Abant zzet Baysal niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits Dergisi Journal of Social Sciences

Cilt / Volume: 2010-1 Say / Issue: 20

ULUSLARARASI NAAT SZLEMES MODEL OLARAK

FIDIC NAAT LER SZLEME ARTLARI
Yrd. Do. Dr. Tunay KKSAL
zet
naat projelerine ilikin uyumazlklarn hzl, hatta mmknse kt anda antiyede
zlebilmesini temin edebilecek alternatif uyumazlk zm mekanizmalarna, zellikle de
uluslararas inaat projelerinde inaat sektrnn ihtiyac bulunmaktadr. Modern bir ihale
sistemi, bavuran isteklilerin etkili bir n yeterlilik deerlendirrnesine alnmasyla balamal ve
yksek kaliteli ihale dkmanlarna dayanan bir ihale prosedr ve iveren ile mteahhit arasnda
gelecekteki muhtemel riskleri adil olarak datan dengeli szleme artlar ile devam etmelidir.
Abstract:
Construction Industry needs alternative dispute settlement mechanisms which are able
to solve rapidly the disputes relating to especially international construction projects, even in the
construction site as far as they emerge. A modern tender system shall begin with an efficient
evaluation of the pre-qualification of applicants, and proceed with a tender procedure based on
high quality tender documents, and carry on with the balanced conditions of contract which fairly
distributes possible risks of future among the employer and the contractor.

Giri
lkemizde bir ahsn arsasnn zerine bir ka dairelik apartman
yaparak ie balayan yap-sat mteahhitler ile halen dnyann her yerinde en
son teknolojileri kullanarak mhendislik aheseri inaat eserlerini vcuda
getiren uluslararas inaat firmalarmz bir anlamda ayn kefeye konulmak
suretiyle her ikisi de mteahhit ad altnda deerlendirilmektedir.
Bu makalede, FIDIC tip szleme ve artnamelerinin ierii ayrntl
biimde incelendikten sonra, uluslararas inaat ileri iin FIDIC modeline
uygun bir genel mteahhitlik szlemesi modeli nerisine yer verilmektedir.

Atlm niversitesi Uluslararas Ticaret ve Lojistik Hukuku retim yesi.

86

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

A. Genel Olarak FIDIC

1913 ylnda svirenin Lozan kentinde kurulmu bulunan Fdration
Internationale des Ingniurs Conseils (Mavir Mhendisler Uluslararas
Federasyonu) ve Fdration Internationale du Btiment et des Travaux
Publics (Konut ve Bayndrlk leri Uluslarars Federasyonu) adl iki meslek
rgt, FIDIC Tip Szlemelerini mtereken hazrlayarak 1957 ylnda ilk
basksn yapmlardr (Tregn, a.g.e., s.254).
FIDICin yeleri, Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii de
dahil 67 lkenin ulusal mavir mhendis birlikleridir. Federasyon, dnya
teknik mavirlik kurallarn hazrlamakta ve ilgili dkmanlar
yaynlamaktadr.
EFCA (Avrupa Mavir Mhendis Birlikleri Federasyonu), 1992
ylnda kurulmutur ve 24 Avrupa lkesinden 25 ulusal mavir mhendis
birliini ats altnda toplamaktadr. Bamsz bir mesleki organizasyon olan
EFCA, mavir mhendislik-mimarlk hizmetlerini etkileyen direktiflerin ve
tzklerin hazrlanmas, meslek ve toplum iin adil olabilmesi iin Avrupa
Birliini temsil eden organizasyonlarla srekli iletiim iindedir.
FIDIC Tip Szlemeleri, 1969 ylnda Asya ve Bat Pasifik
Mteahhitleri Birlikleri Uluslararas Federasyonu tarafndan ve 1971 ylnda
Amerika Birleik Devletleri Genel Mteahhitler Birlii ve Uluslararas
Amerikan naat Endstrisi Federasyonu tarafndan kabul ve tasdik
protokollerinin imzalanmas sonucunda kesin biimde uluslararas bir hviyete
kavumutur (Tregn, a.g.e., s.254).
FIDIC szlemelerinin ilk basksndan sonra, zaman ierisinde
uygulamann getirdii tecrbeler sonucunda baz nemli deiiklikleri ieren
yeni basklar yaynlanmtr. FIDIC, kendi tip szlemelerini hazrlarken
ngilteredeki Institute of Civil Engineers (ICE) tarafndan 1945 ylnda ilk
basks yaynlanm olan tip szlemelerden esinlenmitir. Benzer biimde ICE,
1991 ylnda 6nc basksn yaynland tip szlemelerini hazrlarken,
FIDICin 1987de yaynlanan 4nc bask tip szlemelerinden esinlenmitir
(Tregn, a.g.e., s.254; bu konuda bkz. Corbett, E.C.: 4nc FIDIC Pratik
Hukuk Klavuzu). Dier bir deyile, ngilizlerin Tip ICE szlemeleri ve
svirelilerin Tip FIDIC szlemeleri, hemen hemen ayn hkmleri ieren
inaat szlemeleridir.
Teknik artname ve izimlerde inaat ilerinin kapsam ve nitelii ak
bir ekilde tanmland gibi, yapm ilerinin hukuki dayanan oluturan inaat
projesinin istenen zamanda ve bte dahilinde tamamlanabilmesi iin her
aamann nasl gerekletirilecei, risk ve sorumluluklarn neler olduu ak ve
kesin bir ekilde tanmlanmaldr. 1987 ylnda yaynlanan ve Krmz Kitap
olarak bilinen FIDIC naat leri dari artnamesinin 4nc basks,
uluslararas inaat ilerinde ok yaygn bir biimde kullanlmakta olup,

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

87

mteahhit ile i sahibi arasnda adil bir risk dengesi kurduundan dolay, dnya
apnda ok sayda byk lekli altyap projesinin baaryla tamamlanmasna
katk salamtr.
FIDICin 1987 bask naat leri dari artnamesi, 1996 ylnda
deiiklie urayarak, yapm ilerinin yrtlmesi srasnda szleme taraflar
arasnda doan anlamazlklarn zmnde bir ara olarak kullanlacak olan
Anlamazlk zm Kurulunu dzenleyen bir ek yaynlanmtr. Zira, son
zamanlarda uygulamada gzlemlendii zere, iveren idareler szlemelere zel
koullar eklemek suretiyle taraflar arasnda balangta salanm bulunan risk
dengesini mteahhit aleyhine bozacak uygulamalara yaygn biimde
bavurmaya balamlardr. Bu trden uygulamalar ise, kanlmaz olarak
szlemenin yrrl sresince iveren idare ile mteahhit arasnda uzun sren
anlamazlklarn domasna yol amaktadr.
1972 ylndan beri yurt dnda inaat projeleri stlenmekte olan
mteahhitlik firmalarmz, gerek katldklar uluslararas rekabete ak
ihalelerde ve gerekse yabanc bir lkede iveren idare ile inaat szlemesi
aktederlerken, karlarna ou zaman FIDIC Tip Szlemeleri ve artnameleri
kmaktadr. Ayrca, gerek yabanc sermayedarlarn lkemizde yapmakta
olduklar yatrmn inaat blm ile ilgili yapm szlemelerinin, gerekse
Dnya Bankas ve benzeri uluslararas kredi kurulularndan veya yabanc
bankalarn kurduu kredi konsorsiyumlarndan salanan kredilerle yaplacak
inaat ileri ile ilgili inaat szlemelerinin FIDIC tip szlemelerini esas
almalar, ou zaman yabanc iveren ve uluslararas kredi kurulular
tarafndan talep edilmektedir.
Ayrca, FIDIC tip szlemelerinin uluslararas karakteri, bu
szlemelerin sadece uluslararas ihalelerde kullanlmasn veya ulusal
ihalelerde kullanlmamasn gerektirmemektedir. Nitekim bazen de, uluslararas
olarak ihaleye kartlarak FIDIC szlemelerinin uygulanmas ngrlm
ihalelerde, ihaleyi kazanacak mteahhidin yerli veya yabanc olmas durumuna
gre, iverenin FIDIC artlar zerinde oynad hallere rastlanmtr. Bu
durumla ilgili bir rnek olay, Erzincan Depremi Rehabilitasyon ve Yeniden
Yaplandrma Projesinde yaanmtr. Bu projede FIDICin Mhendis
Kararlar balkl mhendis kararlarna kar iverenin veya mteahhidin
hakeme gitme prosedrn dzenleyen 67.1nci maddesi, ihtilaflarn halli
bal altna sokulmak suretiyle, mteahhit veya sorumlu orta yabanc ise
ihtilafn Uluslarars Ticaret Odas (ICC)nn Tahkim Kurallarna gre hakem
mahkemesinde; eer mteahhit Trk firmas ise Ankara mahkemelerinde
halledilmesi yolunda deiik bir usul yaratlmtr. Bu projede, Erzincanda
Trk mteahhitleri, FIDIC artlar dahilinde inaat ilerini tamamlamlar ve
netice itibariyle FIDIC szlemesi uluslararas bir inaat iinin deil,
balangta uluslararas olarak ihaleye km fakat neticede ulusal ihaleye
dnm bir inaat projesinin szlemesi olarak uygulanmtr (Tregn,

