Najwaniejsze bitwy Wojny Trzydziestoletniej 1618-1648

Miejsce i data starcia

1
I walczca
strona
(siy +
dowdca
2
)
II walczca
strona
(siy + dowdca)
Straty I
strony
3

Straty II
strony
Wynik starcia Uwagi
Lomnice/Lomnitz
9/11/1618
Protestanci
czescy ok.
13 000
Heinrich
Matthias Thurn
Armia cesarska
ok. 12 000
Charles Bucquoy
Do 200
zabitych,
rannych i
wzitych do
niewoli
- 400-600
zabitych
- do 200
wzitych do
niewoli
Zwycistwo
czeskie
Bitwa toczya si
w trudnym
terenie, bya de
facto szeregiem
drobnych
potyczek
Zablati/Radimilice
10/06/1619
Protestanci
czescy ok.
5000
Ernst Mansfeld
Armia cesarska
ok. 5000
Bucquoy
- 1200 zabitych
- 1300-1400
wzitych do
niewoli
? Zwycistwo
cesarskie

Dolne
Vestonice/Wisternitz 1
lub 5/08/1619
Protestanci
morawscy ok.
6000
F.Tiefenbach
Armia cesarska
8-10 000
Dampierre
300 zabitych i
wielu rannych
Do 2000-2500
zabitych,
rannych i
wzitych do
niewoli
4

Zwycistwo
morawskie

Humienne 24/11/1619 Lisowczycy na
odzie
cesarskim od 6
do 10 000
5

Siedmiogrodzianie
ok. 7-8 000
Jerzy Rakoczy
? 2000-3000
zabitych
6

Zwycistwo
lisowczykw


1
Tylko walne bitwy, lista nie zawiera dziaao oblniczych i szturmw.
2
Pene imi i nazwisko d-cy tylko w pierwszej bitwie w ktrej dowodzi, w kolejnych uywam tylko nazwiska.
3
W przypadku strat sztandary oznaczaj zarwno chorgwie regimentw jak i kompanii/kornetw.
4
Wedug szacunkw czeskich, sam Dampierre przyznawa si raptem do 70 zabitych.
5
Najniszy znany szacunek si lisowczykw to 2200 (nie liczc czeladzi).
6
Wyolbrzymione dane podane przez samych Polakw to nawet 7000 zabitych Siedmiogrodzian.
Walenty
Rogawski
Biaa Gra 8/11/1620 Protestanci
czescy i
morawscy +
posiki
siedmiogrodzkie

23 000
7
+ 10
dzia
Ks. Chrystian z
Anhaltu
Thurn
Armia cesarska +
wojska Ligii
Katolickiej
8
-
24 800 + 12 dzia
Bucquoy
Tilly
- ok. 4000
zabitych i
wzitych do
niewoli
- wszystkie
dziaa
- ok. 100
sztandarw
Ok. 800
zabitych
Zwycistwo
strony katolickiej

Wiesloch/Mingolsheim -
27/04/1621
Protestanci
niemieccy - ok.
18 000
Mansfeld
Bawarowie ok.
15 000
Tilly
? - Ok. 2000
zabitych i
wzitych do
niewoli
- 4 dziaa
- 8 sztandarw
Zwycistwo
protestanckie

Wimpfen 6/05/1621 Protestanci
niemieccy - ok.
12 500 + 80
dzia
9

Fryderyk Jerzy,
margraf badeski
Bawarowie i
Hiszpanie
18 000 + 10 dzia
Tilly
Don Gonsalvo
Fernandez de
Cordoba y
Figueroa
- ok. 2000
zabitych
- 1100 wzitych
do niewoli
- caa artyleria
- 10 sztandarw
- 600 zabitych
- 1200 rannych
Zwycistwo
katolikw

Hochst 20/06/1622 Protestanci Armia bawarska + - ok. 2000 ? Zwycistwo

7
W tym 6000 jazdy siedmiogrodzkiej
8
Tak jak i w kolejnych bitwach LK reprezentowali przede wszystkim wojska bawarskie.
9
Z tego 70 na wozach bojowych - pomyle margrafa.
niemieccy -ok.
21 000
Chrystian
Brunszwicki,
Dodo von
Knyphausen
cesarska +
hiszpaska ok.
28 000
10

