Dubbele Gevels Bij Kantoorgebouwen. Ontwikkelen Van Een Ontwerptool

Dubbele gevels bij kantoorgebouwen
Ontwikkelen van een ontwerptool
StijnSegers
MasteropleidingArchitectuur
Studiedomein:PerformanceBasedArchitecturalDesign
Masterthesis
Academiejaar20112012
Promotor:prof.ir.arch.LucienDenissen
Copromotor:ir.MarcVandebroek
Dubbele gevels bij kantoorgebouwen

Ontwikkelen van een ontwerptool
5juni2012
StijnSegers
segers.stijn@gmail.com
MasteropleidingArchitectuur
Studiedomein:PerformanceBasedArchitecturalDesign
Masterthesis
Academiejaar20112012
Promotor:prof.ir.arch.LucienDenissen
Copromotor:ir.MarcVandebroek
Dankwoord
Dit werk kon slechts tot stand komen dankzij de steun en hulp van vele mensen. Bijzondere dank
gaatuitnaarmijnpromotoren,dhr.LucienDenissenendhr.MarcVandebroek,voorhetaanreiken
vanhetonderwerp,hetverstrekkenvaninformatieendetussentijdseevaluatiesvandetekst.
Daarnaast wil ik mijn ouders bedanken voor het grondig nalezen van deze thesistekst. Alsook mijn
vrienden en studiegenoten voor de steun, interesse en suggesties die ze geboden hebben bij het
makenvanditeindwerk.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave........................................................................................................................................1
1. Inleiding...........................................................................................................................................4
1.1. Doelstellingenvandethesis....................................................................................................4
1.2.
Definitie...................................................................................................................................4
1.3.
Geschiedenis............................................................................................................................5
1.4.
Typologien.............................................................................................................................7
1.4.1.
Ventilatietype......................................................................................................................7
1.4.2.
Constructietype...................................................................................................................7
1.4.3.
Ventilatiemodus..................................................................................................................8
1.5.
2.
3.
PerformanceBasedArchitecturalDesign(PBAD).........................................................................10
PBADendubbelegevels................................................................................................................10
3.1.
4.
Vliesgevels...............................................................................................................................9
Verantwoordingvandekeuze..............................................................................................10
Gesteldeprestatieeisen...............................................................................................................10
4.1.
EPB.........................................................................................................................................10
4.2.
Visueel(licht,kleur,reflectie,)............................................................................................11
4.2.1.
Lichtplanken......................................................................................................................13
4.2.1.
Anidolischeplafonds.........................................................................................................14
4.3.
Orintatie..............................................................................................................................14
4.4.
Brandveiligheid......................................................................................................................15
4.5.
Nuttigeoppervlakte..............................................................................................................16
4.6.
Klimaat...................................................................................................................................16
4.6.1.
Luchtkwaliteit....................................................................................................................16
4.6.2.
HVACsysteem...................................................................................................................17
4.6.3.
Nachtventilatie..................................................................................................................18
4.6.4.
Airconditioningzonderradiatoren....................................................................................18
4.6.5.
Wind..................................................................................................................................19
4.7.
Geluid....................................................................................................................................20
4.7.1.
Externegeluiden................................................................................................................20
4.7.2.
Internegeluidsoverdracht.................................................................................................22
4.8.
Functie...................................................................................................................................23
4.9.
Esthetiek................................................................................................................................24
4.10.
Onderhoud........................................................................................................................24
4.10.1. Reiniging............................................................................................................................24
4.10.2. Mechanischonderhoud.....................................................................................................25
5.
Toepassingsgebieden....................................................................................................................25
5.1.
Geografischespreiding..........................................................................................................26
5.2.
Wanneeriseendubbelegeveleconomischrendabel?........................................................27
5.2.1.
6.
7.
8.
Investeringskosten............................................................................................................29
Constructieprincipes......................................................................................................................29
6.1.
Rasters...................................................................................................................................29
6.2.
Depositievandedraagstructuurvandegevel.....................................................................30
Glas................................................................................................................................................31
7.1.
Inleiding.................................................................................................................................31
7.2.
Opbouw.................................................................................................................................31
7.3.
Kenmerken............................................................................................................................31
7.4.
Duurzaam..............................................................................................................................32
7.5.
Specialevormen....................................................................................................................33
7.6.
IntegratiePVpanelen............................................................................................................33
Dubbelegeveldoorlopendovermeerdereverdiepingen.............................................................34
8.1.
Algemeen...............................................................................................................................34
8.2.
Optimaletypes......................................................................................................................35
8.3.
Secundairebevestigingsmethoden.......................................................................................36
8.3.1.
Uitkragend(hoek)profiel...................................................................................................36
8.3.2.
Opgehangenaandestructuur...........................................................................................37
8.3.3.
Kaders................................................................................................................................37
8.4.
Dieptevandespouw.............................................................................................................38
Architecturaletypologien................................................................................................39
8.4.1.
8.4.1.1.
8.4.2.
Invloedophetverspreidenvanrook................................................................................40
8.4.3.
Veiligheid...........................................................................................................................40
8.5.
9.
Wintertuin.....................................................................................................................39
Gevelopeningen....................................................................................................................40
8.5.1.
Dimensionering.................................................................................................................40
8.5.2.
Afvoeropeningen...............................................................................................................42
8.5.3.
Beschermingtegenvogelseninsecten.............................................................................42
8.5.4.
Bediening...........................................................................................................................43
8.6.
Positievandezonwering.......................................................................................................44
8.7.
8.7.1.
Compartimentering...........................................................................................................45
8.7.2.
Maatregelenbinnenstegevel............................................................................................45
8.7.3.
Maatregelenbuitengevel..................................................................................................45
Dubbelegevelmet(prefab)modules............................................................................................46
9.1.
Werking.................................................................................................................................46
9.2.
Bevestigingsmethoden..........................................................................................................47
9.3.
Dieptevandespouw.............................................................................................................47
9.3.1.
Invloedophetverspreidenvanrook................................................................................47
9.4.
Dimensionerenvandegevelopeningen................................................................................47
9.5.
Positievandezonwering.......................................................................................................48
9.6.
9.7.
Integratievandetechnieken.................................................................................................48
9.7.1.
Vissenmond....................................................................................................................48
10. Pathologie(problemenenoplossingenindebouwpraktijk)........................................................49
10.1.
Toleranties.........................................................................................................................49
10.2.
Condensatie.......................................................................................................................49
10.3.
Constructie........................................................................................................................49
10.4.
Weerverlet.........................................................................................................................49
10.5.
Constructiefase..................................................................................................................50
10.6.
Dimensionering.................................................................................................................50
10.7.
Thermischestress..............................................................................................................50
11. Simulatietechnieken......................................................................................................................50
11.1.
Deprobleemstelling..........................................................................................................50
11.2.
Beschikbaresoftware........................................................................................................51
11.2.1. Rekentoolenergieenlicht................................................................................................53
11.2.2. MITDesignAdvisor............................................................................................................53
12. Dearchitectendubbelegevels.....................................................................................................53
12.1.
Beschikbarewerkinstrumenten........................................................................................53
12.2.
Typebouwknopen..........................................................................................................53
12.3.
Structuurvandenieuweontwerptool..............................................................................53
13. Conclusie.......................................................................................................................................54
14. Bibliografie....................................................................................................................................55
15. Bijlagen..........................................................................................................................................60
I.
ExcelWanneeriseendubbelegeveleconomischrendabel?(zie5.2)...................................61
II.
Voorbeeldgebouwen.................................................................................................................62
a.
DeutscheBank,Berlijn,Duitsland|ATP1997.......................................................................63
b. Kunsthalle,Bregenz,Oostenrijk|PeterZumthor1997...........................................................64
c.
Kantoorgebouw,Essen|ChristophIngenhoven1996...........................................................69
d. INGHouse,Amsterdam|MVSA2002...................................................................................71
e.
ESCC,Brussel|Art&BuildArchitect2004...............................................................................72
III. NormenenEurocodes
IV. Boekje:Dubbelegevelsbijkantoorgebouwen.Ontwerptoolvoorarchitecten
1. Inleiding
1.1. Doelstellingenvandethesis
NaeenkorteintroductievandedubbelegeveltijdenshetModernismewerddezebouwtechniekpas
in de jaren 80 van vorige eeuw op grotere schaal toegepast. In de jaren 90 bereikte de dubbele
gevel een hoogtepunt toen deze naar voren werd geschoven als een groene manier van bouwen
met glas en dit het bedrijfsimago ten goede kwam.1 Sindsdien is de dubbele gevel wijdverbreid in
Europa.
Eendubbelegevelisechtereencomplexgegeven,waarbijuitzonderlijkveelomgevingsvariabelende
goedewerkingervanbenvloeden.Dearchitectdientovereenuitgebreidekennisvanverschillende
domeinen te beschikken, wat in de praktijk de samenwerking met ingenieurs, studiebureaus en
gespecialiseerdeontwerpersinhoudt.Dearchitectmoetliefstinstaatzijneenrealistischontwerpaf
te leveren zonder dure studies van derden. Tot op heden ontbreekt hiervoor een duidelijk
richtinggevenddocument.
Viadezethesiszaleenontwerptoolwordenuitgewerktvoordearchitectdieeen(kantoor)gebouw
metdubbelegevelwenstteontwerpen.Dezetoolmoetvoldoendehouvastbiedenomeenontwerp
tekunnenrealiserenenverantwoorden,zonderhiervoortijdsintensieveberekeningenofcomplexe
simulaties uit te moeten voeren. Om hiertoe te komen zal ik de resultaten van reeds gemaakte
wetenschappelijke studies en simulaties analyseren, evenals de kennis en aanbevelingen van
constructeursenaannemersverwerken.
De focus zal op kantoorgebouwen liggen aangezien dubbele gevels hoofdzakelijk voor dit type van
gebouwen worden aangewend. Daarnaast wordt de dubbele gevel gekaderd binnen het
prestatiegerichtontwerpenomdaterindeeersteplaatsdevraaggesteld moetwordeninwelke
omstandighedenhettoepassenvandedubbelegeveleenteverantwoordenkeuzekanzijn.
1.2. Definitie
HetWTCBomschrijfteendubbelegevelalseengeveldienofmeerdereverdiepingenbeslaatmet
eenhuiddieuitmeerderelagenglasbestaat.Deruimtetussendezelagenisaldannietluchtdicht.
Dezeruimtewordtnatuurlijkofmechanischgeventileerd.Deventilatiestrategiekanveranderlijkzijn
in de tijd. Extra apparaten en (semiautomatische) systemen worden gentegreerd om het
binnenklimaatteverbeterenviaactieveofpassievetechnieken.2
We spreken in deze thesis over een dubbele gevel wanneer de gevel uit twee (volwaardige) delen
bestaatdievanelkaargescheidenwordendooreenspouwnwaarbijdiespouwvoorzienisvaneen
ventilatiesysteem,hetzijmechanischofnatuurlijk.
Omwillevandenoodaaneenventilatiesysteemwordendubbelegevelsindeliteratuurookvaakals
geventileerde (dubbele) gevels, actieve gevels (bij mechanische ventilatie), passieve gevels (bij
Poirazis,H.(2000).DoubleSkinFaadesforOfficeBuildingsLiteratureReview.DivisionofEnergyand
BuildingDesign,DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,LundUniversity,
ReportEBDR04/3,Lund,Zweden.
2
BelgianBuildingResearchInstitute(BBRI)(2002).Sourcebookforabetterunderstandingofconceptualand
operationalaspectsofactivefacades.DepartmentofBuildingPhysics,IndoorClimateandBuildingServices,
BelgianBuildingResearchInstitute,Versie1,Belgi.
natuurlijke ventilatie), dynamische gevels, enz omschreven. Daarnaast worden nog veel andere
namen gebruikt die vaak verwijzen naar de constructiemethode (2de huidgevel, dubbele huid
vliesgevel,dubbelgelaagdeglasgevel,).Hetisdussteedsoplettenmettermenwanteengeveldie
uittweedelenbestaatbeantwoordtnietaltijdaandevoorgaandedefinitie.
1.3. Geschiedenis
Saelens3 vermeldt dat in 1849, JeanBaptiste Jobard, toenmalig directeur van het industrieel
museum in Brussel, een beschrijving maakte van een vroege versie van een mechanisch
geventileerdeenuitmeerderelagenbestaandegevel.Hijbeschrijfthoeerindewinterwarmelucht
doorzoucirculerenenindezomerkoude.
VolgensCrespo4enNeubert5werdheteerstegebouwmeteendubbelegevelin1903gebouwd.Het
betreft de Steiff Factory in Giengen an der Brenz (Figuur 1). In 1904 en 1908 werden nog 2 extra
delenopgetrokkeninhoutinplaatsvaninstaalomwillevanbudgettaireredenen,maarzezijntotop
hedennogingebruik.
Einddejaren20begonnenverscheidenearchitectenhiermeeteexperimenteren.InRuslandwerden
door Moisei Ginzburg dubbele vensters toegepast in de bandramen van zijn Narkomfin building
(1928)inMoskou.EveneensinMoskouontwierpLeCorbusierdeCentrosoyus(19281933,Figuur2).
Een jaar later volgden nog de Cit de Refuge (1929) en de Immeuble Clart (1930) in Parijs. Le
Corbusiergebruiktevoorditconceptdetermlemurneutralisant,waarbijtussen2lagen(glasof
steen)verwarmings/koelingsbuizenlopen.VolgensHarvey6dateertdeeerstetoepassinghiervanal
vandeVillaSchwob(1916)inZwitserland.
Hierna werd er nagenoeg niets met een dubbele gevel gebouwd, tot in de jaren 80 dit type van
opbouwweerbelangstellingkreeg,voornamelijkomwillevan milieuoverwegingenenvaakookvan
deesthetiek.Indejaren90bereiktededubbelegeveleenhoogtepunttoendezenaarvorenwerd
geschovenalseengroenemaniervanbouwenendithetbedrijfsimagotengoedekwam.7
Verschillendefactorenlagenaandebasisvandeverdereontwikkelingvandubbelegevels.Zowaser
dewensombeglaasdegevelstoetepassenomwillevandeesthetischekwaliteitenentegelijkertijd
denoodom tevoldoenaandegewenstetechnischeprestaties.8Beglaasdegevelswarmen snelop
zodat er bijna altijd een zonwering aan gekoppeld dient te worden en die kan best beschermd
worden tegen klimaatinvloeden en vervuiling. Het inwerken van deze zonwering in de spouw was
eenlogischeoplossingvoorditprobleem.
Saelens,D.(2000).Energyperformanceassessmentofsinglestoreymultipleskinfaades.KULeuven,Belgi.
Crespo,A.M.L.(1999).3x2:Threetakesondoubleskins.HarvardUniversity,Cambridge,VerenigdeStaten.
5
Neubert,S.(1999).DoppelfassadenEinBeitragzurNachhaltigkeit?EcolePolytechniqueFederalede
Lausanne,Zwitserland.
6
Harvey,B.(1999).LeCorbusierandtheMurNeutralisant:AnEarlyExperimentinDoubleEnvelope
Construction.In:ProceedingsoftheNinthInternationalPLEAConference.pp.25762,Seville,Spanje.
7
8
Loncour,X.(2004).Dubbelegeventileerdegevels.Deel1:voorstellingvandegevelopbouw.In:WTCB
Contact,nr.2.Belgi.
4
Dezegevelopbouwgeeftookdemogelijkheidommetnatuurlijkeventilatietegaanwerken,zelfsin
kantoorgebouwen hoger dan 200m kan de natuurlijke ventilatie gewaarborgd worden.9 Daarnaast
kon dit geveltype (beter dan een traditionele gevel) ingezet worden op locaties met verhoogde
omgevingsgeluiden.
Figuur1:SteiffFactory,1903,GiengenanderBrenz(Duitsland).
Figuur2:LeCorbusierCentrosoyus,19281933,Moskou.
Contact,nr.2.Belgi.
1.4. Typologien
De bestaande dubbele gevelsystemen kunnen onderverdeeld worden volgens drie kenmerken. We
onderscheiden het ventilatietype, het type constructie en de ventilatiemodus.10 Een dubbele gevel
zal altijd een combinatie van deze kenmerken bevatten, maar niet alle kenmerken zijn compatibel
met elkaar. Door de drie classificaties met elkaar te combineren kunnen alle mogelijke systemen
voordubbelegevelswordensamengesteld.Ditschema(Figuur3)kangebruiktwordenombestaande
gebouwen in eenduidige en gelijkende types te gaan indelen en de vergelijking van cases te
vergemakkelijken.
Figuur3:Classificeringvandubbelegevelsystemen.
1.4.1. Ventilatietype
Een eerste indeling stemt overeen met het type van ventilatie. Die kan op een natuurlijke manier
gebeurenviahetschoorsteeneffectofmechanischmeteenverwarmingsen/ofkoelinstallatieofvia
een hybride van deze twee. De keuze van het ventilatietype is nauw verbonden met de gehele
gevelopbouw. Zo leent het gebruik van enkel natuurlijke ventilatie zich gemakkelijker in systemen
waarbijdehoogteenbreedtevandegevelcompartimentenbeperktblijft.11Hoewelhetmogelijkis
deluchtuitdespouwrechtstreeksindekantorentegebruikenzalindepraktijkdeventilatievanhet
gebouwvaaklosgekoppeldwordenvanhetventilatiesysteemindespouw.Datistechnischeenstuk
mindercomplex.
1.4.2. Constructietype
Daarnaast kan een opdeling gemaakt worden aan de hand van het type constructie. Een dubbele
gevelkanopgedeeldwordenperverdiepingendusenkelhorizontaalbegrenzingenbevatten,aldan
nietmeteenloopgangofverticaalovermeerdereverdiepingendoorlopen.
Eenvarianthieropiseendubbelegevelwaarbijdebuitenstelaagvollediguitlamellenbestaat,eris
indatgevalgeenmechanischeventilatiemogelijkomdatdespouwsteedsinverbindingblijftstaan
10
Loncour,X.,etal.(oktober2004).Ventilateddoublefacades.Classification&illustrationoffacadeconcepts.
WTCB,Belgi.
11
metdebuitenlucht,ookwanneerdelamellengeslotenzijn.Eenandertype,deshaftbox,looptover
de gehele hoogte van het gebouw door en is verticaal begrensd. Zo ontstaat er een groter
schoorsteeneffect.
Een buitenbeentje bij de constructietypes zijn geventileerde dubbele vensters omdat ze toegepast
worden in gevels die niet ontdubbeld zijn en daardoor niet als een echte dubbele gevel aanzien
kunnenworden.Ikzalhiernadanooknietuitgebreidmeeringaanopdittype.Hetgaatomvensters
dieonafhankelijkvanelkaargeplaatstwordenenwaarbijdespouwtussendeglasplatenvoorzienis
vaneenventilatiesysteem.
1.4.3. Ventilatiemodus
Alslaatstekaneenopdelinggemaaktwordenvolgensdeventilatiemodus(Figuur4).Eerderweldan
niet worden verschillende ventilatiemodi in eenzelfde gebouw gecombineerd. Bij het luchtgordijn
gaatdeaanenafvoervanluchtvanbuitennaarbuitenofvanbinnennaarbinnen.Buitenenbinnen
wordendusstriktvanelkaargescheiden.Daarnaastkanereenvoorzieningwordenaangebrachtvoor
zoweldeluchttoevoer(vanbuitennaarbinnen)alsvoordeluchtafvoer(vanbinnennaarbuiten)of
despouwkanalseenbufferbeschouwdwordenzonderenigeopening.Eenmindertoegepasttypeis
dat waarbij de lucht zich via dezelfde openingen vrij kan verplaatsen tussen de binnen en de
buitenomgeving(erisdangeennoemenswaardigewerkingvandespouwnaarluchtstromingentoe).
Luchtdieviadespouwindekantorengeblazenwordtzaldatmeestalnietrechtstreeksdoen,maar
viaverluchtingskanalenin hetplafond ofdevloer,diealdannieteerstlangseenwarmtewisselaar
passeren.Ditmaaktdeluchtstromengemakkelijkertecontroleren.
Figuur4:classificeringvanventilatiemodi.
Om gebruik te kunnen maken van natuurlijke ventilatie dient de spouw over een zekere
luchtdichtheidtebeschikken.Hiervoorkannogeenextraclassificeringwordenopgesteld(Tabel1).12

Klasse
Omschrijving
Luchtdicht
Erkunnengeenelementenindegevelgeopendworden,
zelfsnietvooronderhoud.
2a
Mogelijkheidtotluchtdichtheid
Kanenkelgeopendwordenvooronderhoud.
2b
Mogelijkheidtotluchtdichtheid
Kangeopendwordenvooronderhoudndoordegebruikers
vanhetgebouw.
12
Loncour,X.,etal.(oktober2004).Ventilateddoublefacades.Classification&illustrationoffacadeconcepts.
WTCB,Belgi.
Nietluchtdicht
Erzijnopeningenaanwezigdienietafgeslotenkunnen
worden.
Tabel1:classificeringopbasisvanluchtdichtheidvandespouw.
1.5. Vliesgevels
Alvorens verder in te gaan op de dubbele
gevelsystemen bekijken we eerst het concept van
vliesgevels. Aangezien een dubbele gevel in feite als
eengeavanceerdevliesgevelkangezienwordenzouhet
niet redelijk zijn om hier extra in te investeren als er
geen voordeel uit gehaald kan worden. Meer
gedetailleerde vergelijkingen tussen vliesgevels en
dubbele gevels worden terloops bij de andere
hoofdstukkenvermeld.
Vliesgevels hebben het voordeel dat ze niet erg
afhankelijkzijnvandeachterliggendeconstructie.Vaak
zijnzeperverdiepingaandedraagstructuurbevestigd,
zodat daartussen de gevel in alle vrijheid kan
ontworpen worden. De gevelelementen moeten
immersnietaansluitenaankolommenenbalkenvande
draagstructuur, maar enkel aan de andere
gevelelementendieeraangrenzen.Doordegevelopte
deleninmodulesendezeterepeterenkanditvolledig
geprefabriceerd worden zodat een economische gevel
opgebouwdkanwordenbinneneenkortetijdspanne.13
Een vliesgevel is een niet dragende gevel. Dat wil
zeggen dat ze enkel zichzelf draagt en daardoor Figuur5:vliesgevel.
uitgevoerd kan worden in lichte materialen. Met als enige bijkomende vereiste dat ze wind en
waterdichtdienttezijn.Voorhoogbouwkanditeenbelangrijkverschilmakeninhettotalegewicht
dat opgevangen moet worden door de kolommen en uiteindelijk de fundering.14 Daarnaast speelt
grotendeelsookhetesthetischaspecteenrol,wanneermengroteglasvlakkenwilgebruiken.
Door de ontwikkelingen op technisch gebied in de 20ste eeuw met betrekking op het bouwen met
beton,staalenglaswerdhetsteedsgemakkelijkeromgroteconstructiesinglasteverwezenlijken.15
In de huidige situatie, waarbij isolatienormen steeds strenger worden, veiligheid een hogere
prioriteitisenookdegebruikersveeleisenderzijngewordennaarcomforttoe,ishetnuttigomde
vraagtestellenofdeconventioneleopbouwvaneenvliesgevelnogvolstaatomhieraantegemoette
komen.
13
Rozendal,R.(2011).Vliesgevelsinaluminium.TUDelft,Delft,Nederland.
Simpson,J.(1999).PrinciplesofCurtainWalling.Londen,Engeland.Onlinebeschikbaarop:
http://www.kawneer.com/kawneer/united_kingdom/en/pdf/Principles_of_Curtain_Walling.pdf
15
14
Wanneereenglazengevelbetermoetisolerenbetekentditdathetaandeelaanglastoezalnemen
(dubbelofdriedubbelglas).Voorelkeextrammdiktevanhetglaskomterzo2,5kgbijperm.Het
gewicht gaat omhoog enzodoende zullenook de draagprofielengroterworden,watwederomhet
totalegewichtvandegevelverhoogt.Voordriedubbelglasofconstructieswaarmeemeneengoede
geluidsisolatiewilbekomenwordtditalgauweengroteextrakost.Indatgevalkansomsbetereen
dubbelegeveloverwogenworden.
2. PerformanceBasedArchitecturalDesign(PBAD)
Prestatiegerichtontwerpenkanalsvolgtgedefinieerdworden:Eenprestatiegerichtontwerpproces
iseenproceswaarbijbehoeftesvertaaldengentegreerdwordeninhetontwerpvaneengebouw.16
De nadruk in deze definitie ligt hoofdzakelijk op de combinatie van een proces en behoeftes. Het
procesvanhetontwerpenisimmersvangelijkwaardigbelangalsheteindproduct.
Deze definitie kan nog verder veralgemeend worden tot: De prestatiegerichte aanpak omvat het
denken en werken in termen van doeleinden in plaats van in middelen. Er wordt gewerkt aan de
handvanwaterverwachtwordtvaneengebouw(product)ennietmethetvoorschrijvenvanhoehet
gebouwendeelementenuitgevoerddienenteworden17.
3. PBADendubbelegevels
3.1. Verantwoordingvandekeuze
Het bouwen met dubbele gevel kan (net als elk ander type gevel) in het PBADverhaal geen
vooropgestelde keuze zijn, maar dient voort te komen uit de te verwachten prestaties van het
gebouw.Daaromishetnuttigomtebekijkeninwelkegevallenhetgebruikvandittypevangevelte
verantwoordenvaltbinnendegesteldeeisen.Ofbeter:welkeeisenleidentotdetoepassingvaneen
dubbele gevel. Daarnaast zal er ook besproken worden wanneer het toepassen van een dubbele
gevelaldannietvoordeligerisomaaneenbepaaldeeistevoldoen.
4. Gesteldeprestatieeisen
Dubbelegevelslenenzichnetalsvliesgevelsgoedvoorgroteoppervlakten.Indepraktijkzienwedit
type gevel dan ook hoofdzakelijk bij kantoorgebouwen in middel en hoogbouw. Daarom wordt in
dezethesisvooraldenadrukopkantoorgebouwengelegdenbeperkikdehiernavolgendeeisenook
totdittypebestemming.
4.1. EPB
EenkantoorgebouwdienttevoldoenaaneenKpeil:K45eneenEpeil:E100enmoetdaarnaastook
voldoenaanopgelegdeUwaardenvoordebuitenschil.18VoordubbelegevelszijndeUwaardenvan
gordijngevels van toepassing en zullen deze de grootste invloed uitoefenen op de algemene K
16
Spekkink,D.(oktober2005).PerformanceBasedDesignOfBuildings.PeBBuDomain3FinalDomainReport.
Nederland.
17
Vrijevertalinguit:Gibson,E.J.(1982).WorkingwiththeperformanceApproachinBuilding.CIBStateofthe
ArtReportno64,CIB,Rotterdam,Nederland.
18
www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/epbeisentabel2010.pdf
10
waardevanhetgebouw.Tenhoogste2%vandetotaleoppervlaktevanallescheidingsconstructies
diehetbeschermdevolumeomhullenmagafwijkenvandezeeisen.19
DeEuropeseNormbepaaltvolgendeUwaardenvoorgordijngevels(volgensprEN13947):
Vanaf2012:2.2W/mKvoordetotalegeveleneenwaardeUg,max=1.3W/mKvoorhet
glas.
Vanaf2014:2.0W/mKvoordetotalegeveleneenwaardeUg,max=1.1W/mKvoorhet
glas.
Het spreekt voor zich dat met een dubbele gevel gemakkelijker aan deze eis voldaan kan worden
omwillevandeextralaagglas,zelfsalwordtdezeinslechtisolerendenkelglasuitgevoerd.
4.2. Visueel(licht,kleur,reflectie,)
Denormenvoordeverlichtingvaneenwerkplekverschillenvanlandtotland,maarkomenvoorhet
grootstedeelvanEuropawelmetelkaarovereen.Kantoorruimtedichtbijdegevelkanvolstaanmet
300luxeneenaanvullendewerkplaatsverlichtingtot500lux.Landschapskantorenvragenmeerlicht;
tussen500en750lux.Dehoeveelheidlichtineenruimtekanenmagverschillenafhankelijkvande
plaats in die ruimte. De verhouding tussen de laagste en de gemiddelde verlichtingssterkte in de
ruimte moet 0,7 en liefst hoger zijn (Figuur 6), zodat een zekere gelijkmatigheid gewaarborgd
wordt.20Grotecontrastenmoetenalleszinszoveelmogelijkvermedenworden.
Om de nodige verlichtingssterkte te bepalen kan een ruimte in drie zones verdeeld worden. Het
taakgebied, waar gewerkt dient te worden, zoals bijvoorbeeld het oppervlak van een bureau. Het
randgebied,ditiseenstrookvanminstens50cmrondomhettaakgebied.Deverlichtingssterktemag
hierlagerzijnmetalsminimumdevoorgaandestapinLuxwaarden.21Eneenderdezonedienietin
hettaakofrandgebiedgelegenis.
Berekeningsvoorbeeld:
350
luxgem:
250
350
0,71
0,71>0,7dusditvoldoetnet
aandenorm.
Figuur6:berekeningvandegelijkmatigespreidingvanhetlichtineenruimte.
19
www.energiesparen.be/oud/energieprestatie/professioneel/wegwijzer/eisen14c.php
DaglichtEnScheidingsconstructies.(november2008).tijdelijkdictaatvoor'licht'bouwfysischontwerpen2.
TU/e,Eindhoven,Nederland.
21
15020030050075010001500Lux
20
11
Voor kantoorgebouwen in Europa hebben de werknemers het recht om in daglicht te kunnen

