New Wine in Nederland: presentie en profilering

LEVEN BLAZEN IN DODE BOTTEN1

DE

PRESENTIE EN PROFILERING VAN NEW WINE BINNEN DE KLEINE GEREFORMEERDE KERKEN

EN (DELEN VAN) DE PROTESTANTSE KERK IN NEDERLAND

Ruben van de Belt

Verschillende auteurs hebben de afgelopen jaren gewezen op de evangelicalisering van de

traditionele kerken.2 Redenerend vanuit het perspectief van de evangelicals is het opgaan in
traditionele kerken een mogelijk traject om zelfbehoud te bereiken, terwijl vanuit het
gevestigde perspectief evangelicalisering een mogelijkheid is om een antwoord te vinden op
vragen die kerk gesteld worden. In de Nederlandse context is een dergelijke beweging te zien
in een aantal vernieuwingsbewegingen die zich binnen bestaande verbanden wil profileren
met een evangelisch gedachtegoed. Zo denk ik aan de stichting Heart Cry, die zich richt op
bevindelijke gemeenten en het Evangelisch Werkverband, opgericht binnen de Samen-op-

De titel is ontleend aan een interview met oprichter en voormalig voorzitter van New Wine Nederland, Dick

Westerkamp, en vormt een verwijzing naar Ezechil 37 (25 november 2014).

2

Cf. Miranda Klaver, De evangelicale beweging in Meerten ter Borg et al (red.), Handboek Religie in

Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, 2008), 146-159; Miranda Klaver & Peter Versteeg,
Evangelicalisering als proces van religieuze verandering, Praktische Theologie: Nederlands tijdschrift voor
pastorale wetenschappen 34:2 (2007), 169-182; Martyn Percy, A Place at High Table? Assessing the Future of
Charismatic Christianity in Grace Davie, Paul Heelas & Linda Woolhead, Predicting Religion: Christian,
Secular and Alternative Futures (Burlington: Ashgate Publishing Company, 2003), 95-108; Hijme Stoffels,
Protestantisme in Meerten ter Borg et al (red.), Handboek Religie in Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij
Meinema, 2008), 122-145.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Weg kerkeninmiddels de Protestantse Kerk in Nederlandwat zich voornamelijk profileert
met de aandacht voor kleine groepen, en middels een band, Sela, bij wil dragen aan een
vernieuwing in liturgisch opzicht. Het is te stellen dat vrijwel alle kerkelijke gemeenten in
enige mate in aanraking komen met evangelische tendensen, waartoe men zich moet
verhouden. Volgens theologen als Alister McGrath is het zelfs de toekomst van het
protestantisme.3 Ook ik, als auteur van dit stuk, verhoud me op positief-kritische wijze ten
opzichte van dergelijke ontwikkelingen en wil ze graag nader bekijken. Alshopelijk
toekomstig predikant binnen de gereformeerde traditie voel ik mezelf in enige mate
verbonden aan dat wat charismatische vernieuwing wordt genoemd. Ooit was dat de context
waar mijn geloof vernieuwd werd en ertoe heeft bijgedragen dat ik nu op mijn huidige plaats
ben: gereformeerd en charismatisch vormen dus net zozeer onderdeel van mijn biografie
als van dit onderzoek.
In dit paper kijk ik naar een andere vernieuwingsbeweging: New Wine. Deze
beweging is ontstaan binnen de Church of England en profileert zich in Nederland
voornamelijk binnen de kleine gereformeerde kerken (Christelijke Gereformeerde Kerken,
Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken) en delen van
de Protestantse Kerk in Nederland.
Alle bewegingen streven ernaar vernieuwing te bewerkstelligen binnen de gevestigde
kerkenhoewel de methode en aandachtsgebieden verschillenen dat roept een zekere
dynamiek op. De receptor van de nieuwe beweging moet reageren op de gewenste
vernieuwingen; de bewegingen moeten op zoek naar vruchtbare vormen en wegen om hun

Ter illustratie: Alister McGrath, Evangelicalism & the Future of Christianity (Boston: InterVarsity Press,

1995). Daarnaast kan worden verwezen naar een interview met hem: Govert Buijs & Herman Paul, Het einde
van het protestantisme: Interview Alister E. McGrath, Beweging 67:3 (2003), 29-34.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

doelen te bereiken. In dat kader heeft Wilbert van Iperen een onderzoek gedaan naar de
presentie, profilering en receptie van het Evangelisch Werkverband binnen de PKN, waarbij
hij in het bijzonder heeft gelet op de dynamiek die ontstaat binnen die kerk als gevolg van het
handelen van de beweging.4 Dat onderzoek is een inspiratiebron geweest om een onderzoek
uit te voeren naar New Wine vanuit dezelfde vraagstelling.
Daarbij moet echter opgemerkt worden dat er een aantal belangrijke verschillen is
tussen het Evangelisch Werkverband en New Wine. Zo is de eerste ontstaan vanuit het
initiatief van een aantal gereformeerde- en hervormde predikanten uit Nederland, terwijl de
tweede ontstaan is in de context van de anglicaanse kerk in Engeland; de verschillende
achtergronden moeten verdisconteerd worden bij een vergelijking tussen beide. In dat opzicht
delen ze een ander aspect: beide zijn opgekomen binnen de volkskerk. Daarom is het des te
opvallender dat New Wine zich in Nederland voornamelijk profileert binnen de kleine
gereformeerde kerken en slechts in bepaalde delen van de PKNeen eerste blik suggereert
dat het bij de laatste voornamelijk gaat om gemeenten die ook gekleurd worden door het
Evangelisch Werkverband. Het opereren binnen de context van traditionele keuzekerken in
tegenstelling tot een volkskerk vormt de achtergrond van het werk van New Wine.
Ondanks de verschillen lijkt de door van Iperen voorgestelde onderzoeksvraag
toepasbaar. Ik kies er daarom voor om zijn vraagstelling te operationaliseren voor New Wine,
waaruit de volgende formulering voortkomt:
Hoe presenteert en profileert de stichting New Wine zich binnen de kleine
gereformeerde kerken en de Protestantse Kerk in Nederland, hoe wordt deze beweging

Wilbert van Iperen, Balanceren in de kerk: Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van het

Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010 (Zoetermeer: Boekencentrum

Academic, 2014).

New Wine in Nederland: presentie en profilering

binnen het geheel van de kerk(en) ontvangen en welke dynamiek is op grond hiervan te
onderscheiden?5
Hierbij merk ik op dat de omvang van dit paper in het niet valt bij het onderzoek door van
Iperen. Dat kan ik verantwoorden door enerzijds te wijzen op het kortere bestaan van New
Wine ten opzichte van het Evangelisch Werkverband en anderzijds de beperktere omvang van
de stichting en de andere aard van de bewegingzo heeft New Wine een lagere
organisatiegraad.6
Deze kanttekening gemaakt hebbend kijk ik eerst naar de methodologie van het
onderzoek, waarbij de aandacht uitgaat naar de zogenoemde frame-analyse en sociale
bewegingen. Vervolgens wordt gekeken naar definities die voorkomen in het onderzoek,
waaronder charismatisch en gereformeerd. Daarna worden de historische wortels van New
Wine geschetst, om daarna aandacht te geven aan de theologie van het Koninkrijk als
belangrijk element om New Wine te begrijpen. Het grootste deel van dit paper wordt benut
om de beweging te bezien vanuit de geschetste methoden, om af te sluiten met een conclusie
aangaande de onderzoeksvraag.

