Professional Documents
Culture Documents
Poradnik Gender
Poradnik Gender
SPIS STRECI:
Wstp
Konsekwencje stereotypw pciowych
Zrozumie pe
Puapka przekazw
Edukacja wraliwa na pe od przedszkola? To za wczenie! Kontrowersje
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego a rwno ze wzgldu na pe
Edukacja przedszkolna zapobieganie stereotypom. Co moesz zrobi, eby nie
powiela stereotypw pciowych
Scenariusze zaj
Sowniczek
Bibliografia
rest, no group is best!/That's weird, being boys and girls doesn't matter here!/I disagree! Sexism is silly
to me!
2
Wstp
WSZYSTKIEGO, CO NAPRAWD TRZEBA WIEDZIE o tym, jak y, co robi i jak
postpowa, nauczyem si w przedszkolu. Mdro nie znajdowaa si na szczycie
wiedzy zdobytej w szkole redniej, ale w piaskownicy niedzielnej szkki. Tam si
nauczyem, e trzeba:
Dzieli wszystko,
Postpowa uczciwie,
Nie bi innych,
Odkada na miejsce kad znalezion rzecz
Sprzta po sobie,
Nie bra, co do mnie nie naley,
Powiedzie przepraszam, jeli si kogo urazio,
My rce przed jedzeniem,
Spuszcza wod,
Je ciepe malane bueczki i popija zimnym mlekiem,
Prowadzi zrwnowaone ycie, troch si uczy, i troch myle, malowa i rysowa, i
piewa, i taczy, i bawi si, i codziennie troch pracowa,
Po poudniu zdrzemn si. []
Wszystko to, co trzeba wiedzie, gdzie istnieje. Niepodwaalne reguy i mio, i troska o
higien. Ekologia i polityka, i rwno wszystkich i zdrowe ycie.2
Wiemy doskonale, e przedszkole jest dla maych dzieci jedn z najwaniejszych instytucji
socjalizujcych to jest, jednym z najwaniejszych miejsc, gdzie dzieci ucz si regu i zasad
ycia w spoeczestwie, zdobywaj podstawowe umiejtnoci spoeczne i przejmuj od dorosych
i od siebie nawzajem okrelone postawy. W pierwszej chwili wydaje si to bardzo proste i
oczywiste; programy wychowania przedszkolnego pene s zreszt uwag, wskazwek i nawet
tabel, dokadnie opisujcych, czego i na jakim etapie dziecko powinno si nauczy. A jednak,
jeli gbiej zastanowimy si nad pojciem socjalizacji, okae si, e bynajmniej nie jest ono
proste. Podstawowe pytanie brzmi: do ycia w jakim spoeczestwie chcemy wychowywa
dzieci, dziewczynki i chopcw? Do ycia w tym, ktre istnieje teraz, czy moe jednak do
jakiego innego, bardziej przyjaznego, w ktrym bdzie wicej ekologii, wicej zdrowego ycia i
wicej rwnoci? Wydaje si, e wikszo programw przedszkolnych nie stawia sobie
tego pytania, co wicej czsto wynika z nich, e najwyraniej dobrze jest, gdy dzieci po
prostu do norm si dostosowuj, czsto przy tym za postaw prospoeczn przyjmuje si,
gdy dzieci umiej sobie nawzajem o owych normach przypomina. Tymczasem z
rwnociowego punktu widzenia jest to kwestia fundamentalna, wanie dlatego, e
rwne traktowanie, szacunek dla rwnoci ludzi, w tym dla rwnoci pci, bynajmniej nie
jest (jeszcze!) norm w naszym spoeczestwie.
Proponowany przez nas program do edukacji przedszkolnej uwzgldniajcy perspektyw
pci jest nietypow propozycj. Nie mona wedug niego, krok po kroku, prowadzi zaj
dla dzieci przez cay rok. Nie ma te takiej potrzeby. Co wicej, wychodzimy z zaoenia,
e sam rwnociowy program byby niewystarczajcy podstawa programowa, a take
to, co nauczycielki przedszkolne powinny przekaza dzieciom na tym etapie edukacji,
uwzgldniaj i powinny uwzgldnia o wiele szerszy zakres zagadnie. Uwaamy
jednak, e perspektywa rwnociowa i rwnociowa pedagogika powinna sta si
jednym z wanych elementw kadego programu wychowania przedszkolnego.
Istniejce programy s dobre i ciekawe, ale wanie tego rwnociowej perspektywy,
uwzgldniajcej rnic pci w nich brakuje; naszym zadaniem jest wic przede
wszystkim, by bez wzgldu na to, jaki program wybior nauczycielki, kierujc si
zawartymi w nich wskazwkami, wiedziay, jak unika stereotypw pciowych, jakie
przekazy wzmacnia, a jakie osabia, na co zwrci uwag dzieci, jak dostosowa gry,
zabawy i wiczenia tak, by nie utrwala pciowych stereotypw.
Nasz program jest wic raczej czym w rodzaju metaprogramu, zwracajcego
uwag i komentujcego treci, zadania i sytuacje w grupie, szczeglnie wraliwe z
punktu widzenia rwnoci pci. Zwracamy uwag na szkodliwo powielania
stereotypw pciowych w edukacji przedszkolnej, na propozycje zabaw, wicze i zaj
przeamujcych owe stereotypy, jak rwnie podajemy wskazwki dla nauczycielek
przedszkolnych, jak w swych dziaaniach edukacyjnych stereotypy te przeamywali i ich
nie powielali.
Niezwykle istotne jest tu uwraliwienie nauczycielek i nauczycieli, pozwalajce unikn
niewiadomego, bezrefleksyjnego przekazywania w pracy z dziemi stereotypowych
postaw, dotyczcych pci. Bez tego nawet w rwnociowych zabawach czy wiczeniach
nauczycielki mog zupenie niewiadomie wzmacnia stereotypowe role.
