SOKRATI: MBI VETVRASJEN

Vetvrasja nuk sht e lejuar,

sepse njerzit jan n pronsi t Zotit.
Nj pjes e shkoqitur nga vepra e Platonit: Ditt e fundit t Sokratit

Sokrati n burg merret me poezi

Ateher Kebet merr fjaln dhe thot: Po t betohem n Divin, Sokrat,
shum mir ke br q m ke ftuar. Sa i prket kngve tua ato vargje n
t cilat je futur jan fabula t Epsonit dhe himna e Apolonit disa ve m
kan pyetur, e para ca kohesh edhe Euen, ka ashtu t ka shtyer ti kndosh
kur ke mbrri ktu, e m heret kurr asgj ske knduar. Pra, nse e
konsideron t rndsishme se un mund ti prgjigjem Euenit kur t m pyet
prsri e t jesh i sigurt se do t m pyet ather m thuaj far mund ti
them.
- Thuaja t vrtetn, prgjigjet Sokrati, kam filluar t kndoj jo se me
t apo me kngt e tij t mburrem se e kam ditur se kjo nuk sht e leht
por t hulumtoj se far kuptimi kan disa ndrra, dhe ti largohem mkatit
kur aq shum her m urdhrojn t merrem me at veprimtari muzikore. E
ato ndrra kan qen prafrsisht kshtu. Shpesh n t kaluarn m ka ardhur
ndrra e njjt, sa n nj form sa n formn tjetr, por gjithmon m nj
porosi t njjt: Sokrat, kushtoju muziks dhe at kultivoje! Un m heret
kam menduar se po m porosit dhe po m prkrah n at me t ciln ve
jam marr, dhe po, sikur ata q i kurajojn garuesit, ashtu edhe mua ndrra
m ka kurajuar n at q ve e kam kultivuar, me fjal t tjera n veprimtarin
muzikore, sepse filozofija, sipas mendimit tim, ka qen muzika m e madhe,
e un pikrisht at e kam kultivuar. E tash kur vendimi sht marr dhe
kremta hyjore ma ka ndaluar vdekjen, e kam konsideruar si obligim
personal: kur ndrra kaq shum her m urdhron ta kultivoj at muzik n
kuptimin e thjesht, prandaj nuk guxoj t bhem i padgjueshm, por m
duhet ta zbatoj urdhrin. Konsideroj se sht m pak brengosse t mos e
ndrroj botn para se ta dgjo ndrrn dhe ti kndoj kngt dhe n kt
mnyr ta ruaj ndrgjegjen e pastr. Ja kshtu, s pari i kam knduar Zotit
himnin, t cilit kjo lavdi iu sht kushtuar. Kur e kam prfunduar at himn, e
kam kuptuar se kngtari, po qe se dshiron t bhet kngtar i vrtet, duhet
t kndoj tregime, e jo ngjarje t vrteta; e pasi q vet nuk kam qen i aft
t sajoj tregim, e kam vr n form t kngs at q e kam pasur afr dors

dhe q e kam njohur, e ato jan fabulat e Epsonit, t cilat n fillim i kam
qortuar.

Filozofi me ndje vdes, por nuk bn vetvrasje

Ja, kshtu, Kebet, tregoj Euenit dhe prshndete! Dhe nse sht i menur, le
t vije sa ma shpejt pas meje. E un, si po m duket, po shkoj sot; ashtu po
urdhrojn Athinasit.
Ather foli Simia: ka ashtu, Sokrat, po e kshillon Euenin? Un
shum her jam takuar me at njeri, sa e njoh un, ai aspak nuk do t jet i
vullnetshm t t dgjoj.
- Si ashtu? tha Sokrati. A nuk sht Eueni filozof?
- Sa e di un, po. Prgjigjet Simia.
- Sokrati: Ather edhe Euen kt do ta dshiroj, sikur donjri q
dinjitetshm e kultivon filozofin. Por prap ndoshta nuk do t on dor n
vetvete, sepse kjo, thon, nuk lejohet.
Dhe deria kt e ka thn, ka lshuar kmbt nga shtrati n dysheme,
dhe n at pozit ka vazhduar bisedn.
N at moment e pyet Kebeti: Si ashtu po flet, Sokrat? Nuk lejohet q
t ohet dor n vetvete, e atje filozofi duhet t vij n vdekje me ty?
Sokrati: Si ashtu, Kebet? A nuk keni dgjuar pr kt, ti dhe Simia,
kur keni qen s bashku me Filolajin? Kebeti: por asgj t besueshme,
Sokrat.
Sokrati: Po edhe un mund t flas pr at vetm nga thashethemet. E
ka rastsisht kam dgjuar, do tjua them pa mdyshje. Sepse atij t cilit i
duhet t shprngulet n at bot ndoshta edhe m s shumti i ka hije t
mendoj mbi at dhe ta thot sesi duhet paramenduar shprnguljen n at
bot. E far mund t bn ai tjetr deri n perndim t diellit?

