Ook te vinden op www.dominguez.nI.

Formulekaart Wiskunde havo/vwo

Vierkantsvergelijking
Als a 0 en b ac
2
4 0 , dan worden de oplossingen van de vierkantsvergelijking
ax bx c
2
0 + + =
gegeven door
x
b b ac
a
1 2
2
4
2
,
=


Machten en logaritmen
a a a
p q p q
=
+


( ) a > 0
( ) a a
p q pq
=

( ) a > 0
( ) a b a b
p p p
=

( , ) a b > 0
a
a a
p
p
p

=
1 1


( ) a > 0
b a a b
p p
= =
1


( , , ) a b p > 0 0
v a x v
x a
= = log

( , , ) a v a > 0 1
v e x v
x
= = ln

( ) v > 0

a a a
uv u v log log log = +

( , , , ) a a u v > > 0 1 0

a v a
u v u log log =

( , , ) a a u > > 0 1 0

a
b
b
u
u
a
log
log
log
=

( , , , , ) a b a b u > > 0 1 0
Binomium van Newton
( ) a b
n
k
a b
n k n k
k
n
+ =

0


met
n
k
n
k n k

!
!( )!

Goniometrische formules
cos sin
2 2
1 t t + =

sin( ) sin = t t
sin( ) cos

2
= t t

cos( ) cos = t t cos( ) sin

2
= t t
tan
sin
cos
t
t
t
=

sin sin cos 2 2 t t t =
cos cos sin cos sin 2 2 1 1 2
2 2 2 2
t t t t t = = =

sin( ) sin cos cos sin t u t u t u + = +
sin sin sin cos t u
t u t u
+ =
+
2
2 2


sin( ) sin cos cos sin t u t u t u =
sin sin sin cos t u
t u t u
=
+
2
2 2


cos( ) cos cos sin sin t u t u t u + =
cos cos cos cos t u
t u t u
+ =
+
2
2 2


cos( ) cos cos sin sin t u t u t u = +
cos cos sin sin t u
t u t u
=
+
2
2 2

Ook te vinden op www.dominguez.nI.
Somformules voor rijen
Rekenkundige rif.

( ) ( ) ( ) a kv n a n n v
k
n
+ = + + +
=

1
1
2
1
0


Meetkundige rif.

ar a
r
r
k
n
k
n
=

+
=

1
1
1
0


( ) r 1
ar
a
r
k
k
=

1
0


r <1
Lineaire differentievergelijkingen
De oplossing van de lineaire diIIerentievergelijking X aX b
t t +
= +
1
met a 1 is
X
b
a
X
b
a
a
t
t
=

1 1
0

Voor a <1 geldt
lim
t
X
b
a
t

=
1

Kansrekening
Binomiale verdeling met parameters n en p

Kansverdeling: ( ) (1 ) ( 0, , )
k n k
n
P X k p p k n
k


= = =



Verwachting:
E X np ( ) =
Variantie:
Jar X np p ( ) ( ) = 1
StandaardaIwijking: ( ) ( ) ( ) x Jar X np p = = 1

Normale verdeling met verwachting en standaardafwifking > 0
Cumulatieve verdelingsIunctie:
P X x e dt
x
t
( ) =

1
2
1
2
2

Voor = 0 en = 1 is dit de zg. standaardnormale verdeling met cumulatieve verdelingsIunctie
( ) : e dt
t
:
=

1
2
1
2
2

Als X normaal verdeeld is met verwachting en standaardaIwijking , dan is de stochast Z
X
=

standaardnormaal verdeeld. OmrekenIormules:
P X x
x
( ) =

en ( ) ( ) : P X : = +
Voor willekeurige stochastische variabelen geldt
E X X E X E X
n n
( ) ( ) ( )
1 1
+ + = + +
Voor onderling onaIhankelijke stochastische variabelen geldt
Jar X X Jar X Jar X
n n
( ) ( ) ( )
1 1
+ + = + +
Ook te vinden op www.dominguez.nI.
Limieten