88

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

a.g.e., s.255).
FIDIC, 1999 ylnda naat leri dari artnamesinin 5.basksn
yaynlamtr. FIDIC, 1999 ylnda artnamelerin sistematiinde baz
deiiklikler yaparak inaat szlemeleri iin drt rnek artname yaynlamtr.
Bu drt artname de 20er madde olarak dzenlenmitir. Hibiri henz
Trkeye evrilmemi olan bu kitaplardan en ok bilineni ve kullanlan 5inci
basks yaplan krmz kitaptr. FIDICin 1999 bask rnek artnameleri
aadaki gibidir:
naat leri in Szleme artlar
1. naat leri dari artnamesi (Conditions of Contract for
Construction): Krmz Kitap da denilen bu artname, ihale ve inaat
szlemesinin temel ilkelerini tespit etmektedir. Bu artnamede iin projesinin
iveren tarafndan hazrlanp veya hazrlatlp mteahhide inaat iinin
yaptrlmas ngrlmektedir.
2. (Endstriyel) Tesis ve Tasarla-Yap Modeli ler iin naat
Szlemesi artlar (Conditions of Contract for Plant and Design-Build):
Sar Kitap da denilen bu artname, tasarm ve inaat veya montaj mteahhit
tarafndan yaplacak olan yapm ve mhendislik ilerinde kullanlmak iin
hazrlanmtr.
3. Mhendislik, Satn Alma, Yapm/Anahtar Teslimi Projeler iin
naat Szlemesi artlar (Conditions of Contract for EPC/ Turnkey):
Gm Kitap da denilen bu artname, enerji santrali, fabrika veya artma
tesisi gibi anahtar teslimi yaplacak iler iin nerilmektedir.
4. Ksa Szleme (Short Form of Contract): Yeil Kitap da denilen
bu artname, nceki artnamelere gre farkl bir dzenleme ngrmektedir. Bu
farkl dzenlemeye gre FIDIC, szleme bedeli 500.000 ABD Dolarndan daha
az olan ve 6 ayda bitirilmesi ngrlen bina veya herhangi bir mhendislik ii
iin kontrolrlk hizmetlerinin iveren idare tarafndan yaplabileceini kabul
etmek suretiyle, inaat iinin kontrolrl iin mavir mhendis istihdamn
zorunlu klmamtr.
Yukarda ksaca tantlan kitaplar (artnameler) iki ksmdan
olumaktadr. Birinci ksm, szlemelerde yer verilmesi gereken genel ilkelere
yer verirken; ikinci ksm ise, her ihalede iin zellii esas alnarak birinci
ksma uygun olarak hazrlanacak zel artlarn hazrlanmasna rehberlik edecek
niteliktedir. Yaplan deiiklikler ile artnameler sistematik olarak hem
birbirlerine daha uyumlu hale getirilerek, birinci ksmlar 20 madde olarak
dzenlenmi hem de ikinci ksmlar madde ve balk olarak birinci ksm ile
ilikilendirilmitir.

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

89

lkemizdeki yapm ilerinde daha ok Krmz Kitap uygulanmaktadr.

EICye gre, uluslararas finans kurulular ve kalknma bankalar;
yalnzca tasarm, fiziksel engeller, yaplacak iin miktar, szleme
teminatlarnn tutar ve geerlilik sreleri, belgelendirme yntemleri ve deme
koullar gibi anahtar unsurlarda iveren ile mteahhit arasnda dengeli bir risk
dalm salam olan yapm szlemelerini kullanmaldr (EIC, Mavi Kitap,
s.29).
Uluslararas finans kurulularnn standart ihale belgeleri ve FIDIC
standart szleme belgeleri gibi standart szleme koullarnn uygulanmasn
talep ettii durumlarda, ihale kurallarnn iveren idareyi genel artlardan
sapmamak hususunda ykml tutmas ok nemlidir. nk bu genel artlar
byk lde dengeli bir risk dalm salamaktadr (EIC, Mavi Kitap, s.29).
FIDIC 1999 EPC/Anahtar Teslim Projeler iin Szleme artlar
(Gm Kitap)nn uygulanmas halinde, bu standart szleme ekli, geleneksel
dengeli risk paylam yaklamndan farkl olup; bu nedenle ou durumda
uygulanabilir deildir.
FIDICin 1999 ylnda yaynlanan 5inci bask standart szleme
ekillerini esas alan ve dengeli risk dalm salayan yapm szlemelerinin
gelitirilmesi amacyla EIC, FIDIC 1999 Yeni Kitaplar iin EIC Mteahhit
Klavuzu balkl bir seri kitap yaynlamtr. Bu EIC Klavuzlar, FIDIC
standart szlemelerinin belli bal risklerine ve eksikliklerine deinmek
suretiyle, bir szlemenin yrrle girmesinden nce kullanlmak zere
mteahhitler ve szlemenin dier taraflar iin faydal bir kontrol listesi
sunmaktadr.
Ayrca, szleme artlar arasnda, taraflarca zorunlu kabul edilecek
balayc bir Anlamazlklarn Halli Kurulu ve uluslararas tahkimin
kullanlmas ynnde hkmler yer almaldr. Bu hkmler dava srecinin
bertaraf edilebilmesi asndan iveren idareler ve mteahhitler iin uygun
aralardr. Uluslararas tahkim yolunun seilmesi halinde ise, uluslararas
tahkim tarafndan verilen karar, iveren idarenin bal bulunduu devletin
yetkililerinin onayna tabi olmamaldr. Ancak, bu hususta nemli bir sorun, ok
sayda gelimekte olan lkenin halen 1958 tarihli Yabanc Tahkim Kararlarnn
Tannmas ve Tenfizine likin New York Szlemesini onaylamam
olmasdr. Kald ki, onaylam olsalar bile kimi zaman bu lkeler, tahkim
kararlarn tanmamaktadrlar. EICnin nerisi, krediyi alan lkenin yapt
kredi anlamalarna, kredi alan lkenin, tahkim kararlarn nihai ve geri
dnlmez olarak kabul edecei hkmnn ilave edilmesidir. Kald ki, bu
trden zel bir hkmn kredi szlemesine konulmasna ramen ulusal
mevzuatn uluslararas anlamalara gre ncelikle geerli olduu ileri
srlerek tahkim kararnn tartlaca durumlar yine de ortaya kabilir. Byle
bir durumun ortaya kmas halinde, proje kredisini salayan uluslararas finans

90

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

kurulular, krediyi alan lkeye dorudan mdahele etmeye hazrlkl

olmaldrlar (EIC, a.g.e., s.30).
Szleme zel artlar, yalnzca projeyi ve ilgili lkenin zel koullarn
dzenlemek amacyla kullanlmal ve bazen uygulamada rastlanld gibi,
riskleri yeniden datmak iin kullanlmamaldr. Bu amala, proje finansr
uluslararas kurulular tarafndan kredi anlamalarna zel artlara hkm
eklenerek genel artlarda belirtilen risk dalmndan sapma yaplamayaca
art konulmaldr. Ayrca, proje finansr uluslararas kurulular, bu trden
sapmalar ieren ihale belgelerini onaylamamal ve sonu olarak iveren idareler,
sapmalarn meydana gelmeyeceine dayanarak teklif veren mteahhitleri
ihaleden men etmemelidirler (EIC, a.g.e., s.30).
Ayrca, FIDIC artnameleri ile tanmlanan ihale eki, uluslararas
standartlar uyarnca doldurulmal ve maktu zararlar, kesin teminatlar ve benzeri
hususlar iin mteahhide ek yk getirilmemelidir (EIC, a.g.e., s.30).
B. FIDIC artnamelerinin Ksmlar ve ngrdkleri naat Szlemesi
Biimi
FIDIC Bakan Julian S.Tritton, artnamenin 1957 ylnda yaynlanan
ilk basksnn tantmnda FIDIC artnamelerinin amacn, risklerin i sahibi ile
mteahhit arasnda adilane biimde dalmn salamak olarak ifade etmitir.
Bu balamda, FIDIC artnamelerininin bir denge kurmay, hatta arlkl olarak
mteahhidin
iveren
karsnda
ezilmesini
nlemeyi
hedefledii
gzlemlenmektedir (Tregn, a.g.e., s.256).
Bu almada, FIDIC artnameleri arasnda temel kitap niteliinde olan
naat leri dari artnamesi (Krmz Kitap)nin gerek yurt dnda Trk
mteahhitlerinin katld uluslararas ihalelerde gerekse lkemizdeki
uluslararas ihalelerde arlkl olarak rnek alnan 1987 tarihli 4nc basks
incelemeye esas alnmtr. Ancak yeri geldike, henz Trkeye evrilmemi
olan 1999 ylnda yaynlanan 5inci bask Krmz Kitaptaki dzenlemeler
hakknda da aklamalara yer verilmitir.
Tritton, inaat szlemelerinin dnyadaki tatbikatndan edinilen
tecrbelerin bir rn olan FIDIC artnamelerinin birok hkmlerinin istikrarl
ekilde uygulanan genel hkmler olduunu, baz hkmlerin ise inaat iinin
bulunduu mahal ve artlara gre zaruri olarak deieceklerini ve bu nedenle
FIDIC artnamelerinin birincisi Genel artlar, ikincisi ise zel Uygulama
artlar olmak zere iki ksmdan olutuunu aklamtr (Tregn, a.g.e.,
s.256).
Bu iki ksma daha sonra zellikle liman inaatlarnda bahis konusu
olacak olan Tarama ve Dolgu ileriyle ilgili olarak bir nc ksm ilave
edilmitir ki, bu ksm bazen de ikinci ksmn sonunda yer almaktadr. Bu