Voor de oorspronkelijke onderzoeksvraag, zie: Van Iperen, Balanceren in de kerk, 11 vv. Het door Iperen

tussen haakjes geplaatste adjectief spanningsvolle wordt niet overgenomen, vanwege mijn bezwaar dat een
dergelijke toevoeging als te sturend bij de beantwoording kan worden ervaren. Het enkel noemen van
dynamiek laat open wat aangetroffen wordt in de verzamelde data.
6

In tegenstelling tot het Evangelisch Werkverband heeft New Wine in Nederland geen kantoor en weinig

betaalde krachtenhet betreft veelal predikanten die het werk voor de stichting naast hun gemeentewerk doen
en steunt het voornamelijk op vrijwilligers.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Methodologische opmerkingen
In navolging van van Iperen kies ik voor een tweetal perspectieven: de frame-analyse en New
Wine als sociale beweging, om zo de resultaten van dit onderzoek te kunnen vergelijken met
zijn onderzoek.
Voordat de frame-analyse besproken wordt dien ik eerst het concept frame
verhelderen: het betreft een mentale orintatie die de perceptie en de interpretatie van een
mens stuurt.7 Binnen dat frame zijn een aantal elementen te onderscheiden: inhoud, cognitieve
structuur, zowel individueel als collectief, en een onderscheid tussen frame als moment en
framing als proces.8 Vragen die daardoor ontstaan zijn onder andere: welk beeld van de
kerken wordt gehanteerd? Welke argumenten worden daarvoor gebruikt? Op welke wijze
proberen de framemanagers de beweging te betrekking in hun oordeel? Bij deze methode gaat
de aandacht voornamelijk uit naar een beperkt aantal gezaghebbende teksten van New
Wine. Zodoende spelen vooral leiders een belangrijke rol in deze analyse; hoe gewone
kerkleden zich profileren en presenteren binnen hun geloofsgemeenschappen valt buiten het
perspectief van deze methode. Daarnaast wordt opgemerkt dat een frame in staat gesteld
wordt te veranderen door een vaststaande kern van de cognitieve structuur; zij vormt als het
ware de ruggengraat die het lichaam in staat stelt te bewegen maar toch stabiliteit te

Hank Johnston, A Methdology for Frame Analysis: From Discourse to Cognitive Schemata, in: Hank

Johnston & Bert Klandermans (eds.), Social Movements and Culture (Minneapolis: University of Minnesota
Press, 1995), 217; cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 49.
8

Voor een uitgebreidere bespreking van deze elementen, zie: Van Iperen, Balanceren in de kerk, 49 vv. Van

Iperen hanteert het sociaal als tegenstelling van individueel. Mijns inziens doet die keuze te kort: ook het
frame van een individu is sociaal daar het immers een beeld vormt van de werkelijkheid, andere mensen incluis.
Met zijn tegenstelling wil van Iperen vooral wijzen op het frame dat binnen de beweging wordt gehanteerd.
Om dat tot uitdrukking te laten komen kies ik voor collectief als alternatief voor sociaal.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

behouden. De cognitieve structuur zorgt voor continuteit in een veranderingsproces. Een
frame is dus een dynamisch concept en moet als zodanig benaderd worden.
Een andere benadering die van Iperen kiest is die van de sociale beweging. Daarin
wordt een onderscheid gemaakt tussen een viertal ideaaltypen, vastgesteld op grond van twee
variabelen: het object van kritiek en de gebezigde aanpak.9 Hieruit volgen 1) de
maatschappijkritische beweging: gericht op het individu en militant; 2) de conversiebeweging: gericht op het individu en militant; 3) alternatieve gemeenschap: gericht op de
maatschappij en niet-militant en 4) mysticisme: gericht op het individu en niet-militant.10 Bij
zijn bespreking van deze ideaaltypen merkt van Iperen op dat een directe toepassing op de
situatie van het Evangelisch Werkverband niet zonder problemen is, daar zij een beweging is
binnen een gedeelte van de maatschappij.11 Wat ontbreekt is het accent van een
vernieuwingsbeweging binnen een bepaald deel van de samenleving. Die context zorgt ervoor
dat de beweging enerzijds kritisch is, maar tevensals onderdeel van het grotere geheel
afhankelijk van de organisatie. Hier gaan het Evangelisch Werkverband en New Wine in
zekere mate uiteen: daar waar de eerste zich richt op vernieuwing binnen de PKN, doet New
Wine dat over kerkmuren heen.12 De beweging is actief in verschillende denominaties en
profileert zich ook als zodanig. Hierbij wordt opgemerkt dat New Wine zich in de praktijk
voornamelijk richt opof anders: voornamelijk weerklank vindt binnende kleinere
gereformeerde kerken. Ondanks dat het niet een duidelijk afgebakende organisatie betreft

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 40-47.

10

O. Schreuder, Bewegingen en veranderingen: effecten van verschillende typen bewegingen, in: J.M.G.

Thurlings et al (red.), Institutie en beweging (Deventer: Van Loghum Slaterus, 1980) 61 vv. ; cf. Van Iperen,
Balanceren in de kerk, 43.
11

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 45 vv.

12

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223 v.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

wordt hier gewerkt onder de hypothese dat deze gemeentendoor de hoge mate van
interactie onderling op andere platformensamen een imagined community vormen.13
Imagined omdat de meeste mensen binnen die kerken elkaar niet kennen en nooit zullen
ontmoeten, maar zich met elkaar verbonden voelen in het gezamenlijke beeld van hun
gemeenschap, gegroepeerd rondom een aantal parakerkelijke organisatieswaar New Wine
er in mijn hypothese een van is, landelijke media en maatschappelijke initiatieven.14
Daarnaast een community omdat er binnen die organisaties een sterk gevoel van
verwantschap en verbondenheid is. Aspecten die een rol spelen bij de bestudering van de
beweging binnen die bestaande kerken zijn exclusiviteit, kerkelijke structuur en
loyaliteit. Zij zijn van belang daar ze inherent zijn aan het frame van de beweging. In
welke mate ziet zij zichzelf als de exclusieve plek waar het ware geloof te vinden is?
Hoeveel ruimte biedt de kerkelijke structuur aan de beweging? In hoeverre is de beweging
loyaal aan de organisatie waar zij zich in beweegt? Hoewel het voor dit onderzoek te ver voert
om er uitgebreid op in te gaan blijven de concepten op de achtergrond een rol spelen.
Deze twee lijnenframe-analyse en sociale bewegingenzullen de gehanteerde
methoden zijn in het vervolg van dit onderzoek. Daarin kijk ik vooral naar een beperkt corpus
aan teksten van de leiders van de beweging, de line-up van sprekers en thematiek van hun

13

Benedict Anderson, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spreak of Nationalism (London:

New Left Books, 71996), 6 v. Hoewel Anderson schrijft over imagined communities als natiestaten meen ik dat
de term ook bruikbaar is op het meso-niveau van verschillende onderdelen daarvan, zoals de kerken.
14

Om deze hypothese te onderbouwen wordt er gewezen op de intentie van de Gereformeerde Kerken

vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerken om samen te gaan, de nauwe samenwerking van de drie
kerken op het gebied van academisch onderwijs en onderzoek, alsmedealthans voor bepaalde delen van de
kerkende politieke voorkeur voor de ChristenUnie, het lidmaatschap van de Evangelische Omroep, e.d. Voor
een uitgebreidere bespreking, cf: Stoffels, Protestantisme, 136 v.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

spreekbeurten op de zomerconferentie van de beweging, de wijze waarop de beweging
invloed uit willen oefenen op predikanten binnen de kerken en de ondersteuning die geboden
wordt aan lokale gemeenten. Daarnaast heb ik Dick Westerkamp, oprichter van New Wine
Nederland genterviewd. Alle observaties uit het onderzochte worden geanalyseerd, maar
voordat daar ruimte toe is dient een aantal begrippen verhelderd te worden.

