UNIVERZITET U TUZLI

Mainski fakultet
Proizvodno mainstvo
Predmet: CAD/CAM sistemi











Seminarski rad
Tema: FEM analiza



















Tuzla, 2013.
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 2

1.Uvod

Metoda konanih elemenata spada u savremene metode numerike
analize.Njezina primjena prvo je poela u oblasti prorauna inenjerskih
konstrukcija.Osnovna ideja o tzv. fizikoj diskretizaciji kontinuuma, na kojoj se
zasniva MKE je vrlo stara, otprilike koliko i ljudsko nastojanje da se teko
rjeivi problemi zamjene jednostavnijim, za koje se lake nalaze rjeenja.Kao
primjer za ilustraciju moe se navesti problem odreivanja opsega ili
povrinekruga, na osnovu njegove podjele na manje dijelove pravilnog oblika.
Grki matematiar i fiziar Arhimed, raunao je broj , odnosno granice
izmeu kojih se nalazi numerika vrijednost ovog broja na taj nain to je
konturu kruga aproksimirao upisanim odnosno opisanim poligonom sa konanim
brojem stranica. Sa poveanjem broja stranica poligona, odnosno sa
smanjivanjem njihove duine, smanjivala se i razlika izmeu granica u kojima
se nalazi broj , a poveavala tanost njegove numerike vrijednosti. Otprilike
u isto vrijeme, na slian nain, u starom Egiptu je raunat volumen piramide i
povrina sfere, a u Kini je dat dokaz poznatog Pitagorinog teorema. Sa ovim
prvim jednostavnim primjerima, otvorena su neka fundamentalna pitanja, kao
to su: tanost rjeenja, gornja i donja granica aproksimacije, monotonost i
brzina konvergencije i dr. koja su i danas u MKE
veoma aktualna i znaajna sa teoretskog i praktinog stajalita. Razvoj
metode konanih elemenata poeo je polovicom prolog stoljea. U poetnoj
fazi on se odvijao kroz dva meusobno nezavisna pristupa, prvo inenjerski,
a odmah zatim matematiki. Sloene prostorne konstrukcije, u inenjerskim
proraunima zamjenjivane su diskretnim sustavima koji su se sastojali od
tapova i koji su raunati po poznatim postupcima statike linijskih nosaa. Od
strane matematiara, traena su priblina rjeenja odreenih graninih
zadataka pomou diskretnih modela uz primjenu varijabilnih postupaka. Ova
dva prilaza, inenjerski i matematiki, kasnije su objedinjeni, to je bilo od
ogromnogznaaja za dalji brzi razvoj i iroku primjenu MKE.

2. Osnove na kojima se zasniva MKE

Metoda konanih elemenata spada u metode diskretne analize. Za razliku od
ostalih numerikih metoda, koje se zasnivaju na matematikoj diskretizaciji
jednadbi graninih problema, MKE se zasniva na fizikoj diskretizaciji
razmatranog podruja. Umjesto elementa diferencijalno malih dimenzija, osnovu
za sva prouavanja predstavlja dio podruja konanih dimenzija, manje
podruje ili konani element. Zbog toga su osnovne jednadbe pomou kojih se
opisuje stanje u pojedinim elementima, a pomou kojih se formulira i problem u
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 3

cjelini, umjesto diferencijalnih ili integralnih, obine algebarske. Sa stajalita
fizike interpretacije, to znai da se razmatrano podruje, kao kontinuum sa
beskonano mnogo stupnjeva slobode, zamjenjuje diskretnim modelom
meusobno povezanih konanih elemenata, sa konanim brojem stupnjeva
slobode. S obzirom na to da je broj diskretnih modela za jedan granini
problem neogranieno veliki, osnovni zadatak je da se izabere onaj model koji
najbolje aproksimira odgovarajui granini problem.