Dlatego tak wane jest, by nauczycielki dobrze rozumiay, czym s stereotypy i
wiedziay, jak samodzielnie zauway takie treci nie tylko w programach, ale take w
tym, co mwi, jak komentuj zachowania dzieci. Namawiamy do tego, by wszelkim
bajkom, wierszykom, inscenizacjom, zabawkom, wiczeniom, ale take swojemu
zachowaniu przyglda si przez rwnociowe okulary. Jak to zrobi? To jest wanie cel
naszego programu.
Wychodzimy z zaoenia, podobnie jak twrczynie i twrcy podstawy programowej w
szwedzkich przedszkolach, w ktrych dziaania rwnociowe zaczto wprowadza pod
koniec lat 90. XX wieku, e Sposb, w jaki doroli odnosz si do chopcw i dziewczt,
jak rwnie wymagania i oczekiwania, ktre w stosunku do nich [chopcw i dziewczt]
wysuwaj, przyczyniaj si do tego, w jaki sposb chopcy i dziewczta postrzegaj i
rozumiej czym jest kobieco i msko. Przedszkola powinny by wic miejscem, w
ktrym pracuje si nad zwalczaniem stereotypw pci i tradycyjnym postrzeganiem
pciowoci. Chopcy i dziewczta powinni mie w przedszkolach rwne szanse do
Z podstawy programowej dla przedszkoli Ministerstwa Edukacji i Bada Naukowych w Szwecji [w:] E.
Bayne Rwnociowe wychowanie w szwedzkich przedszkolach http://www.springerlink.com/
Jak interpretowa te dane? Czy mwi one, e kobiety z natury s sabe i skazane na
los ofiary, a mczyni z natury nie potrafi panowa nad swoimi seksualnymi
popdami i nad agresj? Jestemy innego zdania. Uwaamy, e najwikszy wpyw na
postawy i zachowania dorosych kobiet i mczyzn ma wychowanie i przekaz kulturowy.
Dopki wychowanie opiera si bdzie na stereotypowych wyobraeniach kobiecoci i
mskoci, mali chopcy nie bd mieli okazji nauczy si okazywania emocji i
panowania nad nimi, a mae dziewczynki nie dowiedz si, jak broni si przed krzywd.
Trzeba to zmieni!
Badania pokazuj take, e odmienne traktowanie chopcw i dziewczynek, wspieranie
zdolnoci stereotypowo przypisanym pciom, ma olbrzymie znaczenie i wpyw na ich
pniejsze wybory i decyzje dotyczce chociaby edukacji czy pracy. Statystyki
pokazuj, e na uczelniach o kierunkach humanistycznych jest znaczna przewaga
dziewczt, a na kierunkach tzw. cisych chopcw. Nie byoby w tym nic zego, gdyby
nie fakt, e zawody tzw. kobiece s postrzegane jako mniej prestiowe i s niej
opacane, za tzw. mskie cenione i wynagradzane s lepiej. W dzisiejszym polskim
spoeczestwie kobiety i mczyni s ju rwni wobec prawa. Jednak rzeczywista
rwno moliwoci wci nie zostaa zrealizowana. Kobiety maj wicej, ni
mczyni, trudnoci, chcc godzi ycie zawodowe z yciem osobistym. S coraz lepiej
wyksztacone, ale nadal statystycznie mniej zarabiaj. Rzadziej obejmuj wane
stanowiska, wice si z wadz i prestiem, czciej pracuj w zawodach, kojarzonych
z opiekuczoci (jeli pracujesz w przedszkolu lub uczysz nauczania pocztkowego i
czytasz te sowa, na 99,9% jeste kobiet).
Im wysze stanowisko tym rnica w pacach midzy kobietami i mczyznami jest
wiksza. Na najwyszych stanowiskach, takich jak prezes firmy rnica ta siga 30% .
Nie ma () wtpliwoci, e kobiety zajmuj w zachodnim spoeczestwie rol podrzdn.
W polityce, na wyszych szczeblach administracji pastwowej, w szkolnictwie wyszym, w
przemyle i biznesie, w sdownictwie , w policji, a nawet w pewnych dziedzinach
8
Empowerment
Angielskie sowo empowerment bywa czasem tumaczone jako wzmocnienie. To
bardzo wany termin, oznaczajcy budowanie w kim wiedzy/poczucia dotyczcego
jej/jego wasnej siy i moliwoci. Wychowanie powinno przyczynia si do
wzmacniania w dziewczynkach i chopcach poczucia niezalenoci, woli panowania
nad wasnym yciem, gotowoci do wchodzenia w pozytywne relacje z innymi
ludmi. Z uwagi na to, jak rnie nasza kultura traktuje chopcw i dziewczta,
osignicie tego samego rezultatu wymaga zastosowania nieco innych rodkw.
Dziewczynki powinny zatem dosta szczeglnie mocny przekaz, dotyczcy tego, e
maj prawo i mog swojej niezalenoci broni. Chopcom potrzebna jest przede
wszystkim umiejtno wyraania i nazywania emocji, a take radzenia sobie z nimi.
