PROJEKT

ARTI KINEZ

PUNOI : Sadrita

Ullini

Kina ka nj histori dhe nj tradite kulturore mijvjeare, por ajo mbeti pr nj kohe te gjate e izoluar
nga pjesa tjetr e botes. Shembulli me I dukshm i ksaj ndarjeje sht Muri I madh Kinez, nj nga
ndrtimet mbrojtse me te mdha ne te gjith historin njerzore. Kjo shkputje nisi te ndryshonte qe prej
mesjets, ku marrdhniet e saj me Perndimin filluan te japin frytet e para.
Arti tradicional kinez sht i lidhur kryesisht me perandort. Thuajse te gjith artistet dhe arkitektet
profesioniste ishin nn puns shtetror ne shrbim te tyre, te ndikuar trsisht nga stili i oborrit. Kalimi I
pushtetit nga njra dinasti ne tjetrn ndiki mjaft ne zhvillimin e artit kinez, ndaj edhe sot, pr te dalluar
fazat e ksaj prodhimtarie artistike, ato emrtohen me emrin e dinastive ne te cilat u krijuan. Por, prtej
dallimeve midis periudhave te ndryshme, arti kinez ka tiparet e tij karakteristike, qe e bjn te dallueshm
dhe mjaft origjinal. Finesa, prkushtimi, delikatesa dhe persosmeria teknike jan tipare dalluese te artit
kinez.
Kto tipare gjenden kudo : ne pikture, ne skulpture dhe ne arkitekture. Kultura kineze filloi te ndikonte ne
Evrope qe ne mesin e shekullit XVII dhe me vone u kthye ne mode.Pasioni pr Orientin u shfaq sidomos
ne zbukurimin e mjediseve te brendshme, ne admirimin e vazove te porcelanit, mobiliet, tapetet dhe, ne
prgjithsi, ne te gjith ornamentikn kineze.
Arkitektura kineze shfaqet ne forma dhe materiale te ndryshme qe prbehet si nga ndrtimet civilie, ashtu
edhe nga ato fetare. Ndrtimet shoqrohen me zbukurime te shumta dhe te muara ne pikture dhe
skulpture. Dshmit me te rndsishme jan pallatet perandorike dhe monumentet funebre te njerzve te
pushtetshm. Forma me e njohur e arkitekturs kineze sht pagoda, nj kull disakatshe e zbukuruar
me shume korniza e tarraca.

Piktura edhe skulptura kineze

Piktura u adhurua me shume se do gj tjetr prej evropianeve. Ajo qe ata vlersonin se teprmi ishte
liria e vendosjes se figurave ne siperfaqe, eleganca dhe thjeshtsia e linjave, virtuoziteti I shenja grafike,
thjeshtsia e ngjyrave etj. Zgjedhjet origjinale te kompozimit ne pikturn kineze e nxiten mjaft fantazin
e artisteve Evropian. Teknika 2-permasore e saj, mbizotrimi i penelit si mjet kryesor, prdorimi i
materialeve jo te zakonshme pr pikturn, si tekstilet e ndryshme, i frymzuan shume artistet evropian.
Te msuar me nj mbingarkese shenjash, ngjyrash dhe formash dhe sidomos te perpire nga dshira pr
imitimin treparesor te realitetit. Dalngadal piktura fitoi rolin kryesor ne artin kinez.
Veprat me interesante u realizuan ne copa mndafshi apo letre, me ngjyra transparente, te lehta e
delikate, me silueta te zeza qe prcaktonin qarte format. Piktura te tjera trajtojn peizazhet, duke shnuar
nisjen e nj rruge te gjate dhe te larmishte te ksaj gjinie.
Peizazhet realizohen me pak elemente, si simbole te asaj ka paraqet dhe ndodh shume rralle qe at at
paraqesin natyrn me te gjitha detajet. Skulptura kineze prmban nj prodhimtari te pafundme statujesh
dhe statuetash, te realizuara me mjaft mjeshtri. Materialet e prdorura jan te ndryshme ku me te
rndsishmet jan : porcelain, fidishi metale te tjera.

