Redaktor naukowy

prof. dr hab. Marek Zubik

Autorzy:
Agnieszka Adamska-Karska, Jacek Bbikowski, Dorota Bieniasz, Anna Bilmin,
Stanisawa Bachowska, Anna Baszczak, Barbara Boska, Anna Bogucka,
Magorzata Chmielewska, Kinga Dkierowska, Anna Figurniak, Kamilla
Doowska, Anna Dobiecka, Tomasz Gellert, Joanna Godlewska, Adam Graczek,
Krzysztof Jaboski, Joanna Jamroziak, Agnieszka Jarzbska, Marta Junk,
Przemysaw Kazimirski, Marta Kolendowska, Sylwia Krasowicz, Justyna
Krawczyska, Monika Krl, Dorota Krzyszto, Micha Kubalski, Joanna
Lipnicka, Katarzyna akoma, Marcin Makowski, Maria Mczko, Piotr
Mierzejewski, Lesaw Nawacki, Monika Nowak, Tomasz Oklejak, Jan Pasieka,
Katarzyna Pietrzyk, Marek Przystolik, Waldemar Rybak, Tomasz Schabowski,
Dorota Siwiec, Krzysztof Sok, Anna Sosiska, Marcin Soniak, Jolanta Staniak,
Anna Szaek, Maciej Szczska-Wjcik, Jacek wieca, Danuta Uchymiak, Marcin
Warcho, Agnieszka Woyniec-Ostrowska, Mirosaw Wrblewski, Janusz Zagrski,
Artur Zalewski, Dorota mijewska

Sekretarz redakcji
Jan Podkowik

Redaktor naczelny
Rzecznik Praw Obywatelskich
Janusz Kochanowski

WYDAWNICTWO C. H. BECK
WARSZAWA 2009

Redakcja:
Anna ubiska-Bujak

Rysunki:
Szczepan Sadurski

Wydawnictwo C. H. Beck 2009

Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o.

ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skad i amanie: Wydawnictwo C. H. Beck
Druk i oprawa: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa

ISBN 978-83-255-1112-8

yjemy wrd prawa i dziki niemu. Czyni ono nas tym, kim jestemy: obywatelami,
pracownikami, lekarzami, maonkami i wacicielami rzeczy. Jest mieczem, tarcz
i grob: damy naszej pacy, odmawiamy zapaty czynszu, jestemy zmuszeni zapaci
grzywn czy zamykani w wizieniu w imi rozporzdze naszego (...) suwerena, prawa
(...) Jestemy poddanymi imperium prawa...
Ronald Dworkin

Spis treci
Wstp ....................................................................................................................
Wprowadzenie do polskiego systemu prawnego ................................................

XXV
XXVII

PORADNIK PRAWNY.....................................................................................................

I.

Czowiek jako osoba ..............................................................................................

1. Narodziny ...............................................................................................................
1. Czy czowiek przed narodzinami ma jakie prawa? .............................................
2. Jakiej pomocy moe oczekiwa kobieta ciarna od ojca dziecka? ......................
3. Co zrobi, aby zarejestrowa narodziny dziecka?.................................................
4. Co to jest PESEL? ................................................................................................
5. W jaki sposb nadaje si oraz zmienia imi lub nazwisko? ...................................
6. Jakie uprawnienia przysuguj rodzicom w zwizku z narodzeniem si dziecka?
7. Noworodek w domu o czym, od strony prawnej, warto pamita? ....................

3
4
4
5
5
6
8
8

2. Penoletno ........................................................................................................... 9
8. Osignicie jakiego wieku ma znaczenie prawne? .............................................
9
9. Co wedug prawa oznacza penoletno?........................................................... 11
10. Czy penoletno to jedynie przywilej? .............................................................. 11
3. Ubezwasnowolnienie ............................................................................................
11. Co to jest ubezwasnowolnienie? .......................................................................
12. Kiedy moe doj do ubezwasnowolnienia? .....................................................
13. Kto decyduje o ubezwasnowolnieniu? ..............................................................
14. Jakie skutki prawne cz si z ubezwasnowolnieniem? ..................................
15. Kto moe by kuratorem lub opiekunem? ..........................................................
16. Jakie relacje prawne cz kuratora lub opiekuna z ubezwasnowolnionym? .....

12
13
13
14
14
15
16

4. Obywatelstwo .........................................................................................................
17. W jaki sposb nabywa si obywatelstwo polskie? ..............................................
18. W jaki sposb nadaje si obywatelstwo polskie? ...............................................
19. Na czym polega procedura stwierdzenia obywatelstwa polskiego? ...................
20. W jaki sposb dochodzi do uznania osoby za repatrianta? .................................
21. Co to jest Karta Polaka? ..................................................................................
22. W jaki sposb mona zrzec si obywatelstwa polskiego i jakie s tego
konsekwencje?........................................................................................................

17
17
18
20
21
22
25

5. Dobra osobiste ........................................................................................................ 26

23. Co to s dobra osobiste? .................................................................................... 26
24. W jaki sposb mona chroni wasne dobra osobiste?........................................ 27

VII

Codziennik prawny

Spis treci

6. Dane osobowe......................................................................................................... 28
25. Co to s dane osobowe? .................................................................................... 28
26. W jaki sposb mona chroni dane osobowe? .................................................... 29
7. mier ..................................................................................................................... 30
27. W jaki sposb urzdowo stwierdza si mier osoby? ........................................ 30
28. Jakie wiadczenia przysuguj w zwizku z pogrzebem? .................................. 31
II. Rodzina .................................................................................................................... 33
29. Kto to jest krewny i powinowaty? ...................................................................... 33
1. Macierzystwo i ojcostwo ........................................................................................
30. Kto wedug prawa jest ojcem dziecka? Na czym polega domniemanie
ojcostwa oraz zaprzeczenie ojcostwa? .....................................................................
31. Na czym polega ustalenie macierzystwa? ........................................................
32. Na czym polega zaprzeczenie macierzystwa? ..................................................
33. Na czym polega sdowe ustalenie ojcostwa? Co mona zrobi, gdy biologiczny
ojciec nie chce uzna dziecka? ................................................................................
34. Czy mona doprowadzi do ustalenia bezskutecznoci uznania ojcostwa?.........
35. Czy fakt mierci ojca przed urodzeniem dziecka ma znaczenie prawne? ............
36. Co zrobi, by doszo do urzdowego stwierdzenia ojcostwa dziecka
urodzonego w nieformalnym zwizku? ...................................................................
37. Co to jest adopcja (przysposobienie)? ...............................................................
38. Gdzie osoba adoptowana moe uzyska informacje o swoich biologicznych
rodzicach? ..............................................................................................................