Vetvrasja nuk sht e lejuar,

sepse njerzit jan n pronsi t Zotit.
Kebeti: Ather prse, Sokrat, pohojn se nuk sht e thjesht me vra
vetveten? Sepse, at q ti tash pyete, un ve e kam dgjuar edhe nga
Filoloja, kur ka qen tek ne, si edhe prej disa t tjerve, se nuk lejohet t
bhet. Por qart kurr prej askujt pr kt nuk kam dgjuar.
Sokrati: Ende t duhet t prpiqesh rreth ksaj. Ather do t mund ta
kuptosh. Por ndoshta do t t duket paksa e uditshme q at qndrim mbi
lejimin e vdekjes duhet t vlej vetm nga gjitha t tjerat, dhe q njeriu ktu

kurr nuk mundet, sikur tek gjrat tjera, t arrij deri tek ajo q pr t sht
dukshm m e mir. Me fjal tjera: nganjher dhe pr disa m mir sht
me qen t vdekur sesa t gjall. E sa i prket atyre t cilve sht m mir
me qen t vdekur, ndoshta t duket e uditshme q atyre njerzve nuk iu
lejohet q vetvetes ti bjn mir, por duhet pritur nj bamirs tjetr.
Dhe Kebet me buzqeshje t leht n dialektin e vet e tha: Vetm Zoti
e di!
- N t vrtet, tha Sokrati, n shikim t par kjo mund t duket se
sht palejueshmri e paarsyeshme, por ndoshta prap ka arsyen e vet t
caktuar. ka flitet pr kt n msimet e fshehta*(*Sokrati ktu mendon pr msimet
e fshehta t Orfistave dhe Pitagoristave, sipas t cilve, shpirti ka mkatuar, dhe pr tu pastruar, banon n
trup si n varr, n qeli.),

me fjal tjera, sesi ne njerzit jetojm n nj qeli, dhe sesi

nuk duhet nga ajo veten ta nxjerrim e as t ikim, kjo, po m duket, shum e
rndsishme, dhe se nuk mund leht t shpjegohet. Por pr kt, Kebet, po
m duket se mir sht thn se zotat jan ata t cilt pr ne kujdesn, dhe se
ne, njerzit, e prbjm nj pjes t pasuris s Zotit. Apo ndoshta kjo ty nuk
t duket ashtu?
- Edhe mua po m duket ashtu, tha Kebeti.
- Pra, foli Sokrati, po ta kishte pasuria jote vetveten vrar pa lejen
tnde se e dshiron vdekjen e tij, a nuk do t ishe zemruar edhe ti n t dhe,
po ta kishe ditur ndonj dnim, do ta kishe denuar me t?
- Plotsisht, prgjigjet Kebet.
Sokrati: kur fenomeni shikohet kshtu, ather ndoshta nuk sht e
paarsyeshme q njeriu nuk guxon ta vras veten derisa Zoti nuk e sheh si t
domosdoshme, si sht rasti tash me mua.