Tilly
Cordoba

zabitych i
wzitych do
niewoli
11

katolikw
Stadtlohn 6/08/1623 Protestanci
niemieccy -ok.
15 000 + 20 dzia
Chrystian
Brunszwicki,
Dodo von
Knyphausen
Armia Ligii
Katolickiej
20 700 + 14 dzia
Tilly
- 6-7 000
zabitych
- 4000 wzitych
do niewoli
- caa artyleria
- ok. 100
sztandarw
- ok. 1000
zabitych i
rannych
Zwycistwo
katolikw

Dessau 25/04/1626 Protestanci
niemieccy ok.
7000 + 25 dzia
Mansfeld
Armia cesarska
12-14 000
Albrecht
Wallenstein
- 1000 zabitych
- ok. 3000
wzitych do
niewoli
- 10 dzia
- 32 sztandary
Ok. 1000
zabitych i
rannych
Zwycistwo
katolikw

Rossing 27/07/1626 Protestanci
niemieccy (na
subie duskiej)
6-7 000
Otto Ludwig,
margraf Reski
Armia LK ok.
4000
Jakob Furstenberg
- 300 zabitych
- 300 wzitych
do niewoli
- 21 sztandarw
- ok. 200
zabitych i
rannych
Zwycistwo
katolikw

Lutter am Bamberg
27/08/1626
Armia
protestancka
12

18- 21 000 + 20
Armia LK +
cesarska ok.20-
24 500
- 3-4 000
zabitych
- 2500 wzitych
- ok. 1000
zabitych i
rannych
Zwycistwo
katolikw


10
Tyle miao brad udzia w bitwie, caa armia miaa liczyd ok. 34 000 onierzy
11
Plus okoo 3000 dezerterw.
12
W teorii duoska, w praktyce zoona z najemnikw niemieckich i kontyngentw protestantw niemieckich
dzia
Chrystian IV
Duski
Tilly do niewoli
- ok. 2000
dezerterw (po
bitwie)
- caa artyleria
- 68 sztandarw
Heiligenhofen 23-
26/09/1627
Protestanci
niemieccy (na
subie duskiej)
ok. 6000
Fryderyk Jerzy,
margraf
badeski
13


Armia cesarska
przynajmniej
10 000
Schlick
- 1000 zabitych
- 4000 wzitych
do niewoli
- caa artyleria
(?)
- 44 sztandary
? Zwycistwo
katolikw

Wolgast (Woogoszcza)
12 lub 24/08/1628
Armia duska
5-6 000
Chrystian IV
Duski
Armia cesarska
7-8 000 + 11 dzia
Wallenstein
- ok. 1000
zabitych
- 1100 wzitych
do niewoli
- 7 sztandarw
? Zwycistwo
katolikw

Breitenfeld 17/09/1631 Szwedzi
22 800 + 54
dziaa
Gustaw II Adolf
Sasi 17 300 +
10-20 dzia
Hans Georg von
Arnim
Armia cesarska +
LK 31 300 + 26
dzia
Tilly
Szwedzi 2100
zabitych i
rannych
Sasi -ok. 3000
zabitych i
rannych
- ok. 7500
zabitych
- 9000
wzitych do
niewoli
- caa artyleria
- 120
sztandarw
Zwycistwo
protestanckie

Werben -7-8/08/1631 Szwedzi - ok.
15 000 + 150
Armia cesarska +
LK ok. 16 000
200-400
zabitych i
Do 1000
zabitych
14

Nierozstrzygnita Walna bitwa nie
miaa miejsca,

13
Za klsk w tej bitwie wyrokiem sdu wojskowego zosta wydalony ze suby duoskiej
14
Mimo e propaganda szwedzka odmalowaa starcie jako ogromne zwycistwo, podajc straty katolikw na 6 -7 000 zabitych.
dzia
Gustaw II Adolf
Tilly rannych starcia
ograniczyy si
do walki
kawalerii i
oddziaw
muszkieterskich
Bamberg 9/03/1632 Szwedzi ok.
8000
Gustav Horn
Armia cesarska +
LK ok. 28 000
Tilly
Aldringer
- 500 zabitych
- 800 wzitych
do niewoli
? (bardzo
niskie)
Zwycistwo
katolikw

Hoxter - 16/03/1632 Szwedzi 4000
Lars Kagge
Hesi 8000
Thilo Albrecht
Uslar
Armia cesarska +
LK ?
Gottfried
Hendrich von Und
zu Pappenheim