34
34
35
36
37
38
38
39
39
41

2. Wadza rodzicielska .................................................................................................

39. Jakie s podstawowe prawa i obowizki rodzicw? ...........................................
40. W jakiej sytuacji sd moe zadecydowa o wadzy rodzicielskiej? ......................
41. Czy dopuszczalne jest ograniczenie moliwoci widywania si z dzieckiem
przez jednego z rodzicw lub dziadkw? ................................................................

42
42
43

3. Opieka nad dzieckiem ..............................................................................................

42. Czym jest rodzina zastpcza? ............................................................................
43. W jaki sposb mona zosta rodzin zastpcz? ................................................
44. Co to jest placwka opiekuczo-wychowawcza?................................................
45. Kiedy moe doj do umieszczenia dziecka w placwce
opiekuczo-wychowawczej? ...................................................................................
46. Jakie s rodzaje caodobowych placwek opiekuczo-wychowawczych? ...........
47. Co to s opiekuczo-wychowawcze placwki wsparcia dziennego? ...................

48
48
50
51

4. Obowizek alimentacyjny ........................................................................................

48. Co to s alimenty i kto jest zobowizany do ich pacenia? ..................................
49. Czy istnieje obowizek alimentacyjny rodzicw wobec dzieci pochodzcych
z nieformalnego zwizku? ......................................................................................
50. Czy obowizek alimentacyjny zaley od posiadania wadzy rodzicielskiej
bd staej pracy zarobkowej? ................................................................................
51. W jakich sytuacjach obowizek alimentacyjny przejdzie z rodzicw
na dziadkw dziecka? .............................................................................................
52. W jakiej sytuacji moe doj do zweryfikowania wysokoci
orzeczonych alimentw? ........................................................................................

54
54

VIII

46

51
52
53

56
56
57
58

Spis treci

Codziennik prawny

53. W jaki sposb mona dochodzi wykonania zasdzonych alimentw? ..............

54. Jakie sankcje gro za niepacenie zasdzonych alimentw? ............................
55. W jaki sposb realizowana jest pomoc spoeczna na rzecz dziecka i rodziny? ....

58
60
61

5. Maestwo...............................................................................................................
56. W jaki sposb prawo definiuje maestwo? ......................................................
57. W jaki sposb zawiera si maestwo? ............................................................
58. Jakie prawa i obowizki wynikaj z zawarcia maestwa? ...............................
59. W jaki sposb prawo reguluje sytuacj majtkow maonkw? ........................

62
62
62
64
64

5.1. Separacja ................................................................................................................

60. Co to jest separacja? ..........................................................................................
61. Jakie s przesanki orzeczenia separacji? ..........................................................
62. Jakie skutki prawne wywouje orzeczenie separacji? .........................................
63. Jakie skutki powoduje orzeczenie separacji wobec wadzy rodzicielskiej? .........
64. Jakie skutki prawne wywouje zniesienie separacji? .........................................

66
67
67
68
68
69

5.2. Rozwd ..................................................................................................................

65. Co to jest rozwd? .............................................................................................
66. Jakie s przesanki orzeczenia rozwodu?...........................................................
67. Jakie skutki prawne wywouje orzeczenie rozwodu? .........................................

70
70
71
71

6. Zwizki partnerskie ..................................................................................................

68. Co to jest zwizek nieformalny? ........................................................................
69. Jak prawo reguluje stosunki majtkowe osb pozostajcych w zwizku
nieformalnym? .......................................................................................................
70. Czy osoby pozostajce w zwizku nieformalnym mog dziedziczy po sobie? ....
71. Czy s prawne regulacje zwizkw osb tej samej pci? .....................................

72
73

7. Przemoc w rodzinie ..................................................................................................

72. Jak prawo odnosi si do przemocy w rodzinie?..................................................
73. Czy wszystkie przejawy przemocy w rodzinie wyczerpuj si
w definicji przestpstwa zncania? .........................................................................
74. Co naley zrobi, gdy staniemy si ofiarami lub jestemy wiadkami
zncania? ...............................................................................................................
75. Do kogo mona si zwrci w przypadku zetknicia si z przemoc
w rodzinie? ............................................................................................................
76. Czego mona wymaga od Policji i innych instytucji w przypadku
zawiadomienia o przypadku zncania? ...................................................................
77. Jakiej pomocy spoecznej moe oczekiwa osoba dotknita przemoc
w rodzinie? ............................................................................................................
78. Jakiej pomocy zdrowotnej moe oczekiwa osoba dotknita przemoc
w rodzinie? ............................................................................................................
79. Co robi, kiedy zncanie trwa, mimo zawiadomienia o zncaniu waciwych
organw wadzy publicznej? ...................................................................................
80. Jak zareagowa, gdy zncaniu towarzysz inne, negatywne zachowania
sprawcy?.................................................................................................................
81. Na czym polega interwencja kryzysowa? ...........................................................

76
76

73
75
75

77
78
79
81
82
84
85
86
86

III. Edukacja .................................................................................................................. 89

1. obki i przedszkole ............................................................................................... 90
82. Od kiedy nastpuje objcie obowizkiem przedszkolnym?................................. 90

IX

Codziennik prawny

Spis treci

2. Szkoa .....................................................................................................................
83. Na czym polega obowizek szkolny? .................................................................
84. Jakie s podstawowe prawa i obowizki uczniw?.............................................
85. Czy penoletni ucze moe sam usprawiedliwia nieobecno w szkole? ...........
86. Co zobowizane s zapewnia uczniom szkoy i inne placwki owiatowe? .......
87. Kto i kiedy moe zoy egzamin maturalny?.....................................................
88. Czy mona poprawia wynik egzaminu maturalnego?.......................................