werken,watnatuurlijkookbuitenEuropawenselijkis.Bijgevolgzaldeafstandtussendegevelende
kernvanhetgebouwnietmeerbedragendanomenbijde8m.22Deoptimaledieptevaneenruimte
ten opzichte van de raamopeningen kan worden benaderd door volgende regel: de diepte =
maximum 1,5 tot 2x de hoogte van de vloer tot de bovenkant van het raam (Figuur 7). Het raam
moetalleszinswelonder ooghoogte,maarminstens90cmbovenhetvloerpeilaanvangenzodater
dichtbijdegevelookvoldoendelichtinvalmogelijkis.23Vooreen conventionelegevel kanbestals
regelgenomenwordendatderamenongeveer1/4devandevloeroppervlaktebeslaan.24
Figuur7:optimaledieptevanderuimtet.o.v.dehoogtevanderamen.
Het gebruikte type van glas speelt mee in de hoeveelheid daglicht (zonnefactor g) die het
kantoorgebouwontvangt.Voordubbelglasrekentmenmeteengwaardevan0,75.Omdatbijeen
dubbelegeveleenextraenkeleglaslaaggentroduceerdwordt(g=0,9)wordtdeeffectievegwaarde
met ongeveer 10% gereduceerd tot 0,67. Puur technisch bekeken is dit dus een ongewenst verlies
aannatuurlijklicht.Hetisechterzodateentehogegwaarde(>0,8)totdiscomfortkanleidendoor
onder andere het optreden van verblinding.25 Omdat bij een dubbele gevel de gwaarde sowieso
lageriskandeconclusiegetrokkenwordendatdedubbelegevelgrotereglasvlakkentoelaatdaneen
vliesgevel.Welishetfoutomtestellendatgroteglasvlakkenbeterzijnvoordenatuurlijkelichtinval
dan strategisch geplaatste kleinere vlakken. Bij een overtrokken hemel zullen de grote glasvlakken
22
EugeneKohn,A.&P.Katz.(2002).Buildingtypebasicsforofficebuildings.KohnPedersenFox,Wiley,1st
edition,NewYork,VerenigdeStaten.
23
24
VMSH.Verhoudingraamvloer.http://www.habitos.be/bouwen/item.asp?item_id=6147(geraadpleegdop
7mei2012)
25
12
inderdaadmeerdaglichtinhetgebouwintroduceren.Daartegenoverstaatdatvooreengrootdeel
vanhetjaarteveeldaglichtenreflectiesvoordiscomfortkunnenzorgen.26
Figuur8:vergelijkingvandelichttransmissielinksdubbelglasineenvliesgevel;rechtseendubbelegevelmetenkelglas
aandebuitenzijdeenhetzelfdedubbelglasbinnen.
Erzalindespouwvandegevelbijnasteedseenzonweringaanwezig
zijn, die een belangrijke invloed heeft op de lichtinval. In het
slechtste geval houden de lamellen een groot deel van het daglicht
tegenzodatmenaangewezenisopmeerelektronischeverlichting.
Maar de lamellen kunnen ook zo ontworpen worden dat ze

meehelpen om diffuus licht verder in het gebouw te reflecteren
(Figuur 9). Hiervan kan optimaal gebruik gemaakt worden wanneer
delamellenbeweegbaaruitgevoerdworden,maarevengoeddoorze
doordachttepositioneren.Zokandejuistecombinatievankleuren
reflectiefactor van het gebruikte materiaal leiden tot een sterk
verbeterde daglichttoetreding. Er dient bij de keuze wel gelet te Figuur9:lamellenmeteenlichtregulerend
ontwerp.
wordendatergeenstorendereflectieofverblindingkanoptreden.
4.2.1. Lichtplanken
Uit onderzoek blijkt dat het toepassen van een interne lichtplank, bij overwegend bewolkte
hemelcondities, de hoeveelheid daglicht in een ruimte niet verhoogt, maar wel een hogere
gelijkmatigheidvanditdaglichtrealiseert.27Dezesystemenherverdeleninfeitehetinvallendediffuse
26
Straube,J.(2001).Thetechnicalmeritofdoublefacadesforofficebuildingsincoolhumidclimates.
UniversityofWaterloo,Ontario,Canada.
27
EugeneKohn,A.&P.Katz.(2002).Buildingtypebasicsforofficebuildings.KohnPedersenFox,Wiley,1st
edition,NewYork,VerenigdeStaten.
13
licht.Hetisaandeontwerperomervoortezorgendatdelichtplankenniethinderlijkzijnindegevel,
doorhetlichtverderinderuimtetereflecterenzalerietsminderlichtinvallendichterbijdegevel.
Figuur10:lichtplankenzorgenvooreenbeterespreidingvanhetlicht.
4.2.1. Anidolischeplafonds
Bijeenanidolischplafondwordthetlichtdoormiddelvanreflecterendematerialendieperderuimte
ingebracht. Het licht moet buiten opgevangen worden en zal daarom in de gevel gentegreerd
moetenworden.Indienmogelijkkanditsysteemookinhetdakingepastworden.Inprincipeheeft
een anidolisch plafond een levensduur die gelijk is aan het gebouw waarin het wordt toegepast.
Maarafhankelijkvandeopbouwkaneengeregeldonderhoudwelnoodzakelijkzijn.Zekerwanneer
speciale coatings worden gebruikt die aan een verouderingsproces onderhevig zijn.28 In de spouw
van de dubbele gevel zitten de spiegelende materialen beter beschermd tegen invloeden van
buitenafzoalseenhogegraadvanvervuilingindelucht.
Deze systemen zijn vooral zinvol bij een

ruimtedieptediegroterisdan4,5meter.29Het
ispasvanafdezedieptedatnatuurlijklichtniet
meer of nog nauwelijks voldoet om het
gewenste visueel comfort te bereiken. Het
toepassenvaneenanidolischplafondwanneer
het eigenlijk niet nodig is, is naast een
onnodige kost ook nadelig voor de reikwijdte
van de natuurlijke lichtinval, want de
Figuur11:anidolischplafond.
constructie zorgt ervoor dat het (vals) plafond
lagerzalmoetenkomen.
4.3. Orintatie
Deinplantingvanhetgebouwzaldeopbouwvandegevelbenvloeden.Hoewelditbijeendubbele
gevel beperkt kan worden door de integratie van technieken in de spouw kan men toch beter
inspelen op de invloeden van elke windrichting. In het noorden blijft de lichtinval gelijkmatig en is
28
Lafleur,M.C.C.&C.H.M.Wentink.(december2000).Demilieueffectenvanverlichtingssystemenin
kantoorgebouwen.Amsterdam,Nederland.
29
14
zonregulering niet zinnig. In het zuiden is een zonwering onontbeerlijk, maar is de zonregulering
relatiefeenvoudig.Doorhetdirectezonlichtisditdesterkstebronvannatuurlijklicht.Inhetwesten
en oosten is de zonregulering redelijk complex omwille van de lage zonnestand. In het westen zal
overigensgemakkelijkeroververhittingontstaan.30
Dewerkingvaneendubbelegevelsteunthoofdzakelijkopdeluchtstromingendieontstaanwanneer
zonneenergieopdegevelinvalt.Vanuitdatoogpuntishetdusnietaantebevelenomeendubbele
geveltoetepassenaandenoordzijdevaneengebouw.Deluchtindespouwkanernietopwarmen
met energie van de zon. Een dubbele gevel kan hier toch wenselijk zijn vanuit esthetisch oogpunt
en/of in gebieden met sterke wind en/of tegen omgevingslawaai. Voor de andere windrichtingen
magdeinvloedvaneventueelnaburigegebouwennietuithetoogverlorenworden.Dezekunnende
windsterkbenvloedenofschaduwopdegevelwerpenzodathettoepassenvaneendubbelegevel
zelfsnietmeeralseenmogelijkheidkangezienworden.31
Wanneereendubbelegeveltoegepastwordtineentropischklimaatgaathetvoorgaandenietop.In
dat geval is de noordzijde van het gebouw de aangewezen plaats om een dubbele gevel aan te
brengen. De gevel aan de zuidkant in glas uitvoeren zou alleen maar het energieverbruik en het
discomfortverhogenendezedientduszogeslotenmogelijktezijn.32
4.4. Brandveiligheid
Demogelijkegevarendiekunnenontstaanmetbetrekkingtotdebrandveiligheidzijnafhankelijkvan
de gebruikte constructiemethode en zullen verder in deze thesis besproken worden. Algemeen
moetenvolgensdeverouderdeBelgischeNormalleelementenvandegevelminstensvoldoenaan
een brandweerstand (Rf) van 30 minuten.33 Volgens de nieuwe Eurocodes wordt dit een vereiste
vlamdichtheidvan30minuten(EI30REI30vooralledragendeelementen).Ineenpublicatievanhet
WTCB wordt aangegeven dat het ook toegestaan is om n verdieping op 2 te voorzien van
elementen die voldoen aan EI60.34 Dit kan voor de doorslag van brand gelijkaardige resultaten
opleveren,maarhetlijkttochnietaanteradeninverbandmethetverspreidenvanrook.
Bijdedubbelegevelkanmenkiezendewelkevandetweegevelsalsbuitengevelaanzienwordt.Het
valt evenwel aan te raden de binnenste gevel uit te voeren als buitengevel, in verband met de
verspreidingvanrookenvuurviadespouw.Debevestigingvandeglasbladendientzotegebeuren
dathetfalenvaneenelementniethetfalenvananderedelenvandegevelalsgevolgkanhebben.
De keuze van het glas kan een belangrijke rol spelen om brand en rook langer onder controle te
houden. Er kan onder andere gekozen worden voor een glassoort met een grote brandweerstand
voor de binnenste laag. Bvb de Pyrobel productlijn, gaande van EI30 tot EI120 (maximaal geteste
maatvoering: 1,4x2,7 m). Daarnaast kan men er rekening mee houden dat de brandweerstand van
30
DaglichtEnScheidingsconstructies.(november2008).Tijdelijkdictaatvoor'licht'bouwfysischontwerpen2.
31
Barkkume,A.(2007).InnovativeBuildingSkins:DoubleGlassWallVentilatedFaade.NewJerseySchoolof
Architecture,NewJerseyInstituteofTechnology,NewJersey,VerenigdeStaten.
32
Yellamrajue,V.(mei2004).Evaluationanddesignofdoubleskinfacadesforofficebuildingsinhotclimates.
TexasA&MUniversity,Texas,VerenigdeStaten.
33
Martin,Y.&X.Loncour.(2004).Lesdoublesfaadesventiles.Exigencesenmatiredescuritincendie.
WTCB,Belgi.
34
Idem.
15
eenglasplaatlagerzalzijnwanneerdeafmetingengroterworden.Bijeengroteglasplaatzalimmers
eengroterethermischespanningoptreden,zodatsnellerglasbreukontstaat.35
Figuur12:linkseengevelopelkeverdiepingvoorzienmetelementenvanEI30;rechtsalternerendeengeveldievoldoet
aanEI60.
Indiendebuitenstegeveluitgevoerdwordtingehardofgelaagdglas,hetgeeninheelwatlandeneen
verplichtingis,ontstaatereenextraprobleemmetbetrekkingtothetlocaliserenenbestrijdenvan
debrandhaard.Wanneerlangsdebuitenzijdedelocatievandebrandnognietduidelijkzichtbaaris
(bvb. een startende brand waarbij de binnenste gevel het nog niet begeven heeft) zal het voor
personen in het gebouw moeilijk tot onmogelijk zijn om het veiligheidsglas te breken zodat
rechtstreekseverbalecommunicatienietmogelijkis.Maarookwanneerdebrandhaardgelocaliseerd
isblijftdevraaghoedebrandweervanbuitenafkanblussen.
4.5. Nuttigeoppervlakte
Wanneermenkiestvooreendubbelegevelisdeafnamevandenuttigekantooroppervlakteeenniet
teverwaarlozengegeven.Vooreenkantoorgebouwvan50mlengte,langstweezijdenvoorzienvan
eendubbelegevelvan70cmloopthetverliesreedsoptot70mperverdieping.Degevelzalduseen
grotemeerwaardemoetenbiedenopanderegebiedenomditeconomischverliestecompenseren.
Ditverliesisuiteraardmaarzohoogalsdewaardedieeraangehechtwordt eniseenbelangrijker
verliesvooreengebouwdatverhuurdzalwordendanwanneerdebouwheererzelfintrekt.
4.6. Klimaat
4.6.1. Luchtkwaliteit
In een ruimte bestemd voor menselijke bezetting, is het absoluut minimaal geiste verse
luchtdebiet: 22 36 m/h (IDA 3) per persoon [NBN EN 13779]. In deze ruimten moet de toevoer
gerealiseerd worden met buitenlucht. Alle bijkomende debieten mogen gerealiseerd worden met
buitenlucht, opnieuw gebruikte lucht of doorstroomlucht.36 Om een kwaliteitsvol gebouw te
35
Chow,W.K.&W.Y.Hung.(31januari2005).Effectofcavitydepthonsmokespreadingofdoubleskinfaade.
DepartmentofBuildingServicesEngineering,ResearchCentreforFireEngineering,TheHongKongPolytechnic
University,HongKong,China.
36
Gebruikte lucht mag enkel afkomstig zijn uit ruimten waarin de vervuiling voornamelijk teweeggebracht
wordt door de menselijke stofwisseling en het gebouw, met uitzondering van ruimten waar mag worden
gerookt.Ditomvatkantoren,metinbegripvankleineopslagruimten,openbareruimten,klaslokalen,trappen,
gangen,vergaderzalen,handelsruimtenzonderanderebronvanvervuiling.
16
bekomenisdezewaardetelaagenkanmenbetertoewerkennaareenventilatievoudvanmeerdan
54m/h(IDA1).
Klasse
IDA1
IDA2
IDA3
IDA4
Omschrijving
Uitstekendeluchtkwaliteit
Matigeluchtkwaliteit
Aanvaardbareluchtkwaliteit
Lageluchtkwaliteit
Tabel2:basisindelingvandekwaliteitvandebinnenlucht
klasse
IDA1
IDA2
IDA3
IDA4
Ventilatievoudmetbuitenluchtperpersoon(m/h)
Nietrokerszone
Typischewaarden
Standaardwaarde
>54
72
3654
45
2236
29
<22
18
Tabel3:ventilatievoudmetbuitenluchtperpersoon
4.6.2. HVACsysteem
Als we het hebben over het binnenklimaat dan kunnen we niet om het HVACsysteem heen.
Traditioneelwordthetklimaatineenkantoorgebouwpermanenthetzelfdegehouden.Hetisechter
almeermaalsaangetoonddatditeenaverechtseffectheeftophetwelbehagenvandegebruikers.37
Hetisimmersnietnatuurlijkdatdetemperatuurenluchtvochtigheiddeheledaghetzelfdeblijft.Hoe
beter het binnenklimaat een echte omgeving kan simuleren, hoe comfortabeler het binnenmilieu
wordt.38HetHVACsysteemwordtdusinprincipevaakfoutiefaangewend.
Daarnaastisookdemogelijkheidtotindividuele controlevanhetbinnenklimaateenpsychologisch
hulpmiddelomhetaandeelaandiscomfortterugtedringen.Dubbelegevelskunnenhierbijhelpen
omdatzetoelatenomramenteopenen,zelfsopgrotehoogte,waaranderegebouwenteveellast
zouden ondervinden van wind. Maar eveneens bij alle mogelijke weersomstandigheden. Sommige
architecten trekken dit door tot in het extreme, zoals William McDonough, waarbij de gebruikers
individuele handleidingen krijgen over hoe ze het comfort voor hun werkstation kunnen
optimaliseren.Zoverhoefthetzekerniettegaanomeenpositiefeffectteervaren.
Afhankelijk van de situatie kan het HVACsysteem, en dan vooral het gedeelte dat instaat voor de
koeling,kleineruitgevoerdwordenbijhetgebruikvaneendubbelegevel.Hetvolledigweglatenvan
mechanische ventilatie is soms mogelijk, maar bij extreme weersomstandigheden zal er dan geen
mogelijkheidzijnomhetgebouwteverluchten,zodateveneensdiscomfortontstaat.Hetweglaten
van de mogelijkheid om op natuurlijke wijze te ventileren is ook weer niet goed. Wanneer de
gebruikerseenraamopenzettenverwachtenzedatditeenmerkbaarverschiloplevert(hetvoelbaar
37
38
Knecht,B.&S.Hart.(2005).CommercialBuildingsOpenTheirWindows.In:ArchitecturalRecord.Verenigde
Staten.
17
binnenkomen van verse lucht). Wanneer dit niet gebeurt zal eveneens discomfort optreden. Dit
fenomeennoemtmenhetaquariumeffect.39
4.6.3. Nachtventilatie
Het ventileren van een gebouw kan gemakkelijk via nachtventilatie gebeuren. Omdat er s nachts
niemandindekantorenaanwezigiszijngrotereluchtstromingentoetestaanenmaaktheteigenlijk
niet uit hoe koud of warm de ingeblazen lucht is, zolang die maar minstens 3C kouder is dan de
kamertemperatuur.40 Een dubbele gevel biedt voordelen bij dit type van ventilatie omdat omwille
vandespouwdeventilatiemogelijkblijftterwijldebeschermingtegenweersinvloedenenooktegen
inbraakgewaarborgdis.
Nachtventilatiesteuntophetprincipedattijdensdezomerhetgebouwsnachtsgeventileerdwordt
met koudere buitenlucht. Door de luchtverplaatsing zal niet enkel de aanwezige warme lucht
afgevoerd worden, maar worden eveneens de materialen waarmee het in contact komt gekoeld,
zodat er overdag minder gekoeld dient te worden. Niet enkel wordt zo een lagere maximale
binnentemperatuurbereikt,maarhetzalooklangerdurenalvorenshetgebouwweerophetzelfde
niveauopgewarmdgeraakt.41
Hoe hoger de thermische massa van de materialen, hoe beter dit systeem kan werken. Valse
plafondsenvloerendoendegoedewerkingvannachtventilatieinfeitetenietomdatzenormaliterin
lichtematerialenopgebouwdwordenenalsgevolgeenzeerslechtewarmtecapaciteitbezitten.42
4.6.4. Airconditioningzonderradiatoren
Omdat dubbele gevels goed isoleren wordt het nodige vermogen om het gebouw te verwarmen
aanzienlijk verkleind. In veel gevallen zullen de radiators daarom vervangen kunnen worden door
alternatieven zoals vloerverwarming, betonkernactivering of via verwarmde wanden (tot 30W/m).
Deze kunnen op lage temperatuur (3035C) opgewarmd worden zodat het energiegebruik ten
opzichtevanconventioneleradiatorenbeperktblijft.Dezelfdemethodekanookgebruiktwordenom
debouwelemententekoelenalsaanvullingophetventilatiesysteem.43
Tot de jaren 90 werd wel eens overwogen om de verluchtingskanalen in het plafond te gebruiken
omderuimtenteverwarmen.Zozijnergeenextravoorzieningennodigentechnischishetperfect
mogelijk. Voor het welbehagen van de gebruikers is dit echter geen goede methode. Mensen
prefererenimmerswarmevoeteneneenkoelhoofd.Methetbeschrevensysteemwordtditprincipe
omgekeerd.44
39
Oesterle,E.,Lieb,RD.,Lutz,M.,&W.,Heusler(2001).DoubleSkinFacadesIntegratedPlanning.Mnchen,
Duitsland.
40
http://www.westvlaanderen.be/ondernemen/dib/energie/koeling/Pages/passievekoeling.aspx
41
Delghust,M.(2008).Valseplafondsbijnachtventilatie.UGent,Belgi.
42
Idem.
43
IEA(2002).Lowtemperatureheatingsystems.Increasedenergyefficiencyandimprovedcomfort.Finland.
44
Oesterle,E.,Lieb,RD.,Lutz,M.&W.,Heusler(2001).DoubleSkinFacadesIntegratedPlanning.Mnchen,
Duitsland.
18
4.6.5. Wind
Hoe wind zich gedraagt rondom een gebouw is goed geweten en kan berekend worden. De
omgeving is hierbij een belangrijke factor. De wind die inwerkt op een gebouw zal anders zijn
wanneer deze omgeven is door weiden of door andere gebouwen en obstakels. Bij hoogbouw
kunnen de windstromen onderverdeeld worden in drie zones. Aan de basis ontstaat een
spiraalvormigebeweging,erboventotaanhetdakblijftdewindminofmeergelijkmatigstromenen
ten slotte over het dak zal door middel van een opwaartse beweging een rollende beweging
ontstaan.
Niet alleen de omgeving is een belangrijke factor. De
vorm van het gebouw zal mee bepalen hoe de wind
zichzalgedrageneninwelkematedeturbulentiesaan
de basis en het dak zich zullen manifesteren.45 De
ontwerperkanerdusvoorzorgendatsterkdrukkende
of zuigende krachten vermeden worden of enkel
ontstaan op plaatsen waar dit toegelaten is. Om dit
juist in te schatten zal voor hoogbouw wel steeds
beroep worden gedaan op windtunneltesten en/of
dynamischesimulatietechnieken,maardatneemtniet
wegdatmetenkelebasisregelsrekeninggehoudenkan
worden.
Figuur13:gedragingenvanwindrondhoogbouw.
Hoe hoger het gebouw, hoe sterker de draaiende

bewegingaandebasiszaloptreden.Ditisnietmeteen
problematischvoorhetgebouwopzich,maarwelvoor
voorbijgangers, die de plaatselijk verhoogde
windsnelheid als storend kunnen ervaren. Zeer hoge
gebouwenkunnendaarombetervoorzienwordenvan
een bredere plint, zodat de turbulentie hoofdzakelijk
op deze plint plaatsvindt en niet meer ter hoogte van
destraat.46
Opdeverdiepingenzaldewindongeveergelijkmatiginwerkenophetgebouw.Hetgrootstegedeelte
vandegevelzalbelastwordenoptrekenmoethierdanooktegenbestandzijn.Onafhankelijkvan
devorm kan gesteldwordendatdegrootstetrekopzaltreden terhoogtevandehoekenvan het
gebouw die het dichtst gelegen zijn bij de richting van waaruit de wind een drukkracht uitoefent.
Voor ronde gebouwen zijn dit de punten die gelegen zijn op ongeveer 70 en 100 van de
windrichting(Figuur14).47Formulesterberekeningvandekrachtenendeoppervlaktenwaaropdeze
inwerkenkunnenteruggevondenwordeninNBNEN199114ANB.
45
Mendis,P.,etal.(2007).WindLoadingonTallBuildings.EJSESpecialIssue:LoadingonStructures.University
ofMelbourne,Melbourne,Australi.
46
Duitsland.
47
Hjul,J.,etal.(2010).WindConditionsAroundHighriseBuildings.AalborgUniversitet,Aalborg,Denemarken.
19

Figuur14:horizontalesnedevandedrukentrekkrachtenophoogbouw.
4.7. Geluid
In een kantoorruimte moet in alle rust gewerkt kunnen worden. Achtergrondgeluiden mogen
daaromvolgensdenormnietluiderzijndangemiddeld50dB(A)(Tabel4).Hiervoorvervultdegevel
eenbelangrijkegeluidsisolerendefunctietegenomgevingslawaai.Inhetgevalvaneendubbelegevel
dienter,afhankelijkvanhettypeconstructie,extraaandachtgeschonkentewordenaandeinterne
geluidsoverdracht via de spouw tussen de twee (vlies)gevels. Oesterle schrijft dat de goede
akoestisch isolerende eigenschappen tot de belangrijkste redenen behoren om voor een dubbele
geveltekiezen.48
Hetlijktcontradictorischomtestellendateendubbelegeveldegeluidsisolatieverbetert,terwijler
voordeventilatiewelheelwatopeningeninvoorzienmoetenworden.Hetiszekerzodaterergens
eenmiddenweggevondenmoetwordentussendeopeningendieabsoluutnodigzijnendegewenste
geluidsisolatie. Toch zal met de extra gevel in elk geval nog een grote geluidsreductie bekomen
worden,tevergelijkenmeteengeluidsscherm,datookniettotinhetoneindigedoorloopt.
4.7.1. Externegeluiden
Het moet niet verbazen dat het achtergrondgeluid bij luchthavens en drukke verkeersaders zeer
hoog kan zijn. Maar ook elders in steden ligt het achtergrondgeluid vaak hoog boven de normen.
Hieronder wordt als voorbeeld het Brussels gewest genomen, waar overdag op bijna elke
verbindingsweg een jaarlijks gemiddeld achtergrondgeluid van meer dan 70dB(A) gemeten wordt.
Vooreenconventionelewandmoetergerekendwordenmeteengeluidsreductievanomenbijde
28dB(A).
De norm NBN S01401 Akoestiek Grenswaarden voor de geluidsniveaus om het gebrek aan
comfort in gebouwen te vermijden bepaalt de geluidsniveaus die moeten worden beschouwd als
maximaleniveausvoorhetbuitengeluidinzekerevertrekken,metgeslotenvensters,alsfunctievan
hunbestemming(Tabel4).Ditzijnmaximalegeluidsniveaus(70%vandegebruikersistevreden),het
isdussteedsbeteromeenlagerewaardetebekomen.
48
Duitsland.
20
omgeving
landelijke of
stedelijke
zone met
stadscentra,
voorstedelijke
residentile
lichte
zone met zware
residentile wijken
wijken
industrien
industrien
kantoor directie
30
35
40
45
kantoor kaderleden
35
40
45
50
kantoor bedienden
40
45
50
55
vergaderzaal
40
45
50
55
Tabel4:geluidsnormeninBelgi.WaardenindB(A).49
Denormvolgenddatvooreenkantoorgebouwhetgewenstegeluidsniveauniethogermagzijndan
50dB(A),zouhetgeluidbuitende62dB(A)nietmogenoverstijgenalsmenderamennogwilkunnen
openzetten. Een dubbele gevel haalt gemiddeld een reductie van 42dB(A) in gesloten toestand en
25dB(A)bijgeopenderamen,zodatomgevingsgeluidentot75dB(A)intheoriegeenprobleemmogen
vormen. Een dubbele gevel heeft hier een belangrijk voordeel omdat bij natuurlijke ventilatie de
ramen in de binnenste gevel nog geopend kunnen worden, terwijl de buitenste gevel zijn
geluidswerendeeigenschappenblijftvervullen.
Men kan hier wel aanmerken
dat de lucht buiten het
gebouw niet van slechte
kwaliteit mag zijn (fijn stof
etc.) (zie 4.6.1 Luchtkwaliteit),
wat in stadscentra en
industriegebieden
niet
ondenkbaar is. Het is tevens
niet mogelijk om nog ramen
open te zetten wanneer de
omgevingsgeluiden continu
hoger zijn dan 75dB(A). De
extra geluidsisolatie die door
de tweede gevel bekomen
wordt is dan niet meer
voldoende om comfortabel te
blijven.
Figuur15:jaarlijksgemiddeld
geluidsniveauinhetBrusselsgewest
in1997.
49
NBNS01401
21