- ? zabitych i
rannych
- 500 wzitych
do niewoli
? (bardzo
niskie)
Zwycistwo
katolikw

Rain (bitwa nad rzek
Lech) 14-15/04/1632
Szwedzi
37 500 + 72
dziaa
Gustaw II Adolf
Armia cesarska +
LK ok. 22 000 +
20 dzia
Tilly (miertelnie
ranny)

Ok. 2000
zabitych i
rannych
Ok.3000
zabitych i
rannych
Zwycistwo
szwedzkie

Volksmarsen 27/06/1632 Hesi 2100-
2600
+ 16 dzia
Uslar
Oddziay
cesarskie 3000
Gronsfeld
- 200 zabitych
- 800 wzitych
do niewoli
- caa artyleria
- 9 sztandarw

? (bardzo
niskie)
Zwycistwo
katolikw

Alte Vest/Alt Feste 1-
2/09/1632
Szwedzi ok.
44 500 + ok. 170
dzia
Gustaw II Adolf
Armia cesarska +
LK ok. 43 000
Wallenstein
- ok. 1000
zabitych
- 1400 rannych
- ? wzitych do
- ok. 400
zabitych
- ok. 500
rannych
Zwycistwo
katolikw
Krwawo odparty
szturm na
ufortyfikowany
obz
niewoli
15


Wallensteina
Lutzen 16/11/1632 Szwedzi
16
- ok.
18 000 + 60 dzia
Gustaw II Adolf
(zgin),
Bernard ks.
Sasko-
Weimarski
Armia cesarska +
LK ok. 12 000 +
ok. 5000 ktre
doczyy w
trakcie bitwy
17
+
38 dzia
Wallenstein
Pappenheim
(zgin)
- 1500 zabitych
- 3000-3500
rannych
- ok. 60
sztandarw
- 3-4 000
zabitych i
rannych
- 12 sztandarw
Zwycistwo
szwedzkie
(taktycznie)
Na dusz met
bitwa bya, z
powodu mierci
Gustawa II
Adolfa, klsk
strony
protestanckiej
Hessisch-Oldendorf
8/07/1633
Szwedzi + Hesi
+ Luneburczycy
14 300 + 37
dzia
Ks. Jerzy
Brunszwicko-
Luneburski
Armia cesarska +
LK ok. 14 500 +
12 dzia
Lothar von
Bonninghausen


Ok. 600
zabitych i
rannych
- 3000 zabitych
- 1000
wzitych do
niewoli
- wszystkie
dziaa
- 74 sztandary
Zwycistwo
protestanckie

Pfaffenhofen 11/08/1633 Szwedzi
10 000
Gustav Horn
Armia cesarska
Karol Lotaryski
? ? Zwycistwo
szwedzkie

Steinau 10-11/10/1634 Szwedzi 5-
8 000
18
+ 16
dzia
Thurn
Armia cesarska
ok. 20 000
Wallenstein
- cay korpus
skapitulowa
wraz z artyleri
i 60
sztandarami
? Zwycistwo
katolickie

Nrdlingen 6/09/1634 Szwedzi + Armia cesarska - 6-8 000 - 1500 zabitych Zwycistwo Najwiksze

15
Cesarskim jeocem zosta Lenart Torstensson, dowdca szwedzkiej artylerii, pniejszy marszaek. W kolejnych dwoch tygodniach po bitwie armia stracia ok. 10-11 000
onierzy, ktrzy zdezerterowali.
16
Wraz z posikami saskimi i heskimi
17
Korpus Pappenheima
18
Bardzo zrnicowane dane dotyczce skadu armii.
posiki
protestantw
niemieckich
25 500 + 70 dzia
Horn (wzity do
niewoli)
Bernard Sasko-
Weimarski

12 000
Matthias Gallas
19

Bawarowie 6000
Karol IV
Lotaryski
Hiszpanie ok.
15 000
Diego Felipe de
Avila de Guzman,
markiz Leganes
20

Armia razem
miay 50-60 dzia
zabitych
- 4000 wzitych
do niewoli
- caa artyleria
- 457
sztandarw
- 2000 rannych katolickie katolickie
zwycistwo w tej
wojnie,
doprowadzio do
podpisania
Pokoju Praskiego
(30/05/1635) i
zmusio Francj
do bezporedniej
interwencji w
wojnie
Ludershausen
25/10/1635
Szwedzi - ?
Johan Baner
Sasi ?
Baudissin
? 1600 zabitych i
wzitych do
niewoli
Zwycistwo
szwedzkie