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

91

nc ksmda, birinci ve ikinci ksmlarda yer alan ve tarama ve dolgu

faaliyetlerinin zellikleri ile badamayan baz hkmlerin ne ekilde
deitirilecei ve yerlerine ne gibi hkmler konulabilecei aklanmtr
(Tregn, a.g.e., s.256). Ancak, bu nc ksmn tatbikat nadir olduu iin,
ieriine bu almann kapsamnda yer verilmeyecektir. FIDIC ayrca teklif
(tender) ve ekini, ksa bir standart szleme metnini de hazrlamtr.
FIDIC artnamelerinin birinci ve ikinci ksmlarn birbirlerinden
ayrmak mmkn deildir. Uluslararas kabul grm ana kurallar ile tehiz
edilmi olan birinci ksm ile, iin yaplaca yerdeki jeolojik artlarn yansra o
lkedeki sosyo-ekonomik artlar, iverenin ie mdahale arzusunun snrlarn,
iin tamamnn veya ksm ksm teslimi gibi deiken artlar ieren ikinci
ksm, birlikte tek bir FIDIC artnamesini oluturmaktadr (Tregn, a.g.e.,
s.257).
FIDIC, mahalli artlara uygun hale getirilmeleri iin ikinci ksmda
yaplacak deiikliklerin hangi birinci ksm maddelerine ynelik olmalar
gerektiini tavsiye mahiyetinde gsteren bir ikinci ksm da yaynlamtr.
Ancak uygulama gstermektedir ki, Ksm II zel Uygulama artlar, yerel
artlarn gerektirdii zel artlar olarak deil, iverenin kendi arzu ve iradesi
dorultusunda Ksm I Genel artlarda kendisinin lehine yapmak istedii tm
deiiklikleri ieren artlar olarak karmza kmaktadr (Tregn, a.g.e.,
s.257).
Birinci ksm Genel dari artname bal altnda 72 madde ve bu
maddelerin 160 alt maddesinden olumaktadr. Bu ksmda bir inaat
szlemesinin nasl dzenlenecei hakknda temel ilkeler belirlenmitir.
kinci ksm ise zel dari artname ve Hazrlama lkeleri bal
altnda, birinci ksmdaki ilkelerden hareketle, iverenlerin her bir ayr inaat
szlemesinde iin ve yerel artlarn gerei nasl bir dzenleme
yapabileceklerini tavsiye niteliinde rnek olarak aklamaktadr.
FIDIC artnamelerinin birinci ksmnn sonunda aka ikinci ksma atf
yaplarak, baz maddelere ilave yaplabilecei, baz maddelerde deiiklik
yaplabilecei kabul edilmitir. Buna ilaveten birinci ksmn mhendisin
grevleri ve yetkileri ile ilgili 2.1inci alt maddesi ile szlemenin dili ve
uygulanacak hukuk hakkndaki 5.1inci alt maddesinde ikinci ksma aka atf
yaplarak, uygulayclarn bu maddeleri yaplacak iin zelliine gre
dzenlemeleri istenmitir.
Taraflar genel artlarda dahi kartma veya eklemeler yapabilirler.
Ancak bu durumda FIDIC genel artlarnda i sahibi-mhendis-mteahhit
ls arasnda oluturulan hassas dengelerin bozulmamasna allmaldr.
FIDIC genel ve zel artlar, inaat szlemelerinde taraf olacaklara tavsiye
niteliinde olup balayc hukuki deeri yoktur.

92

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

Yaplacak ilave ve deiiklikleri, iin niteliine gre iveren tespit

edecektir. verenin zel hukuk gerek kiisi veya tzel kiisi olmas halinde bu
hususta nemli bir sorun kmaz. Ancak, iverenin kamu hukuku tzel kiisi
olmas ve yaplacak inaat iinin finansmannn artl kredi olarak temin edilmi
olmas halinde, artnamenin birinci ksmnda deiiklik yaplrken gz nnde
tutulmas gereken iki nemli husus vardr: Bunlardan birincisi, krediyi salayan
kuruluun, artnamede yaplacak deiiklikleri onaylamasdr. kincisi ise,
yaplacak deiikliin kamu yararna olmas ve yrrlkteki mevzuat tarafndan
bu deiiklie cevaz verilmesidir.
Uluslararas kredi anlamalarnda kredi salayan kurulular, daha
balangta ihale ilemlerinin uluslararas rekabete ak bir ekilde ve FIDIC
artnamelerine uygun olarak yaplmasn art kosalar bile, temel ilkelere bal
kalnmak artyla, iveren idarenin yapt grmeler sonunda artnamelerde
birok deiiklik yaplmasn kabul etmektedirler. rnein lkemizde
Karayollar Genel Mdrlnn yapt birok ihalede, artnamelerde birok
deiiklik yapld ve bu ihalelerin karma zellik gsterdii gzlenmektedir.
FIDIC artnameleri, temelde bir zel hukuk szlemesi olan inaat
szlemesinin tabi olaca hkmleri dzenledii iin taraflarn anlamas
artyla szleme ve artnamelerde iin her aamasnda deiiklik yaplmas sz
konusu olabilir. Oysaki kamu adna ihale yapan yetkililer, zel bir iveren deil
kamunun temsilcisidirler ve sorumluluklar kamuya kardr. FIDIC Genel dari
artnamenin (Krmz Kitabn) 51-52nci maddelerinde i deiiklikleri
dzenlenmitir. Bu maddelere gre, mhendis, ie baladktan sonra nceden
ngrlmeyen ile ilgili bir takm yeni imalat ve benzerlerinin yaplmasn
mteahhitten isteyebilir. Mteahhit, mhendisin bu taleplerini yerine getirmek
zorundadr. Bu hususta mteahhite tannan itiraz hakk snrldr.
Birinci ksmda yeralan genel hkmlerin, somut bir inaat szlemesi
hazrlanrken eldeki bu szlemeye, olayn artlarna gre adapte edilmesini
kolaylatran ikinci ksm hkmleri, uygulamasn kolaylatrdklar birinci
ksm hkmleri ile ayn madde numaralarn tarlar.
kinci ksm hkmlerini, genellikle bir aklama ve ou zaman verilen
rnekler izlemektedir. Bu biimdeki bir sunu, sz konusu inaat szlemesini
hazrlayacak kiiler iin, standart formun pratikteki kullanmn artrmaktadr.
FIDIC artnameleri, uluslararas ihale konusu ilerde genel kullanm
iin tavsiye edilmekle birlikte, ulusal dzeydeki ihalelerde de kullanma
uygundur.
FIDIC artnameleri hazrlanrken, baz maddelerin genelde
uygulanaca bazlarnn ise ilerin zelliine ve yerine gre deiikliklere
uratlmas gerekecei kabul edilmitir. Genel dari artnamede yer verilen
genelde uygulanacak maddeler, normal olarak hazrlanan inaat szlemesi
metinlerine, hazrlandklar gibi dahil edilebilmelerini kolaylatracak bir

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

93

ekilde baslmlardr.
Genel dari artname, maddelerin karlkl numaralanmas suretiyle
ikinci ksm zel idari artnameyle balantlandrlm; bylece birinci ve ikinci
ksmlarn birlikte oluturduklar idari artname, taraflarn haklarnn ve
grevlerinin tamamn kapsar bir btnlk kazanmtr.
kinci ksm, her zgn szlemeye uyacak ekilde zel olarak
oluturulmaldr. Tarama ve baz arazi islah ileri sz konusu ise ikinci ksma
zel bir zen gsterilmelidir.
FIDIC Genel dari artname (Birinci Ksm) ve zel dari artname
(kinci Ksm), taraflarn haklarnn ve grevlerinin tamamn kapsayan bir
btnlk kazanmtr. Bu nedenle ikinci ksm iin standart bir form
retilmemitir; zira ikinci ksmn her ihale iin ayrca hazrlanmas gerekecektir.
Bu balamda FIDICin yaynlad zel dari artname Klavuzunun amac,
eitli maddeler iin gerekirse seenekler vermek suretiyle bu konuda yardmc
olmaktr.
kinci ksm maddelerine aadaki hallerde gerek duyulabilir:
1) Birinci ksmda, ikinci ksmda daha fazla bilgi verilmesinin zellikle
istenilmesi, aksi takdirde idari artnamenin eksik kalacann
belirtilmesi,
2)

Birinci ksmda, ikinci ksmda tamamlayc bilgilerin

verilebileceinin yoksa idari artnamenin eksik kalacann
belirtilmesi,

3) lerin trnn, zelliklerinin veya yerinin ek madde yahut fkralar

gerektirmesi,
4) lgili lkenin kanunlarnn yahut istisnai durumlarn, birinci ksmda
yani genel artlarda deiiklik yaplmasn gerektirmesi.
Bu gibi deiiklikler, ikinci ksmda birinci ksmdaki belli bir
maddenin tamamnn veya bir blmnn iptal edileceini belirtip yerine
geecek maddenin duruma gre tamamn veya o blmn vermek suretiyle
gerekletirilmelidir.
Tarama ve baz arazi islah ileri sz konusu ise, ikinci ksma zel bir
dikkat gsterilmesi gerekir. Tarayclar, yklenici donanmn oluturan pek ok
kalemden nemli oranda daha pahaldrlar; yle ki, bir taraycnn sermaye
deeri, hizmet edecei szlemenin bedelini genellikle aabilmektedir. Bu
nedenle, tarayclarn iin niteliine ve daha nemli dier faktrlere tabi olmak
kaydyla en ekonomik ve verimli ekilde kullanlmas, hem iverenin hem
yklenicinin karna olacaktr. Bu bakmdan, ykleniciye, tarama ilerini
haftann yedi gn gece-gndz srdrme izni verilmesi gelenek olmutur.

