PRZETWRSTWO TWORZYW SZTUCZNYCH

TEMAT: POLIMETAKRYLAN METYLU (PMMA)

1. Informacje oglne
Polimetakrylan metylu (PMMA) jest przezroczystym termoplastem z
chemicznego punktu widzenia bdcym syntetycznym polimerem
metakrylanu metylu. Na rynku wystpuje pod wieloma nazwami
handlowymi takimi jak: Policril, Plexiglas, Gavrieli, Vitroflex, Limacryl, RCast, Per-Clax, Perspex, Plazcryl, Acrylex, Acrylite, Acrylplast, Altuglas,
Polycast, Oroglass, Optix czy Lucie. Potocznie nazywany jest plexiglasem,
szkem akrylowym lub po prostu akrylem. Nazwa akryl lub wkno
akrylowe moe rwnie odnosi si do polimerw lub kopolimerw
zawierajcych poliakrylonitryl. PMMA zosta po raz pierwszy otrzymany
okoo roku 1928 w kilku laboratoriach jednoczenie, za wprowadzony na
rynek w roku 1933 przez spk Rohm and Haas.
Polimetakrylan metylu czsto jest uywany jako lekka i odporna na
stuczenie alternatywa dla tradycyjnego szka. Bywa rwnie stosunkowo
ekonomicznym materiaem zastpczym dla poliwglanu (PC), w
przypadkach gdy nie jest wymagana znaczna wytrzymao. Jest czsto
wybierany ze wzgldu na zbalansowane waciwoci, atw obrbk i niski
koszt, naley jednak bra pod uwag, e wykazuje krucho pod
dziaaniem wikszych obcie, szczeglnie udarowych oraz ma wiksz
podatno na zarysowania ni szko.
Do wyprodukowania 1 kg PMMA potrzeba ok. 2 kg ropy naftowej.
Ulega zaponowi w temperaturze 460C i spala si tworzc tlenek i
dwutlenek wgla, wod oraz zwizki o niskiej masie czsteczkowej, np.
formaldehyd.
2. Historia
Kwas akrylowy po raz pierwszy otrzymany zosta w roku 1843, w
roku 1865 uzyskano z niego kwas metakrylowy. Nastpnie w wyniku
reakcji pomidzy kwasem metakrylowym a metanolem otrzymano ester
metakrylan metylu. W roku 1877 niemieccy chemicy Fittig i Paul odkryli
proces polimeryzacji pozwalajcy wytworzy na bazie tego estru
polimetakrylan metylu. W 1933 roku niemiecki chemik Otto Rhm
opatentowa i zarejestrowa nazw handlow PLEXIGLAS. W roku 1936
ruszya przemysowa produkcja tzw. szka akrylowego. W latach II wojny
wiatowej szko akrylowe uywane byo m.in. na peryskopy odzi
podwodnych, przednie szyby oraz elementy oson kabin pojazdw czy
wieyczki karabinw w samolotach.

3. Struktura i synteza.
Monomerem do produkcji polimetakrylanu metylu jest metakrylan
metylu (2-metylopropenian metylu, MMA) - organiczny zwizek chemiczny
z grupy estrw, a dokadnie nienasycony ester metylowy kwasu
metakrylowego. Jego wzr pstrukturalny to: CH2=C(CH3)-COOCH3,
natomiast wzr strukturalny:

PMMA zwykle otrzymywany jest w wyniku polimeryzacji w emulsji, masie

lub roztworze. Najczciej stosowane jest inicjowanie rodnikowe, chocia
moliwa do przeprowadzenia jest rwnie polimeryzacja anionowa.
Struktura acucha polimetakrylanu metylu:

4. Przetwrstwo i obrbka
Temperatura zeszklenia PMMA znajduje si w granicach 85 do
165C; zakres ten jest tak szeroki z powodu duej rnorodnoci, jak
wykazuj odmiany tego tworzywa w zalenoci od producenta.
Temperatura formowania ksztatuje si w zakresie od poziomu
temperatury zeszklenia wzwy. Stosowa mona wikszo powszechnych
procesw formowania, m.in. formowanie wtryskowe, toczne czy
ekstruzj. Najwyszej jakoci pyty z PMMA produkowane s metod cell
casting polegajc na wprowadzeniu ciekego polimeru do komory
ograniczonej dwiema powierzchniami z wzmocnionego szka uszczelnionej
gumow uszczelk i podgrzaniu w celu spowodowania polimeryzacji. W
tym przypadku procesy polimeryzacji i formowania przebiegaj
rwnoczenie. W celu polepszenia udarnoci PMMA poddaje si niekiedy
kopolimeryzacji z elastomerami o niskiej temperaturze zeszklenia (np.
ftalenem butylowym); spada wwczas jednak wytrzymao i modu
Younga.
Elementy z polimetakrylanu metylu mog by czone za pomoc
kleju cyjanoakrylowego, przez stopienie lub przy pomocy
rozpuszczalnikw takich jak di- lub trichlorometan, ktre rozpuszczaj
tworzywo w miejscu czenia; nadtopione powierzchnie czonych

elementw stapiaj si ze sob i krzepn tworzc prawie niewidoczn

spoin.
Czsto stosowanym do PMMA zabiegiem jest usuwanie zarysowa
realizowane przez polerowanie lub podgrzanie powierzchni materiau.
Cicie laserowe moe by uywane do nadania elementom z PMMA
skomplikowanych ksztatw. W miejscu dziaania promienia lasera
tworzywo odparowuje jako gaz, co pozwala na wykonanie w prosty sposb
czystego i dokadnego cicia. Pod wzgldem podatnoci na ten rodzaj
obrbki PMMA wykazuje przewag nad konkurencyjnymi polimerami
takimi jak poliwglan czy polistyren, ktre wymagaj wikszej mocy lasera
i daj gorszej jakoci powierzchnie cicia.
5. Waciwoci
- gsto: 1,15-1,19 g/cm3; jest to ponad poow mniej ni wynosi
gsto szka, na poziomie zblionym do innych polimerw,
- stosunkowo dobra udarno wysza ni szka i polistyrenu, ale
znacznie nisza ni poliwglanu lub polimerw modyfikowanych; w
wikszoci przypadkw nie tucze si jak szko, ale rozpada na due,
tpe kawaki,
- ma mniejsz twardo i jest bardziej podatny na zarysowania ni szko;
na powierzchni pyt z PMMA czsto nanoszone s powoki chronice
przed zarysowaniami (mog one peni rwnie inne funkcje),
- przepuszcza do 92% promieniowania widzialnego (pytka gruboci 3
mm), odbija ok. 4% od kadej ze swoich powierzchni przy wspczynniku
zaamania rzdu 1.4893 do 1.4899,
- zatrzymuje promieniowanie UV o dugociach fali poniej 300nm
(podobnie jak zwyke szko); niektrzy producenci stosuj powoki
zwikszajce absorpcj promieniowania UV rwnie w zakresie dugoci
fali 300400nm,
- przepuszcza promieniowanie podczerwone o dugociach fali do 2800nm;
specjalne odmiany barwionego PMMA s projektowane w ten sposb, by
przepuszczay promieniowanie podczerwone o okrelonej dugoci fali,
natomiast blokoway promieniowanie widzialne, co wykorzystywane jest
m.in. w pilotach zdalnego sterowania lub czujnikach temperatury,
- ma bardzo dobr w porwnaniu do innych polimerw (np. poliwglanu)
odporno na dziaanie warunkw atmosferycznych i z tego wzgldu jest
materiaem czsto stosowanym na konstrukcje eksploatowane na
zewntrz,
- ma niska odporno na dziaanie rozpuszczalnikw oraz innych zwizkw
chemicznych jak np. estry, etery, ketony,
- wspczynnik rozszerzalnoci cieplnej: 5-10-5 /K.
6. Zastosowanie
a) jako substytut szka

