολλοί να μην εκφράζουν τους πραγματικούς τους πόθους για απελευθέρωση, να
φοβούνται να απαιτήσουν τα δικαιώματά τους, να μη ζητούν επιστροφή στα σπίτια τους,
να μη βροντοφωνάζουν πως δεν ανέχονται τον τουρκικό ζυγό. Τελικά αυτό είναι η ειρήνη;
Η παραποίηση της Ιστορίας και της ελευθερίας;

53
Αναλυτικά Προγράμματα

«Τα Αναλυτικά Προγράμματα αποτελούν τον πυρήνα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Αναλυτικά Προγράμματα και σχολικά εγχειρίδια εμπεριέχουν το σύνολο της σχολικής
μόρφωσης και αποτελούν τον καθρέφτη του επιπέδου της παιδείας και του πολιτισμού
ενός λαού». Έτσι λένε οι επιστήμονες.
Οι ασχολούμενοι με τα αναλυτικά προγράμματα ξέρουν πως το αναλυτικό δεν είναι ένα
αλλά διαφορετικές συλλήψεις του ιδίου από διαφορετικούς ανθρώπους, άρα περισσότερα
του ενός, γιατί άλλα συλλαμβάνουν και αποτυπώνουν οι κατασκευαστές του, άλλα ίσως
οι συγγραφείς των αντίστοιχων εγχειριδίων, άλλα καταλαβαίνει ο δάσκαλος που
χρησιμοποιεί το εγχειρίδιο και άλλα οι μαθητές. Λογικότατο μέσα στα πλαίσια του
φυσιολογικού, άρα δεν εννοούμε την πλήρη ασυνεννοησία. Επιπρόσθετα όμως υπάρχει
και το κρυμμένο αναλυτικό, που παίζει τεράστιο ρόλο στην εκπαίδευση, γιατί τα
μηνύματα που στέλνει είναι ζέοντα και ζώντα.
Ένα αναλυτικό πρόγραμμα περιέχει μια φιλοσοφία παιδείας, έχει συγκεκριμένους σκοπούς
και στόχους και προσπαθεί με τα κατάλληλα μέσα να τους πετύχει. Το αναλυτικό
πρόγραμμα θα αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά όταν αναλάβουν οι συγγραφείς των
σχολικών εγχειριδίων να εφαρμόσουν τις αρχές και να αναπτύξουν το περιεχόμενό του.
Ένα αναλυτικό πρόγραμμα μπορεί να καταρτίζεται από ακαδημαϊκούς εγνωσμένου
κύρους, αν όμως αυτοί είναι εκτός δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης μπορεί
απομακρυσμένες από την εκπαιδευτική πραγματικότητα να είναι και οι συλλήψεις τους.
Δυσκολότερο είναι να επιτύχει κανείς ακαδημαϊκό συγγραφέα εγχειριδίου. Πολλά
εγχειρίδια στο Γυμνάσιο αποδείχτηκαν ακατάλληλα, γιατί ο καθηγητής πανεπιστημίου που
τα έγραψε ήταν μακριά από τις αντιληπτικές ικανότητες των παιδιών και από τα γλωσσικά
επίπεδά τους. Τα καλύτερα εγχειρίδια γράφτηκαν από εκπαιδευτικούς πάνω στην έδρα,
που ταυτόχρονα πειραματίζονταν με τους μαθητές κι είχαν την ευκαιρία να εξετάζουν τις
απαιτήσεις και τα επίπεδά τους. Μ’ αυτό τον τρόπο γράφτηκαν στην Κύπρο εγχειρίδια σε
διάφορα μαθήματα και της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από την
Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων- που αποδεδειγμένα άνοιξε δρόμους στην
εκπαίδευση της Κύπρου και της Ελλάδας- κι όμως έσβησε άδοξα, Κύριος οίδε διατί.
Είναι ακόμα οι εκπαιδευτικοί που θα διδάξουν με τα εγχειρίδια, θα εφαρμόσουν το
περιεχόμενο του αναλυτικού, θα οδηγήσουν σε γνώσεις και θα αναπτύξουν δεξιότητες. Οι
μάχιμοι αυτοί εκπαιδευτικοί χρειάζονται την καθοδήγηση των συγγραφέων των
εγχειριδίων και όχι μόνο τη θεωρητική διαφώτιση. Δειγματικά μαθήματα στην τάξη
απαιτούν. Δικαίως. Αν αυτός που έγραψε το εγχειρίδιο δεν μπορεί να το διδάξει, τότε πώς
οι άλλοι; Να παρακολουθήσουν πώς διεξάγεται το μάθημα, να συζητήσουν ύστερα.
Εγχειρίδια (με βάρος κιλού και άνω) αποδείχτηκαν θεωρητικολογίες χωρίς πρακτικό
περιεχόμενο.
Τέλος, οι μαθητές πρέπει να πιστέψουν πως έχει νόημα η εργασία που αναλαμβάνουν και
πως η γνώση αξίζει, μπορεί να συνδεθεί με άλλες ή να αποτελεί θεμέλιο για άλλες.
Ειδάλλως, ακατανόητα είναι για τους μαθητές και τα μαθήματα και οι ασκήσεις. Το ίδιο
ισχύει με την επιλογή κειμένων για ανάλυση. Πολλά φαντάζουν ανόητα.
Είναι όμως και το μέγα αλλά κρυμμένο αναλυτικό πρόγραμμα. Μπορεί δηλαδή να
διδάσκεται θεωρητικά η δημοκρατική συμπεριφορά και η δικαιοσύνη, όμως ο
εκπαιδευτικός δε συζητά, δε δίνει το λόγο στον καθένα παρά μόνο στους καλούς, είναι
αυταρχικός, έχει τις συμπάθειές του που βαθμολογεί πάντα ψηλότερα. Και το μάθημα για
δημοκρατική συμπεριφορά και δικαιοσύνη; Το κρυμμένο αναλυτικό το σκότωσε, το έριψε
στο πυρ το εξώτερον.

54
Ο καταρτισμός νέων αναλυτικών προγραμμάτων δεν αποτελεί παρά την αρχή, που όμως
είναι το ήμισυ του παντός. Το παν όμως είναι το τελικό αποτέλεσμα κι αυτό θα μετρήσει
στην εκπαίδευση.