Kyritz 17/12/1635 Szwedzi ok.
8000
Torstensson
Armia cesarska
ok. 7000
Marrazino
? ? zabitych i
rannych, 200
wzitych do
niewoli
Zwycistwo
szwedzkie

Wittstock 5/10/1636 Szwedzi ok.
18 000
21
+ 60
dzia
Johan Baner
Armia cesarska +
Sasi 18 600
22
+
30 dzia
Melchior von
Hatzfeld

- ok. 3300
zabitych i
rannych
- 15 sztandarw
- ok. 2000
zabitych
- 2-3 000
wzitych do
niewoli
- caa artyleria
- 151
sztandarw
Zwycistwo
szwedzkie

Rheifelden (I) Armia Armia cesarsko- - 150 zabitych i ? (bardzo Zwycistwo

19
Teoretycznie armi dowodzi Ferdynand III
20
Teoretycznie armi dowodzi ks. Ferdynand, kardyna-arcybiskup Toledo
21
Przyjem redni w oparciu o najbardziej prawdopodobne stany liczebne zalenie od rde armia Banera waha si od 16 do 21 000.
22
Przyjem redni w oparciu o najbardziej prawdopodobne stany liczebne zalenie od rde armia Hatfelda waha si od 12 do 25 000.
28/02/1638 weimarska ok.
3000
Ks. Bernard
Sasko-
Weimarski
bawarska ok.
7400 onierzy
Frederico Savelli,
ks. Albano

wzitych do
niewoli
- 15 sztandarw
niskie) katolickie
Rheifelden (II) 3/03/1638 Armia
weimarska ok.
6000
Ks. Bernard
Sasko-
Weimarski
Armia cesarsko-
bawarska 6-7
000
Frederico Savelli
ks. Albano
(wzity do
niewoli, z ktrej
zreszt niebawem
uciek)
Johan von Werdt
23

(wzity do
niewoli)

? (raczej niskie) - 500 zabitych
- 3000
wzitych do
niewoli
- 36 sztandarw
Zwycistwo
weimarskie

Wittenweier Armia
weimarska
24

ok. 18 800 + 32
dziaa
Ks. Bernard
Sasko-
Weimarski
Armia cesarsko-
bawarska 16 000
+ 30 dzia
Frederico Savelli,
ks. Albano

- ok. 700
zabitych,
rannych i
wzitych do
niewoli
- 1500 zabitych
- 1300
wzitych do
niewoli
- 11 dzia
- 83 sztandary
Zwycistwo
weimarskie

Vlotho 17/10/1638 Armia
palatynacka +
posiki
szwedzkie ok.
Armia cesarska
ok. 5800
Hatzfeld
Ok. 3000 ludzi
(tylko
kontyngent
szwedzki -
? Zwycistwo si
cesarskich
Armia
palatynacka sfor
mona bya z
ochotnikw

23
Inna spotykana pisownia Jan de Werth
24
Z tego ok. 6000 onierzy francuskich.
4000
Karol Ludwik
25

King (Szwedzi)
1000 onierzy
ocala)
angielskich i
niemieckich
(finansowanych
przez Angli) i
posikw
szwedzkich
Chemnitz 4/04/1639 Szwedzi - ?
Baner
Armia cesarska
ok. 5000
Marrazino
500 zabitych i
rannych
500 zabitych i
rannych, 1500
wzitych do
niewoli
Zwycistwo
szwedzkie
Marrazino za
klsk w tym
starciu zosta
wyrokiem sdu
wojskowego
wydalony z armii
Brandeis 25/05/1639 Szwedzi
18 000
Baner
Armia cesarska
10 000
Hofkirchen
(wzity do
niewoli)
600 zabitych i
rannych
1000 zabitych i
rannych, 600
wzitych do
niewoli
Zwycistwo
szwedzkie

Thionville 7/07/1639 Francuzi
10 600
Markiz de
Feuquieres
(zgin)
Hiszpanie
14 000
Piccolomini
6000-7000,
gownie
wzitych do
niewoli
Ok. 1000
zabitych i
rannych
Zwycistwo
hiszpaskie