91
91
92
93
94
95
96

3. Studia ........................................................................................................................ 97
89. Jaki jest tryb ubiegania si o przyjcie na studia w publicznej szkole wyszej? ... 97
90. Czy dopuszczalne jest pobieranie opat za studia? ............................................ 98
91. Jakie formy pomocy finansowej dla studentw przewiduje prawo? ................... 99
92. Jakie uprawnienia przysuguj doktorantom? ................................................... 100
IV. Udzia w yciu spoecznym i politycznym ............................................................. 103
93. Na czym polega wolno zgromadze?.............................................................. 104
94. Czemu su fundacje, stowarzyszenia i partie polityczne? ................................ 105
95. Jak zaoy fundacj, stowarzyszenie lub parti polityczn? .............................. 106
96. Jak realizuje si wolno sumienia i wyznania? ................................................. 109
97. Kto ma prawo do udziau w wyborach i referendum? Na czym polega czynne
i bierne prawo wyborcze? ....................................................................................... 110
98. Jakie sprawy mog rozstrzyga obywatele w referendum? ................................ 112
99. Czemu suy prawo obywateli do wniesienia projektu ustawy
lub zoenia wniosku o zarzdzenie referendum? ................................................... 113
100. W jaki sposb obywatele mog odwoa organy gminy? .................................. 113
101. Jak realizuje si prawo do informacji publicznej? ............................................ 114
V. Obywatel przed organami pastwa ......................................................................... 117
1. Postpowanie administracyjne ................................................................................ 117
102. W jaki sposb dorcza si pisma urzdowe w postpowaniu
administracyjnym? ................................................................................................. 118
103. W jaki sposb dorcza si pisma w postpowaniu
przed sdem administracyjnym? ............................................................................ 119
104. Kiedy przysuguje odwoanie od decyzji organu administracyjnego? ............... 120
105. Kiedy przysuguje zaalenie w postpowaniu administracyjnym? .................... 121
106. W jakiej sytuacji mona wnie skarg na organ administracyjny? ................... 121
107. W jakiej sytuacji mona wnie skarg na bezczynno organu administracji? . 122
108. Co moe by powodem do wniesienia skargi do sdu administracyjnego? ....... 123
109. W jaki sposb mona zaskary orzeczenie sdu administracyjnego? .............. 124
110. Kiedy przysuguje zaalenie do Naczelnego Sdu Administracyjnego?............. 124
111. Co to jest skarga kasacyjna do Naczelnego Sdu Administracyjnego? .............. 125
2. Postpowanie przed sdami powszechnymi ........................................................... 126
112. Jakie s wymogi formalne kadego pisma procesowego
w postpowaniu cywilnym? .................................................................................... 126
113. W jaki sposb dorcza si pisma urzdowe w postpowaniu sdowym? .......... 127
114. Jakie s konsekwencje prawne odmowy przyjcia przesyki? ........................... 129
115. Czemu suy ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu? .... 129
116. Jakie obowizki stron postpowania sdowego wi si ze zmian miejsca
zamieszkania? ........................................................................................................ 130
117. Co mona zrobi, gdy termin dokonania danej czynnoci procesowej upyn? 131
118. Czy mona zaskary odrzucenie wniosku o przywrcenie terminu? .............. 132

Spis treci

Codziennik prawny

3. Zaskaranie orzecze sdowych ............................................................................ 133

119. Co oznacza dwuinstancyjno postpowania sdowego? ................................. 134
120. Jakie rodki zaskarania orzecze sdowych przewiduje prawo? .................... 134
121. W jakich sytuacjach mona wnie apelacj? ................................................... 135
122. Czy wniesienie apelacji podlega opacie? ........................................................ 136
123. W jaki sposb wnosi si apelacj? .................................................................... 136
124. Jakie wymogi formalne powinna spenia apelacja? ........................................ 137
125. W jakich sytuacjach mona wnie zaalenie? ................................................. 138
126. W jakich okolicznociach mona wnie sprzeciw od wyroku zaocznego? ....... 140
127. Jakie s warunki wnoszenia zarzutw od nakazu zapaty w postpowaniu
nakazowym?........................................................................................................... 140
128. Jakie s warunki wnoszenia sprzeciwu od nakazu zapaty w postpowaniu
upominawczym?..................................................................................................... 141
129. W jaki sposb mona wnie skarg na orzeczenie referendarza? .................... 142
130. Na czym polega wznowienie postpowania sdowego? ................................... 143
4. Sdowe postpowanie egzekucyjne ....................................................................... 147
131. Kiedy mona wszcz postpowanie egzekucyjne? .......................................... 148
132. Jakie s rodzaje egzekucji? .............................................................................. 149
133. Czy istnieje moliwo ograniczenia egzekucji?............................................... 150
134. Czy mona zaskary czynnoci komornika? ................................................... 151
135. Na czym polega powdztwo przeciwegzekucyjne? .......................................... 152
136. Kiedy moe doj do umorzenia postpowania egzekucyjnego?....................... 153
VI. Obowizki obywateli .............................................................................................. 155
1. Obowizek obrony Rzeczypospolitej ....................................................................... 155
137. Na czym polega rejestracja? ............................................................................ 156
138. Na czym polega obowizek kwalifikacji wojskowej? ........................................ 156
139. Co naley zrobi w przypadku niestawienia si do kwalifikacji wojskowej? ..... 157
140. Czy sub wojskow mog peni kobiety? ..................................................... 157
141. Jak naley zachowa si w przypadku zagubienia wojskowego dokumentu
osobistego? ............................................................................................................. 158
142. W jaki sposb przebiega postpowanie przed komisj lekarsk? ...................... 158
143. Czy od orzeczenia powiatowej komisji lekarskiej przysuguje odwoanie? ....... 158
144. Czy istnieje moliwo zmiany kategorii ustalonej zdolnoci do czynnej
suby wojskowej? .................................................................................................. 159
145. Czy mona nie zgosi si do kwalifikacji wojskowej? ...................................... 159
146. Czy mona zosta onierzem kontraktowym (zawodowym), posiadajc
podwjne obywatelstwo? ........................................................................................ 160
147. Jakie warunki naley spenia, aby ubiega si o przyjcie do suby
wojskowej? ............................................................................................................. 160
148. Czy obywatel polski moe peni sub wojskow w armii innego pastwa? ... 161
149. Czy onierz kontraktowy moe uzyska prawa emerytalne? ........................... 161
150. W jaki sposb mona zwolni si ze suby terminowej? .................................. 161
2. Obowizki w czasie stanw nadzwyczajnych .......................................................... 162
151. Co to s stany nadzwyczajne? .......................................................................... 162
152. Jakie ograniczenia dla obywateli przynosi wprowadzenie stanu
nadzwyczajnego?.................................................................................................... 163