55
Η γνώση ως ευλογία ή κατάρα

Η γνώση θεωρείται ευλογία, γιατί είναι η συσσωρευμένη πείρα των παλαιοτέρων που
μεταδίνεται στους επόμενους. Ταυτόχρονα όμως αποτελεί κατάρα, γιατί οι επόμενοι
λασπώνουν στους δρόμους και στα μονοπάτια των παλαιών και δεν έχουν την ευκαιρία ή
τη δύναμη ή τους καταπνίγεται με την παιδεία η ακοίμητη έγνοια να ξαναδούν την
αλήθεια των πραγμάτων απ’ αρχής.
Έτσι γυροφέρνουμε στα ίδια αδιέξοδα και στις ίδιες αντιλήψεις και γνώσεις, μη
βρίσκοντας τις διεξόδους -που μπορεί να υπάρχουν- αλλά για να τις διανοίξουμε θα πρέπει
να αποτινάξουμε από πάνω μας τη βαριά κληρονομιά των κλινοσκεπασμάτων της
σκουριασμένης γνώσης.
Τεράστια δύναμη είναι επιπρόσθετα κι η ανάγκη για οικονομία δυνάμεων, γι’ αυτό κι η
καταφυγή στα παλαιά: δε θα ανακαλύπτουμε καθημερινά τον τροχό. Μ’ αυτό τον τρόπο
κινούμαστε σε πολλές πτυχές της ζωής μας και βέβαια και στην πολιτική.
Το Κυπριακό από θέμα εισβολής και κατοχής το μετέτρεψε τεχνηέντως η Τουρκία σε
πρόβλημα των δύο κοινοτήτων κι εμείς ακολουθούμε κατά πόδας. Θα βρούμε την
κυπριακή λύση από τους Κυπρίους για τους Κυπρίους, ενώ ομολογούμε πως μεγάλο μέρος
του προβλήματος και οφείλεται στην Τουρκία και θα λυθεί μόνο αν η Τουρκία σεβαστεί
και αποδεχτεί την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας, άρα το δικαίωμά της να
αποφασίζει, χωρίς στρατεύματα εισβολής, χωρίς την στρατιωτική επιτήρηση, χωρίς
εποίκους - παράνομα μεταφερθέντες από την Τουρκία για εξυπηρέτηση των συμφερόντων
της - χωρίς φερέφωνα της Τουρκίας, που απλώς διεκπεραιώνουν προγράμματα και
εκτελούν διατεταγμένη υπηρεσία, ενώ ταυτόχρονα τους ανεχόμαστε να παρουσιάζονται
ως εκπρόσωποι των εναπομεινάντων ελαχίστων τουρκοκυπρίων. Μπορούν οι
τουρκοκύπριοι να έχουν ελεύθερους εκπροσώπους στις συνομιλίες; Άρα και πάλι, δίνουμε
την εντύπωση σε ξένους και δικούς πως συνομιλούμε με τους τουρκοκυπρίους, ενώ στην
πραγματικότητα χτυπούμε τα κεφάλια στο τείχος των σχεδίων της Τουρκίας για την
Κύπρο. Γι’ αυτό και το σχέδιο Ανάν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επανέρχεται από τους
Τούρκους ή ακόμα και από τους εκπροσώπους του ΟΗΕ. Καταληκτικές των συνομιλιών
ημερομηνίες ή συμβουλές τρίτων εμφανίζονται ως απαραίτητες. Όλα όμως αυτά
κινούμενα στα ίδια λασπωμένα μονοπάτια των προηγουμένων προσπαθειών λύσης, των
απαράδεκτων προτάσεων από το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού κυπριακού λαού, που
εναγωνίως παρακολουθεί πολλά να συζητούνται εν αγνοία του αλλά εν γνώσει όλων των
άλλων ξένων υπηρεσιών.
Η πάνοπλη σε διπλωματικά όπλα Τουρκία έχει σχεδιάσει από πεντηκονταετίας και πλέον
τις κινήσεις της στο Κυπριακό, ενώ εμείς ακόμα πελαγοδρομούμε, ή - το χειρότερο- πάμε
ξυπόλητοι στ’ αγκάθια. Επιστημονικό δυναμικό μένει αναξιοποίητο, ο λαός νυχτωμένος,
το εθνικό συμβούλιο ατονεί, τα παιδιά μας αλλοιθωρίζουν. Αυτές είναι όχι μόνο
εντυπώσεις ενός απλού πολίτη, αλλά επίσημες διατυπώσεις εκπροσώπων των κομμάτων
τις τελευταίες μέρες, με τον απολογισμό του πρώτου έτους διακυβέρνησης Χριστόφια, είτε
αυτοί μετέχουν είτε δεν μετέχουν στη διακυβέρνηση της χώρας. Γι’ αυτό κι εμείς, οι απλοί
πολίτες, δεν μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι, παρά τις διαβεβαιώσεις των ταγών του
κυρίως κυβερνώντος κόμματος.
Επειδή λοιπόν όλοι «ευρισκόμεθα εντός του μέλλοντός μας» και ιδιαίτερα τα παιδιά μας,
κι επειδή το Υπουργείο Παιδείας διακηρύσσει πως είναι καιρός των καινοτομιών και της
εφευρετικότητας, ας δώσει ευκαιρίες ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ συζήτησης και έκφρασης των
προβληματισμών των μεγάλων μαθητών και προπάντων των φοιτητών για την πορεία του
Κυπριακού και να παρακινήσει σε εισηγήσεις ρηξικέλευθες. Όσο πιο απομακρυσμένες
από τη λασπουριά, τόσο το καλύτερο. Θα ήταν η πιο δημιουργική εργασία των νέων για το

56
μέλλον αυτού του τόπου. Με την προϋπόθεση πως δεν θα παρουσιαστούν στο βήμα ο
καθένας να διαβάζει το δικό του κομματικό παραμύθι.

57
Ο ΧΡΟΝΟΣ

Ζούμε μέσα στη διάσταση του χρόνου, γιατί είναι εγγεγραμμένος στη συνείδησή μας και
δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτόν. Ο Καντ θεωρεί το χρόνο ως μια από τις
διαστάσεις μέσα στις οποίες ζει ο άνθρωπος, τις εποπτείες όπως τις ονομάζει, όπως είναι
και ο χώρος. Ο άνθρωπος, λέει ο Ράσσελ, φορεί χρονικά και χωρικά γυαλιά, δεν μπορεί να
κάμει αλλιώς, έτσι βλέπει τα πράγματα, μέσα στο χώρο και στο χρόνο, όπλα του
ανθρώπινου μυαλού.

Μέσα στο χρόνο. Αλλά ο χρόνος για να είναι πολύτιμος, πρέπει ο άνθρωπος να τον
χρησιμοποιεί σωστά, να τον εκμεταλλεύεται εποικοδομητικά, ουσιαστικά,
αποτελεσματικά, γόνιμα, ώστε και να γνωρίζει τον κόσμο του και τον εαυτό του και να
συνειδητοποιεί τις δυνάμεις του. Άρα να οδηγείται στην αυτογνωσία και στην
κοσμογνωσία, αφού όλος ο κόσμος εντός ημών εστί.

Σήμερα δυστυχώς οι εφημερίδες ασχολούνται- όπως λέει η λέξη- με τα εφήμερα, το

ραδιόφωνο και η τηλεόραση αφήνουν ήχους και εικόνες να περνούν και να φεύγουν και
μένουν μόνο τον ελάχιστο χρόνο που παρουσιάζονται μπροστά μας. Άκουσα ένα κείμενο,
θυμάμαι ήταν ωραίο εκείνη την στιγμή που το άκουα, δεν θυμάμαι όμως ποιο ήταν το
θέμα, όπως συμβαίνει με μια διαφήμιση, με ένα τραγούδι, το ίδιο και με τις χιλιάδες ώρες
που περάσαμε μπροστά στην τηλεόραση και τίποτε δε θυμόμαστε από τις σειρές, από τα
έργα, παρά μόνο μια ασαφής εικόνα μας μένει, ένα γενικό διάγραμμα, σχεδόν οι τίτλοι.

Και όμως μέσα στη διάσταση του χρόνου ο άνθρωπος μπορεί πολλά να μάθει, αν αρχίσει
να μελετά. Και μελέτη δεν είναι μόνο η ανάγνωση, που είναι το πρώτο, και δυστυχώς ούτε
στο δημοτικό δεν δίνουν την αναγκαία σημασία, αλλά μελέτη είναι και το να κρατά ο
άνθρωπος σημειώσεις, να κατανοεί και με λόγια δικά του να επαναφέρει στη μνήμη και να
αποδίδει τα νοήματα, ώστε να κάνει δικά του, κτήμα του τα όσα διαβάζει ή καλύτερα
μελετά.

Τέτοιες τεχνικές δυστυχώς δεν διδάσκονται στα σχολεία, και απαιτούμε μόνο από τα
παιδιά να ξέρουν το μάθημα, να κάμουν διαγώνισμα, να αποδείξουν πως
απομνημόνευσαν, για να ξεχάσουν μόλις βγουν από την τάξη και από το διαγώνισμα όσα
διάβασαν εφήμερα.

Ο χρόνος είναι πολύτιμος και έχουμε καταντήσει να τον φοβόμαστε, γιατί θα

αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, θα έρθουμε σε επικοινωνία και η
επικοινωνία είναι δύσκολη, γιατί χρειάζεται ειλικρίνεια, και αυθορμησία, δύναμη να δούμε
και να πούμε την αλήθεια, κάτι που δεν έχουμε συνηθίσει.