Zrozumie stereotyp
Stereotyp jest sposobem na kategoryzowanie i przypisywanie ludziom cech. Zgodnie z
teori rozwoju poznawczego Piageta, midzy 3. a 6. rokiem ycia dzieci s na etapie
wyobrae przedoperacyjnych, co oznacza, e skupione s gwnie na tym, co mog
zobaczy.8 S zatem take podatne na tworzenie stereotypw pci. Midzy 4. a 7. rokiem
ycia, zaczynaj zdawa sobie spraw z tego, e pe pozostaje sta cech, bez wzgldu
na zmian ubrania czy zachowania. Dzieci dostrzegaj zachowania nauczycieli i take na
tej podstawie ucz si, co mog chopcy, a co dziewczynki.9
Nierwne traktowanie ze wzgldu na pe w rodowisku szkolnym zostao na przestrzeni
ostatnich dziesicioleci dokadnie opisane. Badania prowadzone w szkoach (na poziomie
podstawowym i ponadpodstawowym) pokazay, e chopcy s bardziej nieposuszni i
haaliwi, podczas gdy dziewczynki maj nisze poczucie wasnej wartoci. Chopcy
dominuj w klasie i odgrywaj w niej role liderw, za dziewczynki zajmuj mniej
znaczce pozycje. W przewaajcej wikszoci to chopcy czciej ni dziewczynki
zabieraj gos w klasie i skupiaj na sobie uwag nauczycieli. Trzeba jednak zauway,
e to oni s take czciej ni dziewczta upominani, przewanie w formie krytykowania
lub dyscyplinowania. Badania pokazuj take, e chopcy angauj si w dziaania, ktre
maj na celu sprowokowanie albo zaatakowanie dziewczt, cznie z zaczepkami
sownymi i wykorzystywaniem fizycznym.10
Jeli przeniesiemy si na grunt przedszkolny, zobaczymy podobn sytuacj, jak w
szkoach: chopcy s bardziej haaliwi i aktywni fizycznie od dziewczt, a take
zapewniaj sobie wicej przestrzeni ni one. Chopcy czsto zaczepiaj dziewczta
dranic si z nimi i im przeszkadzajc. Tak jak w rodowisku szkolnym, tak i w
przedszkolach, to chopcy dominuj i przewodz grupie, a dziewczynki odgrywaj
8
A. Levitch, M.A., and Sara Gable, Ph.D., University of Missouri Extension Usuwanie stereotypw z
przedszkolnej sali.
A. Levitch, M.A., and Sara Gable, Ph.D., University of Missouri Extension Usuwanie stereotypw z
przedszkolnej sali.
10
Tame.
11
W Szwecji, jednym z krajw, gdzie szczeglnie silnie kadzie si nacisk na rwno pci,
nauczyciele i nauczycielki w przedszkolach poddali obserwacji wasne zachowania
wobec dzieci. Wyniki okazay si zaskakujce:
Jeszcze kilka lat temu Stenman umiaaby si na wie, e w jej przedszkolu inaczej
podchodzi si do chopcw, a inaczej do dziewczynek. Ale w 2004 roku, w ramach
rzdowego programu na rzecz rwnoci pci, pojawia si w Jrflla badaczka
specjalizujca si w problemach dotyczcych gender (pci spoecznej). Przez kilka
miesicy rejestrowaa kamer zajcia, obserwowaa poranne przybycie dzieci,
towarzyszya im w poudniowym posiku. Wnioski, jakie wycigna, zdumiay
wychowawcw: okazao si, e bezwiednie traktowali dziewczynki i chopcw w zupenie
rny sposb.
Tym ostatnim powicali duo wicej uwagi to oni zajmowali rednio dwie trzecie czasu
przeznaczonego na dziecice wypowiedzi. Podczas rozmw z przedszkolakami
wychowawcy akceptowali fakt, e chopcy przerywaj swoim koleankom, za to one miay
grzecznie czeka na swoj kolej. Poza tym sami zwracali si do dzieci na dwa sposoby:
do chopcw kierowali krtkie, rozkazujce zdania, dziewczynkom wyjaniali kad rzecz
duej i precyzyjniej.
12
13
KOBIETY
Wraliwe
Agresywni
Uczuciowe
Niezaleni
Subtelne
Mao emocjonalni
Ciepe
Stanowczy
Troskliwe
Silni
Ulege
Dominujcy
Powicajce si
Aktywni
Uczynne
Zaniedbani
Opiekucze
Goni
Seks jest w ich yciu spraw drugorzdn Seks jest dla nich bardzo wany, nie do
koca panuj nad swoim podaniem
Czy rzeczywicie jestemy takie i tacy, jak w tabeli powyej? Czasem nawet mio jest
nam tak myle o sobie. Jeli jeste kobiet, pewnie chcesz, eby uwaano Ci za
wraliw i troskliw. Ale czy zgodzisz si take z opini, e jeste ulega i nie potrafisz
by aktywna? Zwr uwag na to, e w mskiej czci tabeli jest wiele cech
negatywnych stereotyp mskoci, jaki mamy w naszej kulturze, jest w gruncie rzeczy
bardzo ograniczajcy dla chopcw.
Zwr uwag na to, e cho wiele cech wymienionych w kobiecej czci tabeli mona
uzna za pozytywne, jednoczenie cechy te definiuj kobiet jako istot sab, zalen,
zmuszon stale polega na innych. Taki sposb definiowania kobiecoci tworzy swoiste
bdne koo: boimy si by silne i niezalene, eby nie uznano nas za mao wraliwe i
mao subtelne.
14
Czy taki podzia, jak w tabeli powyej, odnosi si rzeczywicie do nas wszystkich? Czy
jeli kto (obojtne, czy jest kobiet, czy mczyzn) nie wpisuje si w matryc, przestaje
by przedstawicielem/przedstawicielk swojej pci biologicznej? Problem polega na tym,
e nasza kultura niejako oczekuje od nas, bymy wpisywali si w uproszczony model
kobiecoci i mskoci.
Wanie dlatego, e nasza kultura nadaje dzieciom silny komunikat, dotyczcy oczekiwa
wobec kadej z pci, w wychowaniu konieczne jest zwracanie uwagi na ten przekaz i
korygowanie go. Tak, jak w tym przykadzie, pochodzcym ze Szwecji:
Obserwowalimy dzieci, eby zobaczy ktre umiejtnoci powinny rozwija, eby potem
nad tym pracowa. Na przykad rozdzielilimy chopcw od dziewczt podczas lunchw.
Od dziewczt bowiem ju od maego oczekuje si, e bd pomaga i obsugiwa innych.