Nj vazo e rrall blu dhe e bardhe, "nj vazo pallati" nga periudha Chenghua (1465-87).
sht nj prej pjesve m t rndsishme t porcelanit Ming Bhet fjal pr t ashtuquajturn 'vazo
pallati', e dekoruar me lule nga brenda dhe jasht. Vjen nga periudha Chenghua e cila shnon edhe
kulmin e prpunimit t materialit dhe tekniks n poarit perandorake n Jingdezhen
Vazoja ishte nj nga tre vazot e pallatit t periudhs Chenghua, pjes e koleksionit t Baronit t Dyt
t Headley, nj nga koleksionuesit m t rndsishm t artit kinez.
sht nj nga pamjet m t hershme t artit kinez. Pjesa m e rafinuar e artit. E prodhuar me nj
teknik t rrall t prbr nga disa shtresa tepr t rafinuara. E punuar me kt teknik, objekti t
lejon t shikosh detaje t jashtzakonshme
shum produktet e porcelanit t prodhuara nga krahinat e ndryshme t Kins, porcelani i prodhuar
nga Jingdezheni sht m i njohuri dhe me cilsin m t mir.

Nj nga aspektet m mjeshtrore n traditn kineze sht arti i porcelanit (nj material i veant i
qeramiks). Kinezt ishin specialist t zot t qeramiks. Shpikur gjat Dinastis Sui (581-618 para
ers son, por ndoshta edhe m hert) dhe perfeksionuar gjat Dinastis Tang (618-906), porcelani
kinez u mua n t gjith botn. Disa punime t kallajit me xham dhe qeramik ishin t mbyllura me
dekorime ose zbukurime (me rrath t thjeshta, ose me nj fjal t gdhendur) n ngjyr blu; ky lloj
artikulli mendohet t jet inspirimi i par pr porcelanin bardh e blu t Kins.
Vazot, t cilat gati ishin pjekur, lyheshin me solucion metalik dhe m pas u bhej nj ripjekjeje me
zjarr t leht, nga dilte nj model i shndritshm metalik me ngjyr gri, jeshile apo t kuqe, q e
transformonte vazon n nj vazo prej ari. Kjo teknik sht transmetuar n t gjitha pjest e
civilizuara t Europs, t Afriks s Veriut dhe n Azi. N prgjithsi shihej ndikimi i porcelanit t
bardh dhe blu kinez, por poet pikturoheshin me modele tipike turke me lule n ngjyr bruzi (gur t
muar t gjelbr, t purpurt, kafe dhe t zinj.
Edhe ktu, prodhimi i porcelanit shumngjyrsh dhe me shklqim vazhdoi edhe n shekullin XVIII.
N vitin 1708 fizikani gjerman Ehrenfried Tschirnhausen shpiku porcelanin europian, duke i dhn
kshtu fund monopolit kinez. Fotoja e msiprme sht nj tas aj me lustr t zez, ku sht
modeluar nj flet q i prket periudhs s Dinastis Sung (1127-1279).