Ο χρόνος για άλλους είναι χρήμα και το χρήμα είναι μέτρο αξιοποίησης του χρόνου.
Αν μπορούσαμε να αγοράσουμε τον κόσμο όλο, .. μα αφού ο κόσμος όλος βρίσκεται μέσα
μας, χρειαζόμαστε χρόνο μόνο να τον βρούμε και τότε θα καταλάβουμε ότι ο χρόνος, όταν
αξιοποιείται σωστά , είναι το πολύτιμο θησαυροφυλάκιο που βρίσκεται εντός μας.

58
ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

Βασικές διαστάσεις του ανθρωπίνου όντος είναι αυτές της επιβίωσης, της συμβίωσης, του
προσανατολισμού στο περιβάλλον και στον κόσμο και τέλος η διάσταση της έκφρασης.
Όλες οι διαστάσεις είναι κινήσεις προς ένα ή περισσότερα αντικείμενα, για να πληρωθεί η
ανάγκη και να επέλθει η ικανοποίηση και η πληρότητα, η οποία εκφράζεται
ποικιλοτρόπως, με λόγο ή έργο τέχνης σε ανώτερο επίπεδο ή με άλλους εκφραστικούς
τρόπους ανάλογους προς τα κοινωνικά κρατούντα.
Απομακρυσμένοι ως πρόσφυγες από την πατρική γη χάσαμε τα χώματα με τα οποία
ήμαστε στενά δεμένοι και το φυσικό γενικότερο περιβάλλον και τον κόσμο, τα κοινωνικά
δρώμενα και τα πολιτισμικά και πολιτιστικά στοιχεία της ζωής στον τόπο και χρόνο, με
τους αγαπημένους συντοπίτες με τους οποίους είχαμε αναπτύξει διαπροσωπικές σχέσεις.
Οι κοινωνικοί δεσμοί έσπασαν με την εισβολή του ξένου και αλλότριου, του βίαιου
επιδρομέα που σπάραξε τον κοινωνικό ιστό και τον μετέτρεψε σε νήματα τήδε κακείσε
ριγμένα σε άξενο περιβάλλον, σε προσφυγικούς συνοικισμούς, άγνωστοι στην αρχή
ανάμεσα σε αγνώστους, με μόνο κοινό τον αδηφάγο πόνο της αδικίας και του
απελπιστικού μηδενισμού των πάντων.
Ο προσανατολισμός στο περιβάλλον έπρεπε και πάλιν να λειτουργήσει εξαρχής, αφού
βρεθήκαμε ριγμένοι σ’ ένα καινούργιο τόπο, άγνωστα τα δέντρα κι οι θάμνοι, οι πέτρες κι
οι θάλασσες, μόνο το χώμα το ίδιο, στο οποίο ξαπλώναμε τις πρώτες μέρες για να
ξεκουράσουμε καταπονημένοι τα κόκαλα και τις αρθρώσεις. Μια νέα φύση μας
περιέβαλλε, νέοι γείτονες, κάποτε εχθρικοί, γιατί νόμιζαν πως θα επιδράμουμε στις
περιουσίες τους, να μοιραστούμε τα υπάρχοντά τους, κάτι που οι υποστηρίζοντες τέτοιες
θεωρίες έπρεπε να πραγματοποιήσουν, για να δικαιολογούν την ύπαρξή τους στον κόσμο.
Οι θεωρίες όμως έμειναν θεωρίες. Και η ζωή συνεχίστηκε με τους προσανατολισμούς για
επιστροφή και δικαιοσύνη, για αποκατάσταση της αδικίας και επάνοδο στη γενέθλια γη,
με όλα όσα καλά συνεπαγόταν.
Η ομάδα έπρεπε να διατηρηθεί, η γλώσσα, η θρησκεία, η πατρίδα. Η οικογένεια είχε
υποστεί μεγάλα πλήγματα, και αργά γρήγορα αποδείχτηκε η αξία της, όταν άρχισαν να
εμφανίζονται στη ζωή μας έκτροπα και παρανομίες άγνωστες πριν το ’74, με τα
ναρκωτικά και τις παράνομες συναλλαγές να ελκύουν τους νέους, που άλλοι αγωνίζονταν
να επιβιώσουν εργαζόμενοι και άλλοι με φυγή στο εξωτερικό για δουλειά ή για σπουδές,
αφού αποδείχτηκε πως το μόνο εχέγγυο αξιοπρεπούς διαβίωσης ήταν ένα πτυχίο, που θα
το κουβαλούσες μαζί σου όπου κι αν σε κυνηγούσαν οι οχτροί. Ήδη οι περισσότεροι
περβολάρηδες είχαν πεθάνει από το κακό που μας βρήκε, μη μπορώντας να αντέξουν τον
πόνο της αφάνειας της ζωής τους.
Αμέσως μετά την εισβολή η έκφραση των ζωντανών και συνταρακτικών βιωμάτων είχε
οδηγήσει την τέχνη και τη λογοτεχνία σε πρωτόγνωρα σκαλιά, κι οι εκφραστές του πόνου
είχαν πληθυνθεί υπέρμετρα, αφού εκδόθηκαν ποιητικές συλλογές πλείστες όσες και έργα
τέχνης αποτύπωναν τα πάθη. Στα σχολεία τα παιδιά είχαν βρει ένα τρόπο να εκφραστούν
με τις μπογιές και με τα έργα τέχνης τους, είτε ζωγραφίζοντας είτε γράφοντας είτε
μελοποιώντας και παριστάνοντας σε θεατρικά δρώμενα τα συνταρακτικά βιώματά τους.
Κι έχουμε μείνει εδώ. Όλες οι ως τώρα προσπάθειες για αποκατάσταση της αδικίας δεν
πέτυχαν αποτελέσματα, γι’ αυτό και ο αγώνας αν δεν συνεχίζεται, είναι γιατί δεχτήκαμε
την κούραση και την απογοήτευση να μας μαραζώνουν, να συρρικνώνουν το δέρμα της
ψυχής, και να προσπαθούν μερικοί επιστημονικά να μας αποδείξουν πως ονειρευόμαστε,
μη ζώντας την πραγματικότητα. Αλλά η πραγματικότητα βοά πως θέλουμε λύση, όχι
όμως την οποιαδήποτε. Η λύση του κυπριακού πρέπει να βεβαιώνει την επιβίωση του
κυπριακού ελληνισμού στα χώματά του και στον κόσμο του, την ειρηνική και δίκαιη
συμβίωση με τους άλλους, τον προσανατολισμό στο ειρηνικό ευρωπαϊκό μέλλον και την

59
έκφραση της ικανοποίησης όλων των ανθρωπίνων αναγκών μας, αλλιώς λεγομένων
ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