Definities
In dit onderzoek staat een aantal termen centraal die verduidelijking behoeven. Het betreft
voornamelijk de begrippen evangelisch, charismatisch en gereformeerden. Deze begrippen
zullen dan ook kort omschreven worden, zonder de pretentie compleet te zijn.
Wanneer er gesproken wordt over evangelisch komen de karakteristieken van
Bebbington in beeld: nadruk op het gezag van de Bijbel, Jezus als verlosser door zijn
kruisdood, de oproep tot persoonlijke bekering, en de maatschappelijke betrokkenheid.15
Daarbij stelt Klaver voor om een tweetal aspecten bij te voegen: de beweging primair als
vernieuwingsbewegingmet de daarbij behorende moeizame relatie tot de status quoen de
evangelische beweging als transnationale beweging. Dit laatste is zeker het geval wanneer
gekeken wordt naar New Wine; hoewel het een Nederlandse stichting betreft is de band met
moederorganisatie in het Verenigde Koninkrijk expliciet aanwezig in bijvoorbeeld de
zomerconferentie, waar (vrijwel) altijd sprekers uit de Engelse tak aanwezig zijn.
Echter, de term evangelisch is niet meer toereikend om aan te wijzen waarover
gesproken wordt. Binnen deze stroming bevindt zich nog een aantal substromingen, zoals het

15

David W. Bebbington, Evangelicalism in Modern Britain: A history from the 1730s to the 1980s (London:

Taylor & Francis, 1989). Cf. Klaver, De evangelicale beweging, 225.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

pentecostalisme en het charismatisch christendom. Zoals verwacht vertonen deze varianten
veel overeenstemming met het evangelicalisme, maar hebben zij ook een eigen accent: de
nadruk op de vernieuwende kracht van de heilige Geest.16 Dit accent moet overigens op
waarde worden geschat: het charismatisch christendom is zeer diffuus, zowel als het gaat om
theologie als praktijken.17 Toch is het mogelijk om bewegingen als charismatisch aan te
duiden wanneer wordt uitgegaan van een definitie als een set familiekenmerken, waarbij ik
vooral denk aan de criteria van Bebbington, aangevuld door Klaver en Lallemanvooral de
laatste is belangrijk daar de expliciete nadruk op manifestaties van de heilige Geest een
distinctief element van het charismatisch christendom is ten opzichte van de evangelische
stroming.18
Hoewel gereformeerd een aanduiding is van een christelijke traditie die zich
verbonden weet met de Reformatie, is die groep zeer diffuus en kenmerkt het zich door
pluraliteit. Om het begrip handzaam te maken wordt het hier gebruikt om te wijzen op
gelovigen binnen de Christelijk Gereformeerde Kerken, Gereformeerde Kerken vrijgemaakt,
Nederlands Gereformeerde Kerken en delen van de Protestantse Kerk in Nederland.19 Het
gaat daarbij vooral om de kerken die zichzelf beschouwen als orthodox in de protestantse

16

Klaver, De evangelicale beweging, 225. Ze wijst daarbij op het werk van Lalleman, die voorstelt om het

criterium van de heilige Geest toe te voegen aan Bebbingtons criteria. Voornamelijk omdat dat accent centraal
staat in de snelst groeiende en grootste tak van het evangelicalisme. Cf. Pieter J. Lalleman, De evangelische
beweging in Groot-Brittani, Ellips 4 (2006), 22-25.
17

Percy, The Future of Charismatic Christianity, 96 v., 101 v.

18

Beverly Clack & Brian R. Clack, The Philosophy of Religion: A Critical Introduction (Cambridge: Polity

Press, 22008), 4-7.

19

Bij deze delen wordt voornamelijk gedacht aan gemeenten en/of predikanten die verbonden zijn met de

Gereformeerde Bond, Confessionele Vereniging of Vereniging Confessioneel Gereformeerd Beraad. Cf. Van
Iperen, Balanceren in de kerk, 225.

New Wine in Nederland: presentie en profilering

traditie. Kenmerken zijn te vinden in de hoge waardering van een theoloog als Johannes
Calvijn, maar ook in het expliciet verwijzen naar de Drie Formulieren van enigheidhoewel
die in de verschillende groepen een andere status hebben. Een andere wijze om de identiteit
van deze gereformeerden te beschrijven is uit te gaan van het geschetste vijandsbeeld.
Daarbij wordt vooral gewezen op vrijzinnigheid binnen de andere delen van de
gereformeerde kerken, waarbij vooral de aversie tegen theologen als Harry Kuitert en Klaas
Hendrikse typerend is.

Herkomst en ontwikkeling
Binnen de Church of England vormt New Wine een netwerk van kerken met aandacht voor
een charismatische geloofsbelevingverbonden met de zogeheten Third Wave Charismatic
Renewal.20 Ze werd opgericht in 1989 door de Anglicaanse geestelijken David Pytches en
Barry Kissel, beiden genspireerd door de charismatisch voorganger John Wimber.21 Vanaf
het begin is de beweging dan ook nauw verbonden met het gedachtegoed van Wimber en
diens beweging Vineyard in de Verenigde Staten. Pytches ziet als bisschop van de
Anglicaanse Kerk in Chili een onverwachte groei van de kerk en verlangt er in Engeland, als
hij weer voorganger is, om daar eenzelfde groei te mogen meemaken.22 De sleutels van die

20

Voor een overzicht van de historische wortels van de evangelische en charismatische beweging, zie: Stanley J.

Grenz, Renewing the Center: Evangelical Theology in a Post-Theological Era (Grand Rapids: Baker Academic,
2000).
21

Die inspiratie komt onder andere tot uiting in een boek dat David Pytches samen schrijft met John Wimber,

Come Holy Spirit: Learning How to Minister in Power (Hodder: AJM, 1994) en een boek dat Pytches schrijft
over Wimber, John Wimber: A Tribute (Wiltshire: Eagle Publishers, 1998).
22

Pieter Jan Dijkman, De transformatie van een kerk Wapenveld 58:4 (2008), 4-9.