94

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

Normal inaat mhendisliinden bir baka fark da, tarama ilerinde

yklenicinin, Genel dari artnamenin 48inci maddesine gre onaylanan i
bitirme tarihinden sonra kusurlarn dzeltilmesinden normal olarak sorumlu
tutulmamasdr.
Tarama ile ilgili bu ve benzeri dier hususlar kapsayan aklamalar ve
rnekler, ikinci ksmda yer almaktadr.
Belli baz durumlarda ikinci ksmdaki dier baz maddelere de ilaveler
gerekebilir. Arazi islah ileri, nitelike byk deiiklikler gsterir; bu nedenle,
arazi islah ileri iin de ikinci ksmda tarama iin kabul edilenlere benzer
deiikliklere gitmenin yahut standart inaat mhendislii formunu aynen
korumann uygun olup olmayacana karar vermeden nce her zel durum
ayrca dnlp deerlendirilmelidir.
Bu genel aklamalardan sonra, FIDIC belgelerinde nerilen model
inaat yapm szlemesinin anlalmas asndan, almamzn bu blmde
FIDICin Genel dari artnamesinin nemli maddeleri, halen uygulamada
yaygn olarak kullanlan 1987 ylnda yaynlanan 4nc basks esas alnmak
suretiyle incelenmekle birlikte, yeri geldike 1999 ylnda yaynlanan 5inci
bask ile getirilen deiikliklere de deinilecektir.
C. FIDIC Genel dari artnamesinin Uygulamada Sk Bavurulan
Maddeleri Hakknda Aklamalar
1. Denetim ve Kabul
deme veya ksmi demeler genellikle ona dayanarak yapld iin bir
inaat szlemesinin ynetim srecinde iin veya tamamlanm iin ilerleyen
safhalarnn kabul nem arz etmektedir. Bu husus, szlemede genellikle zel
bir zenle dzenlenmektedir. ou zaman inaat szlemeleri, geici kabul ve
kesin kabul hallerini ayr ayr dzenlemektedir. Taraflarn dzenlemesine gre,
mhendis olurunu verecektir ve bylece parann bir ksm daha mteahhide
denir hale gelecektir.
Byk bir inaat iini balangtaki orijinal projesine (ve izimlere)
gre gerekletirmek ok nadiren mmkn olabildii iin bir inaat szlemesi
hkmlerinde sonradan yaplacak deiikliklere, karmalara ve ilavelere ilikin
olarak uygulamada byk zorluklar domaktadr. Bu hususta FIDIC Genel dari
artnamesinin 52.1inci maddesi, oranlarn ve fiyatlarn sabit tutulmas
hakknda detayl kurallar iermektedir. Bu maddeye gre: Yukardaki 51inci
maddede deinilen tm deiiklikler ile szleme bedeline yaplan ve ibu
52nci madde uyarnca tespit edilmesi istenilen zamlar (ibu madde
kapsamndaki adyla miktar deitirilen i), kontrollke de (yani
mhendisce de) uygun grlrse szlemede verilen fiyatlara ve birim fiyatlara
gre deerlendirilir.

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

95

Szlemede miktar deitirilen ie uygulanabilecek fiyat veya birim

fiyat yoksa deerlendirme baz olarak makul olduu lde, szlemedeki bu
fiyat ve birim fiyatlar kullanlr; bu da mmkn deilse kontrolln, iveren ve
yklenici ile yapt danmalarndan sonra kontrollk ile yklenici arasnda
uygun fiyatlar veya birim fiyatlar zerinde bir anlamaya varlr.
Anlamazlk halinde kontrollk, uygun olduuna inand bu gibi
fiyatlar veya birim fiyatlar saptayarak durumu ykleniciye bildirir, bir
kopyasn da iverene iletir. Bu fiyatlar veya birim fiyatlar anlama yoluyla
kabul edilinceye yahut saptanncaya kadar kontrollk, mahsuben yaplan
demelerin 60nc madde uyarnca dzenlenen hakedilere dahil edilebilmesi
iin, geici fiyatlar veya birim fiyatlar tespit eder.
2. Alt Mteahhitlik (Taeronluk)
verenin icazeti (nceden izni) olmadan mteahhidin szlemeyi ve
onun bir ksmn bakasna devretmesinin yasak olduu durumlarda, genellikle
mteahhide szlemenin belirli blmlerinin ifasn alt mteahhide (taerona)
devretmesi hususunda izin verilmektedir. rnein bir inaat firmas tarafndan
bir hastane inaa edilecekse, asl mteahhidin bu hastanenin rntgen
cihazlarnn ve dier klinik ekipmanlarnn temini iini bu konuda uzmanlam
alt mteahhitlere havale etmesi mmkndr.
FIDIC artnamesi, iveren veya mhendis tarafndan onaylanm
taeronlardan atanm (isimlendirilmi) taeronlar diyerek bahseder ve Genel
dari artanemin 59.5inci maddesine gre, mhendis iin tamamlandna
ilikin onay belgesini hazrlayp vermeden nce, mteahhitten teronlara deme
yaptn kantlamasn isteyebilir ve mteahhidin bu hususu kantlayamamas
halinde, iveren dorudan doruya taeronlara deme yapabilir. (Bkz. Herzfeld,
Edgar: Subcontracts in Long-Term Construction Contracts, [1984] J.B.L,
p.226; ayrca bkz. Herzfeld, Edgar: Nominated Sub-Contractors, [1985]
J.B.L., p.386).
Taraflar, elbette ki, mhendisin veya asl mteahhidin onay yazs
zerine, iverenin her zaman taeronlara dorudan doruya deme yapaca
hususunda anlaabilirler.
FIDIC Genel dari artnamesinin 4.1inci maddesine gre, herhangi bir
taeronun, onun vekillerinin, hizmetindeki personelinin veya iilerinin
eylemlerinden, kusurlarndan veya ihmallerinden asl mteahhit sorumlu
olacaktr.
veren bazen inaat iini tek bir mteahhide vermeyip, btn iin
belirli bir parasndan sorumlu olacak deiik saydaki mteahhitler ile
dorudan doruya szleme yaparak onlar istihdam edebilir. Ayrca, iverenin,

96

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

inaat iinin birbirini izleyen safhalar iin ayr ayr mteahhitler ile farkl
szlemeler yapabilir. Hzl yol (fast trak) szlemesi denilen bu yntem,
btn iin tamamlanmas gereken zaman sresini ksaltabilir fakat dikkatli
planlama gerektirir ve iin eitli safhalarnn koordinasyonunda teknik
glklere yol aabilir.
3. Mhendisin Hukuki Stats
FIDIC artnamesinin tipik zellii, szleme artlarnn ikinci
blmne ismi dercedilen bir mhendisin iveren tarafndan atanmasn
gerektirmesidir. Mhendisin teknik bir uzman olarak fonksiyonu; iin ifasnda
doabilecek uyumazlklar hakknda karar vermek, inaat iinin belirli
safhalarnn veya tamamnn tatmin edici biimde tamamlandna ilikin onay
belgesi vermek ve zellikle zerinde taraflarca anlalm olan szlemenin
deiikliklerine, ilavelerine ilikin kararlar vermek gibi hususlar
kapsamaktadr.
Szlemede iveren ve mteahhit tarafndan aksi kararlatrlm
olmadka, mhendis iveren tarafndan atanacaktr. Bu nedenle, mhendisin
sadece iveren ile akdi bir ilikisi olup; mteahhit ile byle bir akdi iliki
ierisinde deildir. Fakat mhendis, sadece iverenin karlarn dikkate almak
zorunda olan bir iveren temsilcisi deildir. Ancak, hukuki anlamda mhendis,
iverenin ajan olarak dnlebilir.
Mhendisin iveren ile yapt szleme, onun iveren ile mteahhit
arasnda tarafsz bir arabulucu roln stlenmesini gerektirir. Nitekim, FIDIC
Genel dari artnamesinin 2.6nc maddesine gre, mhendis takdir yetkisini
tm koullar hesaba katarak ve szleme hkmleri erevesinde iveren ile
mteahhit arasnda tarafsz olarak kullanacaktr.
Eer mteahhit, mhendisin bir karar nedeniyle mutazarrr olursa ve
mhendis bir FIDIC artnamesine gre atanmsa, mteahhit iin uygun zm
FIDIC artnamesinin 67nci maddesine gre tahkime bavurmaktr. Zira
mteahhit iin mhendisin ihmali kantlansa bile sz konusu ihmal dolaysyla
alacak bir davann kazanlma ans pek ihtimal dahilinde deildir; zira eer
iddia ekonomik kaybn telafisi iin ise, bugn uygulanmakta olan dar anlamda
yaknlk testinin geilmesi ihtimali ok zayftr.
FIDIC artnameleri dahilinde grev ve sorumluluklar nemli olan
mhendis ile ilgili aklamalara burada ksaca deinilecek ve konu ayrntl
olarak izleyen blmde ele alnacaktr.
4. Fiyatn Ayarlanmas
Uzun sreli bir szlemede veya bir inaat szlemesinde deiik