60
Η Παναγιά από ψηλά παρακολουθούσε

Η Παναγιά από ψηλά παρακολουθούσε. Στην ποδιά της ο μικρός Χριστός. Μισοσκόταδο
στο ναό της Μεγάλης του Θεού Σοφίας. Με πεντακόσια σήμαντρα κι εξήντα δυο
καμπάνες, πεντακόσια πενήντα έξι χρόνια από την τελευταία λειτουργία. Με τον
πατριάρχη δεξιά και τον τελευταίο Έλληνα, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Και τότε,
στην άλωση, από ψηλά παρακολουθούσε. Πόσο αιμοβόροι μπορεί να γίνουν οι άνθρωποι,
ακόμα και μέσα σε ναό. Κρατούσε και τότε σφιχτά το Χριστό, αν κι έζησε και χειρότερα,
τη σταύρωσή Του. Τότε όμως ακόμα δεν ήξερε πώς ήταν η ανάσταση.
Ο Βαρούχ Ομπάμα μπαίνει στο ναό. Μεγάλη η κουστωδία. Βασικός συνοδός ο Ερντοάν.
Μόνο που δεν ξέρει εγγλέζικα. Δυσανασχετεί συνεχώς και το δείχνει. Πρέπει να’ χουν κι
ένα γνώστη της αρχιτεκτονικής και της αισθητικής. Να’ χει μελετήσει ιδιαίτερα το Υψηλό,
να μιλήσει στο φιλοξενούμενο, να του αναλύσει την τέχνη. «Να του μιλήσει για τον
τουρκικό πολιτισμό», θέλει ο Ερντοάν. Ο κύριος αρχαιολόγος αδυνατεί. Για την Αγιά
Σοφιά ο λόγος, κι ύστερα για το αντίγραφο, το Μπλε Τζαμί. Η ισλαμική τέχνη.
Ο Βαρούχ, ο επονομαζόμενος ευλογημένος, ακούει με ενδιαφέρον. Η Παναγία από ψηλά
παρακολουθεί. Προς στιγμή, η ματιά του Προέδρου τη συλλαμβάνει. « Όπου και να πάω
με παρακολουθεί η Παναγιά. Κάνω πως δε βλέπω, δεν ακούω. Άλλοι κόσμοι φτερουγίζουν
εδώ. Ρωμιοί σφαγμένοι, αρμένηδες σφαγμένοι, μια χώρα για την Ευρώπη με τόσο αίμα κι
άδικο στα σωθικά. Και πώς να τα σβήσει; Όσο κι αν κρύβομαι δεν κρύβομαι. Όσο κι αν
άλλα προεκλογικά λέω, αλλού τα συμφέροντα οδηγούν.»
Ο Πατριάρχης δεν περιμένει το Βαρούχ στο πατριαρχείο. Ο Πατριάρχης ζει στην
Κωνσταντινούπολη πεντακόσια πενήντα έξι χρόνια από την κατάληψη του Βυζαντίου από
τους Τούρκους. Σειρά πατριαρχών αγωνίζεται, πάσχει, προσπαθεί να ισορροπήσει
καταστάσεις, να επιβιώσει, να σωθεί η Ρωμιοσύνη.
Ο Πατριάρχης επισκέπτεται τον Πρόεδρο στο ξενοδοχείο του. Δώδεκα λεπτά.
Όσο κι αν είσαι Πρόεδρος της Αμερικής δεν μπορείς να καταλάβεις το βάθος της ιστορίας
των παθών και των δεινών και προπάντων του χρέους αλλά και το θαύμα ενός
Οικουμενικού Πατριάρχη μες στην Πόλη, εκτός αν βυθιστείς μέσα στην Μαύρη Ιστορία
σου, οπότε θα συλλάβεις τον πόνο και το δάκρυ της δικής σου φυλής που ανέβασες εσύ
εκεί ψηλά. Και θα καταλάβεις.
Ο Βαρούχ της Μαύρης Φυλής του τον πόνο και το δάκρυ, ο Οικουμενικός Πατριάρχης της
Ρωμιοσύνης τον πόνο και το δάκρυ. Κι εμείς…
Τριάντα πέντε χρόνια στην προσφυγιά, την αδικία, την άγνοια, τον εγκλωβισμό.
Χειροτερεύοντας τις συμπεριφορές, αυτοεμπαιζόμενοι για να κερδίζουμε ψηφοφόρους ή
καταθέτοντας στα τούρκικα καζίνα κι ανεχόμενοι. Περιμένοντας ποιος θ’ ανεβάσει τον
ελληνισμό του τόπου εκεί που του αξίζει. Ποιος δε θα γονατίσει στις απάνθρωπες πιέσεις,
ποιος δε θα ξεπουλήσει την ελευθερία, ανταλλάσσοντάς την με ψευδεπίγραφα δικαιώματα.
Ποιος θα ξαναδεί ολοκάθαρο το πρόβλημά μας κι όχι με τη σκουριά των χρόνων. Ποιος θα
ξαναπεί την εισβολή εισβολή, τη λευτεριά λευτεριά, χωρίς μαλάματα.
Κι αν ένας δεν μπορεί μόνος, πού είναι οι Έλληνες; Το δίκαιο δεν φτάνει να υπάρχει. Με
λαγαρό μυαλό και λόγο πρέπει πρώτα ο ίδιος ο αδικημένος να το δει, να συστρατεύσει τις
δυνάμεις και να το διεκδικήσει.
Δυστυχώς προς το παρόν, δίχως τη δική μας χείρα, η Αθηνά αδυνατεί στη σύγχυση. Κι η
μεγάλη βδομάδα επεκτείνεται.

61
Μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες.
Οι μη ιδόντες είμαστε όλοι εμείς, που δεν είδαμε τον Ιησού Χριστό στον κόσμο, δεν
ζήσαμε εκείνες τις μέρες της επί γης παρουσίας Του, δεν παρακολουθήσαμε τη
γέννηση όπως οι μάγοι ή όπως οι βοσκοί, δεν ακολουθήσαμε τη φυγή στην Αίγυπτο,
δεν τον ακούσαμε να μιλά, δεν τον είδαμε να εκφράζει την αγάπη του προς τον
άνθρωπο με το να τον ελευθερώνει από την αρρώστια, από τα δαιμόνια, από την
αμαρτία. Αφέονταί σοι αι αμαρτίαι.
Δεν είδαμε, άρα δεν έγιναν όλα αυτά στην πραγματικότητα; Δεν ήρθε στη γη; Δεν
σταυρώθηκε για μας; Πού το ξέρουμε; Γιατί το πιστεύουμε; Οι πατέρες ημών είπαν, τα
ευαγγέλια είπαν, ο Ιωάννης λέει και ο εωρακώς μεμαρτύρηκε και αληθινή εστίν η
μαρτυρία. Έχουμε εμπιστοσύνη στον Ιωάννη. Είδε και μαρτυρεί αληθινά.
Όλη η μετέπειτα πορεία του χριστιανισμού δεν είναι τίποτε άλλο παρά απόδειξη της
έλευσης του Θεού στον κόσμο στη συγκεκριμένη στιγμή, επί Ποντίου Πιλάτου.
Εισήλθε στην ιστορία ο αναμενόμενος και για μας την έκοψε στα δυο, ονομάσαμε προ
Χριστού και μετά Χριστόν τις ιστορικές περιόδους.
Πιστεύσαντες. Πίστις εστίν ελπιζομένων υπόστασις, άρα αναφέρεται στο μέλλον αλλά
και πραγμάτων έλεγχος μη βλεπομένων, στο παρόν και στο παρελθόν. Ελπίζουμε πως
υπάρχουν, ελπίζουμε στη Δευτέρα παρουσία του, ελπίζουμε στη δικαιοσύνη του,
ελπίζουμε στην αγάπη του. Δεν τα βλέπουμε και όμως μπορούμε να τα ελέγξουμε, να
αποδεχτούμε την εγκυρότητά τους. Η πίστις μπορεί να είναι άμεση, απλή, δοσμένη
στις μακάριες εκείνες ψυχές που αποδέχονται ταπεινά και πιστεύουν. Είναι όμως και
εκείνοι που ύστερα από μια μακρά πορεία συνειδητοποιούν την άγνοιά τους, τη
μικρότητά τους, το αδύνατο της λογικής τους, και υπερβαίνουν με ένα άλμα τη λογική,
αφού συνειδητοποίησαν πως έφτασαν στα όριά της. Αυτοί είναι οι φιλόσοφοι. Αρχή
σοφίας φόβος Κυρίου. Εν οίδα ότι έν οίδα.
Μακάριοι οι μη ιδόντες και πιστεύσαντες πως ήρθε στον κόσμο το δεύτερο πρόσωπο
της αγίας τριάδας, ο Υιός, που μας ένωσε με τον Πατέρα και μας δώρισε την υιοθεσία,
μας έκαμε κι εμάς γιους του Πατρός και αδελφούς του. Τώρα έρχεται σωματικά στη
γη. Εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου. Ότε ήρθε το πλήρωμα του χρόνου.
Το πλήρωμα του χρόνου είναι και χρονική στιγμή μέσα στην Ιστορία, είναι όμως και
πλήρωμα εντός ημών, όριο και μέσα μας, όχι χρονικό όσο υπαρξιακό. Οδηγημένοι από
τα αδιέξοδα, από τον προβληματισμό, από τη συνείδηση της κενότητας μέσα μας, με
τον τρόπο που ζούμε, με τον τρόπο που σκεφτόμαστε, με την οίηση του
ψευδογνωρίζοντος, φτάνουμε σιγά σιγά , αργά αργά , σταδιακά και με τα χρόνια στο
πλήρωμα του χρόνου, στη συνειδητοποίηση της ανάγκης για τη γέννηση του Χριστού
μέσα μας.
Ο Χριστός είναι μέσα μας. Είναι ο εγγεγραμμένος εντός ημών. Αν δεν ήταν δεν θα τον
αναζητούσαμε. Αν δεν ήταν μέσα μας δεν θα είχαμε την έλλειψή του. Είναι μέσα μας,
γιατί το σώμα του ανθρώπου ναός του εν ημίν πνεύματός εστιν. Είμαστε ο ναός Του.
΄Αρα, όταν φτάσει η ώρα, το πλήρωμα του χρόνου, τον γεννούμε, τον φέρνουμε στο
φως. Και τον φανερώνουμε με τον απλό αληθινό μας λόγο και με τις πράξεις της
αγάπης μας. Ο Χριστός είναι αγάπη. Ο Χριστός είναι ταπείνωση, λόγος απλός, για να
τον καταλαβαίνουν οι άνθρωποι.
Λόγος και Πράξη. Λόγος παραβολικός, ο έχων ώτα ακούειν ακουέτω. Να η
προϋπόθεση. Έχω τα αυτιά, αλλά πρέπει και να θέλω να ακούω, να καταλαβαίνω, να
συλλαμβάνω, να δέχομαι μέσα μου το σπόρο σαν το γόνιμο έδαφος, ειδ’ άλλως είναι