10

New Wine in Nederland: presentie en profilering

groei ziet hij in de toerusting van gewone christenen in de bediening van de gaven en de
kracht van de heilige Geest.23
In de jaren 80 komen Dick en Jeannette Westerkamp, toen nog zendelingen, in
contact Pytches op een conferentie, en raken daar overtuigd van zijn visie. In een interview
zegt Westerkamp daar het volgende over:
In Engeland heb ik drie dingen geleerd. Allereerst was er degelijk onderwijs over de Persoon en het
werk van de heilige Geest, en dus ook over de gaven van de Geest. De bijzondere gaven zijn niet
gestopt na de tijd van Handelingen. Daarnaast zag ik een manier van gemeente-zijn die ruimte geeft aan
het werk van de Geest, om zo met kracht te getuigen te midden van een ongelovige wereld. Ten slotte
heb ik geleerd onbevangen te luisteren naar God. In Chorleywood [de plek waar Pythces voorganger
was] werd na het onderwijs gezegd: We leggen nu onze bijbels aan de kant en we zijn open naar wat
God in ons midden wil doen. Heel bijzondere momenten waren dat. Je zag mensen helemaal warm
worden van Gods liefde.24

Wanneer Wersterkamp in 1993 beroepen wordt door de NGK te Houten probeert hij het
gedachtegoed van New Wine te integreren in de gemeente. Dat lukt en de klassiek
gereformeerde gemeente verandert in een gemeenschap diehoewel nog steeds
gereformeerdcharismatisch georinteerd is, zowel in theologie als in muziek, en die sterk
groeit in ledental.25 Vervolgens wordt in 2003 New Wine Nederland opgericht, die enerzijds
sterk gericht is op de Engelse beweging maar anderzijds zoekt naar eigen accenten. Overigens

23

Dijkman, De transformatie, 5.

24

Dijkman, De transformatie, 5 v.

25

Johan H. Roeland, Selfation: Dutch Evangelical Youth Between Subjectivation and Subjection (diss.),

(Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009), 71. Roeland onderzocht twee kerken in Houten, waaronder de
NGK, en schrijft daarover: Firstly, both of them had witnessed evangelicalisation tendencies. Secondly, both
were characterised by an overwhelming presence of youngsters. Thirdly, Houten is representative in that
developments there are observed and adopted by other places of worship elsewhere in the Netherlands.

11

New Wine in Nederland: presentie en profilering

ondervindt New Wine in de beginjaren weerstand van voornamelijk Gereformeerd
vrijgemaakte predikanten, die de beweging middels opiniestukken in het Nederlands Dagblad
aanvallen en tevens met een brochure komen waarin ze stellen dat de kerken meer dan genoeg
hebben.26 Dat deze weerstand vooral vanuit vrijgemaakte hoek komt is volgens Westerkamp
te verklaren vanwege de geschiedenis van die kerken: hij ziet daarin de neiging om zich niets
te laten gezeggen door iets wat van buitenaf komt, zoals een vernieuwingsbeweging.27 De
organisatie probeert gestalte te geven aan haar missie kerken toerusten met oog op Gods
koninkrijkwaarbij het typerend is dat deze missie niet alleen op de website te vinden is
maar tevens in de Nederlandse vertaling van een boek van Derek Morphew, als theoloog
betrokken bij het Vineyard Bible Institute.28 Dat New Wine Nederland die missie kiest mag
geen toeval heten daar haar theologie te omschrijven is als een theologie van het
Koninkrijk.29 Om de presentie en profilering van New Wine goed te begrijpen dient eerst
deze theologische benadering besproken te worden.

26

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014). Het debat speelt voornamelijk in de begintijd van de

beweging en verloopt via de opiniepagina van het Nederlands Dagblad. Cf.

http://www.nd.nl/search/search/page/6/query/new+wine (geraadpleegd op 25 november 2014); H. ten Brinke &
J.W. Maris (red.), Meer dan genoeg: Het verlangen naar meer van de Geest (Barneveld: Uitgeverij Vuurbaak,
2004).
27

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014). Zie bijlage voor de gestelde vragen.

28

Toerusting voor Gods Koninkrijk: http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/

(geraadpleegd op 22 november 2014); Derek Morphew, De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk
(Amersfoort: Inside Out Publishers, 22006), 285 v.
29

Ronald Westerbeek, Life to the Full From Creation to Re-Creation: An exploration of a Protestant

soteriological framework to vindicate and assess the theological notion of salvation as wholeness in the
charismatic renewal of New Wine (Masterthesis), (Amsterdam: 2014).

12

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Een theologie van het koninkrijk
Het koninkrijk van God staat centraal in de theologie van New Wine. Dat is onder andere
zichtbaar in een aantal seminars die over het onderwerp gegeven wordt, zoals Theologie van
het Koninkrijk als basis voor New Wine.30 Eenzelfde tendens is zichtbaar wanneer het
schriftelijk materiaal voor de zogenoemde ministy cursus, een leerlijn rondom persoonlijke
voorbede.31 In het verlengde daarvan blijken theologen binnen New Wine voornamelijk in
gesprek te gaan met contemporaine theologen die tevens het koninkrijk als grand narrative
van het evangelie zien. Zo is voornamelijk de Anglicaanse theoloog Nicholas T. Wright een
inspiratiebron, hoewel hij zelf niet betrokken is bij New Wine.32 Eenzelfde patroon tekent
zich wanneer gekeken wordt naar een tweetal publicaties die in enige mate representatief zijn
voor de beweging. De eerste is het boek De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk van
Derep Morphew, met op de omslag een aanbeveling van Dick Westerkamp, de voormaligvoormalig-voorzitter, waaruit blijkt dat het de achtergrond is van waaruit ook New Wine
wil werken, en het boek Herstelwerk: De Geest werkt van schepping tot voleinding van
Willem Smouter, bestuurslid van de beweging.

30

Een seminar gegeven door Dick Westerkamp, de voorzitter en geestelijk leider van New Wine:

http://www.new-wine.nl/zomerconferentie/programma/ (geraadpleegd op 24 november 2014).

31

Jan Fokker, Ministycursus: Bidden met mensen in de kracht van de heilige Geest (Houten: New Wine

Uitgaven, 1998).
32

Zie ter illustratie de weblog van Ronald Westerbeek, die momenteel aan de Vrije Universiteit promoveert op

een onderzoek naar Kingdom theology and the theology of the charismatic renewal of New Wine. Cf. N.T.
Wright and New Wine, http://ronaldwesterbeek7.blogspot.nl/2014/11/nt-wright-and-new-wine.html
(geraadpleegd op 25 november 2014). Een inventarisatie leert dat hij in verscheidene blogs voornamelijk
verwijst naar de boeken Jesus and the Victory of God (London: Society for Promoting Christian Knowledge,
1996) en The Resurrection of the Son of God (Minneapolis: Fortress Press, 2003). Dat zijn de boeken waar
Wright juist de basis voor zijn inaugurated kingdom legt.