Figuur16:geluidsisolatieindexhoehogerdeR'wwaarde,hoebeterdegeluidsisolerendewerking.
De goede geluidsisolerende eigenschappen van een dubbele gevel zijn grotendeels het gevolg van
het gebruik van twee verschillende types van glas (verschillende diktes absorberen andere
frequenties).Wanneerweditgaanvergelijkenmetdriedubbelglaswaarbijminstensnglaslaagvan
een andere dikte is, dan blijkt dit over ongeveer dezelfde geluidsisolerende eigenschappen te
beschikken.50 De omkadering moet dan natuurlijk ook eenzelfde geluidsisolatie kunnen
bewerkstelligen.
4.7.2. Internegeluidsoverdracht
Wanneereendubbelegevelmeerdereverdiepingenmetelkaarverbindtdanvergrootditdekansop
geluidsoverdracht via de spouw van de ene ruimte naar de andere. Op het eerste zicht is dit niet
andersdangeluiddatovergedragenwordtviabvbeencentralehal.Maareenhalbevatmeestalook
materialendiehetgeluiddeelsabsorberen,terwijldegeveluitglasdatamperkan.Hilmarssonstelt
daterookeenprobleemvanpsychologischeaardontstaat.Gebruikersvindenhetnietabnormaal
wanneer er geluiden van naastgelegen ruimtes via een hal de ruimte binnenkomen, terwijl ze dat
nietverwachtenviadegevelenzezichhierbijgevolggemakkelijkeraankunnenstoren.51
In dezelfde lijn speelt de mate waarin gebruikers controle kunnen uitoefenen sterk mee. Wanneer
storendegeluidenuiteenhalkomen,danisdelogischereactieomdedeurtesluitenenontstaater
eenmerkbaarverschil.Bijhetraamisdatgeenalgemeneregel.Doorhetraamtesluitenwordenniet
alleen de storende geluiden gedempt, maar ook het (niet storende) algemene achtergrondgeluid.
Hetzalweliswaarstillerwordeninhetkantoor,maarnetdaardoorkunnennietconstantegeluidenin
het kantoor of van nabijgelegen ruimten versterkt worden waargenomen. We krijgen dus een
negatiefoorzaakgevolg:iksluithetraamenerkomenmeerstorendegeluiden.Situatiesalsdeze
moet ten allen tijde vermeden worden, want ze lijden tot discomfort, wat slecht is voor de
productiviteitendementalegezondheidvandewerknemers.
50
51
Hilmarsson,J.G.(oktober2008).DoubleSkinFaade.Evaluatingtheviabilityofthecomponent.Copenhagen
TechnicalAcademy,Kopenhagen,Denemarken.
22
Anders dan bij thermische isolatie kan een te hoge akoestische isolatie van de gevel dus ook een
negatief effect uitoefenen op het algemeen comfort van de werknemers, wanneer hierdoor het
achtergrondgeluidlagerkomtteliggendandewerkgeluiden.Achtergrondgeluidenzoudenminstens
continu 35dB(A) moeten bedragen, anders moeten de ruimte scheidende elementen
overgedimensioneerdwordenomeenzelfdeakoestischcomforttebekomen(Figuur17).
Figuur17:indefiguurzijntweeaanelkaargrenzenderuimtenweergegeven,gescheidendooreenwanddiehetgeluid
met30dB(A)reduceert.Indelinkseruimteiseengeluidsbronvan70dB(A)eenluidsprekendpersoonaanwezig.Inde
rechtsteruimteiseenkantoor.Hetachtergrondgeluidkomendevanbuitenisonderaanweergegeven(oranje).Lishet
verschiltussenhetgeluidkomendevandelinkseruimteenhetachtergrondgeluid.WanneerLpositiefisbetekentdit
datderuimtescheidendewandnietvoldoetenmeninhetkantoordebronvan70dB(A)duidelijkkanhoren.
Degeluidsoverdrachtvanverdiepingnaarverdiepingkanenkelopgelostwordendoordegevelper
verdiepingtecompartimenteren.52
4.8. Functie
NEN1824(2010):Kantooroppervlaktewerkplek
De benodigde oppervlakte voor een beeldschermwerkplek in een landschapskantoor is standaard
7mperpersoon,watbestalseenminimumaanzienwordt.Dezebeschiktovereenbureaumetflat
screen, schrijfvlak en een kast. In deze oppervlakte zijn ook de bureaustoel en de circulatieruimte
gerekend. Wanneer met individuele kantoorcellen gewerkt wordt komt, afhankelijk van de functie,
10tot15mperkantoorwelvakervoor.53
NEN1824(2010):Doorgangen
90cm:doorgangmetregelmatigepassage
90cm:ruimteachterbureautotmuur/kast/
obstakel
120cm:doorgangalslooproute
120cm:ruimteachterbureaumetpassage
mogelijkheid
180cm:zittenrugaanrug
Figuur18:afmetingenvandedoorgangen
volgensNEN1824(2010).
52
53
Neufert,E.&P.Neufert.(2002).Architects'data.3rdEnglishEdition.BlackwellSciences,s.l.
23
4.9. Esthetiek
Een goed ontworpen dubbele gevel is meer dan een rationeel opgedeeld glazen vlies. Omdat de
buitenste gevel in principe los staat van de constructie van de rest van het gebouw zijn de
mogelijkhedennaarvormenindelingvandezegevelquasionbeperkt.
Vooreenenkelegevelgeldterdevuistregelomongeveer40%vandegevelalslichtopeningenuitte
voeren.Bijeenhogerpercentageiserweliswaarmeerlicht,maarneemtdekansopthermischen/of
visueel discomfort snel toe.54 Omdat dit bij een dubbele gevel beter onder controle gehouden kan
wordenkanereenveelhogerpercentageinglasuitgevoerdworden.
4.10.
Onderhoud
4.10.1. Reiniging55
Bij de keuze voor een dubbele gevel worden er extra reinigingskosten verondersteld. Er moeten
immers4glaslagengewassenwordeninplaatsvan2.Anderzijdsdientdezonweringminderfrequent
gereinigdtewordenomdatdezezichvanweerenwindgescheidenindespouwbevindt.InTabel5
wordendereinigingskostenmetelkaarvergeleken.
Werkvlak
Buitenkantvandebuitenste
glaslaag
Binnenkantvandebuitenste
glaslaag
Buitenkantvandebinnenste
glaslaag
Binnenkantvandebinnenste
glaslaag
Dezonwering
Totaal
Enkelevliesgevelmet
buitenzonwering
2x1.15/m=2.3/m
Dubbelegevelmetinterne
zonwering
2x1.15/m=2.3/m
1x0.4/m=0.4/m
1x0.4/m=0.4/m
1x0.4/m=0.4/m
1x0.4/m=0.4/m
Vanafhoogtewerker(3jaarlijks):
3/m/3
Vanbinnenuit(5jaarlijks):
2/m/5=0.4/m
3.7/m
3.9/m
Tabel5:vergelijkingvandereinigingskostenbijeenvliesgeveleneendubbelegevel,beidemetzonwering.
Opvallend genoeg zou het reinigen van een dubbele gevel geen grote extra kost met zich
meebrengen ten opzichte van een enkele vliesgevel, er zijn nochtans twee additionele vlakken te
onderhouden. Dit kan verklaard worden door de toegankelijkheid van de onderdelen en de
frequentie van het onderhoud. Bij de standaard vliesgevel dient de zonwering 3jaarlijks gekuist te
worden,bovendienzijndekostenhiervoorhogerdanbijdedubbelegevelomwillevandemoeilijke
bereikbaarheid van de zonwering. Bij de dubbele gevel volstaat een reiniging om de 5 jaar en zijn
behalvedezonweringookalleglasvlakkengemakkelijkbereikbaar.
De frequentie van het reinigen zal variren naar gelang de vervuiling van de omgeving. Zo zal een
gevelnabijeendrukkestraatsnellergekuistmoetenworden,maardatisvooreennormalevliesgevel
54
55
Bodart,M.&Gratia,E.(september2002).Ventilateddoublefacadesprojectmaintenanceanddurabilityof
ventilateddoublefacades.UCL,Leuven,Belgi.
24
niet anders, zodat de kosten in verhouding dezelfde blijven.56 Men moet er wel rekening mee
houden dat deze vergelijking per m enkel opgaat wanneer het aantal vierkante meters te kuisen
oppervlakte vergelijkbaar is. Een dubbele gevel heeft vaak een groter glasoppervlak dan een
vliesgevel bij eenzelfde geveloppervlakte zodat de kosten in de praktijk verder uit elkaar kunnen
liggen.
4.10.2. Mechanischonderhoud
Dekostenvoorhetonderhoud(lees:inspecteren,herstellen)vanmechanischeonderdelenkunnen
snel oplopen. Deze kosten zijn sterk afhankelijk van de totale opbouw van de gevel, het gebruikte
HVACsysteem en de hoeveelheid al dan niet automatisch gecontroleerde openingen. Wanneer
hoofdzakelijk op natuurlijke ventilatie gerekend wordt zullen de onderhoudskosten bijvoorbeeld
beperkt blijven ten opzichte van een volledige mechanische ventilatie. Hoe meer bewegende
onderdelen,hoehogerdeonderhoudskosten.57
Het is moeilijk om concrete cijfers te vergelijken met een conventionele gevel. Alleen al omdat dit
soortvergelijkingvooreenbestaandgebouwbijnanooitgemaaktwordt.Hetisooknietduidelijkof
een reductie van het HVACsysteem (omwille van de dubbele gevel) ook een reductie in de
onderhoudskostenmetzichmeebrengt.58Algemeenkanwelverwachtwordendatdemechanische
onderhoudskostengelijkofhogerzullenliggenbijeendubbelegevel.59
5. Toepassingsgebieden
Dubbele gevels bieden de mogelijkheid om natuurlijke ventilatie toe te laten in gebouwen die
blootgesteldwordenaanhogegeluidsniveaus(zie4.7Geluid)zoalsbijvoorbeeldaandrukkewegen
en luchthavens en in gebieden met een hoge gemiddelde windsnelheid.60 Ze zijn dus uitermate
geschikt in een stedelijke context, zowel voor hoog als voor laagbouw. Daarnaast zorgt de hoge
matevanbeglazingvooreengoedenatuurlijkelichtinval(zie4.2Visueel)zondereencompromiste
moetenstelleninverbandmetdeisolerendeeigenschappenvandegevel.
Dubbelegevelszijnookgeschiktomtoetepassenbijverbouwingswerken,wanneereenbestaande
gevel bijvoorbeeld niet gewijzigd mag worden of dat om andere redenen niet gewenst zou zijn.
Behalvedeenergetischeengeluidwerendeeigenschappenkanermeteendubbelegeveleenlichte,
transparante en zeker ook een moderne en esthetisch interessante uitstraling bekomen worden.61
Dubbelegevelshebbeneeneigenesthetiekdieinditgevalnieuwemogelijkhedenbiedt.
56
Bodart,M.&E.Gratia(september2002).Ventilateddoublefacadesprojectmaintenanceanddurabilityof
ventilateddoublefacades.UCL,Leuven,Belgi.
57
58
Bodart,M.&E.Gratia.(september2002).O.c.
59
Hilmarsson,J.G.(oktober2008).O.c.
60
Gratia,E.&A.DeHerde.(25april2003).Optimaloperationofasouthdoubleskinfacade.UCL,Leuven,
Belgi.
61
ExperimentalandTheoreticalStudiesonDoubleSkinFacades.
25

Figuur19:(1)hoogachtergrondgeluid.(2)hogewindsnelheid.(3)renovatiewerken.
5.1. Geografischespreiding
Dubbele gevels zijn hoofdzakelijk een Europees verschijnsel. Dit zien we ook terug in het verrichte
wetenschappelijkonderzoektijdenshetvoorbijedecennium,datmitsenkeleuitzonderingenvolledig
binnenEuropawerdgevoerd(overkoepelddoorhetEuropeseBestfacadeProjectvan2005t.e.m.
2008)62.Hiervoorliggenzowelklimatologischealseconomischeverschillenaandebasis.
Dubbelegevelswerkenoptimaalingematigdeklimatenendegoedewerkingwordtinnegatievezin
benvloed door langdurige hoge luchtvochtigheid. Dit verklaart deels waarom bijvoorbeeld in de
VerenigdeStaten,datruwwegopdezelfdebreedtegraadalsEuropaligt,dubbelegevelsveelminder
toegepastworden.Deluchtiservaakveelvochtiger.63
Daarnaastwordendubbelegevelstoegepastomopenergiekostentebesparen.Dedubbelegevelzelf
vormt een relatief grote extra kost die gecompenseerd moet kunnen worden. Enerzijds zien we in
Europaeengroterekennisvanditsysteem,waardoordeinitileconstructiekostenindeVStotmeer
dan het dubbele kunnen uitvallen.64 Anderzijds zijn energiebronnen in de VS ongeveer de helft
goedkoperdanhetEuropeesgemiddelde(Tabel6).Ervaltdusmindergeldtebesparen.
Energiebron
Europa (gemiddeld)
VS (gemiddeld)
Elektriciteit (/Kwh)
Benzine (/liter)
Aardgas (/Kwh)
0,198
1,468
0,058
0,096
0,689
0,035
Tabel6:vergelijkingenergiekosten01/2012EUVS[bronnen:www.energy.euwww.bls.gov/ro9/cpilosa_energy.htm.
62
http://www.bestfacade.com
64
Idem.
63
26
5.2. Wanneeriseendubbelegeveleconomischrendabel?
Een extra gevel brengt hogere constructiekosten met zich mee in vergelijking met een enkele
(vlies)gevel. Doch om een juiste vergelijking te kunnen maken moeten ook andere factoren in
rekeninggebrachtworden.Zozullenbijeenjuistetoepassingdeomvangendewerkingskostenvan
detechnischeinstallaties,inhetbijzonderhetHVACsysteem,kleinerzijn.Ookgaatmenvaakuitvan
eenverbeterdcomfortdichtbijdegevel,zodatdeeffectiefbruikbareoppervlaktevergroot.Devraag
diegesteldmoetwordenisduswanneerdeextrakostenvandedubbelegevelinhettotaalplaatje
voordeligerkunnenuitkomen.
Om dit te staven beschrijft Oesterle65 een casestudy van een kantoorgebouw nabij een drukke
hoofdweg,metachtergrondgeluidenvan7075dB(A).Bijeenvliesgevelzouhetnoodzakelijkzijnde
hele gevel uit te voeren met een geluidsisolerend glas en omkadering. Natuurlijke ventilatie door
middelvanhetopenenvanramenishierooknietmogelijk.Wanneerhetgebouweendubbelegevel
krijgt, zorgt de buitenste laag enkel glas ervoor dat men voor de binnenste gevel toekomt met
standaardisolerenddubbelglas.Daarnaastisnatuurlijkeventilatieinditgevalwelmogelijk.
Ofdebijgevoegdegeveleconomischrendabelzalzijnmoetgevalpergevalbekekenworden.Alsin
hetbovenstaandevoorbeeldhetgebouwnietaanhogeachtergrondgeluidenblootgesteldzoustaan
danwegendebijkomendekostenmogelijknietmeeropomdevoordelenteverantwoorden,want
de additionele geluidswerende eigenschappen die ten opzichte van een enkele gevel bekomen
wordenzijndanoverbodigensomszelfsstorend(Figuur17).
Totophedenzijnerslechtssporadischvergelijkendeonderzoekengepubliceerdzodatergeengrote
basis ter beschikking is om een kostenbatenanalyse op te laten steunen. Dat is niet verwonderlijk
aangezien er heel wat factoren bij komen kijken die moeilijk in geld uit te drukken zijn, zoals
bijvoorbeeldverbeteringenophetvlakvancomfort,functionaliteitofesthetiek.Doormiddelvaneen
puntensysteem zouden deze met elkaar vergeleken kunnen worden66, maar het blijft een
overwegendsubjectiefgegeven.
Alvorens over te gaan op een vereenvoudigde berekening van de extra kosten kunnen we
concluderendatomeenjuistevergelijkingtemakennietenkeldekostenvandegevelinrekening
moeten worden gebracht, maar ook alles wat daarmee samenhangt. Afhankelijk van de situatie
kunnendanalzekervolgendekostenpostenonderscheidenworden:
Degevel(constructie,beglazing,ventilatieroosters,)
Dezonwering
HetHVACsysteem
Geluidsisolatie
Brandveiligheid
Reinigingskosten
Energiekosten(HVAC,licht,)
Operationelekosten,inspectieenonderhoudvanalleelementen
65
Oesterle,E.,Lieb,RD.,Lutz,M.&W.Heusler.(2001).DoubleSkinFacadesIntegratedPlanning.Mnchen,
Duitsland.
66
Idem.
27
Het is niet mogelijk voor deze thesis al deze punten te bespreken, daarom worden bij de
hiernavolgendeberekeningenenkelkostenpostenopgenomendievansignificantebetekeniskunnen
zijn.Dezeberekeningsmethodekangebruiktwordenomineenvroegefasevanhetprojecteenidee
tekrijgenvandeteverwachtenkosten.Vooreengedetailleerdeendusookpreciezereberekening
dientsteedsberoepgedaantewordenopgespecialiseerdebureaus,alsmennietvoorverrassingen
wilkomentestaan.
Kostenpost
Extra constructiekosten
Extra planningskosten
Kleinere HVACinstallatie
Extra schoonmaakkosten
Lager jaarlijks energieverbruik
Kleinere nuttige oppervlakte
Verbeterd comfort
Kosten
+
+
Investeringstype
Eenmalig
Eenmalig
Eenmalig
Continu
Continu
Continu
Continu
A0
A0
A0
AB
AV
AS
E
Tabel7:belangrijkstefactorenbijhetbepalenvandekosten,gebaseerdopWaldner,R.,etal.(2007).BestPracticefor
DoubleSkinFaades.LundUniversity,Zweden.
Denmaligeinvesteringskostenvarirenafhankelijkvandevoorzieneafbetalingstermijn,erwordt
daarvooreenrentevoetvan4%verondersteld.
1.04
Deinvesteringskostenwordenbijelkaaropgeteldenvermenigvuldigdmetderentevoet.Dezekosten
zijnnmalig,maardeaflossingskostenzullenstijgennaarmatedeafbetaaltermijnlangerwordten
wordenbijgevolgomgezetineenvariabelejaarlijksekost.
AN,K =( A0,i)x1.04n ,waarbijdemachtngelijkisaanhetaantaljarenwaaroverdeinvestering

afbetaaldzalworden.
Ook de operationele kosten zijn onderhevig aan prijsstijgingen. Er wordt een inflatie van 3%
aangenomen.
B=1.03
Deoperationelekostenwordenvermenigvuldigdmetdeteverwachteninflatie.
AN,J=
AN, B
AN, V
AN, S x 1.03
Wanneerdezekostenbijelkaarwordengeteldbekomenwehetverschiltussendeinkomstenende
uitgaven (AN) zonder rekening te houden met de stijgende waarde van het gebouw. AN moet
positiefzijn,andersisereennettoverliesoverdehelelevensduurvanhetgebouw.Indepraktijkzal
ANzeldenpositiefzijnenkanergesteldwordendatdedirectekostennietkunnengebruiktworden
alseengeldigargumentomdekeuzevooreendubbelegevelteverantwoorden.
AN=(AN,K+AN,J)
Erisechternogeenindirectewinstfactor,dievoortkomtuitdeveronderstellingdatdedubbelegevel
een positief effect heeft op het comfort van de gebruikers en in het verlengde op hun prestaties.
BrianCodymaaktehiervooreenberekeningbijeencasestudie,waareentoenameinproductiviteit
28
van 1% een winst opleverde van bijna 60% van de extra constructiekosten. Zodat de additionele
investeringskostenreedsna2jaarteruggewonnenzijn.67Hetisnatuurlijkmoeilijkomeenwinstaan
productiviteit te berekenen ten opzichte van een onbestaande toestand. Er kan in principe enkel
rekening mee gehouden worden wanneer er niet op een goedkopere manier eenzelfde comfort
bereiktkanworden.68
AN,E=
E x 1.03
AN,T=AN,EAN
Conclusie: Indien AN,T positief is binnen de gekozen afbetalingstermijn dan is het economisch
rendabelomeendubbelegeveltoetepassen.(ziebijlageExcel)
5.2.1. Investeringskosten
Omzonderberekeningentocheenideetegevenvandeteverwachtenkostenkaneropbasisvan
gekendeprijzenvanbestaandeconstructiesaangenomenwordendatdetotalekostvaneendubbele
gevelvarieerttussen5601500perm.69Eensimpelevliesgevelmetbuitenzonweringkanvanaf
ongeveer580/mopgeleverdworden,oplopendtoteen1000/mwanneerspecialeeisengesteld
wordennaarbvb.geluidsisolatie.70,71
6. Constructieprincipes
6.1. Rasters
Omefficinteneconomischtekunnenwerkenishetessentieelomeenrepeterendemaatofmodule
toe te passen in het ontwerp. Omdat bij (middel)hoogbouw vaak geopteerd zal worden voor een
constructiemetkolommenishetgemakkelijkomdegevelapartvandeprimairedraagconstructiete
behandelen en dus twee verschillende modules te hanteren. Een vaak gebruikte rastermaat voor
kantoorgebouwen in Europa is 1,35m. Deze maat laat toe om kolommen te plaatsen elke 5,4m of
8,1m.
Voor landschapskantoren is de rastermaat van minder groot belang, maar wanneer individuele
kantoren voorzien worden dan kan best steeds een veelvoud van het gekozen raster op een
bruikbare (niet over of ondergedimensioneerde) maat uitkomen. De hiervoor gegeven maten van
5,4m en 8,1m lijken op het eerste zicht willekeurige maten, maar wanneer onder het gebouw een
parking voorzien wordt dan kunnen er tussen de kolommen respectievelijk 2 en 3 parkeerplaatsen
aangelegd worden. Het zou jammer en economisch oninteressant zijn als de afstand tussen de
kolommenachterafnettekleinzoublijken.
67
Cody,B.(2006).Doubleskinbuildingenvelope.ECCE,Wenen,Oostenrijk.
Bodart,M.&E.Gratia.(2002).Ventilateddoublefacadesprojectmaintenanceanddurabilityofventilated
doublefacades.
69
70
71
Schiefer,C.,etal.(26februari2008).Bestpracticefordoubleskinfacades.RapportEIE/04/135/S07.38652,
EnergyandBuildingDesign,UniversityofLund,Lund,Zweden.
68
29
6.2. Depositievandedraagstructuur
vandegevel
Figuur20:positievandedraagstructuurvandegevel.
a) De primaire draagstructuur bevindt

zich achter de gevel. De kolommen
zijn zodoende niet zichtbaar in de
gevel, zodat deze laatste in principe
vrijingedeeldkanworden.
b) De primaire draagstructuur is in de
gevelgentegreerd.Dekolommenzijn
zichtbaar in de gevel en maken
bijgevolg deel uit van het esthetisch
karaktervandegevel.Extraaandacht
is geboden voor het doortrekken van
de isolatie ter plaatse van de
kolommen.
c) De primaire draagstructuur bevindt

zich voor de gevel en bepaalt zo
volledighetkaraktervanhetgebouw.
Deachterliggendeeigenlijkegevelkanvrij
ingevuld worden. De vloerplaat zal ter
hoogtevandebinnenstegevelthermisch
ontkoppeld moeten worden om geen
koudebrugtevormen.
Bij een standaard kantoorgebouw zou