Sutina aproksimacije kontinuuma po MKE, sastoji se u sljedeem:

1. Razmatrano podruje kontinuuma, pomou zamiljenih linija ili povrina, dijeli
se na odreeni broj manjih podruja konanih dimenzija. Pojedina manja
podruja se nazivaju konani elementi, a njihov skup za cijelo podruje sustav
ili mrea konanih elemenata.
2. Pretpostavlja se da su konani elementi meusobno povezani u konanom
broju taaka, koje se usvajaju na konturi elementa. Te take se nazivaju
vorne take ili vorovi.
3. Stanje u svakom konanom elementu (npr. polje pomaka, deformacija,
naprezanja, rasprostiranja temperature i sl.) opisuje se pomou interpolacionih
funkcija i konanog broja parametara u vorovima koji predstavljaju osnovne
nepoznate veliine u MKE.
4. Za analizu i proraun sustava konanih elemenata vae svi principi i
postupci koji vae za klasine diskretne sustave.

2.1. Razliiti aspekti MKE

Prema nainu na koji se izvode i formuliraju osnovne jednadbe MKE, odnosno
jednadbe za pojedine konane elemente, postoje etiri osnovna aspekta MKE
i to:
- direktna metoda,
- varijabilna metoda,
- metoda rezidiuma i
- metoda energetskog balansa.

Direktna metoda je analogna metodi deformacije u proraunu linijskih nosaa.
Ova
metoda se moe koristiti kod relativno jednostavnih problema, a pogodna je
zbog
jasnog geometrijsko-mehanikog znaenja pojedinih koraka aproksimacije.
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 4

Varijabilna metoda se zasniva na principu o stacionarnosti funkcija. U
problemima
mehanike vrstog tijela funkcija je obino potencijalna odnosno
komplementarna
energija sustava ili se funkcija formulira na osnovu ove dvije energije. Za
razliku od direktne metode, koja se moe primijeniti samo na elemente sasvim
jednostavnog oblika, varijabilna metoda se podjednako uspjeno primjenjuje na
elemente jednostavnog i elemente sloenog oblika.
Metoda reziduuma je opi aspekt aproksimacije po MKE, koji se zasniva na
diferencijalnim jednadbama razmatranog problema. Ova metoda ima naroito
primjenu kod onih problema kod kojih je teko formulirati funkciju i onih
problema kod kojih funkcija uope ne egzistira.
Metoda energetskog balansa se zasniva na balansu razliitih aspekta energije
i ima primjenu u termostatikoj i termodinamikoj analizi kontinuuma. Od
navedenih aspekta MKE, u mehanici vrstih deformacijskih tijela od posebnog
su znaaja varijabilna metoda i metoda reziduuma, koje u podruju primjene
predstavljaju dvije komplementarne metode podjednake tanosti. Za razliku od
klasinih varijabilnih metoda u kojima izbor interpolacionih funkcija zavisi od
konfiguracije razmatranog problema, u MKE to nije sluaj, s obzirom na to da
se interpolacione funkcije definiraju iskljuivo u okvirima pojedinih konanih
elemenata. Interpolacione funkcije su skup meusobno nezavisnih funkcija,
koje se usvajaju za element, tako da su im vrijednosti u podruju svih ostalih
elemenata, osim elemenata na koji se odnose, identino jednake nuli.

2.2. Algoritamski koncepti MKE

Analiza i rjeavanje problema mehanike kontinuuma po MKE uvijek se svode na
tzv. proces korak po korak, to je od ogromnog praktinog znaaja za
primjenu raunala u efektivnom proraunu. U tom procesu koji se moe
prikazati kao jednostavan algoritam, izdvaja se sljedeih est najvanijih
koraka:
1. diskretizacija kontinuuma
2. izbor interpolacionih funkcija
3. raunanje karakteristika elemenata
4. formiranje jednadbi za mreu konanih elemenata
5. rjeavanje sistema jednadbi
6. proraun potrebnih utjecaja
Od navedenih est koraka, prva tri su naroito vana. Nain diskretizacije,
izbor oblika elemenata, kao i ukupnog broja elemenata, zavise od prirode
problema koji se rjeava i potrebne tanosti traenog rjeenja. Pored broja i
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 5

oblika elemenata vaan je i izbor vorova, osnovnih nepoznatih u njima i
interpolacionih funkcija.Pomou interpolacionih funkcija se definira polje
promjenjivih u svakom elementu, od njihovog izbora neposredno zavisi i
kontinuitet na granicama izmeu pojedinih elemenata, a samim tim i tanost
aproksimacije. Promjenjive u elementu mogu biti skalarne, vektorske ili
tenzorske veliine. Karakteristike pojedinih elemenata odreuju se nezavisno
od mree elemenata kao cjeline. Matrica krutosti se formira autonomno za
pojedine elemente, a potom na osnovu njih, sasvim jednostavno, formira se
matrica za sustav u cjelini. S obzirom na to da je geometrija elemenata po
pravilu jednostavna, to praktino znai da se kompleksan problem razbija na
niz jednostavnih. Posljednja tri koraka, iako su za praktine proraune od
velikog znaaja, danas spadaju u okvire rutinskog posla, koji je prilagoen
automatskom radu raunala.