Schweidnitz/Zobten Berg
30 lub 31/05/1642
Szwedzi -
przynajmniej
9 000
26

Torstensson
Armia cesarska i
Sasi 7000-7500
(w tym ok. 2000
Sasw) + 4 dziaa
Ks. Franciszek
Albrecht (ciko
ranny, zmar w
? - 2000 zabitych
- 2000 rannych
- 1200
wzitych do
niewoli
- wszystkie
dziaa
Zwycistwo
szwedzkie


25
najstarszy syn Zimowego krla i bratanek Karol I, krla Anglii
26
armia Torstenssona na pocztku tej kampanii liczya ok. 20 000 onierzy, ale trudno okrelid jak dua czd z niej wzia udzia w bitwie
niewoli) - 40 sztandarw
Wolfenbttel 29/06/1641 Szwedzi
13 000
Wrangel, Pfuhl,
Witenberg
Francuzi 6000
Guebriant
Armia
brunszwicko-
luneburska
7000
Klitzing
Wszystkie armie
razem 31 dzia
Armia cesarska i
Bawarowie
22 000 + 11 dzia
Arcyksi
Leopold Wilhelm
Piccolomini
2000 zabitych i
rannych (razem
z wszystkich
armii)
1800 cesarskich
i 1200
Bawarw
zabitych,
rannych,
wzitych do
niewoli + 7
dzia i 16
sztandarw
Zwycistwo
szwedzko-
francusko-
brunszwickie

Kempen/Kamton
17/01/1642
Francuzi-
Weimarczycy
Hesi ok. 10 000
Guebriant
Hiszpanie i
Westfalczycy
ok. 10 000
Lamboy (wzity
do niewoli)
? - 2500 zabitych
- 4000
wzitych do
niewoli
- wszystkie
dziaa (ile?)
- 120
sztandarw
Zwycistwo
francusko-
weimarsko-
heskie

Honnecourt 26/05/1642 Francuzi
10 000 + 10
dzia,
Marszakowie
Hacourt i Guiche
Hiszpanie
10 000 + nieznana
liczba dzia
De Melo
- 1200 zabitych
- 3000 wzitych
do niewoli
- 10 dzia
400 zabitych i
rannych
Zwycistwo
hiszpaskie

Lipsk (II Breitenfeld)
2/07/1642
Szwedzi
20 000 + 70 dzia
Torsensson
Armia cesarska +
Sasi 26 000 + 46
dzia
Arcyksi
Leopold Wilhelm
- 2000 zabitych
- 2000 rannych
- 4000 5000
zabitych i
rannych
- 5000
wzitych do
Zwycistwo
szwedzkie

Piccolomini niewoli
- caa artyleria
- 185
sztandarw
Rocroi 13/05/1643 Francuzi 20-
23 000 + 12 dzia
Kondeusz

Hiszpanie 20-
23 000
27
+30 dzia
Francisco de Melo
2000 zabitych - 5000 zabitych
- ok. 5000
wzitych do
niewoli
- 28 dzia
- 230
sztandarw
Zwycistwo
francuskie

Tuttingen 24/11/1643 Francuzi i
Weimarczycy -
?
28

Josias Rantzau
Armia cesarska i
Bawarowie - ?
Mercy, Hatzfeld,
Weth
29

- 4000 zabitych
i rannych
- 7000 wzitych
do niewoli
30

? Zwycistwo
cesarsko-
bawarskie
Francuzi i
Weimarczycy
zostali
zaskoczeni na
kwaterach,
weimarscy
oficerowie nie
chcieli sucha
rozkazw
Rantzau, co
pogbio chaos
bitewny i
doprowadzio do
tak wysokich
strat