XI

Codziennik prawny

Spis treci

VII. Pacenie podatkw................................................................................................. 165

153. Co to jest podatek? ......................................................................................... 166
154. Co to jest NIP? ................................................................................................. 167
155. Co to jest podatek dochodowy od osb fizycznych? ......................................... 167
156. Na czym polega moliwo wsplnego opodatkowania maonkw
podatkiem dochodowym od osb fizycznych? ........................................................ 169
157. Na czym polega rozliczenie podatku dochodowego od osb fizycznych
przez osoby samotnie wychowujce dzieci? ............................................................ 170
158. Co to jest podatek od czynnoci cywilnoprawnych? ........................................ 171
159. W jaki sposb jest opodatkowana umowa sprzeday? ...................................... 172
160. W jaki sposb jest opodatkowana umowa poyczki? ........................................ 173
161. Co to jest podatek od nieruchomoci? ............................................................. 174
162. Co to jest podatek od spadkw i darowizn?...................................................... 176
163. Co to jest opata abonamentowa? .................................................................... 177
VIII. Praca ..................................................................................................................... 179
164. Na co warto zwrci uwag przed rozpoczciem kariery zawodowej? ............. 179
165. Gdzie szuka pomocy w sprawie zatrudnienia? .............................................. 181
166. Co to s agencje zatrudnienia? ........................................................................ 181
1. Stosunek pracy ......................................................................................................... 183
167. Kto to jest pracodawca? ................................................................................... 183
168. Na czym polega rwne traktowanie w zatrudnieniu? ....................................... 183
169. W jaki sposb nawizuje si stosunek pracy? .................................................. 186
170. Jakie rodzaje umw o prac przewiduje polskie prawo? .................................. 187
171. Na czym polega zatrudnianie pracownikw w formie telepracy? ..................... 188
172. Na czym polega nawizanie stosunku pracy na podstawie powoania? ............ 190
173. Na czym polega nawizanie stosunku pracy na podstawie wyboru?................. 191
174. Na czym polega nawizanie stosunku pracy na podstawie mianowania? ......... 191
175. Na czym polega nawizanie stosunku pracy na podstawie spdzielczej
umowy o pracy?...................................................................................................... 192
176. W jaki sposb okrelane s warunki rozwizania umowy o prac
za wypowiedzeniem? .............................................................................................. 192
177. W jaki sposb okrelone s warunki rozwizania umowy o prac
bez wypowiedzenia? .............................................................................................. 193
178. Co zrobi w przypadku niezgodnego z prawem wypowiedzenia
lub rozwizania umowy o prac? ........................................................................... 194
179. Czy w okresie wypowiedzenia pracownikowi przysuguje zwolnienie
na poszukiwanie pracy? .......................................................................................... 195
2. Wynagrodzenie za prac .......................................................................................... 196
180. Wedug jakich zasad okrela si kryteria wynagradzania? .............................. 196
181. Kiedy pracodawca ma obowizek wydania regulaminu wynagradzania? ......... 197
182. W jakim terminie pracodawca powinien dokonywa wypaty wynagrodzenia? 197
183. Na jakich zasadach pracodawca moe dokonywa potrce z wynagrodzenia
za prac? ................................................................................................................ 198
184. Jakie sdy rozstrzygaj spory ze stosunku pracy? ........................................... 199
185. Jakie s koszty postpowania przed sdem pracy? .......................................... 200
186. Jakie zasady dotyczce czasu pracy okrela polskie prawo? ............................. 200
187. Jakie s zasady dotyczce pracy w godzinach nadliczbowych? ........................ 201
188. Jakie s zasady urlopw pracowniczych? ........................................................ 202