typec,hoewelesthetischinteressant,het
minstvoordeligzijn,aangezienernuttige
oppervlakteverlorengaattussendegevel
en de draagstructuur. Voor een gebouw
metdubbelegevelgaatditechternietop.
Doordekolommenindespouwvan
de gevel te plaatsen kan zowel de
binnenstealsdebuitenstegevelvrij
ingevuld worden en hoeven de
kolommen geen extra nuttige
oppervlakte in te nemen. Dit heeft
als extra voordeel dat de krachten
dieopdebuitenstegevelinwerken
rechtstreeks afgevoerd kunnen
worden, zonder hiervoor de
vloerplaten extra te belasten. Dit
Figuur21:dedraagstructuurwerdhier
aangebrachtindespouwzodatminder
ruimteverlorengaatopdewerkvloer.
30
kanwelenkelwanneerdespouwdiepgenoeg(dieperdandediktevandekolom)genomenwordt.
7. Glas
7.1. Inleiding
Wanneerwesprekenovereendubbelegevelwordtervanuitgegaandatdezebijnavollediguitglas
bestaat. Hierdoor wordt de meest effectieve manier om zonlicht en warmte onder controle te
houden,namelijkhetgebruikvangeslotenvlakken,gelimineerd.Naasthetgebruikvanzonwering
zalhetgekozentypevanglaseenbelangrijkerolspeleninhetcontrolerenvandeenergiestromen.
Glasmeteenhogegraadvanreflectiewordtnietgezienalseenaanvaardbareoplossingomdathet
gereflecteerdelichtvoorverblindingensomszelfs(over)verhittingvannabijgelegengebouwenkan
zorgen. Grote spiegelende oppervlakken hebben daarnaast ook het psychologische nadeel dat ze
overdageengevoelvanafstandelijkheidcrerentenopzichtevandeomgeving.72Bovendienlatenze
relatief weinig licht door (met lichttransmissies tot slechts 20%73), al kan dit net een voordeel
betekeneninklimatenwaarhethelejaardoorsterkzonlichtaanwezigis.
7.2. Opbouw
Deopbouwvande2gevelsmetbetrekkingtothetgebruiktetypevanraamvaltingrotelijnenopte
delennaargelanghetklimaat.Inlandenmeteengematigdklimaatzalmenbijnasteedseendubbele
beglazingbinneneneenenkele beglazingbuitentoepassen. Mengaater danvanuitdat despouw
onderdeeluitmaaktvandebuitenomgeving.74Hetvaltnatekijkenofhettoepassenvandubbelglas
indebuitenstegevel(samenmetdubbelglasindebinnenstegevel)eenvoordeelkanopleveren.
Innoordelijkelandenmeteenkoudklimaatvervangtmenvaakdebuitenstelaagdoordubbelglas
tot zelfs 3dubbel glas (vb. Finland).75 De gevel zal dan hoofdzakelijk een bufferende functie
toegewezenkrijgen.
7.3. Kenmerken
Despecificatiesvanhetglasdatgebruiktwerdbijhetopkomenvandubbelegevelsindejaren80
was ver van ideaal om te gebruiken voor grote oppervlaktes. Enkel glas (U = 5,7 W/m2.K) geleidt
goed warmte, waardoor niet alleen veel energie verloren ging, maar ook de kans op condensatie
hoog was. Dit zorgde samen voor een groot discomfort. Zoals eerder aangegeven ontstond deels
hieruitdedubbelegevelomdatdoorhetplaatsenvaneenextraglaslaaghetcomfortverbeterdkon
worden. De voorbije decennia is de glasindustrie er echter sterk op vooruit gegaan zodat een
vergelijkend onderzoek tussen een dubbele gevel en een normale vliesgevel met een verbeterd
glastypeinteressantkanzijn.
72
73
http://www.agcglass.eu/glassday/NL/PDFs/zonwerend_NL.pdf
74
75
Idem.
31
Medio2012isdubbelglasmeteenUwaardevanrondde1W/m2.Koflager,aldannietmetspeciale
zon/lichtregulerende kenmerken, niet meer ondenkbaar. De meest recente simulatiegegevens
rekenen nog steeds met 1,6 W/m2.K zodat een goed beeld van de impact van de huidige
karakteristieken ontbreekt. Een vliesgevel in 3dubbel glas (U tot 0,5 W/m2.K voor het glas en
0,75W/mK voor het geheel76) is technisch mogelijk en presteert op vlak van thermische en
akoestische isolatie beter dan een efficinte dubbele gevel.77 Momenteel is dat in onze streken
financieelechternietaltijdhaalbaaromdat3dubbelglasnoggeenstandaardisgewordenzodatde
kostensneloplopen.
WatdekeuzevanhetglasbetreftzijnervoorBelgigeenspecifiekeregelswaaraandubbelegevels
moetenvoldoen.Dezevallenvolledigonderdenormenvoorvliesgevels.HoeweldeUwaardenvan
dematerialenbijeendubbelegevelvanmindergrootbelangzijngeldtditbijgebrekaanregelgeving
toch als indicator. Concreet wil dit zeggen dat vanaf 2014 de Uwaarde vande gevel in zijn geheel
nog maximum 2.0 W/mK en van het glas afzonderlijk (Ug,max =) 1.1 W/mK dient te bedragen.
Omwillevandeextragevelisdezewaardebijgevolggemakkelijkertebehalendanbijeenvliesgevel.
Hoewelergeenandereverplichtingenzijnnaarwarmtetransportdoordegevelishettochkortdoor
debochtombijhetbehalenvandezeUwaardenervanuittegaandatdegeveleengoedthermisch
comfortoplevert.Erisnamelijkeengrootverschiltusseneengevelmetdubbelglasbinnenenenkel
glasbuiten,endezelfdegevelmetdebeglazingomgewisseld.
Figuur22:links:dubbelglasbinnen,enkelglasbuiten.Midden:enkelglasbinnen,dubbelglasbuiten.Rechts:dubbelglas
binnenenbuiten.
7.4. Duurzaam
Menkanzichafvrageninhoeverrehetuitvoerenvaneengevelinglaseenduurzameonderneming
is. In tabel 8 worden enkele veel gebruikte materialen met elkaar vergeleken op basis van de
hoeveelheid energie die nodig is om het te vervaardigen, alsook de CO die daarbij vrijkomt. Glas
doet het veel slechter dan traditionele gevelmaterialen, maar bevindt zich toch nog op een goed
gemiddelde. Het glas staat natuurlijk niet op zichzelf, zodat de keuze van materialen voor de
draagstructuurgrotendeelsdeenergetischeduurzaamheidvanhetsysteembepalen.Daarnaastkan
76
77
http://www.visionwall.com
32
nog worden opgemerkt dat glas eindeloos en bovendien gemakkelijk recycleerbaar is, zodat de
eigenlijkbenodigdeenergiegedurendedehelelevenslooplagerkanuitvallendanwatdetabeldoet
vermoeden.78
materiaal
energie (MJ/kg)
kg CO/kg
massadichtheid (kg/m)
granulaat
betonblok
beton (in situ)
baksteen
hout (gemiddeld)
glas
staal (deels gerecycleerd)
roestvrij staal
PVC
aluminium (33% gerecycleerd)
0.083
0.67
1.3
3.0
10.00
15.00
20.10
56.70
77.20
155
0.0048
0.073
0.159
0.24
0.72
0.85
1.37
6.15
28.1
8.24
2240
1450
2400
1700
480 720
2500
7800
7850
1380
2700
Tabel8:vergelijkendetabelvandehoeveelheidenergiedienodigisomeenmateriaaltevervaardigen.
(http://www.greenspec.co.uk/embodiedenergy.php).
7.5. Specialevormen
Hettoepassenvangebogenvormenbijeendubbelegevelisintheorieverrassendeenvoudig.Ervan
uitgaandedatdebuitenstegeveluitenkelglasbestaatwordtditvraagstukherleidtotdetechnische
mogelijkheden om glas te buigen. Dit kan zowel koud als warm gebogen worden, maar de
achterliggende processen behoren niet tot deze thesis. Voor de architect is het hoofdzakelijk
belangrijkomtewetendatdemogelijkheidertoebestaat.Moeilijkerwordthetwanneereenglazen
paneel in dubbel glas gebogen dient te worden, er dienen dan ook speciale profielen gemaakt te
worden.
7.6. IntegratiePVpanelen
NaarmatehetrendementvanPVcellenbeterwordtbeginterstilaaneentrendteontstaanomdeze
te integreren in bestaande constructies. Er zijn reeds heel wat voorbeelden terug te vinden van
gebouwen waarbij de gevel met deze cellen werd bekleed. De PVcellen kunnen in principe op
eender welk glas aangebracht worden en zijn qua esthetiek niet te verwarren met standaard
zonnepanelen. De cellen kunnen in gelijk welke grootte, raster of tekening en transparantieniveau
wordenaangebrachtzodatertochmogelijkhedenontstaanvoordeontwerper.79Omdatdecellende
invallendezonneenergiedeelsomzetteninelektriciteitblijfterminderenergieoverdiealswarmte
indespouwterechtkomt.Ditkangunstigzijnom oververhittingindespouwtoteenminimumte
herleiden.
78
79
Schco.(december2009).Photovoltaics.Duitsland.
33

Figuur23
Figuur24
Figuur25
Figuur26
8. Dubbelegeveldoorlopendovermeerdereverdiepingen
8.1. Algemeen
We spreken van een doorlopende gevel wanneer deze zowel horizontaal als verticaal meerdere
ruimtenmet elkaarverbindt. Inhet extremegevalbestaatdegehelegeveluitnvolume,zonder
enige opdeling. Daarnaast komt het ook voor datde buitenste laag niet uit glas, maar uit lamellen
bestaat.Wanneerdelamellenvollediggeslotenkunnenworden(nietluchtdicht)kanditookalseen
dubbelegevelbeschouwdworden.
De gevel heeft enkel onderaan en bovenaan openingen om de luchtstromen te regelen. Deze
openingenkunnenindewinterookgeslotenwordenomeenbuffertecrerenenoptimaalgebruik
te maken van de zon om warmte te genereren. De kantoren achter deze gevel zullen bijna steeds
34
mechanisch geventileerd moeten worden omdat natuurlijke luchtstromen in grote volumes

moeilijker te controleren zijn, maar de spouw kan wel gebruikt worden om de lucht voor te
verwarmenofalsafvoerkanaal.
8.2. Optimaletypes
Uit simulaties bij een standaard kantoorgebouw met dubbele gevel (zoals bepaald door het IEA80)
kunnen2combinatiesvanhetHVACsysteemmetdegevelnaarvoorwordengeschoven.81Degevel
isindezestudienaarhetzuidengerichtenheefteendoorlopendespouwvanophetgelijkvloerstot
aandedakrand.Despouwisvoorzienvaneenzonwering.
In het eerste geval is de gevel onderaan geopend om buitenlucht in de spouw toe te laten. De
opgewarmde lucht wordt bovenaan afgezogen en gerecupereerd in de noordelijke zones en de
(trap)hallen of afgevoerd. Het kan gunstig zijn om de spouw in dit geval gesloten te houden in de
winterzodatdezebeteroptemperatuurblijft.
In het tweede geval is de gevel onderaan gesloten en wordt de aanvoerlucht onttrokken uit de
kantoorruimten. Hiervoor zijn voldoende doorstroomopeningen nodig tussen de ruimten in het
gebouw. De lucht wordt bovenaan afgezogen en passeert indien gewenst langs een
warmtewisselaar. Deze voorverwarmde lucht wordt in de hallen aangevoerd of weer naar buiten
afgevoerd.
Figuur 27 (links): de spouw is onderaan geopend om verse lucht toe te laten. De ventilatie van de spouw is niet
gekoppeld aan die van het gebouw. Bovenaan wordt de lucht afgevoerd en kan deze eventueel langs een
warmtewisselaarpasseren.
Figuur 28 (rechts): de spouw is onderaan gesloten. Lucht wordt via de spouw onttrokken uit het gebouw en
hierlangsafgevoerd.Eventueelkandezeluchtnoglangseenwarmtewisselaarpasserenalvorensafgevoerdteworden.
80
81
InternationaalEnergieAgentschap.
Gratia,E.&A.DeHerde.(2006).Greenhouseeffectindoubleskinfacade.UCL..
35

Figuur29:planvaneenmogelijkeaansluitingvanbinnenwandentegendegevel.
8.3. Secundairebevestigingsmethoden
8.3.1. Uitkragend(hoek)profiel
Een langwerpig Uprofiel of rechthoekig buisprofiel wordt aan de vloeren of aan kolommen
bevestigd.Ditgebeurtnooitrechtstreeks,maarviaeenklangdieaanderandvandevloerplaatzal
wordengebout.Debevestigingvandeprofielenaandeklangkandanterplaatsegelastwordenof
met bouten vastgemaakt. Het profiel zal de lasten van de tertiaire structuur, de winddruk en de
optredendelastenbijonderhoudmoetenoverbrengennaardeprimairedraagstructuur.82
Hoeweldeklangenalopvoorhandaandevloerplatenaangebrachtkunnenwordenkandittochbest
pas gebeuren wanneer de vloerplaten in hun uiteindelijke positie liggen. Kleine bewegingen in de
hoofstructuurvanhetgebouwkunnenerimmersvoorzorgendatdeklangennietmeeropeenzelfde
lijnliggen,wathetbevestigenvandeprofielenbemoeilijkt.83
Figuur30:uitkragendprofiel,eventueelopvoorhandreedsbevestigdaandevloerplaat.
82
Uuttu,S.(12augustus2001).Studyofcurrentstructuresindoubleskinfaades.DepartmentofCiviland
EnvironmentalEngineering,HelsinkiUniversityofTechnology,,Helsinki,Finland.
83
36
8.3.2. Opgehangenaandestructuur
Dezebevestigingbestaatuiteenhorizontaaleneendiagonaalelement.Beideinlengteverstelbaar
zodateengrotevrijheidontstaatbijhetplaatsen.Hethorizontaleelementbepaaltdedieptevande
gevel,hetdiagonaleelement(bvbeenstalendraad)zorgtervoordatereenvakwerkontstaat.Men
dient ertijdenshet plaatsenwelop telettendatdestructuur nietteverwordtaangespannen,de
gevelelementen kunnen met dit systeem redelijk gemakkelijk scheefgetrokken worden.84 Na de
plaatsingkannogeenlooprasteraangebrachtworden.
Figuur31
Figuur32
8.3.3. Kaders
Degevelkanookwordengeconstrueerdviaeensysteemvankaders.Dezehebbenalsvoordeeldat
de buigmomenten in de elementen gereduceerd worden ten opzichte van de andere
ophangsystemen. Ook kunnen de verbindingselementen kleiner en lichter worden uitgevoerd.
Daartegenover staat dat de structuur opvallend aanwezig is in de gevel. Dit is een puur esthetisch
gevolgdatnietaltijdgewenstis.
84
37

Figuur33
Figuur34
8.4. Dieptevandespouw
Zoals verwacht kan worden kan een diepe spouw een grotere luchtverplaatsing toelaten dan een
ondiepespouw.Naarmatedespouwdieperwordtzaldeverhogingvandeluchtstromingenechteral
snel een maximum bereiken bij een diepte van 20 30cm.85 Voor de hoogte van de gevel kan
dezelfdeconclusiegetrokkenworden,waarbijdeluchtstromingenafnemennaarmatedegevelhoger
is.Welheeftdediepteeengrotereinvloedopdeluchtstromingendandehoogte.86
Harris Poirazis87 concludeert in zijn studie dat de diepte van de spouw in de praktijk slechts een
kleine invloed heeft op de te verwachten luchtstromingen. Het zijn hoofdzakelijk de toevoer en
afvoeropeningenindegeveldieeenbepalendeinvloeduitoefenen.Niettegenstaandedatdediepte
aaneenbepaaldeminimumdieptedienttevoldoenomdeluchtverplaatsingenmogelijktemaken.
Algemeen aanvaarde dieptes gaan van 20cm tot 2m.88 Waarbij 20cm voldoende diep is voor een
dubbele gevel gaande van verdieping tot verdieping. Voor gevelcompartimenten hoger dan n
85
Balocco,C.(2001).Asimplemodeltostudyventilatedfacadesenergyperformance.Universitdeglistudidi
Firenze.Itali.
86
Poirazis,H.(2007).Doubleskinfaadecavities;aparametricstudy.DivisionofEnergyandBuildingDesign,
DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,LundUniversity,ReportEBDR
04/3.Lund,Zweden.
87
idem
88
Poirazis,H.(2006).Doubleskinfaades.Literaturereview.DivisionofEnergyandBuildingDesign,
DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,LundUniversity,ReportEBDR
04/3.Lund,Zweden.
38
verdieping zijn grotere dieptes aan te raden. Uit een vergelijking van bestaande kantoorgebouwen
metdubbelegevelinEuropakanwordenafgeleiddatdeidealespouwdieptezichtussen50en80cm
bevindt.
Hoewel een diepe spouw nuttig kan bevonden worden naar onderhoud toe en het
overdimensioneren (binnen de grens van 2m) geen nadelige invloed lijkt te hebben op de werking
vandegeveldientmenerzichvanbewusttezijndateendieperespouweenverminderingvande
bruikbarewerkoppervlaktemetzichmeebrengt.
8.4.1. Architecturaletypologien
8.4.1.1.
Wintertuin
Een brede dubbele gevel (>= 2m) kan gebruikt worden als wintertuin, waarin gebruikers van het
gebouwkunnenverpozenengenietenvandeverselucht,wanneerhetweerdatbuitenalnietmeer
toelaat.89 Er kunnen zo heel wat varianten bedacht worden met of zonder planten, enkel als
rustplaats of zelfs als vluchtweg dienst doende. De dubbele gevel is dan te vergelijken met een
atriumenzalwatdebrandveiligheidbetreftaanstrengereeisenmoetenvoldoen.
Debinnenstegevelmoetbrandwerenduitgevoerdwordenenhetverspreidenvanrookenvuurvia
degevelmoettenallentijdenzoveelmogelijkvermedenworden.Openingenindegevelmoetenin
staatzijnomrooksnelaftevoeren,eventueelkunnenerextrakleppenvoorzienwordendieenkel
openenbijbrand.Daarnaastkaneenafzuigsysteemvoorzienwordendatervoorzorgtdatdespouw
inonderdrukkomttestaantenopzichtevanderuimteninhetgebouwenzorookengiftigegassen
enkelvanuitderuimtennaardespouwkunnengaanennietandersom.90

Figuur35:gevelbruikbaaralswintertuin.
Figuur36:gevelenkeltoegankelijkvooronderhoud.
89
Tenhunen,O.,etal.(21juni2001).Doubleskinfacadesstructuresandbuildingphysics.DepartmentofCivil
andEnvironmentalEngineering,HelsinkiUniversityofTechnology,Helsinki,Finland.
90
Chow,W.K.(1999).Smokecontrolbyaircurtainforspacesadjacenttoatria.In:JournalofEnvironmental
Systems,Vol.27,No.2,pp.151162.NewYork,VerenigdeStaten.
39
8.4.2. Invloedophetverspreidenvanrook
Het toepassen van een verticaal doorlopende spouw brengt een niet te
onderschatten risico met zich mee betreffende de brandveiligheid.
Wanneer de binnenste glaslaag het begeeft zal de rook zich snel via de
spouw kunnen verspreiden naar de bovenliggende verdiepingen.
Daarnaast kan de buitenste glaslaag die vaak in enkel glas uitgevoerd
wordtbrekenonderinvloedvandewarmerook.Onderzoekwijstuitdat
de diepte van de spouw de belangrijkste invloedsfactor is op de
verspreidingvanrook.91
Hoebrederdespouw,hoelagerdetemperatuurvanderookzalzijn.Een
bredespouw(>1m)blijktechtereennadeligeinvloeduitteoefenenopde
luchtstromingen.92 De warme rook blijft hierbij hoofdzakelijk tegen de
binnenste gevel hangen zodat de kans vergroot dat deze het eerder zal
begeven dan de buitenste gevel. Dit brengt mogelijk gebruikers op de
bovenliggendeverdiepingeningevaar.Eensmallespouwzalopzijnbeurt
detemperatuurdoenoplopenenalsnelleidentothetfalenvanhetglas.
Figuur37:rookverspreidt
zichviadespouw.
8.4.3. Veiligheid
Vaakzalindespouweenloopvlakaangebrachtworden,omhetonderhoudtevergemakkelijken.In
datgevaldientereenveiligheidslijnvoorzientewordenwaaraanhetonderhoudspersoneelzichkan
vasthaken.
8.5. Gevelopeningen
8.5.1. Dimensionering
Deopeningendievoorziendienentewordenonderenbovenaandegevelhebbeneengroteimpact
opdealgemenewerking vandedubbelegevel.Onderzoekwijstuit dat zelfs kleineopeningen een
relatiefgroteluchtstroomdoenontstaanindespouwenzodetemperatuursterkbenvloeden.93
Figuur 38: het verschil in

warmte en luchtsnelheid
wanneer in eenzelfde gevel
1%of8%openingenwerden
aangebracht.
91
Chow,W.K.&W.Y.Hung.(31januari2005).Effectofcavitydepthonsmokespreadingofdoubleskinfaade.
DepartmentofBuildingServicesEngineering,ResearchCentreforFireEngineering,TheHongKongPolytechnic
University,HongKong,China.
92
Idem.
93
Gratia,E.&A.DeHerde.(25april2003).Optimaloperationofasouthdoubleskinfacade.UCL,Leuven,
Belgi.
40

Figuur39
Hetaantalverversingenvandeluchtperuurkanbijbenaderingberekendwordenmetonderstaande
formule.Despouwdientweldiepgenoegtezijntenopzichtevandehoogtevandegevelomdeze
luchtverplaatsingentoetelaten.(zie8.4)Deafvoeropeningenbovenaandespouwdienenooksteeds
gelijkofgrotertezijndandeaanvoeropeningen.
=luchtverversingeninmbinneneenbepaaldetijdspanne
=hoogtevandedubbelegevel
=zontransmissiedoorhetglas
=tijdspannewaarbinnenhetaantalverversingenberekendwordt(inseconden)
=oppervlaktevandeopeningindegevel(inm)
=constantevandezwaartekracht
=verschiltussendebinnenendebuitentemperatuur
(C)
293
3600 0.62
9.81 18.4
293
1
2
3
4
5
/
,
2189
3096
3792
4379
4896
4379
6193
7585
8759
9793
Tabel9:Voorbeeldberekeningvandeluchtverversingperuur
in een dubbele gevel van 50m lang, bij een opening van 2,5
en 5cm, rekening houdend met het temperatuurverschil
tussendespouwendebuitenomgeving.
41
8.5.2. Afvoeropeningen
De dimensionering van afvoeropeningen verschilt weinig van de aanvoeropeningen. Toch is er een
belangrijk verschil in de opbouw ervan. In de meeste gevallen is een zonwering aanwezig die de
spouwintweedelenverdeelt(zie8.6),samenmeteventueelandereobstakelsindespouwzorgtdit
ervoor dat de luchtstromingen afgebogen kunnen worden en er turbulentie ontstaat. Wanneer ter
plaatse van de afvoeropeningen turbulentie ontstaat zal een deel van deze openingen niet meer
effectiefzijninhetafvoerenvandelucht,gelukkigkanditvermedenwordenviahetontwerp.
Normaliter zal de afvoeropening voorzien worden van een schuin naar binnen stekende plaat die
moet voorkomen dat regenwater hierlangs in de spouw loopt. Als gevolg zal de lucht tussen de
buitenstegevelendezonweringeerstineenbochtvan90endaarnameteenindeandererichting
180moetenafbuigen.Dezeluchtbotstmetdeluchtvandeanderekantvandezonweringzodatde
turbulentieontstaat.Doordeluchtuitdezetweevirtuelespouwenloselkaarviaombuigplatennaar
buiten te leiden kan dit grotendeels voorkomen worden. Hoe dan ook zal steeds beroep moeten
uitgeoefend worden op gespecialiseerde firmas die de te verwachten luchtstromingen vrij
nauwkeurigkunnensimuleren.
Figuur40(links):turbulentieterplaatsevandeventilatieopeningzorgtervoordatslecht50%vandeopeningeffectief
luchtafvoert.
Figuur41(rechts):doorhetaanbrengenvanombuigplateniseengrootdeelvandeturbulentievermedenenwerddusde
efficintievandeventilatieopeningverhoogt.
8.5.3. Beschermingtegenvogelseninsecten
Meestalkiestmenervooromdeaanenafvoeropeningenindegevelnietoverdegehelelengtete
latendoorlopen,maardezeopstrategischeplaatsentepositioneren.Zodoendezullendeopeningen
42
verminderingvandeluchtstroomin%
groterzijndanenkelecmenkanmenzichafvrageninwelkematehetnoodzakelijkzalzijnomdeze
af te schermen tegen het indringen door vogels en/of insecten. In de praktijk zijn er weinig
meldingenterugtevindenvangebouwenwaarditnodigbleektezijn.Erkandaarombestindemate
vanhetmogelijkenagegaanwordenofditeenprobleemkanstellen.Hetafdekkenvandeopeningen
met een gaas heeft namelijk een grote invloed op de luchtstromingen zodat de openingen in dat
gevalsterkovergedimensioneerdzullenmoetenworden.
40
Afstandtussen
dedraden
35
30
5mm
25
8mm
20
10mm
15
20mm
10
5
0
0,3mm
0,5mm
1,0mm
diktevanhetgaas
Figuur42:verminderingvandeluchtstroomveroorzaakdoorhetaanbrengenvaneengaasvoordeventilatieopeningen.
Omgeenvogelsdoortelateniseenmaximaleopeningvan2cmaangeraden.Bijeengaasdiktevan
0,5mmzorgtditechteralvooreenverminderingvandeluchtstroommet5%.Ditlijktnietmeteen
veel,maarindespouwzelfgaathierdoorhetrendementvandeventilatieongeveermethetdubbele
(10%)naaromlaag.Alswedanookrekeningmoetenhoudenmetinsectenzaldeonderlingeafstand
veelkleinermoetenzijn,totongeveer2mm.Indatgevalneemthetrendementvandeventilatieaf
met maar liefst 85%, nog zonder rekening te houden met het versperd geraken van deze kleine
openingendoorbijvoorbeeldpollen.Debenodigdeopeningzaldanongeveer7maalgrotermoeten
zijnomhetgaastecompenseren.94
8.5.4. Bediening
Hetopenenofsluitenvandeverluchtingsopeningenindebuitengevelgebeurtautomatischenaldan
niet met de mogelijkheid voor de gebruiker om dit bij te stellen. Automatische systemen zijn niet
geliefd omdat ze veel onderhoud vergen, er zijn echter niet veel valabele alternatieven, zodat ze
meestal toch gebruikt worden. Dat wil echter niet zeggen dat er geen zelfregelende mechanische
alternatievenbestaan.Envandezesystemenwordtbesprokeninhoofdstuk9.7.1Vissenmond.95
94
Duitsland.
95
Duitsland.
43
Dewinddieophetgebouwinwerktbepaaltinhoofdzaakdestandvandeopeningenendieisnietop
alle delen hetzelfde. Het regelen van de verluchtingsopeningen zal daarom opgedeeld moeten
wordeninenkelezones.Diezoneszijnergafhankelijkvandevormendeomgevingvanhetgebouw
zodatzeviatestsineenwindtunnelbepaalddienenteworden.Hoogbouwzalzomeestalingedeeld
wordeninntotdriezonesverticaalenvijftottienzoneshorizontaal.96
8.6. Positievandezonwering
De zonwering in een dubbele gevel bepaalt mee de
temperatuurhuishouding in de spouw. De criteria waar rekening mee
gehouden dient te worden zijn de positie in de spouw, de kleur en de
reflecterendeeigenschappenvandezonwering.Losvandezecriteriazal
de temperatuur in de spouw met zonwering steeds warmer zijn dan
wanneerdezenietaanwezigzouzijn.Ditkomtomdatdezonweringeen
deelvandezonnestralingzalabsorberenenalswarmteweeruitstraalt.
De zonwering deelt in neergelaten toestand de spouw schijnbaar in 2