3. Opa teorija MKE
Osnovni princip na kojem se zasniva MKE, kao to sam ve rekao, sastoji se u
podjeli razmatranog podruja na konaan broj manjih podruja odnosno
elemenata, tako da se analizom pojedinih elemenata, uz pretpostavku o
njihovoj meusobnoj povezanosti, analizira cjelina. Ovaj pristup u analizi, gdje
se od posebnog ide ka opem, od individualnog ka univerzalnom, u kome se
analizom dijelova zakljuuje o cjelini, je poznati induktivni pristup, koji se
primjenjuje u mnogim podrujima znanosti. Kod inenjerskih i drugih problema
kod kojih se opa rjeenja ne mogu dobiti u zatvorenom obliku induktivni
pristup je od posebnog znaaja.U okviru MKE, razmatrano podruje zamjenjuje
se velikim brojem malih dijelova konanih dimenzija, koji su meusobno
povezani u odreenom broju taaka. Na ovaj nain, podruje sa
beskonano mnogo stupnjeva slobode, zamjenjuje se diskretnim sustavom sa
konanim brojem stupnjeva slobode i analizira metodama diskretne analize. U
matematikoj formulaciji, ovo znai da se razmatrani problem prevodi iz
podruja analize u podruje algebre. MKE se moe shvatiti kao metoda
numerike analize o okviru koje se definira nain prevoenja kontinuiranih
fizikih sustava u diskretne, odnosno nain formiranja sustava algebarskih
jednadbi pomou kojih se aproksimira odreeni konturni zadatak. S obzirom
na to da taj nain nije jedinstven, to ni formulacija metoda konanih
elemenata nije jedinstvena. Postoje razliite varijante MKE, koje u sutini
znae isto, ali se razlikuju u pogledu formalnog pristupa.

3.1. Pretpostavke i procedura prorauna:

CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 6

- Uspostavljaju se osnovne relacije (funkcije) izmeu geometrijskih i
fizikih veliina na elementu diferencijalno malih dimenzija.
- Usvaja se pretpostavka neprekidnosti funkcija koje definiu ove veliine.
- Zavisnosti izmeu srednjih vrednosti ovih veliina proiruju se na cijeli
domen.
- Dobijene su diferencijalne jednaine (obine ili parcijalne), odnosno
integralne ili integrodiferencijalne jednaine.
- Utvruju se konturni (granini) i inicijalni uslovi.
- Dobijenom jednainom i graninim, odnosno inicijalnim uslovima, definisan
je granini problem.
- Rjeenja graninog problema mogu biti u zatvorenom obliku i/ili priblina
rjeenja zasnovana na matematikoj diskretizaciji jednaina graninog
problema.
- Priblina rjeenja svode problem na domen algebre, tj. reavanje sistema
linearnih algebarskih jednaina.



CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 7

3.2. Karakteristike Metode konanih elemenata (MKE)

- Savremena metoda numerike analize, metoda diskretne analize.
- Jednostavna matematika formulacija i nain za rjeavanje problema.
- Osnov za razmatranje problema (umjesto diferencijalno malog elementa) je
dio domena konanih dimenzija, poddomen, konani element.
- Poddomen, konani element, ima iste karakteristike kao i domen.
- Jednaine pomou kojih se opisuje stanje u pojedinim konanim elementima
su obine algebarske jednaine.
- Domen sa beskonano mnogo stepeni slobode zamenjen je diskretnim
modelom meusobno povezanih konanih elemenata sa konanim brojem
stepeni slobode (nepoznate veliine).
- Usvaja se pretpostavka da su konani elementi povezani u konanom
broju taaka, vorovima modela.
- Problem izbora diskretnog modela i izbora nepoznatih (stepena slobode)
koji mogu da opiu odgovarajui konturni problem.
- Uslov za primjenu metode je bio razvoj raunarske tehnike (mogunost
rjeavanja velikih sistema jednaina).