My natomiast chcielimy nakoni je do tego, eby w wikszym stopniu mylay o
wasnych potrzebach. Pozbylimy si take zabawek, ktre jednoznacznie przypisane s
do pci, takich jak lalki i samochody.14
Nie chcemy, rzecz jasna, przekonywa Ci, e masz wszystkie dziewczynki zmusza do
chodzenia po drzewach, a wszystkich chopcw do bawienia si lalkami. Przeciwnie:
uwaamy, e rwnociowe przedszkole powinno by prawdziwym dziecicym rajem, w
ktrym dzieci mog czu si bezpieczne i akceptowane z tym, jakie s, co je bawi i co
lubi robi. Ale wanie po to, aby to osign, warto stale zadawa sobie pytanie: czy to,
co wanie robi, nie wpycha dzieci w role, ktre one niekoniecznie chc odgrywa? Jaki
przekaz na temat rl pciowych niesie moje wasne zachowanie? Jaki przekaz nios bajki,
ktre czytam, przykady, ktre podaj, zabawy, ktre proponuj?
Aby lepiej zrozumie czym jest rwnociowa perspektywa, czy te jak patrze przez
rwnociowe okulary, proponujemy proste wiczenie. Przeczytaj uwanie trzy do
typowe wierszyki, przeznaczone dla przedszkolakw, a zobaczysz, jak kopalni
14
15
21
nie zawieraj
wprowadzajc
rwnociow
perspektyw
do
swojego
programu
17
Jeli nadal uwaasz, e wychowanie do rwnoci pci jest czym kontrowersyjnym, moe
te argumenty Ci przekonaj:
Jak wynika z raportw i analiz, ju od okresu przedszkolnego:
18
Joanna Sokoliska, 15 krlewien i jedna krwka, [w:] Wysokie Obcasy, lipiec 2009.
24
19
20
27
28
30
To, co mwisz do dziecka, jest dla niego szalenie wane: nie powielaj
stereotypw rozmawiajc z dziemi. Unikaj oceniania zabaw dzieci, np. Nie
bawcie si wzkiem, to nie jest zabawa dla chopcw, ale take oceniania
zachowania np. : Chopcy nie pacz, Nie ma si jak baba do chopcw, czy
do dziewczynek Uwaaj, by nie pobrudzia sukienki, Dziewczynki tak si nie
zachowuj, Zo piknoci szkodzi i in.
Zwracaj uwag dzieci na rol ojca/ partnera, ktry aktywnie wcza si w opiek
nad dzieckiem i prace domowe.
21
stanowi odbicie innej epoki i innych wzorcw. Kopciuszek, Czerwony Kapturek, pica
krlewna, Krlewna nieka i siedmiu krasnoludkw, Ja i Magosia wspieraj
stereotypowe wyobraenia dziewczynki s w nich zazwyczaj bierne, strachliwe, i
pikne. Bohaterowie z kolei to postaci silne, odwane, ktre najczciej ratuj bohaterki z
opresji. W bajkach pojawiaj si te postaci dorosych kobiet, ktre zwykle s ze,
zazdrosne, manipulujce, walczce z innymi kobietami. Nawet pomoc, ktrej
Kopciuszkowi udziela Dobra Wrka suy przede wszystkim temu, eby Kopciuszek
moga wygra ze swoimi siostrami rywalizacj o Ksicia. Dziewczynki w baniach
najczciej zajmuj si pracami domowymi (Kopciuszek, Magosia w domu baby Jagi)
lub zwizanymi z dbaniem o wygld zewntrzny. Dziewczynki czsto s bierne, nagrod
dla nich jest pojawienie si ksicia, ktry wybawia je z opresji (Kopciuszek, pica
krlewna, Krlewna nieka). A jeli ju bohaterki bajek przedstawione s jako zaradne,
sprytne i mdre, to nawet wwczas caa ich zaradno prowadzi ma do tego, e w
nagrod bd mogy polubi ksicia. Take zymi postaciami w bajkach s zazwyczaj
kobiety macocha w Kopciuszku, za krlowa, Baba Jaga.
Jaki obraz kobiet i mczyzn, dziewczt i chopcw wynosz dzieci nietrudno si
domyli. Dzieci dostaj
zachowywa i jakie powinny by osoby obu pci.22 Dzieci bardzo szybko identyfikuj z
pci, bo ok. 3 roku ycia, w efekcie czego na przedszkolnych balach roi si od
dziewczynek przebranych za ksiniczki (90%), natomiast chopcy przebieraj si za
straakw, policjantw itp.23
Nie namawiamy do rezygnowania z bajek w ogle, ale do tego, aby je przemyle i w
razie potrzeby twrczo zmienia. Jako przykad moe posuy projekt Od-kodujmy
22
23
24
35
KCIKI TEMATYCZNE
Wiele programw do wychowania przedszkolnego pojawiaj si rodki i materiay
dydaktyczne w postaci tworzenia tzw. kcikw tematycznych. Najczciej znajdujemy w
nich nastpujce kciki:
25
Alison Levitch, M.A., and Sara Gable, Ph.D., University of Missouri Extension Usuwanie stereotypw
z przedszkolnej Sali http://extension.missouri.edu/hes/childcare/reducestereotype.htm.