lim
sin
lim ( )
x
x
x
x
x
a
a
p
x

=
= >
0
1
0 1

lim ln ( )
lim
x
x
a
x
a a
a
x
e
x
x
a

= >
+

=
0
1
0
1

Differentiren en integreren
functie afgeleide
f x g x ( ) ( ) + f x g x ( ) ( ) +
c f x ( ) c f x ( )
f x g x ( ) ( ) f x g x f x g x ( ) ( ) ( ) ( ) + (productregel)
f x
g x
( )
( )

f x g x f x g x
g x
( ) ( ) ( ) ( )
( ( ))

2


(quotientregel)
f g x ( ( )) f g x g x ( ( )) ( ) (kettingregel)

DiIIerentieren en primitiveren van standaardIuncties:



f x ( )

f x ( )

f x ( ) f x dx ( )

x
p


p x
p

1


x
p

1
1
1
1
p
x c p
p
+
+
+
( )

a
x
a a
x
ln

1
x


ln x c +


e
x


e
x


a
x

1
lna
a c
x
+



a
x log
1
x a ln


e
x


e c
x
+


ln x
1
x


ln x

x x x c ln +


sin x

cos x


a
x log
1
ln
( ln )
a
x x x c +
cos x sin x sin x + cos x c


tan x
1
1
2
2
cos
tan
x
x = +

cos x

sin x c +

Lineaire benadering van f in x
0
: L x f x f x x x ( ) ( ) ( )( ) = +
0 0 0


Inhoud van het omwentelingslichaam dat ontstaat door de graIiek van de Iunctie f op het interval |a, b|
om de x-as te wentelen:
I f x dx
a
b
=

( ( ))
2

Lengte van de graIiek van de Iunctie f op het interval |a, b|:
L f x dx
a
b
= +

1
2
( ( ))
Ook te vinden op www.dominguez.nI.
Bewegingen in het vlak
Als ( ( ), ( )) x t v t de positie in het Oxv-vlak geeIt van een bewegend punt op het tijdstip t, dan wordt de
snelheidsvector op het tijdstip t gegeven door ( ' ( ), ' ( )) x t v t . De (scalaire) snelheid van het punt op het
tijdstip t wordt gegeven door
v t x t v t ( ) ( ( )) ( ( )) = +
2 2

en de lengte van de aIgelegde weg tussen de tijdstippen t a en t b door
v t dt x t v t dt
a
b
a
b
( ) ( ( )) ( ( )) = +

2 2

Eenparige cirkelbeweging met middelpunt (m, n), straal r en hoeksnelheid :

x t m r t t
v t n r t t
( ) cos ( )
( ) sin ( )
= +
= +

0
0

Harmonische trilling met evenwichtsstand c, amplitude A en periode T:
h t c A
T
t t ( ) sin ( ) = +
2
0

Continue dynamische modellen
Exponentile groei of verval.


diIIerentiaalvergelijking:
dv
dt
c v =

oplossingen: v t v t e
c t t
( ) ( )
( )
=

0
0


Logistische groei.


diIIerentiaalvergelijking:
dv
dt
c v M v = ( ) met M ~ 0

oplossingen: v t
M v t
v t M v t e
cM t t
( )
( )
( ) ( ( ))
( )
=

+

0
0 0
0

Lijnen en cirkels in het vlak
Algemene vergelijking van een lijn: ax bv c + =
Normaalvector: ( , ) a b
Voor twee lijnen
1
en
2
met normaalvectoren (a
1
, b
1
) en (a
2
, b
2
) geldt:

1 2 1 2 1 2
0 + = a a b b
Lijn door (p, q) met richtingscoeIIicient m:
v q m x p = + ( )
Voor twee lijnen
1
en
2
met richtingscoeIIicienten m
1
en m
2
geldt:

1 2 1 2
1 = mm
Vergelijking van de cirkel met middelpunt (m, n) en straal r:
( ) ( ) x m v n r + =
2 2 2