13

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Zoals eerder opgemerkt is het ontstaan van New Wine Engeland in verband te brengen
met Vineyard, een charismatische beweging in de Verenigde Staten. Het is dan ook typerend
dat die verbinding in Nederland wordt voortgezet middels de belangrijke rol die het boek van
Morphew, directeur van het Vineyard Bible Institute, inneemt: het vormt de basis voor de
cursussen over het koninkrijk op de conferentie en wordt aanbevolen door het bestuur van de
beweging. De theologie van Morphewen daarmee in ieder geval ten dele van New Wine
Nederlandlaat zich omschrijven als een theologie van genaugureerde eschatologie. De
heilsgeschiedenis wordt gezien als vervulling van het Oude Testamentvoornamelijk van
Jesajaen heeft het Koninkrijk van God in de wereld gebracht.33 Dat Koninkrijk is zichtbaar
geworden in het handelen van Jezus, maar is nog niet volledig in de wereld. Een kernthema in
Morphews theologie is het woordpaar reeds en nog niet om de spanning weer te geven in
het christelijke leven.34 Dat wordt rechtstreeks verbonden met de praktijk van gebedsgenezing
waar sommigen genezen en sommigen niet. Daarnaast drukt Morphew een vertrouwen uit dat
de gaven van de Geest ook vandaag nog beschikbaar zijn; het Koninkrijk is immers onder
ons.35 Dat maakt deze theologie enerzijds een nuancering op wat Morhpew het triomfalisme
binnen (delen van) de Pinksterbeweging noemt, en anderzijds een nuancering op de streeptheologie van sommige traditionele kerken. Het Koninkrijk, met alle implicaties, is onder
ons maar zowel reeds als nog niet.
Eenzelfde tendens is zichtbaar in het boek van Smouter over het werk van de heilige
Geest. Ook daar komen het gereformeerde- en het charismatische accent samen, niet enkel in
theologie maar ook in de biografie van de schrijver:

33

Morphew, De grote doorbraak, 15-44, 248-264.

34

Morphew, De grote doorbraak, 148-158.

35

Morphew, De grote doorbraak, 159-173.

14

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Ik ben van mijzelf niet zo spiritueel.
En bovendien ben ik goed gereformeerd.
Dus als je die twee samen neemt, dan kun je nagaan
dat ik er nooit aan gedacht heb dat ik nog eens een
boek zou schrijven over de gaven van de Geest.36

In het boek gaat hij, zoals de titel doet vermoeden, in op het werk van de heilige Geest.
Ondanks dat hij niet expliciet spreekt over het koninkrijk is de thematiek duidelijk aanwezig.
Ook bij Smouter treffen we de spanning tussen reeds en nog niet wanneer hij zegt: het
werk van de Geest in Jezus Messias was geweldig mooi, maar tegelijk zo pijnlijk onaf.37
Toch is het boek voornamelijk hoopvol en bemoedigend voor de lezer: God woont onder de
mensen, geeft hen kracht en is een enorme steun voor het leven onderweg naar Gods
toekomst.38 Ook hier wordt een theologie aangetroffen waar gebedsgenezing en gaven van
Geest een belangrijk aspect vormen, terwijl het tevens genuanceerd wordt door de huidige
situatie te omschrijven als onderweg zijn.
Een theologie van het Koninkrijk bij New Wine benadrukt enerzijds dat de Geest van
God ook vandaag werkt en anderzijds onderstreept het dat de wederkomst nog aanstaande
is.39 Uitgangspunt is echter dat het Koninkrijk niet louter is was voor Jezus en zijn discipelen,

36

Willem Smouter, Herstelwerk: De Geest van schepping tot voleinding (Zoetermeer: Uitgeverij

Boekencentrum, 2006), 7.
37

Smouter, Herstelwerk, 16-26.

38

Smouter, Herstelwerk, 27-36.

39

Deze observatie lijkt aan te sluiten bij de door Rodney Stark beschreven condities voor het al dan niet blijven

bestaan van een religieuze bewegingen. De balans tussen reeds en nog niet sluit aan bij het wegblijven van
empirisch toetsbare uitspraken; het onderweg zijn waarborgt de mogelijkheid dat niet elk gebed verhoord
wordt. Cf. Rodney Stark, Why Religious Movements Succeed or Fail: A Revised General Model Journal of
Contemporary Religion 11:2 (1996), 133-146. Overigens moet daarbij opgemerkt worden dat Stark vooral lijkt

15

New Wine in Nederland: presentie en profilering

maar voor het persoonlijke leven van het gelovig individu. Deze observatie is belangrijk zijn
wanneer gekeken wordt naar het frame dat New Wine hanteert wanneer het als
vernieuwingsbeweging naar de kerken kijkt.

Profilering en presentie: frame-analyse

Bij een frame-analyse van het gedachtegoed van New Wine gaat de aandacht vooral uit naar
het door de beweging gevormde beeld van het geheel waarbinnen zij actief is.40 Waar van
Iperen zich kon richten op beeldvorming binnen het Evangelisch Werkverband aangaande de
PKN, blijkt dat bij New Wine weerbarstiger. Zij is voornamelijk actief binnen de kleinere
gereformeerde kerken, zoals de Nederlands Gereformeerde Kerken enzij het in mindere
matede Gereformeerde Kerken vrijgemaakt en de Christelijk Gereformeerde Kerken.
Daardoor kan het geheel waarbinnen New Wine actief is ten hoogste aangeduid worden als
een imagined community. Voor nu zal die aanduiding gehanteerd worden om te bezien of
het enige mate correspondeert met de bevindingen.
Wanneer New Wine in missie- en visiedocumenten schrijft over de kerken in
Nederland dan stelt het dat geestelijke vernieuwing nodig is, waarbij het aangeeft dat te
verwachten van de heilige Geest, die gegeven is om Christus en de komst van het Koninkrijk
in onze wereld zichtbaar te maken.41 De beweging ziet die observatie bevestigd doordat
jongeren ook de orthodoxe kerken verlaten en dat die plekken weinig inspirerend blijken te

te denken aan bewegingen buiten de gevestigde instituten, terwijl New Wine een beweging binnen de gevestigde
instituten wil zijn.
40

Cf. Van Iperen, Balanceren in de kerk, 230 v.

41

Missie, http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/ (geraadpleegd op 26 november

2014).

16

New Wine in Nederland: presentie en profilering

zijnwaarbij Westerkamp opmerkt dat vanzelfsprekend gechargeerde uitspraken zijn die wel
in enige mate corresponderen met de praktijk.42 Zo ziet de voormalig-voormalig-voorzitter
wel kerken die recht in de leer zijn, maar waarvan weinig zichtbaar wordt in de praktijk van
het dagelijks leven.43 Daarnaast stelt Simon Ponsonby, hoofdspreker op de zomerconferentie
2014, dat mensen niet meer naar de kerk komen omdat die niet meer brandt.44 Dat laatste
moet begrepen worden als het ontbreken van aandacht voor de heilige Geest in de lokale
kerken. Deze observatie vormt mede een verklaring waarom de beweging in grote delen van
de PKN onbekend is: de diagnose van New Wine wordt slechts door de orthodoxe delen
van de kerk gedeeld; overige delen herkennen de stelling en bijbehorende relevantie niet.
Daarmee is een voor New Wine typerend element aangetroffen: in de context waarin de
beweging actief is ziet men de theologie als orthodox genoeg, maar die rechte leer moet
zichtbaar worden in het dagelijks levenwaarbij New Wine overigens niet enkel denkt aan
het spirituele aspect, maar ook aan maatschappelijke betrokkenheid van de gelovigen.
De eerder geschetste context van relatief orthodoxe kerken vormt de achtergrond
wanneer de oprichter spreekt over pluraliteit binnen de kerken. Het bestaan van verschillende
stromingen acht Westerkamp niet verkeerd, zolang men elkaar niet verkettert.45 De grenzen
van die pluraliteit worden echter gevormd door de orthodoxie, waarbij hij voornamelijk wil
kijken naar wat hij de kern van het christelijk geloof noemt.46 Over de onderwerpen die niet
bij die kern horen, zoals de doop, kan en mag er verschil van mening zijn.