36
Ju na pierwszy rzut oka kada z nas moe okreli, ktre z tych kcikw
przypisaybymy dziewczynkom, a ktre chopcom. Mona wic mie obawy, e
tworzenie kcikw o takiej tematyce moe przyczyni si do wzmacniania stereotypw
pciowych. Zazwyczaj wanie w tych obszarach, tworzenia wanie tzw. kcikw zabaw
dla dzieci, dochodzi do podziau pciowego zabawki dziewczyskie ustawiane s z
jednej strony, za chopackie z drugiej. Co prawda w analizowanym programie kciki
nie maj podziau na cz chopack i dziewczysk, jednak istnieje obawa, e to
dziewczynki bd si bawi kciku lalek czy kciku kosmetycznym, za chopcy w
kciku samochodowym, cho pewnie dziewczynki chtniej zajrz do kcika
samochodowego ni chopcy do kcika lalek, zgodnie z zasad, e to, co chopice
jest bardziej prestiowe i atrakcyjne, a to co dziewczyskie znacznie mniej. Rodzice,
wychowawcy
bardziej
skonni
zaakceptowa
chopice
zainteresowania
PRZEMOC
Profilaktyka przemocy jest niezwykle istotnym elementem wychowania, ale czsto
pomijanym w edukacji dla dzieci wieku przedszkolnego. A przecie nic nie stoi na
przeszkodzie, by z dziemi rozmawia na temat zego dotyku, umiejtnoci odmawiania
czy chronienia wasnych granic. Dobrym tego przykadem jest program wychowania
przedszkolnego Dobry strat przedszkolaka. autorstwa Moniki Rocisewskiej-Woniak.
W rozdziale III. Rozwj spoeczno-emocjonalny przedszkolakw w czci dotyczcej
Negocjowania regu, znajdziemy zapis dotyczcy samodzielnego ustalenia kodeksu
przez dzieci, dziki czemu ksztatuje si take ich wraliwo na potrzeby innych ludzi,
uczy poszanowania praw i potrzeb. Ta metoda, jak zauwaa autorka, pozwala realizowa
bardzo wany dla bezpieczestwa dzieci program profilaktyki wykorzystywania
seksualnego dzieci. Uczy dziecko odmawiania, wzmacnia jego pewno siebie i szacunek
do wasnego ciaa. Zwiksza prawdopodobiestwo, e w przyszoci dziecko nie bdzie
bao si odmwi lub obroni si przed krzywdzeniem, wykorzystaniem lub
niemoralnymi propozycjami.
Warto jednak i na te propozycj spojrze przez rwnociowe okulary. Jak pisaymy
wczeniej to czciej dziewczynki i kobiety dowiadczaj przemocy, a chopcy i
mczyni czciej przemocy uywaj. Dzieje si tak dlatego, e od najmodszych lat
uczone s bycia mi, uprzejm i grzeczn, za u chopcw nagradza si ich
przebojowo, si i agresj. Jak pisaymy wczeniej ju w przedszkolu chopcy czsto
zaczepiaj dziewczta dranic si z nimi i im przeszkadzajc.
Dlatego podczas zaj warto uwanie obserwowa dzieci i zachca zwaszcza
dziewczynki do ochrony swoich granic, mwienia nie, reagowania, kiedy kto
przekracza ich granice. Natomiast chopcw namawia do niesiowego rozwizywania
konfliktw, bardziej zwraca uwag na szanowanie granic innych.
40
2) Nie lubi askotek. Prawo dziecka do mwienia nie Marcie Aboff. May
czytelnik i czytelniczka dowie si z tej ksiki, e ma prawo do obrony przed
nieprzyjemnym i zym dotykiem, oraz e powinien natychmiast zwraca si o
pomoc, gdyby znalaz si w sytuacji, kiedy kto dotykiem sprawia mu przykro,
nawet jeli s to niewinne askotki czy zbyt intensywna fizyczna zabawa.
3) Powiedz komu! Elbieta Zubrzycka. Jak nauczy dziecko szacunku i zaufania
do siebie? Co zrobi, eby mwio o sprawach, ktre je niepokoj? to ksika,
ktra podnosi poczucie wartoci dziecka i uczy je najwaniejszego - szacunku dla
siebie i innych.
4) Trzy pytania do dobrej wrki. Jak pomc dziecku mwi o krzywdzie
Elbieta Zubrzycka. W jaki sposb dziecko, ktre spotkao si z molestowaniem i
wykorzystaniem seksualnym, ma o tym opowiedzie? Zwykle milczy, nie
znajduje sw, aby nazwa to, co si stao. Czytanie z dzieckiem tej historii ma
mu pomc znale si w tej niezmiernie trudnej, bolesnej sytuacji.
5) Zbyt mia Grayna Rigall. Bohaterka ksiki, Ania, stara si by mia dla
wszystkich i natychmiast popada w kopoty.
SCENARIUSZE ZAJ
41
SCENARIUSZ 1
IGOR LUBI LALKI A ANIA SAMOCHODY
Liczebno
grupy:
5-20 dzieci
Budowanie atmosfery tolerancji dla innoci i rnorodnoci,
przeamywanie stereotypw pciowych,
Cele:
PRZEBIEG ZAJ:
Przedstawienie historyjki w oparciu o opowiadanie Igor i lalki wydawnictwa
Zakamarki o chopcu, ktry gra wietnie w pik non, ale te lubi bawi si lalkami.
Warto zaopatrzy si w t ksieczk, poniewa w bardzo adny i mdry sposb
pokazuje, jak szanowa ich nietypowe wybory.
Rozmowa z dziemi na temat tego:
Czy dzieci w opowiadaniu zachoway si dobrze czy le? Dlaczego tak uwaacie?
gdy kto im kaza bawi si zabawkami, ktrych nie lubi. Zwracanie uwagi na
fakt, e to, jakimi zabawkami si bawimy, nie powinno by powodem do
dokuczania, miania si z tej osoby.
2. Czy s jakie inne zabawki, ktrymi bawi si dziewczynki, a ktrymi chopcy?
Proba, by dzieci poday przykady.
3. Z wybranych przez dzieci zabawek wybieramy te, ktre s neutralne pciowo.
Rozmowa z dziemi kto najczciej bawi si tymi zabawkami, jak sdz dlaczego
i dziewczynki i chopcy mog si nimi bawi.