XII

Spis treci

Codziennik prawny

3. Obowizki pracodawcw i pracownikw ................................................................ 204

189. Jakie obowizki ci na pracodawcy? ........................................................... 204
190. Co to jest mobbing? ......................................................................................... 205
191. Co to jest wiadectwo pracy? .......................................................................... 206
192. Jakie obowizki ci na pracowniku? ........................................................... 206
193. Na czym polega odpowiedzialno porzdkowa pracownikw? ....................... 207
194. Jakie uprawnienia zwizane z rodzicielstwem przysuguj pracownikom? ...... 207
195. Kiedy i w jakim wymiarze przysuguje urlop macierzyski bd ojcowski? ...... 209
196. Kiedy i w jakim wymiarze przysuguje urlop okolicznociowy
z tytuu urodzenia si dziecka? ............................................................................... 210
197. Kiedy i w jakim wymiarze przysuguje urlop wychowawczy? ........................... 211
198. Czy pracodawca ma obowizek wysa pracownika na szkolenie? ................... 212
199. Co to jest samozatrudnienie? .......................................................................... 212
200. Kiedy i w jakiej wysokoci przysuguje odprawa pomiertna? .......................... 213
4. Zatrudnienie za granic ........................................................................................... 214
201. Jak szuka zatrudnienia za granic?................................................................ 214
202. O czym warto pamita, podejmujc prac za granic? ................................... 215
5. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe ............................................................... 217
203. Co to jest wypadek przy pracy? ....................................................................... 217
204. Co to jest choroba zawodowa? ........................................................................ 219
205. Jakie wiadczenia przysuguj z tytuu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej? ........................................................................................ 219
206. Jakie s zasady ubiegania si o wiadczenia z tytuu wypadku przy pracy
lub choroby zawodowej? ........................................................................................ 221
6. Bezrobocie ............................................................................................................... 222
207. Kto to jest bezrobotny? .................................................................................... 222
208. Kiedy przysuguje zasiek dla bezrobotnych? ................................................... 224
209. W jaki sposb ustala si wysoko zasiku dla bezrobotnych? .......................... 225
IX. wiadczenia spoeczne ........................................................................................... 227
1. System ubezpiecze spoecznych ............................................................................ 227
210. Kto podlega obowizkowo ubezpieczeniom emerytalno-rentowym? ............... 228
211. Czy mona podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu dobrowolnie? ..... 228
212. Kto podlega obowizkowo ubezpieczeniu wypadkowemu?.............................. 229
213. Kto podlega ubezpieczeniu chorobowemu? .................................................... 229
214. Kto finansuje skadki na ubezpieczenia spoeczne?.......................................... 230
215. Jakie s zasady opacania skadek na ubezpieczenia spoeczne? ...................... 230
214. Jakie s konsekwencje nieopacania skadek? ................................................. 231
2. wiadczenia przysugujce z tytuu choroby .......................................................... 232
217. Komu przysuguje zasiek chorobowy? ............................................................ 233
218. Kiedy przysuguje wiadczenie rehabilitacyjne? .............................................. 235
219. Komu przysuguje zasiek wyrwnawczy? ....................................................... 235
220. Komu przysuguje zasiek macierzyski? ......................................................... 235
221. Jakie s zasady przyznawania zasiku macierzyskiego? ................................. 237
222. Komu przysuguje zasiek opiekuczy? ........................................................... 239
223. Jakie s zasady przyznawania zasiku opiekuczego? ..................................... 239
224. Jaka jest podstawa wymiaru zasikw pieninych z ubezpieczenia
chorobowego? ........................................................................................................ 241

XIII

Codziennik prawny

Spis treci

3. Pomoc spoeczna ...................................................................................................... 241

225. Kto i kiedy ma prawo ubiegania si o pomoc spoeczn? .................................. 242
226. Jakie s formy pomocy spoecznej? ................................................................ 243
227. Co to jest wiadczenie z funduszu alimentacyjnego? ....................................... 245
228. Komu przysuguje wiadczenie z funduszu alimentacyjnego? .......................... 245
229. W jaki sposb przyznaje si i wypaca wiadczenie z funduszu
alimentacyjnego? ................................................................................................... 246
4. wiadczenia rodzinne ............................................................................................. 248
230. Jakie s formy oraz komu przysuguj wiadczenia rodzinne? ......................... 248
231. Kto i kiedy ma prawo ubiegania si o zasiek rodzinny? ................................... 249
232. Kto ma prawo do zasiku rodzinnego i dodatkw? .......................................... 250
233. Co to jest dodatek z tytuu urodzenia dziecka? ................................................ 251
234. Co to jest dodatek z tytuu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania
z urlopu wychowawczego? ..................................................................................... 251
235. Co to jest dodatek z tytuu samotnego wychowywania dziecka? ...................... 252
236. Co to jest dodatek z tytuu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej? . 252
237. Co to jest dodatek z tytuu ksztacenia i rehabilitacji dziecka? ......................... 253
238. Co to jest dodatek z tytuu podjcia przez dziecko nauki w szkole
poza miejscem zamieszkania? ................................................................................. 253
239. Co to jest dodatek z tytuu rozpoczcia roku szkolnego? .................................. 254
240. Co to jest jednorazowa zapomoga z tytuu urodzenia si dziecka? ................... 254
241. Co to jest zasiek pielgnacyjny? ..................................................................... 255
242. Co to jest wiadczenie pielgnacyjne? ............................................................. 255
243. Kto i kiedy ma prawo ubiegania si o wiadczenia rodzinne? .......................... 256
5. Emerytury i renty...................................................................................................... 258
244. Kiedy przysuguje wiadczenie emerytalno-rentowe? ..................................... 258
245. Od czego zaley wysoko wiadczenia emerytalnego? ................................... 259
246. Na czym polega obowizek zawarcia umowy z otwartym funduszem
emerytalnym?......................................................................................................... 260
247. Jakie s konsekwencje niezawarcia umowy z otwartym funduszem
emerytalnym?......................................................................................................... 260
248. Kiedy przysuguje renta z tytuu niezdolnoci do pracy? ................................. 261
249. Co to jest niezdolno do pracy? ...................................................................... 262
250. Kiedy przysuguje renta? ................................................................................ 262
251. Jakie s rodzaje rent z tytuu niezdolnoci do pracy? ....................................... 263
252. W jaki sposb ustala si wysoko renty z tytuu niezdolnoci do pracy? .......... 264
253. W jaki sposb ustala si niezdolno do pracy do celw rentowych? ................ 264
254. Co to jest renta rodzinna? ............................................................................... 265
255. W jaki sposb ustala si wysoko renty rodzinnej? ........................................ 266
256. Co to jest renta socjalna? ................................................................................ 267
257. W jaki sposb ustala si wysoko renty socjalnej? .......................................... 269
258. Kiedy dochodzi do zawieszenia prawa do wiadcze emerytalnych
i rentowych? ........................................................................................................... 269
6. Ubezpieczenie spoeczne w Unii Europejskiej......................................................... 270
259. W jakich krajach mona korzysta z zasad koordynacji systemw
zabezpieczenia spoecznego? .................................................................................. 270
260. Na czym polega koordynacja systemw zabezpieczenia spoecznego? ............ 271
261. W jakim kraju jest ubezpieczona osoba dziaajca na terenie UE? .................... 272

XIV

Spis treci

Codziennik prawny

262. Jakie wiadczenia podlegaj koordynacji? .......................................................

263. W jaki sposb ustala si rent z tytuu niezdolnoci do pracy? .........................
264. W jaki sposb ustala si wiadczenia emerytalne? ...........................................
265. W jaki sposb ustala si wiadczenia z tytuu wypadkw przy pracy
i chorb zawodowych?............................................................................................
266. W jaki sposb ustala si rent rodzinn?..........................................................
267. W jaki sposb ustala si wiadczenia z tytuu choroby i macierzystwa?..........
268. W jaki sposb ustala si wiadczenia rodzinne? ...............................................
269. W jaki sposb ustala si zasiek pogrzebowy? ..................................................
270. W jaki sposb ustala si wiadczenia medyczne? .............................................
271. Jakie s zasady wypaty wiadcze z tytuu ubezpieczenia spoecznego? ........