zones.Zone1tussendebuitengevelendezonweringenzone2tussende
zonwering en de binnengevel. De luchtstromingen in deze 2 zones
verlopengrotendeelsonafhankelijkvanelkaar.Depraktijkwijstuitdatde
temperatuurinzone2meestalhogerisdaninzone1.Bijgevolgzalerin
zone 2 een grotere luchtstroom noodzakelijk zijn dan in zone 1 om de
spouwaftekoelenbijzonnigweer.
Figuur43
Wanneerdezonweringtedichtbijdebinnengevelgeplaatstwordtzaldit
deverluchtinginzone2doenafnemenenontstaatersnellerthermischestressbijderameninde
binnengevel, waarbij de warmtestraling door de ramen al snel onbehaaglijk kan oplopen. Om dit
tegentegaandientdezonweringsteedsdichterbijdebuitengeveldanbijdebinnengeveltestaan.97
Deafstandtussendebuitensteglaslaagendezonweringmagechternietkleinerzijndan15cmom
ookhiervoldoendeverluchtingtoetelaten.98
Wanneerwedittoepassenopdeaanbevolenspouwdieptevan0.50.8mdankangesteldworden
datdeidealepositieopongeveer1/3vandedieptegelegenis,gemetenvanafdebuitengevel.
De absorptie van de lamellen mag niet groter zijn dan 40%.99 Dat wil zeggen dat ze niet meer dan
40% van de invallende zonenergie mogen omzetten in warmte. Over het algemeen zullen dunne
lamellen meer warmte afstralen dan dikkere lamellen, omdat ze over weinig thermische massa
96
Idem.
Gratia,E.&A.DeHerde.(16augustus2006).Themostefficientpositionofshadingdevicesinadoubleskin
facade.UCL,Leuven,Belgi.
98
Duitsland.
99
Jager,W.(2003).DoubleSkinFacadesSustainableConcepts.PresentationofHydroforSydBygg,Malmo,
Zweden.
97
44
beschikken en hierdoor sneller opwarmen.100 Die extra warmte wordt deels naar binnen toe
uitgestraaldenzalzodenoodaankoelingverhogen.
Wanneerdegevelmeerdereverdiepingenmetelkaarverbindtontstaatereenextrarisicobijbrand
omdatdespouwgemakkelijkrookenwarmtenaardeoverigeverdiepingentransporteert.Erzullen
maatregelenmoetengenomenwordenomditrisicotebeperken.
8.7.1. Compartimentering
Per verdieping kan een soort van brandluik voorzien worden dat bij brand de gevel opdeelt in
compartimenten.
8.7.2. Maatregelenbinnenstegevel
Wanneerhetcompartimenterenvandespouwesthetischongewenstiszalvoordebrandwerendheid
volledig gerekend worden op de brandwerendheid van de binnenste gevel. Alle elementen van de
gevelmoetenminstensvoldoenaaneenvlamdichtheidvan30minuten(E30).Tussendeaansluiting
van de vloeren en de gevel zal een brandwerende isolatie aangebracht worden zodat er geen
openingenblijventussendeverdiepingen.
8.7.3. Maatregelenbuitengevel
Wanneer de buitengevel uit lamellen of te openen ramen bestaat dan kunnen deze bij brand
(automatisch) geopend worden zodat het aanzuigeffect van de spouw geminimaliseerd wordt.
Daarnaast kan er in de spouw een automatische blusinstallatie voorzien worden.101 Er zijn verder
geenspecifiekeeisennaarbrandveiligheidvandebuitenstegevel.
Figuur44(links):brandplantzichvoortdoordespouw.
Figuur45(midden):eenblusinstallatieindespouwkanhetverspreidenvanbrandenrook(deels)verhinderen.
Figuur46(rechts):beweegbareelementenindebuitengevelkunnenvoorzienwordenomopentegaanbijbrandenzo
derooksnelleraftevoeren.
100
Dickson,A.(2004).ModellingDoubleSkinFacades.DepartmentofMechanicalEngineering,Universityof
Strathclyde,Glasgow,VerenigdKoninkrijk.
101
Martin,Y.&X.Loncour.(2004).Lesdoublesfaadesventiles.Exigencesenmatiredescuritincendie.
WTCB,Belgi.
45
9. Dubbelegevelmet(prefab)modules
In verschillende landen, waaronder Duitsland, is
het omwille van de brandveiligheid niet
toegestaanomeendubbelegevelovermeerdere
verdiepingen te laten doorlopen. Naast het
opdelenperverdiepingzienwehiersteedsvaker
(prefab) modules opduiken.102 Hierna spreek ik
over modules in het algemeen. Dat ze in situ of
prefabgeconstrueerdwordendoetweinigafaan
dewerkingvandegevel.
9.1. Werking
Figuur47:grondplanvaneenmogelijkeaansluiting
vandebinnenwandentegendegevel.
Eenmoduleisdekleinstmogelijkeindelingvandegevelomnogvaneendubbelegeveltekunnen
spreken.Moduleszijnvaakverdiepingshoogendelendegevelzowelhorizontaalalsverticaalop.Dit
heeft een belangrijk voordeel met betrekking tot de interne geluidsoverdracht, maar ook op de
verspreidingvanrookengeurhinderviadespouw.Moduleskunnenindiengewenstwelaanelkaar
gekoppeld worden zodat bijvoorbeeld enkele modules samen een schouw vormen en
luchtverplaatsingentestimuleren.
Inmerendeelvandeuitvoeringenwordtergekozenomhorizontaalsteedstweemodulesmetelkaar
teverbindenzodatonderaandeeerstemodulebuitenluchtkanwordentoegevoerdenbovenaande
tweedemoduledezeluchtweerkanwordenafgevoerd.103Steldatdeaanenafvoerverticaalboven
elkaarzoudengelegenzijn,danvergrootdit dekansdat debovenliggende modulevoorzienwordt
vandeafvoerluchtvandeonderliggendemodule.Ditkandusgemakkelijkvermedenworden.
Een gevel opgebouwd uit modules maakt het gemakkelijker om het comfort onder controle te
houdenenomdewerkingvaltopvoorhandbetertevoorspellen.Ditgeldtvooralwanneergekozen
wordtvooreennatuurlijkeventilatiestrategie.
Figuur48:vierverschillendemogelijkhedenomdeluchtverplaatsingenindemodulestesturen.
102
103
Idem.
46
9.2. Bevestigingsmethoden
Dezelfde bevestigingsmethoden als besproken in hoofdstuk 8.3 zijn van toepassing. Wanneer de
modules prefab worden aangeleverd zal de bevestiging echter op een bepaald punt opgedeeld
moeten worden omdat de overspanning in de spouw dan reeds werd aangebracht en er bij de
bevestigingaandedraagstructuurvanhetgebouw(meestaldevloerplaten)opgeletmoetworden
datdekrachtenindegevelhiergoedaanwordenovergedragen.104
9.3. Dieptevandespouw
De diepte van de spouw kan een stuk kleiner worden gehouden dan bij een over meerdere
verdiepingendoorlopendegevel.Zoalseerdervermeldishetwelafteradenomdespouwsmaller
dan20cmteontwerpenwanneerereenzonweringindespouwvoorzienwordt.Wanneerhetniet
nodig geacht wordt om in de spouw te kunnen lopen (onderhoud kan via opengaande ramen
gebeuren)is2030cmvoldoende,anderszal50cmeenlogischeremaatzijn.
9.3.1. Invloedophetverspreidenvanrook
Omwille van de relatief kleine compartimentering van de spouw is het risico op rook en
branddoorslagbeperkttothooguitdenaastliggendeofbovenliggenderuimten.Omdatdemodules
relatiefkleinzijnkandemanierwaaropbrandzichdoordezeelementenverspreidgemakkelijkonder
controle gehouden worden. Het afsluiten van de openingen in de binnengevel van de betrokken
modules is mogelijk al voldoende. Ook kunnen eventueel blussystemen in de spouw worden
aangebracht.
9.4. Dimensionerenvandegevelopeningen
Het aantal verluchtingsopeningen gaat met dit systeem gevoelig omhoog. Vaak zal niet alleen per
verdieping,maarpermoduleeenaanenafvoeropeninggentegreerdmoetenworden.Hetaandeel
aanslechtgesoleerdedelenindegevelishogerenmendienttelettenopregendoorslagdoordeze
openingen. In noordelijke landen zal dit systeem niet snel toegepast worden omdat bij langdurige
vorstdebeweegbaredelenvandeopeningenhettegemakkelijklatenafwetendoorijsvorming.
Degroottevandeopeningenkanopdezelfdewijzeberekendwordenalsbijdeanderedubbelegevel
types(zie8.4/Hisinditgevaldehoogtevandemoduleennietvandevolledigegevel)enzalgelet
ophetgeringteverluchtenvolumevrijbeperktmogenblijven.Eengevelopgedeeldinmodulesvan
3,5mhoog,2mbreeden30cmdiepzalmeteenvolumevanslechts2,1mtoeenafvoeropeningen
nodig hebben van ongeveer 2cm over de gehele breedte. Dit is minder dan 2% van de
geveloppervlakte.Maarwanneerdespouwdienstdoetalsaanen/ofafvoervandekantorendanzal
het volume van deze ruimten nog meegenomen moeten worden in de formule zodat de effectief
benodigdeoppervlaktehogerzalliggen.
104
Idem.
47
9.5. Positievandezonwering
Er zijn geen speciale eisen ten opzichte van grotere
compartimenteringen. De regels vermeld onder hoofdstuk 8.6 zijn
dusvantoepassing.
Een gevel opgedeeld in modules maakt het gemakkelijker om het
verspreidenvanbrandenrooktegentegaan.Deelementenopzich
moeten aan dezelfde voorwaarden voldoen zoals besproken in
hoofdstuk 4.4, maar in het geval een element toch voortijdig faalt,
danzaldeimpactdaarvanwaarschijnlijkmindergrootzijndanbijeen
geveldienaardebovenliggendeverdiepingendoorloopt.
9.7. Integratievandetechnieken
Figuur49:brandkanzich
moeilijkernaarandere
verdiepingenverspreiden.
9.7.1. Vissenmond
InDuitslandwerddoorgevelbouwerJosefGartnereenspeciaalverbindingselementontworpenvoor
gemoduleerdedubbelegevels.Hetgeheelwordteenfishmouthgenoemdomwillevandetypische
vissenkopvormige vorm. Dit element zorgt ervoor dat de doorstromende lucht aan de module
ernaastdoorgegevenwordt.Daarnaastziteenregenschermenzonweringgentegreerd.Despeciale
vormreflecteertooklichtnaarbinnentoeenwerktalletechniekennetjesweg.105
De versmalling van de luchtkanalen in het element zorgt ervoor dat de lucht op natuurlijke wijze
snellergaatverplaatsenwanneerhetbuitenwindstilis,maarookandersomzaldeluchtstromingbij
sterkewindnetvertraagdworden.106
Figuur50:3dbeeldvissenmond.
Figuur51:snedevissenmondmetaanduidingvandedelen.
105
106
Idem.
48
10. Pathologie(problemenenoplossingenindebouwpraktijk)
10.1.
Toleranties
Tijdens de ontwerp en planningsfase is waakzaamheid geboden wat betreft de toleranties van de

gebruikte materialen. De toleranties voor aluminium zijn bijvoorbeeld lager dan die voor staal en
beton. Bij verbindingen zou er steeds rekening gehouden moeten worden met een tolerantie van
20mm. Het is gemakkelijker om elementen te corrigeren wanneer deze aan elkaar gebout worden
dan wanneer er gekozen zou worden om de elementen aan elkaar te lassen. In het laatste geval
moet het lassen op de werf gebeuren, anders zullen afwijkingen in de hoofdstructuur zich
manifesterenindedubbelegevel.107
10.2.
Condensatie
Wanneer de ramen in de binnenste gevel geopend kunnen worden ontstaat er een risico op
condensatielangsdebinnenzijdevandebuitenstegevel.Ditrisicoishetgrootsteinkoudeperiodes
omdatdecondenspasontstaatwanneervochtigeluchtincontactkomtmeteenmateriaalwaarvan
deoppervlaktetemperatuurlagerisdanhetdauwpunt.Debuitensteenkeleglaslaagvandedubbele
gevel heeft geen goede thermisch isolerende eigenschappen en zal dus bij een koude
buitentemperatuurooksneldeondergrondvoorcondensbieden.108
Condensatie is niet gewenst omdat dit het zicht beperkt, maar het zorgt er ook voor dat er meer
energie nodig zal zijn om het condenswater opnieuw te laten verdampen, alvorens die energie
gebruikt kan worden om de spouw op te warmen. Daarnaast zal condensatie ook sneller ontstaan
wanneererplantenindespouwzijngeplaatst,ditkomtalweleensvoorbijgevelswaarbijdespouw
dienstdoetalswandelzone.Omdittegentegaankomthetervaakopaanomvoldoendeventilatie
tevoorzien,zodattevochtigeluchtsnelafgevoerdkanworden.
10.3.
Constructie
Thermische uitzetting kan niet vermeden worden in een dubbele gevel, aangezien er heel wat
knooppuntenbestaantussenverschillendematerialenmeteenuiteenlopendeuitzettingscofficint
(glas: 9x106 [1/K], staal: 12x106 [1/K], aluminium: 23x106 [1/K], PVC: 70x106 [1/K]).). De hieruit
volgendekrimpofuitzettingisnietteonderschatten.Tijdensdezomermaandenkandetemperatuur
indegeveloplopentotmeerdan35C(tot80Cwanneernietgeventileerd/buffer).
Er kan bij de keuze van de materialen op gelet worden dat de gebruikte materialen een
uitzettingscofficint hebben die min of meer in elkaars buurt gelegen is. Zoals de combinatie van
glasmetstaal.Maardezematerialenzijnvaakduurderendusnietaltijddegewensteoplossing.Het
ontdubbelen van de constructie is veelal een doeltreffende methodiek, zodat repetitie van de
thermischeuitzettingvermedenwordt.109
10.4.
Weerverlet
107
108
Idem.
109
Idem.
49
Tijdens de constructiefase komt de binnenste gevel vaak lange tijd in weer en wind te staan. Deze
gevelzalhierdusbesttegenbestandzijn.Hevigewindoffelleregenskunnenhetplaatsenvanhet
glassterkbemoeilijken,zodatdekadersreedsstofenwaterkunnenverzamelen.Inprincipezouden
dezedustijdelijkafgedektmoetenworden.110
10.5.
Constructiefase
Steigerswordentraditioneelvastgemaaktaandebinnenstegevel,zodatopdebevestigingsplaatsen
steeds een glasplaat opengelaten moet worden tot aan het einde van de werken. Wanneer de
draagconstructie van de dubbele gevel voldoende gedimensioneerd zou worden dan kan dit de
mogelijkheidbiedenomdesteigershieraantebevestigen.
10.6.
Dimensionering
Voor het dimensioneren speelt de winddruk een belangrijke rol. De buitenste gevel zal uiteraard
gedimensioneerd worden op de te verwachten impact van de wind. Hoewel de binnenste gevel
beschermdzitvandewind,zaldezetochdezelfdewinddrukmoetenkunnenweerstaan.Tijdensde
constructiefasezaldebinnenstegevelimmerstijdelijkalsdebuitenstegevelfungeren.
10.7.
Thermischestress
Hoegroterdebeglazing,hoehogerdekansopproblemeninverbandmetthermischeexpansieen
destehogerwordthetrisicoopthermischebreuk.Thermischebreukontstaatwanneerhetglasniet
gelijkmatigopwarmtonderinvloedvandezon,maarookdoorradiatorenofhetventilatiesysteem.
Het glas warmt niet of veel trager op aan de randen, waar deze in de sponningen zit. Het glas wil
uitzetten, maar aan de randen is de expansie kleiner zodat er scheuren ontstaan. Dit veroorzaakt
drukspanningeninhetwarmedeelentrekspanningeninhetkoudedeel.Alshetbreekpuntbereikt
wordt, ontstaat een thermische breuk.111 Dit geldt in het bijzonder voor het glas in de buitenste
gevel,omdatditmeestalalsenkelglasuitgevoerdwordt.
Zoalsbesprokenin8.6Positievandezonweringkaneenextraopwarmingvanhetglasvoorkomen
worden door de zonwering op voldoende afstand van het glas te voorzien. Daarnaast zou het
toepassen van (deels) gehard glas of thermisch versterkt glas voldoende moeten zijn om het
ontstaanvanscheurentevoorkomen.112,113
11. Simulatietechnieken
11.1.
Deprobleemstelling
De invloed van de dubbele gevel op een gebouw valt enkel te voorspellen door middel van
simulaties. Tot op heden bestaat er echter geen allesomvattend softwarepakket. Waar bij een
traditionelegeveldewarmtegeleidinghetbelangrijkstecriteriumvormtomhetgeheeltebeoordelen
110
Idem.
GLASSOLUTIONSSaintGobain.Thermischespanningen.Onlinebeschikbaarop:
http://www.belgie.sggs.com/Belgie/Glass%20Info/Technische%20ondersteuning/Aanvaardingscriteria/Thermis
che_spanningen.asp(geraadpleegdop16mei2012)
112
AGCGlassUnlimited.Thermischversterktglas.http://www.agcgehardglas.nl/index.php?subject=21
(geraadpleegdop16mei2012)
113
WTCB.(2010).Glasproductenendeveiligheidvanpersonen.In:WTCBContact,nr.28.
111
50
is dit bij een dubbele gevel in mindere mate een doorslaggevende factor. Hierbij speelt het HVAC
systeem een grote rol. Het probleem zit hem dan niet in het simuleren van het HVACsysteem op
zich, maar in de invloeden die onder andere de (plaats, afmetingen en kleur van de) zonwering,
openingen in de gevel en het optredende serreeffect uitoefenen op de werking van het HVAC
systeem.Indehuidigepraktijkzalmendezefactorenlosvanelkaarmoetensimulerenenontstaater
eenonzekerheidhieromtrent.
11.2.
Beschikbaresoftware
Ineenrapport(Flamant,etal.)vanhetWTCBworden6softwarepakkettengeanalyseerdenworden
TRNSYS, ESPr en TAS naar voren geschoven als pakketten waarmee geventileerde dubbele gevels
gesimuleerdkunnenworden(inclusiefhetHVACsysteem).114Eenminpuntisdathetopbouwenvan
eenmodelindezeprogrammasvrijcomplexendustijdsintensiefis.CAPSOLbevatminderfuncties,
maar is daardoor ook gemakkelijker in gebruik en is volgens het rapport in veel gevallen een
aangewezen programma. WIS is een programma dat ontwikkeld werd om onder andere simulaties
met dubbele gevels uit te voeren maar de ontwikkeling ervan werd in 2006 stopgezet zodat deze
momenteel sterk verouderd is. Als laatste worden BISCO, TRISCO en VOLTRA behandeld. Deze
pakkettenzijngoedaangepastvoordeberekeningvanthermischestromenendeinteractievanhet
glasmetzonwering,incombinatiemethetsimulerenvankoudebruggen.
WIS
Aangepastomdubbelegevelstesimuleren.
Geendynamischeinputmogelijk.
Natuurlijkeluchtstromendoorhetschoorsteeneffect
kunnenopgenomenwordenindesimulatie.
Verouderd.
BISCO/TRISCO/VOLTRA
Thermischestromen,koudebruggen.
Dekarakteristiekenvandebeglazingmoetenopvoorhand
berekendworden.
Convectionelewarmteoverdrachtscofficintenkunnen
nietwijzigengedurendeeensimulatie.
Mechanischeventilatiemogelijk,natuurlijkeniet.
Gebruiksvriendelijk.
CAPSOL
Mechanischeventilatiemogelijk,natuurlijkemoetmeteen
externprogrammagebeuren.
Geendynamischetemperaturenmogelijk.
Gebruiksvriendelijk.
TRNSYS
Zeerveelfuncties,complexmaarvolledig.
114
Flamant,G.,HeijmansN.,GuiotE.,GratiaE.&I.Bruyere.(2004).VentilatedDoubleFacades.Determination
oftheenergyperformancesofventilateddoublefacadesbytheuseofsimulationintegratingthecontrol
aspectsModellingaspectsandassessmentoftheapplicabilityofseveralsimulationsoftware.Finalreport,
BBRI,Dept.ofBuildingPhysics,IndoorClimateandBuildingServices,Belgi.
51
Nuttigomgedetailleerdeberekeningentedoen,nietvoor
algemenevergelijkendesimulaties.
ESPr
Geengrafischeweergave.
Veelexterneprogrammasnodigomalledatacorrectte
berekenen.
Zonneweringentoevoegeniscomplex.
TAS
Mogelijkheidomdynamischesimulatiestemakenmet
zowelmechanischealsnatuurlijkeluchtstromen.
Dewarmteoverdrachtviaconvectiekanvariren
gedurendedesimulatie.
Detransmissieenabsorptievantransparantematerialenis
afhankelijkvandeinvalshoek.
Onderlingereflectiesvanzonneweringenwordenniet
opgenomen.
Gemakkelijkommodelleninoptebouwen.
COMFEN
Vergelijkenvanverschillendegevelopbouwen.
Invoerenvanzonneweringenmogelijk.
Geendubbelegevelsmogelijk.
Geenberekeningvanluchtstromen.
THERM
Berekenenvanraamkarakteristieken.
WINDOW
Berekenenvanraamkarakteristieken.
Geenzonneweringenmogelijk.
EcotectAnalysis
Geenberekeningvanthermischestromendoorheenhet
gebouwmogelijk.
Geenberekeningvanluchtstromendoorhetgebouw.
Importerenvan3dmodellenuitSketchup,Revit.,..
mogelijk.
Gratisvoorstudenten
EnergyPlus
Vergelijkenvanverschillendegevelopbouwen.
Mogelijkheidomdynamischesimulatiestemakenmet
zowelmechanischealsnatuurlijkeluchtstromen.
Geeneigengrafischeinterface,weleenpluginvoor
Sketchupenextrapluginsvooreengrafischeweergaveen
hetvergelijkenvanresultatenbeschikbaar.
Gratis.
Tabel10:vergelijkingvanverschillendesimulatiepakketten.
52
11.2.1. Rekentoolenergieenlicht
In 2008 kwam uit het toen lopende Europese BestFacade project een kleine rekentool voort
waarmeesneldelichtinvalenhetenergiegebruikberekendkanwordenvaneendubbelegevel,en
dat in vergelijking met een conventionele (vlies)gevel. Deze rekentool is terug te vinden op
http://www.bestfacade.com/textde/BestFacadeDSF_InternetTool/index.html
11.2.2. MITDesignAdvisor
Het Massachusetts Institute of Technology ontwierp een online simulatietool waarmee snel het
energiegebruikvoorverwarming,koelingenverlichtingkanberekendwordenineenvroegstadium
van het ontwerp, zonder complexe parameters. De resultaten voor het te verwachten
energiegebruik, comfort, verlichting en de werkingskosten kunnen hiermee tussen verschillende
opbouwenvergelekenworden.Detoolisterugtevindenophttp://designadvisor.mit.edu/design/
12. Dearchitectendubbelegevels
12.1.
Beschikbarewerkinstrumenten
Dubbele gevels worden momenteel al ongeveer twee decennia op grotere schaal toegepast. Men
zouduskunnenveronderstellendatgedurendedietijdreedshulpmiddelenwerdenuitgewerktom
de architect bij te staan in het gehele proces. Dit blijkt echter niet het geval te zijn. Er bestaat
complexesoftwareendaarnaastwerdenwelwerkinstrumentenuitgewerktbinnengrotebureaus115,
maardiezijnnietbeschikbaarvoorexternen.
Demeesttoegankelijkemanieromkennistevergarenvandubbelegevelsisdaaromhetbestuderen
van cases en de werking ervan te beoordelen op basis van eventueel gekende resultaten. Ook kan
men constructeurs van gevelsystemen hiervoor aanspreken. De grootste onder hen hebben vaak
eigenconstructiesystemenuitgedachtdieinhetbestegevalovergenomenkunnenworden.
12.2.
Typebouwknopen
Voordezethesiswerdenenkeledetailsuitgewerktvankenmerkendebouwknopenterhoogtevande
fundering,deverdiepingenenhetdak.Hetresultaatisterugtevindenalsbijlageindeontwerptool.
12.3.
Structuurvandenieuweontwerptool
Hetdoelvandezethesiswashetopstellenvaneenontwerptoolvoorarchitecten.Dezeontwerptool
werd uitgewerkt als een soort van handleiding en is opgedeeld in drie te onderscheiden
hoofdstukken.Ineeneerstedeelwordtkortenkrachtigalgemeneinformatiegegevenoverdubbele
gevels en de geldende normeringen. Gevolgd door een gellustreerd 9stappenplan dat tijdens het
ontwerpproces gevolgd kan worden. Een derde en laatste deel bevat tekeningen van een aantal
typeknopendiealsbasiskunnendienenomnieuwedetailsteontwerpen.
115
Duitsland.
53
13. Conclusie
Afhankelijk van de partij zijn er andere eisen die als prioritair aanzien kunnen worden. De
eindgebruikers kunnen liefst in de mate van het mogelijke de condities van hun werkplek zelf
regelen;zoalsverlichting,verwarming,geluidenairconditioning.Terwijldebouwheergenteresseerd
zal zijn in de economische en functionele voordelen, alsook in de eventuele meerwaarde van het
geheel.Dearchitectzaldezeeisennaarwaardemoetenschattenendienteenoptimaleafwegingte
maken.Hiervoorishetbelangrijkomtewetenwanneerhettoepassenvaneendubbelegevelaldan
nietvoordeligkanzijn.
Dubbelegevelshebbenhetvoorbijedecenniumveelkritiekteverdurengekregenomdatgebouwen
die ermee uitgerust werden vaak niet presteerden zoals verwacht. Een gebrek aan duidelijke
richtlijnenendecomplexiteitvanhetgeheelliggenhiervanaandebasis.Inveelgevallenzaldeextra
kost van het toepassen van een dubbele gevel moeilijk te verantwoorden zijn als enkel gekeken
wordtnaarhetenergiegebruik.Dedubbelegevelbrengtimmersnognadelenmetzichmeewaarvan
de soms problematische brandveiligheid en een verlies aan vloeroppervlakte maar enkele
voorbeeldenzijn.Detoekomstvandedubbelegevelzieteropdiemaniermaarsomberuit.
Toch kunnen er nog scenarios bedacht worden waarbij het toepassen van een dubbele gevel wel
degelijk een succesvol resultaat kan opleveren. In omgevingen met hoog achtergrondlawaai, zoals
nabijdrukkewegenofvliegveldenkomtdedubbelegevelhetbesttotzijnrecht.Daarnaastkande
extrageveldemogelijkheidbiedenombijhogewindsnelhedenenopgrotehoogtenogramenopen
tekunnenzetten.Eenlaatstetoepassingistevindeninrenovatieprojecten.Wanneereenbestaande
gevelbehoudendientteblijvenkanviadeadditioneleglaslaageenbeterethermischeenakoestische
isolatiebekomenworden.
De hiervoor genoemde toepassingsgebieden kunnen gezien worden als voorwaarden om een
resultaat te bekomen dat evenredig is aan de verhoogde initile kosten. Een dubbele gevel kan
echter mits enige creatieve benadering een heel eigen esthetiek bewerkstelligen die het gebouw
architecturaalopwaardeert.Dubbelegevelszijnbijgevolgnognietvolledigafgeschrevenenindiener
in de toekomst meer gebruiksvriendelijke werkinstrumenten ontwikkeld zouden worden kan het
aantalslechtpresterendedubbelegevelszekerteruggedrongenworden.
Dezethesiswerdgemaaktmethetdoeleenaanzettegevenvooreenontwerptooldiebevattelijkis
voordedoorsneearchitect.Hetresultaatiseenboekjemetinfooverdubbelegevels,enkeletype
knopeneneenbeknoptstappenplandiedearchitectinstaatmoetstellenomdoordachterekeuzes
te maken. De ontwerptool in zijn huidige vorm is slechts een onbegrensde aanloop, die met
projectspecifiekeeisenendoelenkanwordenaangevuld.
54
14. Bibliografie
AGCGlassUnlimited.Thermischversterktglas.http://www.agcgehardglas.nl/index.php?subject=21
Balocco,C.(2001).Asimplemodeltostudyventilatedfacadesenergyperformance.Universitdegli
studidiFirenze.Itali.
Barkkume,A.(2007).InnovativeBuildingSkins:DoubleGlassWallVentilatedFaade.NewJersey
SchoolofArchitecture,NewJerseyInstituteofTechnology,NewJersey,VerenigdeStaten.
BelgianBuildingResearchInstitute(BBRI)(2002).Sourcebookforabetterunderstandingof
conceptualandoperationalaspectsofactivefacades.DepartmentofBuildingPhysics,IndoorClimate
andBuildingServices,BelgianBuildingResearchInstitute.Versie1,Belgi.
Bodart,M.&E.Gratia.(september2002).Ventilateddoublefacadesprojectmaintenanceand
durabilityofventilateddoublefacades.UCL,Leuven,Belgi.
Chow,W.K.(1999).Smokecontrolbyaircurtainforspacesadjacenttoatria.In:Journalof
EnvironmentalSystems,Vol.27,No.2,pp.151162.NewYork,VerenigdeStaten.
Chow,W.K.&W.Y.Hung.(31januari2005).Effectofcavitydepthonsmokespreadingofdoubleskin
faade.DepartmentofBuildingServicesEngineering,ResearchCentreforFireEngineering,TheHong
KongPolytechnicUniversity,HongKong,China.
Cody,B.(2006).Doubleskinbuildingenvelope.ECCE,Wenen,Oostenrijk.
Crespo,A.M.L.(1999).3x2:Threetakesondoubleskins.HarvardUniversity,Cambridge,Verenigde
Staten.
Daglichtenscheidingsconstructies.(november2008).tijdelijkdictaatvoor'licht'bouwfysisch
ontwerpen2.TU/e,Eindhoven,Nederland.
Delghust,M.(2008).Valseplafondsbijnachtventilatie.UGent,Belgi.
Dickson,A.(2004).ModellingDoubleSkinFacades.DepartmentofMechanicalEngineering,University
ofStrathclyde,Glasgow,VerenigdKoninkrijk.
Ebbert,T.(2007).Principlesforfaaderenovationofofficebuildings.TUDelft,Nederland.
EugeneKohn,A.&P.Katz.(2002).Buildingtypebasicsforofficebuildings.KohnPedersenFox,Wiley,
1stedition,NewYork,VerenigdeStaten.
Flamant,G.,HeijmansN.,GuiotE.,GratiaE.&I.Bruyere.(2004).VentilatedDoubleFacades.
Determinationoftheenergyperformancesofventilateddoublefacadesbytheuseofsimulation
integratingthecontrolaspectsModellingaspectsandassessmentoftheapplicabilityofseveral
simulationsoftware.Finalreport,BBRI,Dept.ofBuildingPhysics,IndoorClimateandBuildingServices,
Belgi.
Gibson,E.J.(1982).WorkingwiththeperformanceApproachinBuilding.CIBStateoftheArtReportno
64,CIB,Rotterdam,Nederland.
55
GLASSOLUTIONSSaintGobain.Thermischespanningen.Onlinebeschikbaarop:
http://www.belgie.sggs.com/Belgie/Glass%20Info/Technische%20ondersteuning/Aanvaardingscriteria
/Thermische_spanningen.asp(geraadpleegdop16mei2012)
Gratia,E.&A.DeHerde.(25april2003).Optimaloperationofasouthdoubleskinfacade.UCL,
Leuven,Belgi.
Gratia,E.&A.DeHerde.(16augustus2006).Themostefficientpositionofshadingdevicesina
doubleskinfacade.UCL,Leuven,Belgi.
Harvey,B.(1999).LeCorbusierandtheMurNeutralisant:AnEarlyExperimentinDoubleEnvelope
Construction.In:ProceedingsoftheNinthInternationalPLEAConference.pp.25762,Seville,Spanje.
Hilmarsson,J.G.(oktober2008).DoubleSkinFaade.Evaluatingtheviabilityofthecomponent.
CopenhagenTechnicalAcademy,Kopenhagen,Denemarken.
Hjul,J.,etal.(2010).WindConditionsAroundHighriseBuildings.AalborgUniversitet,Aalborg,
Denemarken.
IEA(2002).Lowtemperatureheatingsystems.Increasedenergyefficiencyandimprovedcomfort.
Finland.
Ishida,A.(2003).Doubleskinglassfaadedesignmethodofwindpressure.AsahiGlassBuilding
ComponentEngineeringCo.,Japan.
Knecht,B.&S.Hart.(2005).CommercialBuildingsOpenTheirWindows.In:ArchitecturalRecord.
VerenigdeStaten.
Jager,W.(2003).DoubleSkinFacadesSustainableConcepts.PresentationofHydroforSydBygg,
Malmo,Zweden.
Lafleur,M.C.C.&C.H.M.Wentink.(december2000).Demilieueffectenvanverlichtingssystemenin
kantoorgebouwen.Amsterdam,Nederland.
Contact,nr.2.Belgi.
Loncour,X.,etal.(oktober2004).Ventilateddoublefacades.Classification&illustrationoffacade
concepts.WTCB,Belgi.
Martin,Y.&X.Loncour.(2004).Lesdoublesfaadesventiles.Exigencesenmatiredescurit
incendie.WTCB,Belgi.
Mendis,P.,etal.(2007).WindLoadingonTallBuildings.EJSESpecialIssue:LoadingonStructures.
UniversityofMelbourne,Melbourne,Australi.
Neubert,S.(1999).DoppelfassadenEinBeitragzurNachhaltigkeit?EcolePolytechniqueFederalede
Lausanne,Zwitserland.
Neufert,E.&P.Neufert.(2002).Architects'data.3rdEnglishEdition.BlackwellSciences,s.l.
Oesterle,E.,Lieb,RD.,Lutz,M.,&W.Heusler(2001).DoubleSkinFacadesIntegratedPlanning.
Mnchen,Duitsland.
56
BuildingDesign,DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,Lund
University,ReportEBDR04/3.Lund,Zweden.
Poirazis,H.(2006).Doubleskinfaades.Literaturereview.DivisionofEnergyandBuildingDesign,
DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,LundUniversity,Report
EBDR04/3.Lund,Zweden.
Poirazis,H.(2007).Doubleskinfaadecavities;aparametricstudy.DivisionofEnergyandBuilding
Design,DepartmentofConstructionandArchitecture,LundInstituteofTechnology,LundUniversity,
ReportEBDR04/3.Lund,Zweden.
Saelens,D.(2000).Energyperformanceassessmentofsinglestoreymultipleskinfaades.KULeuven,
Belgi.
Schiefer,C.,etal.(26februari2008).Bestpracticefordoubleskinfacades.Rapport
EIE/04/135/S07.38652,EnergyandBuildingDesign,UniversityofLund,Lund,Zweden.
Simpson,J.(1999).PrinciplesofCurtainWalling.Londen,Engeland.Onlinebeschikbaarop:
http://www.kawneer.com/kawneer/united_kingdom/en/pdf/Principles_of_Curtain_Walling.pdf
Spekkink,D.(oktober2005).PerformanceBasedDesignOfBuildings.PeBBuDomain3FinalDomain
Report.Nederland.
Tenhunen,O.,etal.(21juni2001).Doubleskinfacadesstructuresandbuildingphysics.Department
ofCivilandEnvironmentalEngineering,HelsinkiUniversityofTechnology,Helsinki,Finland.
Uuttu,S.(12augustus2001).Studyofcurrentstructuresindoubleskinfaades.DepartmentofCivil
andEnvironmentalEngineering,HelsinkiUniversityofTechnology,,Helsinki,Finland.
VMSH.Verhoudingraamvloer.http://www.habitos.be/bouwen/item.asp?item_id=6147
WTCB.(2010).Glasproductenendeveiligheidvanpersonen.In:WTCBContact,nr.28.
Yellamrajue,V.(mei2004).Evaluationanddesignofdoubleskinfacadesforofficebuildingsinhot
climates.TexasA&MUniversity,Texas,VerenigdeStaten.
Internetsites
http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/epb/doc/epbeisentabel2010.pdf
http://www.energiesparen.be/oud/energieprestatie/professioneel/wegwijzer/eisen14c.php
http://www.westvlaanderen.be/ondernemen/dib/energie/koeling/Pages/passievekoeling.aspx
http://www.bestfacade.com
http://www.agcglass.eu/glassday/NL/PDFs/zonwerend_NL.pdf
http://www.visionwall.com
57
Afbeeldingen
Voorblad:INGHouse,Amsterdam.http://www.dezinfo.net/images3/image/05.2010/ing/1034.jpg
Figuur1:http://farm1.static.flickr.com/179/420220019_bffb86c8e8_z.jpg?zz=1
Figuur2:HaterleyOwen.http://nastybrutalistandshort.blogspot.com/2010/04/redgates.html
Figuur3:SegersStijn.
Figuur5:http://www.joostdevree.nl/bouwkunde2/jpgc/curtainwall_2.jpg
Figuur8:?
Figuur13:Oesterle,E.,Lieb,RD.,Lutz,M.&W.Heusler.(2001).DoubleSkinFacadesIntegratedPlanning.
Mnchen,Duitsland.p.113.
Figuur15:(oktober2005).PreventieenbestrijdingvanstadslawaaiinhetBrusselsHoofdstedelijkGewest.J.P.
Hannequart&E.Schamp.Brussel.p.86
Figuur20:Knaack,U.,Klein,T.(Red.),e.a.(2010).Principesvanhetconstrueren.Gevels.p.42
Figuur21:Herzog,T.,Westenberger,D.(2001).FlatglassaspartofthebuildingskinNewarchitectural
opportunities.
Figuur23:http://www.engineerlive.com/media/images/SolarFacade_Manchester_TheCIS
tower_imagelargestamp.jpg
Figuur24:http://www.ecosolardobrasil.com/images/pages/ecosolar/Aboutslideshow/13.jpg
Figuur25:http://img.projektoskop.pl/okiennice_alb_z_modulami_fotowoltaicznymi_prosol_tf.jpg
Figuur26:http://2.bp.blogspot.com/
Hi6WvXBAT6k/T6_NmKNurRI/AAAAAAAAAO8/za_KBzpOASQ/s1600/0015+2+Onyx+Solar.jpg
Figuur30:Rozendal,R.(2011).Vliesgevelsinaluminium.TUDelft,Delft,Nederland.p.90.
Figuur31:Uuttu,S.(12augustus2001).Studyofcurrentstructuresindoubleskinfaades.p.26.
Figuur35:Tenhunen,O.,etal.(21juni2001).Doubleskinfacadesstructuresandbuildingphysics.p.307.
Figuur36:
http://www.arup.com/Projects/TCB_Torre_Hadid/~/media/Images/Projects/T/Torre_Hadid/Hadid%20Tower_
600x700.ashx?mh=800&mw=1000
Figuur38:Blumenberg,J.,Spinnler,M.&T.Sattelmayer.DoppelschaligeGlasfassadenEineEinfhrungin
derenthermischesundenergetischesVerhalten.p.24.
58
Figuur39:Gratia,E.&A.DeHerde.(25april2003).Optimaloperationofasouthdoubleskinfacade.
Figuur48:Blumenberg,J.,Spinnler,M.&T.Sattelmayer.DoppelschaligeGlasfassadenEineEinfhrungin
derenthermischesundenergetischesVerhalten.p.58,10.
Figuur50:http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/RWE_Tower/facade_axo.jpg
Figuur51:http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/RWE_Tower/facade_detail.jpg
59
15. Bijlagen
I.
II.
III.
IV.
ExcelWanneeriseendubbelegeveleconomischrendabel?(zie5.2)
Voorbeeldgebouwen
NormenenEurocodes
Ontwerptoolvoorarchitecten
60
I.
ExcelWanneeriseendubbelegeveleconomischrendabel?(zie5.2)
Om snel en gemakkelijk een overzicht te bekomen van de belangrijkste kostenposten werd een
berekeningsmodulegemaaktinExcel.Dezewerdopgesplitstintweetabbladen.Enwaarvoorweinig
gegevensnoodzakelijkzijn(waarbijdeoverigegegevensalsgemiddeldwordenaangenomen)enn
waarbijdegegevensmeertotindetailkunnenwordeningegeven,alsdezegekendzijn.
Deuitkomstvandeberekeninggeeftdeterugverdientijdweerinjarenentenopzichtevanhetzelfde
gebouwmeteenvliesgevel.
61
II. Voorbeeldgebouwen
62
a. DeutscheBank,Berlijn,Duitsland|ATP1997
Figuur52:http://flic.kr/p/bsHGsj
Voor de renovatie van dit bankgebouw was het niet wenselijk om het bestaande gebouw af te
brekeneneennieuwbouwteplaatsenomdatdetoengeldenderegelgevinghetnietzoutoestaanom
opdezeplaatseennieuwgebouwtezettenmetdezelfdehoogtealshetbestaande.Daarnaastwaren
de gebouwen ook van historisch belang. Er werd een nieuwe gevel voor de oude geplaatst om de
thermischeenakoestischeprestatiesteverbeteren.
De structuur bestaat uit frames die
zijn opgehangen middels stalen
kabels. De draagstructuur werd zo
minimaal mogelijk gehouden. De
nieuwe gevel speelt met de nieuw
verkregen diepte door enkel ter
hoogte van de ramen een duidelijk
omkadering te gebruiken. Er
ontstaan zo ramen in een gevel die
in feite op zichzelf als een raam
gezien kan worden en het verhoogt
zo het idee dat de nieuw
toegevoegde laag wel degelijk als
een nieuwe gevel aanschouwd mag Figuur53:
http://www.atp.ag/uploads/tx_usratpprojects/deutsche_bank_1.jpg
worden.
63
b. Kunsthalle,Bregenz,Oostenrijk|PeterZumthor1997
Dit museum van Peter Zumthor is een
voorbeeldvanhoedemeerkostvaneen
dubbelegevelverantwoordkanworden
doordathetsysteemeenesthetischeen
functionele meerwaarde biedt aan het
gebouw. Het gebouw bestaat
voornamelijkuitbetonenglas,enkrijgt
door de dubbele gevel heel eigen
karaktermee.
Inmuseumsmoetlichtsteedsdiffuusin
de ruimten vallen, dat werd hier
opgelost door de opake afwerking van
het glas, maar ook door in de
museumruimten zelf het licht via het
plafond te laten invallen. De trappen
zijnoverallangsdegevelvoorzienzodat
schaduwen van personen in het
gebouw langs buiten zichtbaar zijn en
Figuur54:http://www.architectura.be/imgposter/PeterZumthor
KunsthausBregenz.jpg
een levendige uitstraling bekomen