Podczas rozmowy zwraca uwag na to, e dla nas jest czym zwyczajnym czyje
zachowanie, gdy nie rni si od codziennego dowiadczenia, od tego, co zazwyczaj
widzimy i syszmy. Jeli co widzimy czsto np. dziewczynki bawice si lalkami, a
chopcw bawicych si samochodami, to mylimy, e wszystkie dziewczynki lubi
lalki, a wszyscy chopcy lubi samochody. Powiedz, e to podobnie, jak w
codziennym yciu z czynnociami czy zawodami wykonywanymi przez kobiety i
mczyzn.
4. Rozmowa z dziemi na temat dziaa, ktre uznaj za typowe dla mczyzn
(chopcw) i kobiety (dziewczt) w codziennym yciu w domu, przedszkolu itp.
Zwracanie uwagi na fakt, e s kobiety, ktre wol tzw. mski zajcia i
mczyni, ktrzy wol zajcia kobiece.
5. Zwracanie uwagi na fakt, e nie ma w tym nic zego. Przekazanie informacji na
temat tego, e kiedy kobiety nie mogy w ogle pracowa poza domem, ani si
uczy, nie mogy by kierowczyniami autobusw czy pilotkami samolotw, a
dzisiaj ju tak, e to si zmienia.
6. Rozmowa z dziemi na temat tego czy s zajcia, czynnoci, ktre mog
wykonywa mczyni i kobiety (np. lekarz/ lekarka, nauczyciel/ka itp.) Powiedz,
e to tak, jak z klockami czy pluszakami lubi je dziewczynki i chopcy.
7. Zwracanie uwagi na to, e kady i kada z nas chciaaby/ chciaby robi to, co
lubi najbardziej, tak jak dzieci lubi si bawi swoimi ulubionymi zabawkami.
43
Nie trzeba uywa okrelenia takich jak "pe" lub "role pciowe", ale z bada
wynika, e nawet dzieci w wieku przedszkolnym rozumiej, e s rne
oczekiwania spoeczne wobec kobiet i mczyzn
wiczenie nie uwzgldniaj czasu na przerwy. Kade wiczenie jest przerywane ulubionymi
zabawami dzieci.
SCENARIUSZ 2
NAJPOTNIEJSI TEGO WIATA
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przeamywanie stereotypw pciowych dotyczcych
wykonywania wanych funkcji spoecznych, politycznych i in.
Pokazanie szerokiego, niezalenego od pci, spektrum
moliwych wyborw yciowych nieograniczonych stereotypami
pciowymi
Przygotowanie:
44
Tekst do przeczytania
PRZEBIEG ZAJ
Wprowadzenie do zaj:
Opowiedzenie historyjki i dziewczynce Zosi, ktra jedzc niadanie i rzuca okiem na gazet,
ktr czyta mama. Na pierwszej stronie widzi wielkie zdjcie
Pokazanie dzieciom zdjcia grupowego politykw, na ktrym s niemal wycznie sami
mczyni
1. Rozmowa na temat tego, co dzieci widz na tym zdjciu. Czy wicej jest na nim
kobiet czy mczyzn? Czy wiedz dlaczego tak jest?
2. Rozmowa na temat tego kto moe czy to dobrze, e wrd najwaniejszych osb
w polityce s przede wszystkim mczyni? Jakie mog by tego konsekwencje?
Co by si stao, gdyby byo tam wicej kobiet? Co takiego by wniosy do polityki,
jakie sprawy byy wtedy poruszane? Czy wiat byby wtedy lepszy?
3. Dlaczego na zdjciu jest tylko jedna kobieta? Czy to znaczy, e kobiety nie lubi
rzdzi? A moe im nie wolno?
4. Rozmowa na temat tego czy dzieci wiedz o jaki kobietach, ktre rzdziy
krajami. Przedstawienie dzieciom znanych krlowych, byych i obecnych
premierach prezydentkach. Podkrelenie, e kady bez wzgldu na to, czy jest
chopcem czy dziewczynk nadaje si do penienia wanych funkcji, jeli tylko
ma odpowiednie umiejtnoci. Wyjanienie, e maa liczba kobiet w polityce czy
na wysokich stanowiskach wynika std, e kobiety od niedawna mog peni
takie funkcje, e cho znamy przykady wadczy i krlowych, to byy one
rzadkie i e kobiety nie mogy kiedy by w polityce. Podkrel, e to si zmienio.
Podanie przykadw z Polski i ze wiata kobiet prezydentek i bur mistrzy miast,
ministrw itp.
45
5. Rozmowa z dziemi na temat tego, kim chciayby by w dorosym yciu, jakie zawody
wykonywa. Podkrelanie, e kade dziecko moe by tym, kim chce. Pokazanie zdj i
rysunkw przedstawiajcych kobiety i mczyzn w nietypowych zawodach kobieta
pilotka, mczyzna wychowawca w przedszkolu.
6. Zachcenie do narysowania siebie w wybranym zawodzie.
wiczenie nie uwzgldniaj czasu na przerwy. Kade wiczenie jest przerywane ulubionymi
zabawami dzieci.
SCENARIUSZ 3
TEMAT: PILOTKA I PIELGNIARZ
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przeamywanie stereotypw pciowych zwizanych z rynkiem
pracy.
Przekazanie dzieciom niestereotypowej wiedzy na temat rl
pciowych i zwodw, ktre mog w przyszoci wykonywa
oraz pokazanie szerokiego, niezalenego od pci, spektrum
moliwych wyborw yciowych zwizanych z prac.
Przygotowanie:
PRZEBIEG ZAJ:
Jeli masz moliwo zaproszenia przedstawiciela/ przedstawicielk nietypowego dla
danej pci zawodu
1. Przedstaw dzieciom gocia, krciutko powiedz kim jest i o czym bdzie mwi.
Pozwl zaproszonej osobie opowiedzie o swoim zawodzie, ale wspomagaj j pytaniami:
Porozmawiaj z dziemi na ten temat. Zapytaj, czy wyobraaj sobie, by zawody mskie
byy wykonywane przez kobiety i odwrotnie. Podkrelaj, e prcz siy fizycznej nic nie
stoi na przeszkodzi, by kobiety mogy wykonywa tzw. mskie zawody.