Muri i Madh Kinez, i konsideruar si nj nga t 7 mrekullit botrore sht vepra m e madhe e
mbrojtjes ushtarake e kohve t lashta t Kins, q u ndrtua n nj koh shum t gjat. Ky mur
madhshtor gjarbron mbi 7 mij kilometra n hartn e Kins. N vitin 1987 Muri i Madh Kinez u prfshi n
listn e trashgimive botrore. Ndrtimi i Murit t Madh filloi q n shekullin e 9-t para ers son, kur
pushteti i pjess qendrore t Kins i lidhn me mure postrojat dhe kshtjellat pr tu mbrojtur nga sulmet
e kombsive veriore. N periudhn e pranvers dhe vjeshts dhe t mbretrive ndrluftuese t Kins s
lasht, mbrett rivalizonin, luftrat vazhdonin pa pushim, mbretrit e mdha ndrtuan mure n malet
kufitare pr tu mbrojtur nga sulmet e njera tjetrs. N vitin 221, pasi perandori Qin Shi Huang e bashkoi
Kinn, i lidhi t gjith muret e ndrtuara nga mbretri t ndryshme, duke krijuar nj mur t madh n kufirin
verior, pr tu nbrojtur nga sulmet e kalorsve shtegtar t steps mongole t veriut, athere Muri i Madh
ishte 5 mij kilometra. N dinastin Han pas dinastis Qin, Muri i Madh ka arritur n mbi 10 mij
kilometra. Gjat historis mbi 2 mij vjeare, sunduesit e periudhave t ndryshme t Kins ndrtuan n
sektor t ndryshm Murin e Madh, gjatsia e tyre e marr s bashku i kaloi t 50 mij kilometrat, kjo gjatsi
mund ta rrethoj mbi nj her rruzullin toksor.Muri i Madh Kinez do t thot Muri i ndrtuar n dinasitn
Ming (vitet 1368-1644), i cili fillon n perndim nga gryka Jiayu i provincs Gansu n pjesn perndimore t
Kins dhe prfundon n lindje, buz lumit Yalujiang t provincs Liaoning t Kins veri-lindore, duke kaluar
npr 9 provinca, qytete dhe rajone autonome, ky Mur i Madh sht 7300 kilometra i gjat. Si nj vepr
mbrojtse Muri i Madh sht ndrtuar n shpatet e maleve, n nj reliev shum t ndrlikuar gjeografike, duke
kaluar npr shkrettira, stepa, moalishte etj., ndrtuesit e ndrtuan me konstruksione t ndryshme sipas
relievit vendas, duke treguar muenurin dhe talentin e pakrahasueshm t paraardhsve t kombit kinez.Muri
i Madh gjarpron n kurrizin e maleve, posht Murit jan shkmbinj t thepisur. N kushtet luftarake t kohve
t lashta ishte i pamundur sulmimi i qyteteve rrz Murit t Madh pa u mbshtetur tek asgj. Muri i Madh u
ndrtua me tulla kolosale dhe pllaka guri, ai sht rreth 10 metra i lart dhe 4 deri 5 metra i gjer, kshtu ishte
shum i prshtatshm pr manovrimin e reparteve ushtarake, pr transportimin e drithrave, municioneve etj. n
rast lufte. N ann e bredshme t murit ka porta e shkall t gurta pr t ngjitur dhe zbritur, ka depo t armve,
drithrave dhe pika t pushimit t ushtarve, kur sulmonin armiqt, mund t ndizeshin flak pr t prhapur
lajmin n mbar vendin.Sot nuk ka ekzistuar m funksioni konkret i Murit t Madh si nj objekt ushtarak, por
bukuria e tij e veant arkitekturale sht mahnitse. Muri i Madh sht i bukur, madhshtor, i fort dhe i
hapur. Nga larg ai duket si nj dragua i madh q fluturon mbi kurrizin e maleve, duke qartsuar male t larta
dhe t ulta, kurse nga afr, Muri i Madh, kullat, bashk me relievin prreth formojn nj piktur magjike me
forc t madhe artistike.Muri i Madh ka rnssi shum t madhe kulturoro-historike dhe vler turistike. N
Kin thuhet se ata q nuk kan qen n Murin e Madh, nuk jan burra, si turistt kinez ashtu edhe t huaj,
duke prfshir ktu edhe lidert e vendeve t tjera q kan qen pr vizit n Kin, e konsiderojn ngjitjen n
Murin e Masdh si nder t madh. Sektort e njohur dhe t ruajtur mir t Murit t Madh, si Badaling, Simatai,
Mutianyu, Shanhaiguan i mbiquajtur gryk e par e Kins n lindje t murit, si dhe Jiayuguan n perndim t
tij n provincn Gansu etj. jan pika t njohura turistike, ku vijn pandrprer vizitort . bukuria e tij
madhshtore dhe forca e tij trhiqse jan simbol i trashgimis s gjakut t kombit kinez dhe i fryms
kombtare. N vitin 1987, Muri i Madh u prfshi n radht e trashgimeve botrore si simbol i kombit
kinez.