wordt.
De buitenste laag glazen panelen is bevestigd via een ophanging aan de betonnen structuur (zie
8.3.2). Er is geen onderlinge bevestiging tussen de panelen zodat het geheel langs alle kanten
verlucht wordt. De ruimte tussen de twee gevels is 90cm diep en bevat de draagstructuur van de
buitenstegevel.Debinnenstegeveliseveneensuitglasopgebouwd,opdezeplaatsmetelementen
aangepastaandehoogtevanderuimtes.
Figuur56:http://flic.kr/p/5QRdPb
Figuur55:
http://cdn.archinect.net/images/1200x/ix/ixm35ypza
64
cm3bypx.jpg

Figuur57:http://www.stylesize.de/wpcontent/uploads/2011/12/kunsthausbregenz1.jpg
65

Figuur58:http://design.epfl.ch/piraeus/wpcontent/uploads/2010/03/IMG00168201003102045.jpg
66
Figuur59:http://pds.exblog.jp/pds/1/200711/09/51/d0079151_162111100.jpg
Figuur60:http://asimplemind.files.wordpress.com/2007/03/05.jpg
67

68
c. Kantoorgebouw,Essen|ChristophIngenhoven1996
Dit120mhoge,29verdiepingentellendekantoorgebouw
werd gebouwd met het thema ecologie in het
achterhoofd. Het gebouw moest een zekere vrijheid
bieden aan de gebruikers om hun comfort te regelen en
zodoendewordtergerekendopnatuurlijkeventilatie.Om
onderextremeconditiesoptimaaltewerkenwashettoch
nodig om nog een kleine airconditioning te installeren.
Het gebouw wordt echter voor 70% van de tijd volledig
natuurlijk
geventileerd.
De
verwarming
kon
teruggedrongen worden tot kleine convectoren in de
vloer tegen de gevel. De koeling gebeurt dan weer via
buizenmetkoudwateraanhetplafond.
Figuur63:
http://img.fotocommunity.com/images/Architektur
Bauwesen/Stadtlandschaft/RWETowerinEssen
a24127968.jpg
Degevelbestaatuiteenenkelglas(Climaplus)buitenvan
2x3,6m met puntbevestigingen om een zo helder
mogelijke uitstraling te bekomen. Een spouw van 50cm
metautomatischezonwering(80mmaluminium)eneen
binnenblad uit dubbel glas (10mm gehard glas, 19mm
spouw, 17mm gelamineerd gehard glas). De
gevelmodules zijn per 2 met elkaar verbonden en de
openingen zijn zo gepositioneerd dat er steeds een
diagonale luchtstroom ontstaat. De elementen zijn
horizontaalvanelkaargescheidenmeteenvissenmond
constructie(zie9.7.1).
Dit systeem regelt zonder externe aansturing de
hoeveelheid lucht die door de gevel stroomt, het
reflecteert licht naar binnen toe en zorgt voor een
brandwerende afsluiting. Omwille van de verschillende
windcondities werden voor dit project boven de 16de
verdieping andere afmetingen gebruikt voor de
vissenmond. Nog speciaal aan de gebruikte constructie
is de mogelijkheid om achteraf nog glazen verticale
scheidingspanelenaantebrengenaandemodules,zodat
eenwijzigingvandeinvulwandeninhetgebouwookinde
gevel kan doorgetrokken worden en geluidstransmissie
naarnaastgelegenruimtenkanvermedenworden.
Figuur64:
http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/RWE
_Tower/facade%20structure.jpg
69

Figuur65:http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/RWE_Tower/section.jpg
Meer info kan teruggevonden worden op volgende

websites:
http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/R
WE_Tower/rwe_index.html#3.4
http://space
modulator.jp/sm81~90/sm86_contents/sm86_e_glass
_txt.html
Figuur66:
http://www.mech.hku.hk/sbe/case_study/case/ger/R
WE_Tower/ext2.jpg
70
d. INGHouse,Amsterdam|MVSA2002
Figuur67:http://www.uythovenadvies.nl/uploads/pics/ing_04.jpg
Het hoofdkantoor van ING straalt een hightech imago uit en is langs 3 zijden voorzien van een
dubbelegevel,diehetgebouwenergiezuinigmoetenmaken.Deruimtetussendetweegevelswordt
gebruiktalsloopruimteenisopverschillendeplaatsenbredervoorzienzodateenechtewintertuin
ontstaat.
Langs de zuid en oostkant van het gebouw is de gevel langs buiten uitgerust met glazen kleppen,
aangestuurdviakleinemotortjes,diedespouwopnatuurlijkewijzeventileren.Langsdenoordzijde
komtgeenzonenzijndusgeenteopenenkleppenaangebracht.Dedubbelegeveldoethierdienst
alsgeluidschermvoordeautosnelweg(A10)dieerlangsdezezijdevlaknaastloopt.
71
e. ESCC,Brussel|Art&BuildArchitect2004
Figuur68:http://i214.photobucket.com/albums/cc73/LePenseurbelge/Naamloos12.jpg
Figuur69:http://i214.photobucket.com/albums/cc73/LePenseurbelge/Naamloos111.jpg
72
1
A
Building introduction
Computer generated model images
Const. Consult:Aronsohn raadgevende

Net Floor Area:17,000 sq. M.
Completion:2001
Aesthetics Total transparency
Daylighting Yes- maximum exposure, floor to ceiling

glazing.
Shading Yes- operable shading devices in air cavity.
Adaptability to various Yes- air from one facade is directed to the
orientations opposite to incorporate natural ventilation.
User control Yes- Operable windows and shading devices
,centrally and locally controlled.
Ventilation Natural - operable interior windows.
Atrium interior stack effect.
HVAC- Aquifer heat and cold storage with
heat pumps.
Climate Temperate
Facade construction Hybrid-fixed exterior glazing with vents to
extract excess heat
Full building height cavity.
Heated air in cavity either distributed into
HVAC system or extracted to exterior.
View from ground plane showing elevated main body of

building and auditorium
Project: ING Headquarters, Amsterdam

Architect:Meyer en Van Schooten, Amsterdam
Location:Amsterdam, Netherlands.
Owing to the long narrow site along Amsterdam's ring road, a standard office
building was not feasible. The building is situated between two different conditions
1) the heavily urbanized Zuidas( new office developments along southern section
of the ring road, with its congestion and noise and air pollution, and 2)the other
side the green area around the Nieuwe Meer, Because of this siting, the building
is raised on piloti on nine to twelve meters in height. From the motorway the view
to the area behind the building is maintained. In addition the roof for the building
is inclined, rising to its highest point on the city side. The new head office is
intended to symbolize the modern world of banking and insurance in a dynamic
and rapidly changing international network. Transparency, innovation,
environmental awareness and openness were the prime considerations in its
design."(Meyer en van Schooten)
"Characteristic for the design is the buildings innovative climate-control system.
Elements that ensure an energy-efficient building are a second skin ( natural
ventilation), an advanced air-conditioning system (double skin facade), and and
aquifer (heat and cold storage underground) in combination with heat pumps. The
buildings interior has a rich diversity of atmospheres and an alternation of closed
and open spaces. Different floors flow in to one another and are visually
connected. Some spaces, such as the restaurant in the upper diagonal area, offer
wide-open panoramas. The atriums with gardens on various levels create a
pleasant working and relaxing environment. (Meyer en van Schooten)
Aerial view of model
2
A
Layout -space and form

Plan & section
Plan of lower levels
Section through computer model
4
1
4


Completion:2001
The open nature of the plan contributes

to the transparent nature of the
building. The internal spaces not only
connect to the exterior they also
interconnect between floors through the
open atrium. The building also
dematerializes at the ground plane
through the act of elevation on piloti. In
a sense the building dematerializes as
has the capital of the market
dematerialized in the depths of virtual
international banking and financing
Spaces and section

1 Interior gardens
2 Open ground plane
3 Service cores
4 Atrium spaces
5 Auditorium
6 Office space
7 Circulation
8 Parking underground
15
12
17
Building cross section
11
14
17
16
13
SOUTH
3
A
Diagram -Air & Heat flow

Cross-section

Completion:2001
A computer that regulates the inner climate is installed in the building. The
sunshade and the cavity ventilation are centrally controlled by this system.
However at every workspace the installations are (locally) connected to the
behaviour and presence of the users. When a window is opened in a room or
the sunshade is raised up the air-conditioner in the room turns itself off. But
also the artificial lighting turns itself off when there is sufficient daylight and
the air is locally cooled/heated by using cooling ceilings. In the ground under
the building an installation is placed for storing heat and
cold. The installation has a heat and cold source at a depth of 40 meters and
a mutual distance of 100 meters In the winter water from the warm source is
used to heat the building and in the summer the water from the cold source is
used to cool. http://www.smartarch.nl/
Environmental Controls
1 Flue dampers
2 1-storey high automatic solar shading
3 Automatic vents in the outer skin
4 Single glass skin
5 Manually ooperated windows
6 Thermal liine, insulating glass
7 Photocell controling dimmers
8 Fresh air
9 Heat recovery
10 Air outlet
11 Automatic closing valve
12 Muti-service unit (heating cooling,
ventilation, light and sprinkler system)
13 Single pane glass
14 Thermal line, insulating glass
15 Smoke tube
16 Automatic valves
17 Ducts from office to atrium

The double facade consists of an singular glass outer sheet and an inner sheet
that is the thermal facade of insulating glass. Fresh air is circulated from the clean
side of the building (away from the highway) between both facades. The windows
from the inner facade can be open without there being problems with noise- and
air pollution. Moreover in the winter the facade can make use of the entering solar
heat while in the summer it will help keep the building cool. The second facade is
then working as a solar collector that either transports the heat inside (winter
situation) or transports it outside via valves in the facade (summer situation).
10
13
NORTH
16
4
A
Exterior view of double skin

Computer generated image

Completion:2001
" The transparent facade conceals another glass cladding separated by an

internal cavity:this double skin provides, on one hand, protection against
noise from the nearby motorway and , on the other. allows the windows to be
opened without altering the interior temperature to a any significant extent."
Galdola,F. , L'Arca 149

The exterior single sheet of fixed and hardened glazing sits over the operable
window units on the interior.
Solar shading devices are louvered blinds operated by both the occupants and
computer controlled. The windows, the shading devices and lighting are controlled
by both the inhabitant and the system operated by sensors in the rooms.
Perspective of windowsmodel view
Double facade components

1 Single glass skin
3 Operable window units
4 Insulating panel
5
A
10
Facade drawings
Plan, section, elevation
Plan A-A
Elevation
Section C-C
10

Completion:2001
The air cavity is interconnect from the north to south face. This connection
benefits the internal environment in two ways. The south face is not affected
by the traffic noise and air pollution. The continuous air cavity provides
controlled fresh air from the south face of the building. The air cavity acts as
a thermal buffer, drawing hot air out of the building in the summer. In the
winter the warm air in the cavity keeps the surface temperature of the
glazing on the inside at a moderate level allowing the occupant to sit closer
to the windows and remain comfortable. The ablity to operate the internal
window units allows for the heated air in the cavity to be used in colder
temperatures. The operable windows allow the occupant the ability to
access fresh air without affecting the internal environment considerably

Section B-B
10
Facade Components
1 Building floor
3 Automatic vents in the outer skin
4 Single glass skin
5 Manually operated windows
6 Thermal line, insulating glass
7 Glazing curtain wall supports
8 Insulating panels
9 Structural column
10 Air cavity
THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN
The BGW Building

District Administration Building of the Professional
Association for Health Services and Welfare Care
Dresden, Germany, Log ID, 1997

An Exploration in Grnkultur
The BGW Building houses offices for the Dresden
branch for the Staff Insurance Department of the
German Health and Welfare Service. As the
German equivalent to the Workers Compensation
Board, their mandate is to ensure the health and
well-being of workers and their environment. This
made the selection of architect Dieter Schempp
a natural choice. Schempps firm, Log ID, emphasizes globally responsible architecture that endeavours to create environmentally responsible and
forward thinking buildings that are ergonomically
sound and have healthy working environments.
Their theory of Green Solar Architecture exemplifies the Germany concept of Grnkultur (green
culture) - the countrys collective cultural environmental consciousness. Although the BGW Building
breaks from the modern Double-Skin typology, its
innovative envelope and overall building design
offer a new approach to energy efficient and environmentally conscious building.
University of Waterloo School of Architecture
Grnkultur and Green Solar Architecture

Green Solar Architecture was conceived in
response to the German environmental consciousness. Not only is Grnkultur inherent in their building, but it is also reflected in their laws for quality
of life and inhabitation of their buildings. For example, German law mandates that every work station
in new commercial buildings be in direct sunlight
(Slessor, 1997). However, their laws are not only
stringent in their directives for quality of work environment, but also in quality of construction. Strict
insulation and heat conservation standards begin to
play crucial roles in determining the overall design
of a building (AGSN, 2002). These factors are
indicative that green design has become fundamental to German architecture.
Log IDs Green Solar Architecture theory is no
exception to this. First, they believe a building
should be globally responsible by limiting its
impact on its environment - both during and after
construction - and by maximizing the amount of
solar energy it uses. Log ID strives to exploit solar
energy so as to counteract the imminent shortage
of energy and the destruction of the environment

(AGSN, 2002). Their theory endeavours to solve
energy problems through technologically and economically refined planning, and by integrating the
users needs. Solar energy is used to heat the
building and to produce electrical energy for it using
photovoltaic equipment.
Second, they believe a building should be responsible on a human scale - both ergonomically and
psychologically. Their theory tries to achieve this
by integrating and addressing such issues as material, colour, natural and artificial lighting, acoustics,
aesthetics, temperature and even scent. The Green
Solar Architecture comprehensive design process
tries to create a synthesis of all of these factors
(AGSN, 2002). Their buildings are planted inside
to help condition and oxygenate the air and also
bind airborne deleterious matter (Krampen and
Schempp, 1999). Through the integration of atria in
their buildings, they feel they will facilitate [a] symbiosis between man and his environment (AGSN,
2002).
This theory follows the building from the macro
- its impact on the global environment - to the
micro - the quality of the work environment for its
occupants - and vice versa. The ideal is to create
ecologically compatible architecture [through] highquality building, healthy working places, and
low-cost mode of construction (Krampen and
Schempp, 1999). These ideals become very apparent in the BGW Building.
Fifth Floor Roof Garden
Second, Third, Fourth Floor
Ground Floor
Above: North side stairwell and floor plans of the fifth floor roof
garden, second, third and fourth floor, and ground floor plan.
Left: View of the roof garden. Note the solar chimney.