4. Popro dzieci, by narysoway siebie w przyszoci kim chciayby by, podkrel, e
mog by kim tylko zechc i robi to, co lubi.
Zwr uwag na fakt, e wicej jest takich zawodw, ktrych nie mog wykonywa
kobiety, ale e to si zmienia. Dawniej kobiety nie mogy wykonywa wikszoci zawodw,
a ponad 100 lat temu nie mogy studiowa. Zapytaj dzieci, jak myl, jakie zawody mog
wykonywa mczyni, a jakie kobiety, czy s zawody, ktrych wykonywa absolutnie nie
mog? Jak myl dlaczego? Podkrelaj, e dzi kady moe wykonywa taki zawd, o jakim
marzy, cho s takie zawody, ktre bardziej pasuj do kobiet, a inne bardziej do mczyzn.
Wyjanij dzieciom i podkrel, e to, czy jest si chopcem czy dziewczynk nie ma tu
adnego znaczenia. Dzieje si tak dlatego, e jestemy przyzwyczajeni, e pewne zawody
wykonuj czciej mczyni a inne kobiety i jest ich w tych zawodach wicej. Powiedz
dzieciom, e kobiety od niedawna mog pracowa poza domem, kiedy zajmoway si
domem i dziemi, a m pracowa i std w niektrych zawodach jest ich jeszcze mao.
SCENARIUSZ 4
TEMAT: DZIE MAMY I DZIE TATY
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przygotowanie:
Materiay:
PRZEBIEG ZAJ:
1. Porozmawiaj z dziemi na temat tego, co w domu robi rodzice, jakimi domowymi
obowizkami si zajmuj, co dzieci robi z kadym z rodzicw co z mam, a co z tat.
2. Pacht papieru podziel na dwie czci przy jednej przymocuj posta chopca przy
drugiej dziewczynki. Podczas wymieniania przez dzieci czynnoci, ktre wykonuje tata
i mama w domu, zaznaczaj je po odpowiedniej stronie pachty papieru jakimi
symbolami (ktre moesz wczeniej przygotowa) lub znaczkami. Podlicz potem te
symbole/ znaczki. Najprawdopodobniej przy dziewczynce takich znaczkw bdzie
wicej.
3. Zwr uwag na ten fakt. Podkrel te te dziaania niestereotypowe, jeli w
wypowiedziach dzieci si pojawi, jeli nie sama moesz je przywoa i pokaza
przygotowane ilustracje.
4. Porozmawiaj na ich temat. Zapytaj, czy co wydaje im si dziwne, a co nie i dlaczego.
5. Zapytaj o to, jakie s konsekwencje stereotypowego wykonywania prac domowych? Jak
si moe czu mama, a jak tata.
49
6. W jakich pracach domowych dzieci pomagaj? Czy s jakie prace w domu, ktre lubi,
co w nich lubi, dlaczego? Czy chciaby wykonywa prace, ktrych nie lubi. Dlaczego?
Co wtedy by czuy?
Moe zdarzy, e w grupie ktre z dzieci wychowywane jest tylko przez mam lub tat. To dobra
okazja do tego, by porozmawia z dziemi na temat wspczesnej rodziny - e dzi wygldaj one
rnie, e w dzisiejszym spoeczestwie rodziny mog by bardzo rne i e nie ma w tym nic zego.
50
SCENARIUSZ 5
TEMAT: DZIE BABCI I DZIE DZIADKA
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przygotowanie:
PRZEBIEG ZAJ:
1. Popro dzieci, by opowiedziay o tym, za co lubi swoich dziadkw i babcie.
2. Przeczytaj dzieciom przygotowany wierszyk. Zapytaj, czy u nich w rodzinie dziadkowie i
babcie tak wanie si zachowuj?
3.
dziadkowie jeszcze pracuj, ucz si, powiedz dzieciom o uniwersytetach III wieku, o
aktywnych sportowo starszych osobach, poka im zdjcia takich osb.
4. Naucz dzieci wierszyka/ piosenki, w ktrych dziadkowie nie s przedstawieni
stereotypowo.
5. Popro dzieci, by narysoway laurk dla swoich dziadkw
Moe zdarzy, e w grupie ktre z dzieci nie bdzie miao obojga dziadkw lub ktrego z nich albo
dziadkowie mieszkaj daleko od miejsca zamieszkania dziecka lub z jaki innych powodw dziecko
nie ma z nimi kontaktu. Podkrel, e nie ma w tym nic zego, podkrelaj, e w dzisiejszym
spoeczestwie rodziny mog by bardzo rne i e nie ma w tym nic zego. Zapytaj dzieci, ktre nie
maja dziadkw, czy maj jak inn strasz osob w rodzinie lub spoza niej, ktr bardzo lubi
ssiadka/ ssiad, ciocia/ wujek itp.
SCENARIUSZ 6
TEMAT: KSINICZKI I RYCERZE
Liczebno
grupy:
Cele:
Przygotowanie:
5-20 dzieci
PRZEBIEG ZAJ:
1. Popro dzieci, by usiady wygodnie w kole. Wyjanij, e za chwil opowiesz im
bajk/ histori; popro dzieci o uwane suchanie i eby zwrciy uwag te
elementy w historii, ktre wydaj im si niezwyke/ dziwne. Przeczytaj zmienion
bajk dla dzieci. Przerywaj czytanie od czasu do czasu i pytaj dzieci, czy
zauwayy co niezwykego w tej historii. Gdy bdziesz pewna/ pewny, e
wszystkie dzieci zrozumiay, e role w bajce zostay odwrcone (moe by
konieczne ponowne przeczytanie caej bajki).
2.
Zwr uwag dzieci, e nie widzimy nic niezwykego w czyich zachowaniach, jeli nie
rni si to od tego, co na co dzie robimy lub oczekujemy od poszczeglnych osb.