Omtrek: 2r ; lengte boog met middelpuntshoek (rad): r
Oppervlakte:
r
2


; opp. sector met middelpuntshoek (rad):
1
2
2
r
Ook te vinden op www.dominguez.nI.
Kegelsneden
Parabool.

standaardvergelijking: 4
2
pv x =
brandpunt F:
( , ) 0 p
richtlijn r:
v p =
P op parabool d P F d P r ( , ) ( , ) =

Ellips.

standaardvergelijking:
x
a
v
b
2
2
2
2
1 + =

met a b > > 0
brandpunten F
1,2
:

( , ) c 0 met c a b
2 2 2
=
P op ellips d P F d P F a ( , ) ( , )
1 2
2 + =

Hvperbool.

standaardvergelijking:
x
a
v
b
2
2
2
2
1 =

brandpunten F
1,2:

( , ) c 0
met c a b
2 2 2
= +


asymptoten: v
b
a
x = en v
b
a
x =

P op hyperbool
d P F d P F a ( , ) ( , )
1 2
2 =


Raaklifneigenschappen.
1. De raaklijn in een punt P van een parabool maakt gelijke hoeken met de lijn die P verbindt met het
brandpunt en de lijn door P loodrecht op de richtlijn.
2. De raaklijn in een punt P van een ellips oI hyperbool maakt gelijke hoeken met de lijnen die P
verbinden met de beide brandpunten.
Vlakke meetkunde
De cursief gedrukte termen mogen als verwijzingen in een bewijs gebruikt worden.

Hoeken, lijnen en afstanden
De overstaande hoeken bij twee snijdende lijnen zijn gelijk (overstaande hoeken).

Als twee evenwijdige lijnen gesneden worden door een derde lijn, dan zijn de F-hoeken en Z-hoeken
gelijk (F-hoeken, Z-hoeken).

Als twee lijnen in twee verschillende punten gesneden worden door een derde lijn, waarbij een paar
gelijke F-hoeken oI Z-hoeken optreedt, dan zijn die twee lijnen evenwijdig (F-hoeken, Z-hoeken).

Een rechte hoek is 90
o
; een gestrekte hoek is 180
o
.

De som van de hoeken van een driehoek is 180
o
(hoekensom driehoek).

De aIstand (kortste verbinding) van een punt tot een lijn is de lengte van de loodlijn neergelaten vanuit
dat punt op die lijn (afstand punt tot lifn).

Driehoeksongelifkheid: Als drie punten A, B, C niet op een lijn liggen, dan geldt ,AB,,BC, ~ ,AC,.
Ook te vinden op www.dominguez.nI.
Driehoeken
Gelifkbenige driehoek.
1. Als in een driehoek twee hoeken gelijk zijn, dan zijn de tegenoverliggende zijden ook gelijk.
2. Als in een driehoek twee zijden gelijk zijn, dan zijn de tegenoverliggende hoeken ook gelijk.

Stelling van Pvthagoras: Als driehoek ABC een rechte hoek in C heeIt, dan geldt a b c
2 2 2
+ =

Omgekeerde stelling van Pvthagoras: Als in driehoek ABC geldt a b c
2 2 2
+ = , dan is hoek C recht.

Cosinusregel: In elke driehoek ABC geldt c a b ab
2 2 2
2 = + cos .
Sinusregel: In elke driehoek ABC geldt
a b c
sin sin sin
= = .
Gelijke driehoeken
Twee driehoeken zijn gelijk (congruent) als ze gelijk hebben:
a. Een zijde en twee aanliggende hoeken. (HZH)
b. Een zijde, een aanliggende hoek en de tegenoverliggende hoek. (ZHH)
c. Twee zijden en de ingesloten hoek. (ZHZ)
d. Alle zijden. (ZZZ)
e. Twee zijden en de rechte hoek tegenover een van die zijden. (ZZR)
Gelijkvormige driehoeken
Twee driehoeken zijn gelijkvormig als ze gelijk hebben:
a. Twee paren hoeken. (hh)
b. Een paar hoeken en de verhouding van de omliggende zijden. (:h:)
c. De verhouding van de zijden. (:::)
d. Een paar rechte hoeken en de verhouding van twee niet-omliggende zijden. (::r)
Vierhoeken
De som van de hoeken van een vierhoek is 360
o
(hoekensom vierhoek).