Nse njerzit jan pron e Zotit,

mendojn Kebet dhe Simia,
nuk jan t menur kur i gzohen vdekjes
dhe ikin nga pronari.
- Kjo po m duket plotsisht e natyrshme, tha Kebet. Por, at q
pikrisht tash e the, me fjal tjera se filozoft m me ndje vdesin, kjo po m
duket, Sokrat, e uditshme nse vlen pohimi yn i m prparshm, me fjal
tjera se Zoti sht ai i cili kujdeset pr ne, dhe se ne jem pasuri e tij. Pasi q
m t urtit nuk zemrohen kur shkojn nn at mbrojtje, ku me ta udhheqin
zotat t cilt jan rojtart m t mir t gjithkahi q ekziston, kt nuk po
mud ta kuptoj. Ndoshta kta njerz nuk besojn se ata pr vete m mir do t
kujdesen kur bhen t lir. Vetm i menuri mund t mendoj se duhet t ik

nga pronari i tij, dhe vetm ai mund t logarit se njeriu nuk guxon t ikn
nga e mira, po i duhet sa ma gjat t qndroj pran tij; kshtu q kishte me
qen marrzi t iket. E kush sht i menur, ai do t prpiqet q gjithmon t
jet me at q sht m i mir se ai vet. N kt mnyr, Sokrat, kishte me
vle ajo q sht pikrisht e kundrt e asaj q u tha m heret, me fjal tjera: t
urtve i ka hije ti zemrohen vdekjes, e njerzve ti gzohen.
Kur Sokrati kt e dgjoi, mu duk se iu sht gzuar pohimit t
Kebetit, kshtu q na u drejtua neve dhe tha: Kebeti gjithmon gjen dofar
vrejtjesh dhe nuk do q mnjher t besoj n at q dikush pohon.
Ather foli Simia: Tash edhe mua, Sokrat, vrejtja e Kebetit po m
duke e arsyeshme. Ajo prs njerzit vrtet t menur do t kishin ikur nga
pronari i tyre i cili sht edhe m i mir se vet ata, dhe leht jan
prshndetur me t? Dhe po m duket se Kebeti me fjal ty po t gjuan, se
ti aq leht po e pranon ndarjen edhe nga ne edhe nga zotat, me ata sundimtar
t mir, si po i quan edhe ti vet.
- T vrtetn po e thoni, tha Sokrati. Mendon, n t vrtet mendoni se
un duhet patjetr t mbrohem nga kjo si n gjyq.
- Plotsisht! tha Simia.

Sokrati prgjigjet: filozoft bhen t urt kur i gzohen

vdekjes; do t vijn n bot m t mir, sepse shpirti
nuk vdes.
- Mir, tha Sokrati, t provoj se a do t mund t mbrohem para jush
me sukses m t madh sesa para gjykatsit. Kur un, Simia dhe Kebet, nuk
do t kisha besuar se do t dal konkretisht para zotave tjer, t mir e t urt,
mandej para njerzve t vdekur m heret, m t mir sesa kta q jan sot
ktu, kisha gabuar sikur t mos isha ankuar n vdekje. Por kshtu, t jeni t
sigurt, shperesoj se do t shkoj tek njerzit e mir. Nse nuk mund kt
sigurt ta dshmoj, ather t jeni t bindur, do ta kisha dshmuar, sikur t
kishte pas vetm pak ngjajshmri, se do t dal para zotave t cilt me t
vrtet jan sundimtar t mir. Pikrisht pr kt un jo vetm se nuk
ankohem si t tjert, prkundrazi jetoj n shpres t thell se t vdekurve
dika iu sht caktuar, dhe ajo, si flitet prej kohrash, dika shum m mir
atyre t cilt kan qen t mir sesa atyre q kan qen t kqij.
- E ka ashtu Sokrat? e ndrpreu Simia. A po don q kt bindje ta
ruajsh vetm pr vete dhe kshtu me neve me u prshndet, apo edhe neve
do t na tregosh? Sepse, t paktn mua po m duket, pjesmarrja n at