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

97

fiyatlandrma yntemleri kullanlabilir. Bu metodlar; gtr usul, maliyet + kr

yntemi ve birim fiyat yntemidir.
Gtr usul, yaygn olarak tercih edilmektedir zira fiyat
mekanizmasnda kesinlik salamaktadr; fakat uzun sreli szlemelerde, fiyat
ayarlamas ve revizyonu mekanizmalarnn szlemeye dahil edilmemesi
halinde, iveren ile mteahhit arasndaki menfaat dengesini bozabilir.
Maliyet + kr yntemi, mteahhidin iverene retim maliyetlerinin
faturasn sunmasn gerektirir zira zerinde anlalan belirli bir (yzde veya
miktardaki) kr, toplam maliyete eklenecektir. Bu yntemde kesinlik unsuru
eksiktir. Bu yntem, alc olarak iverenin, inaat maliyetlerindeki artlarn
btn riskini tamayaca anlamna gelmemektedir. Finansal kurulular bu
fiyatlandrma yntemini pek tercih etmemektedirler.
Birim fiyat ynteminde, taraflar birim inaat maliyeti iin bir oran
zerinde anlatklar iin denecek toplam fiyat, inaatta kullanlacak inaat
birimlerinin saysna bal olacaktr. Bir inaat birimi iin tespit edilecek fiyat,
mteahhidin krn da yanstan bir fazlal da iermelidir. Birim fiyat, bir beton
kalp iin kullanlan imento miktar gibi maddi bazda veya belirli bir i iin
alma zaman gibi emek baznda hesaplanabilir. Aktr ki, bu fiyatlandrma
yntemi, btn tip inaat szlemeleri ve uzun dnemli szlemeler iin uygun
deildir.
FIDIC artnameleri esas alnarak hazrlanacak inaat szlemelerinde
fiyat ayarlamas iin detayl bir mekanizmaya yer vermek byk nem
tamaktadr. Fiyatlardaki baz deimeler ngrlebilirken baz fiyat
deimeleri ise ngrlemez. ngrlebilir fiyat deiimleri iin genellikle
izlenen usul, bir endeks bazl fiyat ayarlama mekanizmasdr. Uzun dnemli
szlemelerde bir endeks sepeti kullanlr. Bu endeks sepetinin (rnein
mazotun, igcnn ve imentonun) fiyatlarndaki deimeler dzenli olarak
gzden geirilmek suretiyle temel fiyata ilave yaplmasnn gerekip gerekmedii
tespit edilir.
Fiyat etkileyen ngrlmeyen olaylar hakknda ise, szlemenin yeni
fiyat durumuna gre deitirilmemesi halinde kendisi asndan ok nemli bir
gle neden olunacan hakl olarak iddia edebilecek bir tarafn gerektiinde
bavurabilmesi iin szlemeye bir hardship klozun dahil edilmesi gereklidir.
5. Performans Garantisi, Geri deme Garantisi ve deme Garantisi
naat szlemelerinde mteahhidin, bir banka, sigorta irketi veya
dier nc bir taraftan temin edecei bir performans garantisini iverene
sunmas olaandr. Garantinin amac, mteahhidin szlemeden doan
ykmllklerini ifada baarsz olmas ihtimaline kar iverenin zarara

98

Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

uramasn nlemektir.
Performans garantisi, kimi durumlarda bir geri deme garantisi ile
birlikte verilebilir. Geri deme garantisi, eer iveren szleme bedeline
mahsuben avans demeleri yapmsa ve mteahhidin szleme artlarn yerine
getiremeyecei hakknda endiesi varsa, bu ihtimale kar ivereni korumak
amacyla verilir.
Kimi zamanda mteahhidin iverene kar gelecekteki maddi taleplerini
garantiye almak iin, iverenin svire gibi tarafsz bir lkedeki bir bankada
deme garantisi sunmas istenebilir. Fakat iverenin bir kamu kuruluu olduu
veya bir yabanc lkenin kredisinin sz konusu olduu durumlarda, iverenden
deme garantisi nadiren talep edilir.
6. Mteahhitin Parasnn Teminat Olarak Alkonulmas
Uluslararas inaat szlemelerinde genellikle mteahhidin ii
zamannda bitirmemesi tehlikesi karnda bir miktar paras alkonulmaktadr.
veren, bir uluslararas inaat szlemesinin erevesinde, inaatn mteahhite
sz verildii gibi yrdnden emin olmak iin, 6 veya 12 ay gibi belirli bir
sre iin toplam szleme bedelinin yzde 5-10 gibi bir orann alkoyma
hakkna sahiptir.
Dnya Bankasnn Klavuzunun 2.34nc maddesine gre: Mteahhit
tarafndan inaat szlemesine tam olarak uymay garanti altna almak iin
szlemeler, toplam demenin bir yzdesinin alkoyma paras olarak iverenin
uhdesinde tutulmasn ngrebilir. Szlemede belirtilen garanti ve bakm
sresini kapsamas iin teminat, ilerin tamamlanmas iin ngrlen tahmini
zamann yeterince tesine yaylmaldr. Alternatif olarak, bu dnem iin ayr bir
teminat elde edilebilir.
FIDIC artnamesinde, ihale formlarnn ekinde alkonulacak parann
yzdesi ve limitleri belirtilmitir.
7. Dviz Kuru Klozlar
Asl mteahhidin lkesinden farkl lkelerde i yapmakta olan
taeronlara veya deiik lkelerdeki ortak mteahhitlere iveren deme yapmak
zorundaysa, dviz kuru klozlarna zel olarak dikkat edilmelidir.
Hem Dnya Bankas Klavuzlar (madde 2.21-2.26) ve hem de FIDIC
Genel dari artnamesi (madde 71 ve 72), yabanc dviz kurunda deme
konusunda ayrntl hkmler iermektedir.
Uygun durumlarda muhasebe iin kullanlan dviz cinsi ile demeler
iin kullanlan dviz cinsinin birbirinden ayrlmas, bir zm salayabilir.

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

99

Szleme fiyat, ayn zamanda muhasebe iin para birimi olarak

kullanlan, iverenin bulunduu lkenin dviz kurunda ifade edilebilir.
demeler, ortak mteahhitlerin veya asl mteahhit ile taeronlarn deiik
dviz kurlarnda yaplabilir ve bunlar, deme kurlardr. Bu sistem
kullanldnda, deiim orannn ne olaca belirtilmelidir; dier bir deyile,
deiimi yneten oran deme gnnde geerli olan oran olacaktr.
8. Sigorta ve Tazminat
naat szlemesi, ayn zamanda sigorta ve tazminat konusunda da
hkmler iermelidir. Dnya Bankas Klavuzlar (madde 2.36), sigorta trleri
ve artlarnn ihale dokmanlarnda belirtilmesini gerektirmektedir.
FIDIC artnamesine gre (madde 23-25), mteahhit iilerini sigorta
ettirmeli ve nc taraf risklerine kar da sigorta yaptrmaldr; fakat
mteahhit bunu yapmazsa, iveren kendisini mteahhidin hesabna
sigortalatabilir (Bkz. FIDIC Genel dari artname, madde 25.3).
FIDIC artnamesi ayrca 22nci ve 24 (1)inci maddelerinde, iverenler
ve mteahhitler tarafndan verilecek tazminatlar dzenlemektedir.
9. naat Szlemelerinde Risk Dalm
Bir inaat szlemesi sresince aadaki nedenlerle taraflar arasnda
uyumazlklar doabilir (Uur, L. O.: naat Sektrnde Riskler ve Risk
Ynetimi, TMB yayn, Ankara, 2006, s.120):
- Yetersiz ve eksik szleme dokmantasyonu,
- Uygun olmayan tarzda szleme dzenlenmesi,
- Uygun olmayan ihale tarzlar,
- Szlemeye dahil olan bir tarafn maruz kald makul olmayan risk
yk,
- Projenin tipine uygun olmayan personel,
- Szlemeden doan riskin o riski tamak iin yetersiz olan bir tarafn
stnde olmas,
- Taraflardan birinin iflas etmesi,
- kiden fazla taraf olduunda ortaya kan koordinasyon problemleri,
- Belirsiz artlarn zellikle szlemeye yazlmas ya da szlemenin
standart formundaki artlarn deitirilerek salksz yorumlara yol
amas,

100 Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

- Belirsiz yan cmlelerle kararlarn deerlendirilmesinin iki tarafa ya da

taraflardan birine braklmas,
- Gereken sonular salamakla ykml olan taraflarn yerine
metotlarn belirlenmesi,
- Mimari ve mhendislik izimlerinin ya da dizaynlarnn yetersiz
olmas.
naat szlemeleri balangta ne kadar zenle hazrlanmaya allsa
da, ileride uyumazlklarn kmas ihtimali her zaman ok yksektir (Uur,
a.g.e., s.120).
naat szlemesinin amac, taraflarn haklarn, grevlerini,
sorumluluklarn ve zorunluluklarn nceden belirleyerek taraflar arasnda adil
bir risk dalmn salamaktr. Taraflardan birinin grevini ve sorumluluunu;
kendi yetersizlii, dikkatsizlii, hatas ya da dardaki bir olaydan etkilenerek
yerine getirememesi bu risk dengesini bozacaktr (Uur, a.g.e., s.120).
naat szlemesi, szlemeyi yapann bu ii stlenmek iin uygun
grd fiyat ile kontrol edilebilir ve kontrol edilemez riskleri kabul etmesi
arasnda bir dengelemedir. Yaplacak iin creti ksmen de olsa, bu ii yapacak
olan mteahhidin bu ite grd riski yanstmaktadr. Sabit fiyatl gtr
usulde szlemeler yklenicinin kaldrabilecei risk bakmndan, yklenici
performans iin tevik edici szlemelerdir. Fakat szlemeye dayal
anlamalar, kimin ne kadar riski tayaca dikkate alnarak yaplmaldr
(Uur, a.g.e., s.120).
FIDIC Szlemeleri gibi standart formda olan inaat szlemeleri,
szlemede aka ifade olunan artlarn yardmyla, riski taraflar arasnda
paylatrr. Fakat bu risk dalmnn ynetimi farkllklar gsterebilir. naat
sektrnde kullanlmakta olan standart formdaki szlemeler, genelde risklerin
ounu kapsarlar ve taraflar arasnda bir uzlamay belgelerler (Uur, a.g.e.,
120).
Resmi iler iin hazrlanan resmi formdaki kontratlar, kanuni
sorumlulukla ilgili zel isteklere gre hazrlanrlar. Genel olarak kamu
grevlileri, finansman nedenleri ve siyasi nedenlerle szlemelerdeki fiyat
belirsizliini kabul etmek istemezler. Kamu yneticileri genelde sabit fiyatl
gtr usul, yani yklenicinin ou riski ald szlemeleri tercih ederler.
Fakat zel sektrde ise byk, gelien firmalar gibi mteriler finansal olarak
yararlarna olmasna ve dizayn ve inaa ksmnn hatrlanacak olmasna bakarak
daha fazla risk alrlar. Mterilerin kontratlarnn dorudan doruya taeronlarla
yapld durumlarda bu inaat ynetimi anlamalar avantajlar salayabilir
(Uur, a.g.e., s.121).
naat projelerinde ynetimsel ve ilevsel performanslardaki
deiiklikler gibi kontrol edilebilir riskler de; kt hava, enflasyonun maliyetler