42

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

43

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

44

Simon Ponsonby, preek gehouden op dinsdag 22 juli 2014 op de New Wine Zomerconferentie.

45

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

46

Hierbij lijkt Westerkamp vooral te denken aan dogmas als triniteit, twee-naturenleer, verzoening door het

kruis en andere leerstellingen die zich in de vroege kerk ontwikkeld hebben.

17

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Op dit moment kan op basis van het bovenstaande gesteld worden dat het frame van
New Wine aangaande de imagined community van de kleine gereformeerde kerken en de
delen van de Protestantse Kerk in Nederland over het algemeen positief is over de mate
waarin die kerken orthodox zijn. Dat beeld wordt aangevuld door zowel in missie en visie
als het op conferenties te stellen dat die kerken geestelijke vernieuwing nodig hebben in de
lijn van de Third Wave Charismatic Renewal. New Wine ziet de kerken als orthodox maar,
om het met Ponsonby te zeggen, niet meer als brandende kerken.

Profilering en presentie: sociale bewegingen

In zijn onderzoek naar het Evangelisch Werkverband heeft van Iperen voornamelijk gekeken
naar de maatschappijkritische beweging en de conversiebeweging.47 Hij merkt op dat de
beschrijving voornamelijk in bepaalde elementen toepasbaar is daar het Evangelisch
Werkverband niet binnen de gehele maatschappij actief is maar binnen een specifieke
organisatiehoewel de beweging met enige regelmaat stelt dat het de samenleving wil
vernieuwen. Voor New Wine lijkt iets gelijksoortigs het geval: ook zij is niet actief binnen de
gehele samenleving, maar richt zich op een deel daarvan, zij het kleiner dan het Evangelisch
Werkverband maar strikt genomen wel meer organisaties dan enkel de Protestantse Kerk in
Nederland. De context waarin New Wine zich bevindt is echter ook theologische gesproken
anders: waar het Evangelisch Werkverband onder andere strijdt tegen vrijzinnigheid en
liberalisme binnen de PKN, richt New Wine zich voornamelijk ook kerken (of delen van de
kerk) die theologisch gesproken orthodox en conservatief zijn, zonder te menen dat die

47

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223.

18

New Wine in Nederland: presentie en profilering

context volstrekt eenduidig is.48 Desondanks ziet ook New Wine vrijzinnigheid als een
traditie buiten het christelijk geloof: de kritiek is niet afwezig, maar voornamelijk niet
relevant binnen het geheel waar New Wine werkzaam is.49
Wanneer de context waarin beide bewegingen opereren dusdanig verschilt ligt het ook
voor de hand dat ze zich daarbinnen anders profilerenook wanneer de aanduiding
maatschappijkritische beweging wordt gehanteerd. Zo wijst van Iperen erop dat het
Evangelisch Werkverband zeer kritisch is over de huidige toestand van de PKN.50 Echter,
dergelijke expliciete bewoordingen zijn bij New Wine niet te vinden: er wordt wel gesproken
over het streven naar geestelijke vernieuwing van de kerken in Nederland, maar een
expliciet oordeel over de huidige staat van de kerk blijft achterwege.51 Toch lijkt de roep om
vernieuwing impliciet te wijzen op de kennelijke noodzaak daarvan, en de staat van de kerk
die daarmee samenhangt; zoals gezegd staat de kerk niet meer in brand. Wanneer die
aanduiding wordt aangevuld met de immer doorgaande leegloop van de kerken wordt zij een
impliciet oordeel over die kerken. Toch lijkt het daarbij vooral te gaan om charismatische
elementen, en niet zozeer om een gebrek aan orthodoxie binnen de kerken waarin New Wine
weerklank vindt. Daarin verschilt ze van het Evangelisch Werkverband die toch vooral tegen

48

De tweedeling in de kerken waar New Wine actief is volgt niet zozeer de lijnen vrijzinnig en orthodox

maar voornamelijk gereformeerd en evangelisch. Zo onderscheidt de godsdienstsocioloog binnen de

Gereformeerde Kerken vrijgemaakt een dergelijk tweedeling, veroorzaakt door een toenemende
evangelicalisering in de periode 1970-2010. Cf. Gerard Dekker, De doorgaande revolutie: De ontwikkeling van
de Gereformeerde Kerken in perspectief (Barneveld: Uitgeverij De Vuurbaak, 2013).
49

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

50

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 223 v.

51

Missie, http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/ (geraadpleegd op 24 november

2014).

19

New Wine in Nederland: presentie en profilering

het vrijzinnige en liberale gedachtegoed binnen de PKN wil strijden. Wanneer New Wine
over de kerken spreekt gebeurt dat met een andere, voornamelijk hoopvolle, toon:
De plaatselijke kerk is de hoop voor de wereld. We geloven dat Jezus Zijn gemeente bouwt door Zijn
Geest en dat alle gemeenteleden worden geroepen mee te werken aan de komst van het Koninkrijk. De
heilige Geest geeft daarbij gaven, gewone en opvallende, om het lichaam van Christus te laten
functioneren zoals het bedoeld is.52

Voor nu kan daarom opgemerkt worden dat New Wine maatschappijkritische elementen in
zich draagt, maar dat deze zich meer richten op het ontbreken van charismatische accenten
binnen de kleine gereformeerde kerken dan op het gebrek aan orthodoxie. Die elementen
worden impliciet en in hoopvolle termen verwoord, waardoor de kritiek zelden manifest en
direct wordt. Daarnaast kan worden opgemerkt dat op de zomerconferentie relatief veel
aandacht is voor maatschappelijke themas zoals politiek, duurzaamheid en moderne
slavernij.53 In dat opzicht lijkt New Wine meer gericht te zijn op de hele samenleving dan het
Evangelisch Werkverband, hoewel het daarbij vooral een beroep doet op christelijke
organisaties en deze themas in het materiaal van de stichting zelf niet tot nauwelijks
zichtbaar is.
Een ander door van Iperen gehanteerd ideaaltype is de conversiebeweging die het
instituut waarbinnen het actief, in tegenstelling tot de maatschappijkritische beweging, ziet als
een neutraal gegeven maar waarbij het daadwerkelijke probleem ligt bij de individuen binnen

52

Vernieuwing van de christelijke gemeente, http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-

waarden/ (geraadpleegd op 24 november 2014).

53

Zie bijvoorbeeld de seminars Creatief met hergebruik; Moderne slaverij: de uitbuiting van kwetsbaarheid en

Heilige stoeptegels: over de missie van christelijke politiek : http://www.newwine.nl/zomerconferentie/programma/ (geraadpleegd op 24 november 2014).