27
Francuskie rda podaj z reguy 28 000 onierzy wynika to z zaliczenia korpus Becka (5000 onierzy) do si walczcych pod Rocroi. Korpus ten by czci armii de
Melo, ale nie wzi udziau w walkach.
28
analizujc ogromne straty poczonych korpusw wydaje si, e liczyy one przynajmniej 15 000 onierzy.
29
Werth dowodzi stra przedni, ktra rozpocza bitw 1000 jazdy, 600 muszkieterw, 300-500 dragonw.
30
Najwiksze straty poniosa piechota armia weimarskiej od tej bitwy udzia tej formacji w oddziaach Weimarczykw staje si znikomy, zagadzie ulego kilka starych
regimentw.
Freiburg 3-5/08/1644 Francuzi
31
-
20 000 + 37 dzia
Kondeusz
Tureniusz
Bawarowie
16 500 + 20 dzia
Mercy
7-8 000
zabitych i
rannych
2500 zabitych i
rannych
Zwycistwo
bawarskie
Francuskie ataki
na umocnione
pozycje
bawarskie 3 i 5
sierpnia (4
sierpnia nie
walczono)
Jankau/Jankowo
6/03/1645
Szwedzi
16 000 + 60 dzia
Torstensson
Armia cesarska +
Bawarowie + Sasi
16 000 + 26
dzia
Hatzfeld (wzity
do niewoli)
- 2000 zabitych
- 2000 rannych
- ok. 5000
zabitych i
rannych
- ok. 4500
wzitych do
niewoli
- caa artyleria
- 72 sztandary
Zwycistwo
szwedzkie

Marienthal
Mergentheim/Herbsthausen
5/05/1645
Francuzi
przynajmniej
6000
Tureniusz
Bawarowie ok.
12 000
Mercy
- 1700 zabitych
i rannych
- 2700 wzitych
do niewoli
- 10 dzia
- 59 sztandarw
- ? Zwycistwo
bawarskie

Allerheim (II Nrdlingen) Francuzi i Hesi
17 000 + 27 dzia
Kondeusz
Tureniusz

Bawarowie +
posiki cesarskie
16 000 + 28 dzia
Mercy (zgin w
bitwie)

- 4000 zabitych,
rannych i
wzitych do
niewoli
- 70 sztandarw
- 2500 zabitych
i rannych
- 1500
wzitych do
niewoli
- 15 sztandarw
- 12 dzia
Zwycistwo
francuskie

Zusmarshausen
17/05/1648
Szwedzi
17 000 + 60 dzia
Armia cesarska
ok. 11 000 ludzi +
? - 2200
zabitych,
Zwycistwo
szwedzko-


31
Wcznie z Weimarczykami
Wrangel
Francuzi - 8200
+ 42 dziaa
Tureniusz
12 dzia
Melander (zgin)
Bawarowie ok.
7000 + 30 dzia
Gronsfeld
rannych i
wzitych do
niewoli
- 6 dzia
- 6 sztandarw
francuskie
Lens 20/08/1648 Francuzi -
16 000 + 18 dzia
Kondeusz
Hiszpanie ok.
18 000 + 38 dzia
Arcyksi
Leopold
- 1500 zabitych
i rannych
- 3000 zabitych
- 5000
wzitych do
niewoli
- caa artyleria
- ok. 100
sztandarw
Zwycistwo
francuskie


Bibliografia:
Arkiv till upplysning om svenska krigens och krigsinrttningarnes historia, Stockholm 1854
Biernacki Witold, Biaa Gra 1620, Gdask 2006
Bonney Richard, The Thirty Years War 1618-1648, Oxford 2002
Brzezinski Richard, Hook Richard, The army of Gustavus Adolfus (1) Infantry, (2) Cavalry, Oxford 2000
Brzezinski Richard, Turner Graham,, Lutzen 1632, Climax of Thirty Years War, Oxford 2001
Cust Edward, Lives of the Warriors of Thirty Years War, London 1865
Guthrie William P., Battles of the Thirty Years War, From White Mountain to Nordlingen, 1618-1635, London 2002
Guthrie William P., The Later Thirty Years War, Form the Battle of Wittstock to the Treaty of Westphalia, London 2003
Maro Jerzy, Wojna trzydziestoletnia na lsku. Aspekty militarne, Wrocaw Raciborz 2008
Berg Jonas, Lagercrantz Bo, Scots in Sweden, Stockholm 1962
Miller James, Swords for Hire: The Scottish Mercenary, Edinburg 2007
Staberg Daniel, Armies at Breitenfeld [artyku w zbiorach autora]
Staberg Daniel, Swedish armies of late TYW [artyku w zbiorach autora]
Staberg Daniel, Various notes on the Swedish army in TYW. Part I: Cavalry [artyku w zbiorach autora]
Tessin Georg, Die Regimenter der Europischen Staaten im Ancien Regime des XVI. bis XVIII. Jahrhunderts, Osnabrck 1986-1995
Wagner Eduard, European weapons and warfare 1618-1648, Prague 1980

Copyright by Micha Kadrinazi Paradowski, Glasgow lipiec 2009