The Embodiment of Ideals
Despite being located on the outskirts of Dresden,
the BGW Building is well connected with the public
transportation network. Sited along an East-West
axis with the largest faades facing North and
South, the building is located within a large public
park, with a sports field and school directly adjacent
to the South of the building. The exterior landscaping is distinguished with permeable surfaces that
allow rainwater to be better managed. Most of
the original vegetation on the site was left in place
and additional fruit-bearing trees were planted. The
West main entrance is marked by a large oak tree
(a deciduous tree place on the side where the glazing has been minimized), and through such means
attempts to create a connection - by using flora between the exterior and interior of the building.
Fundamentally the BGW Building is a four-storey,
compact, rectangular box with 100% low-emissivity
double glazing on the South faade. The buildings
overall design is based on simple passive solar
principles. The parti and conditions of the building
section encourage natural ventilation by exploiting
the thermal chimney effect. By making use of
these principles, the building is able to avoid otherwise costly technical expenditures and mechanisms. Effectively, the BGW building is a type of
greenhouse: a well insulated solid building is integrated with the use of atrium spaces and maximized South glazing.
Subtropical flora and other plants are used to
enhance the quality of air and regulate the interior
climate. The open working areas are intermixed
with atrium openings so that full-height trees can
grow within the four-storey section of the building.
The plants are irrigated by a rain water sprinkler
system located in the ground which also supplies
the toilets with their water (AGSN, 2002). Flat parts
of the roof are planted for staff amenity and as
means of controlling the interior climate (it also
Right: Schematic drawings showing air flow through the building and the different functions of the solar chimney during the
summer, a sunny winter day and an overcast winter day.

helps replace biomass that was removed from the
earth in order to construct the building, thereby
minimizing the impact on the local environment).
Photovoltaic panels on the roof supply electricity to
the building to reduce its demands on the public
system. The glass on the South faade is integrated with bands of 5kW silicon crystal photovoltaic cells. It transforms solar energy into electrical
current and thus reduces the energy demand of the
building (AGSN, 2002). The low-emissivity glass
has a value of 0.7 W/qmk as compared to the solid
elements of the building envelope which have a
value of 0.3 W/qmk. It has the capacity to transform even diffuse light into heat (AGSN, 2002).
Solar energy is used to heat the building in combination with a connection to an existing public heating network (AGSN, 2002), supplying the building
with 50% of its required heating. The remaining
requirement is reduced by the passive solar design
of the building.
The quality of the buildings interior space is also
promoted by the choice of materials and careful
selection of plants. To this end, mostly natural
materials were chosen, such as maple for the flooring and millwork (AGSN, 2002). These elements
help promote a dynamic space. Along with capitalizing on the inherent seasonal changing of daylighthing conditions, each plant was chosen for its
specific attributes in the way in which it changes
its scent, bloom and colour with the seasons and
time of year.
Images of the atrium space

adjacent to the South Facade
are indicative of the amount
of daylighting admitted into the
building. Note the thermal chimney, the blinds next to the glass
and the multi-coloured partitions that are the are used to
mediate solar heat gain and
glare. This atrium airspace
is used programmatically for
circulation and low-occupancy
functions such as sitting areas
and employee amenity.

The office areas are considered working space
trays (Green, 1997) that are partitioned using furniture en lieu of walls to encourage air flow and
moderate the temperature throughout the entire
building. The organization of the working space and
dividing elements also allows for greater flexibility
should the users requirements change. This is also
supported by the buildings interior illumination and
electrical supply (AGSN, 2002).
When compared with one of the three typical
Double-Skin faade typologies, the BGW Building
plays on the idea of the Twin-Face faade on its
South elevation. The exterior skin is comprised
of a dual layer of low-emissivity glazing that it interspersed with photovoltaic cells. Ventilators at the
bottom and middle of the glass wall draw air in and
across the trays of working areas which are then
drawn up through the atrium spaces and expelled
through openings in the roof. Effectively, the atrium
becomes the air space of the faade. Blinds and
plants - the faades internal shading devices in the airspace obviate the need for mechanical
cooling in the building - even in the summer time.
There is no air-conditioning in the building.
At night the ventilators are left open to cool the
structure and remove carbon dioxide emitted by the
plants during their nocturnal phase of their cycle
(Green, 1997). In the cooler months of the year,
a natural solar mechanism drives air through the
atria and working areas, drawing fresh air through
the roof ventilators - principally through the cylindrical thermal flue in the South atrium. On the coldest
days perimeter radiators facilitate a similar convection-driven, gyratory air flow, where the roof vents
work in reverse - expelling the stale air through the
roof (Green, 1997).
Optimum use of daylighting is used to reduce electricity consumption and the spaces are lit in such
a manner that is conducive to computer use. Multicoloured individually movable sliding glass partitions on South side of offices bordering the main
South atrium space allow each person to regulate
lighting and radiant heat into their space. These
partitions effectively become the faades second
skin.
Considerations
There are some inherent benefits that the BGW
Building takes full advantage of. The building
is government-owned and built and will not likely
change hands, or have a dramatic change in programme from office use. It benefits from being
surrounded by publicly owned land - especially with
the large open space directly South of the building
that guarantees it unfettered solar access. Because
of this, there is never any risk of a large commercial
building being developed next door that would block
off its South light and preclude its passive solar
design elements such as its heating and natural
ventilation.
Images of the buildings interior are indicative of the quality of materials used in order to create a better working space. From a view
down through one of the atrium spaces, catwalks separating floors, millwork and a glimpse upwards towards an interior skylight.
The faade and building seem to negate the problems associated with mechanically and computer
dependent faades and building systems. It relies
on basic solar principles and not intellegent building sensors that can be expensive to maintain and
repair - let alone upfront costs. It is adaptable
and therefore allows itself to respond to changing
weather conditions and time of year. However,
does the building rely too much on the user to
control its interior environment? Occupants are
directly responsible for solar gain with control over
blinds and operable windows that regulate thermal
heat gain as well as control ventilation through the
interior partitioning of their spaces and ventilators
located throughout the building. With the continual
onset of the effects of global warming, does the
building take into account the continual change in
weather occurrences such as extremely cold, sunless winters or extraordinarily hot summers? Will
the building be able to adapt using solely passive
solar principles?
The BGW Building is evidence of a long, careful
and well thought out design process. Log ID is
dependent on the interdisciplinary nature of their
firm that includes not only architects and engineers,
but a botanist, doctor, physicist and communications psychologist as well. The initial design of the
building began in 1992 with construction starting in
1994 and finishing only in 1997. Does this extra
design and engineering time pay off? According to
their calculations, the aim was to have an annual
energy requirement of no more than 67 kWh/m
(Krampen and Schempp, 1999). According to their
building performance data, they have never surUniversity of Waterloo School of Architecture
passed their target figure, and have even reached

as low as 52 kWh/m. But do the additional design
fees accrued over a more intense process along
with outside consultants make the design of the
building merit the additional upfront costs of professional design time? How much of the budget was
spent solely on the design of a four-storey rectangular box considering that it has no air conditioning
and relies solely on natural ventilation? [The final
cost of the building was 500 Euros per square
metre, or the equivalent of $77CAN (or $49US) per
square foot.] The answer will be dependent on the
overall performance data of the building collected
over the next twenty years and compared with that
of the long-term and life cycle costing of similar
buildings and relative to the rise in cost of energy.
Looking to the Future

In the end is it really just about clever construction
and architectural experimentation with spatial transparency under the guise of bioclimatic solutions?
Or are there benefits of passive solar design that
can be learnt from the BGW Building and Green
Solar Architecture? For small scale projects the
answer seems to be yes. Whether or not these
same principles can be successful at a larger scale
for commercial, privately owned projects remains to
be seen. However, one thing is certain; with all
of the additional costs for design, all of the efforts
were put forth to one sole purpose: the quality of
the working environment. Keeping in mind the cultural precept of design in Germany and understanding the ideals of Log ID make it is easier to access
the building - considering not only the quantitative,
but also the qualitative.

Building Overview
Building:
Client:
The BGW Building

Dresden branch for the staff insurance department of the German
health and welfare service
Year:
Completed in 1997
Architect:
Log ID, Principal, Dieter Schempp
Programme: Office space
Site:
Dresden, Germany in area with
large number of public buildings and
schools in near proximity with a
green space directly South
Climate:
Cold
Facade:
Unconventional Hybrid Faade with
undivided, full height inhabitable air
space (atrium)
Floor Area: 3,300m
Daylighting: Maximizes exposure with glazing
that extends the entire height of the
building along the South facade as
well as generous glazing on other
exposures
Shading:
Operable louvers in air space
directly adjacent to glass and plants
within the air space, along with movable partitions as second skin adjacent to offices to control heat gain
and glare
Adaptability: Dependent on user control
User Control: Users are directly responsible for
solar gain with control over blinds,
operable windows to control ventilation and interior partitioning of their
spaces
Ventilation: Ventilators open at the bottom and
top of the building along with operable windows on South faade to
provide fresh air - the building relies
upon basic solar principals for heating and cooling with the integration
of a solar chimney in order to draw
air across the open floor plates and
through the air cavity
Aesthetics: Four-storey rectangular box with
100% glazed South faade and
planted roof garden
Double Skin Exterior skin consists of two layers

Construction: of glazing of low-emissivity glass
with bands of silicon crystal photovoltaic cells, the air cavity incorporates circulation and sitting area with
blinds directly adjacent to the exterior glazing and plants for solar control with ventilation promoted by the
solar chimney located within the air
space, the interior skin consists of
movable partitions of coloured glass
for occupants to control radiant heat
within their spaces and glare (an
adaptation of the Twin-Face typology)
Cost:
Approximately 500 Euros/m
Bibliography
AGSN - Architectural Green Solar Network. http://www.agsn.de/
englisch/index.html
Green, Julie. 1997.
Krampen, Martin and Schempp, Dieter. Glasarchitekten : Konzepte, Bauten, Perspektiven [Glass architects : concepts, buildings, perspectives]. Ludwigsburg : Avedition, 1999.
Schittich, Christian. Glass Construction Manual. Basel; Boston:
Birkhuser, 1999.
Slessor, Catherine. 1997.
All text written by Kate Harrison. Please note that the bibliography is incomplete and will be made available as soon as
possible. All images are copy righted with photo credit pending
completion of bibliography.
Case Study Two

M1 Tectonics Fall 2001
Arch 684
Professor Terri Boake
Andre Bohren
94009885
Print Media Academy
Project Name:
Architect:
Print Media Academy

Schroder Architeckten and
Studio Architekten Bechtloff
Heidelburger
Client:
DruckmaschinenAG
Location:
Heidelburg, Germany
Type of Occupation: Office and Conference Centre
Total area of Project: 19166 m sq.
The Print Media Academy building in

Heidelberg,Germany utilizes two types of glass facade systems. Both systems are managed through a
central building control that monitors the buildings
interior,exterior and weather conditions,as well as
user variables. The first facade system type, relates to
the atrium, the second to the office and lecture and
laboratory spaces.
The atrium offers a large common space, extending to the roof, connecting the building with elevators and escalators, that extends up to the roof.
Contained with in the atrium is two large cylinders
Atrium Facade
www.journalist.heidelberg.com
image (academy-611
that contain conference spaces. The office and lecture rooms are accessed from the atrium space at each
floor by a catwalk. These rooms have floor to ceiling
glazing at both the exterior facade as well as at the
atrium side, and are divided by wall partitions from
each other.
The method in which this project is developed
generally treats each facade equally, with the exception of the atrium. This design consideration gives
the building a monolithic presence.
Cover image from Area issue 57 pg 82
Typical Floor Plan

0
10
15 M
The general orientation of the building at first

glance seems not relevant.
On further study the
atrium becomes more critical, not only in terms of

presence and circulation, but also in terms of the
environmental practice and building system management.
The atrium is located at the south and western
corner. This serves two functions, the first is symbolic since it creates an appropriate entry presence to
the street and its relation to the broader context of the
city. The second serves to aid in the building envi-
Atrium at night
www.journalist.heidelberg.com
image (academy-603)
ronmental systems maintenance.

Locating the atrium to the south west corner of
the building is beneficial, since this allows the atrium
to be be enclosed by a single skin system of glazing.
By placing the atrium away from the eastern facade,
it delays solar heat gain that would come with the
morning sun. At noon the sun would be sufficiently
high enough that solar heat gain would be minimal,
since the majority of solar heat is reflected by the glazing. The afternoon and evening solar effect would
be brief and minimal, also building occupation
would generally decrease as the day passed.
Any
solar heat gain is controlled utilizing a series of glazed strips that is operable by computer to manage the
atrium environment.
Building Section
from Area issue 57 pg 80
The glazed upswing units
Skin Str uctur e
allow for variable exterior and interior air exchange,

Tilt venting louver
that result in climate control and fresh air change.
Glass Skin
Sketch detail of Atrium Skin

not to scale
Floor /Ceiling
The office component of the building facade utiInner blind
lizes a more complex system of cross ventilated dou-
Cavity solar reflector
ble skin glazed unit. The box unit comprised of a single glass pane at the exterior side and a seal double
Sealed double glass

slideing pane
glass pane on the inner side. Between the two panes

is a 46 cm air space with a metallic adjustable blind.
Outer glazing structure
This design with a few other components offers the

user several options, that is complimented with a cen-
Outer single glass pane
tral building control that manages the general building

Venting Unit
environment.
The central building control deals almost exclusively with the maintaince of temperature control.
The solar heat gain is managed in two methods.
The first system is the cross ventilation control,
Diagram of Office Skin

not to scale
that moderates the buffer space between the outer

and inner glazing. This is done by opening sets of
upswing glass louvers to allow outside air flow to
pass through and push the heated air in the cavity
out, thus cooling the building envelope.
The second system is the mechanical aluminum
blind system that controls solar heat gain.
These
blinds roll down on the inside of the cavity and angle
Glass venting louver

according to the suns angle. The aluminum reflects

the solar heat into the box unit heating the buffer
Venting
deflector
space. The louver venting system then manages the
Glass venting
louver
cavity to minimize building heatloss and gain.
Electronic
venting arm
Sketch detail of Venting louver

not to scale
Localized user control of a the box unit, manage

only qualities of natural ventilation and lighting.
Fresh air can be gained by operating the inner
window slider. The slider allows air from the office
and cavity to exchange.
The buildings central
system then controls the rate of air flow into the

cavity space, this is done by adjusting the exterior
glass louver to harmonize building pressure and temperature. It also prevents destabilization of the building environment from sever weather conditions.
The slider also provides for maintanence access to the
Reflective Metalic blinds
inner portion of the skin.
Natural lighting is managed by the occupant,

through the use of a roll down screen. This screen is
located on the occupant side of the inner window.
The blinds are not maintained by the central system.
Site Information:
Latitude: 4927'N
Solar Movement
Spring
Longditude: 1105'E
Summer
Altitude
40.5
Azumeth 08.1
63.8
08.9
Fall
Winter
41.1
02.7
17.1
03.2
Skin Configurations
Heat ed Cavity Air
Sum m er Solar An gle
Exh austed Int er ior Air
Fr esh Ext er ior Air
Wint er So lar An gle
Fr esh Ext er ior Air
Venting Diagram
Solar Relection Diagram
Air Exchange
Diagram
The building utilizes a complex system of environmental control.
The majority of this control
requires complex programming and mechanical

devices.
The intentions to create a transparent building
with well lit spaces, is offset by the complexity in
which it is achieved. This complexity becomes more
evident once inside the building space, where the
space becomes a matrix of bolts,tubes,devices, and
plates.
The designer is obsessed with the mechanics of
the buildings environmental control. This obsession
avoids more complex architectural dialogue between
space, mass, volume and texture.
The buildings
transparency does not allow the eye to find an internal reference to focus on.
This is perhaps further
Atrium Interior
accentuated by the polished steel finish that reflects

both light and image.
Bibliography
Augusto Romano Burelli,"Palazzo di Critallo"
Area Vol 57 luglio/agosto 2001, pp. 66-83
Ana Maria Leon Crespo,"3x2: Three takes on double skins",Harvard University
http://www.gsd.harvard.edu/alcrespo/papers/64000f00/6400-1.htm
"News for the press" Heidelberg Druckmaschinen AG
http://www.journalist.heidelberg.com
search "text archive"-The company"-"print academy"
"image archive"-the company"-"print academy"
Michael Wigginton,"Glass in Architecture" Phaidon Press, London,1996.
CASE STUDY 2
4A Tectonics of the Double Skin
Arch 484
Dave Collins
96166041
Building:
Architect:
Date:
RWE Corporate Headquarters AG, Essen

Ingenhoven Overdiek und Partner
2000
The RWE building is located in Essen, the

new business capitol of Western Germany.
Primarily a low level building area, special
planning permission was given to IOK on the
basis of a landmark building for the new
German business district.
RWE AG, a group of enterprises specializing
in energy, mining, chemicals, machinery,
telecommunication and construction, needed
a new headquarters for its energy
department. This building needed to reflect
the modern energy consciousness of its
German owner, as well create a place that
both employees and visitors could work in
complete comfort.
These aims were accomplished by allowing
everyone individual control of sunlight, room
temperature and natural ventilation.
The extremely small (32m) circular plan
allows both natural ventilation and daylight to
penetrate even to the conference rooms in
the center of the floor plate. A minimum of
mechanical intervention is needed. The floor Night View
to ceiling glazing allows maximum daylight
into each of the perimeter offices, as well
creating a transparent beacon in the center of
the city. Everyone working in the tower can
enjoy the panoramic views of their city.
Of course, creating a floor-to-ceiling crystal
clear curtain wall presents some problems
with solar heat gain and glare; natural
ventilation poses difficulties maintaining the
office environment; air quality, temperature
and pressure in the tower all needed to be
addressed when designing the curtain wall.
The architect/clients desire to create a
transparent building prevented them from
using heat-reflective glass, like most
American towers. The curtain wall that was
developed was a double skin active system.
The wall is essentially a triple skin, with two Typical Plan
panes of glass on the interior surface and one
on the exterior. These are separated by a
500mm gap, to allow cleaning of the cavity.

For solar shading, aluminum louver blinds are
installed in the cavity; the second skin
protects these louvers from weather and
damage, and reflects 90% of the solar
radiation preventing it from getting into the
office behind. Of course, these blinds are
fully operable so that in the winter, the
radiation can allowed into the office. A set of
roller cloth blinds are also available to control
glare. These two shading devices can be
used together to completely control the
amount and quality of light that enters the
office.
Due do the solar radiation that collects in the
cavity, the temperature sometimes rises to
over 40 degrees. To help remove this heat,
the top and bottom of each story is fitted with
operable vents, so the air convects and takes
the heat outside.
There are some times of the year, when the Typical Office Section
heat buildup in the cavity could be used to
heat the building.
At these times, the
buildings thermal storage properties come
into play. Constructed of concrete, the slabs
and core walls store heat during the day and
radiate back into the office at night.
The intake and outtake system was
developed in the form of a fish mouth.
Firstly, the system is in complete control of air
quality. Inherent in its shape, air that is
allowed into the building is adjusted so that its
is neither too fast or too slow. This is
important to consider; air that is too fast
would blow papers around the office, create
whistling noises, or create such a force as to
make it almost impossible to open doors. Air Fish Mouth
that is too slow may not ventilate the cavity or
the building properly. As over 70% of the
annual air supply to the building is by natural
ventilation, the supply air must be constant.
By opening the windows in the offices (up to
150mm) the occupants can control wind
coming into their office. In the case of it being
to hot or cold outside, or just too windy, a
mechanical ventilation system has also been
installed but is seldom used twice an hour
installed but is seldom used twice an hour

instead of six times an hour, like in
conventional towers of a similar size.
The physical shape of the fish mouth has
other benefits as well; it has a removable
cover so that all the vents can be easily
maintained. By controlling the ventilation, it
prevents rain, noise and birds from getting
into the building; common problems in
buildings with operable windows.
With the intake of one floor being directly
above the outtake of the floor below, a
system of diagonal streaming of air was
implemented so that used air, smoke and
fire did not travel from one floor to another.
Each office on the floor plate has its fish
mouth divided into two sections, by
perforating different sections of the aluminum
cover for intake and outtake. As the air is
warmed inside the cavity, it diagonally Cavity
ascends and is exhausted through the
outtake. In between each office is a pair of
glass panels where the office partitions meet
the vertical mullions. These glass panels
assure that every office has its own individual
supply and return air, and that fire, smoke,
and sound do not travel around the perimeter
of the floor plate.
Solar Shading Configuration
Control of the interior environment of the
tower is not left completely to the occupant.
Forgetting to close windows at night, or
absentee employees not lowering their solar
shading devices might throw off the system,
as a whole. Thus, everything is controlled by
a complex computer system. Everything,
from the louvers being open or shut, windows
being open or closed, mechanical ventilation,
artificial lighting levels have a computer
controlled
override
based
on
a Diagram of Solar Shading
preprogrammed set of criteria.
All of this technological sophistication does
not come without a price tag. In Germany,
most facades cost 20-24% of the total
construction cost. The double skin faade on
the RWE building cost over 30% of the total
the RWE building cost over 30% of the total

construction cost. Although double skin
curtain walls are supposed to lower operating
costs, in the case of this building the capitol
cost may outweigh any potential savings.
Although natural ventilation is the primary
source of air in the building, because of the
few days of inclimate weather, a full
ventilation system had to be installed
anyways. If the energy savings payback
takes 100 years to achieve, given the current
lifespan of curtain walls, when the wall needs
to be replaced in 50 years, the cost would
completely destroy any savings. And one
could imagine, that any system so dependant
on moving parts (louvers), computer control,
and window maintenance, that the system
might have a catastrophic failure at some
point.
Having said that, the client / architect has
accomplished their goal, to create a symbol of
energy efficiency for the corporate image, to
place an icon on the skyline. Also, to
maximize employee comfort, and to create a
high
class
corporate
environment. Faade Configuration.
Presumably, the employees of RWE AG are Note alternating perforated metal panels
more content with their new technological
masterpiece than they would be in any
suburban campus. And then maybe, the
cost is irrelevant.
Bibliography
Till Briegleb, High-Rise RWE AG Essen
Berlin: Birkhauser Publishers, 2000.
Oesterle, Lieb, Lutz, Heusler, Double Skin Facades Integrated Planning
Munich: Prestel 2001
Chistoph Ingenhoven, Aiming at a high-rise building in which people can
really live
http://www.nsg.co.jp/spm/sm81~90/sm86_contents/sm86_e_iok_txt.html
1
A
Photo - building and highway below

Plan and exterior view
Plan
Das Dusseldorf Stadttor
Dusseldorf lies in the middle of the Ruhr

district of Germany. The ruhr district like
many industrial areas went into economic
decline with the disappearance of heavy
industry. The upgrading of the region
includes the introduction of architectural
features.
The Stadttor sits at the southern gateway to
this region. The building is located above a
major transit route into this region.
The Stadttor consists of two parallel towers
at 70 meters tall. An 50 meter atrium
separates the two towers. The top three attic
floors are continuous.
The entire building is covered with a 12mm
thick toughened glass skin. This layer of
glazing protects the occupants from the high
level of traffic noise and pollution in this
area.
Project:Das Dusseldorfer Stadttor

Architect:Petzinka, Pink und Partner
Location:Dusseldorf, Germany
50 meter high atrium
Ove Arup und Partner

Net Floor Area:30,119 sq.m.
Design: 1987-1998
Construction consultants:
Climate Temperate
Facade construction Twin face-natural ventilation through
grilles in facade and operable windows
Single storey cavity height.
Air cavity -buffer zone.
Office block
Daylighting Yes -maximum exposure, floor to ceiling
glazing.
Shading Yes-Operable blinds in air space with
photocell control and manual override.
Adaptability to various orientations No-Undifferentiated facade
User control Yes- Operable windows and shading
devices.
Ventilation Natural -operable interior windows
Atrium interior stack effect
HVAC-chilled / heated ceilings
Aesthetics Twin tower wrapped with transparent
facade
Highway below building
Office block
50 meter high atrium
Continuous attic stories
DAS DUSSELDORF STADTTOR
2
A
Photo - Facade glazing and vents
Exterior of facade- showing vents and

glazing
View of interior of atrium- looking toward

the service corridor

Ceiling air grilles behind
Fixed external glazing

Exterior vents
Building floor
Elevator shafts
Glazing support and bracket
Continuous glass facade

Design: 1987-1998
THE FACADE
The external facade is a continuous
layer of 12mm toughened fixed glazing.
The vanes in the vent assembly are
adjusted to the current wind speed
allowing the offices to be naturally
ventilated for most of the year.
Behind the vanes is a motorized valve to
control the uptake and exhaust of air
from the facade cavity.
3
C
Photo - Glazing and facade cavity
View of interior of office space
View of interior of facade cavity

Floor air grilles
Pivoting wood framed glazing
Fixed exterior glazing
Ceiling air grilles
Floor air grilles
Glazing support and bracket
Interior operable wood frame

glazing
Ceiling air grilles
Aluminum blinds in storage

Design: 1987-1998
THE FACADE CAVITY

The office spaces have an interior layer
of floor to ceiling operable glazing. This
glazing layer is vertically pivoting. The
double glazing has a u-value of 1.4. The
wood framing acts as a thermal break
between the cavity and the interior.The
glazing frames are 3 meters wide by 2.8
meters tall.
4
A
948 mm
Facade cavity
Section - Double skin envelope @ offices

Elements
Office interior
Vertical pivoting wood frame

windows
floor to ceiling
Exterior
Ceiling air grille;

vents to exterior
Mechanical vent assembly

see detail # for assembly
Exterior glazing support

bracket and rail
toughened glazing
1 Fixed exterior 12mm
Aluminum blinds in storage

position
see detail # for assembly
2 Mechanical vent assembly
Aluminum blinds in lowered

position
Floor air grille;
vents from vent assembly
Construction consultants: Ove Arup und Partner

Design: 1987-1998
The double skin facade assembly of

elements and layers;
1) Exterior single pane of toughened glazing.
Protects from traffic noise and pollution.
Prevalent in this location
2) Mechanical vent assemblies at each floor
plate. Control of air intake and exhaust.
3) Single floor facade cavity at office exterior
4) Interior operable double glazing with wood
frame. Allows the individual occupant to
control the movement of fresh air.
5
A
948 mm
Facade cavity
Section - Double skin envelope @ offices

Air movement
Office interior
Exterior

Air captured in space in front of blinds

exhausted to exterior through vent
assembly?
Internal air exhausted

through ceiling grilles
Aluminum blinds extended

solar heat gain control
Natural ventilation air supplied

through grilles on facade
Floor air grille;

Air introduced from grilles on
facade assembly

Design: 1987-1998
The facade cavity is utilized to both

exhaust excess heat and introduce fresh
air into the building.
The air space also acts as a buffer zone
to reduce heat loss in the winter.
Ceiling and floor grilles are arranged
alternately along facade so that the
exhausted heat from one floor does not
enter the upper floor.
The mechanical valve behind the facade
grilles controls the uptake and exhaust
of air from the air cavity.
Vanes in the ventilation space adjust to
the current wind speed to allow for fresh
air supply almost year round.
6
A
Section - vent assembly at building floor

Elements
Mechanical vent assembly
948 mm

Architect:Petzinka, Pink undo Partner Net Floor Area:30,119 sq.m.
Design: 1987-1998
Vertical pivoting wood frame windows

floor to ceiling
Position of ceiling air grille; alternates with

floor grille above -vents to exterior
Aluminum blinds in storage position

Blind control

Venting vanes in front of blinds
Extrusion
Motorized valve in open

position
Motorized valve in closed

position
Wind adjusted aluminum

vanes
Floor air grille;

air flow from vent assembly
Exterior glazing support
bracket
Vertical pivoting wood framed

interior glazing
The mechanical vent assembly;

At each floor plate there is this continuous
assembly of vanes air grilles and vents. This
assembly controls the air exchange from the
exterior to the interior facade cavity. The
vanes on the exterior of the assembly adjust
to the wind speed and allow for almost year
round infiltration of exterior air to provide
natural ventilation. The floor and ceiling
locations of air grilles alternates between
modules to inhibit air exchange between
upper and lower floors.The motorized valve
controls the uptake and exhaust of air from
the cavity. The interior operable glazing allows
the occupant control of natural ventilation.
The system in conjunction with a occupant
controlled chilled ceiling is said to reduce
energy consumption by 50%
The chilled ceiling is operated on ground
water cooling and a desorption process is
included.
SE2125
a light-gathering skin
Today, we have a great opportunity to improve existing building
stocks. Early curtain wall faades continuous surfaces of glass
and metal which became a ubiquitous symbol of modernity and
institutional architecture were constructed by the thousands
25-50 years ago.
existing glass is
removed
clear insulated glass

is installed in existing
curtain wall components
stainless steel bracket

and reflector assembly
12 mm thick clear
outer glass panels
These facades are reaching the end of their

operational lifetimes.
The weathering and corrosion of ferrous components, deterioration of gaskets, and darkened heat absorbing glass, are just some
of reasons for renewal. Most people are familiar with the energy
advantages of faade renovation in the realm of efficient heating
and cooling, but there exists another important and less understood reason:
summer
mode
to utilize daylight more efficiently.
existing
operable
window
The complex and variable nature of daylight makes it harder to

evaluate, both qualitatively and quantitatively. It is also more
complicated to control than electric lighting, but on the other
hand, human health and productivity have consistently been
linked to daylight.
This prototypical double skin faade system is designed to take
the place of a weathered 1950s era curtain wall.
steel connection
plate at structural
slab
Rather than wasting the materials . . .

and the embodied energy of their initial construction, the new
faade utilizes these components, and outfits them with a glass
rain screen a second skin. The rain screen keeps moisture away
from the refurbished air seal at the existing faade and provides a
further insulating barrier against the cold. In addition, an anidolic
reflector is added to the former spandrel zone of each floor.
This shaped light shelf, first developed in Switzerland, is able to
ventilated
cavity
reflect diffuse light . . .

at high degrees of efficiency compared to standard louvers and
flat light shelves. At times when there is too much direct light, this
operable reflector can rotate into a vertical position, thus covering
the anidolic aperture and, in summer months, ensuring that the
double skin faade is well ventilated to the exterior. It is even
possible that this rotation may be automated via sensors placed
strategically in the system aperture. In the winter, when there are
more overcast skies and lower temperatures, the reflectors can
remain open for longer periods.
In an urban location with a lack of available light, this system is
even more appropriate, because it can
aluminum sheet
reflector
gather light from the zenithal region

where there is not only higher luminance, but less obstruction.
This allows an increase in daylight autonomy, or the percentage of
working hours when adequate light is provided by daylight alone.
The exterior projection of the collector can be increased with
lower levels of annual light availability. Prototype anidolic reflectors have been shown to dramatically
winter
mode
interior soffit
existing
facade
conditions
increase daylight autonomy . . .