62
και τα ζιζάνια, είναι και τα πετεινά του ουρανού και ο λόγος χάνεται, εξαφανίζεται.
Υπήρξε ο λόγος, δεν του έγινε όμως η σωστή εκμετάλλευση.
Και τον δέχομαι όταν είμαι κατάλληλα προετοιμασμένος, αφού καλλιεργήσω τον αγρό,
αφού ετοιμάσω το χώμα, αφού ξεριζώσω τα ζιζάνια. Όλα εξαρτώνται από το
ανθρώπινο πρόσωπο, που θέλει ν’ ακούσει και να γεννήσει το λόγο και να εφαρμόσει
τα νοήματα.

63
Η ΑΓΑΠΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΛΛΟ

Αγαπώ τα δημιουργήματα του Πλάστη μου, γιατί είναι όλα γύρω μου, συνυπάρχουν μαζί
μου, συμβιούν, με βοηθούν να υπάρχω, να ζω, να επιβιώνω, να δημιουργώ, να τα
χαίρομαι, να επιδρώ σ’ αυτά και να δέχομαι τις επιδράσεις τους, να αναπτύσσομαι
σωματικά και πνευματικά. Υπάρχω σημαίνει συνυπάρχω.

Συνυπάρχω σ’ αυτό τον τόπο με άλλους συνανθρώπους μου που τους αγαπώ ως
ανθρώπους, ως δημιουργήματα του Πλάστη μου. ΄Ανε όρων όμως; Αν ένας θέλει να με
αφανήσει ή να αφανήσει τον συνάνθρωπό μου ή τα δέντρα ή τα ζώα έστω και ένα είδος,
θα είναι το ίδιο αγαπητός; Μπορεί να είναι αγαπητός αυτός που δεν με βοηθά να υπάρχω,
να συνυπάρχω μαζί του, να επιδρώ και να δέχομαι τις επιδράσεις του, για το καλό και την
πρόοδο, υλική και πνευματική;

Αυτά τα ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν, για να βρω και τη σχέση μου με τους
σύνοικους τουρκοκύπριους. Τους αγαπώ ως ανθρώπους, είναι σίγουρο όμως πως δεν τους
αγαπώ ως ανθρώπους που θέλουν το κακό μου, την καταστροφή του τόπου μου, και –
δυστυχώς- αυτό μου έχουν δώσει να καταλάβω ως τώρα.

Πώς να εξηγήσει κανείς τις σημαίες στον Πενταδάχτυλο, παρά σαν μια απόδειξη πως
θέλουν να μου υποβάλουν πως η βία των όπλων μπορεί να γράψει ιστορία και να
διαγράψει ιστορία; Πώς να εξηγήσει κανείς πως έχουν εισαγάγει χιλιάδες έποικους από
την τουρκία για να επιβάλουν μια αλλαγή μοναδική στη δημογραφία αυτού του τόπου;
Πώς να εξηγήσει την ανίερη καταπάτηση των ιερών και οσίων μου, την καταβρόχθηση
μετά βουλιμίας των περιουσιών, την εκμετάλλευση της γης, το χτίσιμο σε ξένη περιουσία,
την επιθυμία να υποτάξουν το 80% του πληθυσμού στις ορέξεις τους, το να
δημιουργήσουν ένα ψευδοκράτος που ξέρουν πως ποτέ δε θα αναγνωριστεί, αλλά να με
αναγκάσουν να το δεχτώ, για να ζήσω μαζί τους, την παραχάραξη της ιστορίας αυτού του
τόπου;

Αγαπώ τους ανθρώπους εφόσον συντελούν στην αλληλογνωριμία, στη συνεργασία, στην
ειρηνική συμβίωση, στην αρμονική συνύπαρξη, στην πρόοδο και ευημερία των ανθρώπων,
στο σεβασμό των δικαιωμάτων τους, στο σεβασμό της ιστορίας και παράδοσής τους στο
σεβασμό των νόμων τοπικών και παγκόσμιων.

Δεν μπορώ όμως να διακηρύττω την αγάπη σε ανθρώπους που ποθούν τα αντίθετα, όπως
κι αν ονομάζονται, όποιοι κι αν είναι , όπως κι αν είναι, όποτε κι αν είναι.

Άρα κι η αγάπη έχει όριο. Κι αυτό είναι η αγάπη. Η αγάπη είναι ο εαυτός της, και μέσα
στον εαυτό της μπορώ να συνυπάρχω με ανθρώπους που αγαπώ και με αγαπούν.

Το αντίθετο είναι παράλογο.