274
275
276
277
277
278
279
280
280
281

X. ZDROWIE .................................................................................................................. 283

1. Ubezpieczenie zdrowotne ........................................................................................ 284
272. Na czym polega prawo do ochrony zdrowia? ................................................... 284
273. Co si dzieje w przypadku nieuiszczania skadki na ubezpieczenie
zdrowotne? ............................................................................................................. 286
274. Jak wyglda prawo do opieki zdrowotnej czonkw rodziny osoby
ubezpieczonej? ....................................................................................................... 286
2. Prawa pacjenta i ich ochrona ................................................................................... 287
275. Gdzie szuka informacji o prawach pacjenta? ................................................. 287
276. Gdzie moe kierowa skargi w przypadku ograniczenia lub naruszenia
praw pacjenta? ....................................................................................................... 288
3. Prawa kobiet w ciy i kobiety rodzcej ................................................................. 290
277. Na czym polega szczeglna ochrona zdrowia kobiet w ciy? .......................... 290
278. Rodzi po ludzku podstawowe prawo kobiety rodzcej .............................. 291
4. Przeszczepy............................................................................................................... 292
279. Jakie s podstawowe zasady pobierania narzdw? ........................................ 293
280. Czy pobranie organw od zmarego wymaga zgody? ....................................... 294
XI. Gdy zawieramy umowy .......................................................................................... 295
281. Co reguluje prawo cywilne? ............................................................................ 296
282. Co warto wiedzie, zawierajc umowy? .......................................................... 297
283. Kto to jest konsument? .................................................................................... 299
284. Co to s umowy konsumenckie? ...................................................................... 299
285. Co to jest sprzeda konsumencka? .................................................................. 300
286. Czy konsumentom przysuguje rkojmia za wady fizyczne
rzeczy sprzedanej? ................................................................................................. 301
287. W jaki sposb prawo okrela zasady odpowiedzialnoci za niezgodno
z umow towarw konsumpcyjnych? ..................................................................... 302
288. W jaki sposb prawo okrela zasady odpowiedzialnoci z tytuu rkojmi
za wady fizyczne rzeczy sprzedanej w przypadku umw, ktre
nie s umowami konsumenckimi? .......................................................................... 304
289. Czy konsumentowi przysuguje gwarancja na towar konsumpcyjny? ............... 306
290. Na czym polega odpowiedzialno z tytuu gwarancji jakoci za wady
towarw niekonsumpcyjnych? ............................................................................... 307
291. Na czym polega umowa zawierana poza lokalem przedsibiorcy? ................... 308
292. Na czym polega umowa zawierana na odlego oraz drog elektroniczn? ..... 308
293. Co to jest kredyt konsumencki? ...................................................................... 309

XV

Codziennik prawny

Spis treci

294. Gdzie mona si uda po pomoc w ochronie swoich praw konsumenta? .........
295. Co to jest weksel i jakie skutki wi si z jego podpisaniem? .........................
296. Jakie s skutki upywu terminu przedawnienia roszczenia? ............................
297. Co to jest upado konsumencka? ..................................................................

310
312
314
315

XII. Mieszkanie ............................................................................................................. 317

1. Mieszkania i lokatorzy ............................................................................................. 318
298. Jakie obowizki ci na wadzach publicznych w zakresie zaspokajania
potrzeb mieszkaniowych obywateli? ....................................................................... 318
299. Co to jest odrbna wasno lokalu? ............................................................... 319
300. W jaki sposb powstaje odrbna wasno lokalu? .......................................... 320
301. Co to jest samodzielny lokal mieszkalny? ........................................................ 320
302. Co to jest wsplnota mieszkaniowa? ............................................................... 321
303. W jaki sposb prawo definiuje nieruchomo wspln? ................................... 322
304. Jakie prawa i obowizki przysuguj wacicielowi lokalu?.............................. 322
305. Jakie s zasady zarzdu nieruchomoci wspln?.......................................... 323
306. Na czym polega uczestniczenie w kosztach zarzdu nieruchomoci
wspln? ................................................................................................................ 324
307. W jaki sposb ustala si zaliczki na pokrycie kosztw zarzdu
nieruchomoci? .................................................................................................... 325
308. Jakie mog by konsekwencje dugotrwaego zalegania z zapat
nalenych opat? ..................................................................................................... 325
309. Kto jest uprawniony do zaskarania uchwa wacicieli lokali? ........................ 326
310. Jakie rodki prawne chroni przed uciliwym ssiadem? ............................... 326
2. Prawo odrbnej wasnoci lokalu w spdzielni mieszkaniowej ........................... 327
311. W jaki sposb nabywa si prawo odrbnej wasnoci lokalu
w spdzielni mieszkaniowej? ................................................................................. 328
312. Jakie prawa i obowizki posiada waciciel lokalu w spdzielni
mieszkaniowej? ...................................................................................................... 328
313. Kiedy nastpuje utrata prawa odrbnej wasnoci lokalu w spdzielni
mieszkaniowej? ...................................................................................................... 330
3. Najem ....................................................................................................................... 331
314. Jakie s gwne zasady dotyczce umowy najmu? ........................................... 331
315. W jaki sposb przepisy prawa odnosz si do zawarcia umowy najmu? ........... 332
316. Jak mona uregulowa czas trwania umowy najmu? ....................................... 332
317. Jakie s prawa i obowizki wynajmujcego i najemcy? .................................... 333
318. Czemu suy kaucja w przypadku umowy najmu? .......................................... 334
319. W jaki sposb prawo ksztatuje obowizki najemcy i wynajmujcego
w zakresie remontw i napraw? .............................................................................. 334
320. Czy podnajem wymaga zgody wynajmujcego? ............................................... 336
321. W jaki sposb prawo ksztatuje kwesti czynszu i opat zwizanych
z uytkowanym lokalem? ........................................................................................ 336
322. Czy tylko najemca ponosi odpowiedzialno za pacenie czynszu?................... 337
323. W jaki sposb ustala si wysoko czynszu?..................................................... 338
324. W jaki sposb prawo odnosi si do podwyek wysokoci czynszu? ................... 338
325. Jakie uprawnienia przysuguj lokatorowi w przypadku podwyki czynszu? ... 340
326. Kiedy nastpuje ustanie stosunku najmu?........................................................ 340
327. Co mona zrobi, gdy wynajmujcy nie wywizuje si ze swoich obowizkw? 341