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

101

zerine etkisi, belirli bir yerdeki zemin koullar gibi kontrol edilemez riskler de
nemlidir (Uur, a.g.e., s.121).
10. Gecikme Tazminat ve Prim Klozlar
FIDIC Genel dari artnamesinin 47.1. maddesine gre, yklenici
ilerin tamamn bitirme sresi ierisinde veya varsa ilerin bir blmn 43.
maddede ngrlen sre iinde tamamlayamazsa, yklenici, ilgili i bitirme
sresi sonu ile ilerin tamam veya ilgili blm iin dzenlenecek geici kabul
belgesinde belirtilen tarih arasnda geecek her gn veya gn blm iin,
teklifin ekinde bu gibi kusurlarla ilgili tazminat olarak belirlenen miktar,
teklifin ekinde belirtilen ilgili snra tabi olmak kaydyla, iverene der. veren,
dier tahsil yollar sakl kalmak, kaydyla, bu tazminat yklenicinin hak ettii
veya edecei paralardan kesebilir. Bu tazminatn denmesi veya kesilmesi,
ykleniciyi ileri bitirme vecibesinden veya szlemelerden doan dier
vecibelerinden kurtarmaz.
Eer ii zamanndan nce bitirip teslim ederse mteahhide prim
denmesini ngren hkmlere, inaat szlemelerinde mteahhidin ii ge
teslim etmesi halinde gecikme tazminat ngren hkmlerden daha az sklkla
yer verilmektedir. Nitekim ii erken bitirip teslim etmesi halinde mteahhide
prim denmesine ilikin bir dzenlemeye FIDIC Genel dari artnamesinde
(birinci ksmda) yer verilmemitir; fakat bu tr bir prim klozuna FIDIC zel
Uygulama artlarnda (ikinci ksmda) veya hale Eklerinde yer verilmesi
mmkndr.
11. Asl Mteahhit ile Dier Mteahhitler Arasndaki liki
FIDIC Genel dari artnamesinin 31.1nci maddesi, iverenin o
antiyedeki
dier
mteahhitlerine,
iilerine
olanaklar
salamak
ykmlln, mhendisin talimat ile mteahhide yklemitir. Ancak byle
bir durumda mteahhitler arasndaki alma senkronizasyonunun mhendis
tarafndan dzenlenmesi gerektii hususunda FIDIC tip artnamesi sessiz
kalmtr (Tregn, a.g.e., s.265).
Ayn inaat projesi erevesinde birka mteahhidin ayr ayr
szlemelerle ayn antiyede almalar, genellikle projenin yapmnda interface (ilerin kesimesi) dediimiz sorunla karlalmasna neden olmaktadr.
Bu hal, zellikle bir mteahhidin iini bitirmeden dierinin iine devam
edemeyecei hallerde ortaya kmaktadr (Tregn, a.g.e., s.265). Bu sorun,
genellikle tali mteahhitlerin arasnda grlmektedir.
Tip artnamenin bu boluunun, sre ynnden iverenin kusuru
saylarak, szlemenin sre uzatmna ynelik iveren dolaysyla herhangi bir

102 Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

gecikme, engellenme, veya nlenme olarak tanmlanan 44.1 (d) maddesinin

uygulanmas yolu ile; parasal ynden ise, deiikliklere ynelik ilerin
herhangi bir ksm iin belirlenmi yapm srasn ve zamanlamasn
deitirmek eklinde mhendise yetki tanyan 51.1 (f) maddesinin
uygulanmas yolu ile doldurulmas gerekecektir (Tregn, a.g.e., s.265). .
Bir antiyede tek asl mteahhit ve onun tali mteahhitleri varsa
doaldr ki, ilerin organizasyonu ve senkronizasyonu grevi o tek asl
mteahhite ait olacaktr (Tregn, a.g.e., s.266).
.
FIDIC Genel dari artnamesinde onaylanm tali mteahhit ve
atanm tali mteahhit olmak zere iki ayr tr tali mteahhitlik
ngrlmtr (Tregn, a.g.e., s.266).
Taeron, iilik veya para ba i yapan ve asl mteahhit ile
aralarndaki akdi iliki, hizmet szlemesi olan baml kiidir. Tali mteahhit
ise, asl mteahhidin stlendii iin bir ksmn (bazen de tamamn) yapmay
stlenen kendi hesabna bamsz olarak alan kii olup, asl mteahhit ile
ilikisi istisna (eser) szlemesine dayanmaktadr (Tregn, a.g.e., s.266).
FIDIC Genel artnamesinde (4. baskda) taeronluk ifadesine yer
verilmemi, onun yerine mhendisin onayna ihtiya gstermeyen ii temin
etme, szlemede belirtilen standartlara uygun malzemeleri satn alma ve ilerin
herhangi bir ksmn, szlemede ad belirtilen tali mteahhide verme
hususlarna yer verilmitir. Burada alt izilmesi gereken husus, FIDIC
artnamesinin Trke evirilerinde ve hatta inaat hukuku ile ilgili milli
mevzuatmzda tali mteahhitlik yerine taeronluk tabirinin kullanlmasnn
yerinde olmaddr (Tregn, a.g.e., s.266).
D. Szleme Dkmanlarnn ncelii, Geerli Lisan ve Uygulanacak
Hukuk Meselesi
Genel artnamenin 5.2nci maddesine gre, szlemeyi oluturan
eitli dokmanlar karlkl olarak birbirinin aklaycs kabul edilir; ancak
karklklar ve farkllklar olmas halinde bunlar mhendis tarafndan aklanp
uyarlanr ve bu konuda mteahhide talimat verilir; byle bir durumda
szlemede tersine bir hkm yoksa, szlemeyi oluturan dkmanlarn
ncelik sras yle olur (Gven, Celalettin: FIDIC Rapor, 26.04.2002,
www.icisleri.gov.tr):
(1) (Tamamlanmsa) Szleme Anlamas,
(2) Kabul Mektubu,
(3) Teklif,
(4) dari artnamenin ikinci ksm (FIDIC zel dari artnamesi),
(5) dari artnamenin birinci ksm (FIDIC Genel dari artnamesi),
(6) Szlemeyi oluturan dier dkmanlar.

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

103

Szleme dkmanlarnn arasnda her art altnda birinci ncelie

sahip olan ve taraflarn imzalad szleme anlamas metninin ak, anlalr
ve sade bir dille yazlmasna dikkat edilmelidir. (Gven, a.g.e.)
FIDIC artnamelerine gre yaplan ihalelerin genellikle uluslararas
nitelikte olmas ve taraflarn farkl lke vatandalar olmas nedeniyle, szleme
ve artnamelerde kullanlacak lisan ve lisanlar ile uyumazlk halinde szleme
ve artnamelere hangi lke kanunlarnn uygulanaca ve bunlarn hangi lke
kanunlarna gre yorumlanaca szlemede aka belirtilmesi gereken
meselelerdendir. Genel dari artnamenin 5.1nci maddesinde bu hususta ikinci
ksma (zel idari artnameye) atf yaplm ve konunun ikinci ksmda
dzenlenmesi ngrlmtr. (Gven, a.g.e.)
Eer bu dkmanlar birden fazla dilde yazlmsa, szlemenin
yorumlanp deerlendirilecei dil, zel dari artnamede (ikinci ksmda) amir
dil olarak belirtilmitir. Uygulamada uluslararas ihalelerde amir dil olarak
ngilizce kabul edilmektedir. FIDIC tarafndan hazrlanp zellikle uluslararas
inaat szlemeleri iin nerilen genel ve zel artlarda taraflar diledikleri
deiiklikleri yapabilirler. Ancak finansman bir uluslararas finans kuruluu
tarafndan salanan inaat ilerinde bu genel artlarda yaplacak deiiklik veya
eklemelerin ilgili finansal kuruluu tarafndan tasvip edilmesi, finansman
asndan gerekli olabilir. (Gven, a.g.e.)
naat szlemesi hakknda hangi lke hukukunun uygulanaca kabul
edilmi ise, FIDIC genel artlar da o lke hukukuna gre yorumlanr.
(Gven, a.g.e.)
E. Teminatlar
Genel dari
dzenlenmitir.