64
Η αντιφατικότητα της οδυνηρής αναστάσεως

Αντιφατικές φαίνονται αμέσως οι έννοιες οδύνη και ανάσταση. Γιατί η οδύνη σημαίνει
πόνο, ενώ η ανάσταση χαρά. Άρα – λογικά και μόνο- δεν μπορεί να υπάρχει οδύνη στην
ανάσταση. Η ανάσταση προσδοκούμε να είναι λαμπροφόρος, χαροποιός, να ενώνει τους
ανθρώπους. «Πέστε Χριστός ανέστη εχθροί και φίλοι», λέει ο Σολωμός.
Ο σταυρός και τα πάθη παρέρχονται και οδηγούν στην αναστάσιμη χαρά. Από το σταυρό
μπουμπουκιάζουν τριαντάφυλλα, λέει ο Ρίτσος. Ο Πρωτομάστορας Θεός μέσα στις
επιτάφιες πασχαλιές μυρίζει ανάσταση, λέει ο Ελύτης. Η ανάσταση νικηφόρα φανερώνει
στον κόσμο ένα σχήμα και θρησκευτικό και ηθικό και λογικά αιώνιο, πως μετά το πάθος
ακολουθεί η ανάσταση, μετά το χειμώνα έρχεται η άνοιξη, μετά το σκοτάδι το φως, μετά
την σκλαβιά η ελευθερία.
Δοκιμασμένο το σχήμα ισχύει. Άρα και η αναμενόμενη λύση στο κυπριακό πρόβλημα θα
πρέπει να είναι χαροποιός και όχι οδυνηρή. Αν είναι οδυνηρή, δεν θα είναι λύση, ή δεν θα
είναι δίκαιη, άρα θα γίνει απαρχή άλλων δεινών.
Μια αναστάσιμη- πραγματική λύση σημαίνει την απελευθέρωση των εδαφών μας από τον
τουρκικό ζυγό, την ελεύθερη διακίνηση και εγκατάσταση στα πατρογονικά χώματα, τη
συνένωση των ανθρώπων και όχι το χωρισμό τους, την ειρηνική συμβίωση ύστερα από το
χωρισμό και τη διαίρεση, τη δικαιοσύνη, που είναι παγκόσμια κατοχυρωμένη ως
ανθρώπινα δικαιώματα και τα οποία δικαιούται ο καθένας, άσχετα από φυλή, φύλο,
χρώμα, γλώσσα, θρησκεία, εθνότητα.
Αναμένεται λοιπόν οι ηγέτες μας να μας ετοιμάζουν μια τέτοια λύση και μόνο, γιατί
οποιαδήποτε άλλη δεν μπορεί να έχει τη λαϊκή αποδοχή, εκτός αν κάποιος είναι
εθελόδουλος και εκούσια, εν γνώσει του, ανέχεται τα παιδιά του να είναι σκλάβα, με μισά
δικαιώματα και μάλιστα με την ψήφο του, για την οποία τα παιδιά του μια μέρα θα τον
οδηγήσουν στα δικαστήρια ή και μια μέρα θα επαναστατήσουν. Γιατί η ελευθερία δεν
μπορεί να καταπνίγεται ή να φενακίζεται, αφού βρίσκεται ριζωμένη στα θεμέλια της
ψυχής του ανθρώπου.
Οι άρπαγες του παρόντος αιώνος διεμερίσαντο τα ιμάτια της Κύπρου το 1960, με την
επιβολή των αγγλικών βάσεων. Άλλος διαμερισμός των ιματίων γίνεται με τα όπλα το
1974,
αλλά ο λαός μας, πίνοντας χολήν και όξος δεν ενδίδει το 2004 με το δημοψήφισμα, όπως
και δεν πρόκειται να ενδώσει στον ενυπόγραφο διαμερισμό, γιατί δεν ανέχεται αιώνια επί
ξύλου κρεμάμενη τη φίλη πατρίδα και μητέρα του να πάσχει αδίκως.
Οι άνθρωποι μετά το πάθος προσδοκούν την ανάσταση, και γι’ αυτήν την εκ τάφου έγερση
καλούνται οι πολιτικοί μας να αγωνιστούν. Γιατί τελευταία δίνουν την εντύπωση πως
πολιτική είναι να πεισθεί ο λαός μας πως η λύση θα είναι οδυνηρή, άρα άδικη. Τέτοια
όμως πολιτική είναι η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα και όχι η αρμόζουσα σε
ελευθέρους.
Σχετικό όμως είναι κι ένα άλλο τριμερές σχήμα: Ενότητα- χωρισμός- υπέρβαση. Δύο από
τα στάδια αυτά, την ενότητα και το χωρισμό, τα έχουμε ζήσει στην Κύπρο. Οι δυο
κοινότητες έζησαν ειρηνικά για χρόνια μαζί κι ύστερα χωρίστηκαν. Άρα αναμένεται το
τρίτο, η υπέρβαση.
Αν η λύση που θα δοθεί, θα είναι λύση διαίρεσης των δύο κοινοτήτων, δε θα φέρνει την
υπέρβαση, αλλά θα επισημοποιεί τη διαίρεση και το χωρισμό. Κι οι πολίτες αυτού του
τόπου θα αναμένουν ακόμα την τελική δικαίωση, όντας βέβαιοι πως αυτό που δόθηκε δεν
ήταν η τελική λύση.
Οδυνηρή λύση λοιπόν δεν είναι λύση, όπως οδυνηρή ανάσταση δεν είναι ανάσταση.
Καλή ανάσταση! Λαμπροφόρα, ειρηνοφόρα, πραγματικά αδελφική, νέα ζωή.

65
«δακρυόεν γελάν»

Δακρυόεν γελάν, λέει ο παππούς μας ο Όμηρος. Αυτό πάθαμε παρακολουθώντας σας στο
δελτίο ειδήσεων, να ενθουσιάζεστε και να εγείρεστε από τη θέση σας, να χειροκροτείτε
και να επαίρεστε, να τανύζετε τα χέρια και να μην κρύβετε τη χαρά σας. Δακρυσμένοι
γελούσαμε για τη συμπεριφορά. Νικήσατε τον εθνικισμό και την ελληνολατρία.
Αποδείξατε πως πρώτα για το Γυμνάσιο Ριζοκαρπάσου ήταν όλος όλος εκείνος ο στόχος
της χρονιάς. Και δεύτερο για τους άλλους. Αφού οι Τούρκοι λεν πως δε θα συζήσουμε
στην κατεχόμενη γη μας. Εκείνοι αλλιώς εννοούν τη διζωνική: εμείς να μην δικαιούμαστε
στα σπίτια μας, αλλά αυτοί κι από κει κι από δω. Και γι’ αυτό λοιπόν ο στόχος:
προετοιμάζει τους εδώ να δεχτούν τους από κει κι από δω!
Με τους ζορνέδες και τα τουμπελέκια λοιπόν στη σκηνή του Ελληνικού Γυμνασίου, με
τόσους υψηλούς προσκεκλημένους, κατατρόπωσε ο στόχος της σχολικής χρονιάς την
ελληνική παιδεία και ανύψωσε στα βάθρα ποιαν; Γιά να δούμε!
Τα παιδιά τραγούδησαν ελληνοτουρκικά, απάγγειλαν τουρκοελληνικά, το υπουργείο της
ελληνικής παιδείας αυτού του τόπου κατήγαγε νίκην μεγάλην επί της ελληνικής παιδείας
που θεωρείται οπισθοδρομικότητα. Και προπάντων ανέδειξε τα πρωτοπαλίκαρα της νίκης.
Κι εμείς κάνουμε ό, τι λέει ο Όμηρος: δακρύζουμε γελώντας σαν σας βλέπουμε. Γιατί
άλλα μάθαμε ως τώρα να διδάσκουμε. Άλλα διδάξαμε, με άλλα μεγαλώσαμε, με
δασκάλους Έλληνες, κι ελληνικά διδάξαμε τα παιδιά μας να συμπεριφέρονται, δηλαδή
ελεύθερα. Και για να τα πούμε και λίγο αριστοτελικά: « ἔστι δὲ φρόνησις μὲν ἀρετὴ τοῦ
λογιστικοῦ, παρασκευαστικὴ τῶν πρὸς εὐδαιμονίαν συντεινόντων.» Η φρόνηση είναι αρετή του
λογικού και οδηγεί σ’ αυτά που συμβάλλουν στην ευδαιμονία, στην ευτυχία. Κι αν
ανατρέξετε στον Θουκυδίδη, τον θυμάστε βέβαια, μας λέει στον Επιτάφιο πως ευδαιμονία
είναι η ελευθερία. «Το εύδαιμον το ελεύθερον, το δε ελεύθερον το εύψυχον». Ποια
ελευθερία λοιπόν διδάξατε στα παιδιά στη μαρτυρική Καρπασία, που αυτά ξέρουν
καλύτερα από σας τι είναι λευτεριά, αφού ζουν στη σκλαβιά; Ποια παραποιητικά
μηνύματα στέλλατε και στα παιδιά εκεί και στους δασκάλους και στους απανταχού
Έλληνες;
Και λέει ακόμα ο Αριστοτέλης : «παρέπεται δὲ τῇ σωφροσύνῃ εὐταξία, κοσμιότης, αἰδώς, εὐλάβεια.»
Ήταν κοσμιότητα να βρίσκεστε εκεί; Ήταν ένδειξη της ντροπής που έπρεπε να νιώθετε
σαν έπαιζαν στη σκηνή ελληνικού σχολείου οι Τούρκοι ζορνάδες και νταούλια; ‘Ηταν
αιδώς και κοσμιότης και ευλάβεια η παρουσία σας εκεί; Και παρακάτω ο Αριστοτέλης
-αφού δεν αρνιέστε πως είστε δάσκαλοι: « δικαιοσύνης δε…το σώζειν τὰ πάτρια ἔθη καὶ τὰ νόμιμα,
καὶ τὸ σώζειν τοὺς γεγραμμένους νόμους... ἔστι δὲ πρώτη τῶν δικαιοσυνῶν πρὸς τοὺς θεούς, εἶτα πρὸς
δαίμονας, εἶτα πρὸς πατρίδα»
Πώς σώσατε τα πάτρια έθη συναγελαζόμενοι με τους κατακτητές; Πώς σώσατε τους
γεγραμμένους νόμους, αφού για να παρακολουθήσετε αυτή την εκδήλωση, δείξατε
ταυτότητες και υποταχτήκατε στην παρανομία του δυνάστη; Πώς αποδώσατε δικαιοσύνη
στην πατρίδα, όταν εκεί βρίσκονται άνθρωποι βασανισμένοι τόσα χρόνια, εγκλωβισμένοι
στην ίδια την πατρίδα τους, που έζησαν και ζουν κάτω από την πιο αποτρόπαιη σκλαβιά
σε εικοστό πρώτο αιώνα, που υπέστησαν διώξεις και εκδιώξεις;
Τυφλοί και κωφοί, αμνήμονες, δε θυμάστε τι σημαίνει καν εγκλωβισμένος. Εκτός αν
θέλετε να αποδείξετε πως δεν υπάρχουν! Και δυστυχώς, για όσους δε θυμούνται την
εισβολή και κατοχή, ιστορία δεν υπάρχει. Κι η Ιστορία αργά γρήγορα τιμωρεί για τα
αποτρόπαια.