XVI

Spis treci

Codziennik prawny

4. Rozwd i separacja a majtkowe kwestie mieszkaniowe ....................................... 341

328. Jakie skutki prawne wywiera rozwd na wsplnie zajmowane mieszkanie? ... 342
329. Co dzieje si po rozwodzie ze wsplnym prawem najmu mieszkania?.............. 344
330. W jaki sposb wpywa rozwd na dotychczasowe wsplne spdzielcze
lokatorskie prawo do lokalu .................................................................................... 344
331. W jaki sposb rozwd wpywa na dotychczasowe spdzielcze wasnociowe
prawo do lokalu? .................................................................................................... 346
332. W jaki sposb separacja wpywa na dotychczasowe wsplne prawo
do mieszkania? ....................................................................................................... 346
333. Jak prawo reguluje sprawy mieszkaniowe w zwizkach nieformalnych?.......... 348
5. Utrata uprawnie do mieszkania ............................................................................. 350
334. Kiedy moe doj do utraty prawa do dalszego zajmowania mieszkania
w przypadku najmu? .............................................................................................. 350
335. Kto moe wystpi o rozwizanie umowy najmu przez sd? ............................ 352
336. Kiedy wygasa umowa najmu?.......................................................................... 353
337. Kiedy dochodzi do utraty prawa do lokalu w spdzielni mieszkaniowej? ........ 353
338. Co to jest dodatek mieszkaniowy i komu przysuguje? .................................... 354
339. W jaki sposb mona ubiega si o przyznanie dodatku mieszkaniowego? ..... 354
6. Eksmisja .................................................................................................................... 355
340. Co lokator powinien wiedzie o eksmisji?........................................................ 355
341. Co o eksmisji powinien wiedzie eksmitujcy? ................................................ 358
342. Jakie okolicznoci stanowi podstaw do eksmisji maonka? ......................... 360
7. Zameldowanie .......................................................................................................... 362
343. Co to jest meldunek? ....................................................................................... 362
XIII. Komunikacja, sport i turystyka ............................................................................ 365
344. Jak nabywa si uprawnienie do prowadzenia roweru
i pojazdw mechanicznych?.................................................................................... 366
345. Jakie uprawnienia s wymagane do kierowania quadem? ............................... 367
346. W jaki sposb zarejestrowa i wyrejestrowa samochd?................................. 368
347. Komu przysuguj bezpatne przejazdy komunikacj krajow? ....................... 369
348. Komu przysuguj bezpatne przejazdy komunikacj miejsk? ........................ 370
349. Komu przysuguj ulgi w przejazdach komunikacj krajow? .......................... 371
350. Komu przysuguj ulgi w przejazdach komunikacj miejsk? ......................... 374
351. W jakim celu i jak zakada si klub sportowy, w tym uczniowski
klub sportowy? ....................................................................................................... 375
352. Jakie dokumenty naley posiada, idc na imprez masow? ......................... 376
353. Jakie uprawnienia w trakcie trwania imprezy masowej (imprezy sportowej)
posiadaj suby porzdkowe i informacyjne? ......................................................... 376
354. Jakie s obowizki uczestnika imprezy masowej (imprezy sportowej)? ........... 377
355. Kiedy osoba niepenosprawna moe uzyska stypendium sportowe? ............... 378
356. Czy alpinista ma obowizek si ubezpieczy? .................................................. 379
357. Jakie wymogi naley speni, aby uprawia alpinizm jaskiniowy? ................... 380
358. Jakie kwalifikacje s wymagane do uprawiania petwonurkowania? ............... 381
359. Jakie dziaania naley podj w przypadku utraty dokumentu tosamoci
podczas wyjazdu za granic? .................................................................................. 382
360. Jakie prawa przysuguj obywatelowi polskiemu w przypadku zatrzymania
lub tymczasowego aresztowania za granic? .......................................................... 384

XVII

Codziennik prawny

Spis treci

361. Czy wyjedajc za granic obywatel polski powinien si ubezpieczy ? .........

362. Dodatkowe ubezpieczenia, ktre warto rozway przy wyjazdach za granic: .
363. Jakie dziaania podejmowane s przez polsk placwk dyplomatycznokonsularn w przypadku mierci lub choroby obywatela polskiego za granic ? ......
364. Jakie uprawnienia ma konsument w sytuacji upadku biura podry? ..............
365. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku odwoania/opnienia
odlotu samolotu? ....................................................................................................
366. Jakie uprawnienia ma konsument w przypadku zgubienia/zniszczenia
bagau w transporcie lotniczym? ............................................................................