artnamenin

10ncu

maddesinde

teminat

konusu

Kesin Teminat balkl 10.1nci maddeye gre, szleme, iin dzgn

bir ekilde ifas iin mteahhidin teminat vermesini ngryorsa mteahhit,
kabul mektubunu ald tarihi izleyen 28 gn iinde teklifin ekinde belirtilen
miktardaki teminat salayp iverene verir ve durumu mhendise bildirir. Bu
teminatn formuna, iveren ile mteahhit arasnda karar verilir. Ancak,
teminatn alnaca kuruluu iveren de onaylamaldr. Kesin teminatn
salanmasna ynelik masraflar, szlemede tersine bir hkm yoksa, mteahhit
tarafndan karlanr.
10.2nci maddeye gre, kesin teminatn geerlilik sresi, mteahhit
szleme uyarnca ileri gerekletirip tamamlayncaya ve kusurlarn
giderinceye kadar devam etmelidir.
62.1nci madde uyarnca, kesin kabul belgesi dzenlendikten sonra bu

104 Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

teminata kar hibir talepte bulunulamaz. Bu teminat, sz konusu kesin kabul

belgesinin dzenlenmesini izleyen 14 gn iinde mteahhide iade edilir.
10.3nc maddeye gre, iveren, kesin teminat tahtnda herhangi bir hak
talebinde bulunmadan nce, hak talebine konu olacak kusurun mahiyetini
mteahhide bildirir.
FIDIC Genel dari artnamesinde sadece kesin teminat konusu
dzenlenmi olup; geici teminat konusunda herhangi bir dzenleme
bulunmamaktadr. (Gven, a.g.e.)
FIDIC Genel dari artnamesi, kesin teminat da ihtiyari olarak
dzenlemi olup; kesin teminat ancak taraflar arasnda inaat szlemesinde
ngrlmesi halinde talep edilecektir. (Gven, a.g.e.)
Genel artlar arasnda kesin teminatn miktar ile szleme bedeline
oran hakknda bir aklama yoktur. Sadece artnamenin ikinci ksmnda (zel
uygulama artlarnda) kesin teminatn nasl verilecei konusundaki rnek 10.1.
maddeye gre, teminat teklifin ekinde belirtilen para cinslerinde ve oranlarda
dzenlenir. rnek 10.4nc maddeye gre ise, kesin teminatn alnaca
kaynaklara kstlama getirilecekse aadakiler gibi ek bir fkraya yer
verilebilir (Gven, a.g.e.):
10.4. Kesin Teminatn Kayna
Mteahhit, 10.1nci madde uyarnca verecei kesin teminat, ilerin
yrtlecei lkede tescilli yahut i yapma lisansna sahip bir kurulutan
alacaktr (veya)
10.4. Kesin Teminatn Kayna
Kesin teminat bir banka garantisi formunda ise, bu garanti;
(a) iverenin lkesindeki bir banka ya da,
(b) iverenin lkesindeki muhabir bir banka araclyla yabanc bir banka
tarafndan dzenlenmi olmaldr.
F. Mteahhidin Mevzuata Uyma Ykmll
FIDIC Genel dari artnamesinin 26.1nci maddesi, mteahhitlerin
ileri yrtrken iin bulunduu yerdeki mevzuata uymas zorunluluunu
getirmitir.
Kanunlara ve Dzenlemelere Uyum balkl 26.1nci maddeye gre,
mteahhit, (a) ilerin gerekletirilip tamamlanmas ve kusurlarn giderilmesi ile
ilgili ulusal veya blgesel tm kanun, kararname ve tebliler ile yerel veya dier
yasal makamlarn karar ve dzenlemelerinin hkmlerine ve (b) mlkleri veya
haklar iler dolaysyla etkilenen veya etkilenebilecek tm kamu kurulular ile

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

105

irketlerin tzk ve ynetmeliklerinin hkmlerine, tm bildirimlerin verilmesi

ve tm harlarn denmesi de dahil, her bakmdan uygun hareket eder ve yine
mteahhit, bu gibi hkmlerin ihlal edilmesinden ortaya kabilecek her trl
ceza ve sorumlulua kar ivereni masun tutar.
veren, ilerin yrtlebilmesi iin gerekli her trl imar plan,
kuaklama plan ve dier benzeri izinleri temin etmekten sorumlu olup;
mteahhiti 22.3nc madde gereince temin ve tazmin eder (Gven, a.g.e.).
G. Keif Artlar
FIDIC artnamelerinde keif artlaryla ilgili ayr bir madde
bulunmamaktadr. Szlemenin taraflar, keif art konusunu kendi aralarnda
kararlatracaklardr. (Gven, a.g.e.)
FIDIC Genel dari artnamesinin 52.3nc maddesinde yer alan yzde
15i aan keif artlar hakkndaki dzenleme, yzde 15e kadar olan keif
artlarnda mteahhide genel gider denmeyeceine ilikindir. Buradan kan
sonu, mteahhide ancak keif artnn yzde 15i gemesi halinde saha ve
genel sabit giderleri gznne alnarak belirlenecek oranda deme
yaplacadr. Aksi halde mteahhit bir talepte bulunamayacaktr. (Gven,
a.g.e.)
FIDIC artnameleri, iveren idarelerin orana baklmakszn keif
artlarna onay vermesine msaittir. (Gven, a.g.e.)
H. Yedek Ake
Bayndrlk leri Genel artnamesinde ve lkemizdeki yerel ihalelerde
uygulamas bulunmamasna ramen, FIDIC artnamelerine gre hazrlanan
inaat szlemelerine, ihale srecinde gerek grldnde harcanmak zere
yedek ake ad altnda belirli bir denek konulmaktadr. (Gven, a.g.e.)
FIDIC Genel dari artnamesinin 58.1nci maddesine gre: Yedek
ake, szlemede yer alan ve keif cetvelinde, ilerin herhangi bir ksmnn
yrtlmesi veya eya, malzeme, demirba veya hizmetlerin temin edilmesi,
yahut beklenmedik durumlar iin belirlenmi olan, ancak mhendisin
talimatyla tamamen veya ksmen kullanlabilecek veya hi kullanlamayacak
olan bir tutar demektir. Mteahhit, mhendisin ibu maddeye gre tespit
edecei ekilde, sz konusu yedek akelerle ilgili i, temin veya beklenmedik
durumlar iin yalnzca bu tutarlara hak kazanr. Mhendis, ibu fkraya gre
yapt tespitleri mteahhide bildirir, bir kopyasn da iverene iletir. (Gven,
a.g.e.)
58.3nc maddeye gre: Mteahhit, iin teklifte verilen fiyatlara veya

106 Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

birim fiyatlara gre deerlendirildii durumlar hari olmak zere, yedek ake
harcamalar ile balantl her trl fiyat listesini, faturay, kasa fiini, pusula
veya alndy mhendise ibraz eder.
59ncu madde ise, yedek ake kapsamnda baz ilerin taeronlara
(isimlendirilmi tali mteahhitlere) yaptrlabileceini ngrmekte ve bunun
usuln dzenlemektedir.
58nci maddede yedek akenin miktar belirtilmemi ve harcama
talimatn verme yetkisi mhendise verilmitir. Madde metninde yedek
akelerin tamamen veya ksmen kullanlabilecek veya hi kullanlmayabilecek
olmas ngrld iin yedek ake harcamalar, keyfi uygulamalara konu
olabilecek niteliktedir.
verenin kamu kuruluu olmas durumunda artnamede yedek akenin
miktar, harcanma ekli ve benzeri hususlar aka dzenlenmelidir. Ayrca
mhendisin yedek akenin harcanmas talimatn verme yetkisini iverenin
onayna balamak yerinde olacaktr. (Gven, a.g.e.).
I. Mteahhidin Kusuru Halinde Bavurulacak Yasal Yollar
FIDIC artnameleri, mteahhidin szleme hkmlerine uymamas
halinde iveren ve mhendise ok nemli yetkiler tanmtr. Bu konuyu
dzenleyen Genel dari artnamenin 63.1nci maddesi, mteahhidin iflasndan
balayarak tasfiyeye veya feshe gitmesi, aciz duruma dmesi, kayyum
atanmas ve benzeri mali zorluklar nedeniyle ykmllklerini yerine
getirememesi, ayrca mhendislike mteahhidin szleme hkmlerine
uymad kanaatine varlmas, mteahhidin geerli bir zr olmadan ilere
balamad, ileri yeterince hzl yrtemedii, kabul edilmeyen malzemeleri
28 gn iinde kaldrmad, yazl uyarlara ramen ykmllklerini srekli
ihmal ettii ve ileri izinsiz olarak taerona verdii durumlar ele almaktadr.
(Gven, a.g.e.)
Yukarda zikredilen durumlarda mhendis durumu iverene bildirip bu
yaznn bir kopyasn da mteahhide iletirse, iveren mteahhide 14 gn sreli
bir bildiri verip iyerine ve ilere el koyabilir. Ayrca; iveren szlemeyi
feshetmeksizin, mteahhidi szlemedeki ykmllklerinden affetmeksizin ve
szlemenin iveren idareye ve mhendise tand haklara ve yetkilere helal
getirmeksizin mteahhidi iyerinden karabilir. Bu durumda iveren, ileri
kendisi bitirebilecei gibi baka bir mteahhide de vererek tamamlatabilir.
Byle bir durumda iveren, eski mteahhidin tehizat ve donanmnn, tesis
ettii geici ilerin ve malzemenin uygun grdklerini kullandrabilir.
(Gven, a.g.e.)