Gjat periudhs s dinastis Yuan (1206-1368), Kina ishte nj perandori e fuqishme ushtarake me territor
shum t gjer, e krijuar nga sundimtart mongol, por ajo nuk mori zhvillim t shpejt ekonomik dhe
kulturor, edhe arkitektura kineze kishte mbetur n nj gjendje falimentimi dhe pjesa m e madhe e ndrtesave
t athershme ishin t thjeshta dhe t trasha. Kryeqyteti i dinastis Yuan, Dadu (sot pjesa veriore e Pekinit),
pati prpjestime t mdha. Prpjestimet e kryeqytetit Pekin t dinastive Ming dhe Qing ishin krijuar po n
at periudh. Kodra Vansui n liqenin Tajye t dinasstis Yuan (sot ishulli Qundao n parkun Beihai t
Pekinit) gjithashtu ka qen vend piktoresk gjat dinastis Yuan.
Meqense sundimtart e dinastis Yuan besonin n fe, veanrisht besonin budizmin tibetian (i quajtur edhe
si lamaizmi), ndrtimi i objekteve fetare n at periudh mori nj zhvillim jashtzakonisht t madh. Marrim pr
shmbull pagodn n tempullin Miaoying n Pekin. Ajo sht nj pagod lamaiste, e projektuar nga nj
mjeshtr nepalez.

Parqet n Suzhou:
Parqet klasike t qytetit Suzhou, q n vitin 1997 u prfshin n Listn e emrave t trashgimive botrore,
mishrojn n mnyr t theksuar veorit artistike t arkitekturs kineze t ndrtimit t parqeve. Historia e
parqeve t Suzhout arrin n 2000 vjet dhe sot jan ruajtur m se 10 parqe t njohura prej tyre. Shumica e
parqeve t Suzhout nuk zn siprfaqe t madhe dhe jan ndrtuar duke u aplikuar metodat artistike t
ndryshimit t shablloneve. Ato zbukurohen me kodra artificiale dhe dru, me ujra dhe ura, me lule dhe barra,
me tenda, hauza dhe zogj, ashtu si prshkruhen n veprat poetike t dinastive Tang dhe Song. T gjitha kto,
q jan n nj hapsir t vogl, bjn efekt t mir artistik. Ndr kto parqe t famshme jan tenda Canglang,
korije me luan, parku Zhuozheng, parku Liu e t tjera.

(Parku n Suzhou )
Parku Juanming-juan:
Parku Juanming-Juan n Pekin, q sht parku m i njohur perandorak n Kin dhe q u quajt si park
universal, ka prqendruar n nj t tr artet e parqeve t stileve t ndryshme t t gjitha krahinave t Kins
dhe ka marr pjesrisht edhe stilin e arkitekturs perndimore. Ndrtesat n parkun Juanming-juan kan qen
t mrekullueshme dhe shum interesante. Parku Juanming-juan jo vetm ishte parku m i shklqyeshm me
pallate n Kinn e asaj kohe, por ai u njoh edhe n Evrop dhe ushtroi nj ndikim mbi zhvillimin e ndrtimit t
parqeve natyrore n Evrop n shekullin e 18-t. Ky park kaq i bukur u dogj n vitin 1860 nga trupat aleate
anglo-franceze, q ndrmorn agresion kundr Kins.

( Parku Juanming-juan )