20

New Wine in Nederland: presentie en profilering

die organisatie.54 Veel van het werk van New Wine past binnen die aanduiding. Zo richt de
beweging zich meer op gemeenteleden en predikanten, dan op gemeenten en de landelijke
kerken. Over het eerste staat in de visie de New Wine christenen [wil] helpen te groeien in
hun persoonlijke toewijding aan Jezus Christus Bij onze activiteiten willen we op geen
enkele wijze druk uitoefenen op mensen of ze manipuleren, maar hen helpen de christelijke
vrijheid te ontdekken en te ervaren.55 Dat is onder andere zichtbaar in het kringmateriaal wat
door New Wine wordt aangebodenvoornamelijk vertalingen van materiaal uit Engeland.56
Eenzelfde tendens wordt zichtbaar in het programma van de zomerconferentie. Veel
seminars richten zich op de spiritualiteit van het individu en hebben een sterk pastorale
insteek.57 Daarnaast wordt er tijdens de conferentie een zogeheten ministry cursus
aangeboden, waar het voornamelijk gaat over persoonlijke voorbede: het bidden voor
iemand in aanwezigheid van diegene, al dan niet met handoplegging. Die cursus vormt ook
een belangrijk element in het landelijke werk van de beweging; in verschillende regios en
gemeenten worden de bijeenkomsten aangeboden.58 Deze aandacht voor de individuele
gelovigen maakt New Wine tot een kind van de Third Wave Charismatic Renewal, waarbij

54

Van Iperen, Balanceren in de kerk, 227 vv. Cf. Schreuder, Bewegingen en veranderingen, 81.

55

Persoonlijke geestelijke groei, http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/

(geraadpleegd op 24 november 2014).

56

Ter illustratie de cursus Vrij zijn, een vertaling van een cursus van Mary Pytches, vrouw van de oprichter van

New Wine Engeland. Zie: http://www.new-wine.nl/vrij-om-te-zijn/ (geraadpleegd op 24 november 2014).

57

Zie bijvoorbeeld de seminars Leven na de genadeklap, Kenmerken van vrij zijn en Groeien in intimiteit met

God : http://www.new-wine.nl/zomerconferentie/programma/ (geraadpleegd op 24 november 2014).

58

Ministy http://www.new-wine.nl/ministry/ (geraadpleegd op 24 november). Deze benadering wortelt

rechtstreeks in de koninkrijkstheologie van New Wine, waar geloof in genezingals teken van de inauguratie
van het koninkrijkeen belangrijk element in is.

21

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Equipping the saints centraal staat.59 Deze observatie past in grote mate binnen het kader
van de conversiebeweging.
Tevens richt New Wine zich op de leiders van kerkenin het bijzonder op
voorgangers en predikantenomdat ze het belangrijk vindt dat er goed leiding wordt
gegeven in kerken.60 Dat wordt gedaan door leiders die zich aangesproken voelen voor New
Wines theologie van het Koninkrijk met elkaar in contact te brengen en lokale netwerken te
faciliteren. Daarbij stelt Westerkamp dat vernieuwing haast onmogelijk is wanneer de
predikant zich geen aanhanger toont.61 Ook biedt New Wine een predikantenretraite aan,
waar voorgangers kennis kunnen maken met het gedachtegoed van de beweging en voor zich
kunnen laten bidden. Naast de eerder genoemde ministry cursus vormt het werk onder
predikanten een belangrijk element in het werk van New Wine. Dat komt ook tot uitdrukking
in de diensten op de zomerconferentie waar tijdens de dienst op woensdag 23 julitevens de
dag waarop predikanten als gast van de organisatie een apart programma wordt
aangebodenin de hoofdtent expliciet gebeden wordt voor predikanten en, wanneer ze uit de
zaal naar voren zouden komen, gezalfd konden worden. Deze observatie wordt gesteund
wanneer de voormalig-voorzitter stelt dat de beweging binnen een aantal kerkverbanden meer
contact heeft met lokale kerken en individuen dan met de synodes.62
Uit het interview met Westerkamp blijkt dat New Wine voornamelijk weerklank vindt
binnen de kleine gereformeerde kerken. Effect binnen de PKN blijft echter achter. Een
mogelijke verklaring daarvoor lijkt te liggen in de aanduiding van het Evangelisch
59

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

60

Visie voor leiders, http://www.new-wine.nl/over-new-wine/missie-visie-en-waarden/ (geraadpleegd op 24

november 2014).
61

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

62

Interview Dick Westerkamp (25 november 2014).

22

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Werkverband als maatschappijkritisch door van Iperen. Naast een verschil in profilering
tussen de maatschappijkritische beweging en de conversiebeweging zou ik ook op een
verschil in respons willen wijzen: is het mogelijk dat het inherent is aan de eerste dat zij
dusdanig veel meer aandacht genereert dan de laatste? Functioneert een conversiebeweging
aanzienlijk minder wanneer binnen de organisatie reeds een maatschappijkritische beweging
aanwezig is? De case van New Wine lijkt dat te bevestigen.
Kijkend naar de beschrijving van de conversiebeweging voldoet New Wine aan dat
profiel: het grootste aandeel van haar activiteiten is gericht op individuele christenen en op de
leiders van de kerken. Wanneer dat aangevuld wordt met het geloof van de organisatie in
vernieuwing volgt daaruit de conclusie dat die vernieuwing vooral plaats moet krijgen door
die individuen in kerkbank en op de kansel: New Wine lijkt dan ook primair een
conversiebeweging, en in mindere mate een maatschappijkritische beweging.

Conclusies
New Wine ziet de kleine gereformeerde kerken en de delen van de Protestantse Kerk in
Nederland waarbinnen het werkzaam is als orthodoxe kerken die echter meer ruimte moeten
geven aan de heilige Geest. De kerk is recht in de leer maar brandt niet meer. Wanneer
deze observatie vergeleken wordt met de observaties van Wilbert van Iperen blijkt dat de
context een andersoortige vernieuwing vraagt: liberalisme en vrijzinnigheid vormen niet
het probleem, maar het gebrek aan vuur in de kerk. Om dat te bereiken stelt New Wine zich
voornamelijk op als conversiebeweging, zich richtend op zowel kerkleden als kerkleiders en
toont zich daarmee een goede erfgenaam van de Third Wave Charismatic Renewal, en in
mindere mate als maatschappijkritische beweging door kritiek te leveren op de afwezigheid
van charismatische elementen in de kerken. De dynamiek die deze presentie en profilering

23

New Wine in Nederland: presentie en profilering

oproept blijkt zeer afhankelijk van de context: in de Nederlands Gereformeerde Kerken, met
haar lage kerkstructuur, is New Wine goed geland, terwijl het in de Christelijk Gereformeerde
Kerken en (voornamelijk) de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt moeilijker blijkt, mede
vanwege historische aspecten. Waar New Wine een bepaalde dynamiek lijkt los te maken
binnen de kleine gereformeerde kerken, lukt dat binnen de PKN maar mondjesmaat. Een
mogelijke verklaring daarvoor zoek ik in de aanwezigheid van het Evangelisch Werkverband
binnen die kerk; deze beweging maakt is sinds haar oprichting een spanningsvolle dynamiek
los waardoor het lastig blijkt voor een nieuweling zich duidelijk te profileren; ondanks dat
beide bewegingen elkaar als bondgenoot zien lijkt een zekere concurrentie toch
onontkoombaar, in ieder geval waar het om de aandacht van de kerk. Daarnaast lijkt het
karakter van de beweging daar ook debet aan: kan een conversiebeweging functioneren
binnen een organisatie waar reeds een maatschappijkritische beweging actief is, die zich naar
haar aard veel luidruchtiger gedraagt? Een ander aspect van een verklaring ligt in de
observatie dat het vooral predikanten die reeds bij het Evangelisch Werkverband betrokken
zijn die zich verbonden voelen met New Wine. Het is mogelijk dat zij zich binnen de PKN
vooral identificeren met het Evangelisch Werkverband en daarna pas met New Wine
wellicht vanwege chronologie.