mirsi edhe neve na takon, dhe n t njjtn koh kjo do t jet mbrojtje nse
na bind n at q po dshmon.
- Do t provoj, tha Sokrati. Por, para se gjithash, le t shohim se ka
ashtu Kritoni, po m duket, moti dshiron ta thot.
- far tjetr, Sokrat, tha Kritoni, prpos asaj se ai i cili do ta ofroj
helmin ve nj koh t gjat po flet se duhet t t paralajmroj q sa ma pak
t bisedosh. Sepse, thot, se biseda njeriun e nxen m shum se q duhet, e
ksaj duhet ruajtur para helmit; prndryshe, ata q bjn kshtu, duhet
nganjher edhe dy, apo edhe tre her ta marrin gotn.
- Mos ta dgjoj ai kt, tha Sokrati, ai vetm le ta prgatit se do ta m
ofroj dy her, e nse ka nevoj, edhe tre her!
- Kt ve e kam dit, tha Kritoni, por ai moti koh nuk po m len
t qet.
- Mjaft me t! Prgjigjet Sokrati. Por para jush sikur para gjykatsit
tim dua ta tregoj dshmin sipas t cils po m duket se njeriu i cili me t
vrtet jetn e vet e ka kaluar n filozofi me plot t drejt nuk i friksohet
vdekjes, dhe se jeton n shpres t mir se n botn tjetr, pas vdekjes, do t
jet pjesmarrs n mirsit m t lartsuara. E si kjo mund t bhet, Simia
dhe Kebet, do t mundohet tjua tregoj.

Jeta e filozofit si prgatitje pr vdekje.

ka sht vdekja?
Filozofi e mohon trupin.
T gjith ata t cilt n mnyr t drejt e kultivojn filozofin pas
asgjje nuk anojn prpos t vdesin dhe t jen t vdekur; t tjert, sipas t
gjitha gjasave, kt nuk e shohin. Nse, pra, sht e vrtet kjo, ather,
qartazi, do t ishte e uditshme kur njerzit gjat gjith jets s tyre nuk do
t ishin prpjekur pas asgjje tjetr prve rreth ksaj, e do t ishin piklluar
kur kishte mbrri ajo pr t ciln moti koh kan anuar dhe pr t ciln jan
prpjekur.
Ather Simia qeshi dhe tha: T betohem me Divin, Sokrat, tash nuk
jam i dshirshm qeshjes, por ti n qeshje m shtyre. Nse masa kt e
dgjon, mendoj, ata do ta kuptojn se shum mir sht thn pr njerzit t
cilt merren me filozofi, e posarisht vendasit ton przemrsisht do t
pajtohen se me t vrtet flozoft e dshirojn vdekjen, dhe do t krenohen
q e din mir se filozoft nuk meritojn asgj tjetr prpos vdekjes.
Sokrati: Dhe me t vrtet, Simaia, pjesrisht kan t drejt, por jo n
ato kur thon se e din mir. ata nuk e din se prse filozofi i vrtet e

dshiron vdekjen dhe pse e meriton dhe ciln. Le tja themi ne vetvetes,
pavarsisht nga mendimet e tyre, a e konsiderojm ne se vdekja sht dika?
Sokrati: Ssht asgj tjetr prpos ndarje e shpirtit nga trupi. Dhe me
vdek sdo t thot asgj tjetr prpos, nga njra an, trupi sht ndar nga
shpirti, dhe se, nga ana tjetr, shpirti sht ndar nga trupi dhe sht i veant.?
A sht vdekja dika tjetr pve ksaj?
Ssht, po pikrisht kjo, tha Simia.
Sokrati: Shiko, miku im, a mendon edhe ti si un? N kt mnyr, po
m duket, m mir do ta kuptojm at q vshtrojm. A mendon ti se i ka
hije filozofit t prpiqet shum rreth t ashtuquajturave knaqsive t jets,
si jan prshembull, ushqimi dhe pija?
Aspak Sokrat, u prgjigj Simia.
Sokrati: E ka, rreth knaqsive epshore?
Simija: Hi.
Sokrati E ka? A po t duket se nj njeri i till i jep rndsi t veant
kujdesit tjetr trupor? A po mendon se ai, pr shembul, e vlerson shum t
ket rroba t shtrenjta dhe tjera zbukurime n trup apo i hedh ato, po qe se
nuk sht e domosdoshme t jet i veshur?
Me t vrtet filozofi i vrtet i hedh ato, prgjigjet Simia.
Sokrati: Pra, ti mendon se nj njeri i till nuk ia kushton krejt
vmendjen trupit, por, sa sht e mundur, largohet prej tij dhe i afrohet
shpirtit?
Simia: Natyrisht.
Sokrati: Andaj, a nuk po tregohet, para se gjithash, e qart se filozofi
prpiqet sa ma shum q sht e mundur q shpirtin e tij ta liroj nga
lidhshmria me trupin, shum ma shum se njerzit e tjer?
Simia: E dukshme.
Sokrati: Por prap, Simia, masa mendon kshtu: kush n kt nuk
gjen knaqsi dhe kush kt nuk e ka , pr t jeta ska kurrfar vlere,
prkundrazi m afr i qndron vdekjes kur nuk i vlerson knaqsit q vijn
nga trupi.
Simia: Ti me t vrtet po e flet t vrtetn.