Φύση και άνθρωπος

66
Την προηγούμενη πεντηκονταετία στην Κύπρο η συνύπαρξη ζώων και ανθρώπων ήταν
πραγματικότητα ορατή και απτή, αφού τα ζώα, είτε γαϊδούρια είτε βόδια είτε αμνοερίφια ή
πουλερικά όχι μόνο βρίσκονταν στα χωριά σε κάθε σπίτι για τη βασική ανάγκη του
ανθρώπου για διατροφή αλλά και ήταν τα μεταφορικά μέσα ή η κινητήρια δύναμη του
γεωργού στις καθημερινές δουλειές του στα χωράφια. Τη σπουδαιότητα των ζώων
μπορούσαμε να ζήσουμε μέσα στα ίδια τα σπίτια, όπου διέμεναν ζώα και άνθρωποι, και
μοιράζονταν τις κάμαρες, μια για το βόδι για παράδειγμα, μια για τα μέλη της οικογένειας.
Το ίδιο όμως στενή ήταν η σχέση του ανθρώπου με τα δέντρα του, αφού ο γεωργός τ’
αγκάλιαζε με τόση στοργή, ώστε να νιώθει την ενότητα των οργανικών όντων, κι ακόμα
να αισθάνεται γι’ αυτά συναισθήματα χαράς για την ανάπτυξη και παραγωγή τους, και
σφοδρής λύπης για την κακοχρονιά και τις αρρώστιες ή τη χαλαζόπτωση.
Αυτός ο στενός και οργανικός δεσμός μεταβλήθηκε σταδιακά τα τελευταία πενήντα
χρόνια. Η έφοδος της μηχανής στη ζωή μας απομάκρυνε τον άνθρωπο από τα για
χιλιετηρίδες αγαπητά και σεβαστά του ζώα. Σήμερα ίσως η αγάπη αυτή να παρουσιάζεται
στα κατοικίδια, στο σκυλάκι ή στα γατιά με τα οποία δένεται η οικογένεια και μερικές
φορές θεωρεί μέλη της. Το ίδιο συμβαίνει με τη σχέση του ανθρώπου με τα δέντρα. Μια
και οι γεωργοί λιγοστεύουν στον τόπο, οι δεσμοί των συγχρόνων με τα δέντρα έπαυσαν,
εκτός αν ασχολείται κανένας με αυτά επαγγελματικά ή ερασιτεχνικά αλλά τους αφιερώνει
πολύ χρόνο της ζωής του.
Στην πλειονότητά τους όμως γενικά οι άνθρωποι αναπτύσσουν σήμερα νεοφανέρωτους
δεσμούς με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή τους, με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια τους, με την
τηλεόραση, με το αυτοκίνητο ή τη μοτοσυκλέτα τους. Αγχωμένοι και σπεύδοντες να
προλάβουν τις δουλειές τους οι ένοικοι του πλανήτη του εικοστού πρώτου αιώνα δεν
έχουν καιρό για να πλέξουν σχέσεις κάποτε ούτε με ανθρώπους.
Μια άλλη όμως συνάφεια με τη φύση έχει αναπτυχθεί: αυτή της εκμετάλλευσης των
πηγών ομορφιάς και γαλήνης, της θάλασσας και του ήλιου, της ησυχίας και της
γραφικότητας του χωριού στα βουνά. Ο τουρισμός είναι μια βιομηχανία που
εκμεταλλεύεται τα στοιχεία που ήταν δοσμένα και δωρεές του δωρεοδότη στον άνθρωπο
που δεν διανοούνταν να εκμεταλλευτεί όπως σήμερα. Από αρχαιοτάτων χρόνων παρείχε
-τουλάχιστο στον ελληνικό χώρο- στο συνάνθρωπο φιλοξενία, πλέκονταν ειρηνικά με τον
άλλο, σκέφτονταν βέβαια και το δικό του συμφέρον, ιδιαίτερα σε περιοχές φτωχικές όπως
τα χωριά παλιά, όμως η ανθρωπιά σε μικρές κοινότητες ήταν ριζωμένη, ενώ η φύση ήταν
χαρά θεόσδοτη στους ανθρώπους και όχι αντικείμενο ωμής εκμετάλλευσης.
Ύστερα από την παρατηρούμενη τα τελευταία χρόνια καταστροφή του φυσικού
περιβάλλοντος, μια άλλη σχέση του ανθρώπου με τη φύση προβάλλει, η πολιτικοποιημένη
των οικολογικών οργανώσεων, που ανάγουν τα πάντα, ίσως και ορθά, στη σχέση
ανθρώπου με το περιβάλλον του, στη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, άρα και του
ανθρώπου και του πολιτισμού του.
Η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον αλλάζει κατά περιόδους. Ποια θα είναι η
εξέλιξη, θα εξαρτηθεί από το σεβασμό μας στα ζώα και στα φυτά, στη θάλασσα και
στον αέρα, στη γη και στον άνθρωπο. Προσδοκούμε στο καλύτερο. Ήδη όμως οι
καμπάνες χτυπούν θλιβερά για την επερχόμενη καταστροφή, κι αλοίμονό μας που δεν
τις ακούμε.