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

107

Sonu
Yirmibirinci yzyln banda, uluslararas mteahhitlik hizmetleri
sektr, inaatla ilgili yan servisler ve yardmclar ve ortaklar araclyla
faaliyette bulunan zgn yaps ile ayn zamanda hem frsatlar ile hem de
zorluklar ile kar karya bulunmaktadr.
Uluslararas mteahhitlik hizmetleri sektrnn yurtdndaki i
olanaklarn etkileyen geni faktrler yelpazesinde; altyap projelerinin
uluslararas finansman, uluslararas ihale prosedrleri ve standart szleme
formlar, uluslararas tahkim ve uyumazlklarn alternatif zm
mekanizmalar, ihracat kredisi sigortas ve yabanc inaat pazarlarna giri
engellerinin kaldrlmas hususlar ncelie sahip meseleler olarak ne
kmaktadr.
Global lekte altyap ihtiyac her geen gn artmakla birlikte, dnya
apnda altyap alannda yeni inaat ve bakm faaliyetleri iin gereken fonlar
bulmakta genel olarak glk ekildii gzlenmektedir. Bu durum karsnda
yeni bir finansman yntemi olarak, altyap yatrmlarnn finansmannda ve alt
yap hizmetlerinin yrtlmesinde kamu-zel sektr ortakl (Public-Private
Partnership) modeline daha fazla ilerlik kazandrmak gncel bir zm yolu
olarak ortaya kmaktadr.
FIDIC tarafndan 1999 ylnda yaynlanan 5inci bask yeni krmz, sar
ve gm renkli kitaplarn (genel ve zel artnamelerin), dier bir deyile
standart szleme formlarnn, gemite olduundan daha fazla olarak inaat
riskini mteahhite ykledii grlmektedir. Ancak Asya, Afrika ve Latin
Amerika lkelerinin ounda halen 1987 ylnda yaynlanan 4nc bask
krmz kitap, inaat szlemelerinin hazrlanmasnda ve uluslararas ihalelerde
yaygn olarak kullanlmakta olup; yeni bask FIDIC tip artnamelerinin bu eski
bask versiyonunun tamamen yerini almasnn biraz daha zaman alaca
anlalmaktadr.
Modern bir ihale sistemi, bavuran isteklilerin etkili bir n yeterlilik
deerlendirrnesine alnmasyla balamal ve yksek kaliteli ihale dkmanlarna
dayanan bir ihale prosedr ve iveren ile mteahhit arasnda gelecekteki
muhtemel riskleri adil olarak datan dengeli szleme artlar ile devam
etmelidir.
naat projelerine ilikin uyumazlklarn hzl, hatta mmknse kt
anda antiyede zlebilmesini temin edebilecek alternatif uyumazlk zm
mekanizmalarna, zellikle de uluslararas inaat projelerinde inaat sanayinin
zel ihtiyac bulunmaktadr.
Gnmzdeki uygulamada ihracat kredisi sigortas irketlerinin
salad sigortalarn kapsam politik ve ticari riskler ile snrl olup; evresel,
sosyal ve kltrel riskleri azaltma kapasiteleri ihmal edilebilir dzeydedir.

108 Abant zzet Baysal niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi

2010-1 (20)

Geleneksel inaat faaliyeti, iverenlerin ve onlarn mavir mhendislerinin

belirledii teknik kriterlere ve artlara dayanan talimatlar yerine getirdii iin,
mteahhitin inaat iinin evresel boyutlarn etkileme kapasitesi, nc
taraflar tarafndan hazrlanan ihale dkmanlar ve dizaynlar (izimler) ile
inaatn yaplmakta olduu yabanc lkedeki ulusal mevzuat ile snrldr.
Haziran 2003de dnyann en byk ve en nl zel finans
kurulularndan bazlar Ekvador Prensiplerini kabul etmilerdir. Bu yol
gsterici prensipler, kredi veren kurulularn finanse ettikleri inaat projelerinin
sosyal adan sorumlu ve evresel adan sakncasz gelimesini garanti etmeyi
amalamaktadr. Nitekim Avrupa Uluslararas Mteahhitler Birlii Genel
Kurulunun 15 Nisan 2004 tarihinde stanbuldaki konferansnn konusunun
hracat Kredi Sigortas ve Proje Finansmannda evresel ve Sosyal
Standartlar olarak seilmesi, gelimekte olan lkelerdeki altyap projeleri iin
uluslararas finansman salamada yeni standartlarn nemini vurgulamaktadr.
2001 ylnda Dnya Ticaret rgtne ye olan in, taahhtlerinin
aksine, kabul ettii yeni hukuki dzenlemeler ile yabanc mteahhitlerin inin
inaat pazarna girmelerinin nnde yeni giri engelleri yaratmtr. Avrupa
Komisyonunun ve dier uluslararas kurulularn ibirlii iinde yrttkleri
in Hkmeti nezdindeki ikna abalarnn ksmen baarl olmas sonucunda,
in inaat pazarna uluslararas inaat irketlerini daha fazla ekebilmek iin,
inin yeni mevzuatnn yabanc mteahhitler iin ngrd ikamet art,
yabanc mhendis saysna getirilmi olan snrlamalar, belirli sermaye getirme
mecburiyetleri gibi pazara giri engeli niteliindeki kstlamalar
yumuatlmtr.
Yukarda uluslararas mteahhitlik sektrnn gndemindeki son
gelimeler bylece deerlendirildikten sonra, konuyu lkemizin yurtd
mteahhitlik hizmetleri sektr asndan ele aldmzda sektrn
gndemindeki balca sorunlar olarak balca u hususlar dikkati ekmektedir:
Brokraside daha etkin bir koordinasyon oluturma gerei, finansman bulma ve
teminat mektubu temin etme gl, sosyal gvenlik, d pazarlar hakknda
bilgi edinme zorluu, tantm eksiklii, sektrn belli blgelerde younlamas
ve yeni pazarlara alamamas, i alnarak faaliyet gsterilen tm lkeler ile
ifte Vergilendirmenin nlenmesi ve Yatrmlarn Karlkl Teviki ve
Korunmas anlamalarnn henz tamamlanamam olmas, Trk teknik
mavirlik ve mhendislik firmalarnn yurtdnda yeterince etkin olamamas,
teknik ve tecrbe bakmndan yetersiz Trk inaat firmalarnn yurtdnda i
stlenmesi nedeniyle sektrn olumlu imajnn zedlenmesi.
Yukarda zetlenen sorunlar biran nce halledilerek, lkemizin
halihazrda olduka yksek olan mevcut cari an kapatabilmek iin,
geleneksel olarak dviz kazandrc ihracat ve turizm sektrlerinin yansra,
nndeki engellerin kaldrlmas ve mmkn olan her trl hukuki, mali
destein salanmas suretiyle acilen yurtd mteahhitlik hizmetleri sektrnn

T. KKSAL
Uluslararas naat Szlemesi Modeli Olarak FIDIC

109

nnn almas zarureti bulunmaktadr.

KAYNAKA
AVRUPA ULUSLARARASI MTEAHHTLER BRL(EIC): Srdrlebilir hale Sistemi Mavi Kitap-, Almanya, Kasm 2004.
DAYINLARLI, Kemal: naat Sektrnde Mavir Mhendislik Szlemesi, Ankara,1998.
EREN, Fikret: Borlar Kanunu Asndan naat Szlemeleri, naat Szlemeleri (Ortak
Seminer, 18-29 Mart 1996), 2. Tpk Basm, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma
Enstits yayn, Ankara, 2001, s.49-86.
FIDIC: Conditions of Contract for Construction for Building and Engineering Works Designed by
the Employer, First Edition 1999, Geneva, 1999.
FIDIC: Conditions of Contract for Works of Civil Engineering Construction, Fourth Edition 1987,
Geneva,1987.
FIDIC: Supplement to Fourth Edition 1987 of Conditions of Contract for Works of Civil
Engineering Construction, First Edition 1996, Gene-va,1996.
FIDIC: Tendering Procedure, Second Edition 1994, Geneva, 1994.
FIDIC: The FIDIC Contracts Guide, First Ed., Geneva, 2000.
GVEN, Celalettin: FIDIC Raporu, 26.04.2002, www.icisleri.gov.tr
KARAYALIN, Yaar: FIDIC naat Szlemesi Genel artlarnda Mhendisin Hukuki
Durumu, naat Szlemeleri (Ortak Seminer, 18-29 Mart 1996), 2. Tpk Basm, Banka
ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits yayn, Ankara, 2001, s.287-308.
TREGN, Necip: FIDIC Asndan naat Szlemeleri, naat Szlemeleri (Ortak Seminer,
18-29 Mart 1996), 2. Tpk Basm, Banka ve Ticaret Hukuku Aratrma Enstits, Ankara
2001, s.249-285.
UUR, L. O. / BAYKAN, UN / ERDAL, M.: FIDIC naat leri Genel artnamesinde
Sorumluluk ve Risk Dalmnn Proje Maliyetine Etkisi, Seluk . Tek.Bil.YO., Teknik
Online Dergi, Cilt: 5, Say:3, 2006, s.111-132.
UUR, L. O.: naat Sektrnde Risklerin Ynetimi, antiye, Say:192, Haziran 2004, s.80-83.
UUR, L. O.: naat Sektrnde Riskler ve Risk Ynetimi, Trkiye Mteahhitler Birlii Yayn,
Ankara, 2006.