Trupi sht peges e njohjes.

Shqisav nuk mund tiu besohet.
Vetm me aktivitet t pastr mendor,
me t ciln kuptohen idet,
arrihet deri tek njohja e t s vrtets.

Sokrati: E si qndrojn gjrat n arritjen e njohjes? A pengon trupi

gjat ksaj apo nuk pengon nse dikush e merr si bashkpuntor gjat
studimit? Mendoj, pr shembull, kshtu. A i ofrojn syt dhe vesht njeriu
ndonj t vrtet, apo sht ashtu si na rrfejn poett gjithmon asgj t
sigurt as nuk shohim e as nuk dgjojm? Nse kto shqisa nuk jan t mira
e as t besueshme, tjerat mezi rrojn. Se t gjitha t tjerat ngecin prapa tyre.
Apo ti pr to mendon ndryshe?
Simia: Kurrsesi.
Po kur, tha Sokrati, shpirti e zbulon t vrtetn? Kur shpirti provon q
dika t hulumtoj s bashku me trupin, sht e qart se trupi at e mashtron.
Simia: T vrtetn po e thua.
Sokrati: Pra, a nuk i zbulohet shpirtit e vrteta prmes meditimit, m
shum se n do gj tjetr, ajo q me t vrtet ekziston?
Simia: Padyshim.
Sokrati: E ai mendon m s miri ather kur asgj nuk e habit, as
dgjimi, as shikimi, as dhimbja, as kurrfar knaqsie, por kur n masn m
t madhe kufizohet n veten e vet, pavarsisht nga trupi, dhe kur, sa ka
mundsi, duke mos u bashkuar dhe duke mos u prekur me t anon kah ajo q
me t vrtet ekziston.
Simis: Ashtu sht.
Sokrati: A nuk e hedh me krejt forcn trupin shpirti i filozofit dhe a
nuk ik prej tij, dhe krkohet q t ndahet nga trupi pr t qen plotsisht
vetvetja?
Simia: Ashtu duket.
Sokrati: E si qndrojn gjrat, Simia, me kt: A e konsiderom se ka
dika t vrtet* vet prej vetes apo jo? (*Vetvetiu e vrtet: Sokrati nuk mendon pr t
vrtetn sesi ajo shprehet n jetn e njerzve por n ide, n nocionin e t s vrtets, t sinqert, t
prhershme, t pandryshueshme dhe qenie mendore, pr kt arsye, nuk kapet me shqisa, por
njihet me mendje.)

Simia: Plotsisht, pr hir t Divit, kshtu e konsiderojm.

Sokrati: Edhe t bukurn vetvetiu dhe t mirn vetvetiu?
Simia: Po si jo?
Sokrati: A ke par dika t till ndonjher me sy?
Kurr, prgjigjet Simia.
Sokrati: Por prmes ndonj shqise tjetr trupore ke ardhur deri tek
kjo? E po flas n prgjithsi, pr shembull, pr madhshtin, pr shndetin,
dhe fuqin, me nj fjal pr esencn e vrtet t t gjitha gjrave. A
vshtrohet me trup e vrteta m thelbsore e krejt ksaj? Apo gjrat
qndrojn kshtu: kush prej neve m s mir dhe m prpikshm prpiqet q

mbi at q vshtron t mendoj pr seciln ve e ve, ai m s afrmi do ti

afrohet njohjes pr seciln gj.
Simia: Gjithsesi.
Sokrati: a nuk do ta kishte br kt, pra, m s miri ai i cili n mas
m t madhe me vet mendjen iu kishte afruar do gjje, e pr t menduar
nuk do t ishte mbshtetur n vrojtim, nuk do ta kishte livizuar asnj shqis
tjetr gjat prcaktimit, por sipas mendjes s pastr, vet prej vetes, ishte
prpjekur t kuptoj do qenie ve e ve, duke u liruar sa ma shum q sht
e mundur nga syt, vesht, dhe krejt, thuajse, trupit, se kjo e mashtron
shpirtin, dhe nuk e lejon, kur jan s bashku, ta arrij t vrtetn dhe
njohjen? Simia, a nuk sht pikrisht ai, e kush tjetr, i cili do ta njoh
qenien?
Simia: Pr kt ska dyshim, Sokrat, t vrtetn po e flet!