Οι ενιαίες εξετάσεις ή εκτελούνται μεταφοραί

67
Ενιαίες εξετάσεις λέγονται γιατί όλοι οι μαθητές της ίδιας τάξης και του ίδιου κλάδου
εξετάζονται στο ίδιο εξεταστικό δοκίμιο που καταρτίζεται από ένα ή δύο θεματοθέτες ,
που δίνουν και τις απαντήσεις, έτσι ώστε οι βαθμολογητές των γραπτών να έχουν
κοινές κατευθυντήριες γραμμές.
Το εξεταστικό δοκίμιο μπορεί να είναι επιτυχημένο ή και το αντίθετο, μπορεί να είναι
εύκολο ή δύσκολο, μικρό ή μεγάλο, ώστε να μην προλαβαίνουν να το λύσουν οι
μαθητές ή ακόμα οι απαντήσεις που δίνει ο θεματοθέτης να μην είναι πάντα και οι
καλύτερες, αφού μπορούν να επιδέχονται και δεύτερη και τρίτη εκδοχή, την οποία
μπορεί οι μαθητές να διδάχτηκαν ή να την σκέφτηκαν, δεν περιελήφθη όμως από το
θεματοθέτη στις οδηγίες του προς τους βαθμολογητές , γι΄αυτό και κάποτε λέμε, "καλά
ήταν τα θέματα αλλά δυστυχώς οι απαντήσεις του θεματοθέτη έκαψαν πολλά παιδιά".
Τα γραπτά συγκεντρώνονται σ΄ένα κέντρο και ανταλλάσσονται κατόπιν διαδικασίας
που μόνο αυτοί που την ανέλαβαν ξέρουν. Κάπου εδώ είναι το εκτελούνται μεταφοραί,
γιατί ένας βοηθός διευθυντής θα πρέπει να φορτώσει το αυτοκίνητο γραπτά , να
ξεκινήσει από το σχολείο του και να τα μεταφέρει στο συντονιστικό εξεταστικό κέντρο,
να περιμένει εκεί να ΄ρθουν άλλα γραπτά από τα μακρινά σχολεία, και όταν
ανακατευτούν- όπως μόνο λίγοι ξέρουν να ανακατεύουν μεθοδικά γραπτά μαθητών
διαφόρων σχολείων της επαρχίας- , παραδίνεται αντίστοιχος αριθμός γραπτών στο
βοηθό διευθυντή να τα μεταφέρει στο σχολείο του, για να διαμοιραστούν στους
διδάσκοντες το μάθημα, που θα πάρουν ο καθένας ανάλογα με τον αριθμό των
μαθητών που δίδασκε, μόνο που τώρα θα βαθμολογεί γραπτά άγνωστών του μαθητών,
με καλυμμένα τα ονόματα, οπότε εμείς θαυμάζουμε το δίκαιο και απρόσωπο του
συστήματος και χειροκροτούμε ή παίρνουμε τα πάνω μας. Δικαιοσύνη!
Αλλά. Δεν καλέσαμε τους βαθμολογητές να τους εξασκήσουμε να βαθμολογούν την
ίδια απάντηση όλοι με τον ίδιο βαθμό, ώστε να υπάρχει και ενιαία βαθμολογική
πολιτική, γι΄αυτό και τώρα μπαίνουμε στα πιο δύσκολα. Βαθμολογούν οι καθηγητές
όπως και όπως, καλώς ή κακώς , καθένας κατά την κρίση του , κάνουν τη σούμα,
υπογράφουν. Ο βαθμολογητής είναι γνωστός, διαφάνεια υπάρχει, αλλά.
΄Οταν τα γραπτά ξαναμεταφερθούν βαθμολογημένα στα εξεταστικό κέντρο και
βρεθούν τα του κάθε σχολείου και πάρει ο κάθε βοηθός τα του σχολείου του ,
εκτελούνται και πάλι μεταφοραί, και όταν πάρουν οι καθηγητές των κλάδων , ο
καθένας τα δικά του κι αρχίζουν να αποκαλύπτουν τα ονόματα και να λάμπει το
δίκαιον του συστήματος άλλοι διδάσκοντες βαθμολογητές των άλλων και όχι των δικών
τους μαθητών πέφτουν ξεροί, άλλοι ουρλιάζουν, άλλοι θέλουν να φάνε σίδερα.
Μαθητής που για τρία χρόνια έπαιρνε 19 τώρα βαθμολογείται με 13. Διαβάζουν
απάντηση μαθητή, οι παριστάμενοι διδάσκοντες το μάθημα τη βαθμολογούν με πέντε,
ο βαθμολογήσας βαθμολόγησε με μηδέν κόμμα πέντε. Γίνονται Κουταλιανοί. Αλλά το
σύστημα δεν επιτρέπει να σπεύσεις να διαμαρτυρηθείς, να σώσεις την κατάσταση. Το
μόνο που μπορείς είναι να διορθώσεις αριθμούς, αν έχει κάμει ο βαθμολογητής λάθος
στη σούμα των επί μέρους βαθμών.
Τα άλλα, τα σημαντικά, δεν μπορείς να τα αγγίξεις, έστω και αν βοούν, βροντούν,
φωνασκούν, εκρήγνυνται. ΄Εχεις δικαίωμα, ως μαθητής και γονιός , μετά από την
εξαγωγή των αποτελεσμάτων, και αφού χάσεις τα βραβεία, και αφού χάσεις τα
αριστεία, να ζητήσεις αναβαθμολόγηση. ΄Ισως δικαιωθείς, αλλά το πουλί πέταξε, και
το σύστημα έμεινε.
Ποιος θα βοηθήσει τους βαθμολογητές να αποκτήσουν ενιαία κριτήρια; Γιατί τρόποι
υπάρχουν. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ξέρει.
Ποιος όμως δεν ξέρει ότι ο βαθμολογητής βαθμολογεί τα πρώτα γραπτά πολύ αυστηρά,
αργότερα χαλαρώνει, και στο τέλος κουρασμένος ψάχνει μόνο τυπικά μέσα στην
απάντηση να βρει τα σημεία που αποστήθισε με τα τόσα γραπτά που βαθμολόγησε;

68
Πώς δικαιολογείται την ίδια ακριβώς απάντηση ο ίδιος βαθμολογητής να τη βαθμολογεί
σε ένα γραπτό με όλες τις μονάδες και σε άλλο με μηδέν;
Ποιος θα σώσει τα παιδιά από το σύστημα, ποιος θα κλάψει μαζί τους όταν καταλάβουν
τι σημαίνει σύστημα; Εδώ φτάνει κανένας στο συμπέρασμα πως ο βαθμός των ενιαίων
ή και των προεισαγωγικών τους , όπως είναι σήμερα τα πράγματα, μπορεί να
αντικατασταθεί και με ένα τυχαίο αριθμό που θα κληρώνουν οι ίδιοι οι μαθητές στο
τέλος της χρονιάς κι αυτός να θεωρείται και ο βαθμός των γραπτών τους. Υπερβολές ,
θα πείτε. Δικαιούστε.
Κρίμα στους κόπους, κρίμα στις αγωνίες. Κανένας δεν εξέτασε τα ενιαία κριτήρια
βαθμολογίας, κανένας δεν εξάσκησε του βαθμολογητές να έχουν το ίδιο μέτρο. Κι
αλίμονό μας ακόμα με τις προεισαγωγικές. Στις ενιαίες εξαρτάται η τύχη των μαθητών
από ένα μόνο βαθμολογητή, στις προεισαγωγικές από τον τύπο του ζευγαριού των
βαθμολογητών. Μπορεί να είναι κι οι δυο επιεικείς, μπορεί να είναι ένας κι ένας. Κι αν
αυστηροβαθμολογούν κι οι δυο;
Κι ακόμα για τις προεισαγωγικές φοβόμαστε πως η μέρα θα βλέπει της νύκτας τα
καμώματα και θα γελά. Αφού , λέει , θα επιτάξει το σύστημα επιθεωρητές και
καθηγητές , θα τους κλείσει σ΄ένα ξενοδοχείο και θα τους πει, "ετοιμάστε μου
εξεταστικά δοκίμια για αύριο".
Κι η μεν μέρα θα γελά, αλλά τα παιδιά θα κλαίνε. Εδώ γράφεις μια ερώτηση και τη
διορθώνεις και την ξαναδιορθώνεις , αφήνεις να στεγνώσει, την σκέφτεσαι έτσι, την
σκέφτεσαι αλλιώς, η σοβαρή δουλειά χρειάζεται το χρόνο της, και πάλι λάθη σου
φεύγουν. Τώρα; Εν μιά νυκτί και μόνη θα παράγονται εξεταστικά δοκίμια τέλεια; Είναι
ποτέ δυνατόν;
΄Η, ας το δοκιμάσουμε κι αυτό… δε χάνουμε τίποτε. Σωστά. Τίποτε δεν μας έμεινε,
τίποτε δεν έχουμε να χάσουμε. Μηδέν από μηδέν.
Να δεις, φίλε μου, που στο τέλος θα μας πουν και μηδενιστές!!!

69