- w elementach konstrukcyjnych (okna, drzwi, witryny) jako alternatywa

dla tradycyjnego szka, ze szczeglnym uwzgldnieniem przypadkw, w
ktrych waciwoci takie jak podwyszona odporno na stuczenie czy
niska waga s szczeglnie podane,
- w konstrukcjach majcych za zadanie polepszy warunki owietleniowe
pomieszcze przy uyciu wiata sonecznego (np. w kombinacji ze
wiatowodami lub pyty z PMMA o specjalnej strukturze wykazujce
waciwoci pryzmatyczne),
- soczewki wiate zewntrznych w pojazdach,
- przegrody chronice widzw hokeja na lodzie i wrestlingu,
- przezroczyste elementy (wizjery) kaskw motocyklowych,
- szyby w niektrych pojazdach policyjnych i wycigowych, gdzie
zastosowanie PMMA zamiast szka pozwala osign wiksz odporno
na stuczenie oraz mniejsz mas pojazdu,
- wizjery odzi podwodnych (okrt Alice) lub nawet cae kaduby
batyskafw (Trieste),
- szyby okien w samolotach, szczeglnie pracujce w warunkach
podwyszonego cinienia,
- soczewki w latarniach morskich,
- wielkogabarytowe akwaria (Monterey Bay, Tokyo Sea Life Park, Osaka,
Nagoya, Georgia i Dubai)
b) w medycynie
- wszczepiane wewntrz oka implanty soczewki, gdy naturalna soczewka
zostaa usunita w wyniku leczenia katarakty (moliwo takiego
zastosowania zostaa odkryta podczas II wojny wiatowej gdy
stwierdzono, e odamki szyb wykonanych z PMMA w samolotach, ktre
dostay si w wyniku wypadku do oka pilota nie wykazuj negatywnego
oddziaywania na tkank ludzk),
- twarde soczewki kontaktowe,
- w chirurgii ortopedycznej spoiwo do koci z PMMA uywane jest do
przytwierdzania implantw i odtwarzania zniszczonych koci, zalet tego
rozwizania jest modu Younga tego spoiwa zbliony do moduu Younga
koci, natomiast wad wysoka temperatura wydzielajca si podczas
krzepnicia spoiwa,
- w dentystyce jako protezy (z moliwoci dostosowania barwy do barwy
zbw pacjenta) oraz jako skadnik materiaw wypeniajcych,
- w kosmetyce jako skadnik pynw wstrzykiwanych w celu redukcji
zmarszczek,
- prowadzone s rwnie badania biotechnologiczne nad zawierajcym
PMMA biochipem
c) w sztuce i przemyle estetycznym
- farby akrylowe skadajce si z zawiesiny PMMA w wodzie,
- w produkcji mebli i elementw wystroju charakteryzujcych si
przezroczystoci,

- w brany reklamowej na banery, bilbordy, loga; czsto dziki

przezroczystoci PMMA z dodatkowym podwietleniem,
- Perspex uywany by jako powierzchnia do malowania (np. Salvador
Dali),
- oprawy obrazw i zdj,
- w rzebie i instalacjach artystycznych,
- w sprzcie do onglerki kontaktowej
d) inne zastosowania
- powoki chronice przed promieniowaniem beta pierwiastkw
promieniotwrczych,
- na noniki optyczne (obecnie zastpiony przez poliwglan),
- w przemyle pprzewodnikw PMMA suy jako substancja
rezystancyjna w procesie litografii wizk elektronw; dziki moliwoci
ksztatowania cienkiej warstwy polimeru wizk elektronw uzyskuje si
ukady o nanometrycznej dokadnoci,
- sztuczne paznokcie,
- firmy Ampeg, Ibanez i B.C. Rich produkoway serie gitar elektrycznych z
akrylowym korpusem,
- kostki (pirka) do gitary,
- firma Ludwig-Musser produkowaa lini zestaww perkusyjnych
wykonanych z akrylu pod nazw Vistalites (uywa ich m.in. John
Bonham z Led Zeppelin),
- tusz do tatuay reagujcych na wiato ultrafioletowe,
- biuteria, szczeglnie kolczyki (dziki poyskowi i braku negatywnego
oddziaywania na organizm).