3.3. Postupak
1. Razmatrani domen (nosa) se dijeli na konaan broj poddomena (konanih
elemenata) , formiranje mree konanih elemenata.
2. Izbor konanog broja parametara (nepoznatih veliina) u vorovima za
opisivanje razmatranog problema.
3. Izbor interpolacionih funkcija N za opisivanje stanja u svakom elementu
pomou usvojenih nepoznatih veliina.
4. Uvrivanje parametara na konturi domena.
5. Utvrivanje vornog optereenja.
6. Postavljanje uslovnih jednaina, matrice sistema i vektora slobodnih
lanova.
7. Rjeavanje nepoznatih parametara (rjeavanje sistema algebarskih
jednaina).

CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 8





3.4. Metoda deformacija
Na slici je prikazano podruje D elastinog kontinuuma, koji je ogranien
konturom S, tako da su na djelu konture S

zadani konturni uvjeti po silama,

a na djelu S
u
konturni uvjeti po pomacima. U podruju D djeluju zapreminske
sile F (F
x
, F
y
, F
z
), a na konturi S

povrinske sile p ( p
x
, p
y
, p
z
). Za pomake u
u podruju D se predpostavlja da su neprekidne funkcije koordinata u=u
(x,y,z) odnosno:
u = u (x,y,z)
v = v (x,y,z)
w = w (x,y,z)



CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 9

Zadatak teorije elastinosti, kada se problem formulira po pomacima, odnosno
po metodi deformacije, sastoji se u odreivanju funkcija pomaka, koje
zadovoljavaju uvjete ravnotee i uvjete na konturi, odnosno diferencijalne
jednadbe i konturne uvjete. Granini zadatak koji je formuliran na ovaj nain,
u kinematikom smislu, predstavlja sustav s beskonanim brojem stupnjeva
slobode. Zadatak je da se odredi rjeenje ovog graninog problema pomou
odgovarajueg diskretnog sustava, sa konanim brojem stupnjeva slobode,
odnosno kao rjeenje odgovarajueg sustava algebarskih jednaina.
Razmatrano podruje D dijeli se na konaan broj malih dijelova konanih
elemenata, koji su meusobno povezani u odreenom broju taaka, koje se
nazivaju vorovi.








Ako se pretpostavi da se pomaci u bilo kojoj taci konanog elementa mogu,
na odreeni nain, prikazati u zavisnosti od pomaka u vorovima, onda se
problem odreivanja polja pomaka u podruju D svodi na odreivanje pomaka
u vorovima, a broj pomaka u vorovima je konaan. Pomaci u vorovima u
podruju D i na konturi S odreuju se iz sustava jednadbi, koje predstavljaju
uvjete ravnotee u vorovima, uvjete kontinuiteta u vorovima i konturnih
uvjeta na konturi S. Ove jednadbe se mogu formirati na osnovu principa
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 10

virtualnih pomaka ili na osnovu varijabilnog principa o minimumu potencijalne
energije. Kada je poznato polje pomaka, nije teko dobiti polje deformacija i
polje napona.


3.5. Analiza elemenata

Na slici je prikazan konani element, koji je izdvojen iz sustava elemenata sa
predhodne slike. Zbog jednostavnosti, element je prikazan kao
dvodimenzionalni, ogranien sa pravolinijskim konturama. Ovim se ne eli suziti
opseg razmatranja, koja vae za jednodimenzionalne i viedimenzionalne
elemente sa ravnim i krivim konturama.


Na elementu je usvojen odreen broj taaka na konturi, koje se nazivaju
vorne take ili vorovi. vorovi su obiljeeni brojevima 1,2, k K, gdje je K
ukupan broj vorova. Ovi vorovi se nazivaju vanjski vorovi, da bi se
razlikovali od vorova koji mogu biti usvojeni u elementu i koji se nazivaju
unutranji vorovi. Ukupan broj unutranjih vorova obiljeen je sa R.U
vorovima elementa kao osnovne nepoznate veliine, usvajaju se parametri
pomaka. Pod pomacima, ovdje se podrazumijevaju pomaci u generaliziranom
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 11