. . . deep in the room. In some situations, this type of reflector has
decreased the lighting power consumption of conventional
electric lighting by more than 60%. If a typical
office/institutional building of 30,000 square meters and a lighting energy of 50 kWh/m2 were cut by 60%, it would save about
900 Megawatt hours a year in lighting energy alone. This
amount of power is equal the yearly consumption of about 5 or
6 average houses.
This prototype is scaleable in the horizontal and vertical directions, and also would be suitable to enable natural ventilation in
tall buildings. Climate change has brought a global mandate
to
removable
maintainence
access panel
static
air
curtain
decrease building energy consumption . . .

. . . dramatically in the existing building stock. Improved daylight utilization can make a significant contribution to this cause.
Without awareness, however, we risk losing many opportunities
to enhance daylight through faade renewal instead, many
existing buildings will not be transformed, but destroyed in favor
of energy-intensive new construction.
existing facade
before retrofitting
light-gathering
facade
SE2125
existing conditions: cloudy sky
existing conditions: sunny sky
light gathering facade: cloudy sky
light gathering facade: sunny sky
retrofit
zones
reflector
width increases
as light access
decreses
REGIS#
performance
functionality
geometry
Edward Rice (SMArchS), Sin Kleindienst (SMBT)

Building Technology Program, Department of Architecture, MIT - May 2006
EPB
versie september 2011
VEA
U- en R-waarden vanaf 2012
MAXIMAAL TOELAATBARE U-WAARDEN OF MINIMAAL TE REALISEREN R-WAARDEN

Constructiedeel
1.
U max
(W/mK)
R min
(mK/W)
SCHEIDINGSCONSTRUCTIES DIE HET BESCHERMD VOLUME OMHULLEN,
met uitzondering van de scheidingsconstructies die de scheiding vormen met een aanpalend
beschermd volume
1.1. TRANSPARANTE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES,
met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3), gordijngevels (zie 1.4) en glasbouwstenen (zie 1.5)
2.2
en
Ug,max = 1.3
1.2. OPAKE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES,
met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3) en gordijngevels (zie 1.4)
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.
daken en plafonds
muren niet in contact met de grond, met uitzondering van de muren bedoeld in 1.2.4.
muren in contact met de grond
verticale en hellende scheidingsconstructies in contact met een kruipruimte of met een
kelder buiten het beschermd volume
0.27
0.32
1.2.5.
1.2.6.
vloeren in contact met de buitenomgeving

andere vloeren (vloeren op volle grond, boven een kruipruimte of boven een kelder
buiten het beschermd volume, ingegraven keldervloeren)
0.35
1.3. DEUREN EN POORTEN (met inbegrip van kader)

1.4. GORDIJNGEVELS (volgens prEN 13947)
1.5. GLASBOUWSTENEN
2.
SCHEIDINGSCONSTRUCTIES TUSSEN TWEE BESCHERMDE VOLUMES OP

AANGRENZENDE PERCELEN
3.
VOLGENDE OPAKE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES BINNEN HET BESCHERMD VOLUME

OF PALEND AAN EEN BESTAAND BESCHERMD VOLUME OP EIGEN PERCEEL,
1.3
1.2
0.35
1.3
2.2
2.2
en
Ug,max = 1.3
2.2
1.0
met uitzondering van deuren en poorten:
3.1. TUSSEN APARTE WOONEENHEDEN.

3.2. TUSSEN WOONEENHEDEN EN GEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTEN
(trappenhuis, inkomhal, gangen, ...)
3.3. TUSSEN WOONEENHEDEN EN RUIMTEN MET EEN NIET-RESIDENTILE BESTEMMING
1.0
3.4. TUSSEN RUIMTEN MET EEN INDUSTRILE BESTEMMING EN RUIMTEN MET EEN
NIET-INDUSTRILE BESTEMMING
Ten hoogste 2 % van de totale oppervlakte van alle scheidingsconstructies die het beschermde volume omhullen, zoals vermeld onder 1.1 t/m 1.5, mag afwijken van deze eisen
EPB
versie september 2011
VEA
U- en R-waarden vanaf 2014
MAXIMAAL TOELAATBARE U-WAARDEN OF MINIMAAL TE REALISEREN R-WAARDEN

Constructiedeel
1.
U max
(W/mK)
R min
(mK/W)
SCHEIDINGSCONSTRUCTIES DIE HET BESCHERMD VOLUME OMHULLEN,
met uitzondering van de scheidingsconstructies die de scheiding vormen met een aanpalend
beschermd volume
1.1. TRANSPARANTE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES,
met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3), gordijngevels (zie 1.4) en glasbouwstenen (zie 1.5)
1.8
en
Ug,max = 1.1
1.2. OPAKE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES,
met uitzondering van deuren en poorten (zie 1.3) en gordijngevels (zie 1.4)
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.
daken en plafonds
muren niet in contact met de grond, met uitzondering van de muren bedoeld in 1.2.4.
muren in contact met de grond
verticale en hellende scheidingsconstructies in contact met een kruipruimte of met een
kelder buiten het beschermd volume
0.24
0.24
1.2.5.
1.2.6.
vloeren in contact met de buitenomgeving

andere vloeren (vloeren op volle grond, boven een kruipruimte of boven een kelder
buiten het beschermd volume, ingegraven keldervloeren)
0.30
1.3. DEUREN EN POORTEN (met inbegrip van kader)

1.4. GORDIJNGEVELS (volgens prEN 13947)
1.5. GLASBOUWSTENEN
2.
SCHEIDINGSCONSTRUCTIES TUSSEN TWEE BESCHERMDE VOLUMES OP

AANGRENZENDE PERCELEN
3.
VOLGENDE OPAKE SCHEIDINGSCONSTRUCTIES BINNEN HET BESCHERMD VOLUME

OF PALEND AAN EEN BESTAAND BESCHERMD VOLUME OP EIGEN PERCEEL,
1.5
1.4
0.30
1.75
2.0
2.0
en
Ug,max = 1.1
2.0
1.0
met uitzondering van deuren en poorten:
3.1. TUSSEN APARTE WOONEENHEDEN.

3.2. TUSSEN WOONEENHEDEN EN GEMEENSCHAPPELIJKE RUIMTEN
(trappenhuis, inkomhal, gangen, ...)
3.3. TUSSEN WOONEENHEDEN EN RUIMTEN MET EEN NIET-RESIDENTILE BESTEMMING
1.0
3.4. TUSSEN RUIMTEN MET EEN INDUSTRILE BESTEMMING EN RUIMTEN MET EEN
NIET-INDUSTRILE BESTEMMING
Ten hoogste 2 % van de totale oppervlakte van alle scheidingsconstructies die het beschermde volume omhullen, zoals vermeld onder 1.1 t/m 1.5, mag afwijken van deze eisen
FICHE EUROCODE
EN 1991-1-4
Eurocode 1 : Belastingen op constructies
Deel 1-4 : Algemene belastingen Windbelasting

FR : Eurocode 1 : Actions sur les structures - Partie 1-4 : Actions gnrales Actions du vent
NL : Eurocode 1 : Belastingen op constructies - Deel 1-4 : Algemene belastingen Windbelasting
Inleiding en algemeen kader

De Eurocode 1 bepaalt hoe de krachten moeten worden berekend bij de berekening van een
constructie, onderhevig aan verschillende soorten belastingen en voor bepaalde bijzondere
constructies (bruggen, silo's, ).
Deel 1 (EN 1991-1) is op zijn beurt onderverdeeld in een aantal deelrubrieken, waarin de krachten
worden bepaald die het gevolg zijn van verschillende lasten (wind, sneeuw, thermische
belastingen, ).
Onderdeel 1991-1-4 bepaalt de belastingen te wijten aan wind en de methode om ze te berekenen.
Samenvatting van de inhoud

Deze Eurocode bestaat uit 8 secties en 6 bijlagen.
Na het afbakenen van het toepassingsdomein (Sectie 1 Algemeen), worden de verschillende ontwerpsituaties
samengevat in Sectie 2. De Sectie 3 geeft op n blad de modellering van de windbelastingen weer. Er wordt
onder andere uitgelegd dat de berekende belastingen karakteristieke waarden zijn voor een terugkeerperiode
van 50 jaar.
De berekening van de windbelasting begint vanaf Sectie 4 die gaat over de windsnelheid en stuwdruk. Die
laatste is de windbelasting voor een gegeven hoogte en gebied. Die moet dus in balans gehouden worden door
de lokale effecten die eigen zijn aan de morfologie van het gebouw.
De berekeningswijze voor de windbelastingen voor de verschillende situaties, voor de dynamische puntbelasting
en voor de druk- en krachtcofficinten worden uitvoerig beschreven in Sectie 5.
Sectie 6 geeft vervolgens de rekenregels om de bouwwerkfactor cscd te bepalen, die rekening houden met het
effect op de windbelasting van enerzijds de afwezigheid van gelijktijdigheid van de puntbelastingen aan het
oppervlak van het gebouw (cs) en, anderzijds, trillingen van de structuur veroorzaakt door de turbulentie (cd).
Deze sectie verwijst naar bijlagen B en C voor twee gedetailleerde methoden en naar bijlage D voor een reeks
van klassieke waarden van deze cofficint.
De druk- en krachtcofficinten worden bepaald in de Sectie 7. Deze cofficinten bestaan uit vier types: de
drukcofficinten aan binnen- en buitenkant die van toepassing zijn op gesloten gebouwen, de netto
drukcofficinten voor daken en gesoleerde muren, de wrijvingscofficint voor het bepalen van de belasting
evenwijdig aan de blootgestelde oppervlakten et de drukcofficint die van toepassing is voor kleinere elementen
(borden, omheining, vlaggen enz.)
Tenslotte laat Sectie 8 toe de windbelasting op bruggen te bepalen.
Bijlage A (informatief) geeft alle terreineffecten op de windbelasting weer.
Bijlage B (informatief) geeft een eerste procedure weer ter bepaling van de structurele cofficint cscd
Bijlage C (informatief) geeft een tweede procedure weer ter bepaling van de structurele cofficint cscd
Bijlage D (informatief) geeft cscd waarden weer voor allerlei gebouwtypes
Bijlage E (informatief) laat toe de invloed te bepalen van de wervelvorming en aero-elastische instabiliteiten.
Bijlage F (informatief) laat toe de dynamische eigenschapen van de constructies te bepalen: eigen frequentie,
modale vervorming,
ANB :
Bijlagen A, B, E en F worden normatief voor Belgi. Bijlage D blijft informatief en bijlage C is niet van
toepassing in Belgi.
Voor EN :
Voor ANB :
NBN
WTCB
Indicatief NBN
NBN EN 1991-1-4:2005
NBN EN 1991-1-4-ANB:2010
Verkoop Dienst
Gauthier Zarmati
02/783.01.12
02/655.77.11
Taal
en, fr
fr, nl
Prijs
125
55
verkoop@nbn.be
antenne.eurocodes@bbri.be
Aantal blz.
151
59
www.nbn.be
www.normen.be
Berekening van de windbelasting

De windkracht op een gebouw (Fw) wordt over het algemeen berekend aan de hand van de vergelijking:
( )
cp is een drukcofficint die afhangt van het type van het onderzochte bouwwerk. Voor een alleenstaand bouwwerk,
gaat het om een cp,net, voor een gesloten gebouw : (cpe - cpi), voor kleine structuren : de krachtcofficint cf, enz. Deze
cofficinten staan in de tabellen van Sectie 7 van de Eurocode.
De extreme stuwdruk qp(z) hangt af van een groot aantal parameters: de referentiehoogte (z), de ruwheidscategorie
van het terrein, de in acht genomen terugkeerperiode, de orografie van het terrein, de in acht genomen windrichting,
enz.
De referentieoppervlakte (Aref) is de oppervlakte die overeenkomt met een bepaalde cp. Deze oppervlakte mag niet
verward worden met de belaste oppervlakte (A) die gebruikt wordt om cpe te bepalen op basis van cpe,1 en cpe,10. Deze
laatste is de aan de wind blootgestelde oppervlakte die leidt tot de belasting van het te dimensioneren element.
Bijvoorbeeld A voor een dakpan is de tussenafstand van de steunen vermenigvuldigd met de afstand tussen de
dakpannen.
De bouwwerkfactor cscd mag in de volgende situaties gelijk gesteld worden aan 1:
a) gebouwen waarvan de hoogte minder is dan 15 m ;
b) gevel- en dakelementen waarvan de eigen frequentie hoger is dan 5 Hz ;
c) skeletbouw met scheidingwanden waarvan de hoogte minder is dan 100m en dan 4 maal de opgemeten lengte in
de windrichting ;
d) Schouwen met transversale ronde secties waarvan de hoogte kleiner is dan 60 m en dan 6,5 keer de diameter
In andere gevallen moet de structurele cofficint bepaald worden volgens 6.3 of bijlage D van de Eurocode.
Bepaling van de categorie van het terrein
15
Eurocode voorziet 5 ruwheidscategorien voor terreinen geklasseerd van de strengste naar de minst strenge:
0 Zee of kustzone blootgesteld aan de zeewind
I Meren of platte, horizontale zone met verwaarloosbare vegetatie en vrij van alle obstakels
II Zone met lage vegetatie zoals gras, met of zonder enkele, gesoleerde obstakels (bomen, gebouwen) die
minstens 20 keer hun hoogte van elkaar gescheiden zijn
III Zone met een gelijkmatige begroeiing of met gebouwen, of met gesoleerde obstakels die maximaal 20 keer hun
hoogte van elkaar gescheiden zijn (bijvoorbeeld dorpen, bebouwde kom, bebost gebied)Vent
Wind
IV Zone waarvan minimaal 15 % van de oppervlakte bedekt is met
45
15
gebouwen waarvan de gemiddelde hoogte hoger is dan 15 m.
30
45
Vent
Wind
45
De te gebruiken terreincategorie is de minst gunstige categorie die meer dan

10% uitmaakt van een hoeksector van 30 (blauw gestreept) binnen de
hoeksector van 45 rond de loodrechte lijn van de te beschouwen gevel of
rond de bissectie van de beschouwen hoek (zie fig.1).
De te beschouwen afstand x hangt af van de hoogte van het gebouw :
Hoogte (m)
8
10
15
25
50
75
100
200
Figuur 1 - De in acht te
nemen hoeksectie
x (m)
300
360
590
1100 2500 4100 5800 13000
1
1530 5
45
Extreme stuwdruk
De extreme stuwdruk kan met de volgende vergelijking berekend worden:
( )
( ))
( )
waar :
(
( )
( )
( )
(
( )
( )
( )
Nota: als z kleiner is dan zmin dan moet men in de berekening zmin gebruiken.
Terugkeerperiode (jaar)
cprob
Afkomstige
windrichting
cdir
10
20
50
100
200
0,75
0,78
0,85
0,90
0,85
1,00
1,04
1,08
45
56,25
120
150
0,90
0,85
90
Oost
0,85
0,90
0,95
0
22,5 37,75
Noord
1,00
1,00
0,95
Categ.
180
Zuid
1,00
270
West
1,00
0
I
II
III
IV
z0
[m]
0,003
0,01
0,05
0,3
1
zmin
[m]
1
1
2
5
10
Tijdelijk project van minder dan 1 jaar: neem de minst gunstige maand over de ganse duur van het project:
Maand
Jan.
Feb. Maart April
Mei
Juni
Juli
Aug. Sep.
Okt. Nov. Dec.
cseason
1,00
0,92
0,92
0,85
0,77
0,69
0,69
0,69
0,69
0,77
0,85
0,92
Voor alle project die langer dan een jaar duren, is cseason gelijk aan 1.
De orografiefactor co(z) wordt 1 indien de gemiddelde helling van het terrein kleiner is dan 5%. In andere gevallen
moet de factor bepaald worden volgens bijlage A.3 van de Eurocode
NBN
WTCB
Verkoop Dienst
Gauthier Zarmati
02/738.01.12
02/655.77.11
verkoop@nbn.be
www.nbn.be
www.normen.be
APRIL
2012
Eurocode 1 : Actions on structures
Part 1-5 : General actions Thermal actions

FR: Eurocode 1 : Actions sur les structures - Partie 1-5 : Actions gnrales Actions
thermiques
NL: Eurocode 1 : Belastingen op constructies - Deel 1-5 : Algemene belastingen
Thermische belasting
Inleiding en algemeen kader
Eurocode 1 definieert de berekeningswijze van de in beschouwing te nemen belastingen, door
invloed van verschillende types van belastingen en voor sommige speciale gebouwen (bruggen,
silos,), tijdens de berekening van een structuur. Het eerste deel (EN 1991-1), waarin de in
beschouwing te nemen belastingen zijn gedefinieerd voor verschillende types acties (wind, sneeuw,
thermische acties,), is zelf verdeeld in verschillende onderdelen.
Het volume EN 1991-1-5 geeft grondslagen en regels voor de berekening van de thermische
belastingen op gebouwen, bruggen en andere constructies inbegrepen hun constructieve elementen.
Grondslagen nodig voor de bekleding en andere uitrustingen van gebouwen worden eveneens
geleverd.
Samenvatting van de inhoud

Deze Eurocode is samengesteld uit zeven secties en vier bijlagen:
Sectie 1 Algemeen : Toepassingsdomeinen, normatieve referenties, symbolen
Sectie 2 Classificatie van de belastingen: Variabele en onrechtstreekse belasting; terugkeerperiode van 50 jaar
Sectie 3 Ontwerpsituaties : Verificatie voor elke situatie van het betrokken project, zie EN 1990.
Sectie 4 Voorstelling van de belastingen: Beschrijving van de temperatuursverdeling.
Sectie 5 Temperatuursveranderingen in gebouwen : Bepaling van de temperaturen en temperatuurprofielen te
gebruiken voor gebouwen
Sectie 6 Temperatuurveranderingen in bruggen : Bepaling van de temperaturen, temperatuurprofielen en
temperatuurverschillen te gebruiken voor bruggen
Sectie 7 Temperatuursveranderingen in industrile schoorstenen, pijplijnen, silos : Bepaling van de
temperaturen in industrile gebouwen die blootgesteld zijn aan vloeistoffen/gassen met verschillende
temperaturen.
Bijlage A (normatief) Isothermen voor nationale minimum en maximum luchttemperaturen in de schaduw:
Minimale en maximale temperaturen en regels rekening houdende met een terugkeerperiode
verschillend van 50 jaar.
Bijlage B (normatief) Temperatuurverschillen voor verschillende diktes van bekleding : Tabellen die de te
gebruiken waarden weergeven voor het dimensioneren van een brug.
Bijlage C (informatief) Lineaire uitzettingscofficinten: Cofficinten van de meest gebruikelijke materialen.
Bijlage D (informatief) Temperatuurprofielen in gebouwen en andere bouwwerken : Formules voor het bepalen
van de temperatuurverdeling in een materiaal dat op de zijvlakken blootgesteld is aan verschillende
temperaturen.
Verso : Thermische acties op gebouwen

ANB
FICHE EUROCODE
EN 1991-1-5
Bijlage C wordt normatief in Belgi.

Bijlage D blijft informatief in Belgi
Voor EN :
Voor ANB :
NBN
WTCB
Indicatief NBN
Taal
NBN EN 1991-1-5:2004 en, fr, nl
NBN EN 1991-1-5-ANB fr, nl
J-M. Vandewauwer
Gauthier Zarmati
02/783.01.12
02/655.77.11
Prijs
58
37
normes.belges@nbn.be
Aantal blz.
39
17
www.nbn.be
www.normen.be
De thermische belasting worden gespecifieerd door de volgende drie fundamentele grootheden te

gebruiken :
Tu = T - T0 : verschil tussen de gemiddelde temperatuur van een element (T) en zijn oorspronkelijke
temperatuur (T0) ;
TM : lineaire temperatuurverschil tussen Tin en Tout, multi-lineaire variatie in aanwezigheid van meerdere
materialen, zie Bijlage D ;
Tp : temperatuurverschil tussen verschillende elementen van een zelfde structuur.
De binnentemperatuur Tin is 20C in de zomer en 25C in de winter voor lokalen met een normale
temperatuurregeling, behalve indien anders vermeld voor het specifiek project. Voor lokalen waarvoor
een normale temperatuurregeling niet verzekerd is, moeten meer extreme temperatuuromstandigheden
beschouwd worden, bijvoorbeeld Tin = 0 C (winter) et Tin = 35 C (zomer). Voor andere lokalen
(bijvoorbeeld koelkamer), wordt de temperatuur bepaald volgens de specifieke voorwaarden van het
individueel project.
Bovengrondse buitentemperatuur Tout, :
Seizoen
Zomer
Significante factor
Relatief
absorptievermogen
afhankelijk van de
kleur van het
oppervlak
Tmax
Orintering S-E* en
horizontale
oppervlakken
Tmax + 18C
Tmax + 2C
Tmax + 30C
Tmax + 4C
Tmax + 42C
Orintering N-E*
0,5 licht oppervlak

0,7 licht gekleurd
oppervlak
0,9 donker oppervlak
Tmin
Winter
* Interpolatie volgens de hoekrichting voor de andere orinteringen.
Ondergrondse buitentemperatuur Tout:
Seizoen
Minder dan 1 m onder de grond
Zomer
8C
Winter
-5C
Tmin en Tmax kunnen in Belgi vastgelegd worden
op respectievelijk -21C en +38C of afgelezen
worden van de onderstaande kaarten voor lokale
waarden*.
EN 1991-1-5 ANB
Thermische acties op gebouwen
Tmin
Meer dan 1 m onder de grond

5C
-3C
Tmax
Tmin
Tmin
houdt
geen rekening met
de
afkoeling
door
nachtelijke straling. Voor
structurele elementen met een
beperkte thermische inertie moet
de temperatuur Tmin verminderd
worden met 8C.
* De hier getoonde kaarten zijn veilige
interpretaties van in de ANB gepubliceerde
KMI-kaarten.
NBN
WTCB
J-M. Vandewauwer
Gauthier Zarmati
02/783.01.12
02/655.77.11
normes.belges@nbn.be
www.nbn.be
www.normen.be
DECEMBER
2010

Dubbele Gevels Bij Kantoorgebouwen. Ontwikkelen Van Een Ontwerptool

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dubbele Gevels Bij Kantoorgebouwen. Ontwikkelen Van Een Ontwerptool

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Dubbele gevels bij kantoorgebouwen

Ontwikkelen van een ontwerptool

Dubbele gevels bij kantoorgebouwen

Voor kantoorgebouwen in Europa hebben de werknemers het recht om in daglicht te kunnen

Maar de lamellen kunnen ook zo ontworpen worden dat ze

Deze systemen zijn vooral zinvol bij een

Hoe hoger het gebouw, hoe sterker de draaiende

zone met zware

AN,K =( A0,i)x1.04n ,waarbijdemachtngelijkisaanhetaantaljarenwaaroverdeinvestering

a) De primaire draagstructuur bevindt

c) De primaire draagstructuur bevindt

Bij een standaard kantoorgebouw zou

mechanisch geventileerd moeten worden omdat natuurlijke luchtstromen in grote volumes

Figuur 38: het verschil in

De zonwering deelt in neergelaten toestand de spouw schijnbaar in 2

Tijdens de ontwerp en planningsfase is waakzaamheid geboden wat betreft de toleranties van de

een levendige uitstraling bekomen

Meer info kan teruggevonden worden op volgende

Const. Consult:Aronsohn raadgevende

Aesthetics Total transparency

Daylighting Yes- maximum exposure, floor to ceiling

View from ground plane showing elevated main body of

Project: ING Headquarters, Amsterdam

Aerial view of model

Layout -space and form

Plan of lower levels

Section through computer model

Project: ING Headquarters, Amsterdam

Const. Consult:Aronsohn raadgevende

The open nature of the plan contributes

Spaces and section

Building cross section

Diagram -Air & Heat flow

Const. Consult:Aronsohn raadgevende

Project: ING Headquarters, Amsterdam

Exterior view of double skin

Const. Consult:Aronsohn raadgevende

" The transparent facade conceals another glass cladding separated by an

Project: ING Headquarters, Amsterdam

Perspective of windowsmodel view

Double facade components

Const. Consult:Aronsohn raadgevende

Project: ING Headquarters, Amsterdam

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

The BGW Building

Dresden, Germany, Log ID, 1997

University of Waterloo School of Architecture

Grnkultur and Green Solar Architecture

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

Fifth Floor Roof Garden

Second, Third, Fourth Floor

University of Waterloo School of Architecture

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

University of Waterloo School of Architecture

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

Images of the atrium space

University of Waterloo School of Architecture

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

University of Waterloo School of Architecture

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN

passed their target figure, and have even reached

Looking to the Future

THE TECTONICS OF THE ENVIRONMENTAL SKIN