Popro dzieci, aby powiedziay, jakie aktywnoci, zachowania, ktre uznaj za typowe
dla mczyzn, a jakie dla kobiet znane im z codziennego ycia i kobiety. wiczenie
moesz by wykorzystane przed np. balem przebieracw i zachcajce w ten sposb
dzieci do tego, by bardziej odwanie i mniej stereotypowo wybieray postacie, za ktre
chc si przebra.
SCENARIUSZ 7
TEMAT: ODWANE DZIEWCZYNKI I WRALIWI CHOPCY
Ronja, crka rozbjnika
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przygotowanie:
Materiay:
SCENARIUSZ 8
TEMAT: WIAT NA OPAK
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
aktywnoci.
Materiay:
PRZEBIEG ZAJ:
1. Porozmawiaj z dziemi na temat tego co lubi najbardziej robi. Popro dzieci, eby
najpierw powiedziay, jakie zajcia, zabawy uwaa si za chopice, a jakie - za
dziewczce.
2. Zapytaj wszystkich, co z tego lubi robi, a czego nie lubi i dlaczego?
3. Popro dzieci, by narysoway swoje ulubione zabawy. Zrb wystaw z prac i zapro na
jej otwarcie. Przeprowad wszystkie dzieci, by obejrzay kad z prac, a ich autorki/
autorw popro, by powiedziay, co znajduje si na rysunkach.
4. Zapytaj, co by si stao, gdyby kto im zabroni si bawi w ulubiony sposb. Jak by si
czuy?
5. Wyjanij, e dzieci lubi rne zabawy i maj do tego prawo. Nie ma adnych lepszych
lub gorszych zabaw, powiedz, e nie masz nic przeciwko temu, by bawiy si tak jak
chc. Tak jak lubi. Podkrel zwaszcza te zachowania i zabawy, w ktrych zostay
przeamane stereotypy pciowe.
SCENARIUSZ 9
TEMAT: GENDER QUIZ
Liczebno
grupy:
Cele:
5-20 dzieci
Przygotowanie:
Materiay:
PRZEBIEG ZAJ
1. Trzy lub cztery osoby opuszczaj z nauczycielk pomieszczenie. Zanim powrc,
maj podj decyzj czy wracaj jako chopcy czy dziewczta. Pozostae dzieci
maj, po ich zachowaniu, ruchach odgadn ich pe.
2. Porozmawiaj z dziemi na temat tego:
Skd wiedziay, kto jest dziewczynk a kto chopcem, po czym to poznay?
Jak dziewczynki, a jak chopcy podkrelaj/ wyraaj swoj pe? (na przykad
poprzez ubranie, fryzur, biuteri, kolory)?
Czy wiedz, jak mogy ubiera si kobiety dawniej? Co byo dopuszczalne w
ubiorze kobiet, a co mczyzn.
Czyj strj bardziej si zmieni? Czy wiedz dlaczego?
3. Poka dzieciom przygotowane ilustracje. Zapytaj, co na nich widz, jak si
ubieray kobiety a jak mczyni. Co si zmienio w stroju kobiet i mczyzn na
przestrzeni dziejw. Jakie s rnice w strojach w zalenoci od kultury.
4. Zwr uwag na fakt, e dziewczynki mog chodzi w spodniach, ale chopcy w
spdnicach i sukienkach nie. Czy kiedy mczyni mogli nosi dugie wosy a
prawa i moliwoci, nie mogy pracowa, uczy si, mie wasnych pienidzy,
gosowa. Ruch kobiecy wywalczy dla kobiet prawa dla nich. Wicej informacji i
scenariusze lekcji: wirtualne Muzeum Historii Kobiet
www.feminoteka.pl/muzeum
Polecamy ksieczki dla dzieci:
Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne:
Dobre i ze sekrety Elbieta Zubrzycka
Dziewczynka, ktra przestaa si umiecha Gilles Tibo
Nie lubi askotek. Prawo dziecka do mwienia nie Marcie Aboff,
Powiedz komu! Elbieta Zubrzycka
Trzy pytania do dobrej wrki. Jak pomc dziecku mwi o krzywdzie Elbieta
Zubrzycka
Zbyt mia Grayna Rigall
Wydawnictwo Zakamarki:
Igor i lalki Pija Lindenbaum
Jak mama zostaa Indinak Ulf Stark
Ksiniczki i smoki Christina Bjrk
Wydawnictwo Ene Due Rabe:
Grzeczna, Gro Dahle
Rowe ycie, Amanda Eriksson
Inne wydawnictwa:
Bibliografia
Chomczyska-Rubacha, M., Nauczycielskie i uczniowskie przekazy socjalizacyjne
zwizane z pci [w:] M. Chomczyska-Rubacha (red.), Pe i rodzaj w edukacji, d
2004.
Czajkowska, I. B., Socjalizacja rodzajowa a pozycja spoeczno-zawodowa kobiet artystek
[w:] M. Chomczyska-Rubacha (red.), Role pciowe. Socjalizacja i rozwj, d 2006.
Desperak, I., Podwjny standard w edukacji. Kobieco i msko w podrcznikach
szkolnych [w:] M. Chomczyska-Rubacha (red.), Pe i rodzaj w edukacji, d 2004.
Chomczyska-Rubacha, M. (red.), Pe i rodzaj w edukacji, d 2004.
Fontana D. Psychologia dla nauczycieli, Pozna 1998
Hulewska, A., Stereotypy zwizane z pci a realizacja zada rozwojowych w okresie
dorosoci [w:] K. Appelt, J. Wojciechowska (red.), Zadania i role spoeczne w okresie
dorosoci, Pozna 2002.
Karkowska. M., Socjalizacja rodzajowa dziewczt i chopcw a ukryty program edukacji
szkolnej [w:] M. Chomczyska-Rubacha (red.), Role pciowe. Kultura i edukacja, d
2006.
60
62