Equivalente deIinities en eigenschappen van een parallellogram:
a. Er zijn twee paren evenwijdige zijden.
b. Er zijn twee paren gelijke overstaande zijden.
c. Twee overstaande zijden zijn gelijk en evenwijdig,
d. De diagonalen delen elkaar middendoor.

Equivalente deIinities en eigenschappen van een ruit:
a. Het is een parallellogram met vier gelijke zijden.
b. Het is een parallellogram waarin een diagonaal een hoek middendoor deelt.
c. Het is een parallellogram waarin de diagonalen elkaar loodrecht snijden.

Equivalente deIinities en eigenschappen van een rechthoek:
a. Het is een vierhoek met vier rechte hoeken.
b. Het is een parallellogram met een rechte hoek.
c. Het is een parallellogram met gelijke diagonalen.
Puntverzamelingen
De verzameling van alle punten die dezelIde aIstand hebben tot twee gegeven punten A en B, is de
middelloodlijn van het lijnstuk AB (middelloodlifn).

De verzameling van alle punten binnen een hoek die dezelIde aIstand hebben tot de benen van die hoek,
is de deellijn (bissectrice) van die hoek (deellifn).

Ook te vinden op www.dominguez.nI.
De verzameling van alle punten die aIstand r tot een gegeven punt M hebben, is de cirkel met middelpunt
M en straal r (cirkel).

De verzameling van alle punten die dezelIde aIstand hebben tot twee elkaar snijdende lijnen, is het
deellijnenpaar (bissectricepaar) van die twee lijnen (deellifnenpaar).

De twee deellijnen van twee elkaar snijdende lijnen snijden elkaar loodrecht in het snijpunt van die twee
lijnen (loodrechte stand deellifnenpaar).

De verzameling van alle punten die dezelIde aIstand hebben tot twee evenwijdige lijnen, is de
middenparallel van dat lijnenpaar (middenparallel).
Cirkeleigenschappen
Bij gelijke bogen behoren gelijke koorden (boog en koorde).

De loodlijn vanuit het middelpunt op een koorde deelt die koorde middendoor (loodlifn op koorde).

Een raaklijn aan een cirkel staat loodrecht op de verbindingslijn van middelpunt en raakpunt (raaklifn).

Stelling van Thales: Als hoek C in driehoek ABC recht is, dan ligt C op de cirkel met middellijn AB.

Omgekeerde stelling van Thales: Als C op de cirkel met middellijn AB ligt, dan is ACB recht.

Stelling van de omtrekshoek: Elke omtrekshoek is halI zo groot als de bijbehorende middelpuntshoek.

De hoek tussen een raaklijn en een koorde is gelijk aan de bij die koorde behorende omtrekshoek (hoek
tussen koorde en raaklifn).

Liggen P en Q aan dezelIde kant van een lijn AB en geldt = APB AQB , dan liggen P en Q op
eenzelIde cirkelboog met A en B als eindpunten (hoeken op een cirkelboog).

Koordenvierhoekstelling: In een koordenvierhoek is de som van elk paar overstaande hoeken 180
o
.

Omgekeerde koordenvierhoekstelling: Liggen P en Q aan weerszijden van een lijn AB en geldt
+ = APB AQB
o
180 , dan is APBQ een koordenvierhoek.













De Formulekaart Wiskunde havo/vwo is gepubliceerd in Uitleg, Gele Katern nr. 12a, CEVO-98/257.
Deze versie van de Formulekaart is samengesteld door Dick Klingens met gebruikmaking van MicrosoIt
Word Ior Windows 95, versie 7.0 (MicrosoIt Corporation) en MathType, versie 3.5b (Design
Science, Inc.).