Nawoord
Wellicht heeft het iets met mijn leeftijd te maken maar als jonge theoloog spreekt New Wine
mij aan, al was het maar omdat de aanduiding vernieuwing iets bij mij losmaakt. Ik ben
theologie gaan studeren uit een hoopvol idealismeeen ander zou het naviteit noemen.
Voortdurend zoek ik naar manieren waarop de kerk relevant kan zijn voor de samenleving. In
het gedachtegoed van New Wine tref ik dat aan: de nadruk op de geloofsbeleving van het

24

New Wine in Nederland: presentie en profilering

subject, aanzet tot maatschappelijke betrokkenheid en een balans tussen gereformeerde- en
charismatische elementen, de tradities die als een rode draad door mijn biografie lopen. Toch
dringt mij dan de vraag op hoe selectief ik ben in mijn waardering. Selecteer ik uit het
gedachtegoed van New Wine toevallig de aspecten die mij aanspreken? Er zijn immers ook
elementen die mijn niet of minder aanspreken, maar die neem ik blijkbaar voor lief. Toch
geeft New Wine mij, een bricolage christen en dito theoloog, vooral hoop. Niet zozeer dat de
kerk wordt zoals de beweging dat beoogt, maar vooral dat christenen elkaar in de marge van
de samenleving ontmoeten en opzoek gaan naar een vruchtbare samenwerking. Het is juist dat
element, het samen optrekken van charismatischen en gereformeerden, van New Wine dat
mij aanspreekt: een bricolage kerk voor een bricolage christen.

25

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Bibliografie
Anderson, Benedict, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spreak of
Nationalism (London: New Left Books, 71996).
Bebbington, D.W., Evangelicalism in Modern Britain: A history from the 1730s to the
1980s (London: Taylor & Francis, 1989).
Clack, B., & Clack, B.R., The Philosophy of Religion: A Critical Introduction (Cambridge:
Polity Press, 22008).
Dijkman, P.J., De transformatie van een kerk Wapenveld 58:4 (2008), 4-7.
Fokker, J., Ministrycursus: Bidden met mensen in de kracht van de heilige Geest (Houten:
New Wine Uitgaven, 1998).
Grenz, S.J., Renewing the Center: Evangelical Theology in a Post-Theological Era (Grand
Rapids: Baker Academic, 2000).
Iperen, van, W., Balanceren in de kerk: Onderzoek naar presentie, profilering en receptie van
het Evangelisch Werkverband binnen de Protestantse Kerk in Nederland, 1995-2010
(Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum Academic, 2014).
Johnston, H., A Methodology for Frame Analysis: From Discourse to Cognitive Schemata,
in Johnston, H. & Klandermans, B. (red.), Social Movements and Culture
(Minneapolis: University of Minnesota Press, 1995), 217-246.
Klaver, M., De evangelicale beweging in ter Borg, M. et al (red.), Handboek Religie in
Nederland (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2008), 146-159.
& Versteeg, P., Evangelicalisering als proces van religieuze verandering Praktische
theologie: Nederlands tijdschrift voor pastorale wetenschappen 34:2 (2007), 169-182.
26

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Lalleman, P.J., De evangelische beweging in Groot-Brittani, Ellips 4 (2006), 22-25.
Morphew, D., De grote Doorbraak: Ontdek het Koninkrijk (Amersfoort: Inside Out
Publishers, 22006).
Percy, M., A Place at High Table: Assessing the Future of Charismatic Christianity in
Davie, G., Heelas, P., & Woolhead, L. (red.), Predicting Religion: Christan, Secular
and Alternative Futures (Burlington: Ashgate Publishing Company, 2003), 95-108.
Roeland, J.H., Selfation: Dutch Evangelical Youth Between Subjectivation and Subjection
(Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009).
Schreuder, O., Bewegingen en verandering: effecten van verschillende typen bewegingen,
in Thurlings, J.M.G. et al (red.), Institutie en beweging (Deventer: Van Loghum
Slaterus, 1990), 58-109.
Smouter, W., Herstelwerk: De Geest van schepping tot voleinding (Zoetermeer: Uitgeverij
Boekencentrum, 2006).
Stark, R., Why Religious Movements Succeed or Fail: A Revised General Model Journal of
Contemporary Religion 11:2 (1996), 133-146.
Stoffels, H., Protestantisme, in ter Borg, M. et al (red.), Handboek Religie in Nederland
(Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2008), 122-145.
Westerbeek, R,. Life to the Full: From Creation to Re-creation (Masterthesis), (Amsterdam:
2014).

27

New Wine in Nederland: presentie en profilering

Bijlage: Interviewvragen63

Topic I: Identiteit
-

Wat verstaat u onder de woorden evangelisch en charismatisch?. Wat zijn

kenmerken van de charismatische beweging?

Wat maakt New Wine volgens u charismatisch?

New Wine noemt stelt te streven naar vernieuwing van de kerken in Nederland. Wat
verstaat u onder vernieuwing? Waaruit maakt u op dat die vernieuwing nodig is?
Topic II: Beweging binnen de kerk

Hoe verhoudt het New Wine zich tot andere bewegingen / modaliteiten in de
gevestigde kerken?

Topic III: Weerstanden

-

Hebt u in de jaren dat New Wine actief weerstand vanuit de kerken ervaren? Kunt u
daar concrete voorbeelden van noemen?

Van welke kant ervaart u weerstand?

Heeft u een verklaring voor deze weerstanden?

Topic IV: Ecclesiologie
4a: Pluraliteit

Hoe waardeert u de pluraliteit binnen de kerken waar New Wine actief is?

Hoe pluraal mag de kerk wat u betreft zijn? Waar liggen voor u grenzen?

Wie horen er bij de kerk?

4b: Landelijke kerk / plaatselijke gemeente

63

Welke plaats neemt de landelijke kerk(en) in binnen uw visie?

Wat is de betekenis van het New Wine voor de kerk (landelijk en plaatselijk)?

Omwille van de vergelijking zijn deze vragen gebaseerd op de interviewvragen uit het onderzoek van Wilbert

van Iperen, die ze per mail heeft verstrekt en die ik daarvoor wil bedanken.

28