Derisa shpirti nuk pastrohet prej trupit,

nuk do t mund ta njoh t vrtetn e pastr.
- Pra, nga e gjith kjo, tha Sokrati, sht e detyrueshme q filozofve
t njemendt ti parashtohet nj mendim i till, ashtu si ata njri tjetrit n
biseda ja komunikojn: Ka, si po na duket, nj shteg i cili n shqyrtim me
ndihmn e persiatjes s pastr na on nga errsira n dritn e njohuris;
sepse derisa na sht trupi i lidhur me mendjen, dhe derisa shpirti yn sht i
przier me fatkeqsi t till, ne kurr nuk do ta arrim n plotni at pr t
ciln lakmojm; e ajo sht, themi, e vrteta. Sepse vshtrsit e panumrta
na i sjell trupi sepse duhet t kujdesemi pr ushqimin e tij; e nse e godisin
smundjet e ndryshme, ato na pengojn n nxnjn e asaj q me t vrtet
ekziston. Prve ksaj, trupi na plotson me lakmi dashurie, epshe, frika, dhe
llojlloj imazhesh mashtruese, dhe me aq dokrra e kotsi, sa q me t vrtet,
si thon, kur prej tij nuk mund t prmirsohemi dhe t vijm n vete.
Sepse edhe luftat, edhe kryengritjet, edhe betejat nuk i nxit asgj tjetr
prve trupit dhe lakmit e tij. Pr t grumbulluar para bhen t gjitha luftat,
e parat jemi t detyruar ti grumbullojm pr shkak t trupit, sepse jemi
robr t kujdesit t tij. Dhe pr shkak t gjith ksaj nuk kemi koh pr
filozofi. E ka sht m s keqi prej krejt ksaj, sht ajo q trupi, nse i
largohemi pr nj qast dhe fillojm dika t hulumtojm, n ato hulumtimre
dokund imponohet, bjen rregullim dhe huti dhe na shqetson, kshtu q
prej tij sht e pamundur t vrehet e vrteta; pra, me t vrtet kjo na sht
e qart: nse ndonjher dshirojm dika t msojm pr pastrtin e tij,
ather duhet t dalim nga trupi dhe me vet shpirtin ti shikojm gjrat

vetvetiu ashtu si jan. Dhe, si po duket, ajo pr t ciln lakmojm dhe pr

t ciln dshmojm se jemi dashnor t tij e kjo sht njohja do ta
fitojm tek kur t vdesim, si po tregon shqyrtimi yn, e jo derisa jemi
gjall. Sepse, nse n bashksi me trupin asgj nuk mund plotsisht t njihet,
ather sht e mundur vetm njra nga kto dyja: ja njohja askund nuk
mund t msohet apo ja pas vdekjes son. Sepse ather shpirti do t jet
vet pr vete, i ndar nga trupi, e m heret jo. Dhe derisa jemi gjall, do t
jemi, si po duket, dijenis m s afrmi ather kur ti shmangemi
komunikimit me trupin sa sht e mundur m shum dhe t vijm n kontakt
me t vetm ather kur sht e domosdoshme, dhe nse nuk plotsohemi
me natyrn e tij, por nse pastrohemi prej tij, derisa vet Zoti nuk na liron.
Dhe kshtu, i pastruar dhe i liruar nga e gjith marrzia trupore, do t jemi,
si sht rasti, s bashku me pastrtit tjera dhe do ta njohim vetvetiu ka
sht vetvetiu e pastr dhe e qart; e kjo sht plotsisht e vrtet. Sepse, t
pistit plotsisht nuk i lejohet ti afrohet t pastrts. Biseda t ktilla,
mendoj, Simia, duhet n mes vete t ojn t gjith ata q jan miq t
urtis. A nuk po t duket kjo kshtu?
Simia: me t vrtet ashtu sht, Sokrat.