smislu, tj. komponente pomaka, njihove kombinacije i sl. Broj parametara
pomaka u vorovima zavisi od prirode razmatranog problema. Npr. kod
trodimenzionalnih problema u svakom voru, za parametre pomaka se usvajaju
po tri komponente pomaka (u, v, w) kod dvodimenzionalnih po dvije (u, v), kod
savijanja ploa najmanje po tri itd. Parametri pomaka u vorovima esto se
nazivaju stupnjevi slobode, po analogiji sa znaenjem koje ove veliine im aju u
statici linijskih sustava. Ako je u svakom voru usvojeno po S parametara
pomaka, element ima SxK vanjskih stupnjeva slobode i SxR unutranjih
stupnjeva slobode.



4. Naponi i deformacije

Zamislimo da je elastino optereeno tijelo presjeeno na 2 dijela nekom
proizvoljnom ravninom, dejstvo odbaenog desnog dijela tijela zamjenjuju
unutranje sile koje nastoje dovesti tijelo u ravnoteu.

Postaviti statike jednaine ravnotee, odrediti unutranje sile, komponente
glavnog vektora i glavnog momenta.

Odnos unutranje sile i povrine na koju ona djeluje je srednji napon p
sr
.Kada
elementarna povrina tei nuli, srednji napon tei totalnom naponu u taki
presjeka.
Komponenta totalnog napona koja lei u pravcu normale presjeka naziva se
normalni napon ,dok ona koja lei u ravni presjeka predstavlja tangencijalni
napon T. Kroz svaku taku moe se provui beskonano mnogo ravni, te e u
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 12

svakoj ravni totalni napon imati razliitu vrijednost. Skup napona za sve
presjeke koji prolaze kroz taku karakterie naponsko stanje u taki.



Naponsko stanje u taki je definisano sa 6 komponenti napona koje
predstavljaju tenzor napona.

Povrine u kojima tangencijalnih napona nema su glavne povrine, a normalni
naponi koji djeluju u tim povrinama su glavni naponi. Kroz svaku taku
napregnutog tijela mogu da se postave tri meusobno okomite normalne ravni
u kojima djeluju samo normalni naponi.



Sloeno naponsko stanje se moe predstaviti Von-Misesovim naponom.
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 13

Von-Mises napon je veoma znaajna vrijednost ije dejstvo reprezentuje
odgovarajue troosno stanje. Ovako definisan efektivni napon pri prostornom
naponskom stanju uvijek je mogue usporeivati sa odgovarajuim stvarnim
naponom pri jednoosnom zatezanju, to je od praktinog znaaja.




Izraz za proraun Von-Mises napona kod sloenog naponskog stanja


Hukov zakon



Relativna deformacija:
0
L
=
L

Hukov zakon:
= c o E

E
o
c
=
,
E tgo =

| |
0
F
MPa
S
o =

0
FL
E
S L
=
A

Veza izmeu napona i deformacije: k = (+1)
CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 14

k specifini deformacioni otpor

5. FEM analiza u programu CATIA
- modeliranje objekta
- odreivanje materijala i njegovih svojstava
- odreivanje veliine mree i njeno postavljanje
- definisanje oslonaca
- definisanje optereenja
- analiza

Na sljedeem primjeru e biti predstavljen primjer izvoenja FEM analize u
programu Catia, te interpretacija rezultata, na proizvoljno modeliranom
nosau.



Predmet ispitivanja










CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 15

Postavljanje mree, oslonaca i optereenja






Von Mises napon










CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 16

Deformacija mree





Polje deformacija











CAD/CAM sistemi

Mainski fakultet Tuzla Page 17

Prikaz max Von-Mises napona



Iz analize nosaa se vidi da je maximalno naprezanje na podruju gornjeg
pojasa i iznosi 99,6 N/mm
2
. Takoer vidimo i da je najvea deformacija-progib
nosaa na gornjoj povrini 2,63 mm, na mjestu gdje je rebro nosaa najmanjeg
presjeka, te se smanjuje prema osloncu. S obzirom da je max.napon u ovoj
analizi 99,6 N/mm
2
, a za elik napon na granici teenja i zatezna vrstoa
imaju mnogo vee vrijednosti, moemo zakljuiti da nosa moe izdrati data
optereenja.