385
385
386
387
388
390

XIV. Dziaalno gospodarcza ...................................................................................... 393

367. W jakich formach mona prowadzi dziaalno gospodarcz?........................ 394
368. Jak rejestruje si prowadzenie dziaalnoci gospodarczej
przez osoby fizyczne? ............................................................................................. 394
369. Co to jest REGON? .......................................................................................... 395
370. Jakie obowizki wi si z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej? ........... 395
371. Czym charakteryzuj si spki prawa handlowego? ....................................... 396
XV. Odpowiedzialno cywilna .................................................................................... 399
372. Na czym polega odpowiedzialno deliktowa? ................................................ 400
373. Czemu suy ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej? .......................... 401
374. Na czym polega ubezpieczenie od odpowiedzialnoci cywilnej posiadaczy
pojazdw mechanicznych? ..................................................................................... 401
375. W jaki sposb przepisy prawne reguluj obowizki wacicieli psw? .............. 403
376. Jak prawo reguluje zasady ponoszenia odpowiedzialnoci przez organy
wadzy publicznej? ................................................................................................. 404
XVI. Odpowiedzialno karna i dyscyplinarna ............................................................ 407
1. Uwagi oglne ............................................................................................................ 408
377. Co to jest przestpstwo? .................................................................................. 408
378. Od jakiego wieku ponosi si odpowiedzialno karn? .................................... 409
379. Jakie kary i rodki karne moe orzec sd? ...................................................... 410
380. Na czym polega kara grzywny? ....................................................................... 411
381. Na czym polega kara ograniczenia wolnoci? .................................................. 411
382. Na czym polega kara pozbawienia wolnoci?................................................... 412
383. Na czym polega pozbawienie praw publicznych?............................................. 412
384. W jakiej sytuacji sd moe orzec zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania
zawodu lub prowadzenia okrelonej dziaalnoci? .................................................. 412
385. Na czym polega zakaz prowadzenia dziaalnoci zwizanej z wychowaniem,
leczeniem, edukacj maoletnich lub opiek nad nimi? ........................................... 413
386. W jakiej sytuacji sd moe orzec obowizek powstrzymania si od przebywania
w okrelonych rodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania si z okrelonymi
osobami, zakaz opuszczania miejsca pobytu bez zgody sdu? ................................. 413
387. W jakiej sytuacji sd moe orzec zakaz prowadzenia pojazdw?...................... 414
388. W jakiej sytuacji sd orzeka przepadek przedmiotw? ..................................... 414
389. W jakiej sytuacji sd moe orzec o obowizku naprawienia szkody? ................ 415
390. Co to jest nawizka?........................................................................................ 415
391. W jakiej sytuacji sd moe orzec wiadczenie pienine? ................................ 416
392. W jakiej sytuacji sd moe orzec o podaniu wyroku do publicznej wiadomoci? 416
393. Na czym polega warunkowe umorzenie postpowania karnego? ..................... 417

XVIII

Spis treci

Codziennik prawny

394. Na czym polega warunkowe zawieszenie wykonania kary? .............................

395. Jakie okolicznoci musi uwzgldni sd orzekajc kar?..................................
396. W jakiej sytuacji sd moe zastosowa nadzwyczajne zagodzenie kary? .........
397. Czy oskarony moe mie wpyw na wysoko kary?.......................................
398. Na czym polega ugoda z prokuratorem w kwestii wymiaru kary? ....................
399. Na czym polega dobrowolne poddanie si karze na rozprawie? .......................
400. W jakiej sytuacji nastpuje wyczenie odpowiedzialnoci karnej? ..................
401. Co to jest obrona konieczna? ...........................................................................
402. Co to jest stan wyszej koniecznoci? ..............................................................
403. Czy osoba niepoczytalna lub osoba majca ograniczon poczytalno moe
popeni przestpstwo?...........................................................................................
404. Czy w Polsce mona by sdzonym za przestpstwo popenione za granic? ...

417
418
419
420
420
421
421
422
422
423
423

2. Omwienie wybranych przestpstw uregulowanych w Kodeksie karnym ............ 425

405. Jak kodeks opisuje przestpstwo spowodowania wypadku drogowego? .......... 425
406. Jak kodeks opisuje przestpstwo prowadzenia pojazdu w stanie nietrzewoci? 426
407. Jak kodeks opisuje przestpstwo zabjstwa? ................................................... 426
408. Jak kodeks opisuje przestpstwo uszkodzenia ciaa? ....................................... 427
409. Jak kodeks opisuje przestpstwo nieudzielenia pomocy .................................. 427
410. Jak kodeks opisuje przestpstwo udziau w bjce lub pobiciu? ........................ 428
411. Jak kodeks opisuje przestpstwo kradziey? .................................................... 428
412. Jak kodeks opisuje przestpstwo kradziey z wamaniem? .............................. 428
413. Jak kodeks opisuje przestpstwo rozboju? ....................................................... 429
414. Jak kodeks opisuje przestpstwo faszerstwa dokumentw? ............................ 429
415. Jak kodeks opisuje przestpstwo uywania nielegalnego oprogramowania
komputerowego? .................................................................................................... 430
416. Jak kodeks opisuje przestpstwo groby karalnej? ........................................... 430
417. Jak kodeks opisuje przestpstwo zgwacenia? ................................................. 431
418. Jak kodeks opisuje przestpstwo prezentowania treci pornograficznych?....... 431
3. Pokrzywdzony .......................................................................................................... 432
419. Kto to jest pokrzywdzony?............................................................................... 432
420. Jakie prawa przysuguj pokrzywdzonemu w postpowaniu
przygotowawczym? ................................................................................................ 432
421. Jakie prawa przysuguj pokrzywdzonemu w postpowaniu sdowym? .......... 434
422. Jakie s pozasdowe procedury, z ktrych moe skorzysta pokrzywdzony? ... 435
423. Czy pokrzywdzony przestpstwem moe otrzyma wsparcie finansowe
od innych podmiotw ni sprawca przestpstwa?.................................................... 438
4. wiadek .................................................................................................................... 440
424. Kto to jest wiadek?......................................................................................... 440
425. Jakie s obowizki i prawa wiadka? .............................................................. 441
5. Oskarony ................................................................................................................. 442
426. Kto to jest oskarony? ..................................................................................... 442
427. Jakie s podstawowe gwarancje procesowe oskaronego? ............................... 442
428. Jakie inne prawa przysuguj oskaronemu? ................................................... 443
429. Jakie s obowizki oskaronego? .................................................................... 444
430. Kto i w jakich okolicznociach moe dokona zatrzymania? ............................ 445
431. Na czym polega tymczasowe aresztowanie? .................................................... 445
432. Na czym polega moliwo porczenia majtkowego lub osobistego? .............. 446

XIX